z 522 stránek
Titul
Ia
Ib
Inhaltsübersicht
Ic
Id
Ie
Vorwort
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
Verzeichnis
XVII
XVIII
XIX
Edice
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
Chronologisches Verzeichnis
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
Orts-Personen-Namen Register
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
Zusätze und Verbesserungen
495
496
497
498
Název:
Deutsche Reichstagsakten unter König Albrecht II. Abt. 2. (1439)
Autor:
Weigel, Helmut
Rok vydání:
1935
Místo vydání:
Stuttgart
Počet stran celkem:
522
Obsah:
- Ia: Titul
- Ic: Inhaltsübersicht
- I: Vorwort
- XVII: Verzeichnis
- 1: Edice
- 443: Chronologisches Verzeichnis
- 457: Orts-Personen-Namen Register
- 495: Zusätze und Verbesserungen
upravit
Strana Ia
DEUTSCHE REICHSTAGSAKTEN UNTER KONIG ALBRECHT II. ZWEITE ABTEILUNG 1439 HERAUSGEGEBEN VON HELMUT WEIGEL STUTTGART FRIEDRICH ANDREAS PERTHES A.G. 1935
DEUTSCHE REICHSTAGSAKTEN UNTER KONIG ALBRECHT II. ZWEITE ABTEILUNG 1439 HERAUSGEGEBEN VON HELMUT WEIGEL STUTTGART FRIEDRICH ANDREAS PERTHES A.G. 1935
Strana Ib
DEUTSCHE REICHSTAGSAKTEN VIERZEHNTER BAND HERAUSGEGEBEN DURCH BAY DIE HISTORISCHE KOMMISSION BEI DER ADEMIE DER WIS STUTTGART FRIEDRICH ANDREAS PERTHES A.G. 1935
DEUTSCHE REICHSTAGSAKTEN VIERZEHNTER BAND HERAUSGEGEBEN DURCH BAY DIE HISTORISCHE KOMMISSION BEI DER ADEMIE DER WIS STUTTGART FRIEDRICH ANDREAS PERTHES A.G. 1935
Strana Ic
Inhaltsübersicht Vorwort ................ Literaturverzeichnis ... . . .. ....... 1-XVI .... XVII- Kongreß zu Mainz März und April 1439 Einleitung ........ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 1-39 .. . . . ...... .. B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 40-47 ......................... C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48-72 .............. D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 73-78 ............................ E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 79-109 ........................ 1-5 6-90 90-96 96-142 142-156 156-208 Tagungen und Verhandlungen zur weltlichen Reichspolitik seit Februar 1439 Einleitung ........... eeeeneeeeeeeeeeeeeneeeeneeeeeenenneen 209-213 A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110-124 .. . . . .. ................ . 213-246 B. Der Krieg gegen Polen nr. 125-134 ................................. 246-255 C. Besteuerung der Juden nr. 135-148 ................................. 255-268 D. Huldigung der Reichsstädte nr. 149-153 ............................. 268-272 E. Einfall der Armagnaken nr. 154-159 .. . . . . ... .. . .. . . . .. ... .... ... .. . 272-278 F. Anhang. Griechenablaß nr. 160-162 ... .............................. 278-283 G. Rechnungsauszüge nr. 163-167 ..................................... 283-296 Kurfürstentag zu Mainz August 1439 Einleitung . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. König Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 168-176 .............................. eeenanneeeeeeeeneeeeeeeenennnona. B. Vorbereitungen nr. 177-184 .. .. . . . .. . . . . . .. .. . . . . . . .. . . . . . ... . . . .. C. Akten des Kurfürstentags nr. 185-193 ... .. ......................... D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 194-199 ....... . . . ............ E. Bericht nr. 200 .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297-299 299-314 314-325 325-343 343-392 392-394
Inhaltsübersicht Vorwort ................ Literaturverzeichnis ... . . .. ....... 1-XVI .... XVII- Kongreß zu Mainz März und April 1439 Einleitung ........ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 1-39 .. . . . ...... .. B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 40-47 ......................... C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48-72 .............. D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 73-78 ............................ E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 79-109 ........................ 1-5 6-90 90-96 96-142 142-156 156-208 Tagungen und Verhandlungen zur weltlichen Reichspolitik seit Februar 1439 Einleitung ........... eeeeneeeeeeeeeeeeeneeeeneeeeeenenneen 209-213 A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110-124 .. . . . .. ................ . 213-246 B. Der Krieg gegen Polen nr. 125-134 ................................. 246-255 C. Besteuerung der Juden nr. 135-148 ................................. 255-268 D. Huldigung der Reichsstädte nr. 149-153 ............................. 268-272 E. Einfall der Armagnaken nr. 154-159 .. . . . . ... .. . .. . . . .. ... .... ... .. . 272-278 F. Anhang. Griechenablaß nr. 160-162 ... .............................. 278-283 G. Rechnungsauszüge nr. 163-167 ..................................... 283-296 Kurfürstentag zu Mainz August 1439 Einleitung . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. König Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 168-176 .............................. eeenanneeeeeeeeneeeeeeeenennnona. B. Vorbereitungen nr. 177-184 .. .. . . . .. . . . . . .. .. . . . . . . .. . . . . . ... . . . .. C. Akten des Kurfürstentags nr. 185-193 ... .. ......................... D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 194-199 ....... . . . ............ E. Bericht nr. 200 .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297-299 299-314 314-325 325-343 343-392 392-394
Strana Id
Druck der Deutschen Verlags-Anstalt Stuttgart
Druck der Deutschen Verlags-Anstalt Stuttgart
Strana Ie
Inhaltsübersicht Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439 Einleitung ........ A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201-205 B. Vorbereitende Akten nr. 206-211 ..................................... C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 212�220 ....... . . D. Briefwechsel und Berichte nr. 221�224 ............................... E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 225-232 .. . . . .. . . .. .. ...................... .. . . . . . . ..... .. . . . . . . . . * . . . 395-399 399-411 411-415 415-422 422-427 427-441 Zusätze und Verbesserungen...... Nachtrag: Kongreß zu Mainz März und April 1439 nr. 39 a ........ 441 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten ....... 443-456 Alphabetisches Register der Orts- und Personennamen ...... 457-494 .. . . . . . . 495-498
Inhaltsübersicht Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439 Einleitung ........ A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201-205 B. Vorbereitende Akten nr. 206-211 ..................................... C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 212�220 ....... . . D. Briefwechsel und Berichte nr. 221�224 ............................... E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 225-232 .. . . . .. . . .. .. ...................... .. . . . . . . ..... .. . . . . . . . . * . . . 395-399 399-411 411-415 415-422 422-427 427-441 Zusätze und Verbesserungen...... Nachtrag: Kongreß zu Mainz März und April 1439 nr. 39 a ........ 441 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten ....... 443-456 Alphabetisches Register der Orts- und Personennamen ...... 457-494 .. . . . . . . 495-498
Strana I
Vorwort Allgemeine Bemerkungen Mit dem vorliegenden 14. Band wird endlich die so lange schmerzlich empfundene Lücke in der Reihe der Bände 1—16 von 1376 bis 1442 geschlossen. An den Vorarbeiten sind selbstverständlich, wie immer, viele Mitarbeiter beteiligt gewesen. Doch habe ich für den Band alles das getan, was Weizsäcker seinerzeit als das Wesentliche der Herausgeberarbeit bezeichnet hat. Ich habe einen guten Teil der Texte geliefert, die Stücke endgültig redigiert, sie durch Anmerkungen erläutert und die Einleitungen geschrieben. Auch die Register sind von mir bearbeitet. Ich habe mich dabei, da der Band mitten in einer gleichmäßigen Reihe steht, an das Muster von Band 13 gehalten. Für künftig scheinen einschneidende Kürzungen geboten. Somit trage ich die Verantwortung für den vorliegenden Band. Einer kleinen technischen Verbesserung sei gedacht. In den Kolumnentiteln der Seiten rechts nennen wir jetzt die Nummern der Stücke, die auf den beiden Seiten stehen, während früher dort die Nummern der Abteilung zu finden waren, zu der die Stücke gehören. Dadurch ist es, wenn umfangreiche Stücke vorkommen, sehr viel leichter geworden, eine gesuchte Nummer aufzufinden. Da dieser Band der erste ist, der nicht mehr (wie alle seine Vorgänger, seit der Verlag von der Firma Oldenbourg an F. A. Perthes übergegangen ist) in Gotha, sondern in Stuttgart gedruckt wurde, stellte es sich heraus, daß einige Lettern für die Wiedergabe der kolumnierten Vokale fehlten. Die Verlagshandlung hat sich bemüht, diesem Mangel abzuhelfen; aber einige sehr selten vorkommende Lettern waren nicht zu beschaffen. Wir haben uns mit Hochstellung rechts neben dem betreffenden Buchstaben geholfen. Der Benutzer weiß also, was die Vorlage bietet, wo wir we, ye, au, o“ oder in Petit ye, in Kursive a, u' drucken. Groß ist die Zahl der Archiv- und Bibliotheksverwaltungen, denen wir zu Dank verpflichtet sind. Welche von ihnen in erster Linie zu nennen wären, sieht man aus dem folgenden Ab- schnitt. Die Drucklegung des Bandes war, wie die seiner Vorgänger seit Kriegsende, nur durch die Hilfe der Deutschen Forschungsgemeinschaft möglich, der dafür herzlichst gedankt sei. Wie immer, haben wir schließlich der Verlagshandlung und der Druckerei für die muster- hafte Ausstattung, sorgsame Hauskorrektur und freundliches Eingehen auf mancherlei Wünsche zu danken. Quellen und Material des Bandes Der Band schließt mit nr. 232. Dazu kommt das als nr. 131a eingeschobene Stück und die nachgetragene nr. 39a, so daß 234 selbständige Nummern den nachfolgenden Angaben zugrunde liegen. Von diesen 234 Nummern waren 106 bisher unbekannt, 13 (Sammelnummern) größten- teils unbekannt, 24 durch bloße Erwähnung, 14 durch Auszug oder Regest bekannt, im ganzen also 157 noch ungedruckt, 77 schon gedruckt. Wir haben 144 Stücke in Garmond gedruckt, die meisten im Wortlaut, andere mit nicht schr erheblichen Kürzungen, ferner 29 in Petit im Wortlaut, 40 in Petit im Auszug, 14 in Petit
Vorwort Allgemeine Bemerkungen Mit dem vorliegenden 14. Band wird endlich die so lange schmerzlich empfundene Lücke in der Reihe der Bände 1—16 von 1376 bis 1442 geschlossen. An den Vorarbeiten sind selbstverständlich, wie immer, viele Mitarbeiter beteiligt gewesen. Doch habe ich für den Band alles das getan, was Weizsäcker seinerzeit als das Wesentliche der Herausgeberarbeit bezeichnet hat. Ich habe einen guten Teil der Texte geliefert, die Stücke endgültig redigiert, sie durch Anmerkungen erläutert und die Einleitungen geschrieben. Auch die Register sind von mir bearbeitet. Ich habe mich dabei, da der Band mitten in einer gleichmäßigen Reihe steht, an das Muster von Band 13 gehalten. Für künftig scheinen einschneidende Kürzungen geboten. Somit trage ich die Verantwortung für den vorliegenden Band. Einer kleinen technischen Verbesserung sei gedacht. In den Kolumnentiteln der Seiten rechts nennen wir jetzt die Nummern der Stücke, die auf den beiden Seiten stehen, während früher dort die Nummern der Abteilung zu finden waren, zu der die Stücke gehören. Dadurch ist es, wenn umfangreiche Stücke vorkommen, sehr viel leichter geworden, eine gesuchte Nummer aufzufinden. Da dieser Band der erste ist, der nicht mehr (wie alle seine Vorgänger, seit der Verlag von der Firma Oldenbourg an F. A. Perthes übergegangen ist) in Gotha, sondern in Stuttgart gedruckt wurde, stellte es sich heraus, daß einige Lettern für die Wiedergabe der kolumnierten Vokale fehlten. Die Verlagshandlung hat sich bemüht, diesem Mangel abzuhelfen; aber einige sehr selten vorkommende Lettern waren nicht zu beschaffen. Wir haben uns mit Hochstellung rechts neben dem betreffenden Buchstaben geholfen. Der Benutzer weiß also, was die Vorlage bietet, wo wir we, ye, au, o“ oder in Petit ye, in Kursive a, u' drucken. Groß ist die Zahl der Archiv- und Bibliotheksverwaltungen, denen wir zu Dank verpflichtet sind. Welche von ihnen in erster Linie zu nennen wären, sieht man aus dem folgenden Ab- schnitt. Die Drucklegung des Bandes war, wie die seiner Vorgänger seit Kriegsende, nur durch die Hilfe der Deutschen Forschungsgemeinschaft möglich, der dafür herzlichst gedankt sei. Wie immer, haben wir schließlich der Verlagshandlung und der Druckerei für die muster- hafte Ausstattung, sorgsame Hauskorrektur und freundliches Eingehen auf mancherlei Wünsche zu danken. Quellen und Material des Bandes Der Band schließt mit nr. 232. Dazu kommt das als nr. 131a eingeschobene Stück und die nachgetragene nr. 39a, so daß 234 selbständige Nummern den nachfolgenden Angaben zugrunde liegen. Von diesen 234 Nummern waren 106 bisher unbekannt, 13 (Sammelnummern) größten- teils unbekannt, 24 durch bloße Erwähnung, 14 durch Auszug oder Regest bekannt, im ganzen also 157 noch ungedruckt, 77 schon gedruckt. Wir haben 144 Stücke in Garmond gedruckt, die meisten im Wortlaut, andere mit nicht schr erheblichen Kürzungen, ferner 29 in Petit im Wortlaut, 40 in Petit im Auszug, 14 in Petit
Strana II
II Vorwort als Regesten, 3 in Petit als Aktenreferate, 4 als Uberschriftsregesten. Den 144 Garmondstücken stehen also 90 gegenüber, die in Petit oder nur als Uberschriftsregesten gegeben sind, den 173, die im wesentlichen wörtlich veröffentlicht wurden, 61 Auszüge und Regesten. Neu treten dieses Mal die Sammelnummern und Aktenreferate auf. Sie fassen zu- sammen besonders städtische Korrespondenzen, und zwar zum Mainzer Kongreß, zur Polenhilfe, zur Huldigung der Reichsstädte, zur Armagnakengefahr und zum Frankfurter Fürstentag, dann Akten aus dem Nachlaß Konrads von Weinsberg zur Besteuerung der Juden, zum Griechen- ablaß und zu seiner Anwesenheit in Basel. Es sind in diesen 19 Nummern etwa 280 Schriftstücke verwertet, ungerechnet jene Aktenbestände, auf die in den Aktenreferaten ganz summarisch Bezug genommen wird. Wenn wir uns der Frage zuwenden, aus welchen Quellen wir das Material des Bandes geschöpft haben, so ergibt sich ein Bild, das von dem aller anderen bisher erschienenen Bände stark abweicht. Während in allen früheren Bänden der Anteil der Deutschen städtischen Archive an den von uns verwerteten Schriftstücken außerordentlich stark war, in manchen Bänden so stark, daß die absolute Mehrheit aller Nummern dieser Quelle entstammte, tritt dieser Anteil, wenn wir nach der Herkunft der 234 Nummern fragen, ganz zurüick. Nur für 27 unter ihnen liegen Vorlagen städtischer Archive zugrunde. Allerdings ist dieses so starke Zurücktreten zum guten Teil dadurch zu erklären, daß gerade die aus städtischen Archiven stammende Korre- spondenz in Sammelnummern und Aktenreferaten zusammengefaßt ist. Von den 27 Nummern städtischer Herkunft verteilen sich die selbständig gegebenen Stücke (es sind deren nur 12) auf Frankfurt 5 (coll. 1), Straßburg 5 (coll. 3), Hagenau I und Ham- burg I. In den 15 Sammelnummern, von denen drei ausschließlich Frankfurter Archivalien enthalten, stecken immerhin 93 aus städtischen Vorlagen genommene Regesten (49 aus Frank- furt, 13 aus Nürnberg, 10 aus Nördlingen, 9 aus Straßburg, 5 aus Eßlingen, je I aus Basel, Hagenau und Köln). Das ist gegenüber dem gewohnten Uberwiegen städtischer Quellen auch noch immer ein bescheidener Anteil. Dazu aber kommen noch an die 170 nur notierte oder in den drei Aktenreferaten kurz erwähnte Beiträge städtischer Archive. Da die Aktenreferate der Armagnakengefahr gelten, überwiegen in ihnen die Archive der bedrohten Lande: Straßburg mit 73, Colmar mit 19, Basel mit 18 Erwähnungen (dazu noch Hagenau mit 4, Luzern mit 2, Straßburg Bez.-A. und Mülhausen mit je I), während die sonst an erster Stelle stehenden Archive von Frankfurt (mit 19) und Nürnberg (mit 10) mehr zurück- treten. Dazu kommen noch Eßlingen mit 7, Augsburg, Regensburg (jetzt in Gemeiners Nach- laß in München) und Windsheim (jetzt im German. Museum) mit je I. Noch charakteristischer aber als das verhältnismäßige Zurücktreten der städtischen Archive ist für den vorliegenden Band das beispiellose Vorwiegen eines einzigen Archivs, des Hohen- lohischen Hausarchivs in Öhringen, das den handschriftlichen Nachlaß Konrads von Weinsberg bewahrt. Für nicht weniger als 56 Nummern liegen Öhringer Vorlagen unserem Abdruck zugrunde, für 9 weitere sind sie kollationiert, für 29 notiert, ungerechnet die Sammel- nummern, in denen sie noch 23 Regesten beitragen und 7mal notiert sind. Von den 56 Nummern (also nahezu einem Viertel des Bandes), die wir aus Öhringer Vorlagen drucken, sind nur 3 auch anderweitig überliefert; für 53 bietet also der Nachlaß Kon- rads von Weinsberg die einzige Quelle. Die Bedeutung dieses Nachlasses für den Aufbau unseres Bandes erklärt sich aus der wichtigen Stellung, die Konrad damals einnahm. Er war König Albrechts Berater und Vertreter in allen weltlichen Angelegenheiten, damit beauftragt, die Huldigung von Reichsstädten entgegenzunehmen, die Judensteuer durchzuführen und um Hilfe für den Krieg gegen Polen bei den Reichsständen zu werben. Zudem aber wurde er im Januar 1439 feierlich zum Protektor des Konzils eingesetzt, und im Auftrag des Konzils betrieb er die Ablieferung des Griechenablasses. So finden sich in seinem Archiv Korrespondenzen und Akten zu all diesen Angelegenheiten, auch zur Kirchenpolitik.
II Vorwort als Regesten, 3 in Petit als Aktenreferate, 4 als Uberschriftsregesten. Den 144 Garmondstücken stehen also 90 gegenüber, die in Petit oder nur als Uberschriftsregesten gegeben sind, den 173, die im wesentlichen wörtlich veröffentlicht wurden, 61 Auszüge und Regesten. Neu treten dieses Mal die Sammelnummern und Aktenreferate auf. Sie fassen zu- sammen besonders städtische Korrespondenzen, und zwar zum Mainzer Kongreß, zur Polenhilfe, zur Huldigung der Reichsstädte, zur Armagnakengefahr und zum Frankfurter Fürstentag, dann Akten aus dem Nachlaß Konrads von Weinsberg zur Besteuerung der Juden, zum Griechen- ablaß und zu seiner Anwesenheit in Basel. Es sind in diesen 19 Nummern etwa 280 Schriftstücke verwertet, ungerechnet jene Aktenbestände, auf die in den Aktenreferaten ganz summarisch Bezug genommen wird. Wenn wir uns der Frage zuwenden, aus welchen Quellen wir das Material des Bandes geschöpft haben, so ergibt sich ein Bild, das von dem aller anderen bisher erschienenen Bände stark abweicht. Während in allen früheren Bänden der Anteil der Deutschen städtischen Archive an den von uns verwerteten Schriftstücken außerordentlich stark war, in manchen Bänden so stark, daß die absolute Mehrheit aller Nummern dieser Quelle entstammte, tritt dieser Anteil, wenn wir nach der Herkunft der 234 Nummern fragen, ganz zurüick. Nur für 27 unter ihnen liegen Vorlagen städtischer Archive zugrunde. Allerdings ist dieses so starke Zurücktreten zum guten Teil dadurch zu erklären, daß gerade die aus städtischen Archiven stammende Korre- spondenz in Sammelnummern und Aktenreferaten zusammengefaßt ist. Von den 27 Nummern städtischer Herkunft verteilen sich die selbständig gegebenen Stücke (es sind deren nur 12) auf Frankfurt 5 (coll. 1), Straßburg 5 (coll. 3), Hagenau I und Ham- burg I. In den 15 Sammelnummern, von denen drei ausschließlich Frankfurter Archivalien enthalten, stecken immerhin 93 aus städtischen Vorlagen genommene Regesten (49 aus Frank- furt, 13 aus Nürnberg, 10 aus Nördlingen, 9 aus Straßburg, 5 aus Eßlingen, je I aus Basel, Hagenau und Köln). Das ist gegenüber dem gewohnten Uberwiegen städtischer Quellen auch noch immer ein bescheidener Anteil. Dazu aber kommen noch an die 170 nur notierte oder in den drei Aktenreferaten kurz erwähnte Beiträge städtischer Archive. Da die Aktenreferate der Armagnakengefahr gelten, überwiegen in ihnen die Archive der bedrohten Lande: Straßburg mit 73, Colmar mit 19, Basel mit 18 Erwähnungen (dazu noch Hagenau mit 4, Luzern mit 2, Straßburg Bez.-A. und Mülhausen mit je I), während die sonst an erster Stelle stehenden Archive von Frankfurt (mit 19) und Nürnberg (mit 10) mehr zurück- treten. Dazu kommen noch Eßlingen mit 7, Augsburg, Regensburg (jetzt in Gemeiners Nach- laß in München) und Windsheim (jetzt im German. Museum) mit je I. Noch charakteristischer aber als das verhältnismäßige Zurücktreten der städtischen Archive ist für den vorliegenden Band das beispiellose Vorwiegen eines einzigen Archivs, des Hohen- lohischen Hausarchivs in Öhringen, das den handschriftlichen Nachlaß Konrads von Weinsberg bewahrt. Für nicht weniger als 56 Nummern liegen Öhringer Vorlagen unserem Abdruck zugrunde, für 9 weitere sind sie kollationiert, für 29 notiert, ungerechnet die Sammel- nummern, in denen sie noch 23 Regesten beitragen und 7mal notiert sind. Von den 56 Nummern (also nahezu einem Viertel des Bandes), die wir aus Öhringer Vorlagen drucken, sind nur 3 auch anderweitig überliefert; für 53 bietet also der Nachlaß Kon- rads von Weinsberg die einzige Quelle. Die Bedeutung dieses Nachlasses für den Aufbau unseres Bandes erklärt sich aus der wichtigen Stellung, die Konrad damals einnahm. Er war König Albrechts Berater und Vertreter in allen weltlichen Angelegenheiten, damit beauftragt, die Huldigung von Reichsstädten entgegenzunehmen, die Judensteuer durchzuführen und um Hilfe für den Krieg gegen Polen bei den Reichsständen zu werben. Zudem aber wurde er im Januar 1439 feierlich zum Protektor des Konzils eingesetzt, und im Auftrag des Konzils betrieb er die Ablieferung des Griechenablasses. So finden sich in seinem Archiv Korrespondenzen und Akten zu all diesen Angelegenheiten, auch zur Kirchenpolitik.
Strana III
Vorwort III Das Einzigartige aber, das hinzukommt, liegt darin, daß nicht nur die meisten Schriftstücke, die bei ihm einliefen, sondern auch Konzepte seiner eigenen Schreiben sowie Aufzeichnungen, die er für seinen eignen Gebrauch machte, endlich seine Rechnungen, Einnahmen- und Ausgabenver- zeichnisse sorgsam aufgehoben und erhalten geblieben sind. Verhältnismäßig selten kommt es vor, daß wir ein Schriftstück, das in Konrads Besitz gewesen sein muß, vergebens suchen. So ist dieses Archiv eines Mannes, der dem Herrenstande angehörte, für jene Jahre von einem Reichtum, mit dem nur Stadtarchive, wie das Frankfurter und das Straßburger, wetteifern können, während fürstliche Archive aus jener Zeit nur ganz vereinzelt den Einlauf von Briefen und Akten auf- bewahrt haben. Neben dem Öhringer hat noch ein adliges Archiv, das Schwarzenbergische in Wittingau, zum Material des Bandes beigetragen, aber nur zwei Stücke, nrr. 56 und 172 (beide nur kollationiert). Aus dem Wiener Staatsarchiv haben wir 9 Stücke entnommen, dazu 4 Vorlagen kollatio- niert und 2 notiert. Von diesen 15 stammen 10 aus dem Kaiserlichen Archiv, 8 von ihnen aus dem Reichsregistraturbuch M, während 2 Originale sind, nr. 32 ein Schreiben des Konzils an den König, nr. 125 eine päpstliche Vollmacht für Verhandlungen zwischen K. Albrecht und K. Wladislaus. Von den anderen Wiener Archivalien gehören 4 dem Kurerzkanzler-Archiv an (nr. 56) bzw. sind Kurmainzischer Provenienz (nrr. 48. 193. 215), I stammt aus dem bischöf- lich Salzburger Archiv (coll. zu nr. 56). Von fürstlichen Archiven steht das Kursächsische in Dresden bei weitem an der Spitze. Der Akt Wittenb. Religionssachen (Loc. 4369), der im Vorwort zum 12. Bande (Seite XV) als die „erste größere Reichstagsaktensammlung eines kurfürstlichen Archivs" bezeichnet wurde, hat uns 31 Stücke geliefert; für 25 ist er dem Abdruck zugrunde gelegt worden, für 5 kollationiert, für 2 nur notiert. Der Akt ist schon von Pückert und Bachmann aus- giebig benutzt worden. Trotzdem haben wir ihm noch 18 ungedruckte, darunter 7 unbekannte Stücke entnehmen können. Die im Würzburger Staatsarchiv verwahrten Kurmainzischen Archivalien haben 13 Vorlagen geliefert, deren größter Teil dem Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch ent- stammt. Daß auch das Wiener Archiv Stücke Kurmainzischen Ursprungs beiträgt, wurde schon erwähnt. Dem Abdruck wurden Kurmainzische Archivalien 9mal zugrunde gelegt. Kurtrierische Archivalien lagern heute im Koblenzer Staatsarchiv. Aus ihm haben wir drei Vorlagen, die kollationiert wurden; Kurtrierischen Ursprungs sind aber, wie im Vorwort zu Band 12 ausgeführt, höchstwahrscheinlich auch die Akten, die im Cod. 650 der Gießener Universiätsbibliothek vereinigt sind. Obwohl Rudolf Manns den Codex vor 25 Jahren für seine Dissertation über die Kirchenpolitik K. Albrechts benutzt hat, war er für uns noch eine sehr wertvolle Quelle. Wir haben ihn für 18 Nummern herangezogen, 10mal dem Abdruck zu- grunde gelegt, 7mal kollationiert, Imal nur notiert. Es sind darunter II Stücke ungedruckt, 3 unbekannt. Das Archiv des Deutschen Ordens (im Königsberger Staatsarchiv) hat uns 10 Vor- lagen geboten, von denen 8 dem Abdruck zugrunde gelegt wurden. Davon sind 4 in einer auf Deutschen Bibliotheken wohl wenig zugänglichen Polnischen Edition gedruckt, 4 ungedruckt, darunter 3 unbekannt. Alle anderen fürstlichen Archive sind nur ganz vereinzelt in Betracht gekommen: München bot aus Herzoglich Baierischer Herkunft 4 Stücke, aus Salzburgischer (vgl. oben unter Wien) 2, Düsseldorf von Jülich-Bergschen Archivalien I, von Cleve-Märk- schen 2, endlich Berlin aus Kurbrandenburgischer Uberlieferung I Nummer. Von ausländischen Archiven waren nur zwei für uns von Bedeutung: das Pariser Nationalarchiv, das uns 13 Vorlagen bot, alle aus dem Akt K 1711, und das Vatikanische Archiv mit 8 Stücken aus den Registern 359; 366 und 367. Bibliothekshandschriften kamen, da es sich in diesem Bande ganz überwiegend um die Kirchenfrage handelt, stark in Betracht. Wir haben ihnen 75 Stücke entnommen, also fast Deutsche Reichstags-Akten XIV II
Vorwort III Das Einzigartige aber, das hinzukommt, liegt darin, daß nicht nur die meisten Schriftstücke, die bei ihm einliefen, sondern auch Konzepte seiner eigenen Schreiben sowie Aufzeichnungen, die er für seinen eignen Gebrauch machte, endlich seine Rechnungen, Einnahmen- und Ausgabenver- zeichnisse sorgsam aufgehoben und erhalten geblieben sind. Verhältnismäßig selten kommt es vor, daß wir ein Schriftstück, das in Konrads Besitz gewesen sein muß, vergebens suchen. So ist dieses Archiv eines Mannes, der dem Herrenstande angehörte, für jene Jahre von einem Reichtum, mit dem nur Stadtarchive, wie das Frankfurter und das Straßburger, wetteifern können, während fürstliche Archive aus jener Zeit nur ganz vereinzelt den Einlauf von Briefen und Akten auf- bewahrt haben. Neben dem Öhringer hat noch ein adliges Archiv, das Schwarzenbergische in Wittingau, zum Material des Bandes beigetragen, aber nur zwei Stücke, nrr. 56 und 172 (beide nur kollationiert). Aus dem Wiener Staatsarchiv haben wir 9 Stücke entnommen, dazu 4 Vorlagen kollatio- niert und 2 notiert. Von diesen 15 stammen 10 aus dem Kaiserlichen Archiv, 8 von ihnen aus dem Reichsregistraturbuch M, während 2 Originale sind, nr. 32 ein Schreiben des Konzils an den König, nr. 125 eine päpstliche Vollmacht für Verhandlungen zwischen K. Albrecht und K. Wladislaus. Von den anderen Wiener Archivalien gehören 4 dem Kurerzkanzler-Archiv an (nr. 56) bzw. sind Kurmainzischer Provenienz (nrr. 48. 193. 215), I stammt aus dem bischöf- lich Salzburger Archiv (coll. zu nr. 56). Von fürstlichen Archiven steht das Kursächsische in Dresden bei weitem an der Spitze. Der Akt Wittenb. Religionssachen (Loc. 4369), der im Vorwort zum 12. Bande (Seite XV) als die „erste größere Reichstagsaktensammlung eines kurfürstlichen Archivs" bezeichnet wurde, hat uns 31 Stücke geliefert; für 25 ist er dem Abdruck zugrunde gelegt worden, für 5 kollationiert, für 2 nur notiert. Der Akt ist schon von Pückert und Bachmann aus- giebig benutzt worden. Trotzdem haben wir ihm noch 18 ungedruckte, darunter 7 unbekannte Stücke entnehmen können. Die im Würzburger Staatsarchiv verwahrten Kurmainzischen Archivalien haben 13 Vorlagen geliefert, deren größter Teil dem Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch ent- stammt. Daß auch das Wiener Archiv Stücke Kurmainzischen Ursprungs beiträgt, wurde schon erwähnt. Dem Abdruck wurden Kurmainzische Archivalien 9mal zugrunde gelegt. Kurtrierische Archivalien lagern heute im Koblenzer Staatsarchiv. Aus ihm haben wir drei Vorlagen, die kollationiert wurden; Kurtrierischen Ursprungs sind aber, wie im Vorwort zu Band 12 ausgeführt, höchstwahrscheinlich auch die Akten, die im Cod. 650 der Gießener Universiätsbibliothek vereinigt sind. Obwohl Rudolf Manns den Codex vor 25 Jahren für seine Dissertation über die Kirchenpolitik K. Albrechts benutzt hat, war er für uns noch eine sehr wertvolle Quelle. Wir haben ihn für 18 Nummern herangezogen, 10mal dem Abdruck zu- grunde gelegt, 7mal kollationiert, Imal nur notiert. Es sind darunter II Stücke ungedruckt, 3 unbekannt. Das Archiv des Deutschen Ordens (im Königsberger Staatsarchiv) hat uns 10 Vor- lagen geboten, von denen 8 dem Abdruck zugrunde gelegt wurden. Davon sind 4 in einer auf Deutschen Bibliotheken wohl wenig zugänglichen Polnischen Edition gedruckt, 4 ungedruckt, darunter 3 unbekannt. Alle anderen fürstlichen Archive sind nur ganz vereinzelt in Betracht gekommen: München bot aus Herzoglich Baierischer Herkunft 4 Stücke, aus Salzburgischer (vgl. oben unter Wien) 2, Düsseldorf von Jülich-Bergschen Archivalien I, von Cleve-Märk- schen 2, endlich Berlin aus Kurbrandenburgischer Uberlieferung I Nummer. Von ausländischen Archiven waren nur zwei für uns von Bedeutung: das Pariser Nationalarchiv, das uns 13 Vorlagen bot, alle aus dem Akt K 1711, und das Vatikanische Archiv mit 8 Stücken aus den Registern 359; 366 und 367. Bibliothekshandschriften kamen, da es sich in diesem Bande ganz überwiegend um die Kirchenfrage handelt, stark in Betracht. Wir haben ihnen 75 Stücke entnommen, also fast Deutsche Reichstags-Akten XIV II
Strana IV
IV Vorwort ein Drittel aller Nummern. In erster Linie stehen die Wiener Nationalbibliothek (früher Hof- und Staatsbibliothek) und die Basler Univ.-Bibliothek. Beide bieten ja u. a. Handschriften des Segovia. Die 22 aus ihm gedruckten Nummern haben wir aus der Wiener Handschrift kopiert und mit der Basler verglichen. Die beiden Vatikanischen Handschriften und die Floren- tiner wurden nur ganz summarisch notiert. Neben den Segovia-Handschriften haben wir in Wien 14, in Basel 9 Handschriften benutzt und aus ihnen Vorlagen für 41 bzw. 38 Stücke verwertet, vielfach allerdings mehrere (manchmal sogar aus dem selben Codex mehrere) für das gleiche Stück. Unter den Wiener Handschriften verdient der Cod. 5080, auf den schon in Band 13 (Seite X) aufmerksam gemacht wurde, hervorgehoben zu werden, unter den Basler cod. E I 11, der in Band 10 Seite LXXIX beschrieben wurde. Gegen Wien und Basel tritt die reiche Münchener Staatsbibliothek dieses Mal weit zurück. Es kamen aus ihr allerdings auch 10 Handschriften mit im ganzen 20 Vorlagen in Betracht; aber 4 von ihnen boten nur das massenhaft überlieferte Wiener Universitätsgutachten nr. 229, das in 3 anderen auch noch vorkommt. Zugrunde gelegt wurden dem Abdruck 6 Münchner Vorlagen. Von Deutschen Bibliotheken sind noch zu nennen (mit der Zahl der in ihnen nach- gewiesenen Vorlagen immer in Klammern): Augsburg, Bischöfl. B. (4), Bonn, Univ.-B. (2), Colmar, Stadt-B. (1), Donaueschingen, Fürstenb. Hof-B. (1), Dresden, Landes-B. (1), Eich- stätt, Staats-B. (2), Einsiedeln, Stifts-B. (2), Erlangen, Univ.-B. (2), Leipzig, Univ.-B. (4), Mainz, Stadt-B. (5), Melk, Stifts-B. (5), Neumarkt in Schl., Cod. Novofor. im Breslauer Staatsarchiv (3), Pommersfelden, Schönbornsche B. (6), Wolfenbüttel, Landes-B. (2). Dem Druck zugrunde gelegt wurden von all diesen Bibliothekshandschriften nur sehr wenige: eine Melker für den sehr merkwürdigen Bericht nr. 224, die Dresdener für das Schreiben des Kardi- nals Julian nr. 172, der Cod. Novofor. für den Brief des Königs von England nr. 174. Von ausländischen Bibliotheken bot nur die Vatikanische ein Material, das dem von Wien und Basel zur Seite tritt: außer den beiden Segovia-Handschriften (Vatic. 4181 und 4183), die wir neben der Wiener und der Basler für die daraus genommenen 22 Nummern nur notiert haben, noch 37 Vorlagen in 12 Handschriften, unter denen cod. Regin. 1020 und cod. Palat. 595 für uns am ergiebigsten waren. — Die Laurenziana in Florenz bot außer der Segovia-Handschrift (Plut. 16 cod. 11) nur noch in Plut. 16 cod. 12 das weit verbreitete Wiener Universitätsgutachten im Auszug. Andere ausländische Bibliotheken kamen nur für wenige Nummern in Frage: London Brit. Mus. (nr. 91), Lüttich (nrr. 185. 186), Oxford Bodl. (nrr. 33. 100), Paris (nrr. 33. 100), Rom, Casanat. (nr. 100), Chigi (nr. 97), Valicell. (nr. 56), Utrecht (nrr. 175. 176). Für 8 Nummern im ganzen sind Handschriften auswärtiger Bibliotheken zugrunde gelegt worden. Für ein Stück (nr. 31) waren wir auf den Druck angewiesen, da die Handschrift nicht zu erreichen war. Für nr. 38 und für die am Schluß nachgetragene nr. 39a hat sich der Heraus- geber mit der Benutzung der Drucke von Segovia bzw. Hüglins Protokoll begnügt. Fassen wir zusammen und ziehen wir nur die Vorlagen in Betracht, die wir dem Druck zugrunde gelegt haben, dann stammen aus dem Kaiserlichen Archiv 6 nrr., aus kurfürstlichen Archiven 45 (Kursachsen 25, Kurtrier 10, Kurmainz 9, Kurbrandenburg I), aus anderen fürst- lichen Archiven 13 (Deutscher Orden 8, Salzburg 3, Baiern I, Jülich-Berg I), aus dem Weins- bergischen Archiv in Öhringen 56, aus städtischen Archiven 27, aus ausländischen Archiven 10, aus Deutschen Bibliotheken 66, aus ausländischen Bibliotheken 8, aus Drucken 3. Nach Gattung der Schriftstücke zählt der Band 16 Urkunden, 7 Notariatsinstrumente, 3 Patente, 110 Briefe, 72 Akten, 5 Rechnungen und 21 chronikalische Aufzeichnungen (Be- richte des Segovia). Unter den Urkunden sind 8 von König Albrecht ausgestellt, darunter 6 Vollmachten und 2 Ratifikationsurkunden zu kirchenpolitischen Abmachungen; 3 Urkunden rühren von den Kurfürsten her (es sind wichtige Dokumente zur Kirchenfrage), ferner 2 vom Erzbischof von Bremen, I vom Erzbischof von Köln, alle drei auf die Kirchenfrage bezüglich.
IV Vorwort ein Drittel aller Nummern. In erster Linie stehen die Wiener Nationalbibliothek (früher Hof- und Staatsbibliothek) und die Basler Univ.-Bibliothek. Beide bieten ja u. a. Handschriften des Segovia. Die 22 aus ihm gedruckten Nummern haben wir aus der Wiener Handschrift kopiert und mit der Basler verglichen. Die beiden Vatikanischen Handschriften und die Floren- tiner wurden nur ganz summarisch notiert. Neben den Segovia-Handschriften haben wir in Wien 14, in Basel 9 Handschriften benutzt und aus ihnen Vorlagen für 41 bzw. 38 Stücke verwertet, vielfach allerdings mehrere (manchmal sogar aus dem selben Codex mehrere) für das gleiche Stück. Unter den Wiener Handschriften verdient der Cod. 5080, auf den schon in Band 13 (Seite X) aufmerksam gemacht wurde, hervorgehoben zu werden, unter den Basler cod. E I 11, der in Band 10 Seite LXXIX beschrieben wurde. Gegen Wien und Basel tritt die reiche Münchener Staatsbibliothek dieses Mal weit zurück. Es kamen aus ihr allerdings auch 10 Handschriften mit im ganzen 20 Vorlagen in Betracht; aber 4 von ihnen boten nur das massenhaft überlieferte Wiener Universitätsgutachten nr. 229, das in 3 anderen auch noch vorkommt. Zugrunde gelegt wurden dem Abdruck 6 Münchner Vorlagen. Von Deutschen Bibliotheken sind noch zu nennen (mit der Zahl der in ihnen nach- gewiesenen Vorlagen immer in Klammern): Augsburg, Bischöfl. B. (4), Bonn, Univ.-B. (2), Colmar, Stadt-B. (1), Donaueschingen, Fürstenb. Hof-B. (1), Dresden, Landes-B. (1), Eich- stätt, Staats-B. (2), Einsiedeln, Stifts-B. (2), Erlangen, Univ.-B. (2), Leipzig, Univ.-B. (4), Mainz, Stadt-B. (5), Melk, Stifts-B. (5), Neumarkt in Schl., Cod. Novofor. im Breslauer Staatsarchiv (3), Pommersfelden, Schönbornsche B. (6), Wolfenbüttel, Landes-B. (2). Dem Druck zugrunde gelegt wurden von all diesen Bibliothekshandschriften nur sehr wenige: eine Melker für den sehr merkwürdigen Bericht nr. 224, die Dresdener für das Schreiben des Kardi- nals Julian nr. 172, der Cod. Novofor. für den Brief des Königs von England nr. 174. Von ausländischen Bibliotheken bot nur die Vatikanische ein Material, das dem von Wien und Basel zur Seite tritt: außer den beiden Segovia-Handschriften (Vatic. 4181 und 4183), die wir neben der Wiener und der Basler für die daraus genommenen 22 Nummern nur notiert haben, noch 37 Vorlagen in 12 Handschriften, unter denen cod. Regin. 1020 und cod. Palat. 595 für uns am ergiebigsten waren. — Die Laurenziana in Florenz bot außer der Segovia-Handschrift (Plut. 16 cod. 11) nur noch in Plut. 16 cod. 12 das weit verbreitete Wiener Universitätsgutachten im Auszug. Andere ausländische Bibliotheken kamen nur für wenige Nummern in Frage: London Brit. Mus. (nr. 91), Lüttich (nrr. 185. 186), Oxford Bodl. (nrr. 33. 100), Paris (nrr. 33. 100), Rom, Casanat. (nr. 100), Chigi (nr. 97), Valicell. (nr. 56), Utrecht (nrr. 175. 176). Für 8 Nummern im ganzen sind Handschriften auswärtiger Bibliotheken zugrunde gelegt worden. Für ein Stück (nr. 31) waren wir auf den Druck angewiesen, da die Handschrift nicht zu erreichen war. Für nr. 38 und für die am Schluß nachgetragene nr. 39a hat sich der Heraus- geber mit der Benutzung der Drucke von Segovia bzw. Hüglins Protokoll begnügt. Fassen wir zusammen und ziehen wir nur die Vorlagen in Betracht, die wir dem Druck zugrunde gelegt haben, dann stammen aus dem Kaiserlichen Archiv 6 nrr., aus kurfürstlichen Archiven 45 (Kursachsen 25, Kurtrier 10, Kurmainz 9, Kurbrandenburg I), aus anderen fürst- lichen Archiven 13 (Deutscher Orden 8, Salzburg 3, Baiern I, Jülich-Berg I), aus dem Weins- bergischen Archiv in Öhringen 56, aus städtischen Archiven 27, aus ausländischen Archiven 10, aus Deutschen Bibliotheken 66, aus ausländischen Bibliotheken 8, aus Drucken 3. Nach Gattung der Schriftstücke zählt der Band 16 Urkunden, 7 Notariatsinstrumente, 3 Patente, 110 Briefe, 72 Akten, 5 Rechnungen und 21 chronikalische Aufzeichnungen (Be- richte des Segovia). Unter den Urkunden sind 8 von König Albrecht ausgestellt, darunter 6 Vollmachten und 2 Ratifikationsurkunden zu kirchenpolitischen Abmachungen; 3 Urkunden rühren von den Kurfürsten her (es sind wichtige Dokumente zur Kirchenfrage), ferner 2 vom Erzbischof von Bremen, I vom Erzbischof von Köln, alle drei auf die Kirchenfrage bezüglich.
Strana V
Vorwort Die Notariatsinstrumente stammen alle aus dem Bereich des Mainzer Kongresses vom Frühjahr 1439, nehmen Akt von der Ernennung Konrads von Weinsberg zum Protektor (nr. 21), von Erklärungen und Gegenerklärungen (nrr. 27. 48. 55. 58), von der Annahme der Reformdekrete (nr. 56) und der sogenannten ersten Intelligenz (nr. 66, inseriert nr. 65), enthalten in sich also Schriftstücke, die wir, für sich allein überliefert, zu den Akten stellen. Schriftstücke, die zwischen den Urkunden (mit angehängtem Siegel) einerseits und den verschlossenen Briefen oder den einer Beglaubigung entbehrenden Akten andererseits stehen, sind für die Diplomatik von besonderem Interesse. Die regelmäßige Form dieser Zwischengattung, die wir (in Ubereinstimmung mit Harry Breßlau) Patente nennen, ist, soweit sie der kaiser- lichen Kanzlei entstammen, dadurch gekennzeichnet, daß sie sich nicht, wie die Urkunden, an die Allgemeinheit wenden (tun kunt allen die ihn sehen oder horen lesen bzw. notum facimus universis), auch nicht, wie die Briefe, nur an einen bestimmten Adressaten gerichtet sind, sondern an einen gewissen Personenkreis, dem sie zur Kenntnis gebracht werden sollen (embieten — unser gnad), und daß dem die Besiegelung, nicht mit einem Hängesiegel, nicht mit einem Ver- schlußsiegel, sondern mit einem (in der Regel auf der Rückseite) aufgedrücktem Siegel ent- spricht. Ein solches Patent wird in der Regel nicht, wie der Brief, einem Empfänger ausge- händigt, sondern ist dazu bestimmt, den Interessenten vorgezeigt, eventuell auch abschriftlich überlassen zu werden. Auch aus anderen Kanzleien gehen Schriftstücke mit entsprechenden oder ähnlichen Merkmalen hervor, die wir unter die Patente einreihen können. In unserem Bande haben wir, anders als in früheren Bänden, nur ganz wenige Stücke, die als Patente gelten können, und unter ihnen nur eine Nummer, die dem Schema vollständig entspricht: K. Albrechts Verfügung, gerichtet an alle Juden, nr. 138. Ein anderes Schriftstück Albrechts, ein Schreiben an verschiedene Städte, mit dem Befehl, Konrad von Weinsberg an seiner Statt zu huldigen, ist für jede Stadt einzeln ausgefertigt, beginnt aber in der Form eines Patentes und trägt auf jedem Exemplar das aufgedrückte Siegel. Das für Frankfurt bestimmte liegt im Frankfurter Archiv, ist also den Frankfurtern ausgehändigt worden; andere 11 Exemplare sind vm Besitz Konrads ver- blieben und liegen noch heute in Öhringen. Man kann daraus schließen, daß Konrad nicht dazu gekommen ist, mit den betreffenden Städten direkt zu verhandeln; denn als er sich an Mainz, Worms und Speier wandte, hat er diesen Städten, wie Frankfurt, Albrechts Schreiben ausgehändigt (s. nr. 116 art. 9, nr. 117 art. 17 und 20). Wir wissen ferner aus der Korre- spondenz nr. 153, daß er sich an Dinkelsbühl, Rotenburg und Windsheim wandte; die für diese Städte bestimmten Exemplare sind dementsprechend nicht in Konrads Hand geblieben. Eine Zwischenform anderer Art bietet nr. 145, eine Verpflichtung zweier Frankfurter Ratsherren gegenüber Konrad in Sachen der Judensteuer. Das Stück ist inhaltlich und formell eine Urkunde, aber dißer beredung zu warer urkunde drücken die beiden Ratsherren ihre Siegel darauf. Nach einer anderen Richtung weicht die Urkunde des Erzbischofs von Bremen nr. 232 von der Regel ab. Der Erzbischof wendet sich befehlend an Propst und Dekan der Marienkirche in Hamburg. Man sollte erwarten, daß das Schreiben als Brief behandelt wäre; es ist aber, wie eine Urkunde, mit Hängesiegel versehen — es wurde bei den Urkunden mitgezählt. Ganz eigenartig sind die Instruktionen für Konzilsgesandte nrr. 93. 169. 181. 20I behandelt. Sie reden nicht etwa die Gesandten an, sondern sprechen von ihnen in der dritten Person Primo presentabunt usw., entbehren eines Hinweises auf die Besiegelung, sind aber trotzdem, soweit im Original vorhanden, mit aufgedrücktem Siegel des Konzils versehen. Wir haben diese Stücke ihrem Inhalt nach zu den Akten gerechnet. Ob andere Kanzleien damals ähnlich verfuhren, vermögen wir nicht anzugeben. Endlich sei noch eines als Kerbzettel, einer Abart des Chirographen, behandelten Stückes gedacht, nr. 135 art. 2: zu urkunde sollicher beredunge haben wir dieser zetele zwene ge- macht und üsser einander gerissen und ieden teile einen gegeben. Man hat also den Text zwei-
Vorwort Die Notariatsinstrumente stammen alle aus dem Bereich des Mainzer Kongresses vom Frühjahr 1439, nehmen Akt von der Ernennung Konrads von Weinsberg zum Protektor (nr. 21), von Erklärungen und Gegenerklärungen (nrr. 27. 48. 55. 58), von der Annahme der Reformdekrete (nr. 56) und der sogenannten ersten Intelligenz (nr. 66, inseriert nr. 65), enthalten in sich also Schriftstücke, die wir, für sich allein überliefert, zu den Akten stellen. Schriftstücke, die zwischen den Urkunden (mit angehängtem Siegel) einerseits und den verschlossenen Briefen oder den einer Beglaubigung entbehrenden Akten andererseits stehen, sind für die Diplomatik von besonderem Interesse. Die regelmäßige Form dieser Zwischengattung, die wir (in Ubereinstimmung mit Harry Breßlau) Patente nennen, ist, soweit sie der kaiser- lichen Kanzlei entstammen, dadurch gekennzeichnet, daß sie sich nicht, wie die Urkunden, an die Allgemeinheit wenden (tun kunt allen die ihn sehen oder horen lesen bzw. notum facimus universis), auch nicht, wie die Briefe, nur an einen bestimmten Adressaten gerichtet sind, sondern an einen gewissen Personenkreis, dem sie zur Kenntnis gebracht werden sollen (embieten — unser gnad), und daß dem die Besiegelung, nicht mit einem Hängesiegel, nicht mit einem Ver- schlußsiegel, sondern mit einem (in der Regel auf der Rückseite) aufgedrücktem Siegel ent- spricht. Ein solches Patent wird in der Regel nicht, wie der Brief, einem Empfänger ausge- händigt, sondern ist dazu bestimmt, den Interessenten vorgezeigt, eventuell auch abschriftlich überlassen zu werden. Auch aus anderen Kanzleien gehen Schriftstücke mit entsprechenden oder ähnlichen Merkmalen hervor, die wir unter die Patente einreihen können. In unserem Bande haben wir, anders als in früheren Bänden, nur ganz wenige Stücke, die als Patente gelten können, und unter ihnen nur eine Nummer, die dem Schema vollständig entspricht: K. Albrechts Verfügung, gerichtet an alle Juden, nr. 138. Ein anderes Schriftstück Albrechts, ein Schreiben an verschiedene Städte, mit dem Befehl, Konrad von Weinsberg an seiner Statt zu huldigen, ist für jede Stadt einzeln ausgefertigt, beginnt aber in der Form eines Patentes und trägt auf jedem Exemplar das aufgedrückte Siegel. Das für Frankfurt bestimmte liegt im Frankfurter Archiv, ist also den Frankfurtern ausgehändigt worden; andere 11 Exemplare sind vm Besitz Konrads ver- blieben und liegen noch heute in Öhringen. Man kann daraus schließen, daß Konrad nicht dazu gekommen ist, mit den betreffenden Städten direkt zu verhandeln; denn als er sich an Mainz, Worms und Speier wandte, hat er diesen Städten, wie Frankfurt, Albrechts Schreiben ausgehändigt (s. nr. 116 art. 9, nr. 117 art. 17 und 20). Wir wissen ferner aus der Korre- spondenz nr. 153, daß er sich an Dinkelsbühl, Rotenburg und Windsheim wandte; die für diese Städte bestimmten Exemplare sind dementsprechend nicht in Konrads Hand geblieben. Eine Zwischenform anderer Art bietet nr. 145, eine Verpflichtung zweier Frankfurter Ratsherren gegenüber Konrad in Sachen der Judensteuer. Das Stück ist inhaltlich und formell eine Urkunde, aber dißer beredung zu warer urkunde drücken die beiden Ratsherren ihre Siegel darauf. Nach einer anderen Richtung weicht die Urkunde des Erzbischofs von Bremen nr. 232 von der Regel ab. Der Erzbischof wendet sich befehlend an Propst und Dekan der Marienkirche in Hamburg. Man sollte erwarten, daß das Schreiben als Brief behandelt wäre; es ist aber, wie eine Urkunde, mit Hängesiegel versehen — es wurde bei den Urkunden mitgezählt. Ganz eigenartig sind die Instruktionen für Konzilsgesandte nrr. 93. 169. 181. 20I behandelt. Sie reden nicht etwa die Gesandten an, sondern sprechen von ihnen in der dritten Person Primo presentabunt usw., entbehren eines Hinweises auf die Besiegelung, sind aber trotzdem, soweit im Original vorhanden, mit aufgedrücktem Siegel des Konzils versehen. Wir haben diese Stücke ihrem Inhalt nach zu den Akten gerechnet. Ob andere Kanzleien damals ähnlich verfuhren, vermögen wir nicht anzugeben. Endlich sei noch eines als Kerbzettel, einer Abart des Chirographen, behandelten Stückes gedacht, nr. 135 art. 2: zu urkunde sollicher beredunge haben wir dieser zetele zwene ge- macht und üsser einander gerissen und ieden teile einen gegeben. Man hat also den Text zwei-
Strana VI
VI Vorwort mal auf das gleiche Blatt geschrieben, dieses dann auseinander gerissen, und zwar, wie der Originalzettel des Öhringer Archivs zeigt, indem man ihn viermal auszackte. Es ist, soviel wir schen, in unseren Reichstagsakten bisher das einzige Beispiel von „cartae excisae“ oder ,cartae partitae“1 Unter den 110 Nummern, die Briefe enthalten, kommen 20 auf König Albrecht, 10 auf die Kurfürsten (insgesamt oder einzeln), 3 auf andere Deutsche Fürsten, 8 auf königliche und kurfürstliche Gesandte, 3 auf Vertreter des Deutschen Ordens, 17 auf Konrad von Weinsberg und dessen Vertreter, 17 auf Deutsche Städte und Ratsherren, I auf einen ungenannten Deutschen Geistlichen, 13 auf Papst Eugen und dessen Anhänger, 13 auf das Konzil, dessen Mitglieder, Gesandte und Anhänger, 5 auf ausländische Fürsten und Herren. Dieses Bild bedarf aber der Ergänzung, da in den Sammelnummern und Aktenreferaten sehr viele städtische Briefe und auch solche des Weinsbergers verwertet sind. In nr. 212 haben wir eine amüsante Art von Eilbrief. Der Vertreter des Weinsbergers in Basel, Graf von Thierstein, tat sein möglichstes, um die Mitteilung von der Papstwahl so rasch wie möglich an Konrad nach Frankfurt gelangen zu lassen. Um ja keine Zeit zu ver- lieren, ließ er den Brief (mit Betrachtungen über die Gefahr des Schismas) im voraus schreiben. Stellen für Einfügung des Datums der Wahl wie des Briefes und für den Namen des Gewählten wurden frei gelassen; sie wurden, sobald das Wahlergebnis bekannt war, ausgefüllt. Dem Boten wurde zur Pflicht gemacht, in dem schifflin nachts und tag zu ilen. Die uns am meisten interessierende Gruppe der Akten enthält 5 Abschiede (vom Mainzer Kurfürstentage nr. 189, von zwei Mainzer Provinzialkonzilien nr. 194 und nr. 199, vom Frank- furter Fürstentag nr. 216 und von der Salzburger Provinzialversammlung nr. 230), ferner 2 kirchenpolitische Vereinbarungen, die erste und die zweite Intelligenz des Mainzer Kongresses (nr. 65 und nr. 69), 7 kirchenpolitische Erklärungen (nrr. 2. 49. 50. 51. 88. 102. 231), eine Tagesordnung, Memoriale (nr. 178), eine Aufzeichnung Frankfurter Ratsbeschlüsse (nr. 211), 9 Vorschläge (nrr. 12. 15. 22. 24. 52. 57. 59. 61. 104), 11 Entwürfe zu Erklärungen, Verein- barungen und Schreiben (nrr. 53. 54. 60. 62. 63. 64. 70. 71. 185. 186. 191), ein Gutachten (nr. 229), 6 Reden, zugleich z. T. Denkschriften (nrr. 47. 89. 188. 195. 196. 197), I1 Instruk- tionen (nrr. 93. 113. 121. 127. 132. 161. 162. 169. 170, 181. 201), 5 Formulare (für Verein- barungen, Urkunden, Eidesleistungen nrr. 142. 143 144. 151. 218), 9 Berichte, Verhandlungs- und Rechenschaftsberichte (nrr. 17. 23. 68. 75. 113. 128. 140. 200. 213), wozu noch die Berichte Segovias kommen. Ein ganz eigenartiges Stück sind die Novitates nr. 20, die man wohl, als ein fliegendes Blatt, den Vorläufern der Zeitung zurechnen kann. Die Gattung der Rechnungen ist dieses Mal nur durch die Einnahmen- und Aus- gabenregister Konrads von Weinsberg (nrr. 163-167) vertreten. Der Frankfurter Fürstentag hat natürlich seine Spuren in den Frankfurter Stadtrechnungen hinterlassen. Die Eintragungen sind dieses Mal aber nicht, wie sonst, als eigene Nummer gegeben, sondern in Anmerkungen zu den Ratsbeschlüssen nr. 211 verwertet. Eintragungen des Colmarer Kaufhausbuchs findet man in den Sammelnummern zur Armagnakengefahr. Der Inhalt des Bandes und seine Ergebnisse Im Vorwort des 13. Bandes hat Beckmann eine Kennzeichnung der Regierung König Albrechts gegeben (Seite XVI bis XVIII), bei der er auch das in seinen Händen befindliche Material des 14. Bandes verwertet hat. Der Benützer sei nachdrücklich darauf aufmerksam ge- macht. Eine folgenreiche Tatsache ist jedoch ergänzend stärker herauszuheben: die Bindung König Albrechts durch die Ostverhältnisse. Durch die Angelegenheiten Böhmens und Ungarns, seiner Königreiche, war Albrecht derart beansprucht, daß er in der Politik des Reiches 1 Vgl. Breßlau Urkundenlehre I. Auflage S. 502 ff., 2. Auflage, Bd. 1 S. 674 ff.
VI Vorwort mal auf das gleiche Blatt geschrieben, dieses dann auseinander gerissen, und zwar, wie der Originalzettel des Öhringer Archivs zeigt, indem man ihn viermal auszackte. Es ist, soviel wir schen, in unseren Reichstagsakten bisher das einzige Beispiel von „cartae excisae“ oder ,cartae partitae“1 Unter den 110 Nummern, die Briefe enthalten, kommen 20 auf König Albrecht, 10 auf die Kurfürsten (insgesamt oder einzeln), 3 auf andere Deutsche Fürsten, 8 auf königliche und kurfürstliche Gesandte, 3 auf Vertreter des Deutschen Ordens, 17 auf Konrad von Weinsberg und dessen Vertreter, 17 auf Deutsche Städte und Ratsherren, I auf einen ungenannten Deutschen Geistlichen, 13 auf Papst Eugen und dessen Anhänger, 13 auf das Konzil, dessen Mitglieder, Gesandte und Anhänger, 5 auf ausländische Fürsten und Herren. Dieses Bild bedarf aber der Ergänzung, da in den Sammelnummern und Aktenreferaten sehr viele städtische Briefe und auch solche des Weinsbergers verwertet sind. In nr. 212 haben wir eine amüsante Art von Eilbrief. Der Vertreter des Weinsbergers in Basel, Graf von Thierstein, tat sein möglichstes, um die Mitteilung von der Papstwahl so rasch wie möglich an Konrad nach Frankfurt gelangen zu lassen. Um ja keine Zeit zu ver- lieren, ließ er den Brief (mit Betrachtungen über die Gefahr des Schismas) im voraus schreiben. Stellen für Einfügung des Datums der Wahl wie des Briefes und für den Namen des Gewählten wurden frei gelassen; sie wurden, sobald das Wahlergebnis bekannt war, ausgefüllt. Dem Boten wurde zur Pflicht gemacht, in dem schifflin nachts und tag zu ilen. Die uns am meisten interessierende Gruppe der Akten enthält 5 Abschiede (vom Mainzer Kurfürstentage nr. 189, von zwei Mainzer Provinzialkonzilien nr. 194 und nr. 199, vom Frank- furter Fürstentag nr. 216 und von der Salzburger Provinzialversammlung nr. 230), ferner 2 kirchenpolitische Vereinbarungen, die erste und die zweite Intelligenz des Mainzer Kongresses (nr. 65 und nr. 69), 7 kirchenpolitische Erklärungen (nrr. 2. 49. 50. 51. 88. 102. 231), eine Tagesordnung, Memoriale (nr. 178), eine Aufzeichnung Frankfurter Ratsbeschlüsse (nr. 211), 9 Vorschläge (nrr. 12. 15. 22. 24. 52. 57. 59. 61. 104), 11 Entwürfe zu Erklärungen, Verein- barungen und Schreiben (nrr. 53. 54. 60. 62. 63. 64. 70. 71. 185. 186. 191), ein Gutachten (nr. 229), 6 Reden, zugleich z. T. Denkschriften (nrr. 47. 89. 188. 195. 196. 197), I1 Instruk- tionen (nrr. 93. 113. 121. 127. 132. 161. 162. 169. 170, 181. 201), 5 Formulare (für Verein- barungen, Urkunden, Eidesleistungen nrr. 142. 143 144. 151. 218), 9 Berichte, Verhandlungs- und Rechenschaftsberichte (nrr. 17. 23. 68. 75. 113. 128. 140. 200. 213), wozu noch die Berichte Segovias kommen. Ein ganz eigenartiges Stück sind die Novitates nr. 20, die man wohl, als ein fliegendes Blatt, den Vorläufern der Zeitung zurechnen kann. Die Gattung der Rechnungen ist dieses Mal nur durch die Einnahmen- und Aus- gabenregister Konrads von Weinsberg (nrr. 163-167) vertreten. Der Frankfurter Fürstentag hat natürlich seine Spuren in den Frankfurter Stadtrechnungen hinterlassen. Die Eintragungen sind dieses Mal aber nicht, wie sonst, als eigene Nummer gegeben, sondern in Anmerkungen zu den Ratsbeschlüssen nr. 211 verwertet. Eintragungen des Colmarer Kaufhausbuchs findet man in den Sammelnummern zur Armagnakengefahr. Der Inhalt des Bandes und seine Ergebnisse Im Vorwort des 13. Bandes hat Beckmann eine Kennzeichnung der Regierung König Albrechts gegeben (Seite XVI bis XVIII), bei der er auch das in seinen Händen befindliche Material des 14. Bandes verwertet hat. Der Benützer sei nachdrücklich darauf aufmerksam ge- macht. Eine folgenreiche Tatsache ist jedoch ergänzend stärker herauszuheben: die Bindung König Albrechts durch die Ostverhältnisse. Durch die Angelegenheiten Böhmens und Ungarns, seiner Königreiche, war Albrecht derart beansprucht, daß er in der Politik des Reiches 1 Vgl. Breßlau Urkundenlehre I. Auflage S. 502 ff., 2. Auflage, Bd. 1 S. 674 ff.
Strana VII
Vorwort VII nicht die führende Stellung einnahm, die ihm nach Recht und Persönlichkeit hätte zufallen müssen. Deshalb kam jene Frage, an deren Lösung vorzüglich das Reichsoberhaupt machtpolitisch inter- essiert war, ins Stocken, das umfassende Problem der Reichsreform einschließlich des Landfriedens. Statt dessen trat die Kirchenpolitik beherrschend hervor. Das war eine zwangsläufige Erscheinung. Denn die Leitung der Reichspolitik glitt bei der Bindung des Königs im Osten in die Hände der Kurfürsten hinüber, und zwar in die der geistlichen Kurfürsten und ihres weltlichen Nachbarn. man möchte sagen „Gefolgsmannes", des Kurfürsten von der Pfalz. Sachsen und Brandenburg zeigten nur bescheidenes Interesse an den Fragen des Reiches ; für sie standen die Angelegenheiten ihrer Hausmachtpolitik im Vordergrund. Doch auch die geistlichen Kurfürsten betrieben die Kirchenfrage nicht nur um des Reiches willen ; sie suchten und fanden dabei, d. h. in der Neutralität, ihren eigenen Vorteil. Der Anteil des Königtums wäre noch geringer gewesen, wenn nicht zwei Persönlichkeiten sich bewußt als dessen Vertreter gefühlt hätten, Johann Schele, Bischof von Lübeck, und Kon- rad XIII., Herr von Weinsberg. Beide hatte Albrecht, worauf schon Beckmann hinweist, von seinem Schwiegervater übernommen; beide lebten in den Gedankengängen der Reichspolitik Sigmunds. Die Tätigkeit des Lübecker Bischofs hat mein Schüler Hans Ammon in seiner Disser- tation: Johannes Schele, Bischof von Lübeck, auf dem Baseler Konzil (1931; auch: Veröffent- lichungen zur Geschichte der Freien und Hansestadt Lübeck 10) dargestellt; sie enthält als ergänzen- des Material zu Band 13 die vielerwähnte Reformschrift des Bischofs. Hingegen harrt Konrad von Weinsberg noch seines Biographen, dem noch manch unverwertetes Material aus dem Öhringer Archiv zur Verfügung steht. Einige Bemerkungen über sein politisches Tun und Denken bringe ich auf S. XI. Die große Masse der geistlichen und weltlichen Fürsten sowie die Reichsstädte spielten in der Reichspolitik des Jahres 1439 und auf den Tagungen dieses Jahres so gut wie nicht mit. Lediglich die drei Metropoliten von Salzburg, Magdeburg und Bremen waren an der Kirchenpolitik beteiligt; eben diese Fürstengruppe stand ihrem Wesen nach dem kurfürstlichen Kreis näher als den Bischöfen und den weltlichen Fürsten. Die Reichspolitik des Jahres 1439 war einerseits eine Politik der Kurfürsten, insonderheit der geistlichen, andrerseits eine Politik der königlichen Kommissare. Kirchenpolitik, Fragen der Reichsfinanzen und Probleme der Ostpolitik überlagerten völlig das große Problem der Innenpolitik, die Reichsreform. Damit war auch der immer bedrohlicher gewordene Gegensatz zwischen Fürsten und Städten verdeckt; in den Akten unseres Bandes ist er kaum spürbar. Der 14. Band gleicht auch insofern seinem Vorgänger, als auch er nur das Material cines Jahres, das von 1439, enthält. Er wäre auch etwa auf zwei Drittel des äußeren Umfangs seines älteren Bruders angewachsen, wenn nicht das Manuskript unmittelbar vor der Drucklegung von mir auf Wunsch der Historischen Kommission in durchgreifender Weise gekürzt worden wäre. Hingegen konnte die Gliederung des Stoffes nach Tagen nicht so geschlossen wie in Band 13 durch- geführt werden. Gerade die Fragen der weltlichen Reichspolitik sind nur zu einem Teil auf Ta- gungen, den Judentagen und Armagnakentagen, sonst in Form diplomatischer Reisen und Sendungen behandelt und erledigt worden. So mußte die Reihe der Tagungen, die der Kirchenfrage gewidmet waren, durch einen anders gearteten Hauptteil: „Tagungen und Verhandlungen zur weltlichen Reichspolitik“ unterbrochen werden. Wenn nun Beckmann für den 13. Band feststellt, daß die auf den Kirchenstreit bezüglichen Stücke nahezu die Hälfte des Bandes in Anspruch nehmen, so verschiebt sich, rein äußerlich geschen, dies Verhältnis im 14. Band noch weiter zugunsten der Kirchenfrage. Von den 234 Nummern auf 424 Seiten fallen 179 Nummern mit 346 Seiten auf den Kirchenstreit; er nimmt also der Nummernzahl nach gut drei Viertel, dem Umfang nach sogar vier Fünftel des Bandes in Anspruch. Demgegenüber wirken die Akten zur Reichspolitik (einschließlich der Huldigung
Vorwort VII nicht die führende Stellung einnahm, die ihm nach Recht und Persönlichkeit hätte zufallen müssen. Deshalb kam jene Frage, an deren Lösung vorzüglich das Reichsoberhaupt machtpolitisch inter- essiert war, ins Stocken, das umfassende Problem der Reichsreform einschließlich des Landfriedens. Statt dessen trat die Kirchenpolitik beherrschend hervor. Das war eine zwangsläufige Erscheinung. Denn die Leitung der Reichspolitik glitt bei der Bindung des Königs im Osten in die Hände der Kurfürsten hinüber, und zwar in die der geistlichen Kurfürsten und ihres weltlichen Nachbarn. man möchte sagen „Gefolgsmannes", des Kurfürsten von der Pfalz. Sachsen und Brandenburg zeigten nur bescheidenes Interesse an den Fragen des Reiches ; für sie standen die Angelegenheiten ihrer Hausmachtpolitik im Vordergrund. Doch auch die geistlichen Kurfürsten betrieben die Kirchenfrage nicht nur um des Reiches willen ; sie suchten und fanden dabei, d. h. in der Neutralität, ihren eigenen Vorteil. Der Anteil des Königtums wäre noch geringer gewesen, wenn nicht zwei Persönlichkeiten sich bewußt als dessen Vertreter gefühlt hätten, Johann Schele, Bischof von Lübeck, und Kon- rad XIII., Herr von Weinsberg. Beide hatte Albrecht, worauf schon Beckmann hinweist, von seinem Schwiegervater übernommen; beide lebten in den Gedankengängen der Reichspolitik Sigmunds. Die Tätigkeit des Lübecker Bischofs hat mein Schüler Hans Ammon in seiner Disser- tation: Johannes Schele, Bischof von Lübeck, auf dem Baseler Konzil (1931; auch: Veröffent- lichungen zur Geschichte der Freien und Hansestadt Lübeck 10) dargestellt; sie enthält als ergänzen- des Material zu Band 13 die vielerwähnte Reformschrift des Bischofs. Hingegen harrt Konrad von Weinsberg noch seines Biographen, dem noch manch unverwertetes Material aus dem Öhringer Archiv zur Verfügung steht. Einige Bemerkungen über sein politisches Tun und Denken bringe ich auf S. XI. Die große Masse der geistlichen und weltlichen Fürsten sowie die Reichsstädte spielten in der Reichspolitik des Jahres 1439 und auf den Tagungen dieses Jahres so gut wie nicht mit. Lediglich die drei Metropoliten von Salzburg, Magdeburg und Bremen waren an der Kirchenpolitik beteiligt; eben diese Fürstengruppe stand ihrem Wesen nach dem kurfürstlichen Kreis näher als den Bischöfen und den weltlichen Fürsten. Die Reichspolitik des Jahres 1439 war einerseits eine Politik der Kurfürsten, insonderheit der geistlichen, andrerseits eine Politik der königlichen Kommissare. Kirchenpolitik, Fragen der Reichsfinanzen und Probleme der Ostpolitik überlagerten völlig das große Problem der Innenpolitik, die Reichsreform. Damit war auch der immer bedrohlicher gewordene Gegensatz zwischen Fürsten und Städten verdeckt; in den Akten unseres Bandes ist er kaum spürbar. Der 14. Band gleicht auch insofern seinem Vorgänger, als auch er nur das Material cines Jahres, das von 1439, enthält. Er wäre auch etwa auf zwei Drittel des äußeren Umfangs seines älteren Bruders angewachsen, wenn nicht das Manuskript unmittelbar vor der Drucklegung von mir auf Wunsch der Historischen Kommission in durchgreifender Weise gekürzt worden wäre. Hingegen konnte die Gliederung des Stoffes nach Tagen nicht so geschlossen wie in Band 13 durch- geführt werden. Gerade die Fragen der weltlichen Reichspolitik sind nur zu einem Teil auf Ta- gungen, den Judentagen und Armagnakentagen, sonst in Form diplomatischer Reisen und Sendungen behandelt und erledigt worden. So mußte die Reihe der Tagungen, die der Kirchenfrage gewidmet waren, durch einen anders gearteten Hauptteil: „Tagungen und Verhandlungen zur weltlichen Reichspolitik“ unterbrochen werden. Wenn nun Beckmann für den 13. Band feststellt, daß die auf den Kirchenstreit bezüglichen Stücke nahezu die Hälfte des Bandes in Anspruch nehmen, so verschiebt sich, rein äußerlich geschen, dies Verhältnis im 14. Band noch weiter zugunsten der Kirchenfrage. Von den 234 Nummern auf 424 Seiten fallen 179 Nummern mit 346 Seiten auf den Kirchenstreit; er nimmt also der Nummernzahl nach gut drei Viertel, dem Umfang nach sogar vier Fünftel des Bandes in Anspruch. Demgegenüber wirken die Akten zur Reichspolitik (einschließlich der Huldigung
Strana VIII
VIII Vorwort der Städte) mit 20 Nummern auf 37 Seiten, die Akten zur Außenpolitik (Krieg gegen die Polen und Abwehr der Armagnaken) mit I6 Nummern auf 15 Seiten, endlich die Akten finan- zieller Art (Judenbesteuerung und Rechnungen Konrads von Weinsberg) mit I9 Nummern auf 26 Seiten geradezu ärmlich. Drei Hauptteile des Bandes entsprechen den drei größeren Versammlungen, die nahezu ausschließlich den kirchlichen Angelegenheiten gewidmet waren: dem Kongreß zu Mainz (März und April 1439), dem Kurfürstentag zu Mainz (August 1439) und dem königlichen Fürstentag zu Frankfurt (November 1439). Um den Mainzer Kongreß herum gruppieren sich mehrere Gesandt- schaften: eine des Nürnberger Reichstages zum Konzil nach Basel (November 1438 bis Februar 1439), dann des Mainzer Kongresses zum Konzil (Mai und Juni) und an den Papst (diese frei- lich nur geplant, August), weiter zwei Gesandtschaften des Konzils an König Albrecht (Juni bzw. Juli) und endlich eine des Papstes an den Römischen König (Juni). In engstem Zusammenhang mit dem Mainzer Kurfürstentag steht die Synode der Mainzer Kirchenprovinz vom August, zu der sich im Oktober eine zweite Provinzialsynode zu Aschaffenburg gesellt. Eine weitere Gesandtschaft des Konzils an den König (August bis Oktober) und die Versammlungen der Kirchenprovinzen von Salzburg und Bremen (beide im Januar 1440) umrahmen zeitlich den Frankfurter Tag. In schärfstem Gegensatz zu Band 13 fehlt ,die über alle Maße angeschwollene Zahl der Städte- tage“; erklärlich aus zwei Gründen: I. fallen die die städtischen Belange so nahe berührenden Fragen der Reichsreform für das Jahr 1439 aus ; 2. wurde von uns gerade das auf speziell städtische An- gelegenheiten bezügliche Aktenmaterial stärker als in früheren Bänden gesiebt. So ist die Ulmer Einung in unseren Akten nur mit drei Tagen (10. Februar, 14. April, 6. Juli) vertreten; aber es werden mehr Bundestagungen stattgefunden haben. Wegen der heimlichen Gerichte trafen sich Städtegesandte Anfang November in Frankfurt; sie besuchten am 23. November das Kapitel in Arnsberg. Die zwei Tage der Eßlinger Einung (11. und 24. März) galten der Hilfeleistung gegen die Armagnaken. Eben die Armagnakengefahr veranlaßte nicht weniger als 25 Versamm- lungen in der Zeit von der Jahreswende bis Anfang Juli, besonders im Elsaß. Als bedeutsamer hebe ich aus ihnen hervor die Tagungen zu Molsheim im Januar und Februar, zu Straßburg am 19. April, zu Speyer am 7. Juni und zu Mainz am 29. Juni. Letztere, einberufen von Kurmainz und Kurpfalz, ist abermals ein Beweis für die führende Stellung der Kurfürsten; Konrad von Weinsberg kümmert sich trotz königlichen Auftrags nicht um die Armagnakengefahr (nr. III art. 4). Am häufigsten kam man in Straßburg und Molsheim zusammen, mehrmals auch in Schlettstadt, vereinzelt in Rappoltsweiler, Roßheim, Bergheim, Speyer, Oppenheim und Mainz. Im Zusammenhang mit der Armagnakengefahr treten uns einige Tage der Elsässischen Reichsstädte und eine Tagung der vier Mittelrheinischen Städte, Mainz, Speyer, Worms und Frankfurt (30. Mai zu Oppenheim) entgegen. Die übrigen von Beckmann (S. XIX ff.) sorgfältig aufgezählten Städtegruppen lassen sich in unserem Material nicht erkennen. Wegen der Luxemburger Frage kam Konrad von Weinsberg am 20. Juni mit Vertretern der Herzogin Elisabeth in Godesberg oder in Bonn zusammen. Von einer Tagung zur Friedensvermittlung zwischen Frankreich und England, auf der sich vertreten zu lassen Konrad dem König nahegelegt hatte, erfahren wir nur andeutungsweise. Tagungen mit den Juden hielt Konrad am 22. Februar bzw. I. März und am 25. Juli in Nürnberg sowie am 24. August zu Mainz; geplant war eine für 25. Oktober in Worms. Der Krieggegen Polen hat keine größere Reichstagung be- schäftigt; das darauf bezügliche Hilfegesuch Albrechts ist aber auf mehreren der schon genannten Tage, auch auf solchen, die in erster Linie der Armagnakengefahr galten, zur Sprache gekom- men. Als Besprechungen außerhalb der Reichsgrenzen verzeichnen wir die wichtige Deutsch- Polnische Konferenz zu Lublau am 24. Mai und eine für den 8. September vorgesehene Zu- sammenkunft der beiden Könige. So führt uns das Material des Bandes auf eine Gesamtzahl von 54 Versammlungen (mit Ein- schluß gewisser Gesandtschaften). Für das Jahr 1438 hat Beckmann 76 Versammlungen gezählt. Ein wesentlicher Unterschied ist, besonders wenn wir die breitere Stoffauswahl des 13. Bandes be-
VIII Vorwort der Städte) mit 20 Nummern auf 37 Seiten, die Akten zur Außenpolitik (Krieg gegen die Polen und Abwehr der Armagnaken) mit I6 Nummern auf 15 Seiten, endlich die Akten finan- zieller Art (Judenbesteuerung und Rechnungen Konrads von Weinsberg) mit I9 Nummern auf 26 Seiten geradezu ärmlich. Drei Hauptteile des Bandes entsprechen den drei größeren Versammlungen, die nahezu ausschließlich den kirchlichen Angelegenheiten gewidmet waren: dem Kongreß zu Mainz (März und April 1439), dem Kurfürstentag zu Mainz (August 1439) und dem königlichen Fürstentag zu Frankfurt (November 1439). Um den Mainzer Kongreß herum gruppieren sich mehrere Gesandt- schaften: eine des Nürnberger Reichstages zum Konzil nach Basel (November 1438 bis Februar 1439), dann des Mainzer Kongresses zum Konzil (Mai und Juni) und an den Papst (diese frei- lich nur geplant, August), weiter zwei Gesandtschaften des Konzils an König Albrecht (Juni bzw. Juli) und endlich eine des Papstes an den Römischen König (Juni). In engstem Zusammenhang mit dem Mainzer Kurfürstentag steht die Synode der Mainzer Kirchenprovinz vom August, zu der sich im Oktober eine zweite Provinzialsynode zu Aschaffenburg gesellt. Eine weitere Gesandtschaft des Konzils an den König (August bis Oktober) und die Versammlungen der Kirchenprovinzen von Salzburg und Bremen (beide im Januar 1440) umrahmen zeitlich den Frankfurter Tag. In schärfstem Gegensatz zu Band 13 fehlt ,die über alle Maße angeschwollene Zahl der Städte- tage“; erklärlich aus zwei Gründen: I. fallen die die städtischen Belange so nahe berührenden Fragen der Reichsreform für das Jahr 1439 aus ; 2. wurde von uns gerade das auf speziell städtische An- gelegenheiten bezügliche Aktenmaterial stärker als in früheren Bänden gesiebt. So ist die Ulmer Einung in unseren Akten nur mit drei Tagen (10. Februar, 14. April, 6. Juli) vertreten; aber es werden mehr Bundestagungen stattgefunden haben. Wegen der heimlichen Gerichte trafen sich Städtegesandte Anfang November in Frankfurt; sie besuchten am 23. November das Kapitel in Arnsberg. Die zwei Tage der Eßlinger Einung (11. und 24. März) galten der Hilfeleistung gegen die Armagnaken. Eben die Armagnakengefahr veranlaßte nicht weniger als 25 Versamm- lungen in der Zeit von der Jahreswende bis Anfang Juli, besonders im Elsaß. Als bedeutsamer hebe ich aus ihnen hervor die Tagungen zu Molsheim im Januar und Februar, zu Straßburg am 19. April, zu Speyer am 7. Juni und zu Mainz am 29. Juni. Letztere, einberufen von Kurmainz und Kurpfalz, ist abermals ein Beweis für die führende Stellung der Kurfürsten; Konrad von Weinsberg kümmert sich trotz königlichen Auftrags nicht um die Armagnakengefahr (nr. III art. 4). Am häufigsten kam man in Straßburg und Molsheim zusammen, mehrmals auch in Schlettstadt, vereinzelt in Rappoltsweiler, Roßheim, Bergheim, Speyer, Oppenheim und Mainz. Im Zusammenhang mit der Armagnakengefahr treten uns einige Tage der Elsässischen Reichsstädte und eine Tagung der vier Mittelrheinischen Städte, Mainz, Speyer, Worms und Frankfurt (30. Mai zu Oppenheim) entgegen. Die übrigen von Beckmann (S. XIX ff.) sorgfältig aufgezählten Städtegruppen lassen sich in unserem Material nicht erkennen. Wegen der Luxemburger Frage kam Konrad von Weinsberg am 20. Juni mit Vertretern der Herzogin Elisabeth in Godesberg oder in Bonn zusammen. Von einer Tagung zur Friedensvermittlung zwischen Frankreich und England, auf der sich vertreten zu lassen Konrad dem König nahegelegt hatte, erfahren wir nur andeutungsweise. Tagungen mit den Juden hielt Konrad am 22. Februar bzw. I. März und am 25. Juli in Nürnberg sowie am 24. August zu Mainz; geplant war eine für 25. Oktober in Worms. Der Krieggegen Polen hat keine größere Reichstagung be- schäftigt; das darauf bezügliche Hilfegesuch Albrechts ist aber auf mehreren der schon genannten Tage, auch auf solchen, die in erster Linie der Armagnakengefahr galten, zur Sprache gekom- men. Als Besprechungen außerhalb der Reichsgrenzen verzeichnen wir die wichtige Deutsch- Polnische Konferenz zu Lublau am 24. Mai und eine für den 8. September vorgesehene Zu- sammenkunft der beiden Könige. So führt uns das Material des Bandes auf eine Gesamtzahl von 54 Versammlungen (mit Ein- schluß gewisser Gesandtschaften). Für das Jahr 1438 hat Beckmann 76 Versammlungen gezählt. Ein wesentlicher Unterschied ist, besonders wenn wir die breitere Stoffauswahl des 13. Bandes be-
Strana IX
Vorwort IX rücksichtigen, zwischen 1438 und 1439 nicht vorhanden. Es gilt also auch für unseren Band der Satz Beckmanns (S. XXI): „Daß ein so ungeheurer Apparat aufgewendet werden mußte, um den politischen Aufgaben einer kurzen Spanne Zeit gerecht zu werden (wir verschärfen: auch nur ungenigend gerecht zu werden), ist bezeichnend für die Kompliziertheit der politischen und staats- rechtlichen Verhältnisse des Deutschen Staates jener Zeit.“ Wir dürfen hinzufügen: ist kenn- zeichnend auch für die innere Schwäche des Reiches und seiner Glieder, ja überhaupt für die Halt- losigkeit und Unsicherheit einer in sich zerrissenen Ubergangszeit. Es ist nicht ohne Bedeutung, was unser Band für die Erkenntnis der politischen Gegen- sätze in Reich bietet. Von einem Gegensatz zwischen König und Kurfürsten kann nicht ge- sprochen werden. Denn die Kernfrage der Reichstage von 1438, die der Landfriedensorgani- sation, entschwand 1439 völlig aus dem Gesichtskreis der Beteiligten. Zwar sollte der nach Frankfurt angesetzte Tag gemäß einer Aufzeichnung des Nürnberger Oktober-Reichstages weiter über den Landfrieden, auch über das Gerichtswesen, insonderheit über die heimlichen Gerichte, sowie über allerlei Mißstände verhandeln (Bd. 13 nr. 397 artt. 8 u. 9); und tatsächlich wurde auch auf dem Mainzer Kongreß ein besonderer Ausschuß zu Verhandlungen über den Land- frieden, die Münze, das Westfälische Gericht eingesetzt. Aber von seinen Arbeiten hören wir nichts. Suchen wir nach einer Erklärung, so scheint sie in einer Vermutung zu liegen, die Beckmann Band 13 S. XXII aufgestellt hat. Er äußert ,mit aller Reserve" den Gedanken, ob nicht der Kurfürst von Brandenburg, Friedrich I., die treibende Kraft der Reichsreform auf den Nürnberger Reichstagen gewesen sei. In Mainz war aber der Brandenburger nicht anwesend, ja er hatte nicht einmal Gesandte abgeordnet, sondern Vollmacht dem Erzbischof von Mainz erteilt. Auch auf dem Mainzer Kurfürstentag war Brandenburg nicht vertreten. Mit dem Ausscheiden des Kurfürsten Friedrich I. aus der Reichspolitik verschwand auch die Idee der Reichsreform und der Wille, ihre Gestaltung gemäß den Interessen der Kurfürsten zu betreiben. Beckmanns Vermutung trägt hohe Wahrscheinlichkeit in sich. Aber auch der Gegenspieler des Brandenburgers, der Kanzler Caspar Schlick, der den König auf beiden Nürnberger Reichstagen vertreten hatte, nahm nicht an dem Mainzer Kongreß teil; es fehlte in Mainz also auch der Mann, der bisher die Reichsreform im königlich-städtefreundlichen Sinn betrieben hatte. Die Interessen der geistlichen Kurfürsten endlich gingen nach einer ganz anderen Richtung. Auch der Frankfurter Fürstentag vom November hatte nichts mit innerpolitischen Reformfragen zu tun. Die Verhandlungen der Städteboten in den westvealischen sachen standen außer jeder Verbindung mit dem Fürstentag. Uberdies kam der Tag nicht zu völliger Entwicklung. Die Reichsreform, an der sich ein Gegensatz zwischen König und Kurfürsten hätte entzünden können, schied somit als politische Frage im Jahre 1439 aus. An ihre Stelle trat der Kirchen- streit. Seit den Tagen Kaiser Sigmunds bestand gerade in dieser wichtigsten Frage eine ,herzliche Ubereinstimmung“ zwischen dem Oberhaupt des Reiches und den Kurfürsten. Albrecht hatte auf Vorschlag der Kurfürsten die Neutralität und die Vermittlung zwischen Konzil und Papst zum Mittelpunkt seiner Kirchenpolitik gemacht. Das Jahr 1439 war auch in dieser Hinsicht die gerad- linige Fortsetzung des Jahres 1438. Dabei brachte es der Aufenthalt des Königs im Osten mit sich, daß die Durchführung der in Nürnberg Oktober 1438 beschlossenen Aktion: Verlegung des Konzils an einen dritten Ort, völlig in den Händen der königlichen Gesandten und der Kurfürsten lag. Im Verlauf dieses Vermittlungsversuches verabredeten die deutschen Gesandten zu Mainz mit den Vertretern der auswärtigen Mächte einen abschließenden Tag zu Frankfurt am I. November möglichst in Anwesenheit des Königs; ganz deutlich wurde in den verschiedenen Schriftstücken die Auffassung ausgesprochen, daß die Kurfürsten ohne den König kaum zu einer Lösung dieser schwierigen Frage gelangen würden. Als dann mit der Absetzung des Papstes die Vermittlung gescheitert war, erneuerten die Kurfürsten zu Mainz im August die Neutralität als unentbehrliches Behelfsmittel; denn, ob der Frankfurter Tag stattfinden würde, war ihnen unklar. Sie hielten sich
Vorwort IX rücksichtigen, zwischen 1438 und 1439 nicht vorhanden. Es gilt also auch für unseren Band der Satz Beckmanns (S. XXI): „Daß ein so ungeheurer Apparat aufgewendet werden mußte, um den politischen Aufgaben einer kurzen Spanne Zeit gerecht zu werden (wir verschärfen: auch nur ungenigend gerecht zu werden), ist bezeichnend für die Kompliziertheit der politischen und staats- rechtlichen Verhältnisse des Deutschen Staates jener Zeit.“ Wir dürfen hinzufügen: ist kenn- zeichnend auch für die innere Schwäche des Reiches und seiner Glieder, ja überhaupt für die Halt- losigkeit und Unsicherheit einer in sich zerrissenen Ubergangszeit. Es ist nicht ohne Bedeutung, was unser Band für die Erkenntnis der politischen Gegen- sätze in Reich bietet. Von einem Gegensatz zwischen König und Kurfürsten kann nicht ge- sprochen werden. Denn die Kernfrage der Reichstage von 1438, die der Landfriedensorgani- sation, entschwand 1439 völlig aus dem Gesichtskreis der Beteiligten. Zwar sollte der nach Frankfurt angesetzte Tag gemäß einer Aufzeichnung des Nürnberger Oktober-Reichstages weiter über den Landfrieden, auch über das Gerichtswesen, insonderheit über die heimlichen Gerichte, sowie über allerlei Mißstände verhandeln (Bd. 13 nr. 397 artt. 8 u. 9); und tatsächlich wurde auch auf dem Mainzer Kongreß ein besonderer Ausschuß zu Verhandlungen über den Land- frieden, die Münze, das Westfälische Gericht eingesetzt. Aber von seinen Arbeiten hören wir nichts. Suchen wir nach einer Erklärung, so scheint sie in einer Vermutung zu liegen, die Beckmann Band 13 S. XXII aufgestellt hat. Er äußert ,mit aller Reserve" den Gedanken, ob nicht der Kurfürst von Brandenburg, Friedrich I., die treibende Kraft der Reichsreform auf den Nürnberger Reichstagen gewesen sei. In Mainz war aber der Brandenburger nicht anwesend, ja er hatte nicht einmal Gesandte abgeordnet, sondern Vollmacht dem Erzbischof von Mainz erteilt. Auch auf dem Mainzer Kurfürstentag war Brandenburg nicht vertreten. Mit dem Ausscheiden des Kurfürsten Friedrich I. aus der Reichspolitik verschwand auch die Idee der Reichsreform und der Wille, ihre Gestaltung gemäß den Interessen der Kurfürsten zu betreiben. Beckmanns Vermutung trägt hohe Wahrscheinlichkeit in sich. Aber auch der Gegenspieler des Brandenburgers, der Kanzler Caspar Schlick, der den König auf beiden Nürnberger Reichstagen vertreten hatte, nahm nicht an dem Mainzer Kongreß teil; es fehlte in Mainz also auch der Mann, der bisher die Reichsreform im königlich-städtefreundlichen Sinn betrieben hatte. Die Interessen der geistlichen Kurfürsten endlich gingen nach einer ganz anderen Richtung. Auch der Frankfurter Fürstentag vom November hatte nichts mit innerpolitischen Reformfragen zu tun. Die Verhandlungen der Städteboten in den westvealischen sachen standen außer jeder Verbindung mit dem Fürstentag. Uberdies kam der Tag nicht zu völliger Entwicklung. Die Reichsreform, an der sich ein Gegensatz zwischen König und Kurfürsten hätte entzünden können, schied somit als politische Frage im Jahre 1439 aus. An ihre Stelle trat der Kirchen- streit. Seit den Tagen Kaiser Sigmunds bestand gerade in dieser wichtigsten Frage eine ,herzliche Ubereinstimmung“ zwischen dem Oberhaupt des Reiches und den Kurfürsten. Albrecht hatte auf Vorschlag der Kurfürsten die Neutralität und die Vermittlung zwischen Konzil und Papst zum Mittelpunkt seiner Kirchenpolitik gemacht. Das Jahr 1439 war auch in dieser Hinsicht die gerad- linige Fortsetzung des Jahres 1438. Dabei brachte es der Aufenthalt des Königs im Osten mit sich, daß die Durchführung der in Nürnberg Oktober 1438 beschlossenen Aktion: Verlegung des Konzils an einen dritten Ort, völlig in den Händen der königlichen Gesandten und der Kurfürsten lag. Im Verlauf dieses Vermittlungsversuches verabredeten die deutschen Gesandten zu Mainz mit den Vertretern der auswärtigen Mächte einen abschließenden Tag zu Frankfurt am I. November möglichst in Anwesenheit des Königs; ganz deutlich wurde in den verschiedenen Schriftstücken die Auffassung ausgesprochen, daß die Kurfürsten ohne den König kaum zu einer Lösung dieser schwierigen Frage gelangen würden. Als dann mit der Absetzung des Papstes die Vermittlung gescheitert war, erneuerten die Kurfürsten zu Mainz im August die Neutralität als unentbehrliches Behelfsmittel; denn, ob der Frankfurter Tag stattfinden würde, war ihnen unklar. Sie hielten sich
Strana X
X Vorwort anscheinend nicht für befugt, über den König hinweg den Frankfurter Tag einzuberufen. Unmittel- bar vor Abschluß der Verhandlungen kam dann die Mitteilung des Königs, daß der Frankfurter Tag stattfinden solle. Materiell wurde die Kirchenpolitik von den Kurfürsten und den königlichen Gesandten gemacht; formell blieb die Billigung und letzte Entscheidung beim König. Der Gegensatz zwischen Fürsten und Städten, der so stark die Reichstage des Jahres 1438 bestimmt hatte, war, wie oben erwähnt, im Jahre 1439 kaum spürbar. Zwar sah die schon einmal angezogene Aufzeichnung vom Nürnberger Oktober-Reichstag vor, daß König und Kurfürsten allein die Reichsreform weiter betreiben sollten, wie sie beide allein auch die Kirchenfrage einer Lösung entgegenführen wollten. Tatsächlich wurden auch die Städte zu dem nach Frankfurt verabredeten, dann nach Mainz verlegten Tag im März 1439 nicht eingeladen; ebensowenig auch zu dem in Mainz auf I. November nach Frankfurt angesetzten Tag. Aber andrerseits nahmen die Reichsstädte in der Person des Straßburger Altammannmeisters Adam Riff an der Gesandtschaft des Reichstages zum Baseler Konzil teil. Die Möglichkeit, auch fernerhin bei der Regelung der Kirchenfrage mitzuwirken, bestand also durchaus. Aber das Verhalten Riffs in Basel und seine vorzeitige Abreise — kennzeichnend für die spießbürgerliche Art dieses Mannes — bedeutete eine Selbstausschaltung der Reichsstädte aus der Kirchenfrage. Sie dürfte nach der politischen Gesamt- lage den Kurfürsten nicht unwillkommen gewesen sein. An verschiedenen Stellen unseres Bandes treten uns aber kleinere Spannungen, persönliche Unstimmigkeiten zwischen führenden Männern entgegen, freilich meist nur andeutungs- weise; tiefere Einblicke in dies persönliche Getriebe bleibt uns meist verwehrt. So macht Konrad von Weinsberg in seinem Brief vom 31. Januar an den Bischof von Passau (nr. 26) schr drastische Außerungen über die Uneinigkeit der Deutschen Gesandten in Basel; dann muß es zwischen dem Weinsberger und dem Bischof von Passau selbst zu Zerwürfnissen gekommen sein (vgl. Zu- sätze und Verbesserungen zu S. 279, 23); in diesen Zusammenhang gehören endlich auch noch die beiden Berichte Henmann Offenburgs über seine Verhandlungen mit Leonhard von Passau in Ungarn (nrr. 115 u. 118). Einer Erklärung bedarf auch noch das eigenartige Verhalten Konrads von Weinsberg gegenüber der Aufforderung der Bischöfe, gemäß dem (dem Weinsberger verspätet zugestellten) königlichen Befehl, den Kongreß von Mainz zu besuchen (nrr. 47. 113 art. 1. 165 artt. 5 u. 6). Konrad besuchte den Kongreß nicht. Das gab ihm im Mai am Konzil den Vorwand, die Mainzer Beschlüsse als nicht bindend abzulehnen und dem Protest, den die königlichen Gesandten unter Führung des Bischofs von Lübeck gegen die Dekretierung der sogenannten drei Glaubens- wahrheiten erhoben, seine Zustimmung zu versagen (nrr. 81 = S. I60, I. 83 = S. 162 Anm. 4. 84 = S. 163, 4). Ich kann den Verdacht nicht unterdrücken, als wäre Konrads Verhalten dem Konzil gegenüber nicht ganz unabhängig von den finanziellen Vorteilen, die er sich von seiner Stellung als Konzilsprotektor erhoffte (vgl. nr. 113 art. 6). Auch Spannungen innerhalb des Kurfürstenkollegs zeigen unsere Akten hin und wieder. Der päpstlich gesinnte Erzbischof von Trier, Raban von Helmstädt, hatte sich wohl an der Gesandtschaft nach Basel im Winter 1438/39 beteiligt. Aber die Annahme der Konzilsdekrete auf dem Mainzer Kongreß faßte er als einseitige Parteinahme für die Baseler Väter auf. Die Erz- bischöfe von Mainz und Köln mußten die Zustimmung des alten Herrn mit besonderen Zusiche- rungen erkaufen, wie aus dem bisher unbekannten, leider nicht vollständigen Notariatsinstrument nr. 55 hervorgeht. An den sich anschließenden Verhandlungen über die Vermittlung im Kirchen- streit scheint sich Trier nicht beteiligt oder sich von ihnen frühzeitig zurückgezogen zu haben. Der Trierer Erzbischof fehlt als einziger unter den deutschen Kurfürsten beim Abschluß der sogenannten Ersten Intelligenz (nr. 65). Der Kurfürstentag zu Mainz im August galt unter diesen Umständen auch der Wiederherstellung der kurfürstlichen Einheitsfront durch Beitritt des newen Erzbischofs von Trier, Jakob von Sirk, zur Neutralität. Auf das geringe Interesse, das die ostelbischen Kur- fürsten, Brandenburg und Sachsen, an der Kirchenfrage nahmen, habe ich bereits verwiesen. In diesem Zusammenhang sei der Benützer auf die beiden Schriftstücke aufmerksam gemacht, die uns von einer Unterredung des Nikolaus von Cues mit Vertretern der Neutralitätspolitik be-
X Vorwort anscheinend nicht für befugt, über den König hinweg den Frankfurter Tag einzuberufen. Unmittel- bar vor Abschluß der Verhandlungen kam dann die Mitteilung des Königs, daß der Frankfurter Tag stattfinden solle. Materiell wurde die Kirchenpolitik von den Kurfürsten und den königlichen Gesandten gemacht; formell blieb die Billigung und letzte Entscheidung beim König. Der Gegensatz zwischen Fürsten und Städten, der so stark die Reichstage des Jahres 1438 bestimmt hatte, war, wie oben erwähnt, im Jahre 1439 kaum spürbar. Zwar sah die schon einmal angezogene Aufzeichnung vom Nürnberger Oktober-Reichstag vor, daß König und Kurfürsten allein die Reichsreform weiter betreiben sollten, wie sie beide allein auch die Kirchenfrage einer Lösung entgegenführen wollten. Tatsächlich wurden auch die Städte zu dem nach Frankfurt verabredeten, dann nach Mainz verlegten Tag im März 1439 nicht eingeladen; ebensowenig auch zu dem in Mainz auf I. November nach Frankfurt angesetzten Tag. Aber andrerseits nahmen die Reichsstädte in der Person des Straßburger Altammannmeisters Adam Riff an der Gesandtschaft des Reichstages zum Baseler Konzil teil. Die Möglichkeit, auch fernerhin bei der Regelung der Kirchenfrage mitzuwirken, bestand also durchaus. Aber das Verhalten Riffs in Basel und seine vorzeitige Abreise — kennzeichnend für die spießbürgerliche Art dieses Mannes — bedeutete eine Selbstausschaltung der Reichsstädte aus der Kirchenfrage. Sie dürfte nach der politischen Gesamt- lage den Kurfürsten nicht unwillkommen gewesen sein. An verschiedenen Stellen unseres Bandes treten uns aber kleinere Spannungen, persönliche Unstimmigkeiten zwischen führenden Männern entgegen, freilich meist nur andeutungs- weise; tiefere Einblicke in dies persönliche Getriebe bleibt uns meist verwehrt. So macht Konrad von Weinsberg in seinem Brief vom 31. Januar an den Bischof von Passau (nr. 26) schr drastische Außerungen über die Uneinigkeit der Deutschen Gesandten in Basel; dann muß es zwischen dem Weinsberger und dem Bischof von Passau selbst zu Zerwürfnissen gekommen sein (vgl. Zu- sätze und Verbesserungen zu S. 279, 23); in diesen Zusammenhang gehören endlich auch noch die beiden Berichte Henmann Offenburgs über seine Verhandlungen mit Leonhard von Passau in Ungarn (nrr. 115 u. 118). Einer Erklärung bedarf auch noch das eigenartige Verhalten Konrads von Weinsberg gegenüber der Aufforderung der Bischöfe, gemäß dem (dem Weinsberger verspätet zugestellten) königlichen Befehl, den Kongreß von Mainz zu besuchen (nrr. 47. 113 art. 1. 165 artt. 5 u. 6). Konrad besuchte den Kongreß nicht. Das gab ihm im Mai am Konzil den Vorwand, die Mainzer Beschlüsse als nicht bindend abzulehnen und dem Protest, den die königlichen Gesandten unter Führung des Bischofs von Lübeck gegen die Dekretierung der sogenannten drei Glaubens- wahrheiten erhoben, seine Zustimmung zu versagen (nrr. 81 = S. I60, I. 83 = S. 162 Anm. 4. 84 = S. 163, 4). Ich kann den Verdacht nicht unterdrücken, als wäre Konrads Verhalten dem Konzil gegenüber nicht ganz unabhängig von den finanziellen Vorteilen, die er sich von seiner Stellung als Konzilsprotektor erhoffte (vgl. nr. 113 art. 6). Auch Spannungen innerhalb des Kurfürstenkollegs zeigen unsere Akten hin und wieder. Der päpstlich gesinnte Erzbischof von Trier, Raban von Helmstädt, hatte sich wohl an der Gesandtschaft nach Basel im Winter 1438/39 beteiligt. Aber die Annahme der Konzilsdekrete auf dem Mainzer Kongreß faßte er als einseitige Parteinahme für die Baseler Väter auf. Die Erz- bischöfe von Mainz und Köln mußten die Zustimmung des alten Herrn mit besonderen Zusiche- rungen erkaufen, wie aus dem bisher unbekannten, leider nicht vollständigen Notariatsinstrument nr. 55 hervorgeht. An den sich anschließenden Verhandlungen über die Vermittlung im Kirchen- streit scheint sich Trier nicht beteiligt oder sich von ihnen frühzeitig zurückgezogen zu haben. Der Trierer Erzbischof fehlt als einziger unter den deutschen Kurfürsten beim Abschluß der sogenannten Ersten Intelligenz (nr. 65). Der Kurfürstentag zu Mainz im August galt unter diesen Umständen auch der Wiederherstellung der kurfürstlichen Einheitsfront durch Beitritt des newen Erzbischofs von Trier, Jakob von Sirk, zur Neutralität. Auf das geringe Interesse, das die ostelbischen Kur- fürsten, Brandenburg und Sachsen, an der Kirchenfrage nahmen, habe ich bereits verwiesen. In diesem Zusammenhang sei der Benützer auf die beiden Schriftstücke aufmerksam gemacht, die uns von einer Unterredung des Nikolaus von Cues mit Vertretern der Neutralitätspolitik be-
Strana XI
Vorwort XI richten, eines aus der Feder des Cusaners selbst, das andere aus der des Abtes von Maulbronn (nrr. 182 u. 184; dazu Einleitung S. 298). Aus dem sehr interessanten Schreiben des Abtes erhellt deutlich die Versteifung der kirchlichen Lage bei Fortdauer des Streits. Die beiden Regierungsprogramme, die im Mai 1438 von den Kurfürsten und von dem Edlen Konrad von Weinsberg König Albrecht vorgelegt worden waren, wirkten auch 1439 nach (vgl. Bd. 13, XXIV). Freilich das kurfürstliche Programm war auf die Vermittlung im Kirchenstreit eingeschrumpft. Hingegen hatte sich das Programm Konrads von Weinberg (Bd. 13 nr. 41) ausgeweitet. Die Bereitstellung der Kräfte des Reiches zur Sicherung Böhmens gegen die Polnischen Ansprüche; die Wiedergewinnung der durch Burgund entfremdeten oder bedrohten Niederländischen Gebiete, einschließlich Luxemburgs und Frieslands; die Bemühungen um Hebung der königlichen Einkünfte, besonders um die Wahlsteuer der Juden, den sogenannten Dritten Pfennig; die Bevorzugung des Pfälzischen Hauses, diese Elemente des Programms von 1438, kehren in unseren Akten, besonders in denen der zweiten Hauptabteilung wieder. Dazu ge- sellt sich als neuer Punkt, die Eingliederung des Konzils in den Rahmen der Reichs- und der Habsburgischen Politik. Auch hier bewegte sich Konrad in den Bahnen seines alten Herrn, des Kaisers Sigmund, wenn er das unbedingte Interesse des Reiches und des Königs an der Aufrecht- erhaltung und Sicherung des Konzils auf das nachdrücklichste betonte und zu beweisen versuchte, als gefährlichster Gegner erschien ihm dabei der alte Feind Sigmunds, die Adelsrepublik Venedig. Ebenso Sigmundisch war jener Vorschlag Konrads, König Albrecht möge sich in die Französisch- Englischen Friedensvermittlungen einschalten. Bei dieser außenpolitischen Frage wirkten nach- weislich Einflüsse aus den Kreisen des Konzils auf den Weinsberger ein; wahrscheinlich war dies auch bei seiner Konzilspolitik der Fall. Endlich, um zur Innenpolitik zurückzukehren, wird auch der Plan, die Reichsstädte königlichen Beauftragten huldigen zu lassen, wohl auf Konrad zurück- zuführen sein; er wurde jedenfalls von ihm gebilligt. Man mag hierin eine Fortsetzung der Reichs- reformpolitik von 1438: Zusammengehen mit den Städten, erblicken. In diesem Zusammenhange vergleiche man auch den Vorschlag Konrads, der König solle durch Repressalien gegenüber dem reichsstädtischen Handel in den Landen seiner Hausmacht die Städte in Sachen der Judensteuer gefügiger machen (S. 239, 12 ff.) Kennzeichnend für die politischen Gedanken Konrads von Weinsberg sind unsere nrr. 26. 93. 113. 117. 121 und 122. Persönliche Anwesenheit im Reich war dem Königauch 1439 nicht beschieden. Bis in den März hinein weilte Albrecht in Breslau; von da reiste er durch Mähren nach Preßburg, wo er am I. April nachweisbar ist. Vom 8. bis etwa 20. April befand sich der König in Wien, dann vom 23. April bis 10. Mai in Preßburg. Während dieser Zeit stand er in brieflicher Verbindung mit Konrad von Weinsberg, die freilich nur ungenügend funktionierte. Von Mitte Mai bis zum 23. Juli hielt Albrecht Hof in Ofen; dort erstattete ihm der Bischof von Passau ausführlichen Bericht von dem Mainzer Kongreß; gleichzeitig versuchte ihn Henmann Offenburg für das Konzil zu gewinnen, jedoch ohne Erfolg, wie die verschiedenen von Ofen datierten Schriftstücke der königlichen Kanzlei ausweisen, in denen Albrecht an der Vermittlungspolitik festhielt; endlich dürfte in dieser Zeit auch Erhart Bucher, der Sendbote Konrads von Weinsberg, mit den ausführlichen Berichten Konrads über seine Tätigkeit in Sachen der Polenhilfe, der Städtehuldigung, der Judenbesteuerung und der Habsburgischen Hausmacht-Interessen beim König eingetroffen sein. Dann aber sah sich Albrecht durch den Einfall der Türken veranlaßt, mit dem Ungarischen Heerbann nach dem südlichen Ungarn zu ziehen: am 29. Juli lagerte er vor Szegedin, am 13. August in Kabal, am 24. in Kisdi. Dort traf ihn der Bischof von Lübeck, der mit Aufträgen des Konzils kam und mit solchen des Königs den Rückweg nach Basel antrat. Aber noch auf Ungarischem Boden ereilte den treuen Diener zweier Könige der Tod. Ob Kunz von Finsterlohr, der am 5. August im Auftrag Konrads von Weinsberg Nürnberg verließ, den König noch angetroffen hat, wissen wir nicht. Die beiden Konzilsväter, Johannes von Ragusa und Johannes Quintini, die im letzten Drittel des August zum Deutsche Reichstags-Akten XIV III
Vorwort XI richten, eines aus der Feder des Cusaners selbst, das andere aus der des Abtes von Maulbronn (nrr. 182 u. 184; dazu Einleitung S. 298). Aus dem sehr interessanten Schreiben des Abtes erhellt deutlich die Versteifung der kirchlichen Lage bei Fortdauer des Streits. Die beiden Regierungsprogramme, die im Mai 1438 von den Kurfürsten und von dem Edlen Konrad von Weinsberg König Albrecht vorgelegt worden waren, wirkten auch 1439 nach (vgl. Bd. 13, XXIV). Freilich das kurfürstliche Programm war auf die Vermittlung im Kirchenstreit eingeschrumpft. Hingegen hatte sich das Programm Konrads von Weinberg (Bd. 13 nr. 41) ausgeweitet. Die Bereitstellung der Kräfte des Reiches zur Sicherung Böhmens gegen die Polnischen Ansprüche; die Wiedergewinnung der durch Burgund entfremdeten oder bedrohten Niederländischen Gebiete, einschließlich Luxemburgs und Frieslands; die Bemühungen um Hebung der königlichen Einkünfte, besonders um die Wahlsteuer der Juden, den sogenannten Dritten Pfennig; die Bevorzugung des Pfälzischen Hauses, diese Elemente des Programms von 1438, kehren in unseren Akten, besonders in denen der zweiten Hauptabteilung wieder. Dazu ge- sellt sich als neuer Punkt, die Eingliederung des Konzils in den Rahmen der Reichs- und der Habsburgischen Politik. Auch hier bewegte sich Konrad in den Bahnen seines alten Herrn, des Kaisers Sigmund, wenn er das unbedingte Interesse des Reiches und des Königs an der Aufrecht- erhaltung und Sicherung des Konzils auf das nachdrücklichste betonte und zu beweisen versuchte, als gefährlichster Gegner erschien ihm dabei der alte Feind Sigmunds, die Adelsrepublik Venedig. Ebenso Sigmundisch war jener Vorschlag Konrads, König Albrecht möge sich in die Französisch- Englischen Friedensvermittlungen einschalten. Bei dieser außenpolitischen Frage wirkten nach- weislich Einflüsse aus den Kreisen des Konzils auf den Weinsberger ein; wahrscheinlich war dies auch bei seiner Konzilspolitik der Fall. Endlich, um zur Innenpolitik zurückzukehren, wird auch der Plan, die Reichsstädte königlichen Beauftragten huldigen zu lassen, wohl auf Konrad zurück- zuführen sein; er wurde jedenfalls von ihm gebilligt. Man mag hierin eine Fortsetzung der Reichs- reformpolitik von 1438: Zusammengehen mit den Städten, erblicken. In diesem Zusammenhange vergleiche man auch den Vorschlag Konrads, der König solle durch Repressalien gegenüber dem reichsstädtischen Handel in den Landen seiner Hausmacht die Städte in Sachen der Judensteuer gefügiger machen (S. 239, 12 ff.) Kennzeichnend für die politischen Gedanken Konrads von Weinsberg sind unsere nrr. 26. 93. 113. 117. 121 und 122. Persönliche Anwesenheit im Reich war dem Königauch 1439 nicht beschieden. Bis in den März hinein weilte Albrecht in Breslau; von da reiste er durch Mähren nach Preßburg, wo er am I. April nachweisbar ist. Vom 8. bis etwa 20. April befand sich der König in Wien, dann vom 23. April bis 10. Mai in Preßburg. Während dieser Zeit stand er in brieflicher Verbindung mit Konrad von Weinsberg, die freilich nur ungenügend funktionierte. Von Mitte Mai bis zum 23. Juli hielt Albrecht Hof in Ofen; dort erstattete ihm der Bischof von Passau ausführlichen Bericht von dem Mainzer Kongreß; gleichzeitig versuchte ihn Henmann Offenburg für das Konzil zu gewinnen, jedoch ohne Erfolg, wie die verschiedenen von Ofen datierten Schriftstücke der königlichen Kanzlei ausweisen, in denen Albrecht an der Vermittlungspolitik festhielt; endlich dürfte in dieser Zeit auch Erhart Bucher, der Sendbote Konrads von Weinsberg, mit den ausführlichen Berichten Konrads über seine Tätigkeit in Sachen der Polenhilfe, der Städtehuldigung, der Judenbesteuerung und der Habsburgischen Hausmacht-Interessen beim König eingetroffen sein. Dann aber sah sich Albrecht durch den Einfall der Türken veranlaßt, mit dem Ungarischen Heerbann nach dem südlichen Ungarn zu ziehen: am 29. Juli lagerte er vor Szegedin, am 13. August in Kabal, am 24. in Kisdi. Dort traf ihn der Bischof von Lübeck, der mit Aufträgen des Konzils kam und mit solchen des Königs den Rückweg nach Basel antrat. Aber noch auf Ungarischem Boden ereilte den treuen Diener zweier Könige der Tod. Ob Kunz von Finsterlohr, der am 5. August im Auftrag Konrads von Weinsberg Nürnberg verließ, den König noch angetroffen hat, wissen wir nicht. Die beiden Konzilsväter, Johannes von Ragusa und Johannes Quintini, die im letzten Drittel des August zum Deutsche Reichstags-Akten XIV III
Strana XII
XII Vorwort König abgereist waren, gelangten nicht über Wien hinaus; sie übersandten am 21. Oktober ihre Instruktion dem Bischof von Freising, der am königlichen Hofe weilte. Der König erhielt davon kaum mehr Kenntnis. Denn wenige Tage darauf, am 27. Oktober, schied er in dem Ungarischen Dörflein Neszmely (Langendorf) aus dem Leben. Die Nachricht davon traf den Boten, den Konrad von Weinsberg von dem Frankfurter Fürstentag zum König abgeordnet hatte, in Rheine, wohl Rain am Lech. Die Abwesenheit des Königs wirkte verzögernd und lähmend auf die Reichspolitik. Schon zu Mainz waren sich die Gesandten der Kurfürsten und Metropoliten klar darüber, daß die persönliche Teilnahme des Königs an dem geplanten Kongreß zu Frankfurt notwendig wäre. Auf dem Frankfurter Tag scheint man ernsthafte Maßnahmen erwogen zu haben, um den König zu einem längeren Aufenthalt im Reiche, währenddessen auch die Krönung stattfinden sollte, zu veranlassen. Auch Konrad wies den König immer dringender auf die Notwendigkeit hin, ins Reich zu kommen. Dabei entwickelte er verfassungsmäßig interessante Pläne: zuerst die Ver- heiratung einer der königlichen Prinzessinnen mit dem jungen Kurfürsten von der Pfalz (eine politische Kinderehe), der von ime selber ein vyckari des heilgen richez ist ; dann die Einberu- fung eines Reichstags, sei es an den königlichen Hof (also nach Ungarn), sei es innerhalb der Reichsgrenzen unter Vorsitz eines königlichen Kommissars mit der Aufgabe, den König oder seinen Vertreter bei der Bestellung eines Reichsvikars zu beraten. Uber die Kanzlei, die königliche Kammer und das Reichsfinanzwesen bietet unser Band zum Teil recht wertvolles Material. Aber es hier auch nur in wesentlichen Grundzügen aus- zubreiten, verbietet der Zwang, dies Vorwort nicht allzu breit anwachsen zu lassen. Aus dem gleichen Grunde müssen wir darauf verzichten, die von Beckmann angekündigte Darstellung des Urkundenwesens unter Albrecht II. zu geben. Auf das Heerwesen des Reiches, das durch eine geradezu groteske Schwerfälligkeit gekennzeichnet ist, fällt auch durch unseren Band manches Licht, vor allem durch die Akten zum Armagnakeneinfall und zur Polenhilfe; ganz besonders her- vorzuheben sind die nrr. 126 und 127. Das, was Beckmann (Bd. 13 S. XXVI—XXXI) über die staatsrechtliche Sellung des Reichstages, über den Kreis seiner Teilnehmer, die Formen seiner Berufung und der Verhand- lungen gesagt hat, wird durch unseren Band höchst eigenartig ergänzt. Keine von den Tagungen des Jahres 1439 verdient strenggenommen die Bezeichnung „Reichstag“. In den Akten finden wir die Ausdrücke: gemeiner tag, tag, samenunge und dieta. Wir bezeichnen den Mainzer Tag als Kongreß, den Frankfurter als königlichen Fürsten- tag; dazwischen lag ein Kurfürstentag zu Mainz, der mit einer Synode der Kirchenprovinz Mainz in engstem zeitlichen, räumlichen und sachlichen Zusammenhang stand. Den Ausdruck Kongreß hat Herre im 15. Band für den Mainzer Tag von Februar bis April 1441 gebraucht. Wir haben diese Bezeichnung für den zeitlich vorhergehenden Mainzer Tag von 1439 übernommen. Maßgebend war die Tatsache, daß die an dem Tag auftretenden Gesandten auswärtiger Mächte nicht fremde Parteien waren, die irgendwelche Sonderfragen zu regeln ver- suchten, sondern daß sie wesentliche, notwendige Mitglieder des Kongresses waren, die vollberechtigt an den Verhandlungen über den einen Hauptpunkt des Konferenzprogramms teilnahmen. Es war dies nicht von Anfang an beabsichtigt; vielmehr sollte der Mainzer Tag zusammentreten als Konferenz der Gesandten König Albrechts und der persönlich erscheinenden Kurfürsten und Erzbischöfe des Reiches. Zwischen den Nürnberger Reichstag und den Mainzer Tag aber schob sich die Gesandtschaft des Reiches, genauer gesagt des Königs, der Kurfürsten, der Erzbischöfe und der Reichsstädte zum Konzil. Der Antrag der Deutschen, das Konzil solle sich, um einen Ausgleich im Kirchenstreit zu ermöglichen, an einen dritten Ort verlegen, wurde in Basel zuerst von den Gesandten des französischen Königs, dann von denen der Könige von Aragon, Kastilien und Portugal sowie des Herzogs von Mailand aufgegriffen. So war es eine geradlinige Entwicklung,
XII Vorwort König abgereist waren, gelangten nicht über Wien hinaus; sie übersandten am 21. Oktober ihre Instruktion dem Bischof von Freising, der am königlichen Hofe weilte. Der König erhielt davon kaum mehr Kenntnis. Denn wenige Tage darauf, am 27. Oktober, schied er in dem Ungarischen Dörflein Neszmely (Langendorf) aus dem Leben. Die Nachricht davon traf den Boten, den Konrad von Weinsberg von dem Frankfurter Fürstentag zum König abgeordnet hatte, in Rheine, wohl Rain am Lech. Die Abwesenheit des Königs wirkte verzögernd und lähmend auf die Reichspolitik. Schon zu Mainz waren sich die Gesandten der Kurfürsten und Metropoliten klar darüber, daß die persönliche Teilnahme des Königs an dem geplanten Kongreß zu Frankfurt notwendig wäre. Auf dem Frankfurter Tag scheint man ernsthafte Maßnahmen erwogen zu haben, um den König zu einem längeren Aufenthalt im Reiche, währenddessen auch die Krönung stattfinden sollte, zu veranlassen. Auch Konrad wies den König immer dringender auf die Notwendigkeit hin, ins Reich zu kommen. Dabei entwickelte er verfassungsmäßig interessante Pläne: zuerst die Ver- heiratung einer der königlichen Prinzessinnen mit dem jungen Kurfürsten von der Pfalz (eine politische Kinderehe), der von ime selber ein vyckari des heilgen richez ist ; dann die Einberu- fung eines Reichstags, sei es an den königlichen Hof (also nach Ungarn), sei es innerhalb der Reichsgrenzen unter Vorsitz eines königlichen Kommissars mit der Aufgabe, den König oder seinen Vertreter bei der Bestellung eines Reichsvikars zu beraten. Uber die Kanzlei, die königliche Kammer und das Reichsfinanzwesen bietet unser Band zum Teil recht wertvolles Material. Aber es hier auch nur in wesentlichen Grundzügen aus- zubreiten, verbietet der Zwang, dies Vorwort nicht allzu breit anwachsen zu lassen. Aus dem gleichen Grunde müssen wir darauf verzichten, die von Beckmann angekündigte Darstellung des Urkundenwesens unter Albrecht II. zu geben. Auf das Heerwesen des Reiches, das durch eine geradezu groteske Schwerfälligkeit gekennzeichnet ist, fällt auch durch unseren Band manches Licht, vor allem durch die Akten zum Armagnakeneinfall und zur Polenhilfe; ganz besonders her- vorzuheben sind die nrr. 126 und 127. Das, was Beckmann (Bd. 13 S. XXVI—XXXI) über die staatsrechtliche Sellung des Reichstages, über den Kreis seiner Teilnehmer, die Formen seiner Berufung und der Verhand- lungen gesagt hat, wird durch unseren Band höchst eigenartig ergänzt. Keine von den Tagungen des Jahres 1439 verdient strenggenommen die Bezeichnung „Reichstag“. In den Akten finden wir die Ausdrücke: gemeiner tag, tag, samenunge und dieta. Wir bezeichnen den Mainzer Tag als Kongreß, den Frankfurter als königlichen Fürsten- tag; dazwischen lag ein Kurfürstentag zu Mainz, der mit einer Synode der Kirchenprovinz Mainz in engstem zeitlichen, räumlichen und sachlichen Zusammenhang stand. Den Ausdruck Kongreß hat Herre im 15. Band für den Mainzer Tag von Februar bis April 1441 gebraucht. Wir haben diese Bezeichnung für den zeitlich vorhergehenden Mainzer Tag von 1439 übernommen. Maßgebend war die Tatsache, daß die an dem Tag auftretenden Gesandten auswärtiger Mächte nicht fremde Parteien waren, die irgendwelche Sonderfragen zu regeln ver- suchten, sondern daß sie wesentliche, notwendige Mitglieder des Kongresses waren, die vollberechtigt an den Verhandlungen über den einen Hauptpunkt des Konferenzprogramms teilnahmen. Es war dies nicht von Anfang an beabsichtigt; vielmehr sollte der Mainzer Tag zusammentreten als Konferenz der Gesandten König Albrechts und der persönlich erscheinenden Kurfürsten und Erzbischöfe des Reiches. Zwischen den Nürnberger Reichstag und den Mainzer Tag aber schob sich die Gesandtschaft des Reiches, genauer gesagt des Königs, der Kurfürsten, der Erzbischöfe und der Reichsstädte zum Konzil. Der Antrag der Deutschen, das Konzil solle sich, um einen Ausgleich im Kirchenstreit zu ermöglichen, an einen dritten Ort verlegen, wurde in Basel zuerst von den Gesandten des französischen Königs, dann von denen der Könige von Aragon, Kastilien und Portugal sowie des Herzogs von Mailand aufgegriffen. So war es eine geradlinige Entwicklung,
Strana XIII
Vorwort XIII wenn die Vertreter dieser Mächte (übrigens ohne Aragon) sich zu dem geplanten Kirchentag nach Mainz begaben. Auf dem Kongreß zu Mainz wurde nun zwischen den Deutschen und Französischen Ge- sandten eine weiterer Tag verabredet: zu Frankfurt sollte im November möglichst in Anwesenheit des Römischen Königs durch die Vertreter Deutschlands, Frankreichs, Polens, der Skandinavischen Staaten, Englands, Schottlands, der Herzöge von Burgund und von der Bretagne und wohl auch der Südeuropäischen Staaten, Kastiliens, Portugals, Aragons und des Herzogs von Mailand der Kirchenstreit endgültig entschieden werden. Doch das scharfe Vorgehen des Konzils gegen den Papst, die Absetzung Eugens IV. am 25. Juni, löste diese Europäische Koalition auf. Der Frank- furter Tag schien in Frage gestellt. Und als er im November zusammentrat, da war er, nach den einwandfreien Quellen zu urteilen, zu einem Tag zusammengeschrumpft, an dem die Gesandten des Königs, der Kurfürsten und anscheinend auch einiger geistlicher Fürsten teilnahmen. Solche Tage bezeichnen wir nach den in Band I festgelegten Grundsätzen als königlichen Fürsten- tag. Der Europäische Kongreß zu Mainz war ein Zwischenspiel; der Frankfurter Tag vom November hatte den Charakter, den der Frankfurter Tag vom März hätte tragen sollen. Hinsichtlich der Berufung der Reichsversammlungen und der Einladung zu ihnen entnehmen wir unserem Band folgendes. Die erste Tagung des Jahres 1439 war auf dem Oktober-Reichstag zu Nürnberg von den königlichen Gesandten und den Vertretern der Kurfürsten auf I. März nach Frankfurt angesetzt worden. Einladungen dazu ergingen durch die königlichen Gesandten. Die Reichsstädte wurden nicht eingeladen. In Basel wurden dann am I. Februar die Vertreter der Europäischen Könige und Fürsten zu der Tagung mündlich eingeladen, und zwar durch den Bischof Johann von Lübeck, doch wohl in seiner Eigenschaft als Gesandter des Rö- mischen Königs. Auf dem Mainzer Kongreß wurde dann, wie oben erwähnt, ein zweiter Euro- päischer Kongreß nach Frankfurt für I. November verabredet. Einladungen dazu sollten ergehen von den Herrschern des Deutschen Reiches und Frankreichs, von jedem an eine ihm räumlich und politisch nahestehende Mächtegruppe. Aus den nrr. 192 und 206 entnehmen wir, daß König Albrecht die Kurfürsten und Erzbischöfe zu dem Frankfurter Tag eingeladen hat. Die technische Festsetzung eines neuen Verhandlungstages wurde also beide Male wie schon 1438 von der zu Ende gehenden Versammlung vorgenommen; aber rechtskräftig bindend wurde sie erst, wie aus nr. 192 (S. 342, 21 ff.) hervorgeht, durch die Zustimmung, d. h. die Einladung des Königs. Hingegen nahmen die Kurfürsten, voran der von Mainz, das Recht für sich in Anspruch, den von ihnen festgelegten Tagungsort zu ändern, die Tagung zu verlegen. Auch hier handelte es sich um eine vorwiegend technische Frage. Ob nun aber beide Male bei der Verlegung der Früh- jahrstagung und der des Kurfürstentages von Frankfurt nach Mainz die Pest der wirkliche Grund war, erscheint mir fraglich. Zu Nürnberg war im Oktober 1438 Frankfurt als Tagungsort be- stimmt worden, um dem Herzog von Sachsen keinen Vorwand für das Fernbleiben zu geben (Bd. 13, S. 837, 14). Den Teilnehmern aus Basel, und das war die Mehrzahl, aber lag Mainz viel be- quemer. Aber der Herzog kam nicht, sondern begnügte sich mit einer Gesandtschaft. Die Ver- legung des Kurfürstentags von Frankfurt nach Mainz hing vielleicht mit der Einberufung der Provinzialsynode zusammen. Die Einberufung des Kurfürstentags vom August 1439 ging von dem Dekan des Kurfürstenkollegs, dem Erzbischof von Mainz, aus (nr. 179 S. 316, 24). Eine politische Tagung mit überlandschaftlichem Charakter muß noch erwähnt werden: der große Armagnakentag zu Mainz am 29. Juni. Der Plan eines solchen Tages muß im Mai entstanden sein, als die Armagnakengefahr wieder brennend zu werden drohte. Als Einberufer erscheinen die beiden am stärksten interessierten Kurfürsten, der Erzbischof von Mainz und der Pfalzgraf. Die Initiative in dieser Sache, die wirklich eine allgemeine Angelegenheit war oder werden konnte, ging also von den gleichen Kreisen aus, die auch in der Behandlung der Kirchen- frage technisch führten. Nicht übersehen werden darf, daß auch der König es für seine Pflicht hielt, sich dieser Reichsgefahr anzunchmen (nr. I11 art. 4); aber es fehlten ihm die nötigen Organe zur Vollziehung seines Willens. Der Kreis der zum Armagnakentag Eingeladenen war weit ge-
Vorwort XIII wenn die Vertreter dieser Mächte (übrigens ohne Aragon) sich zu dem geplanten Kirchentag nach Mainz begaben. Auf dem Kongreß zu Mainz wurde nun zwischen den Deutschen und Französischen Ge- sandten eine weiterer Tag verabredet: zu Frankfurt sollte im November möglichst in Anwesenheit des Römischen Königs durch die Vertreter Deutschlands, Frankreichs, Polens, der Skandinavischen Staaten, Englands, Schottlands, der Herzöge von Burgund und von der Bretagne und wohl auch der Südeuropäischen Staaten, Kastiliens, Portugals, Aragons und des Herzogs von Mailand der Kirchenstreit endgültig entschieden werden. Doch das scharfe Vorgehen des Konzils gegen den Papst, die Absetzung Eugens IV. am 25. Juni, löste diese Europäische Koalition auf. Der Frank- furter Tag schien in Frage gestellt. Und als er im November zusammentrat, da war er, nach den einwandfreien Quellen zu urteilen, zu einem Tag zusammengeschrumpft, an dem die Gesandten des Königs, der Kurfürsten und anscheinend auch einiger geistlicher Fürsten teilnahmen. Solche Tage bezeichnen wir nach den in Band I festgelegten Grundsätzen als königlichen Fürsten- tag. Der Europäische Kongreß zu Mainz war ein Zwischenspiel; der Frankfurter Tag vom November hatte den Charakter, den der Frankfurter Tag vom März hätte tragen sollen. Hinsichtlich der Berufung der Reichsversammlungen und der Einladung zu ihnen entnehmen wir unserem Band folgendes. Die erste Tagung des Jahres 1439 war auf dem Oktober-Reichstag zu Nürnberg von den königlichen Gesandten und den Vertretern der Kurfürsten auf I. März nach Frankfurt angesetzt worden. Einladungen dazu ergingen durch die königlichen Gesandten. Die Reichsstädte wurden nicht eingeladen. In Basel wurden dann am I. Februar die Vertreter der Europäischen Könige und Fürsten zu der Tagung mündlich eingeladen, und zwar durch den Bischof Johann von Lübeck, doch wohl in seiner Eigenschaft als Gesandter des Rö- mischen Königs. Auf dem Mainzer Kongreß wurde dann, wie oben erwähnt, ein zweiter Euro- päischer Kongreß nach Frankfurt für I. November verabredet. Einladungen dazu sollten ergehen von den Herrschern des Deutschen Reiches und Frankreichs, von jedem an eine ihm räumlich und politisch nahestehende Mächtegruppe. Aus den nrr. 192 und 206 entnehmen wir, daß König Albrecht die Kurfürsten und Erzbischöfe zu dem Frankfurter Tag eingeladen hat. Die technische Festsetzung eines neuen Verhandlungstages wurde also beide Male wie schon 1438 von der zu Ende gehenden Versammlung vorgenommen; aber rechtskräftig bindend wurde sie erst, wie aus nr. 192 (S. 342, 21 ff.) hervorgeht, durch die Zustimmung, d. h. die Einladung des Königs. Hingegen nahmen die Kurfürsten, voran der von Mainz, das Recht für sich in Anspruch, den von ihnen festgelegten Tagungsort zu ändern, die Tagung zu verlegen. Auch hier handelte es sich um eine vorwiegend technische Frage. Ob nun aber beide Male bei der Verlegung der Früh- jahrstagung und der des Kurfürstentages von Frankfurt nach Mainz die Pest der wirkliche Grund war, erscheint mir fraglich. Zu Nürnberg war im Oktober 1438 Frankfurt als Tagungsort be- stimmt worden, um dem Herzog von Sachsen keinen Vorwand für das Fernbleiben zu geben (Bd. 13, S. 837, 14). Den Teilnehmern aus Basel, und das war die Mehrzahl, aber lag Mainz viel be- quemer. Aber der Herzog kam nicht, sondern begnügte sich mit einer Gesandtschaft. Die Ver- legung des Kurfürstentags von Frankfurt nach Mainz hing vielleicht mit der Einberufung der Provinzialsynode zusammen. Die Einberufung des Kurfürstentags vom August 1439 ging von dem Dekan des Kurfürstenkollegs, dem Erzbischof von Mainz, aus (nr. 179 S. 316, 24). Eine politische Tagung mit überlandschaftlichem Charakter muß noch erwähnt werden: der große Armagnakentag zu Mainz am 29. Juni. Der Plan eines solchen Tages muß im Mai entstanden sein, als die Armagnakengefahr wieder brennend zu werden drohte. Als Einberufer erscheinen die beiden am stärksten interessierten Kurfürsten, der Erzbischof von Mainz und der Pfalzgraf. Die Initiative in dieser Sache, die wirklich eine allgemeine Angelegenheit war oder werden konnte, ging also von den gleichen Kreisen aus, die auch in der Behandlung der Kirchen- frage technisch führten. Nicht übersehen werden darf, daß auch der König es für seine Pflicht hielt, sich dieser Reichsgefahr anzunchmen (nr. I11 art. 4); aber es fehlten ihm die nötigen Organe zur Vollziehung seines Willens. Der Kreis der zum Armagnakentag Eingeladenen war weit ge-
Strana XIV
XIV Vorwort zogen; er umfaßte den gesamten Rhein bis nach Köln und Berg; ostwärts reichte er bis Augsburg und Nürnberg; leider wissen wir nicht, ob auch die mittel- und norddeutschen Reichsstände ein- geladen wurden. Die Frage, ob die Tagung zu Mainz als ein von den Kurfürsten einbe- rufener Sonder-Reichstag aufzufassen ist, bleibt somit offen. Jedenfalls kam der Planung nach der Mainzer Armagnakentag einem Reichstag sehr nahe. Die Einbeziehung der Reichsstädte hatte einen zwingenden Grund: die Söldner und das Geschütz der Reichsstädte waren bei der Abwehr der Armagnaken unentbehrlich. Einige Worte zu dem Punkt: Kreis der Teilnehmer. In der Kirchenfrage waren die Reichsstädte ausgeschaltet; nur an der ersten Gesandtschaft nach Basel waren sie beteiligt. Von da an handelten in den kirchlichen Dingen zu Mainz und abermals zu Basel lediglich die Gesandten des Königs, der Kurfürsten und der Metropoliten. Auf dem Frankfurter Novembertag waren nach einer freilich wenig zuverlässigen Quelle auch noch eine Reihe von Bischöfen vertreten. In den Kreisen des Nürnberger Rates sah man — wohl im Hinblick auf die kirchlichen Rechts- verhältnisse innerhalb der eigenen Stadtmauern — das Monopol der Kurfürsten in der Kirchen- frage schr ungern, wie man hier überhaupt über deren Bestreben, die Reichspolitik maßgebend zu bestimmen, und über die führende Rolle des Markgrafen Friedrich I. von Brandenburg wenig erfreut war. Doch entsandten die Reichsstädte sowohl zu dem Mainzer Kongreß wie zu dem Frankfurter Fürstentag Ratsfreunde oder Ratsschreiber als „Beobachter“ und auch um städtische Angelegenheiten untereinander oder mit den fürstlichen Vertretern zu besprechen. — Das welt- liche Fürstentum nahm an den Tagungen des Jahres 1439 nicht teil. — Die Reichsritter- schaft, die im 13. Band stärker hervortritt, wird nur in den Akten der Polenhilfe erwähnt. Die Umbildung des Reichstages zu einer Gesandtenkonferenz tritt auch 1439 zutage, wenn wir den Ausdruck Reichstag im allgemeineren Sinn auch den Tagungen unseres Bandes beilegen. An dem Mainzer Kongreß nahmen die drei geistlichen Kurfürsten nur im März teil, d. h. solange die Annahme der Baseler Dekrete im Vordergrund stand. Pfalz, Sachsen und die drei nichtkurfürstlichen Erzbischöfe von Salzburg, Bremen und Magdeburg waren nur durch Gesandte vertreten ; Brandenburg hatte Mainz Vollmacht erteilt; im April sind nur noch Gesandte bezw. Bevollmächtigte der Gesandten (z. B. der Mainzer Domherr Albrecht Schenk zu Limburg für Sachsen) nachweisbar. Auf dem Mainzer Kurfürstentag waren nur die Erzbischöfe von Mainz und Trier persönlich anwesend, Köln und Pfalz durch Gesandte vertreten; Brandenburg hatte abermals Vollmacht an Mainz übertragen ; Sachsen war unvertreten. Uber dem Frankfurter Fürstentag schwebt starkes Dunkel. Anwesend waren die drei geistlichen Kurfürsten; von den weltlichen haben wir keine Nachricht; ebenso unklar bleibt es, ob die in nr. 224 genannten Bischöfe persönlich anwesend oder nur durch Gesandte vertreten waren. Es bleibt also der Eindruck, daß die Entwicklung der Reichsversammlungen zu Gesandtenkonferenzen im Jahr 1439 fortschreitet, jedenfalls keine Unterbrechung erfährt. Das Verhandlungsverfahren tritt uns auf dem Mainzer Kongreß in einer modern an- mutenden Form entgegen. Es wurde der Beratungsstoff nach sachlichen Gesichtspunkten auf drei Ausschüsse verteilt, ein Verfahren, das innerhalb unserer Edition meines Wissens hier zum erstenmal auftritt. Der erste Ausschuß, aus zwei Mitgliedern jeder Deutschen Gesandtschaft be- stehend (König, Kurfürsten, Erzbischöfe) behandelte die Gravamina der Deutschen Nation; in dem zweiten, in dem auch die fremden Gesandtschaften mit je zwei Mitgliedern vertreten waren, wurde das Problem der Vermittlung im Kirchenstreit bearbeitet; der dritte Ausschuß für die Fragen der Reichsreform (Westfälische Gerichte; Landfrieden; Münze) stellte, wie wir wissen, ein Begräbnis erster Klasse für diese wichtige Materie dar. Der Einzelforschung stellt dieser Band Aufgaben genug; denn die Akten sind recht un- gleichmäßig auf uns gekommen. Sehr lückenhaft ist das Material gerade für den Mainzer Kur- fürstentag, ebenso auch für den Frankfurter Fürstentag. Die verschiedenen Traktate von konzi-
XIV Vorwort zogen; er umfaßte den gesamten Rhein bis nach Köln und Berg; ostwärts reichte er bis Augsburg und Nürnberg; leider wissen wir nicht, ob auch die mittel- und norddeutschen Reichsstände ein- geladen wurden. Die Frage, ob die Tagung zu Mainz als ein von den Kurfürsten einbe- rufener Sonder-Reichstag aufzufassen ist, bleibt somit offen. Jedenfalls kam der Planung nach der Mainzer Armagnakentag einem Reichstag sehr nahe. Die Einbeziehung der Reichsstädte hatte einen zwingenden Grund: die Söldner und das Geschütz der Reichsstädte waren bei der Abwehr der Armagnaken unentbehrlich. Einige Worte zu dem Punkt: Kreis der Teilnehmer. In der Kirchenfrage waren die Reichsstädte ausgeschaltet; nur an der ersten Gesandtschaft nach Basel waren sie beteiligt. Von da an handelten in den kirchlichen Dingen zu Mainz und abermals zu Basel lediglich die Gesandten des Königs, der Kurfürsten und der Metropoliten. Auf dem Frankfurter Novembertag waren nach einer freilich wenig zuverlässigen Quelle auch noch eine Reihe von Bischöfen vertreten. In den Kreisen des Nürnberger Rates sah man — wohl im Hinblick auf die kirchlichen Rechts- verhältnisse innerhalb der eigenen Stadtmauern — das Monopol der Kurfürsten in der Kirchen- frage schr ungern, wie man hier überhaupt über deren Bestreben, die Reichspolitik maßgebend zu bestimmen, und über die führende Rolle des Markgrafen Friedrich I. von Brandenburg wenig erfreut war. Doch entsandten die Reichsstädte sowohl zu dem Mainzer Kongreß wie zu dem Frankfurter Fürstentag Ratsfreunde oder Ratsschreiber als „Beobachter“ und auch um städtische Angelegenheiten untereinander oder mit den fürstlichen Vertretern zu besprechen. — Das welt- liche Fürstentum nahm an den Tagungen des Jahres 1439 nicht teil. — Die Reichsritter- schaft, die im 13. Band stärker hervortritt, wird nur in den Akten der Polenhilfe erwähnt. Die Umbildung des Reichstages zu einer Gesandtenkonferenz tritt auch 1439 zutage, wenn wir den Ausdruck Reichstag im allgemeineren Sinn auch den Tagungen unseres Bandes beilegen. An dem Mainzer Kongreß nahmen die drei geistlichen Kurfürsten nur im März teil, d. h. solange die Annahme der Baseler Dekrete im Vordergrund stand. Pfalz, Sachsen und die drei nichtkurfürstlichen Erzbischöfe von Salzburg, Bremen und Magdeburg waren nur durch Gesandte vertreten ; Brandenburg hatte Mainz Vollmacht erteilt; im April sind nur noch Gesandte bezw. Bevollmächtigte der Gesandten (z. B. der Mainzer Domherr Albrecht Schenk zu Limburg für Sachsen) nachweisbar. Auf dem Mainzer Kurfürstentag waren nur die Erzbischöfe von Mainz und Trier persönlich anwesend, Köln und Pfalz durch Gesandte vertreten; Brandenburg hatte abermals Vollmacht an Mainz übertragen ; Sachsen war unvertreten. Uber dem Frankfurter Fürstentag schwebt starkes Dunkel. Anwesend waren die drei geistlichen Kurfürsten; von den weltlichen haben wir keine Nachricht; ebenso unklar bleibt es, ob die in nr. 224 genannten Bischöfe persönlich anwesend oder nur durch Gesandte vertreten waren. Es bleibt also der Eindruck, daß die Entwicklung der Reichsversammlungen zu Gesandtenkonferenzen im Jahr 1439 fortschreitet, jedenfalls keine Unterbrechung erfährt. Das Verhandlungsverfahren tritt uns auf dem Mainzer Kongreß in einer modern an- mutenden Form entgegen. Es wurde der Beratungsstoff nach sachlichen Gesichtspunkten auf drei Ausschüsse verteilt, ein Verfahren, das innerhalb unserer Edition meines Wissens hier zum erstenmal auftritt. Der erste Ausschuß, aus zwei Mitgliedern jeder Deutschen Gesandtschaft be- stehend (König, Kurfürsten, Erzbischöfe) behandelte die Gravamina der Deutschen Nation; in dem zweiten, in dem auch die fremden Gesandtschaften mit je zwei Mitgliedern vertreten waren, wurde das Problem der Vermittlung im Kirchenstreit bearbeitet; der dritte Ausschuß für die Fragen der Reichsreform (Westfälische Gerichte; Landfrieden; Münze) stellte, wie wir wissen, ein Begräbnis erster Klasse für diese wichtige Materie dar. Der Einzelforschung stellt dieser Band Aufgaben genug; denn die Akten sind recht un- gleichmäßig auf uns gekommen. Sehr lückenhaft ist das Material gerade für den Mainzer Kur- fürstentag, ebenso auch für den Frankfurter Fürstentag. Die verschiedenen Traktate von konzi-
Strana XV
Vorwort XV liarer Seite müßten einmal von einem Kenner des Römischen und des kanonischen Rechtes sorg- fältig untersucht und geprüft werden; der Geschichtler kann hier nicht mehr tun, als einen möglichst guten Text bereitstellen. Unbedingt notwendig ist eine Uberprüfung des gesamten Schrifttums über die Neutrali- tätspolitik König Albrechts und der Kurfürsten. Denn die Aufstellungen und Auffassungen von W. Pückert, Die kurfürstliche Neutralität während des Basler Konzils (1858), und A. Bach- mann, Die deutschen Könige und die kurfürstliche Neutralität (Archiv f. österreichische Ge- schichte 75, 1889), lassen sich gegenüber dem vollständigen Material, wie es unser Band bietet, nicht mehr in allen wesentlichen Punkten aufrechterhalten. Aber es würde den Rahmen dieses Vorworts sprengen, wenn ich auch nur an das eine oder andere rühren würde. Von tieferer Bedeutung und auch von größerem Interesse für uns ist ein Problem, das man auch in unserem Material aufzufinden geglaubt hat. Albert Werminghoff behandelt in seinem Buch: Nationalkirchliche Bestrebungen im deutschen Mittelalter (1910), die Mainzer Akzep- tation unter dem Gesichtspunkt: Nationalkirche. Die Forschung vor ihm hat seit dem 18. Jahr- hundert in der Akzeptation von Mainz den Versuch zum Aufbau einer Deutschen Nationalkirche geschen. Werminghoff prüft diese Auffassung nach, aus einem gewissen Gefühl des Zweifels heraus. Schon seine philologisch-juristische Methode läßt ihn nicht zu einer sicheren Auffassung kommen. Vor allem aber behandelt er die Mainzer Akzeptation isoliert, herausgerissen aus der politischen Gesamtaktion, zu der sie gehört, dem Mainzer Kongreß. Es bleibt ihm der Zusammen- hang zwischen Annahme der Reformdekrete und Vermittlung zwischen Konzil und Papst (bzw. Verlegung des Konzils an einen dritten Ort) verschlossen. Heute erkennen wir den Irrweg der Forschung. Die Mainzer Akzeptation zielte nicht auf die Errichtung einer Deutschen National- kirche ab, wie die Pragmatische Sanktion von Bourges für Frankreich ; sie war ein Mittel der kurfürstlichen Neutralitäts- und Vermittlungspolitik, mit dem man das Konzil dem Gedanken der Verlegung geneigter zu machen hoffte. Die schon oft erwähnte Aufzeichnung des Nürnberger Oktober-Reichstages (Bd. 13 nr. 397) handelt in ihren ersten drei Artikeln von der Vermittlung im Kirchenstreit, dann erst beschäftigen sich die Artikel 4—7 mit den Belangen der Deutschen Nation. Sie sehen vor eine Beschlußfassung über die Annahme von Dekreten des Baseler Konzils (art. 4), Verhandlungen mit dem Papst über die Behebung der Gravamina der Deutschen Nation (art. 5), eine Pragmatische Sanktion des Königs über die der Nation zusagen- den und auf sie passenden Konzilsdekrete (grata et commoda) (art. 6), endlich über die Ent- schädigung des Papstes und der Kurie für die durch das Annatendekret erlittenen Einbußen (art. 7). Die Verhandlungen sollten also mit den beiden kirchlichen Autoritäten geführt werden. Es unterliegt dabei für den politisch denkenden Menschen kaum einem Zweifel, daß die Annahme der Dekrete zwei Seiten hatte: sie diente dem Wohl der Kirche im Reich, sie erfüllte aber auch einen vom Konzil schon mehrfach geäußerten Wunsch und wollte eben dadurch die Baseler Väter für die Verlegung an einen dritten Ort günstig stimmen. Den gleichen Doppelzweck verfolgte man mit der Entschädigung für Papst und Kurie: Sicherung der Deutschen Kirche und Einwilligung des Papstes in die Berufung eines dritten Konzils. Dieser Vorgeschichte entsprach der Verlauf des Mainzer Kongresses. Bevor die Vermittlungsverhandlungen mit den Konzilsgesandten eröffnet wurden, nahmen die Deutschen in einem Notariatsinstrument die Dekrete des Konzils an, soweit sie die Reform der Kirche betrafen; umgehend wurde diese Tatsache, aber nicht das Instrument den Konzilsgesandten mitgeteilt. Eine den Vermittlungsverhandlungen günstige Atmosphäre glaubten die Deutschen damit geschaffen zu haben. Bei den Verhandlungen in Basel setzte am 29. Mai der Bischof von Lübeck die Generalkongregation von der Annahme der Dekrete in Kenntnis. Doch die förmliche, feierliche Mitteilung sollte nach den Beratungen von Mainz vom König ausgehen (nr. 53). Aber wir kennen kein Schriftstück der königlichen Kanzlei, das auch nur entfernt diesem Entwurf entsprochen hätte. Die Angelegenheit der Akzeptation wurde von der sich hoch auf- bäumenden Woge des Kirchenstreites hinweggespült. Sie war eben nur eine Begleitaktion der großen Europäischen Vermittlung. Damit aber scheidet die Mainzer Akzeptation aus der Reihe
Vorwort XV liarer Seite müßten einmal von einem Kenner des Römischen und des kanonischen Rechtes sorg- fältig untersucht und geprüft werden; der Geschichtler kann hier nicht mehr tun, als einen möglichst guten Text bereitstellen. Unbedingt notwendig ist eine Uberprüfung des gesamten Schrifttums über die Neutrali- tätspolitik König Albrechts und der Kurfürsten. Denn die Aufstellungen und Auffassungen von W. Pückert, Die kurfürstliche Neutralität während des Basler Konzils (1858), und A. Bach- mann, Die deutschen Könige und die kurfürstliche Neutralität (Archiv f. österreichische Ge- schichte 75, 1889), lassen sich gegenüber dem vollständigen Material, wie es unser Band bietet, nicht mehr in allen wesentlichen Punkten aufrechterhalten. Aber es würde den Rahmen dieses Vorworts sprengen, wenn ich auch nur an das eine oder andere rühren würde. Von tieferer Bedeutung und auch von größerem Interesse für uns ist ein Problem, das man auch in unserem Material aufzufinden geglaubt hat. Albert Werminghoff behandelt in seinem Buch: Nationalkirchliche Bestrebungen im deutschen Mittelalter (1910), die Mainzer Akzep- tation unter dem Gesichtspunkt: Nationalkirche. Die Forschung vor ihm hat seit dem 18. Jahr- hundert in der Akzeptation von Mainz den Versuch zum Aufbau einer Deutschen Nationalkirche geschen. Werminghoff prüft diese Auffassung nach, aus einem gewissen Gefühl des Zweifels heraus. Schon seine philologisch-juristische Methode läßt ihn nicht zu einer sicheren Auffassung kommen. Vor allem aber behandelt er die Mainzer Akzeptation isoliert, herausgerissen aus der politischen Gesamtaktion, zu der sie gehört, dem Mainzer Kongreß. Es bleibt ihm der Zusammen- hang zwischen Annahme der Reformdekrete und Vermittlung zwischen Konzil und Papst (bzw. Verlegung des Konzils an einen dritten Ort) verschlossen. Heute erkennen wir den Irrweg der Forschung. Die Mainzer Akzeptation zielte nicht auf die Errichtung einer Deutschen National- kirche ab, wie die Pragmatische Sanktion von Bourges für Frankreich ; sie war ein Mittel der kurfürstlichen Neutralitäts- und Vermittlungspolitik, mit dem man das Konzil dem Gedanken der Verlegung geneigter zu machen hoffte. Die schon oft erwähnte Aufzeichnung des Nürnberger Oktober-Reichstages (Bd. 13 nr. 397) handelt in ihren ersten drei Artikeln von der Vermittlung im Kirchenstreit, dann erst beschäftigen sich die Artikel 4—7 mit den Belangen der Deutschen Nation. Sie sehen vor eine Beschlußfassung über die Annahme von Dekreten des Baseler Konzils (art. 4), Verhandlungen mit dem Papst über die Behebung der Gravamina der Deutschen Nation (art. 5), eine Pragmatische Sanktion des Königs über die der Nation zusagen- den und auf sie passenden Konzilsdekrete (grata et commoda) (art. 6), endlich über die Ent- schädigung des Papstes und der Kurie für die durch das Annatendekret erlittenen Einbußen (art. 7). Die Verhandlungen sollten also mit den beiden kirchlichen Autoritäten geführt werden. Es unterliegt dabei für den politisch denkenden Menschen kaum einem Zweifel, daß die Annahme der Dekrete zwei Seiten hatte: sie diente dem Wohl der Kirche im Reich, sie erfüllte aber auch einen vom Konzil schon mehrfach geäußerten Wunsch und wollte eben dadurch die Baseler Väter für die Verlegung an einen dritten Ort günstig stimmen. Den gleichen Doppelzweck verfolgte man mit der Entschädigung für Papst und Kurie: Sicherung der Deutschen Kirche und Einwilligung des Papstes in die Berufung eines dritten Konzils. Dieser Vorgeschichte entsprach der Verlauf des Mainzer Kongresses. Bevor die Vermittlungsverhandlungen mit den Konzilsgesandten eröffnet wurden, nahmen die Deutschen in einem Notariatsinstrument die Dekrete des Konzils an, soweit sie die Reform der Kirche betrafen; umgehend wurde diese Tatsache, aber nicht das Instrument den Konzilsgesandten mitgeteilt. Eine den Vermittlungsverhandlungen günstige Atmosphäre glaubten die Deutschen damit geschaffen zu haben. Bei den Verhandlungen in Basel setzte am 29. Mai der Bischof von Lübeck die Generalkongregation von der Annahme der Dekrete in Kenntnis. Doch die förmliche, feierliche Mitteilung sollte nach den Beratungen von Mainz vom König ausgehen (nr. 53). Aber wir kennen kein Schriftstück der königlichen Kanzlei, das auch nur entfernt diesem Entwurf entsprochen hätte. Die Angelegenheit der Akzeptation wurde von der sich hoch auf- bäumenden Woge des Kirchenstreites hinweggespült. Sie war eben nur eine Begleitaktion der großen Europäischen Vermittlung. Damit aber scheidet die Mainzer Akzeptation aus der Reihe
Strana XVI
XVI Vorwort der nationalkirchlichen Bestrebungen aus. Auf zwei Punkte sei noch, sozusagen nur im Vorüber- gehen, hingewiesen: Ein auf die Nationalkirche bewußt hinstrebender politischer Wille hätte dem Beispiel der Pragmatischen Sanktion von Bourges folgen und das Dekret der 2. Session über die Superiorität des Konzils gegenüber dem Papst und das der 25. Session über die Suspension des Papstes annehmen müssen; beide Dekrete wurden in Mainz ausgeschieden um der Ver- mittlung willen. Woher aber hätte — und das ist eigentlich das entscheidende Argument gegen Werminghoffs (allerdings nicht sehr zuversichtliche) Konstruktion — in Deutschland der Ge- danke einer Nationalkirche kommen können und sollen? Am wenigsten konnte das Kurfürsten- kolleg die Quelle einer solchen Idee sein. Frankreich bot die allgemeinpolitischen und seelischen Grundlagen für eine Staatskirche; in Deutschland fehlten alle Voraussetzungen für eine Reichs- kirche; vorhanden waren lediglich die Grundlagen für fürstliche und reichsstädtische Territorial- kirchen. Mit der Besprechung dieses vielleicht wichtigsten Ergebnisses unseres Bandes scheint mir die äußerste Grenze erreicht, bis zu der das Vorwort sich erstrecken darf. Der vorliegende Band ist mir durch Fügung des Schicksals ein Vermächtnis dessen geworden, der ihn nach meinen Vorarbeiten endgültig abzuschließen gehofft hatte, wie er seine Vorgänger mit den Ordnungszahlen I1, 12 und 13 bearbeitet hatte, Gustav Beckmanns. Als sein Schüler, als Mitarbeiter und Nachfolger an seinem Werk habe ich diesen Band vollendet. Erlangen, den 9. Dezember 1935. Helmut Weigel.
XVI Vorwort der nationalkirchlichen Bestrebungen aus. Auf zwei Punkte sei noch, sozusagen nur im Vorüber- gehen, hingewiesen: Ein auf die Nationalkirche bewußt hinstrebender politischer Wille hätte dem Beispiel der Pragmatischen Sanktion von Bourges folgen und das Dekret der 2. Session über die Superiorität des Konzils gegenüber dem Papst und das der 25. Session über die Suspension des Papstes annehmen müssen; beide Dekrete wurden in Mainz ausgeschieden um der Ver- mittlung willen. Woher aber hätte — und das ist eigentlich das entscheidende Argument gegen Werminghoffs (allerdings nicht sehr zuversichtliche) Konstruktion — in Deutschland der Ge- danke einer Nationalkirche kommen können und sollen? Am wenigsten konnte das Kurfürsten- kolleg die Quelle einer solchen Idee sein. Frankreich bot die allgemeinpolitischen und seelischen Grundlagen für eine Staatskirche; in Deutschland fehlten alle Voraussetzungen für eine Reichs- kirche; vorhanden waren lediglich die Grundlagen für fürstliche und reichsstädtische Territorial- kirchen. Mit der Besprechung dieses vielleicht wichtigsten Ergebnisses unseres Bandes scheint mir die äußerste Grenze erreicht, bis zu der das Vorwort sich erstrecken darf. Der vorliegende Band ist mir durch Fügung des Schicksals ein Vermächtnis dessen geworden, der ihn nach meinen Vorarbeiten endgültig abzuschließen gehofft hatte, wie er seine Vorgänger mit den Ordnungszahlen I1, 12 und 13 bearbeitet hatte, Gustav Beckmanns. Als sein Schüler, als Mitarbeiter und Nachfolger an seinem Werk habe ich diesen Band vollendet. Erlangen, den 9. Dezember 1935. Helmut Weigel.
Strana XVII
Verzeichnis des in abgekürzter Form angeführten Schrifttums [Albrecht], Conrads v. Weinsberg, des Reichserbkämmerers Einnahmen- u. Ausgaben-Register von 1437 u. 1438. Bibliothek des Literarischen Vereins in Stuttgart. Bd. 18. Tübingen 1850. Ametler y Vinyas, D. J., Alfonso V de Aragon en Italia y la crisis religiosa del siglo 15. 2 Bde. Gerona 1903. Ammon, Hans, Johannes Schele, Bischof von Lübeck, auf dem Basler Konzil. Diss. Erlangen = Veröffentlich. z. Geschichte der Freien und Hansestadt Lübeck 10. 1932. Archidiaconus : Guidonis a Baiiso archidiaconi Bononiensis rosarium seu in decretorum volumen commentaria. Venetiis 1577. Aristotelis Opera omnia graece et latine. 5 Vol. Paris 1883. Bachmann, A., Die deutschen Könige u. die kurfürstliche Neutralität 1438-47. Archiv für österreichische Geschichte 75,1-236. Wien 1889. Bayer, Viktor, D. Jugendzeit des Markgrafen Albrecht Achilles v. Brandenburg 1414-40. Forschungen zur Brandenburgischen und Preußischen Geschichte 11. Band S. 33-162. Leipzig 1898. Beaucourt, G. du Fresne de, Histoire de Charles VII, tome III : le réveil du roi 1435-44, Paris 1885. Beckmann, Gustav, Der Kampf Kaiser Sigmunds gegen die werdende Weltmacht der Osmanen 1392-1437. Gotha 1902. Beiträge, Neue — von alten und neuen Theologischen Sachen, Büchern, Urkunden .... von einigen Kirchen- u. Schullehrern mitgeteilt. 10 Bände. Leipzig 1752-61. Binterim, Anton Josef, Pragmatische Geschichte der deutschen National-, Provinzial- und vorzüglichsten Diöcesanconcilien vom 4. Jahrhundert bis auf das Concilium zu Trient. 7. Band. Mainz 1848. Blok, P. J. Geschichte der Niederlande. (Geschichte der europäischen Staaten Abt. 35) Bd. 1. Gotha 1902. Böhmer, Joh. Friedrich, Regesta imperii VIII: Die Regesten des Kaiserreichs unter Kaiser Karl IV. 1346-78, hrsg. v. Alf. Huber. Innsbr. 1877. — Desgl. XI: Die Urkunden K. Sigmunds 1410-37, hrsg. v. Wilh. Altmann, Bd. 1 u. 2. Innsbr. 1896-1900. Bossert, Aus dem Weinsberger Archiv in Oehringen für die Zeit v. 1415-1448. Archivalische Zeit- schrift 7, 151-166. München 1882, Bressler, Hermann, Die Stellung der deutschen Universitäten zum Baseler Konzil, zum Schisma und zur deutschen Neutralität. Diss. Leipzig 1885. Bulaeus (Du Boulay), C. E., Historia universitatis Parisiensis. 6 Vol. Paris 1665-73. Cecconi, Eugenio, Studi storici sul concilio di Firenze. Firenze 1869. Chmel, Joseph, Beiträge zur Geschichte K. Friedrichs IV. (Materialien zur österreich. Geschichte) 2 Bde. Wien 1837-40. Die Chroniken Deutscher Städte vom 14. bis 16. Jh., hrsg. durch die Histor. Commission bei der Akademie der Wissenschaften München. Bd. 2: Nürnberg II. Leipzig 1864. Cipolla, C., Storia delle Signorie italiane dal 1313 al 1530. Mailand 1881. Codex diplomaticus Rheno-Mosellanus. ed. W. Günther. 5 Teile. Koblenz 1822-26. Codex diplomaticus Silesiae. Hrsg. vom Verein für Geschichte u. Altertum Schlesiens. Bd. 15: Acta Nicolai Gramis. Breslau 1890. Concilia Salisburgensia provincialia et diöcesana jam inde ab hierarchiae hujus origine ... ad nostram usque aetatem celebrata. Hrsg. v. Fl. Dalham. Augsburg 1788. Concilium Basiliense: Studien u. Quellen zur Geschichte des Concils von Basel, Bd. 1—7, hrsg. v. J. Haller, G. Beckmann, H. Herre u. a. Basel 1896-1927. Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum ed. consilio . . . academiae litterarum caes. Vindo- bonensi. Bd. 3: Cypriani opera rec. W. Hartel. 1868. Dalham s. Concilia. Droysen, Joh. Gustav, Geschichte der Preußischen Politik. Bd. 1. Berlin 1850.
Verzeichnis des in abgekürzter Form angeführten Schrifttums [Albrecht], Conrads v. Weinsberg, des Reichserbkämmerers Einnahmen- u. Ausgaben-Register von 1437 u. 1438. Bibliothek des Literarischen Vereins in Stuttgart. Bd. 18. Tübingen 1850. Ametler y Vinyas, D. J., Alfonso V de Aragon en Italia y la crisis religiosa del siglo 15. 2 Bde. Gerona 1903. Ammon, Hans, Johannes Schele, Bischof von Lübeck, auf dem Basler Konzil. Diss. Erlangen = Veröffentlich. z. Geschichte der Freien und Hansestadt Lübeck 10. 1932. Archidiaconus : Guidonis a Baiiso archidiaconi Bononiensis rosarium seu in decretorum volumen commentaria. Venetiis 1577. Aristotelis Opera omnia graece et latine. 5 Vol. Paris 1883. Bachmann, A., Die deutschen Könige u. die kurfürstliche Neutralität 1438-47. Archiv für österreichische Geschichte 75,1-236. Wien 1889. Bayer, Viktor, D. Jugendzeit des Markgrafen Albrecht Achilles v. Brandenburg 1414-40. Forschungen zur Brandenburgischen und Preußischen Geschichte 11. Band S. 33-162. Leipzig 1898. Beaucourt, G. du Fresne de, Histoire de Charles VII, tome III : le réveil du roi 1435-44, Paris 1885. Beckmann, Gustav, Der Kampf Kaiser Sigmunds gegen die werdende Weltmacht der Osmanen 1392-1437. Gotha 1902. Beiträge, Neue — von alten und neuen Theologischen Sachen, Büchern, Urkunden .... von einigen Kirchen- u. Schullehrern mitgeteilt. 10 Bände. Leipzig 1752-61. Binterim, Anton Josef, Pragmatische Geschichte der deutschen National-, Provinzial- und vorzüglichsten Diöcesanconcilien vom 4. Jahrhundert bis auf das Concilium zu Trient. 7. Band. Mainz 1848. Blok, P. J. Geschichte der Niederlande. (Geschichte der europäischen Staaten Abt. 35) Bd. 1. Gotha 1902. Böhmer, Joh. Friedrich, Regesta imperii VIII: Die Regesten des Kaiserreichs unter Kaiser Karl IV. 1346-78, hrsg. v. Alf. Huber. Innsbr. 1877. — Desgl. XI: Die Urkunden K. Sigmunds 1410-37, hrsg. v. Wilh. Altmann, Bd. 1 u. 2. Innsbr. 1896-1900. Bossert, Aus dem Weinsberger Archiv in Oehringen für die Zeit v. 1415-1448. Archivalische Zeit- schrift 7, 151-166. München 1882, Bressler, Hermann, Die Stellung der deutschen Universitäten zum Baseler Konzil, zum Schisma und zur deutschen Neutralität. Diss. Leipzig 1885. Bulaeus (Du Boulay), C. E., Historia universitatis Parisiensis. 6 Vol. Paris 1665-73. Cecconi, Eugenio, Studi storici sul concilio di Firenze. Firenze 1869. Chmel, Joseph, Beiträge zur Geschichte K. Friedrichs IV. (Materialien zur österreich. Geschichte) 2 Bde. Wien 1837-40. Die Chroniken Deutscher Städte vom 14. bis 16. Jh., hrsg. durch die Histor. Commission bei der Akademie der Wissenschaften München. Bd. 2: Nürnberg II. Leipzig 1864. Cipolla, C., Storia delle Signorie italiane dal 1313 al 1530. Mailand 1881. Codex diplomaticus Rheno-Mosellanus. ed. W. Günther. 5 Teile. Koblenz 1822-26. Codex diplomaticus Silesiae. Hrsg. vom Verein für Geschichte u. Altertum Schlesiens. Bd. 15: Acta Nicolai Gramis. Breslau 1890. Concilia Salisburgensia provincialia et diöcesana jam inde ab hierarchiae hujus origine ... ad nostram usque aetatem celebrata. Hrsg. v. Fl. Dalham. Augsburg 1788. Concilium Basiliense: Studien u. Quellen zur Geschichte des Concils von Basel, Bd. 1—7, hrsg. v. J. Haller, G. Beckmann, H. Herre u. a. Basel 1896-1927. Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum ed. consilio . . . academiae litterarum caes. Vindo- bonensi. Bd. 3: Cypriani opera rec. W. Hartel. 1868. Dalham s. Concilia. Droysen, Joh. Gustav, Geschichte der Preußischen Politik. Bd. 1. Berlin 1850.
Strana XVIII
XVIII Eubel, Conrad, Hierarchia catholica medii aevi. Vol. 1. 2. Aufl. Münster 1913. Vol. 2. ebd. 1901. Froböß, J., Das Konstanzer Dekret von der Superiorität des Allgemeinen Konzils über dem Papst und seine Erhebung zum Dogma durch das Baseler Konzil am 16. Mai 1439 (ungedruckte Erlanger Diss. 1914). Gierke, Otto, Das deutsche Genossenschaftsrecht, Bd. 3. Berlin 1887. Goerz, A., Regesten der Erzbischöfe von Trier. Trier 1859ff. Goldast, Melchior, DD. NN. Imperatorum caesarum augustorum regum et principum electorum s. Romani imperii recessus, constitutiones, ordinationes et rescripta a Carolo Magno ... adusque D.N. imperatorem caesarem Rudolphum II. Tom. 3. Hanau 1610. Hanna, Konrad, Die südwestdeutschen Diözesen und das Baseler Konzil in den Jahren 1431-1441. Diss. Erlangen 1929. Hansen, Josef, Westfalen und Rheinland im 15. Jahrhundert. Publikationen aus den Preußischen Staats- archiven Bd. 34. Lpzg. 1888. Hansizius, P. M., Germania sacra. Tom. II.: Archiepiscopatus Salisburgensis chronologice propositus. Augsburg 1729. Hardouin, J., Conciliorum collectio regia maxima... ad Ph. Labbei et Cossartii labores haud modica accessione facta ... studio J. Hardouini. Acta conciliorum et epistolae decretales ac con- stituciones summorum pontificum. Tom. 9. Paris 1714. Hefele, Carl Joseph v., Conciliengeschichte. Bd. 1-6, 2. Aufl. Freiburg 1873-90, Bd. 7 ebd. 1874. Henaux, Ferd., Histoire du Pays de Liège. 2 Bde. Lüttich 1872 u. 75. Horix, J. B., Ad concordata nationis Germanice integra documentorum fasciculi 1-4. Bamberg 1775-77. Janssen, Johannes, Frankfurts Reichscorrespondenz nebst anderen verwandten Aktenstücken v. 1376 bis 1519. 2 Bde. Freiburg i. B. 1863-72. Joachimsohn, Paul, Gregor Heimburg = Histor. Abhandlungen aus d. Münchner Seminar, hrsg. v. K. Th. Heigel u. H. Grauert. Heft 1. Bamberg 1891. Joannis, G. Chr., Rerum Maguntiarum Vol. 1. Frankfurt 1722. Jorga, N. Geschichte des Osmanischen Reiches. (Geschichte der europäischen Staaten 37.) Gotha 1908. Kerler, D., Zur Geschichte der Besteuerung der Juden durch Kaiser Sigmund und König Albrecht II. Zeitschrift für die Geschichte der Juden in Deutschland 3, 1-13; 107-129. 1890. Koch, Christoph Wilhelm, Sanctio Pragmatica Germanorum illustrata. Straßburg 1789. Kraus, Viktor v., Deutsche Geschichte im Ausgang des Mittelalters (1438-1519), Bd. 1 : Deutsche Geschichte zur Zeit Albrechts II. u. Friedrichs III. 1438-1486 = Bibliothek Deutscher Geschichte, hrsg. v. H. v. Zwiedineck-Südenhorst. Stuttg. u. Berlin 1905. Lacomblet s. Urkundenbuch. Lager, Raban v. Helmstadt u. Ulrich v. Manderscheid —ihr Kampf um das Erzbistum Trier. Historisches Jahrbuch (der Görres-Gesellschaft) 15, 721 ff. München 1894. Lazarus, Paul, Das Basler Konzil. Seine Berufung u. Leitung, seine Gliederung u. s. Behördenorganisation. Erlang. Diss. = Ebering, Histor. Studien, Heft 100. Berlin 1912. Lewicki, A., Albrecht II. und Sigmund, Großfürst v. Litauen. Rozprawy Akademii umjetnosci Ser. II T. 12. Krakau. Lichnowsky, E. M., Fürst, Geschichte des Hauses Habsburg. Bd. 5. Wien 1841. Lindner, Theodor, Zur deutschen Geschichte im 15. Jahrhundert. Mitteilungen des Österreichischen Instituts für Geschichtsforschung, Band 13, 413 ff. Wien 1892. Lünig, Joh. Christian, Teutsches Reichsarchiv. Specilegium ecclesiasticum des Teutschen Reichsarchivs. 15. Band. Leipzig 1716. Manger, H., Die Wahl Amadeos von Savoyen zum Papst durch das Baseler Konzil 1439. Diss. Marburg 1901. Manns, Rudolf, König Albrecht II. und die Kirchenpolitik des Römischen Reichs 1438 u. 1439. Diss. Marburg 1911. Mansi, Joannes Dominicus, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio. Tomi 29-31. Venetiis 1788-1798. Martène, E., Veterum scriptorum et monumentorum amplissima collectio. 5 Tom. Paris 1724-33. Meichelbeck, K., Historia Frisingensis. 2 Bde. Augsburg 1724 u. 29. Migne, J. P., Patrologiae cursus completus sive bibliotheca universalis ... omnium ss. patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum, qui ab aevo apostolico ad usque Innocentii III. tempora floruerunt. Series prima [Latina]. Voll. 1-221. Parisiis 1844-64. Minutoli, Jul. v., Friedrich I., Kurfürst v. Brandenburg u. Memorabilia aus dem Leben der Markgrafen v. Brandenburg. Berlin 1850. Monumenta conciliorum generalium seculi decimi quinti. Concilium Basiliense. Scriptorum tom. 1: Joh. de Ragusio etc.; tom. 2-4: Johannis de Segovia Historia gestorum generalis synodi Basiliensis liber 1-18, hrsg. v. E. Birk u. R. Beer. Vindobonae 1873-1926. Verzeichnis des in abgekürzter Form angeführten Schrifttums
XVIII Eubel, Conrad, Hierarchia catholica medii aevi. Vol. 1. 2. Aufl. Münster 1913. Vol. 2. ebd. 1901. Froböß, J., Das Konstanzer Dekret von der Superiorität des Allgemeinen Konzils über dem Papst und seine Erhebung zum Dogma durch das Baseler Konzil am 16. Mai 1439 (ungedruckte Erlanger Diss. 1914). Gierke, Otto, Das deutsche Genossenschaftsrecht, Bd. 3. Berlin 1887. Goerz, A., Regesten der Erzbischöfe von Trier. Trier 1859ff. Goldast, Melchior, DD. NN. Imperatorum caesarum augustorum regum et principum electorum s. Romani imperii recessus, constitutiones, ordinationes et rescripta a Carolo Magno ... adusque D.N. imperatorem caesarem Rudolphum II. Tom. 3. Hanau 1610. Hanna, Konrad, Die südwestdeutschen Diözesen und das Baseler Konzil in den Jahren 1431-1441. Diss. Erlangen 1929. Hansen, Josef, Westfalen und Rheinland im 15. Jahrhundert. Publikationen aus den Preußischen Staats- archiven Bd. 34. Lpzg. 1888. Hansizius, P. M., Germania sacra. Tom. II.: Archiepiscopatus Salisburgensis chronologice propositus. Augsburg 1729. Hardouin, J., Conciliorum collectio regia maxima... ad Ph. Labbei et Cossartii labores haud modica accessione facta ... studio J. Hardouini. Acta conciliorum et epistolae decretales ac con- stituciones summorum pontificum. Tom. 9. Paris 1714. Hefele, Carl Joseph v., Conciliengeschichte. Bd. 1-6, 2. Aufl. Freiburg 1873-90, Bd. 7 ebd. 1874. Henaux, Ferd., Histoire du Pays de Liège. 2 Bde. Lüttich 1872 u. 75. Horix, J. B., Ad concordata nationis Germanice integra documentorum fasciculi 1-4. Bamberg 1775-77. Janssen, Johannes, Frankfurts Reichscorrespondenz nebst anderen verwandten Aktenstücken v. 1376 bis 1519. 2 Bde. Freiburg i. B. 1863-72. Joachimsohn, Paul, Gregor Heimburg = Histor. Abhandlungen aus d. Münchner Seminar, hrsg. v. K. Th. Heigel u. H. Grauert. Heft 1. Bamberg 1891. Joannis, G. Chr., Rerum Maguntiarum Vol. 1. Frankfurt 1722. Jorga, N. Geschichte des Osmanischen Reiches. (Geschichte der europäischen Staaten 37.) Gotha 1908. Kerler, D., Zur Geschichte der Besteuerung der Juden durch Kaiser Sigmund und König Albrecht II. Zeitschrift für die Geschichte der Juden in Deutschland 3, 1-13; 107-129. 1890. Koch, Christoph Wilhelm, Sanctio Pragmatica Germanorum illustrata. Straßburg 1789. Kraus, Viktor v., Deutsche Geschichte im Ausgang des Mittelalters (1438-1519), Bd. 1 : Deutsche Geschichte zur Zeit Albrechts II. u. Friedrichs III. 1438-1486 = Bibliothek Deutscher Geschichte, hrsg. v. H. v. Zwiedineck-Südenhorst. Stuttg. u. Berlin 1905. Lacomblet s. Urkundenbuch. Lager, Raban v. Helmstadt u. Ulrich v. Manderscheid —ihr Kampf um das Erzbistum Trier. Historisches Jahrbuch (der Görres-Gesellschaft) 15, 721 ff. München 1894. Lazarus, Paul, Das Basler Konzil. Seine Berufung u. Leitung, seine Gliederung u. s. Behördenorganisation. Erlang. Diss. = Ebering, Histor. Studien, Heft 100. Berlin 1912. Lewicki, A., Albrecht II. und Sigmund, Großfürst v. Litauen. Rozprawy Akademii umjetnosci Ser. II T. 12. Krakau. Lichnowsky, E. M., Fürst, Geschichte des Hauses Habsburg. Bd. 5. Wien 1841. Lindner, Theodor, Zur deutschen Geschichte im 15. Jahrhundert. Mitteilungen des Österreichischen Instituts für Geschichtsforschung, Band 13, 413 ff. Wien 1892. Lünig, Joh. Christian, Teutsches Reichsarchiv. Specilegium ecclesiasticum des Teutschen Reichsarchivs. 15. Band. Leipzig 1716. Manger, H., Die Wahl Amadeos von Savoyen zum Papst durch das Baseler Konzil 1439. Diss. Marburg 1901. Manns, Rudolf, König Albrecht II. und die Kirchenpolitik des Römischen Reichs 1438 u. 1439. Diss. Marburg 1911. Mansi, Joannes Dominicus, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio. Tomi 29-31. Venetiis 1788-1798. Martène, E., Veterum scriptorum et monumentorum amplissima collectio. 5 Tom. Paris 1724-33. Meichelbeck, K., Historia Frisingensis. 2 Bde. Augsburg 1724 u. 29. Migne, J. P., Patrologiae cursus completus sive bibliotheca universalis ... omnium ss. patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum, qui ab aevo apostolico ad usque Innocentii III. tempora floruerunt. Series prima [Latina]. Voll. 1-221. Parisiis 1844-64. Minutoli, Jul. v., Friedrich I., Kurfürst v. Brandenburg u. Memorabilia aus dem Leben der Markgrafen v. Brandenburg. Berlin 1850. Monumenta conciliorum generalium seculi decimi quinti. Concilium Basiliense. Scriptorum tom. 1: Joh. de Ragusio etc.; tom. 2-4: Johannis de Segovia Historia gestorum generalis synodi Basiliensis liber 1-18, hrsg. v. E. Birk u. R. Beer. Vindobonae 1873-1926. Verzeichnis des in abgekürzter Form angeführten Schrifttums
Strana XIX
Verzeichnis des in abgekürzter Form angeführten Schrifttums XIX Monumenta Swinfurtensia historica 791-1600. Hrsg. v. Fr. Stein. Schweinfurt 1875. Monumenta, Vetera —historica Hungariam sanctam illustrantia hrsg. v. A. Theiner. Tom. 2. Rom 1860. Müller, J. J., Des hlg. Römischen Reichs Teutscher Nation Reichstags-Theatrum, wie selbiges unter Kayser Friedrichs V. Regierung von 1440 bis 1493 gestanden. Jena 1713. Norden, Walter, Das Papsttum und Byzanz. Die Trennung der beiden Mächte und das Problem ihrer Wiedervereinigung bis zum Untergang des byzantin. Reiches. Berlin 1903. Palacky, Fr., Geschichte von Böhmen. 5 Bde. Prag 1836-67. Pastor, L. Frh. v., Geschichte der Päpste seit dem Ausgang des Mittelalters. Bd. 1. Freiburg 1925. Pérouse, Gabriel, Le cardinal Louis Aleman et la fin du grand schisme. Lyon 1904. Pez, H., Scriptores rerum Austriacarum veteres et genuini. 3 Bde. Lpzg. 1721-25. Preiswerk, Eduard, Der Einfluß Aragons auf den Prozeß des Basler Konzils gegen Papst Eugen IV. Diss. Basel 1902. Pückert, Wilhelm, D. kurfürstliche Neutralität während des Basler Concils. Lpzg. 1858. Raynaldus, Odoricus, Annales ecclesiastici . . . continuati. Tom. 18. Coloniae Agrippinae 1691. Real-Encyklopädie für protestantische Theologie u. Kirche begr. v. J. J. Herzog. 3. Aufl. hrsg. v. A. Hauck. 22 Bde. Lpzg. 1896-1909. Richter, Fritz, Der Luxemburgische Erbfolgestreit in den Jahren 1438-1443. Westdeutsche Zeitschrift. Ergänzungsband 5. Riezler, Sigmund, Geschichte Bayerns. Bd. 3. 1889 Gotha. Schoeffel, S., Die Kirchenhoheit der Reichsstadt Schweinfurt. Quellen u. Forschungen z. bayer. Kirchengeschichte. Diss. Erlangen 1917. Segovia s. Monumenta conciliorum. Spach, L. A., Oeuvres choisies. 5 Tom. Paris 1866-71. Stein s. Monumenta Swinfurtensia. Stentrup, Fr., Erzbischof Dietrich II. und sein Versuch der Inkorporation Paderborns. Diss. Münster 1904. Stutt, Heinrich, Die nordwestdeutschen Diözesen und das Baseler Konzil in den Jahren 1431-41. Diss. Erlangen 1928. Thomas Aquinatis Opera omnia. ed. Fretté u. Maré. 6 Vol. Paris 1882. Tuetey, Alex., Les écorcheurs sous Charles VII. Episodes de l'histoire militaire de la France au XVe siècle. 2 Vol. 1874. Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins hrsg. v. Th. J. Lacomblet. 4 Bde. Düsseldorf 1840-58. Urkundenbuch, Liv-, Est- und Kurländisches —, hrsg. v. F. G. v. Bunge. 9. Band. Riga 1889. Valois, Noël, Le pape et le concile 1418-1450. Tome 1 et 2. Paris 1909. Voigt, Georg, Enea Silvio de Piccolomini, als Papst Pius II., und sein Zeitalter. 3 Bde. Berlin 1856-63. Voigt, Johannes, Geschichte Preußens von den ältesten Zeiten bis zum Untergang der Herrschaft des Deutschen Ordens. Bd. 7. Königsberg 1836. Wencker, Jacob, Apparatus et instructus archivorum ex usu nostri temporis, vulgo von Registratur und Renovatur, novis observationibus neenon rerum Germanicarum praesidiis adornatus. Argentoratis 1713. Werminghoff, A., Nationalkirchliche Bestrebungen im deutschen Mittelalter. Kirchenrechtliche Abhand- lungen hrsg. v. U. Stutz. Bd. 61. Stuttgart 1910. Wetzer u. Weltes Kirchenlexikon oder Encyklopädie der katholischen Theologie und ihrer Hilfswissen- schaften. 2. Aufl. 13 Bde. Freiburg i. Br. 1882-1903. Wiarda, T. D., Ostfriesische Geschichte. Bd. 1. Aurich 1791. Witte, H. Die Armagnaken im Elsaß. Beiträge zur Landes- u. Volkskunde von Elsaß-Lothringen. Heft 11. Straßburg 1889. Wostry, Wilhelm, König Albrecht II. 1437-39. 2 Teile = Prager Studien aus dem Gebiet der Geschichts- wissenschaft Heft 13 u. 14. Prag 1906 u. 1907. Würdtwein, Stephan Alexander, Subsidia diplomatica ad selecta juris ecclesiastici Germaniae et histo- riarum capita elucidanda. Tomi 7 et 8. Heidelbergae 1776. Würth-Paquet, Table chronologique des chartes et diplômes relatifs a l'histoire de l'ancien pays de Luxem- bourg. Publications de la section historique de l'Institut royal grand-ducal de Luxembourg Bd. 27. 1873. Zedler, J. H., Großes vollständiges Universal-Lexikon aller Wissenschaften u. Künste. 68 Teile. Halle u. Leipzig 1732-1754. Zellfelder, August, England und das Basler Konzil. Diss. Erlangen = Historische Studien, Heft 113. Berlin 1913. Deutsche Reichstags-Akten XIV IV
Verzeichnis des in abgekürzter Form angeführten Schrifttums XIX Monumenta Swinfurtensia historica 791-1600. Hrsg. v. Fr. Stein. Schweinfurt 1875. Monumenta, Vetera —historica Hungariam sanctam illustrantia hrsg. v. A. Theiner. Tom. 2. Rom 1860. Müller, J. J., Des hlg. Römischen Reichs Teutscher Nation Reichstags-Theatrum, wie selbiges unter Kayser Friedrichs V. Regierung von 1440 bis 1493 gestanden. Jena 1713. Norden, Walter, Das Papsttum und Byzanz. Die Trennung der beiden Mächte und das Problem ihrer Wiedervereinigung bis zum Untergang des byzantin. Reiches. Berlin 1903. Palacky, Fr., Geschichte von Böhmen. 5 Bde. Prag 1836-67. Pastor, L. Frh. v., Geschichte der Päpste seit dem Ausgang des Mittelalters. Bd. 1. Freiburg 1925. Pérouse, Gabriel, Le cardinal Louis Aleman et la fin du grand schisme. Lyon 1904. Pez, H., Scriptores rerum Austriacarum veteres et genuini. 3 Bde. Lpzg. 1721-25. Preiswerk, Eduard, Der Einfluß Aragons auf den Prozeß des Basler Konzils gegen Papst Eugen IV. Diss. Basel 1902. Pückert, Wilhelm, D. kurfürstliche Neutralität während des Basler Concils. Lpzg. 1858. Raynaldus, Odoricus, Annales ecclesiastici . . . continuati. Tom. 18. Coloniae Agrippinae 1691. Real-Encyklopädie für protestantische Theologie u. Kirche begr. v. J. J. Herzog. 3. Aufl. hrsg. v. A. Hauck. 22 Bde. Lpzg. 1896-1909. Richter, Fritz, Der Luxemburgische Erbfolgestreit in den Jahren 1438-1443. Westdeutsche Zeitschrift. Ergänzungsband 5. Riezler, Sigmund, Geschichte Bayerns. Bd. 3. 1889 Gotha. Schoeffel, S., Die Kirchenhoheit der Reichsstadt Schweinfurt. Quellen u. Forschungen z. bayer. Kirchengeschichte. Diss. Erlangen 1917. Segovia s. Monumenta conciliorum. Spach, L. A., Oeuvres choisies. 5 Tom. Paris 1866-71. Stein s. Monumenta Swinfurtensia. Stentrup, Fr., Erzbischof Dietrich II. und sein Versuch der Inkorporation Paderborns. Diss. Münster 1904. Stutt, Heinrich, Die nordwestdeutschen Diözesen und das Baseler Konzil in den Jahren 1431-41. Diss. Erlangen 1928. Thomas Aquinatis Opera omnia. ed. Fretté u. Maré. 6 Vol. Paris 1882. Tuetey, Alex., Les écorcheurs sous Charles VII. Episodes de l'histoire militaire de la France au XVe siècle. 2 Vol. 1874. Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins hrsg. v. Th. J. Lacomblet. 4 Bde. Düsseldorf 1840-58. Urkundenbuch, Liv-, Est- und Kurländisches —, hrsg. v. F. G. v. Bunge. 9. Band. Riga 1889. Valois, Noël, Le pape et le concile 1418-1450. Tome 1 et 2. Paris 1909. Voigt, Georg, Enea Silvio de Piccolomini, als Papst Pius II., und sein Zeitalter. 3 Bde. Berlin 1856-63. Voigt, Johannes, Geschichte Preußens von den ältesten Zeiten bis zum Untergang der Herrschaft des Deutschen Ordens. Bd. 7. Königsberg 1836. Wencker, Jacob, Apparatus et instructus archivorum ex usu nostri temporis, vulgo von Registratur und Renovatur, novis observationibus neenon rerum Germanicarum praesidiis adornatus. Argentoratis 1713. Werminghoff, A., Nationalkirchliche Bestrebungen im deutschen Mittelalter. Kirchenrechtliche Abhand- lungen hrsg. v. U. Stutz. Bd. 61. Stuttgart 1910. Wetzer u. Weltes Kirchenlexikon oder Encyklopädie der katholischen Theologie und ihrer Hilfswissen- schaften. 2. Aufl. 13 Bde. Freiburg i. Br. 1882-1903. Wiarda, T. D., Ostfriesische Geschichte. Bd. 1. Aurich 1791. Witte, H. Die Armagnaken im Elsaß. Beiträge zur Landes- u. Volkskunde von Elsaß-Lothringen. Heft 11. Straßburg 1889. Wostry, Wilhelm, König Albrecht II. 1437-39. 2 Teile = Prager Studien aus dem Gebiet der Geschichts- wissenschaft Heft 13 u. 14. Prag 1906 u. 1907. Würdtwein, Stephan Alexander, Subsidia diplomatica ad selecta juris ecclesiastici Germaniae et histo- riarum capita elucidanda. Tomi 7 et 8. Heidelbergae 1776. Würth-Paquet, Table chronologique des chartes et diplômes relatifs a l'histoire de l'ancien pays de Luxem- bourg. Publications de la section historique de l'Institut royal grand-ducal de Luxembourg Bd. 27. 1873. Zedler, J. H., Großes vollständiges Universal-Lexikon aller Wissenschaften u. Künste. 68 Teile. Halle u. Leipzig 1732-1754. Zellfelder, August, England und das Basler Konzil. Diss. Erlangen = Historische Studien, Heft 113. Berlin 1913. Deutsche Reichstags-Akten XIV IV
Strana 1
Kongreß zu Mainz März und April 1439. 10 15 Der Nürnberger Reichstag vom Oktober 1438 beherrschte mit seinen Entschlüssen die Deutsche Kirchenpolitik bis zur Absetzung Papst Eugens IV. durch das Baseler Konzil am 25. Juni 1439. Diesen Zeitraum umfaßt unsere erste Hauptabteilung, die durchaus kirchenpolitisches Gepräge trägt. Inhalt der Kirchenpolitik waren die beiden Probleme: Reform der Deutschen Kirche und Wiederherstellung des Friedens in der abendländischen Kirche, d. h. Beilegung des Streites zwischen Papst und Konzil. Beide Fragen suchte der Tag von Mainz zu lösen oder wenigstens einer Lösung näherzubringen; die auf ihn bezüglichen Akten und Berichte bringen wir in den litt. C und D, während die Vorakten die lit. B ausmachen. Die Entwicklung des Kirchenstreites in den Zeiträumen zwischen dem Nürnberger und dem Mainzer Tag, sowie vom Mainzer Tag bis zur Absetzung des Papstes beleuchten die in den litt. A und E gebotenen Stücke. Berücksichtigt man, daß die in lit. A enthaltenen Verhandlungen am Konzil zu Basel auf den Mainzer Tag abzielten, daß die in lit. E dargelegten erneuten Verhandlungen zu Basel vom Mainzer Tag ausgingen, so tritt dessen zentrale Stellung klar zutage. Er war ursprünglich als Versammlung der Gesandten des Römischen Königs sowie der Deutschen Kurfürsten und Erz- bischöfe gedacht, also nach unserer Ausdrucksweise ein „Königlicher Tag der Kurfürsten und Erzbischöfe“. Aber durch das Zusammengehen der Deutschen Gesandten und der Vertreter West- und Südeuropäischer Mächte in Basel wurde der Mainzer Tag zu einem „Europäischen Kongreß". 20 A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 1-39. Die Hauptmasse dieser Litera wird gebildet von den Akten und Berichten zu den Ver- handlungen der Deutschen Gesandtschaft am Baseler Konzil vom Dezember bis Februar 25 1439. Sie gingen aus von dem bereits in Nürnberg gemachten Vorschlag der Deutschen, die Ent- scheidung im Kirchenstreit einem dritten Konzil zu übertragen. Das Verhalten der päpstlichen Abgeordneten auf dem Reichstag hatte den Schluß zugelassen, daß der Papst der Errichtung eines dritten Konzils zustimmen würde; die Konzilsvertreter hatten sich als nicht genügend be- vollmächtigt erklärt. So machten die Deutschen Gesandten Anfangs Dezember dem Konzil selbst den Vorschlag, es möge sich an einen dritten Ort verlegen (nrr. 4 und 7). Seit Mitte Dezember unterstützten die Vertreter König Karls von Frankreich den Deutschen Antrag (nr. 15); Ende des Jahres griffen ihn auch die Gesandten Kastiliens, Aragons und Mailands auf. Erst Mitte Januar aber konnte nach schwierigen Verhandlungen ein gemeinsamer Verlegungsvorschlag aller Mächte dem Konzil unterbreitet werden (nrr. 22 und 23). Am 20. Februar antworteten die 35 Baseler Väter mit einer Kritik dieses Vorschlags, die die Möglichkeit zu weiteren Verhandlungen offen ließ (nr. 33). Sie sollten auf dem Tag zu Mainz, den auch die Vertreter Frankreichs, Kastiliens, Aragons und Mailands beschicken wollten, fortgesetzt werden. Die Akten dieser Baseler Verhandlungen (nrr. 1; 4; 7-9; 12; 15; 17;22; 24; 32; 33) würden ohne die Erzählung des Spaniers Johannes von Segovia1 (nrr. 3; 6; 10; 13; 16; 23; 27; 29; 30 40 Deutsche Reichstags-Akten XIV 1 1 Uber Segovia vgl. RTA. 10 S. LXXIX ff., Conc. Bas. 1 S. 20-53 und 6 S. XCVII ff.
Kongreß zu Mainz März und April 1439. 10 15 Der Nürnberger Reichstag vom Oktober 1438 beherrschte mit seinen Entschlüssen die Deutsche Kirchenpolitik bis zur Absetzung Papst Eugens IV. durch das Baseler Konzil am 25. Juni 1439. Diesen Zeitraum umfaßt unsere erste Hauptabteilung, die durchaus kirchenpolitisches Gepräge trägt. Inhalt der Kirchenpolitik waren die beiden Probleme: Reform der Deutschen Kirche und Wiederherstellung des Friedens in der abendländischen Kirche, d. h. Beilegung des Streites zwischen Papst und Konzil. Beide Fragen suchte der Tag von Mainz zu lösen oder wenigstens einer Lösung näherzubringen; die auf ihn bezüglichen Akten und Berichte bringen wir in den litt. C und D, während die Vorakten die lit. B ausmachen. Die Entwicklung des Kirchenstreites in den Zeiträumen zwischen dem Nürnberger und dem Mainzer Tag, sowie vom Mainzer Tag bis zur Absetzung des Papstes beleuchten die in den litt. A und E gebotenen Stücke. Berücksichtigt man, daß die in lit. A enthaltenen Verhandlungen am Konzil zu Basel auf den Mainzer Tag abzielten, daß die in lit. E dargelegten erneuten Verhandlungen zu Basel vom Mainzer Tag ausgingen, so tritt dessen zentrale Stellung klar zutage. Er war ursprünglich als Versammlung der Gesandten des Römischen Königs sowie der Deutschen Kurfürsten und Erz- bischöfe gedacht, also nach unserer Ausdrucksweise ein „Königlicher Tag der Kurfürsten und Erzbischöfe“. Aber durch das Zusammengehen der Deutschen Gesandten und der Vertreter West- und Südeuropäischer Mächte in Basel wurde der Mainzer Tag zu einem „Europäischen Kongreß". 20 A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 1-39. Die Hauptmasse dieser Litera wird gebildet von den Akten und Berichten zu den Ver- handlungen der Deutschen Gesandtschaft am Baseler Konzil vom Dezember bis Februar 25 1439. Sie gingen aus von dem bereits in Nürnberg gemachten Vorschlag der Deutschen, die Ent- scheidung im Kirchenstreit einem dritten Konzil zu übertragen. Das Verhalten der päpstlichen Abgeordneten auf dem Reichstag hatte den Schluß zugelassen, daß der Papst der Errichtung eines dritten Konzils zustimmen würde; die Konzilsvertreter hatten sich als nicht genügend be- vollmächtigt erklärt. So machten die Deutschen Gesandten Anfangs Dezember dem Konzil selbst den Vorschlag, es möge sich an einen dritten Ort verlegen (nrr. 4 und 7). Seit Mitte Dezember unterstützten die Vertreter König Karls von Frankreich den Deutschen Antrag (nr. 15); Ende des Jahres griffen ihn auch die Gesandten Kastiliens, Aragons und Mailands auf. Erst Mitte Januar aber konnte nach schwierigen Verhandlungen ein gemeinsamer Verlegungsvorschlag aller Mächte dem Konzil unterbreitet werden (nrr. 22 und 23). Am 20. Februar antworteten die 35 Baseler Väter mit einer Kritik dieses Vorschlags, die die Möglichkeit zu weiteren Verhandlungen offen ließ (nr. 33). Sie sollten auf dem Tag zu Mainz, den auch die Vertreter Frankreichs, Kastiliens, Aragons und Mailands beschicken wollten, fortgesetzt werden. Die Akten dieser Baseler Verhandlungen (nrr. 1; 4; 7-9; 12; 15; 17;22; 24; 32; 33) würden ohne die Erzählung des Spaniers Johannes von Segovia1 (nrr. 3; 6; 10; 13; 16; 23; 27; 29; 30 40 Deutsche Reichstags-Akten XIV 1 1 Uber Segovia vgl. RTA. 10 S. LXXIX ff., Conc. Bas. 1 S. 20-53 und 6 S. XCVII ff.
Strana 2
2 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 34; 36; 38), ohne die Berichte des reichsstädtischen Vertreters Adam Riff (nrr. 5; II; 14; 18;), ohne den äußerst wertvollen Bericht Gregor Heimburgs an den Herzog von Sachsen (nr. 25) und den aufschlußreichen Brief Konrads von Weinsberg an den Bischof von Passau (nr. 26), sowie ohne die Auszüge aus den Protokollen des Konzilsnotars Jakob Hüglin (von uns in An- merkungen wiedergegeben) kein abgerundetes Bild ergeben. Eine von der deutschen Kirchen- politik nicht zu trennende Nebenhandlung, die Ernennung des Edlen Konrad von Weinsberg zum Protektor des Konzils, d. h. zum Stellvertreter des Römischen Königs am Konzil, beleuchten unsere nrr. 21 und 37. — Kritische Bemerkungen waren bei nrr. 8 und 17 nicht zu umgehen. Entsprechend der Ubung in Band 13 bringen wir in den nrr. 20; 28; 30; 35 einige Schrift- stücke zur Politik Papst Eugens, soweit sie König Albrecht, die Deutschen Fürsten und Mai- 10 land zu gewinnen und auszunützen versuchte. Die beiden in nr. 20 gebotenen Nachrichten aus Italien sind als „Zeitungen“ zu bewerten; die erste scheint in den beiden ersten Absätzen durchaus glaubwürdig; die zweite ist auch als „romantische Träumerei“1 für die Atmosphäre in Italien doch recht kennzeichnend. B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 40-47. 15 Als Ort für den großen Deutschen Kirchentag hatte man in Nürnberg Frankfurt auser- schen (RTA. 13 nr. 397). Der Briefwechsel verschiedener Reichsstädte mit Frankfurt (nrr. 40 und 44) läßt erkennen, daß das Interesse der Städte an diesem Tage ein rein egoistisches war und, abgeschen von Nürnberg, abseits der Kirchenpolitik lag. Die Vorbereitungen Frankfurts (nr. 42) wurden aber zu Anfang März durch den Beschluß kurfürstlicher Vertreter und Räte, den Tag in Mainz abzuhalten, überflüssig gemacht (nr. 43). Wollten die geistlichen Herren die Öffent- lichkeit einer großen Handelsstadt wie Frankfurt meiden und in einer kleineren Stadt mög- lichst geheim und unter sich beraten und beschließen? Dann wäre vielleicht auch die Abwesen- heit Konrads von Weinsberg als bewußte Fernhaltung zu erklären (nrr. 41 und 47, ferner nrr. 117 und 165). Das Geleit der päpstlichen Gesandten betreffen unsere nrr. 45 und 46. 20 25 C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48-72. Der Mainzer Kongreß war äußerlich eine glänzende Versammlung: Vertreter des Römischen Königs, der Könige von Frankreich, Kastilien und Portugal (Aragon fehlte!); die geistlichen Kurfürsten in Person, der Mainzer zugleich als Bevollmächtigter des Markgrafen von Brandenburg; Vertreter von Kurpfalz, Kursachsen, Mailand, sowie der Erzbischöfe von 30 Salzburg, Bremen und Magdeburg; sie alle fanden sich Anfangs März ein; zu gleicher Zeit auch die Gesandtschaft des Baseler Konzils, im April dann die Papst Eugens; endlich zu allerlei Sonderverhandlungen Ratsfreunde einiger Reichsstädte. (Vgl. nrr. 48; 49; 55; 56; 58; 66; 67; 69; 73; 74; 112). Nach einigen Vor- und Nebenverhandlungen und einer öffentlichen Audienz für die Ge- 35 sandtschaft des Konzils am 12. März (nrr. 73 und 74 art. 2) trat man in zwei Ausschüsse auseinander. Der eine, nur aus Deutschen bestehend, befaßte sich mit der Reform der Deutschen Kirche; der andere, Europäischen Charakter tragend, erwog die Mittel und Wege zur Beilegung des Kirchenkonfliktes. Der erste Ausschuß für Kirchenreform entschied sich für die Annahme ausgewählter 40 Dekrete des Baseler Konzils, nämlich der Reformdekrete; er schied aus die Dekrete über die Superiorität des Konzils, alle Dekrete über das Baseler Konzil als kirchliche Einrichtung, die Kampfdekrete gegen Eugen und die Dekrete zur Reform der Kurie, soweit sie nicht Deutsche Verhältnisse berührten. Die Schwierigkeiten, die das Annatendekret und die Frage nach der Entschädigung des Papstes bereitete, wurden nur mit Mühe überwunden, vielleicht auch nur 45 1 Vgl. Norden, Rom und Byzanz S. 724.
2 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 34; 36; 38), ohne die Berichte des reichsstädtischen Vertreters Adam Riff (nrr. 5; II; 14; 18;), ohne den äußerst wertvollen Bericht Gregor Heimburgs an den Herzog von Sachsen (nr. 25) und den aufschlußreichen Brief Konrads von Weinsberg an den Bischof von Passau (nr. 26), sowie ohne die Auszüge aus den Protokollen des Konzilsnotars Jakob Hüglin (von uns in An- merkungen wiedergegeben) kein abgerundetes Bild ergeben. Eine von der deutschen Kirchen- politik nicht zu trennende Nebenhandlung, die Ernennung des Edlen Konrad von Weinsberg zum Protektor des Konzils, d. h. zum Stellvertreter des Römischen Königs am Konzil, beleuchten unsere nrr. 21 und 37. — Kritische Bemerkungen waren bei nrr. 8 und 17 nicht zu umgehen. Entsprechend der Ubung in Band 13 bringen wir in den nrr. 20; 28; 30; 35 einige Schrift- stücke zur Politik Papst Eugens, soweit sie König Albrecht, die Deutschen Fürsten und Mai- 10 land zu gewinnen und auszunützen versuchte. Die beiden in nr. 20 gebotenen Nachrichten aus Italien sind als „Zeitungen“ zu bewerten; die erste scheint in den beiden ersten Absätzen durchaus glaubwürdig; die zweite ist auch als „romantische Träumerei“1 für die Atmosphäre in Italien doch recht kennzeichnend. B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 40-47. 15 Als Ort für den großen Deutschen Kirchentag hatte man in Nürnberg Frankfurt auser- schen (RTA. 13 nr. 397). Der Briefwechsel verschiedener Reichsstädte mit Frankfurt (nrr. 40 und 44) läßt erkennen, daß das Interesse der Städte an diesem Tage ein rein egoistisches war und, abgeschen von Nürnberg, abseits der Kirchenpolitik lag. Die Vorbereitungen Frankfurts (nr. 42) wurden aber zu Anfang März durch den Beschluß kurfürstlicher Vertreter und Räte, den Tag in Mainz abzuhalten, überflüssig gemacht (nr. 43). Wollten die geistlichen Herren die Öffent- lichkeit einer großen Handelsstadt wie Frankfurt meiden und in einer kleineren Stadt mög- lichst geheim und unter sich beraten und beschließen? Dann wäre vielleicht auch die Abwesen- heit Konrads von Weinsberg als bewußte Fernhaltung zu erklären (nrr. 41 und 47, ferner nrr. 117 und 165). Das Geleit der päpstlichen Gesandten betreffen unsere nrr. 45 und 46. 20 25 C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48-72. Der Mainzer Kongreß war äußerlich eine glänzende Versammlung: Vertreter des Römischen Königs, der Könige von Frankreich, Kastilien und Portugal (Aragon fehlte!); die geistlichen Kurfürsten in Person, der Mainzer zugleich als Bevollmächtigter des Markgrafen von Brandenburg; Vertreter von Kurpfalz, Kursachsen, Mailand, sowie der Erzbischöfe von 30 Salzburg, Bremen und Magdeburg; sie alle fanden sich Anfangs März ein; zu gleicher Zeit auch die Gesandtschaft des Baseler Konzils, im April dann die Papst Eugens; endlich zu allerlei Sonderverhandlungen Ratsfreunde einiger Reichsstädte. (Vgl. nrr. 48; 49; 55; 56; 58; 66; 67; 69; 73; 74; 112). Nach einigen Vor- und Nebenverhandlungen und einer öffentlichen Audienz für die Ge- 35 sandtschaft des Konzils am 12. März (nrr. 73 und 74 art. 2) trat man in zwei Ausschüsse auseinander. Der eine, nur aus Deutschen bestehend, befaßte sich mit der Reform der Deutschen Kirche; der andere, Europäischen Charakter tragend, erwog die Mittel und Wege zur Beilegung des Kirchenkonfliktes. Der erste Ausschuß für Kirchenreform entschied sich für die Annahme ausgewählter 40 Dekrete des Baseler Konzils, nämlich der Reformdekrete; er schied aus die Dekrete über die Superiorität des Konzils, alle Dekrete über das Baseler Konzil als kirchliche Einrichtung, die Kampfdekrete gegen Eugen und die Dekrete zur Reform der Kurie, soweit sie nicht Deutsche Verhältnisse berührten. Die Schwierigkeiten, die das Annatendekret und die Frage nach der Entschädigung des Papstes bereitete, wurden nur mit Mühe überwunden, vielleicht auch nur 45 1 Vgl. Norden, Rom und Byzanz S. 724.
Strana 3
Einleitung. 3 vertagt (nrr. 48; 52; 53). Auch das plötzliche Auftreten einer Abordnung der noch in Nürn- berg weilenden päpstlichen Gesandtschaft am 25. März (nrr. 45; 46; 49-51) scheint Verwick- lungen hervorgerufen zu haben. Aber es gelang dann doch eine Absonderung des papstfreund- lichen Raban von Trier zu verhindern (nr. 55). Am 26. März nahmen in einem feierlichen Akt die Vertreter König Albrechts, die geistlichen Kurfürsten (Mainz auch als Bevollmächtigter Kurbrandenburgs) und die Vertreter der drei Erzbischöfe von Salzburg, Bremen und Magde- burg die ausgewählten Reformdekrete an und legten ihre Wünsche wegen einiger Modifikationen und Ergänzungen schriftlich nieder (nr. 56). Die bei dem Akt anwesenden Vertreter Kursachsens und der Kurpfalz gaben keine Annahmeerklärung ab. Hatten sie keine Instruktion? Oder sollte 10 die Akzeptation als rein geistlich-kirchliche Politik erscheinen? Die Erhebung der Akzeptation zur Pragmatischen Sanktion, die Erhebung einer freien Willensäußerung zum allgemein binden- den Gesetz war nun noch abhängig von den Ratifikationen durch die Kurfürsten und den Römi- schen König, sowie von dem Erlaß der Abänderungs- und Ergänzungsdekrete durch das Konzil. Der schwierigere Teil der Aufgabe stand noch bevor. Dessen Erledigung wurde erschwert, ja ver- 15 hindert durch den kirchlichen Streit. Der zweite Ausschuß für Beilegung des Konfliktes zwischen Konzil und Papst suchte zuerst nach einer neuen, allen Mächten zusagenden und erfolgversprechenden Verhandlungs- grundlage. Vergeblich. Nach 15 Tagen griff man auf den gemeinsamen Vorschlag von Mitte Januar (nr. 22) in etwas veränderter Form zurück (nr. 57). Am 28. März begannen die Ver- 20 handlungen des Ausschusses mit der Konzilsgesandtschaft wegen Verlegung des Konzils. Diese willigte grundsätzlich in die Verlegung, und zwar auch dann, wenn Papst und Griechen sich an diesem dritten Konzil nicht beteiligen würden. Der Vermittlungsvorschlag des Ausschusses (nr. 57) wurde durch einige Artikel ergänzt (nr. 59). Aber über der Frage, welche Garantien dem Konzil gegen die Angriffe des Papstes und gegen die aus der Verlegung drohenden Ge- fahren zu gewähren seien, wäre es beinahe zum Bruch gekommen. Man beendete deshalb am 2. April die Verhandlungen und verlegte sie nach Basel zurück (nrr. 74 artt. 5a-55 und 75). Für die weiteren Verhandlungen, die von den Europäischen Mächten in Basel und in Florenz geführt werden sollten, schuf ein Kollegium von vier Doktoren die Grundlage. Der Verlegungs- vorschlag von Ende März mit den Zusätzen des 30. März wurde bis zum 16. April noch zweimal 30 umgearbeitet (nrr. 62 und 65). Dann war es ferner notwendig, unter den Mächtevertretern eine Vereinbarung, eine Entente (intelligentia) zu treffen hinsichtlich der Fragen, die mit der Ver- mittlungsaktion noch zusammenhingen, z. B. Verhalten bei Ablehnung des Verlegungsvorschlags, Garantien für das Konzil, Aufgaben des dritten Konzils usw. Auch hierzu wurden im Lauf der Beratungen mehrere Entwürfe ausgearbeitet (nrr. 60 und 63), bis endlich der dritte äußerst 35 konzilsfreundliche Entwurf (nr. 64) allgemeine Billigung fand; allein der Erzbischof von Trier sonderte sich ab. So fügte man unsere nr. 62 mit einigen Abänderungen und nr. 64 zur sog. ersten Intelligenz zusammen. Am 16. April wurde dann dieses Schriftstück von den Ver- tretern des Römischen Königs, der Könige von Frankreich und Kastilien, der Kurfürsten von Mainz, Köln, Pfalz und Brandenburg, der Erzbischöfe von Salzburg, Bremen und Magdeburg, sowie des Herzogs von Mailand als Grundlage künftiger Kirchenpolitik angenommen. Die Ge- sandten des Kurfürsten von Trier nahmen an dem Akt nicht teil; ja es zeigte sich schon an den Ausdrücken, die die einzelnen Mächtevertreter bei der Zustimmung zur Intelligenz gebrauchten, daß die Einigung keine vollkommene war (nr. 66). Etwa Mitte April waren nun auch die Ge- sandten Eugens angelangt; aber am 25. April durften die Verhandlungen zwischen ihnen und 45 den Vertretern des Königs und der Kurfürsten als gescheitert angesehen werden (nrr. 67 und 76). In diesen Tagen muß auch die Europäische Entente vom 16. April auseinandergebrochen sein. Denn am 27. April verabredeten die Deutschen (ohne Trier) und die Französischen Gesandten eine zweite Intelligenz (nr. 69), die eine Erweiterung der ersten darstellte; das wichtigste an ihr war die Festsetzung eines Tages nach Frankfurt auf I. November, der eine end- 50 gültige Entscheidung im Kirchenstreit fällen sollte. In diesen Tagen, 25. bis 28. April, 25 40 5
Einleitung. 3 vertagt (nrr. 48; 52; 53). Auch das plötzliche Auftreten einer Abordnung der noch in Nürn- berg weilenden päpstlichen Gesandtschaft am 25. März (nrr. 45; 46; 49-51) scheint Verwick- lungen hervorgerufen zu haben. Aber es gelang dann doch eine Absonderung des papstfreund- lichen Raban von Trier zu verhindern (nr. 55). Am 26. März nahmen in einem feierlichen Akt die Vertreter König Albrechts, die geistlichen Kurfürsten (Mainz auch als Bevollmächtigter Kurbrandenburgs) und die Vertreter der drei Erzbischöfe von Salzburg, Bremen und Magde- burg die ausgewählten Reformdekrete an und legten ihre Wünsche wegen einiger Modifikationen und Ergänzungen schriftlich nieder (nr. 56). Die bei dem Akt anwesenden Vertreter Kursachsens und der Kurpfalz gaben keine Annahmeerklärung ab. Hatten sie keine Instruktion? Oder sollte 10 die Akzeptation als rein geistlich-kirchliche Politik erscheinen? Die Erhebung der Akzeptation zur Pragmatischen Sanktion, die Erhebung einer freien Willensäußerung zum allgemein binden- den Gesetz war nun noch abhängig von den Ratifikationen durch die Kurfürsten und den Römi- schen König, sowie von dem Erlaß der Abänderungs- und Ergänzungsdekrete durch das Konzil. Der schwierigere Teil der Aufgabe stand noch bevor. Dessen Erledigung wurde erschwert, ja ver- 15 hindert durch den kirchlichen Streit. Der zweite Ausschuß für Beilegung des Konfliktes zwischen Konzil und Papst suchte zuerst nach einer neuen, allen Mächten zusagenden und erfolgversprechenden Verhandlungs- grundlage. Vergeblich. Nach 15 Tagen griff man auf den gemeinsamen Vorschlag von Mitte Januar (nr. 22) in etwas veränderter Form zurück (nr. 57). Am 28. März begannen die Ver- 20 handlungen des Ausschusses mit der Konzilsgesandtschaft wegen Verlegung des Konzils. Diese willigte grundsätzlich in die Verlegung, und zwar auch dann, wenn Papst und Griechen sich an diesem dritten Konzil nicht beteiligen würden. Der Vermittlungsvorschlag des Ausschusses (nr. 57) wurde durch einige Artikel ergänzt (nr. 59). Aber über der Frage, welche Garantien dem Konzil gegen die Angriffe des Papstes und gegen die aus der Verlegung drohenden Ge- fahren zu gewähren seien, wäre es beinahe zum Bruch gekommen. Man beendete deshalb am 2. April die Verhandlungen und verlegte sie nach Basel zurück (nrr. 74 artt. 5a-55 und 75). Für die weiteren Verhandlungen, die von den Europäischen Mächten in Basel und in Florenz geführt werden sollten, schuf ein Kollegium von vier Doktoren die Grundlage. Der Verlegungs- vorschlag von Ende März mit den Zusätzen des 30. März wurde bis zum 16. April noch zweimal 30 umgearbeitet (nrr. 62 und 65). Dann war es ferner notwendig, unter den Mächtevertretern eine Vereinbarung, eine Entente (intelligentia) zu treffen hinsichtlich der Fragen, die mit der Ver- mittlungsaktion noch zusammenhingen, z. B. Verhalten bei Ablehnung des Verlegungsvorschlags, Garantien für das Konzil, Aufgaben des dritten Konzils usw. Auch hierzu wurden im Lauf der Beratungen mehrere Entwürfe ausgearbeitet (nrr. 60 und 63), bis endlich der dritte äußerst 35 konzilsfreundliche Entwurf (nr. 64) allgemeine Billigung fand; allein der Erzbischof von Trier sonderte sich ab. So fügte man unsere nr. 62 mit einigen Abänderungen und nr. 64 zur sog. ersten Intelligenz zusammen. Am 16. April wurde dann dieses Schriftstück von den Ver- tretern des Römischen Königs, der Könige von Frankreich und Kastilien, der Kurfürsten von Mainz, Köln, Pfalz und Brandenburg, der Erzbischöfe von Salzburg, Bremen und Magdeburg, sowie des Herzogs von Mailand als Grundlage künftiger Kirchenpolitik angenommen. Die Ge- sandten des Kurfürsten von Trier nahmen an dem Akt nicht teil; ja es zeigte sich schon an den Ausdrücken, die die einzelnen Mächtevertreter bei der Zustimmung zur Intelligenz gebrauchten, daß die Einigung keine vollkommene war (nr. 66). Etwa Mitte April waren nun auch die Ge- sandten Eugens angelangt; aber am 25. April durften die Verhandlungen zwischen ihnen und 45 den Vertretern des Königs und der Kurfürsten als gescheitert angesehen werden (nrr. 67 und 76). In diesen Tagen muß auch die Europäische Entente vom 16. April auseinandergebrochen sein. Denn am 27. April verabredeten die Deutschen (ohne Trier) und die Französischen Gesandten eine zweite Intelligenz (nr. 69), die eine Erweiterung der ersten darstellte; das wichtigste an ihr war die Festsetzung eines Tages nach Frankfurt auf I. November, der eine end- 50 gültige Entscheidung im Kirchenstreit fällen sollte. In diesen Tagen, 25. bis 28. April, 25 40 5
Strana 4
4 Kongreß zu Mainz März und April 1439. traf man dann noch weitere Vorbereitungen für die Verhandlungen zu Basel, Florenz und Frank- furt (nrr. 68; 70; 71). Da traf die Nachricht ein, daß das Konzil von Basel den Prozeß gegen den Papst fortsetze. Die Deutsch-Französische Vermittlungspolitik und die Mailändisch-Arago- nische Schaukelpolitik1 waren gefährdet; Europa fand sich in neuen Verhandlungen zu Basel zusammen, um die Konzilsväter von bedenklichen Schritten, von der Absetzung des Papstes, abzuhalten. D. Berichte vom Mainzer Kongress nr. 73-78. Die hier vereinigten Berichte ermöglichen erst ein volles Verständnis der Akten, wie das Fehlen solcher Quellen, z. B. bei den Verhandlungen über die Intelligenzien, sehr unangenehm emp- funden wird. Von den beiden aus Segovia entnommenen Stücken (nrr. 73 und 75) muß das 10 zweite auf protokollarische Unterlagen zurückgehen. Beide ersetzen uns durch Inhaltsangaben wichtige verlorene Aktenstücke. — Eine zweite Gruppe bilden die Berichte der Sächsischen Vertreter. Nach Abbruch der Verhandlungen mit der Konzilsgesandtschaft, bald nach dem 4. April, verließ der Führer der Sächsischen Vertretung, der Dekan von Meißen, den Tagungs- ort und nahm die bis dahin angefallenen Aktenstücke (nrr. 49; 50; 52-54; 57; 59; 60, wohl 15 auch nr. 51) und einen großen umfassenden Generalbericht (nr. 74) mit sich. Auffällig ist, daß dabei die Cedula oder das Instrument der Mainzer Akzeptation (nr. 56) fehlt. Der für die Zukunft mit der Vertretung Sachsens betraute Mainzer Domherr, Albrecht Schenk von Limburg, hat uns leider einen solchen Generalbericht nicht hinterlassen; er beschränkte sich, vielleicht in- folge des raschen Abbruches der Versammlung, auf einige Bemerkungen auf den nach Dresden 20 übersandten Aktenstücken, sowie auf einige kurze Berichte über die Verhandlungen mit den päpstlichen Legaten und über den plötzlichen Abschluß des Tages (nrr. 29; 65; 67; 69-72; 76-78). E. Der Kirchenstreit Mai und Juni nr. 79-109. Schon im Februar hatten die Väter zu Basel den Prozeß gegen den Papst wieder aufge- griffen, und zwar nunmehr, um ihn rasch und ohne Einspruch von außen her beendigen zu 25 können, als Glaubensprozeß. Man formulierte die Theorie von der Superiorität des Konzils auch über den Papst und von der Unzulässigkeit, das Konzil wider dessen eigenen Willen auf- zulösen, als Glaubenswahrheiten (sog. tres veritates fidei) und führte dann in fünf Folgerungen (conclusiones) den Nachweis, daß Papst Eugen IV. diese Wahrheiten verwerfe, somit als lapsus in heresim betrachtet und erklärt werden müsse. Mit allen Mitteln suchten die Aragonischen Mitglieder des Konzils den Fortgang des Prozesses zu hemmen; aber Anfang Mai stand man unmittelbar vor der Dekretierung der drei Glaubenssätze2. Da trafen von Mainz her am 9. Mai die Vertreter der Europäischen Könige und Fürsten ein und suchten gemeinsam mit den Ara- goniern die Dekretierung zu verhindern (nrr. 81; 83; 84). Vergeblich; am 15. Mai er- hoben die Konzilsväter in feierlicher Session die drei ersten Sätze zu Glaubenswahrheiten. Trotz- 35 dem glaubten die Mächtevertreter bei ihrer Vermittlungsaktion verharren, den Mainzer Verlegungsvorschlag (nr. 65 artt. 2-6), den sie bereits einer Kommission unterbreitet hatten (nr. 82), auch der Generalkongregation am 23. Mai überreichen zu müssen (nrr. 86-88). Die Antwort darauf gab das Konzil eigentlich schon mit der Sendung des Baseler Ritters Henmann Offenburg, der gegen Ende des Monats an König Albrecht abgefertigt wurde (vgl. nrr. 113 und I14); er sollte ihn darauf vorbereiten, daß das Konzil die Mainzer Vorschläge ablehnen müßte, und ihn bitten, ein gleiches zu tun (nrr. 92 und 93). Auch die Mitteilung des führen- den Deutschen Vertreters, daß man in Mainz die Reformdekrete des Konzils angenommen habe 30 40 1 Vgl. dazu Preiswerk S. 46 ff. bes. 63-70. 2 Vgl. Mon. Conc. 3, 220 f.; 240 f.; 257-270. Daran schließt sich unsere nr. 81. Preiswerk S. 70-73. J. Fro- böß, Das Konstanzer Dekret von der Superiorität des allgemeinen Konzils über den Papst und seine Er- hebung zum Dogma durch das Baseler Konzil am 45 16. Mai 1439 (ungedruckte Erlanger Diss. 1914).
4 Kongreß zu Mainz März und April 1439. traf man dann noch weitere Vorbereitungen für die Verhandlungen zu Basel, Florenz und Frank- furt (nrr. 68; 70; 71). Da traf die Nachricht ein, daß das Konzil von Basel den Prozeß gegen den Papst fortsetze. Die Deutsch-Französische Vermittlungspolitik und die Mailändisch-Arago- nische Schaukelpolitik1 waren gefährdet; Europa fand sich in neuen Verhandlungen zu Basel zusammen, um die Konzilsväter von bedenklichen Schritten, von der Absetzung des Papstes, abzuhalten. D. Berichte vom Mainzer Kongress nr. 73-78. Die hier vereinigten Berichte ermöglichen erst ein volles Verständnis der Akten, wie das Fehlen solcher Quellen, z. B. bei den Verhandlungen über die Intelligenzien, sehr unangenehm emp- funden wird. Von den beiden aus Segovia entnommenen Stücken (nrr. 73 und 75) muß das 10 zweite auf protokollarische Unterlagen zurückgehen. Beide ersetzen uns durch Inhaltsangaben wichtige verlorene Aktenstücke. — Eine zweite Gruppe bilden die Berichte der Sächsischen Vertreter. Nach Abbruch der Verhandlungen mit der Konzilsgesandtschaft, bald nach dem 4. April, verließ der Führer der Sächsischen Vertretung, der Dekan von Meißen, den Tagungs- ort und nahm die bis dahin angefallenen Aktenstücke (nrr. 49; 50; 52-54; 57; 59; 60, wohl 15 auch nr. 51) und einen großen umfassenden Generalbericht (nr. 74) mit sich. Auffällig ist, daß dabei die Cedula oder das Instrument der Mainzer Akzeptation (nr. 56) fehlt. Der für die Zukunft mit der Vertretung Sachsens betraute Mainzer Domherr, Albrecht Schenk von Limburg, hat uns leider einen solchen Generalbericht nicht hinterlassen; er beschränkte sich, vielleicht in- folge des raschen Abbruches der Versammlung, auf einige Bemerkungen auf den nach Dresden 20 übersandten Aktenstücken, sowie auf einige kurze Berichte über die Verhandlungen mit den päpstlichen Legaten und über den plötzlichen Abschluß des Tages (nrr. 29; 65; 67; 69-72; 76-78). E. Der Kirchenstreit Mai und Juni nr. 79-109. Schon im Februar hatten die Väter zu Basel den Prozeß gegen den Papst wieder aufge- griffen, und zwar nunmehr, um ihn rasch und ohne Einspruch von außen her beendigen zu 25 können, als Glaubensprozeß. Man formulierte die Theorie von der Superiorität des Konzils auch über den Papst und von der Unzulässigkeit, das Konzil wider dessen eigenen Willen auf- zulösen, als Glaubenswahrheiten (sog. tres veritates fidei) und führte dann in fünf Folgerungen (conclusiones) den Nachweis, daß Papst Eugen IV. diese Wahrheiten verwerfe, somit als lapsus in heresim betrachtet und erklärt werden müsse. Mit allen Mitteln suchten die Aragonischen Mitglieder des Konzils den Fortgang des Prozesses zu hemmen; aber Anfang Mai stand man unmittelbar vor der Dekretierung der drei Glaubenssätze2. Da trafen von Mainz her am 9. Mai die Vertreter der Europäischen Könige und Fürsten ein und suchten gemeinsam mit den Ara- goniern die Dekretierung zu verhindern (nrr. 81; 83; 84). Vergeblich; am 15. Mai er- hoben die Konzilsväter in feierlicher Session die drei ersten Sätze zu Glaubenswahrheiten. Trotz- 35 dem glaubten die Mächtevertreter bei ihrer Vermittlungsaktion verharren, den Mainzer Verlegungsvorschlag (nr. 65 artt. 2-6), den sie bereits einer Kommission unterbreitet hatten (nr. 82), auch der Generalkongregation am 23. Mai überreichen zu müssen (nrr. 86-88). Die Antwort darauf gab das Konzil eigentlich schon mit der Sendung des Baseler Ritters Henmann Offenburg, der gegen Ende des Monats an König Albrecht abgefertigt wurde (vgl. nrr. 113 und I14); er sollte ihn darauf vorbereiten, daß das Konzil die Mainzer Vorschläge ablehnen müßte, und ihn bitten, ein gleiches zu tun (nrr. 92 und 93). Auch die Mitteilung des führen- den Deutschen Vertreters, daß man in Mainz die Reformdekrete des Konzils angenommen habe 30 40 1 Vgl. dazu Preiswerk S. 46 ff. bes. 63-70. 2 Vgl. Mon. Conc. 3, 220 f.; 240 f.; 257-270. Daran schließt sich unsere nr. 81. Preiswerk S. 70-73. J. Fro- böß, Das Konstanzer Dekret von der Superiorität des allgemeinen Konzils über den Papst und seine Er- hebung zum Dogma durch das Baseler Konzil am 45 16. Mai 1439 (ungedruckte Erlanger Diss. 1914).
Strana 5
Einleitung. 5 (nr. 94), machte bei den Vätern keinen Eindruck. Erst am 5. Juni kamen die Mainzer Vor- schläge in der Generalkongregation zur Sprache (nr. 98); am 6. debattierte man in der Kom- mission (nr. 99) über juristische Nebenfragen, die die wenig wohlwollende Stimmung der Väter erkennen ließen. Dann machten sich diese an die Ausarbeitung der Antwort, die das Konzil auf das Ersuchen vom 23. Mai und auf die Mainzer Vorschläge geben sollte. Man kann also von Ver- handlungen kaum reden. Die Konzilsantwort, die am 13. Juni verlesen wurde, war denn auch eine runde Ablehnung des Verlegungsvorschlags (nrr. 100 und 101). Aus der Formlosigkeit des Schriftstücks sowohl in stilistischer, wie logisch-inhaltlicher Hinsicht muß man den Eindruck gewinnen, daß man sich bei der Abfassung keine besondere Mühe gegeben hat. Ein letzter Ver- such der Mächtevertreter, durch eine Kritik der Antwort die Verhandlungen in Fluß zu bringen, scheiterte (nrr. 102 und 103). Während nun die Gesandten in den folgenden Tagen Vorschläge für die Weiterführung der Kirchenpolitik mit dem Ziel: Abwendung des Schismas ausarbeiteten (nrr. 104 u. 105), tat das Konzil den ersten Schritt, der zum Schisma führen mußte: die Kon- zilsväter führten den Prozeß gegen den Papst fort und setzten am 25. Juni in feierlichster Form 15 Papst Eugen IV. ab1. 5 10 20 25 30 Im gleichen Monat Juni wurde König Albrechts Hof in Ungarn — vom 14. Mai bis etwa 25. Juli weilte er in Ofen, seitdem im Feldlager an der Theiß gegen die Türken — zu einem kirchenpolitischen Brennpunkt. Aus Basel kam mit Aufträgen des Konzils und seines Protektors der Ritter Henmann Offenburg an (nrr. 92; 93; 113); als Legat des Papstes langte der Erz- bischof Johannes von Tarent an, um gemeinsam mit dem am Hofe weilenden Bischof Johann von Zengg für die Kurie zu arbeiten (nrr. 79; 125). Vom Mainzer Kongreß her traf zuerst Dr. Johann von Eich ein; er bewog den König, Ende Mai und Anfang Juni an seine Vertreter in Basel, an das Konzil und an den Papst, sowie für die nach Florenz bestimmte Gesandtschaft mehrere Schreiben und Schriftstücke im Sinn der Mainzer Vorschläge und nach den Mainzer Vorlagen auszufertigen (nrr. 89; 90; 95; 96). In der zweiten Hälfte Juni rangen dann Henmann Offenburg, der Erzbischof von Tarent und der von Mainz angekommene Bischof von Passau um den König und die Ungarn; Sieger blieb nicht Offenburg, wie er glaubte, sondern bei den Madjaren der päpstliche Legat, beim König der Passauer als Vertreter der Mainzer Vermittlungspolitik (nrr. 114; 115; 118; 124). Das beweist auch die spätere Gesandtschaft des Bischofs von Lübeck (nrr. 175 und 176), sowie die Schreiben, die König Albrecht auf die Nachricht, daß das Konzil die Mainzer Vorschläge abgelehnt habe (vgl. nr. 106), an seine Gesandten und an das Konzil selbst richten ließ (nrr. 107-109). 35 Beiträge zur Politik der Kurie bilden nr. 80, eine Art Instruktion für den päpstlichen Agenten Nikolaus von Cues; nr. 85, Berichte des Deutschordensprokurators an der Kurie (vgl. RTA. 13 nrr. 115 und 396); nr. 97, ein erneuter Versuch Papst Eugens, auf König Albrecht einzuwirken. Mon. Conc. 3, 319-327. Conc. Bas. 6, 497 Z. 4 bis 504 Z. 22; 504 Z. 26 bis 506 Z. 14; 507 Z. 12-26; 514 Z. 35 bis 515 Z. 20; 516 Z. 25 bis 522 Z. 11; 522 Z. 27 bis 530 Z. II.
Einleitung. 5 (nr. 94), machte bei den Vätern keinen Eindruck. Erst am 5. Juni kamen die Mainzer Vor- schläge in der Generalkongregation zur Sprache (nr. 98); am 6. debattierte man in der Kom- mission (nr. 99) über juristische Nebenfragen, die die wenig wohlwollende Stimmung der Väter erkennen ließen. Dann machten sich diese an die Ausarbeitung der Antwort, die das Konzil auf das Ersuchen vom 23. Mai und auf die Mainzer Vorschläge geben sollte. Man kann also von Ver- handlungen kaum reden. Die Konzilsantwort, die am 13. Juni verlesen wurde, war denn auch eine runde Ablehnung des Verlegungsvorschlags (nrr. 100 und 101). Aus der Formlosigkeit des Schriftstücks sowohl in stilistischer, wie logisch-inhaltlicher Hinsicht muß man den Eindruck gewinnen, daß man sich bei der Abfassung keine besondere Mühe gegeben hat. Ein letzter Ver- such der Mächtevertreter, durch eine Kritik der Antwort die Verhandlungen in Fluß zu bringen, scheiterte (nrr. 102 und 103). Während nun die Gesandten in den folgenden Tagen Vorschläge für die Weiterführung der Kirchenpolitik mit dem Ziel: Abwendung des Schismas ausarbeiteten (nrr. 104 u. 105), tat das Konzil den ersten Schritt, der zum Schisma führen mußte: die Kon- zilsväter führten den Prozeß gegen den Papst fort und setzten am 25. Juni in feierlichster Form 15 Papst Eugen IV. ab1. 5 10 20 25 30 Im gleichen Monat Juni wurde König Albrechts Hof in Ungarn — vom 14. Mai bis etwa 25. Juli weilte er in Ofen, seitdem im Feldlager an der Theiß gegen die Türken — zu einem kirchenpolitischen Brennpunkt. Aus Basel kam mit Aufträgen des Konzils und seines Protektors der Ritter Henmann Offenburg an (nrr. 92; 93; 113); als Legat des Papstes langte der Erz- bischof Johannes von Tarent an, um gemeinsam mit dem am Hofe weilenden Bischof Johann von Zengg für die Kurie zu arbeiten (nrr. 79; 125). Vom Mainzer Kongreß her traf zuerst Dr. Johann von Eich ein; er bewog den König, Ende Mai und Anfang Juni an seine Vertreter in Basel, an das Konzil und an den Papst, sowie für die nach Florenz bestimmte Gesandtschaft mehrere Schreiben und Schriftstücke im Sinn der Mainzer Vorschläge und nach den Mainzer Vorlagen auszufertigen (nrr. 89; 90; 95; 96). In der zweiten Hälfte Juni rangen dann Henmann Offenburg, der Erzbischof von Tarent und der von Mainz angekommene Bischof von Passau um den König und die Ungarn; Sieger blieb nicht Offenburg, wie er glaubte, sondern bei den Madjaren der päpstliche Legat, beim König der Passauer als Vertreter der Mainzer Vermittlungspolitik (nrr. 114; 115; 118; 124). Das beweist auch die spätere Gesandtschaft des Bischofs von Lübeck (nrr. 175 und 176), sowie die Schreiben, die König Albrecht auf die Nachricht, daß das Konzil die Mainzer Vorschläge abgelehnt habe (vgl. nr. 106), an seine Gesandten und an das Konzil selbst richten ließ (nrr. 107-109). 35 Beiträge zur Politik der Kurie bilden nr. 80, eine Art Instruktion für den päpstlichen Agenten Nikolaus von Cues; nr. 85, Berichte des Deutschordensprokurators an der Kurie (vgl. RTA. 13 nrr. 115 und 396); nr. 97, ein erneuter Versuch Papst Eugens, auf König Albrecht einzuwirken. Mon. Conc. 3, 319-327. Conc. Bas. 6, 497 Z. 4 bis 504 Z. 22; 504 Z. 26 bis 506 Z. 14; 507 Z. 12-26; 514 Z. 35 bis 515 Z. 20; 516 Z. 25 bis 522 Z. 11; 522 Z. 27 bis 530 Z. II.
Strana 6
6 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1138 Nov. 13 A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 1-39. 1. K. Albrecht bevollmächtigt gen. Gesandte als seine Vertreter beim Baseler Konzil zu allen Maßnahmen, die zur Wiederherstellung des kirchlichen Friedens dienen. 1438 November 13 Görlitz. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 51-53. cop. ch. — Inc. Albertus ... licet pridem. 5 Vermerk oben: Nota uf sollichen vorgenanten gewalczbrief wart ich Conradt herre zu Winsperg etc. zu protector herwelet von dem heligen concilio und von mins vorgenanten gnedigsten herren des koniges ambasiatores, nemlichen von minen herren von Bassaw von Lubeck und von Augspurg bischof und meister Hanssen von Eych alle vorgemelt in dem gewaltzbrief davor geschriben. (Vgl. nr. 21.) W coll. Wien H. H. St.-A. Registraturbuch M fol. 34 ab cop. ch. ohne Unterfertigung. A coll. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 2 cop. mb. inseriert in das Original unserer nr. 21. Ferner ebd. G 57 p. 57-59 cop. ch. und in deutscher Ubersetzung ebd. pag. 72-75; vgl. nr. 21. — Endlich in allen Segovia-Hss. lib. 14 cap. 5; vgl. Quellenbeschreibung nr. 3. Gedruckt: Neue Beiträge von... theologischen Sachen (1753) S. 13; Mon. Conc. 3, 185 f. 10 15 Albertus [usw.] notum facimus presentibus universis: wie schon vor seiner Thronbestei- gung, so ist er erst recht nach ihr bemüht, den Frieden in der Kirche wiederherzustellen und will deshalb die in celeberrima dieta seu congregacione Nurembergensi begonnenen Verhandlungen 1 in Basel fortsetzen lassen. et ideo ad reverendissimas paternitates venerabilium patrum totum- que cetum ipsius sacri a generalis concilii mittimus venerabiles Leonardum Pataviensem 20 Johannem Lubicensem et Petrum Augustensem episcopos sacri imperii principes, nobilem Conradum de Weinsperg ejusdem imperii camerarium et venerabilemb utriusque juris doctorem magistrum Johannem de Eych oratores et consiliarios nostros devotos et fideles dilectos, dantes et concedentes ipsis plenariam facultatem et omnimodam potestatem coram prefato reverendissimorum patrum cetu nostri parte comparendi, desiderium quod gerimus 25 ad conservandam tutandamque ecclesiasticam unitatem proponendi, omniaque media pro tollenda hujusmodi differencia apperiendi, audiendi respondendi tractandi persuadendi; ac eciam, ut noster salvus conductus patribus et sacro concilio per nos datus 2 inviolabiliter conservetur, providendi, offensores et transgressores ipsius compescendi requirendi, inob- edientes reprimendi, et, ut hoc aptius fieri possit, universos et singulos principes ecclesiasticos 30 et seculares comites barones nobiles et conmunitates invocandi eisque auctoritate nostra regia et sub penis opportunis precipiendi; de protectore sacri concilii providendi statuendi sibique omnem potestatem ad talia pertinentem imparciendi cum invocatione singulorum, ut premittitur; prelatos clerumque ad sacrum concilium convocandi secundum quod opor- tunum fuerit, item dietas quascumque instituendi visitandi, aliosque loco sui delegandi, omniaque et singula alia faciendi agendi et concludendi que ad procurandam hujusmodi felicem unionem et pro utilitate ecclesie sancte dei fuerint necessaria seu quomodolibet oportuna et que nosmet facere possemus, si personaliter adessemus, ratum et gratum habentes et habere volentes quicquid per prefatos oratores et mandatariose nostros actum fuerit 17. presencium sub nostre majestatis sigillo testimonio lite- 40 quomodolibet sive gestum. rarum. datum Gorlitzie tredecima die novembris3 a. d. millesimo quadringentesimo tricesimo octavo regnorum nostrorum anno primo. Ad mandatum domini regis Petrus Kalde prepositus Northusensis. 35 a) om. OA. b) W honorabilem. c) OA mandatores. 1 Vgl. RTA.13, 681 Z. 18 bis 684 Z. 22. 2 RTA. 13 nr. 162. 3 Eine Unstimmigkeit hinsichtlich des Datums be- steht zwischen unserer nr. und den bei Wostry 2 S. 65 Anm. 2 angeführten Quellen. Nach diesen hat der König am 12. November Görlitz verlassen und ist, über Lauban und Liegnitz seinen Weg nehmend, am 18. November in Breslau eingetroffen. Nach Lich- 45 nowsky Bd. 5 sind neben unserer nr. I noch 3 andere Urkunden Albrechts (nrr. 4078-4080) vom 13. No- vember aus Görlitz datiert; ja noch eine Urkunde vom 19. November (nr. 4082) trägt die Ortsbezeichnung Görlitz. Die Kanzlei Albrechts scheint nach Abreise des 50 Königs noch längere Zeit in Görlitz geblieben zu sein.
6 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1138 Nov. 13 A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 1-39. 1. K. Albrecht bevollmächtigt gen. Gesandte als seine Vertreter beim Baseler Konzil zu allen Maßnahmen, die zur Wiederherstellung des kirchlichen Friedens dienen. 1438 November 13 Görlitz. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 51-53. cop. ch. — Inc. Albertus ... licet pridem. 5 Vermerk oben: Nota uf sollichen vorgenanten gewalczbrief wart ich Conradt herre zu Winsperg etc. zu protector herwelet von dem heligen concilio und von mins vorgenanten gnedigsten herren des koniges ambasiatores, nemlichen von minen herren von Bassaw von Lubeck und von Augspurg bischof und meister Hanssen von Eych alle vorgemelt in dem gewaltzbrief davor geschriben. (Vgl. nr. 21.) W coll. Wien H. H. St.-A. Registraturbuch M fol. 34 ab cop. ch. ohne Unterfertigung. A coll. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 2 cop. mb. inseriert in das Original unserer nr. 21. Ferner ebd. G 57 p. 57-59 cop. ch. und in deutscher Ubersetzung ebd. pag. 72-75; vgl. nr. 21. — Endlich in allen Segovia-Hss. lib. 14 cap. 5; vgl. Quellenbeschreibung nr. 3. Gedruckt: Neue Beiträge von... theologischen Sachen (1753) S. 13; Mon. Conc. 3, 185 f. 10 15 Albertus [usw.] notum facimus presentibus universis: wie schon vor seiner Thronbestei- gung, so ist er erst recht nach ihr bemüht, den Frieden in der Kirche wiederherzustellen und will deshalb die in celeberrima dieta seu congregacione Nurembergensi begonnenen Verhandlungen 1 in Basel fortsetzen lassen. et ideo ad reverendissimas paternitates venerabilium patrum totum- que cetum ipsius sacri a generalis concilii mittimus venerabiles Leonardum Pataviensem 20 Johannem Lubicensem et Petrum Augustensem episcopos sacri imperii principes, nobilem Conradum de Weinsperg ejusdem imperii camerarium et venerabilemb utriusque juris doctorem magistrum Johannem de Eych oratores et consiliarios nostros devotos et fideles dilectos, dantes et concedentes ipsis plenariam facultatem et omnimodam potestatem coram prefato reverendissimorum patrum cetu nostri parte comparendi, desiderium quod gerimus 25 ad conservandam tutandamque ecclesiasticam unitatem proponendi, omniaque media pro tollenda hujusmodi differencia apperiendi, audiendi respondendi tractandi persuadendi; ac eciam, ut noster salvus conductus patribus et sacro concilio per nos datus 2 inviolabiliter conservetur, providendi, offensores et transgressores ipsius compescendi requirendi, inob- edientes reprimendi, et, ut hoc aptius fieri possit, universos et singulos principes ecclesiasticos 30 et seculares comites barones nobiles et conmunitates invocandi eisque auctoritate nostra regia et sub penis opportunis precipiendi; de protectore sacri concilii providendi statuendi sibique omnem potestatem ad talia pertinentem imparciendi cum invocatione singulorum, ut premittitur; prelatos clerumque ad sacrum concilium convocandi secundum quod opor- tunum fuerit, item dietas quascumque instituendi visitandi, aliosque loco sui delegandi, omniaque et singula alia faciendi agendi et concludendi que ad procurandam hujusmodi felicem unionem et pro utilitate ecclesie sancte dei fuerint necessaria seu quomodolibet oportuna et que nosmet facere possemus, si personaliter adessemus, ratum et gratum habentes et habere volentes quicquid per prefatos oratores et mandatariose nostros actum fuerit 17. presencium sub nostre majestatis sigillo testimonio lite- 40 quomodolibet sive gestum. rarum. datum Gorlitzie tredecima die novembris3 a. d. millesimo quadringentesimo tricesimo octavo regnorum nostrorum anno primo. Ad mandatum domini regis Petrus Kalde prepositus Northusensis. 35 a) om. OA. b) W honorabilem. c) OA mandatores. 1 Vgl. RTA.13, 681 Z. 18 bis 684 Z. 22. 2 RTA. 13 nr. 162. 3 Eine Unstimmigkeit hinsichtlich des Datums be- steht zwischen unserer nr. und den bei Wostry 2 S. 65 Anm. 2 angeführten Quellen. Nach diesen hat der König am 12. November Görlitz verlassen und ist, über Lauban und Liegnitz seinen Weg nehmend, am 18. November in Breslau eingetroffen. Nach Lich- 45 nowsky Bd. 5 sind neben unserer nr. I noch 3 andere Urkunden Albrechts (nrr. 4078-4080) vom 13. No- vember aus Görlitz datiert; ja noch eine Urkunde vom 19. November (nr. 4082) trägt die Ortsbezeichnung Görlitz. Die Kanzlei Albrechts scheint nach Abreise des 50 Königs noch längere Zeit in Görlitz geblieben zu sein.
Strana 7
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 1-2. 2. Antwort K. Albrechts an Bf. Alfons von Burgos, Gesandten des Königs von Kastilien, betr. gemeinsames Vorgehen in den Angelegenheiten der Kirche. [1438 November 211 Breslau.] Aus Paris Arch. nat. K 1711 [fol. 511a-521a] cop. ch. — Inc. Hesterna die. [1438 Nov. 21] Zuerst wird Bezug genommen auf die vom Bischof gestern vorgebrachten Glückwünsche zur Thronbesteigung 5 K. Albrechts; dann wird der Inhalt der vom Bischof schriftlich überreichten Darlegungen 2 wiederholt: sein König habe mit tiefem Bedauern vernommen, quod alique persone3 se moverunt aut volunt movere de facto contra sanctissimum patrem dominum Eugenium papam quartum temptando capere et capiendo per violenciam et contra voluntatem suam aliquas terras ecclesie aliaque faciendo et comittendo contra personam suam et statum ad finem supprimendi ipsum et compelendi, ut condescendat ad aliqua que non expediunt 10 ad servicium dei nec ad bonum commune sue universalis ecclesie, tractando et tenendo aliquas praticas cum concilio Basiliensi, ut atrahant eos ad opinionem suam; da dies aber der Christenheit sicherlich zum schwersten Schaden gereichen würde, ideo propositum suum et intencio sit conformandi se cum regia sua celsitudine, si eidem placuerit, et cum omnibus aliis regibus et principibus Christianitatis, qui in hoc intervenire voluerint, et obviandi per omnes vias et modos possibiles prefate violencie et oppressioni 15 et alteri cuicumque, quam quecunque persone per quemeumque modum fecerint aut temptaverint facere contra libertatem universalis ecclesie et vicarii dei, capitis ejus, taliter quod in pura et propria libertate cessante violencia et oppressione possint fieri et fiant per quamlibet parcium omnia illa que eis congruunt, prout expedit ad servicium dei et ad unitatem et bonum commune ac pacem et tranquilitatem sue universalis ecclesie; deshalb bitte der König von Kastilien, quatenus placeat sue majestati intervenire in hoc et interponere 20 suum favorem auxilium et consilium ac certificare eundem dominum regem Castelle de hiis, que in hac re facere intendit, ut idem dominus rex Castelle habita noticia intencionis sue se conformet sue serenitati et Dann läßt K. Albrecht gleichfalls sein Bedauern deo dirigente mandetur execucioni quod dictum est. über die kirchlichen Zustände, zugleich auch seinen Dank für die trostreichen Worte des Bischofs ausdrücken und weiter auf seine Bemühungen zur Wiederherstellung des Friedens in der Kirche (Gesandtschaften nach Ferrara 4 und zum Nürnberger Reichstag) hinweisen. et usque in presens non cessavit omnibus modis possibi- libus operam dare, ut exorta in dei ecclesia dissensio sopiatur; et ad hoc auctore deo cum aliis eciam princi- pibus se hiis conformare volentibus totis viribus intendit cum omni studio et sollicitudine laborare, ut scisma evitetur et ecclesia sancta dei sanctaque sedes apostolica et Christi vicarius tranquila devocione letentur et cum pace et libertate illa, que pro communi utilitate agenda sunt, ordinate et salubriter dirigantur5. merito igitur --- regem Castelle prefatus serenissimus dominus rex Romanorum toto corde precatur, quatenus in hiis que (uti premittitur) ad ecclesiasticam unitatem et pacem tendunt eidem assistat consiliis auxiliis et favoribus oportunis secumque per oratores suos una cum oratoribus sue magestatis predictis conformeta, quibus id specialius injunget et mandabit suis scriptis ", ut communicato consilio et assistencia ipsorum ora- torum et aliorum eciam principum se huic voluntati conformare volencium ad hoc efficaciter laborent et 35 intendant, quatenus horrendo et execrabili periculo scismatis a dei ecclesia procul pulso et inordinacionibus quibuscumque semotis cum quiete et debito ecclesie et apostolice sedis honore negocia ipsius matris ecclesie disponantur et ea, que pro dei reverencia et publica utilitate ac salute Christiani populi ab ipsa sancta dei ecclesia agenda et ordinanda sunt, agi et ordinari valeant et ad debitum effectum perduci prestante ipsius matris ecclesie glorioso sponso domino nostro Jhesu Christo, qui vivit et imperat per seculorum secula. 25 30 40 Ad mandatum domini regis ll Theodericus Ebbracht. a) ergänzt. 1 Die Z. 4 erwähnten Ausführungen von gestern (hesterna die) fallen auf den 20. November 1438, vgl. RTA. 13, 741 Z. 26b ff. 2 Nach gleichzeitiger Randbemerkung stimmten diese mit den Instruktionen, nicht aber mit den münd- lichen Ausführungen des Bischofs vom gleichen Tage überein; diese zielten auf Begründung der Instruk- tionen et ad ostendendum pietatem hujus rei (d. h. 50 der Vermittlung). 3 Wohl der Herzog von Mailand und der König von Aragon, vgl. Valois 2, 148-153, Preiswerk S. 46 und 48 ff. ARTA. 13, 405 Z. 16-35. 55 5 Vorl. am Rand: Hic instetit episcopus Burgen- sis, ut ponerentur aliqua verba specificancia illud 45 quod concernit terras ecclesie etc., sed fuit respon- sum hec sufficere et quod ad presens non expediebat specialius aperire. 5Schreiben K. Albrechts an seine Gesandten betr. Zusammengehen mit den Vertretern Kastiliens sind nicht aufgefunden worden; vgl. noch nr. 22. — Ein Gesandter K. Johanns II. bezeichnete 1440 vor Papst Eugen Zweck und Ergebnis der Sendung des Bischofs von Burgos an K. Albrecht dahin, ut scissura impe- diretur et sanctitas vestra plena libertate frueretur. et talia fuerunt cum eo mutuo avisata, quae viam malignantibus amputabant. Derselbe Gesandte ge- brauchte 1440 vor K. Friedrich III. nahezu die gleichen Worte. (Mansi 31, 6 und 15 nach Rom B. Vat. cod. Vat. 4881.)
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 1-2. 2. Antwort K. Albrechts an Bf. Alfons von Burgos, Gesandten des Königs von Kastilien, betr. gemeinsames Vorgehen in den Angelegenheiten der Kirche. [1438 November 211 Breslau.] Aus Paris Arch. nat. K 1711 [fol. 511a-521a] cop. ch. — Inc. Hesterna die. [1438 Nov. 21] Zuerst wird Bezug genommen auf die vom Bischof gestern vorgebrachten Glückwünsche zur Thronbesteigung 5 K. Albrechts; dann wird der Inhalt der vom Bischof schriftlich überreichten Darlegungen 2 wiederholt: sein König habe mit tiefem Bedauern vernommen, quod alique persone3 se moverunt aut volunt movere de facto contra sanctissimum patrem dominum Eugenium papam quartum temptando capere et capiendo per violenciam et contra voluntatem suam aliquas terras ecclesie aliaque faciendo et comittendo contra personam suam et statum ad finem supprimendi ipsum et compelendi, ut condescendat ad aliqua que non expediunt 10 ad servicium dei nec ad bonum commune sue universalis ecclesie, tractando et tenendo aliquas praticas cum concilio Basiliensi, ut atrahant eos ad opinionem suam; da dies aber der Christenheit sicherlich zum schwersten Schaden gereichen würde, ideo propositum suum et intencio sit conformandi se cum regia sua celsitudine, si eidem placuerit, et cum omnibus aliis regibus et principibus Christianitatis, qui in hoc intervenire voluerint, et obviandi per omnes vias et modos possibiles prefate violencie et oppressioni 15 et alteri cuicumque, quam quecunque persone per quemeumque modum fecerint aut temptaverint facere contra libertatem universalis ecclesie et vicarii dei, capitis ejus, taliter quod in pura et propria libertate cessante violencia et oppressione possint fieri et fiant per quamlibet parcium omnia illa que eis congruunt, prout expedit ad servicium dei et ad unitatem et bonum commune ac pacem et tranquilitatem sue universalis ecclesie; deshalb bitte der König von Kastilien, quatenus placeat sue majestati intervenire in hoc et interponere 20 suum favorem auxilium et consilium ac certificare eundem dominum regem Castelle de hiis, que in hac re facere intendit, ut idem dominus rex Castelle habita noticia intencionis sue se conformet sue serenitati et Dann läßt K. Albrecht gleichfalls sein Bedauern deo dirigente mandetur execucioni quod dictum est. über die kirchlichen Zustände, zugleich auch seinen Dank für die trostreichen Worte des Bischofs ausdrücken und weiter auf seine Bemühungen zur Wiederherstellung des Friedens in der Kirche (Gesandtschaften nach Ferrara 4 und zum Nürnberger Reichstag) hinweisen. et usque in presens non cessavit omnibus modis possibi- libus operam dare, ut exorta in dei ecclesia dissensio sopiatur; et ad hoc auctore deo cum aliis eciam princi- pibus se hiis conformare volentibus totis viribus intendit cum omni studio et sollicitudine laborare, ut scisma evitetur et ecclesia sancta dei sanctaque sedes apostolica et Christi vicarius tranquila devocione letentur et cum pace et libertate illa, que pro communi utilitate agenda sunt, ordinate et salubriter dirigantur5. merito igitur --- regem Castelle prefatus serenissimus dominus rex Romanorum toto corde precatur, quatenus in hiis que (uti premittitur) ad ecclesiasticam unitatem et pacem tendunt eidem assistat consiliis auxiliis et favoribus oportunis secumque per oratores suos una cum oratoribus sue magestatis predictis conformeta, quibus id specialius injunget et mandabit suis scriptis ", ut communicato consilio et assistencia ipsorum ora- torum et aliorum eciam principum se huic voluntati conformare volencium ad hoc efficaciter laborent et 35 intendant, quatenus horrendo et execrabili periculo scismatis a dei ecclesia procul pulso et inordinacionibus quibuscumque semotis cum quiete et debito ecclesie et apostolice sedis honore negocia ipsius matris ecclesie disponantur et ea, que pro dei reverencia et publica utilitate ac salute Christiani populi ab ipsa sancta dei ecclesia agenda et ordinanda sunt, agi et ordinari valeant et ad debitum effectum perduci prestante ipsius matris ecclesie glorioso sponso domino nostro Jhesu Christo, qui vivit et imperat per seculorum secula. 25 30 40 Ad mandatum domini regis ll Theodericus Ebbracht. a) ergänzt. 1 Die Z. 4 erwähnten Ausführungen von gestern (hesterna die) fallen auf den 20. November 1438, vgl. RTA. 13, 741 Z. 26b ff. 2 Nach gleichzeitiger Randbemerkung stimmten diese mit den Instruktionen, nicht aber mit den münd- lichen Ausführungen des Bischofs vom gleichen Tage überein; diese zielten auf Begründung der Instruk- tionen et ad ostendendum pietatem hujus rei (d. h. 50 der Vermittlung). 3 Wohl der Herzog von Mailand und der König von Aragon, vgl. Valois 2, 148-153, Preiswerk S. 46 und 48 ff. ARTA. 13, 405 Z. 16-35. 55 5 Vorl. am Rand: Hic instetit episcopus Burgen- sis, ut ponerentur aliqua verba specificancia illud 45 quod concernit terras ecclesie etc., sed fuit respon- sum hec sufficere et quod ad presens non expediebat specialius aperire. 5Schreiben K. Albrechts an seine Gesandten betr. Zusammengehen mit den Vertretern Kastiliens sind nicht aufgefunden worden; vgl. noch nr. 22. — Ein Gesandter K. Johanns II. bezeichnete 1440 vor Papst Eugen Zweck und Ergebnis der Sendung des Bischofs von Burgos an K. Albrecht dahin, ut scissura impe- diretur et sanctitas vestra plena libertate frueretur. et talia fuerunt cum eo mutuo avisata, quae viam malignantibus amputabant. Derselbe Gesandte ge- brauchte 1440 vor K. Friedrich III. nahezu die gleichen Worte. (Mansi 31, 6 und 15 nach Rom B. Vat. cod. Vat. 4881.)
Strana 8
8 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1438, 3. Verhandlungen zwischen den Deutschen Gesandten und der Generalkongregation des Baseler Dez. 5] Konzils. (Nach Segovia.) [ 1438 Dezember 5 Basel. W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 54b (Segovia lib. 14 cap. 5) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 46b.47a cop. mb. Ferner in den anderen Segovia Hss. Rom B. Vat. cod. Vat. 4181 u. cod. Vat. 4183; Florenz 5 B. Laur. Plut. 16 cod. 11. Gedruckt: Mon. Conc. saec. 15 T. 3, 183-184. [ Dez.6] Biduo autem sequenti1 ex adverso corone concilii, qua cardinales erant et patriarche, oratores Germanie 2 sedentes in principio congregacionis, ubi dudum Anglie primo et consequenter Hyspanie sederant oratores nondum incorporatis, organo episcopi Lubicensis cum themate „inquire pacem et persequere 10 eam"4 post generalia de inquirenda et prosequenda pace allegatis decretis et auctoritatibus ex sacro canone proposuerunt deprecantes Romanorum regem excusatum haberi per concilium, quod oratores sui in Ferrariam destinati redeuntes per Basileam non transierant, quia pape responsum“ fortasse tale non erat, quale sperabatur, et ne circuitus fieret, cum approximaret tunc dieta Nurenbergensis. regraciantes autem regis ex parte de oratoribus destinatis ad prefatam dietam per concilium" quamvis non cum pleno mandato 15 [Darauf folgte generalem hanc prefationem suam concludebant festinam requirentes expedicionem. sed finita die offizielle Proposition der Gesandtschaft durch Mag. Heinrich Tocke, unsere nr. 4.] proposicione ejus presidens concilii regem commendans ac electores imperii et alias mittentes ad con- cilium oratores suos laudabat eorum zelum et opera ad pacem ecclesie; pro qua concilium semper laborasset, sed cujus defectu esset in ecclesia turbacio, notum omnibus erat, notato in verbo hujusmodi papa. quod 20 vero mencionem 8 fecerat de heresi, oratores concilii aliud non dixissent relaciones suas facientes? quam exposita per eos in locis, ad que fuerant destinati; nec credendum esset omnibus male referentibus; semper namque attenderat concilium honoribus regis et electorum, quorum aliorumque unio 10 facta tunc Nuren- berge plurimum esse commendabilis. at quoniam auditum fuisset, quod per oratores apportabatur pro- visio super victualibus, securitate quoque stratarum, item contra diffidaciones et de dando concilio pro- 25 Lubicensis tectore11, rogabat eos, ut pro consolacione patrum que habebant vellent ostendere. autem episcopus respondit non esse deliberatos pro hac vice dicere alia. [1438 4. Rede des Magisters Heinrich Tocke im Auftrag der Deutschen Gesandten in der General- Dez. 5] [1438 Dezember 512 Basel.] kongregation. M aus München Staats-B. cod. lat. 22372 pag. 145-151 cop. ch. Uberschrift von anderer Hand 30 Magistri H. Toke sacre theologie professoris. In Absätzen wie unsere Artikelzählung. R coll. Rom B. Vat. cod. Pal. 601 fol. 247a-250b cop. ch. Uberschrift Proposicio oratorum regis Romanorum et electorum facta per organum magistri Henrici Tag canonici Magde- burgensis in generali congregacione sacri concilii Basiliensis die martis [!] 9 [!] mensis decembris a. d. 1438. Die gegen Tocke gerichteten Rand- und Schlußbemerkungen von der 35 Hand der Uberschrift. Im Auszug in allen Segovia-Hss. (lib. 14 cap. 5). — Daraus gedruckt Mon. Conc. 3, 183 f. In nomine domini nostri Jhesu Christi amen. reverendissimi reverendique patres et [I] onus loquendi in hoc sacro loco a reverendis in Christo patribus domini prestantissimi. episcopis aliisque eorum collegis venerabilibus viris dominis meis preceptoribus michi impo- 40 situm obediens assumpsi ego inscius et elingwis, minimus eorum, quod forte sic placuit, ut humilitatem, quam corde gerere tenentur intrinsecus et recte rebus agendis summe necessa- riam existimant, eciam extrinsecus in modicitate loquentis ostendant. impleturus itaque 3 Vgl. Lazarus S. 51; Zellfelder S. 95 ff. 1 Datierung nach Bericht Segovias über eine Ver- 4 Ps. 34, 15; 1. Petr. 3, 11. handlung zwischen den Französischen Gesandten und 5 Vgl. RTA. 13, 405 Z. 63 ff. u. 19-25. Deputierten des Konzils am 3. Dezember (Mon. Conc. Vgl. ebenda Z. 28 ff. 3, 182 f.). 2 Außer den in nr. I genannten Gesandten noch Vgl. RTA. 13, 679 Z. 4-30. 8 Vgl. S. 10 Z. 41 f. pro electoribus vero imperii doctores quinque et pro 9 Vgl. RTA. 13 nr. 395. Magdeburgensi Salczeburgensi Bremensi episcopis 10 Vgl. RTA. 13, 683 Z. 34-41. ac pro parte civitatum imperialium alii. Sie waren 11 Vgl. RTA. 13 nrr. 175 und 395. am 2. Dezember gegen 2 Uhr eingetroffen. (Mon. Conc. 12 Datierung ergibt sich aus nr. 3. 3, 181.) 45 50
8 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1438, 3. Verhandlungen zwischen den Deutschen Gesandten und der Generalkongregation des Baseler Dez. 5] Konzils. (Nach Segovia.) [ 1438 Dezember 5 Basel. W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 54b (Segovia lib. 14 cap. 5) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 46b.47a cop. mb. Ferner in den anderen Segovia Hss. Rom B. Vat. cod. Vat. 4181 u. cod. Vat. 4183; Florenz 5 B. Laur. Plut. 16 cod. 11. Gedruckt: Mon. Conc. saec. 15 T. 3, 183-184. [ Dez.6] Biduo autem sequenti1 ex adverso corone concilii, qua cardinales erant et patriarche, oratores Germanie 2 sedentes in principio congregacionis, ubi dudum Anglie primo et consequenter Hyspanie sederant oratores nondum incorporatis, organo episcopi Lubicensis cum themate „inquire pacem et persequere 10 eam"4 post generalia de inquirenda et prosequenda pace allegatis decretis et auctoritatibus ex sacro canone proposuerunt deprecantes Romanorum regem excusatum haberi per concilium, quod oratores sui in Ferrariam destinati redeuntes per Basileam non transierant, quia pape responsum“ fortasse tale non erat, quale sperabatur, et ne circuitus fieret, cum approximaret tunc dieta Nurenbergensis. regraciantes autem regis ex parte de oratoribus destinatis ad prefatam dietam per concilium" quamvis non cum pleno mandato 15 [Darauf folgte generalem hanc prefationem suam concludebant festinam requirentes expedicionem. sed finita die offizielle Proposition der Gesandtschaft durch Mag. Heinrich Tocke, unsere nr. 4.] proposicione ejus presidens concilii regem commendans ac electores imperii et alias mittentes ad con- cilium oratores suos laudabat eorum zelum et opera ad pacem ecclesie; pro qua concilium semper laborasset, sed cujus defectu esset in ecclesia turbacio, notum omnibus erat, notato in verbo hujusmodi papa. quod 20 vero mencionem 8 fecerat de heresi, oratores concilii aliud non dixissent relaciones suas facientes? quam exposita per eos in locis, ad que fuerant destinati; nec credendum esset omnibus male referentibus; semper namque attenderat concilium honoribus regis et electorum, quorum aliorumque unio 10 facta tunc Nuren- berge plurimum esse commendabilis. at quoniam auditum fuisset, quod per oratores apportabatur pro- visio super victualibus, securitate quoque stratarum, item contra diffidaciones et de dando concilio pro- 25 Lubicensis tectore11, rogabat eos, ut pro consolacione patrum que habebant vellent ostendere. autem episcopus respondit non esse deliberatos pro hac vice dicere alia. [1438 4. Rede des Magisters Heinrich Tocke im Auftrag der Deutschen Gesandten in der General- Dez. 5] [1438 Dezember 512 Basel.] kongregation. M aus München Staats-B. cod. lat. 22372 pag. 145-151 cop. ch. Uberschrift von anderer Hand 30 Magistri H. Toke sacre theologie professoris. In Absätzen wie unsere Artikelzählung. R coll. Rom B. Vat. cod. Pal. 601 fol. 247a-250b cop. ch. Uberschrift Proposicio oratorum regis Romanorum et electorum facta per organum magistri Henrici Tag canonici Magde- burgensis in generali congregacione sacri concilii Basiliensis die martis [!] 9 [!] mensis decembris a. d. 1438. Die gegen Tocke gerichteten Rand- und Schlußbemerkungen von der 35 Hand der Uberschrift. Im Auszug in allen Segovia-Hss. (lib. 14 cap. 5). — Daraus gedruckt Mon. Conc. 3, 183 f. In nomine domini nostri Jhesu Christi amen. reverendissimi reverendique patres et [I] onus loquendi in hoc sacro loco a reverendis in Christo patribus domini prestantissimi. episcopis aliisque eorum collegis venerabilibus viris dominis meis preceptoribus michi impo- 40 situm obediens assumpsi ego inscius et elingwis, minimus eorum, quod forte sic placuit, ut humilitatem, quam corde gerere tenentur intrinsecus et recte rebus agendis summe necessa- riam existimant, eciam extrinsecus in modicitate loquentis ostendant. impleturus itaque 3 Vgl. Lazarus S. 51; Zellfelder S. 95 ff. 1 Datierung nach Bericht Segovias über eine Ver- 4 Ps. 34, 15; 1. Petr. 3, 11. handlung zwischen den Französischen Gesandten und 5 Vgl. RTA. 13, 405 Z. 63 ff. u. 19-25. Deputierten des Konzils am 3. Dezember (Mon. Conc. Vgl. ebenda Z. 28 ff. 3, 182 f.). 2 Außer den in nr. I genannten Gesandten noch Vgl. RTA. 13, 679 Z. 4-30. 8 Vgl. S. 10 Z. 41 f. pro electoribus vero imperii doctores quinque et pro 9 Vgl. RTA. 13 nr. 395. Magdeburgensi Salczeburgensi Bremensi episcopis 10 Vgl. RTA. 13, 683 Z. 34-41. ac pro parte civitatum imperialium alii. Sie waren 11 Vgl. RTA. 13 nrr. 175 und 395. am 2. Dezember gegen 2 Uhr eingetroffen. (Mon. Conc. 12 Datierung ergibt sich aus nr. 3. 3, 181.) 45 50
Strana 9
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 3-4. 9 [1138 Dez. 5] precepta majorum oraciunculam meam ad a omnium matrem nostram militantem ecclesiam tristem debilem ac b miserabiliter oneratam convertam dicens „consolabor te virgo filia Syon" (Threnorum secundo1). et aptum existimo materie tempori et loco, sciens sapientis esse precep- tum in ecclesiastico 2: „non desis plorantibus in consolacione et cum lugentibus ambula“, 5 nec ignorans ecclesiam dei quasi agonizantem nedum infirmam. urget caritas, ratio suadet sic matrem nostram alloqui cum verbo dei: „consolabor te“. consolor socios, „ut longie tedia belli mente ferant placida“, inquit Ovidius 3. consolor patres toti mundo venerandos: „consolabor te virgo filia Sion“. consolaturd te rex regum, dominus dominancium, Jhesus Christus, sponsus tuus, de quo in ewangelio presentis dominice 4: „dicite filie Syon: ecce rex 10 tuus venit tibi.“ consolatur te illustrissimus Romanorum rex semper augustus tuus advo- catus, de quo eciam idem transsumptive5: „ecce rex tuus venit tibi mansuetus.“ consolatur te presentis ambaxiate regie et totius quasi Alamaniee spectabilis iste cetus. consolor et ego minimus eorum, servus tuus et filius minus dignus: "consolabor te“ etc. [2] Legt dar, wie er die Kirche zu trösten gedenkt: Er verzichtet bei seinen verbis bonis et 15 consolatoriis auf den Schmuck Ciceronianischer Beredsamkeit als christianus veteris ac novi testamenti, dem es mehr ansteht, cum omni humilitate in tota virtute zu reden; dann aber auch propter seriositatem materie nostre, die delicatum sermonem non exigit. Verteidigt sich weiter gegen den Vorwurf, daß er, der trösten wolle, zuerst vom Jammer der Kirche sprechen werde; dolor itaque justo dei judicio premittitur, ut de misericordia dei divina consolacio subsequa- 20 tur.--- consolabor te, virgo filia Syon. et tantum de secundo 6. [3] Weist nach, wie die Kirche zugleich mater und virgo filia Syon sei, und zwar virgo --- sine macula et ruga, licet modo multe defectuositates infirmitates culpe quoque clare in membris ecclesie pateant. [4 Die ecclesiasticam desolacionem molestiam et tribulacionem beklagen die Vornehmen und Großen. Denn Jeremias, quisquam excelsus dominus aut sublimis (sic enim interpretatur Jeremias) hat den jämmerlichen Zustand der Kirche geschildert und von ihr gesagt: „omnes inimici mei audierunt malum meum; letati sunt“7. Aber der Herr wird die Kirche trösten. ad hoc namque veni, inquit legatio hec regia et principum, ut dominus auferat a te luctum et planctum, vestiens te stola jocunditatis et glorie. [5] Nicht nur der Große, sondern auch popularis et infimus de grege dei exclamat, quomodo obscuratum est aurum (i. e. ecclesie seu Christiane religionis 30 interior perfeccio sanctitas et sanitas) mutatusque est color optimus (i. e. exterior ejusdem Christianitatis urbanitas ac omnibus manifesta morum honestas); dispersi sunt lapides sanctu- arii, i. e. prelati doctores et religiosi. [6] singulariter eciam deo devoti nonnulli clerici et laici beklagen als noch nicht dagewesen, simul uno tempore duo fuisse aut se pretendere generalia concilia.--- in aliis scismatibus cum domino suo quievit in pace ecclesia queque; nunc in una 35 ecclesia, in unof beneficio scismaticum virus invaluit --- altare contra altare, concilium contra concilium. num quid Christus divisus est? nums quid tempus illud pessimum advenit, de quo dominus voluit nos esse premonitos in evangelio dicens 8: „tunc si quis vobis dixerit: hic est Christus, vel illic, nolite credere!“ quid enim aliud est dicere : "ecce hic est ecclesia, ecce illic“ nisi „ecce hic est h Christus, ecce illic“, quia non vult Christus ab ecclesia separari nec 40 ecclesia vivere poterit sine Christo. [7] memorandum quoque est ---, quot detractiones quanteque blasphemie per inimicos ecclesie (i. e. scismatici heretici Judei et pagani) fiant in orbe. Sie verspotten die Kirche, die sich um ihre Reform bemüht; sie verhöhnen ihre Zuversicht auf Gott, der, wenn er überhaupt existiert, sich nichts um die Welt kümmert; sed fato reguntur omnia 25 45 a) R am Rand in rot sed non ad hoc concilium. b) R add. mirabiliter plus quam. c) R longa. d) R con- solator; M ecce rex tuus venit tibi statt consolatur — dominus. e) R immer Almania. f) MR add. aliquando. g) R am Rande in rot et propterea domini tui unionem fecerunt. h) om M. 50 1 Klagel. 2, 13. 2 Sir. 7, 38. 3 Met. XIII, 213 f. Matth. 21, 5. Vgl. Anm. 4. 4 5 6 In dieser Form (Zitat: Klagelieder 2,13 und Artikelzählung) endet jeder Abschnitt außer artt. I und 12. Klagel. I, 21. Matth. 24, 23. Deutsche Reichstags-Akten XIV 2
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 3-4. 9 [1138 Dez. 5] precepta majorum oraciunculam meam ad a omnium matrem nostram militantem ecclesiam tristem debilem ac b miserabiliter oneratam convertam dicens „consolabor te virgo filia Syon" (Threnorum secundo1). et aptum existimo materie tempori et loco, sciens sapientis esse precep- tum in ecclesiastico 2: „non desis plorantibus in consolacione et cum lugentibus ambula“, 5 nec ignorans ecclesiam dei quasi agonizantem nedum infirmam. urget caritas, ratio suadet sic matrem nostram alloqui cum verbo dei: „consolabor te“. consolor socios, „ut longie tedia belli mente ferant placida“, inquit Ovidius 3. consolor patres toti mundo venerandos: „consolabor te virgo filia Sion“. consolaturd te rex regum, dominus dominancium, Jhesus Christus, sponsus tuus, de quo in ewangelio presentis dominice 4: „dicite filie Syon: ecce rex 10 tuus venit tibi.“ consolatur te illustrissimus Romanorum rex semper augustus tuus advo- catus, de quo eciam idem transsumptive5: „ecce rex tuus venit tibi mansuetus.“ consolatur te presentis ambaxiate regie et totius quasi Alamaniee spectabilis iste cetus. consolor et ego minimus eorum, servus tuus et filius minus dignus: "consolabor te“ etc. [2] Legt dar, wie er die Kirche zu trösten gedenkt: Er verzichtet bei seinen verbis bonis et 15 consolatoriis auf den Schmuck Ciceronianischer Beredsamkeit als christianus veteris ac novi testamenti, dem es mehr ansteht, cum omni humilitate in tota virtute zu reden; dann aber auch propter seriositatem materie nostre, die delicatum sermonem non exigit. Verteidigt sich weiter gegen den Vorwurf, daß er, der trösten wolle, zuerst vom Jammer der Kirche sprechen werde; dolor itaque justo dei judicio premittitur, ut de misericordia dei divina consolacio subsequa- 20 tur.--- consolabor te, virgo filia Syon. et tantum de secundo 6. [3] Weist nach, wie die Kirche zugleich mater und virgo filia Syon sei, und zwar virgo --- sine macula et ruga, licet modo multe defectuositates infirmitates culpe quoque clare in membris ecclesie pateant. [4 Die ecclesiasticam desolacionem molestiam et tribulacionem beklagen die Vornehmen und Großen. Denn Jeremias, quisquam excelsus dominus aut sublimis (sic enim interpretatur Jeremias) hat den jämmerlichen Zustand der Kirche geschildert und von ihr gesagt: „omnes inimici mei audierunt malum meum; letati sunt“7. Aber der Herr wird die Kirche trösten. ad hoc namque veni, inquit legatio hec regia et principum, ut dominus auferat a te luctum et planctum, vestiens te stola jocunditatis et glorie. [5] Nicht nur der Große, sondern auch popularis et infimus de grege dei exclamat, quomodo obscuratum est aurum (i. e. ecclesie seu Christiane religionis 30 interior perfeccio sanctitas et sanitas) mutatusque est color optimus (i. e. exterior ejusdem Christianitatis urbanitas ac omnibus manifesta morum honestas); dispersi sunt lapides sanctu- arii, i. e. prelati doctores et religiosi. [6] singulariter eciam deo devoti nonnulli clerici et laici beklagen als noch nicht dagewesen, simul uno tempore duo fuisse aut se pretendere generalia concilia.--- in aliis scismatibus cum domino suo quievit in pace ecclesia queque; nunc in una 35 ecclesia, in unof beneficio scismaticum virus invaluit --- altare contra altare, concilium contra concilium. num quid Christus divisus est? nums quid tempus illud pessimum advenit, de quo dominus voluit nos esse premonitos in evangelio dicens 8: „tunc si quis vobis dixerit: hic est Christus, vel illic, nolite credere!“ quid enim aliud est dicere : "ecce hic est ecclesia, ecce illic“ nisi „ecce hic est h Christus, ecce illic“, quia non vult Christus ab ecclesia separari nec 40 ecclesia vivere poterit sine Christo. [7] memorandum quoque est ---, quot detractiones quanteque blasphemie per inimicos ecclesie (i. e. scismatici heretici Judei et pagani) fiant in orbe. Sie verspotten die Kirche, die sich um ihre Reform bemüht; sie verhöhnen ihre Zuversicht auf Gott, der, wenn er überhaupt existiert, sich nichts um die Welt kümmert; sed fato reguntur omnia 25 45 a) R am Rand in rot sed non ad hoc concilium. b) R add. mirabiliter plus quam. c) R longa. d) R con- solator; M ecce rex tuus venit tibi statt consolatur — dominus. e) R immer Almania. f) MR add. aliquando. g) R am Rande in rot et propterea domini tui unionem fecerunt. h) om M. 50 1 Klagel. 2, 13. 2 Sir. 7, 38. 3 Met. XIII, 213 f. Matth. 21, 5. Vgl. Anm. 4. 4 5 6 In dieser Form (Zitat: Klagelieder 2,13 und Artikelzählung) endet jeder Abschnitt außer artt. I und 12. Klagel. I, 21. Matth. 24, 23. Deutsche Reichstags-Akten XIV 2
Strana 10
10 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1438 Dez. 5] et a fortuna. --- et iterum „quid agitis?“ ajunt, „o patres, quid agitis? quanto plus medica- menta queritis, tanto magis morbum augetis. unionem in latina ecclesia invenistis, scisma fecistis. hereses Bohemicas extinguere curastis et vobis mutuo alter alteri heresim imponitis. alios pacificastis et vos ipsi inter vos contenditis“. Nach dem Wort des Hieronymus 1 zerreißen nur die die Kirche und verführen nur die die Völker, qui sacerdotes a deo positi fuerant et prophete. --- si qui a deo positi sunt, sic ecclesiam inficiunt, quid agunt, qui non a deo positi sunt, sed a diabolo a promoti et se ipsos intruserunt. So verachten die Feinde der Kirche die Kleriker und erwarten das Ende der christlichen Sekte. --- videat attendat et vehemen- tissime doleat, qui huic malitie causam praebuit et occasionemb, dum potuit, non abs- traxit. [8] Endlich hätte man gerade jetzt darauf zu achten, ne discedant [Greci] mise- 10 rabiliter votivo sine fine, qui mirabiliter vocati mirabilius advenerunt. timuerunt et tremu- erunt --- pagani presertim Sarraceni legis sue finem adventare, cum se Greci pararent ad eccle- siam latinam properare. quid vero modo agant, predictum est: quia subsannant, blasphemant, se contra Grecos plus armant et contra nos. quid nos fecimus? irritavimus paganos; offendimus Grecos; laceravimus dividentes nos ipsos. --- numquid locum habet hic illud canonis 2: 15 [9] quid „difficile est, ut bono peragantur exitu, que malo sunt inchoatac principio“. inter hec tanta et talia nobis agendum est ? — Wir hoffen auf den Herrn --- et consolabitur nos dominus deus noster --- et verificabitur promissio nostra hec: „consolabor te, virgo filia Syon“. [10] Superest ostendere, quam pie quam caritative et omnino religiose in hac dis- 20 crasia ecclesie se habuerunt filii ejus Alamanice nacionis, presertim electores sacri imperii Romani. omissis laboribus expensis et multis ambasiatis, quas a principio sacri concilii nunc ad ipsum concilium nunc ad sanctissimum dominum nostrum papam sollicite dis- posuerunt et ordinarunt, ad ultima tempora hujus anni nostre consideracionis oculum con- vertamus. nonne, cum primum horribilis illa fama duorum conciliorum generalium per orbem 25 discurreret imperio vacante et obd hoc periculosius, statim electores imperii pro eleccione regis, qui unacum eis tantis ecclesie calamitatibus occurreret, se Frankfordiam transtulerunt, electione facta in spiritu sancto, quod eorum utique concordia testatur, subito flebile scisma suffocare conati sunt. animadvertentes autem inter se divisos non posse verisimilius reuniri nisi per omnia concordes et unitos studuerunt provide se cum ceteris principibus Alamanie 30 unire pro fide justicia et omni honestate contra scismaticam pravitatem et contra omne quod sancte fidei et honestis moribus posset quovismodo repugnare, o quam laudanda est hec unio 3, quam commendat psalmista dicens 4: „ecce, quam bonum et jocundum habitare fratres in unum", et dominus precipit in ewangelio 5 fraternam unionem dicens : „in hoc cognoscent omnese, quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad invicem“. hanc utique unionem 35 natura fundat, racio dictat, humana et divina gratia eam imperat et confortat. quam securus, quam felix, qui in ea concluditurf, ut non a spiritibus erroris seducatur et dispergatur in omnem ventum multiplicis vanitatis ! circa illud occurrit omnino non tacendum. audivimus, quod audiri opportuit, sed pro certo non libuit, audivimus dolenter, tamen credere non possumus de maturitate dominacionum et paternitatum vestrarum, audivimus, inquam, quod in hoc loco quidam docuit et scripsit6 unionems principum nostrorum esse conspiracionem et sapere heresim. absit, patres, hoc cogitare! numquid advocatush 5 40 a) R rot übergeschrieben e suis pecuniis. b) R rot übergeschrieben tuus Eugenius est ille. c) R sunt inch. rot unterstrichen; am Rand ascribe tuo pape. d) M ab. e) R homines. f) R includitur. g) R am Rand unionem, quod nec concilii mandata nec pape suscipere velint, inierunt, si hec unio sit justa sancta, at- 45 tendite. h) MR advocatum. 1 Comment. in Oseam lib. 2 cap. 9; Migne, ser. lat. 25, 939. 2 Vgl. c. 25 C. 1 qu. 1. 3 RTA. I3 nr. 144 u. S. 8 Anm. 10. Ps. 133, 1. 4 5 Joh. 13, 35. 6 Sollte Johannes von Segovia schon Ende 1438 den Plan zu seinem Traktal gegen die Neutralität gefaßt haben? Vgl. unsere nr. 197. — Vgl. auch S. 8 Z. 20 f. 50
10 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1438 Dez. 5] et a fortuna. --- et iterum „quid agitis?“ ajunt, „o patres, quid agitis? quanto plus medica- menta queritis, tanto magis morbum augetis. unionem in latina ecclesia invenistis, scisma fecistis. hereses Bohemicas extinguere curastis et vobis mutuo alter alteri heresim imponitis. alios pacificastis et vos ipsi inter vos contenditis“. Nach dem Wort des Hieronymus 1 zerreißen nur die die Kirche und verführen nur die die Völker, qui sacerdotes a deo positi fuerant et prophete. --- si qui a deo positi sunt, sic ecclesiam inficiunt, quid agunt, qui non a deo positi sunt, sed a diabolo a promoti et se ipsos intruserunt. So verachten die Feinde der Kirche die Kleriker und erwarten das Ende der christlichen Sekte. --- videat attendat et vehemen- tissime doleat, qui huic malitie causam praebuit et occasionemb, dum potuit, non abs- traxit. [8] Endlich hätte man gerade jetzt darauf zu achten, ne discedant [Greci] mise- 10 rabiliter votivo sine fine, qui mirabiliter vocati mirabilius advenerunt. timuerunt et tremu- erunt --- pagani presertim Sarraceni legis sue finem adventare, cum se Greci pararent ad eccle- siam latinam properare. quid vero modo agant, predictum est: quia subsannant, blasphemant, se contra Grecos plus armant et contra nos. quid nos fecimus? irritavimus paganos; offendimus Grecos; laceravimus dividentes nos ipsos. --- numquid locum habet hic illud canonis 2: 15 [9] quid „difficile est, ut bono peragantur exitu, que malo sunt inchoatac principio“. inter hec tanta et talia nobis agendum est ? — Wir hoffen auf den Herrn --- et consolabitur nos dominus deus noster --- et verificabitur promissio nostra hec: „consolabor te, virgo filia Syon“. [10] Superest ostendere, quam pie quam caritative et omnino religiose in hac dis- 20 crasia ecclesie se habuerunt filii ejus Alamanice nacionis, presertim electores sacri imperii Romani. omissis laboribus expensis et multis ambasiatis, quas a principio sacri concilii nunc ad ipsum concilium nunc ad sanctissimum dominum nostrum papam sollicite dis- posuerunt et ordinarunt, ad ultima tempora hujus anni nostre consideracionis oculum con- vertamus. nonne, cum primum horribilis illa fama duorum conciliorum generalium per orbem 25 discurreret imperio vacante et obd hoc periculosius, statim electores imperii pro eleccione regis, qui unacum eis tantis ecclesie calamitatibus occurreret, se Frankfordiam transtulerunt, electione facta in spiritu sancto, quod eorum utique concordia testatur, subito flebile scisma suffocare conati sunt. animadvertentes autem inter se divisos non posse verisimilius reuniri nisi per omnia concordes et unitos studuerunt provide se cum ceteris principibus Alamanie 30 unire pro fide justicia et omni honestate contra scismaticam pravitatem et contra omne quod sancte fidei et honestis moribus posset quovismodo repugnare, o quam laudanda est hec unio 3, quam commendat psalmista dicens 4: „ecce, quam bonum et jocundum habitare fratres in unum", et dominus precipit in ewangelio 5 fraternam unionem dicens : „in hoc cognoscent omnese, quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad invicem“. hanc utique unionem 35 natura fundat, racio dictat, humana et divina gratia eam imperat et confortat. quam securus, quam felix, qui in ea concluditurf, ut non a spiritibus erroris seducatur et dispergatur in omnem ventum multiplicis vanitatis ! circa illud occurrit omnino non tacendum. audivimus, quod audiri opportuit, sed pro certo non libuit, audivimus dolenter, tamen credere non possumus de maturitate dominacionum et paternitatum vestrarum, audivimus, inquam, quod in hoc loco quidam docuit et scripsit6 unionems principum nostrorum esse conspiracionem et sapere heresim. absit, patres, hoc cogitare! numquid advocatush 5 40 a) R rot übergeschrieben e suis pecuniis. b) R rot übergeschrieben tuus Eugenius est ille. c) R sunt inch. rot unterstrichen; am Rand ascribe tuo pape. d) M ab. e) R homines. f) R includitur. g) R am Rand unionem, quod nec concilii mandata nec pape suscipere velint, inierunt, si hec unio sit justa sancta, at- 45 tendite. h) MR advocatum. 1 Comment. in Oseam lib. 2 cap. 9; Migne, ser. lat. 25, 939. 2 Vgl. c. 25 C. 1 qu. 1. 3 RTA. I3 nr. 144 u. S. 8 Anm. 10. Ps. 133, 1. 4 5 Joh. 13, 35. 6 Sollte Johannes von Segovia schon Ende 1438 den Plan zu seinem Traktal gegen die Neutralität gefaßt haben? Vgl. unsere nr. 197. — Vgl. auch S. 8 Z. 20 f. 50
Strana 11
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 4. 11 5 35 40 ecclesie cum principibus et doctissimis viris hereticabunt, qui semper obedientes humiles [1438 erant et fideles, si tale, quid factum est, per vos est emendandum. ego pronuncio hanc unionem esse justam sanctam et catholicam. quam salutarem unionem electo illustrissimo regi Roma- norum insinuarunt1, ut ipse se a caput hujus unionis constitueret, supplicantes, quod et regie placuit majestati. idcirco dicta principum unio in proxima dieta Nurembergensi con- firmata est2 pluribus assumptis in eandem principibus et communitatibus civitatum. alia quoque salutifera ecclesiastice pestis antidotab in eadem dieta Nurenbergensi deo propicio sunt inventa vestris dominacionibus suo tempore patefacienda, que merito paternitatibus vestris placita erunt et bene grata, fuisset fortassis hec dissencio inter sacrum concilium 10 et dominum nostrum sanctissimum papam Romanum funditus extincta, si ad hoc vestri venerabiles legati mandatum apportassent 3. necesse igitur videbatur aut tractatus pacis ecclesie desperate relinquere aut ad conspectus vestros hucusque properare. primum Christiana pietas non permisit; secundum suasit, immo precepit zelus domus dei, qui de cordibus nostris nulla poterit umquam occasione deleri. hec autem et similia brevi nequeunt in tempore 15 salubriter ordinari duplici de causa: prima propter scismatise hujus pestiferi gravitatem, secunda propter parcium d contendentium permaximam auctoritatem. quid enim periculosius est scismate, quod caritatem eicit spem confundit et fidem inficit, quia hereses infinitas concipit et gerit in ventre? quidve magise autenticum quam generale concilium et summus pontifex cum collegio cardinalium quasi omniumf, utraque pars stipata principibus et nacio- 20 nibus et populis archiepiscopis episcopis doctoribus immo regibus ducibuss et potentibus? maxima utique potestas in terris est in generalibus conciliis rite inchoatish integrei per- fectis et recte celebratis. hec necessaria sunt in ecclesia dei et omni veneracione dignissima. pariformiterk sedis apostolice potestatis plenitudinem! a sanctis patribus in codicibus juris m didicimus et ejus sessorem cuilibet private persone, cujuscunque dignitatis sit, velud Christi 25 vicarium preferendum. in quo si quid reprehensibile ecclesiam dei enormiter scandalizans reperiatur, corrigendum esse non abnuo, immo necessarium pronuncio, ne totum corpus inficiat, si morbus non fuerit curatus in capite; sed juste, quod justum est, exequendum est et, ut medicinalis sit correccio non tendens verisimiliter in pejora, prudentissime precavendum est. unde beatus Augustinus 4: „in pejus totum jus prosequi summa injustitian. nemo est ita 30 prepositus alii, ut sit meritorum retributor, sed salutis adjutor. vox carnificum est: »sic meruit, sic puniatur«; sed vox Christianorum est: »sic dolet, sic curetur; sic cecidit, sic re- levetur«". heco beatus Augustinus. o fidelis sermo et omni accepcione dignus, quia Christus Jhesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere, non perdere 5, cujus nos esse disci- pulos gloriamur. numquid hec inp vestra sentencia, patres, qua uni articulorum Bohemice olim heresis respondistis dicentes 6: „peccata publica per eos, ad quos spectat, punienda sunt, in quantum racionabiliter fieri potest ecclesie pace salva?“ numquid munda debet esse manus, que aliorum sordes abluere curat? „qui sine peccato est, primus in illam lapidem mittat“, inquit7 dominus de adultera, quam utique non negavit adulteram nec legem dixit non esse implendam. o pia et salutaris illa correccio, que ex amore et optima intencione procedit! a) om. M b) R am Rande relegantur, queso, hec antidota, que deinde per oratores principum sunt sacris deputationibus presentata et videbuntur venena, non antidota. c) MR infirmitatem. d) Ram Rand ecce, dicit judicem universalem, videlicet concilium, partem! e) R am Rande narrat, ex quibus constituitur generale concilium. f) MR omni. g) R add. nostris. h) R in rot über inchoatis die Ziffer 1, über integre die Ziffer 2, über perfectis Ziffer 3 und über recte die Ziffer 4. i) M integris. k) R am Rande narrat de potestate sedis apostolice. 1) M add. et. m) R nostris. n) R add. est. 0) R am Rand alibi tamen, quod Romanus pontifex male agens non dampnandus est sine spe venie et puniri debeat sine gracia sicut diabolus; 11 q. 3. aliorum (c. 14 C. 9 qu. 3); 2 q. 3. preside (c. 2 C. 2 qu. 4 praesul). D) R est. Dez. 5/ 45 50 1 Vgl. RTA. 13, 41 Z. 32 ff.; S. 43 Z. 44; 44 Z. 11 ff. 2 Vgl. RTA. 13, 683 Z. 34-41. 3 Vgl. ebenda, Z. 5 ff. und Z. 42 ff. Nicht zu bestimmen. Vgl. Matth. 18, 11. 5 6 Vgl. die capitula ultima concordata vom 26. Nov. 1433 in Aegidii Carlerii, Liber de legationibus, gedr. Mon conc. 1, 495 f. 7 Joh. 8, 7.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 4. 11 5 35 40 ecclesie cum principibus et doctissimis viris hereticabunt, qui semper obedientes humiles [1438 erant et fideles, si tale, quid factum est, per vos est emendandum. ego pronuncio hanc unionem esse justam sanctam et catholicam. quam salutarem unionem electo illustrissimo regi Roma- norum insinuarunt1, ut ipse se a caput hujus unionis constitueret, supplicantes, quod et regie placuit majestati. idcirco dicta principum unio in proxima dieta Nurembergensi con- firmata est2 pluribus assumptis in eandem principibus et communitatibus civitatum. alia quoque salutifera ecclesiastice pestis antidotab in eadem dieta Nurenbergensi deo propicio sunt inventa vestris dominacionibus suo tempore patefacienda, que merito paternitatibus vestris placita erunt et bene grata, fuisset fortassis hec dissencio inter sacrum concilium 10 et dominum nostrum sanctissimum papam Romanum funditus extincta, si ad hoc vestri venerabiles legati mandatum apportassent 3. necesse igitur videbatur aut tractatus pacis ecclesie desperate relinquere aut ad conspectus vestros hucusque properare. primum Christiana pietas non permisit; secundum suasit, immo precepit zelus domus dei, qui de cordibus nostris nulla poterit umquam occasione deleri. hec autem et similia brevi nequeunt in tempore 15 salubriter ordinari duplici de causa: prima propter scismatise hujus pestiferi gravitatem, secunda propter parcium d contendentium permaximam auctoritatem. quid enim periculosius est scismate, quod caritatem eicit spem confundit et fidem inficit, quia hereses infinitas concipit et gerit in ventre? quidve magise autenticum quam generale concilium et summus pontifex cum collegio cardinalium quasi omniumf, utraque pars stipata principibus et nacio- 20 nibus et populis archiepiscopis episcopis doctoribus immo regibus ducibuss et potentibus? maxima utique potestas in terris est in generalibus conciliis rite inchoatish integrei per- fectis et recte celebratis. hec necessaria sunt in ecclesia dei et omni veneracione dignissima. pariformiterk sedis apostolice potestatis plenitudinem! a sanctis patribus in codicibus juris m didicimus et ejus sessorem cuilibet private persone, cujuscunque dignitatis sit, velud Christi 25 vicarium preferendum. in quo si quid reprehensibile ecclesiam dei enormiter scandalizans reperiatur, corrigendum esse non abnuo, immo necessarium pronuncio, ne totum corpus inficiat, si morbus non fuerit curatus in capite; sed juste, quod justum est, exequendum est et, ut medicinalis sit correccio non tendens verisimiliter in pejora, prudentissime precavendum est. unde beatus Augustinus 4: „in pejus totum jus prosequi summa injustitian. nemo est ita 30 prepositus alii, ut sit meritorum retributor, sed salutis adjutor. vox carnificum est: »sic meruit, sic puniatur«; sed vox Christianorum est: »sic dolet, sic curetur; sic cecidit, sic re- levetur«". heco beatus Augustinus. o fidelis sermo et omni accepcione dignus, quia Christus Jhesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere, non perdere 5, cujus nos esse disci- pulos gloriamur. numquid hec inp vestra sentencia, patres, qua uni articulorum Bohemice olim heresis respondistis dicentes 6: „peccata publica per eos, ad quos spectat, punienda sunt, in quantum racionabiliter fieri potest ecclesie pace salva?“ numquid munda debet esse manus, que aliorum sordes abluere curat? „qui sine peccato est, primus in illam lapidem mittat“, inquit7 dominus de adultera, quam utique non negavit adulteram nec legem dixit non esse implendam. o pia et salutaris illa correccio, que ex amore et optima intencione procedit! a) om. M b) R am Rande relegantur, queso, hec antidota, que deinde per oratores principum sunt sacris deputationibus presentata et videbuntur venena, non antidota. c) MR infirmitatem. d) Ram Rand ecce, dicit judicem universalem, videlicet concilium, partem! e) R am Rande narrat, ex quibus constituitur generale concilium. f) MR omni. g) R add. nostris. h) R in rot über inchoatis die Ziffer 1, über integre die Ziffer 2, über perfectis Ziffer 3 und über recte die Ziffer 4. i) M integris. k) R am Rande narrat de potestate sedis apostolice. 1) M add. et. m) R nostris. n) R add. est. 0) R am Rand alibi tamen, quod Romanus pontifex male agens non dampnandus est sine spe venie et puniri debeat sine gracia sicut diabolus; 11 q. 3. aliorum (c. 14 C. 9 qu. 3); 2 q. 3. preside (c. 2 C. 2 qu. 4 praesul). D) R est. Dez. 5/ 45 50 1 Vgl. RTA. 13, 41 Z. 32 ff.; S. 43 Z. 44; 44 Z. 11 ff. 2 Vgl. RTA. 13, 683 Z. 34-41. 3 Vgl. ebenda, Z. 5 ff. und Z. 42 ff. Nicht zu bestimmen. Vgl. Matth. 18, 11. 5 6 Vgl. die capitula ultima concordata vom 26. Nov. 1433 in Aegidii Carlerii, Liber de legationibus, gedr. Mon conc. 1, 495 f. 7 Joh. 8, 7.
Strana 12
12 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1438 et quam detestanda ac diabolica est, que ex invidie fomite in personam plus sevit quam Dez. 5) in culpam! sed hec per digressionem aliquantulum dicta sunt. ad excusacionem more a tem- poris revertendum, quia summe auctoritatis collegia sibi mutuo repugnant. numquid hec terribillima sunt, quatenus temporis tractum et moram diutinam requisiverunt? tempore namque indigemus, ut aliquid maturius agamus. confidimus in domino Jhesu, quod b cito de ecclesiastica sanitate gaudeamus unione facta in vinculo caritatis. aut, si que parcium ob- stinate indurari velit (quod deus non velit!), illustrissimus rex Romanorum cum regnis et prin- cipibus se pro parte justiori justissime declarabit« ac pro posse suo consolabitur ecclesiam, cujus est advocatus, juxta verbum propositum „Consolabor te, virgo filia Syon.“ et tantum de decimo. [II] Hic clementissimus Romanorum rex cum principibus electoribus ceterisque in 10 dicta suad unione confederatis, quorum oratores inpresentiarum cernitis, humillime supplicat reverendissimis ac reverendis venerandisque paternitatibus vestris, quatenus, quantum in vobis est, detise pacem ecclesie sancte dei, supplicatf, inquam, per viscera miseri- cordies domini nostri Jhesu Christi, per fidem sacram, quam in baptismo servare spospon- distis, per obedienciam, quah tenemini universali ecclesie, et per salutem animarum vestrarum 15 ac omnium Christifidelium, ut non ultra sinatis scindi corpus ecclesie, ne forte ab invicem divisa membra pereant et putrescant et fedorem spargant lacius in universum orbem. „nam omne regnum in se divisum desolabitur et domus supra domum cadet“, sentencia 1 est domini. o quam libenter et gaudenter hec a vobis admittenda est peticio racionabilis sancta et omni laude dignissima per tantum regem et tot principes oblata cum omni qua decet reverencia 20 devocione et honore! quanta sit dicti regis personalis honestas ultra officii sui majestatem, vos spero non latere, quoniam a domino deo nostro mirifice dotatusi videtur, in caritate dei fervidus ac animok devotus; cujus promocioni congaudentes deum collaudamus dicentes id scriptum2 originaliter de Salomone: „Benedictus dominus deus hodie, qui dedit David filium sapientissimum super hunc populum plurimum", sed quis est iste David? hic erat 25 dive memorie dominus Sigismundus imperator, quem recte ipsi David in aliquo comparamus. erat namque David frequenter in tribulationibus. sic et iste quondam dominus Sigismundus omnibus diebus vite sue. David ter constitutus est rex, ut regum canit historia. et iste dominus Sigismundus rex Bohemie natus, rex Hungarie per Hungaros vocatus et rex Romanorum electus. Absolon quondam patrem suum David de regno suo expulit et uxores ejus turpiter 30 maculavit. quod et domino Sigismundo contigit. Absolon, enim ab extra pulcher corpore, mente fedus ab intra, hereticos olim in regno Bohemie designat, qui ab extra hereticorum more splenduerunt devotissimi catholici, ab intra nimis sordidi et venenosi. hic patrem suum dominum Sigismundum a regno fugarunt. sed Absalon periit et David reductus est in priorem sedem regie majestatis. quando heresis in regno Bohemie conticuit et dominus 35 Sigismundus in sede patris collocatusl regnum potenterm gubernavit. ecce quam apten ad- ductum est illud videlicet: „Benedictus dominus deus hodie, qui dedit David filium sapientissi- mum super hunc populum plurimum!“ cujus utique honestissima peticio non est abicienda. petimuso et nos ejusdem serenissimi regisp aliorumque principum oratores, quatenus mediaq pacis per nos inventa et per nos offerenda eligatis aptiora et omne pacis impedimentum 40 ammovere curetis. petimusr eciam, ut omnibus omissis reductioni Grecorum intendatis, ne scandalizetur ecclesia nostra et infinita animarum pericula subsequantur nostra culpa inpropereturque nobiss: „hic homo cepit edificare et non potuit consumare“3. itemt a) M mora. b) R quam. c) R am Rande et sic rex et principes pretereunt judicare inter concilium et papam. d) Rsancta. e) R detis - dei rot unterstrichen. f) Ram Rande 1. g) om. R. h) MR quam. 1) M add. 45 totus. k) Momnino. 1) R collatus. m) R übergeschrieben dic satis: debiliter. n) M aptum. O) R über der Zeile und am Rand 2. p)R principis. q) media pacis per in R rot unterstrichen. r) R darüber 3; am Rand 3, petunt et intendere negocio Grecorum. s) R übergeschrieben: dic: pape Eugenio. t) R darüber und am Rande 4. 5 1 Luc. 11, 17. 2 1. Reg. 5, 21. 3 Luc. 14, 30. 50
12 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1438 et quam detestanda ac diabolica est, que ex invidie fomite in personam plus sevit quam Dez. 5) in culpam! sed hec per digressionem aliquantulum dicta sunt. ad excusacionem more a tem- poris revertendum, quia summe auctoritatis collegia sibi mutuo repugnant. numquid hec terribillima sunt, quatenus temporis tractum et moram diutinam requisiverunt? tempore namque indigemus, ut aliquid maturius agamus. confidimus in domino Jhesu, quod b cito de ecclesiastica sanitate gaudeamus unione facta in vinculo caritatis. aut, si que parcium ob- stinate indurari velit (quod deus non velit!), illustrissimus rex Romanorum cum regnis et prin- cipibus se pro parte justiori justissime declarabit« ac pro posse suo consolabitur ecclesiam, cujus est advocatus, juxta verbum propositum „Consolabor te, virgo filia Syon.“ et tantum de decimo. [II] Hic clementissimus Romanorum rex cum principibus electoribus ceterisque in 10 dicta suad unione confederatis, quorum oratores inpresentiarum cernitis, humillime supplicat reverendissimis ac reverendis venerandisque paternitatibus vestris, quatenus, quantum in vobis est, detise pacem ecclesie sancte dei, supplicatf, inquam, per viscera miseri- cordies domini nostri Jhesu Christi, per fidem sacram, quam in baptismo servare spospon- distis, per obedienciam, quah tenemini universali ecclesie, et per salutem animarum vestrarum 15 ac omnium Christifidelium, ut non ultra sinatis scindi corpus ecclesie, ne forte ab invicem divisa membra pereant et putrescant et fedorem spargant lacius in universum orbem. „nam omne regnum in se divisum desolabitur et domus supra domum cadet“, sentencia 1 est domini. o quam libenter et gaudenter hec a vobis admittenda est peticio racionabilis sancta et omni laude dignissima per tantum regem et tot principes oblata cum omni qua decet reverencia 20 devocione et honore! quanta sit dicti regis personalis honestas ultra officii sui majestatem, vos spero non latere, quoniam a domino deo nostro mirifice dotatusi videtur, in caritate dei fervidus ac animok devotus; cujus promocioni congaudentes deum collaudamus dicentes id scriptum2 originaliter de Salomone: „Benedictus dominus deus hodie, qui dedit David filium sapientissimum super hunc populum plurimum", sed quis est iste David? hic erat 25 dive memorie dominus Sigismundus imperator, quem recte ipsi David in aliquo comparamus. erat namque David frequenter in tribulationibus. sic et iste quondam dominus Sigismundus omnibus diebus vite sue. David ter constitutus est rex, ut regum canit historia. et iste dominus Sigismundus rex Bohemie natus, rex Hungarie per Hungaros vocatus et rex Romanorum electus. Absolon quondam patrem suum David de regno suo expulit et uxores ejus turpiter 30 maculavit. quod et domino Sigismundo contigit. Absolon, enim ab extra pulcher corpore, mente fedus ab intra, hereticos olim in regno Bohemie designat, qui ab extra hereticorum more splenduerunt devotissimi catholici, ab intra nimis sordidi et venenosi. hic patrem suum dominum Sigismundum a regno fugarunt. sed Absalon periit et David reductus est in priorem sedem regie majestatis. quando heresis in regno Bohemie conticuit et dominus 35 Sigismundus in sede patris collocatusl regnum potenterm gubernavit. ecce quam apten ad- ductum est illud videlicet: „Benedictus dominus deus hodie, qui dedit David filium sapientissi- mum super hunc populum plurimum!“ cujus utique honestissima peticio non est abicienda. petimuso et nos ejusdem serenissimi regisp aliorumque principum oratores, quatenus mediaq pacis per nos inventa et per nos offerenda eligatis aptiora et omne pacis impedimentum 40 ammovere curetis. petimusr eciam, ut omnibus omissis reductioni Grecorum intendatis, ne scandalizetur ecclesia nostra et infinita animarum pericula subsequantur nostra culpa inpropereturque nobiss: „hic homo cepit edificare et non potuit consumare“3. itemt a) M mora. b) R quam. c) R am Rande et sic rex et principes pretereunt judicare inter concilium et papam. d) Rsancta. e) R detis - dei rot unterstrichen. f) Ram Rande 1. g) om. R. h) MR quam. 1) M add. 45 totus. k) Momnino. 1) R collatus. m) R übergeschrieben dic satis: debiliter. n) M aptum. O) R über der Zeile und am Rand 2. p)R principis. q) media pacis per in R rot unterstrichen. r) R darüber 3; am Rand 3, petunt et intendere negocio Grecorum. s) R übergeschrieben: dic: pape Eugenio. t) R darüber und am Rande 4. 5 1 Luc. 11, 17. 2 1. Reg. 5, 21. 3 Luc. 14, 30. 50
Strana 13
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 4-5. 13 petimus, ut, quanto fieri possit breviori tempore nobis votive respondeatis, quia [1438 Dez. 5] periculum maximum est in mora. et in nos reciproce consolacio revertatur, quam nos primum apportavimus dicentes: „consolabor te virgo filia Syon." et tantum de undecimo. [12] Duodecimo et ultimo concludat nostram oratiunculam brevis epilogus et summa- 5 rius predictorum, que ad quinque principalia reducuntur. [a] primo deploravimus presentem ecclesie statum et miseriam; [b] secundo insinuavimus regis Romanorum serenissimi cum principibus unionem a sanctam et catholicam ; [c] tercio declaravimus eorundem intencionem piissimam; [d] quarto rogavimus proponentes humiliter supplicationem quadripartitam; [e] quinto confidimus preces nostras admittendas, ut perfectam omnis fidelis gratuletur 10 accepisse unionem ecclesiasticam. confidimus enim in domino Jhesu, quod, qui1 cepit in vobis opus bonum, perficiet b ad gloriam omnipotentis dei patris et filii et spiritus sancti. amen. Temporis brevitas, more periculositas et pacis ecclesie necessitas cogunt ad specialiora descendere et mediume concordie electissimum statim aperire. sermones namque universales minus proficiuntd in moralibus. ad specialiora descendendum est. non diucius animos vestros 15 suspendere, sed medium pacis ecclesie in medium deducere decrevimus, medium, inquam, optimum pro conservacione auctoritatis generalium conciliorum, pro honestate sedis aposto- lice tuenda, ut cicius fiat concordia, omnis occasio suspicionis ammoveatur et intimius dis- cordancium corda conjungantur. medium, inquam, hoc est, ut sacrume concilium in alium locum reponatur. hoc quam sit necessarium et salutare, in aliaf audiencia persuadebitur, 20 immo demonstracionibusg, quantum in moralibus fieri poterit, ostendetur solutish clarissime rationibus in contrarium motis, ut pax detur ecclesie, quam nobis prestare dignetur dominus noster Jhesus Christus. ameni. 25 5. Altammanmeister Adam Riff an Ammanmeister Abrecht Schalck zu Straßburg: Verhandlungen der Deutschen Gesandten mit der Stadt Basel, den Französischen Gesandten und dem Konzil. 1438 Dezember 5 Basel. 1438 De2. 5 Aus Straßburg St.-A. Série AA 196 fol. 45 or. ch. lit. cl. Adresse Dem ersamen fúrsichtigen und wisen hern Abrecht Schalck ammanmeister der stat Straßburg minem lieben herren und gûten frunde. als ich úch Ersamer fúrsichtiger lieber herre. min willige dienste allzit voran. 30 vor geschriben2 han, wie daz ich mit unsers allergnedigsten herren des Rômschen kunigs der kurfúrsten und andere fúrsten und herren reten har gen Basel komen si und daz ich von aller stett wegen bi inen sin sol, helfen zu tedingen in die spenn zwuschen unserm heiligen vatter dem bobst und dem heiligen concilio, ouch daz die von Basel ir botschaft ouch darzů orden soltent, als den herren daz zû Nûrenberg zûgesaget ist 3. als wir nu har gen Basel 35 komen sint, haben die herren noch dem burgermeister und andern von den reten geschicket 40 45 a) R am Rand videlicet ut noluit concilio obedire neque pape, prout textus sue protestacionis sonat. b) M perficiat. c) R med. conc. rot unterstrichen. d) R perficiunt. e) R über dem letzten Absatz nota hec duo verba, videlicet sacrum concilium, non dicit: hoc concilium in tertium locum [schwer leserlich] reponatur, quasi velit, quod jam desiit concilium. f) R in alia unterstrichen. g) R unterstrichen; am Rand ecce medium venenosum, pro quo [z. T. abgeschnitten] papa et sibi adherentes clerici ad octo annos laborarunt. h) om. R. i) unter dem Stück Adverte, queso, ad hoc medium: non quidem recenter adinventum hoc medium, sed est diu, videlicet die lune post dominicam reminiscere, que fuit 9 dies mensis marcii anno 1433 [1433 März 9], in generali congregacione sacri hujus concilii propositum per oratorem pape Eugenii episcopum Cerviensem [Antonius Corrario], qui in effectu postulavit, ut patres concilii se transferrent ad Bononiam vel in unam civitatum principum electorum [pr. e. schwarz unterstrichen] vel quod darentur 12 prelati in concilio et con- siliarii electorum sive eorum oratores, ut hii haberent potestatem eligendi locum in Italia vel in Germania; et quemcumque locum eligerent ipse papa acceptare et approbare vellet; daneben am Rand attende, quo- modo semper isti clerici oratores electorum se mutuo intelligebant cum papa, forsan immo melius circa hoc bene colligas ex responsione pape, quam istis oratoribus dedit hoc anno in Ferraria [vgl. RTA. 13, 405 Z. 25-32]. 50 1 Philipp. 1, 6. 2 RTA. 13 nr. 414. 3 Vgl. RTA. 13, 847 Z. 11-23.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 4-5. 13 petimus, ut, quanto fieri possit breviori tempore nobis votive respondeatis, quia [1438 Dez. 5] periculum maximum est in mora. et in nos reciproce consolacio revertatur, quam nos primum apportavimus dicentes: „consolabor te virgo filia Syon." et tantum de undecimo. [12] Duodecimo et ultimo concludat nostram oratiunculam brevis epilogus et summa- 5 rius predictorum, que ad quinque principalia reducuntur. [a] primo deploravimus presentem ecclesie statum et miseriam; [b] secundo insinuavimus regis Romanorum serenissimi cum principibus unionem a sanctam et catholicam ; [c] tercio declaravimus eorundem intencionem piissimam; [d] quarto rogavimus proponentes humiliter supplicationem quadripartitam; [e] quinto confidimus preces nostras admittendas, ut perfectam omnis fidelis gratuletur 10 accepisse unionem ecclesiasticam. confidimus enim in domino Jhesu, quod, qui1 cepit in vobis opus bonum, perficiet b ad gloriam omnipotentis dei patris et filii et spiritus sancti. amen. Temporis brevitas, more periculositas et pacis ecclesie necessitas cogunt ad specialiora descendere et mediume concordie electissimum statim aperire. sermones namque universales minus proficiuntd in moralibus. ad specialiora descendendum est. non diucius animos vestros 15 suspendere, sed medium pacis ecclesie in medium deducere decrevimus, medium, inquam, optimum pro conservacione auctoritatis generalium conciliorum, pro honestate sedis aposto- lice tuenda, ut cicius fiat concordia, omnis occasio suspicionis ammoveatur et intimius dis- cordancium corda conjungantur. medium, inquam, hoc est, ut sacrume concilium in alium locum reponatur. hoc quam sit necessarium et salutare, in aliaf audiencia persuadebitur, 20 immo demonstracionibusg, quantum in moralibus fieri poterit, ostendetur solutish clarissime rationibus in contrarium motis, ut pax detur ecclesie, quam nobis prestare dignetur dominus noster Jhesus Christus. ameni. 25 5. Altammanmeister Adam Riff an Ammanmeister Abrecht Schalck zu Straßburg: Verhandlungen der Deutschen Gesandten mit der Stadt Basel, den Französischen Gesandten und dem Konzil. 1438 Dezember 5 Basel. 1438 De2. 5 Aus Straßburg St.-A. Série AA 196 fol. 45 or. ch. lit. cl. Adresse Dem ersamen fúrsichtigen und wisen hern Abrecht Schalck ammanmeister der stat Straßburg minem lieben herren und gûten frunde. als ich úch Ersamer fúrsichtiger lieber herre. min willige dienste allzit voran. 30 vor geschriben2 han, wie daz ich mit unsers allergnedigsten herren des Rômschen kunigs der kurfúrsten und andere fúrsten und herren reten har gen Basel komen si und daz ich von aller stett wegen bi inen sin sol, helfen zu tedingen in die spenn zwuschen unserm heiligen vatter dem bobst und dem heiligen concilio, ouch daz die von Basel ir botschaft ouch darzů orden soltent, als den herren daz zû Nûrenberg zûgesaget ist 3. als wir nu har gen Basel 35 komen sint, haben die herren noch dem burgermeister und andern von den reten geschicket 40 45 a) R am Rand videlicet ut noluit concilio obedire neque pape, prout textus sue protestacionis sonat. b) M perficiat. c) R med. conc. rot unterstrichen. d) R perficiunt. e) R über dem letzten Absatz nota hec duo verba, videlicet sacrum concilium, non dicit: hoc concilium in tertium locum [schwer leserlich] reponatur, quasi velit, quod jam desiit concilium. f) R in alia unterstrichen. g) R unterstrichen; am Rand ecce medium venenosum, pro quo [z. T. abgeschnitten] papa et sibi adherentes clerici ad octo annos laborarunt. h) om. R. i) unter dem Stück Adverte, queso, ad hoc medium: non quidem recenter adinventum hoc medium, sed est diu, videlicet die lune post dominicam reminiscere, que fuit 9 dies mensis marcii anno 1433 [1433 März 9], in generali congregacione sacri hujus concilii propositum per oratorem pape Eugenii episcopum Cerviensem [Antonius Corrario], qui in effectu postulavit, ut patres concilii se transferrent ad Bononiam vel in unam civitatum principum electorum [pr. e. schwarz unterstrichen] vel quod darentur 12 prelati in concilio et con- siliarii electorum sive eorum oratores, ut hii haberent potestatem eligendi locum in Italia vel in Germania; et quemcumque locum eligerent ipse papa acceptare et approbare vellet; daneben am Rand attende, quo- modo semper isti clerici oratores electorum se mutuo intelligebant cum papa, forsan immo melius circa hoc bene colligas ex responsione pape, quam istis oratoribus dedit hoc anno in Ferraria [vgl. RTA. 13, 405 Z. 25-32]. 50 1 Philipp. 1, 6. 2 RTA. 13 nr. 414. 3 Vgl. RTA. 13, 847 Z. 11-23.
Strana 14
14 Kongreß zu Mainz März und April 1439. Dez. 4 Dez. 4 und sie gebetten, ir botschaft bi inen und mir zu haben, als inen daz zûgesaget si zû Nûren- berg. die sint nu zu inen komen und haben geantwurt, daz Hansen von Lauffen, der zü Nurenberg gewesen ist, sine hußfrow von tods wegen abgangen und er noch nit bi den reten gewesen si; und haben sich domit erbotten, was sie wusten inen dienstlich sin, woltent sie gerne tun, so verr inen daz geburlich si. als haben sie nu die herren anderwerbe besant und begert uf gester dunrestag bi inen zu sin und helfen in die sachen zû raten. als ist der burger- meister und etwie maniger der rete zu inen komen und gerett under vil andern worten, daz noch sollicher verschribung 1, so sie sich gegen dem heiligen concilio verschriben hant, so kônnen sie nit verston, daz inen geburlich si ir botschaft bi den sachen also zû haben; dann waz sie sust u. gn. h. dem kunige und den fúrsten und herren zu dienste getun kunden, 10 werent sie willig 2. daran aber die herren ein groß verdriessen haben3 und hant gerett, daz inen von aller stett wegen sollichs zugeseit si und neme sie unbillich, daz sie davon tretten. als han ich gûtlich gerett: ich si da von der stetten wegen, wiewol ich mich der sachen wenig verstande; doch so si mir enpfolhen bi inen zû sin und zû bliben, so verr sie des nit enberen wôllent; aber ich wolte gerne, daz sie mir erlaubeten, als wôllent sie fúrbaz mit den von 15 Basel reden die iren ouch zû inen zû schicken. was aber ir meinung sin wurt, kan ich nit wissen; dann die herren haben ie unwillen, daz sie die iren nit bi inen haben. ouch so ist uf gester dunrestag des kunigs von Franckrich botschaft4 bi den herren gewesen mit gloubsbriefen5 an unsers herren des Rômschen kunigs und der kurfúrsten rete und darzů gerett: daz irem herren sollich zweiung zwuschen dem bobst und dem concilio leit sien; und 20 sient ußgefertiget, daz sie ouch des besten darzû raten und helfen sôllent ; dann ir herre wol bekenn, daz der Rômsch kunig der kirchen vogt und schirmer si, dem daz vorab zûgehôre6 da haben inen die herren erzalt, daz sie darumb ouch ußgefertiget sient. und haben sich also bedersit des besten erbotten, einander darin hulflich zû sin. und sint also uff hút Dez. 5 fritag alle vor dem gemeinen concilio gewesen und da offenlich erzalt 7, wie und in welher 25 Dez. s mosse sie ußgefertiget sient, und sint also gûtlich verhôret worden und sôllent an mentag zû den deputacion ouch komen; und als hoff ich, daz (ob got wil) die sache zû gûtem komen Dez. 9 sol. ouch han ich dise vorgemelt sachen der stett botten, die uf disen zinstag zû Ulme sin werden 8, ouch geschriben" und sie gebetten mir zû erlouben, daz ich ouch heimkome und begegenet mir útzit úch notdurft zû wissen, wil ich úch ouch verkunden. des glich wôllent so datum feria sexta ante Nicolai episcopi anno etc. 38. Dez. 5 mir wider tûn. 5 1438 Dez. 5 Adam Riff altammeister der stat zu Straßburg. 1 Vgl. RTA. 10, 180 Anm. 1. 2 Vgl. dazu Segovia Exposuerunt [die Deutschen Gesandten] eciam in consulatu [der Stadt Basel] deposcentes, ut unacum ipsis nomine civitatis super mutacione ejus instarent apud concilium. hii autem requestam ipsam patribus cum notificassent consulentes, quid responsuri forent, avisati extitere: quod si peterent mutari concilium, id reputaret, velud licenciam darent, ne amplius in sua civitate permaneret, quomodo hospes hospites rogans trans- ferre se in domum alteram; ipsi autem erant pru- dentes et intelligere poterant, si hoc esset eis gratum aut conforme juramentis eorum de manutenendo concilium. unde nec concurrerunt. (Mon. Conc. 3, 184 f.) 3 Vgl. Riffs Brief an Obreht Schalk vom 6. Dezember 1438. Er soll wissen, daß des Königs und der Fürsten Räte ein groß vertriessen an denen von Basel haben, weil sie keinen Vertreter zu der Deutschen Gesandtschaft abordneten. Den gewünschten Urlaub könne er (Riff) 35 nicht erhalten; dann sie ie meinen, daz inen von allen steten ein botschaft zugeseit si und daz ich den nit lieb dete, wo ich von in füre und wôllent ie, daz ich bi inen harre; fürchtet, daß er nicht vor Weihnachten heim kommen werde; dat. Nicolai 38. (Straßburg St.-A. 40 Série AA 196 fol. 47 or. ch. lit. cl.) 1 Vgl. RTA. 13, 827 Anm. 4; Mon. Conc. 3, 162 f. und 182 f. 5 Nicht aufgefunden. Vgl. dazu S. 68 Z. 19. Vgl. nrr. 3 und 4. Vgl. RTA. 13 nrr. 411-423. Nicht aufgefunden. 45
14 Kongreß zu Mainz März und April 1439. Dez. 4 Dez. 4 und sie gebetten, ir botschaft bi inen und mir zu haben, als inen daz zûgesaget si zû Nûren- berg. die sint nu zu inen komen und haben geantwurt, daz Hansen von Lauffen, der zü Nurenberg gewesen ist, sine hußfrow von tods wegen abgangen und er noch nit bi den reten gewesen si; und haben sich domit erbotten, was sie wusten inen dienstlich sin, woltent sie gerne tun, so verr inen daz geburlich si. als haben sie nu die herren anderwerbe besant und begert uf gester dunrestag bi inen zu sin und helfen in die sachen zû raten. als ist der burger- meister und etwie maniger der rete zu inen komen und gerett under vil andern worten, daz noch sollicher verschribung 1, so sie sich gegen dem heiligen concilio verschriben hant, so kônnen sie nit verston, daz inen geburlich si ir botschaft bi den sachen also zû haben; dann waz sie sust u. gn. h. dem kunige und den fúrsten und herren zu dienste getun kunden, 10 werent sie willig 2. daran aber die herren ein groß verdriessen haben3 und hant gerett, daz inen von aller stett wegen sollichs zugeseit si und neme sie unbillich, daz sie davon tretten. als han ich gûtlich gerett: ich si da von der stetten wegen, wiewol ich mich der sachen wenig verstande; doch so si mir enpfolhen bi inen zû sin und zû bliben, so verr sie des nit enberen wôllent; aber ich wolte gerne, daz sie mir erlaubeten, als wôllent sie fúrbaz mit den von 15 Basel reden die iren ouch zû inen zû schicken. was aber ir meinung sin wurt, kan ich nit wissen; dann die herren haben ie unwillen, daz sie die iren nit bi inen haben. ouch so ist uf gester dunrestag des kunigs von Franckrich botschaft4 bi den herren gewesen mit gloubsbriefen5 an unsers herren des Rômschen kunigs und der kurfúrsten rete und darzů gerett: daz irem herren sollich zweiung zwuschen dem bobst und dem concilio leit sien; und 20 sient ußgefertiget, daz sie ouch des besten darzû raten und helfen sôllent ; dann ir herre wol bekenn, daz der Rômsch kunig der kirchen vogt und schirmer si, dem daz vorab zûgehôre6 da haben inen die herren erzalt, daz sie darumb ouch ußgefertiget sient. und haben sich also bedersit des besten erbotten, einander darin hulflich zû sin. und sint also uff hút Dez. 5 fritag alle vor dem gemeinen concilio gewesen und da offenlich erzalt 7, wie und in welher 25 Dez. s mosse sie ußgefertiget sient, und sint also gûtlich verhôret worden und sôllent an mentag zû den deputacion ouch komen; und als hoff ich, daz (ob got wil) die sache zû gûtem komen Dez. 9 sol. ouch han ich dise vorgemelt sachen der stett botten, die uf disen zinstag zû Ulme sin werden 8, ouch geschriben" und sie gebetten mir zû erlouben, daz ich ouch heimkome und begegenet mir útzit úch notdurft zû wissen, wil ich úch ouch verkunden. des glich wôllent so datum feria sexta ante Nicolai episcopi anno etc. 38. Dez. 5 mir wider tûn. 5 1438 Dez. 5 Adam Riff altammeister der stat zu Straßburg. 1 Vgl. RTA. 10, 180 Anm. 1. 2 Vgl. dazu Segovia Exposuerunt [die Deutschen Gesandten] eciam in consulatu [der Stadt Basel] deposcentes, ut unacum ipsis nomine civitatis super mutacione ejus instarent apud concilium. hii autem requestam ipsam patribus cum notificassent consulentes, quid responsuri forent, avisati extitere: quod si peterent mutari concilium, id reputaret, velud licenciam darent, ne amplius in sua civitate permaneret, quomodo hospes hospites rogans trans- ferre se in domum alteram; ipsi autem erant pru- dentes et intelligere poterant, si hoc esset eis gratum aut conforme juramentis eorum de manutenendo concilium. unde nec concurrerunt. (Mon. Conc. 3, 184 f.) 3 Vgl. Riffs Brief an Obreht Schalk vom 6. Dezember 1438. Er soll wissen, daß des Königs und der Fürsten Räte ein groß vertriessen an denen von Basel haben, weil sie keinen Vertreter zu der Deutschen Gesandtschaft abordneten. Den gewünschten Urlaub könne er (Riff) 35 nicht erhalten; dann sie ie meinen, daz inen von allen steten ein botschaft zugeseit si und daz ich den nit lieb dete, wo ich von in füre und wôllent ie, daz ich bi inen harre; fürchtet, daß er nicht vor Weihnachten heim kommen werde; dat. Nicolai 38. (Straßburg St.-A. 40 Série AA 196 fol. 47 or. ch. lit. cl.) 1 Vgl. RTA. 13, 827 Anm. 4; Mon. Conc. 3, 162 f. und 182 f. 5 Nicht aufgefunden. Vgl. dazu S. 68 Z. 19. Vgl. nrr. 3 und 4. Vgl. RTA. 13 nrr. 411-423. Nicht aufgefunden. 45
Strana 15
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 5-7. 15 1438 Dez. 12 25 30 6. Verhandlungen zwischen den Deutschen Gesandten und der Generalkongregation. (Nach 1438 Dezember 12 [Basel]. Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 55ab (Segovia lib. 14 capp. 5 u. 6) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20 b fol. 47ab cop. mb. Ferner in den sonstigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 185-187. Lubicensis autem episcopus congregacione altera velut excusans, quare in prima eorum com- paricione litteras1 non exhibuissent credenciales facultatisque eorum, quia id fecissent bonis respectibus non omnibus publicandis, excusabat eciam gesta et dicta per eos in congregacione Germanice nacionis 2: 10 non fuisse, ut quidam imponebant, intencionis eorum fecisse inpressiones aut conminaciones; ut enim patres nullatenus dubitare possent, episcopus ipse in id consencientibus omnibus suis collegis nomine regis Romanorum electorum imperii prelatorum et principum ac communitatum Germanie, quorum ambasiatores constituti erant inpresenciarum, confitebatur Basilee esse generale concilium in spiritu sancto legittime congregatum universalem ecclesiam representans 3. Anschließend wurde das Beglaubi- 15 gungsschreiben [nr. I] verlesen. hiis perlectis litteris Tilmannus sancti Florini honesta oracione proposuit materiam de translacione concilii in alium locum [nr. 7]. presidens vero concilii congratulatus de expositis ab ipso Tilmanno, quoniam (ut crederet) id fiebat bono zelo et intencione, dicebat de constancia patrum Basilee permanencium pro defensione veritatis et fidei atque justicie neenon pro manutenenda auctoritate universalis ecclesie ac generalium conciliorum; quantaque super hiis et propterea passi fuissent, ita ut 20 satis esset hactenus inpugnacionibus restitisse, qui prout in preteritum eciam tunc intenderent ad refor- macionem ecclesie effectualem in capite et in membris, pro qua eciam papa instanciam fecerat; et con- memorabat tres bullas ejus, institucionis! ejus videlicet concilii, adhesionis5 et exhortacionis ‘. scripto denique poscens proposiciones ipsorum oratorum primas atque secundas, (quarum summam" dedere) offerebat concilium velle intendere ad expedicionem celerem nominatis jam per concilium deputatiss ad Dann erklärten die Französischen Gesandten, befehlsgemäß sich den Deutschen conferendum cum eis. electus Argensis, Jo- anschließen (sequi aut conformare) zu wollen, soweit sie es mit Gott könnten. hannes de Ragusio excusare volens se apud dictos oratores velut moleste ferentes, quasi dixisset gesta ac dicta? per eos in nacione Germanie illaque non esse de intencione regis, attestabatur: non eo modo dixisse, sed quod sciebat intencionem regis sinceram esse et maxime affectam sacro Basiliensi concilio nec velle inpressiones aut conminaciones fieri patribus in eo constitutis. [Die folgenden Ausführungen Ragusas Lubicensis vero episcopus, an illa sind bereits RTA. 13, 580 Anm. 2 und 833 Anm. 7 gedruckt.] vera essent aut non, preteriens respondebat ipsi electo, quare excusasset a, cum nullus nominasset eum; Tilmannus autem: quod proposuissent in nacione Germanie, prout habuerant in conmissis, intimantes eisdem unionem principum Nurenberge factam inferendo, quod ipsi poterant intelligere, si decebat eos se conformare. 35 7. Darlegungen des Propstes von St. Florin in Koblenz Dr. Tilmann von Linz im Auftrag [1438 Dezember 121° Basel. der Deutschen Gesandten in der Generalkongregation. [1438 Dez. 12) M aus München Staats-B. cod. lat. 22372 pag. 153-156 cop. ch. Gleichzeitige Uberschrift von anderer Hand Magistri Tilmanni decretorum doctoris ambaxiatoris domini archiepiscopi Coloniensis oracio recitata Basilee vice omnium oratorum illic tunc pro parte Romanorum regis principum electorum ac aliorum imperii principum et communitatum anno 1438; et erant episcopi Pataviensis Lubicensis et Augustensis etc. A coll. ebd. cod. lat. 85 B fol. 38a.40a cop. ch. Erwähnt Mon. Conc. 3, 186. a) WB accusasset. 55 1 nr. 1. 2 Vgl. bei Segovia Post hec [den Verhandlungen des 5. Dezember] dicti oratores [d. Deutschen] eorum instancia congregatis seorsum suppositis nacionis 50 Germanice multa exposuerunt, velut assentire debe- rent requisicioni de mutacione concilii, ex dicendi modo aut dictis magna secuta murmuracione, quasi violenciam facere voluissent aut vellent. (Mon. Conc. 3, 184.) 3 Vgl. Segovia über den Eindruck dieser Erklärung consolacione autem multa exhibita a patribus ex hac publica confessione. (Mon. Conc. 3, 185.) 4 Vom 12. März 1431, vgl. Mansi 29, 561; Hefele 7, 431. 5 Vom 15. Dezember 1433, vgl. Mansi 29, 78; Mon. Conc. 2, 565; Hefele 7, 562. 6 Vom 23. Juni 1434, vgl. Mon. Conc. 2, 714. nr. 9. 8 Zu den Verhandlungen mit den Deutschen und Französischen Gesandten deputierte das Konzil seine Vertreter auf dem letzten Reichstag; vgl. Mon. Conc. 3, 185 und RTA. 13, 832 Z. 19 f. „ Vgl. Anm. 2. 10 Zur Datierung vgl. nr. 6.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 5-7. 15 1438 Dez. 12 25 30 6. Verhandlungen zwischen den Deutschen Gesandten und der Generalkongregation. (Nach 1438 Dezember 12 [Basel]. Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 55ab (Segovia lib. 14 capp. 5 u. 6) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20 b fol. 47ab cop. mb. Ferner in den sonstigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 185-187. Lubicensis autem episcopus congregacione altera velut excusans, quare in prima eorum com- paricione litteras1 non exhibuissent credenciales facultatisque eorum, quia id fecissent bonis respectibus non omnibus publicandis, excusabat eciam gesta et dicta per eos in congregacione Germanice nacionis 2: 10 non fuisse, ut quidam imponebant, intencionis eorum fecisse inpressiones aut conminaciones; ut enim patres nullatenus dubitare possent, episcopus ipse in id consencientibus omnibus suis collegis nomine regis Romanorum electorum imperii prelatorum et principum ac communitatum Germanie, quorum ambasiatores constituti erant inpresenciarum, confitebatur Basilee esse generale concilium in spiritu sancto legittime congregatum universalem ecclesiam representans 3. Anschließend wurde das Beglaubi- 15 gungsschreiben [nr. I] verlesen. hiis perlectis litteris Tilmannus sancti Florini honesta oracione proposuit materiam de translacione concilii in alium locum [nr. 7]. presidens vero concilii congratulatus de expositis ab ipso Tilmanno, quoniam (ut crederet) id fiebat bono zelo et intencione, dicebat de constancia patrum Basilee permanencium pro defensione veritatis et fidei atque justicie neenon pro manutenenda auctoritate universalis ecclesie ac generalium conciliorum; quantaque super hiis et propterea passi fuissent, ita ut 20 satis esset hactenus inpugnacionibus restitisse, qui prout in preteritum eciam tunc intenderent ad refor- macionem ecclesie effectualem in capite et in membris, pro qua eciam papa instanciam fecerat; et con- memorabat tres bullas ejus, institucionis! ejus videlicet concilii, adhesionis5 et exhortacionis ‘. scripto denique poscens proposiciones ipsorum oratorum primas atque secundas, (quarum summam" dedere) offerebat concilium velle intendere ad expedicionem celerem nominatis jam per concilium deputatiss ad Dann erklärten die Französischen Gesandten, befehlsgemäß sich den Deutschen conferendum cum eis. electus Argensis, Jo- anschließen (sequi aut conformare) zu wollen, soweit sie es mit Gott könnten. hannes de Ragusio excusare volens se apud dictos oratores velut moleste ferentes, quasi dixisset gesta ac dicta? per eos in nacione Germanie illaque non esse de intencione regis, attestabatur: non eo modo dixisse, sed quod sciebat intencionem regis sinceram esse et maxime affectam sacro Basiliensi concilio nec velle inpressiones aut conminaciones fieri patribus in eo constitutis. [Die folgenden Ausführungen Ragusas Lubicensis vero episcopus, an illa sind bereits RTA. 13, 580 Anm. 2 und 833 Anm. 7 gedruckt.] vera essent aut non, preteriens respondebat ipsi electo, quare excusasset a, cum nullus nominasset eum; Tilmannus autem: quod proposuissent in nacione Germanie, prout habuerant in conmissis, intimantes eisdem unionem principum Nurenberge factam inferendo, quod ipsi poterant intelligere, si decebat eos se conformare. 35 7. Darlegungen des Propstes von St. Florin in Koblenz Dr. Tilmann von Linz im Auftrag [1438 Dezember 121° Basel. der Deutschen Gesandten in der Generalkongregation. [1438 Dez. 12) M aus München Staats-B. cod. lat. 22372 pag. 153-156 cop. ch. Gleichzeitige Uberschrift von anderer Hand Magistri Tilmanni decretorum doctoris ambaxiatoris domini archiepiscopi Coloniensis oracio recitata Basilee vice omnium oratorum illic tunc pro parte Romanorum regis principum electorum ac aliorum imperii principum et communitatum anno 1438; et erant episcopi Pataviensis Lubicensis et Augustensis etc. A coll. ebd. cod. lat. 85 B fol. 38a.40a cop. ch. Erwähnt Mon. Conc. 3, 186. a) WB accusasset. 55 1 nr. 1. 2 Vgl. bei Segovia Post hec [den Verhandlungen des 5. Dezember] dicti oratores [d. Deutschen] eorum instancia congregatis seorsum suppositis nacionis 50 Germanice multa exposuerunt, velut assentire debe- rent requisicioni de mutacione concilii, ex dicendi modo aut dictis magna secuta murmuracione, quasi violenciam facere voluissent aut vellent. (Mon. Conc. 3, 184.) 3 Vgl. Segovia über den Eindruck dieser Erklärung consolacione autem multa exhibita a patribus ex hac publica confessione. (Mon. Conc. 3, 185.) 4 Vom 12. März 1431, vgl. Mansi 29, 561; Hefele 7, 431. 5 Vom 15. Dezember 1433, vgl. Mansi 29, 78; Mon. Conc. 2, 565; Hefele 7, 562. 6 Vom 23. Juni 1434, vgl. Mon. Conc. 2, 714. nr. 9. 8 Zu den Verhandlungen mit den Deutschen und Französischen Gesandten deputierte das Konzil seine Vertreter auf dem letzten Reichstag; vgl. Mon. Conc. 3, 185 und RTA. 13, 832 Z. 19 f. „ Vgl. Anm. 2. 10 Zur Datierung vgl. nr. 6.
Strana 16
16 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11438 Eorum, que nudiusoctavus coram hoc sacro cetu, celeberrimi patres, ultimo suarum peti- Dez. 12) [Dez. 5) cionum loco venerabilis et modestissimus vir magister Henricus Togk a, sacre pagine professor magister collega et pater michi precipuus, reverendissimorum magnificorum et venerabilium michi omnium hic presencium patrum et dominorum insignis ambasiate hujus nomine sub breviloquio de alterius loci nominacione pro futuro ycomenico celebrando concilio produxit in medium 1, pollicendo ampliorem per nos de hac materia futurum sermonem, majorum monitis parendo aliquantulam aggressurus b ejusdem materie extensionem, quin immo com- pendiosam continuacionem. et, ut pocius quam verba dicendorum sensus vestrarum benig- nissimarum dominacionum infigatur cordibus, compti et sublimis relegare decrevi studium sermonis. veniam denique precor michi summe necessariam tam a vestris clementissimis 10 dominacionibus quam ab istis prestantissimis michi patribus dominis et collegis, si explicaturus injuncta non illa utar dicendi urbanitate, quam nedum agendorum, sed vestrarum peritissi- marum paternitatum exposceret circumspeccio, confisus denique de vestris summa solitaque bonitate et supportacione, quod hanc meam impericiam non utique istis michi reverendissimis patribus dominis et collegis, qui ex plenissimo caritatis fonte nulla penitus affectione sinistra 15 obliquati illa semper volent et mandant in presenti materia dici et rogant, quec ad pacem ecclesie sunt, — et nequaquam displicencia seu irritancia ad corda eorum ascendunt et revera super nephas foret talia de eis in retribucionem laborum et purissimarum intencionum suarum quoquo modo sentire — sed michi soli imputare velitis, qui merito coram tantis mundi lumini- bus ori meo silencium ponerem et custodiam. reverendissimi reverendique patres egregii 20 doctores ceteri domini et viri hujus sacerrimi cetus preclarissimi, quantis affeccione zelo avi- ditate et sincerissimo internorum desiderio estuent pro sancte matris nostre militantis ecclesie unione et d pace, sacrorum promovenda et manutenenda conciliorum auctoritate, heresum et scismatum extirpacione et universorum Christifidelium tranquillitate serenissimus et in- victissimus dominus noster Romanorum rex semper augustus Ungarie Boemie Dalmacie 25 Croacieque rex ejusdem ecclesie advocatus et protector supremus, reverendissimi et illustrissimi sue majestatis immediati principes domini nostri electores, alii nacionis Germanice archi- presules, principes tam spirituales quam seculares simul et populose communitates nos mittentes, nulla possemus cogitacione concipere, multominus eloquencia disserere, sed aper- tissime omnium rerum magistra, suorum indefessorum laborum et fatigarum ob hoc frequen- 30 tatis vicibus perpessorum loquiture experiencia. nam quot dispendiosas sibi simul et sump- tuosas personales convenciones hac pro re et plurimas ambasiatorum missiones fecerint, super- vacuum propter rei notarietatem singulatim vestris eminentissimis precellenciis arbitraremur recensendumf, queso, patres graciosissimi, audite, que loquar, et aure cordis percipite verba oris mei. nuper cum hoc sacrum Basiliense concilium in spiritu sancto legittime congregatum 35 universalem ecclesiam representans spem reduccionis Grecorum eisdem dominis nostris et toti orbi predicari et publicari fecerit et ob tantum inmensum bonum, cui etiam in hoc secolo vix majus excogitari poterit, assequendum providentissime decretaverit 2 alium locum pro ycome- nico concilio, postquam ad portum Latinum ipsi Greci applicuissent, si saltem ad Basileam inclinari non possent, fore nominandum, cujus racione nominacionis3 pridem facte in hac 40 sacra synodo deflendum et superlamentabile (heu heu) ortum est inter humanissimos patres ejusdem sancte synodi dissidium, cujus pretextu diversa in dies (prochdolor) sunt accumulata discrimina et periculosa Christiani populi scandala et inter hanc sacram synodum et dominum nostrum papam Eugenium animorum differencia non modica, spes reduccionis Grecorum exulat. que prefatus serenissimus Romanorum rex, ejusdem principes electores, alii principes 45 5 1 A Tok. b) zu ergänzen sum? c) M undeutlich; A et que. d) ergänzt nach nr. 9 art. 1. e) M loquatur. f) MA recensandum. 1 Vgl. nr. 4. 2 Dekret der 19. Session vom 7. September 1434, vgl. Mansi 29, 93-96; bes. S. 95 f., Mon. Conc. 2, 753-756; bes. S. 754 f.; Hefele 7, 587 f. Am 7. Mai 1437, vgl. Mansi 29, 133-136; Mon. Conc. 2, 966-968; Conc. Bas. I nr. 70; Hefele 7, 644 f. 50
16 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11438 Eorum, que nudiusoctavus coram hoc sacro cetu, celeberrimi patres, ultimo suarum peti- Dez. 12) [Dez. 5) cionum loco venerabilis et modestissimus vir magister Henricus Togk a, sacre pagine professor magister collega et pater michi precipuus, reverendissimorum magnificorum et venerabilium michi omnium hic presencium patrum et dominorum insignis ambasiate hujus nomine sub breviloquio de alterius loci nominacione pro futuro ycomenico celebrando concilio produxit in medium 1, pollicendo ampliorem per nos de hac materia futurum sermonem, majorum monitis parendo aliquantulam aggressurus b ejusdem materie extensionem, quin immo com- pendiosam continuacionem. et, ut pocius quam verba dicendorum sensus vestrarum benig- nissimarum dominacionum infigatur cordibus, compti et sublimis relegare decrevi studium sermonis. veniam denique precor michi summe necessariam tam a vestris clementissimis 10 dominacionibus quam ab istis prestantissimis michi patribus dominis et collegis, si explicaturus injuncta non illa utar dicendi urbanitate, quam nedum agendorum, sed vestrarum peritissi- marum paternitatum exposceret circumspeccio, confisus denique de vestris summa solitaque bonitate et supportacione, quod hanc meam impericiam non utique istis michi reverendissimis patribus dominis et collegis, qui ex plenissimo caritatis fonte nulla penitus affectione sinistra 15 obliquati illa semper volent et mandant in presenti materia dici et rogant, quec ad pacem ecclesie sunt, — et nequaquam displicencia seu irritancia ad corda eorum ascendunt et revera super nephas foret talia de eis in retribucionem laborum et purissimarum intencionum suarum quoquo modo sentire — sed michi soli imputare velitis, qui merito coram tantis mundi lumini- bus ori meo silencium ponerem et custodiam. reverendissimi reverendique patres egregii 20 doctores ceteri domini et viri hujus sacerrimi cetus preclarissimi, quantis affeccione zelo avi- ditate et sincerissimo internorum desiderio estuent pro sancte matris nostre militantis ecclesie unione et d pace, sacrorum promovenda et manutenenda conciliorum auctoritate, heresum et scismatum extirpacione et universorum Christifidelium tranquillitate serenissimus et in- victissimus dominus noster Romanorum rex semper augustus Ungarie Boemie Dalmacie 25 Croacieque rex ejusdem ecclesie advocatus et protector supremus, reverendissimi et illustrissimi sue majestatis immediati principes domini nostri electores, alii nacionis Germanice archi- presules, principes tam spirituales quam seculares simul et populose communitates nos mittentes, nulla possemus cogitacione concipere, multominus eloquencia disserere, sed aper- tissime omnium rerum magistra, suorum indefessorum laborum et fatigarum ob hoc frequen- 30 tatis vicibus perpessorum loquiture experiencia. nam quot dispendiosas sibi simul et sump- tuosas personales convenciones hac pro re et plurimas ambasiatorum missiones fecerint, super- vacuum propter rei notarietatem singulatim vestris eminentissimis precellenciis arbitraremur recensendumf, queso, patres graciosissimi, audite, que loquar, et aure cordis percipite verba oris mei. nuper cum hoc sacrum Basiliense concilium in spiritu sancto legittime congregatum 35 universalem ecclesiam representans spem reduccionis Grecorum eisdem dominis nostris et toti orbi predicari et publicari fecerit et ob tantum inmensum bonum, cui etiam in hoc secolo vix majus excogitari poterit, assequendum providentissime decretaverit 2 alium locum pro ycome- nico concilio, postquam ad portum Latinum ipsi Greci applicuissent, si saltem ad Basileam inclinari non possent, fore nominandum, cujus racione nominacionis3 pridem facte in hac 40 sacra synodo deflendum et superlamentabile (heu heu) ortum est inter humanissimos patres ejusdem sancte synodi dissidium, cujus pretextu diversa in dies (prochdolor) sunt accumulata discrimina et periculosa Christiani populi scandala et inter hanc sacram synodum et dominum nostrum papam Eugenium animorum differencia non modica, spes reduccionis Grecorum exulat. que prefatus serenissimus Romanorum rex, ejusdem principes electores, alii principes 45 5 1 A Tok. b) zu ergänzen sum? c) M undeutlich; A et que. d) ergänzt nach nr. 9 art. 1. e) M loquatur. f) MA recensandum. 1 Vgl. nr. 4. 2 Dekret der 19. Session vom 7. September 1434, vgl. Mansi 29, 93-96; bes. S. 95 f., Mon. Conc. 2, 753-756; bes. S. 754 f.; Hefele 7, 587 f. Am 7. Mai 1437, vgl. Mansi 29, 133-136; Mon. Conc. 2, 966-968; Conc. Bas. I nr. 70; Hefele 7, 644 f. 50
Strana 17
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 7. 17 1438 Dez. 12 et communitates nos destinantes crebrius summe mentis merore conspicientes et trutinantes et, quod a jam negociorum et temporum discrimina potissime advocati et protectoris ecclesie summopere et confestim intervenire b exposcerent officium, debita profundaque consideracione pensantes ad omnia et singula, que ad tam pestiferum morbum possent esse salutaria remedia, nullo eciam intermisso accuracionis estudio et discursu vigilantissimis aciem mentis direxerunt. porro pro premissorum omnium congruenti sedacione, Grecorum saluberrima et specificata mundo reduccione, auctoritatis sacrorum conciliorum conservacione, periculosissimi scismatis eliminacione, ecclesie militantis et populi Christiani unione et tranquillitate idem ipse glorio- sissimus dominus noster Romanorum rex advocatus et protector sancte matris ecclesie, dived 10 memorie sacratissime principis domini Sigismundi Romanorum imperatoris scismatum extirpatoris patris sui imitando vestigia, reverendissimi et illustrissimi domini nostri electores aliique nos mittentes diversis consiliis et tractatibus super hoc variis locis et vicibus cum plerisque divino pariter et humano jure peritis parcium altricancium et pacis ecclesie zelatori- bus tam provide quam mature habitis aliud remedium et pacis medium apcius et congruencius 15 juxta qualitatem et disposicionem negociorum adinvenire nec excogitare potuerunt quam illud supramemoratum, non ex propriis sed refertissimo sapiencie hujus sacre synodi scaturiens fonte, quod eedem vestre reverendissime paternitates a principio advocacionis Grecorum pro eorum sola reduccione, si saltem ad Basileam trahi non potuissent, decrevistis, hoc scilicet, quod vestre mitissime dominaciones alium aptum locum a Basilea pro futuro 20 ycomenico concilio celebrando statuant et auctoritate hujus sacre synodi nominarel dignentur, ad quem ipsi Greci duci possent, cum nullo pacto, ut domini nos mittentes copiose informati sunt, Basileam venire velint. et cum per hoc medium nedum sola reduccio Grecorum valeat ad optatum finem perduci, verum eciam infinita scandala in orbe concitata extingwi, pax dari ecclesie et Christiano populo maxima consolacio, perniciosissimum scisma evitari, auctoritas sacrorum conciliorum conservari, reformacio tam in capite quam in membris feliciter compleri et alia inumerabilia bona, que nimis longum enarrare forent, procurari valeant, quis dubitandi locus pateret, patres felicissimi, serenissimo et gloriosissimo domino nostro Romanorum regi advocato et protectori ecclesie maximo, reverendissimis et illustrissimis dominis nostris electoribus et aliis orbis principibus tam spiritualibus quam 3o secularibus, quin reverendissime vestre paternitates, que toti mundo pacem procurare ad hanc sacram synodum advenistis, prono se inclinari velint affectu ad hoc medium tantorum bono- rum collatum, quod pro unico illorum dumtaxat consultissime metipsie sanxistis. nichilominus ipse gloriosissimus dominus noster Romanorum rex tamquam fidelissimus et obedientissimus filius, peculiarissimus defensor, supremus advocatus, protector promptissimus et zelator pacis sancte matris ecclesie ferventissimus, cui tempore tribulacionis et angustie sua majestas potis- sime succurrere et consulere tenetur et vult, quef eciam ab ecclesia imperio presidente propter hec et multa ecclesie ejusdem bona et privilegia ab ipso sacratissimo imperio consecuta pre ce- teris seculi principibus merito in racionabilibus exauditur, domini nostri electores ceterique principes et communitates inclite nos mittentes humilimis devocione et reverencia hoc non 40 eorum tantum sed pocius vestrum medium pacis offerunt; per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi, per aspersionem preciosissimi sangwinis ejusdem, per pacem salutemque ecclesie populi Christiani et presertim Grecorum easdem vestras prudentissimas et celeber- rimas paternitates obsecrando supplicissime et instantissime rogitant cum omni qua decet filiali obediencia eciam requirendo, ut pro fructu premissorum immensorum bonorum hoc 45 medium fructiferum pacis et multorum carismatum amplecti et execucioni demandare velint, certificantes vestras excellentissimas paternitates, quod in hoc tantam graciam invictissimo 5 25 35 a) von pensantes (Z. 1) abhängig. b) von officium abhängig. c) oder accuracione? d) A divine. e) A ut patet ipsi. f) que exauditur em. nach nr. 9 art. 4; MA que [om. A] eciam ecclesiam imperio presidentem .... in racionibus exaudit. 50 1 Vgl. S. 22 Z. 25 (consentire) und nr. 10. Deutsche Reichstags-Akten XIV 3
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 7. 17 1438 Dez. 12 et communitates nos destinantes crebrius summe mentis merore conspicientes et trutinantes et, quod a jam negociorum et temporum discrimina potissime advocati et protectoris ecclesie summopere et confestim intervenire b exposcerent officium, debita profundaque consideracione pensantes ad omnia et singula, que ad tam pestiferum morbum possent esse salutaria remedia, nullo eciam intermisso accuracionis estudio et discursu vigilantissimis aciem mentis direxerunt. porro pro premissorum omnium congruenti sedacione, Grecorum saluberrima et specificata mundo reduccione, auctoritatis sacrorum conciliorum conservacione, periculosissimi scismatis eliminacione, ecclesie militantis et populi Christiani unione et tranquillitate idem ipse glorio- sissimus dominus noster Romanorum rex advocatus et protector sancte matris ecclesie, dived 10 memorie sacratissime principis domini Sigismundi Romanorum imperatoris scismatum extirpatoris patris sui imitando vestigia, reverendissimi et illustrissimi domini nostri electores aliique nos mittentes diversis consiliis et tractatibus super hoc variis locis et vicibus cum plerisque divino pariter et humano jure peritis parcium altricancium et pacis ecclesie zelatori- bus tam provide quam mature habitis aliud remedium et pacis medium apcius et congruencius 15 juxta qualitatem et disposicionem negociorum adinvenire nec excogitare potuerunt quam illud supramemoratum, non ex propriis sed refertissimo sapiencie hujus sacre synodi scaturiens fonte, quod eedem vestre reverendissime paternitates a principio advocacionis Grecorum pro eorum sola reduccione, si saltem ad Basileam trahi non potuissent, decrevistis, hoc scilicet, quod vestre mitissime dominaciones alium aptum locum a Basilea pro futuro 20 ycomenico concilio celebrando statuant et auctoritate hujus sacre synodi nominarel dignentur, ad quem ipsi Greci duci possent, cum nullo pacto, ut domini nos mittentes copiose informati sunt, Basileam venire velint. et cum per hoc medium nedum sola reduccio Grecorum valeat ad optatum finem perduci, verum eciam infinita scandala in orbe concitata extingwi, pax dari ecclesie et Christiano populo maxima consolacio, perniciosissimum scisma evitari, auctoritas sacrorum conciliorum conservari, reformacio tam in capite quam in membris feliciter compleri et alia inumerabilia bona, que nimis longum enarrare forent, procurari valeant, quis dubitandi locus pateret, patres felicissimi, serenissimo et gloriosissimo domino nostro Romanorum regi advocato et protectori ecclesie maximo, reverendissimis et illustrissimis dominis nostris electoribus et aliis orbis principibus tam spiritualibus quam 3o secularibus, quin reverendissime vestre paternitates, que toti mundo pacem procurare ad hanc sacram synodum advenistis, prono se inclinari velint affectu ad hoc medium tantorum bono- rum collatum, quod pro unico illorum dumtaxat consultissime metipsie sanxistis. nichilominus ipse gloriosissimus dominus noster Romanorum rex tamquam fidelissimus et obedientissimus filius, peculiarissimus defensor, supremus advocatus, protector promptissimus et zelator pacis sancte matris ecclesie ferventissimus, cui tempore tribulacionis et angustie sua majestas potis- sime succurrere et consulere tenetur et vult, quef eciam ab ecclesia imperio presidente propter hec et multa ecclesie ejusdem bona et privilegia ab ipso sacratissimo imperio consecuta pre ce- teris seculi principibus merito in racionabilibus exauditur, domini nostri electores ceterique principes et communitates inclite nos mittentes humilimis devocione et reverencia hoc non 40 eorum tantum sed pocius vestrum medium pacis offerunt; per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi, per aspersionem preciosissimi sangwinis ejusdem, per pacem salutemque ecclesie populi Christiani et presertim Grecorum easdem vestras prudentissimas et celeber- rimas paternitates obsecrando supplicissime et instantissime rogitant cum omni qua decet filiali obediencia eciam requirendo, ut pro fructu premissorum immensorum bonorum hoc 45 medium fructiferum pacis et multorum carismatum amplecti et execucioni demandare velint, certificantes vestras excellentissimas paternitates, quod in hoc tantam graciam invictissimo 5 25 35 a) von pensantes (Z. 1) abhängig. b) von officium abhängig. c) oder accuracione? d) A divine. e) A ut patet ipsi. f) que exauditur em. nach nr. 9 art. 4; MA que [om. A] eciam ecclesiam imperio presidentem .... in racionibus exaudit. 50 1 Vgl. S. 22 Z. 25 (consentire) und nr. 10. Deutsche Reichstags-Akten XIV 3
Strana 18
18 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 12 domino nostro Romanorum regi, dominis nostris electoribus totique nacioni Germanice, immo universo Christiano populo exhibebitis, quod in omnibus hanc sacram synodum concernentibus eosdem singularissimo complacendi nexu stringetis. festinabunt denique prefati serenissimus dominus rex et alii nos mittentes eciam apud dominum nostrum Eugenium papam et Grecos summa diligencia invigilare laborare et perswadere, ut ad hunc aptum per vestras reveren- dissimas dominaciones nominandum locum consenciant, de largitoris omnium gracia con- fidentes nullam a parcium contendencium velle nec posse hoc medium pacis salutiferum aliqua racione refutare et tantorum ex hoc comminatorum causam se constituere malorum. o quam salutaris nominatio in evum pro gloria vestrarum paternitatum toto terrarum orbi perconi- zanda! quis, precor, sane mentis catholicus hoc unicum, cum non supersit aliud, medium 10 pacis et reduccionis Grecorum promovere non debebit, per quod tanta indubie evitabuntur mala et infinita procurabuntur bona in dei ecclesia? cum qua consciencia quispiam poterit illi medio resistere, tanta bona impedire et tam gravissima et periculosissima mala fovere? vere melius sibi esset, quod natus non fuisset homo ille.1 quis auderet de vestris reverendissimis paternitatibus corde concipere et presumere, quod hanc nominacionem in scismatis sancte 15 matris ecclesie, auctoritatis sacrorum conciliorum periculum perniciosissimum, Christiani populi et reduccionis Grecorum scandalum et desperacionem quibuscumque verborum vel ingerendorum subtilitatibus ullatenus abnuere velletis ? certe nemo. immo in domino confidi- mus, quod non sit aliquis orthodoxe fidei alumpnus adeo quacumque affeccione excecatus, qui propter tanta premissa bona hunc locum non solum non vellet nominare, quin immo, qui 20 non suis sumptibus et proprio sangwine ipsum de novo fundare gauderet, in quo tanta essent procuranda bona et multarum deordinacionum tam in capite quam in membris perfuganda mala, sane si sola reduccionis Grecorum adhuc in Orientalibus partibus constitutorum spes, licet multum remota, pridem ad hoc sufficiens causa fuit, ut patres amplissimi hujus sacri concilii alium locum pro futuro ycomenico celebrando concilio parati fuissent nominare, quia 25 utique sufficiens fuit, et hodie esset multo amplius, ipsa spes cum jam sit longe propinquior facta, quia Greci in terris Latinis nunc constituuntur, cum accumulacione tantorum pre- memoratorum et, que vix nominari possent, aliorum bonorum et innumerabilium malorum pariter et periculorum evitacione sufficientissima erit. possetne quis racionabiliter obicere: »Greci non servarunt fidem sacro Basiliensi concilio in compactatis 2, ergo sancta synodus 30 amplius de eis non habet curare nec se intromittere«? illi objeccioni clarissime per responsiones ad duas questiunculas valde familiares a simili satisfactum putamus. quero primo ab illo: piissimus et prudentissimus pater debetne errantem vel furientem filium propter blasphemiam feloniam b velc alapam sinere perire et salutem filii adhuc speratam penitus negligere? certe nequaquam, quia non piissimus et prudentissimus, immo nec pius nec prudens foret, sed valde 35 impius et imprudens merito judicaretur. quero enim altera vice: doctissimus et peritissimus medicus intromisit se de cura egroti, qui, tum ex infirmitatis molestia et cecitate abjecta medici dieta ad ejus contrarium aliquociens se convertit; debetne hic medicus, qui ex medi- cine regulis nullatenus desperare habet juxta morbi qualitatem de ipso egroto, propter talem rebellionem negligere salutem et sanitatem infirmi, quam nichilominus procurare valeret? 40 absit, absit, quia vere non doctissimus et peritissimus censendus foret. hec sacrosancta synodus, piissimus et prudentissimus pater, doctissimus et peritissimus medicus, errantis filii furiam et egroti rebellionem, que nedum sepcies sed juxta veri sui sponsi doctrinam in se delinquentibus septuagies sepcies ignoscere 3 parata est, minime attendens, sed compassiva ex superfluenti caritate paterna et medentis disposita gestans viscera piissima pocius misereri 45 quam irasci errancium et infirmorum Grecorum salutem nullatenus velle abicere et negligere indubie estimanda est. equidem nec animus serenissimi domini nostri Romanorum regis et 5 a) MA nulla. b) M filoniam, A fildinam. c) A et. 1 Matth. 26, 24. 2 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 3 Matth. 18, 22. 50
18 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 12 domino nostro Romanorum regi, dominis nostris electoribus totique nacioni Germanice, immo universo Christiano populo exhibebitis, quod in omnibus hanc sacram synodum concernentibus eosdem singularissimo complacendi nexu stringetis. festinabunt denique prefati serenissimus dominus rex et alii nos mittentes eciam apud dominum nostrum Eugenium papam et Grecos summa diligencia invigilare laborare et perswadere, ut ad hunc aptum per vestras reveren- dissimas dominaciones nominandum locum consenciant, de largitoris omnium gracia con- fidentes nullam a parcium contendencium velle nec posse hoc medium pacis salutiferum aliqua racione refutare et tantorum ex hoc comminatorum causam se constituere malorum. o quam salutaris nominatio in evum pro gloria vestrarum paternitatum toto terrarum orbi perconi- zanda! quis, precor, sane mentis catholicus hoc unicum, cum non supersit aliud, medium 10 pacis et reduccionis Grecorum promovere non debebit, per quod tanta indubie evitabuntur mala et infinita procurabuntur bona in dei ecclesia? cum qua consciencia quispiam poterit illi medio resistere, tanta bona impedire et tam gravissima et periculosissima mala fovere? vere melius sibi esset, quod natus non fuisset homo ille.1 quis auderet de vestris reverendissimis paternitatibus corde concipere et presumere, quod hanc nominacionem in scismatis sancte 15 matris ecclesie, auctoritatis sacrorum conciliorum periculum perniciosissimum, Christiani populi et reduccionis Grecorum scandalum et desperacionem quibuscumque verborum vel ingerendorum subtilitatibus ullatenus abnuere velletis ? certe nemo. immo in domino confidi- mus, quod non sit aliquis orthodoxe fidei alumpnus adeo quacumque affeccione excecatus, qui propter tanta premissa bona hunc locum non solum non vellet nominare, quin immo, qui 20 non suis sumptibus et proprio sangwine ipsum de novo fundare gauderet, in quo tanta essent procuranda bona et multarum deordinacionum tam in capite quam in membris perfuganda mala, sane si sola reduccionis Grecorum adhuc in Orientalibus partibus constitutorum spes, licet multum remota, pridem ad hoc sufficiens causa fuit, ut patres amplissimi hujus sacri concilii alium locum pro futuro ycomenico celebrando concilio parati fuissent nominare, quia 25 utique sufficiens fuit, et hodie esset multo amplius, ipsa spes cum jam sit longe propinquior facta, quia Greci in terris Latinis nunc constituuntur, cum accumulacione tantorum pre- memoratorum et, que vix nominari possent, aliorum bonorum et innumerabilium malorum pariter et periculorum evitacione sufficientissima erit. possetne quis racionabiliter obicere: »Greci non servarunt fidem sacro Basiliensi concilio in compactatis 2, ergo sancta synodus 30 amplius de eis non habet curare nec se intromittere«? illi objeccioni clarissime per responsiones ad duas questiunculas valde familiares a simili satisfactum putamus. quero primo ab illo: piissimus et prudentissimus pater debetne errantem vel furientem filium propter blasphemiam feloniam b velc alapam sinere perire et salutem filii adhuc speratam penitus negligere? certe nequaquam, quia non piissimus et prudentissimus, immo nec pius nec prudens foret, sed valde 35 impius et imprudens merito judicaretur. quero enim altera vice: doctissimus et peritissimus medicus intromisit se de cura egroti, qui, tum ex infirmitatis molestia et cecitate abjecta medici dieta ad ejus contrarium aliquociens se convertit; debetne hic medicus, qui ex medi- cine regulis nullatenus desperare habet juxta morbi qualitatem de ipso egroto, propter talem rebellionem negligere salutem et sanitatem infirmi, quam nichilominus procurare valeret? 40 absit, absit, quia vere non doctissimus et peritissimus censendus foret. hec sacrosancta synodus, piissimus et prudentissimus pater, doctissimus et peritissimus medicus, errantis filii furiam et egroti rebellionem, que nedum sepcies sed juxta veri sui sponsi doctrinam in se delinquentibus septuagies sepcies ignoscere 3 parata est, minime attendens, sed compassiva ex superfluenti caritate paterna et medentis disposita gestans viscera piissima pocius misereri 45 quam irasci errancium et infirmorum Grecorum salutem nullatenus velle abicere et negligere indubie estimanda est. equidem nec animus serenissimi domini nostri Romanorum regis et 5 a) MA nulla. b) M filoniam, A fildinam. c) A et. 1 Matth. 26, 24. 2 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 3 Matth. 18, 22. 50
Strana 19
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 7-8. 19 1438 Dez. 12 aliorum nos mittencium ambigere valet, quoniam vestre reverendissime dominaciones beni- volas et exauditivas pro consequendis tantis prefatis bonis precibus eorum aures accomodare deliberent, que semper eisdem vestra optima pietate expertaque benignitate complacere sta- tuistis, ubi preces eorum non pro tam evidenti immensoque ecclesie dei fundebantur bono. postremo, patres dignissimi, auscultate, obsecro, quod semen laborum vestrorum pro Grecis habundantissime sparsum cum gaudioso et multiplici fructu in tali nominando loco consequi minime formidamus, et satagite, domini providissimi, quod predicaciones indulgenciarum- hujus sacri concilii facte fere cunctis populis Christianis ludibriose in detestacionem et peri- culum cleri et obprobrium hujus et aliorum conciliorum apud simplices, qui solum in effectum 10 reduccionis Grecorum suas adjutrices porrexerunt manus, scandalose et periculose non decla- mentur, sed pocius, cum viderint juxta promissionem et predicacionem pro parte hujus sacratissime synodi factas reduccionem optatam Grecorum non amplius in spe, sed in re consumatam, vestras reverendissimas paternitates cum ineffabili cordis tripudio a generacione in generacionem summis efferant a laudum preconiis et patrem in celis glorificent, qui pro 15 tantis vestrarum clementissimarum paternitatum diligencia solicitudine et laboribus gra- vissimis ultra laudes humanas inmarcessibiles largietur eterne vite coronas, quas vobis et nobis omnibus concedat idem deus in secula benedictus. amen. 8. Entwurf einer Rede bezw. eines Gutachtens2 zur Verlegung des Baseler Konzils, wohl von [1138 nach Johannes von Ragusa 3 herrührend. [1438 nach Dezember 12 Basel.] Dez. 12/ 20 25 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 81a-94a, und 97a-104b cop. ch. Von verschiedenen Händen. Uberschrift von zwei anderen gleichzeitigen Händen Relatio ad ambassiatores regum, scilicet Alberti Romanorum et Karoli Francie et principum contra Eugenium pro Basiliensi concilio in Basilea facta. Ebenda fol. 406a 419b cop. ch. vermutlich von der Hand Ragusas mit zahlreichen von ihr her- rührenden Bemerkungen. Auf fol. 405b von gleichzeitiger Hand die Bemerkung Sequitur in sequenti folio oracio et peticio concilii ad oratores principum ad Basileam missos. [A. Derzeitiger Stand der Verlegungsfrage.) [1] Im Eingang dankt er für die Sendung des Johannes Celi smag. theol. an der Wiener Universität] 12/ Dann spricht von seiten des Königs i. J. 14384, sowie für die Anwesenheit der Deutschen Gesandten. 30 er in Anlehnung an die Worte des Bischofs von Lübeck über die Entwicklung des Verhältnisses zwischen Papst und Konzil und sucht nachzuweisen, daß das Konzil mit seinem Vorgehen gegen den Papst den Frieden ge- wollt und erstrebt habe, womit auch auf die Ausführungen des Bischofs von Lübeck, des Erzbischofs von Tours [3/ Ausführlich und Heinrich Tockes5 geantwortet sei, und legt nochmals die Wünsche des Konzils dar. wiederholt er die Gründe, die Tilmann von Lins" für die Verlegung des Konzils vorgebracht hatte. 35 [B. Stellung und Bedingungen des Konzils zur Verlegung.] [I] Es [I] Zuerst ist zu betrachten, ob und wie an eine solche Verlegung gedacht werden kann. stehen der Verlegung einige Schwierigkeiten im Wege. [a] Die Verlegung wird scheinbar zur Beförde- rung der Griechenunion, tatsächlich aber im Geiste des Papstes und auf sein Betreiben gefordert. Er bezweckt a) MA efferent. 40 1 Vgl. Mansi 29, 128-133; Mon. Conc. 2, 877-882; Hefele 7, 635. 2 Man ist versucht, im Anschluß an die Erzählung des Johannes von Segovia über die Beratungen der Konzilsdeputierten zwischen dem 17. und 23. Dezember [vgl. S. 25 Anm. 2] das vorliegende Stück für das dort erwähnte Votum Ragusas zu halten. Andererseits spricht der Zusammenhang mit den Ausführungen Tilmans vom 12. Dezember Inr. 71 und die Nichterwähnung der schriftlichen Zusammenfassung vom 15. Dezember 50 [nr. 9] mit größerer Wahrscheinlichkeit für den Ent- wurf einer nicht gehaltenen Rede. Allerdings könnte Ragusa diesen Entwurf mit den letzten Korrekturen 45 als Volum abgegeben haben. Damit ist zugleich die Datierung gegeben. 3 Die Person des Verfassers ergibt sich mit größter Wahrscheinlichkeit aus der Uberlieferung in cod. E. I. 1k der Baseler Universitäts-Bibliothek, der einen Teil des Nachlasses des Johannes von Ragusa ent- hält; vgl. Quellenbeschreibung und RTA. 10, LXXIX. 4 Von dieser Sendung ist sonst nichts bekannt; nach der bei Lazarus S. 352 gedruckten Präsenzliste war Celi im AprilſMai 1433 in Basel. 5 Vgl. nrr. 3 und 4. 6 Vgl. nr. 7.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 7-8. 19 1438 Dez. 12 aliorum nos mittencium ambigere valet, quoniam vestre reverendissime dominaciones beni- volas et exauditivas pro consequendis tantis prefatis bonis precibus eorum aures accomodare deliberent, que semper eisdem vestra optima pietate expertaque benignitate complacere sta- tuistis, ubi preces eorum non pro tam evidenti immensoque ecclesie dei fundebantur bono. postremo, patres dignissimi, auscultate, obsecro, quod semen laborum vestrorum pro Grecis habundantissime sparsum cum gaudioso et multiplici fructu in tali nominando loco consequi minime formidamus, et satagite, domini providissimi, quod predicaciones indulgenciarum- hujus sacri concilii facte fere cunctis populis Christianis ludibriose in detestacionem et peri- culum cleri et obprobrium hujus et aliorum conciliorum apud simplices, qui solum in effectum 10 reduccionis Grecorum suas adjutrices porrexerunt manus, scandalose et periculose non decla- mentur, sed pocius, cum viderint juxta promissionem et predicacionem pro parte hujus sacratissime synodi factas reduccionem optatam Grecorum non amplius in spe, sed in re consumatam, vestras reverendissimas paternitates cum ineffabili cordis tripudio a generacione in generacionem summis efferant a laudum preconiis et patrem in celis glorificent, qui pro 15 tantis vestrarum clementissimarum paternitatum diligencia solicitudine et laboribus gra- vissimis ultra laudes humanas inmarcessibiles largietur eterne vite coronas, quas vobis et nobis omnibus concedat idem deus in secula benedictus. amen. 8. Entwurf einer Rede bezw. eines Gutachtens2 zur Verlegung des Baseler Konzils, wohl von [1138 nach Johannes von Ragusa 3 herrührend. [1438 nach Dezember 12 Basel.] Dez. 12/ 20 25 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 81a-94a, und 97a-104b cop. ch. Von verschiedenen Händen. Uberschrift von zwei anderen gleichzeitigen Händen Relatio ad ambassiatores regum, scilicet Alberti Romanorum et Karoli Francie et principum contra Eugenium pro Basiliensi concilio in Basilea facta. Ebenda fol. 406a 419b cop. ch. vermutlich von der Hand Ragusas mit zahlreichen von ihr her- rührenden Bemerkungen. Auf fol. 405b von gleichzeitiger Hand die Bemerkung Sequitur in sequenti folio oracio et peticio concilii ad oratores principum ad Basileam missos. [A. Derzeitiger Stand der Verlegungsfrage.) [1] Im Eingang dankt er für die Sendung des Johannes Celi smag. theol. an der Wiener Universität] 12/ Dann spricht von seiten des Königs i. J. 14384, sowie für die Anwesenheit der Deutschen Gesandten. 30 er in Anlehnung an die Worte des Bischofs von Lübeck über die Entwicklung des Verhältnisses zwischen Papst und Konzil und sucht nachzuweisen, daß das Konzil mit seinem Vorgehen gegen den Papst den Frieden ge- wollt und erstrebt habe, womit auch auf die Ausführungen des Bischofs von Lübeck, des Erzbischofs von Tours [3/ Ausführlich und Heinrich Tockes5 geantwortet sei, und legt nochmals die Wünsche des Konzils dar. wiederholt er die Gründe, die Tilmann von Lins" für die Verlegung des Konzils vorgebracht hatte. 35 [B. Stellung und Bedingungen des Konzils zur Verlegung.] [I] Es [I] Zuerst ist zu betrachten, ob und wie an eine solche Verlegung gedacht werden kann. stehen der Verlegung einige Schwierigkeiten im Wege. [a] Die Verlegung wird scheinbar zur Beförde- rung der Griechenunion, tatsächlich aber im Geiste des Papstes und auf sein Betreiben gefordert. Er bezweckt a) MA efferent. 40 1 Vgl. Mansi 29, 128-133; Mon. Conc. 2, 877-882; Hefele 7, 635. 2 Man ist versucht, im Anschluß an die Erzählung des Johannes von Segovia über die Beratungen der Konzilsdeputierten zwischen dem 17. und 23. Dezember [vgl. S. 25 Anm. 2] das vorliegende Stück für das dort erwähnte Votum Ragusas zu halten. Andererseits spricht der Zusammenhang mit den Ausführungen Tilmans vom 12. Dezember Inr. 71 und die Nichterwähnung der schriftlichen Zusammenfassung vom 15. Dezember 50 [nr. 9] mit größerer Wahrscheinlichkeit für den Ent- wurf einer nicht gehaltenen Rede. Allerdings könnte Ragusa diesen Entwurf mit den letzten Korrekturen 45 als Volum abgegeben haben. Damit ist zugleich die Datierung gegeben. 3 Die Person des Verfassers ergibt sich mit größter Wahrscheinlichkeit aus der Uberlieferung in cod. E. I. 1k der Baseler Universitäts-Bibliothek, der einen Teil des Nachlasses des Johannes von Ragusa ent- hält; vgl. Quellenbeschreibung und RTA. 10, LXXIX. 4 Von dieser Sendung ist sonst nichts bekannt; nach der bei Lazarus S. 352 gedruckten Präsenzliste war Celi im AprilſMai 1433 in Basel. 5 Vgl. nrr. 3 und 4. 6 Vgl. nr. 7.
Strana 20
20 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1438 und erreicht mit einer nominellen Verlegung die tatsächliche Auflösung des Konzils. Dadurch verliert das nach Konzil bei allen Leuten an Autorität. Die Bitte der Fürsten geht auf den Papst zurück, der durch die Er- Dez. 12] richtung der Versammlung zu Ferrara einen Druck ausübt, um die Verlegung zu erzwingen. Durch die Ver- legung aber wird das Konzil nach Ort und Zusammensetzung ein anderes. Damit würde der Streit zwischen dem Baseler Konzil und dem Papst aufhören und eine Vermittlung unnötig werden. Wenn aber der Streit nicht auf- hören würde, wozu dann die Verlegung? Mit einem Hinweis auf die von den Konzilsgesandten auf dem Nürn- berger Reichstag vorgebrachten Bedenken und Gründe1 gegen eine Verlegung schließt dieser Abschnitt. Ib) Aber nicht in Hinblick auf den Papst, sondern in Hinblick auf die Griechen ist die Verlegung vorgeschlagen worden. Das von den Griechen geforderte allgemeine (universalis in den Abmachungen des Konzils mit den Griechen 2, generalis bei Ragusa) Konzil besteht zu Basel. Ob nach der Verlegung ein solches wieder zustande 10 kommt, ist sehr fraglich. Die Gründe der Griechen für die Ablehnung Basels: daß sie nicht zur Lateinischen Kirche kommen wollen; daß sie unter Savoyen einen Ort in Italien verstanden hätten; daß die Schiffe nicht rechtzeitig geschickt worden seien, — sind nur Ausflüchte, die sie unter dem Druck Eugens vorschützten. Daß in Basel der Papst nicht sei, könnten sie nach ihren eigenen Aussagen nicht als Grund vorbringen. Aufgabe der Fürsten sei es, die Griechen zur Annahme Basels als Konzilsort zu bewegen; erst wenn deren Bemühungen vergeblich wären, wäre über weitere Mittel zu verhandeln. [2] Die Verlegung ist eine so schwierige und heikle Angelegenheit, daß die Konzilsväter nur unter gewissen Bedingungen zustimmen könnten. [a] Wenn der Papst das jetzige Konzil, das auf eine 4fache auctoritas3 sich stützen kann, dem alle weltlichen Fürsten angehören, das so große Fragen in Angriff genommen hat, verfolgt hat, wie wird er erst gegen ein neues vorgehen? So besteht Gefahr, daß um der Union mit den Griechen willen durch eine Verlegung die Lateinische Kirche 20 zugrunde gerichtet wird. Es ergibt sich also: neque satisfieri huic difficultati posset, nisi Eugenius prius conciliabulum illud Ferrariense tollat et sufficienter atque alias cum effectu omnia contra hoc sacrum concilium et supposita ejus attemptata revocet et errorem suum fatendo huic sancte sinodo plene obediat ; und weiter: et sicut intimavit dissolucionem suam et erectionem sui conciliabuli per totam Christianitatem, sic ante loci mutacionem intendimus per eum de sublato conventiculo et obediencia ecclesie hic represen- 25 tate prestita plenam noticiam toti Christianitati fieri debere, damit kein Zweifel darüber bestehen könne, daß der Papst, nicht das Konzil im Irrtum gewesen sei. [b] Vielerlei Schwierigkeiten und Unzuträg- lichkeiten sind in der Kirche infolge der Vernachlässigung der Reformdekrete des Konzils eingerissen. Gerade aber der Deutschen und Franzosen wegen sind die Reformbeschlüsse gefaßt worden. Vor allen Dingen hätte der Papst diese Dekrete annehmen müssen; er hat es nicht getan. Auch die Deutschen haben bis jetzt die Dekrete nicht angenommen. So kann das Konzil sich nicht verlegen, wenn es nicht die Sicherheit hat, daß seine Reformdekrete und das Suspensionsdekret angenommen und ausgeführt werden. et ideo, si muta- cionem alterius loci efficere debemus, venerabiles insignes oratores, ante omnia illud volumus, ut decreta nostra vestrorum principum nomine suscipiatis et de illorum observacione nos certos et conso- latos efficiatis et precipue circa decretum suspensionis pape, quod -- sine magno ecclesie detrimento 35 negligi non potest; denn es muß einwandfrei feststehen, daß der Papst rechtmäßig suspendiert worden sei. [c] Um am neuen Konzilsort Streitigkeiten zu verhüten und ein gedeihliches Arbeiten zu ermöglichen, prius declarari volumus, quod omnia decreta, omnes immunitates et omnia privilegia in favorem incorporato- rum et ob manutentionem concilii per hanc sanctam synodum edita et concessa sive ad tempus hujus solum concilii sive perpetuo duratura locum habeant et eandem per omnia efficaciam in translato, ita ut 40 eciam modi procedendi et ordinaciones eedem in omnibus et per omnia observentur in illo que in isto; quodque officiales quicumque in hoc sacro concilio sive prefixione termini instituti in illo absque ulla mutacione vel innovacione officia sua exerceant. Weiter wird wegen des großen Einflusses, den das Prä- sidium auf die Führung der Geschäfte hat, gewünscht, quod in presidentia et hiis omnibus decreta ordina- ciones et statuta hujus sacri concilii sine ulla prorsus mutacione in illo loco observentur; Eugenius, si presens fuerit, presidere in eo nullatenus valeat nec aliquis nomine aut auctoritate ejus, teils wegen der Suspension, teils wegen der mit dem päpstlichen Präsidium gemachten schlechten Erfahrungen. [d] Es müssen die Gläubiger des Konzils, besonders die Bürger von Avignon, die zur Griechenunion Gelder vorge- schossen haben, befriedigt, oder es müssen ihnen wenigstens Sicherheiten gegeben werden, ad quas res potestis et vos non modicum adjumentum afferre, si pecunias ex indulgenciis per Alemanniam collectas expediri 50 illi usque ad satisfactionem procuretis et impedimenta omnia summovere. [II] Das sind die unerläßlichen Vorbedingungen einer Verlegung, die das Konzil um der Ehre der Kirche und des Heiles der Gläubigen willen stellen muß. Auf die Rede Tilmanns selbst ist hinsichtlich der Verlegung zu antworten. [1] Das Konzil hat die Frage der Verlegung als eine sehr heikle Materie — sie ist geeignet, Zwiespalt im Konzil hervorzurufen — nicht weiter verfolgt. Nur der Griechen wegen hat das 55 Konzil eine neue Erörterung hierüber zulassen wollen. [2] Andererseits hat das Konzil die Hoffnung in der Griechensache fast aufgegeben. Die von Tilmann angeführten Gleichnisse treffen nicht zu, denn die 15 30 45 5 2 1 Vgl. RTA. 13 nr. 391. Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 3 Vgl. Segovias Chronik lib. I. capp. 1, 7 und 14 (Мon. Conc. 2, 1; 12 und 22).
20 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1438 und erreicht mit einer nominellen Verlegung die tatsächliche Auflösung des Konzils. Dadurch verliert das nach Konzil bei allen Leuten an Autorität. Die Bitte der Fürsten geht auf den Papst zurück, der durch die Er- Dez. 12] richtung der Versammlung zu Ferrara einen Druck ausübt, um die Verlegung zu erzwingen. Durch die Ver- legung aber wird das Konzil nach Ort und Zusammensetzung ein anderes. Damit würde der Streit zwischen dem Baseler Konzil und dem Papst aufhören und eine Vermittlung unnötig werden. Wenn aber der Streit nicht auf- hören würde, wozu dann die Verlegung? Mit einem Hinweis auf die von den Konzilsgesandten auf dem Nürn- berger Reichstag vorgebrachten Bedenken und Gründe1 gegen eine Verlegung schließt dieser Abschnitt. Ib) Aber nicht in Hinblick auf den Papst, sondern in Hinblick auf die Griechen ist die Verlegung vorgeschlagen worden. Das von den Griechen geforderte allgemeine (universalis in den Abmachungen des Konzils mit den Griechen 2, generalis bei Ragusa) Konzil besteht zu Basel. Ob nach der Verlegung ein solches wieder zustande 10 kommt, ist sehr fraglich. Die Gründe der Griechen für die Ablehnung Basels: daß sie nicht zur Lateinischen Kirche kommen wollen; daß sie unter Savoyen einen Ort in Italien verstanden hätten; daß die Schiffe nicht rechtzeitig geschickt worden seien, — sind nur Ausflüchte, die sie unter dem Druck Eugens vorschützten. Daß in Basel der Papst nicht sei, könnten sie nach ihren eigenen Aussagen nicht als Grund vorbringen. Aufgabe der Fürsten sei es, die Griechen zur Annahme Basels als Konzilsort zu bewegen; erst wenn deren Bemühungen vergeblich wären, wäre über weitere Mittel zu verhandeln. [2] Die Verlegung ist eine so schwierige und heikle Angelegenheit, daß die Konzilsväter nur unter gewissen Bedingungen zustimmen könnten. [a] Wenn der Papst das jetzige Konzil, das auf eine 4fache auctoritas3 sich stützen kann, dem alle weltlichen Fürsten angehören, das so große Fragen in Angriff genommen hat, verfolgt hat, wie wird er erst gegen ein neues vorgehen? So besteht Gefahr, daß um der Union mit den Griechen willen durch eine Verlegung die Lateinische Kirche 20 zugrunde gerichtet wird. Es ergibt sich also: neque satisfieri huic difficultati posset, nisi Eugenius prius conciliabulum illud Ferrariense tollat et sufficienter atque alias cum effectu omnia contra hoc sacrum concilium et supposita ejus attemptata revocet et errorem suum fatendo huic sancte sinodo plene obediat ; und weiter: et sicut intimavit dissolucionem suam et erectionem sui conciliabuli per totam Christianitatem, sic ante loci mutacionem intendimus per eum de sublato conventiculo et obediencia ecclesie hic represen- 25 tate prestita plenam noticiam toti Christianitati fieri debere, damit kein Zweifel darüber bestehen könne, daß der Papst, nicht das Konzil im Irrtum gewesen sei. [b] Vielerlei Schwierigkeiten und Unzuträg- lichkeiten sind in der Kirche infolge der Vernachlässigung der Reformdekrete des Konzils eingerissen. Gerade aber der Deutschen und Franzosen wegen sind die Reformbeschlüsse gefaßt worden. Vor allen Dingen hätte der Papst diese Dekrete annehmen müssen; er hat es nicht getan. Auch die Deutschen haben bis jetzt die Dekrete nicht angenommen. So kann das Konzil sich nicht verlegen, wenn es nicht die Sicherheit hat, daß seine Reformdekrete und das Suspensionsdekret angenommen und ausgeführt werden. et ideo, si muta- cionem alterius loci efficere debemus, venerabiles insignes oratores, ante omnia illud volumus, ut decreta nostra vestrorum principum nomine suscipiatis et de illorum observacione nos certos et conso- latos efficiatis et precipue circa decretum suspensionis pape, quod -- sine magno ecclesie detrimento 35 negligi non potest; denn es muß einwandfrei feststehen, daß der Papst rechtmäßig suspendiert worden sei. [c] Um am neuen Konzilsort Streitigkeiten zu verhüten und ein gedeihliches Arbeiten zu ermöglichen, prius declarari volumus, quod omnia decreta, omnes immunitates et omnia privilegia in favorem incorporato- rum et ob manutentionem concilii per hanc sanctam synodum edita et concessa sive ad tempus hujus solum concilii sive perpetuo duratura locum habeant et eandem per omnia efficaciam in translato, ita ut 40 eciam modi procedendi et ordinaciones eedem in omnibus et per omnia observentur in illo que in isto; quodque officiales quicumque in hoc sacro concilio sive prefixione termini instituti in illo absque ulla mutacione vel innovacione officia sua exerceant. Weiter wird wegen des großen Einflusses, den das Prä- sidium auf die Führung der Geschäfte hat, gewünscht, quod in presidentia et hiis omnibus decreta ordina- ciones et statuta hujus sacri concilii sine ulla prorsus mutacione in illo loco observentur; Eugenius, si presens fuerit, presidere in eo nullatenus valeat nec aliquis nomine aut auctoritate ejus, teils wegen der Suspension, teils wegen der mit dem päpstlichen Präsidium gemachten schlechten Erfahrungen. [d] Es müssen die Gläubiger des Konzils, besonders die Bürger von Avignon, die zur Griechenunion Gelder vorge- schossen haben, befriedigt, oder es müssen ihnen wenigstens Sicherheiten gegeben werden, ad quas res potestis et vos non modicum adjumentum afferre, si pecunias ex indulgenciis per Alemanniam collectas expediri 50 illi usque ad satisfactionem procuretis et impedimenta omnia summovere. [II] Das sind die unerläßlichen Vorbedingungen einer Verlegung, die das Konzil um der Ehre der Kirche und des Heiles der Gläubigen willen stellen muß. Auf die Rede Tilmanns selbst ist hinsichtlich der Verlegung zu antworten. [1] Das Konzil hat die Frage der Verlegung als eine sehr heikle Materie — sie ist geeignet, Zwiespalt im Konzil hervorzurufen — nicht weiter verfolgt. Nur der Griechen wegen hat das 55 Konzil eine neue Erörterung hierüber zulassen wollen. [2] Andererseits hat das Konzil die Hoffnung in der Griechensache fast aufgegeben. Die von Tilmann angeführten Gleichnisse treffen nicht zu, denn die 15 30 45 5 2 1 Vgl. RTA. 13 nr. 391. Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 3 Vgl. Segovias Chronik lib. I. capp. 1, 7 und 14 (Мon. Conc. 2, 1; 12 und 22).
Strana 21
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 8-9. 21 [ 1438 nach Dez. 12 Griechen kommen weder freiwillig und reumütig zur Mutterkirche zurück, wie der verlorene Sohn zum Vater, noch nehmen sie die dargebotenen Heilmittel an; obwohl die Griechen, wie Tilmann hervorhebt, jetzt im Gebiet der abendländischen Kirche sind, so haben sie doch keinerlei Versuch gemacht, sich dem Konzil zu nähern. Ob die Griechen an den dritten Ort kommen würden, scheint zweifelhaft. certe videtur nobis omnino habendus [3] Endlich ist der frühere Be- 5 Grecorum assensus, priusquam aliquam mutacionem efficiamus. schluß1 gefaßt worden, da die Griechen sich weigerten, zu einem bereits bestehenden Konzil zu kommen, als das Konzil noch allein und in seiner Echtheit unbestritten bestand, auch als Papst Eugen noch nicht suspendiert war. Durch die Suspension 2, die Verlegung des Konzils durch den Papst und dadurch, daß die Griechen ihre Weigerung fallen ließen, haben sich die Verhältnisse wesentlich geändert. Das Konzil hat jedenfalls einen 10 Ort gewählt et, si venire ad aliquem locorum electorum volunt [die Griechen], licet contractum infregerint, Hinsichtlich des Ablasses ist zu antworten: Die Furcht vor dem bei Scheitern libentissime annuemus. der Union vielleicht ausbrechenden Unwillen des Volkes, dessen Beihilfe zur Union das Konzil mittels des Griechenablasses gewann, ist gleichfalls kein zwingender Grund zur Verlegung, da schon häufig Ablässe, be- sonders Kreuzzugsablässe, verkündet worden sind, ohne daß ihr Zweck erreicht wurde. Diese gesamten Aus- 15 führungen schließen dann mit dem Satz: videtis namque, quia, licet difficillimam et periculosissimam existi- memus concilii mutacionem, annuere tamen vobis pro ea re parati sumus, dummodo superioribus difficul- tatibus satisfiat et condiciones per nos tacte tam per vos quam per Grecos ac per ipsum Eugenium ante omnia suscipiantur et impleantur. [IIIJ Es erübrigt sich noch die Frage, wohin das Konzil zu verlegen sei. In Betracht kommt, da Spanien 20 wegen der Lage, Italien wegen des Papstes ausscheidet, nur Avignon in Frankreich oder eine Deutsche Stadt. ad alium vero Germanie locum pergere, tam, etsi grave putemus, contenti tamen sumus habitis debitis securitatibus et aliis necessariis impletisque supradictis condicionibus locum tutum et rebus gerendis accomodum nominare atque eligere intellecto semper, quod omnia hic gesta in terminis, quibus trans- lacionis tempore fuerint, ad illud concilium continuanda preferantur, et ut pacem in ecclesia dei habere 25 possimus et non solum Latinam ecclesiam quietare, sed Grecam nobis reunire. [C. Aufschub des Papstprozesses; Fürsorge für das Konzil.) Das Konzil gewährt den Fürsten den Aufschub des Prozesses gegen den Papst um eine fnicht ge- nannte] Zahl von Monaten, damit diese die Griechen und den Papst zur Annahme der Bedingungen be- wegen könnten; sollte dies mißlingen, so wünscht das Konzil, daß sich ihm die Fürsten anschließen. Die Aus- 30 führungen schließen mit der Bitte um Einsetzung eines Protektors, Gewährung von Geleit, Versorgung mit Lebensmitteln und Antwort auf die früher mehrmals vom Konzil gestellten Bitten3. 9. Schriftliche Zusammenfassung der Darlegungen Dr. Tilmanns vom 12. Dezember. Dezember 15 Basel 4./ [1438 [1438 Dez. 15] 35 M aus München Staats-B. cod. lat. 85 B fol. 40a-41b cop. ch. Alinea wie unsere Artt. A coll. ebenda cod. lat. 22372 pag. 156-158 cop. ch. Alineas wie unsere artt. P coll. Paris Arch. nat. K. 1711 [fol. 441a-442b] cop. ch. Uberschrift Copia peticionis ambasia- torum imperatoris et sacri imperii necnon regis Francie. Ferner in allen Segovia-Hss. (lib. 14 cap. 6). Gedruckt: Mon. Conc. 3, 188-190. Summarius a effectus peticionum duodecima decembris anno domini millesimo quadrin- 1438 Dez. 12 gentesimo tricesimo octavo in plena Basiliensis synodi congregacione ex parte serenissimi domini Romanorum regis etc., reverendissimorum et illustrissimorum dominorum sacri Romani imperii electorum necnon reverendissimorum patrum dominorum archiepiscoporum et aliorum principum et prelatorum ecclesiasticorum et secularium et insignium communitatum 45 nacionis Germanice per eorundem solemnes oratores extensius explicatarum oblatus patribus prefate synodi hoc petentibus. Jamdictib oratores domini nostri Romanorum regis et aliorum premissorum dominorum humillima devocione deposcunt, quatenus reverendissimi reverendique patres et domini hujus sacri concilii Basiliensis solertissime et diligentissime infrascriptos peticionum articulos pen- 50 sare et attendere dignentur. a) MA add. et. b) Vorl. kein Alinea. 1 Vom 7. Mai 1437; vgl. S. 16 Anm. 3. 2 3. Dekret der 31. Session vom 24. Januar 1438, vgl. Mansi 29, 166-169; Mon.Conc. 3, 25-30; Hefele 7, 662 f. 3 Vgl. S. 23 Z. 38. Datierung nach nr. 10. 1 40
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 8-9. 21 [ 1438 nach Dez. 12 Griechen kommen weder freiwillig und reumütig zur Mutterkirche zurück, wie der verlorene Sohn zum Vater, noch nehmen sie die dargebotenen Heilmittel an; obwohl die Griechen, wie Tilmann hervorhebt, jetzt im Gebiet der abendländischen Kirche sind, so haben sie doch keinerlei Versuch gemacht, sich dem Konzil zu nähern. Ob die Griechen an den dritten Ort kommen würden, scheint zweifelhaft. certe videtur nobis omnino habendus [3] Endlich ist der frühere Be- 5 Grecorum assensus, priusquam aliquam mutacionem efficiamus. schluß1 gefaßt worden, da die Griechen sich weigerten, zu einem bereits bestehenden Konzil zu kommen, als das Konzil noch allein und in seiner Echtheit unbestritten bestand, auch als Papst Eugen noch nicht suspendiert war. Durch die Suspension 2, die Verlegung des Konzils durch den Papst und dadurch, daß die Griechen ihre Weigerung fallen ließen, haben sich die Verhältnisse wesentlich geändert. Das Konzil hat jedenfalls einen 10 Ort gewählt et, si venire ad aliquem locorum electorum volunt [die Griechen], licet contractum infregerint, Hinsichtlich des Ablasses ist zu antworten: Die Furcht vor dem bei Scheitern libentissime annuemus. der Union vielleicht ausbrechenden Unwillen des Volkes, dessen Beihilfe zur Union das Konzil mittels des Griechenablasses gewann, ist gleichfalls kein zwingender Grund zur Verlegung, da schon häufig Ablässe, be- sonders Kreuzzugsablässe, verkündet worden sind, ohne daß ihr Zweck erreicht wurde. Diese gesamten Aus- 15 führungen schließen dann mit dem Satz: videtis namque, quia, licet difficillimam et periculosissimam existi- memus concilii mutacionem, annuere tamen vobis pro ea re parati sumus, dummodo superioribus difficul- tatibus satisfiat et condiciones per nos tacte tam per vos quam per Grecos ac per ipsum Eugenium ante omnia suscipiantur et impleantur. [IIIJ Es erübrigt sich noch die Frage, wohin das Konzil zu verlegen sei. In Betracht kommt, da Spanien 20 wegen der Lage, Italien wegen des Papstes ausscheidet, nur Avignon in Frankreich oder eine Deutsche Stadt. ad alium vero Germanie locum pergere, tam, etsi grave putemus, contenti tamen sumus habitis debitis securitatibus et aliis necessariis impletisque supradictis condicionibus locum tutum et rebus gerendis accomodum nominare atque eligere intellecto semper, quod omnia hic gesta in terminis, quibus trans- lacionis tempore fuerint, ad illud concilium continuanda preferantur, et ut pacem in ecclesia dei habere 25 possimus et non solum Latinam ecclesiam quietare, sed Grecam nobis reunire. [C. Aufschub des Papstprozesses; Fürsorge für das Konzil.) Das Konzil gewährt den Fürsten den Aufschub des Prozesses gegen den Papst um eine fnicht ge- nannte] Zahl von Monaten, damit diese die Griechen und den Papst zur Annahme der Bedingungen be- wegen könnten; sollte dies mißlingen, so wünscht das Konzil, daß sich ihm die Fürsten anschließen. Die Aus- 30 führungen schließen mit der Bitte um Einsetzung eines Protektors, Gewährung von Geleit, Versorgung mit Lebensmitteln und Antwort auf die früher mehrmals vom Konzil gestellten Bitten3. 9. Schriftliche Zusammenfassung der Darlegungen Dr. Tilmanns vom 12. Dezember. Dezember 15 Basel 4./ [1438 [1438 Dez. 15] 35 M aus München Staats-B. cod. lat. 85 B fol. 40a-41b cop. ch. Alinea wie unsere Artt. A coll. ebenda cod. lat. 22372 pag. 156-158 cop. ch. Alineas wie unsere artt. P coll. Paris Arch. nat. K. 1711 [fol. 441a-442b] cop. ch. Uberschrift Copia peticionis ambasia- torum imperatoris et sacri imperii necnon regis Francie. Ferner in allen Segovia-Hss. (lib. 14 cap. 6). Gedruckt: Mon. Conc. 3, 188-190. Summarius a effectus peticionum duodecima decembris anno domini millesimo quadrin- 1438 Dez. 12 gentesimo tricesimo octavo in plena Basiliensis synodi congregacione ex parte serenissimi domini Romanorum regis etc., reverendissimorum et illustrissimorum dominorum sacri Romani imperii electorum necnon reverendissimorum patrum dominorum archiepiscoporum et aliorum principum et prelatorum ecclesiasticorum et secularium et insignium communitatum 45 nacionis Germanice per eorundem solemnes oratores extensius explicatarum oblatus patribus prefate synodi hoc petentibus. Jamdictib oratores domini nostri Romanorum regis et aliorum premissorum dominorum humillima devocione deposcunt, quatenus reverendissimi reverendique patres et domini hujus sacri concilii Basiliensis solertissime et diligentissime infrascriptos peticionum articulos pen- 50 sare et attendere dignentur. a) MA add. et. b) Vorl. kein Alinea. 1 Vom 7. Mai 1437; vgl. S. 16 Anm. 3. 2 3. Dekret der 31. Session vom 24. Januar 1438, vgl. Mansi 29, 166-169; Mon.Conc. 3, 25-30; Hefele 7, 662 f. 3 Vgl. S. 23 Z. 38. Datierung nach nr. 10. 1 40
Strana 22
22 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1138 Dez. 15] [I] Primo quod serenissimusl et invictissimus dominus Romanorum rex semper augustus Hungarie Boemie Dalmacie Croacieque rex etc., reverendissimi et illustrissimi sue majestatis inmediati principes domini electores, alii archipresules, principes et prelati ecclesiastici et seculares pariter et populose communitates nacionis Germanice summis affeccione zelo aviditate et sincerissimo internorum desiderio estuant pro sancte matris nostre militantis ecclesie unione et pace a, Grecorum reduccione, sacrorum conciliorum promovenda et manutenenda auctoritate, heresum et scismatum extirpacione et universorum Christi fidelium tranquillitate. [2] Secundo ferventissimos labores, personales convenciones, ambasiatorum missiones diversas et sumptuosas premissorum dominorum pro assecucione predictorum in hoc nullatenus que- rentes privatam eorum utilitatem. [3] Tercio, quod prefatus serenissimus Romanorum rex sancte matris ecclesie protector est et advocatus ecclesie precipuus et eidem ecclesie in necessitatibus et tribulacionibus suis potissime succurrere et consulere vult et tenetur. [4] Quarto quanta bona commoda et privilegia ecclesia ab ipso imperiali culmine sit consecuta, et ideo propter illa et proteccionis et advocacie officium in racionabilibus Romanorum rex per 15 concilium generale ecclesiam representans pre ceteris mundi principibus merito debet exaudiri. [5] Quinto quod prefatus dominus rex aliique predictib principes multiplicem turbacionem istis temporibus in ecclesia dei et presertim inter hanc sacram synodum et dominum nostrum papam Eugenium c. exortam summo mentis merore perceperunt. [6] Sexto quod propter hanc turbacionem convenienter sedandam diversis tractatibus 20 et consiliisd variis locis et e vicibus habitis providentissime et maturitate summa usi sunt. [7] Septimo quod juxta disposicionem et qualitatem negociorum post deliberaciones consilia et tractatus diversos non potuerunt aliud medium pacis invenire nec excogitare, quam quod sequitur, illud scilicet, quod vestre reverendissime paternitates in alium aptum locum rebus gerendis accomo- dum pro futuro ycomenico celebrando concilio consentire dignentur. [8] Octavo suprema accuracione causas subsequentes mente tractari, quare hoc medium eis videatur per hanc sanctam synodum amplectendum : [8a] primo quod aliud medium pro reduccione Grecorum, qui ad Basileam inclinari non possunt, non videtur reperibile. [8b] secundo hoc medium alterius f loci clare hauritur ex fonte decretorum hujus sacri concilii, ubi patres in principio advocacionis Grecorum, si ad Basileam inclinari non possent, decreverunt alium 30 fore nominandum locum pro ycomenico celebrando concilio. [8c] tercio, si hoc fuit aptum medium, dummodo Greci in Orientalibus partibus adhuc constituti erant et spes reduccionis eorum multum remota, nunc multo amplius, cum ipsi ad nos usque ad Latinas partes applicuerint, ex quo ipsa spes reduccionis longe facta est propinquior. [8d] quarto, quod sacra synodus advertere non debet, si Greci usque quaque compactata2 cum hac sacra synodo fortasse non servarunt, quia 35 more piissimi et prudentissimi patris, doctissimi et peritissimi medici hec synodus errancium et infirmorum Grecorum salutem negligere non debet, que potius misereri quam irasci disposita esse debet et non solum septies 3, sed septuagies septies in se delinquentibus ignoscere parata. [8e quinto, ne populus simplex propter predicaciones indulgenciarum ob spem reduccionis Grecorum factarum detestabiliter hujus concilii auctoritati detrahat et obloquatur, cum viderint pias largi- 40 ciones suas non ad illum converti finem, qui eis variis exhortacionibus sermonum promissus est. [8f] sexto per hoc medium in ecclesia dei scisma multipharium evitabitur. items quod per hoc auctoritas hujus et aliorum sacrorum conciliorum conservari poterit. [8g] septimo inter hanc sacram synodum et dominum nostrum Eugenium papam fiet plena concordia. [8h] octavo infinita scandala in orbe concitata extinguentur. [8i] nono reformacio tam in capite 45 a) MA add. et. b) om. M. c) Pom. papam, add. quartum. d) MA conciliis. e) M om. et vicibus. f) Pom. alterius -clare. g) P stellt item - poterit voran, anschließend an promissus est (Z. 1I). 5 10 25 1 Alle Stellen in Petitdruck sind wörtlich, z. T. mit geringen durch die Konstruktion bedingten Ande- rungen unserer nr. 7 entnommen. 2 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 3 Matth. 18, 22. 50
22 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1138 Dez. 15] [I] Primo quod serenissimusl et invictissimus dominus Romanorum rex semper augustus Hungarie Boemie Dalmacie Croacieque rex etc., reverendissimi et illustrissimi sue majestatis inmediati principes domini electores, alii archipresules, principes et prelati ecclesiastici et seculares pariter et populose communitates nacionis Germanice summis affeccione zelo aviditate et sincerissimo internorum desiderio estuant pro sancte matris nostre militantis ecclesie unione et pace a, Grecorum reduccione, sacrorum conciliorum promovenda et manutenenda auctoritate, heresum et scismatum extirpacione et universorum Christi fidelium tranquillitate. [2] Secundo ferventissimos labores, personales convenciones, ambasiatorum missiones diversas et sumptuosas premissorum dominorum pro assecucione predictorum in hoc nullatenus que- rentes privatam eorum utilitatem. [3] Tercio, quod prefatus serenissimus Romanorum rex sancte matris ecclesie protector est et advocatus ecclesie precipuus et eidem ecclesie in necessitatibus et tribulacionibus suis potissime succurrere et consulere vult et tenetur. [4] Quarto quanta bona commoda et privilegia ecclesia ab ipso imperiali culmine sit consecuta, et ideo propter illa et proteccionis et advocacie officium in racionabilibus Romanorum rex per 15 concilium generale ecclesiam representans pre ceteris mundi principibus merito debet exaudiri. [5] Quinto quod prefatus dominus rex aliique predictib principes multiplicem turbacionem istis temporibus in ecclesia dei et presertim inter hanc sacram synodum et dominum nostrum papam Eugenium c. exortam summo mentis merore perceperunt. [6] Sexto quod propter hanc turbacionem convenienter sedandam diversis tractatibus 20 et consiliisd variis locis et e vicibus habitis providentissime et maturitate summa usi sunt. [7] Septimo quod juxta disposicionem et qualitatem negociorum post deliberaciones consilia et tractatus diversos non potuerunt aliud medium pacis invenire nec excogitare, quam quod sequitur, illud scilicet, quod vestre reverendissime paternitates in alium aptum locum rebus gerendis accomo- dum pro futuro ycomenico celebrando concilio consentire dignentur. [8] Octavo suprema accuracione causas subsequentes mente tractari, quare hoc medium eis videatur per hanc sanctam synodum amplectendum : [8a] primo quod aliud medium pro reduccione Grecorum, qui ad Basileam inclinari non possunt, non videtur reperibile. [8b] secundo hoc medium alterius f loci clare hauritur ex fonte decretorum hujus sacri concilii, ubi patres in principio advocacionis Grecorum, si ad Basileam inclinari non possent, decreverunt alium 30 fore nominandum locum pro ycomenico celebrando concilio. [8c] tercio, si hoc fuit aptum medium, dummodo Greci in Orientalibus partibus adhuc constituti erant et spes reduccionis eorum multum remota, nunc multo amplius, cum ipsi ad nos usque ad Latinas partes applicuerint, ex quo ipsa spes reduccionis longe facta est propinquior. [8d] quarto, quod sacra synodus advertere non debet, si Greci usque quaque compactata2 cum hac sacra synodo fortasse non servarunt, quia 35 more piissimi et prudentissimi patris, doctissimi et peritissimi medici hec synodus errancium et infirmorum Grecorum salutem negligere non debet, que potius misereri quam irasci disposita esse debet et non solum septies 3, sed septuagies septies in se delinquentibus ignoscere parata. [8e quinto, ne populus simplex propter predicaciones indulgenciarum ob spem reduccionis Grecorum factarum detestabiliter hujus concilii auctoritati detrahat et obloquatur, cum viderint pias largi- 40 ciones suas non ad illum converti finem, qui eis variis exhortacionibus sermonum promissus est. [8f] sexto per hoc medium in ecclesia dei scisma multipharium evitabitur. items quod per hoc auctoritas hujus et aliorum sacrorum conciliorum conservari poterit. [8g] septimo inter hanc sacram synodum et dominum nostrum Eugenium papam fiet plena concordia. [8h] octavo infinita scandala in orbe concitata extinguentur. [8i] nono reformacio tam in capite 45 a) MA add. et. b) om. M. c) Pom. papam, add. quartum. d) MA conciliis. e) M om. et vicibus. f) Pom. alterius -clare. g) P stellt item - poterit voran, anschließend an promissus est (Z. 1I). 5 10 25 1 Alle Stellen in Petitdruck sind wörtlich, z. T. mit geringen durch die Konstruktion bedingten Ande- rungen unserer nr. 7 entnommen. 2 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 3 Matth. 18, 22. 50
Strana 23
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 9-10. 23 [8k] decimo quam in membris hic cepta votive et feliciter in illo loco compleri poterit. ecclesia militaus et populus Christianus in tabernaculis fiducie et in requie opulenta collocari [8l] undecimo quia hoc sacrum concilium principaliter propter tria et constitui poterint. congregatum fuerat, scilicet reformacionem tam in capite quam in membris, extirpacionem heresum et pacis populi Christiani procuracionem, in alium locum consentiendo hec tria a gerereb et non consentiendo premissis tribus contraria operari videretur, ut clare patet ex premissis. [9] Propter ea et diversa e plura alia, que nimis longum foret d enarrare, serenissimus dominus Romanorum rex, alii principes et domini prememorati per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi, per aspersionem preciosissimi sangwinis ejusdem, per pacem et salutem ecclesie, Gre- 10 corum reduccionem, scismatum eliminacionem et tocius Christiani populi tranquillitatem supplicissime obsecrando instantissime rogitant cum omni filiali reverencia humiliter requirendo, quod hoc unicum tantorum bonorum collatume medium, cum non supersit aliud, vestre reverendissime paternitates prono affectu ut omnium premissorum bonorum promptissimi zelatores amplecti et debite execucioni demandare velint, in hac tantam complacenciam regie majestatis et aliis principibus 15 nacionis Germanice ostendentes, quod in omnibus hanc sanctam synodum concernentibus assurgent obsequendo promciores, qui eciam apud papam et Grecos summa studebunt laborare diligencia, ut ad hunc aptum locum veniendo consenciant. [10] Item prefati domini nostri nos mittentes maximam habent fiduciam, quod circum- spectissime vestre dominaciones non velint se occasionem tantorum malorum et innumerabilium 20 periculorum, que ex omissione talis loci eligendi verisimiliter secutura forent, aliquatenus constituere; et domini nostri easdem vestras peritissimas dominaciones pro dileccione et cari- tate, quas ad easdem gerunt, invitissime ipsas a populis et plebibus tales vellent notari. [II] Postremo supra premissis petimus votivam et celerem consolacionem et expedicio- nem, ut ad dominos nostros celerius pro summa eorum exaltacione optate expedicionis acce- 25 dere valeamus. 5 [1438 Dez. 15/ 10. Verhandlungen zwischen den Deutschen Gesandten und dem Ausschuß des Baseler Konzils 1438 Dezember 15 und 161 [Basel]. über deren Vorschläge. (Nach Segovia.) 1438 Dez. 15 u. 16 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 56b-57a (Segovia lib. 14 cap. 8) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 48b-49a cop. mb. Ferner in den sonstigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 191. Circa peticiones 2 oratorum Germanie scripto porrectas die 15. convenientibus deputatis concilii Dez. 15 et oratoribus ipsis deliberacione ...f captata, cardinalis Arelatensis per modum informacionis habende, quoniam dixerant in generali congregacione3, ut concilium sua auctoritate „nominare“ posset locum, in 35 scripto 4 autem diceretur, ut „consentiret“, quomodo id intelligi deberet, interrogavit; de consensu item futuro Grecorum quam certitudinem haberent; ac quomodo scirent, quod illo in loco fierent reformacio et alia, que affirmabant. quoniam vero materia de mutacione concilii matura egebat deliberacione, oratores autem concilii ex Nurenberga redeuntes retulerant accepisse responsum5, quod super peticionibus“ Roma- norum regi Wyenne ac in duplici dieta Nurenbergensi porrectis ipsi oratores venirent concilio responsuri ; 40 juxtaque litteras? regis haberent desuper facultatem, quod igitur dignarentur peticionibus respondere, et specialiter super protectore dando concilio, deque provisione victualium, securitate stratarum, capti- vorum liberacione et acceptacione decretorum inhibicioneque, ne quisquam e Germania iret Ferrariam. Ad que die sequenti organo Gregorii Heymburg responderunt: se credere, quod patres satis potuis- sent intelligere tam ex dictiss quam scriptis" eorum desiderium regis, aliorum principum, prelatorum et [Dez. 16] 45 a) MP add. sic consentiendo; A om. hec tria. b) MPingerere. c) AP propter div. et statt pr. - div. d) AP fieret. e) A collativum. f) WB Raum für ein Wort. 50 1 Das Schlußdatum nach Z. 43. 2 nr. 9. 3 Vgl. S. 17 Z. 21. 1Vgl. S. 22 Z. 25. 5 Vgl. RTA. 13, 684 Z. 20 ff. 6RTA. 13 nr. 175. 7 nr. 1. s nr. 7. 9 nr. 9.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 9-10. 23 [8k] decimo quam in membris hic cepta votive et feliciter in illo loco compleri poterit. ecclesia militaus et populus Christianus in tabernaculis fiducie et in requie opulenta collocari [8l] undecimo quia hoc sacrum concilium principaliter propter tria et constitui poterint. congregatum fuerat, scilicet reformacionem tam in capite quam in membris, extirpacionem heresum et pacis populi Christiani procuracionem, in alium locum consentiendo hec tria a gerereb et non consentiendo premissis tribus contraria operari videretur, ut clare patet ex premissis. [9] Propter ea et diversa e plura alia, que nimis longum foret d enarrare, serenissimus dominus Romanorum rex, alii principes et domini prememorati per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi, per aspersionem preciosissimi sangwinis ejusdem, per pacem et salutem ecclesie, Gre- 10 corum reduccionem, scismatum eliminacionem et tocius Christiani populi tranquillitatem supplicissime obsecrando instantissime rogitant cum omni filiali reverencia humiliter requirendo, quod hoc unicum tantorum bonorum collatume medium, cum non supersit aliud, vestre reverendissime paternitates prono affectu ut omnium premissorum bonorum promptissimi zelatores amplecti et debite execucioni demandare velint, in hac tantam complacenciam regie majestatis et aliis principibus 15 nacionis Germanice ostendentes, quod in omnibus hanc sanctam synodum concernentibus assurgent obsequendo promciores, qui eciam apud papam et Grecos summa studebunt laborare diligencia, ut ad hunc aptum locum veniendo consenciant. [10] Item prefati domini nostri nos mittentes maximam habent fiduciam, quod circum- spectissime vestre dominaciones non velint se occasionem tantorum malorum et innumerabilium 20 periculorum, que ex omissione talis loci eligendi verisimiliter secutura forent, aliquatenus constituere; et domini nostri easdem vestras peritissimas dominaciones pro dileccione et cari- tate, quas ad easdem gerunt, invitissime ipsas a populis et plebibus tales vellent notari. [II] Postremo supra premissis petimus votivam et celerem consolacionem et expedicio- nem, ut ad dominos nostros celerius pro summa eorum exaltacione optate expedicionis acce- 25 dere valeamus. 5 [1438 Dez. 15/ 10. Verhandlungen zwischen den Deutschen Gesandten und dem Ausschuß des Baseler Konzils 1438 Dezember 15 und 161 [Basel]. über deren Vorschläge. (Nach Segovia.) 1438 Dez. 15 u. 16 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 56b-57a (Segovia lib. 14 cap. 8) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 48b-49a cop. mb. Ferner in den sonstigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 191. Circa peticiones 2 oratorum Germanie scripto porrectas die 15. convenientibus deputatis concilii Dez. 15 et oratoribus ipsis deliberacione ...f captata, cardinalis Arelatensis per modum informacionis habende, quoniam dixerant in generali congregacione3, ut concilium sua auctoritate „nominare“ posset locum, in 35 scripto 4 autem diceretur, ut „consentiret“, quomodo id intelligi deberet, interrogavit; de consensu item futuro Grecorum quam certitudinem haberent; ac quomodo scirent, quod illo in loco fierent reformacio et alia, que affirmabant. quoniam vero materia de mutacione concilii matura egebat deliberacione, oratores autem concilii ex Nurenberga redeuntes retulerant accepisse responsum5, quod super peticionibus“ Roma- norum regi Wyenne ac in duplici dieta Nurenbergensi porrectis ipsi oratores venirent concilio responsuri ; 40 juxtaque litteras? regis haberent desuper facultatem, quod igitur dignarentur peticionibus respondere, et specialiter super protectore dando concilio, deque provisione victualium, securitate stratarum, capti- vorum liberacione et acceptacione decretorum inhibicioneque, ne quisquam e Germania iret Ferrariam. Ad que die sequenti organo Gregorii Heymburg responderunt: se credere, quod patres satis potuis- sent intelligere tam ex dictiss quam scriptis" eorum desiderium regis, aliorum principum, prelatorum et [Dez. 16] 45 a) MP add. sic consentiendo; A om. hec tria. b) MPingerere. c) AP propter div. et statt pr. - div. d) AP fieret. e) A collativum. f) WB Raum für ein Wort. 50 1 Das Schlußdatum nach Z. 43. 2 nr. 9. 3 Vgl. S. 17 Z. 21. 1Vgl. S. 22 Z. 25. 5 Vgl. RTA. 13, 684 Z. 20 ff. 6RTA. 13 nr. 175. 7 nr. 1. s nr. 7. 9 nr. 9.
Strana 24
24 Kongreß zu Mainz März und April 1439. communitatum. quo vero ad difficultatem motam inter „consentire in alium locum“ aut „eligere sive nominare" ab ipsis differencia non fieret, dummodo finis sequeretur mutacio concilii; nam sive eligeret illum mistica aut naturalis persona1, ipsi viderent, si gratus esset et accomodus rebus gerendis ac pape; et, si talis videretur, facta loci eleccione et approbata per eos, si papa ex severitate sua aut opinione proprii judicii in illum non consentiret, tunc sibi imponeretur culpa et procederetur ad que facienda essent. quo vero ad peticiones concilii principes Germanie confidebant patres annuere debere mutacioni concilii; et hac fiducia Romanorum rex concessisset litteram potestatis oratoribus suis: ideoque primo ipsi annuere deberent oblate per eos requisicioni et tunc super concilii peticionibus bene provideretur. hiis auditis Arelatensis premittens velut pro majori informacione sua exacte responsalem interrogavit: quod si dicta per eum sic deberent intelligi: non esse dandum protectorem concilio nec alia ab eo petita, nisi 10 assentiret mutacioni; jam ergo condicionaliter procedendum esset in negociis ecclesie; et tamen Romano- rum rex benigne concessisset omnes salvos conductus, quos dederat Sigismundus imperator, qui in bulla aurea2 plenissimam libertatem concilio promiserat et firmissimam adhesionem; quocirca optaret, ut ejus- modi extra non divulgarentur, quasi libertas et securitas concilii ex eorum requesta dependeret. Gre- gorius autem respondit: causatus malam fieri suorum verborum interpretacionem; et, si in presencia, 15 quid in absencia? nec enim dixisset condicionaliter, sed quod post concessam peticionem eorum de illis provideretur. Dann besprach man sich zwanglos untereinander. Und als dabei die Deputierten zur Gewißheit ge- kommen waren, quod illorum [d. h. der Gesandten] intencionis foret primum videre responsionem concilii, begannen sie noch an diesem Tag mit den Beratungen über die Verlegung. Die Französischen Gesandten 20 nahmen infolge des Widerspruchs der Aragonier daran nicht teil. in principio autem deliberacionis oratores Germanie loquente cancellario archiepiscopi Maguntini3 proposuerunt de instanciis per eos factis profi- tentes suos dominos velle manutenere conciliorum auctoritatem, Basiliensis specialiter; verum quod ad ipsos non pertineret avisare media conservandi, magis autem ad deputatos concilii, qui tam diucius atque vigilancius desuper ea re laboraverant. supplicabant autem horum avisamenta in scriptis sibi dari, ut 25 certius possent conferre et deliberare, illaque ponenda non esse capciose, sed quantum racionabiliter fieri posset. 5 1438 Dez. 15 u. 16 1438 11. Altammanmeister Adam Riff an Straßburg: Verhandlungen mit dem Konzil; Plan, das Konzil Dez. 22 nach Straßburg zu verlegen; u. a. 1438 Dezember 22 [Basel]. Aus Straßburg St.-A. Série AA 180 fol. 30 or. ch. lit. cl. Adresse Den ersamen fúrsichtigen 30 wisen dem meister und dem rat zů Straßburg minen lieben herren presentetur littera. Dez. 22 Ersamen fursichtigen wisen lieben herren. min willige dienste allezit voran. lieben herren. wôllent wissen, daz unsers allergnedigsten herren des Rômschen kunigs der kurfúrsten und ander fúrsten und herren botschaft bißhar ernstlich gearbeit haben mit dem heiligen concilio umb die sachen, darumb sie dann ußgefertiget sint; und ist inen aber noch kein antwurt darinn worden d. als bin ich uf hinaht mentag zû oben zu denselben minen herren gangen, han sie gar ernstlich gebetten mir heim zû erlauben; und was min meinung, ich wolt Jeger hie han gelossen, biß daz daz concilium die antwurt geben hette. als wôllent mir die herren ie nit erlauben und meinen, ich sôlle mit inen der antwurt harren. ouch, lieben herren, kompt mir fúr, wie daz rede bi uch gange, daz man hie werbe, daz daz concilium gen Straßburg komen sôlle. da wissent, daz daz an im selbs nit ist; dann man nit anders arbeit und redet dann umb ein ander 40 stat, die unserm heiligen vatter dem babst dem concilio den Kriechen und allen Cristenlanden gelegen sij; und ist kein stat noch genempt worden 5. Berichtet verschiedenes: Uberfall des Grafen Hans von Oetingen, Johans zům Hirtzhorn, Horneck von Hochhusen u. a. auf den Bischof von Würzburg; erfolgreicher Einfall des Mgfn. Albrecht von Brandenburg in Polen"; Verlegung des Tages zwischen den von Freiburg und dem Slegelholcz", dann der von Winsperg ist siech worden; Spielverbot in Basel, das nicht unbillich noch solichen 45 35 1 Vgl. dazu Gierke, Deutsches Genossenschaftsrecht 3, 517. 2 RTA. 10 nr. 102; 13 nr. 162. 3 Heinrich Leubing. 1 Eine zu diesem Brief gehörige cedula inclusa vgl. Anm. 7] schließt: ouch will ich Wex [den Boten Straßburgs] 2 tage hie behalten, uf daz, wie sich die sache unsers gewerbs maht, daz ich uch daz verkunde. denn ich hoff uns sôll in zwein tagen [Dez. 24] von dem concilio ein antwurt werden. 5 In den in der Stadtbibliothek Straßburg 1870 verbrannten Exzerpten Wenkers T. II befand sich im Anschluß an unsere nr. 5 auf Bl. 366a -367a die Werbung, welche das Konzil an Straßburg tun läßt betreffend die eventuelle Verlegung der Versammlung nach Straßburg und auf Bl. 367a die nicht unbedingt 50 zustimmende Antwort Straßburgs. 6 Vgl. RTA. 13, 667 Z. 25 ff.; Forsch. z. brandenb. u. preuß. Gesch. 11, 98 f.; Wostry 2, 74 zu berichtigen. RTA. 13 nr. 70. Die Anm. 4 erwähnte cedula inclusa betrifft die Fortsetzung dieser Verhandlungen. 55
24 Kongreß zu Mainz März und April 1439. communitatum. quo vero ad difficultatem motam inter „consentire in alium locum“ aut „eligere sive nominare" ab ipsis differencia non fieret, dummodo finis sequeretur mutacio concilii; nam sive eligeret illum mistica aut naturalis persona1, ipsi viderent, si gratus esset et accomodus rebus gerendis ac pape; et, si talis videretur, facta loci eleccione et approbata per eos, si papa ex severitate sua aut opinione proprii judicii in illum non consentiret, tunc sibi imponeretur culpa et procederetur ad que facienda essent. quo vero ad peticiones concilii principes Germanie confidebant patres annuere debere mutacioni concilii; et hac fiducia Romanorum rex concessisset litteram potestatis oratoribus suis: ideoque primo ipsi annuere deberent oblate per eos requisicioni et tunc super concilii peticionibus bene provideretur. hiis auditis Arelatensis premittens velut pro majori informacione sua exacte responsalem interrogavit: quod si dicta per eum sic deberent intelligi: non esse dandum protectorem concilio nec alia ab eo petita, nisi 10 assentiret mutacioni; jam ergo condicionaliter procedendum esset in negociis ecclesie; et tamen Romano- rum rex benigne concessisset omnes salvos conductus, quos dederat Sigismundus imperator, qui in bulla aurea2 plenissimam libertatem concilio promiserat et firmissimam adhesionem; quocirca optaret, ut ejus- modi extra non divulgarentur, quasi libertas et securitas concilii ex eorum requesta dependeret. Gre- gorius autem respondit: causatus malam fieri suorum verborum interpretacionem; et, si in presencia, 15 quid in absencia? nec enim dixisset condicionaliter, sed quod post concessam peticionem eorum de illis provideretur. Dann besprach man sich zwanglos untereinander. Und als dabei die Deputierten zur Gewißheit ge- kommen waren, quod illorum [d. h. der Gesandten] intencionis foret primum videre responsionem concilii, begannen sie noch an diesem Tag mit den Beratungen über die Verlegung. Die Französischen Gesandten 20 nahmen infolge des Widerspruchs der Aragonier daran nicht teil. in principio autem deliberacionis oratores Germanie loquente cancellario archiepiscopi Maguntini3 proposuerunt de instanciis per eos factis profi- tentes suos dominos velle manutenere conciliorum auctoritatem, Basiliensis specialiter; verum quod ad ipsos non pertineret avisare media conservandi, magis autem ad deputatos concilii, qui tam diucius atque vigilancius desuper ea re laboraverant. supplicabant autem horum avisamenta in scriptis sibi dari, ut 25 certius possent conferre et deliberare, illaque ponenda non esse capciose, sed quantum racionabiliter fieri posset. 5 1438 Dez. 15 u. 16 1438 11. Altammanmeister Adam Riff an Straßburg: Verhandlungen mit dem Konzil; Plan, das Konzil Dez. 22 nach Straßburg zu verlegen; u. a. 1438 Dezember 22 [Basel]. Aus Straßburg St.-A. Série AA 180 fol. 30 or. ch. lit. cl. Adresse Den ersamen fúrsichtigen 30 wisen dem meister und dem rat zů Straßburg minen lieben herren presentetur littera. Dez. 22 Ersamen fursichtigen wisen lieben herren. min willige dienste allezit voran. lieben herren. wôllent wissen, daz unsers allergnedigsten herren des Rômschen kunigs der kurfúrsten und ander fúrsten und herren botschaft bißhar ernstlich gearbeit haben mit dem heiligen concilio umb die sachen, darumb sie dann ußgefertiget sint; und ist inen aber noch kein antwurt darinn worden d. als bin ich uf hinaht mentag zû oben zu denselben minen herren gangen, han sie gar ernstlich gebetten mir heim zû erlauben; und was min meinung, ich wolt Jeger hie han gelossen, biß daz daz concilium die antwurt geben hette. als wôllent mir die herren ie nit erlauben und meinen, ich sôlle mit inen der antwurt harren. ouch, lieben herren, kompt mir fúr, wie daz rede bi uch gange, daz man hie werbe, daz daz concilium gen Straßburg komen sôlle. da wissent, daz daz an im selbs nit ist; dann man nit anders arbeit und redet dann umb ein ander 40 stat, die unserm heiligen vatter dem babst dem concilio den Kriechen und allen Cristenlanden gelegen sij; und ist kein stat noch genempt worden 5. Berichtet verschiedenes: Uberfall des Grafen Hans von Oetingen, Johans zům Hirtzhorn, Horneck von Hochhusen u. a. auf den Bischof von Würzburg; erfolgreicher Einfall des Mgfn. Albrecht von Brandenburg in Polen"; Verlegung des Tages zwischen den von Freiburg und dem Slegelholcz", dann der von Winsperg ist siech worden; Spielverbot in Basel, das nicht unbillich noch solichen 45 35 1 Vgl. dazu Gierke, Deutsches Genossenschaftsrecht 3, 517. 2 RTA. 10 nr. 102; 13 nr. 162. 3 Heinrich Leubing. 1 Eine zu diesem Brief gehörige cedula inclusa vgl. Anm. 7] schließt: ouch will ich Wex [den Boten Straßburgs] 2 tage hie behalten, uf daz, wie sich die sache unsers gewerbs maht, daz ich uch daz verkunde. denn ich hoff uns sôll in zwein tagen [Dez. 24] von dem concilio ein antwurt werden. 5 In den in der Stadtbibliothek Straßburg 1870 verbrannten Exzerpten Wenkers T. II befand sich im Anschluß an unsere nr. 5 auf Bl. 366a -367a die Werbung, welche das Konzil an Straßburg tun läßt betreffend die eventuelle Verlegung der Versammlung nach Straßburg und auf Bl. 367a die nicht unbedingt 50 zustimmende Antwort Straßburgs. 6 Vgl. RTA. 13, 667 Z. 25 ff.; Forsch. z. brandenb. u. preuß. Gesch. 11, 98 f.; Wostry 2, 74 zu berichtigen. RTA. 13 nr. 70. Die Anm. 4 erwähnte cedula inclusa betrifft die Fortsetzung dieser Verhandlungen. 55
Strana 25
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 10-12. 25 sweren loûffen auch in Straßburg erlassen werden sollte. lieben herren, nit me zu diser zit! dann so 1438 Dez. 22 erst mir erlaubung werden mag, wil ich heim faren und hoff, es solle hie ein ende werden, dann man tage und naht ob den sachen sitzet und nieman müssig got. Berichtet endlich von den Erfolgen Herzog Ludwigs d. J. von Bayern über seinen Vater.1 datum feria 2. post Thome 38. Adam Riff altammeister der stat Straßburg. 12. Vorschlag des Konzilsausschusses über die Bedingungen, unter denen der Deutsch-Französische I1138 Dez. 23 ] [ 1438 Dezember 232 Basel.] Verlegungsantrag angenommen werden könnte. 15 20 W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 441a-443b cop. ch. Alinea wie unsere Artt. A coll. ebenda fol. 426b cop. ch. Uber dem Stück: Ista cedula [unsere nr. 9] sic presentata dominis deputatis a sacro concilio ipsi deliberaverunt in modum, qui sequitur. Unter dem Stück: Et in confectione hujus cedule inter alios deputatos fuerunt archiepiscopus Lugdunensis regis Francie, Panormitanus et Ludowicus prothonotarius de Roma regis Arragonum ambassiatores illuminati viri precipui, licet et alii non minores fuerunt auctori- tatis et sciencie. Bruchstück; vgl. S. 26 Variante a. M coll. München Staats-B. cod. lat. 22382 fol. 58a-60b cop. ch. R coll. Rom. Bibl. Vat. cod. Regin. 1020 fol. 118a-121b cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. ms. E. I. 20b fol. 49b-51a (Segovia lib. 14 cap. 10) cop. mb. S coll. Melk Stiftsb. cod. ms. 215 [E 5] fol. 263a-264a cop. ch. Ferner in Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 597 fol. 214a-219a cop. ch. Uberschrift Responsio data ambasiatoribus regis Romanorum et principum electorum. — Auch in allen übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 195-200. Erwähnt: Valois, Le pape et le concil 2, 147 Anm. 3 nach einer Hs. in Poitiers ms. 245 fol. 62-66. Videtur a dominis deputatis, quod pro pace universalis ecclesie, robore fidei et omnium 25 sacrorum generalium et hujus conciliorum procuranda et servanda auctoritate necnon et unione ecclesie Orientalis adipiscenda et firmanda potest per hoc sacrum Basiliense concilium condescendi peticioni b3 oblate pro parte serenissimi domini regis Romanorum ac Christianis- simi domini regis Francorum etc. concurrentibus infrascriptis. [II[I] Primo pro conservanda hujus sacri Basiliensis concilii et aliorum generalium 30 conciliorum a uctorit ate dominus Eugenius papa cmodernus profiteatur et recognoscat ipsum Basiliense concilium in spiritu sancto legitime congregatum universalem ecclesiam d represen- tans ab inicio sue inchoacionis fuisse et esse legitime congregatum et legitime continuatum non obstante dissolucione pretensa facta per eum sub data 14. kal. octobris 4 aut alias quomodo- libet et quandocunque. quam quidem dissolucionem profiteatur et recognoscat fuisse et esse 35 nullam irritam et inanem nec eam per ipsum fieri potuisse, revocando expresse omnes et singulas asserciones tam in litteris prefate dissolucionis quam in aliis quibuscunque et alias suo nomine insertas positas et publicatas contra auctoritatem hujus et aliorum sacrorum conciliorum generalium, expresse et specialiter profitendo veritatem fidei declaratam 5 in concilio Constan- ciensi de auctoritate generalis concilii respectu omnium fidelium cujuscunque dignitatis, [ 1437] Sept. 1s 40 a) B hat anstatt videtur-infrascriptis folgende Einleitung: Videtur dominis deputatis per concilium posse con- descendi peticioni oblate ex parte serenissimi domini regis Romanorum ac eciam Christianissimi Francorum, in quantum convenit sue peticioni concurrentibus infrascriptis. b) MS add. debite. c) B hänfig summus pontifex statt d. Eug. p. d) W add. legitime. 1 Vgl. Riezler, Gesch. Baierns 3, 336-339. 2 Er entstand aus den internen Beratungen des Konzilsausschusses, die mit dem 17. Dezember Ivgl. nr. 10] einsetzten. Sie hatten hauptsächlich die Garan- tien zum Inhalt, die der Papst vor Verlegung des Konzils an einen dritten Ort zu gewähren hätte (preser- 50 tim si pacem papa habere deberet, quod oportebat eum multa profiteri circa revocacionem dissolu- cionis et erectionem congregacionis Ferrariensis). Die Voten der Ausschußmitglieder wurden in unam 45 summam zusammengearbeitet und diese am 23. De- zember (in vigilia vigilie nativitatis domini nostri) nach längerer Debatte angenommen. (Vgl. Mon. Conc. 3, 192 f.) Zum Votum des Elekten von Ardjisch vgl. S. 19 Anm. 2. 3 nr. 9. 4 Vom 18. September 1437, vgl. Hardouin 9, 698 bis 707; Mon. Conc. 2, 1033-1040; Hefele 7, 651. 5 Dekret der 5. Session zu Konstanz vom 6. April 1415, vgl. Mansi 27, 590; Hefele 7, 103. Deutsche Reichstags-Akten XIV 4
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 10-12. 25 sweren loûffen auch in Straßburg erlassen werden sollte. lieben herren, nit me zu diser zit! dann so 1438 Dez. 22 erst mir erlaubung werden mag, wil ich heim faren und hoff, es solle hie ein ende werden, dann man tage und naht ob den sachen sitzet und nieman müssig got. Berichtet endlich von den Erfolgen Herzog Ludwigs d. J. von Bayern über seinen Vater.1 datum feria 2. post Thome 38. Adam Riff altammeister der stat Straßburg. 12. Vorschlag des Konzilsausschusses über die Bedingungen, unter denen der Deutsch-Französische I1138 Dez. 23 ] [ 1438 Dezember 232 Basel.] Verlegungsantrag angenommen werden könnte. 15 20 W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 441a-443b cop. ch. Alinea wie unsere Artt. A coll. ebenda fol. 426b cop. ch. Uber dem Stück: Ista cedula [unsere nr. 9] sic presentata dominis deputatis a sacro concilio ipsi deliberaverunt in modum, qui sequitur. Unter dem Stück: Et in confectione hujus cedule inter alios deputatos fuerunt archiepiscopus Lugdunensis regis Francie, Panormitanus et Ludowicus prothonotarius de Roma regis Arragonum ambassiatores illuminati viri precipui, licet et alii non minores fuerunt auctori- tatis et sciencie. Bruchstück; vgl. S. 26 Variante a. M coll. München Staats-B. cod. lat. 22382 fol. 58a-60b cop. ch. R coll. Rom. Bibl. Vat. cod. Regin. 1020 fol. 118a-121b cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. ms. E. I. 20b fol. 49b-51a (Segovia lib. 14 cap. 10) cop. mb. S coll. Melk Stiftsb. cod. ms. 215 [E 5] fol. 263a-264a cop. ch. Ferner in Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 597 fol. 214a-219a cop. ch. Uberschrift Responsio data ambasiatoribus regis Romanorum et principum electorum. — Auch in allen übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 195-200. Erwähnt: Valois, Le pape et le concil 2, 147 Anm. 3 nach einer Hs. in Poitiers ms. 245 fol. 62-66. Videtur a dominis deputatis, quod pro pace universalis ecclesie, robore fidei et omnium 25 sacrorum generalium et hujus conciliorum procuranda et servanda auctoritate necnon et unione ecclesie Orientalis adipiscenda et firmanda potest per hoc sacrum Basiliense concilium condescendi peticioni b3 oblate pro parte serenissimi domini regis Romanorum ac Christianis- simi domini regis Francorum etc. concurrentibus infrascriptis. [II[I] Primo pro conservanda hujus sacri Basiliensis concilii et aliorum generalium 30 conciliorum a uctorit ate dominus Eugenius papa cmodernus profiteatur et recognoscat ipsum Basiliense concilium in spiritu sancto legitime congregatum universalem ecclesiam d represen- tans ab inicio sue inchoacionis fuisse et esse legitime congregatum et legitime continuatum non obstante dissolucione pretensa facta per eum sub data 14. kal. octobris 4 aut alias quomodo- libet et quandocunque. quam quidem dissolucionem profiteatur et recognoscat fuisse et esse 35 nullam irritam et inanem nec eam per ipsum fieri potuisse, revocando expresse omnes et singulas asserciones tam in litteris prefate dissolucionis quam in aliis quibuscunque et alias suo nomine insertas positas et publicatas contra auctoritatem hujus et aliorum sacrorum conciliorum generalium, expresse et specialiter profitendo veritatem fidei declaratam 5 in concilio Constan- ciensi de auctoritate generalis concilii respectu omnium fidelium cujuscunque dignitatis, [ 1437] Sept. 1s 40 a) B hat anstatt videtur-infrascriptis folgende Einleitung: Videtur dominis deputatis per concilium posse con- descendi peticioni oblate ex parte serenissimi domini regis Romanorum ac eciam Christianissimi Francorum, in quantum convenit sue peticioni concurrentibus infrascriptis. b) MS add. debite. c) B hänfig summus pontifex statt d. Eug. p. d) W add. legitime. 1 Vgl. Riezler, Gesch. Baierns 3, 336-339. 2 Er entstand aus den internen Beratungen des Konzilsausschusses, die mit dem 17. Dezember Ivgl. nr. 10] einsetzten. Sie hatten hauptsächlich die Garan- tien zum Inhalt, die der Papst vor Verlegung des Konzils an einen dritten Ort zu gewähren hätte (preser- 50 tim si pacem papa habere deberet, quod oportebat eum multa profiteri circa revocacionem dissolu- cionis et erectionem congregacionis Ferrariensis). Die Voten der Ausschußmitglieder wurden in unam 45 summam zusammengearbeitet und diese am 23. De- zember (in vigilia vigilie nativitatis domini nostri) nach längerer Debatte angenommen. (Vgl. Mon. Conc. 3, 192 f.) Zum Votum des Elekten von Ardjisch vgl. S. 19 Anm. 2. 3 nr. 9. 4 Vom 18. September 1437, vgl. Hardouin 9, 698 bis 707; Mon. Conc. 2, 1033-1040; Hefele 7, 651. 5 Dekret der 5. Session zu Konstanz vom 6. April 1415, vgl. Mansi 27, 590; Hefele 7, 103. Deutsche Reichstags-Akten XIV 4
Strana 26
26 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1438 Dez. 23] 2 eciamsi papalis extiterit, que incipit „Et primo". insuper quod promittat ipse dominus Eugenius abstinere in futurum ab omnibus et singulis assercionibus contra veritatem dicti decreti Constanciensis et ab aliis quibuscunque contra auctoritatem ipsorum generalium conciliorum. [2] Item quod recognoscat et profiteatur idem dominus Eugenius a, illam congregacionem sub nomine concilii per eum Ferrarieb licet nulliter et de facto erectam omniaque et singula in ipsa et per ipsam sub nomine generalis concilii ordinata decreta et declarata necnon facta et attemptata quomodolibet fuisse et esse irrita et inania nulliusque roboris vel momenti. et quod dictam congregacionem tollat et omnino de facto eradicet, prout de facto congregata extitit. [3] Item revocabit per expressum omnia et singula per eum quomodolibet contra decreta vel supposita dicti Basiliensis concilii facta et attemptata, presertim in promulgacioned seu fulminacione censurarum privacionum et inhabilitacionum ac aliarum quarumcumque penarum. eaque omnia et singula fuisse et esse irrita et inania nulliusque roboris vel momenti profitebitur et recognoscet. nec in posterum quicquam in contrarium aut in prejudicium 15 eorumdem quomodolibet attemptabit aut contraveniet quovismodo, quinimmo illa effectua- liter acceptabit et inviolabiliter observabit et ab aliis, quantum ad suum officium attinet, faciet observari. [4] Item quod, quidquid factum est per hoc sacrum Basiliense concilium aut alium seu alios commissarium vel commissarios ejus auctoritate tam in materia justicie contenciose 20 quam eciam gracie, suum debitum sorciature effectum nec pretextu defectus jurisdiccionis aut potestatis aliquatenus annulleture aut in dubium revoceture; quinimmo omnia, que ad- versus sentencias et concessiones predictas necnon prerogativas quascumque ac mandata hujus sacri concilii aut suorum commissariorum per ipsum dominum Eugenium aut alterum ejus auctoritate facta et emanata fuerunt f fient aut emanabunt in posterum, eciam que- 25 cumque juramentorums per eum aut ejus auctoritate facte relaxaciones exnunc prout extunc et econtrah sint irrita inania et invalida nulliusque roboris efficacie vel momenti, ut sic in omnibus hiis de cetero bona pax et tranquillitas habeatur. [5] Preterea, ut adversus intollerabilia scandala in futurum provideatur, nullatenus attemptabit dissolucionem hujus sacri Basiliensis concilii vel alterius universalis concilii 30 legittime congregati, eciamsi contingat ipsum ad alium locum mutari, absque ipsius expresso consensu; et, si contravenerit, cum jam iteratis vicibus id attemptaverit, ipso facto cecidisse intelligatur ab omni jure, quod sibi competeret quomodolibet in papatu. [6] Item quod ipse dominus Eugenius permittat Grecos in libertate sua nec directe vel indirecte eos quovismodo impediat, ne veniant ad locum ycumenici concilii per sacrum con- 35 cilium nominatum vel nominandum, tollendo omnia pacta juramenta et alia quecumque impedimenta, quibus ex parte sua impediri aut retrahi possent, quominus libere venire valeant ad dictum ycumenici concilii locum. [7] Et pro premissorum omnium firmitate et securitate consenciet per expressum, ut auctoritate sacri Basiliensis concilii omnibus et singulis locorum ordinariis et aliis quibus- 40 cumque ecclesiasticis mandetur et precipiatur sub quibuscumque censuris et penis ipso facto per contravenientes incurrendis eciam usque ad privacionem suarum dignitatum eciamsi ponti- ficalium et aliorum suorum beneficiorum inclusive, ut nulla mandata ab ipso domino Eugenio aut quocumque alio ejus auctoritate, si contra et adversus premissa vel aliquod eorum emanaverint, nullatenus recipiant admittant seu, quantum in eis erit, recipi vel admitti per- 45 mittant. promittatque numquam in futurum hujusmodi mandata penalia cum omnibus inde secutis ea occasione per hoc sacrum concilium fulminanda revocare neque super penis 5 10 a) A bricht ab mit Verweis auf W. Vide istam cedulam et sequencia... scripta in ... quinterno in tali signo. b) W Farrarie. c) Rerexit statt cong. ext. d) B promulgacionibus seu fulminacionibus. e) WMRS sor- ciantur, bzw. annullentur und revocentur. 1) WB fuerint; om. S. g) B add. huie sacro concilio Basiliensi 50 per quoscumque prestitorum forsitan. h) B extunc prout exnunc statt econtra.
26 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1438 Dez. 23] 2 eciamsi papalis extiterit, que incipit „Et primo". insuper quod promittat ipse dominus Eugenius abstinere in futurum ab omnibus et singulis assercionibus contra veritatem dicti decreti Constanciensis et ab aliis quibuscunque contra auctoritatem ipsorum generalium conciliorum. [2] Item quod recognoscat et profiteatur idem dominus Eugenius a, illam congregacionem sub nomine concilii per eum Ferrarieb licet nulliter et de facto erectam omniaque et singula in ipsa et per ipsam sub nomine generalis concilii ordinata decreta et declarata necnon facta et attemptata quomodolibet fuisse et esse irrita et inania nulliusque roboris vel momenti. et quod dictam congregacionem tollat et omnino de facto eradicet, prout de facto congregata extitit. [3] Item revocabit per expressum omnia et singula per eum quomodolibet contra decreta vel supposita dicti Basiliensis concilii facta et attemptata, presertim in promulgacioned seu fulminacione censurarum privacionum et inhabilitacionum ac aliarum quarumcumque penarum. eaque omnia et singula fuisse et esse irrita et inania nulliusque roboris vel momenti profitebitur et recognoscet. nec in posterum quicquam in contrarium aut in prejudicium 15 eorumdem quomodolibet attemptabit aut contraveniet quovismodo, quinimmo illa effectua- liter acceptabit et inviolabiliter observabit et ab aliis, quantum ad suum officium attinet, faciet observari. [4] Item quod, quidquid factum est per hoc sacrum Basiliense concilium aut alium seu alios commissarium vel commissarios ejus auctoritate tam in materia justicie contenciose 20 quam eciam gracie, suum debitum sorciature effectum nec pretextu defectus jurisdiccionis aut potestatis aliquatenus annulleture aut in dubium revoceture; quinimmo omnia, que ad- versus sentencias et concessiones predictas necnon prerogativas quascumque ac mandata hujus sacri concilii aut suorum commissariorum per ipsum dominum Eugenium aut alterum ejus auctoritate facta et emanata fuerunt f fient aut emanabunt in posterum, eciam que- 25 cumque juramentorums per eum aut ejus auctoritate facte relaxaciones exnunc prout extunc et econtrah sint irrita inania et invalida nulliusque roboris efficacie vel momenti, ut sic in omnibus hiis de cetero bona pax et tranquillitas habeatur. [5] Preterea, ut adversus intollerabilia scandala in futurum provideatur, nullatenus attemptabit dissolucionem hujus sacri Basiliensis concilii vel alterius universalis concilii 30 legittime congregati, eciamsi contingat ipsum ad alium locum mutari, absque ipsius expresso consensu; et, si contravenerit, cum jam iteratis vicibus id attemptaverit, ipso facto cecidisse intelligatur ab omni jure, quod sibi competeret quomodolibet in papatu. [6] Item quod ipse dominus Eugenius permittat Grecos in libertate sua nec directe vel indirecte eos quovismodo impediat, ne veniant ad locum ycumenici concilii per sacrum con- 35 cilium nominatum vel nominandum, tollendo omnia pacta juramenta et alia quecumque impedimenta, quibus ex parte sua impediri aut retrahi possent, quominus libere venire valeant ad dictum ycumenici concilii locum. [7] Et pro premissorum omnium firmitate et securitate consenciet per expressum, ut auctoritate sacri Basiliensis concilii omnibus et singulis locorum ordinariis et aliis quibus- 40 cumque ecclesiasticis mandetur et precipiatur sub quibuscumque censuris et penis ipso facto per contravenientes incurrendis eciam usque ad privacionem suarum dignitatum eciamsi ponti- ficalium et aliorum suorum beneficiorum inclusive, ut nulla mandata ab ipso domino Eugenio aut quocumque alio ejus auctoritate, si contra et adversus premissa vel aliquod eorum emanaverint, nullatenus recipiant admittant seu, quantum in eis erit, recipi vel admitti per- 45 mittant. promittatque numquam in futurum hujusmodi mandata penalia cum omnibus inde secutis ea occasione per hoc sacrum concilium fulminanda revocare neque super penis 5 10 a) A bricht ab mit Verweis auf W. Vide istam cedulam et sequencia... scripta in ... quinterno in tali signo. b) W Farrarie. c) Rerexit statt cong. ext. d) B promulgacionibus seu fulminacionibus. e) WMRS sor- ciantur, bzw. annullentur und revocentur. 1) WB fuerint; om. S. g) B add. huie sacro concilio Basiliensi 50 per quoscumque prestitorum forsitan. h) B extunc prout exnunc statt econtra.
Strana 27
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 12. 27 [ 1438 Dez. 23/ 5 35 hujusmodi cum ipsis ordinariis aut aliis culpabilibus in posterum dispensare. et, si contrarium de facto attemptaverita, eciamsi cum expressione quorumcumque colorum seu clausularum derogatoriarum sub quacumque verborum forma eciam in specie in litteris suis apponendarum sive ex certa sciencia, proprio motu vel ex plenitudine postestatis hoc procedere dicatur, exnunc prout extunc et econtra tales revocacionem dispensacionem ac alia sic per eum attemptata declaret esse nullas et nulla ipso facto, quodque habeantur tamquam non procedentes seu procedentia a sua voluntate intencione seu auctoritate. [8] Item quod de omnibus supra contentis et enarratis extensis in meliori forma per hoc sacrum concilium ordinanda cum omnibus clausulis et securitatibus necessariis et oportunis 10 fiant plures bulle patentes ejusdem tenoris cum subscripcionibus modo et forma melioribus, quibus in tam arduis negociis consueverunt per eundem dominum Eugenium littere hujusmodi expediri, que huic sacro concilio Basiliensi dabuntur infra...b mensium spacium. quarum quidem bullarum expedicionem procurabunt cum effectu prefati domini rex Romanorum et sacri imperii electores infra ...b mensium spacium. quodque infra eundem terminum procu- 15 rabunt, quatenus imperator et patriarcha Grecorum et alii de ecclesia Orientali in Ferraria existentes consencient in locum per hoc sacrum concilium inferius nominatum et quod ipso- rum intencionem per suas litteras autenticas imperator et patriarcha predicti huic sacro con- cilio intimabunt venientque ad dictum locum ycumenici concilii infra ...b mensium spacium. [II] [9] Locus autem, ad cujus consensum inducie debent Greci, est Basilea, Avinio, 20 Sabaudia juxta nominacionem in decreto1 concilii factam, recusantibus autem ipsis eciam hec loca inducantur ad consenciendum in Parvam Basileam, que est alterius diocesis et provincie videlicet Constanciensis et Maguntined. si vero ad hujusmodi consensum non possunt induci, inducantur ad consenciendum 2 in locum ...e provincie ...e, ad quem locum hec sancta sinodus contemplacione supplicacionum omnibus supradictis et aliis inferius designatis 25 completis descendet f suaque auctoritate illum nominabit et eliget et in tempore statuendo ad eundem locum se transferet, istud idem concilium ibidem continuando. [10] Item ut super congregacione concilii in loco (ut premittitur) nominando omnis diffi- cultas et perturbacio cesset, dictus dominus Eugenius ad ipsum locum personaliter veniet aut interveniente legitimo impedimento suos ibidem destinet cum pleno mandato de obediendo 30 omnibus sinodalibus diffinicionibus determinacionibus et sentenciis. quodque id ipsum facere observare ac non revocare juret ipse dominus Eugenius, priusquam illos transmittat; et illi jurare habeant nomine ipsius eadem observare, postquam ad predictum locum pervenerint ; quodque de juramento prefati domini Eugenii et pleno mandato constet per litteras patentes more Romane curie bullatas huic sacro concilio eciam ante ipsius translacionem presentandas. [II] Item quod absque alia vocacione cardinales sacrosancte Romane ecclesie ad pre- dictum locums venire teneantur et omnes alii, qui de jure vel consuetudine conciliis genera- libus interesse teneantur. [12] Item si contigerit concilium istud Basiliense ad predictum locum se transferre, habebit et illuc continuari cum omnibus modis qualitatibus et formis vinculis et obligacionibus 40 earundemque regularum ordinacionum et decretorum observacione, sub quibus et cum quibus in Basilea celebratur et celebratum extitit, tam quoad omnem ecclesiasticam admi- nistracionem3 et presidenciam 4 ipsius concilii quam eciam quoad incorporacionem supposito- rum de ecclesia Latina et ipsorum incorporandorum qualitates 5, celebracionem deputacionum 45 a) WRBS attemptaverint. b) WMRBS Raum für eine Zahl. e) MR conduci. d) alle Hss. Maguntini. e) WMRES Raum für eine Zahl. f) MB condescendet. g) MS add. zwischen locum und venire die in art. 12 folgende Stelle se transferre bis qualitatibus; in S unterstrichen, d. h wohl getilgt. Der 25. Session vom 7. Mai 1437 vgl. S. 16 Anm. 3. Reformdekrete. Vgl. Lazarus, Das Baseler Konzil. 2 4 Dekret der 17. Session vom 26. April 1434, vgl. Vgl. hierzu S. 24 Z. 1f. 3 Grundlegend die Dekrete der 2. Session vom Mansi 29, 90; Mon. Conc. 2, 649; Hefele 7, 564. 5 Beschluß der Generalkongregation vom 8. Februar 50 15. Februar 1432, vgl. Mansi 29, 21 ff.; Mon. Conc. 1434, vgl. Mon. Conc. 2, 579; Lazarus S. 33 ff. u. 47 ff. 2, 124 ff.; Hefele 7, 462 f. Dann die verschiedenen 1
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 12. 27 [ 1438 Dez. 23/ 5 35 hujusmodi cum ipsis ordinariis aut aliis culpabilibus in posterum dispensare. et, si contrarium de facto attemptaverita, eciamsi cum expressione quorumcumque colorum seu clausularum derogatoriarum sub quacumque verborum forma eciam in specie in litteris suis apponendarum sive ex certa sciencia, proprio motu vel ex plenitudine postestatis hoc procedere dicatur, exnunc prout extunc et econtra tales revocacionem dispensacionem ac alia sic per eum attemptata declaret esse nullas et nulla ipso facto, quodque habeantur tamquam non procedentes seu procedentia a sua voluntate intencione seu auctoritate. [8] Item quod de omnibus supra contentis et enarratis extensis in meliori forma per hoc sacrum concilium ordinanda cum omnibus clausulis et securitatibus necessariis et oportunis 10 fiant plures bulle patentes ejusdem tenoris cum subscripcionibus modo et forma melioribus, quibus in tam arduis negociis consueverunt per eundem dominum Eugenium littere hujusmodi expediri, que huic sacro concilio Basiliensi dabuntur infra...b mensium spacium. quarum quidem bullarum expedicionem procurabunt cum effectu prefati domini rex Romanorum et sacri imperii electores infra ...b mensium spacium. quodque infra eundem terminum procu- 15 rabunt, quatenus imperator et patriarcha Grecorum et alii de ecclesia Orientali in Ferraria existentes consencient in locum per hoc sacrum concilium inferius nominatum et quod ipso- rum intencionem per suas litteras autenticas imperator et patriarcha predicti huic sacro con- cilio intimabunt venientque ad dictum locum ycumenici concilii infra ...b mensium spacium. [II] [9] Locus autem, ad cujus consensum inducie debent Greci, est Basilea, Avinio, 20 Sabaudia juxta nominacionem in decreto1 concilii factam, recusantibus autem ipsis eciam hec loca inducantur ad consenciendum in Parvam Basileam, que est alterius diocesis et provincie videlicet Constanciensis et Maguntined. si vero ad hujusmodi consensum non possunt induci, inducantur ad consenciendum 2 in locum ...e provincie ...e, ad quem locum hec sancta sinodus contemplacione supplicacionum omnibus supradictis et aliis inferius designatis 25 completis descendet f suaque auctoritate illum nominabit et eliget et in tempore statuendo ad eundem locum se transferet, istud idem concilium ibidem continuando. [10] Item ut super congregacione concilii in loco (ut premittitur) nominando omnis diffi- cultas et perturbacio cesset, dictus dominus Eugenius ad ipsum locum personaliter veniet aut interveniente legitimo impedimento suos ibidem destinet cum pleno mandato de obediendo 30 omnibus sinodalibus diffinicionibus determinacionibus et sentenciis. quodque id ipsum facere observare ac non revocare juret ipse dominus Eugenius, priusquam illos transmittat; et illi jurare habeant nomine ipsius eadem observare, postquam ad predictum locum pervenerint ; quodque de juramento prefati domini Eugenii et pleno mandato constet per litteras patentes more Romane curie bullatas huic sacro concilio eciam ante ipsius translacionem presentandas. [II] Item quod absque alia vocacione cardinales sacrosancte Romane ecclesie ad pre- dictum locums venire teneantur et omnes alii, qui de jure vel consuetudine conciliis genera- libus interesse teneantur. [12] Item si contigerit concilium istud Basiliense ad predictum locum se transferre, habebit et illuc continuari cum omnibus modis qualitatibus et formis vinculis et obligacionibus 40 earundemque regularum ordinacionum et decretorum observacione, sub quibus et cum quibus in Basilea celebratur et celebratum extitit, tam quoad omnem ecclesiasticam admi- nistracionem3 et presidenciam 4 ipsius concilii quam eciam quoad incorporacionem supposito- rum de ecclesia Latina et ipsorum incorporandorum qualitates 5, celebracionem deputacionum 45 a) WRBS attemptaverint. b) WMRBS Raum für eine Zahl. e) MR conduci. d) alle Hss. Maguntini. e) WMRES Raum für eine Zahl. f) MB condescendet. g) MS add. zwischen locum und venire die in art. 12 folgende Stelle se transferre bis qualitatibus; in S unterstrichen, d. h wohl getilgt. Der 25. Session vom 7. Mai 1437 vgl. S. 16 Anm. 3. Reformdekrete. Vgl. Lazarus, Das Baseler Konzil. 2 4 Dekret der 17. Session vom 26. April 1434, vgl. Vgl. hierzu S. 24 Z. 1f. 3 Grundlegend die Dekrete der 2. Session vom Mansi 29, 90; Mon. Conc. 2, 649; Hefele 7, 564. 5 Beschluß der Generalkongregation vom 8. Februar 50 15. Februar 1432, vgl. Mansi 29, 21 ff.; Mon. Conc. 1434, vgl. Mon. Conc. 2, 579; Lazarus S. 33 ff. u. 47 ff. 2, 124 ff.; Hefele 7, 462 f. Dann die verschiedenen 1
Strana 28
28 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 23/ et congregacionum generalium 1, observacionem decretorum eciam specialiter concernencium concilium Basiliense, ut quod illo durante eleccio pape 2 aut creacio cardinalium3 extra locum dicti concilii fieri non debeant, similiter de reservacione absolucionis in multis casibus4, de modo dissolvendi aut transferendi concilium5, quod debeat intervenire consensus duarum parcium, et aliis similiter concernentibus ipsum concilium Basiliense vel locum Basiliensem concessionemque libertatum privilegiorum et aliorum quorumcumque in favorem supposito- rum hujus sacri concilii et adherencium eidem, continuacionem processuum et causarum eciam absque hoc, quod novis citacionibus opus sit, quascunque personas cujuscunque digni- tatis eciamsi papalis necnon collegia communitatesa aut universitates concernencium, quorum omnium et singulorum tenores habeantur hic pro sufficienter expressis. omniaque et 10 singula predicta ac quecunque alia, eciamsi majora hiis b vel altero ipsorum existant, concilium Basiliense speciali demonstracione concernencia in suo robore perdurent et extensa intelligan- tur in loco predicto, acsi concilium in ipso loco Basiliensi adhuc persisteret, sine quacunque diminucione aut derogacione, ita ut mutacio solum quoad locum facta esse intelligatur; quod- que omnia sub nomine et auctoritate concilii fiant et sub bulla ipsius expediantur. sperandum 15 autem est in misericordia salvatoris nostri, quod omnibus (ut premittitur) ad locum dictum venientibus “ talis ordo dabitur circa factum summi pontificis et tocius ecclesie ac eciam circa factum Grecorum, quod omnia debite perficientur ad pacem quietem et salutem ipsius ecclesie et dei honorem. [13] Item quod patres in hoc sacro concilio pro tempore existentes nullatenus se trans- 20 ferent in dictum locum nec concilium in hoc loco Basiliensi quomodolibet esse desinet, nisi dicta congregacio Ferrariensis priusd de facto sit evulsa et eradicata ac omnino et cum effectu sublata necnon omnia et singula supradicta et inferius designata, que antea compleri debent, fuerint cum effectu completa. [14] Item quod nullatenus in loco predicto censeatur esse concilium, donec patres prefati 25 de Basilea recedentes fuerint ibidem personaliter constituti, qui teneantur ibidem interesse, infra ...e dierum spacium post adventum predictorum Grecorum; nec priust censeatur ibi esse concilium nisi juxta modum et tempus et formam, que in decreto hujus sacri concilii super ejus translacione fiendo continebuntur et designabuntur. [15] Item ut difficultatibus, que forsitan oriri possent, obvietur, statuetur expresse, so quod postquam Grecosg locum predictum advenire contigeret, nullatenus ex ipsorum recessu a loco predicto quomodocunque et quandocunque intelligatur concilium dissolutum vel dissolvi nisi adveniente expresso consensu et h deliberacione illorum de ecclesia Latina juxta tenorem et formam decreti6 11. sessionis sacri concilii Basiliensis. [III][16] Item quod dicti rex Romanorum et electores dabunt salvos conductus in 35 plena forma et ab aliis principibus darifacient atque insuper, si locus in Germania fuerit, ad quem transferetur concilium, dabunt ordinem cum effectu, ut habitatores dicti loci illiusque rectores et magistri civium et consulares teneantur securitatem et fidelitatem prestare et promittere, quodi hoc concilium manutenebunt et protegent atque defendent ab omnibus insidiis a) W dignitates. b) WMRS majora vel alterum ipsorum existant. e) MR convenientibus. d) M undeutlich 40 primitus? oder penitus? e) WMRS Raum für eine Zahl. f) WMRBS primo. g) MRB add. in. h) R ex. i) I'S ut. 5 1 Beschluß der Generalkongregation vom 26. Sep- tember 1432, vgl. Mansi 29, 377; Mon. Conc. 2, 260 ff.; Hefele 7, 494. — Dekret der 17. Session vom 26. April 1434, vgl. S. 27 Anm. 4. — Lazarus S. 106 ff. und 135 ff. 2 Drittes Dekret der 4. Session vom 20. Juni 1432, vgl. Mansi 29, 32; Mon. Conc. 2, 198; Hefele 7, 480. — Dekret der 7. Session vom 6. November 1432, vgl. Mansi 29, 42; Mon. Conc. 2, 280; Hefele 7, 495 f. 3 Sechstes Dekret der 4. Session vom 20. Juni 1432, vgl. Mansi 29, 34; Mon. Conc. 2, 200; Hefele 7, 480. 45 4 An welches Dekret ist hier zu denken? 5 Viertes und fünftes Dekret der 11. Session vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 54; Mon. Conc. 2, 353; Hefele 7, 532. 6 Vom 27. April 1433, vgl. Anm. 5. 50
28 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 23/ et congregacionum generalium 1, observacionem decretorum eciam specialiter concernencium concilium Basiliense, ut quod illo durante eleccio pape 2 aut creacio cardinalium3 extra locum dicti concilii fieri non debeant, similiter de reservacione absolucionis in multis casibus4, de modo dissolvendi aut transferendi concilium5, quod debeat intervenire consensus duarum parcium, et aliis similiter concernentibus ipsum concilium Basiliense vel locum Basiliensem concessionemque libertatum privilegiorum et aliorum quorumcumque in favorem supposito- rum hujus sacri concilii et adherencium eidem, continuacionem processuum et causarum eciam absque hoc, quod novis citacionibus opus sit, quascunque personas cujuscunque digni- tatis eciamsi papalis necnon collegia communitatesa aut universitates concernencium, quorum omnium et singulorum tenores habeantur hic pro sufficienter expressis. omniaque et 10 singula predicta ac quecunque alia, eciamsi majora hiis b vel altero ipsorum existant, concilium Basiliense speciali demonstracione concernencia in suo robore perdurent et extensa intelligan- tur in loco predicto, acsi concilium in ipso loco Basiliensi adhuc persisteret, sine quacunque diminucione aut derogacione, ita ut mutacio solum quoad locum facta esse intelligatur; quod- que omnia sub nomine et auctoritate concilii fiant et sub bulla ipsius expediantur. sperandum 15 autem est in misericordia salvatoris nostri, quod omnibus (ut premittitur) ad locum dictum venientibus “ talis ordo dabitur circa factum summi pontificis et tocius ecclesie ac eciam circa factum Grecorum, quod omnia debite perficientur ad pacem quietem et salutem ipsius ecclesie et dei honorem. [13] Item quod patres in hoc sacro concilio pro tempore existentes nullatenus se trans- 20 ferent in dictum locum nec concilium in hoc loco Basiliensi quomodolibet esse desinet, nisi dicta congregacio Ferrariensis priusd de facto sit evulsa et eradicata ac omnino et cum effectu sublata necnon omnia et singula supradicta et inferius designata, que antea compleri debent, fuerint cum effectu completa. [14] Item quod nullatenus in loco predicto censeatur esse concilium, donec patres prefati 25 de Basilea recedentes fuerint ibidem personaliter constituti, qui teneantur ibidem interesse, infra ...e dierum spacium post adventum predictorum Grecorum; nec priust censeatur ibi esse concilium nisi juxta modum et tempus et formam, que in decreto hujus sacri concilii super ejus translacione fiendo continebuntur et designabuntur. [15] Item ut difficultatibus, que forsitan oriri possent, obvietur, statuetur expresse, so quod postquam Grecosg locum predictum advenire contigeret, nullatenus ex ipsorum recessu a loco predicto quomodocunque et quandocunque intelligatur concilium dissolutum vel dissolvi nisi adveniente expresso consensu et h deliberacione illorum de ecclesia Latina juxta tenorem et formam decreti6 11. sessionis sacri concilii Basiliensis. [III][16] Item quod dicti rex Romanorum et electores dabunt salvos conductus in 35 plena forma et ab aliis principibus darifacient atque insuper, si locus in Germania fuerit, ad quem transferetur concilium, dabunt ordinem cum effectu, ut habitatores dicti loci illiusque rectores et magistri civium et consulares teneantur securitatem et fidelitatem prestare et promittere, quodi hoc concilium manutenebunt et protegent atque defendent ab omnibus insidiis a) W dignitates. b) WMRS majora vel alterum ipsorum existant. e) MR convenientibus. d) M undeutlich 40 primitus? oder penitus? e) WMRS Raum für eine Zahl. f) WMRBS primo. g) MRB add. in. h) R ex. i) I'S ut. 5 1 Beschluß der Generalkongregation vom 26. Sep- tember 1432, vgl. Mansi 29, 377; Mon. Conc. 2, 260 ff.; Hefele 7, 494. — Dekret der 17. Session vom 26. April 1434, vgl. S. 27 Anm. 4. — Lazarus S. 106 ff. und 135 ff. 2 Drittes Dekret der 4. Session vom 20. Juni 1432, vgl. Mansi 29, 32; Mon. Conc. 2, 198; Hefele 7, 480. — Dekret der 7. Session vom 6. November 1432, vgl. Mansi 29, 42; Mon. Conc. 2, 280; Hefele 7, 495 f. 3 Sechstes Dekret der 4. Session vom 20. Juni 1432, vgl. Mansi 29, 34; Mon. Conc. 2, 200; Hefele 7, 480. 45 4 An welches Dekret ist hier zu denken? 5 Viertes und fünftes Dekret der 11. Session vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 54; Mon. Conc. 2, 353; Hefele 7, 532. 6 Vom 27. April 1433, vgl. Anm. 5. 50
Strana 29
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 12. 29 [ 138 Dez. 23 ] comminacionibus diffidamentis injuriis violenciis et oppressionibus tam in personis quam in bonis et a quibuscunque perturbacionibus aliquorum sive minoris partis suppositorum contra ipsum concilium sive majorem multitudinem patrum quodque libertatem ecclesiasticam inviolabiliter observabunt, illamque non violare a directe vel indirecte et dare omnibus ad 5 dictum locum venientibus liberum aggressum residenciam et regressum, ita ut in arbitrio hujus sacri concilii et illius suppositorum semper existat libere ingredi stare et egredi utque sacrum concilium suam jurisdiccionem per suos officiales vel ministrosb, quemadmodum ad ipsum spectat et consuevit pertinere, libere faciate exerceri. et insuper provideatur, quod taxacio victualium et domorum pro omni tempore, quamdiu concilium durabit, concordetur per 10 prius et ante dictam mutacionem adeo, ut in posterum nulla dubitacio valeat inde oriri. et quod hujusmodi securitas laudetur auctorizetur approbetur et confirmetur per dominum regem Romanorum, qui illam faciat inviolabiliter observari et non permittat per quempiam directe aut indirecte illam violari; et quod de hujusmodi securitate per supradictos magistros civium et alios prestanda constet legitimis documentis. et nichilominus idemd dominus rex 15 Romanorum confirmacionem et approbacionem dicte securitatis sub bulla sua teneatur facere expediri, que securitates sub forma predicta confecte in ... e menses per dictum dominum regem Romanorum realiter tradentur huic sancte sinodo. [17] Item dominus rex Romanorum et sacri imperii electores, quamquam devociones ipsorum semper decretis mandatis et ordinacionibus hujus sacri concilii et cujuslibet alterius 20 universalem ecclesiam representantis obtemperare dubitandum non sit, tamen singularius et specialius in hac re tam gravi promittent et se obligabunt bona fide, in casu, quo supradicta per papam adimpleta non fuerint, quod assistent et adherebunt cum effectu in omnibus huic sacro concilio sive hic permanenti sive ad alium locum mutato; execucionique omnium decre- torum sentenciarum et mandatorum ejus tam in concernentibus summum pontificem quam 25 in ceteris quibuscunque ecclesiasticis negociis efficaciter auxilium et favorem prestabunt ac per totam Germaniam prestari facient ; nec directe vel indirecte progressum negociorum et agendorum ipsius concilii impedient ; nec translacionem concilii aut mutacionem procurabunt vel requirent ; ymmo eciam expresse facient, quod suspensiol pape jam promulgata efficaciter per Germaniam observetur, atque inhibebunt et inhiberi facient, ne quis de Germania hoc 3o casu pape obediat vel ad congregacionem Ferrariensem vel aliam per ipsum sub nomine concilii generalis exigendam accedat f ; omnesque alios principes Christianos ad ipsum faciendum in terris et dominiis suis exhortari et pro viribus inducere curabunt, ut sics omnium consensu negocia ecclesie feliciter et salubriter dirigi possint et ordinari ad dei gloriamh et animarum salutem; de predictis quoque adimplendis facient in Germania sollempnem fieri publica- 35 cionem. et circa istas promissiones et obligaciones per dictumi dominum regem Romanorum et electores fiendas intelligatur idem, ubi contingeret papam supranarratis per eum com- pletis per se aut suos non venire, Grecis tamen venientibus ad locum nominatum; ac eciam ut predicte promissiones et obligaciones fiant et locum habeant casu, quo contingeret concilium hic manere propter nonadventum omnium supradictorum scilicet tam pape quam Grecorum 40 modo predicto ad k locum nominatum vel propter nonexhibicionem securitatum predictarum. acl de supradictis promissionibus et obligacionibus idem dominus rex Romanorum habeat m dare litteras sub bulla et domini electores sub sigillis suis huic sancte sinodo infra ...n men- sium spacium. [18] Itemo, sive remaneat hic sacrum concilium sive in illum locum transferatur, 45 50 a) C molestare; die Hss. fallen hier aus der Konstruktion, indem sie an Stelle des von promittere abhängigen quod-Satzes nun mit einem von promittere abhängigen Infinitiv fortfahren. b) M magistros. c) alle Hss. facere et. d)R predictus; M dictus. e) M in mense vor, B hine ad menses vor, S infra vor und mensium spacium nach, R in mense nach dem freien Raum. f) W accedant. g) M add. cum; B add. communi. m) M habeant. h) S add. et honorem. i) B dictos dominos. k) S add. alium. 1)B quodque. 11) WMRBS Raum für eine Zahl. o) MR add. quod. 1 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 12. 29 [ 138 Dez. 23 ] comminacionibus diffidamentis injuriis violenciis et oppressionibus tam in personis quam in bonis et a quibuscunque perturbacionibus aliquorum sive minoris partis suppositorum contra ipsum concilium sive majorem multitudinem patrum quodque libertatem ecclesiasticam inviolabiliter observabunt, illamque non violare a directe vel indirecte et dare omnibus ad 5 dictum locum venientibus liberum aggressum residenciam et regressum, ita ut in arbitrio hujus sacri concilii et illius suppositorum semper existat libere ingredi stare et egredi utque sacrum concilium suam jurisdiccionem per suos officiales vel ministrosb, quemadmodum ad ipsum spectat et consuevit pertinere, libere faciate exerceri. et insuper provideatur, quod taxacio victualium et domorum pro omni tempore, quamdiu concilium durabit, concordetur per 10 prius et ante dictam mutacionem adeo, ut in posterum nulla dubitacio valeat inde oriri. et quod hujusmodi securitas laudetur auctorizetur approbetur et confirmetur per dominum regem Romanorum, qui illam faciat inviolabiliter observari et non permittat per quempiam directe aut indirecte illam violari; et quod de hujusmodi securitate per supradictos magistros civium et alios prestanda constet legitimis documentis. et nichilominus idemd dominus rex 15 Romanorum confirmacionem et approbacionem dicte securitatis sub bulla sua teneatur facere expediri, que securitates sub forma predicta confecte in ... e menses per dictum dominum regem Romanorum realiter tradentur huic sancte sinodo. [17] Item dominus rex Romanorum et sacri imperii electores, quamquam devociones ipsorum semper decretis mandatis et ordinacionibus hujus sacri concilii et cujuslibet alterius 20 universalem ecclesiam representantis obtemperare dubitandum non sit, tamen singularius et specialius in hac re tam gravi promittent et se obligabunt bona fide, in casu, quo supradicta per papam adimpleta non fuerint, quod assistent et adherebunt cum effectu in omnibus huic sacro concilio sive hic permanenti sive ad alium locum mutato; execucionique omnium decre- torum sentenciarum et mandatorum ejus tam in concernentibus summum pontificem quam 25 in ceteris quibuscunque ecclesiasticis negociis efficaciter auxilium et favorem prestabunt ac per totam Germaniam prestari facient ; nec directe vel indirecte progressum negociorum et agendorum ipsius concilii impedient ; nec translacionem concilii aut mutacionem procurabunt vel requirent ; ymmo eciam expresse facient, quod suspensiol pape jam promulgata efficaciter per Germaniam observetur, atque inhibebunt et inhiberi facient, ne quis de Germania hoc 3o casu pape obediat vel ad congregacionem Ferrariensem vel aliam per ipsum sub nomine concilii generalis exigendam accedat f ; omnesque alios principes Christianos ad ipsum faciendum in terris et dominiis suis exhortari et pro viribus inducere curabunt, ut sics omnium consensu negocia ecclesie feliciter et salubriter dirigi possint et ordinari ad dei gloriamh et animarum salutem; de predictis quoque adimplendis facient in Germania sollempnem fieri publica- 35 cionem. et circa istas promissiones et obligaciones per dictumi dominum regem Romanorum et electores fiendas intelligatur idem, ubi contingeret papam supranarratis per eum com- pletis per se aut suos non venire, Grecis tamen venientibus ad locum nominatum; ac eciam ut predicte promissiones et obligaciones fiant et locum habeant casu, quo contingeret concilium hic manere propter nonadventum omnium supradictorum scilicet tam pape quam Grecorum 40 modo predicto ad k locum nominatum vel propter nonexhibicionem securitatum predictarum. acl de supradictis promissionibus et obligacionibus idem dominus rex Romanorum habeat m dare litteras sub bulla et domini electores sub sigillis suis huic sancte sinodo infra ...n men- sium spacium. [18] Itemo, sive remaneat hic sacrum concilium sive in illum locum transferatur, 45 50 a) C molestare; die Hss. fallen hier aus der Konstruktion, indem sie an Stelle des von promittere abhängigen quod-Satzes nun mit einem von promittere abhängigen Infinitiv fortfahren. b) M magistros. c) alle Hss. facere et. d)R predictus; M dictus. e) M in mense vor, B hine ad menses vor, S infra vor und mensium spacium nach, R in mense nach dem freien Raum. f) W accedant. g) M add. cum; B add. communi. m) M habeant. h) S add. et honorem. i) B dictos dominos. k) S add. alium. 1)B quodque. 11) WMRBS Raum für eine Zahl. o) MR add. quod. 1 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
Strana 30
30 Kongreß zu Mainz Marz und April 1439. 1438 Dez. 23] serenissimus rex Romanorum concedat unam litteram sub sigillo majestatis sue similem illi bullel auree per inclite memorie dominum Sigismunduma sacro concilio concesse et tradet eam infra dictum terminum. [19] Item et pro securitate presentis concilii, quamdiu hic durabit et eciam si contingat mutari ad alium locum et continuari, detur et constituatur protector idoneus fidelis et gratus huic sacro concilio per dominos ambasiatores domini regis Romanorum predicti juxta potestatem2 eis attributam, qui eos b hic stantes defendat et ad illum locum cum securitate perducat. [20] Item detur opera cum effectu, ut de pecuniis ex indulgenciis Grecorum, que in Alemaniac sunt jam collecte, satisfiat civibus Avinionensibus et aliis creditoribus, quibus 10 pro expensis pro reductione Grecorum factis hec sancta sinodus dinosciturd obligata. 5 1438 13. Verhandlungen der Deutschen und Französischen Gesandten mit dem Ausschuß des Konzils Dez. 24 über dessen Vorschlag Inr. 12]. (Nach Segovia.) 1438 Dezember 24 [Basel]. A W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 57ab (Segovia lib. 14 cap. 9) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 49a b cop. mb. Ferner in den übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 193. 15 Juxta vero habitam deliberacionem3 in ipsa vigilia nativitatis in loco deputacionis pacis, ubi ejus- modi fiebant deliberaciones, vocatis oratoribus Germanie et Francie, quibus assistebat cardinalis sancti Petrid, presidens concilii proposuit: indulgendum esse patribus pro mora transacta in deliberacione, 20 illam causante gravitate materie non vero deficiente sollicitudine patrum; et quomodo juxta instanciam oratorum Germanie5, quod deputati avisare deberent media pro conservacione auctoritatis conciliorum et presertim Basiliensis, quamvis magna cum maturitate deliberassent, eorum tamen avisamentum", tamquam concilii esset, non erat inspiciendum, dande responsionis non eis attributa facultate sed dum- taxat audiendi ipsos oratores et conferendi cum eis auditaque et collata in deputacionibus referendi, adhuc 25 et propter festinanciam avisamentum ipsum non fuerat limatum, sed restabat fieri modificaciones. fuit autem lectum per notarium concilii Thomam Chessneloti in presencia ipsorum oratorum, quorum, prout legebatur in vultibus, plures ostendebant se non bene contentos. cardinalis vero sancti Petri dicens, quod esset in unum cum ipsis, eorum parte petebat dari copiam. responso autem, quod non deceret, Lubicensis episcopus avisabat confidendum, ut septem ex ipsis per se viderent copiam non 30 facturi. cui dicto, quod legeretur eis per unum aut plures ex deputatis, quocienscumque audire vellent, instancia tercio facta pro obtinendo, oratoribus ipsis una cum cardinali sancti Petri alio in loco retractis, seriosa deliberacione deputatis visum extitit dari non debere. et redeuntibus illis Arelatensis respon- dens exponebat: quam periculosum foret in materiis arduis adhuc non plene digestis per cedulas deli- berari, testimonio conmemorato temporis illius, quo practicata fuit parcialis conclusio legatorum, quia 35 propter unam cedulam" videlicet termini assignati civibus Avinionensibus ad solucionem mutui sumpta fuerat omnis occasio scismatis et differencie affligentis ecclesiam dei, idque non fiebat propter aliquam diffidenciam, sed quia non fuerat conmissum a deputacionibus, ut in scriptis daretur; deputati namque dumtaxat habuissent facultatem audiendi conferendi et referendi; et decebat deputatos, velud principi, concilio, aput quod constituti erant, primum notificare eorum deliberaciones. propter quod eciam nullus 40 deputatorum copiam habuisset, sed secreto inter eos tenebantur concepta avisamentas, que, si absque racionibus et motivis illa justificantibus contingeret publicari, magnum periculum esse posset varia variis judicaturis de ipsis. urgebat preterea, quod postquam deputati fuerant, extiterat conclusum in generali congregacione super mutacione aut dissolucione concilii deliberari non posse, nisi per duodecim daretur avisamentum in scriptis?. quocirca rogabat eos pacienter ferre, si copia avisamenti non communicabatur. 45 Dez. 24 a) S add. imperatorem huic. b) B eis hic stantibus. c) MRB Almania. d) WM dinoscatur. 1 RTA. 10 nr. 102. 2 Vgl. nr. 1. 3 Vgl. nr. 10. Der Kardinal, der sich im September 1437 zu einer Kur von Basel nach Baden swohl in der Schweiz] begeben hatte, hielt sich nach deren Beendigung dort und dann in Konstanz auf. Ihn ließen die Deutschen Gesandten auf dem Weg zum Konzil bitten, nach Basel zu den Ver- handlungen zu kommen. Am 20. Dezember in der Nacht langte er zu Schiff in Basel an. (Mon. Conc. 3, I90.) 5 Vgl. S. 24 Z. 21 ff. nr. 12. Vom 23. Februar 1437, vgl. Mansi 30, 1122; 50 Мon. Conc. 2, 936; Hefele 7, 641 f. 8 Vgl. S. 25 Anm. 2. Zu diesem zwischen dem 12. und 15. Januar ge- faßten Beschluß vgl. den Bericht Segovias, Mon. Соnc. 3, 190. 55
30 Kongreß zu Mainz Marz und April 1439. 1438 Dez. 23] serenissimus rex Romanorum concedat unam litteram sub sigillo majestatis sue similem illi bullel auree per inclite memorie dominum Sigismunduma sacro concilio concesse et tradet eam infra dictum terminum. [19] Item et pro securitate presentis concilii, quamdiu hic durabit et eciam si contingat mutari ad alium locum et continuari, detur et constituatur protector idoneus fidelis et gratus huic sacro concilio per dominos ambasiatores domini regis Romanorum predicti juxta potestatem2 eis attributam, qui eos b hic stantes defendat et ad illum locum cum securitate perducat. [20] Item detur opera cum effectu, ut de pecuniis ex indulgenciis Grecorum, que in Alemaniac sunt jam collecte, satisfiat civibus Avinionensibus et aliis creditoribus, quibus 10 pro expensis pro reductione Grecorum factis hec sancta sinodus dinosciturd obligata. 5 1438 13. Verhandlungen der Deutschen und Französischen Gesandten mit dem Ausschuß des Konzils Dez. 24 über dessen Vorschlag Inr. 12]. (Nach Segovia.) 1438 Dezember 24 [Basel]. A W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 57ab (Segovia lib. 14 cap. 9) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 49a b cop. mb. Ferner in den übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 193. 15 Juxta vero habitam deliberacionem3 in ipsa vigilia nativitatis in loco deputacionis pacis, ubi ejus- modi fiebant deliberaciones, vocatis oratoribus Germanie et Francie, quibus assistebat cardinalis sancti Petrid, presidens concilii proposuit: indulgendum esse patribus pro mora transacta in deliberacione, 20 illam causante gravitate materie non vero deficiente sollicitudine patrum; et quomodo juxta instanciam oratorum Germanie5, quod deputati avisare deberent media pro conservacione auctoritatis conciliorum et presertim Basiliensis, quamvis magna cum maturitate deliberassent, eorum tamen avisamentum", tamquam concilii esset, non erat inspiciendum, dande responsionis non eis attributa facultate sed dum- taxat audiendi ipsos oratores et conferendi cum eis auditaque et collata in deputacionibus referendi, adhuc 25 et propter festinanciam avisamentum ipsum non fuerat limatum, sed restabat fieri modificaciones. fuit autem lectum per notarium concilii Thomam Chessneloti in presencia ipsorum oratorum, quorum, prout legebatur in vultibus, plures ostendebant se non bene contentos. cardinalis vero sancti Petri dicens, quod esset in unum cum ipsis, eorum parte petebat dari copiam. responso autem, quod non deceret, Lubicensis episcopus avisabat confidendum, ut septem ex ipsis per se viderent copiam non 30 facturi. cui dicto, quod legeretur eis per unum aut plures ex deputatis, quocienscumque audire vellent, instancia tercio facta pro obtinendo, oratoribus ipsis una cum cardinali sancti Petri alio in loco retractis, seriosa deliberacione deputatis visum extitit dari non debere. et redeuntibus illis Arelatensis respon- dens exponebat: quam periculosum foret in materiis arduis adhuc non plene digestis per cedulas deli- berari, testimonio conmemorato temporis illius, quo practicata fuit parcialis conclusio legatorum, quia 35 propter unam cedulam" videlicet termini assignati civibus Avinionensibus ad solucionem mutui sumpta fuerat omnis occasio scismatis et differencie affligentis ecclesiam dei, idque non fiebat propter aliquam diffidenciam, sed quia non fuerat conmissum a deputacionibus, ut in scriptis daretur; deputati namque dumtaxat habuissent facultatem audiendi conferendi et referendi; et decebat deputatos, velud principi, concilio, aput quod constituti erant, primum notificare eorum deliberaciones. propter quod eciam nullus 40 deputatorum copiam habuisset, sed secreto inter eos tenebantur concepta avisamentas, que, si absque racionibus et motivis illa justificantibus contingeret publicari, magnum periculum esse posset varia variis judicaturis de ipsis. urgebat preterea, quod postquam deputati fuerant, extiterat conclusum in generali congregacione super mutacione aut dissolucione concilii deliberari non posse, nisi per duodecim daretur avisamentum in scriptis?. quocirca rogabat eos pacienter ferre, si copia avisamenti non communicabatur. 45 Dez. 24 a) S add. imperatorem huic. b) B eis hic stantibus. c) MRB Almania. d) WM dinoscatur. 1 RTA. 10 nr. 102. 2 Vgl. nr. 1. 3 Vgl. nr. 10. Der Kardinal, der sich im September 1437 zu einer Kur von Basel nach Baden swohl in der Schweiz] begeben hatte, hielt sich nach deren Beendigung dort und dann in Konstanz auf. Ihn ließen die Deutschen Gesandten auf dem Weg zum Konzil bitten, nach Basel zu den Ver- handlungen zu kommen. Am 20. Dezember in der Nacht langte er zu Schiff in Basel an. (Mon. Conc. 3, I90.) 5 Vgl. S. 24 Z. 21 ff. nr. 12. Vom 23. Februar 1437, vgl. Mansi 30, 1122; 50 Мon. Conc. 2, 936; Hefele 7, 641 f. 8 Vgl. S. 25 Anm. 2. Zu diesem zwischen dem 12. und 15. Januar ge- faßten Beschluß vgl. den Bericht Segovias, Mon. Соnc. 3, 190. 55
Strana 31
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 12-15. 31 illi autem replicarunt instantes pro illa habenda, Lubicensi episcopo attestante id fuisse promissum 1 1438 Dez. 24 cumque Arelatensis eis, quando pecierant deputatorum avisamentum in scriptis sibi dandum. respondisset se de hoc non recordari, cardinalis sancti Petri dicebat, quod sibi et aliis cedula2 ipsa videretur scandaloza dura et inpracticabilis, dicto per quosdam ipsorum oratorum, quoniam in ea continerentur obligaciones principum, quod oportebat maturius desuper deliberari et in scriptis. quibus 5 Arelatensis respondit dandos aliquos ex deputatis lecturos punctatim cedulam ipsam, quantum vellent, Nach diesen Darlegungen des Kardinals necnon exposituros raciones et motiva cujuslibet avisamenti. verließen der Kardinal von St. Peter und einige andere um 2 Uhr nachmittags die Sitzung. Dann beschwerte sich der Bischof von Cuenza, daß der Kardinal von Arles nur die Verdienste des Römischen und Französischen Königs, nicht aber die des Königs von Castilien erwähnt habe. Darauf suchte der Kardinal den Bischof durch 10 eine Hervorhebung der Verdienste seines Königs zu beruhigen. Joannes vero de Eycke, oratorum ultimus regis Romanorum, intelligens eorum adjunctione requestam suam fortificare posse, cum dixisset intencionis fuisse collegarum suorum communicare cum oratoribus omnium regum et principum, qui erant in concilio, sed neque visitassent adhuc Conchensem episcopum et alios, quod tamen intenderent. Endlich verwahrte sich der Erzbischof von Palermo gegen den Vorwurf, daß er, einige Mitgesandte und sein König 15 sich nicht immer für den Frieden der Kirche bemüht hätten. 14. Altammanmeister Adam Riff an Ammanmeister Abrecht Schalck: Verhandlungen mit dem 1438 Dezember 24 Basel. Konzilsausschuß am 24. Dezember; Bitte um Abberufung. 1435 Dez. 24 Aus Straßburg St.-A. Série AA 180 fol. 31 or. ch. lit. cl. Adresse wie in nr. 5. Ersamer [usw. wie nr. 5]. wôllent wissen, das die deputaten des heiligen conciliums, die zu unsern 20 sachen geordent sint, uf hút ein begriff irer antwurt3 lossen hôren uf unser vorderung, der uns nit vast Dez. 24 wol gefallen ist. doch so haben sie darzû gerett, ob uns úczit darinn missefiele, daz wir darzů reden mohtent. als haben wir begert, uns dez ein coppie zû geben, uf daz wir uns wissen môhtent daruf zû bedenken. als haben sie geantwurt, sie haben des nit maht, dann sie solichen begriff noch nit fúr daz gemein con- cilium broht haben. als habent wir von hút frûge biß oben daz es drú slûg vast miteinander gerett 25 und hetten gerne gesehen, daz uns ein coppie worden were. daz môht uns nit gedihen; und haben geret, sie wôllent daz an sant Steffans tag an die deputaciones bringen und werde inen daz erlaubet, so wôllent sie es tun etc. Da er gar ungerne hie ist, hat er uf hinaht des kunigs rete aber gar ernstlich um Ur- laub gebeten: er sei durch einen Diener zurückgerufen wordend; man sei in Straßburg seiner bedörfenlich; hier könne man ihn entbehren, da er nit gelert were; aber sie wollten ihn nicht beurlauben: seine Gegenwart 30 sei ihnen nueze. Bittet nun, die Räte des Königs durch ein Schreiben des Meisters und des Rates unter einem Vorwand um seine Beurlaubung zu ersuchen, zumal er seinen wodsack und besten cleider schon heim ge- sandt habe. Schreibt über die weitere Verwendung seines nicht mehr benötigten Saumpferdes. datum Adam Riff altammeister zû Stroßburg. Basilee vigilia nativitatis domini 1438. Dez. 26 Dez. 21 35 15. Gegenvorschlag der Deutschen Gesandten zur Verlegung des Baseler Konzils5. zwischen Dezember 24 und 276 Basel.] 1438 / 1438 zi. Dez. 24 u.27/ 40 W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 426a b cop. ch. Uberschrift Sequitur cedula prima per ambassiatores regis Alberti Romanorum principum electorum et aliorum Alamanie prelatorum presentata dominis deputatis per sacrum concilium Basiliense super muta- cione concilii ipsius in alium locum, postquam venerant recenter de dieta Nurenbergensi superius commemorata etc. cop. ch. M coll. München Staats-B. cod. lat. 22382 fol. 57a b R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 117b-118a cop. ch. D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 4369 Wittenberg. Gesamt-A. Religionssachen A fol. 115ab cop. ch. Vermerke von anderen Händen oben Avisamenta directa domino Alberto etc. repetitur eciam infra; unten Dise zedel ist gesand worden dem Romschen konige von Basile etc. 45 1 Vgl. nr. 10. Tatsächlich hatten die Konzils- deputierten den Deutschen Gesandten eine Erfüllung dieser Bitte nicht zugesagt. (Vgl. Mon. Conc. 3, 192.) 2 nr. 12. 50 3 nr. 12; vgl. nr. 13. Ein Brief, den der Straßburger Bote Wex am 22. Dezember Riff zugestellt hatte, betraf nur den Breisacher Tag in Sachen Freiburg und Slegelholz und die Weiterführung der Verhandlungen in Basel, enthielt aber nicht die von Riff erschnte Abberufung (vgl. S. 24 Anm. 4.) Identisch mit der in nr. 16 erwähnten alia cedula brevior. € Datierung: Verhandlungen vom 24. Dezember (nr. 13) terminus post quem; die vom 27. (nr. 16) terminus ante quem.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 12-15. 31 illi autem replicarunt instantes pro illa habenda, Lubicensi episcopo attestante id fuisse promissum 1 1438 Dez. 24 cumque Arelatensis eis, quando pecierant deputatorum avisamentum in scriptis sibi dandum. respondisset se de hoc non recordari, cardinalis sancti Petri dicebat, quod sibi et aliis cedula2 ipsa videretur scandaloza dura et inpracticabilis, dicto per quosdam ipsorum oratorum, quoniam in ea continerentur obligaciones principum, quod oportebat maturius desuper deliberari et in scriptis. quibus 5 Arelatensis respondit dandos aliquos ex deputatis lecturos punctatim cedulam ipsam, quantum vellent, Nach diesen Darlegungen des Kardinals necnon exposituros raciones et motiva cujuslibet avisamenti. verließen der Kardinal von St. Peter und einige andere um 2 Uhr nachmittags die Sitzung. Dann beschwerte sich der Bischof von Cuenza, daß der Kardinal von Arles nur die Verdienste des Römischen und Französischen Königs, nicht aber die des Königs von Castilien erwähnt habe. Darauf suchte der Kardinal den Bischof durch 10 eine Hervorhebung der Verdienste seines Königs zu beruhigen. Joannes vero de Eycke, oratorum ultimus regis Romanorum, intelligens eorum adjunctione requestam suam fortificare posse, cum dixisset intencionis fuisse collegarum suorum communicare cum oratoribus omnium regum et principum, qui erant in concilio, sed neque visitassent adhuc Conchensem episcopum et alios, quod tamen intenderent. Endlich verwahrte sich der Erzbischof von Palermo gegen den Vorwurf, daß er, einige Mitgesandte und sein König 15 sich nicht immer für den Frieden der Kirche bemüht hätten. 14. Altammanmeister Adam Riff an Ammanmeister Abrecht Schalck: Verhandlungen mit dem 1438 Dezember 24 Basel. Konzilsausschuß am 24. Dezember; Bitte um Abberufung. 1435 Dez. 24 Aus Straßburg St.-A. Série AA 180 fol. 31 or. ch. lit. cl. Adresse wie in nr. 5. Ersamer [usw. wie nr. 5]. wôllent wissen, das die deputaten des heiligen conciliums, die zu unsern 20 sachen geordent sint, uf hút ein begriff irer antwurt3 lossen hôren uf unser vorderung, der uns nit vast Dez. 24 wol gefallen ist. doch so haben sie darzû gerett, ob uns úczit darinn missefiele, daz wir darzů reden mohtent. als haben wir begert, uns dez ein coppie zû geben, uf daz wir uns wissen môhtent daruf zû bedenken. als haben sie geantwurt, sie haben des nit maht, dann sie solichen begriff noch nit fúr daz gemein con- cilium broht haben. als habent wir von hút frûge biß oben daz es drú slûg vast miteinander gerett 25 und hetten gerne gesehen, daz uns ein coppie worden were. daz môht uns nit gedihen; und haben geret, sie wôllent daz an sant Steffans tag an die deputaciones bringen und werde inen daz erlaubet, so wôllent sie es tun etc. Da er gar ungerne hie ist, hat er uf hinaht des kunigs rete aber gar ernstlich um Ur- laub gebeten: er sei durch einen Diener zurückgerufen wordend; man sei in Straßburg seiner bedörfenlich; hier könne man ihn entbehren, da er nit gelert were; aber sie wollten ihn nicht beurlauben: seine Gegenwart 30 sei ihnen nueze. Bittet nun, die Räte des Königs durch ein Schreiben des Meisters und des Rates unter einem Vorwand um seine Beurlaubung zu ersuchen, zumal er seinen wodsack und besten cleider schon heim ge- sandt habe. Schreibt über die weitere Verwendung seines nicht mehr benötigten Saumpferdes. datum Adam Riff altammeister zû Stroßburg. Basilee vigilia nativitatis domini 1438. Dez. 26 Dez. 21 35 15. Gegenvorschlag der Deutschen Gesandten zur Verlegung des Baseler Konzils5. zwischen Dezember 24 und 276 Basel.] 1438 / 1438 zi. Dez. 24 u.27/ 40 W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 426a b cop. ch. Uberschrift Sequitur cedula prima per ambassiatores regis Alberti Romanorum principum electorum et aliorum Alamanie prelatorum presentata dominis deputatis per sacrum concilium Basiliense super muta- cione concilii ipsius in alium locum, postquam venerant recenter de dieta Nurenbergensi superius commemorata etc. cop. ch. M coll. München Staats-B. cod. lat. 22382 fol. 57a b R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 117b-118a cop. ch. D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 4369 Wittenberg. Gesamt-A. Religionssachen A fol. 115ab cop. ch. Vermerke von anderen Händen oben Avisamenta directa domino Alberto etc. repetitur eciam infra; unten Dise zedel ist gesand worden dem Romschen konige von Basile etc. 45 1 Vgl. nr. 10. Tatsächlich hatten die Konzils- deputierten den Deutschen Gesandten eine Erfüllung dieser Bitte nicht zugesagt. (Vgl. Mon. Conc. 3, 192.) 2 nr. 12. 50 3 nr. 12; vgl. nr. 13. Ein Brief, den der Straßburger Bote Wex am 22. Dezember Riff zugestellt hatte, betraf nur den Breisacher Tag in Sachen Freiburg und Slegelholz und die Weiterführung der Verhandlungen in Basel, enthielt aber nicht die von Riff erschnte Abberufung (vgl. S. 24 Anm. 4.) Identisch mit der in nr. 16 erwähnten alia cedula brevior. € Datierung: Verhandlungen vom 24. Dezember (nr. 13) terminus post quem; die vom 27. (nr. 16) terminus ante quem.
Strana 32
32 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1438 zw. Dez. 24u.27] Erwähnt: Mansi, Conc. Coll. 31, 193 nach Vorl. W; Pückert S. 83 nach Vorl. D; Valois 2, 147 Anm. 3 nach Hs. in Poitiers ms. 245 f. 66 a. [I] Primoa, quod sacrum concilium sui auctoritate aliquem alium locum in Germania nominet et exnunc decretet in eventum consensus et concordie pape et Grecorumb pro celebratione ycumenici concilii et rebus inibi tractandis prosequendis et terminandis; quem locum papa per bullam specialem tamquam ad hoc nominatum per sacrum Basiliense con- cilium acceptabite vel saltim ipsi Greci acceptabuntd cessante prorsus et revocata penitus Ferrariensi congregacione. [Ia] ade quem quidem locum patres hujus sacri Basiliensis concilii necnon papa per se aut suos presidentes et similiter Greci infra tres menses a tempore consensus pape aut Grecorum se conferre teneantur. [2] Deinde f sanctissimus dominus noster papa ad hujusmodi concilium personaliter accedat infra terminum supradictum, si quovismodo fieri possit; alioquin suos mittat persona- liter presidentes, qui admittentur et presidebunt in eo sub ea forma, prouts in hoc sacro Ba- siliensi concilio servatum est. [2a] et in omnibus servabitur inibi modus procedendi, quem ipsa synodus ycumenica declarabit, prout eciam in decreto1 compactatorum cum Grecis 15 continetur. [3] In eum autem eventum, quo papa rennueret in premissa consentire, nichilominus, si dicti Greci in locum (ut prefertur) nominandum, venire consenserinth, patres presentis concilii ad eundem locum se teneantur transferrei infra eundem terminum trium mensium concilium ycumenicum inibi celebraturi ; [3a] in quo de provisione pape et sedik aposto- 20 lice et prelatis aliis facienda tractabitur et ordinabitur, prout spiritus sanctus dictabit. [4] Item ordinabitur, quod de pecuniis indulgenciarum aut alias qualitercumque satis- fiat civibus Avinionensibus de pecuniis per eos mutuatis sacrom concilio et n de expensis per eos factis pro reductione Grecorum. [5] Item in prima sessione ejusdem ycumenici concilii papa per se vel per suos presidentes 25 plena potestate fulsitoso canones sacri Constanciensis concilii, quorum unus incipit2 „Et primo" et alius incipit „Item statuit"", profitebitur clare et expresse in forma Constancie declarata. [6] Item omnia acta per hoc sacrum" concilium Basilienseu et similiterq per sanctissi- mum dominum nostrum papamq in materia justicie aut gracie, si non concernunt interesse 30 parcium privatarumr, habeant suum effectum. cetera vero, que respiciunt parcium aliarum, maxime ex differenciis inter concilium et papam, relinquantur concordie vel judicio per ipsum ycumenicum concilium. [7] Quia vero paxs nulla sperari potest dum undiquet sunt arma vibrata, expedit omnino, ut, quam primum papa in locum hujusmodi consenserit ac penas et censuras contra hoc 35 sacrum concilium et ejus adherentes penitus et omnino sustulerit, quod u mox suspensio3 de ipso hic facta censeatur sublata et quod u incontinenti similiteru sacrum concilium omnes hujusmodi censuras, quas contra papam et adherentes eidem promulgavit et omnia utrin- que acta occasione suspensionisw3 hujusmodi reintegrentur et in pristinum restituantur. 10 5 a) in D beginnt der Artikel mit den Worten Secundus articulus videlicet quod; ihm geht nümlich folgender (in 40 WMR fehlender) Artikel voraus: Quia ea, que pridem per dominos deputatos sacri concilii super petitis am- basiatorum serenissimi Romanorum regis et sacri imperii principum et prelatorum deliberata et ipsis am- basiatoribus sola pronunciacione patefacta fuere [vgl. nr. 12], impracticabilia creduntur, visum est ipsis am- basiatoribus alia media temptari posse, per que sacrorum conciliorum auctoritas ac sedis apostolice reverencia servaretur. b) D add. aut saltim Grecorum. c) om. D. d) D acceptabit vel acceptabimur statt accepta 45 bunt. e) D om. ad bis teneantur. f) D zicht diesen Artikel mit dem vorhergehenden zu einem zusammen. D denique. g) D sicut. h) D consenserunt. I) MRD conferre. k) WMRD sedis. 1) D add. ibidem omnino. m) D add. Basiliensi. n) WMR ut; D necnon. 0) MD fulcitos. p) om. D. q) om. D. t) D utrobique. u) om. D. v) Delque r) D partis private ; MR verderbt. s) WMR pars; D parum. adherentes. W) MR dispensacionis; D dissencionum. 1 Vom 7. Mai 1437, vgl. S. 16 Anm. 3. 2 Beide Sätze beschlossen am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 3 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 50
32 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1438 zw. Dez. 24u.27] Erwähnt: Mansi, Conc. Coll. 31, 193 nach Vorl. W; Pückert S. 83 nach Vorl. D; Valois 2, 147 Anm. 3 nach Hs. in Poitiers ms. 245 f. 66 a. [I] Primoa, quod sacrum concilium sui auctoritate aliquem alium locum in Germania nominet et exnunc decretet in eventum consensus et concordie pape et Grecorumb pro celebratione ycumenici concilii et rebus inibi tractandis prosequendis et terminandis; quem locum papa per bullam specialem tamquam ad hoc nominatum per sacrum Basiliense con- cilium acceptabite vel saltim ipsi Greci acceptabuntd cessante prorsus et revocata penitus Ferrariensi congregacione. [Ia] ade quem quidem locum patres hujus sacri Basiliensis concilii necnon papa per se aut suos presidentes et similiter Greci infra tres menses a tempore consensus pape aut Grecorum se conferre teneantur. [2] Deinde f sanctissimus dominus noster papa ad hujusmodi concilium personaliter accedat infra terminum supradictum, si quovismodo fieri possit; alioquin suos mittat persona- liter presidentes, qui admittentur et presidebunt in eo sub ea forma, prouts in hoc sacro Ba- siliensi concilio servatum est. [2a] et in omnibus servabitur inibi modus procedendi, quem ipsa synodus ycumenica declarabit, prout eciam in decreto1 compactatorum cum Grecis 15 continetur. [3] In eum autem eventum, quo papa rennueret in premissa consentire, nichilominus, si dicti Greci in locum (ut prefertur) nominandum, venire consenserinth, patres presentis concilii ad eundem locum se teneantur transferrei infra eundem terminum trium mensium concilium ycumenicum inibi celebraturi ; [3a] in quo de provisione pape et sedik aposto- 20 lice et prelatis aliis facienda tractabitur et ordinabitur, prout spiritus sanctus dictabit. [4] Item ordinabitur, quod de pecuniis indulgenciarum aut alias qualitercumque satis- fiat civibus Avinionensibus de pecuniis per eos mutuatis sacrom concilio et n de expensis per eos factis pro reductione Grecorum. [5] Item in prima sessione ejusdem ycumenici concilii papa per se vel per suos presidentes 25 plena potestate fulsitoso canones sacri Constanciensis concilii, quorum unus incipit2 „Et primo" et alius incipit „Item statuit"", profitebitur clare et expresse in forma Constancie declarata. [6] Item omnia acta per hoc sacrum" concilium Basilienseu et similiterq per sanctissi- mum dominum nostrum papamq in materia justicie aut gracie, si non concernunt interesse 30 parcium privatarumr, habeant suum effectum. cetera vero, que respiciunt parcium aliarum, maxime ex differenciis inter concilium et papam, relinquantur concordie vel judicio per ipsum ycumenicum concilium. [7] Quia vero paxs nulla sperari potest dum undiquet sunt arma vibrata, expedit omnino, ut, quam primum papa in locum hujusmodi consenserit ac penas et censuras contra hoc 35 sacrum concilium et ejus adherentes penitus et omnino sustulerit, quod u mox suspensio3 de ipso hic facta censeatur sublata et quod u incontinenti similiteru sacrum concilium omnes hujusmodi censuras, quas contra papam et adherentes eidem promulgavit et omnia utrin- que acta occasione suspensionisw3 hujusmodi reintegrentur et in pristinum restituantur. 10 5 a) in D beginnt der Artikel mit den Worten Secundus articulus videlicet quod; ihm geht nümlich folgender (in 40 WMR fehlender) Artikel voraus: Quia ea, que pridem per dominos deputatos sacri concilii super petitis am- basiatorum serenissimi Romanorum regis et sacri imperii principum et prelatorum deliberata et ipsis am- basiatoribus sola pronunciacione patefacta fuere [vgl. nr. 12], impracticabilia creduntur, visum est ipsis am- basiatoribus alia media temptari posse, per que sacrorum conciliorum auctoritas ac sedis apostolice reverencia servaretur. b) D add. aut saltim Grecorum. c) om. D. d) D acceptabit vel acceptabimur statt accepta 45 bunt. e) D om. ad bis teneantur. f) D zicht diesen Artikel mit dem vorhergehenden zu einem zusammen. D denique. g) D sicut. h) D consenserunt. I) MRD conferre. k) WMRD sedis. 1) D add. ibidem omnino. m) D add. Basiliensi. n) WMR ut; D necnon. 0) MD fulcitos. p) om. D. q) om. D. t) D utrobique. u) om. D. v) Delque r) D partis private ; MR verderbt. s) WMR pars; D parum. adherentes. W) MR dispensacionis; D dissencionum. 1 Vom 7. Mai 1437, vgl. S. 16 Anm. 3. 2 Beide Sätze beschlossen am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 3 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 50
Strana 33
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 15-17. 33 [8] Ne autem pretextu translacionis ejusdema dissolucio hujus conciliib ingeratur, convenire videtur, quod dominus rex Romanorum cum universo imperio providebit de tutela et securitate loci illius, quem presens concilium ad hoc nominaverit d et in quem papa aut Greci consenserint sub Germanica nacione, ac inibi protectorem constituet, necnon de 5 salvoconductu et securitate loci et stratarume ac victualium competencia et omni commoditate, que humanis conciliis potest subjacere, plenissime providebit. poteruntque patres hujus sacri concilii aliquos de suo gremio illico premittere, ut sic omnia preparatoria taliter ordinentur, ut nulla machinacione ycumenici concilii sepedicti valeat celebracio impediri. [1438 zw. Dez. 24n. 27] 10 16. Verhandlungen zwischen den Deutschen Gesandten und der Generalkongregation. (Nach 1438 Dez. 27 1438 Dezember 27 [Basel]. Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 57b -58a (Segovia lib. 14 cap. 10) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 49b cop. mb. Ferner in den übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 194 f. 20 25 Cujus [d. h. regis Romanorum] orator Lubicensis episcopus in die sancti Johannis post conci- Dez.27 lialem missam patribus supplicans dari benignum magis responsum cedula1 ostensa oratoribus per depu- tatos, cujus fuerat denegata copia, multa aspera continente, cum dixisset eos considerasse eundem effectum posse haberi in alia cedula breviori2, quam intendebant proponere; quodque animadvertere deberent patres, ne de eis diceretur, quod propter unum persequendum hominem (intellecto Eugenio papa) ecclesia tota in turbacione poneretur, erklärte der Protonotar Ludwig von Rom als Sprecher der Aragonischen Gesandten deren Anschluß an die Deutschen Gesandten; der Bischof von Cuenza als Gesandter Castiliens verschob eine entsprechende Erklärung auf gelegenere Zeit; ihm schloß sich der Bischof von Viseu als Ver- treter Portugals an. post quorum verba cardinalis Arelatensis premittens, quod a semetipso lo- queretur, laudans zelum intencionemque regis Romanorum et electorum imperii graciasque illis agens, quod tam solemni ambasiata honoratum esset ab eis concilium, exponebat diligenciam sollicitudinem atque vigilias deputatorum super materia per ipsos proposita mane et post meridiem, sepe eciam post secundam horam noctis; et quomodo instancia per eos facta3, ut per deputatos velut expertos magis aperirentur media pro conservanda auctoritate ecclesie Basiliensis et aliorum generalium conciliorum, instantibus ipsis vigilia natalis ostendissent cedulam4 de appunctuatis non per modum responsionis, sed avisamenti; 30 dedissentque deputatos ad notificandum eis cedulam, quandocumque vellent, et conferendum cum ipsis; quia periculum fuisset cedulam publicari absque racionibus et motivis illius, copia non denegata, sed dilata, ut primo concilio notificaretur, quia deputatis ipsis dumtaxat erat conmissum audire conferre et referre; nec intencionis foret patrum persequi unum hominem, sed regimini ecclesie providere, quod manifestum fiebat ex mansuetudine concilii ac benignitate, rogacione eciam pro eo f facta speciali feria [113s] 35 sexta majoris ebdomade"; nec cedula concepta per deputatos erat velut in ejus persecucionem, sed ut April I! ecclesia nostris futurisque diebus in pace maneret, similes quomodo ab ipso Eugenio turbaciones et scandala non passura, ut que requisierant, generalium auctoritati conciliorum manutenende per ipsa avisa- menta provideretur. Dez. 21 15 40 17. Sitzung des Unterausschusses‘ des Konzils mit den Deutschen Gesandten. [Nach der schrift- 1438 Dez. 31 lichen Zusammenfassung des von Johannes von Segovia am 13. Januar 1439 vor der all- a) om. D. b) D om. hujus concilii. c) D hec cautela convenire. d) Delegerit. e) WMR scripturarum; D om scr. ac. f) W ea. 50 1 nr. 12. 2 nr. 15. Ist jedoch nicht überreicht, sondern nach 45 langen Verhandlungen durch nr. 22 ersetzt worden; vgl. S. 68 Z. Iff. 3 Vgl. S. 24 Z. 21 ff. 4 nr. 12. 5 RTA. 13 nr. 155. Uber dessen Einsetzung vgl. S. 31 Z. 5. Uber seine Tätigkeit vgl. bei Segovia: Ad conferendum cum oratoribus principum super avisamentis [nr. 12) subdeputati abbas Scocie, Johannes de Segobia, archidiaconus Metensis et Thomas de Corcelli, cum die innocentium [Dez. 28] cedulam [nr. 12] le- gissent, coram eis offerentes, si que difficilia obi- cerentur, aperturos esse illorum racionum, quantum esset possibile, die sancti Silvestri [Dez. 31] apud sanctum Dominicum onere ei dato a collegis Jo- hannes de Segovia coram dictis oratoribus assistente eis cardinalis sancti Petri exordiebatur [folgen Dar- legungen, die sich mit unserer nr. inhaltlich fast völlig decken]. (Mon. Conc. 3, 200.) Deutsche Reichstags-Akten XIV 5
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 15-17. 33 [8] Ne autem pretextu translacionis ejusdema dissolucio hujus conciliib ingeratur, convenire videtur, quod dominus rex Romanorum cum universo imperio providebit de tutela et securitate loci illius, quem presens concilium ad hoc nominaverit d et in quem papa aut Greci consenserint sub Germanica nacione, ac inibi protectorem constituet, necnon de 5 salvoconductu et securitate loci et stratarume ac victualium competencia et omni commoditate, que humanis conciliis potest subjacere, plenissime providebit. poteruntque patres hujus sacri concilii aliquos de suo gremio illico premittere, ut sic omnia preparatoria taliter ordinentur, ut nulla machinacione ycumenici concilii sepedicti valeat celebracio impediri. [1438 zw. Dez. 24n. 27] 10 16. Verhandlungen zwischen den Deutschen Gesandten und der Generalkongregation. (Nach 1438 Dez. 27 1438 Dezember 27 [Basel]. Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 57b -58a (Segovia lib. 14 cap. 10) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 49b cop. mb. Ferner in den übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 194 f. 20 25 Cujus [d. h. regis Romanorum] orator Lubicensis episcopus in die sancti Johannis post conci- Dez.27 lialem missam patribus supplicans dari benignum magis responsum cedula1 ostensa oratoribus per depu- tatos, cujus fuerat denegata copia, multa aspera continente, cum dixisset eos considerasse eundem effectum posse haberi in alia cedula breviori2, quam intendebant proponere; quodque animadvertere deberent patres, ne de eis diceretur, quod propter unum persequendum hominem (intellecto Eugenio papa) ecclesia tota in turbacione poneretur, erklärte der Protonotar Ludwig von Rom als Sprecher der Aragonischen Gesandten deren Anschluß an die Deutschen Gesandten; der Bischof von Cuenza als Gesandter Castiliens verschob eine entsprechende Erklärung auf gelegenere Zeit; ihm schloß sich der Bischof von Viseu als Ver- treter Portugals an. post quorum verba cardinalis Arelatensis premittens, quod a semetipso lo- queretur, laudans zelum intencionemque regis Romanorum et electorum imperii graciasque illis agens, quod tam solemni ambasiata honoratum esset ab eis concilium, exponebat diligenciam sollicitudinem atque vigilias deputatorum super materia per ipsos proposita mane et post meridiem, sepe eciam post secundam horam noctis; et quomodo instancia per eos facta3, ut per deputatos velut expertos magis aperirentur media pro conservanda auctoritate ecclesie Basiliensis et aliorum generalium conciliorum, instantibus ipsis vigilia natalis ostendissent cedulam4 de appunctuatis non per modum responsionis, sed avisamenti; 30 dedissentque deputatos ad notificandum eis cedulam, quandocumque vellent, et conferendum cum ipsis; quia periculum fuisset cedulam publicari absque racionibus et motivis illius, copia non denegata, sed dilata, ut primo concilio notificaretur, quia deputatis ipsis dumtaxat erat conmissum audire conferre et referre; nec intencionis foret patrum persequi unum hominem, sed regimini ecclesie providere, quod manifestum fiebat ex mansuetudine concilii ac benignitate, rogacione eciam pro eo f facta speciali feria [113s] 35 sexta majoris ebdomade"; nec cedula concepta per deputatos erat velut in ejus persecucionem, sed ut April I! ecclesia nostris futurisque diebus in pace maneret, similes quomodo ab ipso Eugenio turbaciones et scandala non passura, ut que requisierant, generalium auctoritati conciliorum manutenende per ipsa avisa- menta provideretur. Dez. 21 15 40 17. Sitzung des Unterausschusses‘ des Konzils mit den Deutschen Gesandten. [Nach der schrift- 1438 Dez. 31 lichen Zusammenfassung des von Johannes von Segovia am 13. Januar 1439 vor der all- a) om. D. b) D om. hujus concilii. c) D hec cautela convenire. d) Delegerit. e) WMR scripturarum; D om scr. ac. f) W ea. 50 1 nr. 12. 2 nr. 15. Ist jedoch nicht überreicht, sondern nach 45 langen Verhandlungen durch nr. 22 ersetzt worden; vgl. S. 68 Z. Iff. 3 Vgl. S. 24 Z. 21 ff. 4 nr. 12. 5 RTA. 13 nr. 155. Uber dessen Einsetzung vgl. S. 31 Z. 5. Uber seine Tätigkeit vgl. bei Segovia: Ad conferendum cum oratoribus principum super avisamentis [nr. 12) subdeputati abbas Scocie, Johannes de Segobia, archidiaconus Metensis et Thomas de Corcelli, cum die innocentium [Dez. 28] cedulam [nr. 12] le- gissent, coram eis offerentes, si que difficilia obi- cerentur, aperturos esse illorum racionum, quantum esset possibile, die sancti Silvestri [Dez. 31] apud sanctum Dominicum onere ei dato a collegis Jo- hannes de Segovia coram dictis oratoribus assistente eis cardinalis sancti Petri exordiebatur [folgen Dar- legungen, die sich mit unserer nr. inhaltlich fast völlig decken]. (Mon. Conc. 3, 200.) Deutsche Reichstags-Akten XIV 5
Strana 34
34 1438 Dez. 31 gemeinen Deputation erstatteten Berichts 1./ 1438 Dezember 312 Basel. Kongreß zu Mainz März und April 1439. W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 427a-434a cop.ch. Uberschrift Sequuntur raciones, quibus deputati sacri concilii predicti moti fuerunt, ut cedulam suam [nr. 12] ita prout jacet avisarent. Schlußbemerkung Et sic est finis racionum, quibus deputati concilii moti sunt ad faciendum cedulam suam in ea forma qua est super mutacione concilii 5 in alium locum. Alineas bei A und B, sowie bei I-VII des Teiles A. R coll. Rom B. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 123b-138a cop. ch. Uberschrift mit W nahezu wörtlich übereinstimmend. In längerem Auszug gedruckt: Mon. Conc. 3, 201-21I. [A. Segovias Darlegungen zur Begründung des Ausschuß-Vorschlags vom 23. Dezember 1438.] 10 [I] Constat3 ex gestis hujus sacri Basiliensis concilii et litteris summi pontificis et notum est toti orbi, quod summus pontifex dominus Eugenius papa quartus modernus bina vice deputatis a concilio ad audiendum et conferendum cum dictis oratoribus super hac materia per ipsos oratores Germanie, qui jam requisiti fuerant, ut 15 aperirent media, que sibi viderentur, fuit proposi- tum, rememorando instancias factas pro [R super] pace ecclesie a dominis suis quodque de firma inten- cione eorum esset velle [om. R] manutenere auctori- tatem generalium conciliorum et specialiter hujus 20 Basiliensis; sed ad ipsos oratores non pertineret avisare media de hujusmodi conservacione; pocius autem hoc pertineret ad patres concilii, qui tam diucius et vigilancius super hoc laborarunt a sep- tennio et amplius. deputati vero a sacro concilio 25 continue laborantes super hujusmodi avisamentis aperiendis tandem convenerunt in nonnulla avi- samenta [die S. 25 Anm. 2 erwähnten Voten] tam- quam conveniencia pro conservacione auctoritatis generalium conciliorum et istius ac pro celebracione 30 hujus concilii, cum deberet in alium locum trans- ferri. super hiis autem confecta est [R add. certa] cedula tenoris infrascripti [nr. 12], que lecta fuit coram omnibus oratoribus supradictis 24. ejusdem [Dez. 24, nr. 13]. et dicti domini deputati commise- 35 runt aliquibus ex ipsis, quod deberent dictam cedu- lam coram ipsis oratoribus, quocienscumque eis placuisset, legere ac cum ipsis conferre explicando raciones et motiva, que moverunt ipsos deputatos ad hujusmodi avisamenta ponendum. cumque pre- 40 sentiretur, quod primo avisamenta de professione veritatis facienda [em; Vorl. faciendi] per summum pontificem et de eradicacione illius conventiculi Ferrariensis a quibusdam ex dictis oratoribus quasi [Rom. quasi bis oratoribus] aspera putabantur [vgl. nr. 13], per unum ex dictis subdeputatis coram prefatis oratoribus ultima dicti mensis decembris [Dez. 31] fuerunt exposita nonnulla ex motivis patrum, qui dictam cedulam [nr. 12] concordarunt. et fuit eciam de hoc et [R add. de] aliis avisamentis 50 facta seriosius relacio coram patribus de concilio. hujus [dieser Satz in R mit roter Tinte in Alinea] autem exposicionis et relacionis summarius effectus paucis additis vel mutatis est iste. [Folgt auf neuer Zeile unsere nr. Constat usw.] 3 Teil I begründet die Forderung auf Widerruf der zweiten Auflösung, nr. 12 art. 1. 1 Vgl. den Protokolleintrag Hüglins in Conc. Bas. 6, 302 Z. 36 ff. — Wir haben in unserer nr. nicht den Wortlaut der Ausführungen Segovias vom 31. Dezember vor uns, auch nicht den des Berichtes vom 13. Januar, sondern den einer schriftlichen Aus- arbeitung dieses letzteren Berichtes. Es ist aber mit Sicherheit anzunchmen, daß der Inhalt der Aus- führungen, des Berichtes und der Ausarbeitung sich deckt. Endlich hat Segovia in seine Chronik einen Auszug dieser Ausarbeitung aufgenommen. Er stimmt inhaltlich bis auf das Schlußstück mit unserer nr. überein. Demnach sind die übereinstimmenden Stellen von uns nicht wörtlich, sondern nur durch einen Hinweis auf den Druck in Mon. Conc. Bd. 3 auf- genommen worden; das abweichende Schlußstück bringen wir wörtlich in Anmerkung. Der Auszug der Konzilschronik ist die jüngste Formulierung. Denn er bringt einen Schluß, der dem Aufbau der Gesamt- darlegungen besser entspricht als der Schluß, den unsere nr. hat. Der Schluß unserer nr. zeigt ein Ab- lenken in andere vom Thema wegführende, aber den Konzilsvätern außerordentlich naheliegende Gedanken- gänge. Dem Hörer mußte dieses Abgleiten nicht so fühlbar werden wie einem zukünftigen Leser; deshalb der ge- danklich besser passende Schluß in der Konzilschronik. 2 Die Datierung ergibt sich aus Anm. I und einer in W und R überlieferten historischen Einleitung zu vorliegender nr. Sie lautet: Veneris quinta decembris [Dez. 5, nrr. 3 und 4] et 12. ejusdem [Dez. 12, nrr. 6 und 7] secundo anno domini 1438 in generali con- gregacione sacri Basiliensis generalis concilii per venerabiles oratores invictissimi regis Romanorum Alberti etc. et dominorum electorum sacri imperii principum spiritualium et temporalium ac insignium communitatum nacionis Germanice tamquam pro medio convenienti ad pacem ecclesie fuit proposi- tum et supplicatum, ut concilium sua auctoritate nominaret alium locum pro ycumenico concilio transferretque se in illum, in quo posset fieri unio Grecorum et tractari de pace ecclesie. hoc etiam idem, quod [R quasi] in effectu nisi sunt petere reverendi oratores Christianissimi regis Francie in sua proposicione coram deputatis concilii mercurii tercia mensis predicti [Dez. 3, vgl. S. 8 Anm. I]. demum jovis 17. ejusdem [Dez. 17, nr. 10] coram 45 55
34 1438 Dez. 31 gemeinen Deputation erstatteten Berichts 1./ 1438 Dezember 312 Basel. Kongreß zu Mainz März und April 1439. W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 427a-434a cop.ch. Uberschrift Sequuntur raciones, quibus deputati sacri concilii predicti moti fuerunt, ut cedulam suam [nr. 12] ita prout jacet avisarent. Schlußbemerkung Et sic est finis racionum, quibus deputati concilii moti sunt ad faciendum cedulam suam in ea forma qua est super mutacione concilii 5 in alium locum. Alineas bei A und B, sowie bei I-VII des Teiles A. R coll. Rom B. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 123b-138a cop. ch. Uberschrift mit W nahezu wörtlich übereinstimmend. In längerem Auszug gedruckt: Mon. Conc. 3, 201-21I. [A. Segovias Darlegungen zur Begründung des Ausschuß-Vorschlags vom 23. Dezember 1438.] 10 [I] Constat3 ex gestis hujus sacri Basiliensis concilii et litteris summi pontificis et notum est toti orbi, quod summus pontifex dominus Eugenius papa quartus modernus bina vice deputatis a concilio ad audiendum et conferendum cum dictis oratoribus super hac materia per ipsos oratores Germanie, qui jam requisiti fuerant, ut 15 aperirent media, que sibi viderentur, fuit proposi- tum, rememorando instancias factas pro [R super] pace ecclesie a dominis suis quodque de firma inten- cione eorum esset velle [om. R] manutenere auctori- tatem generalium conciliorum et specialiter hujus 20 Basiliensis; sed ad ipsos oratores non pertineret avisare media de hujusmodi conservacione; pocius autem hoc pertineret ad patres concilii, qui tam diucius et vigilancius super hoc laborarunt a sep- tennio et amplius. deputati vero a sacro concilio 25 continue laborantes super hujusmodi avisamentis aperiendis tandem convenerunt in nonnulla avi- samenta [die S. 25 Anm. 2 erwähnten Voten] tam- quam conveniencia pro conservacione auctoritatis generalium conciliorum et istius ac pro celebracione 30 hujus concilii, cum deberet in alium locum trans- ferri. super hiis autem confecta est [R add. certa] cedula tenoris infrascripti [nr. 12], que lecta fuit coram omnibus oratoribus supradictis 24. ejusdem [Dez. 24, nr. 13]. et dicti domini deputati commise- 35 runt aliquibus ex ipsis, quod deberent dictam cedu- lam coram ipsis oratoribus, quocienscumque eis placuisset, legere ac cum ipsis conferre explicando raciones et motiva, que moverunt ipsos deputatos ad hujusmodi avisamenta ponendum. cumque pre- 40 sentiretur, quod primo avisamenta de professione veritatis facienda [em; Vorl. faciendi] per summum pontificem et de eradicacione illius conventiculi Ferrariensis a quibusdam ex dictis oratoribus quasi [Rom. quasi bis oratoribus] aspera putabantur [vgl. nr. 13], per unum ex dictis subdeputatis coram prefatis oratoribus ultima dicti mensis decembris [Dez. 31] fuerunt exposita nonnulla ex motivis patrum, qui dictam cedulam [nr. 12] concordarunt. et fuit eciam de hoc et [R add. de] aliis avisamentis 50 facta seriosius relacio coram patribus de concilio. hujus [dieser Satz in R mit roter Tinte in Alinea] autem exposicionis et relacionis summarius effectus paucis additis vel mutatis est iste. [Folgt auf neuer Zeile unsere nr. Constat usw.] 3 Teil I begründet die Forderung auf Widerruf der zweiten Auflösung, nr. 12 art. 1. 1 Vgl. den Protokolleintrag Hüglins in Conc. Bas. 6, 302 Z. 36 ff. — Wir haben in unserer nr. nicht den Wortlaut der Ausführungen Segovias vom 31. Dezember vor uns, auch nicht den des Berichtes vom 13. Januar, sondern den einer schriftlichen Aus- arbeitung dieses letzteren Berichtes. Es ist aber mit Sicherheit anzunchmen, daß der Inhalt der Aus- führungen, des Berichtes und der Ausarbeitung sich deckt. Endlich hat Segovia in seine Chronik einen Auszug dieser Ausarbeitung aufgenommen. Er stimmt inhaltlich bis auf das Schlußstück mit unserer nr. überein. Demnach sind die übereinstimmenden Stellen von uns nicht wörtlich, sondern nur durch einen Hinweis auf den Druck in Mon. Conc. Bd. 3 auf- genommen worden; das abweichende Schlußstück bringen wir wörtlich in Anmerkung. Der Auszug der Konzilschronik ist die jüngste Formulierung. Denn er bringt einen Schluß, der dem Aufbau der Gesamt- darlegungen besser entspricht als der Schluß, den unsere nr. hat. Der Schluß unserer nr. zeigt ein Ab- lenken in andere vom Thema wegführende, aber den Konzilsvätern außerordentlich naheliegende Gedanken- gänge. Dem Hörer mußte dieses Abgleiten nicht so fühlbar werden wie einem zukünftigen Leser; deshalb der ge- danklich besser passende Schluß in der Konzilschronik. 2 Die Datierung ergibt sich aus Anm. I und einer in W und R überlieferten historischen Einleitung zu vorliegender nr. Sie lautet: Veneris quinta decembris [Dez. 5, nrr. 3 und 4] et 12. ejusdem [Dez. 12, nrr. 6 und 7] secundo anno domini 1438 in generali con- gregacione sacri Basiliensis generalis concilii per venerabiles oratores invictissimi regis Romanorum Alberti etc. et dominorum electorum sacri imperii principum spiritualium et temporalium ac insignium communitatum nacionis Germanice tamquam pro medio convenienti ad pacem ecclesie fuit proposi- tum et supplicatum, ut concilium sua auctoritate nominaret alium locum pro ycumenico concilio transferretque se in illum, in quo posset fieri unio Grecorum et tractari de pace ecclesie. hoc etiam idem, quod [R quasi] in effectu nisi sunt petere reverendi oratores Christianissimi regis Francie in sua proposicione coram deputatis concilii mercurii tercia mensis predicti [Dez. 3, vgl. S. 8 Anm. I]. demum jovis 17. ejusdem [Dez. 17, nr. 10] coram 45 55
Strana 35
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 35 jam temptavit dissolvere1 hoc sacrum Basiliense concilium absque ejus consensu et, quantum in se fuit, dixit se dissolvisse. has autem duas dissoluciones ad invicem comparando multo culpabilior magis digna vituperio gravior odibilior reprehensibilior magis scandalosa et Christiane religioni nociva reperitur hec secunda quam prima. [i] hanc2 enim a secundam, que fuit de anno domini 1437, factam esse constat post multi- 137 plicem declaracionem per ecclesiam factam; prima autem dissolucio, que fuit de anno domini 1431, facta fuit ante expressam declaracionem, quod pape non liceret dissol- 131 vere concilium absque ejus consensu. licet hec arguendo evidenter trahi poterat ex decretis3 concilii Constanciensis, prout manifeste ostensum fuit per sacrum concilium in respon- 10 sione data oratoribus pape, que incipit „Cogitanti“4, fuit autem post dictam primam dissolu- cionem facta declaracio per ecclesiam, quod papa non potest dissolvere generale concilium absque ejus consensu; primo in secunda sessione5 hujus concilii, ubi facta mencione de prefatis decretis concilii Constanciensis' dicitur sic: „premissis igitur et nonnullis aliis attentis hec sancta synodus decernit et declarat, quod ipsa in spiritu sancto legitime congregata per 15 nullum, quavis auctoritate, eciamsi papali dignitate prefulgeat, dissolvi aut ad alium locum transferri seu ad aliud tempus prorogari debuit aut potuit, debet aut potest, debebit aut poterit in futurum absque ejusdem synodi deliberacione et consensu 7. item in 11. sessione de omni generali concilio fuit universaliter declaratum, quod concilium actu congregatum dissolvi aut de loco ad locum mutari sine ipsius concilii expresso consensu per Romanum 20 pontificem nullatenus possit. item in 12.8 dicitur: „hec est veritas divini et humani juris, quod sine consensu concilii papa nequit billude dissolvere“. item in duabus responsionibus synoda- libus, que incipiunt „Cogitanti“9, et „Speravit multipliciter“10, fuit hoc probatum et declara- tum adiciendo expresse, quod hic articulus fidem concernit nec sine interitu salutis negligi potest. has autem declaraciones per ecclesiam jam factas ipsemet summus pontifex fuisse legitimas confessus est per bullamll sue adhesionis, que declaracionibus istis fuit posterior tempore, videlicet anno domini 1433. quinimo in dicta adhesione expresse professus est d se non potuisse dissolvere concilium declarando suam dissolucionem fuisse irritam et inanem. constat autem gravem esse differenciam in culpam, cum quis contravenit alicui veritati ante factam per ecclesiam declaracionem aut postea. equidem incomparabiliter multo major error so aut culpa putatur juxta doctrinam salvatoris (Johannis 15)12: „si non venissem et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent; nunc autem excusacionem non habent de peccato suo". item Luce 12.13 : „ille autem servus, qui cognovit voluntatem domini sui et non fecit secundum voluntatem ejus, vapulabit plagis multis; homini enim, cui multum datum est, multum queritur ab eo; qui autem non cognoverit et fecit digna plagis e, vapulabit paucis". ex pre- 35 missis evidenter concluditur, quod dictam secundam dissolucionem oportet ante omnia revocari; equidem contra primam concilium in prefata responsione „Cogitanti“ dicit, quod, 25 1433 Dez. 15 1438 Dez. 31 a) W autem. b) Weher nequiret. c) WR illa. d) R fuit. e) ergänzt nach der Bibelstelle. 45 50 1 Erste Auflösungsbulle vom 18. Dezember 1431, vgl. Mansi 29, 564 ff.; Mon. Conc. 2, 72 ff.; Hefele 7, 40 442 ff. und 448 ff. — Zweite Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 2 Der sachlich entsprechende Abschnitt in Mon. Conc. 3, 201 Z. 13-31 beginnt mit den Worten: Erat autem magis contraveniens dissolucio secunda di- vino juri, quoniam attemptata est post habitam perfecte notitiam veritatis, hoc est post multiplicem declaracionem factam per ecclesiam dissolvi a papa non posse generale concilium absque ejus consensu. 3 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 1Vom 3. September 1432, vgl. Mansi 29, 239-267; Mon. Conc. 2, 234�258; Hefele 7, 487-89. 5 Vom 15. Februar 1432, vgl. Mansi 29, 2If., bes. S. 22; Mon. Conc. 2, 124 ff., bes. 125; Hefele 7, 462f. 6 Vgl. Anm. 3. 4. Dekret vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. 1. Dekret vom 13. Juli 1433, vgl. Mansi 29, 56-61, bes. S. 57; Mon. Conc. 2, 398-402, bes. 399; Hefele 7, 537. 2 Vgl. Anm. 4. 10 Vom 16. Juni 1433, vgl. Mansi 29, 267-273; Mon. Conc. 2, 373-377; Hefele 7, 535 f. Das Schrift- stück beginnt Speravit hactenus. 11 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 12 Joh. 15, 22. 13 Luc. 12, 47 f.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 35 jam temptavit dissolvere1 hoc sacrum Basiliense concilium absque ejus consensu et, quantum in se fuit, dixit se dissolvisse. has autem duas dissoluciones ad invicem comparando multo culpabilior magis digna vituperio gravior odibilior reprehensibilior magis scandalosa et Christiane religioni nociva reperitur hec secunda quam prima. [i] hanc2 enim a secundam, que fuit de anno domini 1437, factam esse constat post multi- 137 plicem declaracionem per ecclesiam factam; prima autem dissolucio, que fuit de anno domini 1431, facta fuit ante expressam declaracionem, quod pape non liceret dissol- 131 vere concilium absque ejus consensu. licet hec arguendo evidenter trahi poterat ex decretis3 concilii Constanciensis, prout manifeste ostensum fuit per sacrum concilium in respon- 10 sione data oratoribus pape, que incipit „Cogitanti“4, fuit autem post dictam primam dissolu- cionem facta declaracio per ecclesiam, quod papa non potest dissolvere generale concilium absque ejus consensu; primo in secunda sessione5 hujus concilii, ubi facta mencione de prefatis decretis concilii Constanciensis' dicitur sic: „premissis igitur et nonnullis aliis attentis hec sancta synodus decernit et declarat, quod ipsa in spiritu sancto legitime congregata per 15 nullum, quavis auctoritate, eciamsi papali dignitate prefulgeat, dissolvi aut ad alium locum transferri seu ad aliud tempus prorogari debuit aut potuit, debet aut potest, debebit aut poterit in futurum absque ejusdem synodi deliberacione et consensu 7. item in 11. sessione de omni generali concilio fuit universaliter declaratum, quod concilium actu congregatum dissolvi aut de loco ad locum mutari sine ipsius concilii expresso consensu per Romanum 20 pontificem nullatenus possit. item in 12.8 dicitur: „hec est veritas divini et humani juris, quod sine consensu concilii papa nequit billude dissolvere“. item in duabus responsionibus synoda- libus, que incipiunt „Cogitanti“9, et „Speravit multipliciter“10, fuit hoc probatum et declara- tum adiciendo expresse, quod hic articulus fidem concernit nec sine interitu salutis negligi potest. has autem declaraciones per ecclesiam jam factas ipsemet summus pontifex fuisse legitimas confessus est per bullamll sue adhesionis, que declaracionibus istis fuit posterior tempore, videlicet anno domini 1433. quinimo in dicta adhesione expresse professus est d se non potuisse dissolvere concilium declarando suam dissolucionem fuisse irritam et inanem. constat autem gravem esse differenciam in culpam, cum quis contravenit alicui veritati ante factam per ecclesiam declaracionem aut postea. equidem incomparabiliter multo major error so aut culpa putatur juxta doctrinam salvatoris (Johannis 15)12: „si non venissem et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent; nunc autem excusacionem non habent de peccato suo". item Luce 12.13 : „ille autem servus, qui cognovit voluntatem domini sui et non fecit secundum voluntatem ejus, vapulabit plagis multis; homini enim, cui multum datum est, multum queritur ab eo; qui autem non cognoverit et fecit digna plagis e, vapulabit paucis". ex pre- 35 missis evidenter concluditur, quod dictam secundam dissolucionem oportet ante omnia revocari; equidem contra primam concilium in prefata responsione „Cogitanti“ dicit, quod, 25 1433 Dez. 15 1438 Dez. 31 a) W autem. b) Weher nequiret. c) WR illa. d) R fuit. e) ergänzt nach der Bibelstelle. 45 50 1 Erste Auflösungsbulle vom 18. Dezember 1431, vgl. Mansi 29, 564 ff.; Mon. Conc. 2, 72 ff.; Hefele 7, 40 442 ff. und 448 ff. — Zweite Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 2 Der sachlich entsprechende Abschnitt in Mon. Conc. 3, 201 Z. 13-31 beginnt mit den Worten: Erat autem magis contraveniens dissolucio secunda di- vino juri, quoniam attemptata est post habitam perfecte notitiam veritatis, hoc est post multiplicem declaracionem factam per ecclesiam dissolvi a papa non posse generale concilium absque ejus consensu. 3 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 1Vom 3. September 1432, vgl. Mansi 29, 239-267; Mon. Conc. 2, 234�258; Hefele 7, 487-89. 5 Vom 15. Februar 1432, vgl. Mansi 29, 2If., bes. S. 22; Mon. Conc. 2, 124 ff., bes. 125; Hefele 7, 462f. 6 Vgl. Anm. 3. 4. Dekret vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. 1. Dekret vom 13. Juli 1433, vgl. Mansi 29, 56-61, bes. S. 57; Mon. Conc. 2, 398-402, bes. 399; Hefele 7, 537. 2 Vgl. Anm. 4. 10 Vom 16. Juni 1433, vgl. Mansi 29, 267-273; Mon. Conc. 2, 373-377; Hefele 7, 535 f. Das Schrift- stück beginnt Speravit hactenus. 11 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 12 Joh. 15, 22. 13 Luc. 12, 47 f.
Strana 36
36 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1138 Dez. 31 quia pera illam evanescebat decretum „Frequens“ 1, ideo nullo pacto ecclesia tollerare de- beret, imo se usque ad animam et sanguinem opponere pro veritatibus per ecclesiam declaratis, qualis est predicta, quod pape non licet absque consensu concilii illud dissolvere. [2] se- cundo2 idem patet ex eo, quod dicta secunda dissolucio est exprobrabilior quam prima, quia perb eam violatur jus nature, quod dictate pacta servari debered. equidem papa solemniter in sua adhesione promisit, quod sacrum Basiliense concilium pure simpliciter et cum effectu ac omni devocione et favore prosequeretur et intendebat prosequi in futurum. promisit eciam specialiter et expresse, quod deinceps a novitatibus et gravaminibus seu pre- judiciis inferrendis ipsi sacro concilio vel suppositis ejus et adherentibus eidem realiter et cum effectu desisteret. unde, si prima dissolucio, contra quam nulla promissio pape precesserat, tollerata non fuit, quantominus secunda, per quam violatur tam solemnis sponsio facta in publica sessione 3 presente eciam dive memorie Sigismundo cum multis principibus tamque multipliciter divulgata per orbem a 6 annis. [3] tercio4 probatur intentum, quia hec secunda dissolucio est multo gravior. prima enim fuit simplex nec in ea fulminavit censuras contra patres concilium celebrantes; in hac vero secund a non satis fuit dissolvere concilium, 15 sed omnes et singulos patres ide celebrantes interdixit5 suspendit excommunicavit privavit omnibus ecclesiasticis dignitatibus ac beneficiis ac in futurum omnino inhabilitavit. notorium est autem in jure, quam graviter deliquit, qui concilium excommunicare nititur. unde, si illa simplex tollerata non fuit, quantominus secunda hec tantis aggravata censuris. [4] quartos, quia hujusmodi dissolucio secunda non solum contravenit promissioni et 20 pacto concilii cum Grecis inito", sed eciam speciali et expresse ipsius pape et suorum ordinacionis. in sessione 19.9, ubi tres presidentes sui fuerunt presentes, concilium convenit cum ecclesia Orientali, quod deberet firmiter stare Basilee usque ad adventum ipsorum in ultimum portum Latinum per concilium eis assignandum. hanc autem clausulam noviter dixerunt se ordinare, qui ex parte pape elegerunt f locum in Ytalia, constat autem papam 25 dissolvisse secundo concilium eo tempore, quo non solum Greci non applicuerant ad dictum portum, sed necdum galee, que pro eis tam per papam quam per concilium mittebantur pro conducendo ipsos, applicuissent in Constantinopolimg, et licet papa dictam ordinacionem confirmasset in consistorio generali 10 miseratque ipsam publicandam ad reges et principes 11 10 a) ergänzt nach R. b) Radd. omnia. c) WR dicta. d) Ridebet. e) Rillud. 1) R elegerunt. g) R 30 Constantinopoli. 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. Mansi 27, 1159; Hefele 7, 321-323. 2 Entsprechender Abschnitt Mon. Conc. 3, 201 Z. 31-38 nur stilistisch abweichend. 3 In der 16. Session vom 5. Februar 1434, vgl. Mansi 29, 78-90; Mon. Conc. 2, 564-567; Hefele 7, 562 f. 4 Diesem Abschnitt entspricht Mon. Conc. 3, 202 Z. 3-15: Ejusmodi consensus et pollicitaciones [vgl. nächsten Abschnitt] primam non anteierant dissolu- cionem superatam indubie a secunda quantum ad peccati gravitatem, quia audite nusquam audacie. non enim prima, sed fuerat secunda multis onusta censuris. nihil autem suo genere peccati audacius quam excommunicare generale concilium. unde, sicut legitur in fine actionis tercie concilii octavi Constantinopolitani [vgl. Hefele 2, 390], quia Dyoscurus papam Romanum excommunicare pre- sumpserat, priorem iniquitatem, hoc est pravitatem suam hereticam, secundis excessibus transcenderat, quid igitur judicatum fuisset, si excommunicasset concilium generale. nec minueret peccati gravitatem, si papa non sub nomine concilii censuras fulminasset, quod utique multo minus quam universitates alie naturam excommunicacionis paciebatur; etenim 35 excommunicasset omnes personas singulares illius, quoniam ejus fuerat propositi, ut per censuras suas inhabiles effecte celebrare non possent actus conci- liares; et ita expresse declararat. 5 Vgl. Mon. Conc. 2, 1039. 6 Der entsprechende Abschnitt in Mon. Conc. 2, 201 Z. 38 bis 202 Z. 3 bezeichnet die zweite Auf- lösung als proprie contraveniens sentencie. 7 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. s Bulle Existimantes olim vom 15. November 1434, 45 vgl. Mansi 30, 874 ff.; Mon. Conc. 2, 763 f.; Hefele 7, 590. Am 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2; dazu Conc. Bas. 4, 198. 10 Vom 15. November 1434, vgl. Anm. 8. 11 U. a. auch an Kaiser Sigmund (Mon. Conc. 3, 202 Z. 3). 50
36 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1138 Dez. 31 quia pera illam evanescebat decretum „Frequens“ 1, ideo nullo pacto ecclesia tollerare de- beret, imo se usque ad animam et sanguinem opponere pro veritatibus per ecclesiam declaratis, qualis est predicta, quod pape non licet absque consensu concilii illud dissolvere. [2] se- cundo2 idem patet ex eo, quod dicta secunda dissolucio est exprobrabilior quam prima, quia perb eam violatur jus nature, quod dictate pacta servari debered. equidem papa solemniter in sua adhesione promisit, quod sacrum Basiliense concilium pure simpliciter et cum effectu ac omni devocione et favore prosequeretur et intendebat prosequi in futurum. promisit eciam specialiter et expresse, quod deinceps a novitatibus et gravaminibus seu pre- judiciis inferrendis ipsi sacro concilio vel suppositis ejus et adherentibus eidem realiter et cum effectu desisteret. unde, si prima dissolucio, contra quam nulla promissio pape precesserat, tollerata non fuit, quantominus secunda, per quam violatur tam solemnis sponsio facta in publica sessione 3 presente eciam dive memorie Sigismundo cum multis principibus tamque multipliciter divulgata per orbem a 6 annis. [3] tercio4 probatur intentum, quia hec secunda dissolucio est multo gravior. prima enim fuit simplex nec in ea fulminavit censuras contra patres concilium celebrantes; in hac vero secund a non satis fuit dissolvere concilium, 15 sed omnes et singulos patres ide celebrantes interdixit5 suspendit excommunicavit privavit omnibus ecclesiasticis dignitatibus ac beneficiis ac in futurum omnino inhabilitavit. notorium est autem in jure, quam graviter deliquit, qui concilium excommunicare nititur. unde, si illa simplex tollerata non fuit, quantominus secunda hec tantis aggravata censuris. [4] quartos, quia hujusmodi dissolucio secunda non solum contravenit promissioni et 20 pacto concilii cum Grecis inito", sed eciam speciali et expresse ipsius pape et suorum ordinacionis. in sessione 19.9, ubi tres presidentes sui fuerunt presentes, concilium convenit cum ecclesia Orientali, quod deberet firmiter stare Basilee usque ad adventum ipsorum in ultimum portum Latinum per concilium eis assignandum. hanc autem clausulam noviter dixerunt se ordinare, qui ex parte pape elegerunt f locum in Ytalia, constat autem papam 25 dissolvisse secundo concilium eo tempore, quo non solum Greci non applicuerant ad dictum portum, sed necdum galee, que pro eis tam per papam quam per concilium mittebantur pro conducendo ipsos, applicuissent in Constantinopolimg, et licet papa dictam ordinacionem confirmasset in consistorio generali 10 miseratque ipsam publicandam ad reges et principes 11 10 a) ergänzt nach R. b) Radd. omnia. c) WR dicta. d) Ridebet. e) Rillud. 1) R elegerunt. g) R 30 Constantinopoli. 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. Mansi 27, 1159; Hefele 7, 321-323. 2 Entsprechender Abschnitt Mon. Conc. 3, 201 Z. 31-38 nur stilistisch abweichend. 3 In der 16. Session vom 5. Februar 1434, vgl. Mansi 29, 78-90; Mon. Conc. 2, 564-567; Hefele 7, 562 f. 4 Diesem Abschnitt entspricht Mon. Conc. 3, 202 Z. 3-15: Ejusmodi consensus et pollicitaciones [vgl. nächsten Abschnitt] primam non anteierant dissolu- cionem superatam indubie a secunda quantum ad peccati gravitatem, quia audite nusquam audacie. non enim prima, sed fuerat secunda multis onusta censuris. nihil autem suo genere peccati audacius quam excommunicare generale concilium. unde, sicut legitur in fine actionis tercie concilii octavi Constantinopolitani [vgl. Hefele 2, 390], quia Dyoscurus papam Romanum excommunicare pre- sumpserat, priorem iniquitatem, hoc est pravitatem suam hereticam, secundis excessibus transcenderat, quid igitur judicatum fuisset, si excommunicasset concilium generale. nec minueret peccati gravitatem, si papa non sub nomine concilii censuras fulminasset, quod utique multo minus quam universitates alie naturam excommunicacionis paciebatur; etenim 35 excommunicasset omnes personas singulares illius, quoniam ejus fuerat propositi, ut per censuras suas inhabiles effecte celebrare non possent actus conci- liares; et ita expresse declararat. 5 Vgl. Mon. Conc. 2, 1039. 6 Der entsprechende Abschnitt in Mon. Conc. 2, 201 Z. 38 bis 202 Z. 3 bezeichnet die zweite Auf- lösung als proprie contraveniens sentencie. 7 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. s Bulle Existimantes olim vom 15. November 1434, 45 vgl. Mansi 30, 874 ff.; Mon. Conc. 2, 763 f.; Hefele 7, 590. Am 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2; dazu Conc. Bas. 4, 198. 10 Vom 15. November 1434, vgl. Anm. 8. 11 U. a. auch an Kaiser Sigmund (Mon. Conc. 3, 202 Z. 3). 50
Strana 37
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 37 tamen contravenit eidem; nec mutacionem1, quam fecit de Florencia in Ferrariam, ipse summus pontifex fecit de consilio illorum, qui primo Florenciam nominarunt, quos ipse lauda- bat tamquam „saniorem partem concilii“2; nec, utrum ille locus esset tutus, ipsi judicarunt, nec Ferraria paraverat galeas aut dederat pro hoc pecunias nec alia necessaria. item eciam in multis aliis violata est dicta ordinacio. quam igitur firmitatem ecclesia potest habere, quoniam summus pontifex non solum contravenit ordinatis per concilium cum suis presidentibus, sed eciam hiis, que ipsemet confirmat et approbat facitque per orbem sollempniter publicari? unde, ut firmitas ac stabilitas permaneat in factis ecclesie, necesse est dictam secundam dissolu- cionem nullatenus tollerari. [5] ergo3 necesse est ipsam omnino eradicari racione scan- 10 dali intollerabilis. etenim, cum constet ex decreto 4 concilii Constanciensis, quod papa est subjectus concilio in hiis, que pertinent ad reformacionem ecclesie in capite, et concilium habita informacione citavit5 summum pontificem, ut per se aut suos compareret a in synodo purgaturus se de tantis criminibus, de quibus notorie erat diffamatus. ipse vero non solum dissolvit concilium, sed, ut dictum est, fulminavit censuras in patres. quomodo igitur ecclesia 15 tollerare potest, quod subjectus judici, quia citatur ab ipso super obmissis criminibus, excom- municat judicem suum ac nititur b ipsum occidere sine tollerare ejus jurisdiccionem? et, quod gravius est, asserit se id licite facere posse. quid autem, etsi alias causas in bullas dissolucionis exprimat, hec tamen videlicet, ut contra eum non procederetur per concilium, precipua; sic patet manifeste ex litteris ipsius dissolucionis, item ex sessione Ferrariensi, ubi expresse idip- 20 sum papa profitebatur", patet eciam ex cedulas presidentis sui, cardinalis sancte Sabine, lecta in congregacione generali 20. decembris c anni 37, ubi ad patres concilii loquitur sic : „moni- torium vestrum gravat papam, pape translacio turbat vos, translacionem dicit ipse fecisse propter non-observanciam decretorum etc." unde, cum ex hujusmodi causa facta sit vide- turque continere intollerabilem errorem, ecclesia dictam dissolucionem nullatenus pati 25 potest. [6] sexto? idem patet racione temporis, in quo dissolvit, sciebat enim tunc esse in concilio vocatos et diucius expectatos oratores regni Bohemie actu disputantes super materia fidei1°; nichilominus voluit concilium tamen festine translatum seu dissolutum esse, ut, si in aliquo contra ipsum aut aliquem ex cardinalibus aut oratoribus suis procedereturd, de cetero concilium aut aliquis actus conciliaris non teneretur, causa Bohemorum11 dumtaxat 30 excepta, de qua voluit, quod infra 30 dies in ipsa civitate Basiliensi continuari posset. constat autem scienti ordinem et res gestas super disputacione illa, quod pro tempore, quo papa dissol- vit concilium, acrior12 cepit disputacio Bohemorum, nam cum primo duo ex disputatoribus Bohemorum ad fundandam assercionem suam multa dixissent in scriptis et similiter ex parte concilii in scriptis fuisset responsum, datis utriusque scripturis fieri cepit tunc acrior disputacio, 35 quia non jam in e scriptis, sed verbo, nec dato (ut prius) deliberandi spacio, sed, quod ad inter- 1437 Dez. 20 1438 Dez. 31 a) W compararetur. b) WR nitatur. c) em; WR et eciam. d) WR add. quod. e) om. R. 1 Vgl. Hefele 7, 646 und 651. 2 Verlegungsbulle vom 18. September 1437, vgl. Mon. Conc. 2, 1035. 3 In dem entsprechenden 5. Abschnitt in Mon. Conc. 3, 202 Z. 15-28 wird der Widerruf der zweiten Auf- lösung gefordert, weil erat rursus intollerabilis scan- dali. Zu den zwei in unserer nr. genannten Gründen fügt Segovia einen dritten hinzu, daß der Papst ein gerichtliches Vorgehen des Konzils gegen einen seiner Gesandten als Auflösungsgrund betrachtet habe und so sich und die Kardinäle der Gerichtsgewalt des Konzils entziehen wollte. 4 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 50 5 Am 31. Juli 1437, vgl. Mansi 29, 137-141; Mon. Conc. 2, 1010-1013; Hefele 7, 649-651. 40 45 6 Vgl. Mon. Conc. 2, 1036-1038. 7 Dekret der 2. Session vom 15. Februar 1438, vgl. Hardouin 9, 734-738, bes. 735; Mon. Conc. 3, 55-58, bes. 56; Hefele 7, 664. 8 Vgl. Mansi 29, 1258-1268, bes. 1267; Mon. Conc. 2, 1112-1122, bes. 1121; Hefele 7, 656 f. » Der entsprechende Abschnitt Mon. Conc. 3, 202 Z. 28 bis 203 Z. 6 beginnt Erat insuper maxime prejudicialis fidei racione temporis limitati. 10 Vgl. Mon. Conc. 2, 1061-1081; Hefele 7, 626 und 657. 11 Vgl. Mon. Conc. 2, 1039. 12 Vgl. Mon. Conc. 2, 1061 ff.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 37 tamen contravenit eidem; nec mutacionem1, quam fecit de Florencia in Ferrariam, ipse summus pontifex fecit de consilio illorum, qui primo Florenciam nominarunt, quos ipse lauda- bat tamquam „saniorem partem concilii“2; nec, utrum ille locus esset tutus, ipsi judicarunt, nec Ferraria paraverat galeas aut dederat pro hoc pecunias nec alia necessaria. item eciam in multis aliis violata est dicta ordinacio. quam igitur firmitatem ecclesia potest habere, quoniam summus pontifex non solum contravenit ordinatis per concilium cum suis presidentibus, sed eciam hiis, que ipsemet confirmat et approbat facitque per orbem sollempniter publicari? unde, ut firmitas ac stabilitas permaneat in factis ecclesie, necesse est dictam secundam dissolu- cionem nullatenus tollerari. [5] ergo3 necesse est ipsam omnino eradicari racione scan- 10 dali intollerabilis. etenim, cum constet ex decreto 4 concilii Constanciensis, quod papa est subjectus concilio in hiis, que pertinent ad reformacionem ecclesie in capite, et concilium habita informacione citavit5 summum pontificem, ut per se aut suos compareret a in synodo purgaturus se de tantis criminibus, de quibus notorie erat diffamatus. ipse vero non solum dissolvit concilium, sed, ut dictum est, fulminavit censuras in patres. quomodo igitur ecclesia 15 tollerare potest, quod subjectus judici, quia citatur ab ipso super obmissis criminibus, excom- municat judicem suum ac nititur b ipsum occidere sine tollerare ejus jurisdiccionem? et, quod gravius est, asserit se id licite facere posse. quid autem, etsi alias causas in bullas dissolucionis exprimat, hec tamen videlicet, ut contra eum non procederetur per concilium, precipua; sic patet manifeste ex litteris ipsius dissolucionis, item ex sessione Ferrariensi, ubi expresse idip- 20 sum papa profitebatur", patet eciam ex cedulas presidentis sui, cardinalis sancte Sabine, lecta in congregacione generali 20. decembris c anni 37, ubi ad patres concilii loquitur sic : „moni- torium vestrum gravat papam, pape translacio turbat vos, translacionem dicit ipse fecisse propter non-observanciam decretorum etc." unde, cum ex hujusmodi causa facta sit vide- turque continere intollerabilem errorem, ecclesia dictam dissolucionem nullatenus pati 25 potest. [6] sexto? idem patet racione temporis, in quo dissolvit, sciebat enim tunc esse in concilio vocatos et diucius expectatos oratores regni Bohemie actu disputantes super materia fidei1°; nichilominus voluit concilium tamen festine translatum seu dissolutum esse, ut, si in aliquo contra ipsum aut aliquem ex cardinalibus aut oratoribus suis procedereturd, de cetero concilium aut aliquis actus conciliaris non teneretur, causa Bohemorum11 dumtaxat 30 excepta, de qua voluit, quod infra 30 dies in ipsa civitate Basiliensi continuari posset. constat autem scienti ordinem et res gestas super disputacione illa, quod pro tempore, quo papa dissol- vit concilium, acrior12 cepit disputacio Bohemorum, nam cum primo duo ex disputatoribus Bohemorum ad fundandam assercionem suam multa dixissent in scriptis et similiter ex parte concilii in scriptis fuisset responsum, datis utriusque scripturis fieri cepit tunc acrior disputacio, 35 quia non jam in e scriptis, sed verbo, nec dato (ut prius) deliberandi spacio, sed, quod ad inter- 1437 Dez. 20 1438 Dez. 31 a) W compararetur. b) WR nitatur. c) em; WR et eciam. d) WR add. quod. e) om. R. 1 Vgl. Hefele 7, 646 und 651. 2 Verlegungsbulle vom 18. September 1437, vgl. Mon. Conc. 2, 1035. 3 In dem entsprechenden 5. Abschnitt in Mon. Conc. 3, 202 Z. 15-28 wird der Widerruf der zweiten Auf- lösung gefordert, weil erat rursus intollerabilis scan- dali. Zu den zwei in unserer nr. genannten Gründen fügt Segovia einen dritten hinzu, daß der Papst ein gerichtliches Vorgehen des Konzils gegen einen seiner Gesandten als Auflösungsgrund betrachtet habe und so sich und die Kardinäle der Gerichtsgewalt des Konzils entziehen wollte. 4 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 50 5 Am 31. Juli 1437, vgl. Mansi 29, 137-141; Mon. Conc. 2, 1010-1013; Hefele 7, 649-651. 40 45 6 Vgl. Mon. Conc. 2, 1036-1038. 7 Dekret der 2. Session vom 15. Februar 1438, vgl. Hardouin 9, 734-738, bes. 735; Mon. Conc. 3, 55-58, bes. 56; Hefele 7, 664. 8 Vgl. Mansi 29, 1258-1268, bes. 1267; Mon. Conc. 2, 1112-1122, bes. 1121; Hefele 7, 656 f. » Der entsprechende Abschnitt Mon. Conc. 3, 202 Z. 28 bis 203 Z. 6 beginnt Erat insuper maxime prejudicialis fidei racione temporis limitati. 10 Vgl. Mon. Conc. 2, 1061-1081; Hefele 7, 626 und 657. 11 Vgl. Mon. Conc. 2, 1039. 12 Vgl. Mon. Conc. 2, 1061 ff.
Strana 38
38 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 [ 1437] Okt. 18 rogacionem a statim b responderetur. die vero 18.octobris, in quo erat finis dictorum 30 dierum, qui concessi fuerant per papam ad hanc rem perficiendam, secundus Bohemorum cepit satis pungitive per interrogaciones capciosas disputare super articulo de communione parvulorum 1. attendat in hoc fidelis, quicumque zelum habet catholice fidei et ecclesie, si pro tunc patribus existentibus in concilio licebat dicere Bohemis : non possumus vobiscum amplius disputare, quia jam transacti sunt 30 dies, quos ad tractandum vobiscum de hac materia papa nobis assignavit 2! ecce super hac questione bellorum rabie et alias per diversa tormenta occisi fuerunt plus quam centum milia animarum et cum in concilio disputaretur de materia, ut diffiniretur, quid catholice tenendum foret, papa, ne contra eum vel aliquem ex cardinalibus seu oratoribus suis procederetur, limitavit tempus dumtaxat 30 dierum dissolvens concilium, et sic quevis 10 summa ibi lata contemneretur. nec hoc quidem novum fuit pape perstringere terminum ad procedendum in facto Bohemorum, nam tempore prime dissolucionis tamquam pro speciali gracia concedebat3, quod concilium in Basilea teneretur solum quantum ad reductionem Bohemorum; sed hujusmodi tractatus deberet expediri infra quattuor mensium spacium a die requisicionis eorum, quod venirent Basileam, adiciendo ut, quanto minorid spacio terminus 15 1432 statueretur, papa magis erat contentus. patet hoc in bulla sua 19. kal. januarii pontificatus Dez. 14 1433 anno secundo et oblata fuit copia in generali congregacione 10. marcii anno 334. satis facile März 10 quisque potest animadvertere, an hec secunda dissolucio tollerari possit, que eciam concilio prefigit terminum in materia fidei, ut cum tanto scandalo adversariis petentibus disputacionem concilium respondeat non sibi fore licitum disputare cum impugnantibus catholicam e fidem, 20 quia jam terminus sit transactus, quem papa prefixit ad tractandum quantum ad commu- nionem calicis; hujusmodi summa lata per hoc sacrum concilium in sessione 30.5 post jam diutinas disputaciones et cum tanta maturitate censeretur tamquam irrita et erronea. hoc autem est, quod desiderabant impugnatores dicte veritatis fidei, quod probare possent eccle- siam errare posse in hiis, que ad fidem pertinent sive ad bonos mores. aggravatur, eciam, quia 25 tum post terminum secunde dissolucionis in dicta materia fidei sit facta synodalis diffinicio declarando, quid tenendum sit catholice a fidelibus. [7] septimo “ dicta dissolucio tollerari non potest racione irremediabilis periculi, papa equidem per prefatam dissolucionem contravenit multis ordinacionibus ecclesie, sed specialiter contravenit duabus veritatibus fidei" jam declaratis per ecclesiam, et quibus ipse assensum8 prestitit; et vult derogatum esse 30 omnibus in contrarium decretis et declaracionibus quacumque auctoritate eciam sub nomine generalis concilii factis ; immo declarat esse derogatum eisdem dicens se posse hoc facere ex causis per eum expressatis tamquam „necessariis et urgentibus“9. hec autem verba sic genera- liter dicta videntur quendam habere colorem: tamquam ex necessitate sibi licuerit. sed quis dicet, quod licet pape contravenire fidei catholice jam per ecclesiam declarate ex hac necessi- 35 tate, ne concilium possit cognoscere de abusibus et defectibus suis in regimine ecclesie et de criminibus, de quibus est notorie diffamatus? itaque 1, ne ipse corrigatur, vult derogatum esse catholice fidei, et non solum de seipso, sed ne in facto justicie per concilium procedatur contra 5 a) R interrogaciones. b) Resatis. c) WR add. aliquis. () ergänzt nach Segovia. e) W add. veritatem unterstrichen d. h. getilgt. 1) WR ita quod. 40 1 Vgl. Mon. Conc. 2, 1068 ff. 2 In Mon. Conc. 3, 202 Z. 35-38 findet sich im Zu- sammenhang mit unserer Stelle ein Hinweis auf Act. ap. 15, 1-29: Itaque licuit Paulo super materia fidei resistere Petro in faciem; et generali concilio, cui papa subjectus est, non licere debuit respondere impugnantibus catholicam fidem? 3 In der Bulle Inter omnes vom 14. Dez. 1432, vgl. Mansi 30, 508 f., Mon. Conc. 2, 335-337; Hefele 7, 528. 4 Vgl. Mon. Conc. 2, 335; Conc. Bas. 2, 368 Z. 26 bis 28; Hefele 7, 528. 5 Vom 23. Dezember 1437, vgl. Mansi 29, 158, Mon. Conc. 2, 1112; Hefele 7, 657. Der entsprechende Abschnitt in Mon. Conc. 3, 203 Z. 6-17 sagt, quod dicta dissolucio esset periculi irreparabilis. Dekrete Et primo und Item declarat vom 6. April 1415 bzw. vom 15. Februar 1432, vgl. S. 25 Anm. 5 und S. 27 Anm. 3. Bulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. Worte der Auflösungsbulle vom 18. September 50 1437, vgl. Mon. Conc. 2, 1040. 45
38 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 [ 1437] Okt. 18 rogacionem a statim b responderetur. die vero 18.octobris, in quo erat finis dictorum 30 dierum, qui concessi fuerant per papam ad hanc rem perficiendam, secundus Bohemorum cepit satis pungitive per interrogaciones capciosas disputare super articulo de communione parvulorum 1. attendat in hoc fidelis, quicumque zelum habet catholice fidei et ecclesie, si pro tunc patribus existentibus in concilio licebat dicere Bohemis : non possumus vobiscum amplius disputare, quia jam transacti sunt 30 dies, quos ad tractandum vobiscum de hac materia papa nobis assignavit 2! ecce super hac questione bellorum rabie et alias per diversa tormenta occisi fuerunt plus quam centum milia animarum et cum in concilio disputaretur de materia, ut diffiniretur, quid catholice tenendum foret, papa, ne contra eum vel aliquem ex cardinalibus seu oratoribus suis procederetur, limitavit tempus dumtaxat 30 dierum dissolvens concilium, et sic quevis 10 summa ibi lata contemneretur. nec hoc quidem novum fuit pape perstringere terminum ad procedendum in facto Bohemorum, nam tempore prime dissolucionis tamquam pro speciali gracia concedebat3, quod concilium in Basilea teneretur solum quantum ad reductionem Bohemorum; sed hujusmodi tractatus deberet expediri infra quattuor mensium spacium a die requisicionis eorum, quod venirent Basileam, adiciendo ut, quanto minorid spacio terminus 15 1432 statueretur, papa magis erat contentus. patet hoc in bulla sua 19. kal. januarii pontificatus Dez. 14 1433 anno secundo et oblata fuit copia in generali congregacione 10. marcii anno 334. satis facile März 10 quisque potest animadvertere, an hec secunda dissolucio tollerari possit, que eciam concilio prefigit terminum in materia fidei, ut cum tanto scandalo adversariis petentibus disputacionem concilium respondeat non sibi fore licitum disputare cum impugnantibus catholicam e fidem, 20 quia jam terminus sit transactus, quem papa prefixit ad tractandum quantum ad commu- nionem calicis; hujusmodi summa lata per hoc sacrum concilium in sessione 30.5 post jam diutinas disputaciones et cum tanta maturitate censeretur tamquam irrita et erronea. hoc autem est, quod desiderabant impugnatores dicte veritatis fidei, quod probare possent eccle- siam errare posse in hiis, que ad fidem pertinent sive ad bonos mores. aggravatur, eciam, quia 25 tum post terminum secunde dissolucionis in dicta materia fidei sit facta synodalis diffinicio declarando, quid tenendum sit catholice a fidelibus. [7] septimo “ dicta dissolucio tollerari non potest racione irremediabilis periculi, papa equidem per prefatam dissolucionem contravenit multis ordinacionibus ecclesie, sed specialiter contravenit duabus veritatibus fidei" jam declaratis per ecclesiam, et quibus ipse assensum8 prestitit; et vult derogatum esse 30 omnibus in contrarium decretis et declaracionibus quacumque auctoritate eciam sub nomine generalis concilii factis ; immo declarat esse derogatum eisdem dicens se posse hoc facere ex causis per eum expressatis tamquam „necessariis et urgentibus“9. hec autem verba sic genera- liter dicta videntur quendam habere colorem: tamquam ex necessitate sibi licuerit. sed quis dicet, quod licet pape contravenire fidei catholice jam per ecclesiam declarate ex hac necessi- 35 tate, ne concilium possit cognoscere de abusibus et defectibus suis in regimine ecclesie et de criminibus, de quibus est notorie diffamatus? itaque 1, ne ipse corrigatur, vult derogatum esse catholice fidei, et non solum de seipso, sed ne in facto justicie per concilium procedatur contra 5 a) R interrogaciones. b) Resatis. c) WR add. aliquis. () ergänzt nach Segovia. e) W add. veritatem unterstrichen d. h. getilgt. 1) WR ita quod. 40 1 Vgl. Mon. Conc. 2, 1068 ff. 2 In Mon. Conc. 3, 202 Z. 35-38 findet sich im Zu- sammenhang mit unserer Stelle ein Hinweis auf Act. ap. 15, 1-29: Itaque licuit Paulo super materia fidei resistere Petro in faciem; et generali concilio, cui papa subjectus est, non licere debuit respondere impugnantibus catholicam fidem? 3 In der Bulle Inter omnes vom 14. Dez. 1432, vgl. Mansi 30, 508 f., Mon. Conc. 2, 335-337; Hefele 7, 528. 4 Vgl. Mon. Conc. 2, 335; Conc. Bas. 2, 368 Z. 26 bis 28; Hefele 7, 528. 5 Vom 23. Dezember 1437, vgl. Mansi 29, 158, Mon. Conc. 2, 1112; Hefele 7, 657. Der entsprechende Abschnitt in Mon. Conc. 3, 203 Z. 6-17 sagt, quod dicta dissolucio esset periculi irreparabilis. Dekrete Et primo und Item declarat vom 6. April 1415 bzw. vom 15. Februar 1432, vgl. S. 25 Anm. 5 und S. 27 Anm. 3. Bulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. Worte der Auflösungsbulle vom 18. September 50 1437, vgl. Mon. Conc. 2, 1040. 45
Strana 39
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 39 1138 Dez. 31 5 10 15 aliquem cardinalium aut oratorum suorum? itaque, si aliquis oratorum suorum comisit crimen falsitatis 1 vel quodvis aliud in concilio pro eo, quod recipitur unus testis ad probandum, vel fiat quicumque alius actus, sit licitum pape derogare declaratis jam veritatibus catholice fidei? estne hec stabilitas catholice fidei, cui ex causa tam facilidebeat derogari veritatibus cum tantis vigiliis studio patrum jam declaratis et per totam ecclesiam post tam gravissimas discepta- ciones unanimiter approbatis, ut namque ostenditur in responsione „Cogitanti“: „dissolvere concilium absque ejus consensu est committere peccatum in spiritum sanctum“? asserere igitur, quod, ne procedatur in facto justicie contra unum ex oratoribus pape, est necessaria et urgen- tissima causa dissolvendi concilium? quale exemplum datur Christianis, ut non perjurent se pro [8] ex predictis? liberacione personarum suarum a morte vel rerum a perdicionis periculo? facile quisque videt, quod hec secunda dissolucio nullo modo est tollerabilis; nam etsi primam, licet papa diceret se a eam facere pro causa reductionis Grecorum, quam necessariam vocabat, ecclesia non tolleravit, quantominus hanc potest, que contravenit veritatibus per ecclesiam declaratis et adhesioni per eum facte videtur eciam continere intollerabilem errorem excom- municando concilium; estque violativa sue ordinacionis ac pacti synodalis b, enervativa omnis jurisdictionis ecclesie et policie, scandalosi et perniciosi causa exempli, destructivaque verita- tum fidei, legis divine ac totius sacre scripture, si tali modo cuivis subdito liceat exponere cau- sam necessitatis, ut contraveniat fidei ac legi divine. [II] Raciones3 supraposite inconvincibiliter probare videntur predictam secundo factam 20 dissolucionem pape omnino irritari debere, eciamsi ex causa nondum fuerat consecuta erectio conventiculi Ferrariensis, quemadmodum ex prima adhuc non fuerat perventum ad erectionem actualem alterius congregacionis sub nomine generalis concilii, et tamen declarata fuit irrita penitus et inanis. nunc autem existente sacro concilio generali Basiliensi in pacifica possessione apud omnes catholicos, qui absque ulla contradictione omnes unanimiter venera- bantur hanc sanctam congregacionem Basiliensem tamquam generale concilium in spiritu sancto legitime congregatum universalem ecclesiam representans (existentibus eciam in eo oratoribus omnium fere principum Christianorum), nulla citacione previa nulloque processu contra ipsos legitime facto, ne contra eum aut cardinales seu oratores suos procederetur, dissolvit illud, excommunicavit privavit et inhabilitavit omnes in eo existentes, si amplius ibi 30 perseverarent, eciam pro causa fidei! nec hoc sufficitc, sed erexit4 actu dictam congregacionem Ferrariensem sub nomine generalis concilii. ex qua erectione, etsi cum dolore dicendum sit, constat tamen, quod in religione Christiana erectum est altare contra altare5, altare sacrilegum contra altare legitimum et congregacio scismatica contra congregacionem legitimam. sic enim jam a septennio declaratum fuerat in 8. sessiones, quod „sicut unica est ecclesia sancta 35 catholica, sic esse non potest nisi unum generale concilium ipsam sanctam ecclesiam represen- tans". quicumque igitur durante sacro Basiliensi concilio aliam congregacionem sub nomine generalis concilii erigere aut facere presumpserit, non catholice ecclesie concilium, sed scismaticorum conventiculum facere convincitur, cujuscumque dignitatis aut status existat eciamsi papalis imperialis aut regalis; et inhibetur omnibus sub penis indictis contra scis- 40 maticos, ne ad talem congregacionem accedant. nunc autem (omnipotenti deo gloriam!) constat ex communi confessione quasi omnium fidelium, quod non obstante dicta secunda 25 a) om. W. b) R add. cum Grecis. c) R suffecit. 1 Anspielung auf die Siegelung des Minoritäts- dekrets vom 7. Mai 1437; vgl. Hefele 7, 647. 2 Die gleiche Zusammenfassung Mon. Conc. 3, 203 Z. 17-25; eine ähnliche Disposition ebenda S. 201 Z. 7-13. 3 Teil II gibt die Begründung zu nr. 12 art. 2. Der entsprechende Abschnitt, sachlich völlig überein- 50 stimmend, in Mon. Conc. 3, 203 Z. 25-41. 45 1 Durch die Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4, und die Bulle Pridem ex justis vom 30. Dezember 1437, vgl. Hardouin 9, 707; Mon. Conc. 2, 1143 f.; Hefele 7, 659. 5 Vgl. S. 49 Z. 6 ff. 6 2. Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. Mansi 29, 15 f.; Mon. Conc. 2, 290; Hefele 7, 499.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 39 1138 Dez. 31 5 10 15 aliquem cardinalium aut oratorum suorum? itaque, si aliquis oratorum suorum comisit crimen falsitatis 1 vel quodvis aliud in concilio pro eo, quod recipitur unus testis ad probandum, vel fiat quicumque alius actus, sit licitum pape derogare declaratis jam veritatibus catholice fidei? estne hec stabilitas catholice fidei, cui ex causa tam facilidebeat derogari veritatibus cum tantis vigiliis studio patrum jam declaratis et per totam ecclesiam post tam gravissimas discepta- ciones unanimiter approbatis, ut namque ostenditur in responsione „Cogitanti“: „dissolvere concilium absque ejus consensu est committere peccatum in spiritum sanctum“? asserere igitur, quod, ne procedatur in facto justicie contra unum ex oratoribus pape, est necessaria et urgen- tissima causa dissolvendi concilium? quale exemplum datur Christianis, ut non perjurent se pro [8] ex predictis? liberacione personarum suarum a morte vel rerum a perdicionis periculo? facile quisque videt, quod hec secunda dissolucio nullo modo est tollerabilis; nam etsi primam, licet papa diceret se a eam facere pro causa reductionis Grecorum, quam necessariam vocabat, ecclesia non tolleravit, quantominus hanc potest, que contravenit veritatibus per ecclesiam declaratis et adhesioni per eum facte videtur eciam continere intollerabilem errorem excom- municando concilium; estque violativa sue ordinacionis ac pacti synodalis b, enervativa omnis jurisdictionis ecclesie et policie, scandalosi et perniciosi causa exempli, destructivaque verita- tum fidei, legis divine ac totius sacre scripture, si tali modo cuivis subdito liceat exponere cau- sam necessitatis, ut contraveniat fidei ac legi divine. [II] Raciones3 supraposite inconvincibiliter probare videntur predictam secundo factam 20 dissolucionem pape omnino irritari debere, eciamsi ex causa nondum fuerat consecuta erectio conventiculi Ferrariensis, quemadmodum ex prima adhuc non fuerat perventum ad erectionem actualem alterius congregacionis sub nomine generalis concilii, et tamen declarata fuit irrita penitus et inanis. nunc autem existente sacro concilio generali Basiliensi in pacifica possessione apud omnes catholicos, qui absque ulla contradictione omnes unanimiter venera- bantur hanc sanctam congregacionem Basiliensem tamquam generale concilium in spiritu sancto legitime congregatum universalem ecclesiam representans (existentibus eciam in eo oratoribus omnium fere principum Christianorum), nulla citacione previa nulloque processu contra ipsos legitime facto, ne contra eum aut cardinales seu oratores suos procederetur, dissolvit illud, excommunicavit privavit et inhabilitavit omnes in eo existentes, si amplius ibi 30 perseverarent, eciam pro causa fidei! nec hoc sufficitc, sed erexit4 actu dictam congregacionem Ferrariensem sub nomine generalis concilii. ex qua erectione, etsi cum dolore dicendum sit, constat tamen, quod in religione Christiana erectum est altare contra altare5, altare sacrilegum contra altare legitimum et congregacio scismatica contra congregacionem legitimam. sic enim jam a septennio declaratum fuerat in 8. sessiones, quod „sicut unica est ecclesia sancta 35 catholica, sic esse non potest nisi unum generale concilium ipsam sanctam ecclesiam represen- tans". quicumque igitur durante sacro Basiliensi concilio aliam congregacionem sub nomine generalis concilii erigere aut facere presumpserit, non catholice ecclesie concilium, sed scismaticorum conventiculum facere convincitur, cujuscumque dignitatis aut status existat eciamsi papalis imperialis aut regalis; et inhibetur omnibus sub penis indictis contra scis- 40 maticos, ne ad talem congregacionem accedant. nunc autem (omnipotenti deo gloriam!) constat ex communi confessione quasi omnium fidelium, quod non obstante dicta secunda 25 a) om. W. b) R add. cum Grecis. c) R suffecit. 1 Anspielung auf die Siegelung des Minoritäts- dekrets vom 7. Mai 1437; vgl. Hefele 7, 647. 2 Die gleiche Zusammenfassung Mon. Conc. 3, 203 Z. 17-25; eine ähnliche Disposition ebenda S. 201 Z. 7-13. 3 Teil II gibt die Begründung zu nr. 12 art. 2. Der entsprechende Abschnitt, sachlich völlig überein- 50 stimmend, in Mon. Conc. 3, 203 Z. 25-41. 45 1 Durch die Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4, und die Bulle Pridem ex justis vom 30. Dezember 1437, vgl. Hardouin 9, 707; Mon. Conc. 2, 1143 f.; Hefele 7, 659. 5 Vgl. S. 49 Z. 6 ff. 6 2. Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. Mansi 29, 15 f.; Mon. Conc. 2, 290; Hefele 7, 499.
Strana 40
40 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31. dissolucione Basilee hactenus continue fuit estque sacrum generale Basiliense concilium. restat igitur ex prefata declaracione1 prefatam congregacionem Ferrariensem esse conventiculum scismaticorum. [Ia] In lege autem divina2 preceptum est omne altare sacrilegum esse penitus abolendum. sed de hoc nobis se offert attencius commemorandum exemplum. Josue 22.35 legitur, quod Ruben Gad et dimidia tribus Manasse, cum locupletati auro et argento rever- terentur ad propria, edificarunt juxta Jordanem altare, quod cum audissent ceteri filii Israel, convenerunt omnes in Sylo, ut ascenderent et dimicarent contra eos. premiseruntque nuncios dicentes eis: „que est ista transgressio? cur dimisistis domum domini Israel edificantes altare sacrilegum? quod si putatis immundam terram possessionis vestre, transite ad terram, in qua 10 tabernaculum est, et habitate, tantum ut a domino non recedatis et a nostro consorcio, edifi- cato altari preter altare domini dei nostri", respondentibus vero illis humiliter declarando, quod non ad eum finem, ad quem edificatum esset altare dei, ipsi illud edificassent, sed pocius in confirmacionem, ut in perpetuum idem populus reputaretur, audito hoc placati sunt nuncii et eorum responsa libenter susceperunt. nunc autem, ut papa per litteras4 suas profitetur, 15 manifestum est, quod ad eosdem fines, propter quos congregata erat sancta synodus Basiliensis, ipse erexit dictam convencionem a Ferrariensem ; voluitque manifeste seipsum cum suis ad- herentibus separare a communi consorcio et fidelium congregacione, que legitima reputabatur per totam Christianam religionem ; et ipsemet dicit, quod inibi convenientes fuerunt congregati ex speciali divina inspiracione. quid igitur juxta hoc exemplum faciendum erat, ut potenti 20 manu fideles convenirent ad destruendum, quod jam sciebant esse erectum altareb contra altare nec quomodolibet acquiescendum esse, ut primo tercia congregacio fiat; sicque cesset Basiliensis legitima et revocetur illa scismatica. si namque prefate due tribus et dimidia re- spondissent: „volumus vobiscum habere pacem, sed non in Sylo, ubi erat domus domini; sed tam altare ibidem“ existens, quam hoc noviter erectum desinant esse primo, et erigamus unum 25 tercium“, intuentes historiam leviter judicarent, si major pars filiorum Israel, que reputabat altare legitimum in Sylo, jam non verbis, sed hoc responsum armis prosecuti fuissent; si autem dictum fuisset per aliquem, quod transferendum esset altare legitimum non destructo alio, utrum hoc verbum fuisset acceptatum, potest quisque intelligere. nunc igitur, cum constet hoc sacrum Basiliense concilium tamquam legitimum reputari a majori parte populi dei 30 exceptis paucissimis adherentibus dicte congregacioni, ubi erectum est noviter altare contra altare, restat igitur omni studiosa diligencia hoc esse primo agendum, ut ante omnia dicta congregacio omnino aboleatur, attento maxime, quod ipse summus pontifex, qui eam erexit, asserit5 eam legitimam esse et cottidied se predicat innocentem nititurque cottidied attrahere plurimos ex fidelibus ad defensionem erecti per ipsum altaris. [Ib] Preterea, quod ante omnia opera detur ad ostendendam destructionem dicte congregacionis videtur esse de intencione eorum, qui media pacis prosequun- ture et ab inicio se velle interponere tamquam mediatores inter concilium et papam se dix- 1438 erunt. equidem anno elapso 9. die januarii, cum oratores dominorum electorum in congrega- Jan. 9 cione generali proposuissent“ super hujusmodi mediis pacis cum themate „in mansuetudine 40 Jun. 17 suscipite insitum verbum“7, in responsione8 synodali data ipsis 17. mensis prefati, sic di- citur: „vos vero pacis inveniende spem vos habere dixistis, si suspenderetur processus 35 a) W ursprünglich congregacionem. b) ergënzt nach R. c) R ibi. d) R continue. e) R prosecuntur 1 Vgl. S. 39 Anm. 6. 2 Vgl. die folgende Anmerkung. Josua 22, 9-34. 4 Die Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 5 Dekret der ersten Sitzung zu Ferrara vom 10. Ja- nuar 1438, vgl. Hardouin 9, 721; Mon. Conc. 3, 8-10; Cecconi, Studi storici sul Concilio di Firenze, Docum. 174 und 175; Hefele 7, 660. 6 Vgl. Mon. Conc. 3, 11; RTA. 12, 295. 7 Jacob. 1, 21. RTA. 12 nr. 200; bes. S. 324 Z. 15-27. s 15
40 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31. dissolucione Basilee hactenus continue fuit estque sacrum generale Basiliense concilium. restat igitur ex prefata declaracione1 prefatam congregacionem Ferrariensem esse conventiculum scismaticorum. [Ia] In lege autem divina2 preceptum est omne altare sacrilegum esse penitus abolendum. sed de hoc nobis se offert attencius commemorandum exemplum. Josue 22.35 legitur, quod Ruben Gad et dimidia tribus Manasse, cum locupletati auro et argento rever- terentur ad propria, edificarunt juxta Jordanem altare, quod cum audissent ceteri filii Israel, convenerunt omnes in Sylo, ut ascenderent et dimicarent contra eos. premiseruntque nuncios dicentes eis: „que est ista transgressio? cur dimisistis domum domini Israel edificantes altare sacrilegum? quod si putatis immundam terram possessionis vestre, transite ad terram, in qua 10 tabernaculum est, et habitate, tantum ut a domino non recedatis et a nostro consorcio, edifi- cato altari preter altare domini dei nostri", respondentibus vero illis humiliter declarando, quod non ad eum finem, ad quem edificatum esset altare dei, ipsi illud edificassent, sed pocius in confirmacionem, ut in perpetuum idem populus reputaretur, audito hoc placati sunt nuncii et eorum responsa libenter susceperunt. nunc autem, ut papa per litteras4 suas profitetur, 15 manifestum est, quod ad eosdem fines, propter quos congregata erat sancta synodus Basiliensis, ipse erexit dictam convencionem a Ferrariensem ; voluitque manifeste seipsum cum suis ad- herentibus separare a communi consorcio et fidelium congregacione, que legitima reputabatur per totam Christianam religionem ; et ipsemet dicit, quod inibi convenientes fuerunt congregati ex speciali divina inspiracione. quid igitur juxta hoc exemplum faciendum erat, ut potenti 20 manu fideles convenirent ad destruendum, quod jam sciebant esse erectum altareb contra altare nec quomodolibet acquiescendum esse, ut primo tercia congregacio fiat; sicque cesset Basiliensis legitima et revocetur illa scismatica. si namque prefate due tribus et dimidia re- spondissent: „volumus vobiscum habere pacem, sed non in Sylo, ubi erat domus domini; sed tam altare ibidem“ existens, quam hoc noviter erectum desinant esse primo, et erigamus unum 25 tercium“, intuentes historiam leviter judicarent, si major pars filiorum Israel, que reputabat altare legitimum in Sylo, jam non verbis, sed hoc responsum armis prosecuti fuissent; si autem dictum fuisset per aliquem, quod transferendum esset altare legitimum non destructo alio, utrum hoc verbum fuisset acceptatum, potest quisque intelligere. nunc igitur, cum constet hoc sacrum Basiliense concilium tamquam legitimum reputari a majori parte populi dei 30 exceptis paucissimis adherentibus dicte congregacioni, ubi erectum est noviter altare contra altare, restat igitur omni studiosa diligencia hoc esse primo agendum, ut ante omnia dicta congregacio omnino aboleatur, attento maxime, quod ipse summus pontifex, qui eam erexit, asserit5 eam legitimam esse et cottidied se predicat innocentem nititurque cottidied attrahere plurimos ex fidelibus ad defensionem erecti per ipsum altaris. [Ib] Preterea, quod ante omnia opera detur ad ostendendam destructionem dicte congregacionis videtur esse de intencione eorum, qui media pacis prosequun- ture et ab inicio se velle interponere tamquam mediatores inter concilium et papam se dix- 1438 erunt. equidem anno elapso 9. die januarii, cum oratores dominorum electorum in congrega- Jan. 9 cione generali proposuissent“ super hujusmodi mediis pacis cum themate „in mansuetudine 40 Jun. 17 suscipite insitum verbum“7, in responsione8 synodali data ipsis 17. mensis prefati, sic di- citur: „vos vero pacis inveniende spem vos habere dixistis, si suspenderetur processus 35 a) W ursprünglich congregacionem. b) ergënzt nach R. c) R ibi. d) R continue. e) R prosecuntur 1 Vgl. S. 39 Anm. 6. 2 Vgl. die folgende Anmerkung. Josua 22, 9-34. 4 Die Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 5 Dekret der ersten Sitzung zu Ferrara vom 10. Ja- nuar 1438, vgl. Hardouin 9, 721; Mon. Conc. 3, 8-10; Cecconi, Studi storici sul Concilio di Firenze, Docum. 174 und 175; Hefele 7, 660. 6 Vgl. Mon. Conc. 3, 11; RTA. 12, 295. 7 Jacob. 1, 21. RTA. 12 nr. 200; bes. S. 324 Z. 15-27. s 15
Strana 41
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 41 5 adversus dominum Eugenium papam quartum inchoatus et interim opera daretur per dominos vestros illustres, ut ipse dominus Eugenius dissolucionem pretensam concilii per eum attemptatam revocaret et ea, que adversus hoc concilium egerat, de quibus atque eciam de instancia ipsius concilii dominos vestros plene informatos esse commemorastis, utque insuper idem dominus Eugenius decreta synodalia susciperet et de congregando concilio pro Grecis se non intermitteret a, sed fieret apud Grecos ipsos instancia, ut venirent ad aliquem trium locorum electorum per concilium; quod, si obtineri non posset etc.“ ecce, quomodo ex intencione ipsorum, qui se pro pace interponunt, existit, quod dicta dissolucio debeat omnino per papam revocari! 1438 Dez. 31 20 30 [III] Modus1 autem dicte revocacionis avisatur in premissa cedula ostensa per dominos deputatos, videlicet, quod papa profiteatur et recognoscat hic fuisse et esse generale concilium ab inicio sue congregacionis legitime continuatum prosecucionemque habere debere non obstante sua dissolucione etc.; quodque profiteatur se non potuisse dissolvere concilium etc. hec autem forma revoca- 15 cionis avisata est per dominos deputatos. [I] Primo, quia est conformis irritacionis facte per papam de prima sua dis- solucione, prout constat ex bulla2 sue adhesionis. in illa namque adhesione manifeste potest quis videre quattuor satis difficilia injuncta per concilium papeb, ut faceret : [a] primo, ut veritatem pure et simpliciter profiteretur, quam sacra synodus asserebat et cujus contrarium ipse suis litteris ubique publicarat, videlicet Basilee fuisse et esse legitime continuatum con- cilium non obstante sua dissolucione, quodque ipsam dissolucionem profiteretur et declararet fuisse irritam et inanem et per consequens se eam non potuisse facere. [b] secundo, quod ipsam synodum pure et simpliciter et omni cum caritate extunc et in futurum prosequeretur. [c tercio, quod revocaret tres bullas3 et quascumque alias ac generaliter quidquid per seipsum 25 aut nomine suo in prejudicium aut derogacionem sacri Basiliensis concilii seu contra ejus auctoritatem factum et attemptatum seu assertum esset ; quodque declararet omnia hec esse nulla irrita et inania; item quod revocaret omnes processus et censuras contra supposita con- cilii et adherentes eidem etc.; et, ne possete in bullis revocandis una pro alia intelligi aut aliquid immutari, mandatum est, quod omnes de verbo ad verbum ex integro recitaret. [d] quarto injunctum est eidem, quod promitteret deinceps desistere realiter et cum effectu a novitatibus et gravaminibus seu prejudiciis inferendis sacro concilio seu suppositis ejus et adherentibus eidem. hec autem et alia omnia tunc injuncta per sacrum concilium summus pontifex per litteras 4 suas ostendit se adimplevisse. cum igitur, ut dictum est, hec secunda dissolucio multo gravior quam prima fuerit, visum est dictis dominis deputatis non minus 35 posse avisari quam nunc esse eadem facienda per papam pro abolicione istius, que pro illa facta. [2] Secundo5 hoc avisatumd fuit idemptitate racionis ad responsiones sacri concilii super prima dissolucione. equidem, cum papa plures bullass de sua adhesione confecerit miseritque 7 ad concilium, per quas volebat concilium celebrari Basilee non obstante 10 a) R intromitteret. b) W papa. c) W possit. d) W avisamentum. 45 40 1 Teil III begründet die in nr. 12 art. I geforderte Form des Widerrufs der Auflösung. Einleitung und Abs. I unserer nr. sachlich mit Mon. Conc. 3, 203 Z. 4I bis 204 Z. 14 übereinstimmend. 2 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 3 Die drei mit der Bulle vom 15. Dezember 1433 revozierten Bullen Inscrutabilis vom 29. Juli 1433, In arcanis vom 13. September 1433 und Deus novit vom 13. September 1433, vgl. Mansi 29, 79-89; Mon. Conc. 2, 566-574; Hefele 7, 540 und 549 ff. 50 4 Die Adhäsionsbulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. Deutsche Reichstags-Akten XIV 6 5 Sachlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 204 Z. 14-20. 6 Die Bullen Ad sacram vom 14. Februar 1433, vgl. Mansi 29, 569-571; Mon. Conc. 2, 370-372; Hefele 7, 529 f., und Dudum sacrum vom 1. August 1433, vgl. Mansi 29, 574 f.; Mon. Conc. 2, 470 f.; Hefele 7, 540. Die in Anm. 6 erwähnten Bullen wurden im Konzil verlesen am 5. Juni 1433, vgl. Mon. Conc. 2, 369 f.; Conc. Bas. 2, 420 Z. 32 ff. bzw. am 13. Ok- tober 1433, vgl. Mon. Conc. 2, 467.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 41 5 adversus dominum Eugenium papam quartum inchoatus et interim opera daretur per dominos vestros illustres, ut ipse dominus Eugenius dissolucionem pretensam concilii per eum attemptatam revocaret et ea, que adversus hoc concilium egerat, de quibus atque eciam de instancia ipsius concilii dominos vestros plene informatos esse commemorastis, utque insuper idem dominus Eugenius decreta synodalia susciperet et de congregando concilio pro Grecis se non intermitteret a, sed fieret apud Grecos ipsos instancia, ut venirent ad aliquem trium locorum electorum per concilium; quod, si obtineri non posset etc.“ ecce, quomodo ex intencione ipsorum, qui se pro pace interponunt, existit, quod dicta dissolucio debeat omnino per papam revocari! 1438 Dez. 31 20 30 [III] Modus1 autem dicte revocacionis avisatur in premissa cedula ostensa per dominos deputatos, videlicet, quod papa profiteatur et recognoscat hic fuisse et esse generale concilium ab inicio sue congregacionis legitime continuatum prosecucionemque habere debere non obstante sua dissolucione etc.; quodque profiteatur se non potuisse dissolvere concilium etc. hec autem forma revoca- 15 cionis avisata est per dominos deputatos. [I] Primo, quia est conformis irritacionis facte per papam de prima sua dis- solucione, prout constat ex bulla2 sue adhesionis. in illa namque adhesione manifeste potest quis videre quattuor satis difficilia injuncta per concilium papeb, ut faceret : [a] primo, ut veritatem pure et simpliciter profiteretur, quam sacra synodus asserebat et cujus contrarium ipse suis litteris ubique publicarat, videlicet Basilee fuisse et esse legitime continuatum con- cilium non obstante sua dissolucione, quodque ipsam dissolucionem profiteretur et declararet fuisse irritam et inanem et per consequens se eam non potuisse facere. [b] secundo, quod ipsam synodum pure et simpliciter et omni cum caritate extunc et in futurum prosequeretur. [c tercio, quod revocaret tres bullas3 et quascumque alias ac generaliter quidquid per seipsum 25 aut nomine suo in prejudicium aut derogacionem sacri Basiliensis concilii seu contra ejus auctoritatem factum et attemptatum seu assertum esset ; quodque declararet omnia hec esse nulla irrita et inania; item quod revocaret omnes processus et censuras contra supposita con- cilii et adherentes eidem etc.; et, ne possete in bullis revocandis una pro alia intelligi aut aliquid immutari, mandatum est, quod omnes de verbo ad verbum ex integro recitaret. [d] quarto injunctum est eidem, quod promitteret deinceps desistere realiter et cum effectu a novitatibus et gravaminibus seu prejudiciis inferendis sacro concilio seu suppositis ejus et adherentibus eidem. hec autem et alia omnia tunc injuncta per sacrum concilium summus pontifex per litteras 4 suas ostendit se adimplevisse. cum igitur, ut dictum est, hec secunda dissolucio multo gravior quam prima fuerit, visum est dictis dominis deputatis non minus 35 posse avisari quam nunc esse eadem facienda per papam pro abolicione istius, que pro illa facta. [2] Secundo5 hoc avisatumd fuit idemptitate racionis ad responsiones sacri concilii super prima dissolucione. equidem, cum papa plures bullass de sua adhesione confecerit miseritque 7 ad concilium, per quas volebat concilium celebrari Basilee non obstante 10 a) R intromitteret. b) W papa. c) W possit. d) W avisamentum. 45 40 1 Teil III begründet die in nr. 12 art. I geforderte Form des Widerrufs der Auflösung. Einleitung und Abs. I unserer nr. sachlich mit Mon. Conc. 3, 203 Z. 4I bis 204 Z. 14 übereinstimmend. 2 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 3 Die drei mit der Bulle vom 15. Dezember 1433 revozierten Bullen Inscrutabilis vom 29. Juli 1433, In arcanis vom 13. September 1433 und Deus novit vom 13. September 1433, vgl. Mansi 29, 79-89; Mon. Conc. 2, 566-574; Hefele 7, 540 und 549 ff. 50 4 Die Adhäsionsbulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. Deutsche Reichstags-Akten XIV 6 5 Sachlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 204 Z. 14-20. 6 Die Bullen Ad sacram vom 14. Februar 1433, vgl. Mansi 29, 569-571; Mon. Conc. 2, 370-372; Hefele 7, 529 f., und Dudum sacrum vom 1. August 1433, vgl. Mansi 29, 574 f.; Mon. Conc. 2, 470 f.; Hefele 7, 540. Die in Anm. 6 erwähnten Bullen wurden im Konzil verlesen am 5. Juni 1433, vgl. Mon. Conc. 2, 369 f.; Conc. Bas. 2, 420 Z. 32 ff. bzw. am 13. Ok- tober 1433, vgl. Mon. Conc. 2, 467.
Strana 42
42 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 1433 Okt. 13 [ 1433] Okt. 16 per eum facta dissolucione, quoniam per hec verba non confitebatur pure et simpliciter verita- tem, sacrum concilium non acceptavit1, inter alias autem in presencia dive memorie Sigis- mundi imperatoris per oratores pape, archiepiscopum Spalatensem et episcopum Cerviensem, 13. octobris anno 33. ostensa fuit bulla2 tenoris sequentis : „Eugenius etc.“ et infra : „de venera- bilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio volumus et contenta- 5 mur prefatum generale Basiliense concilium a tempore inchoacionis sue continuatum fuisse et esse, prosecucionemque semper habuisse ac continuari, prosecucionemque habere debere ad predicta, perinde acsi nulla commutacio translacio seu dissolucio facta fuisset. quinimmo prefatam commutacionem translacionem seu dissolucionem revocantes ipsum concilium Ba- siliense pure simpliciter cum effectu ac omni caritate amplectamur pro viribusque illud promo- 10 vere ac omni favore prosequi intendimus etc.“ hec autem forma adhesionis protunc acceptata non fuit, quia non pure et simpliciter papa confitebatur veritatem de continuacione concilii et nullitate sue dissolucionis. aliud est enim dicere : volo et contentor sic fuisse et esse, aliudque : credo aut profiteor sic esse et fuisse. sicut in hiis, qui captivantur ab hostibus, eciamsi inibi fuerint per 30 annos, jus fingens a3, tamquam si non fuissent capti, vult eos gaudere omni 15 immunitate etc. constat tamen, quod non asserit per hoc eos fuisse semper in libertate ac numquam in servitute fuisse. aliquando eciam jus fingit4 aliquem fuisse mortuum, licet semper fuerit vivus. item aliud est dicere : revoco dissolucionem, aliud: decerno et declaro illam fuisse irritam et inanem, prout hec evidentissime fuerunt demonstrata in solempni et publica dis- putacione5, quam in dicta presencia imperatoris reverendissimus dominus legatus habuit cum 20 dictis oratoribus pape 16. prefati mensis octobris. unde nunc, ut veritati, quam sacrum con- cilium profitetur, satis fiat, non satis est dicere, quod' papa revocet dictam secundam dissolu- cionem aut cesset congregacio Ferrariensis, sed quod profiteatur fuisse nullam irritam et inanem dictamque congregacionem nulliter et de facto erectam fuisse. [3] Tercio" idem apparet, quam sic avisando dicitur conformiter ad decreta hujus 25 sacri concilii 2., 8. et 11.8 sessionis, que ipsemet Eugenius approbavit?. diciturenim in 11. sessione, quod „concilium actu congregatum dissolvi aut de loco ad locum mutari sine ipsius concilii expresso consensu per Romanum pontificem nullatenus possit; cassatque irritat aut bannullat, si quid e forsitan contra hec vel eciam in derogacionem vel impedimentum ipsius concilii personarumque et prelatorum ac suppositorum ejusdem per privacionem 30 translacionem censuras ecclesiasticas vel aliter quomodolibet in futurum contingeret attemp- tari", itaque et tenore dictorum decretorum jam evidenter patet, quomodo tam dissolucio quam omnia alia consequenter per eundem de facto attemptata a principio fuerunt et sunt irrita et inania; sic eciam sacrum concilium in 29. sessione agendo conformiter ad predicta declaravit1°. adhuc eciam idem sequitur ex tenore sue adhesionis11, prout in sessione prefata 35 sacra synodus commemorat. a) W fingit. b) Ret. c) W quis. 1 Uber die Verhandlungen vom 5. bis 16. Juni 1433 vgl. Mon. Conc. 2, 372; Conc. Bas. 5, 56 ff. und 2, 420-430 passim; Hefele 7, 535 f.; die Synodalantwort vom 16. Juni vgl. S. 35 Anm. 10. Uber die Verhand- lungen vom 13. Oktober bis 7. November 1433 vgl. Mon. Conc. 2, 467-509; Conc. Bas. 2, 503 ff. und 5, 64-68 passim; Hefele 7, 552-557. Das Dekret der I4. Sitzung vom 7. November 1433, vgl. Mansi 29, 72-74; Mon. Conc. 2, 509-511; Hefele 7, 556. 2 Vom 1. August 1433, vgl. S. 41 Anm. 6; die Stelle Mon. Conc. 2, 470 unten. 3 Vgl. Inst. I, 12 § 5. : Nicht festzustellen. Am 16. Oktober 1433, vgl. Mansi 30, 645-666, Mon. Conc. 2, 475-496; Conc. Bas. 2, 505; Hefele 7, 553 f. 6 Sollte die Stelle „quod papa — Ferrariensis“ zu- rückgehen auf die Worte „cessante — congregacione“ 40 in nr. 15 art. 1? Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 204 Z. 20-24. 8 Vom 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5; vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6; vom 27. April 45 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. Durch die Bulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 1° Vom 12. Oktober 1437, vgl. Mansi 29, 151-158; Mon. Conc. 2, 1043-1048; Hefele 7, 653 f. 11 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 50 5
42 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 1433 Okt. 13 [ 1433] Okt. 16 per eum facta dissolucione, quoniam per hec verba non confitebatur pure et simpliciter verita- tem, sacrum concilium non acceptavit1, inter alias autem in presencia dive memorie Sigis- mundi imperatoris per oratores pape, archiepiscopum Spalatensem et episcopum Cerviensem, 13. octobris anno 33. ostensa fuit bulla2 tenoris sequentis : „Eugenius etc.“ et infra : „de venera- bilium fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio volumus et contenta- 5 mur prefatum generale Basiliense concilium a tempore inchoacionis sue continuatum fuisse et esse, prosecucionemque semper habuisse ac continuari, prosecucionemque habere debere ad predicta, perinde acsi nulla commutacio translacio seu dissolucio facta fuisset. quinimmo prefatam commutacionem translacionem seu dissolucionem revocantes ipsum concilium Ba- siliense pure simpliciter cum effectu ac omni caritate amplectamur pro viribusque illud promo- 10 vere ac omni favore prosequi intendimus etc.“ hec autem forma adhesionis protunc acceptata non fuit, quia non pure et simpliciter papa confitebatur veritatem de continuacione concilii et nullitate sue dissolucionis. aliud est enim dicere : volo et contentor sic fuisse et esse, aliudque : credo aut profiteor sic esse et fuisse. sicut in hiis, qui captivantur ab hostibus, eciamsi inibi fuerint per 30 annos, jus fingens a3, tamquam si non fuissent capti, vult eos gaudere omni 15 immunitate etc. constat tamen, quod non asserit per hoc eos fuisse semper in libertate ac numquam in servitute fuisse. aliquando eciam jus fingit4 aliquem fuisse mortuum, licet semper fuerit vivus. item aliud est dicere : revoco dissolucionem, aliud: decerno et declaro illam fuisse irritam et inanem, prout hec evidentissime fuerunt demonstrata in solempni et publica dis- putacione5, quam in dicta presencia imperatoris reverendissimus dominus legatus habuit cum 20 dictis oratoribus pape 16. prefati mensis octobris. unde nunc, ut veritati, quam sacrum con- cilium profitetur, satis fiat, non satis est dicere, quod' papa revocet dictam secundam dissolu- cionem aut cesset congregacio Ferrariensis, sed quod profiteatur fuisse nullam irritam et inanem dictamque congregacionem nulliter et de facto erectam fuisse. [3] Tercio" idem apparet, quam sic avisando dicitur conformiter ad decreta hujus 25 sacri concilii 2., 8. et 11.8 sessionis, que ipsemet Eugenius approbavit?. diciturenim in 11. sessione, quod „concilium actu congregatum dissolvi aut de loco ad locum mutari sine ipsius concilii expresso consensu per Romanum pontificem nullatenus possit; cassatque irritat aut bannullat, si quid e forsitan contra hec vel eciam in derogacionem vel impedimentum ipsius concilii personarumque et prelatorum ac suppositorum ejusdem per privacionem 30 translacionem censuras ecclesiasticas vel aliter quomodolibet in futurum contingeret attemp- tari", itaque et tenore dictorum decretorum jam evidenter patet, quomodo tam dissolucio quam omnia alia consequenter per eundem de facto attemptata a principio fuerunt et sunt irrita et inania; sic eciam sacrum concilium in 29. sessione agendo conformiter ad predicta declaravit1°. adhuc eciam idem sequitur ex tenore sue adhesionis11, prout in sessione prefata 35 sacra synodus commemorat. a) W fingit. b) Ret. c) W quis. 1 Uber die Verhandlungen vom 5. bis 16. Juni 1433 vgl. Mon. Conc. 2, 372; Conc. Bas. 5, 56 ff. und 2, 420-430 passim; Hefele 7, 535 f.; die Synodalantwort vom 16. Juni vgl. S. 35 Anm. 10. Uber die Verhand- lungen vom 13. Oktober bis 7. November 1433 vgl. Mon. Conc. 2, 467-509; Conc. Bas. 2, 503 ff. und 5, 64-68 passim; Hefele 7, 552-557. Das Dekret der I4. Sitzung vom 7. November 1433, vgl. Mansi 29, 72-74; Mon. Conc. 2, 509-511; Hefele 7, 556. 2 Vom 1. August 1433, vgl. S. 41 Anm. 6; die Stelle Mon. Conc. 2, 470 unten. 3 Vgl. Inst. I, 12 § 5. : Nicht festzustellen. Am 16. Oktober 1433, vgl. Mansi 30, 645-666, Mon. Conc. 2, 475-496; Conc. Bas. 2, 505; Hefele 7, 553 f. 6 Sollte die Stelle „quod papa — Ferrariensis“ zu- rückgehen auf die Worte „cessante — congregacione“ 40 in nr. 15 art. 1? Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 204 Z. 20-24. 8 Vom 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5; vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6; vom 27. April 45 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. Durch die Bulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 1° Vom 12. Oktober 1437, vgl. Mansi 29, 151-158; Mon. Conc. 2, 1043-1048; Hefele 7, 653 f. 11 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 50 5
Strana 43
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 43 1438 Dez. 31 [4] Quartol dictus modus revocacionis fuit avisatus ad defensionem fidei salutis honoris status et auctoritatis non solum sacri concilii, sed omnium regum et principum ac prelatorum et aliorum quorumlibet, qui sacro generali Basiliensi concilio post dictam secundam dissolucionem adheserunt continueque adherent, tenendo inibi ac mittendo suos solempnes oratores et obsequendo ac in multis supplicando et nominando illum verbo ac litteris profitendo ipsam esse sacrosanctam generalem synodum in spiritu sancto legitime congregatam universalem ecclesiam representantem, quique eciam solempni interdicto prohibuerunt omnibus subditis et vasallis suis, ne Ferrariam tamquam ad congregacionem generalis concilii quomodolibet auderent accedere. cum enim ex dicta 10 declaracione2 per ecclesiam jam a septennio facta constet, quod, „sicut unica est ecclesia sancta catholica, ita non potest esse nisi unicum generale concilium eam representans“, constat autem (proch dolor) fuisse ab anno et nunc esse duas congregaciones sub nomine generalis concilii. manifestum est omnes illos, qui adherent illi congregacioni, que non est vere generale concilium, incurrere penas scismaticorum; non fit mencio, si hec procedat ad gravius tangendo fidei negocium. unum autem est, quod jam papa frequenter et publice declaravit, animum qualiter sentit agendum; vocat enim „congregatos Basilee“ „iniquorum perfidam synagogam"“ eosque „hostes fidei Christiane“3. numquid igitur adversus adherentes et cre- dentes eidem concilio seu faventes ac protegentes consequenter poterit calumniari tamquam contra fautores hereticorum? non dicitur. constat autem invictissimum, quem deus sua speciali providencia protegat, Albertum Romanorum etc. regem ab inicio suorum regnorum adhesisse sacro concilio protectoremque se specialem constituisse etc. unde, ut fides salus honor status et auctoritas predictorum omnium principum et aliorum adherencium sacro concilio illibate conservetur, necesse est, ut veritas hec de legitima continuacione sacri Basiliensis concilii non generalibus palliatis sive ambiguis verbis, sed expresse et evidenter constet. veritas enim, quam generale concilium profitetur, non sub modio4, sed exaltari debet supra a candelabrum, ut luceat omnibus, qui in ecclesia, domo dei, sunt. est enim ipsa synodus generalis in spiritu sancto legitime congregata columpna immobilis et firmamentum inflexibile veritatis. et circa doctrinam catholice veritatis sic incedendum est a sacro generali concilio, ut veritas declaretur verbis ordinate conceptis, ut nulli sit in futurum offendiculum, ubi possit impingere et habere occasionem erroris, et ne aliquid per obscuritatem in capcionem contineat, quia juxta scripture sentenciam 5: „claudenda est fossa, ne bos vicini ibi ledatur“. quoniam igitur papa hanc mate- riam de veritate aut continuacione concilii sub terminis fidei prosequatur, necesse est, cum veritas recognosci habeat, ut id fiat clare et non sub duplicibus verbis. id autem licet notificare, quod summus pontifex non multum dubitat fulminare penam privacionis imperii et omnium regnorum contravenientibus ordinacioni sueb, ut patet ex bullas sua, que continetur in 16. sessione", contra turbantes aliquos ex curialibus vigore decreti Basiliensis. unde, si in hac causa permitteretur tentatio calumpniandi principes adherentes concilio tamquam contra fautores hereticorum, considerandum se offert, si data oportunitate temptaretur adversus eos. hoc enim sciant omnes gentes, quod, ut patet ex declaracione8 concilii Constanciensis, „suprema 40 potestas in terris est potestas generalis concilii“, et merito. nam omnes Christiani tamquam pro fide catholica confitentur', quod in medio generalis concilii existit Christus inibique presidet spiritus sanctus. unde, si moderno summo pontifici assenciatur, ut prevaleat contra generale hoc concilium, quo non fuit usque hodie majus nec magis stabilitum, possunt cogitare omnes 5 15 20 25 30 35 a) R super. b) R ordinacionem suam. c) W undeutlich conf. oder prof. 45 1 Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 204 Z. 24-36. 2 Vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6. 3 Zu diesen Ausdrücken vgl. RTA. 13, 180 Z. 17; 246 Z. 18a f.; 548 Z. 1. 4 Matth. 5, 15. 50 5 2. Mos. 21, 33. 6 Die Bulle In arcanis vom 13. September 1433, vgl. S. 41 Anm. 3. Vom 5. Februar 1434, vgl. S. 36 Anm. 3. 8 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 43 1438 Dez. 31 [4] Quartol dictus modus revocacionis fuit avisatus ad defensionem fidei salutis honoris status et auctoritatis non solum sacri concilii, sed omnium regum et principum ac prelatorum et aliorum quorumlibet, qui sacro generali Basiliensi concilio post dictam secundam dissolucionem adheserunt continueque adherent, tenendo inibi ac mittendo suos solempnes oratores et obsequendo ac in multis supplicando et nominando illum verbo ac litteris profitendo ipsam esse sacrosanctam generalem synodum in spiritu sancto legitime congregatam universalem ecclesiam representantem, quique eciam solempni interdicto prohibuerunt omnibus subditis et vasallis suis, ne Ferrariam tamquam ad congregacionem generalis concilii quomodolibet auderent accedere. cum enim ex dicta 10 declaracione2 per ecclesiam jam a septennio facta constet, quod, „sicut unica est ecclesia sancta catholica, ita non potest esse nisi unicum generale concilium eam representans“, constat autem (proch dolor) fuisse ab anno et nunc esse duas congregaciones sub nomine generalis concilii. manifestum est omnes illos, qui adherent illi congregacioni, que non est vere generale concilium, incurrere penas scismaticorum; non fit mencio, si hec procedat ad gravius tangendo fidei negocium. unum autem est, quod jam papa frequenter et publice declaravit, animum qualiter sentit agendum; vocat enim „congregatos Basilee“ „iniquorum perfidam synagogam"“ eosque „hostes fidei Christiane“3. numquid igitur adversus adherentes et cre- dentes eidem concilio seu faventes ac protegentes consequenter poterit calumniari tamquam contra fautores hereticorum? non dicitur. constat autem invictissimum, quem deus sua speciali providencia protegat, Albertum Romanorum etc. regem ab inicio suorum regnorum adhesisse sacro concilio protectoremque se specialem constituisse etc. unde, ut fides salus honor status et auctoritas predictorum omnium principum et aliorum adherencium sacro concilio illibate conservetur, necesse est, ut veritas hec de legitima continuacione sacri Basiliensis concilii non generalibus palliatis sive ambiguis verbis, sed expresse et evidenter constet. veritas enim, quam generale concilium profitetur, non sub modio4, sed exaltari debet supra a candelabrum, ut luceat omnibus, qui in ecclesia, domo dei, sunt. est enim ipsa synodus generalis in spiritu sancto legitime congregata columpna immobilis et firmamentum inflexibile veritatis. et circa doctrinam catholice veritatis sic incedendum est a sacro generali concilio, ut veritas declaretur verbis ordinate conceptis, ut nulli sit in futurum offendiculum, ubi possit impingere et habere occasionem erroris, et ne aliquid per obscuritatem in capcionem contineat, quia juxta scripture sentenciam 5: „claudenda est fossa, ne bos vicini ibi ledatur“. quoniam igitur papa hanc mate- riam de veritate aut continuacione concilii sub terminis fidei prosequatur, necesse est, cum veritas recognosci habeat, ut id fiat clare et non sub duplicibus verbis. id autem licet notificare, quod summus pontifex non multum dubitat fulminare penam privacionis imperii et omnium regnorum contravenientibus ordinacioni sueb, ut patet ex bullas sua, que continetur in 16. sessione", contra turbantes aliquos ex curialibus vigore decreti Basiliensis. unde, si in hac causa permitteretur tentatio calumpniandi principes adherentes concilio tamquam contra fautores hereticorum, considerandum se offert, si data oportunitate temptaretur adversus eos. hoc enim sciant omnes gentes, quod, ut patet ex declaracione8 concilii Constanciensis, „suprema 40 potestas in terris est potestas generalis concilii“, et merito. nam omnes Christiani tamquam pro fide catholica confitentur', quod in medio generalis concilii existit Christus inibique presidet spiritus sanctus. unde, si moderno summo pontifici assenciatur, ut prevaleat contra generale hoc concilium, quo non fuit usque hodie majus nec magis stabilitum, possunt cogitare omnes 5 15 20 25 30 35 a) R super. b) R ordinacionem suam. c) W undeutlich conf. oder prof. 45 1 Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 204 Z. 24-36. 2 Vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6. 3 Zu diesen Ausdrücken vgl. RTA. 13, 180 Z. 17; 246 Z. 18a f.; 548 Z. 1. 4 Matth. 5, 15. 50 5 2. Mos. 21, 33. 6 Die Bulle In arcanis vom 13. September 1433, vgl. S. 41 Anm. 3. Vom 5. Februar 1434, vgl. S. 36 Anm. 3. 8 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5.
Strana 44
44 principes seculares ac spirituales prelati, si dissoluto concilio adversus nonnullos eorum, qui hoc concilium manutenuerunt et defenderunt sive adheserunt eidem firmiter, temptabitur. nec confidat 1 quis in carne brachii sui; nemo a enim ita potens, qui, eciamsi a multis timetur, non timeat ipse multos. [5] Quinto2, quod dictum avisamentum sic racionabile apparet, sicut in 23. sessione 5 presentibus legato Tarentino et Paduano, presidentibus pape, ad perpetuam rei memoriam decretatum est3: quilibet summus pontifex tenetur profiteri, ut, quamdiu vixerit, credat et teneat fidem catholicam secundum tradicionem apostolorum et generalium conciliorum, (inter que expresse ponitur, quod secundum tradicionem Basiliensis concilii), quodque hanc fidem secundum predictam tradicionem usque ad unum 10 apicem debet profiteri et immutilatam b servare et usque ad animam et sanguinem confir- mare 4, item prosequi celebracionem generalium conciliorum juxta decreta sacri Basiliensis concilii. nec hoc quidem tamquam novum aut dissonum reputari debet, ut enim Urbanus papa profitetur5, ubi aperte dominus vel ejus apostoli et eos sequentes sancti patres sentencialiter aliquid diffinierunt, ibic non novam legem Romanus pontifex dare, sed pocius, quod predica- 15 tum est, usque ad animam et sanguinem confirmare debet. hec eciam est forma professionis summorum pontificum ab antiquissimis consueta temporibus, quod debent servare immacu- latam fidem usque ad unum apicem secundum tradicionem generalium conciliorum. constat autem, quod licet multe veritates fidei declarate sint per sacrum Basiliense concilium, nulla tamen tam frequenter ac tociens repetita est, nec in qua et pro qua tuenda et prosequenda 20 tantum insudavit concilium, sicut pro ista, quod summus pontifex non potest dissolvere con- cilium absque ejus consensu. unde, si nunc hec veritas fidei conculcatur et annichilari per- mittitur, quomodo igitur ad perpetuam rei memoriam servabitur, quod omnes summi ponti- fices debent profiteri et servare fidem catholicam secundum tradicionem Basiliensis concilii. dixit salvator in evangelio° : „si in viridi ligno hec faciunt, in arido quid fiet?“ videmus, quod 25 ordinaciones multe summorum pontificum ac multorum regum et principum in vita ipsorum irrefragibiliter custodiuntur, post ipsorum vero mortem sepe exinaniuntur 7. nunc igitur, si sedente concilio hec veritas non defenditur, post ejus dissolucionem non deerunt, qui aliter quam sensus verus se habeat, interpretentur. item, si papa habet profiteri prosequi celebra- cionem generalium conciliorum juxta decreta Basiliensis concilii, justum est, ut concilium in 30 ipsius conspectu non paciatur infringi, cum hujusmodi prosecucionem papa debet profiteri inter cetera, que pertinent ad catholicam fidem. [6] Sexto8 probatur intentum ab antiquo et nostris temporibus usitatum. cer- nimus, cum inter aliquos discordia fuit et semel sunt ad pacem reconciliati, si secundo super eadem re inter ipsos reoriatur discordia multaque graviora utrimque sint perpetrata, primum, 35 ad quod intenditur per mediatores, est, ut obmissis, que racione secundi dissidii orta fuerunt, pax reintegretur primum in eodem statu, quo primo fuerat. constat autem, quod summus pontifex super eadem re jam secundo turbavit concilium, videlicet dicendo? „ex plenitudine sue potestatis seillud dissolvere". ut autem ipsemet papa profitetur per bullam 1° suam presen- Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 a) R add. est. b) W mutilatam. c) W ubi. 40 1 Frei nach Jer. 17, 5. 2 Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 204 Z. 37 bis 205 Z. 15. Zu dem Eid des Papstes, beschlossen am 25. März 1436, vgl. Mansi 29, 112; Mon. Conc. 2, 848 f.; Hefele 7, 630. 4 Mon. Conc. 3, 204 Z. 42 f. der Zusatz prout Gre- gorius et Innocencius aliique summi pontifices, nar- rante Graciano, eciam similes professiones fecerunt. 5 Nicht festzustellen. Luc. 23, 31. Als Beleg wird in Mon. Conc. 3, 205 Z. 9-12 die Stelle Deut. 31, 27 angeführt. Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 205 Z. 15-25. € In der Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. Mon. Conc. 2, 1038. 1° Vollmacht Eugens Non est für seine Vertreter in Basel vom 1. März 1436, vgl. Mansi 29, 580; Мon. Conc. 2, 863; Hefele 7, 634. 45 50
44 principes seculares ac spirituales prelati, si dissoluto concilio adversus nonnullos eorum, qui hoc concilium manutenuerunt et defenderunt sive adheserunt eidem firmiter, temptabitur. nec confidat 1 quis in carne brachii sui; nemo a enim ita potens, qui, eciamsi a multis timetur, non timeat ipse multos. [5] Quinto2, quod dictum avisamentum sic racionabile apparet, sicut in 23. sessione 5 presentibus legato Tarentino et Paduano, presidentibus pape, ad perpetuam rei memoriam decretatum est3: quilibet summus pontifex tenetur profiteri, ut, quamdiu vixerit, credat et teneat fidem catholicam secundum tradicionem apostolorum et generalium conciliorum, (inter que expresse ponitur, quod secundum tradicionem Basiliensis concilii), quodque hanc fidem secundum predictam tradicionem usque ad unum 10 apicem debet profiteri et immutilatam b servare et usque ad animam et sanguinem confir- mare 4, item prosequi celebracionem generalium conciliorum juxta decreta sacri Basiliensis concilii. nec hoc quidem tamquam novum aut dissonum reputari debet, ut enim Urbanus papa profitetur5, ubi aperte dominus vel ejus apostoli et eos sequentes sancti patres sentencialiter aliquid diffinierunt, ibic non novam legem Romanus pontifex dare, sed pocius, quod predica- 15 tum est, usque ad animam et sanguinem confirmare debet. hec eciam est forma professionis summorum pontificum ab antiquissimis consueta temporibus, quod debent servare immacu- latam fidem usque ad unum apicem secundum tradicionem generalium conciliorum. constat autem, quod licet multe veritates fidei declarate sint per sacrum Basiliense concilium, nulla tamen tam frequenter ac tociens repetita est, nec in qua et pro qua tuenda et prosequenda 20 tantum insudavit concilium, sicut pro ista, quod summus pontifex non potest dissolvere con- cilium absque ejus consensu. unde, si nunc hec veritas fidei conculcatur et annichilari per- mittitur, quomodo igitur ad perpetuam rei memoriam servabitur, quod omnes summi ponti- fices debent profiteri et servare fidem catholicam secundum tradicionem Basiliensis concilii. dixit salvator in evangelio° : „si in viridi ligno hec faciunt, in arido quid fiet?“ videmus, quod 25 ordinaciones multe summorum pontificum ac multorum regum et principum in vita ipsorum irrefragibiliter custodiuntur, post ipsorum vero mortem sepe exinaniuntur 7. nunc igitur, si sedente concilio hec veritas non defenditur, post ejus dissolucionem non deerunt, qui aliter quam sensus verus se habeat, interpretentur. item, si papa habet profiteri prosequi celebra- cionem generalium conciliorum juxta decreta Basiliensis concilii, justum est, ut concilium in 30 ipsius conspectu non paciatur infringi, cum hujusmodi prosecucionem papa debet profiteri inter cetera, que pertinent ad catholicam fidem. [6] Sexto8 probatur intentum ab antiquo et nostris temporibus usitatum. cer- nimus, cum inter aliquos discordia fuit et semel sunt ad pacem reconciliati, si secundo super eadem re inter ipsos reoriatur discordia multaque graviora utrimque sint perpetrata, primum, 35 ad quod intenditur per mediatores, est, ut obmissis, que racione secundi dissidii orta fuerunt, pax reintegretur primum in eodem statu, quo primo fuerat. constat autem, quod summus pontifex super eadem re jam secundo turbavit concilium, videlicet dicendo? „ex plenitudine sue potestatis seillud dissolvere". ut autem ipsemet papa profitetur per bullam 1° suam presen- Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 a) R add. est. b) W mutilatam. c) W ubi. 40 1 Frei nach Jer. 17, 5. 2 Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 204 Z. 37 bis 205 Z. 15. Zu dem Eid des Papstes, beschlossen am 25. März 1436, vgl. Mansi 29, 112; Mon. Conc. 2, 848 f.; Hefele 7, 630. 4 Mon. Conc. 3, 204 Z. 42 f. der Zusatz prout Gre- gorius et Innocencius aliique summi pontifices, nar- rante Graciano, eciam similes professiones fecerunt. 5 Nicht festzustellen. Luc. 23, 31. Als Beleg wird in Mon. Conc. 3, 205 Z. 9-12 die Stelle Deut. 31, 27 angeführt. Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 205 Z. 15-25. € In der Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. Mon. Conc. 2, 1038. 1° Vollmacht Eugens Non est für seine Vertreter in Basel vom 1. März 1436, vgl. Mansi 29, 580; Мon. Conc. 2, 863; Hefele 7, 634. 45 50
Strana 45
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 45 tatam per reverendissimos dominos cardinales sancte Crucis et sancti Petri coram deputatis a concilio 9. aprilis anno 14361, prima discordia per suam adhesionem ,concordie locum et pacis invenit“. cum igitur nunc super eadem re eciam secundo summus pontifex turbacionem moverit, oportet ante omnia disceptacionem ipsam reponi in eodem statu, in quo primo pacem invenit. alias, si ea, que tamquam irrita et inania per primam concordiam condempnata et destructa fuerunt, in a secunda turbacione tamquam legitima commemorentur, ita quod disceptari debent non solum de hiis, que post aggravata fuerunt, sed eciam de hiis, in quibus primo concordatum, vix aut numquam ad pacem perveniri b posset. nichilque aliud esset quam licere prevaricari, ut enim docet apostolus Gal. 22: „si, que destruxi, hec iterum reedifico, pre- 10 varicatorem meipsum constituo“. [7] Septimo3 eciam dictus modus revocacionis apparet racionabiliter ac, ut nonnulli ex deputatis ipsis avisabant, in favorem summi pontificis. doctrina communis juristarum dicitur esse, cum papa dicitur errare in hiis, que sunt fidei, si tandem resipiscens revocando contrarias asserciones plene confiteatur veritates ad fidem pertinentes, de quibus notatur, eo 15 ipso debet contra eum cessare, qui agitatur, processus. unde dicebant prefati ex deputatis, quod illi, qui papam in suo statu ardencius sustinere volunt, hiis amplius insistere habent, ut papa evidencius veritatem profiteatur. addebant eciam illi, quod promovere hujusmodi plenam et expressam confessionem veritatis, ut fiat per summum pontificem, maxime spectat ad oratores principum, qui dicunt se interponere velle pro pace ecclesie: hoc est, ut papa 20 maneat in suo statu et ecclesie auctoritas illibata servetur. etenim, cum per hujusmodi disso- lucionem secundo factam papa visusd sit se ab ecclesia separare ipsam letaliter vulnerando, si debeat cum ipsa habere pacem, oportet, quod extrahat gladium de vulnere et adhereat illi. adhesio autem, ut prima vice declaratum est, importat quattuor illa superius nominata. sic enim sacra synodus respondit primis oratoribus pape exhortantibus patres acquiescere prime 25 dissolucioni, quod pax nullatenus esse poterat, quamdiu papa tenebat gladium infixum vulneri non revocando suam pretensam dissolucionem. hunc eciam modum revocandi dictam disso- lucionem et tollendi congregacionem Ferrariensem arguit necessitas e. [8] Equidem intencio omnium, qui super hoc laborant, dicitur esse, quod illud concilium, in quod petitur istud transferri, maneat indissolubile absque ipsius expresso consensu. nunc 30 autem, — cum papa in litteris! suis hujus secunde dissolucionis asserat, quod ex causa necessaria non obstantibus quibuscumque declaracionibus, eciam sub nomine generalis concilii, potest concilium dissolvere; itemin prima sessione Ferrariensi declaratum fuit5, quod ex causa neces- saria papa non includitur sub declaracionibus 8. et 11. sessionis nec alterius cujuscumque; et jam visum est, quam levi pondere hujusmodi necessitas in statera libratur, videlicet, si pro- cedatur contra papam vel aliquem cardinalium sive oratorum suorum; manifestum est, quod multe similes cause possent tunc ei videri et putaret se posse illud concilium dissolvere fortassisque illud temptaret, quamprimum videret, ad forcia manum apponi; et sic fieret ludi- brio omnis conatus eorum, qui se ad hoc interponunt,—ut igitur effectualiter proficiantur opera, propter que illud concilium congregari instatur, necesse est, ut primo stabilis ac firma maneat veritas ista, quod papa non potest dissolvere generale concilium absque ejus consensu et sic non obstante sua translacione quod hactenus hic fuit legitime continuatum generale concilium. unde ex hiis, quam racionabile sit predictum avisamentum6 de professione veritatis facienda per summum pontificem, quisque videre potest, quodque revocandi modus prefatus est necessarius et honestus. 5 35 40 1438 Dez. 31 1436 April 9 45 a) WR si in. b) W pervenire. c) W ipsa. d) WR undeutlich; nisus? e) R add. finis. 1 Vgl. Mon. Conc. 2, 861. 2 Gal. 2, 18. 3 Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 205 Z. 25 bis 206 Z. 7. 1 Vgl. Mon. Conc. 2, 1040. 5 Vom 10. Januar 1438, vgl. S. 40 Anm. 5. 6 nr. 12 art. 1.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 45 tatam per reverendissimos dominos cardinales sancte Crucis et sancti Petri coram deputatis a concilio 9. aprilis anno 14361, prima discordia per suam adhesionem ,concordie locum et pacis invenit“. cum igitur nunc super eadem re eciam secundo summus pontifex turbacionem moverit, oportet ante omnia disceptacionem ipsam reponi in eodem statu, in quo primo pacem invenit. alias, si ea, que tamquam irrita et inania per primam concordiam condempnata et destructa fuerunt, in a secunda turbacione tamquam legitima commemorentur, ita quod disceptari debent non solum de hiis, que post aggravata fuerunt, sed eciam de hiis, in quibus primo concordatum, vix aut numquam ad pacem perveniri b posset. nichilque aliud esset quam licere prevaricari, ut enim docet apostolus Gal. 22: „si, que destruxi, hec iterum reedifico, pre- 10 varicatorem meipsum constituo“. [7] Septimo3 eciam dictus modus revocacionis apparet racionabiliter ac, ut nonnulli ex deputatis ipsis avisabant, in favorem summi pontificis. doctrina communis juristarum dicitur esse, cum papa dicitur errare in hiis, que sunt fidei, si tandem resipiscens revocando contrarias asserciones plene confiteatur veritates ad fidem pertinentes, de quibus notatur, eo 15 ipso debet contra eum cessare, qui agitatur, processus. unde dicebant prefati ex deputatis, quod illi, qui papam in suo statu ardencius sustinere volunt, hiis amplius insistere habent, ut papa evidencius veritatem profiteatur. addebant eciam illi, quod promovere hujusmodi plenam et expressam confessionem veritatis, ut fiat per summum pontificem, maxime spectat ad oratores principum, qui dicunt se interponere velle pro pace ecclesie: hoc est, ut papa 20 maneat in suo statu et ecclesie auctoritas illibata servetur. etenim, cum per hujusmodi disso- lucionem secundo factam papa visusd sit se ab ecclesia separare ipsam letaliter vulnerando, si debeat cum ipsa habere pacem, oportet, quod extrahat gladium de vulnere et adhereat illi. adhesio autem, ut prima vice declaratum est, importat quattuor illa superius nominata. sic enim sacra synodus respondit primis oratoribus pape exhortantibus patres acquiescere prime 25 dissolucioni, quod pax nullatenus esse poterat, quamdiu papa tenebat gladium infixum vulneri non revocando suam pretensam dissolucionem. hunc eciam modum revocandi dictam disso- lucionem et tollendi congregacionem Ferrariensem arguit necessitas e. [8] Equidem intencio omnium, qui super hoc laborant, dicitur esse, quod illud concilium, in quod petitur istud transferri, maneat indissolubile absque ipsius expresso consensu. nunc 30 autem, — cum papa in litteris! suis hujus secunde dissolucionis asserat, quod ex causa necessaria non obstantibus quibuscumque declaracionibus, eciam sub nomine generalis concilii, potest concilium dissolvere; itemin prima sessione Ferrariensi declaratum fuit5, quod ex causa neces- saria papa non includitur sub declaracionibus 8. et 11. sessionis nec alterius cujuscumque; et jam visum est, quam levi pondere hujusmodi necessitas in statera libratur, videlicet, si pro- cedatur contra papam vel aliquem cardinalium sive oratorum suorum; manifestum est, quod multe similes cause possent tunc ei videri et putaret se posse illud concilium dissolvere fortassisque illud temptaret, quamprimum videret, ad forcia manum apponi; et sic fieret ludi- brio omnis conatus eorum, qui se ad hoc interponunt,—ut igitur effectualiter proficiantur opera, propter que illud concilium congregari instatur, necesse est, ut primo stabilis ac firma maneat veritas ista, quod papa non potest dissolvere generale concilium absque ejus consensu et sic non obstante sua translacione quod hactenus hic fuit legitime continuatum generale concilium. unde ex hiis, quam racionabile sit predictum avisamentum6 de professione veritatis facienda per summum pontificem, quisque videre potest, quodque revocandi modus prefatus est necessarius et honestus. 5 35 40 1438 Dez. 31 1436 April 9 45 a) WR si in. b) W pervenire. c) W ipsa. d) WR undeutlich; nisus? e) R add. finis. 1 Vgl. Mon. Conc. 2, 861. 2 Gal. 2, 18. 3 Inhaltlich übereinstimmend mit Mon. Conc. 3, 205 Z. 25 bis 206 Z. 7. 1 Vgl. Mon. Conc. 2, 1040. 5 Vom 10. Januar 1438, vgl. S. 40 Anm. 5. 6 nr. 12 art. 1.
Strana 46
46 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 1436 Jan. 27 [IVI[I] Avisaturl eciam in predicta cedula, quod papa fateri debeat esse nulla et ir- rita censuras privaciones et inhabilitaciones et alia quecumque attemptata per ipsum contra supposita concilii. hoc autem, ut supra allegatum est, ex sessione 11.2 notum est; patet eciam ex sessionibus 2. et 133. aliisque multis. nec est res nova ; sed dum- taxat petitur, quod agat juxta decreta 4, que erant per concilium facta tempore sue adhesionis, 5 que censetur ipse approbasse.5 [2] Quod autem avisatur, ut suscipere debeat decreta concilii custodiatque ac faciat ab aliis observari, ipsemet papa fatetur de hoc jam se fuisse requisitum per con- cilium, ut patet in dicta bulla" per prefatos reverendissimos dominos cardinales presentata. sed ultra hoc attendendum, quod, prout in publicis gestis concilii reperitur de mense januarii, in 10 tribus congregacionibus generalibus successive6 sed specialiter in ultima, scilicet 27. dicti mensis anno 36 presentibusque in concilio reverendissimis dominis legato Tarentino et Pa- duano presidentibus pape per totum concilium conclusum? fuit nemine discrepante, quod papa teneretur, infra 25 dies facere legi litteras tenoris infrascripti sub nomine suo bullatas more Romane curie in consistorio publico et infra alios 25 notificare in generali congregacione 15 aut sessione hujus concilii; alias post istum terminum, quem pro canonica et peremptoria monicione ei assignabat concilium, procederet contra ipsum juxta decretum 8 concilii Constan- ciensis sine alia dilacione a avisando ipsum, quod per adhesionem, quam fecit, concilium haberet adhesionem non b solum verbalem, sed realeme; ipse contrafaciebat decretis querens illa enervare et hoc „nichil? aliud esse videbatur quam inducere mundum in transgressionem 20 vel errorem, ut ipse, qui caput est, transgrediatur, ita et alii suo exemplo vel transgrediantur vel existiment concilia generalia nullam habere potestatem“; verumtamen sciret, quod patres existentes in concilio parati essent pocius mori quam pati auctoritatem ecclesie sic conculcari. tenor autem dictarum litterarum1°, que tunc concordate fuerant unanimiter per totum con- cilium, est iste: „Eugenius etc. ad futuram rei memoriam. omnes appellaciones interpositas 25 vel interponendas ad nos a sentenciis latis per sacrum concilium vel commissarios aut judices ejusdem ipso durante annullamus, irritamus mandantes sub pena excommunicacionis late sentencie omnibus judicibus et commissariis auctoritate nostra deputatis, ne super illis proce- dere audeant. revocamus eciam omnia gravamina et quidquid factum est dicta auctoritate nostra contra tenorem nostre adhesionis ac contra decreta ipsius sacri concilii, ratificamus d 30 et comprobamus omnia decreta ipsius sacri concilii Basiliensis, et presertim de electionibusll et de annatis12, pollicemurque sine dolo et fraude illa manutenere et servare". hec autem forma litterarum ac multa avisamenta competencia fuerunt dicto tempore per prefatum reveren- dissimum dominum legatum presidentem pape concepta ac porrecta in deputacionibus un- animiter conclusa. ecce igitur, si jam a tribus annis eciam per presidentes pape conclusum fuit, 35 quod papa deberet servare decreta concilii et revocare omnes appellaciones ac omnia grava- a) em.; WR dissolucione. b) R. om. non sol. c) R realiter. d) W om. ratific. bis Basiliensis. 1 Teil IV begründet nr. 12 art. 3 und stimmt sach- lich mit Mon. Conc. 3 S. 206 Z. 7-23 überein. 2 Vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. 3 Vom 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5; und 3. Dekret vom II. September 1433, vgl. Mansi 29, 70-72; Mon. Conc. 2, 447 f.; Hefele 7, 548. 4 Der 14. Sitzung vom 7. November 1433, vgl. Mansi 29, 73; Mon. Conc. 2, 510; Hefele 7, 556. 5 In der Adhäsionsbulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 6 Am 13., 20. und 27. Januar 1436, vgl. Mansi 30, 1063-1065; Mon. Conc. 2, 839-841; Conc. Basil. 4, 13 Z. 23 ff., 21 Z. 35 bis 23 Z. 32, 26 Z. 32 ff.; Hefele 7, 629. Am 20. und 27. Januar 1436, vgl. Mansi 30, 1064; Mon. Conc. 2, 839 f.; Conc. Basil. 4, 22 Z. 3-35; 26 Z. 32 ff.; Hefele 7, 629. 8 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 9 Vgl. Mansi 30, 1064; Mon. Conc. 2, 840. 10 Vgl. Mansi 30, 1065; Mon. Conc. 2, 840 f.; Hefele 7, 629. 11 5. Dekret der 23. Sitzung vom 22. März 1436, vgl. 45 Mansi 29, 120; Mon. Conc. 2, 855; Hefele 7, 632. 12 1. Dekret der 21. Sitzung vom 9. Juni 1435, vgl. Mansi 29, 104; Mon. Conc. 2, 801; Hefele 7, 596. 40 50
46 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 1436 Jan. 27 [IVI[I] Avisaturl eciam in predicta cedula, quod papa fateri debeat esse nulla et ir- rita censuras privaciones et inhabilitaciones et alia quecumque attemptata per ipsum contra supposita concilii. hoc autem, ut supra allegatum est, ex sessione 11.2 notum est; patet eciam ex sessionibus 2. et 133. aliisque multis. nec est res nova ; sed dum- taxat petitur, quod agat juxta decreta 4, que erant per concilium facta tempore sue adhesionis, 5 que censetur ipse approbasse.5 [2] Quod autem avisatur, ut suscipere debeat decreta concilii custodiatque ac faciat ab aliis observari, ipsemet papa fatetur de hoc jam se fuisse requisitum per con- cilium, ut patet in dicta bulla" per prefatos reverendissimos dominos cardinales presentata. sed ultra hoc attendendum, quod, prout in publicis gestis concilii reperitur de mense januarii, in 10 tribus congregacionibus generalibus successive6 sed specialiter in ultima, scilicet 27. dicti mensis anno 36 presentibusque in concilio reverendissimis dominis legato Tarentino et Pa- duano presidentibus pape per totum concilium conclusum? fuit nemine discrepante, quod papa teneretur, infra 25 dies facere legi litteras tenoris infrascripti sub nomine suo bullatas more Romane curie in consistorio publico et infra alios 25 notificare in generali congregacione 15 aut sessione hujus concilii; alias post istum terminum, quem pro canonica et peremptoria monicione ei assignabat concilium, procederet contra ipsum juxta decretum 8 concilii Constan- ciensis sine alia dilacione a avisando ipsum, quod per adhesionem, quam fecit, concilium haberet adhesionem non b solum verbalem, sed realeme; ipse contrafaciebat decretis querens illa enervare et hoc „nichil? aliud esse videbatur quam inducere mundum in transgressionem 20 vel errorem, ut ipse, qui caput est, transgrediatur, ita et alii suo exemplo vel transgrediantur vel existiment concilia generalia nullam habere potestatem“; verumtamen sciret, quod patres existentes in concilio parati essent pocius mori quam pati auctoritatem ecclesie sic conculcari. tenor autem dictarum litterarum1°, que tunc concordate fuerant unanimiter per totum con- cilium, est iste: „Eugenius etc. ad futuram rei memoriam. omnes appellaciones interpositas 25 vel interponendas ad nos a sentenciis latis per sacrum concilium vel commissarios aut judices ejusdem ipso durante annullamus, irritamus mandantes sub pena excommunicacionis late sentencie omnibus judicibus et commissariis auctoritate nostra deputatis, ne super illis proce- dere audeant. revocamus eciam omnia gravamina et quidquid factum est dicta auctoritate nostra contra tenorem nostre adhesionis ac contra decreta ipsius sacri concilii, ratificamus d 30 et comprobamus omnia decreta ipsius sacri concilii Basiliensis, et presertim de electionibusll et de annatis12, pollicemurque sine dolo et fraude illa manutenere et servare". hec autem forma litterarum ac multa avisamenta competencia fuerunt dicto tempore per prefatum reveren- dissimum dominum legatum presidentem pape concepta ac porrecta in deputacionibus un- animiter conclusa. ecce igitur, si jam a tribus annis eciam per presidentes pape conclusum fuit, 35 quod papa deberet servare decreta concilii et revocare omnes appellaciones ac omnia grava- a) em.; WR dissolucione. b) R. om. non sol. c) R realiter. d) W om. ratific. bis Basiliensis. 1 Teil IV begründet nr. 12 art. 3 und stimmt sach- lich mit Mon. Conc. 3 S. 206 Z. 7-23 überein. 2 Vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. 3 Vom 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5; und 3. Dekret vom II. September 1433, vgl. Mansi 29, 70-72; Mon. Conc. 2, 447 f.; Hefele 7, 548. 4 Der 14. Sitzung vom 7. November 1433, vgl. Mansi 29, 73; Mon. Conc. 2, 510; Hefele 7, 556. 5 In der Adhäsionsbulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 6 Am 13., 20. und 27. Januar 1436, vgl. Mansi 30, 1063-1065; Mon. Conc. 2, 839-841; Conc. Basil. 4, 13 Z. 23 ff., 21 Z. 35 bis 23 Z. 32, 26 Z. 32 ff.; Hefele 7, 629. Am 20. und 27. Januar 1436, vgl. Mansi 30, 1064; Mon. Conc. 2, 839 f.; Conc. Basil. 4, 22 Z. 3-35; 26 Z. 32 ff.; Hefele 7, 629. 8 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 9 Vgl. Mansi 30, 1064; Mon. Conc. 2, 840. 10 Vgl. Mansi 30, 1065; Mon. Conc. 2, 840 f.; Hefele 7, 629. 11 5. Dekret der 23. Sitzung vom 22. März 1436, vgl. 45 Mansi 29, 120; Mon. Conc. 2, 855; Hefele 7, 632. 12 1. Dekret der 21. Sitzung vom 9. Juni 1435, vgl. Mansi 29, 104; Mon. Conc. 2, 801; Hefele 7, 596. 40 50
Strana 47
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 47 1438 Dez. 31 mina etc., dictum avisamentum conceptum nunc per prefatos dominos deputatos quam racionabile judicatur! facile autem est videre, quod nunc non petitur in dicta cedula1 tam plene et universaliter revocacio omnium gravaminum, quomodo tunc petebatur. [2a] Preterea, cum papa juxta decreta concilii Constanciensis ac eciam juxta testimonia 5 suorum predecessorum, que in dicta responsione2 „Cogitanti“ allegantur, teneatur observare canones generales concilii, dicti domini deputati racionabiliter avisarunt petentes, ut papa faciat id, ad quod alias tenetur. etenim, si quis debitor suum creditorem nitatur occidere aut persequi, non propterea liberatur a debito, ad quod prius tenebatur; si a papa, quia desisteret nunc a dissolucione concilii, non deberet peti, ut observet canones, ad 10 quorum observanciam, primo quam dissolveret, tenebatur, perniciosissimum exemplum exempcionis prestatur futuris summis pontificibus, ut, quando vellent non observare justas ordinaciones ecclesie, dissolverent generalia concilia, ut propter hoc, quod desisterent a persecucione, a canonum observancia censentur exempti. nec videtur habere locum motivum quorundam, quod semel concilium habeat pacem cum summo pontifice desistendo ab omni 15 processu, quia postea bene tenebitur modus, ut ipse inclinetur ad observanciam canonum. experiencia, magistra rerum, docuit oppositum. equidem tempore prime dissolucionis putaba- tur, quod per adhesionem jam omnino esset conformis cum concilio, ut idem vellent et idem exequerentur, constat autem, quod post adhesionem laboratum est a concilio per trien- nium cum multis exhortacionibus et obsecracionibus et requisicionibus omni caritate et 20 dulcedine plenis; tamen numquam potuit ad canonum observanciam inclinari. visum eciam est, quod illam adhesionem, qualem fecit, numquam fecit nisi tractus censurarum vigore. [2b] Id 3 autem unum specialiter hic venit commemorandum, quod, quia hoc Basiliense concilium supra omnia alia generalia concilia in sui fundacione, magnitudine aliarum rerum gestarum, incorporatorum vigore et temporis diuturnitate preeminere videtur, universorum 25 oculiad illud pendent spectantes, qualiter debeat habere finem. nunc vero, si principalia contenta in dicta cedula4, antequam desinat esse, non fiant, manifeste licet judicare de non- felice ejus consummacione, constat namque inter alia vigilantem dedisse operam et conti- nuam ad quattuor: reductionem Bohemorum et Grecorum unionem, effectualem reformacio- nem ecclesie in capite et in membris et propter impugnaciones supervenientes ad ostendendam 30 manutenendamque preeminentem potestatem ecclesie supremamque in ipsa auctoritatem hujus et aliorum generalium conciliorum; dedit eciam vigilantem operam ad pacem regum et prin- cipum, sed in hiis non tam continue, divina misericordia concedente misericorditer pacem. esto igitur, quod hoc concilium Basiliense esse desineret sive a per mutacionem sui in alium locum sive per alium modum, antequam firma maneant predicta principalia avisamenta — 35 utpoteb, quod non expresse et unanimiter constet hactenus hic fuisse concilium, sicut dictum est, cum diffinicio in causa Bohemorum facta sit post hanc secundam dissolucionem et nondum acceptata in regno Bohemie, de unione vero Grecorum “ non papaque expresse contra- veniat asserens esse necessarium non ea observare, multaque scismata et divisiones horum occasione amplius crescant in dies, auctoritas vero ecclesie tanti existimatur per papam, 40 quod tam ex levibus causis dicit se posse contravenire, suspensio5 eciam facta de summo pontifice in quibusdam regionibus servatur, in aliisque resistitur — quis non condolebit stan- tibus hiis post tam diutinam existenciam, quod hoc concilium desinat esse et in illo loco, ad quem transferri petitur, non habeat certitudinem, quod laudabilem finem possit imponere? illud autem lacrimabiliter considerandum est, quod, si existente conventiculo Ferrariensi in 45 a) om W. b) R patet. c) hier scheint eine Auslassung vorzuliegen; denn die Worte non ea observare [Z. 38) können sich doch nur auf die Konzilsdekrete beziehen, auf die Z. 28 ff. angespielt ist. 1 nr. 12 art. 3. 2 Vom 3. September 1432, vgl. S. 35 Anm. 4. 3 Ein entsprechender Abschnitt ist in Mon. Conc. 3, 50 206 nicht vorhanden. 4 nr. 12. 5 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 47 1438 Dez. 31 mina etc., dictum avisamentum conceptum nunc per prefatos dominos deputatos quam racionabile judicatur! facile autem est videre, quod nunc non petitur in dicta cedula1 tam plene et universaliter revocacio omnium gravaminum, quomodo tunc petebatur. [2a] Preterea, cum papa juxta decreta concilii Constanciensis ac eciam juxta testimonia 5 suorum predecessorum, que in dicta responsione2 „Cogitanti“ allegantur, teneatur observare canones generales concilii, dicti domini deputati racionabiliter avisarunt petentes, ut papa faciat id, ad quod alias tenetur. etenim, si quis debitor suum creditorem nitatur occidere aut persequi, non propterea liberatur a debito, ad quod prius tenebatur; si a papa, quia desisteret nunc a dissolucione concilii, non deberet peti, ut observet canones, ad 10 quorum observanciam, primo quam dissolveret, tenebatur, perniciosissimum exemplum exempcionis prestatur futuris summis pontificibus, ut, quando vellent non observare justas ordinaciones ecclesie, dissolverent generalia concilia, ut propter hoc, quod desisterent a persecucione, a canonum observancia censentur exempti. nec videtur habere locum motivum quorundam, quod semel concilium habeat pacem cum summo pontifice desistendo ab omni 15 processu, quia postea bene tenebitur modus, ut ipse inclinetur ad observanciam canonum. experiencia, magistra rerum, docuit oppositum. equidem tempore prime dissolucionis putaba- tur, quod per adhesionem jam omnino esset conformis cum concilio, ut idem vellent et idem exequerentur, constat autem, quod post adhesionem laboratum est a concilio per trien- nium cum multis exhortacionibus et obsecracionibus et requisicionibus omni caritate et 20 dulcedine plenis; tamen numquam potuit ad canonum observanciam inclinari. visum eciam est, quod illam adhesionem, qualem fecit, numquam fecit nisi tractus censurarum vigore. [2b] Id 3 autem unum specialiter hic venit commemorandum, quod, quia hoc Basiliense concilium supra omnia alia generalia concilia in sui fundacione, magnitudine aliarum rerum gestarum, incorporatorum vigore et temporis diuturnitate preeminere videtur, universorum 25 oculiad illud pendent spectantes, qualiter debeat habere finem. nunc vero, si principalia contenta in dicta cedula4, antequam desinat esse, non fiant, manifeste licet judicare de non- felice ejus consummacione, constat namque inter alia vigilantem dedisse operam et conti- nuam ad quattuor: reductionem Bohemorum et Grecorum unionem, effectualem reformacio- nem ecclesie in capite et in membris et propter impugnaciones supervenientes ad ostendendam 30 manutenendamque preeminentem potestatem ecclesie supremamque in ipsa auctoritatem hujus et aliorum generalium conciliorum; dedit eciam vigilantem operam ad pacem regum et prin- cipum, sed in hiis non tam continue, divina misericordia concedente misericorditer pacem. esto igitur, quod hoc concilium Basiliense esse desineret sive a per mutacionem sui in alium locum sive per alium modum, antequam firma maneant predicta principalia avisamenta — 35 utpoteb, quod non expresse et unanimiter constet hactenus hic fuisse concilium, sicut dictum est, cum diffinicio in causa Bohemorum facta sit post hanc secundam dissolucionem et nondum acceptata in regno Bohemie, de unione vero Grecorum “ non papaque expresse contra- veniat asserens esse necessarium non ea observare, multaque scismata et divisiones horum occasione amplius crescant in dies, auctoritas vero ecclesie tanti existimatur per papam, 40 quod tam ex levibus causis dicit se posse contravenire, suspensio5 eciam facta de summo pontifice in quibusdam regionibus servatur, in aliisque resistitur — quis non condolebit stan- tibus hiis post tam diutinam existenciam, quod hoc concilium desinat esse et in illo loco, ad quem transferri petitur, non habeat certitudinem, quod laudabilem finem possit imponere? illud autem lacrimabiliter considerandum est, quod, si existente conventiculo Ferrariensi in 45 a) om W. b) R patet. c) hier scheint eine Auslassung vorzuliegen; denn die Worte non ea observare [Z. 38) können sich doch nur auf die Konzilsdekrete beziehen, auf die Z. 28 ff. angespielt ist. 1 nr. 12 art. 3. 2 Vom 3. September 1432, vgl. S. 35 Anm. 4. 3 Ein entsprechender Abschnitt ist in Mon. Conc. 3, 50 206 nicht vorhanden. 4 nr. 12. 5 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
Strana 48
48 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 suo robore hoc legitimum concilium absque necessitate et nulla data spe utilitatis debeat se transferre, poterit equidem dicerel: „que utilitas in sanguine meo, dum descendo a in corrup- cionem? [V] Ex 2 premissis apparet eciam racionabile illud avisamentum, quod papa teneatur profiteri declaracionem3 fidei factam in concilio Constanciensi de auctoritate 5 generalium conciliorum. nec quomodolibet differenda videtur, ut primo fieri debeat in ycumenico concilio. constat enim ex bullis pape tam dissolucionis4 quam secunde sessionis Ferrariensis5 et ex illa invectivas, quam dicitur publicasse contra citatorium", quod papa male sentit de jurisdiccione concilii supra seipsum. unde, cum jam ecclesie constet ipsum impugnare dictum decretum, si vult habere pacem cum ecclesia, 10 oportet, quod idem senciat cum ipsa. item, si (prout avisatur) ipse debet venire personaliter ad dictum concilium aut per suos presidentes, quomodo racionabiliter dicetur concilio presidere, de quo non est certum, quod eandem habeat cum concilio fidem? item experiencia monstravit, qualem conceptum habent sui adherentes de veritate illius decreti, quod multi ex ipsis publice affirmant erroneum esse, quod concilium est supra papam quodque concilium 15 habet potestatem immediate a Christo etc. unde, si oratores numquam in hoc concilio fuerunt admissi ad presidenciam, donec primo jurarunt manutenere et defendere illud decretum" aliaque decreta istius concilii, item, si in illo concilio ycumenico debet tractari de pace ecclesie et potestas generalium conciliorum fundatur in dicto decreto, necesse est, ut hec unanimiter sit acceptata per concilium et papam, priusquam inibi deveniant, alias 20 totum temporis consumetur disceptando primo de potestate concilii nec libere poterit ad pacem adqueb unionem Grecorum intendi. et, si hactenus tantam resistenciam papa fecit, ne plene fateatur dictam auctoritatem generalium conciliorum, in illo concilio, ubi debet discuti processus contra eum agitatus, nisi primo recognoverit jurisdiccionem, facile est intelligere, quot obstacula, ne hujusmodi professio fiat, tunc erunt fortassis 25 objecta. [VI] Quod? autem illa pena avisata, si papa temptabit illud concilium dissolvere, eo ipso cadat a jure papatus, sic racionabilis apparet primo ex decreto „Frequens“10 per quod hec pena imponitur pape, nisi congregaverit concilium generale ubi de jure suo et competitoris examinari debet; secundo 11, quod in minori causa concilium Constan- 30 ciense hanc penam indixit Johanni XXIII, mandando ei, quod infra certum terminum deberet accedere ad certum locum et ab eo non recedere; tercio 12 eciam eidem nominavit certos procuratores ad cedendum papatui nomine suo et, nisi illos constitueret aut si illos revocaret, quod eo ipso cessisse intelligeretur papatui absolvendo fideles ab obediencia sua; quartod, cum in decreto13 11. sessionis statuta sit pena suspensionis infra quattuor et 35 deposicionis infra duos menses, imponendae contra papam negligentem mittere legatos suos ad generale concilium sive de facto quoquomodo impedire mutare prorogare aut dissolvere operam dantem. et modernus summus pontifex non obstante hoc nichilominus secundo dissolvit concilium; oportet igitur crescente contumacia adaugeri penam, attento, quod num- quam a seculo aliquis summorum pontificum tam diucius ac solempniter avisatus monitus 40 a) R descendero. b) Ratque. c) om. WR. d) R add. quia. e) WR imponendam. 1 Ps. 29, 10. 2 Teil V begründet Teile von nr. 12 art. I und stimmt inhaltlich mit Mon. Conc. 3, 206 Z. 23-42 überein. 3 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 4 Vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 5 Vom 15. Februar 1438, vgl. S. 37 Anm. 7. 6 Vom 30. Dezember 1437, vgl. S. 39 Anm. 4. 7 Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 8 Vgl. Anm. 3. a Teil VI begründet nr. 12 art. 5 und stimmt sach- lich mit Mon. Conc. 3, 206 Z. 42 bis 207 Z. 14 überein. 45 10 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 11 Vgl. Hefele 7, 123. 12 Vgl. Hefele 7, 108 f. 13 Vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5.
48 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 suo robore hoc legitimum concilium absque necessitate et nulla data spe utilitatis debeat se transferre, poterit equidem dicerel: „que utilitas in sanguine meo, dum descendo a in corrup- cionem? [V] Ex 2 premissis apparet eciam racionabile illud avisamentum, quod papa teneatur profiteri declaracionem3 fidei factam in concilio Constanciensi de auctoritate 5 generalium conciliorum. nec quomodolibet differenda videtur, ut primo fieri debeat in ycumenico concilio. constat enim ex bullis pape tam dissolucionis4 quam secunde sessionis Ferrariensis5 et ex illa invectivas, quam dicitur publicasse contra citatorium", quod papa male sentit de jurisdiccione concilii supra seipsum. unde, cum jam ecclesie constet ipsum impugnare dictum decretum, si vult habere pacem cum ecclesia, 10 oportet, quod idem senciat cum ipsa. item, si (prout avisatur) ipse debet venire personaliter ad dictum concilium aut per suos presidentes, quomodo racionabiliter dicetur concilio presidere, de quo non est certum, quod eandem habeat cum concilio fidem? item experiencia monstravit, qualem conceptum habent sui adherentes de veritate illius decreti, quod multi ex ipsis publice affirmant erroneum esse, quod concilium est supra papam quodque concilium 15 habet potestatem immediate a Christo etc. unde, si oratores numquam in hoc concilio fuerunt admissi ad presidenciam, donec primo jurarunt manutenere et defendere illud decretum" aliaque decreta istius concilii, item, si in illo concilio ycumenico debet tractari de pace ecclesie et potestas generalium conciliorum fundatur in dicto decreto, necesse est, ut hec unanimiter sit acceptata per concilium et papam, priusquam inibi deveniant, alias 20 totum temporis consumetur disceptando primo de potestate concilii nec libere poterit ad pacem adqueb unionem Grecorum intendi. et, si hactenus tantam resistenciam papa fecit, ne plene fateatur dictam auctoritatem generalium conciliorum, in illo concilio, ubi debet discuti processus contra eum agitatus, nisi primo recognoverit jurisdiccionem, facile est intelligere, quot obstacula, ne hujusmodi professio fiat, tunc erunt fortassis 25 objecta. [VI] Quod? autem illa pena avisata, si papa temptabit illud concilium dissolvere, eo ipso cadat a jure papatus, sic racionabilis apparet primo ex decreto „Frequens“10 per quod hec pena imponitur pape, nisi congregaverit concilium generale ubi de jure suo et competitoris examinari debet; secundo 11, quod in minori causa concilium Constan- 30 ciense hanc penam indixit Johanni XXIII, mandando ei, quod infra certum terminum deberet accedere ad certum locum et ab eo non recedere; tercio 12 eciam eidem nominavit certos procuratores ad cedendum papatui nomine suo et, nisi illos constitueret aut si illos revocaret, quod eo ipso cessisse intelligeretur papatui absolvendo fideles ab obediencia sua; quartod, cum in decreto13 11. sessionis statuta sit pena suspensionis infra quattuor et 35 deposicionis infra duos menses, imponendae contra papam negligentem mittere legatos suos ad generale concilium sive de facto quoquomodo impedire mutare prorogare aut dissolvere operam dantem. et modernus summus pontifex non obstante hoc nichilominus secundo dissolvit concilium; oportet igitur crescente contumacia adaugeri penam, attento, quod num- quam a seculo aliquis summorum pontificum tam diucius ac solempniter avisatus monitus 40 a) R descendero. b) Ratque. c) om. WR. d) R add. quia. e) WR imponendam. 1 Ps. 29, 10. 2 Teil V begründet Teile von nr. 12 art. I und stimmt inhaltlich mit Mon. Conc. 3, 206 Z. 23-42 überein. 3 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 4 Vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 5 Vom 15. Februar 1438, vgl. S. 37 Anm. 7. 6 Vom 30. Dezember 1437, vgl. S. 39 Anm. 4. 7 Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 8 Vgl. Anm. 3. a Teil VI begründet nr. 12 art. 5 und stimmt sach- lich mit Mon. Conc. 3, 206 Z. 42 bis 207 Z. 14 überein. 45 10 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 11 Vgl. Hefele 7, 123. 12 Vgl. Hefele 7, 108 f. 13 Vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5.
Strana 49
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 49 1435 Dez. 31/ ac requisitus est, quod non licet ei dissolvere concilium absque ejus consensu, attento eciam, quod racione duplicate dissolucionis per eum jam facte tot dissidia disceptaciones et scismata in ecclesia dei sunt aggravata. unde, ne in illo concilio, quod instituetur ad pacem occiden- talis et unionem Orientalis ecclesie graviora scandala suscitentur, merito trahia debet modernus summus pontifex penarum terrore. [VII] Del modo procedendi in illo concilio, quod debeat esse idem, quib in isto, non est necesse multa dicere. [I] et namque arguit hec necessitas finis, quoniam tam ipsi oratores, quiinstant promutacione, quam patres concilii sunt (ut profitentur) hujus intencionis, quod nullatenus hoc deberet intelligi, tamquam per hujusmodi mutacionem procuretur dissolucio aut destitucio hujus concilii, sed, quod concilium existense Basilee in illo loco debet continuari ita,ut peromnia idem concilium censeatur; omnino, eciamsi patres se transferant in alium locum, tamquam si hodie in hac Basiliensi civitated ex ordinacione concilii tam deputaciones quam congregacio generalis et sessio in aliis locis hujus civitatis tenerentur, non propterea concilium censeretur dissolutum. sicut a principio tenta fuit congregacio generalis apud conventum predicatorum et post aliquando propter differen- ciam 2, que erat super sedibus inter oratores ducis Burgundie et electorum, missa non celebra- batur in loco consueto sed in interiori choro canonicorum, ita igitur dicunt intelligi hujusmodi mutacionem, ut solum sit differencia racione loci, non autem substancie aut forme concilii. unde, si ex intencione omnium est, quod hic et ibi sit idem concilium, tum modus et ordo concilii, si permaneat, maxime videtur pertinere ad hanc idemptitatem, quam omnes se dicunt intendere, igitur videtur, quod nullatenus debeat variari. [I a] preterea certum est, quod in gene- ralibus conciliis difficultates non parve fiunt a principio, priusquam concordetur, qualis sit procedendi modus et ordo. cum igitur hujusmodi mutacio loci ordinetur ad pacem, videtur non permittendum, ut super hujusmodi difficultatibus de modo procedendi 25 primum inibidebeat disceptari, item experimento probatum est, quod modus procedendi servatus in hoc concilio sublatis abusibus, si qui licet pauci intervenerunt, est ad tuendam conservandam et promovendam libertatem dicendi et consulendi, que unum est de substan- cialibus in quocumque generali concilio, quia „ubi3 spiritus domini, ibi libertas“, item et hocmodo completur, quod sacra scriptura frequenter amonet, quod 4 in judicio non 30 debet esse accepcio personarum. videmus enim, quod aliquando ultimus in deputacione in deliberacione sua dicit tam racionabile motivum, quod omnes prius in contrarium delibe- rantes approbant illud verum. quia non est presentis operis, modum hunc celebracionis ad modos, quibus alia sunt celebrata aut celebrari possunt generalia concilia, comparare, hine calamus sistit. id autem certum est, priusquam de alio modo concordari posset, multum temporis expendi. unde, quia idem concilium utrimque continuatur, quam racio- nabile apparet eciam eundem modum celebracionis servari debere! et licet in sessione 19. videatur cum Grecis conventum, quod de modo procedendi illa synodus ycumenica debet ordinare, qui attencius intuebitur, manifeste videbit, quod illa verba non sunt concilii, sed solum ipsorum Grecorum, qui interrogati super verbis contentis in instruccionibus suis, quo- 40 modo deberent intelligi „hec duo apostolica et canonica“, responderunt 6, quod „hec nomina quomodo debeant intelligi; et de modo procedendi in synodo remittunt se ad ea, que ipsa universalis synodus declarabit et ordinabit". preterea est animadvertendum per sacrum con- 5 10 15 20 35 a) R retrahi. b) om. W. c) W ex nunc. d) WR add. si. 1 Teil VII begründet nr. 12 art. 12 und stimmt 45 sachlich mit Mon. Conc. 3, 207 Z. 14-25 überein; nur der letzte Absatz hat ab et licet keine Ent- sprechung. 2 Vgl. Hefele 7, 496 und 535 Anm. 5. 6 3 2. Kor. 3, 17. 4 Vgl. 2. Chron. 19, 7; 1. Petr. 1, 17. Am 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. Vgl. Mansi 29, 96; Mon. Conc. 2, 755. Deutsche Reichstags-Akten XIV 7
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 49 1435 Dez. 31/ ac requisitus est, quod non licet ei dissolvere concilium absque ejus consensu, attento eciam, quod racione duplicate dissolucionis per eum jam facte tot dissidia disceptaciones et scismata in ecclesia dei sunt aggravata. unde, ne in illo concilio, quod instituetur ad pacem occiden- talis et unionem Orientalis ecclesie graviora scandala suscitentur, merito trahia debet modernus summus pontifex penarum terrore. [VII] Del modo procedendi in illo concilio, quod debeat esse idem, quib in isto, non est necesse multa dicere. [I] et namque arguit hec necessitas finis, quoniam tam ipsi oratores, quiinstant promutacione, quam patres concilii sunt (ut profitentur) hujus intencionis, quod nullatenus hoc deberet intelligi, tamquam per hujusmodi mutacionem procuretur dissolucio aut destitucio hujus concilii, sed, quod concilium existense Basilee in illo loco debet continuari ita,ut peromnia idem concilium censeatur; omnino, eciamsi patres se transferant in alium locum, tamquam si hodie in hac Basiliensi civitated ex ordinacione concilii tam deputaciones quam congregacio generalis et sessio in aliis locis hujus civitatis tenerentur, non propterea concilium censeretur dissolutum. sicut a principio tenta fuit congregacio generalis apud conventum predicatorum et post aliquando propter differen- ciam 2, que erat super sedibus inter oratores ducis Burgundie et electorum, missa non celebra- batur in loco consueto sed in interiori choro canonicorum, ita igitur dicunt intelligi hujusmodi mutacionem, ut solum sit differencia racione loci, non autem substancie aut forme concilii. unde, si ex intencione omnium est, quod hic et ibi sit idem concilium, tum modus et ordo concilii, si permaneat, maxime videtur pertinere ad hanc idemptitatem, quam omnes se dicunt intendere, igitur videtur, quod nullatenus debeat variari. [I a] preterea certum est, quod in gene- ralibus conciliis difficultates non parve fiunt a principio, priusquam concordetur, qualis sit procedendi modus et ordo. cum igitur hujusmodi mutacio loci ordinetur ad pacem, videtur non permittendum, ut super hujusmodi difficultatibus de modo procedendi 25 primum inibidebeat disceptari, item experimento probatum est, quod modus procedendi servatus in hoc concilio sublatis abusibus, si qui licet pauci intervenerunt, est ad tuendam conservandam et promovendam libertatem dicendi et consulendi, que unum est de substan- cialibus in quocumque generali concilio, quia „ubi3 spiritus domini, ibi libertas“, item et hocmodo completur, quod sacra scriptura frequenter amonet, quod 4 in judicio non 30 debet esse accepcio personarum. videmus enim, quod aliquando ultimus in deputacione in deliberacione sua dicit tam racionabile motivum, quod omnes prius in contrarium delibe- rantes approbant illud verum. quia non est presentis operis, modum hunc celebracionis ad modos, quibus alia sunt celebrata aut celebrari possunt generalia concilia, comparare, hine calamus sistit. id autem certum est, priusquam de alio modo concordari posset, multum temporis expendi. unde, quia idem concilium utrimque continuatur, quam racio- nabile apparet eciam eundem modum celebracionis servari debere! et licet in sessione 19. videatur cum Grecis conventum, quod de modo procedendi illa synodus ycumenica debet ordinare, qui attencius intuebitur, manifeste videbit, quod illa verba non sunt concilii, sed solum ipsorum Grecorum, qui interrogati super verbis contentis in instruccionibus suis, quo- 40 modo deberent intelligi „hec duo apostolica et canonica“, responderunt 6, quod „hec nomina quomodo debeant intelligi; et de modo procedendi in synodo remittunt se ad ea, que ipsa universalis synodus declarabit et ordinabit". preterea est animadvertendum per sacrum con- 5 10 15 20 35 a) R retrahi. b) om. W. c) W ex nunc. d) WR add. si. 1 Teil VII begründet nr. 12 art. 12 und stimmt 45 sachlich mit Mon. Conc. 3, 207 Z. 14-25 überein; nur der letzte Absatz hat ab et licet keine Ent- sprechung. 2 Vgl. Hefele 7, 496 und 535 Anm. 5. 6 3 2. Kor. 3, 17. 4 Vgl. 2. Chron. 19, 7; 1. Petr. 1, 17. Am 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. Vgl. Mansi 29, 96; Mon. Conc. 2, 755. Deutsche Reichstags-Akten XIV 7
Strana 50
50 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 cilium, quid pertinet ad ejus firmitatem et quomodo modus procedendi servatus in hoc concilio ad hujusmodi stabilitatem pertinere videatur, sic exnunc ordinetur, sic servandum inibi esse, nisi urgens causa aliunde subsisteret, merito posset observari. [VIII] Circal obligaciones regis Romanorum et dominorum electorum, que in dicta cedula 2 avisantur, quam sint racionabiles, merito apparet. [I] quantum ad securita- tem3 prestandam non expedit multa dicere. pertinet namque ad dominos terrarum, in quibus fiunt licite congregaciones omni cum securitate easdem fovere, uti videmus servari circa eos, qui pro exercicio milicie aut pro mercanciis a in nundinis consueverunt congregari; et acerrima fit ulcio contra raptores seu molestantes aut impedientes accessum eorum ad talem locum residen- ciam vel recessum. nulla autem congregacio magis legitima solempnior et majoris auctoritatis 10 reputatur, quam cum ex omnibus partibus Christiane religionis convenitur ad generale con- cilium. unde supra omnes alias patribus in hanc congregacionem adventantibus merito prestari debet per dominos terrarum, ubi conveniunt, omnis securitas et libertas. vidimus autem diebus nostris, quod ultra hoc b plures domini et magne communitates multa obtulerunt sacro concilio, si vellet se transferre ad terras ipsorum. [2] quo vero ad secundam partem de adhesione 4 15 plenaria circa ordinata per concilium non minus justa videtur peticio. petitur enim id, ad quod alias ipsi tenentur. cum enim, ut ipsi fatentur, hoc sit legitimum et verum concilium generale ecclesiam universalem representans et secundum dictam veritatem fidei5 in concilio Constan- ciensi declaratam, ejus judicio et ordinacioni omnes fideles cujuscumque status eciamsi papalis dignitatis obedire tenerenturc, cum hec declaracio in Germania facta sit et decreta synodalia 20 promulgata per hoc concilium in Germania existens verisimiliter ipsos non lateant, merito ipsi tamquam habentes de hoc expressam noticiam supra cetera sponte affici debent stare pro judicio et ordinacione hujus sacri concilii. [2 a] preterea, si aliquis suo tempore vivencium principum obligatus erat moderno summo pontifici, ita fuit imperator Sigismundus dive memorie; equidem receperat‘ ab eo dyadema imperiale, humane fuerat d tractatus et gravissima 7 25 juramenta in sua coronacione eidem prestiterat. hic tamen, quando concilium ad intercessio- nem 8 suam in favorem summi pontificis terminum suspensionis prorogavit ad 30 dies, in publica sessione per suum nuncium ad hoc destinatum cercioravit? concilium, quod, nisi papa infra dictum terminum faceret, quid fuerat sibi injunctum a concilioe, „libere permitteret per sacrum concilium procedi, prout dictaret, et cunctis per sacrum concilium ordinatis et ordi- 30 nandis acquiesceret et obtemperaret et, quantum posset, faceret inviolabiliter observari nec- non personaliter infra dictos 30 dies ad concilium se transferret vocansque ipsos ad locum concilii apud omnes Alamanie f principes efficaciter insisteret, ut ipsi concilio adherere de- berent“. constat autem multo majoris ponderis esse nunc peticionem, hanc de mutacione loci, factam concilio ex parte dominorum predictorum regis et electorum, quam fuerit illa de 35 prorogacione termini ad 30 dies. [2b] preterea, cum modo summus pontifex, quia jam secundo turbavit ecclesiam, multo amplius teneatur ad reparacionem quam tempore illo, merito, si ipse non faciat, quod debet, avisat predicta cedula 1°, ut prefati domini sacro concilio firmiter debeant assistere. est eciam aliud, quod per hujusmodi peticionem de mutacione loci, si sim- pliciter acquiescatur per concilium, non solum 30 dies, sed plus quam tres menses et fortassis 40 5 a) R add. sicut. b) R hec. c) WR teneretur. d) W fuit. e) WR add. quod. f) R Almanie. 1 Teil VIII begründet nr. 12 artt. 16-19. Er stimmt inhaltlich mit Mon. Conc. 3, 207 Z. 25-40 überein. 2 nr. 12 artt. 16-19. 3 Vgl. nr. 12 art. 16. Vgl. nr. 12 art. 17. Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. Am 31. Mai 1433, vgl. RTA. 10, 732 ff. 4 5 6 "RTA. 10 nr. 494. In den Tagen vom 7. bis II. September 1433, vgl. RTA. 10, 13 f. » In der 13. Session vom II. September 1433, vgl. 45 RTA. 10 nr. 24. Das Zitat ist stilistisch etwas über- arbeitet. 10 nr. 12 art. 17.
50 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 cilium, quid pertinet ad ejus firmitatem et quomodo modus procedendi servatus in hoc concilio ad hujusmodi stabilitatem pertinere videatur, sic exnunc ordinetur, sic servandum inibi esse, nisi urgens causa aliunde subsisteret, merito posset observari. [VIII] Circal obligaciones regis Romanorum et dominorum electorum, que in dicta cedula 2 avisantur, quam sint racionabiles, merito apparet. [I] quantum ad securita- tem3 prestandam non expedit multa dicere. pertinet namque ad dominos terrarum, in quibus fiunt licite congregaciones omni cum securitate easdem fovere, uti videmus servari circa eos, qui pro exercicio milicie aut pro mercanciis a in nundinis consueverunt congregari; et acerrima fit ulcio contra raptores seu molestantes aut impedientes accessum eorum ad talem locum residen- ciam vel recessum. nulla autem congregacio magis legitima solempnior et majoris auctoritatis 10 reputatur, quam cum ex omnibus partibus Christiane religionis convenitur ad generale con- cilium. unde supra omnes alias patribus in hanc congregacionem adventantibus merito prestari debet per dominos terrarum, ubi conveniunt, omnis securitas et libertas. vidimus autem diebus nostris, quod ultra hoc b plures domini et magne communitates multa obtulerunt sacro concilio, si vellet se transferre ad terras ipsorum. [2] quo vero ad secundam partem de adhesione 4 15 plenaria circa ordinata per concilium non minus justa videtur peticio. petitur enim id, ad quod alias ipsi tenentur. cum enim, ut ipsi fatentur, hoc sit legitimum et verum concilium generale ecclesiam universalem representans et secundum dictam veritatem fidei5 in concilio Constan- ciensi declaratam, ejus judicio et ordinacioni omnes fideles cujuscumque status eciamsi papalis dignitatis obedire tenerenturc, cum hec declaracio in Germania facta sit et decreta synodalia 20 promulgata per hoc concilium in Germania existens verisimiliter ipsos non lateant, merito ipsi tamquam habentes de hoc expressam noticiam supra cetera sponte affici debent stare pro judicio et ordinacione hujus sacri concilii. [2 a] preterea, si aliquis suo tempore vivencium principum obligatus erat moderno summo pontifici, ita fuit imperator Sigismundus dive memorie; equidem receperat‘ ab eo dyadema imperiale, humane fuerat d tractatus et gravissima 7 25 juramenta in sua coronacione eidem prestiterat. hic tamen, quando concilium ad intercessio- nem 8 suam in favorem summi pontificis terminum suspensionis prorogavit ad 30 dies, in publica sessione per suum nuncium ad hoc destinatum cercioravit? concilium, quod, nisi papa infra dictum terminum faceret, quid fuerat sibi injunctum a concilioe, „libere permitteret per sacrum concilium procedi, prout dictaret, et cunctis per sacrum concilium ordinatis et ordi- 30 nandis acquiesceret et obtemperaret et, quantum posset, faceret inviolabiliter observari nec- non personaliter infra dictos 30 dies ad concilium se transferret vocansque ipsos ad locum concilii apud omnes Alamanie f principes efficaciter insisteret, ut ipsi concilio adherere de- berent“. constat autem multo majoris ponderis esse nunc peticionem, hanc de mutacione loci, factam concilio ex parte dominorum predictorum regis et electorum, quam fuerit illa de 35 prorogacione termini ad 30 dies. [2b] preterea, cum modo summus pontifex, quia jam secundo turbavit ecclesiam, multo amplius teneatur ad reparacionem quam tempore illo, merito, si ipse non faciat, quod debet, avisat predicta cedula 1°, ut prefati domini sacro concilio firmiter debeant assistere. est eciam aliud, quod per hujusmodi peticionem de mutacione loci, si sim- pliciter acquiescatur per concilium, non solum 30 dies, sed plus quam tres menses et fortassis 40 5 a) R add. sicut. b) R hec. c) WR teneretur. d) W fuit. e) WR add. quod. f) R Almanie. 1 Teil VIII begründet nr. 12 artt. 16-19. Er stimmt inhaltlich mit Mon. Conc. 3, 207 Z. 25-40 überein. 2 nr. 12 artt. 16-19. 3 Vgl. nr. 12 art. 16. Vgl. nr. 12 art. 17. Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. Am 31. Mai 1433, vgl. RTA. 10, 732 ff. 4 5 6 "RTA. 10 nr. 494. In den Tagen vom 7. bis II. September 1433, vgl. RTA. 10, 13 f. » In der 13. Session vom II. September 1433, vgl. 45 RTA. 10 nr. 24. Das Zitat ist stilistisch etwas über- arbeitet. 10 nr. 12 art. 17.
Strana 51
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 51 plus quam annus prorogantur in processu summi pontificis. itaque, si summus pontifex hujus a 143s Dez. 31 gracia abusus fuerit nolens reddere pacem ecclesie acquiescendo hiis, que juste petuntur ab eo, merito omnes, qui pro hac pace laborant, desistere possunt ab ejus favore. [B. Ergänzende Ausführungen Segovias in der nachfolgenden Aussprache. [I a] Predicta b1, licet non eo ordine nec omnia, sed pro majori parte, exposita fuerunt coram dictis oratoribus, prout 2 in principio dictum fuit; illi autem regraciati sunt de bona informacione recommendando ipsis subdeputatis pacem dicentes, quod, cum nunc ageretur de pace ecclesie, licet multa viderent ad fidem pertinere, tamen hoc tempore silencio multa preteriri possent. [Ib] Responsum3 fuit, [I] hoc 4 esse indubitanter verum : non omnia que pertinent ad fidem omnes uno tempore et equaliter tenentur “ confiteri. nec ecclesia tenetur omnes equaliter de pertinentibus ad fidem docere aut requirere ab eis confessionem. verumtamen, quod juxta doctrinam sancti Thome secunda secunde quaestio 3d articulus 2 d5: „in tribuse casibus non satis est fideli corde credere ea que sunt fidei, sed necesse est ei 15 aliquando, ut veritatem fidei eciam confiteatur sermone juxta doctrinam apostolis: »corde creditur ad justiciam, ore autem confessio fit ad salutem«, videlicet, quando, si ipse non confiteretur, fides ipsa non vera esse putaretur aut quod ipse jam non credebat vel alii a credendo retraherentur. est eciam alius casus, ut, quando quis notatus est non recte sentire in hiis que sunt fidei, si vult reconciliari ecclesief, teneaturs veritatem confiteri secun- 20 dum formam traditam eidem." et nunc omnes isti casus quantum ad professionem veritatis, que in dicta cedula7 continebatur, videnturh occurere. equidem nunc agitur de pace ecclesie, que alias non esset vera, nisi papa, qui subtraxit se per hanc secundam dissolucionem a collegio sacerdotum, ipsi sacroi concilio adhereat veraciter. „adhesit“ autem importat, ut unum sit cum ipsa synodo juxta doctrinam apostolis: „qui adheret deo, unus 25 spiritus est“; hoc autem secundum ipsum in epistola ad Philippos": „est societas spiritus, ut idem sapiamus eandem caritatem habentes unanimes idipsum sencientes“; et alibilo: „solli- citi servare unitatem spiritus in vinculo pacis; unum corpus et unus spiritus, sicut vocati estis in una spe vocacionis vestre, unus dominus, una fides, unum baptisma“, cum igitur papa per litterasll sue dissolucionis et alias multipliciter publicaverit per orbem, quod post suam dissolu- 30 cionem in hac civitate Basiliensi non fuerit concilium, sed iniquorum perfida synagoga, mani- festum est, quod, si vult habere pacem cum concilio, oportet, quod idem senciat et credat cum a) R hujusmodi. b) R add. autem. c) W om. tenentur bis equaliter. d) ergänzt; WR haben leeren Zwischen- raum nach quaestio und articulus. e) in W Randbemerkung in quibus casibus confessio fidei ore est necessaria ad salutem. f) W add. et. g) WR tenetur. h) R videantur. i) R sacre synodo. 10 5 35 1 Nahezu wörtlich in Mon. Conc. 3, 208 Z. 1-5. 2 Vgl. S. 34 Anm. 2. 3 Der entsprechende Abschnitt in Mon. Conc. 3, 208 Z. 5-II beginnt mit den Worten Consulentibus autem collegis Johannes ipse continuo respondit... 4 Art. 1 entspricht sachlich Mon. Conc. 3, 208 Z. 20-31. Vorhergeht Z. 11-19 folgende der Bibel entnommene Darlegung: ... pro tempore tamen et loco personarum qualitate pensata, precipue cum de veritatibus fidei ageretur, quod non sufficiebat 45 confiteri fidem generaliter, sed necessaria erat con- fessio specialis, quemadmodum Christus judicavit Martham non sufficienter confiteri, quod resurgeret frater suus una cum aliis in novissimo die; etenim Christus loquebatur de resurreccione singulari per- 50 sone illius (Joh. 11, 24.). similiter voluit, ut Philip- 40 pus, qui credebat eum filium esse dei vivi, adhuc expresse profiteretur, quod ipse in patre et pater in eo esset (Joh. 14, 8 ff.). cujus exemplo infor- mate multe generales synodi ac summi pontifices statuerunt, ut quamplures delati eorum judicio non solum generaliter sed confiterentur specialiter multas veritates catholice fidei. 5 Thomae Aquinatis Summa Theologica 2-2q. III, 2 in Opera Omnia hrsg. von Fretté und Maré Bd. 3, 100. 6 Röm. 10, 10. nr. 12 art. 1. 8 I. Kor. 6, 17. Philipp 2, 1 und 2. 10 Eph. 4, 3-5. 11 Vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 51 plus quam annus prorogantur in processu summi pontificis. itaque, si summus pontifex hujus a 143s Dez. 31 gracia abusus fuerit nolens reddere pacem ecclesie acquiescendo hiis, que juste petuntur ab eo, merito omnes, qui pro hac pace laborant, desistere possunt ab ejus favore. [B. Ergänzende Ausführungen Segovias in der nachfolgenden Aussprache. [I a] Predicta b1, licet non eo ordine nec omnia, sed pro majori parte, exposita fuerunt coram dictis oratoribus, prout 2 in principio dictum fuit; illi autem regraciati sunt de bona informacione recommendando ipsis subdeputatis pacem dicentes, quod, cum nunc ageretur de pace ecclesie, licet multa viderent ad fidem pertinere, tamen hoc tempore silencio multa preteriri possent. [Ib] Responsum3 fuit, [I] hoc 4 esse indubitanter verum : non omnia que pertinent ad fidem omnes uno tempore et equaliter tenentur “ confiteri. nec ecclesia tenetur omnes equaliter de pertinentibus ad fidem docere aut requirere ab eis confessionem. verumtamen, quod juxta doctrinam sancti Thome secunda secunde quaestio 3d articulus 2 d5: „in tribuse casibus non satis est fideli corde credere ea que sunt fidei, sed necesse est ei 15 aliquando, ut veritatem fidei eciam confiteatur sermone juxta doctrinam apostolis: »corde creditur ad justiciam, ore autem confessio fit ad salutem«, videlicet, quando, si ipse non confiteretur, fides ipsa non vera esse putaretur aut quod ipse jam non credebat vel alii a credendo retraherentur. est eciam alius casus, ut, quando quis notatus est non recte sentire in hiis que sunt fidei, si vult reconciliari ecclesief, teneaturs veritatem confiteri secun- 20 dum formam traditam eidem." et nunc omnes isti casus quantum ad professionem veritatis, que in dicta cedula7 continebatur, videnturh occurere. equidem nunc agitur de pace ecclesie, que alias non esset vera, nisi papa, qui subtraxit se per hanc secundam dissolucionem a collegio sacerdotum, ipsi sacroi concilio adhereat veraciter. „adhesit“ autem importat, ut unum sit cum ipsa synodo juxta doctrinam apostolis: „qui adheret deo, unus 25 spiritus est“; hoc autem secundum ipsum in epistola ad Philippos": „est societas spiritus, ut idem sapiamus eandem caritatem habentes unanimes idipsum sencientes“; et alibilo: „solli- citi servare unitatem spiritus in vinculo pacis; unum corpus et unus spiritus, sicut vocati estis in una spe vocacionis vestre, unus dominus, una fides, unum baptisma“, cum igitur papa per litterasll sue dissolucionis et alias multipliciter publicaverit per orbem, quod post suam dissolu- 30 cionem in hac civitate Basiliensi non fuerit concilium, sed iniquorum perfida synagoga, mani- festum est, quod, si vult habere pacem cum concilio, oportet, quod idem senciat et credat cum a) R hujusmodi. b) R add. autem. c) W om. tenentur bis equaliter. d) ergänzt; WR haben leeren Zwischen- raum nach quaestio und articulus. e) in W Randbemerkung in quibus casibus confessio fidei ore est necessaria ad salutem. f) W add. et. g) WR tenetur. h) R videantur. i) R sacre synodo. 10 5 35 1 Nahezu wörtlich in Mon. Conc. 3, 208 Z. 1-5. 2 Vgl. S. 34 Anm. 2. 3 Der entsprechende Abschnitt in Mon. Conc. 3, 208 Z. 5-II beginnt mit den Worten Consulentibus autem collegis Johannes ipse continuo respondit... 4 Art. 1 entspricht sachlich Mon. Conc. 3, 208 Z. 20-31. Vorhergeht Z. 11-19 folgende der Bibel entnommene Darlegung: ... pro tempore tamen et loco personarum qualitate pensata, precipue cum de veritatibus fidei ageretur, quod non sufficiebat 45 confiteri fidem generaliter, sed necessaria erat con- fessio specialis, quemadmodum Christus judicavit Martham non sufficienter confiteri, quod resurgeret frater suus una cum aliis in novissimo die; etenim Christus loquebatur de resurreccione singulari per- 50 sone illius (Joh. 11, 24.). similiter voluit, ut Philip- 40 pus, qui credebat eum filium esse dei vivi, adhuc expresse profiteretur, quod ipse in patre et pater in eo esset (Joh. 14, 8 ff.). cujus exemplo infor- mate multe generales synodi ac summi pontifices statuerunt, ut quamplures delati eorum judicio non solum generaliter sed confiterentur specialiter multas veritates catholice fidei. 5 Thomae Aquinatis Summa Theologica 2-2q. III, 2 in Opera Omnia hrsg. von Fretté und Maré Bd. 3, 100. 6 Röm. 10, 10. nr. 12 art. 1. 8 I. Kor. 6, 17. Philipp 2, 1 und 2. 10 Eph. 4, 3-5. 11 Vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4.
Strana 52
52 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 ipsa et, ut dictum1 est, quod extrahat gladium de vulnere revocando seu irritando suam disso- lucionem, in hujusmodi autem revocacione nisi ipse hanc veritatem de legitima continuacione concilii non obstante sua dissolucione aperte confiteatur, cum jam in alia adhesione2 hoc idem confessus fuerit, manifestum est, quod a multis, presertim illis, qui sunt in vacillacione et nec concilio Basiliensi nec congregacioni Ferrariensi firmiter adherent, putabitur, quod non sit verum hic fuisse veruma et legitime continuatum concilium; putabitur eciam, quod ipse summus pontifex hoc ipsum non credit. et hoc non cederet ad laudem et firmitatem ecclesie unanimitatemque fidei, ut crederetur, quod papa non esset ejusdem fidei cum concilio generali. retrahentur preterea multi ab hujusmodi credulitate videntes, quod concilium reciperet ad pacem summum pontificem absque hoc, quod istam veritatem primo confiteretur. item, cum 10 summus pontifex notatus b sit tamquam non recte sapiens de auctoritate ecclesie, nisi hanc veritatem aperte confiteatur, non videtur, quod ecclesia possit aut debeat eum sibi reconci- liare? nam, quando aliquis ab errore convertitur, hoc est substanciale, ut veritatem oppositam suo errori profiteatur aperte. [2] est 3eciam et aliud ex parte concilii animadvertendum, propter quod apparet hujusmodi professionem per concilium avisari debere: equidem, quia 15 nunc agitur de mutacione concilii in alium locum et, ut dictum4 est, intencio eorum, qui super hoc instant, est, ut idem concilium omnino hic et ibi esse censeatur, nisi ante sui mu- tacionem papa fateatur hic fuisse legitime continuatum concilium, cum in hoc loco, ut frequenter repetitum5 est, quadruplici auctoritate hoc concilium fundatum sit, in illo vero loco erit una dumtaxat, scilicet auctoritate propria, papa, qui nunc asserit, hic non esse concilium, jam igitur 20 nulla auctoritate dicet stabilitum esse illud concilium. [2 a] preterea, cum omnis mutacio dicat alteritatem quandam juxta doctrinam Gregoriis: „una queque res, quiae tot passibus ad aliud tendit, quot mutabilitatibus seu motibus subjacet". papa, qui nunc ante sui muta- cionem asserit concilium hic non esse, majorem sibi putabitd causam, ut in eo loco, in quem ut mutetur fit instancia, non esse concilium obiciat! ut igitur de nullitate concilii per 25 papam obici non possit, necesse videtur, ut veritas hec de continuacione concilii in hoc loco primum unanimiter ab ipso summo pontifice fateatur; quodque sic faciendum esse concilium avisare merito debet. [2b] preterea, si concilium, quando habet tractare modo cum summo pontifice, hanc veritatem non publice exponat, sed pretereat silencio, manifesta videtur prestari occasio, ut, quid hactenus concilium predicavit, non esse verum ab so aliis putetur aut quod multi ab hujusmodi credulitate retrahantur. alii eciam putabunte, quod patres concilii hoc esse verum non credunt. est enim notorium totof orbe, quod nullus hanc veritatem de legitima in hoc loco continuacione tanto vehemencius et diucius impugnaverit quanto summus pontifex, nec cui tot fautores ad defendendam suam assercionem assistant; si igitur concilium hactenus per se aut nuncios suos dictam veritatem ad reges prin- 35 cipes ac ceteros fideles, qui non erant adversantes eidem, tamquam ab omnibus credendam publice docuit, nunc autem, quando tractat cum summo pontifice, hoc non docet, sed sub dissimulacione pertransit, poterunt multi racionabiliter cogitare, ideo fieri, quia patres concilii aut cognoscunt hoc verum non esse aut non audent seu non possunt hoc adversus papam et suos defendere; et hac causa, ne tamquam heretici aut scismatici condemnentur, absque dicte 40 veritatis confessione volunt habere pacem cum summo pontifice, quem tum tociens publicarunt esse illius impugnatorem. hac autem cogitacione multorum corda pungente manifestum est, quods hic non fuisse hactenus legitime continuatum concilium a multis putabitur quodque a priori credulitate multi retrahentur. [2 c] preterea tenetur ex officio judex fidei eum, 5 a) om. R. b) om.W. c) Rque. d) WR putavit. e) W putabant. f) W tota. g) om. W. 45 1 Vgl. S. 45 Z. 21 ff. 2 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Z. 5. 3 In der Hauptsache mit Mon. Conc. 3, 208 Z. 32 bis 209 Z. 28 übereinstimmend. 4 Vgl. S. 49 Z. 8. 5 Vgl. Mon. Conc. 2, 1f., 12 ff. und 22 f. Moralium lib. 5, § 68 Migne, Patrol. curs. compl. ser. lat. 75 Sp. 717.
52 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 ipsa et, ut dictum1 est, quod extrahat gladium de vulnere revocando seu irritando suam disso- lucionem, in hujusmodi autem revocacione nisi ipse hanc veritatem de legitima continuacione concilii non obstante sua dissolucione aperte confiteatur, cum jam in alia adhesione2 hoc idem confessus fuerit, manifestum est, quod a multis, presertim illis, qui sunt in vacillacione et nec concilio Basiliensi nec congregacioni Ferrariensi firmiter adherent, putabitur, quod non sit verum hic fuisse veruma et legitime continuatum concilium; putabitur eciam, quod ipse summus pontifex hoc ipsum non credit. et hoc non cederet ad laudem et firmitatem ecclesie unanimitatemque fidei, ut crederetur, quod papa non esset ejusdem fidei cum concilio generali. retrahentur preterea multi ab hujusmodi credulitate videntes, quod concilium reciperet ad pacem summum pontificem absque hoc, quod istam veritatem primo confiteretur. item, cum 10 summus pontifex notatus b sit tamquam non recte sapiens de auctoritate ecclesie, nisi hanc veritatem aperte confiteatur, non videtur, quod ecclesia possit aut debeat eum sibi reconci- liare? nam, quando aliquis ab errore convertitur, hoc est substanciale, ut veritatem oppositam suo errori profiteatur aperte. [2] est 3eciam et aliud ex parte concilii animadvertendum, propter quod apparet hujusmodi professionem per concilium avisari debere: equidem, quia 15 nunc agitur de mutacione concilii in alium locum et, ut dictum4 est, intencio eorum, qui super hoc instant, est, ut idem concilium omnino hic et ibi esse censeatur, nisi ante sui mu- tacionem papa fateatur hic fuisse legitime continuatum concilium, cum in hoc loco, ut frequenter repetitum5 est, quadruplici auctoritate hoc concilium fundatum sit, in illo vero loco erit una dumtaxat, scilicet auctoritate propria, papa, qui nunc asserit, hic non esse concilium, jam igitur 20 nulla auctoritate dicet stabilitum esse illud concilium. [2 a] preterea, cum omnis mutacio dicat alteritatem quandam juxta doctrinam Gregoriis: „una queque res, quiae tot passibus ad aliud tendit, quot mutabilitatibus seu motibus subjacet". papa, qui nunc ante sui muta- cionem asserit concilium hic non esse, majorem sibi putabitd causam, ut in eo loco, in quem ut mutetur fit instancia, non esse concilium obiciat! ut igitur de nullitate concilii per 25 papam obici non possit, necesse videtur, ut veritas hec de continuacione concilii in hoc loco primum unanimiter ab ipso summo pontifice fateatur; quodque sic faciendum esse concilium avisare merito debet. [2b] preterea, si concilium, quando habet tractare modo cum summo pontifice, hanc veritatem non publice exponat, sed pretereat silencio, manifesta videtur prestari occasio, ut, quid hactenus concilium predicavit, non esse verum ab so aliis putetur aut quod multi ab hujusmodi credulitate retrahantur. alii eciam putabunte, quod patres concilii hoc esse verum non credunt. est enim notorium totof orbe, quod nullus hanc veritatem de legitima in hoc loco continuacione tanto vehemencius et diucius impugnaverit quanto summus pontifex, nec cui tot fautores ad defendendam suam assercionem assistant; si igitur concilium hactenus per se aut nuncios suos dictam veritatem ad reges prin- 35 cipes ac ceteros fideles, qui non erant adversantes eidem, tamquam ab omnibus credendam publice docuit, nunc autem, quando tractat cum summo pontifice, hoc non docet, sed sub dissimulacione pertransit, poterunt multi racionabiliter cogitare, ideo fieri, quia patres concilii aut cognoscunt hoc verum non esse aut non audent seu non possunt hoc adversus papam et suos defendere; et hac causa, ne tamquam heretici aut scismatici condemnentur, absque dicte 40 veritatis confessione volunt habere pacem cum summo pontifice, quem tum tociens publicarunt esse illius impugnatorem. hac autem cogitacione multorum corda pungente manifestum est, quods hic non fuisse hactenus legitime continuatum concilium a multis putabitur quodque a priori credulitate multi retrahentur. [2 c] preterea tenetur ex officio judex fidei eum, 5 a) om. R. b) om.W. c) Rque. d) WR putavit. e) W putabant. f) W tota. g) om. W. 45 1 Vgl. S. 45 Z. 21 ff. 2 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Z. 5. 3 In der Hauptsache mit Mon. Conc. 3, 208 Z. 32 bis 209 Z. 28 übereinstimmend. 4 Vgl. S. 49 Z. 8. 5 Vgl. Mon. Conc. 2, 1f., 12 ff. und 22 f. Moralium lib. 5, § 68 Migne, Patrol. curs. compl. ser. lat. 75 Sp. 717.
Strana 53
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 53 1438 Dez. 31 qui alias non recte sentit de veritatibus fidei, quando eum vult reconciliare ecclesie, docere et instruere veritates oppositas erroribus suis, ut autem dictum1 est, constat papam esse notatum quasi non recte sencientem de auctoritate ecclesie et generalium conci- liorum immo ipsam satis impugnasse. supremus vero judex fidei est concilium generale, igitur ad ipsum pertinet avisare de recta confessione veritatum, quas hactenus summus pontifex dicitur impugnasse. [3] merito igitur in predicta cedula2 principale avisamentum ponitur circa modum professionis harum veritatum, quas summus pontifex fateri tenetur, quibus hec pertinere dicuntur: ut unanimitas fidei et stabilitas ecclesie illese maneat, servetur a auctoritas hujus et aliorum generalium conciliorum, que omnes principes profitentur se velle illibata 10 servare. [II a] Et3 quia nonnulli, ut existimantur tacita cogitacione, putabant, quod con- cilium deberet instare super confessione b facienda publice quantum ad veritates contentas in symbolis, utpote, si papa negaret Christum esse natum ex beatissima virgine, aut quod in celum ascenderit, vel quod filius non est ejusdem substancie cum patre, quantum ad alias ab 15 antiquo veritates, pro quarum defensione sancti ludibria et verbera experti et in occisione gladii sunt mortui, item et sancti doctores pro illarum defensione multas sunt vigilias et la- bores perpessi; sed modo non agebatur nisi super hoc, utrum papa possit dissolvere concilium absque ejus consensu, de quo a tempore dumtaxat hujus moderni summi pontificis disceptari videbatur inter fideles; unde pro pace habenda cum summo pontifice merito concilium poterat 20 dictam professionem silencio preterire, ne, si hoc tam grave eidem injungatur, retrahatur a consenciendo in illud ycumenicum concilium. [II b] Ad 4 hoc fuit tunc responsum, quod omnes veritates declarate per ecclesiam, licet non sint c equalis preeminencie quantum ad dignitatem, sunt tamen equalis necessitatis quan- tum ad veritatem. et licet multe veritates ab antiquo declarate per ecclesiam et jam 25 unanimiter tente per omnes fideles sint majoris excellencie racione immediate subjecti, tamen sustinere et defendere veritates noviter declaratas esse nunc poterat majoris meriti racione majoris difficultatis et resistencie; ut namque communiter legimus contigisse, passi sunt fideles suo tempore pro sustinendis veritatibus noviter declaratis, non autem ab antiquo ab ipsis et persecutoribus suis unanimiter confessatis. Stephanus 5 equidem 3o et alii multi passi sunt a Judeis non pro eo, quod unum deum confitentur, sed quia Jhesum, filium virginis, deum esse redemptorem et omnium judicem publice predicabant. id enim erat verum ab antiquo declaratum et unanimiter ab omnibus tentum. item quia esse unum deum solum creatorem omnium et deos, quos gentiles colebant, ydola esse vana, non ab antiquo verum, sed falsum ac novum dogma esse ab eis putabatur. hinc sancti apostoli et martires 35 per gentiles ipsos coronam martirii susceperunt. nec tunc persecucio fiebat adversus fideles pro eo, quod confiterentur filium esse homousyon, id est ejusdem substancie cum patre. quemadmodum postea de tempore Arrianorum, quando noviter fuerat in Nyceno‘ concilio hoc declaratum, persecucio durissima sevit, quam eciam auctoritate unius summi pontificis per 6 annos multo aggravatam fuisse constat. sic enimd hac cessante succreverunt alie a) R serveturque. b) R add. fidei. c) W fuit. d) Reciam. 5 40 1 Vgl. S. 52 Z. 11. 2 nr. 12. 3 Dazu vergleiche die Erzählung Segovias in Mon. Conc. 3, 209 Z. 29-34: Postremo autem, quia perci- 45 piebatur quosdam oratorum dicturos confessionem fidei necessariam esse ad salutem, scilicet articu- lorum, qui in symbolis continentur, ut, si papa negaret Christum ex virgine natum, descendisse ad inferos vel sedere ad dexteram patris, non vero sic 50 necessariam esse confessionem de generalium auc- toritate conciliorum sive Basiliensis, super quo disceptacio fiebat inter concilium et papam, alio sumpto exordio idem Johannes exponebat [im fol- genden Abschnitt II b]. 4 Mit Mon. Conc. 3, 209 Z. 34 bis 211 Z. 9 nur zum Teil übereinstimmend. Vgl. die unten folgenden Anmerkungen. 5 Act. 7, 58 ff. 6 Vom Jahre 325. Diese Ausführungen mit den S. 55 Z. II bis 25 folgenden sind in Mon. Conc. 3, 210 Z. 4 bis 22 in einen Absatz zusammengezogen.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 53 1438 Dez. 31 qui alias non recte sentit de veritatibus fidei, quando eum vult reconciliare ecclesie, docere et instruere veritates oppositas erroribus suis, ut autem dictum1 est, constat papam esse notatum quasi non recte sencientem de auctoritate ecclesie et generalium conci- liorum immo ipsam satis impugnasse. supremus vero judex fidei est concilium generale, igitur ad ipsum pertinet avisare de recta confessione veritatum, quas hactenus summus pontifex dicitur impugnasse. [3] merito igitur in predicta cedula2 principale avisamentum ponitur circa modum professionis harum veritatum, quas summus pontifex fateri tenetur, quibus hec pertinere dicuntur: ut unanimitas fidei et stabilitas ecclesie illese maneat, servetur a auctoritas hujus et aliorum generalium conciliorum, que omnes principes profitentur se velle illibata 10 servare. [II a] Et3 quia nonnulli, ut existimantur tacita cogitacione, putabant, quod con- cilium deberet instare super confessione b facienda publice quantum ad veritates contentas in symbolis, utpote, si papa negaret Christum esse natum ex beatissima virgine, aut quod in celum ascenderit, vel quod filius non est ejusdem substancie cum patre, quantum ad alias ab 15 antiquo veritates, pro quarum defensione sancti ludibria et verbera experti et in occisione gladii sunt mortui, item et sancti doctores pro illarum defensione multas sunt vigilias et la- bores perpessi; sed modo non agebatur nisi super hoc, utrum papa possit dissolvere concilium absque ejus consensu, de quo a tempore dumtaxat hujus moderni summi pontificis disceptari videbatur inter fideles; unde pro pace habenda cum summo pontifice merito concilium poterat 20 dictam professionem silencio preterire, ne, si hoc tam grave eidem injungatur, retrahatur a consenciendo in illud ycumenicum concilium. [II b] Ad 4 hoc fuit tunc responsum, quod omnes veritates declarate per ecclesiam, licet non sint c equalis preeminencie quantum ad dignitatem, sunt tamen equalis necessitatis quan- tum ad veritatem. et licet multe veritates ab antiquo declarate per ecclesiam et jam 25 unanimiter tente per omnes fideles sint majoris excellencie racione immediate subjecti, tamen sustinere et defendere veritates noviter declaratas esse nunc poterat majoris meriti racione majoris difficultatis et resistencie; ut namque communiter legimus contigisse, passi sunt fideles suo tempore pro sustinendis veritatibus noviter declaratis, non autem ab antiquo ab ipsis et persecutoribus suis unanimiter confessatis. Stephanus 5 equidem 3o et alii multi passi sunt a Judeis non pro eo, quod unum deum confitentur, sed quia Jhesum, filium virginis, deum esse redemptorem et omnium judicem publice predicabant. id enim erat verum ab antiquo declaratum et unanimiter ab omnibus tentum. item quia esse unum deum solum creatorem omnium et deos, quos gentiles colebant, ydola esse vana, non ab antiquo verum, sed falsum ac novum dogma esse ab eis putabatur. hinc sancti apostoli et martires 35 per gentiles ipsos coronam martirii susceperunt. nec tunc persecucio fiebat adversus fideles pro eo, quod confiterentur filium esse homousyon, id est ejusdem substancie cum patre. quemadmodum postea de tempore Arrianorum, quando noviter fuerat in Nyceno‘ concilio hoc declaratum, persecucio durissima sevit, quam eciam auctoritate unius summi pontificis per 6 annos multo aggravatam fuisse constat. sic enimd hac cessante succreverunt alie a) R serveturque. b) R add. fidei. c) W fuit. d) Reciam. 5 40 1 Vgl. S. 52 Z. 11. 2 nr. 12. 3 Dazu vergleiche die Erzählung Segovias in Mon. Conc. 3, 209 Z. 29-34: Postremo autem, quia perci- 45 piebatur quosdam oratorum dicturos confessionem fidei necessariam esse ad salutem, scilicet articu- lorum, qui in symbolis continentur, ut, si papa negaret Christum ex virgine natum, descendisse ad inferos vel sedere ad dexteram patris, non vero sic 50 necessariam esse confessionem de generalium auc- toritate conciliorum sive Basiliensis, super quo disceptacio fiebat inter concilium et papam, alio sumpto exordio idem Johannes exponebat [im fol- genden Abschnitt II b]. 4 Mit Mon. Conc. 3, 209 Z. 34 bis 211 Z. 9 nur zum Teil übereinstimmend. Vgl. die unten folgenden Anmerkungen. 5 Act. 7, 58 ff. 6 Vom Jahre 325. Diese Ausführungen mit den S. 55 Z. II bis 25 folgenden sind in Mon. Conc. 3, 210 Z. 4 bis 22 in einen Absatz zusammengezogen.
Strana 54
54 Kongreß zu Mainz März und April 1439. persecuciones contra veritates noviter declaratas in Constantinopolitanol et Calcedonensi2 concilio a de spiritu sancto, quod non esset patris servus, sed vivificator omnium, de duabus naturis et una persona in Christo, de duabus voluntatibus et ita de multis aliis. et3, ut generaliter concludatur, rarissime contingit inter eos, qui catholico nomine censentur, quod cum multa sequela fuit impugnacio in materia fidei, nisi quantum ad veritates, que aut non 5 fuerunt aliquando vel sunt noviter per ecclesiam declarate. stat ante oculos meos accomodum et recens exemplum de impugnacione Bohemorum. tot enim milia hominum, quos pro susti- nenda veritate fidei seviente hac persecucione juste mortuos credimus, constat, quod non pro veritatibus ab antiquo expressatis in symbolo, sed passi sunt pro veritate noviter declarata in Constanciensi concilio. unde, quemadmodum ab antiquo steterunt fideles justi in magna con- 10 stancia adversus eos, qui se angustiaverunt, ne supprimerent veritates ipsis viventibus per ecclesiam declaratas, ita et modo non minus decet patres concilii pro hujusmodi veritate adversus impugnatores animo constanti persistere. et, sicut progenitores nostri suarum tolle- rancia persecucionum reliquerunt nobis veritates suo tempore declaratas absque alio dubio, ita et nos decet exemplum relinquere successoribus. si namque illi, quorum tempore declara- 15 tur veritas per ecclesiam, suo tempore non illam defendunt, quomodo hoc agent successores eorum? etenim tempore declaracionis de quacumque veritate per ecclesiam facte, quia num- quam veritas impugnatore caruit, fiunt multe et gravissime, ut communiter, disceptaciones. unde verisimile est eos, qui pro tempore fuerunt, de hujusmodi veritate plenius informatos; eoque ad ipsos speciali quadam racione magis spectat defensio juxta superius4 commemora- 20 tam doctrinam salvatoris5: „homini enim, cui multum datum est, multum exigetur ab eo“. item, quia, si non defenderent tempore suo, veritasb omnino conculcaretur in perpetuum. dicent equidem posteriores : »quid super hujusmodi doctrina, quod vera sit, oportet nos multum 138 Der. 31 a) R conciliis. b) R add. ipsa. 1 Vom Jahr 381. 2 Vom Jahr 451. Diese beiden Konzilien sind in Mon. Conc. 3, 210 nicht erwähnt. Statt dessen ent- halten S. 210 Z. 22-27 folgenden Absatz: Simile eciam contigerat post tempora Ephesini concilii [431], quod determinavit beatissimam virginem esse theoticon id est esse genetricem dei; etenim contestante Da- masceno non satis erat Christianis confiteri virginem esse Christitecon, id est matrem Christi, quod tunc inhibitum fuit, sed necesse erat illi confiteri theoti- con, id est matrem dei. nam esse Christitecon eciam adversarii confitebantur. Daran schließen sich Z. 27 bis 37 biblische Beweise. Nec inmerito injungebatur Christifidelibus veritatem fidei pro tempore, quo impugnabatur, integre confiteri. nam eciam in evan- gelio legeretur Christum redarguisse Phariseos di- centes eum esse filium David (Matth. 16, 13 ff.), quod Matheus ewangelista testatur esse catholicam veritatem dicens „liber generacionis Jhesu Christi filii David" (Matth. 1, I ), Lucas eciam generaciones enumerans, a quibus descendit (Luc.3, 23ff.). sed quia ista non erat plena confessio fidei eo, quod non solum filius David, sed erat filius dei vivi, ideo Christus redarguit Phariseos, qui velut aliorum magistri non diminute sed plene, persertim cum interrogabantur, confiteri deberent veritates katholice fidei. redarguit eciam Nichodemum Judeorum principem, quia, cum esset magister in Israel, ignorabat, que Christus illi exposuit circa regeneracionem per aquam baptismi (Joh. 3, 1-9). 3 Die folgenden Ausführungen haben in Mon. 25 Conc. 3, 210 keine Entsprechung mehr. Hier schließen S. 210 Z. 37 bis S. 211 Z. 9 mit folgenden Ausfüh- rungen: Quia igitur papa esset, ad quem pertineret minus ignorare magis autem confiteri et defensare fidei veritates, cum infra dignitatem concilii esset primus magister in Christiana religione, si cum 30 ecclesia pacem volebat habere, utique decebat quin- immo erat necesse, ut integre et plene confiteretur veritates katholice fidei, eas presertim, de quibus constabat eum non recte sentire, quomodo erat determinacio de auctoritate generalium conciliorum facta per Constanciensem synodum [vgl. S. 25, 35 Anm. 5], quod papa tenetur concilio obedire in per- tinentibus ad fidem extirpacionem scismatis, re- formacionem ecclesie in capite et in membris, et, nisi obedierit decretis ejus ac ordinacionibus, quod esset per concilium puniendus. que profecto veritas frequentissime eidem notificata extiterat, nec majus 40 illa, quod non possit dissolvere generale concilium absque ejus consensu. quia igitur de hiis, non vero de articulis expresse contentis in symbolo in dei ecclesia disceptacio erat, de hiis igitur honesta quin fortasse necessaria avisabatur [nr. 12] racione, ut papa eas confiteretur aute mutacionem concilii alio 45 in loco faciendam pro pace ejus cum ecclesia componenda. 1 Vgl. S. 35 Z. 33. 5 Luc. 12, 48. 50
54 Kongreß zu Mainz März und April 1439. persecuciones contra veritates noviter declaratas in Constantinopolitanol et Calcedonensi2 concilio a de spiritu sancto, quod non esset patris servus, sed vivificator omnium, de duabus naturis et una persona in Christo, de duabus voluntatibus et ita de multis aliis. et3, ut generaliter concludatur, rarissime contingit inter eos, qui catholico nomine censentur, quod cum multa sequela fuit impugnacio in materia fidei, nisi quantum ad veritates, que aut non 5 fuerunt aliquando vel sunt noviter per ecclesiam declarate. stat ante oculos meos accomodum et recens exemplum de impugnacione Bohemorum. tot enim milia hominum, quos pro susti- nenda veritate fidei seviente hac persecucione juste mortuos credimus, constat, quod non pro veritatibus ab antiquo expressatis in symbolo, sed passi sunt pro veritate noviter declarata in Constanciensi concilio. unde, quemadmodum ab antiquo steterunt fideles justi in magna con- 10 stancia adversus eos, qui se angustiaverunt, ne supprimerent veritates ipsis viventibus per ecclesiam declaratas, ita et modo non minus decet patres concilii pro hujusmodi veritate adversus impugnatores animo constanti persistere. et, sicut progenitores nostri suarum tolle- rancia persecucionum reliquerunt nobis veritates suo tempore declaratas absque alio dubio, ita et nos decet exemplum relinquere successoribus. si namque illi, quorum tempore declara- 15 tur veritas per ecclesiam, suo tempore non illam defendunt, quomodo hoc agent successores eorum? etenim tempore declaracionis de quacumque veritate per ecclesiam facte, quia num- quam veritas impugnatore caruit, fiunt multe et gravissime, ut communiter, disceptaciones. unde verisimile est eos, qui pro tempore fuerunt, de hujusmodi veritate plenius informatos; eoque ad ipsos speciali quadam racione magis spectat defensio juxta superius4 commemora- 20 tam doctrinam salvatoris5: „homini enim, cui multum datum est, multum exigetur ab eo“. item, quia, si non defenderent tempore suo, veritasb omnino conculcaretur in perpetuum. dicent equidem posteriores : »quid super hujusmodi doctrina, quod vera sit, oportet nos multum 138 Der. 31 a) R conciliis. b) R add. ipsa. 1 Vom Jahr 381. 2 Vom Jahr 451. Diese beiden Konzilien sind in Mon. Conc. 3, 210 nicht erwähnt. Statt dessen ent- halten S. 210 Z. 22-27 folgenden Absatz: Simile eciam contigerat post tempora Ephesini concilii [431], quod determinavit beatissimam virginem esse theoticon id est esse genetricem dei; etenim contestante Da- masceno non satis erat Christianis confiteri virginem esse Christitecon, id est matrem Christi, quod tunc inhibitum fuit, sed necesse erat illi confiteri theoti- con, id est matrem dei. nam esse Christitecon eciam adversarii confitebantur. Daran schließen sich Z. 27 bis 37 biblische Beweise. Nec inmerito injungebatur Christifidelibus veritatem fidei pro tempore, quo impugnabatur, integre confiteri. nam eciam in evan- gelio legeretur Christum redarguisse Phariseos di- centes eum esse filium David (Matth. 16, 13 ff.), quod Matheus ewangelista testatur esse catholicam veritatem dicens „liber generacionis Jhesu Christi filii David" (Matth. 1, I ), Lucas eciam generaciones enumerans, a quibus descendit (Luc.3, 23ff.). sed quia ista non erat plena confessio fidei eo, quod non solum filius David, sed erat filius dei vivi, ideo Christus redarguit Phariseos, qui velut aliorum magistri non diminute sed plene, persertim cum interrogabantur, confiteri deberent veritates katholice fidei. redarguit eciam Nichodemum Judeorum principem, quia, cum esset magister in Israel, ignorabat, que Christus illi exposuit circa regeneracionem per aquam baptismi (Joh. 3, 1-9). 3 Die folgenden Ausführungen haben in Mon. 25 Conc. 3, 210 keine Entsprechung mehr. Hier schließen S. 210 Z. 37 bis S. 211 Z. 9 mit folgenden Ausfüh- rungen: Quia igitur papa esset, ad quem pertineret minus ignorare magis autem confiteri et defensare fidei veritates, cum infra dignitatem concilii esset primus magister in Christiana religione, si cum 30 ecclesia pacem volebat habere, utique decebat quin- immo erat necesse, ut integre et plene confiteretur veritates katholice fidei, eas presertim, de quibus constabat eum non recte sentire, quomodo erat determinacio de auctoritate generalium conciliorum facta per Constanciensem synodum [vgl. S. 25, 35 Anm. 5], quod papa tenetur concilio obedire in per- tinentibus ad fidem extirpacionem scismatis, re- formacionem ecclesie in capite et in membris, et, nisi obedierit decretis ejus ac ordinacionibus, quod esset per concilium puniendus. que profecto veritas frequentissime eidem notificata extiterat, nec majus 40 illa, quod non possit dissolvere generale concilium absque ejus consensu. quia igitur de hiis, non vero de articulis expresse contentis in symbolo in dei ecclesia disceptacio erat, de hiis igitur honesta quin fortasse necessaria avisabatur [nr. 12] racione, ut papa eas confiteretur aute mutacionem concilii alio 45 in loco faciendam pro pace ejus cum ecclesia componenda. 1 Vgl. S. 35 Z. 33. 5 Luc. 12, 48. 50
Strana 55
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 55 1138 Dez. 31 laborare? jam dudum fuit per ecclesiam declarata tamquam veritas catholica, sed illi, quorum tempore declarata fuit, non potuerunt eam sustinere et succubuerunt; quomodo igitur nos temptabimus doctrinam reprobatam tantopere suscitare!« hiis igitur aliisque racionibus commemoratum supra1 fuit majoris esse meriti viriliter nunc se opponere pro defensandis 5 catholicis veritatibus declaratis noviter quam ab antiquo tempore. in illis enim cessante pugna non offertur corona victorie, sed in hiis ; quanto major impugnacio, tanto gloriosior manet de persecucione a triumphus. nunc autem premaxime, quando, ut dicitur, impugnator est summus pontifex cum adherentibus suis, nec admirandum est, si summus pontifex, prout commemoratur in responsione 2 „Cogitanti“, ad extinccionem dicte veritatis fidei declarate 10 in concilio Constanciensi, prima vice dissolverit concilium et nunc secundo eciam erexerit conventiculum. nam legitur in hystoria tripartita3, quod ad opprimendum illam veritatem declaratam noviter in Nyceno concilio, quod filius esset homousyon, id est ejusdem substancie cum patre, Arriani, tunc illius veritatis impugnatores, successive decem generalia concilia nec umquam prevalere potuerant, quia veritas domini manet in eternum. fertur autem, quod 15 tanta fuit tunc persecucio ecclesie, quod unus ex illis episcopis, qui principales fuerunt in Nyceno concilio, in tantum vexatus est, quod b pro pace habenda ecclesie dixerit moderandam esse illam declaracionem fidei, videlicet, quod loco homousion diceretur homiousion, hoc est similis substancie ; hoc enim bene confitebantur Arriani. sed per hoc verbum non exprimebatur veritas fidei; nam angelus et anima potest dici esse similis cum deo substancie. dictum" 20 namque est: „faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram". de angelo autem Gregorius5 docet, quod, quanto in eo solempnior est natura, tanto in eo similitudo dei magis insinuatur expressa. hec autem etsi pro pace ecclesie avisarentur, alii tamen fideles, quantum- cumque vir ille magne auctoritatis fuerit, restiterunt eidem nec ullatenus passi sunt verbum fidei declaratum semel in Nyceno concilio immutari debere in aliud nomen, cujus significatum 25 confitebantur impugnantes hujusmodi veritatem. causa autem precipua, quando decet e fideles constantes persistere in defensione veritatum, que suo tempore declarantur, quia, licet tunc impugnatores illi confiteantur omnes veritates fidei ab antiquo declaratas et per hoc dicunt se salvare articulum" fidei: „unam sanctam ecclesiam“, tamen circa veritates noviter de- claratas, quomodo obtinent revocari aut taliter exponi, quod abstrahuntur a suo principali 3o significato, tunc dicunt non mirum, si ecclesia erraverit, vel quia non omnia tempore illo plene visa fuerunt vel quia declarata hujusmodi non directe aut principaliter pertinebant ad fidem, circa quam confitentur ecclesiam errare non posse. sed, quoniam inter veritates ab antiquo declaratas reperiuntur multe, que non tam proxime et intrinsice spectare videntur ad fidem, quemadmodum noviter declarate, quas impugnatores conantur prosternere, per quandam 35 consequentiam tunc necessario obicitur quantum ad hujusmodi occulta, que non possunt necessaria racione concludi, nichil debere reputari in ecclesia certitudinaliter ac infallibiliter verum, nam si permittitur, quod tempore vivencium hec imponatur macula ecclesie, videlicet, quod in declaracionibusd ab ea factis erraverit, ita dicetur, quod eciam antiqui tempore illarum declaracionum non omnia viderunt, quod aparenter obici possit, cum notorie constet, 40 quod artes et sciencie ex temporis successu maxima incrementa susceperunt. de noticia autem sacre scripture, quomodo continue creverit, est clara doctrina Gregorii super Ezechielise omeliaf; dicit enim quod, quanto mundus ad extremitatem ducitur, tanto veritas divina largius aperitur; unde, si posteriores paciantur posse dici semel errasse ecclesiam in sua diffinicione, fides precedencium patrum multum vetaretg. decet igitur nunc patres sacri 45 a) oder persecutore? b) Rut. c) R docet. d) R deliberacionibus. e) REzechilee. I) in WR folgt Lücke für einige Buchstaben. g) Lesung unsicher. 1 Vgl. S. 53 Z. 26. 4 I. Mos. I, 26. 2 Vgl. S. 35 Anm. 4. 5 Gregorius 40 homiliarum in evangelia liber 2. 3 Cassiodorus, Historia tripartita lib. V cap. 30 in Homilia 34 Migne, Patr. c. c. ser. lat. 76 Sp. 1250. 50 Migne, Patrol. curs. compl. 69 Sp. 1007. 3. Glaubensartikel.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 17. 55 1138 Dez. 31 laborare? jam dudum fuit per ecclesiam declarata tamquam veritas catholica, sed illi, quorum tempore declarata fuit, non potuerunt eam sustinere et succubuerunt; quomodo igitur nos temptabimus doctrinam reprobatam tantopere suscitare!« hiis igitur aliisque racionibus commemoratum supra1 fuit majoris esse meriti viriliter nunc se opponere pro defensandis 5 catholicis veritatibus declaratis noviter quam ab antiquo tempore. in illis enim cessante pugna non offertur corona victorie, sed in hiis ; quanto major impugnacio, tanto gloriosior manet de persecucione a triumphus. nunc autem premaxime, quando, ut dicitur, impugnator est summus pontifex cum adherentibus suis, nec admirandum est, si summus pontifex, prout commemoratur in responsione 2 „Cogitanti“, ad extinccionem dicte veritatis fidei declarate 10 in concilio Constanciensi, prima vice dissolverit concilium et nunc secundo eciam erexerit conventiculum. nam legitur in hystoria tripartita3, quod ad opprimendum illam veritatem declaratam noviter in Nyceno concilio, quod filius esset homousyon, id est ejusdem substancie cum patre, Arriani, tunc illius veritatis impugnatores, successive decem generalia concilia nec umquam prevalere potuerant, quia veritas domini manet in eternum. fertur autem, quod 15 tanta fuit tunc persecucio ecclesie, quod unus ex illis episcopis, qui principales fuerunt in Nyceno concilio, in tantum vexatus est, quod b pro pace habenda ecclesie dixerit moderandam esse illam declaracionem fidei, videlicet, quod loco homousion diceretur homiousion, hoc est similis substancie ; hoc enim bene confitebantur Arriani. sed per hoc verbum non exprimebatur veritas fidei; nam angelus et anima potest dici esse similis cum deo substancie. dictum" 20 namque est: „faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram". de angelo autem Gregorius5 docet, quod, quanto in eo solempnior est natura, tanto in eo similitudo dei magis insinuatur expressa. hec autem etsi pro pace ecclesie avisarentur, alii tamen fideles, quantum- cumque vir ille magne auctoritatis fuerit, restiterunt eidem nec ullatenus passi sunt verbum fidei declaratum semel in Nyceno concilio immutari debere in aliud nomen, cujus significatum 25 confitebantur impugnantes hujusmodi veritatem. causa autem precipua, quando decet e fideles constantes persistere in defensione veritatum, que suo tempore declarantur, quia, licet tunc impugnatores illi confiteantur omnes veritates fidei ab antiquo declaratas et per hoc dicunt se salvare articulum" fidei: „unam sanctam ecclesiam“, tamen circa veritates noviter de- claratas, quomodo obtinent revocari aut taliter exponi, quod abstrahuntur a suo principali 3o significato, tunc dicunt non mirum, si ecclesia erraverit, vel quia non omnia tempore illo plene visa fuerunt vel quia declarata hujusmodi non directe aut principaliter pertinebant ad fidem, circa quam confitentur ecclesiam errare non posse. sed, quoniam inter veritates ab antiquo declaratas reperiuntur multe, que non tam proxime et intrinsice spectare videntur ad fidem, quemadmodum noviter declarate, quas impugnatores conantur prosternere, per quandam 35 consequentiam tunc necessario obicitur quantum ad hujusmodi occulta, que non possunt necessaria racione concludi, nichil debere reputari in ecclesia certitudinaliter ac infallibiliter verum, nam si permittitur, quod tempore vivencium hec imponatur macula ecclesie, videlicet, quod in declaracionibusd ab ea factis erraverit, ita dicetur, quod eciam antiqui tempore illarum declaracionum non omnia viderunt, quod aparenter obici possit, cum notorie constet, 40 quod artes et sciencie ex temporis successu maxima incrementa susceperunt. de noticia autem sacre scripture, quomodo continue creverit, est clara doctrina Gregorii super Ezechielise omeliaf; dicit enim quod, quanto mundus ad extremitatem ducitur, tanto veritas divina largius aperitur; unde, si posteriores paciantur posse dici semel errasse ecclesiam in sua diffinicione, fides precedencium patrum multum vetaretg. decet igitur nunc patres sacri 45 a) oder persecutore? b) Rut. c) R docet. d) R deliberacionibus. e) REzechilee. I) in WR folgt Lücke für einige Buchstaben. g) Lesung unsicher. 1 Vgl. S. 53 Z. 26. 4 I. Mos. I, 26. 2 Vgl. S. 35 Anm. 4. 5 Gregorius 40 homiliarum in evangelia liber 2. 3 Cassiodorus, Historia tripartita lib. V cap. 30 in Homilia 34 Migne, Patr. c. c. ser. lat. 76 Sp. 1250. 50 Migne, Patrol. curs. compl. 69 Sp. 1007. 3. Glaubensartikel.
Strana 56
56 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 concilii constanter persistere in confessione veritatum, que per ecclesiam suo tempore de- clarate fuerunt firma fiducia sperantes, quod, sicut deus patribus ab antiquo graciam prestitit, ut impugnatoribus resistendo victoriam reportarent, ita nunc faciet, quial non est abreviata manus domini 2. 143s 18. Altammanmeister Adam Riff an Straßburg 3: Verhandlungen der Deutschen und Europäischen Dez. 31 1438 Gesandten mit dem Baseler Konzil; Abreise eines Teils der Deutschen Gesandten. Dezember 31 [Ettenheim]. 5 Aus Straßburg St.-A. Série AA. 180 fol. 28 or. ch. lit. cl. Irrtümlich bereits in RTA. 13 nr. 188 unter „1438 Juni 23"“ infolge falscher Auflösung des Datums an dem heiligen subenen obent in dem 38. jor gedruckt 3. 10 1439 19. Dr. Johann von Ast an HM. Paul von Rusdorf: Griechenablaßgelder; Verhandlungen der Jan. 9 Deutschen Gesandten mit dem Konzil u.a. 1439 Januar 9 Basel. Aus Königsberg St.-A. Deutschordensbriefarchiv Schbl. II/a nr. 77 or. ch. lit cl. Es ist ihm geraten worden: wenn das Ablaßgeld dem Kardinal von Arles zugewiesen werden würde, würde die Bestätigung der Statuten Werners von Orselen widerrufen4 und dem Orden vom Konzil manche 15 vrundschaft und gunst erwiesen werden; wünscht entsprechende Weisung. Bittet um neue Zehrgelder. is sint etwas lange nu hir zo Basel geweist des Roemischen konnige und aller kuirfursten sendeboeten; und was ir gescheften sien, enweis ich niht den von huersagen, went ich nicht incorporeirt enbin. also saget man vor waer, das der Roemsche koning und de kurfursten das concilium boeven all in siner wirdichkeit haben und behalten wullen und gern daerzo helfen und raeden wullen, dem pawest zo willen und zo danke das 20 concilium anderswae hinzolegen, als verre der pawest selbest und vordaer komen wille, dae das concilium dan geleet wirt, und alle gesatze des heiligen concilii bestedigen und beleeben wille und das geloeben vor und sweeren snelle. anders sall das concilium und will als lange zo Basel sin und bliben, als goetz wil is. Uber- 1439 sendet die der Generalkongregation oorgetragene proposicien5 des Römischen Königs gegen die Polen. dat. Jan. 9 Basel vridags noe der hlg. dri koning dag 39. [Es folgt eine uns nicht interessierende Nachschrift.] 25 [1439 20. Nachrichten über die Italien- und Reichspolitik Papst Eugens IV., des Herzogs von um [1439 um Januar 106 Ferrara.] Mailand und der Griechen. Jan. 10] Aus Öhringen Hohenloh. St.-A. G 59 Missiven und Acta das Concilium zu Basel und die Ein- sammlung des Ablaßgeldes betreffendt de anno 1436-1439 not ch. mit der Bulle Eugens vom 10. Januar betr. Verlegung des Konzils von Ferrara nach Florenz auf einem Folio- Blatt. Auf der Rückseite Vermerk Konrads von Weinsberg zetel, die bi [folgt schwer les- bares Wort, kaum boten, sondern wohl Eigenname des Boten, Wien] funden sin etc. Erwähnt (aber nur II) bei Beckmann, Kampf ... gegen die ... Osmanen S. 62 Anm. 2. 30 [I] Novitates de domino nostro papa, duce Mediolani, Venetis et Florentinis. [I] item dominus dux Mediolani misit ad Ferrariam ad dominum nostrum papam suos ambasiatores, qui coram eodem 35 domino nostro papa primo dixerunt, qualiter dominus dux Mediolani usque in illum diem apud sacrum Basiliense concilium operam et media per diversos suos ambasiatores pariter et scripturas multipharias dedisset, quominus ipse dominus noster papa per ipsum sacrum concilium deponeretur, prout nec depo- 1 Jesaia 59, 1. 2 Uber den Schluß der Sitzung in Mon. Conc. 3, 211 Z. 9 f.: Expositis vero hiis coram dictis cardinali et oratoribus, que longius processere, recessum est ab audiencie loco cum luminaribus. 3 Die von Riff in diesem Bericht erwähnten eigenen Schreiben an Straßburg sind unsere nrr. 5 und I1, die nottel der Gesandten nr. 9, die entwurt des Konzils nr. 12, die ander nottel der Gesandten nr. I5; zu der rechenunge vgl. nr. 39. Uber den in dem Brief erwähnten Anschluß der Gesandten des Königs von Spanien-Kastilien wird uns von Segovia nichts berichtet, wohl aber über den der Mailänder. 40 In Briefen an das Konzil, die Segovia auszugsweise wiedergibt, teilte der Herzog mit, daß er sich den Deutschen Gesandten anschließen wolle; ihm sei für das Konzil ein Ort in Deutschland oder in Italien, außer in seinen Ländern, genehm. (Mon. Conc. 3, 212.) 1 Vgl. Voigt 7, 720 und 730. Am 2. Januar, vgl. RTA. 13 nr. 371. Datierung nach Z. 30. Vgl. Hardouin 9, 859; Hefele 7, 696. 45
56 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1438 Dez. 31 concilii constanter persistere in confessione veritatum, que per ecclesiam suo tempore de- clarate fuerunt firma fiducia sperantes, quod, sicut deus patribus ab antiquo graciam prestitit, ut impugnatoribus resistendo victoriam reportarent, ita nunc faciet, quial non est abreviata manus domini 2. 143s 18. Altammanmeister Adam Riff an Straßburg 3: Verhandlungen der Deutschen und Europäischen Dez. 31 1438 Gesandten mit dem Baseler Konzil; Abreise eines Teils der Deutschen Gesandten. Dezember 31 [Ettenheim]. 5 Aus Straßburg St.-A. Série AA. 180 fol. 28 or. ch. lit. cl. Irrtümlich bereits in RTA. 13 nr. 188 unter „1438 Juni 23"“ infolge falscher Auflösung des Datums an dem heiligen subenen obent in dem 38. jor gedruckt 3. 10 1439 19. Dr. Johann von Ast an HM. Paul von Rusdorf: Griechenablaßgelder; Verhandlungen der Jan. 9 Deutschen Gesandten mit dem Konzil u.a. 1439 Januar 9 Basel. Aus Königsberg St.-A. Deutschordensbriefarchiv Schbl. II/a nr. 77 or. ch. lit cl. Es ist ihm geraten worden: wenn das Ablaßgeld dem Kardinal von Arles zugewiesen werden würde, würde die Bestätigung der Statuten Werners von Orselen widerrufen4 und dem Orden vom Konzil manche 15 vrundschaft und gunst erwiesen werden; wünscht entsprechende Weisung. Bittet um neue Zehrgelder. is sint etwas lange nu hir zo Basel geweist des Roemischen konnige und aller kuirfursten sendeboeten; und was ir gescheften sien, enweis ich niht den von huersagen, went ich nicht incorporeirt enbin. also saget man vor waer, das der Roemsche koning und de kurfursten das concilium boeven all in siner wirdichkeit haben und behalten wullen und gern daerzo helfen und raeden wullen, dem pawest zo willen und zo danke das 20 concilium anderswae hinzolegen, als verre der pawest selbest und vordaer komen wille, dae das concilium dan geleet wirt, und alle gesatze des heiligen concilii bestedigen und beleeben wille und das geloeben vor und sweeren snelle. anders sall das concilium und will als lange zo Basel sin und bliben, als goetz wil is. Uber- 1439 sendet die der Generalkongregation oorgetragene proposicien5 des Römischen Königs gegen die Polen. dat. Jan. 9 Basel vridags noe der hlg. dri koning dag 39. [Es folgt eine uns nicht interessierende Nachschrift.] 25 [1439 20. Nachrichten über die Italien- und Reichspolitik Papst Eugens IV., des Herzogs von um [1439 um Januar 106 Ferrara.] Mailand und der Griechen. Jan. 10] Aus Öhringen Hohenloh. St.-A. G 59 Missiven und Acta das Concilium zu Basel und die Ein- sammlung des Ablaßgeldes betreffendt de anno 1436-1439 not ch. mit der Bulle Eugens vom 10. Januar betr. Verlegung des Konzils von Ferrara nach Florenz auf einem Folio- Blatt. Auf der Rückseite Vermerk Konrads von Weinsberg zetel, die bi [folgt schwer les- bares Wort, kaum boten, sondern wohl Eigenname des Boten, Wien] funden sin etc. Erwähnt (aber nur II) bei Beckmann, Kampf ... gegen die ... Osmanen S. 62 Anm. 2. 30 [I] Novitates de domino nostro papa, duce Mediolani, Venetis et Florentinis. [I] item dominus dux Mediolani misit ad Ferrariam ad dominum nostrum papam suos ambasiatores, qui coram eodem 35 domino nostro papa primo dixerunt, qualiter dominus dux Mediolani usque in illum diem apud sacrum Basiliense concilium operam et media per diversos suos ambasiatores pariter et scripturas multipharias dedisset, quominus ipse dominus noster papa per ipsum sacrum concilium deponeretur, prout nec depo- 1 Jesaia 59, 1. 2 Uber den Schluß der Sitzung in Mon. Conc. 3, 211 Z. 9 f.: Expositis vero hiis coram dictis cardinali et oratoribus, que longius processere, recessum est ab audiencie loco cum luminaribus. 3 Die von Riff in diesem Bericht erwähnten eigenen Schreiben an Straßburg sind unsere nrr. 5 und I1, die nottel der Gesandten nr. 9, die entwurt des Konzils nr. 12, die ander nottel der Gesandten nr. I5; zu der rechenunge vgl. nr. 39. Uber den in dem Brief erwähnten Anschluß der Gesandten des Königs von Spanien-Kastilien wird uns von Segovia nichts berichtet, wohl aber über den der Mailänder. 40 In Briefen an das Konzil, die Segovia auszugsweise wiedergibt, teilte der Herzog mit, daß er sich den Deutschen Gesandten anschließen wolle; ihm sei für das Konzil ein Ort in Deutschland oder in Italien, außer in seinen Ländern, genehm. (Mon. Conc. 3, 212.) 1 Vgl. Voigt 7, 720 und 730. Am 2. Januar, vgl. RTA. 13 nr. 371. Datierung nach Z. 30. Vgl. Hardouin 9, 859; Hefele 7, 696. 45
Strana 57
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 18-21. 57 situs est suis intercessionibus et mediis suffragantibus!; nune vero dominus noster papa horum inmemor ƒ1439 um se de Ferraria ad Florenciam transferre ibique cum Venetis, Januensibus et Florentinis contra ipsum Jan. 10 dominum ducem Mediolani se a confederare sibique cum eisdem obnoxius esse vellet. quibus ambasia- toribus per dominum nostrum papam tunc respondebatur, quatenus ipse non animo confederandi se cum Venetis, Januensibus et Florentinis, sed animo ulterius Romam iturus se ad Florenciam transferret. repli- cantibus ambasiatoribus domino nostro pape dixerunt, quod, si ipse dominus noster papa propter alium quam superius expressum finem se ad Florenciam transferret propositumque illud mutaret, ipse dominus dux Mediolani eciam suum vellet mutare propositum. [2] Absicht des Papstes, nach dem Tod gen. Kardinäle (cardinales Bononiensis et sancte crucis 2) andere de Gallie, Germanie et Hispanie nacionibus [3] item dominus noster papa omnes suos 10 contra sacri Basiliensis concilii decreta3 zu ernennen. actus et negocia dirigit et diriget contra Romanum imperium. [II] Nuper quidam honorati Greci de Ferraria missi ad ducem Mediolani exposuerunt: quod in primordio ecclesie universalis monarchia orbis fuit integra indivisa; gubernacula ejus rememorando tempora Constantini semper apud Grecos remanserant, usque Nichephorus et Michahel imperatores pro utiliori gubernacione orbis assumpserunt sibi in adjutorium Karolum Magnum, cum quo pacta inierunt, ut Karolus Romam cum omni Occidente suique heredes gubernare deberentb, ipsi vero Greciam et totam “ Orientem, alter alterius frater esse et appellari deberet et semper alter alterum juvare; defunctoque Karolo suisque heredibus extranei sibi usurpaverunt imperium Occidentis modo Ytalici modo Germani; tandemque in Occidenti ordinatum fuerat preter et contra voluntatem Grecorum, quod in Germania essent electores, qui haberent imperatorem Romanum sive Occidentalem eligere de Germanie gremio, Romanus eciam pontifex illum coronare et approbare haberet; sicque, quia in prejudicium Grecorum, apud quos princi- patus monarchicus esse debuit, hec divisio monarchie facta extitit; imperium tam in Oriente quam in Occidente collapsum videtur; monarchia ecclesiastica post hec et propter ea fuit et est divisa; —exhortando ducem, quatenus operam daret, ut ycomenicum concilium in loco, ad quem Romanus pontifex commode 25 venire posset, in Ytalia presertim, celebraretur ibique de reparacione et reintegracione divisi orbis mon- archie laboraretur eaque reintegrata facilime ecclesiastica monarchia posset reuniri; reparata monarchia orbis necesse foret in Ytalia ordinare primo imperiale tribunal Occidentis unumque perpetuum vicarium imperii, coram quo universe fere d imperiales cause tractentur quique haberet feuda imperialia porrigere principibus comitibus et baronibus, consolando ducem, quod ipse suique heredes perpetui vicarii imperii 30 constitui deberent. 15 20 21. Notariatsinstrument 4 über die Einsetzung Konrads von Weinsberg als Protektor des Baseler [1138 nach [ 1439 nach Konzils durch gen. Gesandte des Römischen Königs am 4. u. 12. Januar. Jan. 12] Januar 12 Basel.] O aus Öhringen Hohenl. H.-A. G 2. or. mb. Von der Hand des Notars Petrus Juvenis. A coll. ebenda G 2 or. mb. Von Juvenis rührt nur die Unterschrift her. Ferner ebenda G 57 pag. 56-61 cop. ch. Vermerk von gleicher Hand Nota daz ist daz instrument, alz min herr uf den vorgeschrieben gewaltzbrief zu einen protector herwelt ist und in- corporiret dem heiligen concilio zu Basel an fritag vor s. Anthonyen tag [Jan. 16] a. d. 14395. — Ferner in deutscher Ubersetzung ebenda pag. 71-79 cop. ch. a) ergänzt. b) Vorl. deberet. c) sic. d) oder fori? 50 1 Vgl. nr. 38 art. 1. 2 Beide sind die gleiche Person Nikolaus Albergati, gest. 1443. Es starben aber am 4. Februar Antonius Casinus Kard.-Priester tit. s. Marcelli und am 29. Mai 45 1439 Jordanus de Ursinis Kard.-Bischof von Sabinum. (Eubel 2, 122, 70; 73.) 3 6. Dekret der 4. Session vom 20. Juni 1432, vgl. S. 28 Anm. 3. 4. Dekret der 23. Session vom 25. März 1436, vgl. Mansi 29, 116-119; Mon. Conc. 2, 852, Hefele 7, 631. Dekret der 27. Session vom 26. Sep- tember 1437, vgl. Mansi 29, 141-144; Mon. Conc. 2, 1021-1032; Hefele 7, 652. Das neue Konsistorium fand am 18. Dezember 1439 statt, vgl. Eubel 2, 7. 4 Von Konrad von Weinsberg verzeichnet in seinem 55 eigenhändigen reigister vom 21. April 1439. Uber- schrift Nota. ein reigister zu einer gedehtenis; han ich gemacht an dinstag vor s. Jörgentag a. d. 1439. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 nr. 27.) Zur feierlichen Einführung und den vorhergehen- den finanziellen Verhandlungen vgl. I. Die Erzählung bei Segovia: Constitucione hujus modi [vorliegende nr.] publicata in generali congregacione et recepto ipso in talem die 15. januarii debita cum sollemni- tate; fuitque postea per deputatos assignatum ei salarium singulo mense tricentorum florenum Renensium, pro quorum solucione ex pecuniis in- dulgenciarum concilium ei concederet bullas; et ipse recuperaret. (Mon. Conc. 3, 213.) 2. Aus einer Instruktion Konrads von Weinsberg für nicht- gen. Vertreter zu Verhandlungen betr. des Griechen- ablasses, vermutlich aus dem Jahr 1446: Item du solt wissen, als ich von minem gnedigen heren konig Deutsche Reichstags-Akten XIV 8
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 18-21. 57 situs est suis intercessionibus et mediis suffragantibus!; nune vero dominus noster papa horum inmemor ƒ1439 um se de Ferraria ad Florenciam transferre ibique cum Venetis, Januensibus et Florentinis contra ipsum Jan. 10 dominum ducem Mediolani se a confederare sibique cum eisdem obnoxius esse vellet. quibus ambasia- toribus per dominum nostrum papam tunc respondebatur, quatenus ipse non animo confederandi se cum Venetis, Januensibus et Florentinis, sed animo ulterius Romam iturus se ad Florenciam transferret. repli- cantibus ambasiatoribus domino nostro pape dixerunt, quod, si ipse dominus noster papa propter alium quam superius expressum finem se ad Florenciam transferret propositumque illud mutaret, ipse dominus dux Mediolani eciam suum vellet mutare propositum. [2] Absicht des Papstes, nach dem Tod gen. Kardinäle (cardinales Bononiensis et sancte crucis 2) andere de Gallie, Germanie et Hispanie nacionibus [3] item dominus noster papa omnes suos 10 contra sacri Basiliensis concilii decreta3 zu ernennen. actus et negocia dirigit et diriget contra Romanum imperium. [II] Nuper quidam honorati Greci de Ferraria missi ad ducem Mediolani exposuerunt: quod in primordio ecclesie universalis monarchia orbis fuit integra indivisa; gubernacula ejus rememorando tempora Constantini semper apud Grecos remanserant, usque Nichephorus et Michahel imperatores pro utiliori gubernacione orbis assumpserunt sibi in adjutorium Karolum Magnum, cum quo pacta inierunt, ut Karolus Romam cum omni Occidente suique heredes gubernare deberentb, ipsi vero Greciam et totam “ Orientem, alter alterius frater esse et appellari deberet et semper alter alterum juvare; defunctoque Karolo suisque heredibus extranei sibi usurpaverunt imperium Occidentis modo Ytalici modo Germani; tandemque in Occidenti ordinatum fuerat preter et contra voluntatem Grecorum, quod in Germania essent electores, qui haberent imperatorem Romanum sive Occidentalem eligere de Germanie gremio, Romanus eciam pontifex illum coronare et approbare haberet; sicque, quia in prejudicium Grecorum, apud quos princi- patus monarchicus esse debuit, hec divisio monarchie facta extitit; imperium tam in Oriente quam in Occidente collapsum videtur; monarchia ecclesiastica post hec et propter ea fuit et est divisa; —exhortando ducem, quatenus operam daret, ut ycomenicum concilium in loco, ad quem Romanus pontifex commode 25 venire posset, in Ytalia presertim, celebraretur ibique de reparacione et reintegracione divisi orbis mon- archie laboraretur eaque reintegrata facilime ecclesiastica monarchia posset reuniri; reparata monarchia orbis necesse foret in Ytalia ordinare primo imperiale tribunal Occidentis unumque perpetuum vicarium imperii, coram quo universe fere d imperiales cause tractentur quique haberet feuda imperialia porrigere principibus comitibus et baronibus, consolando ducem, quod ipse suique heredes perpetui vicarii imperii 30 constitui deberent. 15 20 21. Notariatsinstrument 4 über die Einsetzung Konrads von Weinsberg als Protektor des Baseler [1138 nach [ 1439 nach Konzils durch gen. Gesandte des Römischen Königs am 4. u. 12. Januar. Jan. 12] Januar 12 Basel.] O aus Öhringen Hohenl. H.-A. G 2. or. mb. Von der Hand des Notars Petrus Juvenis. A coll. ebenda G 2 or. mb. Von Juvenis rührt nur die Unterschrift her. Ferner ebenda G 57 pag. 56-61 cop. ch. Vermerk von gleicher Hand Nota daz ist daz instrument, alz min herr uf den vorgeschrieben gewaltzbrief zu einen protector herwelt ist und in- corporiret dem heiligen concilio zu Basel an fritag vor s. Anthonyen tag [Jan. 16] a. d. 14395. — Ferner in deutscher Ubersetzung ebenda pag. 71-79 cop. ch. a) ergänzt. b) Vorl. deberet. c) sic. d) oder fori? 50 1 Vgl. nr. 38 art. 1. 2 Beide sind die gleiche Person Nikolaus Albergati, gest. 1443. Es starben aber am 4. Februar Antonius Casinus Kard.-Priester tit. s. Marcelli und am 29. Mai 45 1439 Jordanus de Ursinis Kard.-Bischof von Sabinum. (Eubel 2, 122, 70; 73.) 3 6. Dekret der 4. Session vom 20. Juni 1432, vgl. S. 28 Anm. 3. 4. Dekret der 23. Session vom 25. März 1436, vgl. Mansi 29, 116-119; Mon. Conc. 2, 852, Hefele 7, 631. Dekret der 27. Session vom 26. Sep- tember 1437, vgl. Mansi 29, 141-144; Mon. Conc. 2, 1021-1032; Hefele 7, 652. Das neue Konsistorium fand am 18. Dezember 1439 statt, vgl. Eubel 2, 7. 4 Von Konrad von Weinsberg verzeichnet in seinem 55 eigenhändigen reigister vom 21. April 1439. Uber- schrift Nota. ein reigister zu einer gedehtenis; han ich gemacht an dinstag vor s. Jörgentag a. d. 1439. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 nr. 27.) Zur feierlichen Einführung und den vorhergehen- den finanziellen Verhandlungen vgl. I. Die Erzählung bei Segovia: Constitucione hujus modi [vorliegende nr.] publicata in generali congregacione et recepto ipso in talem die 15. januarii debita cum sollemni- tate; fuitque postea per deputatos assignatum ei salarium singulo mense tricentorum florenum Renensium, pro quorum solucione ex pecuniis in- dulgenciarum concilium ei concederet bullas; et ipse recuperaret. (Mon. Conc. 3, 213.) 2. Aus einer Instruktion Konrads von Weinsberg für nicht- gen. Vertreter zu Verhandlungen betr. des Griechen- ablasses, vermutlich aus dem Jahr 1446: Item du solt wissen, als ich von minem gnedigen heren konig Deutsche Reichstags-Akten XIV 8
Strana 58
58 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 In nomine domini amen. tenore presentis publici instrumenti cunctis pateat evidenter, nach Jan. 12] quod anno a nativitate ejusdem domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono indictione 1439 secunda die vero quarta mensis januarii hora secunda post meridiem vel circiter pontificatus Jan. I domini Eugenii pape quarti anno octavo in mei notarii publici testiumque infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constituti reverendissimi 5 in Christo patres et domini domini Leonardus Pataviensis et Petrus Augustensis episcopi ac venerabilis et egregius utriusque juris doctor dominus Johannes de Eych canonicus Eystetensis, serenissimi et invictissimi domini nostri domini Alberti divina favente clemencia Romanorum regis semper augusti ac Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis ambassiatores et oratores ad sacrosanctam generalem sinodum Basiliensem in spiritu sancto legitime congrega- 10 tam universalem ecclesiam representantem destinati, volentes et affectantes, ut asserebant, vice nomine et auctoritate prefati domini regis sancte dei ecclesie defensoris et advocati prefate sacrosancte sinodo de protectore utili providere juxta potestatem eis attributam et concessam a memorato domino rege per suas patentes literas sue regie majestatis sigillo de cera glauca cum cordula de filis sericeis nigri crocheique colorum impendente sigillatas sanas et integras 15 non viciatas non cancellatas neque in aliqua sui parte suspectas sed omni prorsus vicio et suspitione, ut prima facie apparebat, carentes ac coram eadem sancta sinodo pridem exhibitas atque lectas, quarum tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: [folgt unsere nr. 1; dann weiter] hujusmodi siquidem literarum vigore prefati domini ambassiatores sponte et ex eorum certis scienciis omnibus modo via jure causa et forma, quibus potuerunt et debuerunt melioribus, fecerunt crearunt nominarunt elegerunt deputarunt et constituerunt in dicte sacrosancte sinodi protectorem a solidum nobilem et magnificum baronem dominum Conradum de Weins- perg 1 sacri imperii camerarium prefatorum dominorum ambassiatorum collegam, dantes et 20 a) OA add. in. Albrecht seliger gedechteniß herzog ze Ostterrich etc. zu protector ze Basel gesetzt und gegeben warde, überkame das heilig concilium mit mir, das sie mir zu tage und zenacht geben sôlten fur min zerunge zehen gulden. da woren bi und mit, das mir das versprechen warde, der patriarch von Ageley ein herzog von Deck geboren, der konige von Franck- rich, von Engelandt, von Hyspanien, von Bolandt, von Denmargk, Norbey und Sweden und des konigs von Cypern ambasiatores; item aller miner heren der kurfursten ambasiatores; item miner heren der erzbischove von Saltzburg, von Meidburg, von Pre- men und von Lifenlandt ambasiatores; item miner heren der herzogen von Burgundien, von Beyern, von Sahssen und von Brünswig; item des hohmeisters zu Prüssen und des meisters von Lifelandt ambasia- tores. item und als sie also mit mir über- kummen warend, da fürten sie mich da offenlich in das mûnster des merern stifts zu Basel fur die ganzen sammenunge und offenborten den das, wie sie also mit mir überkummen werend. also mûste ich ine globen und sweren offenbor minem heren dem cardinal Arelatensis von iren wegen, als sich dann geburt. und da ich das getan hette, da nomen mich min heren der patriarch und der cardinal vor- genant und furten mich zu mines heren des konigs stule und satzten mich da in in namen und an stat konig Albrechts seligen mines gnedigen heren. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 55 cop. ch. pag. 1-3. Die gesamte Instruktion steht auf pag. 1-7; pag. 9-14 eine weitere Instruktion zu einem Tag nach Frankfurt 25 zu Verhandlungen mit dem Hochmeister wegen des Griechenablasses.) 3. Die Einführungsrede Jo- hanns von Bachenstein, vgl. S. 59 Z. 49 ff.; sie enthäll nur die Zusicherungen Konrads betr. seiner künftigen Amtsführung; vgl. dazu noch über die Aufnahme 30 diessr Rede Mon. Conc. 3, 213. 1 Zur Vorgeschichte vgl. noch folgendes Material: I. Ein Memoriale Konrads von Weinsberg für Hans Gerber und Cunz von Finsterloch betr. Ordnung seiner Angelegenheiten bei Niederlegung des Protektorats: 35 Nota. der patriarch und die andern, die of dem ersten tag sant Margrethentag [Juli 14] zu Nurn- berg mit mir retten, das ich umbe des conciliums, sin und der andern willen mich des protector- ampts underwinden wolte und das ich mich mit 40 herberge und allen minen sachen darzu riechten solte, wie man mit mir ein tax machte, so solt das also angeen (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 64 p. 7 not. or. ch. Das Datum ist als ungefähre Zeitan- gabe aufzufassen, da am Juli 14 der Patriarch noch 45 nicht in Nürnberg anwesend war; vgl. RTA. 13, 401 Z.19 f.) — 2. Aus Aufzeichnungen Konrads von Weins- berg vom 20. Februar 1440 (vgl. RTA. 15, LXIII f.): [I] Item mins herrn des konings gnade und sin ge- walt die hiessen mich ein gut herberge zu Basele be- 50 stellen, darinne ich siner gnaden statt wol gehaben mohte. also schicke ich von mir zu Nurnberg von dem tage, der dahin gesetzt wase uf sant Gallen tag, herrn Hannsen Gerbern minen caplan; der bestalt
58 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 In nomine domini amen. tenore presentis publici instrumenti cunctis pateat evidenter, nach Jan. 12] quod anno a nativitate ejusdem domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono indictione 1439 secunda die vero quarta mensis januarii hora secunda post meridiem vel circiter pontificatus Jan. I domini Eugenii pape quarti anno octavo in mei notarii publici testiumque infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constituti reverendissimi 5 in Christo patres et domini domini Leonardus Pataviensis et Petrus Augustensis episcopi ac venerabilis et egregius utriusque juris doctor dominus Johannes de Eych canonicus Eystetensis, serenissimi et invictissimi domini nostri domini Alberti divina favente clemencia Romanorum regis semper augusti ac Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis ambassiatores et oratores ad sacrosanctam generalem sinodum Basiliensem in spiritu sancto legitime congrega- 10 tam universalem ecclesiam representantem destinati, volentes et affectantes, ut asserebant, vice nomine et auctoritate prefati domini regis sancte dei ecclesie defensoris et advocati prefate sacrosancte sinodo de protectore utili providere juxta potestatem eis attributam et concessam a memorato domino rege per suas patentes literas sue regie majestatis sigillo de cera glauca cum cordula de filis sericeis nigri crocheique colorum impendente sigillatas sanas et integras 15 non viciatas non cancellatas neque in aliqua sui parte suspectas sed omni prorsus vicio et suspitione, ut prima facie apparebat, carentes ac coram eadem sancta sinodo pridem exhibitas atque lectas, quarum tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: [folgt unsere nr. 1; dann weiter] hujusmodi siquidem literarum vigore prefati domini ambassiatores sponte et ex eorum certis scienciis omnibus modo via jure causa et forma, quibus potuerunt et debuerunt melioribus, fecerunt crearunt nominarunt elegerunt deputarunt et constituerunt in dicte sacrosancte sinodi protectorem a solidum nobilem et magnificum baronem dominum Conradum de Weins- perg 1 sacri imperii camerarium prefatorum dominorum ambassiatorum collegam, dantes et 20 a) OA add. in. Albrecht seliger gedechteniß herzog ze Ostterrich etc. zu protector ze Basel gesetzt und gegeben warde, überkame das heilig concilium mit mir, das sie mir zu tage und zenacht geben sôlten fur min zerunge zehen gulden. da woren bi und mit, das mir das versprechen warde, der patriarch von Ageley ein herzog von Deck geboren, der konige von Franck- rich, von Engelandt, von Hyspanien, von Bolandt, von Denmargk, Norbey und Sweden und des konigs von Cypern ambasiatores; item aller miner heren der kurfursten ambasiatores; item miner heren der erzbischove von Saltzburg, von Meidburg, von Pre- men und von Lifenlandt ambasiatores; item miner heren der herzogen von Burgundien, von Beyern, von Sahssen und von Brünswig; item des hohmeisters zu Prüssen und des meisters von Lifelandt ambasia- tores. item und als sie also mit mir über- kummen warend, da fürten sie mich da offenlich in das mûnster des merern stifts zu Basel fur die ganzen sammenunge und offenborten den das, wie sie also mit mir überkummen werend. also mûste ich ine globen und sweren offenbor minem heren dem cardinal Arelatensis von iren wegen, als sich dann geburt. und da ich das getan hette, da nomen mich min heren der patriarch und der cardinal vor- genant und furten mich zu mines heren des konigs stule und satzten mich da in in namen und an stat konig Albrechts seligen mines gnedigen heren. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 55 cop. ch. pag. 1-3. Die gesamte Instruktion steht auf pag. 1-7; pag. 9-14 eine weitere Instruktion zu einem Tag nach Frankfurt 25 zu Verhandlungen mit dem Hochmeister wegen des Griechenablasses.) 3. Die Einführungsrede Jo- hanns von Bachenstein, vgl. S. 59 Z. 49 ff.; sie enthäll nur die Zusicherungen Konrads betr. seiner künftigen Amtsführung; vgl. dazu noch über die Aufnahme 30 diessr Rede Mon. Conc. 3, 213. 1 Zur Vorgeschichte vgl. noch folgendes Material: I. Ein Memoriale Konrads von Weinsberg für Hans Gerber und Cunz von Finsterloch betr. Ordnung seiner Angelegenheiten bei Niederlegung des Protektorats: 35 Nota. der patriarch und die andern, die of dem ersten tag sant Margrethentag [Juli 14] zu Nurn- berg mit mir retten, das ich umbe des conciliums, sin und der andern willen mich des protector- ampts underwinden wolte und das ich mich mit 40 herberge und allen minen sachen darzu riechten solte, wie man mit mir ein tax machte, so solt das also angeen (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 64 p. 7 not. or. ch. Das Datum ist als ungefähre Zeitan- gabe aufzufassen, da am Juli 14 der Patriarch noch 45 nicht in Nürnberg anwesend war; vgl. RTA. 13, 401 Z.19 f.) — 2. Aus Aufzeichnungen Konrads von Weins- berg vom 20. Februar 1440 (vgl. RTA. 15, LXIII f.): [I] Item mins herrn des konings gnade und sin ge- walt die hiessen mich ein gut herberge zu Basele be- 50 stellen, darinne ich siner gnaden statt wol gehaben mohte. also schicke ich von mir zu Nurnberg von dem tage, der dahin gesetzt wase uf sant Gallen tag, herrn Hannsen Gerbern minen caplan; der bestalt
Strana 59
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 21. 59 concendentes eidem domino baroni et in eum transferentes omnimodas potestatem auctorita- [1439 nach tem et facultatem eisdem dominis ambassiatoribus et oratoribus per memoratum dominum Jan. 12/ regem vigore literarum predictarum quomodolibet attributas, presertim quoad ea omnia et singula, que officium seu exercicium dicte protectionis quovismodo concernere possunt: ad protegendum videlicet tuendum et defendendum vice et auctoritate dicti domini regis memo- ratam sacrosanctam sinodum et illius supposita atque membra presencia et futura ac quos- cumque alios eidem sinodo nunc et imposterum adherentes ab omnibus et singulis injuriis violenciis et oppressionibus sibi quomodolibet illatis et inferendis contra et adversus quas- cumque personas ecclesiasticas et seculares, cujuscumque status seu preeminencie fuerint; 10 necnon ad omnes et singulos dicte sacre sinodo rebelles malivolos et inobedientes compescen- dum et compellendum, ac eidem sinodo et illius suppositis seu membris minas injurias seu dampna inferentes reprimendum; auxilium quoque aliorum principum ducum comitum baro- num militum nobilium et communitatum in et circa premissa necnon quelibet alia ad exerci- cium dicte protectionis necessaria et oportuna invocandum illosque et illas sub penis formida- bilibus, de quibus sibi videbitur, ad hoc requirendum et excitandum; et generaliter ad omnia alia et singula faciendum et exercendum, que ad et circa officium seu exercicium protectionis hujusmodi necessaria fuerint seu oportuna et que ipsemet dominus Romanorum rex seu am- bassiatores predicti facerent aut facere possent, si dicte protectioni et ceteris premissis per- sonaliter adessent seu intendere valerent. de et super quibus omnibus et singulis dicti domini 20 ambassiatores voluerunt et mandarunt per me notarium publicum subscriptum fieri unum vel plura publica instrumenta. acta fuerunt hec Basilee in domo habitationis reverendi in Christo patris et domini domini Georgii episcopi Vicensis sub anno indictione die mense hora et pontificatu quibus supra presentibus ibidem prefato domino episcopo Vicensi et honorabilibus viris dominis Nicolao Belluga licenciato in decretis beneficiato in ecclesia Va- 5 15 1139 Jan. I] 25 mir Conrats huse von Hewpt bi Sant Peter gelegen, daz ich ime alle monden davon zu hußzinse geben solt 8 guldin nuwer fur bethe tischtucher und hant- tucher. daz ist ietz uf sant Enndrestag [Nov. 30) anno domini 39 gewest ein ganzs jare, das macht 96 guldin. [2] nota. als der tag gein Nurnberg ge- macht warde uf sant Gallen tag [Okt.16] a. d. 1438 und ich bescheiden warde, von m. h. des konings gnaden und sinen reten auch dahin zu kommen, also reit ich daheim uß uf donderstag vor sant Gallen tag [Okt. 9) 35 zu min herrn von Passawe, herrn Caspar Schlicken canzeler, herrn Albrecht von Putendorff, Hewpten zu Bappenhein erbmarschalk und meister Hannsen von Eych; und ich wase also bi ine zu Nurnberg und warde von ine bescheiden also von dannen gein 40 Basele zu ritden mit minen herrn von Passawe von Augspurg und von Lubigk bischof. des wase ich gehorsamen, und als ich mit ine dahin kamme, da warde ich zu protector gesetzt von dem heligen con- cilio und ine als von m. h. des konings wegen und 45 muste also da hinder ine bliben. (Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 17 [Abrechnung vom 9. September 1440) cop. ch. — Ferner ebenda Stück 14 pag. 17 [Abrechnung vom Juli 1444], auch Stück 13 und 15.) —3. Aus der Rede, mit der der Erzdiakon von Agram, Johann von Bachenstein, am 16. Januar den Protektor bei der Generalkongregation einführte. Qui- quidem [nämlich die Bischöfe von Lübeck, Passau und Augsburg, sowie Johann von Eich] interventu vestrarum reverendissimarum paternitatum juxta 30 50 potestatem eis attributam [nr. I] nominarunt et eligerunt in protectorem hujus sacri concilii Basi- liensis magnificum et generosum virum dominum de Weinsberg collegam eorum, pro quo eciam v. r. paternitates plurimas instancias fecerunt, ipsumque in suum protectorem nominarunt et eligerunt, de quo inmensas referunt graciarum actiones altissimo. (Öhringen ebenda G 2 or. ch. Vermerk Konrads: Nota. in latin verzeichet die rede, die meister Johan Bachenstein von minen wegen getan hat, als ich zû protecktor gepriessendiert und incorporiret war an fritag vor s. Anthonyentag a. d. 1439 [Jan. 16]. — 4. Aus der Erzählung Segovias: Die secunda Januarii Johannes de Eycke ... retulit eciam Pataviensem et Augustensem episcopos seque recedere velle, mansuros autem Lubicensem episcopum et Conra- dum comitem de Winsperg, qui per alios collegas juxta facultatem regiam eisdem competentem con- stitutus est in protectorem concilii. (Mon. Conc. 3, 212 f.) —5. Die Notiz in Konrads Papieren: Nota. uf samstag nach dem heligen jarstag anno etc. 39 [1439 Jan. 3] da hat daz helige concilio und von m. h. des konigs wegen her Leonhart zu Bassaw Johann zu Lubeck Peter zu Auspurg bischoffe und meister Hans von Eych die haben [d. h. am Rand hinzugefügt] minen vorgenanten heren von Wins- perg einmûtiglich zu einem protektor des helig con- ciliums erwelet und gesetzet. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 49-50 not. ch.; mit etwas anderem Wortlaut ebenda pag. 53 not. ch.)
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 21. 59 concendentes eidem domino baroni et in eum transferentes omnimodas potestatem auctorita- [1439 nach tem et facultatem eisdem dominis ambassiatoribus et oratoribus per memoratum dominum Jan. 12/ regem vigore literarum predictarum quomodolibet attributas, presertim quoad ea omnia et singula, que officium seu exercicium dicte protectionis quovismodo concernere possunt: ad protegendum videlicet tuendum et defendendum vice et auctoritate dicti domini regis memo- ratam sacrosanctam sinodum et illius supposita atque membra presencia et futura ac quos- cumque alios eidem sinodo nunc et imposterum adherentes ab omnibus et singulis injuriis violenciis et oppressionibus sibi quomodolibet illatis et inferendis contra et adversus quas- cumque personas ecclesiasticas et seculares, cujuscumque status seu preeminencie fuerint; 10 necnon ad omnes et singulos dicte sacre sinodo rebelles malivolos et inobedientes compescen- dum et compellendum, ac eidem sinodo et illius suppositis seu membris minas injurias seu dampna inferentes reprimendum; auxilium quoque aliorum principum ducum comitum baro- num militum nobilium et communitatum in et circa premissa necnon quelibet alia ad exerci- cium dicte protectionis necessaria et oportuna invocandum illosque et illas sub penis formida- bilibus, de quibus sibi videbitur, ad hoc requirendum et excitandum; et generaliter ad omnia alia et singula faciendum et exercendum, que ad et circa officium seu exercicium protectionis hujusmodi necessaria fuerint seu oportuna et que ipsemet dominus Romanorum rex seu am- bassiatores predicti facerent aut facere possent, si dicte protectioni et ceteris premissis per- sonaliter adessent seu intendere valerent. de et super quibus omnibus et singulis dicti domini 20 ambassiatores voluerunt et mandarunt per me notarium publicum subscriptum fieri unum vel plura publica instrumenta. acta fuerunt hec Basilee in domo habitationis reverendi in Christo patris et domini domini Georgii episcopi Vicensis sub anno indictione die mense hora et pontificatu quibus supra presentibus ibidem prefato domino episcopo Vicensi et honorabilibus viris dominis Nicolao Belluga licenciato in decretis beneficiato in ecclesia Va- 5 15 1139 Jan. I] 25 mir Conrats huse von Hewpt bi Sant Peter gelegen, daz ich ime alle monden davon zu hußzinse geben solt 8 guldin nuwer fur bethe tischtucher und hant- tucher. daz ist ietz uf sant Enndrestag [Nov. 30) anno domini 39 gewest ein ganzs jare, das macht 96 guldin. [2] nota. als der tag gein Nurnberg ge- macht warde uf sant Gallen tag [Okt.16] a. d. 1438 und ich bescheiden warde, von m. h. des konings gnaden und sinen reten auch dahin zu kommen, also reit ich daheim uß uf donderstag vor sant Gallen tag [Okt. 9) 35 zu min herrn von Passawe, herrn Caspar Schlicken canzeler, herrn Albrecht von Putendorff, Hewpten zu Bappenhein erbmarschalk und meister Hannsen von Eych; und ich wase also bi ine zu Nurnberg und warde von ine bescheiden also von dannen gein 40 Basele zu ritden mit minen herrn von Passawe von Augspurg und von Lubigk bischof. des wase ich gehorsamen, und als ich mit ine dahin kamme, da warde ich zu protector gesetzt von dem heligen con- cilio und ine als von m. h. des konings wegen und 45 muste also da hinder ine bliben. (Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 17 [Abrechnung vom 9. September 1440) cop. ch. — Ferner ebenda Stück 14 pag. 17 [Abrechnung vom Juli 1444], auch Stück 13 und 15.) —3. Aus der Rede, mit der der Erzdiakon von Agram, Johann von Bachenstein, am 16. Januar den Protektor bei der Generalkongregation einführte. Qui- quidem [nämlich die Bischöfe von Lübeck, Passau und Augsburg, sowie Johann von Eich] interventu vestrarum reverendissimarum paternitatum juxta 30 50 potestatem eis attributam [nr. I] nominarunt et eligerunt in protectorem hujus sacri concilii Basi- liensis magnificum et generosum virum dominum de Weinsberg collegam eorum, pro quo eciam v. r. paternitates plurimas instancias fecerunt, ipsumque in suum protectorem nominarunt et eligerunt, de quo inmensas referunt graciarum actiones altissimo. (Öhringen ebenda G 2 or. ch. Vermerk Konrads: Nota. in latin verzeichet die rede, die meister Johan Bachenstein von minen wegen getan hat, als ich zû protecktor gepriessendiert und incorporiret war an fritag vor s. Anthonyentag a. d. 1439 [Jan. 16]. — 4. Aus der Erzählung Segovias: Die secunda Januarii Johannes de Eycke ... retulit eciam Pataviensem et Augustensem episcopos seque recedere velle, mansuros autem Lubicensem episcopum et Conra- dum comitem de Winsperg, qui per alios collegas juxta facultatem regiam eisdem competentem con- stitutus est in protectorem concilii. (Mon. Conc. 3, 212 f.) —5. Die Notiz in Konrads Papieren: Nota. uf samstag nach dem heligen jarstag anno etc. 39 [1439 Jan. 3] da hat daz helige concilio und von m. h. des konigs wegen her Leonhart zu Bassaw Johann zu Lubeck Peter zu Auspurg bischoffe und meister Hans von Eych die haben [d. h. am Rand hinzugefügt] minen vorgenanten heren von Wins- perg einmûtiglich zu einem protektor des helig con- ciliums erwelet und gesetzet. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 49-50 not. ch.; mit etwas anderem Wortlaut ebenda pag. 53 not. ch.)
Strana 60
60 Kongreß zu Mainz Marz und April 1439. [ 1139 Jan. 12 ƒ1439 lentinensi et Petro Clementis presbytero Cesaraugustanensis diocesis testibus ad premissa nach Jan. 12/ vocatis specialiter et rogatis. Subsequenter vero anno indictione et pontificatu predictis, die vero lune duodecima dicti 1439 Jan. 12 mensis januarii hora tercia post meridiem vel circiter in mei notarii publici testiumque infra- scriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constitutus reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Johannes episcopus Lubicensis ambas- siator eciam et orator prefati domini regis ac aliorum supradictorum dominorum oratorum collega narrans et exponens: qualiter ipse et supranominati domini Pataviensis episcopus et Johannes de Eych college sui in prelibati domini episcopi Augustensis absencia nuper domi- num Conradum baronem eorum coambassiatorem prefatum in dicte sacre sinodi protectorem 10 coram certis notario et testibus deputassent et constituissent; quia tamen expost iidem domini Pataviensis et Augustensis episcopi ac Johannes doctor college sui insimul congregati predic- tum dominum Conradum in domo domini episcopi Vicensis supradicti et coram me notario publico subscripto in ipsius sancte sinodi protectorem denuo crearunt deputarunt et constitue- runt, ut prefertur, cui quidem creationi deputationi ac constitutioni ipse dominus Lubicensis 15 episcopus aliis protunc, ut asserebat, occupatus negociis nequiverat interesse, idcirco idem dominus episcopus Lubicensis hujusmodi creationi deputationi et constitutioni, sic ut prefer- tur, unanimiter factis sponte et expresse consensit illasque ad cauthelam habuit ratas atque super quibus memoratus dominus episcopus gratas vigore literarum regalium prefatarum. Lubicensis voluit atque jussit per me notarium publicum subscriptum fieri unum vel plura 20 publica instrumenta. acta fuerunt hec in Minori Basilea Constanciensis diocesis in domo habitationis ipsius domini Lubicensis episcopi sub anno indictione die mense hora et ponti- ficatu supra proximo scriptis presentibus ibidem venerabili ac discretis viris dominis Johanne Gerwini preposito Bardwicensi in ecclesia Verdensi et Johanne Koggenstiger a clerico vicario perpetuo in ecclesia Lubicensi testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. [Zeichen und Unterschrift des] Petrus Juvenis clericus Tornacensis diocesis, magister in artibus, publicus apostolica et imperiali auctoritatibus notarius, qui supradicti domini pro- tectoris creationi deputationi et constitutioni potestatisque et auctoritatis dationi et con- cessioni necnon consensui et ratificationi ceterisque premissis omnibus et singulis, — interfui etc. 5 25 30 [1139 22. Gemeinsamer Gegenvorschlag der Gesandten des Römischen Königs, der Deutschen Fürsten, zw. der Könige von Frankreich, Kastilien, Aragon, Portugal, Navarra, Dänemark und des Jan. 12 u. 14] Herzogs von Mailand über die Verlegung des Konzils 1. ƒ 1439 zwischen Januar 12 und 14 Basel. a) O Roggenstiger. 35 1 Die Datierung ergibt sich aus dem Eintrag im Protokoll Hüglins (vgl. weiter unten) und unserer nr. 23. — Portugal und Navarra sind durch den Gesandten Kastiliens, Bf. von Ouenza, Dänemark durch Bf. Johann von Lübeck vertreten. Uber die vor- hergehenden Verhandlungen der fürstlichen Gesandten vgl. folgende Aufzeichnung: Postquam cedula pre- dicta deputatorum concilii [nr. 12] pro responso data oratoribus regis Romanorum et principum electorum imperii et eciam iste raciones predicte [nr. 17] exposite fuissent eis, non erant contenti et ideo conjunxerunt omnibus aliis oratoribus regum et principum, qui tunc fuerunt in concilio. qui extune illo eodem tempore fuerunt corrupti et mutati fere omnes in proposito suo, quia prius fuerunt deputati a concilio et interfuerunt in con- cepcione predicte cedule deputatorum concilii [nr.12] et eandem deliberaverunt et approbarunt ; sed statim postea mutati sunt et corrupti et colligati cum ipsis oratoribus regis Romanorum et principum electorum imperii. volebant mutari hanc cedulam prius de- 10 liberatam per ipsos et tolerabant, quod esset con- descendum precibus principum et non eos nimium ligari debere per concilium et simul avisaverunt de alia cedula [vorliegende nr.] pro mutacione loci etc. que cedula habetur [Raum für mehrere Worte] et 45 incipit „Sequuntur“ [usw.]. (Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 434a not. ch. Diese Aufzeichnung, von einem konzilsfreundlichen Gegner der Aragonier stam- mend, schließt sich an unsere nr. 17 an und bildet mit ihren Fortsetzungen nrr. 24 Anm.; 73 Anm.; 50 65 Anm.; 200 Anm., 82 Anm. einen Wegweiser durch
60 Kongreß zu Mainz Marz und April 1439. [ 1139 Jan. 12 ƒ1439 lentinensi et Petro Clementis presbytero Cesaraugustanensis diocesis testibus ad premissa nach Jan. 12/ vocatis specialiter et rogatis. Subsequenter vero anno indictione et pontificatu predictis, die vero lune duodecima dicti 1439 Jan. 12 mensis januarii hora tercia post meridiem vel circiter in mei notarii publici testiumque infra- scriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constitutus reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Johannes episcopus Lubicensis ambas- siator eciam et orator prefati domini regis ac aliorum supradictorum dominorum oratorum collega narrans et exponens: qualiter ipse et supranominati domini Pataviensis episcopus et Johannes de Eych college sui in prelibati domini episcopi Augustensis absencia nuper domi- num Conradum baronem eorum coambassiatorem prefatum in dicte sacre sinodi protectorem 10 coram certis notario et testibus deputassent et constituissent; quia tamen expost iidem domini Pataviensis et Augustensis episcopi ac Johannes doctor college sui insimul congregati predic- tum dominum Conradum in domo domini episcopi Vicensis supradicti et coram me notario publico subscripto in ipsius sancte sinodi protectorem denuo crearunt deputarunt et constitue- runt, ut prefertur, cui quidem creationi deputationi ac constitutioni ipse dominus Lubicensis 15 episcopus aliis protunc, ut asserebat, occupatus negociis nequiverat interesse, idcirco idem dominus episcopus Lubicensis hujusmodi creationi deputationi et constitutioni, sic ut prefer- tur, unanimiter factis sponte et expresse consensit illasque ad cauthelam habuit ratas atque super quibus memoratus dominus episcopus gratas vigore literarum regalium prefatarum. Lubicensis voluit atque jussit per me notarium publicum subscriptum fieri unum vel plura 20 publica instrumenta. acta fuerunt hec in Minori Basilea Constanciensis diocesis in domo habitationis ipsius domini Lubicensis episcopi sub anno indictione die mense hora et ponti- ficatu supra proximo scriptis presentibus ibidem venerabili ac discretis viris dominis Johanne Gerwini preposito Bardwicensi in ecclesia Verdensi et Johanne Koggenstiger a clerico vicario perpetuo in ecclesia Lubicensi testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. [Zeichen und Unterschrift des] Petrus Juvenis clericus Tornacensis diocesis, magister in artibus, publicus apostolica et imperiali auctoritatibus notarius, qui supradicti domini pro- tectoris creationi deputationi et constitutioni potestatisque et auctoritatis dationi et con- cessioni necnon consensui et ratificationi ceterisque premissis omnibus et singulis, — interfui etc. 5 25 30 [1139 22. Gemeinsamer Gegenvorschlag der Gesandten des Römischen Königs, der Deutschen Fürsten, zw. der Könige von Frankreich, Kastilien, Aragon, Portugal, Navarra, Dänemark und des Jan. 12 u. 14] Herzogs von Mailand über die Verlegung des Konzils 1. ƒ 1439 zwischen Januar 12 und 14 Basel. a) O Roggenstiger. 35 1 Die Datierung ergibt sich aus dem Eintrag im Protokoll Hüglins (vgl. weiter unten) und unserer nr. 23. — Portugal und Navarra sind durch den Gesandten Kastiliens, Bf. von Ouenza, Dänemark durch Bf. Johann von Lübeck vertreten. Uber die vor- hergehenden Verhandlungen der fürstlichen Gesandten vgl. folgende Aufzeichnung: Postquam cedula pre- dicta deputatorum concilii [nr. 12] pro responso data oratoribus regis Romanorum et principum electorum imperii et eciam iste raciones predicte [nr. 17] exposite fuissent eis, non erant contenti et ideo conjunxerunt omnibus aliis oratoribus regum et principum, qui tunc fuerunt in concilio. qui extune illo eodem tempore fuerunt corrupti et mutati fere omnes in proposito suo, quia prius fuerunt deputati a concilio et interfuerunt in con- cepcione predicte cedule deputatorum concilii [nr.12] et eandem deliberaverunt et approbarunt ; sed statim postea mutati sunt et corrupti et colligati cum ipsis oratoribus regis Romanorum et principum electorum imperii. volebant mutari hanc cedulam prius de- 10 liberatam per ipsos et tolerabant, quod esset con- descendum precibus principum et non eos nimium ligari debere per concilium et simul avisaverunt de alia cedula [vorliegende nr.] pro mutacione loci etc. que cedula habetur [Raum für mehrere Worte] et 45 incipit „Sequuntur“ [usw.]. (Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 434a not. ch. Diese Aufzeichnung, von einem konzilsfreundlichen Gegner der Aragonier stam- mend, schließt sich an unsere nr. 17 an und bildet mit ihren Fortsetzungen nrr. 24 Anm.; 73 Anm.; 50 65 Anm.; 200 Anm., 82 Anm. einen Wegweiser durch
Strana 61
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 21-22. 61 10 15 20 25 W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 444a b cop. ch. Uberschrift (bis auf geringe Abweichungen ƒ 1139 2u. mit M PARV übereinstimmend) Sequuntur concorditer avisata per oratores omnium Jan. 12 u. 14] serenissimorum et illustrissimorum [et ill. om. R; MPARV add. regum et] principum in hoc sacro concilio existentes pro pace et quiete tocius ecclesie neenon et pro sanctissimo opere unionis Orientalis ecclesie cum Latina, ut peractis hujusmodi gloriosis operibus pax et tranquillitas in universa ecclesia floreat atque ipsum sacrum concilium Basiliense in principibus et ceteris membris suis incorporatis immarcessibilem apud deum coronam glorie consequatur. Alineas in den Hss. wechselnd. M coll. München Staats-B. cod. lat. 22382 fol. 61a-62a cop. ch. P coll. Paris Arch. nat. K 1711 [fol. 443 ab] cop. ch. Unter dem Stück eigenhändig humilis frater predicatorum episcopus Conchensis. A coll. Paris ebenda [fol. 513a b] cop. ch. R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 122a -123a cop. ch. V coll. ebenda cod. Vat. 3934 fol. 9a -10a cop. ch. S coll. Melk Stifts-B. cod. ms. 215 fol. 264 ab cop. ch. Uberschrift Sequuntur bis principum (Z. 3) wie die vorhergehenden Hss. (nur omnium fehlt nach oratores), dann fortfahrend necnon reverendissimorum patrum quorundam prelatorum majorum, dann weiter wie Z. 4 in hoc bis sanctissimo, von da (statt opere-consequatur) unionis opere ac concordia inter dominum Eugenium papam et hoc sacrum concilium. D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 113a-114a cop. ch. Vermerke oben Oratores omnium regum et principum ni sacro concilio nune presentes pro unione ecclesie ac pace et tran- quillitate populi Christiani concorditer avisaverunt in hunc modum; auf fol. 114a Pre- sentetur meinem genedigisten herren von Sachßen und Siegelspuren; auf fol. 113a Presen- tatum in Torgow 1439. Mit nr. 25 von Gregor Heimburg dem Herzog von Sachsen überschickt. Ferner in den Segovia-Hss. (lib. 14 cap. 14). Gedruckt: (Horix) 1, 379-384; Würdtwein 7, 302-306 (wohl nach Vorl. W); Mon. Conc. 3, 214 f. Erwähnt: Valois 2, 147 Anm. 3 nach Vorl. P und Hs. in Poitiers ms. 245 fol. 68. [I] In primis1 videlicet, quod hoc sacrum concilium sui auctoritate nominet et eligat Argen- tinam Constanciam Magunciam pro celebracione generalis vel ycomenici concilii et rebus inibi qua electione et nominacione in generali congrega- 3o tractandis prosequendis et a terminandis b. cione facta invictissimus rex Romanorum ac Christianissimuse rex Francorum unacum aliis regibus et principibus, qui ad hoc concurrunt, curabunt eam infra unum mensem intimare pape necnon imperatori Romeorum et patriarche Constantinopolitano ipsisque Grecis. qui quidem scilicet papa imperator et patriarcha infra alium mensem habeant in aliquem locorum prefatorum per bullas et litteras idoneas expresse consentire cessante penitus congregacione Ferra- quem quidem consensum infra alium mensem habeant ipsi sacro concilio intimare. riensi. et quandocunque infra hujusmodi tres menses a die electionis et nominacionis locorum pre- fatorum consensus hujusmodid sacro concilio fuerit intimatus, mox sacrum concilium ipsum locum, in quem papa et Greci consenserinte, habeat solenniter decretare. et idem fiat, 40 si solus papa vel soli Greci in aliquem predictorum locorum infra dictum terminum con- senserint et consensus hujusmodi fuerit (ut prefertur) intimatus. si vero papa in unum pre- dictorum locorum et Greci in alium consenserint, sacrum Basiliense concilium habeat grati- ficare f. 35 a) om. W. b) S determinandis. c) om. D. d) W huic. e) PD consenserunt. 1) S ratificare. 15 die Akten bis zur Absetzung des Papstes.) Zu den Verhandlungen auf seiten des Konzils vgl. die Pro- tokolleinträge Hüglins zum 10., 12., 13. und 14. Ja- nuar (Conc. Bas. 6, 299 Z. 35 bis 300 Z. 7; 301 Z. 34 bis 302 Z. 4; 302 Z. 37 bis 303 Z. 3; 303 Z. 37 bis 50 304 Z. 2). Hier nur der zweite Eintrag: Lune 12. ja- nuarii 1439 ad sacram deputacionem venerunt re- verendissimi domini ambassiatores Romanorum et Francorum regum supplicantes in eorum materia [Berichterstattung über die Ausschußverhandlungen 55 betr. Verlegung des Konzils, auf welche nach der Ge- schäftsordnung die endgültige Antwort durch die Generalkongregation erfolgen mußte] supersederi ad duos dies; et interim ipsi convenirent super eorum cedula concludenda, ita quod die mercurii[ Januar 14] sacra deputacio circa hujusmodi materiam poterit deliberare etc. scrutatis votis singulorum domino- rum placuit, quod ad duos dies supersedeatur, ut petitur. Vgl. auch Zusätze und Berichtigungen, sowie Mon. Conc. 3, 213 f. 1 Teilweise übereinstimmend mit nr. 15 art. 1. Das Ubereinstimmende ist in Petit gegeben.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 21-22. 61 10 15 20 25 W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 444a b cop. ch. Uberschrift (bis auf geringe Abweichungen ƒ 1139 2u. mit M PARV übereinstimmend) Sequuntur concorditer avisata per oratores omnium Jan. 12 u. 14] serenissimorum et illustrissimorum [et ill. om. R; MPARV add. regum et] principum in hoc sacro concilio existentes pro pace et quiete tocius ecclesie neenon et pro sanctissimo opere unionis Orientalis ecclesie cum Latina, ut peractis hujusmodi gloriosis operibus pax et tranquillitas in universa ecclesia floreat atque ipsum sacrum concilium Basiliense in principibus et ceteris membris suis incorporatis immarcessibilem apud deum coronam glorie consequatur. Alineas in den Hss. wechselnd. M coll. München Staats-B. cod. lat. 22382 fol. 61a-62a cop. ch. P coll. Paris Arch. nat. K 1711 [fol. 443 ab] cop. ch. Unter dem Stück eigenhändig humilis frater predicatorum episcopus Conchensis. A coll. Paris ebenda [fol. 513a b] cop. ch. R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 122a -123a cop. ch. V coll. ebenda cod. Vat. 3934 fol. 9a -10a cop. ch. S coll. Melk Stifts-B. cod. ms. 215 fol. 264 ab cop. ch. Uberschrift Sequuntur bis principum (Z. 3) wie die vorhergehenden Hss. (nur omnium fehlt nach oratores), dann fortfahrend necnon reverendissimorum patrum quorundam prelatorum majorum, dann weiter wie Z. 4 in hoc bis sanctissimo, von da (statt opere-consequatur) unionis opere ac concordia inter dominum Eugenium papam et hoc sacrum concilium. D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 113a-114a cop. ch. Vermerke oben Oratores omnium regum et principum ni sacro concilio nune presentes pro unione ecclesie ac pace et tran- quillitate populi Christiani concorditer avisaverunt in hunc modum; auf fol. 114a Pre- sentetur meinem genedigisten herren von Sachßen und Siegelspuren; auf fol. 113a Presen- tatum in Torgow 1439. Mit nr. 25 von Gregor Heimburg dem Herzog von Sachsen überschickt. Ferner in den Segovia-Hss. (lib. 14 cap. 14). Gedruckt: (Horix) 1, 379-384; Würdtwein 7, 302-306 (wohl nach Vorl. W); Mon. Conc. 3, 214 f. Erwähnt: Valois 2, 147 Anm. 3 nach Vorl. P und Hs. in Poitiers ms. 245 fol. 68. [I] In primis1 videlicet, quod hoc sacrum concilium sui auctoritate nominet et eligat Argen- tinam Constanciam Magunciam pro celebracione generalis vel ycomenici concilii et rebus inibi qua electione et nominacione in generali congrega- 3o tractandis prosequendis et a terminandis b. cione facta invictissimus rex Romanorum ac Christianissimuse rex Francorum unacum aliis regibus et principibus, qui ad hoc concurrunt, curabunt eam infra unum mensem intimare pape necnon imperatori Romeorum et patriarche Constantinopolitano ipsisque Grecis. qui quidem scilicet papa imperator et patriarcha infra alium mensem habeant in aliquem locorum prefatorum per bullas et litteras idoneas expresse consentire cessante penitus congregacione Ferra- quem quidem consensum infra alium mensem habeant ipsi sacro concilio intimare. riensi. et quandocunque infra hujusmodi tres menses a die electionis et nominacionis locorum pre- fatorum consensus hujusmodid sacro concilio fuerit intimatus, mox sacrum concilium ipsum locum, in quem papa et Greci consenserinte, habeat solenniter decretare. et idem fiat, 40 si solus papa vel soli Greci in aliquem predictorum locorum infra dictum terminum con- senserint et consensus hujusmodi fuerit (ut prefertur) intimatus. si vero papa in unum pre- dictorum locorum et Greci in alium consenserint, sacrum Basiliense concilium habeat grati- ficare f. 35 a) om. W. b) S determinandis. c) om. D. d) W huic. e) PD consenserunt. 1) S ratificare. 15 die Akten bis zur Absetzung des Papstes.) Zu den Verhandlungen auf seiten des Konzils vgl. die Pro- tokolleinträge Hüglins zum 10., 12., 13. und 14. Ja- nuar (Conc. Bas. 6, 299 Z. 35 bis 300 Z. 7; 301 Z. 34 bis 302 Z. 4; 302 Z. 37 bis 303 Z. 3; 303 Z. 37 bis 50 304 Z. 2). Hier nur der zweite Eintrag: Lune 12. ja- nuarii 1439 ad sacram deputacionem venerunt re- verendissimi domini ambassiatores Romanorum et Francorum regum supplicantes in eorum materia [Berichterstattung über die Ausschußverhandlungen 55 betr. Verlegung des Konzils, auf welche nach der Ge- schäftsordnung die endgültige Antwort durch die Generalkongregation erfolgen mußte] supersederi ad duos dies; et interim ipsi convenirent super eorum cedula concludenda, ita quod die mercurii[ Januar 14] sacra deputacio circa hujusmodi materiam poterit deliberare etc. scrutatis votis singulorum domino- rum placuit, quod ad duos dies supersedeatur, ut petitur. Vgl. auch Zusätze und Berichtigungen, sowie Mon. Conc. 3, 213 f. 1 Teilweise übereinstimmend mit nr. 15 art. 1. Das Ubereinstimmende ist in Petit gegeben.
Strana 62
62 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 [2] Ceterum1 si locus per papam vel Grecos (ut prefertur) acceptatus a propter guerram zw. Jan. 12 pestem aut famem foret incommodus pro premissis, alter locorum nominatorum loco per u. III papam vel Grecos acceptato aut ipsis discordantibus (ut prefertur) gratificato b vicinior succe- dat. omnibus vero locis ex causis premissis incommodatisc locum habeat provisio Constanciensis concilii, que super hoc in simili casu emanavit, ita tamen, ut, si dicatur locus ille, in quem papa et d Greci consenserint, ex causis premissis ante futuri hujusmodi concilii inchoacionem factus incommodus, sacrum concilium Basiliense hoc habeat diffinire ; si vero post ipsius inchoacionem incommodetur locus ejus, ipsum concilium sibi providebit. [3] Ad quem 2 quidem locum papa per se vel suos presidentes et eciam ipsi Greci infra duos menses a die acceptacionis loci per eos vel eorum alterum facte et sacrum concilium Basiliense 10 infra duos menses a die intimacionis dicti consensus pape vel Grecorum se conferre teneantur, ita ut immediate post lapsum duorum mensium a diee intimacionis consensusf pape vel Grecorum sacro concilio Basiliensi facte in hujusmodi loco omnino ycomenicum concilium, puta propter presenciam Grecorum, vel generale, ipsis absentibus aut abinde recedentibus, censeatur et existats stabile et firmum ac preter sui consensum indissolubile. ad conciliares 15 verum tamen actus neutro casu procedatur nisi dictis duobus mensibus et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. [4] Presidentes3 autem papales casu, quo papa personaliter non venerit, admittentur et presidebunt eo modo, quo in sacro Basiliensi concilio servatum h est. et sive hujusmodi concilium per presenciam Grecorum efficiatur ycomenicum sive propter eorum absenciam generale fiat (ut 20 supra dictum est), omni casu servabitur inibi modus procedendi, quem ipsum concilium declarabit. [5] Insuper4 quam primum papa in locum (ut prefertur) consenserit, teneatur eciam in continenti per aliam bullam canones5 concilii Constanciensis, quorum unus incipit „Et primo“, alius vero incipit „Item statuit“ super potestate generalium conciliorum editos clare i et expresse profiteri in forma Constancie decretata. cumque‘ consensus et professio hujusmodi per 25 bullas ipsas huic sacro concilio fuerint intimate, mox suspensio de ipso facto sublata intelligatur. pariter et ipso jure intelligantur revocate omnes pene censure et ordinacioves et quevis alie disposiciones per ipsum vel ejus auctoritate quomodolibet facte vel fulminate contra incor- poratos sacro concilio vel adherentes eidem. in continenti eciam omnes censure pene et or- dinaciones quecunque per hoc sacrum concilium vel ejus auctoritate facte contra papam eique so adherentes sublate intelligantur. [6] Verum si nec papa neque Greci in aliquem predictorum locorum consentire voluerint, ita quod k infra tres menses a die nominacionis et electionis locorum predictorum promoven- tibus regel Romanorum ac regel Francorum tamquam propinquioribus, qui pro hoc sancto negocio suos oratores ad utramque partem specialiter destinarunt, consensus hujusmodi non 35 fuerit ipsim concilio intimatus, nichilominus sacrum concilium aliquem locorum nominatorum habeat decretare seque infra alios duos menses inibi transferre, ita quod n omnino post lapsum quinque mensium a die nominacionis et electionis locorum prefatorum saltim generale con- cilium in aliquo eorundem celebretur, ubi nichilominus papa audiatur, si quid habeat dicere vel allegare, aliaque fiant, que ad curam sacrorum conciliorum spectare noscuntur°. verum 40 tamen ad actus conciliares non procedatur nisi dictis quinque mensibus et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. 5 a) MRV acceptus. b) S ratificato. consistat. h) MR conservatum. o) D dinoscuntur. c) M inconmodis. d) D vel. e) om. W. f) W assensus. g) MR i) S realiter. k) D ut. I) W regi. m) MS add. sacro. n) PY ut. 15 1 Dieser Abschnitt ist beeinflußt vom Dekret Teilweise wörtlich übereinstimmend mit nr. 15 art. 5. „Frequens“ (provisio Constanciensis Z. 4) vom 5 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. Auf nr. 15 art. 1a zurückgehend. Das Folgende inhaltlich übereinstimmend mit 3 Teilweise wörtlich übereinstimmend mil nr. 15 nr. 15 art. 7. artt. 2 und 2a. 50
62 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 [2] Ceterum1 si locus per papam vel Grecos (ut prefertur) acceptatus a propter guerram zw. Jan. 12 pestem aut famem foret incommodus pro premissis, alter locorum nominatorum loco per u. III papam vel Grecos acceptato aut ipsis discordantibus (ut prefertur) gratificato b vicinior succe- dat. omnibus vero locis ex causis premissis incommodatisc locum habeat provisio Constanciensis concilii, que super hoc in simili casu emanavit, ita tamen, ut, si dicatur locus ille, in quem papa et d Greci consenserint, ex causis premissis ante futuri hujusmodi concilii inchoacionem factus incommodus, sacrum concilium Basiliense hoc habeat diffinire ; si vero post ipsius inchoacionem incommodetur locus ejus, ipsum concilium sibi providebit. [3] Ad quem 2 quidem locum papa per se vel suos presidentes et eciam ipsi Greci infra duos menses a die acceptacionis loci per eos vel eorum alterum facte et sacrum concilium Basiliense 10 infra duos menses a die intimacionis dicti consensus pape vel Grecorum se conferre teneantur, ita ut immediate post lapsum duorum mensium a diee intimacionis consensusf pape vel Grecorum sacro concilio Basiliensi facte in hujusmodi loco omnino ycomenicum concilium, puta propter presenciam Grecorum, vel generale, ipsis absentibus aut abinde recedentibus, censeatur et existats stabile et firmum ac preter sui consensum indissolubile. ad conciliares 15 verum tamen actus neutro casu procedatur nisi dictis duobus mensibus et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. [4] Presidentes3 autem papales casu, quo papa personaliter non venerit, admittentur et presidebunt eo modo, quo in sacro Basiliensi concilio servatum h est. et sive hujusmodi concilium per presenciam Grecorum efficiatur ycomenicum sive propter eorum absenciam generale fiat (ut 20 supra dictum est), omni casu servabitur inibi modus procedendi, quem ipsum concilium declarabit. [5] Insuper4 quam primum papa in locum (ut prefertur) consenserit, teneatur eciam in continenti per aliam bullam canones5 concilii Constanciensis, quorum unus incipit „Et primo“, alius vero incipit „Item statuit“ super potestate generalium conciliorum editos clare i et expresse profiteri in forma Constancie decretata. cumque‘ consensus et professio hujusmodi per 25 bullas ipsas huic sacro concilio fuerint intimate, mox suspensio de ipso facto sublata intelligatur. pariter et ipso jure intelligantur revocate omnes pene censure et ordinacioves et quevis alie disposiciones per ipsum vel ejus auctoritate quomodolibet facte vel fulminate contra incor- poratos sacro concilio vel adherentes eidem. in continenti eciam omnes censure pene et or- dinaciones quecunque per hoc sacrum concilium vel ejus auctoritate facte contra papam eique so adherentes sublate intelligantur. [6] Verum si nec papa neque Greci in aliquem predictorum locorum consentire voluerint, ita quod k infra tres menses a die nominacionis et electionis locorum predictorum promoven- tibus regel Romanorum ac regel Francorum tamquam propinquioribus, qui pro hoc sancto negocio suos oratores ad utramque partem specialiter destinarunt, consensus hujusmodi non 35 fuerit ipsim concilio intimatus, nichilominus sacrum concilium aliquem locorum nominatorum habeat decretare seque infra alios duos menses inibi transferre, ita quod n omnino post lapsum quinque mensium a die nominacionis et electionis locorum prefatorum saltim generale con- cilium in aliquo eorundem celebretur, ubi nichilominus papa audiatur, si quid habeat dicere vel allegare, aliaque fiant, que ad curam sacrorum conciliorum spectare noscuntur°. verum 40 tamen ad actus conciliares non procedatur nisi dictis quinque mensibus et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. 5 a) MRV acceptus. b) S ratificato. consistat. h) MR conservatum. o) D dinoscuntur. c) M inconmodis. d) D vel. e) om. W. f) W assensus. g) MR i) S realiter. k) D ut. I) W regi. m) MS add. sacro. n) PY ut. 15 1 Dieser Abschnitt ist beeinflußt vom Dekret Teilweise wörtlich übereinstimmend mit nr. 15 art. 5. „Frequens“ (provisio Constanciensis Z. 4) vom 5 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. Auf nr. 15 art. 1a zurückgehend. Das Folgende inhaltlich übereinstimmend mit 3 Teilweise wörtlich übereinstimmend mil nr. 15 nr. 15 art. 7. artt. 2 und 2a. 50
Strana 63
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 22-23. 63 [7 Item ordinabitur, quod de pecuniis indulgenciarum aut alias qualitercunque satisfiat civibus ƒ1439 zw. Jan. 12 Avinionensibus de peccuniis per eos sacro Basiliensi concilio mutuatis necnon de expensis dampnis et u. 14/ interesse per eos factis et habitis pro reductione Grecorum. [8] Insuper a 2 tractabitur de provisione sedi b apostolice et aliis prelatis facienda et ordinabitur, 5 prout spiritus sanctus dictaverit c. [9] Ne 3 autem pretextu translacionis dissolucio ingeratur, teneatur dominus rex Romanorum cum universo imperio providere de tutela et securitate loci illius; in quo concilium celebrari debeat d (ut prefertur) ac inibi protectorem constituere necnon de salvo conductu et securitate loci et stratarum ac victualium competenti et omni commoditate, que humanis conciliise subjacere potest, plenissime 10 providere; poteruntque f patres hujusg concilii aliquos de gremio suo illico premittere, ut sic omnia preparatoria taliter ordinentur, ut nulla machinacione ycomenici vel saltim universalis concilii ce- lebracio habeat impediri. 15 23. Verlesung und Begründung des Gegenvorschlags der königlichen und fürstlichen Gesandten 1439 Januar 14 und 15 Basel. funserer nr. 22] in den Deputationen. Aus Paris Arch. Nat. K 1711 [fol. 443 ab] cop. ch., als Aufzeichnung des Kastilischen Gesandten unmittelbar auf unsere nr. 22 Vorl. P folgend. 139 Jan. H4 u. 15 25 Presens vero cedula4 14. januarii anno 1439 in sacris deputationibus de fide et reforma- torio fuit presentata solemniterque lecta per reverendos patres et dominos episcopum Lubicen- sem5 et alios ex parte illustrissimi domini Alberti regis Romanorum et alios dominos ex parte 20 dominorum electorum sacri imperii et aliorum dominorum Germanie et per reverendos patres dominum archiepiscopum Turonensem et episcopum Tregensem et alios ex parte Christianissimi domini regis Francie necnon per reverendum patrem et dominum episcopum Conchensem pro et ex parte illustrissimi domini regis Castele et Legionis, similiter vero per dominum prothonotarium de Roma ex parte serenissimi domini regis Aragonum ad idemque per alios ambasiatores dominorum regum Portugalie, Navarre, Dacie et ducis Mediolani. die vero jovis 15. ejusdem mensis prefata cedula per predictos dominos et patres in sacris deputa-Jan. 15 cionibus de communibus“ et pace extitit presentata solemniterque lecta. 1439 Jan. 14 a) S Item. b) MPAR sedis. c) M dictabit. d) D debebit. e) so D; WMPARVS consiliis. f) D poterintque. g) MPS add. sacri. 30 1 Nahezu wörtlich übereinstimmend mit nr. 15 art. 4. 2 Wörtlich übereinstimmend mit nr. 15 art. 3a. 3 Nahezu wörtlich übereinstimmend mit nr. 15 art. 8. 4 nr. 22. 5 Vgl. Inhaltsangabe seiner Ausführungen bei Se- 35 govia: — — in deputacione fidei Lubicensis epis- copus querelam agens, quod ad instanciam oratorum cessatum non fuisset a relacione facta per deputatos [vgl. S. 61 Z. 45 a ff.], quod acceptabilis illa esset, allegabat quasdam ex racionibus scripto datis per oratores Germanie [nicht aufgefunden]; et presertim racione unionis Grecorum, ex quo Basileam venire nollent, quod necesse erat celebrari concilium alio in loco; et, quoniam in ecclesia dei esset altare contra altare, sicut in capitulo „Frequens“, quando scisma contingeret inter duos de papatu conten- dentes, recurrendum erat ad commune concilium, ex quo due erant congregaciones generalia concilia se appellantes; item, quia cardinales et alii num- quam Basileam venirent, ex quo per tot censuras et 50 declaraciones erant ibidem aggravati, quomodo 40 45 canis non libenter intrat domum, in qua graviter percutitur; et, ne diceretur, quod patres nollent acquiescere mediis; et quoniam timeretur de peste futura Basilee; ac eciam, ne in defectum imperator haberet nominare locum, ad quem hoc pertineret occurrente casu propter tantum scisma extinguen- dum. (Mon. Conc. 3, 215 f.) 6 Nach dem Protokoll Hüglins ließen am 15. Ja- nuar episcopus Lubicensis, archiepiscopus Turonen- sis, episcopus Trecensis, episcopus Conchensis, Lu- dovicus de Roma, comes protector, Georgius Fisch- lin, Joannes Rode, Barbavarie, prepositus sancti Florini, Gregorius et alii duo doctores, als Gesandte des Römischen und des Französischen Königs, sowie anderer Fürsten, Kurfürsten und Könige durch den Magister Thomas (Cheslenoti) ihren Vorschlag in der Deputation verlesen. Ludwig von Rom ersuchte um dessen Annahme und begründete ausführlich diese Bitte. idem peciit et supplicavit dominus episcopus Lubicensis. Dann dankte der Konzilspräsident und sagte Beratung zu. (Conc. Bas. 6, 304 Z. 14-30.)
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 22-23. 63 [7 Item ordinabitur, quod de pecuniis indulgenciarum aut alias qualitercunque satisfiat civibus ƒ1439 zw. Jan. 12 Avinionensibus de peccuniis per eos sacro Basiliensi concilio mutuatis necnon de expensis dampnis et u. 14/ interesse per eos factis et habitis pro reductione Grecorum. [8] Insuper a 2 tractabitur de provisione sedi b apostolice et aliis prelatis facienda et ordinabitur, 5 prout spiritus sanctus dictaverit c. [9] Ne 3 autem pretextu translacionis dissolucio ingeratur, teneatur dominus rex Romanorum cum universo imperio providere de tutela et securitate loci illius; in quo concilium celebrari debeat d (ut prefertur) ac inibi protectorem constituere necnon de salvo conductu et securitate loci et stratarum ac victualium competenti et omni commoditate, que humanis conciliise subjacere potest, plenissime 10 providere; poteruntque f patres hujusg concilii aliquos de gremio suo illico premittere, ut sic omnia preparatoria taliter ordinentur, ut nulla machinacione ycomenici vel saltim universalis concilii ce- lebracio habeat impediri. 15 23. Verlesung und Begründung des Gegenvorschlags der königlichen und fürstlichen Gesandten 1439 Januar 14 und 15 Basel. funserer nr. 22] in den Deputationen. Aus Paris Arch. Nat. K 1711 [fol. 443 ab] cop. ch., als Aufzeichnung des Kastilischen Gesandten unmittelbar auf unsere nr. 22 Vorl. P folgend. 139 Jan. H4 u. 15 25 Presens vero cedula4 14. januarii anno 1439 in sacris deputationibus de fide et reforma- torio fuit presentata solemniterque lecta per reverendos patres et dominos episcopum Lubicen- sem5 et alios ex parte illustrissimi domini Alberti regis Romanorum et alios dominos ex parte 20 dominorum electorum sacri imperii et aliorum dominorum Germanie et per reverendos patres dominum archiepiscopum Turonensem et episcopum Tregensem et alios ex parte Christianissimi domini regis Francie necnon per reverendum patrem et dominum episcopum Conchensem pro et ex parte illustrissimi domini regis Castele et Legionis, similiter vero per dominum prothonotarium de Roma ex parte serenissimi domini regis Aragonum ad idemque per alios ambasiatores dominorum regum Portugalie, Navarre, Dacie et ducis Mediolani. die vero jovis 15. ejusdem mensis prefata cedula per predictos dominos et patres in sacris deputa-Jan. 15 cionibus de communibus“ et pace extitit presentata solemniterque lecta. 1439 Jan. 14 a) S Item. b) MPAR sedis. c) M dictabit. d) D debebit. e) so D; WMPARVS consiliis. f) D poterintque. g) MPS add. sacri. 30 1 Nahezu wörtlich übereinstimmend mit nr. 15 art. 4. 2 Wörtlich übereinstimmend mit nr. 15 art. 3a. 3 Nahezu wörtlich übereinstimmend mit nr. 15 art. 8. 4 nr. 22. 5 Vgl. Inhaltsangabe seiner Ausführungen bei Se- 35 govia: — — in deputacione fidei Lubicensis epis- copus querelam agens, quod ad instanciam oratorum cessatum non fuisset a relacione facta per deputatos [vgl. S. 61 Z. 45 a ff.], quod acceptabilis illa esset, allegabat quasdam ex racionibus scripto datis per oratores Germanie [nicht aufgefunden]; et presertim racione unionis Grecorum, ex quo Basileam venire nollent, quod necesse erat celebrari concilium alio in loco; et, quoniam in ecclesia dei esset altare contra altare, sicut in capitulo „Frequens“, quando scisma contingeret inter duos de papatu conten- dentes, recurrendum erat ad commune concilium, ex quo due erant congregaciones generalia concilia se appellantes; item, quia cardinales et alii num- quam Basileam venirent, ex quo per tot censuras et 50 declaraciones erant ibidem aggravati, quomodo 40 45 canis non libenter intrat domum, in qua graviter percutitur; et, ne diceretur, quod patres nollent acquiescere mediis; et quoniam timeretur de peste futura Basilee; ac eciam, ne in defectum imperator haberet nominare locum, ad quem hoc pertineret occurrente casu propter tantum scisma extinguen- dum. (Mon. Conc. 3, 215 f.) 6 Nach dem Protokoll Hüglins ließen am 15. Ja- nuar episcopus Lubicensis, archiepiscopus Turonen- sis, episcopus Trecensis, episcopus Conchensis, Lu- dovicus de Roma, comes protector, Georgius Fisch- lin, Joannes Rode, Barbavarie, prepositus sancti Florini, Gregorius et alii duo doctores, als Gesandte des Römischen und des Französischen Königs, sowie anderer Fürsten, Kurfürsten und Könige durch den Magister Thomas (Cheslenoti) ihren Vorschlag in der Deputation verlesen. Ludwig von Rom ersuchte um dessen Annahme und begründete ausführlich diese Bitte. idem peciit et supplicavit dominus episcopus Lubicensis. Dann dankte der Konzilspräsident und sagte Beratung zu. (Conc. Bas. 6, 304 Z. 14-30.)
Strana 64
64 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 24. Vorschlag [des Elekten Johannes von Ragusal) zur Beantwortung und geschäftlichen Be- nach [ 1439 bald nach Januar 152 Basel.] Jan. 15] handlung der fürstlichen Vorschläge Inr. 22]. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 278 ab cop. ch. Pro auctoritate et unitate universalis ecclesie conservanda, illius pace et quiete procu- randa, necnon sancta et desiderata unione ecclesie Orientalis cum ecclesia Latina consequenda 5 necessarium est. [I] Primo, quod dominus Eugenius papa quartus veritatem fidei circa auctoritatem sacrorum conciliorum generalium in concilio Constanciensi declaratam3 inibique et alias innovatam circa singulos Christifideles, quacunque dignitate eciam papali si prefulgeant a, quodque hoc presens Basiliense concilium ab inicio legitime congregatum et continuatum 10 fuerit et universalem ecclesiam representat ac quod illud defectu potestatis dissolvere non potuerit neque possit in futurum, pure et simpliciter profiteatur et recognoscat; teneaturque quoscunque processus censuras et sentencias per eum seu ejus auctoritate in prejudicium de- cretorum et suppositorum hujus sacri concilii quomodolibet forsan fulminatos et latos et potissime congregacionem Ferrariensem sub nomine concilii generalis et aliam quamcunque 15 forsan interim erectam et in eis gesta quomodolibet et inde secuta, prout facta b sunt, cassare revocare et annullare per suas bullas juxta formam per hanc sanctam synodum circa hoc dominis regibus et principibus mediatoribus etc. exhibendam facti substancia non mutata. et in illum eventum, videlicet quo premissa per papam infra spacium duorum mensium facta et adimpleta fuerint, et non alias, hec sancta synodus unum ex locis, videlicet Basileam Avi- 20 nionem seu Sabaudiam, aut ob reverenciam principum forsan supplicancium, ne occasione loci dicta unio forsan negligi posse pretendature, alium locum aptum et ydoneum in Germania pro bono pacis sua auctoritate eliget et nominabit, quem in modum translacionis loci hocd sacrum concilium infra unius mensis spacium a tempore illo, quo legitime certificata fuerit premissa per papam fuisse et esse adimpleta, decretabit in congregacione generali ad con- 25 tinuandum inibi hoc presens legittime indictume congregatum et continuatum Basiliense concilium et alia ulterius inibi peragenda, pro quibus hec sancta synodus est congregata et que in civitate et concilio Basiliensi fierent et fieri possent perinde, acsi nominacio translacio et decretacio facta non fuissent. [2] Item ut libera sit Grecorum sive Orientalis ecclesie unio desiderata, papa Grecos 30 dimittere teneatur in eorum plena libertate, tollendo ex parte sua et quantum in eo est omnia impedimenta, relaxando omnia juramenta et pacta forsan prestita et inita, quibus ipsi directe vel indirecte impediri possent, quominus habeant et possint ad locum decretatum accedere. ad quem papa ac cardinales teneantur sine alia vocacione infra duorum mensium spacium post decretacionem loci hujusmodi tunc, ut premittitur, factam accedere et se conferre per se vel stantibus impedimentis per eorum procuratores cum plenissima potestate eciam ad acceptandum et emologandum decreta et decretanda ac alias ordinaciones et statuta sacri concilii et jurandum illa velle manutenere et defendere. in loco vero decretato et concilio, ut premittitur, continuato hujusmodi omnis modus procedendi tam circa incorporaciones incorpo- ratorum quequalitates, votorum scrutaciones, sacrarum quatuor deputacionum et f generalium 40 congregacionum celebraciones et presidenciam in civitate Basiliensi observatus penitus serva- bitur servabunturque decreta statuta et ordinaciones jam edita et edenda sine quacunque diminucione ac omnia et singula, ques sub bulla nomine et auctoritate sacri Basiliensis concilii expediantur, perinde inviolabiliter, acsi ipsum sacrum concilium in loco civitatis Basiliensis perstitisset; nec possit ipsum sacrum concilium mutari transferri vel dissolvi nisi h juxta vim 45 formam et tenorem decretorum 4 dicti sacri concilii Basiliensis. similiter infra dictos duos menses a) in Vorl. ein undeutliches Wort, vielleicht etc. übergeschrieben. b) em.; Vorl. cassa. c) undeutlich. d) em.; Vorl. ad locum concilii. e) zu em. inchoatum? f) ergünzt. g) ergänzt. h) ergänzt. 3 Am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 1 Der Verfasser ergibt sich mit ziemlicher Sicher- 1 Vgl. S. 35 Anm. 5—8. heit aus der Uberlieferung im Nachlaß Ragusas. 2 Datierung nach art. 4. 35 50
64 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 24. Vorschlag [des Elekten Johannes von Ragusal) zur Beantwortung und geschäftlichen Be- nach [ 1439 bald nach Januar 152 Basel.] Jan. 15] handlung der fürstlichen Vorschläge Inr. 22]. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 278 ab cop. ch. Pro auctoritate et unitate universalis ecclesie conservanda, illius pace et quiete procu- randa, necnon sancta et desiderata unione ecclesie Orientalis cum ecclesia Latina consequenda 5 necessarium est. [I] Primo, quod dominus Eugenius papa quartus veritatem fidei circa auctoritatem sacrorum conciliorum generalium in concilio Constanciensi declaratam3 inibique et alias innovatam circa singulos Christifideles, quacunque dignitate eciam papali si prefulgeant a, quodque hoc presens Basiliense concilium ab inicio legitime congregatum et continuatum 10 fuerit et universalem ecclesiam representat ac quod illud defectu potestatis dissolvere non potuerit neque possit in futurum, pure et simpliciter profiteatur et recognoscat; teneaturque quoscunque processus censuras et sentencias per eum seu ejus auctoritate in prejudicium de- cretorum et suppositorum hujus sacri concilii quomodolibet forsan fulminatos et latos et potissime congregacionem Ferrariensem sub nomine concilii generalis et aliam quamcunque 15 forsan interim erectam et in eis gesta quomodolibet et inde secuta, prout facta b sunt, cassare revocare et annullare per suas bullas juxta formam per hanc sanctam synodum circa hoc dominis regibus et principibus mediatoribus etc. exhibendam facti substancia non mutata. et in illum eventum, videlicet quo premissa per papam infra spacium duorum mensium facta et adimpleta fuerint, et non alias, hec sancta synodus unum ex locis, videlicet Basileam Avi- 20 nionem seu Sabaudiam, aut ob reverenciam principum forsan supplicancium, ne occasione loci dicta unio forsan negligi posse pretendature, alium locum aptum et ydoneum in Germania pro bono pacis sua auctoritate eliget et nominabit, quem in modum translacionis loci hocd sacrum concilium infra unius mensis spacium a tempore illo, quo legitime certificata fuerit premissa per papam fuisse et esse adimpleta, decretabit in congregacione generali ad con- 25 tinuandum inibi hoc presens legittime indictume congregatum et continuatum Basiliense concilium et alia ulterius inibi peragenda, pro quibus hec sancta synodus est congregata et que in civitate et concilio Basiliensi fierent et fieri possent perinde, acsi nominacio translacio et decretacio facta non fuissent. [2] Item ut libera sit Grecorum sive Orientalis ecclesie unio desiderata, papa Grecos 30 dimittere teneatur in eorum plena libertate, tollendo ex parte sua et quantum in eo est omnia impedimenta, relaxando omnia juramenta et pacta forsan prestita et inita, quibus ipsi directe vel indirecte impediri possent, quominus habeant et possint ad locum decretatum accedere. ad quem papa ac cardinales teneantur sine alia vocacione infra duorum mensium spacium post decretacionem loci hujusmodi tunc, ut premittitur, factam accedere et se conferre per se vel stantibus impedimentis per eorum procuratores cum plenissima potestate eciam ad acceptandum et emologandum decreta et decretanda ac alias ordinaciones et statuta sacri concilii et jurandum illa velle manutenere et defendere. in loco vero decretato et concilio, ut premittitur, continuato hujusmodi omnis modus procedendi tam circa incorporaciones incorpo- ratorum quequalitates, votorum scrutaciones, sacrarum quatuor deputacionum et f generalium 40 congregacionum celebraciones et presidenciam in civitate Basiliensi observatus penitus serva- bitur servabunturque decreta statuta et ordinaciones jam edita et edenda sine quacunque diminucione ac omnia et singula, ques sub bulla nomine et auctoritate sacri Basiliensis concilii expediantur, perinde inviolabiliter, acsi ipsum sacrum concilium in loco civitatis Basiliensis perstitisset; nec possit ipsum sacrum concilium mutari transferri vel dissolvi nisi h juxta vim 45 formam et tenorem decretorum 4 dicti sacri concilii Basiliensis. similiter infra dictos duos menses a) in Vorl. ein undeutliches Wort, vielleicht etc. übergeschrieben. b) em.; Vorl. cassa. c) undeutlich. d) em.; Vorl. ad locum concilii. e) zu em. inchoatum? f) ergünzt. g) ergänzt. h) ergänzt. 3 Am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 1 Der Verfasser ergibt sich mit ziemlicher Sicher- 1 Vgl. S. 35 Anm. 5—8. heit aus der Uberlieferung im Nachlaß Ragusas. 2 Datierung nach art. 4. 35 50
Strana 65
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 24. 65 presidens ipsius sacri concilii Basiliensis atque patres et supposita ejusdem teneantur se con- [1439 nach ferre, ut supra dictum est, ad locum hujusmodi decretatum; nec in loco decretato ad aliquos Jan. 15] actus conciliares procedatur, nisi primitus 15 diebus post dictum duorum mensium spacium elapsis presidebitque in eodem presidens sacri concilii, ut est moris et supradictum est, donec et quousque duraverit suspensio pape et aliud per ipsum sacrum concilium desuper non fuerit ordinatum. [3] Insuper in eventum, quo papa premissa omnia adimpleverit, ut supra dictum est, sacrum concilium oportune circa suspensionem pape pro bono pacis et concordie semper remanente auctoritate ecclesie illesa per absolucionem vel alia media apciora providebit. si vero non curaverit premissa adimplere et ecclesiam ejusque decreta contempserit, processus contra eum inchoatus ulterius continuabitur et, prout spiritus sanctus hoc dictaverit, justicia mediante ad alia remedia oportuna juxta eciam decreta dicti concilii procedatur. et hiis casibus reges principes communitates et eis adherentes mediatores et alii bona fide promittant, quam- quam a ipsos semper huic sacro concilio adherere sperandum sit, tamen in specialiori et expres- 15 siori forma puram et plenam adhesionem hujus sacri concilii, observanciam decretorum et, postquam requisiti fuerint, debitam execucionem eorundem ac omnium eorum, que in ipso concilio decretata sunt et ordinata decretabuntur et ordinabuntur, et dare tociens quociens requisiti fuerint litteras salviconductus et alias circa manutenenciam securitatem et defen- sionem sacri concilii et suppositorum ejus oportunas; quodque sacrum concilium et illius supposita totis viribus manuteneant defendant et conservent ab omnibus impedimentis turbacionibus violenciis et invasionibus tam per se quam per alios; eciam in quocunque loco ipsum sacrum concilium residebit, quodque requisiti tociens quociens opus erit providebunt tam circa victualia, pensiones domorum, quam eciam alia necessaria ac securitatem stratarum accedencium et recedencium etc. ad dictamen sacri concilii et aliorum ad hoc, prout casus 25 hoc requirit, requirendorum etc. cooperabuntur eciam et consencient, quod pecunie indul- genciarum et de aliis imposicionibus collecte exnuncb levari possint et valeant, ut de eis secundum ratam pro servanda fide universalis ecclesie dominis Avinionensibus et aliis credito- ribus satisfactioc impendatur et onera necessaria pro manutenencia auctoritatis ecclesie supportenturd. [4] Videretur, quod cedulal ut supra vel alia in meliori forma concepta vel reformata dominis ambasiatoribus hic existentibus cicius quo fieri posset exhiberetur per deputatos etc. vel alias, ne vacuis manibus recederent, similiter quod cedula per eos porrecta 2 scriberetur et in marginibus3 avisarentur ea omnia, que ex ipsa cedula resultant et quantum auctoritas ecclesie, si simpliciter admitteretur, lederetur contra voluntatem principum, qualiter non 35 unio, sed divisio etc. sequeretur, ut plenius informati de veritate et sinceritate hujus sacri concilii eorum et alios principes informarent, super quo eorum consciencie onerarentur. [5] Videretur avisandum insuper, quod ex ambabus cedulis4 nulla rejecta propter causas conflaretur una responsio per bullam in omnibus locis publicanda, quantum expediret pro honore sacri concilii, prout factum fuit ad alias cedulas eciam in generali congregacione publicatas synodaliter vel per congregacionem generalem; extat responsum adeo, quod per totum mundum appareat, quod non stetit neque stat per sacrum concilium, quominus salva auctoritate ecclesie pax sit facta et unio Grecorum desiderata subsequatur5. 10 20 30 40 45 a) quamquam -forma in Vorl. am Rande für die im Text stehenden durch-bzw. unterstrichenen Worte prout eciam ad hoc concernere. b) ex-levari am Rand; im Text sublevari. c) Vorl. satisfactionem impendi. d) Vorl. supportari. 1 artt. 1-3. 2 nr. 22. 3 Vgl. nr. 29, sowie nr. 33 Quellenbeschreibung unter Basel. nrr. 12 und 22. 50 Zu den folgenden Beratungen über die Beantwor- tung der fürstlichen Vorschläge vgl. Segovias Erzäh- lung Mon. Conc. 3, 216 und Hüglins Protokollein- träge zum 23. und 27. Januar in Conc. Bas. 6, 307 Z. 13-16; 310 Z. 20-37. Danach stellte jede Depu- tation einige Mitglieder zu einer Kommission ab, die den Vorschlag der ersten Konzilskommission (nr. 12), Deutsche Reichstags-Akten XIV 9
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 24. 65 presidens ipsius sacri concilii Basiliensis atque patres et supposita ejusdem teneantur se con- [1439 nach ferre, ut supra dictum est, ad locum hujusmodi decretatum; nec in loco decretato ad aliquos Jan. 15] actus conciliares procedatur, nisi primitus 15 diebus post dictum duorum mensium spacium elapsis presidebitque in eodem presidens sacri concilii, ut est moris et supradictum est, donec et quousque duraverit suspensio pape et aliud per ipsum sacrum concilium desuper non fuerit ordinatum. [3] Insuper in eventum, quo papa premissa omnia adimpleverit, ut supra dictum est, sacrum concilium oportune circa suspensionem pape pro bono pacis et concordie semper remanente auctoritate ecclesie illesa per absolucionem vel alia media apciora providebit. si vero non curaverit premissa adimplere et ecclesiam ejusque decreta contempserit, processus contra eum inchoatus ulterius continuabitur et, prout spiritus sanctus hoc dictaverit, justicia mediante ad alia remedia oportuna juxta eciam decreta dicti concilii procedatur. et hiis casibus reges principes communitates et eis adherentes mediatores et alii bona fide promittant, quam- quam a ipsos semper huic sacro concilio adherere sperandum sit, tamen in specialiori et expres- 15 siori forma puram et plenam adhesionem hujus sacri concilii, observanciam decretorum et, postquam requisiti fuerint, debitam execucionem eorundem ac omnium eorum, que in ipso concilio decretata sunt et ordinata decretabuntur et ordinabuntur, et dare tociens quociens requisiti fuerint litteras salviconductus et alias circa manutenenciam securitatem et defen- sionem sacri concilii et suppositorum ejus oportunas; quodque sacrum concilium et illius supposita totis viribus manuteneant defendant et conservent ab omnibus impedimentis turbacionibus violenciis et invasionibus tam per se quam per alios; eciam in quocunque loco ipsum sacrum concilium residebit, quodque requisiti tociens quociens opus erit providebunt tam circa victualia, pensiones domorum, quam eciam alia necessaria ac securitatem stratarum accedencium et recedencium etc. ad dictamen sacri concilii et aliorum ad hoc, prout casus 25 hoc requirit, requirendorum etc. cooperabuntur eciam et consencient, quod pecunie indul- genciarum et de aliis imposicionibus collecte exnuncb levari possint et valeant, ut de eis secundum ratam pro servanda fide universalis ecclesie dominis Avinionensibus et aliis credito- ribus satisfactioc impendatur et onera necessaria pro manutenencia auctoritatis ecclesie supportenturd. [4] Videretur, quod cedulal ut supra vel alia in meliori forma concepta vel reformata dominis ambasiatoribus hic existentibus cicius quo fieri posset exhiberetur per deputatos etc. vel alias, ne vacuis manibus recederent, similiter quod cedula per eos porrecta 2 scriberetur et in marginibus3 avisarentur ea omnia, que ex ipsa cedula resultant et quantum auctoritas ecclesie, si simpliciter admitteretur, lederetur contra voluntatem principum, qualiter non 35 unio, sed divisio etc. sequeretur, ut plenius informati de veritate et sinceritate hujus sacri concilii eorum et alios principes informarent, super quo eorum consciencie onerarentur. [5] Videretur avisandum insuper, quod ex ambabus cedulis4 nulla rejecta propter causas conflaretur una responsio per bullam in omnibus locis publicanda, quantum expediret pro honore sacri concilii, prout factum fuit ad alias cedulas eciam in generali congregacione publicatas synodaliter vel per congregacionem generalem; extat responsum adeo, quod per totum mundum appareat, quod non stetit neque stat per sacrum concilium, quominus salva auctoritate ecclesie pax sit facta et unio Grecorum desiderata subsequatur5. 10 20 30 40 45 a) quamquam -forma in Vorl. am Rande für die im Text stehenden durch-bzw. unterstrichenen Worte prout eciam ad hoc concernere. b) ex-levari am Rand; im Text sublevari. c) Vorl. satisfactionem impendi. d) Vorl. supportari. 1 artt. 1-3. 2 nr. 22. 3 Vgl. nr. 29, sowie nr. 33 Quellenbeschreibung unter Basel. nrr. 12 und 22. 50 Zu den folgenden Beratungen über die Beantwor- tung der fürstlichen Vorschläge vgl. Segovias Erzäh- lung Mon. Conc. 3, 216 und Hüglins Protokollein- träge zum 23. und 27. Januar in Conc. Bas. 6, 307 Z. 13-16; 310 Z. 20-37. Danach stellte jede Depu- tation einige Mitglieder zu einer Kommission ab, die den Vorschlag der ersten Konzilskommission (nr. 12), Deutsche Reichstags-Akten XIV 9
Strana 66
66 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Jan. 29 25. Gregor Heimburg an Hzg. Friedrich von Sachsen: Verhandlungen der fürstlichen Gesandten mit dem Baseler Konzil; Besuch des bevorstehenden Tages zu Frankfurt; Verlegung des Konzils von Ferrara nach Florenz; Einsetzung Konrads von Weinsberg zum Protektor. 1439 Januar 29 Nürnberg. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 110a-111b bzw. 112 or. ch. lit. cl. Adresse Dem durchleuchtigen hochgeborn fursten und herren hern Friderichen herzogen zu Sachsen lantgrafen in Duringen etc. meinem genedigen lieben herren. Erwähnt: Pückert S. 82 Anm. I und S. 82-85; Joachimsohn S. 61; Preiswerk S. 64 Anm. 6 und S. 65 Anm. I; sämtlich nach unserer Vorlage. 5 Dez. 3 u. 4 Dez. 5 Durchleuchtiger hochgeborner furste. genedigister lieber herre. als ich itzund in 10 ewrer gnaden a dinst zu Basel gewest bin, haben sich die sachen also ergangen. am dinstagl nach sant Andres tag kamen gein Basel mein herren die bischofe von Passaw Lubeck und Augspurg und meister Hanns von Eych ; so waß vor dar kummen der von Weinsperg, alle kuniglich sendeboten. item es kamen sechs doctor und prelaten von meiner herren der sechs kurfursten wegen und drei sendboten von wegen der erzbischofe von Salczburg Meydburg und 15 Bremen und einer von gemeiner reichstete wegen. also geschahen underrede von der sachen wegen als zwischen unserm heiligen vater und dem heiligen concilii die zwen tag, nemlich mit- wochen und donerstag. und darnach am freitag baten2 wir das heilig concilium : das sie wolten auch verwilligen an einer andrer statb zu kummen, dohin danne die Kriechen auch kummen mochten; so hofften unser herren dodurch fride und einigkeit in der heiligen kirchen zu hanthaben und widerbrengen — mit etlichen gemeinen fuglichen worten, di dobei erzelt wurden. darnach entstunden reden under etlichen personen des conciliigs: das unser furlege were nit mit redlichen ursachen bevestiget; sunder si hette gelautet gleich als ein ge- bot, als ob wir meinten macht zu haben dem heilgen concilio zu gebiten ; darumb bedorft man sich nit zu bedenken umb dhein antwurt; so enhetten wir kein machtbriefe lassen lesen; 25 darumb were unser gewerbe verdechtlich, das wir uns selbs angenummen solten haben solicher botschaft an bevelhenuß etc. und wiewol wir keinen andern glaubsbrief oder machtbrief hetten denn den kûniglichen brief3, der allein lautet uf die kûniglichen sendeboten, so beslossen wir doch under uns, das wir dem wolten antwurten ; auch so wolten wir nwe furbaß trefflich sache belawten, dodurch das heiligen concilium sollt beweget werden ein solichen zu vervolgen. und 30 wann nwe die kuniglichen boten von Franckreich, von Kastilia, den man nennet von Yspania, von Arragona, von Portugal und Navarra, von Meylan, die auch mechtig seine, sich zu uns gefuget hetten, sich erbietende zu helfen in solchen sachen, hirumb wurden wir mit in zu rat. 20 [ 1438/ Dez. 2 a) Vorl. gnadn; auch sonst soltn, woltn, furstn usw.; von uns nicht verzeichnet. b) ergänzt. c) zerstört; ein- gebranntes Loch. 35 den Vorschlag der Europäischen und Deutschen Ge- sandten fnr. 22]. endlich die Bemerkungen der cin- zelnen Deputationen zu vergleichen hatten. Auf Grund dieser Vorarbeiten wollten sie mit den fürstlichen Ge- sandten aliquam bonam concordiam et conclusionem salva auctoritate universalis ecclesie abfassen. Tat- sächlich legten sie den Beratungen, die teils in der Kom- mission, teils in den Deputationen stattfanden, den Vor- schlag der ersten Konzilskommission I nr. 12] pro textu zugrunde und fügten ihre Bemerkungen bei, glosas fecerunt multa detrahentes ex --- avisamentis depu- tatorum, multa addentes cedule oratorum [nr. 22], multaque modificantes et specificantes magis. Vgl. auch die Fortsetzung der S. 60 Anm. I gebrachten Aufzeichnung Super qua cedula [nr. 22] fuit per omnes deputaciones deliberatum et tandem pro responso fuit deliberatum et conclusum, sicut continetur [Lücke] in primo [Lücke] quinterni et incipit: „Audiat vestra caritas, venerabiles et circumspecti oratores serenissimorum regum Ro- manorum et Francorum etc.“ [nr. 33] et continet sex cartas cum media. (Wien. Nat.-B. cod. ms. 5080 40 fol. 434a.) Zu diesen Verhandlungen gehört auch ein weiteres Gutachten des Johannes von Ragusa über die Bedingungen für die Verlegung des Konzils, das er wohl kurz nach dem 27. Januar in der Glaubens- deputation vorgetragen hat. (Wien Nat.-B. cod. ms. 45 5080 fol. 493a-494b cop. ch.; Basel Univ.-B. Ms. E. 1. 11 fol. 360a -362a cop. ch. und ebenda Ms. E. I. 1k fol. 57а-60a conc. ch.) 1 Vgl. S. 8 Anm. 2. 2 Vgl. nrr. 3 und 4. nr. 1. 3 50
66 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Jan. 29 25. Gregor Heimburg an Hzg. Friedrich von Sachsen: Verhandlungen der fürstlichen Gesandten mit dem Baseler Konzil; Besuch des bevorstehenden Tages zu Frankfurt; Verlegung des Konzils von Ferrara nach Florenz; Einsetzung Konrads von Weinsberg zum Protektor. 1439 Januar 29 Nürnberg. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 110a-111b bzw. 112 or. ch. lit. cl. Adresse Dem durchleuchtigen hochgeborn fursten und herren hern Friderichen herzogen zu Sachsen lantgrafen in Duringen etc. meinem genedigen lieben herren. Erwähnt: Pückert S. 82 Anm. I und S. 82-85; Joachimsohn S. 61; Preiswerk S. 64 Anm. 6 und S. 65 Anm. I; sämtlich nach unserer Vorlage. 5 Dez. 3 u. 4 Dez. 5 Durchleuchtiger hochgeborner furste. genedigister lieber herre. als ich itzund in 10 ewrer gnaden a dinst zu Basel gewest bin, haben sich die sachen also ergangen. am dinstagl nach sant Andres tag kamen gein Basel mein herren die bischofe von Passaw Lubeck und Augspurg und meister Hanns von Eych ; so waß vor dar kummen der von Weinsperg, alle kuniglich sendeboten. item es kamen sechs doctor und prelaten von meiner herren der sechs kurfursten wegen und drei sendboten von wegen der erzbischofe von Salczburg Meydburg und 15 Bremen und einer von gemeiner reichstete wegen. also geschahen underrede von der sachen wegen als zwischen unserm heiligen vater und dem heiligen concilii die zwen tag, nemlich mit- wochen und donerstag. und darnach am freitag baten2 wir das heilig concilium : das sie wolten auch verwilligen an einer andrer statb zu kummen, dohin danne die Kriechen auch kummen mochten; so hofften unser herren dodurch fride und einigkeit in der heiligen kirchen zu hanthaben und widerbrengen — mit etlichen gemeinen fuglichen worten, di dobei erzelt wurden. darnach entstunden reden under etlichen personen des conciliigs: das unser furlege were nit mit redlichen ursachen bevestiget; sunder si hette gelautet gleich als ein ge- bot, als ob wir meinten macht zu haben dem heilgen concilio zu gebiten ; darumb bedorft man sich nit zu bedenken umb dhein antwurt; so enhetten wir kein machtbriefe lassen lesen; 25 darumb were unser gewerbe verdechtlich, das wir uns selbs angenummen solten haben solicher botschaft an bevelhenuß etc. und wiewol wir keinen andern glaubsbrief oder machtbrief hetten denn den kûniglichen brief3, der allein lautet uf die kûniglichen sendeboten, so beslossen wir doch under uns, das wir dem wolten antwurten ; auch so wolten wir nwe furbaß trefflich sache belawten, dodurch das heiligen concilium sollt beweget werden ein solichen zu vervolgen. und 30 wann nwe die kuniglichen boten von Franckreich, von Kastilia, den man nennet von Yspania, von Arragona, von Portugal und Navarra, von Meylan, die auch mechtig seine, sich zu uns gefuget hetten, sich erbietende zu helfen in solchen sachen, hirumb wurden wir mit in zu rat. 20 [ 1438/ Dez. 2 a) Vorl. gnadn; auch sonst soltn, woltn, furstn usw.; von uns nicht verzeichnet. b) ergänzt. c) zerstört; ein- gebranntes Loch. 35 den Vorschlag der Europäischen und Deutschen Ge- sandten fnr. 22]. endlich die Bemerkungen der cin- zelnen Deputationen zu vergleichen hatten. Auf Grund dieser Vorarbeiten wollten sie mit den fürstlichen Ge- sandten aliquam bonam concordiam et conclusionem salva auctoritate universalis ecclesie abfassen. Tat- sächlich legten sie den Beratungen, die teils in der Kom- mission, teils in den Deputationen stattfanden, den Vor- schlag der ersten Konzilskommission I nr. 12] pro textu zugrunde und fügten ihre Bemerkungen bei, glosas fecerunt multa detrahentes ex --- avisamentis depu- tatorum, multa addentes cedule oratorum [nr. 22], multaque modificantes et specificantes magis. Vgl. auch die Fortsetzung der S. 60 Anm. I gebrachten Aufzeichnung Super qua cedula [nr. 22] fuit per omnes deputaciones deliberatum et tandem pro responso fuit deliberatum et conclusum, sicut continetur [Lücke] in primo [Lücke] quinterni et incipit: „Audiat vestra caritas, venerabiles et circumspecti oratores serenissimorum regum Ro- manorum et Francorum etc.“ [nr. 33] et continet sex cartas cum media. (Wien. Nat.-B. cod. ms. 5080 40 fol. 434a.) Zu diesen Verhandlungen gehört auch ein weiteres Gutachten des Johannes von Ragusa über die Bedingungen für die Verlegung des Konzils, das er wohl kurz nach dem 27. Januar in der Glaubens- deputation vorgetragen hat. (Wien Nat.-B. cod. ms. 45 5080 fol. 493a-494b cop. ch.; Basel Univ.-B. Ms. E. 1. 11 fol. 360a -362a cop. ch. und ebenda Ms. E. I. 1k fol. 57а-60a conc. ch.) 1 Vgl. S. 8 Anm. 2. 2 Vgl. nrr. 3 und 4. nr. 1. 3 50
Strana 67
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 25. 67 1439 Jan. 29 1438 Dez. 12 und nach allem rat baten 1 wir uf den andern nehstvolgenden freitag die veter des heiligen concilii: das sie wolten ansehen, das sie besammet weren umb frides willen und reformaczen der heiligen kirchen; nwe enkonde solicher guten werk keins volbracht werden in zwitracht; hirumb geburt nichts billicher zu betrachten denne fride und einung zwischen dem heiligen concilium und unserm heiligen vater; solich einigung durch kein andrer mitteil zu vinden stunden denne durch die verwilligung einer andern stat, als wir sie vor gebeten hetten; auch so hetten des heiligen conciligs sendboten durch alle werlde lassen predigen und aplaß ver- kundigen allen den, die ir hilf teten zu der zukunft der Kriechen ; solt nwe solich trost, der allen Kristenluten getan ist, so schimpflich ergeen gebrechen halb der stat, dohin die Kriechen to kummen mochten, das brecht ergernuß etc.; mit namen anzusehen, das das heilig concilium vor dreien jaren klerlich gehort hat 2, das die Kriechen ie gein Basel nit wolten, denne sie sich darein ni ergeben wolten, das sie zu uns, das ist zu der Lateinischen kirchen, kummen wolten als zu einem rechten gemeinen concilii, sunder si wolten mitsampt uns semmentlich ein ge- samment concilii erheben und machen, genant ycomenicum concilium; solich der Krichen furnemen vorlangst durch das heilige concilium zu Basel verwilligt3 und aufgenumen ist also furderlich, das die veter gesprochen haben, es solle irenthalben kein bruch sein a, und ob si halt gein India sollten umb solichs grossen guts willen; und uf das haben sie alle menschen erweget durch ir predigen, das sie stewr und hilfe tun sollten zu solichem guten werken, deßgleichen von anbeginnen Kristenglaubens nie mere gehord sei, mit loblichen andern worten, die in 20 iren bullen und briefen beschriben und durch ir prediger verkundigt sein ; nwe aber die Krichen uber mere uß Asia zu uns in Lateinische zung und kirchen kummen sein, so gebure vil mere uf solich mit den werken darzu zu tun, wanne sie mit den werken zu uns genehet sein. unser furlegen gaben die veter etlich underteidinger genant deputaten, die machten einen zettel 4, in welicher form das concilii antwurten sollte. auch hetten wir den vetern geantwurt 25 die credenz und machtbriefe und maneten sie umb ein gutig antwurt. do liessen uns die under- teidinger horen 5iren zettel und sagten uns, wie sie bedeucht, das ein solch antwurt, als in dem zettel begriffen was, wol zimlich were. doch wolten sie den zettel in das gemein concilium nit legen, sie wollten uns den vor lassen horen, das wir auch mochten mit in darauß gereden etc. also begerten wir des zettels ein abschrift, die ward uns versagt ; denne sie sprachen, dieweil 3o nichts beslossen were, so enfugt sich nit abschrift zu geben, denne es sollde heimlich bleiben biß uf den besloiß. doch liessen sie uns den zettel anderweit hôren 6. der lautet also (nachdem als den zu merken stunde von verhôrung, denne uns ie kein abschrift geburen kunde): "zum ersten sollten alle die kunge und fursten, die do gebeten hetten um die andern stat, aufnemen alle decret des concilii; item auch aufnemen die suspenß des babstes; item den babst fur 35 suspenß in allen iren b herschaften verkundigen lassen und dofur halten ; item der babst solt auch alle decret aufnemen; item sich suspenß erkennen ; item cleren, das kein concilium zu Ferrar ni gewest were noch itzund were ; item das er nit macht hett kein concilium erheben noch das zu wandeln ; darnach wolten sie sich umb ein andere stat bedenken, dohin solt der babst kummen und solt suspenß bleiben ; item wo der babst ichts uberfure von des conciliums gesecz, so solt er abgesaczt sein; item so solten die kung und fursten dem concilium gewisheit tun, das sie in alsdanne wolten fur entseczt halten ; item sie sollten gewisheit tun, das sie dem concilium an solich andrer stat, dohin es kummen wurde, kein hindernusse teten mit beten oder andern dingen, sunder wolten alsdanne aufnemen was do geseczt wurde“; und vil des- gleichen artikel, die nit wol stunden ame flug zu vermercken noch in gedechtnuß zu behalten. 45 also nach berate baten wir die deputaten, das sie nit so hert wolten sein, denne doch wol fruntlicher wegen zu treffen stünden, dodurch dannoch des conciliums ere und wirde behalten 5 15 40 a) Vorl. hier und öfter sei. b) en ir durch Brand zerstört. c) Vorl. im? 50 1 Vgl. nrr. 6 und 7. 2 Vgl. Hefele 7, 587. 3 Am 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 1 nr. 12. 5 Vgl. nr. 13. Vgl. S. 30 Z. 26 ff. s
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 25. 67 1439 Jan. 29 1438 Dez. 12 und nach allem rat baten 1 wir uf den andern nehstvolgenden freitag die veter des heiligen concilii: das sie wolten ansehen, das sie besammet weren umb frides willen und reformaczen der heiligen kirchen; nwe enkonde solicher guten werk keins volbracht werden in zwitracht; hirumb geburt nichts billicher zu betrachten denne fride und einung zwischen dem heiligen concilium und unserm heiligen vater; solich einigung durch kein andrer mitteil zu vinden stunden denne durch die verwilligung einer andern stat, als wir sie vor gebeten hetten; auch so hetten des heiligen conciligs sendboten durch alle werlde lassen predigen und aplaß ver- kundigen allen den, die ir hilf teten zu der zukunft der Kriechen ; solt nwe solich trost, der allen Kristenluten getan ist, so schimpflich ergeen gebrechen halb der stat, dohin die Kriechen to kummen mochten, das brecht ergernuß etc.; mit namen anzusehen, das das heilig concilium vor dreien jaren klerlich gehort hat 2, das die Kriechen ie gein Basel nit wolten, denne sie sich darein ni ergeben wolten, das sie zu uns, das ist zu der Lateinischen kirchen, kummen wolten als zu einem rechten gemeinen concilii, sunder si wolten mitsampt uns semmentlich ein ge- samment concilii erheben und machen, genant ycomenicum concilium; solich der Krichen furnemen vorlangst durch das heilige concilium zu Basel verwilligt3 und aufgenumen ist also furderlich, das die veter gesprochen haben, es solle irenthalben kein bruch sein a, und ob si halt gein India sollten umb solichs grossen guts willen; und uf das haben sie alle menschen erweget durch ir predigen, das sie stewr und hilfe tun sollten zu solichem guten werken, deßgleichen von anbeginnen Kristenglaubens nie mere gehord sei, mit loblichen andern worten, die in 20 iren bullen und briefen beschriben und durch ir prediger verkundigt sein ; nwe aber die Krichen uber mere uß Asia zu uns in Lateinische zung und kirchen kummen sein, so gebure vil mere uf solich mit den werken darzu zu tun, wanne sie mit den werken zu uns genehet sein. unser furlegen gaben die veter etlich underteidinger genant deputaten, die machten einen zettel 4, in welicher form das concilii antwurten sollte. auch hetten wir den vetern geantwurt 25 die credenz und machtbriefe und maneten sie umb ein gutig antwurt. do liessen uns die under- teidinger horen 5iren zettel und sagten uns, wie sie bedeucht, das ein solch antwurt, als in dem zettel begriffen was, wol zimlich were. doch wolten sie den zettel in das gemein concilium nit legen, sie wollten uns den vor lassen horen, das wir auch mochten mit in darauß gereden etc. also begerten wir des zettels ein abschrift, die ward uns versagt ; denne sie sprachen, dieweil 3o nichts beslossen were, so enfugt sich nit abschrift zu geben, denne es sollde heimlich bleiben biß uf den besloiß. doch liessen sie uns den zettel anderweit hôren 6. der lautet also (nachdem als den zu merken stunde von verhôrung, denne uns ie kein abschrift geburen kunde): "zum ersten sollten alle die kunge und fursten, die do gebeten hetten um die andern stat, aufnemen alle decret des concilii; item auch aufnemen die suspenß des babstes; item den babst fur 35 suspenß in allen iren b herschaften verkundigen lassen und dofur halten ; item der babst solt auch alle decret aufnemen; item sich suspenß erkennen ; item cleren, das kein concilium zu Ferrar ni gewest were noch itzund were ; item das er nit macht hett kein concilium erheben noch das zu wandeln ; darnach wolten sie sich umb ein andere stat bedenken, dohin solt der babst kummen und solt suspenß bleiben ; item wo der babst ichts uberfure von des conciliums gesecz, so solt er abgesaczt sein; item so solten die kung und fursten dem concilium gewisheit tun, das sie in alsdanne wolten fur entseczt halten ; item sie sollten gewisheit tun, das sie dem concilium an solich andrer stat, dohin es kummen wurde, kein hindernusse teten mit beten oder andern dingen, sunder wolten alsdanne aufnemen was do geseczt wurde“; und vil des- gleichen artikel, die nit wol stunden ame flug zu vermercken noch in gedechtnuß zu behalten. 45 also nach berate baten wir die deputaten, das sie nit so hert wolten sein, denne doch wol fruntlicher wegen zu treffen stünden, dodurch dannoch des conciliums ere und wirde behalten 5 15 40 a) Vorl. hier und öfter sei. b) en ir durch Brand zerstört. c) Vorl. im? 50 1 Vgl. nrr. 6 und 7. 2 Vgl. Hefele 7, 587. 3 Am 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 1 nr. 12. 5 Vgl. nr. 13. Vgl. S. 30 Z. 26 ff. s
Strana 68
Kongreß zu Mainz März und April 1439. Jan. 14 Jan. 15 März I 1439 Jan. 29 68 und versorgt were. also kame es so verre, das die sendboten von Franckreich Castilia Aragona Portugalla Navarra und Meilan sich fugten zu uns und begerten mitsampt uns solicher wege zu ramen. und als nwe grosse zwitrecht under in was, enmôchten wir nit einßmals mit in allen geratslagen noch beslissen; denne es was under in etlich sunderlich betrachtung nach iglichs eigener begirde und seiner selbs und seins herren gelegenheit also verre, das etlich parteie grosses aufmerken und vleiß hette der andern partie furnemen zu straffen; besunder Franczosen hetten gern das kunftige concilium in Franckreich gehabt ; Arragonyer hetten gern gewollet, das des conciliums furnemen hett wider den babst furgank gehabt in den stücken, die die Romisch kirchen an mittel anrûren, wenne irer kunig lehen vermeinet zu haben vom babst on mittel in dem kungreich von Sicilia, der im doch der babst nit gesteet. also musten 10 wir mit den parteien teidingen in sunderheit ; und wanne uns ein partei nit wolt guter mitteil vervolligen, so vervolgeten wir aber in und widerbrachten es danne durch die ander partie ; also nach a vil zettelnl, die wir begriffen, ist es leczte kummen uf dise eingeslossene zettel2, die haben aller kung und fursten boten verwilligt, die itzund in dem concilii sein ; und die ist uber- geben den deputaczen, am 14.tag januarii in zwo deputacz, und 15.tag januarii in die andern 15 also namen die veter so langen berot 4, das meiner hern sendeboten abschiden. und zwo3. ich vernime nit anders, denne das das concilium sein antwurt werde erst gein Franckfurt tun uf den ersten tag marcii. und do ligt nit vil an ; denne wollen die kung und fursten alle darauf5 bleiben, als sie offenbarlich zugesagt haben, so volget alle Kristenheit. darnach sein bei uns zu zweien malen gewest die Franczosen und mit großer begir begeret den sachen und 20 underteidingen mitsampt dem Romschen kunge nachzukummen; denne sie sein so erengeier, das sie irem kung ie zuzihen wollen solich ere, das er mitsampt dem Romischen kung in der heiligen kirchen sachen solchen vleiß tûe; und haben uns zugesagt, das der erzbischof Turo- nensis gein Franckfurt uf den tag kummen wolle. desgleichen wil der bischof Conchensis von des kungs wegen von Yspania darkummen und auch von wegen der kunge von Portugal und 25 Navarre. so wil auch ein botschaft dohin von wegen des kungs von Arragon und eine von des herzogen wegen von Meilan ; wen die Meilanisch botschaft in allen artiklen sich hat gehorsam gemacht des Romschen kunigs und seiner kurfursten botschaft. solichs verkund ig ewren furst- lichen gnaden, uf das ewr gnaden botschaft, die gein Franckfurt kummen werd, dester baß underricht und beraten zu dem tag kumme. geben zu Nuremberg am donerstagb vor licht- 30 messe 1439. Gregorius Heymburg etc. [Nachschrift] Ich han gar gleublich vernomen, das unser heiliger vater gein Florencz zihe mitsampt den Krichen 6. und wann das also were, so wurde dise teiding gar misselich ; doch weren dennoch wege zu treffen, ob halt die Kriechen nit alle an solich ander stat kemen. Item der von Weinsperg ist des conciligs schirmer worden 7; doch sagten mein hern von 35 Passaw und von Augspurg, er habe sich selb darzu getan und gegeben. und also lasse ich ewr gnad wissen, das zwu person, die des herzogen von Lowenburg sach 8 getriben haben, mit namen prepositus Bardwicensis? und decanus sancte crucis Hildesheimensis1° teglich bei in sein. doch ist mir nit wissen, das er in icht hulfe tue. auch ist es noch frůwe mit seinem ampte. 5 1439 Jan. 29 [Einlage.] Der Briefschreiber berechnet seine Forderung an den Adressaten: zu Ferrarall 40 und Basel verzehrt in die 15 Wochen 180 fl., wovon der von Brandenburg seinen Teil mit a) ergänzt. b) kaum dinstag. 1 Nicht aufgefunden. 2 nr. 22 (Vorl. D). Vgl. nr. 23. Bis 2. Februar, vgl. nrr. 27 und 29. Nämlich auf dem gemeinsamen Vorschlag nr. 22. 6 Uber die Verlegung des Konzils vgl. Hefele 7, 694 f. Am 1. Februar wurde die Verlegung in Basel bekannt (Mon. Conc. 3, 216). 3 Vgl. nr. 21. Vgl. RTA. 13, 15 Z. 16-44 und Register. Johannes Gerwini. Johannes Christiani. 11 Vom 19. März bis 28. Juni 1438; vergleiche RTA. 13, 42 Z. 22 bis 43 Z. 29 und 46 Z. 9 bis 47 Z. 39. s 10 45
Kongreß zu Mainz März und April 1439. Jan. 14 Jan. 15 März I 1439 Jan. 29 68 und versorgt were. also kame es so verre, das die sendboten von Franckreich Castilia Aragona Portugalla Navarra und Meilan sich fugten zu uns und begerten mitsampt uns solicher wege zu ramen. und als nwe grosse zwitrecht under in was, enmôchten wir nit einßmals mit in allen geratslagen noch beslissen; denne es was under in etlich sunderlich betrachtung nach iglichs eigener begirde und seiner selbs und seins herren gelegenheit also verre, das etlich parteie grosses aufmerken und vleiß hette der andern partie furnemen zu straffen; besunder Franczosen hetten gern das kunftige concilium in Franckreich gehabt ; Arragonyer hetten gern gewollet, das des conciliums furnemen hett wider den babst furgank gehabt in den stücken, die die Romisch kirchen an mittel anrûren, wenne irer kunig lehen vermeinet zu haben vom babst on mittel in dem kungreich von Sicilia, der im doch der babst nit gesteet. also musten 10 wir mit den parteien teidingen in sunderheit ; und wanne uns ein partei nit wolt guter mitteil vervolligen, so vervolgeten wir aber in und widerbrachten es danne durch die ander partie ; also nach a vil zettelnl, die wir begriffen, ist es leczte kummen uf dise eingeslossene zettel2, die haben aller kung und fursten boten verwilligt, die itzund in dem concilii sein ; und die ist uber- geben den deputaczen, am 14.tag januarii in zwo deputacz, und 15.tag januarii in die andern 15 also namen die veter so langen berot 4, das meiner hern sendeboten abschiden. und zwo3. ich vernime nit anders, denne das das concilium sein antwurt werde erst gein Franckfurt tun uf den ersten tag marcii. und do ligt nit vil an ; denne wollen die kung und fursten alle darauf5 bleiben, als sie offenbarlich zugesagt haben, so volget alle Kristenheit. darnach sein bei uns zu zweien malen gewest die Franczosen und mit großer begir begeret den sachen und 20 underteidingen mitsampt dem Romschen kunge nachzukummen; denne sie sein so erengeier, das sie irem kung ie zuzihen wollen solich ere, das er mitsampt dem Romischen kung in der heiligen kirchen sachen solchen vleiß tûe; und haben uns zugesagt, das der erzbischof Turo- nensis gein Franckfurt uf den tag kummen wolle. desgleichen wil der bischof Conchensis von des kungs wegen von Yspania darkummen und auch von wegen der kunge von Portugal und 25 Navarre. so wil auch ein botschaft dohin von wegen des kungs von Arragon und eine von des herzogen wegen von Meilan ; wen die Meilanisch botschaft in allen artiklen sich hat gehorsam gemacht des Romschen kunigs und seiner kurfursten botschaft. solichs verkund ig ewren furst- lichen gnaden, uf das ewr gnaden botschaft, die gein Franckfurt kummen werd, dester baß underricht und beraten zu dem tag kumme. geben zu Nuremberg am donerstagb vor licht- 30 messe 1439. Gregorius Heymburg etc. [Nachschrift] Ich han gar gleublich vernomen, das unser heiliger vater gein Florencz zihe mitsampt den Krichen 6. und wann das also were, so wurde dise teiding gar misselich ; doch weren dennoch wege zu treffen, ob halt die Kriechen nit alle an solich ander stat kemen. Item der von Weinsperg ist des conciligs schirmer worden 7; doch sagten mein hern von 35 Passaw und von Augspurg, er habe sich selb darzu getan und gegeben. und also lasse ich ewr gnad wissen, das zwu person, die des herzogen von Lowenburg sach 8 getriben haben, mit namen prepositus Bardwicensis? und decanus sancte crucis Hildesheimensis1° teglich bei in sein. doch ist mir nit wissen, das er in icht hulfe tue. auch ist es noch frůwe mit seinem ampte. 5 1439 Jan. 29 [Einlage.] Der Briefschreiber berechnet seine Forderung an den Adressaten: zu Ferrarall 40 und Basel verzehrt in die 15 Wochen 180 fl., wovon der von Brandenburg seinen Teil mit a) ergänzt. b) kaum dinstag. 1 Nicht aufgefunden. 2 nr. 22 (Vorl. D). Vgl. nr. 23. Bis 2. Februar, vgl. nrr. 27 und 29. Nämlich auf dem gemeinsamen Vorschlag nr. 22. 6 Uber die Verlegung des Konzils vgl. Hefele 7, 694 f. Am 1. Februar wurde die Verlegung in Basel bekannt (Mon. Conc. 3, 216). 3 Vgl. nr. 21. Vgl. RTA. 13, 15 Z. 16-44 und Register. Johannes Gerwini. Johannes Christiani. 11 Vom 19. März bis 28. Juni 1438; vergleiche RTA. 13, 42 Z. 22 bis 43 Z. 29 und 46 Z. 9 bis 47 Z. 39. s 10 45
Strana 69
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 25-27. 69 90 fl. bezahlt hat, Adressat aber nur 60 fl., also 30 fl. schuldig ist, ferner rückständigen Sold auf Walpurgis [1438 Mai I] 60 fl. und jetzt verzehrt zu Basel in die 10 Wochen 1 75 fl., zusammen 165 fl., er bittet um Bezahlung. 1439 Jan. 29 26. Konrad von Weinsberg an Bischof Leonhard von Passau 2: über die Anschläge des Papstes, der Mailänder und der Venediger gegen das Konzil und das Deutsche Reich; fordert ihn auf, 1439 Januar 31 Basel. dieses zur Kenntnis des Königs zu bringen. 1139 Jan. 31 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 conc. ch. Text und Korrekturen von under (Z. 13) an eigenhändig. Adresse Dem hochwirdigen fürsten und heren hern Lenhart bieschof zû Bassaûwe minem lieben heren. 30 mir und andern ist Hochwirdiger furste. min undertenig dinst zuvor. lieber herre. gar treffelichen furkommen 3, wie das der babst, der von Meylant und die Venediger sich mit einander geeint haben sollen, das si bi einander bliben bigestendigt und hilflichen sin sollen, damit sie das helige concilio zu ine und under sie meinen zu bringen und hie zû zertrennen; und damit und dadurch meinen sie auch das helige riche zu trucken und von den Dutschen zu 15 bringen in andere hende. und a sie sollen gesagt haben : es si nicht umb die Dutschen noch uf sie zû buwen, wann kein bestentlich wesen under inne si, als vil geret nach meinung wirt ; meinen einander mit keinen truwen nach unßer b eigen heren ; unßer sin fünf hie gewessen, die in dem mahtbrief4 begriffen sin von unßerm genediegsten heren dem kûnge; der sin zwen under inne nie einig gewessen; und wir haben erst an dem lesten uns des herkennen lassen, daze mins 20 heren dez kûngs genade nit ere. wie und in wellicher masse sie daz geret und das vor in haben, nachdem als mir und meer lûten gesagt ist, daz solt ire hernach wol herfaren grüntlichen. also daz wole not dût, daz min genedister here der kûng sin kûrfürsten alle fürsten geistlichen und weltlichen wol ufsehen, sich getrüwlichen zůsamen tun und daz conzillio wol und vestenklichen hanthaben ; wû daz nit geschiht (got der here der wende dan das), so ist zû vorhten, das der 25 Dûtzschen ere vaste hinweg gen werde und das ez vaste ubel in Dützschen landen sien werde. herumb so nemet sollichen laûfe zû herzen und bringet das follicher an mins heren dez kûnges genade und an sin wissen rete, daz sie das zû dem besten wollen bedenken und fûre sich nemen, als ich nit zwiffel. uch werde daz von ander personnen als treffenlichen oder treffenlicher für- braht dan von mir, wan die meer versten wan ich. wie ez sûst hie stet, mein ich, min here von Lübeck schribe 5 uch dez grûntlichen, wan ich von den vetern vil verstee, daz sie mins heren dez kûngs genaden den kurfürsten und den andern frsten gern zu willen weren, also vere daz dem heilge conzillio sine ere und maht nit genummen wûrde. dût daz beste, daz dût not. ich hoffen uch hernach allerlei in kûrze zû wissen tûn, dazich ûch itz nit geschriben kan. geben zu 1439 Bassel an samstag vor unser lieben frauwen tag lihtmesse anno domini 1439. Conrat etc. Jan. 31 10 35 27. Notariatsinstrument über die Erklärungen des Ebf. Nikolaus von Palermo im Namen der fürstlichen Gesandten und die Entgegnung des Kardinals von Arles in der Generalkongrega- tion. 1439 Februar I Basel. 1439 Febr. 1 Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5104 fol. 169a b cop. ch. In nomine domini amen. per hoc presens publicum instrumentum cunctis pateat evi- 40 denter et sit notum, quod anno a nativitate ejusdem domini millesimo quadringentesimo 1439 tricesimo nono indictione secunda die vero dominica prima mensis februarii sacrosancto Febr. 1 a) Vorl. ursprünglich und haben vor ine, als mir gesagt ist, es si nicht mer umb die Dutschen, wann statt und sie sollen — wann. b) korr. statt iren. c) zu ergänzen das? 45 1 Von Mitte November 1438 bis Ende Januar 1439. 2 Uber dessen Abreise vgl. nr. 18. Auch diesen Brief verzeichnet Konrad in seinem reigister vom 21. April 1439, vgl. S. 57 Z. 55a f. 3 Vgl. nr. 20 und Mon. Conc. 3, 187. 1 nr. 1. 5 Nicht aufgefunden.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 25-27. 69 90 fl. bezahlt hat, Adressat aber nur 60 fl., also 30 fl. schuldig ist, ferner rückständigen Sold auf Walpurgis [1438 Mai I] 60 fl. und jetzt verzehrt zu Basel in die 10 Wochen 1 75 fl., zusammen 165 fl., er bittet um Bezahlung. 1439 Jan. 29 26. Konrad von Weinsberg an Bischof Leonhard von Passau 2: über die Anschläge des Papstes, der Mailänder und der Venediger gegen das Konzil und das Deutsche Reich; fordert ihn auf, 1439 Januar 31 Basel. dieses zur Kenntnis des Königs zu bringen. 1139 Jan. 31 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 conc. ch. Text und Korrekturen von under (Z. 13) an eigenhändig. Adresse Dem hochwirdigen fürsten und heren hern Lenhart bieschof zû Bassaûwe minem lieben heren. 30 mir und andern ist Hochwirdiger furste. min undertenig dinst zuvor. lieber herre. gar treffelichen furkommen 3, wie das der babst, der von Meylant und die Venediger sich mit einander geeint haben sollen, das si bi einander bliben bigestendigt und hilflichen sin sollen, damit sie das helige concilio zu ine und under sie meinen zu bringen und hie zû zertrennen; und damit und dadurch meinen sie auch das helige riche zu trucken und von den Dutschen zu 15 bringen in andere hende. und a sie sollen gesagt haben : es si nicht umb die Dutschen noch uf sie zû buwen, wann kein bestentlich wesen under inne si, als vil geret nach meinung wirt ; meinen einander mit keinen truwen nach unßer b eigen heren ; unßer sin fünf hie gewessen, die in dem mahtbrief4 begriffen sin von unßerm genediegsten heren dem kûnge; der sin zwen under inne nie einig gewessen; und wir haben erst an dem lesten uns des herkennen lassen, daze mins 20 heren dez kûngs genade nit ere. wie und in wellicher masse sie daz geret und das vor in haben, nachdem als mir und meer lûten gesagt ist, daz solt ire hernach wol herfaren grüntlichen. also daz wole not dût, daz min genedister here der kûng sin kûrfürsten alle fürsten geistlichen und weltlichen wol ufsehen, sich getrüwlichen zůsamen tun und daz conzillio wol und vestenklichen hanthaben ; wû daz nit geschiht (got der here der wende dan das), so ist zû vorhten, das der 25 Dûtzschen ere vaste hinweg gen werde und das ez vaste ubel in Dützschen landen sien werde. herumb so nemet sollichen laûfe zû herzen und bringet das follicher an mins heren dez kûnges genade und an sin wissen rete, daz sie das zû dem besten wollen bedenken und fûre sich nemen, als ich nit zwiffel. uch werde daz von ander personnen als treffenlichen oder treffenlicher für- braht dan von mir, wan die meer versten wan ich. wie ez sûst hie stet, mein ich, min here von Lübeck schribe 5 uch dez grûntlichen, wan ich von den vetern vil verstee, daz sie mins heren dez kûngs genaden den kurfürsten und den andern frsten gern zu willen weren, also vere daz dem heilge conzillio sine ere und maht nit genummen wûrde. dût daz beste, daz dût not. ich hoffen uch hernach allerlei in kûrze zû wissen tûn, dazich ûch itz nit geschriben kan. geben zu 1439 Bassel an samstag vor unser lieben frauwen tag lihtmesse anno domini 1439. Conrat etc. Jan. 31 10 35 27. Notariatsinstrument über die Erklärungen des Ebf. Nikolaus von Palermo im Namen der fürstlichen Gesandten und die Entgegnung des Kardinals von Arles in der Generalkongrega- tion. 1439 Februar I Basel. 1439 Febr. 1 Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5104 fol. 169a b cop. ch. In nomine domini amen. per hoc presens publicum instrumentum cunctis pateat evi- 40 denter et sit notum, quod anno a nativitate ejusdem domini millesimo quadringentesimo 1439 tricesimo nono indictione secunda die vero dominica prima mensis februarii sacrosancto Febr. 1 a) Vorl. ursprünglich und haben vor ine, als mir gesagt ist, es si nicht mer umb die Dutschen, wann statt und sie sollen — wann. b) korr. statt iren. c) zu ergänzen das? 45 1 Von Mitte November 1438 bis Ende Januar 1439. 2 Uber dessen Abreise vgl. nr. 18. Auch diesen Brief verzeichnet Konrad in seinem reigister vom 21. April 1439, vgl. S. 57 Z. 55a f. 3 Vgl. nr. 20 und Mon. Conc. 3, 187. 1 nr. 1. 5 Nicht aufgefunden.
Strana 70
70 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. generali Basiliensi durante concilio in ecclesia majori Basiliensi post missam solempnem et consuetam ejusdem sacri concilii reverendis in Christo patribus et dominis dominis Ludovico, tituli sancte Cecilie sancte Romane ecclesie presbitero cardinali Arelatensi vulgariter nuncu- pato, ejusdem sacri concilii presidente, Ludovico patriarcha Aquiligensi ac Cathaniensi Gehen- nensi Aquensi Parmensi Ebroicensi Gracianopolitano Lausanensi Gerundensia episcopis nec- non pluribus patribus et dominis abbatibus magistris doctoribus licenciatis ac aliis prestan- tibus patribus et dominis ejusdem sacri concilii suppositis in loco, quo generales congregaciones ac sessiones ipsius sacri concilii celebrari solent, convenientibus et in locis consuetis unacum reverendis in Christo patribus et dominis serenissimorum regum principum et dominorum infrascriptorum ambasiatoribus simul consedentibus reverendissimi ac reverendi in Christo 10 patres et domini Johannes Lubicensis serenissimi ac gloriosissimi domini Alberti Romanorum regis, Philippus archiepiscopus Turonensis et Johannes episcopus Trecensis cum eorum collegis Christianissimi principis domini Karoli regis Francie, Alvarus Conchensis et Johannes Ebroi- censis episcopi serenissimi principis domini Johannis regis Castelle et Legionis, Nycholaus archiepiscopus Panormitanus et Julianus episcopus Rosanensis serenissimi domini Alfonsi 15 regis Aragonie, Henricus Leubing legum doctor reverendissimi ac illustrissimi domini Theode- rici Maguntinensis archiepiscopi cancellarius, Tylmannus prepositus sancti Florini reverendis- simi domini Theoderici archiepiscopi Coloniensis, Hugo Dorre reverendissimi ac illustrissimi domini archiepiscopi Trevereusis, Franciscus archiepiscopus Mediolanensis et alii ejus college illustrissimi domini Philippi Mariaanglus ducis Mediolanensis, solempnes ambaciatores et 20 consedentes in eodem loco, omnes simul per organum reverendissimi in Christo patris ac domini domini archiepiscopi Panormitani prelibati proposuerunt solempnissime accepto pro thematel : „fiat pax in virtute tua“, quod quidem thema magnifice ac cum auctoritatibus et racionibus tam juris divini quam humani laudando pacem deductum extitit; subjunxitque idem reverendissimus dominus archiepiscopus Panormitanus nomine omnium qui supra pro- 25 ponens atque caritative persuasit electionem alterius loci pro concilio fiendam ad bonum ipsius pacis habende utilimam, immo verius quodam modo necessariam fore. dixit eciam ulterius, quod hoc sacrum Basiliense concilium per prefatos serenissimos reges principes et prelatos re- cognoscitur humiliter tamquam illud, quod universalem atque catholicam ecclesiam representat, debetque merito ipsum sacrum concilium et patres ac supposita ejusdem multum letariet exultari so in domino deo Jhesu Christo, quia domini eorum prefati sunt illi, qui semper ipsum sacrum concilium confoverunt et venerati sunt et ita sincero corde et cum devocione intendunt ipsum et ejus auctoritatem confovere atque defendere totis eorum conatibus. verum etsi ipsi domini pro bono ipsius desideratissime pacis se interponebant b et premissa peterent, de eorum tamen intencione erat, quod semper fides et ipsius ecclesie auctoritas, quantum in eis fuit, illesa 35 remaneat. et ita in eodem voto et una fide omnes, ut ceteris audientibus et nihil in contrarium murmurantibus sive reclamantibus asserebat et affirmabat, persistebant et concurrebant. item intimavit idem reverendissimus dominus archiepiscopus proponens recessum prefatorum ambaciatorum dominorum electorum ad partes, ut dixit, de jussu ipsorum, non quidem ex eo, quod ipsi de sacro concilio hujusmodi male contenti recederent, sed quia necessitas ad hujus- 40 modi recessum eos compellebat; offerebantque et pollicebantur se pro statu et honore ipsius Basiliensis concilii verbo et opere laboraturos. item prefatus reverendissimus dominus archiepiscopus proponens tam ex parte ipsorum sic recedere volencium quam ceterorum omnium prefatorum ambaciatorum rogavit et supplicavit pro eorum celeri expedicione et responsione danda per sacrum concilium ad cedulam2 ipsorum ambaciatorum; et ipsa talis 45 esset responsio, per quam non debeant aut possint patres ipsius sacri concilii de non volendo hujusmodi pacem benedictam in aliquo notari. item ex parte omnium ambasiatorum rogavit ipse dominus archiepiscopus proponens, quod ex parte ipsius concilii mitterentur a) em. aus Germidensi. b) sic. 5 1 Psalm 121, 7. nr. 22. 50
70 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. generali Basiliensi durante concilio in ecclesia majori Basiliensi post missam solempnem et consuetam ejusdem sacri concilii reverendis in Christo patribus et dominis dominis Ludovico, tituli sancte Cecilie sancte Romane ecclesie presbitero cardinali Arelatensi vulgariter nuncu- pato, ejusdem sacri concilii presidente, Ludovico patriarcha Aquiligensi ac Cathaniensi Gehen- nensi Aquensi Parmensi Ebroicensi Gracianopolitano Lausanensi Gerundensia episcopis nec- non pluribus patribus et dominis abbatibus magistris doctoribus licenciatis ac aliis prestan- tibus patribus et dominis ejusdem sacri concilii suppositis in loco, quo generales congregaciones ac sessiones ipsius sacri concilii celebrari solent, convenientibus et in locis consuetis unacum reverendis in Christo patribus et dominis serenissimorum regum principum et dominorum infrascriptorum ambasiatoribus simul consedentibus reverendissimi ac reverendi in Christo 10 patres et domini Johannes Lubicensis serenissimi ac gloriosissimi domini Alberti Romanorum regis, Philippus archiepiscopus Turonensis et Johannes episcopus Trecensis cum eorum collegis Christianissimi principis domini Karoli regis Francie, Alvarus Conchensis et Johannes Ebroi- censis episcopi serenissimi principis domini Johannis regis Castelle et Legionis, Nycholaus archiepiscopus Panormitanus et Julianus episcopus Rosanensis serenissimi domini Alfonsi 15 regis Aragonie, Henricus Leubing legum doctor reverendissimi ac illustrissimi domini Theode- rici Maguntinensis archiepiscopi cancellarius, Tylmannus prepositus sancti Florini reverendis- simi domini Theoderici archiepiscopi Coloniensis, Hugo Dorre reverendissimi ac illustrissimi domini archiepiscopi Trevereusis, Franciscus archiepiscopus Mediolanensis et alii ejus college illustrissimi domini Philippi Mariaanglus ducis Mediolanensis, solempnes ambaciatores et 20 consedentes in eodem loco, omnes simul per organum reverendissimi in Christo patris ac domini domini archiepiscopi Panormitani prelibati proposuerunt solempnissime accepto pro thematel : „fiat pax in virtute tua“, quod quidem thema magnifice ac cum auctoritatibus et racionibus tam juris divini quam humani laudando pacem deductum extitit; subjunxitque idem reverendissimus dominus archiepiscopus Panormitanus nomine omnium qui supra pro- 25 ponens atque caritative persuasit electionem alterius loci pro concilio fiendam ad bonum ipsius pacis habende utilimam, immo verius quodam modo necessariam fore. dixit eciam ulterius, quod hoc sacrum Basiliense concilium per prefatos serenissimos reges principes et prelatos re- cognoscitur humiliter tamquam illud, quod universalem atque catholicam ecclesiam representat, debetque merito ipsum sacrum concilium et patres ac supposita ejusdem multum letariet exultari so in domino deo Jhesu Christo, quia domini eorum prefati sunt illi, qui semper ipsum sacrum concilium confoverunt et venerati sunt et ita sincero corde et cum devocione intendunt ipsum et ejus auctoritatem confovere atque defendere totis eorum conatibus. verum etsi ipsi domini pro bono ipsius desideratissime pacis se interponebant b et premissa peterent, de eorum tamen intencione erat, quod semper fides et ipsius ecclesie auctoritas, quantum in eis fuit, illesa 35 remaneat. et ita in eodem voto et una fide omnes, ut ceteris audientibus et nihil in contrarium murmurantibus sive reclamantibus asserebat et affirmabat, persistebant et concurrebant. item intimavit idem reverendissimus dominus archiepiscopus proponens recessum prefatorum ambaciatorum dominorum electorum ad partes, ut dixit, de jussu ipsorum, non quidem ex eo, quod ipsi de sacro concilio hujusmodi male contenti recederent, sed quia necessitas ad hujus- 40 modi recessum eos compellebat; offerebantque et pollicebantur se pro statu et honore ipsius Basiliensis concilii verbo et opere laboraturos. item prefatus reverendissimus dominus archiepiscopus proponens tam ex parte ipsorum sic recedere volencium quam ceterorum omnium prefatorum ambaciatorum rogavit et supplicavit pro eorum celeri expedicione et responsione danda per sacrum concilium ad cedulam2 ipsorum ambaciatorum; et ipsa talis 45 esset responsio, per quam non debeant aut possint patres ipsius sacri concilii de non volendo hujusmodi pacem benedictam in aliquo notari. item ex parte omnium ambasiatorum rogavit ipse dominus archiepiscopus proponens, quod ex parte ipsius concilii mitterentur a) em. aus Germidensi. b) sic. 5 1 Psalm 121, 7. nr. 22. 50
Strana 71
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 27-28. 71 1439 Febr. 1 ambaciatores ad ipsam dietam, que, ut dicebat, de proximo tenenda erat in Franckfordia; et ulterius, quod ipsis mittendis ambaciatoribus daretur plenum atque amplissimum mandatum ad pacem hujusmodi deo duce consequendam; et subjunxit, quod tales instructiones parte sacri concilii dari possent, quod timendum non esset de aliquo committendo, quod aliquo 5 modo cedere posset in dampnum seu displicenciam ipsius sacri concilii. et alia quamplurima valde laudabilia ad honorem et bonum ipsius sacri concilii tenenda dixit et proposuit idem reverendissimus archiepiscopus proponens palam ac notorie et alta ac intelligibili vocel. qua quidem facta proposicione solempni reverendissimus dominus cardinalis Arelatensis presidens sacri concilii antefatus ex parte ipsius sacri concilii prefatis omnibus et singulis 10 dominis ambaciatoribus nominibus dominorum suorum de hujusmodi salubri persuasione ad pacem ac eciam de recognicione ipsius sacri concilii ecclesiam a universam atque catholicam representantis ac ejus auctoritatis necnon de aliis bonis exhortacionibus et persuasionibus Hierüber ersuchten um ein Instrument venerabiles regraciatus fuit ac alia fecit consueta 2. et discreti viri domini et magistri Hugo Barardi et Johannes Sliczenrode ejusdem sacri concilii Geschehen presentibus ad hoc venerabilibus et circumspectis viris dominis 15 promotores. Luppo Valasci de Portugalia et Henrico de Judeis legum doctoribus, fratre Bernardo Serra serenissimi regis Aragonie eleomosinario sacre theologie professore, Enea de Senis litterarum sacri concilii scriptore unacum pluribus aliis testibus fidedignis. Unterschriften nur an- gedeutet: Johannes Dieulifist etc. sacri Basiliensis concilii scriba und Mychael Galteri etc. 20 sacri Basiliensis concilii notarius et scriba. 28. Papst Eugen an gen. Fürsten einzeln: begründet die Verlegung des Konzils von Ferrara nach Florenz; mögen das Konzil durch Gesandte und Prälaten beschicken. 1439 Februar I Florenz. An Hzg. Friedrich von Sachsen: D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 164ab cop. ch. Registratur- unterschrift Bourdonis. Vermerke unten Presentata in Rochlitz; oben presentata 1439. An Kg. Erich von Dänemark: coll. Rom Arch. Vat. Reg. 367 fol. 67ab cop. ch. Vermerk unten Similiter scriptum est regi Scocie, Ludovico comiti palatino Reni et duci Bavarie, marchioni Brandenburgensi, duci Saxonie, Maguntino Coloniensi Treverensi archiepiscopis3 mutatis mutandis. Die textlichen Ab- weichungen betreffen nur die Formalien (Titel usw.); sie sind von uns deshalb weggelassen worden. An Hzg. Amadeus von Savoyen: in Turin Staats-A. Materia eccl. cat. 45 mezzo 12 nr. 15 or. mb. lit. 30 cl. c. bulla plumbea pend. Abweichendes Datum 1438 6. kal. febr. pont. 8 [1439 Januar 27]; Registratur- unterschrift de Urbino. Gedruckt: Raynald, Annal. eccl. 1439 § 3 und Hardouin 9, 859 (beide nach Rom). Erwähnt: Perouse S. 307 Anm. 3 (nach Turin); Datum abweichend 22. Februar. a) ergänzt. 25 1439 Febr. 1 1 Vgl. dazu die Erzählung Segovias: Panormitanus archiepiscopus illorum nomine proposuit gracias agens patribus pro diligencia in deputacionibus et per deputatos habita super cedula eorum. patres autem confortans dicebat eos debere esse constantes, 40 quoniam principes omnes intenderent ad favorem concilii. at vero, quia per Romanorum regem dieta indiceretur tenenda Francfordie super factis ecclesie, rogabant mitti per concilium oratores cum pleno mandato, quibus poterant dari ad partem limitate 45 instrucciones; quodque tempore medio per conci- lium aliquid non fieret in processu pape aut quo- rumque suorum. (Mon. Con. 3, 216.) 2 Dazu vgl. Segovias Erzählung: Presidens autem concilii ad prima respondebat generaliter; sed quod 50 de supersedendo pertineret ad concilium respondere, ad cujus responsionem attendere deberent, non vero ad dicta particularium personarum, eciamsi in depu- tacionibus vel alias de ipsorum cedula obloquerentur. subjiciebat autem prefatus presidens sermone multo aggravans, quam ingratum molestumque fore deberet oratoribus ipsis, quod eisdem laborantibus pro pace ecclesie [Vorl. ejus] ac celebracione concilii ex congre- gacione sua et Basiliensi synodo altero in loco futura papa eis inavisatis transtulerat se ac congrega- cionem suam a Ferraria in Florenciam, pre illa distante longius a nacione Germanie, in qua pro- curabant concilium celebrare. (Mon. Conc. 3, 216.) Unter die dicta particularium personarum eciamsi in deputacionibus ist auch wohl das S. 66 Z. 41b ff. er- wähnie Gutachten Ragusas einzureihen. 3 Die an die Kurfürsten gerichteten Ausfertigungen gedachte der Erzbischof von Tarent als Führer der in Deutschland weilenden päpstlichen Gesandtschaft den Empfängern auf dem Tag zu Frankfurt zu über- reichen. Da sich dies als unmöglich erwies, wurden sie, wie man aus nr. 66 schließen darf, in den Tagen um den 25. April den Kurfürsten mit einem Begleit- schreiben zugeschickt. 35
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 27-28. 71 1439 Febr. 1 ambaciatores ad ipsam dietam, que, ut dicebat, de proximo tenenda erat in Franckfordia; et ulterius, quod ipsis mittendis ambaciatoribus daretur plenum atque amplissimum mandatum ad pacem hujusmodi deo duce consequendam; et subjunxit, quod tales instructiones parte sacri concilii dari possent, quod timendum non esset de aliquo committendo, quod aliquo 5 modo cedere posset in dampnum seu displicenciam ipsius sacri concilii. et alia quamplurima valde laudabilia ad honorem et bonum ipsius sacri concilii tenenda dixit et proposuit idem reverendissimus archiepiscopus proponens palam ac notorie et alta ac intelligibili vocel. qua quidem facta proposicione solempni reverendissimus dominus cardinalis Arelatensis presidens sacri concilii antefatus ex parte ipsius sacri concilii prefatis omnibus et singulis 10 dominis ambaciatoribus nominibus dominorum suorum de hujusmodi salubri persuasione ad pacem ac eciam de recognicione ipsius sacri concilii ecclesiam a universam atque catholicam representantis ac ejus auctoritatis necnon de aliis bonis exhortacionibus et persuasionibus Hierüber ersuchten um ein Instrument venerabiles regraciatus fuit ac alia fecit consueta 2. et discreti viri domini et magistri Hugo Barardi et Johannes Sliczenrode ejusdem sacri concilii Geschehen presentibus ad hoc venerabilibus et circumspectis viris dominis 15 promotores. Luppo Valasci de Portugalia et Henrico de Judeis legum doctoribus, fratre Bernardo Serra serenissimi regis Aragonie eleomosinario sacre theologie professore, Enea de Senis litterarum sacri concilii scriptore unacum pluribus aliis testibus fidedignis. Unterschriften nur an- gedeutet: Johannes Dieulifist etc. sacri Basiliensis concilii scriba und Mychael Galteri etc. 20 sacri Basiliensis concilii notarius et scriba. 28. Papst Eugen an gen. Fürsten einzeln: begründet die Verlegung des Konzils von Ferrara nach Florenz; mögen das Konzil durch Gesandte und Prälaten beschicken. 1439 Februar I Florenz. An Hzg. Friedrich von Sachsen: D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 164ab cop. ch. Registratur- unterschrift Bourdonis. Vermerke unten Presentata in Rochlitz; oben presentata 1439. An Kg. Erich von Dänemark: coll. Rom Arch. Vat. Reg. 367 fol. 67ab cop. ch. Vermerk unten Similiter scriptum est regi Scocie, Ludovico comiti palatino Reni et duci Bavarie, marchioni Brandenburgensi, duci Saxonie, Maguntino Coloniensi Treverensi archiepiscopis3 mutatis mutandis. Die textlichen Ab- weichungen betreffen nur die Formalien (Titel usw.); sie sind von uns deshalb weggelassen worden. An Hzg. Amadeus von Savoyen: in Turin Staats-A. Materia eccl. cat. 45 mezzo 12 nr. 15 or. mb. lit. 30 cl. c. bulla plumbea pend. Abweichendes Datum 1438 6. kal. febr. pont. 8 [1439 Januar 27]; Registratur- unterschrift de Urbino. Gedruckt: Raynald, Annal. eccl. 1439 § 3 und Hardouin 9, 859 (beide nach Rom). Erwähnt: Perouse S. 307 Anm. 3 (nach Turin); Datum abweichend 22. Februar. a) ergänzt. 25 1439 Febr. 1 1 Vgl. dazu die Erzählung Segovias: Panormitanus archiepiscopus illorum nomine proposuit gracias agens patribus pro diligencia in deputacionibus et per deputatos habita super cedula eorum. patres autem confortans dicebat eos debere esse constantes, 40 quoniam principes omnes intenderent ad favorem concilii. at vero, quia per Romanorum regem dieta indiceretur tenenda Francfordie super factis ecclesie, rogabant mitti per concilium oratores cum pleno mandato, quibus poterant dari ad partem limitate 45 instrucciones; quodque tempore medio per conci- lium aliquid non fieret in processu pape aut quo- rumque suorum. (Mon. Con. 3, 216.) 2 Dazu vgl. Segovias Erzählung: Presidens autem concilii ad prima respondebat generaliter; sed quod 50 de supersedendo pertineret ad concilium respondere, ad cujus responsionem attendere deberent, non vero ad dicta particularium personarum, eciamsi in depu- tacionibus vel alias de ipsorum cedula obloquerentur. subjiciebat autem prefatus presidens sermone multo aggravans, quam ingratum molestumque fore deberet oratoribus ipsis, quod eisdem laborantibus pro pace ecclesie [Vorl. ejus] ac celebracione concilii ex congre- gacione sua et Basiliensi synodo altero in loco futura papa eis inavisatis transtulerat se ac congrega- cionem suam a Ferraria in Florenciam, pre illa distante longius a nacione Germanie, in qua pro- curabant concilium celebrare. (Mon. Conc. 3, 216.) Unter die dicta particularium personarum eciamsi in deputacionibus ist auch wohl das S. 66 Z. 41b ff. er- wähnie Gutachten Ragusas einzureihen. 3 Die an die Kurfürsten gerichteten Ausfertigungen gedachte der Erzbischof von Tarent als Führer der in Deutschland weilenden päpstlichen Gesandtschaft den Empfängern auf dem Tag zu Frankfurt zu über- reichen. Da sich dies als unmöglich erwies, wurden sie, wie man aus nr. 66 schließen darf, in den Tagen um den 25. April den Kurfürsten mit einem Begleit- schreiben zugeschickt. 35
Strana 72
72 Kongreß zu Mainz März und April 1439. Eugenius episcopus servus servorum dei dilecto filio nobili viro Friderico duci Saxonie salutem et apostolicam benedictionem. cum varie nobis multiplicesque semper hactenus incubuerint sollicitu- dines ad commissum desuper officium pastoralis cure gregis dominici debite exequendum, magna et omni ex parte laudabilis sollicitudo est visa circa rem unionis Orientalis ecclesie cum Occidentali ecclesia, que pro dei miseracione nostris temporibus est oblata, ad quam tractandam, ut dudum jam feliciter cepimus, unionem ac ipso domino et deo nostro propicio obtinendam totis animi et corporis viribus properamus. et licet multos hactenus in ea re perpessi fuerimus labores, pluribus tamen anteactis mensibus immixta laboribus ipsis multa ob supervenientem in civitate Ferrariensi pestem 1 subiimus eciam mortis pericula, quam vigentem ac continuo invalescentem multis ac pene omnibus in eo loco pro ycomenico concilio existentibus a locum alium propter hoc desiderantibus ea racione declinare supersedimus, ut, si forte per hiemis adventum, ut verisimile erat, ea cessaret pestis, inchoatam hujusmodi unionem Orientalis ecclesie in loco, ubi cepta fuerat, ad optatum finem perduceremus. cum vero ea pestis per ipsam hiemem ut antea perseveraret nullique ammodo dubium videretur, quin per verb et estatem continuo invalesceret, ne tantum et diebus nostris inconparabile bonum ex hujusmodi morbo pestis intercipi aut aliquo modo turbari posset et liberum esset omnibus pro dei gloria in hoc ycomenico concilio in vinea domini Sabaoth cola- 15 borandi nobiscum, utriusque Occidentalis et Orientalis ecclesie accedente consensu dictum sacrum ycomeni- cum concilium, prout ex copia translacionis 2, quam hic mittimus interclusam, videre poteris, transtulimus ad civitatem Florentinam, locum quidem ad id idoneum et semper alias, quociens de ipso futuro concilio tractatum fuit, nominatum tanquam omnibus nacionibus et populis, ut audiebamus, valde gratum. ea autem translacione facta et cedulis de nostro et Romane ecclesie discessu ex more publico in loco affixis 20 11439 iter ingressi tandem duce domino ipsam Florentinam civitatem presenti die applicuimus, ubi magna cum Febr. Il cleri et populi alacritate suscepti fuimus, quod tue nobilitati ad gaudium facimus notum, eandem in domino exhortantes, ut, postquam ceptum pridem pro dicta unione Orientalis ecclesie aliisque maximis in dei ecclesia bonis operibus concilium ycomenicum auctore deo est in loco salubri tuto libero et omnibus populis nacionibusque grato, tuos oratores ad id mittere ac prelatos in tuis dominiis constitutos, ut 25 veniant, hortari velis, ne per tuam excellenciam aliqualiter desit, quin utriusque ecclesie unio cum ceteris sanctis operibus inchoatis feliciter perficiantur. datum Florencie anno incarnacionis dominice 1439 Febr. 1 tricesimo octavo3 kalendis februarii pontificatus nostri anno octavo. 5 10 1439 Febr. 1 1439 29. Verhandlungen zwischen den fürstlichen Gesandten und den Deputierten des Konzils über Febr. 2 den fürstlichen Vorschlag Inr. 22J. (Nach Segovia.) 1439 Februar 2 bis 9 Basel. bis 9 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 65ab (lib. 14 cap. 16) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 55ab cop. mb. Ferner in den anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 217-219. 30 [ Feb. 6] Am 2. Februar übergab die Konzilskommission1 den Gesandten ihre Bemerkungen, glosas5, zu deren 35 Vorschlag vom 14. Januar 6. Dabei bemerkten der Erzbischof von Lyon und der Bischof von Vich, daß die Deputierten in vielem ihnen zustimmen könnten; ihre Bemerkungen seien keine festen Beschlüsse, vielmehr würden sie erst den Deputationen zur Beschlußfassung vorgelegt. Darauf antwortete der Erzbischof von Palermo im allgemeinen. Nach 4 Tagen wurden die Verhandlungen aufgenommen". Der Erzbischof von Palermo wies darauf hin, daß die Vorschläge der fürstlichen Gesandten (dem Konzil) zwar leicht erscheinen, vom Papst aber als parteiisch abgelehnt werden könnten; die Kommission möge sich mit dem Gesandtenvorschlag zufrieden geben. nam addiciones sive glose videbantur nimis dure et impracticabiles; essent quasi 80 particule; sed nollet tangere omnes nisi principales, contra quas militare racio videbatur. commemorabat autem 19, singulis obiciendo aliquod inconveniens et quod, prout sibi videretur, plures sibi invicem contradicerent. Dann verwahrte er sich eben gegen diese Methode der Glossierung und verlangte, quod fieret responsio eis per con- cilium, qualem daret, talem suscepturis et prosecuturis apud papam; aber ihren eigenen Vorschlag abzuändern, sci den Gesandten unmöglich, da viele der Deutschen Gesandten das Konzil verlassen hätten et quia statim mis- sissent illam [cedulam] ad papam s. 40 45 a) D add. et. b) D verem. 1 Uber die wahren Gründe vgl. Hefele 7, 694 f. 2 Dekret der 16. Session vom 10. Januar 1439; vgl. Hardouin 9, 858 f.; Mon. Conc. 3, 217; Hefele 7, 696. 3 Jahreszahl erklärt sich aus dem Annunciationsstil. Zur Einsetzung dieser Kommission vgl. S. 65 Anm. 5. 5 Vgl. S. 65 Z. 30 ff. u. 51a ff. 6 nr. 22. Ob in der Generalkongregation dieses Tages, er- scheint fraglich; im Protokoll Hüglins findet sich kein entsprechender Eintrag. 8 Vgl. S. 86 Z. 9 ff. 55
72 Kongreß zu Mainz März und April 1439. Eugenius episcopus servus servorum dei dilecto filio nobili viro Friderico duci Saxonie salutem et apostolicam benedictionem. cum varie nobis multiplicesque semper hactenus incubuerint sollicitu- dines ad commissum desuper officium pastoralis cure gregis dominici debite exequendum, magna et omni ex parte laudabilis sollicitudo est visa circa rem unionis Orientalis ecclesie cum Occidentali ecclesia, que pro dei miseracione nostris temporibus est oblata, ad quam tractandam, ut dudum jam feliciter cepimus, unionem ac ipso domino et deo nostro propicio obtinendam totis animi et corporis viribus properamus. et licet multos hactenus in ea re perpessi fuerimus labores, pluribus tamen anteactis mensibus immixta laboribus ipsis multa ob supervenientem in civitate Ferrariensi pestem 1 subiimus eciam mortis pericula, quam vigentem ac continuo invalescentem multis ac pene omnibus in eo loco pro ycomenico concilio existentibus a locum alium propter hoc desiderantibus ea racione declinare supersedimus, ut, si forte per hiemis adventum, ut verisimile erat, ea cessaret pestis, inchoatam hujusmodi unionem Orientalis ecclesie in loco, ubi cepta fuerat, ad optatum finem perduceremus. cum vero ea pestis per ipsam hiemem ut antea perseveraret nullique ammodo dubium videretur, quin per verb et estatem continuo invalesceret, ne tantum et diebus nostris inconparabile bonum ex hujusmodi morbo pestis intercipi aut aliquo modo turbari posset et liberum esset omnibus pro dei gloria in hoc ycomenico concilio in vinea domini Sabaoth cola- 15 borandi nobiscum, utriusque Occidentalis et Orientalis ecclesie accedente consensu dictum sacrum ycomeni- cum concilium, prout ex copia translacionis 2, quam hic mittimus interclusam, videre poteris, transtulimus ad civitatem Florentinam, locum quidem ad id idoneum et semper alias, quociens de ipso futuro concilio tractatum fuit, nominatum tanquam omnibus nacionibus et populis, ut audiebamus, valde gratum. ea autem translacione facta et cedulis de nostro et Romane ecclesie discessu ex more publico in loco affixis 20 11439 iter ingressi tandem duce domino ipsam Florentinam civitatem presenti die applicuimus, ubi magna cum Febr. Il cleri et populi alacritate suscepti fuimus, quod tue nobilitati ad gaudium facimus notum, eandem in domino exhortantes, ut, postquam ceptum pridem pro dicta unione Orientalis ecclesie aliisque maximis in dei ecclesia bonis operibus concilium ycomenicum auctore deo est in loco salubri tuto libero et omnibus populis nacionibusque grato, tuos oratores ad id mittere ac prelatos in tuis dominiis constitutos, ut 25 veniant, hortari velis, ne per tuam excellenciam aliqualiter desit, quin utriusque ecclesie unio cum ceteris sanctis operibus inchoatis feliciter perficiantur. datum Florencie anno incarnacionis dominice 1439 Febr. 1 tricesimo octavo3 kalendis februarii pontificatus nostri anno octavo. 5 10 1439 Febr. 1 1439 29. Verhandlungen zwischen den fürstlichen Gesandten und den Deputierten des Konzils über Febr. 2 den fürstlichen Vorschlag Inr. 22J. (Nach Segovia.) 1439 Februar 2 bis 9 Basel. bis 9 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 65ab (lib. 14 cap. 16) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 55ab cop. mb. Ferner in den anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 217-219. 30 [ Feb. 6] Am 2. Februar übergab die Konzilskommission1 den Gesandten ihre Bemerkungen, glosas5, zu deren 35 Vorschlag vom 14. Januar 6. Dabei bemerkten der Erzbischof von Lyon und der Bischof von Vich, daß die Deputierten in vielem ihnen zustimmen könnten; ihre Bemerkungen seien keine festen Beschlüsse, vielmehr würden sie erst den Deputationen zur Beschlußfassung vorgelegt. Darauf antwortete der Erzbischof von Palermo im allgemeinen. Nach 4 Tagen wurden die Verhandlungen aufgenommen". Der Erzbischof von Palermo wies darauf hin, daß die Vorschläge der fürstlichen Gesandten (dem Konzil) zwar leicht erscheinen, vom Papst aber als parteiisch abgelehnt werden könnten; die Kommission möge sich mit dem Gesandtenvorschlag zufrieden geben. nam addiciones sive glose videbantur nimis dure et impracticabiles; essent quasi 80 particule; sed nollet tangere omnes nisi principales, contra quas militare racio videbatur. commemorabat autem 19, singulis obiciendo aliquod inconveniens et quod, prout sibi videretur, plures sibi invicem contradicerent. Dann verwahrte er sich eben gegen diese Methode der Glossierung und verlangte, quod fieret responsio eis per con- cilium, qualem daret, talem suscepturis et prosecuturis apud papam; aber ihren eigenen Vorschlag abzuändern, sci den Gesandten unmöglich, da viele der Deutschen Gesandten das Konzil verlassen hätten et quia statim mis- sissent illam [cedulam] ad papam s. 40 45 a) D add. et. b) D verem. 1 Uber die wahren Gründe vgl. Hefele 7, 694 f. 2 Dekret der 16. Session vom 10. Januar 1439; vgl. Hardouin 9, 858 f.; Mon. Conc. 3, 217; Hefele 7, 696. 3 Jahreszahl erklärt sich aus dem Annunciationsstil. Zur Einsetzung dieser Kommission vgl. S. 65 Anm. 5. 5 Vgl. S. 65 Z. 30 ff. u. 51a ff. 6 nr. 22. Ob in der Generalkongregation dieses Tages, er- scheint fraglich; im Protokoll Hüglins findet sich kein entsprechender Eintrag. 8 Vgl. S. 86 Z. 9 ff. 55
Strana 73
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 28-30. 73 25 Damit schienen Verhandlungen auf Grund des glossierten Gesandtenvorschlags nicht möglich. Der 1439 Febr. 2 Bischof von Vich beschränkte sich deshalb zwei Tage später darauf, ohne auf die Darlegungen des Erzbischofs bis 9 von Palermo eigentlich zu antworten, raciones et motiva circa glosas et modificaciones darzulegen; vor allem, Febr. 8] quod necesse primum foret papam recognoscere Basilee fuisse et esse concilium generale. In der Generalkongregation des folgenden Tages erklärte der Erzbischof von Tours im Namen der Ge- sandten: percepisse oratores quosdam ex patribus in deputacionibus moleste tulisse verbum „ordinaciones positum in cedula eorum 1, velut avisassent decreta concilii tollenda. notificabat autem illam non fuisse eorum intencionem unico verbo tolli decreta debere pertinencia ad reformacionem ecclesie, pro quibus tantopere diucius laboratum extiterat; sed intellexissent de decretis tangentibus processum pape; quia 10 jam inter se concordaverant removendum fore verbum illud ex cedula eorum. Uber die rechtliche Be- deutung des Ausdrucks „ordinaciones“ entspann sich dann eine erregte Auseinandersetzung zwischen dem Erzbischof von Palermo und dem Bischof von Vich. Der Erzbischof von Lyon dankte den Gesandten für die Streichung des Ausdrucks „ordinaciones"; da nun aber die Fürsten alle mit dem Konzil darin einig seien, daß der Papst das Konzil nicht habe auflösen können, sondern daß zu Basel immer noch das wahre 15 und rechtmäßige allgemeine Konzil bestehe — etenim Romanorum rex suscepisset illud in proteccionem suam et diebus hiis magnificum dedisset ei protectorem suique ac tocius Germanie oratores de legitimitate concilii illorum nomine publice professi fuissent; weiter führte er noch Maßnahmen der Könige von Frank- reich, Kastilien und Aragon, sowie des Herzogs von Mailand als Beweise für die Anerkennung des Konzils an, — da also die Fürsten das Konzil anerkennen würden, so müßten es die Gesandten auch tun, quod in 20 cedula eorum videretur adicienda hujusmodi professio Basilee fuisse et esse generale concilium universalem Dann gab der Bischof von Cuenza eine Erklärung über seine Stellung zum ecclesiam representans. Konzil ab, die einige Unruhe hervorrief. cardinalis Arelatensis dicebat regraciandum oratoribus esse, sed avisamentum deputatorum2 quam necessarium fore. verbis cujus tumultu cessante pacifice conclusum est dandam esse potestatem deputatis formandi sub nomine concilii responsionem ad cedulam dictorum oratorum, prout expedire intelligerent conservande auctoritati ecclesie et conciliorum effectualique reforma- cioni in capite et in membris, utque nominarent oratores ad dietam Francfordie illis concessuri op- portunas facultates, quodque relacionem facerent in deputacionibus de omnibus gestis inter ipsos et oratores principum 3. 30 30. Papst Eugen an Hzg. [Philipp] von Mailand: dankt für seine Bemühungen in Basel; legt ihm 1439 Febr. 12 die Abberufung seiner Prälaten und Kleriker von dort nahe u.a. 1439 Februar 12 Florenz. Aus Rom Arch. Vat. Reg. 367 fol. 133b-134a cop. ch. Vermerk oben Duci Mediolano. Gedruckt: Valois 2, 157 Anm. I ebendaher. Dilecte fili salutem. per literas nobilitatis tue ac eciam ex plurium relacione intelleximus te per prelatos et alios tui dominii clericos apud eos qui in Basilea remanserunt multa conservacioni 35 unionis et pacis in universali ecclesia operatum esse hactenus et continuo operari. quod quidem faciens et rem deo valde gratam et honori tuo congruentem operaris. ad quod eciam posthac efficiendum eandem nobilitatem in domino exhortamur. fuisset autem nobis gratius, si eo tempore, quo legati ac presi- dentes nostri de Basilea recesserunts, et tui eciam recessissent et ad ycumenicum Ferrariense concilium accessissent. nam ea, que tu illic ad bonum finem operaris, alii qui illic sunt in contrarium effectum 40 assumunt. Dem Magister Ludwig von Rom, von dem Du uns schreibst", werden wir eine Pension von 1000 Kammergulden auf 4 Abteien in Deinem Gebiet anweisen und ihm gemäß Deiner Bitte die nächste frei- Auf Dein Memorials antworten wir nur, daß wir werdende Prälatur in Deinem Territorium reservieren. den Boten des Magister Ludwig votive expeditum zurückgefertigt haben, literis--- concordie" penes--- Julianum --- cardinalem1° remanentibus. Einzelheiten wird Dir Branda episcopus Portuensis 11 mit- 45 teilen. quod autem prefatus Ludovicus talis sit erga statum et honorem nostrum et sedis apostolice, qualem ipsum esse ac fore affirmas, ac ut alii tui dominii prelati et clerici inde discedant, deinceps ad dat. Florencie 12 februarii anno 8. tuam curam fidem et solicitudinem pertinebit. 1439 Eebr. 12 1 nr. 22; bes. S. 62 Z. 28. 2 nr. 12. 50 3 Ein diese Punkte umfassendes avisamentum des Kardinals von Arles wurde am 12. Februar in der allgemeinen Deputation angenommen (Conc. Bas. 6, 327 Z. 31 bis 328 Z. 27). 4 Nicht aufgefunden. 5 Vgl. S. 56 Z. 34 ff. Vgl. Hefele 7, 657. Nicht aufgefunden; vgl. Valois, 2, 158, Anm. I. Nicht aufgefunden. Was ist darunter zu verstehen? Julianus de Cesarini. 11 Branda de Castillione. 6 9 10 Deutsche Reichstags-Akten XIV 10
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 28-30. 73 25 Damit schienen Verhandlungen auf Grund des glossierten Gesandtenvorschlags nicht möglich. Der 1439 Febr. 2 Bischof von Vich beschränkte sich deshalb zwei Tage später darauf, ohne auf die Darlegungen des Erzbischofs bis 9 von Palermo eigentlich zu antworten, raciones et motiva circa glosas et modificaciones darzulegen; vor allem, Febr. 8] quod necesse primum foret papam recognoscere Basilee fuisse et esse concilium generale. In der Generalkongregation des folgenden Tages erklärte der Erzbischof von Tours im Namen der Ge- sandten: percepisse oratores quosdam ex patribus in deputacionibus moleste tulisse verbum „ordinaciones positum in cedula eorum 1, velut avisassent decreta concilii tollenda. notificabat autem illam non fuisse eorum intencionem unico verbo tolli decreta debere pertinencia ad reformacionem ecclesie, pro quibus tantopere diucius laboratum extiterat; sed intellexissent de decretis tangentibus processum pape; quia 10 jam inter se concordaverant removendum fore verbum illud ex cedula eorum. Uber die rechtliche Be- deutung des Ausdrucks „ordinaciones“ entspann sich dann eine erregte Auseinandersetzung zwischen dem Erzbischof von Palermo und dem Bischof von Vich. Der Erzbischof von Lyon dankte den Gesandten für die Streichung des Ausdrucks „ordinaciones"; da nun aber die Fürsten alle mit dem Konzil darin einig seien, daß der Papst das Konzil nicht habe auflösen können, sondern daß zu Basel immer noch das wahre 15 und rechtmäßige allgemeine Konzil bestehe — etenim Romanorum rex suscepisset illud in proteccionem suam et diebus hiis magnificum dedisset ei protectorem suique ac tocius Germanie oratores de legitimitate concilii illorum nomine publice professi fuissent; weiter führte er noch Maßnahmen der Könige von Frank- reich, Kastilien und Aragon, sowie des Herzogs von Mailand als Beweise für die Anerkennung des Konzils an, — da also die Fürsten das Konzil anerkennen würden, so müßten es die Gesandten auch tun, quod in 20 cedula eorum videretur adicienda hujusmodi professio Basilee fuisse et esse generale concilium universalem Dann gab der Bischof von Cuenza eine Erklärung über seine Stellung zum ecclesiam representans. Konzil ab, die einige Unruhe hervorrief. cardinalis Arelatensis dicebat regraciandum oratoribus esse, sed avisamentum deputatorum2 quam necessarium fore. verbis cujus tumultu cessante pacifice conclusum est dandam esse potestatem deputatis formandi sub nomine concilii responsionem ad cedulam dictorum oratorum, prout expedire intelligerent conservande auctoritati ecclesie et conciliorum effectualique reforma- cioni in capite et in membris, utque nominarent oratores ad dietam Francfordie illis concessuri op- portunas facultates, quodque relacionem facerent in deputacionibus de omnibus gestis inter ipsos et oratores principum 3. 30 30. Papst Eugen an Hzg. [Philipp] von Mailand: dankt für seine Bemühungen in Basel; legt ihm 1439 Febr. 12 die Abberufung seiner Prälaten und Kleriker von dort nahe u.a. 1439 Februar 12 Florenz. Aus Rom Arch. Vat. Reg. 367 fol. 133b-134a cop. ch. Vermerk oben Duci Mediolano. Gedruckt: Valois 2, 157 Anm. I ebendaher. Dilecte fili salutem. per literas nobilitatis tue ac eciam ex plurium relacione intelleximus te per prelatos et alios tui dominii clericos apud eos qui in Basilea remanserunt multa conservacioni 35 unionis et pacis in universali ecclesia operatum esse hactenus et continuo operari. quod quidem faciens et rem deo valde gratam et honori tuo congruentem operaris. ad quod eciam posthac efficiendum eandem nobilitatem in domino exhortamur. fuisset autem nobis gratius, si eo tempore, quo legati ac presi- dentes nostri de Basilea recesserunts, et tui eciam recessissent et ad ycumenicum Ferrariense concilium accessissent. nam ea, que tu illic ad bonum finem operaris, alii qui illic sunt in contrarium effectum 40 assumunt. Dem Magister Ludwig von Rom, von dem Du uns schreibst", werden wir eine Pension von 1000 Kammergulden auf 4 Abteien in Deinem Gebiet anweisen und ihm gemäß Deiner Bitte die nächste frei- Auf Dein Memorials antworten wir nur, daß wir werdende Prälatur in Deinem Territorium reservieren. den Boten des Magister Ludwig votive expeditum zurückgefertigt haben, literis--- concordie" penes--- Julianum --- cardinalem1° remanentibus. Einzelheiten wird Dir Branda episcopus Portuensis 11 mit- 45 teilen. quod autem prefatus Ludovicus talis sit erga statum et honorem nostrum et sedis apostolice, qualem ipsum esse ac fore affirmas, ac ut alii tui dominii prelati et clerici inde discedant, deinceps ad dat. Florencie 12 februarii anno 8. tuam curam fidem et solicitudinem pertinebit. 1439 Eebr. 12 1 nr. 22; bes. S. 62 Z. 28. 2 nr. 12. 50 3 Ein diese Punkte umfassendes avisamentum des Kardinals von Arles wurde am 12. Februar in der allgemeinen Deputation angenommen (Conc. Bas. 6, 327 Z. 31 bis 328 Z. 27). 4 Nicht aufgefunden. 5 Vgl. S. 56 Z. 34 ff. Vgl. Hefele 7, 657. Nicht aufgefunden; vgl. Valois, 2, 158, Anm. I. Nicht aufgefunden. Was ist darunter zu verstehen? Julianus de Cesarini. 11 Branda de Castillione. 6 9 10 Deutsche Reichstags-Akten XIV 10
Strana 74
74 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 17 31. Kardinal Ludwig von Arles an Dr. Johann Grünwalder, Generalvikar von Freising: berichtet über die Verhandlungen betr. Verlegung des Konzils; legt die für die Haltung des Konzils maßgebenden Grundsätze dar; bittet ihn, den Frankfurter Tag zu besuchen. 1439 Februar 17. Gedruckt: Meichelbeck, Historia Frisingensis 2, I, 221, und Mansi 30, 1233-36. Das Original, früher in München, Pfarr-Archiv von St. Peter (Vgl. Königer, Johann III. Grünwalder, Bischof von Freising. Programm des Wittelsbacher Gymnasiums München 1913-1914 S. 4I-43), war nicht zu erhalten. 1139 32. Das Baseler Konzil an K. Albrecht: betont die Notwendigkeit, die Autorität des Konzils Febr. 20 gegenüber P. Eugen aufrecht zu erhalten; kündigt die Antwort auf den Verlegungsantrag und 1439 Februar 20 Basel. die Beschickung des Frankfurter Tages an. 10 Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe or. mb. lit. cl. c. bulla plumb. pend. Adresse Serenissimo ecclesie filio Alberto Romanorum usw. wie Anrede. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4183 nach unserer Vorl. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis usw. carissimo ecclesie filio Alberto Roma- norum regi semper augusto ac Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regi salutem et omni- 15 potentis dei benedictionem. post susceptionem litterarum credencialium1 majestatis tue per venerabilem Johannem episcopum Lubicensem ac nobiles viros Conradum de Winsperg camerarium sacri Romani imperii et hujus sancte synodi protectorem impresenciarum tamen a paucis diebus propter nonnulla nostra tuaque negocia ab hoc loco absentem2 et Georgium Vischel oratores tuos audivimus seriose, que per ipsos oratores in vim ejusdem credencie 20 exposita fuerunt3. quibus plene intellectis cum diligencia expedire curavimus, quantum nobis possibile fuit, ea, que per tuam serenitatem petebamur in convenientiori forma, qua id fieri licebat, quemadmodum in litteris4 nostris super hoc confectis, quas predicti oratores jam misisse debuerunt, videbit lacius tua serenitas contineri. desideramus enim semper totis animis cuncta explere, que in prosperacionem imperii ac regnorum tuorum cedere arbitramur, sicuti 25 et tua majestas factis et operibus assiduis prosperitatem et bonam dispositionem ecclesie dei se zelare et desiderare ostendit. retribuat huic tante tue pietati condigna premia sponsus ipsius ecclesie salvator cunctorum. possunt eciam certiorare ipsam majestatem tuam oratores ejus de sincera intencione hujus sancte synodi ad bonum universe ecclesie et omnium Christia- norum ac de pacienti expectacione, quam super facto summi pontificis hucusque exhibuit 30 contemplatione regiarum peticionum tuarum. sed dum in tractatibus pacis reddimur occupati, summus ipse pontifex prochdolor a novitatibus non abstinet in prejudicium ipsius ecclesie dei, qui de novo et in Florenciam se transtulit et rursum ibi aliam congregacionem erexit sub nomine alterius concilii generalis adaugendo jam incepta per eum scismata et intencionem suam in illis corroborando in magnum ecclesie universalis, quam hec sancta synodus represen- 35. tat, necnon celsitudinis tue et aliorum carissimorum ac dilectorum ecclesie filiorum aliorum regum et principum, qui tanto studio pro pace ecclesie se interponebant, scandalum et contemptum, quis enim non videat, quantum ex hujusmodi crebris dissolucionibus trans- lacionibus et locorum mutationibus gerendis rebus ecclesie et fidei periculum afferretur, si hec Eugenius papa IV. aut alius quispiam de conciliis generalibus suo solo arbitrio valeret dis- 40 ponere pro libito voluntatis, quod stabilimentum, qualis firmitas, que denique facultas con- ciliis generalibus inesset, si prout isto tempore ex Basilea in Florenciam primum, deinde Bononiam, tum in Ferrariam, tum ex Ferraria denuo in Florenciam prorogari a uni placeret, [ Feb. 6/ a) Vorl. prout. 1 RT'A. 13 nr. 372; über die Verlesung in der General- kongregation am 6. Februar vgl. Conc. Bas. 6, 321 Z. 28. Ebenda Z. 31 bis 322 Z. 3auch über diedurch die Abreise Konrads von Weinsberg bedingte Ernennung des Grafen Johannes de Dierstein zum stellvertretenden Protektor. 2 Vgl. nr. 163. 3 Vgl. RTA. 13, 676 Z. 10-14: Conc. Bas. 6, 323 Z. 17 ff., Mon. Conc. 3, 211. 4 Nicht aufgefunden. 45
74 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 17 31. Kardinal Ludwig von Arles an Dr. Johann Grünwalder, Generalvikar von Freising: berichtet über die Verhandlungen betr. Verlegung des Konzils; legt die für die Haltung des Konzils maßgebenden Grundsätze dar; bittet ihn, den Frankfurter Tag zu besuchen. 1439 Februar 17. Gedruckt: Meichelbeck, Historia Frisingensis 2, I, 221, und Mansi 30, 1233-36. Das Original, früher in München, Pfarr-Archiv von St. Peter (Vgl. Königer, Johann III. Grünwalder, Bischof von Freising. Programm des Wittelsbacher Gymnasiums München 1913-1914 S. 4I-43), war nicht zu erhalten. 1139 32. Das Baseler Konzil an K. Albrecht: betont die Notwendigkeit, die Autorität des Konzils Febr. 20 gegenüber P. Eugen aufrecht zu erhalten; kündigt die Antwort auf den Verlegungsantrag und 1439 Februar 20 Basel. die Beschickung des Frankfurter Tages an. 10 Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe or. mb. lit. cl. c. bulla plumb. pend. Adresse Serenissimo ecclesie filio Alberto Romanorum usw. wie Anrede. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4183 nach unserer Vorl. Sacrosancta generalis synodus Basiliensis usw. carissimo ecclesie filio Alberto Roma- norum regi semper augusto ac Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regi salutem et omni- 15 potentis dei benedictionem. post susceptionem litterarum credencialium1 majestatis tue per venerabilem Johannem episcopum Lubicensem ac nobiles viros Conradum de Winsperg camerarium sacri Romani imperii et hujus sancte synodi protectorem impresenciarum tamen a paucis diebus propter nonnulla nostra tuaque negocia ab hoc loco absentem2 et Georgium Vischel oratores tuos audivimus seriose, que per ipsos oratores in vim ejusdem credencie 20 exposita fuerunt3. quibus plene intellectis cum diligencia expedire curavimus, quantum nobis possibile fuit, ea, que per tuam serenitatem petebamur in convenientiori forma, qua id fieri licebat, quemadmodum in litteris4 nostris super hoc confectis, quas predicti oratores jam misisse debuerunt, videbit lacius tua serenitas contineri. desideramus enim semper totis animis cuncta explere, que in prosperacionem imperii ac regnorum tuorum cedere arbitramur, sicuti 25 et tua majestas factis et operibus assiduis prosperitatem et bonam dispositionem ecclesie dei se zelare et desiderare ostendit. retribuat huic tante tue pietati condigna premia sponsus ipsius ecclesie salvator cunctorum. possunt eciam certiorare ipsam majestatem tuam oratores ejus de sincera intencione hujus sancte synodi ad bonum universe ecclesie et omnium Christia- norum ac de pacienti expectacione, quam super facto summi pontificis hucusque exhibuit 30 contemplatione regiarum peticionum tuarum. sed dum in tractatibus pacis reddimur occupati, summus ipse pontifex prochdolor a novitatibus non abstinet in prejudicium ipsius ecclesie dei, qui de novo et in Florenciam se transtulit et rursum ibi aliam congregacionem erexit sub nomine alterius concilii generalis adaugendo jam incepta per eum scismata et intencionem suam in illis corroborando in magnum ecclesie universalis, quam hec sancta synodus represen- 35. tat, necnon celsitudinis tue et aliorum carissimorum ac dilectorum ecclesie filiorum aliorum regum et principum, qui tanto studio pro pace ecclesie se interponebant, scandalum et contemptum, quis enim non videat, quantum ex hujusmodi crebris dissolucionibus trans- lacionibus et locorum mutationibus gerendis rebus ecclesie et fidei periculum afferretur, si hec Eugenius papa IV. aut alius quispiam de conciliis generalibus suo solo arbitrio valeret dis- 40 ponere pro libito voluntatis, quod stabilimentum, qualis firmitas, que denique facultas con- ciliis generalibus inesset, si prout isto tempore ex Basilea in Florenciam primum, deinde Bononiam, tum in Ferrariam, tum ex Ferraria denuo in Florenciam prorogari a uni placeret, [ Feb. 6/ a) Vorl. prout. 1 RT'A. 13 nr. 372; über die Verlesung in der General- kongregation am 6. Februar vgl. Conc. Bas. 6, 321 Z. 28. Ebenda Z. 31 bis 322 Z. 3auch über diedurch die Abreise Konrads von Weinsberg bedingte Ernennung des Grafen Johannes de Dierstein zum stellvertretenden Protektor. 2 Vgl. nr. 163. 3 Vgl. RTA. 13, 676 Z. 10-14: Conc. Bas. 6, 323 Z. 17 ff., Mon. Conc. 3, 211. 4 Nicht aufgefunden. 45
Strana 75
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 31-33. 75 1439 Febr. 20 20 deinceps eciam distrahere de facto. tanta rerum jactura quereretur frustra, quippe potestatem auctoritatemve haberet supremam, si se firmare atque stabilire non posset pro usu hujus- cemodi potestatis. attendere itaque placeat, carissime ecclesie fili, hanc nostri certaminis necessitatem, quoniam si, prout attemptatur, sic eciam invitum trahi posset concilium gene- 5 rale, subesset profecto re ipsa illi, qui trahendi et mutandi haberet facultatem, cum non- nisi illi placencia ordinare valeret, quod, quam insanum, quam a determinacionibus ecclesie et sanctorum patrum canonibus devium existat, eo perspicacius intueri velis, quo huic peri- culosissime introductioni est accuratius obviandum. confidimus autem, quod dominus non deseret ecclesiam suam, quam tua pietas majoribus semper auxiliis ac benignis favoribus in 10 suis necessitatibus et angustiis consolari et adjuvare velit ad salutem reipublice Christiane. scripsimus quidem serenitati tue super hiis rebus litteras binasl, tum ab hinc ad tuam celsi- tudinem redierunt venerabilis Leonardus episcopus Pataviensis et dilectus ecclesie filius Johannes de Eych utriusque juris doctor tui eciam oratores. brevi vero tempore prefate serenitati tue insinuabimus responsionem2 ad ea3, que per dictos oratores tue celsitudinis et 15 aliorum regum ac principum nomine petita fuere. mittemus et pro ejusdem tue celsitudinis honore solennes oratores ad dietam, que Francfordie teneri disponitur. exhortamur itaque serenitatem tuam per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi, ut hiis dilacionibus finem imponere velis salutarem. protelationes quidem hujusmodi dietarum dispendio gravissimo sunt operibus sacratissimis, pro quibus hec sancta synodus congregata est et circa que versatur, diversisque novitatibus aditum parant, quibus salubriter providere velit tua regia serenitas ad gloriam nominis Jhesu Christi, qui tuum imperium adaugere atque in cunctis majestatem tuam feliciter dirigere et conservare dignetur. datum Basilee 10 kalendis marcii anno a nati- 1139 Febr. 20 Q. de Layens. vitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. 25 33. Das Baseler Konzil antwortet [den Europäischen Gesandten] auf ihren Vorschlag vom 1139 Febr. 20 14./15. Januar fnr. 22]. 1439 Februar 20 Basel. 30 35 40 O aus Oxford Bibl. Bodl iana Ms. Roe 20 fol. 41a-46b cop. mb., von dem Konzilsnotar Michael Galteri mit dem Original verglichen und nach diesem korrigiert. B coll. Basel Univ.-B. Ms. A. I. 26 nr. 12 [fol. 43b-49a] cop. ch. D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 139a�144a cop. ch. Vermerk oben rechts 1439 decanus Misnensis attulit. Abschrift nach dem in Mainz am 12. Dezember überreichten Exemplar (vgl. nr. 72). V coll. Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1018 fol. 53a-60a cop. ch. R coll. ebenda cod. Vat. 3543 fol. 51 a-57b cop. mb. Ferner in Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 297a-303a cop. ch.; ebenda Ms. E. I. 11 fol. 279 ab cop. ch., nur der zweite Teil von hec autem [S. 83 Z. 6] an bis seculorum amen [S. 85 Z. 30]; vgl. S. 65 Z. 33 — Paris Bibl. Nat. cod. ms. lat. 15627 fol. 255a-257b cop. ch.; ebenda Fonds lat. 1490 fol. 178a-184b cop. mb. — Pommersfelden Schönbornsche Bibliothek cod. ms. nr. 2726 fol. 141a-146a cop. ch. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. 4136 fol. 168a b cop. ch., ab- brechend mit auctoritatem condentis [S. 77 Z. 7]. — Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 354a-360a cop. ch. Vermerk unten Prescripta responsio placuit votis singulorum scru- tatis in sacra deputacione pacis veneris 20. februarii 1439. Helpsen subscripsit, ex quo hec notavi etc. — Wolfenbüttel Landes-B. cod. Aug. 78. 1. fol. 160b-168b cop. ch. — End- lich in allen Segovia-Hss. [Seg. lib. 14 cap. 17] Gedruckt: u. a. Kölner Konzilienausgabe a. 1538 fol. 7265-731“ (nach Cues Hospital-B. cod. F. 58); Goldast, Imperatorum - -- recessus 3, 463-469; Lünig, Reichsarchiv XV Spec. eccl. I, 225 bis 295 nr. 148; Mansi 29, 320-332; Mon. Conc. 3, 221-232. 45 50 Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata univer- salem ecclesiam representans ad futuram a rei memoriam. audiat vestra caritas, venera- biles et circumspecti oratores serenissimorum regum Romanorum et Francorum atque eciam a) D perpetuam. 1 Nicht aufgefunden; zwischen dem 2. und 15. Januar, vgl. S. 59 Z. 38b und S. 63 Anm. 6. 2 nr. 33. 3 nr. 22.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 31-33. 75 1439 Febr. 20 20 deinceps eciam distrahere de facto. tanta rerum jactura quereretur frustra, quippe potestatem auctoritatemve haberet supremam, si se firmare atque stabilire non posset pro usu hujus- cemodi potestatis. attendere itaque placeat, carissime ecclesie fili, hanc nostri certaminis necessitatem, quoniam si, prout attemptatur, sic eciam invitum trahi posset concilium gene- 5 rale, subesset profecto re ipsa illi, qui trahendi et mutandi haberet facultatem, cum non- nisi illi placencia ordinare valeret, quod, quam insanum, quam a determinacionibus ecclesie et sanctorum patrum canonibus devium existat, eo perspicacius intueri velis, quo huic peri- culosissime introductioni est accuratius obviandum. confidimus autem, quod dominus non deseret ecclesiam suam, quam tua pietas majoribus semper auxiliis ac benignis favoribus in 10 suis necessitatibus et angustiis consolari et adjuvare velit ad salutem reipublice Christiane. scripsimus quidem serenitati tue super hiis rebus litteras binasl, tum ab hinc ad tuam celsi- tudinem redierunt venerabilis Leonardus episcopus Pataviensis et dilectus ecclesie filius Johannes de Eych utriusque juris doctor tui eciam oratores. brevi vero tempore prefate serenitati tue insinuabimus responsionem2 ad ea3, que per dictos oratores tue celsitudinis et 15 aliorum regum ac principum nomine petita fuere. mittemus et pro ejusdem tue celsitudinis honore solennes oratores ad dietam, que Francfordie teneri disponitur. exhortamur itaque serenitatem tuam per viscera misericordie domini nostri Jhesu Christi, ut hiis dilacionibus finem imponere velis salutarem. protelationes quidem hujusmodi dietarum dispendio gravissimo sunt operibus sacratissimis, pro quibus hec sancta synodus congregata est et circa que versatur, diversisque novitatibus aditum parant, quibus salubriter providere velit tua regia serenitas ad gloriam nominis Jhesu Christi, qui tuum imperium adaugere atque in cunctis majestatem tuam feliciter dirigere et conservare dignetur. datum Basilee 10 kalendis marcii anno a nati- 1139 Febr. 20 Q. de Layens. vitate domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. 25 33. Das Baseler Konzil antwortet [den Europäischen Gesandten] auf ihren Vorschlag vom 1139 Febr. 20 14./15. Januar fnr. 22]. 1439 Februar 20 Basel. 30 35 40 O aus Oxford Bibl. Bodl iana Ms. Roe 20 fol. 41a-46b cop. mb., von dem Konzilsnotar Michael Galteri mit dem Original verglichen und nach diesem korrigiert. B coll. Basel Univ.-B. Ms. A. I. 26 nr. 12 [fol. 43b-49a] cop. ch. D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 139a�144a cop. ch. Vermerk oben rechts 1439 decanus Misnensis attulit. Abschrift nach dem in Mainz am 12. Dezember überreichten Exemplar (vgl. nr. 72). V coll. Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1018 fol. 53a-60a cop. ch. R coll. ebenda cod. Vat. 3543 fol. 51 a-57b cop. mb. Ferner in Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 297a-303a cop. ch.; ebenda Ms. E. I. 11 fol. 279 ab cop. ch., nur der zweite Teil von hec autem [S. 83 Z. 6] an bis seculorum amen [S. 85 Z. 30]; vgl. S. 65 Z. 33 — Paris Bibl. Nat. cod. ms. lat. 15627 fol. 255a-257b cop. ch.; ebenda Fonds lat. 1490 fol. 178a-184b cop. mb. — Pommersfelden Schönbornsche Bibliothek cod. ms. nr. 2726 fol. 141a-146a cop. ch. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. 4136 fol. 168a b cop. ch., ab- brechend mit auctoritatem condentis [S. 77 Z. 7]. — Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 354a-360a cop. ch. Vermerk unten Prescripta responsio placuit votis singulorum scru- tatis in sacra deputacione pacis veneris 20. februarii 1439. Helpsen subscripsit, ex quo hec notavi etc. — Wolfenbüttel Landes-B. cod. Aug. 78. 1. fol. 160b-168b cop. ch. — End- lich in allen Segovia-Hss. [Seg. lib. 14 cap. 17] Gedruckt: u. a. Kölner Konzilienausgabe a. 1538 fol. 7265-731“ (nach Cues Hospital-B. cod. F. 58); Goldast, Imperatorum - -- recessus 3, 463-469; Lünig, Reichsarchiv XV Spec. eccl. I, 225 bis 295 nr. 148; Mansi 29, 320-332; Mon. Conc. 3, 221-232. 45 50 Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata univer- salem ecclesiam representans ad futuram a rei memoriam. audiat vestra caritas, venera- biles et circumspecti oratores serenissimorum regum Romanorum et Francorum atque eciam a) D perpetuam. 1 Nicht aufgefunden; zwischen dem 2. und 15. Januar, vgl. S. 59 Z. 38b und S. 63 Anm. 6. 2 nr. 33. 3 nr. 22.
Strana 76
76 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 20 ceterorum regum et principum, qui per hos dies huic sancte synodo Basiliensi presentes affuistis, ea a, que super rebus per vos propositis zelus domus domini nos in auxilio ipsius divine pietatis confidentes respondere urget atque compellit. commendamus quidem in primis et ipsorum principum vestrorum piam devocionem et vestram ad bonum universalis ecclesie, in quod pariter universa nostra vota et desideria sedulo aspirant. quid enim aliud hec sancta synodus tantis tamque assiduis laboribus jam per octo fere annos continuatis efficere cupit, nisi ut ecclesia Christi et salubri disposicione regatur et optima pace ac tranquillitate refloreat. [I] Sed ut nos et vos auxiliante pacis et salutis auctore Christo Jesu tandem id consequi valeamus, quod omnes comuni assensu b optamus, non supervacuum erit de necessita- tibus et periculis, in quibus ipsa versatur ecclesia, quicquam dicere. que etsi aliis 10 nostris decretis et epistolis magna ex parte commemorata sint, tamen hiis jam ad memoriam cunctorum recenter deductis et plenius intellectis salutaria remedia facilius inveniri poterunt et efficacius prestari. non latet discreciones vestras, quanto conatu jam tribus conciliis generalibus Constanciensi Senensi et hoc presenti Basiliensi elaboratum site pro pacifico et ordinato regimined sub lege domini et canonicis regulis disponendo, ut non per 15 varios abusus assidue increscentes ipse status ecclesiasticus decolorari et in deteriora ruere sineretur in offensam divine majestatis et periclitacionem confusionem atque turbacionem e maximam universe Christiane religionis. neque inficiari possumus id f esse beneplacitum divine voluntatis, ut hec restauracio decoris domus dei et reformacio salutaris ageretur, pro qua efficienda jam hec tria generalia concilia in spiritu sancto legitime congregata fuerunt, 20 prout ipsig summi pontifices et universiecclesie ministri atque eciam reges et principes Christiani professi sunt et omnis plebs catholica cognovit, ut dolorum presentium originem aperto sermone dicamus. pro hac una causa reformacionis ecclesie in capite et in membris, quam cum aliis operibus extirpacionem heresum et pacificacionem Christianorum principum concernentibus hec sancta synodus multa sollicitudine et vehementi instancia prosequi cepit, 25 tot et tanta perturbacionumh genera, que conspicitis, adversus eam excitata sunt. cum enim decreta salubria super celebrandis electionibusl prelatorum tollendisque exactioni- bus2, que sub pretextu annatarum in collacione dignitatum et beneficiorum ac ecclesiarum provisione intervenire solebant, atque insuper de prelatis non transferendis invitis3, de terris ecclesie Romane non alienandis4 et alia quedam edidisset, sperans dominum Eugenium papam 30 quartum non solum ea amplecti et maxime exequi, verum eciam ceteros verbo et exemplo ad observanciami sacrorum canonum inducere presertim visa adhesione 5, quam huic sacro con- cilio prestiterat, ubi expresse affirmabat ipsum concilium debere continuari et progressum habere debere ad reformacionem ecclesie in capite et in membris ac pertinencia ad ea k, idemque concilium pure simpliciter et cum effectu ac omni devocione prosequebatur, ut dicebat et 35 intendebat prosequi, sicut in literis suis patentibus more Romane curie bullatis et per cardi- nales sancte Romane ecclesie tunc aput eum consistentes subscriptis atque in nostra synodali sessione‘ sollempniter presentatis et publicatis lacius continetur, vidit autem deinceps hec sancta synodus, quod quasi passim electionibus obsistebat reservacionibus contrariis utendo, exactionesque peccuniarum in collacionibus beneficiorum et dignitatum magis in dies cresce- 40 bant in illaqueacionem animarum, depauperacionem regnorum et provinciarum, violacionem voluntariam sacrorum canonum et parvipensionem auctoritatis concilii generalis, a quo canones ipsi editi erant, unde futurorum conciliorum generalium parvipensio et gravis con- temptus imminere videbanturl. nec sic tamen cessavit sancta synodus a prosecucione inchoati a) om. D. b) DV consensu. c) om. OB. d) DR add. ecclesie. e) R conturbationem. f) V om. id esse. 45 g) om. D. h) D turbacionum. i) D hier und später observacionem. k) D eam. I) D videbitur. 1 2. Dekret vom 13. Juli 1433, vgl. Mansi 29, 61 ff.; Mon. Conc. 2, 402-405; Hefele 7, 538. 2 Vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 Anm. 12. 3 Welches Dekret damit gemeint ist, läßt sich nicht einwandfrei feststellen. 4 3. Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. Mansi 29, 46; Mon. Conc. 2, 291; Hefele 7, 499. 5 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 16. Session vom 5. Februar 1434, vgl. Mansi 29, 50 78-90; Monc. Conc. 2, 564-574; Hefele 7, 562 f.
76 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 20 ceterorum regum et principum, qui per hos dies huic sancte synodo Basiliensi presentes affuistis, ea a, que super rebus per vos propositis zelus domus domini nos in auxilio ipsius divine pietatis confidentes respondere urget atque compellit. commendamus quidem in primis et ipsorum principum vestrorum piam devocionem et vestram ad bonum universalis ecclesie, in quod pariter universa nostra vota et desideria sedulo aspirant. quid enim aliud hec sancta synodus tantis tamque assiduis laboribus jam per octo fere annos continuatis efficere cupit, nisi ut ecclesia Christi et salubri disposicione regatur et optima pace ac tranquillitate refloreat. [I] Sed ut nos et vos auxiliante pacis et salutis auctore Christo Jesu tandem id consequi valeamus, quod omnes comuni assensu b optamus, non supervacuum erit de necessita- tibus et periculis, in quibus ipsa versatur ecclesia, quicquam dicere. que etsi aliis 10 nostris decretis et epistolis magna ex parte commemorata sint, tamen hiis jam ad memoriam cunctorum recenter deductis et plenius intellectis salutaria remedia facilius inveniri poterunt et efficacius prestari. non latet discreciones vestras, quanto conatu jam tribus conciliis generalibus Constanciensi Senensi et hoc presenti Basiliensi elaboratum site pro pacifico et ordinato regimined sub lege domini et canonicis regulis disponendo, ut non per 15 varios abusus assidue increscentes ipse status ecclesiasticus decolorari et in deteriora ruere sineretur in offensam divine majestatis et periclitacionem confusionem atque turbacionem e maximam universe Christiane religionis. neque inficiari possumus id f esse beneplacitum divine voluntatis, ut hec restauracio decoris domus dei et reformacio salutaris ageretur, pro qua efficienda jam hec tria generalia concilia in spiritu sancto legitime congregata fuerunt, 20 prout ipsig summi pontifices et universiecclesie ministri atque eciam reges et principes Christiani professi sunt et omnis plebs catholica cognovit, ut dolorum presentium originem aperto sermone dicamus. pro hac una causa reformacionis ecclesie in capite et in membris, quam cum aliis operibus extirpacionem heresum et pacificacionem Christianorum principum concernentibus hec sancta synodus multa sollicitudine et vehementi instancia prosequi cepit, 25 tot et tanta perturbacionumh genera, que conspicitis, adversus eam excitata sunt. cum enim decreta salubria super celebrandis electionibusl prelatorum tollendisque exactioni- bus2, que sub pretextu annatarum in collacione dignitatum et beneficiorum ac ecclesiarum provisione intervenire solebant, atque insuper de prelatis non transferendis invitis3, de terris ecclesie Romane non alienandis4 et alia quedam edidisset, sperans dominum Eugenium papam 30 quartum non solum ea amplecti et maxime exequi, verum eciam ceteros verbo et exemplo ad observanciami sacrorum canonum inducere presertim visa adhesione 5, quam huic sacro con- cilio prestiterat, ubi expresse affirmabat ipsum concilium debere continuari et progressum habere debere ad reformacionem ecclesie in capite et in membris ac pertinencia ad ea k, idemque concilium pure simpliciter et cum effectu ac omni devocione prosequebatur, ut dicebat et 35 intendebat prosequi, sicut in literis suis patentibus more Romane curie bullatis et per cardi- nales sancte Romane ecclesie tunc aput eum consistentes subscriptis atque in nostra synodali sessione‘ sollempniter presentatis et publicatis lacius continetur, vidit autem deinceps hec sancta synodus, quod quasi passim electionibus obsistebat reservacionibus contrariis utendo, exactionesque peccuniarum in collacionibus beneficiorum et dignitatum magis in dies cresce- 40 bant in illaqueacionem animarum, depauperacionem regnorum et provinciarum, violacionem voluntariam sacrorum canonum et parvipensionem auctoritatis concilii generalis, a quo canones ipsi editi erant, unde futurorum conciliorum generalium parvipensio et gravis con- temptus imminere videbanturl. nec sic tamen cessavit sancta synodus a prosecucione inchoati a) om. D. b) DV consensu. c) om. OB. d) DR add. ecclesie. e) R conturbationem. f) V om. id esse. 45 g) om. D. h) D turbacionum. i) D hier und später observacionem. k) D eam. I) D videbitur. 1 2. Dekret vom 13. Juli 1433, vgl. Mansi 29, 61 ff.; Mon. Conc. 2, 402-405; Hefele 7, 538. 2 Vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 Anm. 12. 3 Welches Dekret damit gemeint ist, läßt sich nicht einwandfrei feststellen. 4 3. Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. Mansi 29, 46; Mon. Conc. 2, 291; Hefele 7, 499. 5 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 16. Session vom 5. Februar 1434, vgl. Mansi 29, 50 78-90; Monc. Conc. 2, 564-574; Hefele 7, 562 f.
Strana 77
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33. 77 1439 Febr. 20 sanctissimi operis reformacionis ecclesie, ut voluntati domini dei sui pro viribus obsequeretur. promulgati sunt canones de numero et qualitate cardinalium1, de restringendisa supervacuis reservacionibus beneficiorum 2, de sublatione multitudinis graciarum expectativarum3 et causis in partibus ubi oriuntur ordinate tractandis4, necnon et alia plura salutem ac tranquilli- 5 tatem tocius ecclesie concernencia multoque ampliora et in breviori tempore pro publica salute edita fuissent, si non gravissima impedimento obstitissent, que huic sancte synodo quasi assidue procurata fuerunt. quantum vero et canones ipsos et auctoritatem condentis reveritus fuerit summus b pontifex, facta prochdolor nimis in adversum multiplicata testantur. admonitus est pluribus vicibus cum omni caritate, ut animum suum ad eorum observanciam 10 inflecteret, que pro salute gregis dominici statuta erant, nec potestatem sibi datam in edifica- cionem ecclesie verteret in destruccionem et ne in quibusdam super minus sufficienti provisione temporalium aliquam pretenderet excusacionem ; obtulit ei sancta synodus, si indigeret, con- venientem provisionem exhibere, dum animum suum ad observacionem decretorum synoda- lium videret benigne inclinatum; ipse autem (quod dolenter referimus) nimium dure in 15 adversum obstitit solvebatque insuper, quos ligabat sancta synodus, et ligabatc, quos hec solvebat. quibus ex rebus plurima scandala divisiones et scismata tum in ecclesiis particularibus tum in generali facto universalis ecclesie exorta sunt ; visusque est in hoc unum vehementer aspirare, ut hoc concilium sic reformacioni intentum abrumpere et aliud in ea parte Italie, que sibi magis d placeret, erigere posset, ubi omnia magis ad suum libitum tractarentur, quod 20 nec beneplacito divine voluntatis consentaneum nec saluti dominici gregis nec conservande auctoritati sacrorum conciliorum accomodum attentis prefatie domini Eugenii actibus hec cum vero suum in ea re desiderium explere aliter non posset, sancta synodus extimavit. ipse dominus Eugenius cogitavit sub umbra Grecorum hoc tandem assequi, qui quidem antea voluerat, ut cum eis f Grecis in Constantinopoli conventio fieret; jamque orator suus cum 25 imperatore Romeorum ita fiendum esse convenerat 5, si hoc sancte synodo placuisset. verumg ex hoc grave periculum fidei catholice judicavit posse imminere, si in eo loco tam remoto ab ecclesia Latina in faucibus Turchorum constituto res ille concludi et tractari haberent. sed dum eadem sancta synodus in eo proposito perseveravit, ut Grecorum ipsorum in regiones istash Occidentales procuraretur adventus, locumque nominavit6, in quo juxta convenciones 3o cum eis habitas" de ipsorum ageretur unione. nam et singulariter pro unione Grecorum et Orientalium prosequenda eadem sancta synodus inter cetera fuit a principio congregata ac insuper pro expensis necessariis subsidia exquisivit tum ab universis fidelibus populis per indulgenciarum8 largicionem tum singulariter a civibus Avenionensibusi per mutuacionem pecunie?. novit deus, quanta impedimenta ex parte ipsius domini Eugenii et suorum in hiis 35 prestita sunt, ut tandem deficientibus pecuniis et subsidiis sacro concilio in eak parte Italie, quam idem dominus Eugenius desiderabat, transire cogeretur sicque per medium auri et argenti, in quo prevalere sperabat, facta concilii et ecclesie in suam redigeret voluntatem. sed cum divina miseracio nec in hiis necessitatibus concilium desereret subsidiaque tum ex mutuo Avinionensium! tum ex devocione populorum suppeterent, quorum ope sancta synodus 40 suam legacionem in Constantinopolim pro conductione Grecorum transmittebat 10, nec sic a) B stringendis. b) DR (ipse) dominus Eugenius hier und später statt sum. pont. c) DR add. ipse. d) om. D. e) D ipsius. f) Deisdem. g) DR add. ipsa. h) D ipsas. i) B Avinionensibus. k) DR eam partem. I) DV Avinionensi. m) DR Constantinopolim. 1 4. Dekret der 23. Session vom 25. März 1436; vgl. 45 Mansi 29, 120; Mon. Conc. 2, 852; Hefele 7, 631. 2 6. Dekret der 23. Session, vgl. Mansi 29, 120; Мon. Conc. 2, 856; Hefele 7, 633. 3 2. Dekret der 31. Session vom 24. Januar 1438; vgl. Mansi 29, 161-163; Mon. Conc. 3, 21-25; Hefele 50 7, 662. 4 I. Dekret der 31. Session, vgl. Mansi 29, 159 f.; Mon. Conc. 3, 20 f.; Hefele 7, 661. 5 Vgl. Conc. Bas. 1, 129. 6 Vom 7. Mai 1437, vgl. S. 16 Anm. 3. 7 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 8 6. Dekret der 24. Session vom 14. April 1436, vgl. Mansi 29, 128-133; Mon. Conc. 2, 877 ff.; Hefele 7, 635. 9 Vgl. Hefele 7, 637 f. 10 Vgl. Hefele 7, 641 ff.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33. 77 1439 Febr. 20 sanctissimi operis reformacionis ecclesie, ut voluntati domini dei sui pro viribus obsequeretur. promulgati sunt canones de numero et qualitate cardinalium1, de restringendisa supervacuis reservacionibus beneficiorum 2, de sublatione multitudinis graciarum expectativarum3 et causis in partibus ubi oriuntur ordinate tractandis4, necnon et alia plura salutem ac tranquilli- 5 tatem tocius ecclesie concernencia multoque ampliora et in breviori tempore pro publica salute edita fuissent, si non gravissima impedimento obstitissent, que huic sancte synodo quasi assidue procurata fuerunt. quantum vero et canones ipsos et auctoritatem condentis reveritus fuerit summus b pontifex, facta prochdolor nimis in adversum multiplicata testantur. admonitus est pluribus vicibus cum omni caritate, ut animum suum ad eorum observanciam 10 inflecteret, que pro salute gregis dominici statuta erant, nec potestatem sibi datam in edifica- cionem ecclesie verteret in destruccionem et ne in quibusdam super minus sufficienti provisione temporalium aliquam pretenderet excusacionem ; obtulit ei sancta synodus, si indigeret, con- venientem provisionem exhibere, dum animum suum ad observacionem decretorum synoda- lium videret benigne inclinatum; ipse autem (quod dolenter referimus) nimium dure in 15 adversum obstitit solvebatque insuper, quos ligabat sancta synodus, et ligabatc, quos hec solvebat. quibus ex rebus plurima scandala divisiones et scismata tum in ecclesiis particularibus tum in generali facto universalis ecclesie exorta sunt ; visusque est in hoc unum vehementer aspirare, ut hoc concilium sic reformacioni intentum abrumpere et aliud in ea parte Italie, que sibi magis d placeret, erigere posset, ubi omnia magis ad suum libitum tractarentur, quod 20 nec beneplacito divine voluntatis consentaneum nec saluti dominici gregis nec conservande auctoritati sacrorum conciliorum accomodum attentis prefatie domini Eugenii actibus hec cum vero suum in ea re desiderium explere aliter non posset, sancta synodus extimavit. ipse dominus Eugenius cogitavit sub umbra Grecorum hoc tandem assequi, qui quidem antea voluerat, ut cum eis f Grecis in Constantinopoli conventio fieret; jamque orator suus cum 25 imperatore Romeorum ita fiendum esse convenerat 5, si hoc sancte synodo placuisset. verumg ex hoc grave periculum fidei catholice judicavit posse imminere, si in eo loco tam remoto ab ecclesia Latina in faucibus Turchorum constituto res ille concludi et tractari haberent. sed dum eadem sancta synodus in eo proposito perseveravit, ut Grecorum ipsorum in regiones istash Occidentales procuraretur adventus, locumque nominavit6, in quo juxta convenciones 3o cum eis habitas" de ipsorum ageretur unione. nam et singulariter pro unione Grecorum et Orientalium prosequenda eadem sancta synodus inter cetera fuit a principio congregata ac insuper pro expensis necessariis subsidia exquisivit tum ab universis fidelibus populis per indulgenciarum8 largicionem tum singulariter a civibus Avenionensibusi per mutuacionem pecunie?. novit deus, quanta impedimenta ex parte ipsius domini Eugenii et suorum in hiis 35 prestita sunt, ut tandem deficientibus pecuniis et subsidiis sacro concilio in eak parte Italie, quam idem dominus Eugenius desiderabat, transire cogeretur sicque per medium auri et argenti, in quo prevalere sperabat, facta concilii et ecclesie in suam redigeret voluntatem. sed cum divina miseracio nec in hiis necessitatibus concilium desereret subsidiaque tum ex mutuo Avinionensium! tum ex devocione populorum suppeterent, quorum ope sancta synodus 40 suam legacionem in Constantinopolim pro conductione Grecorum transmittebat 10, nec sic a) B stringendis. b) DR (ipse) dominus Eugenius hier und später statt sum. pont. c) DR add. ipse. d) om. D. e) D ipsius. f) Deisdem. g) DR add. ipsa. h) D ipsas. i) B Avinionensibus. k) DR eam partem. I) DV Avinionensi. m) DR Constantinopolim. 1 4. Dekret der 23. Session vom 25. März 1436; vgl. 45 Mansi 29, 120; Mon. Conc. 2, 852; Hefele 7, 631. 2 6. Dekret der 23. Session, vgl. Mansi 29, 120; Мon. Conc. 2, 856; Hefele 7, 633. 3 2. Dekret der 31. Session vom 24. Januar 1438; vgl. Mansi 29, 161-163; Mon. Conc. 3, 21-25; Hefele 50 7, 662. 4 I. Dekret der 31. Session, vgl. Mansi 29, 159 f.; Mon. Conc. 3, 20 f.; Hefele 7, 661. 5 Vgl. Conc. Bas. 1, 129. 6 Vom 7. Mai 1437, vgl. S. 16 Anm. 3. 7 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 8 6. Dekret der 24. Session vom 14. April 1436, vgl. Mansi 29, 128-133; Mon. Conc. 2, 877 ff.; Hefele 7, 635. 9 Vgl. Hefele 7, 637 f. 10 Vgl. Hefele 7, 641 ff.
Strana 78
78 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 prochdolor cessavit idem dominus Eugenius aliud concilium, prout ei libitum erat, velle erigere Febr. 20 et Grecos perduci facere in locum, qui sibi placebat, nullatenus electum per hanc sanctam synodum, sicut ex convencionibus inter ipsam et eosdem Grecos habitis et per ipsum summum pontificem expresse approbatisl eligi et nominari debebat. quodque singulariter advertendum est, non solum convencioni habende in loco per concilium nominato obsistebat, immo et eum locum2, qui per suos presidentes inter alia loca licet nulliter et de facto, sicut in aliis nostris decretis et epistolis lucide ostendimus, nominatus erat quique pecunias et galeas pro tunc parare conabatur, rejecit et recusavit, vidit autem hec sancta synodus ex ea re scisma gra- vissimum jam parturiri per alterius pretensi concilii contra hoc verum concilium et altaris contra altare dispositam erectionem3, ad quam perficiendam ipse summus pontifex jam de 10 facto alias galeas aliosque oratores in Greciam transmittebat 4 in contrarium illorum, qui ex parte concilii missi erant, unde periculosissima grege dominico vastacio parabatur et per- plexitas animarum irreparabilisque jactura auctoritatis sacrorum conciliorum et canonum synodalium imminebat. dum sic aut ecclesiam scindere aut ipsius ecclesie facta in sue libitum voluntatis redigere summus ipse pontifex conari videbatur, non potuit dissimulare 15 synodus, que multum patienter facta summi pontificis adversus ejus decreta et bonum regimen ecclesie in spiritualibus et temporalibus longo tempore sustinuerat, quominus ad ejus evocacionem 5 et citacionem procederet, recepta etiam prius informacione summaria super hiis, que de abusibus speciem symoniace labis habentibus alienacioneque et destructione plurium terrarum Romane ecclesie perjurio a ac aliis in nostro citatorio synodali 20 plenius designatis fama publica ferebat, ut, priusquam vulnera illata ecclesie cunctorum matri validioribus incrementis aggravarentur, super ejusdemb ecclesie regimine oportuna quereretur provisio. quid autem egerit vocatus ad synodum, pro deo attendite! non solum non venit, immo nec minimum servulum mittere dignatus est neque non mittere contentus fuit, verum insuper synodum ipsam auctoritate apostolica et ex plenitudine potestatis ac ex 25 certa sciencia ine Ferrariam se transferre dixitd6 casu, quo virtute citatorii sinodalis in aliquo procederetur aut fieret aliqua alia novitas contra eum aut e contra aliquem sacrosancte Romane ecclesie cardinaliumf aut contra aliquem presidencium oratorum suorum, qui in concilio fuerant, excepta causa Boemorum per triginta dies dumtaxat Basilee tractanda, cum alter suorum presidencium pro tunc archiepiscopus Tarentinus, quem in litteris 7 premisse 30 translacionis nominavit, ad judicium synodale vocatus esset occasione certarum literarum super quodam pretenso decreto 8 confectarum, de quo in eadem translacione9 mencio habita est, quas tamen litteras falso et clamdestine bullatas fuisse constitit, prout in decreto1° vice- simeseptime sessionis hujus sancte synodi extitit declaratum, cognoscebat ipse dominus Eugenius esse verum et legitimum concilium in Basilea et expresse tam ipse quam sui presi- dentes ipsum in eo loco firmum persistere debere condixerant et confirmaverants saltemh usque ad adventum imperatoris et patriarche Grecorum in ultimum portum citramarinum; et si interim aliqua necessitas mutandi locum supervenisset, mutari debebat concilium in locum propinquiorem ejusdem nacionis juxta decretum concilii Constanciensis, quod incipit „Frequens"11, sicut in convencionibus firmatis cum Grecis expresse cautum erat. sciebatque 40 multipliciter fuisse declaratum12 per hanc sanctam synodum eciam ex tempore prime dissolu- 5 35 a) om. V. b) DRipsius. c) om. D. d) om. D. e) Vac; DRet. 1) DRcardinales. g) D firmaverant. h) om. D. 1 Am 15. November 1434, vgl. S. 36 Anm. 8. 2 Florenz; vgl. Hefele 7, 646 und 648. 3 Vgl. S. 40 Z. 20 ff. I Vgl. Hefele, Konziliengeschichte 7, 648 f. 5 Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 7 Vgl. Mon. Conc. 2, 1036. Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. Hardouin 9, 673; Mon. Conc. 2, 980 f.; Hefele 7, 646. 3 Vgl. Mon. Conc. 2, 1036. 1° 4. Dekret vom 27. September 1437, vgl. Mansi 29, 144; Mon. Conc. 2, 1023 f.; Hefele 7, 652. 11 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 12 Vgl. S. 35 Anm. 3-8. 45 50
78 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 prochdolor cessavit idem dominus Eugenius aliud concilium, prout ei libitum erat, velle erigere Febr. 20 et Grecos perduci facere in locum, qui sibi placebat, nullatenus electum per hanc sanctam synodum, sicut ex convencionibus inter ipsam et eosdem Grecos habitis et per ipsum summum pontificem expresse approbatisl eligi et nominari debebat. quodque singulariter advertendum est, non solum convencioni habende in loco per concilium nominato obsistebat, immo et eum locum2, qui per suos presidentes inter alia loca licet nulliter et de facto, sicut in aliis nostris decretis et epistolis lucide ostendimus, nominatus erat quique pecunias et galeas pro tunc parare conabatur, rejecit et recusavit, vidit autem hec sancta synodus ex ea re scisma gra- vissimum jam parturiri per alterius pretensi concilii contra hoc verum concilium et altaris contra altare dispositam erectionem3, ad quam perficiendam ipse summus pontifex jam de 10 facto alias galeas aliosque oratores in Greciam transmittebat 4 in contrarium illorum, qui ex parte concilii missi erant, unde periculosissima grege dominico vastacio parabatur et per- plexitas animarum irreparabilisque jactura auctoritatis sacrorum conciliorum et canonum synodalium imminebat. dum sic aut ecclesiam scindere aut ipsius ecclesie facta in sue libitum voluntatis redigere summus ipse pontifex conari videbatur, non potuit dissimulare 15 synodus, que multum patienter facta summi pontificis adversus ejus decreta et bonum regimen ecclesie in spiritualibus et temporalibus longo tempore sustinuerat, quominus ad ejus evocacionem 5 et citacionem procederet, recepta etiam prius informacione summaria super hiis, que de abusibus speciem symoniace labis habentibus alienacioneque et destructione plurium terrarum Romane ecclesie perjurio a ac aliis in nostro citatorio synodali 20 plenius designatis fama publica ferebat, ut, priusquam vulnera illata ecclesie cunctorum matri validioribus incrementis aggravarentur, super ejusdemb ecclesie regimine oportuna quereretur provisio. quid autem egerit vocatus ad synodum, pro deo attendite! non solum non venit, immo nec minimum servulum mittere dignatus est neque non mittere contentus fuit, verum insuper synodum ipsam auctoritate apostolica et ex plenitudine potestatis ac ex 25 certa sciencia ine Ferrariam se transferre dixitd6 casu, quo virtute citatorii sinodalis in aliquo procederetur aut fieret aliqua alia novitas contra eum aut e contra aliquem sacrosancte Romane ecclesie cardinaliumf aut contra aliquem presidencium oratorum suorum, qui in concilio fuerant, excepta causa Boemorum per triginta dies dumtaxat Basilee tractanda, cum alter suorum presidencium pro tunc archiepiscopus Tarentinus, quem in litteris 7 premisse 30 translacionis nominavit, ad judicium synodale vocatus esset occasione certarum literarum super quodam pretenso decreto 8 confectarum, de quo in eadem translacione9 mencio habita est, quas tamen litteras falso et clamdestine bullatas fuisse constitit, prout in decreto1° vice- simeseptime sessionis hujus sancte synodi extitit declaratum, cognoscebat ipse dominus Eugenius esse verum et legitimum concilium in Basilea et expresse tam ipse quam sui presi- dentes ipsum in eo loco firmum persistere debere condixerant et confirmaverants saltemh usque ad adventum imperatoris et patriarche Grecorum in ultimum portum citramarinum; et si interim aliqua necessitas mutandi locum supervenisset, mutari debebat concilium in locum propinquiorem ejusdem nacionis juxta decretum concilii Constanciensis, quod incipit „Frequens"11, sicut in convencionibus firmatis cum Grecis expresse cautum erat. sciebatque 40 multipliciter fuisse declaratum12 per hanc sanctam synodum eciam ex tempore prime dissolu- 5 35 a) om. V. b) DRipsius. c) om. D. d) om. D. e) Vac; DRet. 1) DRcardinales. g) D firmaverant. h) om. D. 1 Am 15. November 1434, vgl. S. 36 Anm. 8. 2 Florenz; vgl. Hefele 7, 646 und 648. 3 Vgl. S. 40 Z. 20 ff. I Vgl. Hefele, Konziliengeschichte 7, 648 f. 5 Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 7 Vgl. Mon. Conc. 2, 1036. Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. Hardouin 9, 673; Mon. Conc. 2, 980 f.; Hefele 7, 646. 3 Vgl. Mon. Conc. 2, 1036. 1° 4. Dekret vom 27. September 1437, vgl. Mansi 29, 144; Mon. Conc. 2, 1023 f.; Hefele 7, 652. 11 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 12 Vgl. S. 35 Anm. 3-8. 45 50
Strana 79
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33. 79 cionis per eum attemptate, quod concilium per neminem cujuscumque dignitatis eciamsi papalis dissolvi aut de loco ad locum mutari sine ipsius consensu poterat; quam esse veritatem divini juris et articulum, qui fidem concernit, frequencius synodus ipsa ostenderat; unde nullatenus tollerare potuit eadem synodus hanc translacionem pretensam, quam summus pon- tifex non obstantibus quibuscumque decretis a concilii Constanciensis et istius Basiliensis1 et convencionibus habitis cum Grecis per ipsumque approbatis 2 et declaracionibus factis in materia fidei attemptasse comperiebatur. quibus omnibus derogatum esse velle videbatur ex eo solo capite, si procederetur contra aliquem suorum presidencium oratorum. minusque potest tantus error in summo pontifice quam in quocumque vivencium tollerari, quanto 10 magis ipsum in fide orthodoxa eruditum esse et recte sapere convenit, ne (quod absit) totum corpus gravis morbus invadat, si languor non fuerit curatus in capite. videreque possunt clarissime omnes intellectus hominum auctoritatem sacrorum generalium conciliorum aut nullam aut minimam deinceps haberi respectu summorum pontificum, si permitteretur, ut concilia auctoritate apostolica transferrent b casu, quo procederetur contra ipsos aut aliquem 15 suorum. dicit3 veritas fidei in sacro Constanciensi concilio declarata, quod concilium generale universalem ecclesiam representans potestatem a Christo immediate habet, cui eciam summus pontifex obedire tenetur in hiis que pertinent ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris. ecce citatur4 summus pontifex super nonobservancia decretorum synodalium concernencium ipsam generalem reformacionem capitis atque membrorum aliisque ad eandem 20 pertinentibus. ipse autem precipit 5 concilio, ne ulterius in hiis procedat, alioquin ipsum extunc transfert in Ferrariam; penas et censuras, licet tamen nulliter et de facto, in omnes, qui post hoc actus conciliares Basilee exercuerint, fulminat. addidit eciam, ut factum Boemorum, pro quo tot milia hominum interierant, eo casu ultra triginta dies non tractaretur in Basilea, ubi oratores regni Boemie eo tunc constituti erant, cum quibus sancta synodus super declaracione 25 articuli de communione sub utraque specie gravibus et maturis disputacionibus et discus- potestne, o venerabiles oratores, hanc taliter attemptatam sionibus laborabat6. dissolucionem et translacionem hec sancta synodus tollerare aut sub dissimulacione transire, ubi per eam, dum prima ejus dissolucio longe minus gravis quam hec secunda fuerat, perpetratumc extitit responsum oratoribus ipsius domini Eugenii in responsione 7 syno- 30 dali, in qua septem cardinales aderant et legatus apostolicus presidebat, „hic articulus fidem concernit, qui sine interitu salutis negligi non potest: malumus mori quam tanto errori per ignaviam cedere". hec verba ibidem dicta fuerunt, que nunc multo magis dicenda veniunt, ubi post declaraciones8 super hoc factas per ecclesiam, post promissiones? ipsius domini Eugenii, quod abstineret in futurum a gravaminibus inferendis concilio et suppositis ejus, 35 hec pretensa novissima translacio sub talibus condicionibus, que nulla racione colorari possunt, et tali tempore facta est. quod si oportuit, ut primam dissolucionem sine consensu ipsius concilii attemptatam declararet ipse summus pontifex nullam irritam et inanem, quanto magis de hac iterum attemptata pretensa transla- sed ulteriora prosequamur. in vim hujus translacionis cione hoc agere necesse est. 40 novissime idem dominus Eugenius aliam congregacionem sub nomine generalis concilii aput Ferrariam erexit, eciam ante adventum imperatoris et patriarche Grecorum de- claracione premissa, quod condicio posita in prefata translacione jam erat adimpleta eo, 5 1439 Febr. 20 a) V add. et. b) OB transferrentur. c) Hss. perpetrata. 6 Vgl. Mon. Conc. 2, 1039. 1 Vom 6. April 1415 und 15. Februar 1432, vgl. Synodalschreiben Speravit hactenus vom 16. Juni 15 S. 25 Anm. 5 bzw. S. 35 Anm. 5. 2 Vgl. S. 16 Anm. 2 und S. 36 Anm. 8. 1433, vgl. S. 35 Anm. 10; bes. Mon. Conc. 2, 377. 3 Am 6. April 1415, vgl. Mansi 27, 591. Vgl. S. 35 Anm. 3-8. 4 Am 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. Adhäsionsbulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 5 Vgl. Auflösungsbulle vom 18. September 1437, Anm. 5. 50 Мon. Conc. 2, 1038.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33. 79 cionis per eum attemptate, quod concilium per neminem cujuscumque dignitatis eciamsi papalis dissolvi aut de loco ad locum mutari sine ipsius consensu poterat; quam esse veritatem divini juris et articulum, qui fidem concernit, frequencius synodus ipsa ostenderat; unde nullatenus tollerare potuit eadem synodus hanc translacionem pretensam, quam summus pon- tifex non obstantibus quibuscumque decretis a concilii Constanciensis et istius Basiliensis1 et convencionibus habitis cum Grecis per ipsumque approbatis 2 et declaracionibus factis in materia fidei attemptasse comperiebatur. quibus omnibus derogatum esse velle videbatur ex eo solo capite, si procederetur contra aliquem suorum presidencium oratorum. minusque potest tantus error in summo pontifice quam in quocumque vivencium tollerari, quanto 10 magis ipsum in fide orthodoxa eruditum esse et recte sapere convenit, ne (quod absit) totum corpus gravis morbus invadat, si languor non fuerit curatus in capite. videreque possunt clarissime omnes intellectus hominum auctoritatem sacrorum generalium conciliorum aut nullam aut minimam deinceps haberi respectu summorum pontificum, si permitteretur, ut concilia auctoritate apostolica transferrent b casu, quo procederetur contra ipsos aut aliquem 15 suorum. dicit3 veritas fidei in sacro Constanciensi concilio declarata, quod concilium generale universalem ecclesiam representans potestatem a Christo immediate habet, cui eciam summus pontifex obedire tenetur in hiis que pertinent ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris. ecce citatur4 summus pontifex super nonobservancia decretorum synodalium concernencium ipsam generalem reformacionem capitis atque membrorum aliisque ad eandem 20 pertinentibus. ipse autem precipit 5 concilio, ne ulterius in hiis procedat, alioquin ipsum extunc transfert in Ferrariam; penas et censuras, licet tamen nulliter et de facto, in omnes, qui post hoc actus conciliares Basilee exercuerint, fulminat. addidit eciam, ut factum Boemorum, pro quo tot milia hominum interierant, eo casu ultra triginta dies non tractaretur in Basilea, ubi oratores regni Boemie eo tunc constituti erant, cum quibus sancta synodus super declaracione 25 articuli de communione sub utraque specie gravibus et maturis disputacionibus et discus- potestne, o venerabiles oratores, hanc taliter attemptatam sionibus laborabat6. dissolucionem et translacionem hec sancta synodus tollerare aut sub dissimulacione transire, ubi per eam, dum prima ejus dissolucio longe minus gravis quam hec secunda fuerat, perpetratumc extitit responsum oratoribus ipsius domini Eugenii in responsione 7 syno- 30 dali, in qua septem cardinales aderant et legatus apostolicus presidebat, „hic articulus fidem concernit, qui sine interitu salutis negligi non potest: malumus mori quam tanto errori per ignaviam cedere". hec verba ibidem dicta fuerunt, que nunc multo magis dicenda veniunt, ubi post declaraciones8 super hoc factas per ecclesiam, post promissiones? ipsius domini Eugenii, quod abstineret in futurum a gravaminibus inferendis concilio et suppositis ejus, 35 hec pretensa novissima translacio sub talibus condicionibus, que nulla racione colorari possunt, et tali tempore facta est. quod si oportuit, ut primam dissolucionem sine consensu ipsius concilii attemptatam declararet ipse summus pontifex nullam irritam et inanem, quanto magis de hac iterum attemptata pretensa transla- sed ulteriora prosequamur. in vim hujus translacionis cione hoc agere necesse est. 40 novissime idem dominus Eugenius aliam congregacionem sub nomine generalis concilii aput Ferrariam erexit, eciam ante adventum imperatoris et patriarche Grecorum de- claracione premissa, quod condicio posita in prefata translacione jam erat adimpleta eo, 5 1439 Febr. 20 a) V add. et. b) OB transferrentur. c) Hss. perpetrata. 6 Vgl. Mon. Conc. 2, 1039. 1 Vom 6. April 1415 und 15. Februar 1432, vgl. Synodalschreiben Speravit hactenus vom 16. Juni 15 S. 25 Anm. 5 bzw. S. 35 Anm. 5. 2 Vgl. S. 16 Anm. 2 und S. 36 Anm. 8. 1433, vgl. S. 35 Anm. 10; bes. Mon. Conc. 2, 377. 3 Am 6. April 1415, vgl. Mansi 27, 591. Vgl. S. 35 Anm. 3-8. 4 Am 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. Adhäsionsbulle vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 5 Vgl. Auflösungsbulle vom 18. September 1437, Anm. 5. 50 Мon. Conc. 2, 1038.
Strana 80
80 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 20 quod sua contumacial fuerat per synodum declarata, dum ad synodum ipsam, ut prefertur, nec unum servulum mittere dignatus est a. ecce fundamentum erectionis alterius pretensi concilii et altaris contra altare, immo contra universalem ecclesiam, non solum adver- sus decreta2 Constanciensis et hujus Basiliensis conciliorum, verum eciam expresseb contra ea, que per suos presidentes in pretensa decretacione sua nominacionis locorum3 ordinata fuerant et que in convencionibus Grecorum approbatac, ut prefertur, per eundem dominum Eugenium habebantur, considerate in vero judicio, qualiter hoc factum a scismate excusari possit, presertim ubi jam dudum in octava sessione4 hujus sancte synodi presidente sedis apostolice legato eciam ante ipsius domini Eugenii adhesionem fuerat sollempniter declaratum, quod, sicut unica est Christi ecclesia, sic non potest esse nisi unicum generale concilium 10 ipsam representans, et quod, si contingeret aliam congregacionem sub nomine generalis concilii durante isto erigi per summumd pontificem, non foret concilium ecclesie catholice, sed scismaticorum conventiculum. hec verba ibidem habentur. conspicite, pro dei reverencia, si post horum perpetracionem causam legitimam immo urgentissimam habuit sancta synodus decernendi et declarandi5 ipsum dominum Eugenium papam esse suspensum ab omni 15 administracione papali lapsise quatuor mensibus a die pretense dissolucionis seu translacio- nis per eum, ut preferturf, attemptate premissa monicione per sollempne decretum 6, ut infra illud tempus quatuor mensium ipsam translacionem revocare haberet sub pena ipsius suspensionis ab administracione papali ipso facto incurrendes juxta formam, que dudum in decretish undecime sessionis " hujus sancte synodi ordinata fuerat. potestne aliquis huic suspensioni 20 contradicere, que facta est a legitimoi generali concilio universalem ecclesiam representante et tam ex urgentissimis causis post tantum contemptum decretorum synodalium continua- cionemque abusuum et deformitatum, post tam gravem k lesionem auctoritatis generalium conciliorum, quam fidel tenemus ex determinacione universalis ecclesie nobis traditamm, quam quilibet Christianorum tenetur usque ad animam et sanguinem defenderen post scisma 25 perpetratum, propter quod merito obediencia sibi subtrahenda erat, dum, ut verbis dicamus beati Cipriani8, se separabat a collegio sacerdotum et vinculo ecclesie, quo casu de Novaciano dicit idem Ciprianus, quod episcopi potestatem habere non poterato nec honorem, qui episco- patus nec habere voluit unitatem nec pacem post manifestam contumaciam et apertam rebellionem, dum sic ipse summus pontifex notorie et incorrigibiliter ecclesiam dei scandaliza- 30 bat? que eciam suspensio decretata et declarata fuit ante adventum" imperatoris et patriarche Grecorum ad ultimum portum citramarinum, nam supradictus terminus quatuor mensium effluxerat, quo tempore concilium ipsum adhuc durare inp Basilea nullus quovis quesito colore ambigere poterat. quid autem post ipsorum Grecorum adventum in erectione cujuslibet congregacionis sub nomine generalis concilii efficere potuerit sive apud Ferrariam sive apud q 35 quemlibet locum alterum, cum jam ab administracione papali legitime suspensus eratr, vos preclari oratores, lucide conspicere potestis eciam absque aliis necessariis racionibus, quas et ut adhuc parumper de lacius in aliis nostris decretis et epistolis nostris deduximus. hac suspensionis evidencia summatim loquamur, determinaciones precedentes universalis ecclesie in hoc advertite. olim Constanciense concilium in eo maximo decreto1", quod incipit 40 5 a) D erat. b) om. B. c) Hss. approbatis. d) DR quemcunque cujuscunque dignitatis eciamsi papalis statt summum pontificem. e) V om. lapsis bis papali. f) R premittitur. g) V incurrendo. h) DR decreto. 0) DV poterant. n) R defensare. i) BV altissimo. k) om. D. 1) OBR fidem. m) OBR tradita. p) om. D. q) R ad; D add. Florenciam sive apud. r) DR esset. 1 Am I. Oktober 1437, vgl. Mansi 29, 147-151; Mon. Conc. 2, 1028-1032; Hefele 7, 652 f. 2 Vgl. S. 35 Anm. 3-8. 3 Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 78 Anm. 8. 4 2. Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6. 5 Am 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 6 Vom 12. Oktober 1437, vgl. S. 42 Anm. 10. I. Dekret vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 53; Mon. Conc. 2, 352; Hefele 7, 531. 8 Vgl. Brief Cyprians an seinen Bruder Antonian im Corp. script. eccl. 3, 2 S. 643: epist. LV art. 24. ° Am 8. Februar 1439, vgl. Hefele 7, 669. 10 Vom 9. Okt. 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 45 50
80 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 20 quod sua contumacial fuerat per synodum declarata, dum ad synodum ipsam, ut prefertur, nec unum servulum mittere dignatus est a. ecce fundamentum erectionis alterius pretensi concilii et altaris contra altare, immo contra universalem ecclesiam, non solum adver- sus decreta2 Constanciensis et hujus Basiliensis conciliorum, verum eciam expresseb contra ea, que per suos presidentes in pretensa decretacione sua nominacionis locorum3 ordinata fuerant et que in convencionibus Grecorum approbatac, ut prefertur, per eundem dominum Eugenium habebantur, considerate in vero judicio, qualiter hoc factum a scismate excusari possit, presertim ubi jam dudum in octava sessione4 hujus sancte synodi presidente sedis apostolice legato eciam ante ipsius domini Eugenii adhesionem fuerat sollempniter declaratum, quod, sicut unica est Christi ecclesia, sic non potest esse nisi unicum generale concilium 10 ipsam representans, et quod, si contingeret aliam congregacionem sub nomine generalis concilii durante isto erigi per summumd pontificem, non foret concilium ecclesie catholice, sed scismaticorum conventiculum. hec verba ibidem habentur. conspicite, pro dei reverencia, si post horum perpetracionem causam legitimam immo urgentissimam habuit sancta synodus decernendi et declarandi5 ipsum dominum Eugenium papam esse suspensum ab omni 15 administracione papali lapsise quatuor mensibus a die pretense dissolucionis seu translacio- nis per eum, ut preferturf, attemptate premissa monicione per sollempne decretum 6, ut infra illud tempus quatuor mensium ipsam translacionem revocare haberet sub pena ipsius suspensionis ab administracione papali ipso facto incurrendes juxta formam, que dudum in decretish undecime sessionis " hujus sancte synodi ordinata fuerat. potestne aliquis huic suspensioni 20 contradicere, que facta est a legitimoi generali concilio universalem ecclesiam representante et tam ex urgentissimis causis post tantum contemptum decretorum synodalium continua- cionemque abusuum et deformitatum, post tam gravem k lesionem auctoritatis generalium conciliorum, quam fidel tenemus ex determinacione universalis ecclesie nobis traditamm, quam quilibet Christianorum tenetur usque ad animam et sanguinem defenderen post scisma 25 perpetratum, propter quod merito obediencia sibi subtrahenda erat, dum, ut verbis dicamus beati Cipriani8, se separabat a collegio sacerdotum et vinculo ecclesie, quo casu de Novaciano dicit idem Ciprianus, quod episcopi potestatem habere non poterato nec honorem, qui episco- patus nec habere voluit unitatem nec pacem post manifestam contumaciam et apertam rebellionem, dum sic ipse summus pontifex notorie et incorrigibiliter ecclesiam dei scandaliza- 30 bat? que eciam suspensio decretata et declarata fuit ante adventum" imperatoris et patriarche Grecorum ad ultimum portum citramarinum, nam supradictus terminus quatuor mensium effluxerat, quo tempore concilium ipsum adhuc durare inp Basilea nullus quovis quesito colore ambigere poterat. quid autem post ipsorum Grecorum adventum in erectione cujuslibet congregacionis sub nomine generalis concilii efficere potuerit sive apud Ferrariam sive apud q 35 quemlibet locum alterum, cum jam ab administracione papali legitime suspensus eratr, vos preclari oratores, lucide conspicere potestis eciam absque aliis necessariis racionibus, quas et ut adhuc parumper de lacius in aliis nostris decretis et epistolis nostris deduximus. hac suspensionis evidencia summatim loquamur, determinaciones precedentes universalis ecclesie in hoc advertite. olim Constanciense concilium in eo maximo decreto1", quod incipit 40 5 a) D erat. b) om. B. c) Hss. approbatis. d) DR quemcunque cujuscunque dignitatis eciamsi papalis statt summum pontificem. e) V om. lapsis bis papali. f) R premittitur. g) V incurrendo. h) DR decreto. 0) DV poterant. n) R defensare. i) BV altissimo. k) om. D. 1) OBR fidem. m) OBR tradita. p) om. D. q) R ad; D add. Florenciam sive apud. r) DR esset. 1 Am I. Oktober 1437, vgl. Mansi 29, 147-151; Mon. Conc. 2, 1028-1032; Hefele 7, 652 f. 2 Vgl. S. 35 Anm. 3-8. 3 Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 78 Anm. 8. 4 2. Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6. 5 Am 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 6 Vom 12. Oktober 1437, vgl. S. 42 Anm. 10. I. Dekret vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 53; Mon. Conc. 2, 352; Hefele 7, 531. 8 Vgl. Brief Cyprians an seinen Bruder Antonian im Corp. script. eccl. 3, 2 S. 643: epist. LV art. 24. ° Am 8. Februar 1439, vgl. Hefele 7, 669. 10 Vom 9. Okt. 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 45 50
Strana 81
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33. 81 „Frequens“, pluribus in casibus decrevit summos pontifices suspensioni ab administracione papali subjacere debere propter bonum universalis ecclesie. et in ea sessione 1, quam super auctoritate conciliorum generalium celebravit, expresse a statuit et declaravit, quod, si quis eciam summus pontifex mandatis statutis sive ordinacionibus aut preceptis cujuslibet concilii generalis universalem ecclesiam representantis contumaciter obedire contempserit in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis, ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, ad alia juris remedia, si opus fuerit, recurrendo. deinde in undecima sessione hujus sancte synodi statutum fuit2, quod, si summus pontifex in futurum attemptaret concilia generalia actu congregata 10 dissolvere aut de loco ad locum mutare sine consensu ipsorum, nisi resipisceret infra quatuor menses, suspensionem ab b administracione papali incurreret ipso facto et, si hanc sustineret per duos menses animo indurato, ad deposicionem ipsius procederetur. subsequenter in duo- decima sessione fuit monitus3 presense summus pontifex, ut dissolucionem concilii per eum tunc attemptatam revocaret infra sexaginta dies, alioquin exnunc prout extunc esset sus- 15 pensus ab omni administracione papali. postquam hec omnia precesserantd, ipsee adhesit huic sacro concilio, dicens ipsum legitime ab inicio sui fuisse continuatum non obstante pre- missa f dissolucione, quam expresse declaravit nullam irritam et inanem. exinde oratores sui ad presidendum in concilio deputati juraverunt5 expresse suis nominibus decreta concilii Constanciensis super auctoritate generalium conciliorum edita atque insuper decreta concilii 20 Basiliensis manutenere et defendere. quis post tanta tamque solida universalis ecclesie testi- monia ambigere aut in dubium revocare potest, si prefata suspensio per hanc sanctam syno- quod non solum clarissime conspicitur, dum decerni etg declarari potuerit et debuerit? verum eciam illud irrefragabile est, quod, postquam suspensionem ipsam summus pontifex per duos menses animo indurato sustinuerat, ad ejus deposicionem procedere incumbebat 25 synodali judicio, sed quantam in ea re mansuetudinem observaverit sancta synodus, quam benigne supplicacionibus vestrorum serenissimorum principum condescenderit, vos, clarissimih oratores, precamuri, attendite. jam eandem suspensionem summus pontifex per annum integ- rumk sustinuit animo indurato, et ecce deposicionem ejus usque ad hoc tempus distulimus processusque adversus eum inchoatos tardiori gressu deduci et continuari fecimus expectantes, 30 si forsan ad preces vestrorum principum aut aliunde quomodolibet excitatus reverteretur ad cor et ad ea, que sunt salutis unionis pacis ac boni regiminis ecclesie in spiritualibus et tempora- libus, efficaciter converteretur, si tandem ecclesiam monentem et corripientem audiret, ne ipsum oporteret haberi juxta verbum Christi‘ sicut ethnicum et publicanum. quantas vero interim persecuciones adversus hanc sanctam synodum pro salute ipsius laborantem exci- 35 taverit, considerate. quantum in se erat, licet tamen nulliter et de facto, ommnia supposita ipsius sancte synodi excomunicare? privare inhabilitare conatus est, nisi sue pretense dissolucioni! parerent ; interdictum 8 in civitate Basiliensi servandum statuit, nisi cives Basilienses concilium ipsum a civitate sua eicerent ; victualia ad nos deferri prohibuit 8 et portantes eadem spoliari concessit atque ipsorum spolia cedere occupantibus. insuper quoque per litteras suas more 40 Romane curie bullatas mandavit, ut in ipsa supposita concilii fieret persecucio tamquam in hostes fidei Christiane, appellans ? hanc sanctam synodum perfidam iniquorumm synagogam. 5 1439 Febr. 20 a) om. R. b) D add. omni. c) OB ipse; R ipse presens. d) D processerant. e) DR add. dominus Eugenius. f) D pretensa. g) D ac. h) DR venerabiles. i) DR pro deo. k) D add. et amplius. 1) D translacioni. m) V inimicorum. 45 1 Am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 2 4. Dekret vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. 3 I. Dekret vom 13. Juli 1433, vgl. S. 35 Anm. 8. Am 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 5 Am 24. April 1434, vgl. Mon. Conc. 2, 647-649; 50 Hefele 7, 563 f. Matth. 18, 17. 7 Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. Мon. Conc. 2, 1039 f. 8 Dekret der 2. Sitzung zu Ferrara vom 15. Februar 1438, vgl. Hardouin 9, 738; Mon. Conc. 3, 58; Hefele 7, 664. € Brief an Mgf. Wilhelm von Hochberg vom 19. Fe- bruar 1438, vgl. Mon. Conc. 3, 59. Deutsche Reichstags-Akten XIV 11
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33. 81 „Frequens“, pluribus in casibus decrevit summos pontifices suspensioni ab administracione papali subjacere debere propter bonum universalis ecclesie. et in ea sessione 1, quam super auctoritate conciliorum generalium celebravit, expresse a statuit et declaravit, quod, si quis eciam summus pontifex mandatis statutis sive ordinacionibus aut preceptis cujuslibet concilii generalis universalem ecclesiam representantis contumaciter obedire contempserit in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis, ad generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur, ad alia juris remedia, si opus fuerit, recurrendo. deinde in undecima sessione hujus sancte synodi statutum fuit2, quod, si summus pontifex in futurum attemptaret concilia generalia actu congregata 10 dissolvere aut de loco ad locum mutare sine consensu ipsorum, nisi resipisceret infra quatuor menses, suspensionem ab b administracione papali incurreret ipso facto et, si hanc sustineret per duos menses animo indurato, ad deposicionem ipsius procederetur. subsequenter in duo- decima sessione fuit monitus3 presense summus pontifex, ut dissolucionem concilii per eum tunc attemptatam revocaret infra sexaginta dies, alioquin exnunc prout extunc esset sus- 15 pensus ab omni administracione papali. postquam hec omnia precesserantd, ipsee adhesit huic sacro concilio, dicens ipsum legitime ab inicio sui fuisse continuatum non obstante pre- missa f dissolucione, quam expresse declaravit nullam irritam et inanem. exinde oratores sui ad presidendum in concilio deputati juraverunt5 expresse suis nominibus decreta concilii Constanciensis super auctoritate generalium conciliorum edita atque insuper decreta concilii 20 Basiliensis manutenere et defendere. quis post tanta tamque solida universalis ecclesie testi- monia ambigere aut in dubium revocare potest, si prefata suspensio per hanc sanctam syno- quod non solum clarissime conspicitur, dum decerni etg declarari potuerit et debuerit? verum eciam illud irrefragabile est, quod, postquam suspensionem ipsam summus pontifex per duos menses animo indurato sustinuerat, ad ejus deposicionem procedere incumbebat 25 synodali judicio, sed quantam in ea re mansuetudinem observaverit sancta synodus, quam benigne supplicacionibus vestrorum serenissimorum principum condescenderit, vos, clarissimih oratores, precamuri, attendite. jam eandem suspensionem summus pontifex per annum integ- rumk sustinuit animo indurato, et ecce deposicionem ejus usque ad hoc tempus distulimus processusque adversus eum inchoatos tardiori gressu deduci et continuari fecimus expectantes, 30 si forsan ad preces vestrorum principum aut aliunde quomodolibet excitatus reverteretur ad cor et ad ea, que sunt salutis unionis pacis ac boni regiminis ecclesie in spiritualibus et tempora- libus, efficaciter converteretur, si tandem ecclesiam monentem et corripientem audiret, ne ipsum oporteret haberi juxta verbum Christi‘ sicut ethnicum et publicanum. quantas vero interim persecuciones adversus hanc sanctam synodum pro salute ipsius laborantem exci- 35 taverit, considerate. quantum in se erat, licet tamen nulliter et de facto, ommnia supposita ipsius sancte synodi excomunicare? privare inhabilitare conatus est, nisi sue pretense dissolucioni! parerent ; interdictum 8 in civitate Basiliensi servandum statuit, nisi cives Basilienses concilium ipsum a civitate sua eicerent ; victualia ad nos deferri prohibuit 8 et portantes eadem spoliari concessit atque ipsorum spolia cedere occupantibus. insuper quoque per litteras suas more 40 Romane curie bullatas mandavit, ut in ipsa supposita concilii fieret persecucio tamquam in hostes fidei Christiane, appellans ? hanc sanctam synodum perfidam iniquorumm synagogam. 5 1439 Febr. 20 a) om. R. b) D add. omni. c) OB ipse; R ipse presens. d) D processerant. e) DR add. dominus Eugenius. f) D pretensa. g) D ac. h) DR venerabiles. i) DR pro deo. k) D add. et amplius. 1) D translacioni. m) V inimicorum. 45 1 Am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 2 4. Dekret vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. 3 I. Dekret vom 13. Juli 1433, vgl. S. 35 Anm. 8. Am 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 5 Am 24. April 1434, vgl. Mon. Conc. 2, 647-649; 50 Hefele 7, 563 f. Matth. 18, 17. 7 Auflösungsbulle vom 18. September 1437, vgl. Мon. Conc. 2, 1039 f. 8 Dekret der 2. Sitzung zu Ferrara vom 15. Februar 1438, vgl. Hardouin 9, 738; Mon. Conc. 3, 58; Hefele 7, 664. € Brief an Mgf. Wilhelm von Hochberg vom 19. Fe- bruar 1438, vgl. Mon. Conc. 3, 59. Deutsche Reichstags-Akten XIV 11
Strana 82
82 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 20 post que venerabilis episcopus Visensis et dilecti ecclesie filii Ludovicus de Urbe sedis apostolice prothonotarius, Dyonisius de Sabrevaiis a sacre theologie professor et Stephanus Ploverii decretorum doctor, oratores nostri realiter captib fuerunt sumpta occasione per captivantes, uti accepimus, ex mandatisc ejusdem domini Eugenii 1. sed dominus nobis in hiis omnibus adjutor fuit, pro cujus ecclesia persecuciones pati non refugimus, scientes, quoniamd ipse dominus ait2 „beati qui persecucionem paciuntur propter justiciam“. et quamvis plurima temporalia dampna dispendia et pericula nobis afferat in hoc loco tam longi temporis expectacio cum innumeris sumptibus et laboribus, tamen non possumus hanc in deum nostrum offensam committere, ut ecclesiam ejus ruere inceptamque restauracionem sanctissime legis sue in cor- dibus, hominum et necessariam reformacionem Christiane religionis deferri atque abici nec- 10 non veritatem et justiciam in diebus nostris miserabiliter conculcari paciamur. sed misericor- diam salvatoris nostri jugiter exorabimus, ut ipsam ecclesiam suam adversus persecuciones suscitatas assidue tueatur nobisque in eo proposito perseverare donet, ut nullus adversitatis impetus, nulla persecucionum magnitudo nostros animos dimoveat, quominus sancta opera, propter que hec universalis ecclesie synodus congregata est, in realem effectum deduci pro- 15 curemus et auctoritatem universalium conciliorum, per quam fidei integritas et ecclesiastice discipline vigor omnisque regula Christiane vite conservari habet, sustineamus illibatam, non curantese in ea re que nostra sunt, sed que Jesu Christi et salutis animarum. alia quoque plura specialia de gestis tam per summum pontificem quam eciam per suos, qui ad diversas regiones missi fuerunt, nequaquam per singula commemorare de presenti volumus; sed illam 20 gravissimam offensam dei nostri et ecclesie sue atque eciam humane nature nequaquam tacendumf est in personam heraldi3 illustris principis Pedemoncium perpetratam, quem ad Greciam premiserant legati nostri; qui super una galea oratorum summi pontificis captivatus et torture expositus nusquam comparet et ipsum in mare projectum demersum fuisse accepi- mus. verum divinam exoramus clemenciam, quatenus cor ipsius summi pontificis ita convertere 25 dignetur in viam veritatis salutis et pacis, ut non ampliora de hiis loqui aut scribere necesse sit, sed omnibus emendatis ecclesia, mater cunctorum, de ipsius probis actibus in domino gaudeat. [II] Jam vero, clarissimis oratores, ad ea venimus, que super mutacione loci pro celebracione concilii nomine vestrorum principum postulastis. oportunum quidem fore 30 proposuerunt 4 discreciones vestre, ut locus alius huic sacro concilio tutus et accommodus elige- retur, in quo cum Grecis haberetur convencio servata ex integro auctoritate generalium con- ciliorum et hujus presentis concilii Basiliensis, quod universalem ecclesiam representare devotis et fidelibus animis profitemini. nos quoque pacis et unitatis amantissimi ipsorumque princi- pum vestrorum votis quantum cum deo possumus condescendere cupientes, aures benignas 35 cunctish in ea re peri vos proponendisk accommodavimusl. pecierunt autem deputati hujus sancte synodi, inter quos cardinales archiepiscopi episcopi abbates et doctores insignes erant, ut media aperire velletis, quibus res iste perfici possent. vos ad hec m respondistis5, ut illi pocius ea aperirent, qui de auctoritate n generalium conciliorum et rebus eam concernentibus amplius informati erant atque in hiis jam ultra septennium occupati. ipsi vero suasioni vestre morem 40 gerentes huic negocio operam dederunt et, cum plurima in ea re pericula cernerento sub- versionis ejusdem auctoritatis generalium conciliorum atque deperdicionis inchoatorum operum reformacionem ecclesie in capite et in membris concernencium, certa capitula “ conce- perunt, per que hiis periculis obviare pro sua fidelitate conabantur. etsi vero eadem capitula, 5 a) so D; alle anderen Hss. verderbt. b) D captivati. c) R mandato. d) D quod. e) D querentes. f) Hss. 45 tacenda. g) D preclari. h) D add. que. i) D. om. per vos. k) D proponenda, add. duxistis. 1) D accomodamus. m) DV hoc. n) D add. ipsorum. 0) DV concernerent. 1 Vgl. RTA. 13 nr. 152. 2 Matth. 5, 10. 3 Vgl. Conc. Bas. 5, 335 und Register unter „Piemont“. 5 6 4 Vgl. nrr. 3 und 6. Vgl. nr. 10. nr. 12. 50
82 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 20 post que venerabilis episcopus Visensis et dilecti ecclesie filii Ludovicus de Urbe sedis apostolice prothonotarius, Dyonisius de Sabrevaiis a sacre theologie professor et Stephanus Ploverii decretorum doctor, oratores nostri realiter captib fuerunt sumpta occasione per captivantes, uti accepimus, ex mandatisc ejusdem domini Eugenii 1. sed dominus nobis in hiis omnibus adjutor fuit, pro cujus ecclesia persecuciones pati non refugimus, scientes, quoniamd ipse dominus ait2 „beati qui persecucionem paciuntur propter justiciam“. et quamvis plurima temporalia dampna dispendia et pericula nobis afferat in hoc loco tam longi temporis expectacio cum innumeris sumptibus et laboribus, tamen non possumus hanc in deum nostrum offensam committere, ut ecclesiam ejus ruere inceptamque restauracionem sanctissime legis sue in cor- dibus, hominum et necessariam reformacionem Christiane religionis deferri atque abici nec- 10 non veritatem et justiciam in diebus nostris miserabiliter conculcari paciamur. sed misericor- diam salvatoris nostri jugiter exorabimus, ut ipsam ecclesiam suam adversus persecuciones suscitatas assidue tueatur nobisque in eo proposito perseverare donet, ut nullus adversitatis impetus, nulla persecucionum magnitudo nostros animos dimoveat, quominus sancta opera, propter que hec universalis ecclesie synodus congregata est, in realem effectum deduci pro- 15 curemus et auctoritatem universalium conciliorum, per quam fidei integritas et ecclesiastice discipline vigor omnisque regula Christiane vite conservari habet, sustineamus illibatam, non curantese in ea re que nostra sunt, sed que Jesu Christi et salutis animarum. alia quoque plura specialia de gestis tam per summum pontificem quam eciam per suos, qui ad diversas regiones missi fuerunt, nequaquam per singula commemorare de presenti volumus; sed illam 20 gravissimam offensam dei nostri et ecclesie sue atque eciam humane nature nequaquam tacendumf est in personam heraldi3 illustris principis Pedemoncium perpetratam, quem ad Greciam premiserant legati nostri; qui super una galea oratorum summi pontificis captivatus et torture expositus nusquam comparet et ipsum in mare projectum demersum fuisse accepi- mus. verum divinam exoramus clemenciam, quatenus cor ipsius summi pontificis ita convertere 25 dignetur in viam veritatis salutis et pacis, ut non ampliora de hiis loqui aut scribere necesse sit, sed omnibus emendatis ecclesia, mater cunctorum, de ipsius probis actibus in domino gaudeat. [II] Jam vero, clarissimis oratores, ad ea venimus, que super mutacione loci pro celebracione concilii nomine vestrorum principum postulastis. oportunum quidem fore 30 proposuerunt 4 discreciones vestre, ut locus alius huic sacro concilio tutus et accommodus elige- retur, in quo cum Grecis haberetur convencio servata ex integro auctoritate generalium con- ciliorum et hujus presentis concilii Basiliensis, quod universalem ecclesiam representare devotis et fidelibus animis profitemini. nos quoque pacis et unitatis amantissimi ipsorumque princi- pum vestrorum votis quantum cum deo possumus condescendere cupientes, aures benignas 35 cunctish in ea re peri vos proponendisk accommodavimusl. pecierunt autem deputati hujus sancte synodi, inter quos cardinales archiepiscopi episcopi abbates et doctores insignes erant, ut media aperire velletis, quibus res iste perfici possent. vos ad hec m respondistis5, ut illi pocius ea aperirent, qui de auctoritate n generalium conciliorum et rebus eam concernentibus amplius informati erant atque in hiis jam ultra septennium occupati. ipsi vero suasioni vestre morem 40 gerentes huic negocio operam dederunt et, cum plurima in ea re pericula cernerento sub- versionis ejusdem auctoritatis generalium conciliorum atque deperdicionis inchoatorum operum reformacionem ecclesie in capite et in membris concernencium, certa capitula “ conce- perunt, per que hiis periculis obviare pro sua fidelitate conabantur. etsi vero eadem capitula, 5 a) so D; alle anderen Hss. verderbt. b) D captivati. c) R mandato. d) D quod. e) D querentes. f) Hss. 45 tacenda. g) D preclari. h) D add. que. i) D. om. per vos. k) D proponenda, add. duxistis. 1) D accomodamus. m) DV hoc. n) D add. ipsorum. 0) DV concernerent. 1 Vgl. RTA. 13 nr. 152. 2 Matth. 5, 10. 3 Vgl. Conc. Bas. 5, 335 und Register unter „Piemont“. 5 6 4 Vgl. nrr. 3 und 6. Vgl. nr. 10. nr. 12. 50
Strana 83
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33. 83 dum a vobis audita fuerunt 1, non a justicia et sanctitate deviare arbitreminia, tamen, quo- niamb difficile fore existimabatis summum pontificem ad hec inducere, alia capitula2 con- cepistis, quibus completis hanc fieri posse loci mutacionem vos autem majorem partem vestrum advisasse dicebatis. super ipsis quoque per vos advisatis deinceps nostri deputati nonnulla, 5 que addenda3 videbantur et quedam eciam subtrahenda, exinde annotaverunt, circa que deinceps mutuam collacionem4 habuistis. hec5 autem sancta synodus omnia maturo examine ponderans, que tam per deputatos suos quam per devociones vestras librata fuerunt, jam inpresenciarum grandia periculae vestris devocionibus exponere duxit ex hac mutacione sibi ac toti ecclesie evidenter im minenciad, quibus non satis cautum esse per 10 capitulas, que a vobis concepta sunt, vestre discreciones facile possunt advertere. [I] Primum7 quidem de nullitate dissolucionis ac translacionis pretense hujus sacri concilii in Ferrariam per summum pontificem recognoscendae nullam fecistis mencionem, quam nullatenus per ecclesiam tollerarit posse superiores raciones ostenderunt; neque sola cessacio congregacionis Ferrariensis, de qua fecistis mencionem, grave vulnus in hoc illatum 15 ecclesie quoquo modo servaret. [2] Secundo8 tria loca per synodum nominanda proposuistis, ita ut alterius ipsorum opcio per dominum papam et Grecos fieri haberet, cum tameng venerabiles et discreti oratores serenissimi regis Romanorum et venerabilium et illustrium principum electorum sacri Romanih imperii tam in proposicionibus" per vos factis quam in peticionibus 10 scriptotenus presentatis 20 a principio dumtaxat locum alterum pro ycumenico concilio celebrando quesieritis; et posset concilio periculum imminere, dum illum locum, qui minus accommodus et securus nobis esset, papa cum Grecis fortasse assumeret. [3] Tertio 11 non expressistis, quod dominus Eugenius in talem locum consentiret tam- quam auctoritate hujus sacri concilii universalem ecclesiam representantis nominatum, neque 25 aliquod verbum in vestris avisamentis percepimus, per quod ipsei hoc Basiliense concilium legitime continuatum recognoscere haberet, quod tamen necesse est, si summus ipse pontifex cum hac sancta synodo atque eciam cum religiosisk principibus vestris unum sentire et pacem et unitatem confovere velit ac futuris questionibus et controversiis obviare, que in altero loco exoriri possent. [4] Quarto de observacione synodalium decretorum et reformacionis execucione, pro qua hec sancta synodus gravissimos labores tanto tempore sustinuit et que in tantum divine legil beneplacita salutique dominici gregis necessaria judicata est, nullam mentionem expres- sam fecisse videmini. neque eciam super observacione gestorum in materia justiciem gracie seu indulti in hac sancta synodo per ipsa avisamenta vestra habetur provisio aut securitas, 35 ex qua ren quamplurimeo turbaciones in diversis regionibus provenirent, nisi oportune provideretur. [5] Quinto de modo transferendi concilium ad locum alterum et qualiter procedeturq in illo loco saltem ab inicio nichil avisamenta vestra dixerunt, nisi tantum, quod modus ille observabitur 12, quem concilium ibi existens determinabit. dum vero ibi deventum esset, 40 dicerent forsan aliqui, solos pontifices vocem diffinitivam habere et a votis illorum concludere 30 1139 Febr. 20 a) B arbitramini; D arbitraremini. b) V quia. c) D add. eisdem. d) OB eminencia. e) OBRV add. et. f) OB tollerare. g) D add. vos. h) om. DR. i) D dominus Eugenius statt ipse. k) D religiosissimis. 1) D voluntati. m) D add. et. n) Dadd. tamen. 0) D plurime. p) R pervenirent. q) D procederetur. 1 Vgl. nrr. 13 und 17. 2 nr. 22. 3 Vgl. S. 65 Anm. 5. 1 nr. 29. 5 Hier beginnt der Teil, der uns auch gesondert über- liefert ist, vgl. Quellenbeschreibung S. 75 Z. 34. Er 50 stellt eine Kritik des Vorschlags vom 14./15. Januar dar, etwa in dem Sinn, wie Johannes von Ragusa nach dem 15. Januar vorgeschlagen hatte (vgl. nr. 24, 45 bes. art. 4). Man darf also wohl Ragusa für den Ver- fasser dieses Schlußteiles halten. 6 nr. 22. Vgl. nr. 22 art. 1. s Vgl. nr. 22 art. 1. 2 nrr. 4 und 7. 10 nr. 9. 11 Vgl. nr. 22 art. 1. 12 Vgl. nr. 22 art. 4.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33. 83 dum a vobis audita fuerunt 1, non a justicia et sanctitate deviare arbitreminia, tamen, quo- niamb difficile fore existimabatis summum pontificem ad hec inducere, alia capitula2 con- cepistis, quibus completis hanc fieri posse loci mutacionem vos autem majorem partem vestrum advisasse dicebatis. super ipsis quoque per vos advisatis deinceps nostri deputati nonnulla, 5 que addenda3 videbantur et quedam eciam subtrahenda, exinde annotaverunt, circa que deinceps mutuam collacionem4 habuistis. hec5 autem sancta synodus omnia maturo examine ponderans, que tam per deputatos suos quam per devociones vestras librata fuerunt, jam inpresenciarum grandia periculae vestris devocionibus exponere duxit ex hac mutacione sibi ac toti ecclesie evidenter im minenciad, quibus non satis cautum esse per 10 capitulas, que a vobis concepta sunt, vestre discreciones facile possunt advertere. [I] Primum7 quidem de nullitate dissolucionis ac translacionis pretense hujus sacri concilii in Ferrariam per summum pontificem recognoscendae nullam fecistis mencionem, quam nullatenus per ecclesiam tollerarit posse superiores raciones ostenderunt; neque sola cessacio congregacionis Ferrariensis, de qua fecistis mencionem, grave vulnus in hoc illatum 15 ecclesie quoquo modo servaret. [2] Secundo8 tria loca per synodum nominanda proposuistis, ita ut alterius ipsorum opcio per dominum papam et Grecos fieri haberet, cum tameng venerabiles et discreti oratores serenissimi regis Romanorum et venerabilium et illustrium principum electorum sacri Romanih imperii tam in proposicionibus" per vos factis quam in peticionibus 10 scriptotenus presentatis 20 a principio dumtaxat locum alterum pro ycumenico concilio celebrando quesieritis; et posset concilio periculum imminere, dum illum locum, qui minus accommodus et securus nobis esset, papa cum Grecis fortasse assumeret. [3] Tertio 11 non expressistis, quod dominus Eugenius in talem locum consentiret tam- quam auctoritate hujus sacri concilii universalem ecclesiam representantis nominatum, neque 25 aliquod verbum in vestris avisamentis percepimus, per quod ipsei hoc Basiliense concilium legitime continuatum recognoscere haberet, quod tamen necesse est, si summus ipse pontifex cum hac sancta synodo atque eciam cum religiosisk principibus vestris unum sentire et pacem et unitatem confovere velit ac futuris questionibus et controversiis obviare, que in altero loco exoriri possent. [4] Quarto de observacione synodalium decretorum et reformacionis execucione, pro qua hec sancta synodus gravissimos labores tanto tempore sustinuit et que in tantum divine legil beneplacita salutique dominici gregis necessaria judicata est, nullam mentionem expres- sam fecisse videmini. neque eciam super observacione gestorum in materia justiciem gracie seu indulti in hac sancta synodo per ipsa avisamenta vestra habetur provisio aut securitas, 35 ex qua ren quamplurimeo turbaciones in diversis regionibus provenirent, nisi oportune provideretur. [5] Quinto de modo transferendi concilium ad locum alterum et qualiter procedeturq in illo loco saltem ab inicio nichil avisamenta vestra dixerunt, nisi tantum, quod modus ille observabitur 12, quem concilium ibi existens determinabit. dum vero ibi deventum esset, 40 dicerent forsan aliqui, solos pontifices vocem diffinitivam habere et a votis illorum concludere 30 1139 Febr. 20 a) B arbitramini; D arbitraremini. b) V quia. c) D add. eisdem. d) OB eminencia. e) OBRV add. et. f) OB tollerare. g) D add. vos. h) om. DR. i) D dominus Eugenius statt ipse. k) D religiosissimis. 1) D voluntati. m) D add. et. n) Dadd. tamen. 0) D plurime. p) R pervenirent. q) D procederetur. 1 Vgl. nrr. 13 und 17. 2 nr. 22. 3 Vgl. S. 65 Anm. 5. 1 nr. 29. 5 Hier beginnt der Teil, der uns auch gesondert über- liefert ist, vgl. Quellenbeschreibung S. 75 Z. 34. Er 50 stellt eine Kritik des Vorschlags vom 14./15. Januar dar, etwa in dem Sinn, wie Johannes von Ragusa nach dem 15. Januar vorgeschlagen hatte (vgl. nr. 24, 45 bes. art. 4). Man darf also wohl Ragusa für den Ver- fasser dieses Schlußteiles halten. 6 nr. 22. Vgl. nr. 22 art. 1. s Vgl. nr. 22 art. 1. 2 nrr. 4 und 7. 10 nr. 9. 11 Vgl. nr. 22 art. 1. 12 Vgl. nr. 22 art. 4.
Strana 84
84 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 20 vellent; alii abbates doctores priores et capitulorum procuratores aliterque debite qualificantes insignes viros a non excludi debere et a majori parte omnium conclusiones habendas arbitraren- tur; rursum quidam per deputaciones, alii per naciones procedere conarentur; facileque esset concilium inter has dissensiones dissolvi, maxime attento conatu, quem presens summus pontifex ad ipsam dissolucionem hactenus exercere visus est. sicque tandem posset contingere, ut parvipensis decretis synodalibus et quodammodo sepulta auctoritate generalium conci- liorum summi pontifices pro libito voluntatis agere possent quicquid eis videretur. dum adversus hoc b concilium, cui incorporati fuerunt omnes reges Christiani et quod tanta auc- toritate fundatum extitit, in ipsius tali dissolucione et elusione post tanta certamina prevaleret c modernid domini Eugenii voluntas, quod quantum esset perniciosum et dampnosum toti 10 ecclesie atque Christiano populo, vos ipsi considerate. qua re necesse est, si concilium trans- ferri debet, ut cum magna cautela hiis periculis obvietur et de modo incipiendi progressum ipsius concilii in loco altero firma et stabilis conclusio ante translacionem habeatur; cum vero ibi solidatum et stabilitum fuerit concilium, si alios modos tenere voluerit, hoc in sua libertate manebit. [6] Sextol suspensionem summi pontificis ab administracione papali mox sublatam intelligi profertis, cum canones Constanciensis concilii 2 professus erit et in locum nominatum consenserit. quod nullatenuse fieri posse manentibus causis, propter quas suspensio ipsa decretata est, vestre discreciones clarissime conspicere possunt. que eciam ubi expurgate essent et spes bona in spiritualibus et temporalibus in administracione posset concipi, talem 20 sublacionem cum magna consideracione per synodale decretum effici conveniret, neque de admissione presidencium ex parte ipsius summi pontificis, de qua in vestris avisamentis3 agebatur, mencio est habenda, priusquam ipsa suspensio auferatur. quod vero de censuris hinc et f inde tollendis additum est 4, scitis ea, que adversus hoc legitimum generale con- cilium in hiis facta sunt, nulla prorsus esse irrita et inania, sicut eciam dudum in decreto 5 undecime sessionis hujus sancte synodi extitit declaratum; et cum unica sit ecclesia, unicum eciam est generale concilium ipsam representans, cui quilibet cujuscumque status et s dignitatis eciamsi papalis obedire tenetur; nec in ecclesia contrarie sunt potestates, a quibus contrarie censure veraciter procedere possint, sicut et vos optime intelligere non dubitamus. [7] Septimo locum mutari queritis6, esto quod neque papa neque Greci venirent ad illum 30 alterum locum aut in eum consentirent. que autem necessitas vel que utilitas id agere suaderet, non aperuistis ; nec videtur, quo pacto dominus Eugenius ibidem audiri haberet, sicut tangere videmini, dum neque in illum locum consentire nec ad ipsum mittere vellet. id ipsum vero nequaquam conveniens esset synodum in loco securo et h quieto et pacifico consistentem peri- culose translacioni exponere sine fructu aut spe alicujus utilitatis vel urgente necessitate. 35 [8] Octavo, quoniam non dixistis, quid agendum erit, si dominus Eugeniusi ea que petun- tur facere noluerit, poterimusne semper in talibus dilacionibus in hiis fluctuacionibus ecclesiam prericlitari permittere et non sibi de aliquo providere remedio? videtis, quante dilaciones concesse sunt, que nullum fructum attulerunt; immo pendentibus illis ipse dominus Eugenius quamplurima in prejudicium ecclesie innovavit. pendente quidem dilacione sexaginta dierum 40 post citacionem7 ejus concilium dissolvere et transferre attemptavit; subsequenter dilacione quatuor mensium post dissolucionem' ipsam congregacionem Ferrariensem erexit; deinde sub tercia dilacione duorum mensium post suspensionem9 ipsius ab administracione papali nos prede et spoliacioni aliisque persecucionibus antedictis exposuit et Grecos ad se pro sui 5 15 25 a) R presbiteros. b) om. D. c) D prevalet. d) om. D. e) D add. ita. f) om. DV. g) et digni- 45 tatis om. D. h) et quieto om. D. i) D add. papa. 5 1 Vgl. nr. 22 art. 5. 2 Vgl. S. 25 Anm. 5. 3 Vgl. nr. 22 art. 4. 4 Vgl. nr. 22 art. 5. 8. Dekret vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 58 f., Mon. Conc. 2, 354; Hefele 7, 533. 6 Vgl. nr. 22 art. 6. Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. Vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 8 9 50
84 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Febr. 20 vellent; alii abbates doctores priores et capitulorum procuratores aliterque debite qualificantes insignes viros a non excludi debere et a majori parte omnium conclusiones habendas arbitraren- tur; rursum quidam per deputaciones, alii per naciones procedere conarentur; facileque esset concilium inter has dissensiones dissolvi, maxime attento conatu, quem presens summus pontifex ad ipsam dissolucionem hactenus exercere visus est. sicque tandem posset contingere, ut parvipensis decretis synodalibus et quodammodo sepulta auctoritate generalium conci- liorum summi pontifices pro libito voluntatis agere possent quicquid eis videretur. dum adversus hoc b concilium, cui incorporati fuerunt omnes reges Christiani et quod tanta auc- toritate fundatum extitit, in ipsius tali dissolucione et elusione post tanta certamina prevaleret c modernid domini Eugenii voluntas, quod quantum esset perniciosum et dampnosum toti 10 ecclesie atque Christiano populo, vos ipsi considerate. qua re necesse est, si concilium trans- ferri debet, ut cum magna cautela hiis periculis obvietur et de modo incipiendi progressum ipsius concilii in loco altero firma et stabilis conclusio ante translacionem habeatur; cum vero ibi solidatum et stabilitum fuerit concilium, si alios modos tenere voluerit, hoc in sua libertate manebit. [6] Sextol suspensionem summi pontificis ab administracione papali mox sublatam intelligi profertis, cum canones Constanciensis concilii 2 professus erit et in locum nominatum consenserit. quod nullatenuse fieri posse manentibus causis, propter quas suspensio ipsa decretata est, vestre discreciones clarissime conspicere possunt. que eciam ubi expurgate essent et spes bona in spiritualibus et temporalibus in administracione posset concipi, talem 20 sublacionem cum magna consideracione per synodale decretum effici conveniret, neque de admissione presidencium ex parte ipsius summi pontificis, de qua in vestris avisamentis3 agebatur, mencio est habenda, priusquam ipsa suspensio auferatur. quod vero de censuris hinc et f inde tollendis additum est 4, scitis ea, que adversus hoc legitimum generale con- cilium in hiis facta sunt, nulla prorsus esse irrita et inania, sicut eciam dudum in decreto 5 undecime sessionis hujus sancte synodi extitit declaratum; et cum unica sit ecclesia, unicum eciam est generale concilium ipsam representans, cui quilibet cujuscumque status et s dignitatis eciamsi papalis obedire tenetur; nec in ecclesia contrarie sunt potestates, a quibus contrarie censure veraciter procedere possint, sicut et vos optime intelligere non dubitamus. [7] Septimo locum mutari queritis6, esto quod neque papa neque Greci venirent ad illum 30 alterum locum aut in eum consentirent. que autem necessitas vel que utilitas id agere suaderet, non aperuistis ; nec videtur, quo pacto dominus Eugenius ibidem audiri haberet, sicut tangere videmini, dum neque in illum locum consentire nec ad ipsum mittere vellet. id ipsum vero nequaquam conveniens esset synodum in loco securo et h quieto et pacifico consistentem peri- culose translacioni exponere sine fructu aut spe alicujus utilitatis vel urgente necessitate. 35 [8] Octavo, quoniam non dixistis, quid agendum erit, si dominus Eugeniusi ea que petun- tur facere noluerit, poterimusne semper in talibus dilacionibus in hiis fluctuacionibus ecclesiam prericlitari permittere et non sibi de aliquo providere remedio? videtis, quante dilaciones concesse sunt, que nullum fructum attulerunt; immo pendentibus illis ipse dominus Eugenius quamplurima in prejudicium ecclesie innovavit. pendente quidem dilacione sexaginta dierum 40 post citacionem7 ejus concilium dissolvere et transferre attemptavit; subsequenter dilacione quatuor mensium post dissolucionem' ipsam congregacionem Ferrariensem erexit; deinde sub tercia dilacione duorum mensium post suspensionem9 ipsius ab administracione papali nos prede et spoliacioni aliisque persecucionibus antedictis exposuit et Grecos ad se pro sui 5 15 25 a) R presbiteros. b) om. D. c) D prevalet. d) om. D. e) D add. ita. f) om. DV. g) et digni- 45 tatis om. D. h) et quieto om. D. i) D add. papa. 5 1 Vgl. nr. 22 art. 5. 2 Vgl. S. 25 Anm. 5. 3 Vgl. nr. 22 art. 4. 4 Vgl. nr. 22 art. 5. 8. Dekret vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 58 f., Mon. Conc. 2, 354; Hefele 7, 533. 6 Vgl. nr. 22 art. 6. Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. Vom 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 8 9 50
Strana 85
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33-34. 85 munimento attraxit; longioribus deinde dilacionibus ad rogamina principum per nos obser- vatis ipse interim nuncios per orbem transmisit; qui suaderent corda multorum in viam ejus ; rursum, dum hiis diebus super tractatibus pacis vobiscum occuparemur, ipse neque nobis neque vobis consultis pretensam translacionem in civitatem Florentinam fecit. et cum vos, 5 venerabiles oratores, locum alterum in Germania expeteretis, ubi omnes convenire possent, ipse ad longiores regiones non parum accessu difficiliores se transtulit. videtis, quod a inter has dilaciones scandala continue crescunt, vilescit synodalis auctoritas, totus fere grex domi- nicus ob defectum pastoris provide regentis in precipicium malorum dilabitur ; et in hiis nullam medelam profertis, nullam securitatem remediorum datis, si summus pontifex huic sancte 10 synodo et vestris desideriis consentire recusaverit. [9] Tandem designastis, quod, dumb sic ad alterum locum deventum fuerit, civibus Avinionensibuse creditoribus ecclesie satisfiet 1. nullatenus autem possumus aut debemus usque in id tempus sub eventu incerto satisfactionem eis debitam differre et prolongare, cum et pecunie jam collecte pro ecclesia in diversis locis habeantur, que nullatenus nobis denegari 15 juste possuntd, tenemurque pro viribus agere, ut quantocicius sine mora quod debet sancta synodus restituat. Hec itaque, clarissimi oratores, ponderare velint vestre prudentie et pro reverencia Christi salvatoris nostri efficacem operam impendere, ut res universalis ecclesie ad honorem dei, salutem animarum et veram pacem cunctorum feliciter disponi possint. vos omnes uno 20 animo cum hac sancta synodo saluti ecclesie sancte dei consulere curetis et eam in suis necessi- tatibus efficaciter adjuvare, nos vero, si in premissis que necessaria sunt convenienter provi- sum fuerite pro bono pacis et contemplacione serenissimorum principum vestrorum atque singulariter pro unione Grecorum prosequenda, quam semper multo desiderio expetivimus, ad translacionem hujus sancte et universalis synodi in alterum locum securum et rebus uni- 25 versalis ecclesie gerendis accomodum condescendere parati erimus. interim tamen non omissuri ea, que ad progressum hujus sacri concilii et operum per ipsum inchoatorum tam in reformacione ecclesie in capite et in membris quam in ceteris rebus pertinere videbuntur, pro honore dei et salute universalis f ecclesie nichilominus semper totis viribus operam dabi- musg, ut pax optima et beata tranquillitas per omnem ecclesiam vigeat ad laudem et gloriam 30 spiritus paracliti, qui cum patre et filio unus est deus benedictus in secula secolorum. amen h. datum Basilee in congregacione nostra generali, 10. kalendas martii anno a nativitate do- mini millesimo quadringentesimo tricesimonono. 1439 Febr. 20 1439 Febr. 20 Feb. 20) 34. Verlesung der Konzilsantwort und anschließende Erklärungen in der Generalkongregation. [1439 [ 1439 Februar 20 Basel.] (Nach Segovia.) 35 W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5049 fol. 66a und 69b (Segovia lib. 14 capp. 17 u. 18) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 55b und 58b (Segovia l. c.) cop. mb. Ferner in allen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 221 und 232. Der Konzilspromotor Mag. Hugo Berardi verlas die Antwort des Konzils auf den Verlegungsantrag Turonensis archiepiscopus sua et illorum parte copiam oratoribus petens dicebat 40 der Gesandten 2. biduo sequenti dominica post missam velle ad eandem respondere. cui Arelatensis dixit immo dandam esse sub bulla concilii, assignare vero audienciam ad synodum pertineret. abinde Lubicensis episcopus velut querelam agens a quibusdam dici de eo, quod esset contra concilium nitereturque ad dissolucionem illius attestatus inferiores non habere voces in concilio, dicebat contrarium posse agnosci ex 45 decem ambasiatis pro concilio factis per eum et tunc specificatis; qui profitebatur sue intencionis fore pro [Febr. 221 a) BD quot. b) B cum. c) D add. et allis. d) Dpossent. e) V fuit. f) Dipsius. g) Dadd. quantum in nobis erit. h) om. D. 1 Vgl. nr. 22 art. 8. 2 nr. 33. Uber die der Generalkongregation vorher- gehenden Deputationsberatungen vgl. Conc. Bas. 6, 333 Z. 36 und 334 Z. 15-21.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 33-34. 85 munimento attraxit; longioribus deinde dilacionibus ad rogamina principum per nos obser- vatis ipse interim nuncios per orbem transmisit; qui suaderent corda multorum in viam ejus ; rursum, dum hiis diebus super tractatibus pacis vobiscum occuparemur, ipse neque nobis neque vobis consultis pretensam translacionem in civitatem Florentinam fecit. et cum vos, 5 venerabiles oratores, locum alterum in Germania expeteretis, ubi omnes convenire possent, ipse ad longiores regiones non parum accessu difficiliores se transtulit. videtis, quod a inter has dilaciones scandala continue crescunt, vilescit synodalis auctoritas, totus fere grex domi- nicus ob defectum pastoris provide regentis in precipicium malorum dilabitur ; et in hiis nullam medelam profertis, nullam securitatem remediorum datis, si summus pontifex huic sancte 10 synodo et vestris desideriis consentire recusaverit. [9] Tandem designastis, quod, dumb sic ad alterum locum deventum fuerit, civibus Avinionensibuse creditoribus ecclesie satisfiet 1. nullatenus autem possumus aut debemus usque in id tempus sub eventu incerto satisfactionem eis debitam differre et prolongare, cum et pecunie jam collecte pro ecclesia in diversis locis habeantur, que nullatenus nobis denegari 15 juste possuntd, tenemurque pro viribus agere, ut quantocicius sine mora quod debet sancta synodus restituat. Hec itaque, clarissimi oratores, ponderare velint vestre prudentie et pro reverencia Christi salvatoris nostri efficacem operam impendere, ut res universalis ecclesie ad honorem dei, salutem animarum et veram pacem cunctorum feliciter disponi possint. vos omnes uno 20 animo cum hac sancta synodo saluti ecclesie sancte dei consulere curetis et eam in suis necessi- tatibus efficaciter adjuvare, nos vero, si in premissis que necessaria sunt convenienter provi- sum fuerite pro bono pacis et contemplacione serenissimorum principum vestrorum atque singulariter pro unione Grecorum prosequenda, quam semper multo desiderio expetivimus, ad translacionem hujus sancte et universalis synodi in alterum locum securum et rebus uni- 25 versalis ecclesie gerendis accomodum condescendere parati erimus. interim tamen non omissuri ea, que ad progressum hujus sacri concilii et operum per ipsum inchoatorum tam in reformacione ecclesie in capite et in membris quam in ceteris rebus pertinere videbuntur, pro honore dei et salute universalis f ecclesie nichilominus semper totis viribus operam dabi- musg, ut pax optima et beata tranquillitas per omnem ecclesiam vigeat ad laudem et gloriam 30 spiritus paracliti, qui cum patre et filio unus est deus benedictus in secula secolorum. amen h. datum Basilee in congregacione nostra generali, 10. kalendas martii anno a nativitate do- mini millesimo quadringentesimo tricesimonono. 1439 Febr. 20 1439 Febr. 20 Feb. 20) 34. Verlesung der Konzilsantwort und anschließende Erklärungen in der Generalkongregation. [1439 [ 1439 Februar 20 Basel.] (Nach Segovia.) 35 W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5049 fol. 66a und 69b (Segovia lib. 14 capp. 17 u. 18) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 55b und 58b (Segovia l. c.) cop. mb. Ferner in allen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 221 und 232. Der Konzilspromotor Mag. Hugo Berardi verlas die Antwort des Konzils auf den Verlegungsantrag Turonensis archiepiscopus sua et illorum parte copiam oratoribus petens dicebat 40 der Gesandten 2. biduo sequenti dominica post missam velle ad eandem respondere. cui Arelatensis dixit immo dandam esse sub bulla concilii, assignare vero audienciam ad synodum pertineret. abinde Lubicensis episcopus velut querelam agens a quibusdam dici de eo, quod esset contra concilium nitereturque ad dissolucionem illius attestatus inferiores non habere voces in concilio, dicebat contrarium posse agnosci ex 45 decem ambasiatis pro concilio factis per eum et tunc specificatis; qui profitebatur sue intencionis fore pro [Febr. 221 a) BD quot. b) B cum. c) D add. et allis. d) Dpossent. e) V fuit. f) Dipsius. g) Dadd. quantum in nobis erit. h) om. D. 1 Vgl. nr. 22 art. 8. 2 nr. 33. Uber die der Generalkongregation vorher- gehenden Deputationsberatungen vgl. Conc. Bas. 6, 333 Z. 36 und 334 Z. 15-21.
Strana 86
86 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1139 concilio sicut pro vita sua laborare; et arbitrabatur tempore hoc neccessarium, ut inferiores haberent Feb.20] in concilio voces, quia alias concilium ab annis quatuor jam fuisset dissolutum; etenim majores pontifices in multo deficerent, itaque compleretur Ysaie dictum 1 „dabo pueros principes eorum“, evangelii2 quoque „abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis". 1439 35. Papst Eugen an Hzg. [Philipp] von Mailand: dankt für dessen Bemühungen in Basel und 5 Febr. 21 rechtfertigt sein Verhalten. 1439 Februar 21 Florenz. Aus Rom Arch. Fat. Reg. 367 fol. 134ab cop. ch. Vermerk oben Duci Mediolani. Gedruckt: Raynald, Ann. eccl. 1439 nr. 18 nach unserer Vorlage. Dilecte fili. salutem. vidimus litteras3 tuas missas venerabili fratri nostro Branda] episcopo Portuensi cardinali Placentino cum cedula inclusa continente certa avisamenta* facta Basilee per quos- 10 dam regum et principum oratores. per ipsas quidem litteras cognoscimus magnum tue celsitudinis affectum ad obviandum pernicioso scismati, quod nonnulli Basilee existentes solum ambicione et propriis passionibus ducti in ecclesia dei suscitare moliuntur. jam dudum hunc tuum laudabilem affectum manifeste perpendi- mus per ea, que tui oratores apud Basileam tuo jussu frequenter ac magnanimiter sediciosis aliquibus hominibus resistentes operati sunt. pro hiis igitur te merito laudamus et commendamus exhortantes in 15 domino, ut, quemadmodum hactenus egisti, ne ecclesia dei unita enorme pateretur dissidium, ita continue sicut speramus laborare velis. -- quo vero ad consilium tuum, quod in predictis continetur litteris, hoc dicimus: quod usque nunc ex toto corde doluimus ac dolemus, quod quorundam ambicio et humana passio tot scandala in ecclesia parturiat, quibus nullam nos nec dedimus nec quidem damus causam aut occasionem, immo omnia cum magna paciencia et mansuetudine egimus, ne talia contingerent. nec per nos unquam stetit, 20 quin media queque ad pacem et unitatem accommoda adhiberentur. et inter cetera, quam multum proxima estate condescenderimus ad preces dilectorum filiorum Romani imperii electorum5, tibi putamus optime constare, misimus“ enim dilectum filium Nicolaum, tituli sancte crucis presbyterum cardinalem" apostolice sedis legatum, cum certis aliis prelatis et doctoribus ad opidum Nurmbergense cum pleno ad pacem mandato ac cum tam honestis et racionabilibus pacis mediis, ut nemo nisi pacis adversarii contradicere illis potuisset. 25 et licet ipse cardinalis omnia, que ad pacem et unitatem conferre videbantur, semper obtulerit, quid tamen ibi secutum8 sit, non ignoras. Doch wir trösten uns mit den Schicksalen unserer Vorgänger und hoffen auf den Herrn. sicut autem usque nunc ad omnem viam pacis et unitatis, que honori sancte sedis apostolice et Romane ecclesie atque unioni Grecorum conduceret, nos promptos obtulimus, sic in futurum parati 1439 semper inveniemur. Wir sind bereit, den Ludwig von Rom recommissum suscipere, wie wir ihm und 30 Febr. 21 auch dir in einem anderen Breve" geschrieben haben. datum Florencie die 21 februarii anno 8. [1439 36. Schlußverhandlungen zwischen den fürstlichen Gesandten und der Generalkongregation über Feb. 22 ] die Antwort des Konzils Inr. 33J. (Nach Segovia.) [1439 Februar 22 10 Basel.] W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5049 fol. 69b-70b (Seg. lib. 14 cap. 8) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 58b-59b (Seg. l. c.) cop. mb. Ferner in allen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 232-234. 35 Febr. 22 Die autem nominata11 Panormitanus archiepiscopus per oratores principum deputatus respon- surus dicebat in responsione 12 eis data quatuor contineri: [I] videlicet justificacionem concilii circa pro- cessum pape. sed hoc non erat neccesse dici eisdem plene desuper informatis; in ea quippe re tanta esset 40 concilii justicia, ut volenti dicere pocius deficeret dies quam materia dicendi. videbatur tamen sibi per sacrum concilium intendi debere ad pacem dandam ecclesie, licet non diceretur pape; et conmemorato psalmiste verbo13 „declina a malo et fac bonum, inquire pacem et persequere eam“ notare videbatur concilium non sic facere. [2] secundo, quod notarentur aliqui defectus in avisamento 14 oratorum 1 Isaias 3, 4. 2 Matth. 11, 25. 3 Nicht aufgefunden. 4 nr. 22, vgl. S. 72 Z. 49 f. 5 Vgl. RTA. 13, 46 Z. 9-29. Am Reichstag vom Oktober 1438, vgl. RTA. 13, 694 Z. 3. Nikolaus Albergati. Vgl. RTA. 13, 683 Z. 42 bis 684 Z. 35. Vgl. nr. 30; bes. S. 73 Z. 40 ff. 10 Vgl. nr. 33 und das Protokoll Jakob Hüglins: 45 Dominica 22. februarii post missam domini oratores omnium regum ad cedulam predictam [unsere nr. 33] replicarunt cum tamen honore et honestate sacri concilii. (Conc. Bas. 6, 334 Z. 24-26.) 11 Vgl. S. 85 Z. 41. 12 nr. 33. 13 Ps. 34, 15. 11 nr. 22. 50
86 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1139 concilio sicut pro vita sua laborare; et arbitrabatur tempore hoc neccessarium, ut inferiores haberent Feb.20] in concilio voces, quia alias concilium ab annis quatuor jam fuisset dissolutum; etenim majores pontifices in multo deficerent, itaque compleretur Ysaie dictum 1 „dabo pueros principes eorum“, evangelii2 quoque „abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis". 1439 35. Papst Eugen an Hzg. [Philipp] von Mailand: dankt für dessen Bemühungen in Basel und 5 Febr. 21 rechtfertigt sein Verhalten. 1439 Februar 21 Florenz. Aus Rom Arch. Fat. Reg. 367 fol. 134ab cop. ch. Vermerk oben Duci Mediolani. Gedruckt: Raynald, Ann. eccl. 1439 nr. 18 nach unserer Vorlage. Dilecte fili. salutem. vidimus litteras3 tuas missas venerabili fratri nostro Branda] episcopo Portuensi cardinali Placentino cum cedula inclusa continente certa avisamenta* facta Basilee per quos- 10 dam regum et principum oratores. per ipsas quidem litteras cognoscimus magnum tue celsitudinis affectum ad obviandum pernicioso scismati, quod nonnulli Basilee existentes solum ambicione et propriis passionibus ducti in ecclesia dei suscitare moliuntur. jam dudum hunc tuum laudabilem affectum manifeste perpendi- mus per ea, que tui oratores apud Basileam tuo jussu frequenter ac magnanimiter sediciosis aliquibus hominibus resistentes operati sunt. pro hiis igitur te merito laudamus et commendamus exhortantes in 15 domino, ut, quemadmodum hactenus egisti, ne ecclesia dei unita enorme pateretur dissidium, ita continue sicut speramus laborare velis. -- quo vero ad consilium tuum, quod in predictis continetur litteris, hoc dicimus: quod usque nunc ex toto corde doluimus ac dolemus, quod quorundam ambicio et humana passio tot scandala in ecclesia parturiat, quibus nullam nos nec dedimus nec quidem damus causam aut occasionem, immo omnia cum magna paciencia et mansuetudine egimus, ne talia contingerent. nec per nos unquam stetit, 20 quin media queque ad pacem et unitatem accommoda adhiberentur. et inter cetera, quam multum proxima estate condescenderimus ad preces dilectorum filiorum Romani imperii electorum5, tibi putamus optime constare, misimus“ enim dilectum filium Nicolaum, tituli sancte crucis presbyterum cardinalem" apostolice sedis legatum, cum certis aliis prelatis et doctoribus ad opidum Nurmbergense cum pleno ad pacem mandato ac cum tam honestis et racionabilibus pacis mediis, ut nemo nisi pacis adversarii contradicere illis potuisset. 25 et licet ipse cardinalis omnia, que ad pacem et unitatem conferre videbantur, semper obtulerit, quid tamen ibi secutum8 sit, non ignoras. Doch wir trösten uns mit den Schicksalen unserer Vorgänger und hoffen auf den Herrn. sicut autem usque nunc ad omnem viam pacis et unitatis, que honori sancte sedis apostolice et Romane ecclesie atque unioni Grecorum conduceret, nos promptos obtulimus, sic in futurum parati 1439 semper inveniemur. Wir sind bereit, den Ludwig von Rom recommissum suscipere, wie wir ihm und 30 Febr. 21 auch dir in einem anderen Breve" geschrieben haben. datum Florencie die 21 februarii anno 8. [1439 36. Schlußverhandlungen zwischen den fürstlichen Gesandten und der Generalkongregation über Feb. 22 ] die Antwort des Konzils Inr. 33J. (Nach Segovia.) [1439 Februar 22 10 Basel.] W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5049 fol. 69b-70b (Seg. lib. 14 cap. 8) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 58b-59b (Seg. l. c.) cop. mb. Ferner in allen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 232-234. 35 Febr. 22 Die autem nominata11 Panormitanus archiepiscopus per oratores principum deputatus respon- surus dicebat in responsione 12 eis data quatuor contineri: [I] videlicet justificacionem concilii circa pro- cessum pape. sed hoc non erat neccesse dici eisdem plene desuper informatis; in ea quippe re tanta esset 40 concilii justicia, ut volenti dicere pocius deficeret dies quam materia dicendi. videbatur tamen sibi per sacrum concilium intendi debere ad pacem dandam ecclesie, licet non diceretur pape; et conmemorato psalmiste verbo13 „declina a malo et fac bonum, inquire pacem et persequere eam“ notare videbatur concilium non sic facere. [2] secundo, quod notarentur aliqui defectus in avisamento 14 oratorum 1 Isaias 3, 4. 2 Matth. 11, 25. 3 Nicht aufgefunden. 4 nr. 22, vgl. S. 72 Z. 49 f. 5 Vgl. RTA. 13, 46 Z. 9-29. Am Reichstag vom Oktober 1438, vgl. RTA. 13, 694 Z. 3. Nikolaus Albergati. Vgl. RTA. 13, 683 Z. 42 bis 684 Z. 35. Vgl. nr. 30; bes. S. 73 Z. 40 ff. 10 Vgl. nr. 33 und das Protokoll Jakob Hüglins: 45 Dominica 22. februarii post missam domini oratores omnium regum ad cedulam predictam [unsere nr. 33] replicarunt cum tamen honore et honestate sacri concilii. (Conc. Bas. 6, 334 Z. 24-26.) 11 Vgl. S. 85 Z. 41. 12 nr. 33. 13 Ps. 34, 15. 11 nr. 22. 50
Strana 87
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 34-36. 87 [ 1439 Feb. 22 ] ipsorum. sed circa hoc ipsi prudenter fecissent tanquam mediatores, nec tamen propterea quod mediatores; ergo non pro ecclesia aut concilio; nam Christus mediator extiterat, et tamen pro ecclesia, allegans autem doctrinam Bernardi1 Christum usum fuisse in mediacione tribus donis, timore reddentem gloriam et reverenciam patri, pietate volentem in se pro peccatoribus satisfacere, sciencia quoque, quoniam in magna prudencia vicisset adversarium dyabolum: sic igitur in dicta cedula fecisse principum oratores dantes honorem concilio illud nominando sacrum et eleccionem loci in casu differencie pape et Grecorum; pietate eciam usi fuissent, quia non dixissent expresse de errore pape et suorum, quia satis erat nominare sacrum concilium, quod in Grecorum vocacione usum fuisset unionis verbo, non vero revocacionis ab errore vel simili; sciencia quoque fuissent usi, quia per cedulam provisum extitisset omnibus necessariis ad trans- 10 lacionem neque curaverant in ea exprimere de modo translacionis ac celebracionis concilii illico in loco et de hujusmodi truffis. [3] tercio autem in responsione predicta enumerarentur defectus aliqui, velut desuper providendum esset; et in hoc redarguerentur oratores, qui tamen curam principaliter ha- buissent de honore et auctoritate concilii tamquam patres et columpne ecclesie; sic enim vocarentur prelati majores psalmista 2 dicente ,pro patribus tuis nati sunt tibi filii“. dicebatque attendi debere ad magnam 15 multitudinem sequencium papam et congregacionem Ferrariensem Panormitano ipso in hac replica vocante sepe conventiculum cedulamque3 presidencium pravum decretum. [4 ultimo vero continebatur commissio et exhortacio eorum, ut pro pace ecclesie et aliis inibi contentis laborarent. quod minime erat neccesse; quoniam sic agere firmum erat eis propositum velut bene dispositis ad bonum concilii. qui pro valedicendo concilio voluerant dixisse hec ad dictam responsionem, priusquam ascenderent naves Franc- 20 fordiam descensuri. Cum autem in principio congregacionis hujus Lubicensis episcopus patribus suadens, ut mitterent oratores Francfordiam cum pleno mandato licet alias habentes limitatas instrucciones, diceret: hoe sic convenire, quoniam in dieta 4 Nurenbergensi vidisset principes seculares quasi laudantes amplius partem pape propterea, quod misisset suos cum pleno mandato oratores, cujus pecierant testimonium5 a con- 25 gregatis illi diete satisfecisse; sed datum non fuerat eisdem, — entgegnete ihm der Patriarch von Aquileja, sie hätten in Nürnberg kein Vollmandat (mandatum plenum) gehabt, da es nicht zweckmäßig sei, den Bestand von Konzil, Kirche und Glauben drei oder vier Männern anzuvertrauen. Johann von Segovia ergänzte dies dahin, daß ihr Mandat die materiam de justificacione concilii contra pape innocentiam, die dessen Gesandten hatten beweisen wollen, nicht aber die Verlegung des Konzils betroffen hätte. Post hec concilii presidens premittens officii sui esse respondere, laudans zelum episcopi Lubi- censis dicebat: concilium hactenus noluisse consentire, ut judicium de veritate fidei et aliis, super quibus concilium procederet contra papam, ponendum esset ad manus Sigismundi imperatoris“, quamvis legatus pro ea re multopere instetisset, cui Panormitanus responderat latissime nullatenus id decere; quocirca non visum fuerat mittendos esse oratores cum plena potestate ad dietam illam, quasi concilium esset pars 35 contra partem pape patribus in hoc nullum interesse prosequentibus proprium sed causam dei et ecclesie, super qua non coram ibidem congregatis litigandum erat; confidendum autem esset, ut, quomodo hactenus spiritu sancto dirigente concilium in nullo defecisset, ita eciam in missione oratorum ad dietam Franc- fordensem faceret, quod deberet. ad propositum vero Panormitani respondit: manifestandam fuisse justiciam concilii non tam propter ipsorum oratorum informacionem, quam aliorum synodali respon- 40 sione ventura in noticiam plurimorum; nec mirandum, si in ea quedam alias publicata replicarentur, quia non semper nova dici possent, sancta dei ecclesia officia unius anni in alio repetente tam in missa quam in aliis; cumque non decebat amplius super ea refragari, replicare ad eos non spectabat, qualis sibi daretur, responsionem receptuross, cum dicerent se mediatores; sed si eis videretur, super aliis instare possent. etenim, prout Conchensis episcopus in ea congregacione" dixerat, oratores Hyspanie et Portugalie 45 in cedulam 1° convenissent, ut esset per modum avisamenti, non vero sentencie aut conclusionis. Zum Beweise für die Friedensbemühungen des Konzils führt er dessen Gesandtschaften [Kosten im letzten Jahr oratoribusque ipsis molestum esse non debebat, si concilium in dicta responsione 16000 Gulden] an. avisaret quedam neccessaria ab eo reputata; nec bonum esset de Christo mediatore comparare facta dei ad homines; cumque pax vera esse non poterat sine fidei justicia, neccesse erat in quocumque tractatu 50 pacis intendere, ut salva maneret ecclesie auctoritas et veritas fidei. nec racio multitudinis allegata esset valoris, quia sic posset dici faciendam esse pacem cum Grecis aut Turcis, qui plures catholicis essent, non habita primum cura de veritatibus fidei nisi generalibus generaliter dictis. et quoniam, ut dixerat, prelati patres essent ecclesie, decebat igitur eos instare, ut a periculis salva fieret. ipsi vero oratores jam 30 5 55 1 Nicht festzustellen. 2 Ps. 45, 17. 3 Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 78 Anm. 8. 1 Im Oktober 1438; vgl. RTA. 13, 681 ff. 5 RTA. 13, 684 Z. 31; auch nr. 392. 6 Vgl. dagegen die RTA. 13, 36 Anm. I aufge- führten Stellen. 7 nr. 33. 8 Vgl. S. 72 Z. 47. 9 Vgl. S. 73 Z. 21. 10 nr. 22.
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 34-36. 87 [ 1439 Feb. 22 ] ipsorum. sed circa hoc ipsi prudenter fecissent tanquam mediatores, nec tamen propterea quod mediatores; ergo non pro ecclesia aut concilio; nam Christus mediator extiterat, et tamen pro ecclesia, allegans autem doctrinam Bernardi1 Christum usum fuisse in mediacione tribus donis, timore reddentem gloriam et reverenciam patri, pietate volentem in se pro peccatoribus satisfacere, sciencia quoque, quoniam in magna prudencia vicisset adversarium dyabolum: sic igitur in dicta cedula fecisse principum oratores dantes honorem concilio illud nominando sacrum et eleccionem loci in casu differencie pape et Grecorum; pietate eciam usi fuissent, quia non dixissent expresse de errore pape et suorum, quia satis erat nominare sacrum concilium, quod in Grecorum vocacione usum fuisset unionis verbo, non vero revocacionis ab errore vel simili; sciencia quoque fuissent usi, quia per cedulam provisum extitisset omnibus necessariis ad trans- 10 lacionem neque curaverant in ea exprimere de modo translacionis ac celebracionis concilii illico in loco et de hujusmodi truffis. [3] tercio autem in responsione predicta enumerarentur defectus aliqui, velut desuper providendum esset; et in hoc redarguerentur oratores, qui tamen curam principaliter ha- buissent de honore et auctoritate concilii tamquam patres et columpne ecclesie; sic enim vocarentur prelati majores psalmista 2 dicente ,pro patribus tuis nati sunt tibi filii“. dicebatque attendi debere ad magnam 15 multitudinem sequencium papam et congregacionem Ferrariensem Panormitano ipso in hac replica vocante sepe conventiculum cedulamque3 presidencium pravum decretum. [4 ultimo vero continebatur commissio et exhortacio eorum, ut pro pace ecclesie et aliis inibi contentis laborarent. quod minime erat neccesse; quoniam sic agere firmum erat eis propositum velut bene dispositis ad bonum concilii. qui pro valedicendo concilio voluerant dixisse hec ad dictam responsionem, priusquam ascenderent naves Franc- 20 fordiam descensuri. Cum autem in principio congregacionis hujus Lubicensis episcopus patribus suadens, ut mitterent oratores Francfordiam cum pleno mandato licet alias habentes limitatas instrucciones, diceret: hoe sic convenire, quoniam in dieta 4 Nurenbergensi vidisset principes seculares quasi laudantes amplius partem pape propterea, quod misisset suos cum pleno mandato oratores, cujus pecierant testimonium5 a con- 25 gregatis illi diete satisfecisse; sed datum non fuerat eisdem, — entgegnete ihm der Patriarch von Aquileja, sie hätten in Nürnberg kein Vollmandat (mandatum plenum) gehabt, da es nicht zweckmäßig sei, den Bestand von Konzil, Kirche und Glauben drei oder vier Männern anzuvertrauen. Johann von Segovia ergänzte dies dahin, daß ihr Mandat die materiam de justificacione concilii contra pape innocentiam, die dessen Gesandten hatten beweisen wollen, nicht aber die Verlegung des Konzils betroffen hätte. Post hec concilii presidens premittens officii sui esse respondere, laudans zelum episcopi Lubi- censis dicebat: concilium hactenus noluisse consentire, ut judicium de veritate fidei et aliis, super quibus concilium procederet contra papam, ponendum esset ad manus Sigismundi imperatoris“, quamvis legatus pro ea re multopere instetisset, cui Panormitanus responderat latissime nullatenus id decere; quocirca non visum fuerat mittendos esse oratores cum plena potestate ad dietam illam, quasi concilium esset pars 35 contra partem pape patribus in hoc nullum interesse prosequentibus proprium sed causam dei et ecclesie, super qua non coram ibidem congregatis litigandum erat; confidendum autem esset, ut, quomodo hactenus spiritu sancto dirigente concilium in nullo defecisset, ita eciam in missione oratorum ad dietam Franc- fordensem faceret, quod deberet. ad propositum vero Panormitani respondit: manifestandam fuisse justiciam concilii non tam propter ipsorum oratorum informacionem, quam aliorum synodali respon- 40 sione ventura in noticiam plurimorum; nec mirandum, si in ea quedam alias publicata replicarentur, quia non semper nova dici possent, sancta dei ecclesia officia unius anni in alio repetente tam in missa quam in aliis; cumque non decebat amplius super ea refragari, replicare ad eos non spectabat, qualis sibi daretur, responsionem receptuross, cum dicerent se mediatores; sed si eis videretur, super aliis instare possent. etenim, prout Conchensis episcopus in ea congregacione" dixerat, oratores Hyspanie et Portugalie 45 in cedulam 1° convenissent, ut esset per modum avisamenti, non vero sentencie aut conclusionis. Zum Beweise für die Friedensbemühungen des Konzils führt er dessen Gesandtschaften [Kosten im letzten Jahr oratoribusque ipsis molestum esse non debebat, si concilium in dicta responsione 16000 Gulden] an. avisaret quedam neccessaria ab eo reputata; nec bonum esset de Christo mediatore comparare facta dei ad homines; cumque pax vera esse non poterat sine fidei justicia, neccesse erat in quocumque tractatu 50 pacis intendere, ut salva maneret ecclesie auctoritas et veritas fidei. nec racio multitudinis allegata esset valoris, quia sic posset dici faciendam esse pacem cum Grecis aut Turcis, qui plures catholicis essent, non habita primum cura de veritatibus fidei nisi generalibus generaliter dictis. et quoniam, ut dixerat, prelati patres essent ecclesie, decebat igitur eos instare, ut a periculis salva fieret. ipsi vero oratores jam 30 5 55 1 Nicht festzustellen. 2 Ps. 45, 17. 3 Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 78 Anm. 8. 1 Im Oktober 1438; vgl. RTA. 13, 681 ff. 5 RTA. 13, 684 Z. 31; auch nr. 392. 6 Vgl. dagegen die RTA. 13, 36 Anm. I aufge- führten Stellen. 7 nr. 33. 8 Vgl. S. 72 Z. 47. 9 Vgl. S. 73 Z. 21. 10 nr. 22.
Strana 88
88 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 aperte cognoscere poterant, si per papam pax deficeret, quando ipsis irrequisitis elongaverat se a veniendo Feb. 22. in Germaniam pro concilio celebrando transferens conciliabulum suum a Ferraria in Florenciam; causa allegata, quia prope mare Tirrenum, cum tamen illud improbaretur contra civitatem Avinionensem di- cendo Grecos nullo modo venturos per illud; conmemorata eciam pestilencie causa, que tunc in ieme non erat, et tamen non transtulerat estate, quando ingravescebat ; nec fingere poterat transire non posse in Germaniam, quia ex Ferraria recedens uno die fecisset miliaria 40. postremo autem conmendavit oratoribus ipsis negocia concilii, ubicumque essent; nec ista dici eis pro vale, sed pro collacione quadam. 5 1439 37. K. Albrecht gebietet allen Reichsangehörigen, sonderlich am Oberrhein und in der Schweiz, Febr. 22 1439 Februar Konrad von Weinsberg als Protektor des Baseler Konzils zu unterstützen. 22 Breslau1. 10 Deutsches Original: O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 4 or. mb. c. sig. pend. omisso. Ferner ebenda G 4 Vidimus der Stadt Basel von 1440 Mi. n. remin. [Febr. 24] or. mb. c. sig. pend. — Ebenda G. 57 pag. 80-82 cop. ch. Lateinische Ubersetzung: In Straßburg St.-A. Sér. AA 179 nr. 9 cop. ch. mit Schnitten. — Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 83-84 cop. ch. — Gedruckt: Wencker, Apparatus (1713) 15 S. 335-336 (nach Straßburg); Neue Beiträge --- von theol. Sachen S. 17 (nach Öhringen) Wir Albrecht usw. embieten den erwirdigen und hochgeboren allen und yglichen unsern lieben neven und oheimen des heiligen reichs kûrfürsten andern fursten geistlichen und werntlichen graven freyen hern rittern knechten landvogten vogten burggraven amptlutten schulteissen burgermeistern richtern reten und gemeinden aller und iglicher stett merkt und 20 dorffere und sust allen andern unsern und des reichs undertanen und getruen, in welichen wesen wirden oder stat die sind, die mit disem unserm brief ermant werden, und sunderlich dem hochgeboren Ludwigen pfalczgraven bey Reine und herczogen in Beyern unserm lieben oheim und kurfursten und seinem underlantvogt in Elsaß etc. und den erwirdigen zu Basel Costencz und Straßburg bischoven unsern lieben andechtigen, den hochgeborn Steffan 25 pfalczgraven bey Reyne und herczogen in Beyern, Jacoben marggraven zu Baden unsern lieben oheim und fursten, den wolgeboren Wilhelm marggraff zu Roteln und den ersamen stetten Basel Straßburg Costencz Hagnaw Colmar Sletstat und allen andern stetten in Elsaß, den von Czurch Bern in Uchtland Luczern Sollotern Sweycz und allen andern iren eydgenossen unsern lieben getrüen unser gnad und alles gût. erwirdigen hochgeboren edeln und lieben 30 euch allen ist wol wissentlich und küntlich soliche zweytrecht und spenne, die getrüen. leyder zwischen unserm heiligen vater dem babst und dem a heiligen concili zu Basel uff- erstanden sein, dorynne wir uns dann mitsampt ewrer hilffe mit allem fleiß gearbeit haben, das die hingelegt wurde, domit eynikeit in der heiligen kirchen behalden, scisma und großer unrat verhutet wûrde, das aber bißher nicht hat gesein mogen, und doch hoffen mit der hilfe 35 gots und andern kunigen und fürsten zu eynem guten ende zu brengen. und der worten, das daz dester baß gescheen moge, so haben wir nach gutem rate dem heiligen concilium zu Basel einen verweser und stathalter gegeben2 an unser stat, nemlich den edeln Cünraten hern a) O den. 1 Dieses Patent wurde am 10. April 1439 in der Generalkongregation des Baseler Konzils verlesen (Conc. Bas. 6, 358 Z. 13-17). Konrad von Weinsberg verzeichnet es in seinem reigister vom 21. April (vgl. S. 57 Anm. 4) mit dem Zusatz Den brif han ich gesant gen Basel hern Hanssen etc. — Vgl. auch nr. 110. — Einige Tage vorher, am 18. Februar 1439, hatte K. Albrecht den Landvögten und Städten be- fohlen durch uwer vogthie sloß und stette keinen Angriff auf Land und Leute der Herrschaft Österreich zu dulden; dat. Breßlaw 1439 Mi. n. invoc. Hung. r. 2 et Boh. I. Unterf. Hermannus Hecht. (Straß- burg St-A. Série AA 198 fol. 5 cop. ch.). Vgl. nr. 44 40 Abs. 4 Anm. 2 Vgl. nr. 21. — Zur Tätigkeit Konrads als Pro- tektor: I. Schreiben des Hans von Freyburg, Grafen und Herrn zu Neuenburg, an K. v. W. vom 25. Januar 1439 wegen des Friedens zwischen Österreich und Burgund (Öhringen Hohenloh. H.-A. Schubl. LXVII nr. 5 or. ch. lit. cl.). — 2. Schreiben des Ulrich von Ratsamhausen an K. v. W. vom 27. Mai 1439 und Antwort Johanns von Thierstein vom 3. Juni wegen Streitsache zwischen dem von R. und dem Konzil 50 (ebenda Q 27 or. ch. lit. cl. bzw. cop. ch.). — 3. Schrei- 45
88 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 aperte cognoscere poterant, si per papam pax deficeret, quando ipsis irrequisitis elongaverat se a veniendo Feb. 22. in Germaniam pro concilio celebrando transferens conciliabulum suum a Ferraria in Florenciam; causa allegata, quia prope mare Tirrenum, cum tamen illud improbaretur contra civitatem Avinionensem di- cendo Grecos nullo modo venturos per illud; conmemorata eciam pestilencie causa, que tunc in ieme non erat, et tamen non transtulerat estate, quando ingravescebat ; nec fingere poterat transire non posse in Germaniam, quia ex Ferraria recedens uno die fecisset miliaria 40. postremo autem conmendavit oratoribus ipsis negocia concilii, ubicumque essent; nec ista dici eis pro vale, sed pro collacione quadam. 5 1439 37. K. Albrecht gebietet allen Reichsangehörigen, sonderlich am Oberrhein und in der Schweiz, Febr. 22 1439 Februar Konrad von Weinsberg als Protektor des Baseler Konzils zu unterstützen. 22 Breslau1. 10 Deutsches Original: O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 4 or. mb. c. sig. pend. omisso. Ferner ebenda G 4 Vidimus der Stadt Basel von 1440 Mi. n. remin. [Febr. 24] or. mb. c. sig. pend. — Ebenda G. 57 pag. 80-82 cop. ch. Lateinische Ubersetzung: In Straßburg St.-A. Sér. AA 179 nr. 9 cop. ch. mit Schnitten. — Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 83-84 cop. ch. — Gedruckt: Wencker, Apparatus (1713) 15 S. 335-336 (nach Straßburg); Neue Beiträge --- von theol. Sachen S. 17 (nach Öhringen) Wir Albrecht usw. embieten den erwirdigen und hochgeboren allen und yglichen unsern lieben neven und oheimen des heiligen reichs kûrfürsten andern fursten geistlichen und werntlichen graven freyen hern rittern knechten landvogten vogten burggraven amptlutten schulteissen burgermeistern richtern reten und gemeinden aller und iglicher stett merkt und 20 dorffere und sust allen andern unsern und des reichs undertanen und getruen, in welichen wesen wirden oder stat die sind, die mit disem unserm brief ermant werden, und sunderlich dem hochgeboren Ludwigen pfalczgraven bey Reine und herczogen in Beyern unserm lieben oheim und kurfursten und seinem underlantvogt in Elsaß etc. und den erwirdigen zu Basel Costencz und Straßburg bischoven unsern lieben andechtigen, den hochgeborn Steffan 25 pfalczgraven bey Reyne und herczogen in Beyern, Jacoben marggraven zu Baden unsern lieben oheim und fursten, den wolgeboren Wilhelm marggraff zu Roteln und den ersamen stetten Basel Straßburg Costencz Hagnaw Colmar Sletstat und allen andern stetten in Elsaß, den von Czurch Bern in Uchtland Luczern Sollotern Sweycz und allen andern iren eydgenossen unsern lieben getrüen unser gnad und alles gût. erwirdigen hochgeboren edeln und lieben 30 euch allen ist wol wissentlich und küntlich soliche zweytrecht und spenne, die getrüen. leyder zwischen unserm heiligen vater dem babst und dem a heiligen concili zu Basel uff- erstanden sein, dorynne wir uns dann mitsampt ewrer hilffe mit allem fleiß gearbeit haben, das die hingelegt wurde, domit eynikeit in der heiligen kirchen behalden, scisma und großer unrat verhutet wûrde, das aber bißher nicht hat gesein mogen, und doch hoffen mit der hilfe 35 gots und andern kunigen und fürsten zu eynem guten ende zu brengen. und der worten, das daz dester baß gescheen moge, so haben wir nach gutem rate dem heiligen concilium zu Basel einen verweser und stathalter gegeben2 an unser stat, nemlich den edeln Cünraten hern a) O den. 1 Dieses Patent wurde am 10. April 1439 in der Generalkongregation des Baseler Konzils verlesen (Conc. Bas. 6, 358 Z. 13-17). Konrad von Weinsberg verzeichnet es in seinem reigister vom 21. April (vgl. S. 57 Anm. 4) mit dem Zusatz Den brif han ich gesant gen Basel hern Hanssen etc. — Vgl. auch nr. 110. — Einige Tage vorher, am 18. Februar 1439, hatte K. Albrecht den Landvögten und Städten be- fohlen durch uwer vogthie sloß und stette keinen Angriff auf Land und Leute der Herrschaft Österreich zu dulden; dat. Breßlaw 1439 Mi. n. invoc. Hung. r. 2 et Boh. I. Unterf. Hermannus Hecht. (Straß- burg St-A. Série AA 198 fol. 5 cop. ch.). Vgl. nr. 44 40 Abs. 4 Anm. 2 Vgl. nr. 21. — Zur Tätigkeit Konrads als Pro- tektor: I. Schreiben des Hans von Freyburg, Grafen und Herrn zu Neuenburg, an K. v. W. vom 25. Januar 1439 wegen des Friedens zwischen Österreich und Burgund (Öhringen Hohenloh. H.-A. Schubl. LXVII nr. 5 or. ch. lit. cl.). — 2. Schreiben des Ulrich von Ratsamhausen an K. v. W. vom 27. Mai 1439 und Antwort Johanns von Thierstein vom 3. Juni wegen Streitsache zwischen dem von R. und dem Konzil 50 (ebenda Q 27 or. ch. lit. cl. bzw. cop. ch.). — 3. Schrei- 45
Strana 89
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 36-39. 89 1439 Febr. 22 zu Winsperg unsern und des reichs erbcammrer rat und lieben getrûen, das er dasselb heilig concilium und alle die personen, die dorczû und davon cziehen, an unser stat schuczen und beschirmen und in gutem frid halten sol. und dorûmb so befelhen wir euch mit fleisse schaffen und gebieten ernstlich und vesticlich mit disem briefe, wo und wenn euch der egenante unser stathalter erfordern und anrůffen wirdet, das ir im dann geholffen und ge- raten seit zu hanthabung und gemeinem frid des heiligen conciliums zu Basel und aller personen, die dorczu und davon ziehen, als er euch baß underweisen wirt. und tut hierynne, als wir euch des genczlich wol glouben und getrawen, got zu lob und der Kristenheit zu nûcze, das wollen wir gen euch allen gnediclich erkennen. geben zu Bresslaw versigelt mit unserm 10 kuniglichen anhangunden insigel nach Crists gepûrd vierczehenhundert jar und dornach in dem newnunddrissigistem jare an sandt Peterstag ad kathedram unser reiche des Hung- rischen etc. im andern und des Romischen und Behemischen im ersten jaren. Ad mandatum domini regis Hermannus Hecht. 5 1439 Febr. 22 15 38. Bemühungen der fürstlichen Gesandten in Sachen des Papstprozesses. (Nach Segovia und 1438 Dezember Ende bis 1439 Februar 23. Hüglin.) 1438 Dez. ex. bis 1439 Febr. 23 [I] Einige fürstliche Gesandte betrieben seit Ende Dezember in den Deputationen die sofortige Aufhebung der über Papst Eugen verhängten Suspension, noch bevor er die in dem Vorschlag der fürstlichen Gesandten1 gestellten Bedingungen erfüllt hätte. Es erhob sich starker Widerspruch bei den Konzilsvätern; sie forderten Berichterstattung über den Stand des Papstprozesses. Aber die fürstlichen Gesandten erreichten durch erneute 20 Vorstellungen in den Deputationen, daß man bis zum 13. Februar von jeder öffentlichen oder geheimen Be- richterstattung absah. Doch am 18. Februar begannen vor dem Kardinal von Arles erneut Verhandlungen über die Fortführung des Papstprozesses. (Nach Segovia lib. 14 cap. 17 in Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 65b cop. ch.; Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 55b cop. mb.; gedruckt Mon. Conc. 3, 220 f.) [2] Das Zwölferkollegium beschloß, in den Deputationen Bericht erstatten zu lassen. Doch erreichten 25 die Gesandten am 19. Februar noch einmal einen kurzen Aufschub. Freilich auf die Bitte der Deutschen Ge- sandten, des Bischofs von Lübeck und des Ritters Georg Vischel, den Papstprozeß bis nach dem Frankfurter Tag auszusetzen, beschloß die allgemeine Deputation am 23. Februar, honestum medium responsum ad honorem sacri concilii zu geben, d. h. abzulehnen. (Nach Hüglin, vgl. Conc. Bas. 6, 331 Z. 28-31; 335 Z. 1-4; 336 Z. 1-3.) 30 39. Städtischer Briefwechsel wegen der Kosten der Sendung des Straßburger Altammanmeisters 1139 Jan. 29 1439 Januar 29 bis Juni 27. Adam Riff nach Basel. bis Juni 27 [I] Kurz vor dem 29. Januar 1439 erinnerte Adam Riff, Altammanmeister zu Straßburg, den Rat von Nürnberg schriftlich daran, daß er zu Basel auf derselben [d. h. der im Oktober 1438 in Nürnberg anwesenden] stett aller côste - - - 51 tag und nach im sein schreiber 17 tag 2 auß gewesen sein und verzert haben 122 gulden 35 und 9 beheimische groschen; so hab er einem botten nehst Nicolai gen Ulme gegeben 2 gulden 4 blaphart ---; sein selbs fleiß kummer und versewmnis des seinen secz er zu den steten; bittet, daz im sôllichs unverzogen- lich awßgerichtet werde. Am 29. Januar teilt Nürnberg dieses Begehren Ulm mit: die Forderungen er- scheinen uns billig. wann aber uns --- nicht kundig, eine solche Umlage zu machen, bitten wir euch, den da- mals in Nürnberg anwesenden Städten, auch uns nach unsrer anzal des grossen pundes ein anlegung darumbe 40 tun und uns schreiben, was uns daran gebûre zu geben und wohin --- dat. ut supra d. h. fer. 5. p. conver- sionis Pauli. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 282ab cop. ch.; vgl. nr. 40 art. 2.) [2] Am gleichen Tag dankt Nürnberg dem Adam Riff für Brief und Beilagen und teilt mit, daß es wegen der berechtigten Ent- schädigung für seine Mühewaltung sofort an Ulm geschrieben habe; dat. fer. 5. p. convers. Pauli (ebenda Jan. 29 fol. 281b-282a cop. ch.) [3] Ulm antwortete in einem nicht aufgefundenen Brief an Nürnberg, es möge selbst die Anlegung vor- nehmen. Darauf schreibt Nürnberg am 19. Februar, daß es solcher Anlegung nicht kundig sei, auch nicht wisse, nach welchen Sätzen die Städte des Schwäbischen Städtebundes und des Bodenseebundes veranlagt werden; im Oktober 1438 sei betreffs der künftigen Anlegung ausdrücklich auf Ulm hingewiesen worden [Vgl. RTA. 13, ben des Bf. Wilhelm von Straßburg an K. v. W. brecht) in Bibl. d. Literar. Vereins Stuttgart 18, 56 f. 1 nr. 22. 50 vom 28. Mai 1439 wegen eines Uberfalls des Rudolf 2 D. h. vom 10. November (RTA. 13, 847 Z. 22 ff.) von Ramstein u.a. auf einige Kaufleute (ebenda Q 27 bis 30. Dezember 1438 (nr. 18) und vom 31. Dezember or. ch. lit. cl.). — Zu den Ausgaben Konrads als 1438 bis 16. Januar 1439. Protektor in der Zeit bis 10. Februar 1439 vgl. (Al- 45 nаch Dez. 5 Deutsche Reichstags-Akten XIV 12
A. Der Kirchenstreit November 1438 bis Februar 1439 nr. 36-39. 89 1439 Febr. 22 zu Winsperg unsern und des reichs erbcammrer rat und lieben getrûen, das er dasselb heilig concilium und alle die personen, die dorczû und davon cziehen, an unser stat schuczen und beschirmen und in gutem frid halten sol. und dorûmb so befelhen wir euch mit fleisse schaffen und gebieten ernstlich und vesticlich mit disem briefe, wo und wenn euch der egenante unser stathalter erfordern und anrůffen wirdet, das ir im dann geholffen und ge- raten seit zu hanthabung und gemeinem frid des heiligen conciliums zu Basel und aller personen, die dorczu und davon ziehen, als er euch baß underweisen wirt. und tut hierynne, als wir euch des genczlich wol glouben und getrawen, got zu lob und der Kristenheit zu nûcze, das wollen wir gen euch allen gnediclich erkennen. geben zu Bresslaw versigelt mit unserm 10 kuniglichen anhangunden insigel nach Crists gepûrd vierczehenhundert jar und dornach in dem newnunddrissigistem jare an sandt Peterstag ad kathedram unser reiche des Hung- rischen etc. im andern und des Romischen und Behemischen im ersten jaren. Ad mandatum domini regis Hermannus Hecht. 5 1439 Febr. 22 15 38. Bemühungen der fürstlichen Gesandten in Sachen des Papstprozesses. (Nach Segovia und 1438 Dezember Ende bis 1439 Februar 23. Hüglin.) 1438 Dez. ex. bis 1439 Febr. 23 [I] Einige fürstliche Gesandte betrieben seit Ende Dezember in den Deputationen die sofortige Aufhebung der über Papst Eugen verhängten Suspension, noch bevor er die in dem Vorschlag der fürstlichen Gesandten1 gestellten Bedingungen erfüllt hätte. Es erhob sich starker Widerspruch bei den Konzilsvätern; sie forderten Berichterstattung über den Stand des Papstprozesses. Aber die fürstlichen Gesandten erreichten durch erneute 20 Vorstellungen in den Deputationen, daß man bis zum 13. Februar von jeder öffentlichen oder geheimen Be- richterstattung absah. Doch am 18. Februar begannen vor dem Kardinal von Arles erneut Verhandlungen über die Fortführung des Papstprozesses. (Nach Segovia lib. 14 cap. 17 in Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 65b cop. ch.; Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 55b cop. mb.; gedruckt Mon. Conc. 3, 220 f.) [2] Das Zwölferkollegium beschloß, in den Deputationen Bericht erstatten zu lassen. Doch erreichten 25 die Gesandten am 19. Februar noch einmal einen kurzen Aufschub. Freilich auf die Bitte der Deutschen Ge- sandten, des Bischofs von Lübeck und des Ritters Georg Vischel, den Papstprozeß bis nach dem Frankfurter Tag auszusetzen, beschloß die allgemeine Deputation am 23. Februar, honestum medium responsum ad honorem sacri concilii zu geben, d. h. abzulehnen. (Nach Hüglin, vgl. Conc. Bas. 6, 331 Z. 28-31; 335 Z. 1-4; 336 Z. 1-3.) 30 39. Städtischer Briefwechsel wegen der Kosten der Sendung des Straßburger Altammanmeisters 1139 Jan. 29 1439 Januar 29 bis Juni 27. Adam Riff nach Basel. bis Juni 27 [I] Kurz vor dem 29. Januar 1439 erinnerte Adam Riff, Altammanmeister zu Straßburg, den Rat von Nürnberg schriftlich daran, daß er zu Basel auf derselben [d. h. der im Oktober 1438 in Nürnberg anwesenden] stett aller côste - - - 51 tag und nach im sein schreiber 17 tag 2 auß gewesen sein und verzert haben 122 gulden 35 und 9 beheimische groschen; so hab er einem botten nehst Nicolai gen Ulme gegeben 2 gulden 4 blaphart ---; sein selbs fleiß kummer und versewmnis des seinen secz er zu den steten; bittet, daz im sôllichs unverzogen- lich awßgerichtet werde. Am 29. Januar teilt Nürnberg dieses Begehren Ulm mit: die Forderungen er- scheinen uns billig. wann aber uns --- nicht kundig, eine solche Umlage zu machen, bitten wir euch, den da- mals in Nürnberg anwesenden Städten, auch uns nach unsrer anzal des grossen pundes ein anlegung darumbe 40 tun und uns schreiben, was uns daran gebûre zu geben und wohin --- dat. ut supra d. h. fer. 5. p. conver- sionis Pauli. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 282ab cop. ch.; vgl. nr. 40 art. 2.) [2] Am gleichen Tag dankt Nürnberg dem Adam Riff für Brief und Beilagen und teilt mit, daß es wegen der berechtigten Ent- schädigung für seine Mühewaltung sofort an Ulm geschrieben habe; dat. fer. 5. p. convers. Pauli (ebenda Jan. 29 fol. 281b-282a cop. ch.) [3] Ulm antwortete in einem nicht aufgefundenen Brief an Nürnberg, es möge selbst die Anlegung vor- nehmen. Darauf schreibt Nürnberg am 19. Februar, daß es solcher Anlegung nicht kundig sei, auch nicht wisse, nach welchen Sätzen die Städte des Schwäbischen Städtebundes und des Bodenseebundes veranlagt werden; im Oktober 1438 sei betreffs der künftigen Anlegung ausdrücklich auf Ulm hingewiesen worden [Vgl. RTA. 13, ben des Bf. Wilhelm von Straßburg an K. v. W. brecht) in Bibl. d. Literar. Vereins Stuttgart 18, 56 f. 1 nr. 22. 50 vom 28. Mai 1439 wegen eines Uberfalls des Rudolf 2 D. h. vom 10. November (RTA. 13, 847 Z. 22 ff.) von Ramstein u.a. auf einige Kaufleute (ebenda Q 27 bis 30. Dezember 1438 (nr. 18) und vom 31. Dezember or. ch. lit. cl.). — Zu den Ausgaben Konrads als 1438 bis 16. Januar 1439. Protektor in der Zeit bis 10. Februar 1439 vgl. (Al- 45 nаch Dez. 5 Deutsche Reichstags-Akten XIV 12
Strana 90
90 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 847 Z. 16 ff.], bittet also, die Anlegung vorzunchmen; dat. fer. 5. a. invocavit. (ebenda fol. 288b-289a Jan. 29 cop. ch.) bis [4 Adam Riff war unterdessen noch einmal bei Nürnberg in einem nicht aufgefundenen Schreiben Juni 27 vorstellig geworden. Nürnberg teilt ihm am 25. Februar den Inhalt seines Briefwechsels mit Ulm mit; dat. fer. 4. p. Mathie ev. (ebenda fol. 291a b cop. ch.). Am folgenden Tag leitet Nürnberg das zweite Schreiben Riffs und die ihm erteilte Antwort nach Ulm weiter zugleich mit der Bitte, die Anlegung vorzunchmen; dat. fer. 5. a. reminiscere (ebenda fol. 291a b cop. ch.). [5] Aber erst am 18. April fordert Ulm Frankfurt auf, seinen Beitrag, 21/2 fl von je 100 fl Reichssteuer, dem Boten auszuzahlen; dat. Sa. v. misericordiam. (Frankfurt St.-A. Reichssachen Faszikel 47 nr. 3724,1 or. ch. lit. cl.) [6] Unterm 28. April lehnt Frankfurt diese Veranlagung ab: es gäbe große Städte, die nur eine geringe Reichssteuer zahlen; es wünscht eine der tatsächlichen Steuerkraft entsprechende Verteilung; dat. ƒer. 3. p. jubilate. [71 Ulm wiederholt am II. Mai seine Aufforderung; dat. Mo. v. Auf- (ebenda nr. 3724, 2 conc. ch.) [8] Daraufhin sendet Frankfurt mit Schreiben vom I7. Mai1 farttag (ebenda nr. 3724, 3 or. ch. lit. cl.). die verlangten 221/2 fl; dat. dom. exaudi (ebenda nr. 3724, 4 conc. ch.). [9] Gleichfalls am 18. April wurden in einem nicht erhaltenen Schreiben Eßlingen und die mit ihm verbündeten Städte, d. h. Reutlingen und Weil, von Ulm aufgefordert, den Beitrag in Höhe von 17 Gulden und 2 Ort einzusenden. Eßlingen antwortet am 22. April mit dem Vorschlag, Ulm möge diese Summe von den 54 Gulden und 2 Ort abziehen, die Eßlingen noch an den zwei Steuern von Ulm und Hall zustehen; dat. s. Gergen aubet. (Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437-40 pag. 464-465 conc. ch.) [10] Am 27. Juni teilt 20 Eßlingen Ulm mit, daß es jetzt seinen geschworenen Boten Gergen Blaycher mit einer Quittung über 54 fl 2 ort sende, um die übrigen bleibenden 37 fl zu erheben; bittet, diesem Boten eine Gegenquittung über die 17 fl 2 ort zu geben; dat. Sa. n. Johanns tag zu sunnwenden (ebenda pag. 510-514 conc. ch.; die Quittung Eßlingens ebenda pag. 511-512 conc. ch.). [II] Nürnberg übersendet am 24. April2 seinen Beitrag sowie den der Städte Windsheim und Weißen- 25 burg in Höhe von 26 Gulden I Ort an Ulm; dat. ƒer. 6. p. Georii. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 317b cop. ch.) [12] Augsburg übersendet am 26. April seinen Anteil im Betrag von 20 fl an Ulm; dat. So. jubilate. (Augsburg St.-A. Missivenbuch IVa 1437-43 pag. 180 nr. 259 cop. ch.) [13] Basel hingegen lehnt am 18. Mai im Schreiben an Ulm die Zahlung der geforderten 20 fl ab: Riff hätte ohnedies von Nürnberg wieder heim reiten müssen; zudem hätten sie das Verlangen, einen Abgeordneten 30 zu den Verhandlungen zu entsenden, abgelehnt: dat. fer. 2 a. pentecoste 1439. (Basel St.-A. Liber missivarum 1438-42 pag. 62 conc. ch.) 10 15 B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 40-47. 1439 40. Städtischer Briefwechsel über das Zustandekommen des Tages zu Frankfurt und damit Jan. 24 1439 Januar 24 bis Februar 21. zusammenhängende Angelegenheiten. bis Febr. 21 35 Mürz [I] Am 24. Januar schrieb Frankfurt an Nürnberg und den dort befindlichen Heinrich Wysse: Da wir in gemeiner sage3 vernomen haben, wie" der Romische konig einen tag in den nestkomenden merzen bi uns gen Frankfurt gesaczt habed, daruf sin konigliche gnade mit siner selbs personen furhabe zu sin, bitten wir euch uns durch diesen Boten mitzuteilen, obe ir von solichem tage und sachen ichtes vernomen habet und uch davon wissentlich si, auch waz ir sost von sinen gnaden vernemet und obe man sich siner 40 zukonft zu disen landen sost in korzem versehen moge. Dat. sab. a. conversionem Pauli 1439. (Frank- furt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 107 conc. — Reg. Janssen 1, 470 nr. 840.) [2] Noch bevor dieser Brief eintraf, wandte sich Nürnberg am 29. Januar an Ulm: zu Ende des Tages vom Oktober 1438 sollen der kurfürsten rete do einen andern tag gen Franckfurt auf sand Mathias tag a) Ursprüngliche Fassung: wie-- die kurfursten einen tag in dem nestkunftigen merzen in unsere stad zu- 45 sammen zu kommen verramet und das hailige concilium zu Basel und ire fürstlichen gnaden dem --- romi- schen konige geschriben [darüber durchstrichen und gebeten] haben, auch uf solichen tag auch zu kommen, daz sin [Vorl. sich] konigliche gnade auch meine zu tun, alz bi uns ludet. 1 Zahlungsnotiz Frankfurts unter sab.a. Servacii selbe Jacob [Stralenberg] selb dritte dri tage gen Mencze und Castel verzeret, auch zu dem hofemeister 50 [Mai 9J. (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1439 fol. 48a zu reden von der fursten antwurt, als sie unserm not. ch.) herren dem konige getan sullen han [Antwort auf 2 Zahlungsnotiz Nürnbergs unter der 4. Bürger- Entwurf der königlichen Gesandten zur Reichsreform, meisterperiode fer. 4. invencionis s. crucis bis fer. 4. vgl. RTA. 13 nr. 346]. (Frankfurt St.-A. Rechen- in die Erasmi ep. [Mai 6 bis Juni 3]. (Nürnberg buch 1438 fol. 59b not. ch.) St.-A. Jahresregister IV fol. 334ab not. ch.) 4 Zum wirklichen Hergang vgl. RTA. 13 nrr. 397 3 Vgl. Ausgabenotiz Frankfurts sab. a. conversionis und 398. Pauli [Jan. 24/ Item 3 gulden 22 sh. hat auch der- 55
90 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 847 Z. 16 ff.], bittet also, die Anlegung vorzunchmen; dat. fer. 5. a. invocavit. (ebenda fol. 288b-289a Jan. 29 cop. ch.) bis [4 Adam Riff war unterdessen noch einmal bei Nürnberg in einem nicht aufgefundenen Schreiben Juni 27 vorstellig geworden. Nürnberg teilt ihm am 25. Februar den Inhalt seines Briefwechsels mit Ulm mit; dat. fer. 4. p. Mathie ev. (ebenda fol. 291a b cop. ch.). Am folgenden Tag leitet Nürnberg das zweite Schreiben Riffs und die ihm erteilte Antwort nach Ulm weiter zugleich mit der Bitte, die Anlegung vorzunchmen; dat. fer. 5. a. reminiscere (ebenda fol. 291a b cop. ch.). [5] Aber erst am 18. April fordert Ulm Frankfurt auf, seinen Beitrag, 21/2 fl von je 100 fl Reichssteuer, dem Boten auszuzahlen; dat. Sa. v. misericordiam. (Frankfurt St.-A. Reichssachen Faszikel 47 nr. 3724,1 or. ch. lit. cl.) [6] Unterm 28. April lehnt Frankfurt diese Veranlagung ab: es gäbe große Städte, die nur eine geringe Reichssteuer zahlen; es wünscht eine der tatsächlichen Steuerkraft entsprechende Verteilung; dat. ƒer. 3. p. jubilate. [71 Ulm wiederholt am II. Mai seine Aufforderung; dat. Mo. v. Auf- (ebenda nr. 3724, 2 conc. ch.) [8] Daraufhin sendet Frankfurt mit Schreiben vom I7. Mai1 farttag (ebenda nr. 3724, 3 or. ch. lit. cl.). die verlangten 221/2 fl; dat. dom. exaudi (ebenda nr. 3724, 4 conc. ch.). [9] Gleichfalls am 18. April wurden in einem nicht erhaltenen Schreiben Eßlingen und die mit ihm verbündeten Städte, d. h. Reutlingen und Weil, von Ulm aufgefordert, den Beitrag in Höhe von 17 Gulden und 2 Ort einzusenden. Eßlingen antwortet am 22. April mit dem Vorschlag, Ulm möge diese Summe von den 54 Gulden und 2 Ort abziehen, die Eßlingen noch an den zwei Steuern von Ulm und Hall zustehen; dat. s. Gergen aubet. (Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437-40 pag. 464-465 conc. ch.) [10] Am 27. Juni teilt 20 Eßlingen Ulm mit, daß es jetzt seinen geschworenen Boten Gergen Blaycher mit einer Quittung über 54 fl 2 ort sende, um die übrigen bleibenden 37 fl zu erheben; bittet, diesem Boten eine Gegenquittung über die 17 fl 2 ort zu geben; dat. Sa. n. Johanns tag zu sunnwenden (ebenda pag. 510-514 conc. ch.; die Quittung Eßlingens ebenda pag. 511-512 conc. ch.). [II] Nürnberg übersendet am 24. April2 seinen Beitrag sowie den der Städte Windsheim und Weißen- 25 burg in Höhe von 26 Gulden I Ort an Ulm; dat. ƒer. 6. p. Georii. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 317b cop. ch.) [12] Augsburg übersendet am 26. April seinen Anteil im Betrag von 20 fl an Ulm; dat. So. jubilate. (Augsburg St.-A. Missivenbuch IVa 1437-43 pag. 180 nr. 259 cop. ch.) [13] Basel hingegen lehnt am 18. Mai im Schreiben an Ulm die Zahlung der geforderten 20 fl ab: Riff hätte ohnedies von Nürnberg wieder heim reiten müssen; zudem hätten sie das Verlangen, einen Abgeordneten 30 zu den Verhandlungen zu entsenden, abgelehnt: dat. fer. 2 a. pentecoste 1439. (Basel St.-A. Liber missivarum 1438-42 pag. 62 conc. ch.) 10 15 B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 40-47. 1439 40. Städtischer Briefwechsel über das Zustandekommen des Tages zu Frankfurt und damit Jan. 24 1439 Januar 24 bis Februar 21. zusammenhängende Angelegenheiten. bis Febr. 21 35 Mürz [I] Am 24. Januar schrieb Frankfurt an Nürnberg und den dort befindlichen Heinrich Wysse: Da wir in gemeiner sage3 vernomen haben, wie" der Romische konig einen tag in den nestkomenden merzen bi uns gen Frankfurt gesaczt habed, daruf sin konigliche gnade mit siner selbs personen furhabe zu sin, bitten wir euch uns durch diesen Boten mitzuteilen, obe ir von solichem tage und sachen ichtes vernomen habet und uch davon wissentlich si, auch waz ir sost von sinen gnaden vernemet und obe man sich siner 40 zukonft zu disen landen sost in korzem versehen moge. Dat. sab. a. conversionem Pauli 1439. (Frank- furt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 107 conc. — Reg. Janssen 1, 470 nr. 840.) [2] Noch bevor dieser Brief eintraf, wandte sich Nürnberg am 29. Januar an Ulm: zu Ende des Tages vom Oktober 1438 sollen der kurfürsten rete do einen andern tag gen Franckfurt auf sand Mathias tag a) Ursprüngliche Fassung: wie-- die kurfursten einen tag in dem nestkunftigen merzen in unsere stad zu- 45 sammen zu kommen verramet und das hailige concilium zu Basel und ire fürstlichen gnaden dem --- romi- schen konige geschriben [darüber durchstrichen und gebeten] haben, auch uf solichen tag auch zu kommen, daz sin [Vorl. sich] konigliche gnade auch meine zu tun, alz bi uns ludet. 1 Zahlungsnotiz Frankfurts unter sab.a. Servacii selbe Jacob [Stralenberg] selb dritte dri tage gen Mencze und Castel verzeret, auch zu dem hofemeister 50 [Mai 9J. (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1439 fol. 48a zu reden von der fursten antwurt, als sie unserm not. ch.) herren dem konige getan sullen han [Antwort auf 2 Zahlungsnotiz Nürnbergs unter der 4. Bürger- Entwurf der königlichen Gesandten zur Reichsreform, meisterperiode fer. 4. invencionis s. crucis bis fer. 4. vgl. RTA. 13 nr. 346]. (Frankfurt St.-A. Rechen- in die Erasmi ep. [Mai 6 bis Juni 3]. (Nürnberg buch 1438 fol. 59b not. ch.) St.-A. Jahresregister IV fol. 334ab not. ch.) 4 Zum wirklichen Hergang vgl. RTA. 13 nrr. 397 3 Vgl. Ausgabenotiz Frankfurts sab. a. conversionis und 398. Pauli [Jan. 24/ Item 3 gulden 22 sh. hat auch der- 55
Strana 91
B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 39-41. 91 5 15 30 35 schieristkunftig oder umb diese zeite geseczet 1 haben. Uns ist bis auf dise zeit nichtes davon geschriben Febr. 24 noch an uns begert worden. Wir bitten euch zu schreiben, ob ewech davon ichts geschriben oder an ew’ch begert worden sei dahin zu schicken oder andere meinunge und wie ir sôlliche dinge von ew ern und ew rer einung wegen vor ew’ch habet oder zu halten meinet, als vil ewech dann uns zu schreiben gebûre. wan sôlten sôllich gross sache on der stette beiwesen und wissen gehandelt werden, dewecht uns zu unserm teil nicht wol fûr die stete. Dat. ut supra. (Nürnberg St.-A. fol. 282ab conc. ch.; vorhergehendes Datum fer. 5. p. conversionem Pauli; vgl. nr. 39 art. I.) [3] Am 31. Januar antwortete Nürnberg den Frankfurtern: Auf dem Oktober-Tag hat uns Walther Swarczemberger ewer ratsfreund in gut gesagt, er hett do vernommen, wie desselben mals von einem 10 sôlichen tag bei uns rede geschehen were von unsers gnedigisten herren des Rômischen etc. kunigs reten oder anderen, als im allerbest wissend mag sein. so haben wir auf diß zeite von etlichen 2, die unter u. gn. h. der kurfürsten bottschaft seid nehst in dem heiligen concilii zu Basel gewesen sein, vernommen, das daselbs zu Basel von u. gnst. h. des kûnigs und u. h. der kurfürsten reten mit dem concilii zu Basel ein tag in ewr stat auf Mathie schierstkunftig3 fürgenomen und beslossen sei und, als dieselben meinen, ie furgank gewinnen werde; und das heilig concilii zu Basel haben auch da alsbald ire namhaft treffen- lich bottschaft bestellt auf sölichen tage zu ziehen. uns ist aber von demselben tage bis auf diß zeit nichtes geschriben noch an uns begert worden. Außerdem haben wir vernommen, daß der König noch zu Pressla sei ; es verlautet, daß er von dort gen Presspurg mein zu ziehen4. Dat. sab. a. purific. Marie 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 108 or. mb. lit. cl.; Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 282b�283a conc. ch. — Reg. 20 Janssen 1, 470 nr. 842 nach Frankfurt.) [4] Am 8. Februar schrieb Lüneburg (consules Luneborgenses) den borgermeistern unde radmannen to Frankford: wi bidden euch, dat gi uns willen scriven bi dissem boden, oft de dach, den unse heren de korfursten hadden tekenen laten to holdende binnen iuwer stad uppe den sondach reminiscere erst- März I komende, ok vor sik ghâ und oft gi ienighe enkede kûnschop daraf helben, dat unse here de Romische 25 koning to demsulven daghe kome in sines sulves personen edder nicht. screven under unsem secret So. evurge 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 112 or. ch. lit. cl.) [5] Darauf antwortete Frankfurt am 16. Februar gemäß den von Nürnberg gemachten Mitteilungen über das Zustandekommen des Tages, die Beteiligung der Kurfürsten und des Baseler Konzils, sowte nach glaublicher botschaft über den Aufenthalt des Königs in Breslau, wo er ernstliche sache gein den Polen gehandelt hat, und die Abhaltung eines Ungarischen Reichstags zu Preßburgt; sost verstanden wir uns wol, daz sin majestat sin bodschaft und rede zu solichem tage auch schicken werde. Dat. fer. 2. p. Valentini 1439. (Ebenda fol. 111 conc. ch.) [6] Endlich wandten sich am 21. Februar auch Colmar und Schlettstadt an Frankfurt: Wir haben erfahren, auf dem nach Frankfurt angesetzten Tag werde der kunige sin vollmechtige bottschaft da haben under der her Caspar Slicke der canzeler sin sôlle; nu vernemment wir ouch dabi, das her Casper Sligke die majestat mit ime bringen und confirmieren werde. Deshalb bitten wir euch, uns sofort oder nach Ein- laufen genauer Nachrichten durch einen Boten schriftliche Nachricht zu geben. besigelt mit unser der von Colmer ingesigel von unser beder stette wegen. Dat. sab. a. invocavit 39. (Ebenda fol. 113 or. ch. lit. cl. Reg. Janssen 1, 472 nr. 845.) [ 1439 Jan.29] 1139 Febr. 21 40 41. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Aufforderung, auf dem Frankfurter Tag mit anderen 1439 Februar 5 Breslau. gen. Gesandten gemäß der gemeinsamen Vollmacht zu handeln. 1139 Febr. 5 45 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26d or. ch. lit. cl. Adresse Dem edeln Cunraten herren zu Winsperg unserem rate und lieben getruen. Unten Vermerk Konrads Nota diesser brief der wart mir erst zu der Nuwenstat am Kochen uf den heilgen balmtag nach mitdag [März 29] anno etc. 395. Albrecht [usw.] edler liber getruwer. als wir yczund dir und den erwirdigen Linharten zu Passaw, Johansen zu Lubek und Petern zu Augspurg bischoven und dem ersamen meister Johansen Eiche lerer, 1 Ob das falsche Datum Februar 24, das sich schon in einem Briefe Adam Riffs an Straßburg vom 2. De- 50 zember 1438 (RTA. 13, 868 Z. 17) findet, nicht da- durch zu erklären ist, daß in diesem oder einem anderen Briefe die Worte „sonntag nach“ [Mathias] (= März 1) ausgefallen sind, und daß das falsche Datum durch den städtischen Briefwechsel oder sonst- 55 wie sich überallhin verbreitet hat? 2 Gregor von Heimburg? vgl. nr. 25. 3 Zum Datum vgl. Anm. 1. 4 Vgl. Wostry 2, 80-90; 100. 5 Vgl. nr. 47 und den Eintrag in Konrads Einnahme- und Ausgaberegister Item ich sant einen ritenden kneht gen Meintz zů meister Diehdrich nach den briefen [obige nr. 4I], als mir Herman Hecht [vgl. nr. 44 Abs. 4 Anm. 2] gesagt hette zů Nürenberg uf mitwüch vor dem suntag oculi [März 4], die mir m. h. des kûngs gnade gesant hete, darinne ich klare fünde, waz ich tun oder lassen solte. (Gedr. [Albrecht] in Bibl. d. Literar. Ver. Stutigart 18, 59.)
B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 39-41. 91 5 15 30 35 schieristkunftig oder umb diese zeite geseczet 1 haben. Uns ist bis auf dise zeit nichtes davon geschriben Febr. 24 noch an uns begert worden. Wir bitten euch zu schreiben, ob ewech davon ichts geschriben oder an ew’ch begert worden sei dahin zu schicken oder andere meinunge und wie ir sôlliche dinge von ew ern und ew rer einung wegen vor ew’ch habet oder zu halten meinet, als vil ewech dann uns zu schreiben gebûre. wan sôlten sôllich gross sache on der stette beiwesen und wissen gehandelt werden, dewecht uns zu unserm teil nicht wol fûr die stete. Dat. ut supra. (Nürnberg St.-A. fol. 282ab conc. ch.; vorhergehendes Datum fer. 5. p. conversionem Pauli; vgl. nr. 39 art. I.) [3] Am 31. Januar antwortete Nürnberg den Frankfurtern: Auf dem Oktober-Tag hat uns Walther Swarczemberger ewer ratsfreund in gut gesagt, er hett do vernommen, wie desselben mals von einem 10 sôlichen tag bei uns rede geschehen were von unsers gnedigisten herren des Rômischen etc. kunigs reten oder anderen, als im allerbest wissend mag sein. so haben wir auf diß zeite von etlichen 2, die unter u. gn. h. der kurfürsten bottschaft seid nehst in dem heiligen concilii zu Basel gewesen sein, vernommen, das daselbs zu Basel von u. gnst. h. des kûnigs und u. h. der kurfürsten reten mit dem concilii zu Basel ein tag in ewr stat auf Mathie schierstkunftig3 fürgenomen und beslossen sei und, als dieselben meinen, ie furgank gewinnen werde; und das heilig concilii zu Basel haben auch da alsbald ire namhaft treffen- lich bottschaft bestellt auf sölichen tage zu ziehen. uns ist aber von demselben tage bis auf diß zeit nichtes geschriben noch an uns begert worden. Außerdem haben wir vernommen, daß der König noch zu Pressla sei ; es verlautet, daß er von dort gen Presspurg mein zu ziehen4. Dat. sab. a. purific. Marie 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 108 or. mb. lit. cl.; Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 282b�283a conc. ch. — Reg. 20 Janssen 1, 470 nr. 842 nach Frankfurt.) [4] Am 8. Februar schrieb Lüneburg (consules Luneborgenses) den borgermeistern unde radmannen to Frankford: wi bidden euch, dat gi uns willen scriven bi dissem boden, oft de dach, den unse heren de korfursten hadden tekenen laten to holdende binnen iuwer stad uppe den sondach reminiscere erst- März I komende, ok vor sik ghâ und oft gi ienighe enkede kûnschop daraf helben, dat unse here de Romische 25 koning to demsulven daghe kome in sines sulves personen edder nicht. screven under unsem secret So. evurge 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 112 or. ch. lit. cl.) [5] Darauf antwortete Frankfurt am 16. Februar gemäß den von Nürnberg gemachten Mitteilungen über das Zustandekommen des Tages, die Beteiligung der Kurfürsten und des Baseler Konzils, sowte nach glaublicher botschaft über den Aufenthalt des Königs in Breslau, wo er ernstliche sache gein den Polen gehandelt hat, und die Abhaltung eines Ungarischen Reichstags zu Preßburgt; sost verstanden wir uns wol, daz sin majestat sin bodschaft und rede zu solichem tage auch schicken werde. Dat. fer. 2. p. Valentini 1439. (Ebenda fol. 111 conc. ch.) [6] Endlich wandten sich am 21. Februar auch Colmar und Schlettstadt an Frankfurt: Wir haben erfahren, auf dem nach Frankfurt angesetzten Tag werde der kunige sin vollmechtige bottschaft da haben under der her Caspar Slicke der canzeler sin sôlle; nu vernemment wir ouch dabi, das her Casper Sligke die majestat mit ime bringen und confirmieren werde. Deshalb bitten wir euch, uns sofort oder nach Ein- laufen genauer Nachrichten durch einen Boten schriftliche Nachricht zu geben. besigelt mit unser der von Colmer ingesigel von unser beder stette wegen. Dat. sab. a. invocavit 39. (Ebenda fol. 113 or. ch. lit. cl. Reg. Janssen 1, 472 nr. 845.) [ 1439 Jan.29] 1139 Febr. 21 40 41. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Aufforderung, auf dem Frankfurter Tag mit anderen 1439 Februar 5 Breslau. gen. Gesandten gemäß der gemeinsamen Vollmacht zu handeln. 1139 Febr. 5 45 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26d or. ch. lit. cl. Adresse Dem edeln Cunraten herren zu Winsperg unserem rate und lieben getruen. Unten Vermerk Konrads Nota diesser brief der wart mir erst zu der Nuwenstat am Kochen uf den heilgen balmtag nach mitdag [März 29] anno etc. 395. Albrecht [usw.] edler liber getruwer. als wir yczund dir und den erwirdigen Linharten zu Passaw, Johansen zu Lubek und Petern zu Augspurg bischoven und dem ersamen meister Johansen Eiche lerer, 1 Ob das falsche Datum Februar 24, das sich schon in einem Briefe Adam Riffs an Straßburg vom 2. De- 50 zember 1438 (RTA. 13, 868 Z. 17) findet, nicht da- durch zu erklären ist, daß in diesem oder einem anderen Briefe die Worte „sonntag nach“ [Mathias] (= März 1) ausgefallen sind, und daß das falsche Datum durch den städtischen Briefwechsel oder sonst- 55 wie sich überallhin verbreitet hat? 2 Gregor von Heimburg? vgl. nr. 25. 3 Zum Datum vgl. Anm. 1. 4 Vgl. Wostry 2, 80-90; 100. 5 Vgl. nr. 47 und den Eintrag in Konrads Einnahme- und Ausgaberegister Item ich sant einen ritenden kneht gen Meintz zů meister Diehdrich nach den briefen [obige nr. 4I], als mir Herman Hecht [vgl. nr. 44 Abs. 4 Anm. 2] gesagt hette zů Nürenberg uf mitwüch vor dem suntag oculi [März 4], die mir m. h. des kûngs gnade gesant hete, darinne ich klare fünde, waz ich tun oder lassen solte. (Gedr. [Albrecht] in Bibl. d. Literar. Ver. Stutigart 18, 59.)
Strana 92
92 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 unsern fursten reten liben andechtigen und getruwen, in einem unserm gemeinem brivel mit disem boten Febr. 5 schriben und bitten uff den tag gen Frankenfurd, der do sein sol uff den ersten tag marcii, uch von unsern wegen zu fugen, in massen du dann mitsampt ine in demselben unserm brive wol eigentlich vernemen März! wirdest: also ist unsere ernste begerunge und wir bitten dich mit flisse, das du dich keine sachen dorann hindern lassest, du wollest mitsampt den obgenanten allen, oder, ab irer ein teil villicht echaftiger not halb ye nicht mochte, mit den andern under in dich zu solichem obgemelten tage fugen, daselbs mit- sampt in von unsern wegen das beste in den sachen, die da ezu handelen sin und werden, furczunemen und zu tunde, als dann du in dem obgemelten unserm brive uch allen sprechende wol eigentlich ver- nemen werdest; und wollst darynn dich keiner mûhe oder erbeit verdriessen lassen, sunder umb der Cristenheit unsern und des gemeinen nuczs willen in den sachen getruwelichen das beste furwenden und 10 tun hinfur als bißher, das (ab got wil) die sache zu gutem ende komen; das werdt uns von dir sunder- lich gneme und zu willen sein. und wir wollen das auch gen dich in allem gutem gerne gunstlich und 1439 gnediclich erkennen. geben zu Breßlaw am donerstag nach unser liben frawentag lichtmesse unser Febr. 5 reiche des Hungerischen im anderm und des Romischen und Bohemischen im ersten jaren. Ad mandatum domini regis Theodericus Ebbracht. 15 5 1439 42. Briefwechsel zwischen Bf. Leonhard von Passau und Frankfurt über Vorbestellung einer Febr. 21 Herberge u. a. m. 1439 Februar 21 und März 3. und März 3 [I] Am 21. Februar teilt von Zell2 aus Leonart bischove zu Passawe dem Bürgermeister von Frank- furt mit, daß nach schriftlicher Nachricht der Romisch etc. kunig sein machtboten zu dem tag gen Frankh- ford schicken wirdet. begern wir an dich von unsers egenanten herren und bitten dich von unsern wegen, 20 daz du in auf sôlch ire zůkunft ain gelegne erbere und bequemliche herberg bestellen und si damit ver- sorgen wellest. geb. in der Czell Sa. v. invoc. 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 114 or. ch. lit. cl. — Reg. Janssen 1, 472 nr. 844.) [2] Darauf antwortet am 3. März Frankfurt: Die Herberge werden wir bestellen; doch wünschen wir zu wissen, uf wieviel perde sie mit in brengen wurden. Euer Bote hat uns drei Briefe, gerichtet an den 25 Bischof von Augsburg, an den Bischof von Lübeck und den von Weinsberg gemeinsam, und an den Erzbischof von Mainz, gelassen und hat uns befohlen, sie zu behalten und nit vurter zu senden, iß were dan, daz sie bi uns qwemen. Da von den Empfängern noch keiner eingetroffen, haben wir die Briefe behalten. fer. 3. p. reminiscere 1439. (Ebenda fol. 121 conc. ch.) Dat. 1439 43. Briefwechsel Frankfurts wegen Verlegung des Tages. März 3 bis 9 1439 März 3 bis 9. 30 März I Mürz 7 [I] Am 3. März teilte Frankfurt dem Mainzischen Kanzler, Heinrich Leubing (Lubinck), mit: Wir sind vom Bischof von Passau aufgefordert, Herberge für die königlichen Gesandten zu bestellen. Außerdem ist bei uns ein Brief hinterlegt worden, der dem Erzbischof von Mainz bei seiner Ankunft übergeben werden soll 3. wand wir nu bißher etwas vernomen han, daz u. gn. h. die kurfursten andere fursten und herren kurz- lich zu eime tage bi uns kommen sulden, dargein wir nû etlicher masse anders vernemen, daz sie solichen 35 tag gein Mencze gelacht sollen han, so biden wir uwere wirdikeit dinstlich, das ir uns mit disem boden verschriben wissen lassen wullet, obe der tag bi uns in Frankfurt furgang gewinne oder nit, so ferre uch daz fuglich und zu tunde ist, uns darnach wissen mogen zu richten. Dat. fer. 3. p. reminiscere 1439. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 116 conc. ch. — Reg. Janssen 1, 472 nr. 846.) [2] Heinrich Leubing, in geistlichen rechten licentiat und legum doctor, erhielt diesen Brief, als er 40 uf hute von dem Erzbischof von Mainz uf dem wege gewest war gestalt gein Mencz zu reiten und antwortete nun: das m. gn. herre von Trier und auch m. h. des pfalzgrafen frund alher gein Mencz treffenlichen komen sind, die sich danne unterredt hand alhie zu blieben und dem tage also nachzukommen, in maßen der zu Frangkefurd solt gewest sein. desglichen han ich auch vorstanden von m. gn. hern von Collen. so ist doher komen der kunige botschaft und nemlichen des kuniges von Frangreich und etwevil andern 45 und gar treffenlichen. darnoch had sich danne auch m. gn. herre von Mencz geschigket und wildurch soliches tages willen uf nu sampstag inriten gein Mencz, als einem erzbischove zu Mencz zum ersten zugehoret. und vorsehe mich, das das geschee umbe das willen, das es zu Frangkefurt iczt nit als rein Lubeck, daz sie zû dem tag gen Franckenfurt solten kûmen; die sant in von stunde an. den knehten gab 50 ich zů zeren 4 gulden. (Gedr. [Albrecht] in Bibl. d. Literar. Ver. Stutigart 18, 58.) 2 Welches Zell? Fürstenzell, Bezirksamt Passau? 3 Vgl. nr. 42. 1 Nicht aufgefunden. Daneben sind noch besondere kgl. Schreiben an die Bischöfe von Augsburg und Lübeck ergangen; vgl. Eintrag in Konrads Einnahme- und Ausgaberegister: item als ich uf sant Peterstag kathedra [Febr. 22] gen Nûrenberg kame, da fand ich briefe von mins heren des kunges genaden, die da stunden an minen heren von Augspurg und von 55
92 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 unsern fursten reten liben andechtigen und getruwen, in einem unserm gemeinem brivel mit disem boten Febr. 5 schriben und bitten uff den tag gen Frankenfurd, der do sein sol uff den ersten tag marcii, uch von unsern wegen zu fugen, in massen du dann mitsampt ine in demselben unserm brive wol eigentlich vernemen März! wirdest: also ist unsere ernste begerunge und wir bitten dich mit flisse, das du dich keine sachen dorann hindern lassest, du wollest mitsampt den obgenanten allen, oder, ab irer ein teil villicht echaftiger not halb ye nicht mochte, mit den andern under in dich zu solichem obgemelten tage fugen, daselbs mit- sampt in von unsern wegen das beste in den sachen, die da ezu handelen sin und werden, furczunemen und zu tunde, als dann du in dem obgemelten unserm brive uch allen sprechende wol eigentlich ver- nemen werdest; und wollst darynn dich keiner mûhe oder erbeit verdriessen lassen, sunder umb der Cristenheit unsern und des gemeinen nuczs willen in den sachen getruwelichen das beste furwenden und 10 tun hinfur als bißher, das (ab got wil) die sache zu gutem ende komen; das werdt uns von dir sunder- lich gneme und zu willen sein. und wir wollen das auch gen dich in allem gutem gerne gunstlich und 1439 gnediclich erkennen. geben zu Breßlaw am donerstag nach unser liben frawentag lichtmesse unser Febr. 5 reiche des Hungerischen im anderm und des Romischen und Bohemischen im ersten jaren. Ad mandatum domini regis Theodericus Ebbracht. 15 5 1439 42. Briefwechsel zwischen Bf. Leonhard von Passau und Frankfurt über Vorbestellung einer Febr. 21 Herberge u. a. m. 1439 Februar 21 und März 3. und März 3 [I] Am 21. Februar teilt von Zell2 aus Leonart bischove zu Passawe dem Bürgermeister von Frank- furt mit, daß nach schriftlicher Nachricht der Romisch etc. kunig sein machtboten zu dem tag gen Frankh- ford schicken wirdet. begern wir an dich von unsers egenanten herren und bitten dich von unsern wegen, 20 daz du in auf sôlch ire zůkunft ain gelegne erbere und bequemliche herberg bestellen und si damit ver- sorgen wellest. geb. in der Czell Sa. v. invoc. 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 114 or. ch. lit. cl. — Reg. Janssen 1, 472 nr. 844.) [2] Darauf antwortet am 3. März Frankfurt: Die Herberge werden wir bestellen; doch wünschen wir zu wissen, uf wieviel perde sie mit in brengen wurden. Euer Bote hat uns drei Briefe, gerichtet an den 25 Bischof von Augsburg, an den Bischof von Lübeck und den von Weinsberg gemeinsam, und an den Erzbischof von Mainz, gelassen und hat uns befohlen, sie zu behalten und nit vurter zu senden, iß were dan, daz sie bi uns qwemen. Da von den Empfängern noch keiner eingetroffen, haben wir die Briefe behalten. fer. 3. p. reminiscere 1439. (Ebenda fol. 121 conc. ch.) Dat. 1439 43. Briefwechsel Frankfurts wegen Verlegung des Tages. März 3 bis 9 1439 März 3 bis 9. 30 März I Mürz 7 [I] Am 3. März teilte Frankfurt dem Mainzischen Kanzler, Heinrich Leubing (Lubinck), mit: Wir sind vom Bischof von Passau aufgefordert, Herberge für die königlichen Gesandten zu bestellen. Außerdem ist bei uns ein Brief hinterlegt worden, der dem Erzbischof von Mainz bei seiner Ankunft übergeben werden soll 3. wand wir nu bißher etwas vernomen han, daz u. gn. h. die kurfursten andere fursten und herren kurz- lich zu eime tage bi uns kommen sulden, dargein wir nû etlicher masse anders vernemen, daz sie solichen 35 tag gein Mencze gelacht sollen han, so biden wir uwere wirdikeit dinstlich, das ir uns mit disem boden verschriben wissen lassen wullet, obe der tag bi uns in Frankfurt furgang gewinne oder nit, so ferre uch daz fuglich und zu tunde ist, uns darnach wissen mogen zu richten. Dat. fer. 3. p. reminiscere 1439. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III fol. 116 conc. ch. — Reg. Janssen 1, 472 nr. 846.) [2] Heinrich Leubing, in geistlichen rechten licentiat und legum doctor, erhielt diesen Brief, als er 40 uf hute von dem Erzbischof von Mainz uf dem wege gewest war gestalt gein Mencz zu reiten und antwortete nun: das m. gn. herre von Trier und auch m. h. des pfalzgrafen frund alher gein Mencz treffenlichen komen sind, die sich danne unterredt hand alhie zu blieben und dem tage also nachzukommen, in maßen der zu Frangkefurd solt gewest sein. desglichen han ich auch vorstanden von m. gn. hern von Collen. so ist doher komen der kunige botschaft und nemlichen des kuniges von Frangreich und etwevil andern 45 und gar treffenlichen. darnoch had sich danne auch m. gn. herre von Mencz geschigket und wildurch soliches tages willen uf nu sampstag inriten gein Mencz, als einem erzbischove zu Mencz zum ersten zugehoret. und vorsehe mich, das das geschee umbe das willen, das es zu Frangkefurt iczt nit als rein Lubeck, daz sie zû dem tag gen Franckenfurt solten kûmen; die sant in von stunde an. den knehten gab 50 ich zů zeren 4 gulden. (Gedr. [Albrecht] in Bibl. d. Literar. Ver. Stutigart 18, 58.) 2 Welches Zell? Fürstenzell, Bezirksamt Passau? 3 Vgl. nr. 42. 1 Nicht aufgefunden. Daneben sind noch besondere kgl. Schreiben an die Bischöfe von Augsburg und Lübeck ergangen; vgl. Eintrag in Konrads Einnahme- und Ausgaberegister: item als ich uf sant Peterstag kathedra [Febr. 22] gen Nûrenberg kame, da fand ich briefe von mins heren des kunges genaden, die da stunden an minen heren von Augspurg und von 55
Strana 93
сл 1 o 1 a 20 ro e 3 e 40 = e 55 В. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 41-44. 93 [1439] ist sterbens halben, als wol not were. geschriben ilende zu Mencz zu mittemtage Mi. n. remimiscere, März 4 (Ebenda fol. 118 or. ch. lit. cl. — Reg. Janssen 1, 472 f. nr. 847.) [3] 4m gleichen 4. März teilten aus Mainz Peter Echter dumdechan zu Mencze und andere mchtgen. Mainzische Rüte unter des ersteren Siegel Frankfurt folgendes mit: solichen tag, als u. gn. h. die korefursten vorramet hattent gein Franckford sontag nehest vorgangen, laiBen wir uch gutlichen wifhen, das sie zu solichem tage hie zu Mencze meinen zu bliben unde nit gein Franckford zu kommen. darnoch mogent ir März 1 5 prothonotarien, der iczunt zu Mentze uch richten in allen sachen. Wir bitten euch weiter, etwa in Frankfurt ankommende fürstliche Botschaften nach Mainz zu weisen. Dat. Mi. n. reminiscere 39. ( Ebenda fol. 117 or. ch. lit. cl. — Reg. Janssen 1, 473 qw. 848.) [4] Diesen Brief überschickte Frankfurt am 5. Minz am Bf. Leonhard von Passau; dat. fer. 5. p. re- miniscere 39. (Ebenda fol. 115 conc. ch.) [5] Darauf dankte am 9. März der Bischof: nu sein wir in solhen u. gnst. h. des Romischen etc. kunigs gescheften unsers geverts her kömen und wellen uns zu demselben tag fügen. und so wir denn gen Franck- fort komen, sachen verrer unterreden. so wellen wir ew solhes ewrs guten willen selber bas dankhen und uns auch mit ew aus der geben Wirczburg Mo. n. oculi 39. (Ebenda fol. 122 or. ch. lit. cl.) 44, Städtischer Briefwechsel wegen Verlegung und Abschied des Tages. 1439 März 5—168. M" ; [1] Am 5. Márz antwortele Frankfurt den Städten Colmar und Schlettstadt: Wir lassen euch wissen, bis 18 daß des koniges bottschaft noch nit bi uns ist. sost han wir gleublich vernomen, daz sie zu dem tage kommen sullen. Da uns zu versteende getan ist, daß der Tag gein Mencze gelacht und gerucket ist, so werden wir uns erkundigen und euch Nachricht geben, wenn des koniges frunde und canzeler bi uns kommen werden. [2] Am 7. März wandte sich auch Dat. fer. 5. p. reminiscere 1439. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe ITI fol. 119 conc. ch.) Ulm an Frankfurt: Da wir vernommen haben, daß die von Augs- purg Nüremberg noch ander richsstette in diesem lande zu dem nach Frankfurt angesetzten Tag nicht ge- vordert noch beschriben sind, so bitten wir euch, uns u. h. der kurfürsten abschaidung des egenanten tags, sovil und ir dor erfaren mugent und och iuch bequemlich ze tunde sin wólle, bi disem unserm botten verschribens wissen la'ssen uns darnach wissen zü richten. or. Ch. lit. cl.) [3] Frankfurt antwortete Ulm am 13. März, Boten ohne endgültige Antwort nicht abfertigen wollten. euren Boten gesandt und. sie gebeten, euch, die abesche mitzuteilen. von Passauwe und etliche andere geben Sa. v. oculi 1489. (Ebenda fol. 120 daß der Tag nach Mainz verlegt worden ist. Da wir euren so haben wir Mainz euren Brief in Abschrift durch idunge, waz sie davon vernemen werden, schriftlich Dat. fer. 6. a. letare 1439. (Ebenda fol. 125 conc. ch. Besonderes Begleitschreiben Frankfurts ‘an Mainz vom gleichen Tag. Ebenda £ol. 124 conc. ch.) [4] Am 14, März teilte Frankfurt den beiden Städten u. gn. h. des koniges botschaft uf gestern fritag in unser stad komen! Colmar und Schlettstadt mit, daB der bischof und furt gein Mentz gefaren sin. von diesen und herrn Diederich Ebbracht siner koniglichen gnaden zu diser zit davon nichtes in befellnis haben ?. ist, sind wir berichtet worden, daz sie der majestat nit haben oder Dat. sab. a. letare 1439. [Nachschrift wegen, der Arma- gnaken] (Ebenda fol. 123 conc. ch. — Reg. Janssen 1, 476 m. 852.) 1 Vgl. die Ausgabenvermerke Frankfurts zu sab. a. letare [Mórz 14] Item 4 gulden 12 sh. han wir geben fur 13 stucke groBer hechte und karpen unserm herren von Passauwe geschenket zu dem wine, wand der des rades frunden auch vormals faste erberkeit getan und bewiset hat. item 21 1b. 8 sh. 5 hl. han verzeret Walther von Swarczenberg, Jacob Stralnberg und Jost im Steinenhuse selb achte vier tage zu schiff gein Mencze zu den fursten von etwe manchen sachen zu reden, als in befolhen waz; des geburten mee dan 4 gulden zu schifflon perden und knechten. Zu sab. a. judica [Mrz 21] item 92 1b. 12 sh. han wir geben schiffluden unsern herren von Passauwe in des rades schiff gen Mencze zu furen und daz schiff wider heruf zu furen. (Frank- furt St.-A. Rechenbuch 1438 fol. 46% umd 60% nott. ch.) 2 Zur Angelegenheit der Privilegienbestätigung vgl. das Schreiben. Ulms an Nördlingen vom 1. April: Vom Römischen Kömig sei Herr Herman Hecht ge- kommen und habe den Stádten die frihaïten under der majestat gebracht und zwar auf besonderes Bitten der Städteboten. Als er aber gen Ebermamstät enhalb Nüremberg gekommen, da sei dasselb stettlin aus- gebrannt, das er nackent davon kam und sin firliB (!) und pulgen, da der stette frihaiten inlagen, ergraif und damit auf ein pfärit wischt und die uß dem füre bracht, und zwai pferit, der sunder daz ain die pulgen und frihaiten getragen hat, und andern sinen blunder hinder im verbrinnen lassen must. Es sei billig, daß die Städte dem Hecht eine erung und ußrichtung erwiesen. [ Folgen Ausführungen zur Reichs- steuer und anderen uns nicht interessierenden Angelegen- heiten.] Darüber solle zu Ulm am. aftermentag n. qua- simodogeniti ach Ostern, [ April 14] beraten werden; dat. Mi. n. Palmtag 1439. ( München H. St.-A. Nórd- linger Akten des Schwäbischen Städtebundes IV, 4 v. Jahre 1439 nr. 4 or. ch. lit. cl.) Dazu das Ver- zeichmis der Beratungsgegenstände und der Beschlüsse des Ulmer Tages: dem hertzogen von Osterrich schri- ben, wir wöllen in helfen [Differenzen mt Burgund ?] — von hern Herman Hechtz erung wegen bei 100 guldin die brief da oben zu lassen, und wenn man die ver-
сл 1 o 1 a 20 ro e 3 e 40 = e 55 В. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 41-44. 93 [1439] ist sterbens halben, als wol not were. geschriben ilende zu Mencz zu mittemtage Mi. n. remimiscere, März 4 (Ebenda fol. 118 or. ch. lit. cl. — Reg. Janssen 1, 472 f. nr. 847.) [3] 4m gleichen 4. März teilten aus Mainz Peter Echter dumdechan zu Mencze und andere mchtgen. Mainzische Rüte unter des ersteren Siegel Frankfurt folgendes mit: solichen tag, als u. gn. h. die korefursten vorramet hattent gein Franckford sontag nehest vorgangen, laiBen wir uch gutlichen wifhen, das sie zu solichem tage hie zu Mencze meinen zu bliben unde nit gein Franckford zu kommen. darnoch mogent ir März 1 5 prothonotarien, der iczunt zu Mentze uch richten in allen sachen. Wir bitten euch weiter, etwa in Frankfurt ankommende fürstliche Botschaften nach Mainz zu weisen. Dat. Mi. n. reminiscere 39. ( Ebenda fol. 117 or. ch. lit. cl. — Reg. Janssen 1, 473 qw. 848.) [4] Diesen Brief überschickte Frankfurt am 5. Minz am Bf. Leonhard von Passau; dat. fer. 5. p. re- miniscere 39. (Ebenda fol. 115 conc. ch.) [5] Darauf dankte am 9. März der Bischof: nu sein wir in solhen u. gnst. h. des Romischen etc. kunigs gescheften unsers geverts her kömen und wellen uns zu demselben tag fügen. und so wir denn gen Franck- fort komen, sachen verrer unterreden. so wellen wir ew solhes ewrs guten willen selber bas dankhen und uns auch mit ew aus der geben Wirczburg Mo. n. oculi 39. (Ebenda fol. 122 or. ch. lit. cl.) 44, Städtischer Briefwechsel wegen Verlegung und Abschied des Tages. 1439 März 5—168. M" ; [1] Am 5. Márz antwortele Frankfurt den Städten Colmar und Schlettstadt: Wir lassen euch wissen, bis 18 daß des koniges bottschaft noch nit bi uns ist. sost han wir gleublich vernomen, daz sie zu dem tage kommen sullen. Da uns zu versteende getan ist, daß der Tag gein Mencze gelacht und gerucket ist, so werden wir uns erkundigen und euch Nachricht geben, wenn des koniges frunde und canzeler bi uns kommen werden. [2] Am 7. März wandte sich auch Dat. fer. 5. p. reminiscere 1439. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe ITI fol. 119 conc. ch.) Ulm an Frankfurt: Da wir vernommen haben, daß die von Augs- purg Nüremberg noch ander richsstette in diesem lande zu dem nach Frankfurt angesetzten Tag nicht ge- vordert noch beschriben sind, so bitten wir euch, uns u. h. der kurfürsten abschaidung des egenanten tags, sovil und ir dor erfaren mugent und och iuch bequemlich ze tunde sin wólle, bi disem unserm botten verschribens wissen la'ssen uns darnach wissen zü richten. or. Ch. lit. cl.) [3] Frankfurt antwortete Ulm am 13. März, Boten ohne endgültige Antwort nicht abfertigen wollten. euren Boten gesandt und. sie gebeten, euch, die abesche mitzuteilen. von Passauwe und etliche andere geben Sa. v. oculi 1489. (Ebenda fol. 120 daß der Tag nach Mainz verlegt worden ist. Da wir euren so haben wir Mainz euren Brief in Abschrift durch idunge, waz sie davon vernemen werden, schriftlich Dat. fer. 6. a. letare 1439. (Ebenda fol. 125 conc. ch. Besonderes Begleitschreiben Frankfurts ‘an Mainz vom gleichen Tag. Ebenda £ol. 124 conc. ch.) [4] Am 14, März teilte Frankfurt den beiden Städten u. gn. h. des koniges botschaft uf gestern fritag in unser stad komen! Colmar und Schlettstadt mit, daB der bischof und furt gein Mentz gefaren sin. von diesen und herrn Diederich Ebbracht siner koniglichen gnaden zu diser zit davon nichtes in befellnis haben ?. ist, sind wir berichtet worden, daz sie der majestat nit haben oder Dat. sab. a. letare 1439. [Nachschrift wegen, der Arma- gnaken] (Ebenda fol. 123 conc. ch. — Reg. Janssen 1, 476 m. 852.) 1 Vgl. die Ausgabenvermerke Frankfurts zu sab. a. letare [Mórz 14] Item 4 gulden 12 sh. han wir geben fur 13 stucke groBer hechte und karpen unserm herren von Passauwe geschenket zu dem wine, wand der des rades frunden auch vormals faste erberkeit getan und bewiset hat. item 21 1b. 8 sh. 5 hl. han verzeret Walther von Swarczenberg, Jacob Stralnberg und Jost im Steinenhuse selb achte vier tage zu schiff gein Mencze zu den fursten von etwe manchen sachen zu reden, als in befolhen waz; des geburten mee dan 4 gulden zu schifflon perden und knechten. Zu sab. a. judica [Mrz 21] item 92 1b. 12 sh. han wir geben schiffluden unsern herren von Passauwe in des rades schiff gen Mencze zu furen und daz schiff wider heruf zu furen. (Frank- furt St.-A. Rechenbuch 1438 fol. 46% umd 60% nott. ch.) 2 Zur Angelegenheit der Privilegienbestätigung vgl. das Schreiben. Ulms an Nördlingen vom 1. April: Vom Römischen Kömig sei Herr Herman Hecht ge- kommen und habe den Stádten die frihaïten under der majestat gebracht und zwar auf besonderes Bitten der Städteboten. Als er aber gen Ebermamstät enhalb Nüremberg gekommen, da sei dasselb stettlin aus- gebrannt, das er nackent davon kam und sin firliB (!) und pulgen, da der stette frihaiten inlagen, ergraif und damit auf ein pfärit wischt und die uß dem füre bracht, und zwai pferit, der sunder daz ain die pulgen und frihaiten getragen hat, und andern sinen blunder hinder im verbrinnen lassen must. Es sei billig, daß die Städte dem Hecht eine erung und ußrichtung erwiesen. [ Folgen Ausführungen zur Reichs- steuer und anderen uns nicht interessierenden Angelegen- heiten.] Darüber solle zu Ulm am. aftermentag n. qua- simodogeniti ach Ostern, [ April 14] beraten werden; dat. Mi. n. Palmtag 1439. ( München H. St.-A. Nórd- linger Akten des Schwäbischen Städtebundes IV, 4 v. Jahre 1439 nr. 4 or. ch. lit. cl.) Dazu das Ver- zeichmis der Beratungsgegenstände und der Beschlüsse des Ulmer Tages: dem hertzogen von Osterrich schri- ben, wir wöllen in helfen [Differenzen mt Burgund ?] — von hern Herman Hechtz erung wegen bei 100 guldin die brief da oben zu lassen, und wenn man die ver-
Strana 94
94 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März 5-18 [5] Nürnberg bezog sich am 18. März in einem Schreiben an Frankfurt auf die früher gewechsellen Briefe [vgl. nr. 40J. Seitdem ist nichts an uns wegen Beschickung des Tages begehrt worden; der Bischof von Passau ist seid bei uns durch und furgezogen 1 in meinung --- sollichen tag von u.gnst. h. des Rômischen konigs wegen zu besuchen; wir bitten, uns durch unsern Boten insgeheim Mitteilungen über Verhandlungen und Beschlüsse des Tages zu machen; dat. feria 4. p. letare. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 301a b cop.ch.) [6] Eine gleiche Bitte richtete Nürnberg an Mainz, da es bei der Durchreise des Bischofs von Passau ver- nommen hat, es mag versehenlich sein, solliche herren werden mit der besuchung desselben tages in eur stat kommen; dat. ut supra. (Ebenda fol. 301b cop. ch.) Beide Briefe sind nach Randbemerkung Non exiit nicht abgegangen 2; vgl. nr. 129 art. 1. 5 1439 45. Gen. Gesandte Papst Eugens IV.3 an die Erzbischöfe von Mainz, Köln und Trier: bitten 10 März 12 um Ausstellung von Geleitsbriefen zum Besuch des Mainzer Kongresses. 1439 März 12 Nürnberg. Aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 230a cop. mb. Adresse Reverendissimis in Christo patribus et dominis dominis Theoderico, Theoderico et Rabano dei et apostolice sedis gracia archiepiscopis Maguntino Coloniensi et Treverensi sacrique 15 Romani imperii electoribus dominis suis singularissimis. Gedruckt: G. Chr. Joannis, Rerum Maguntiarum I, 753 f. wohl nach unserer Vorl. Reverendissimi in Christo patres et domini, domini nostri singularissimi. scripsimus alias ad vos reverendissimum patrem dominum Theodericum Maguntinum nos ad dietam Franckfordiensem, quam nunc in Magunciam mutatam intelleximus jamque ad eam dominos convenire, accedere non posse, nisi 20 prius responsionem habeamus a sanctissimo domino nostro, ad cujus sanctitatem nuncium miseramus et litteras 4 super rebus Basilee deliberatis. nunc vero, quoniam responsionem illam a sanctissimo domino nostro infra sex dies ad tardius habere speramus, visum est, ne tempus aliquod inutiliter elabatur, pre- sentem nuncium ad reverendissimas dominaciones vestras destinare, per quem eisdem dominacionibus supplicamus, ut, cum non sit omnino securitas viarum, placeat providere, ut salvos conductus habeamus 25 in forma plenos a civitate Maguntina et ab aliis dominis, per quorum loca habemus transire, quos istic interesse putamus, ut eo casu, quo sanctissimus dominus noster nobis mandaret ad dietam accederea, 1439 possimus celerius et sine mora huc nos transferre. [Es folgen Höflichkeitswendungen.] ex Nurenberga März 12 die 12. marcii etc. 39. Reverendissimorum paternitatum vestrarum filii et servitores Johannes archiepiscopus, Johannes Franciscus doctor et miles5, frater Johannes de Turrecremata. 30 1439 46. [Erzbf. Dietrich von Mainz] an nicht gen. päpstliche Gesandte: willfährt ihrem Wunsch März 18 durch Ubersendung von Empfehlungs- und Geleitsbriefen. 1439 März 18 Mainz. Aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 231a cop. mb. a) Vorl. accederemus? kûnde, daz eins mit dem andern zugang — von gezwgs wegen [gegen die Armagnaken] — von den bôsen lantlewefen und der râuberi [vgl. nr. 74 art. 3]. (Ebenda nr. 6 blau not. ch.; Uberschrift manung uf aftermontag nach quasimodogeniti.) 1 Vgl. Nürnberger Ausgabevermerk unter Kaiser- schenk. Item dedimus 71/2 guldein novi für ein lageln Raynfels, schankt man dem bischof von Passawe in der vasten [Febr. 18 bis April 4], als er hie durch- zoch auf den tag gen Frankfurt etc. facit in hallensi- bus 8 lb. haller 5 sh. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 335e not. ch.) 2 Wohl nicht, weil Nürnberg Paul Vorchtel als Beobachter und zu besonderen Verhandlungen nach Frankfurt schickte. Vgl. die Ausgabevermerke zur 2. Bürgermeisterperiode fer. 4. p. Gertrudis bis fer. 4. pasce et p. Ambrosii [März 18 bis April 8] [I] Item dedimus 10 sh. dem lantschreiber für ein vidimus uber den zol zu Francken, das Pauls Vorchtel mit im fürt auf den tag gen Franckfurt; und zur 3. Bürgermeisterperiode fer. 4. pasce et p. Ambrosii 35 bis fer. 4. p. invencionis s. crucis [April 8 bis Mai 6] [2] Item dedimus 127 gulden und 12 lb. haller; hat Pauls Vorchtel verzert auf den tag gen Frankfurt und Menez, den unser herrn die kurfürsten in der vergangen vasten dahin geseczt hetten von zweiung 40 zwischen unserm heiligen vater dem babst und [er- gänzt] dem concilii, der neûtralitet und ander sach wegen und besunder von dez newen zolls wegen zu Franken, den der bischof von Wirczpurg fürge- nomen hat. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV 45 fol. 334a b not. ch.) Ein näheres Eingehen auf dic An- gelegenheit des Zolls in Franken, zu der das oben er- wähnte Jahresregister IV noch viele Einträge enthält, ist uns leider nicht möglich. 3 Vgl. RTA. 13, 684 Z. 25 ff. 4 Nicht aufgefunden. Gemeint ist Giovanni Francesco Capodilista. Absender nach S. 95 Z. 1. 5 50
94 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März 5-18 [5] Nürnberg bezog sich am 18. März in einem Schreiben an Frankfurt auf die früher gewechsellen Briefe [vgl. nr. 40J. Seitdem ist nichts an uns wegen Beschickung des Tages begehrt worden; der Bischof von Passau ist seid bei uns durch und furgezogen 1 in meinung --- sollichen tag von u.gnst. h. des Rômischen konigs wegen zu besuchen; wir bitten, uns durch unsern Boten insgeheim Mitteilungen über Verhandlungen und Beschlüsse des Tages zu machen; dat. feria 4. p. letare. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 301a b cop.ch.) [6] Eine gleiche Bitte richtete Nürnberg an Mainz, da es bei der Durchreise des Bischofs von Passau ver- nommen hat, es mag versehenlich sein, solliche herren werden mit der besuchung desselben tages in eur stat kommen; dat. ut supra. (Ebenda fol. 301b cop. ch.) Beide Briefe sind nach Randbemerkung Non exiit nicht abgegangen 2; vgl. nr. 129 art. 1. 5 1439 45. Gen. Gesandte Papst Eugens IV.3 an die Erzbischöfe von Mainz, Köln und Trier: bitten 10 März 12 um Ausstellung von Geleitsbriefen zum Besuch des Mainzer Kongresses. 1439 März 12 Nürnberg. Aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 230a cop. mb. Adresse Reverendissimis in Christo patribus et dominis dominis Theoderico, Theoderico et Rabano dei et apostolice sedis gracia archiepiscopis Maguntino Coloniensi et Treverensi sacrique 15 Romani imperii electoribus dominis suis singularissimis. Gedruckt: G. Chr. Joannis, Rerum Maguntiarum I, 753 f. wohl nach unserer Vorl. Reverendissimi in Christo patres et domini, domini nostri singularissimi. scripsimus alias ad vos reverendissimum patrem dominum Theodericum Maguntinum nos ad dietam Franckfordiensem, quam nunc in Magunciam mutatam intelleximus jamque ad eam dominos convenire, accedere non posse, nisi 20 prius responsionem habeamus a sanctissimo domino nostro, ad cujus sanctitatem nuncium miseramus et litteras 4 super rebus Basilee deliberatis. nunc vero, quoniam responsionem illam a sanctissimo domino nostro infra sex dies ad tardius habere speramus, visum est, ne tempus aliquod inutiliter elabatur, pre- sentem nuncium ad reverendissimas dominaciones vestras destinare, per quem eisdem dominacionibus supplicamus, ut, cum non sit omnino securitas viarum, placeat providere, ut salvos conductus habeamus 25 in forma plenos a civitate Maguntina et ab aliis dominis, per quorum loca habemus transire, quos istic interesse putamus, ut eo casu, quo sanctissimus dominus noster nobis mandaret ad dietam accederea, 1439 possimus celerius et sine mora huc nos transferre. [Es folgen Höflichkeitswendungen.] ex Nurenberga März 12 die 12. marcii etc. 39. Reverendissimorum paternitatum vestrarum filii et servitores Johannes archiepiscopus, Johannes Franciscus doctor et miles5, frater Johannes de Turrecremata. 30 1439 46. [Erzbf. Dietrich von Mainz] an nicht gen. päpstliche Gesandte: willfährt ihrem Wunsch März 18 durch Ubersendung von Empfehlungs- und Geleitsbriefen. 1439 März 18 Mainz. Aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 231a cop. mb. a) Vorl. accederemus? kûnde, daz eins mit dem andern zugang — von gezwgs wegen [gegen die Armagnaken] — von den bôsen lantlewefen und der râuberi [vgl. nr. 74 art. 3]. (Ebenda nr. 6 blau not. ch.; Uberschrift manung uf aftermontag nach quasimodogeniti.) 1 Vgl. Nürnberger Ausgabevermerk unter Kaiser- schenk. Item dedimus 71/2 guldein novi für ein lageln Raynfels, schankt man dem bischof von Passawe in der vasten [Febr. 18 bis April 4], als er hie durch- zoch auf den tag gen Frankfurt etc. facit in hallensi- bus 8 lb. haller 5 sh. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 335e not. ch.) 2 Wohl nicht, weil Nürnberg Paul Vorchtel als Beobachter und zu besonderen Verhandlungen nach Frankfurt schickte. Vgl. die Ausgabevermerke zur 2. Bürgermeisterperiode fer. 4. p. Gertrudis bis fer. 4. pasce et p. Ambrosii [März 18 bis April 8] [I] Item dedimus 10 sh. dem lantschreiber für ein vidimus uber den zol zu Francken, das Pauls Vorchtel mit im fürt auf den tag gen Franckfurt; und zur 3. Bürgermeisterperiode fer. 4. pasce et p. Ambrosii 35 bis fer. 4. p. invencionis s. crucis [April 8 bis Mai 6] [2] Item dedimus 127 gulden und 12 lb. haller; hat Pauls Vorchtel verzert auf den tag gen Frankfurt und Menez, den unser herrn die kurfürsten in der vergangen vasten dahin geseczt hetten von zweiung 40 zwischen unserm heiligen vater dem babst und [er- gänzt] dem concilii, der neûtralitet und ander sach wegen und besunder von dez newen zolls wegen zu Franken, den der bischof von Wirczpurg fürge- nomen hat. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV 45 fol. 334a b not. ch.) Ein näheres Eingehen auf dic An- gelegenheit des Zolls in Franken, zu der das oben er- wähnte Jahresregister IV noch viele Einträge enthält, ist uns leider nicht möglich. 3 Vgl. RTA. 13, 684 Z. 25 ff. 4 Nicht aufgefunden. Gemeint ist Giovanni Francesco Capodilista. Absender nach S. 95 Z. 1. 5 50
Strana 95
B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 44-47. 95 5 10 15 Reverendissime pater, venerabiles et egregii viri. litteram1 vestram in dieta nostrea civitatis 1439 März 18 Maguntine ob reverenciam sanctissimi domini nostri et partis sibi adversantis receptab istucque comuni fere consensu non nostra destinacione, de qua incusatos nos apud vosc existere injuste recepimus, propter pestem, qua Franckfordense opidum infamatum est, translata cum aliis colendissimis coelectoribus nostris ecclesiasticis, prout in communi nostra litterula2 sermo habitus est, decima septima mensis hujus re- März 17 cepimus. verum cum bonum pacis ecclesie sancte dei hoc tam pernicioso tempore impediri plurimum moleste ferremus quantumque nobis possibile foret vestarum dominacionum personas atque res illibatas custodiri libenter vellemus, ideo cum ceteris nostris coelectoribus vestris dominacionibus conformiter providimus, quemadmodum series nostrarum litterarum3 ad vos ea de re missarum sanius declarat. et denuo, quam primum ad nostram dicionem traducti fueritis, capitaneis et officialibus nostris injunximus, ut vos benigne suscipiant per terminos nostros, interpellati in terminis nostri salvi conductus secure per- ducant aliasque vestris dignacionibus provideant supergratis, quantum suis possibilibusd nostra ex parte fuerit concessum. mittimus itidem vobis litteram4 nostram salvi conductus in terris et dominiis nostris habita racione ad nobis subjectos et presertim, qui nostre parere voluerint voluntati et mandatis pro eo, ut nos utique ad ea, que sanctissimo domino nostro vestrisque excellenciis grata forent, quantum eum deo et honore permittitur, semper affectos agnoscatis, nostram personam vestris dominacionibus datum in civitate nostra Maguntina die decima octava mensis marcii 1439 plurimum recommendantes. anno etc. 39. Mürz 18 20 47. Konrad von Weinsberg an die Bischöfe von Passau, Lübeck und Augsburg 5: begründet sein 1439 April 5 Fernbleiben vom Tag zu Mainz und bittet um Mitteilung des Abschiedes. Guttenberg. 1439 April 5 Aus Öhringen Holienloh. H.-A. G 57 pag. 85-86 cop. ch. Vermerk oben Copie miner herren von Bassauwe von Lübick und von Augspurg bischofen etc. als ir mir Hochwirdigen fürsten. min willig dinst zuvor. gnedigen lieben herren. schribet in einem brief‘ gesant : daz ich on verziehen zu uch gen Meincz komen solt, wann ir 25 treffliche sache zu handeln hettent von mins allergnedigsten herren dez kunigs wegen; und wie daz ich in dem glaubs-und gewalczbrief 7 alz wol stunde alz ire, — desselben brief mir von uch gesant dez datum stet uf donderstag vor dem heiligen palmtag und wart mir geant- März 26 wert zu der Nuwenstadt am Kochen uf den heiligen palmtag zu abent. daruf ich uch dann März 29 wieder bi demselben botten schribe 8: wie die zit heilig were, daz ich nit gern ritte; und wie 30 mir geschrieben " were, daz min gnedige herren die fursten hinwek wolten; und were, daz ich uwer gnade zu Meincz treffen mochte, daz ir mich daz verschriben bi diesem boten wissen lieste, so wolt ich mich unverzogentlichen zu ûch gen Meincz fûgen etc. — also herhube ich mich gestern zu der vorgenanten Nuwenstat gein Guttenberg, da ich dann ein schief bestellet April 4 hette, wann mir botschaft von uch keme, daz ich zu ûch kommen solt, daz ich dann tag und 35 nacht gefarn wolt haben, daz ich zu uch kommen were. also ist min bott uf hutt den ostertag frûhe zu mir kommen gein Guttenberg und hat mir dhein antwort bracht von üch. so sind April 5 a) Vorl. nostra. b) Vorl. recepti. c) ergänzt. d) sic! 40 45 1 nr. 45. 2 Vgl. Z. 40° f. 3 Diese series nostrarum litterarum bilden I. ein ge- meinsames, an die päpstliche Gesandtschaft gerichtetes Begleitschreiben der drei geistlichen Kurfürsten vom 18. März zu den funter 2 und 3 folgenden] Emp- fehlungsbriefen; eine beigelegte cedula empfiehlt als Reiseweg: durch Würzburgisches Gebiet über Aschaffen- burg oder durch Brandenburgisches Gebiet nach der Mainzischen Stadt Bischofsheim und von da nach anderen Mainzischen Städten; dat. decima octava die marcii ex Maguncia 1439 (Würzburg St.-A. Mainz- 50 Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 230 ab cop. mb.); 2. und 3. Briefe der drei Kurfürsten an den Markgrafen von Brandenburg und an den Bischof von Würzburg vom 20. März, in dem sie die päpst- lichen Gesandten zu sicherem Geleit auf ihrer Reise nach Mainz empfehlen; dat. Mentz Fr. n. Lätare (ebenda fol. 230b cop. mb. bzw. not. mb.). 4 Nicht aufgefunden. 5 Zur Versendung vgl. den Eintrag in Konrads Einnahme- und Ausgaberegister Item Claus Roten gen Meincz I gulden. Vorhergehender datierter Ein- trag: fritag v. d. ostertag [April 10]. Gedruckt [Al- brecht] in B. d. Literar. V. Stuttgart 18, 62. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 113 art. 1. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 41. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 113 art. 2. Nicht aufgefunden; der nr. 113 art. 2 erwähnie Brief des Erzbischofs von Köln. 8
B. Vorakten des Mainzer Kongresses nr. 44-47. 95 5 10 15 Reverendissime pater, venerabiles et egregii viri. litteram1 vestram in dieta nostrea civitatis 1439 März 18 Maguntine ob reverenciam sanctissimi domini nostri et partis sibi adversantis receptab istucque comuni fere consensu non nostra destinacione, de qua incusatos nos apud vosc existere injuste recepimus, propter pestem, qua Franckfordense opidum infamatum est, translata cum aliis colendissimis coelectoribus nostris ecclesiasticis, prout in communi nostra litterula2 sermo habitus est, decima septima mensis hujus re- März 17 cepimus. verum cum bonum pacis ecclesie sancte dei hoc tam pernicioso tempore impediri plurimum moleste ferremus quantumque nobis possibile foret vestarum dominacionum personas atque res illibatas custodiri libenter vellemus, ideo cum ceteris nostris coelectoribus vestris dominacionibus conformiter providimus, quemadmodum series nostrarum litterarum3 ad vos ea de re missarum sanius declarat. et denuo, quam primum ad nostram dicionem traducti fueritis, capitaneis et officialibus nostris injunximus, ut vos benigne suscipiant per terminos nostros, interpellati in terminis nostri salvi conductus secure per- ducant aliasque vestris dignacionibus provideant supergratis, quantum suis possibilibusd nostra ex parte fuerit concessum. mittimus itidem vobis litteram4 nostram salvi conductus in terris et dominiis nostris habita racione ad nobis subjectos et presertim, qui nostre parere voluerint voluntati et mandatis pro eo, ut nos utique ad ea, que sanctissimo domino nostro vestrisque excellenciis grata forent, quantum eum deo et honore permittitur, semper affectos agnoscatis, nostram personam vestris dominacionibus datum in civitate nostra Maguntina die decima octava mensis marcii 1439 plurimum recommendantes. anno etc. 39. Mürz 18 20 47. Konrad von Weinsberg an die Bischöfe von Passau, Lübeck und Augsburg 5: begründet sein 1439 April 5 Fernbleiben vom Tag zu Mainz und bittet um Mitteilung des Abschiedes. Guttenberg. 1439 April 5 Aus Öhringen Holienloh. H.-A. G 57 pag. 85-86 cop. ch. Vermerk oben Copie miner herren von Bassauwe von Lübick und von Augspurg bischofen etc. als ir mir Hochwirdigen fürsten. min willig dinst zuvor. gnedigen lieben herren. schribet in einem brief‘ gesant : daz ich on verziehen zu uch gen Meincz komen solt, wann ir 25 treffliche sache zu handeln hettent von mins allergnedigsten herren dez kunigs wegen; und wie daz ich in dem glaubs-und gewalczbrief 7 alz wol stunde alz ire, — desselben brief mir von uch gesant dez datum stet uf donderstag vor dem heiligen palmtag und wart mir geant- März 26 wert zu der Nuwenstadt am Kochen uf den heiligen palmtag zu abent. daruf ich uch dann März 29 wieder bi demselben botten schribe 8: wie die zit heilig were, daz ich nit gern ritte; und wie 30 mir geschrieben " were, daz min gnedige herren die fursten hinwek wolten; und were, daz ich uwer gnade zu Meincz treffen mochte, daz ir mich daz verschriben bi diesem boten wissen lieste, so wolt ich mich unverzogentlichen zu ûch gen Meincz fûgen etc. — also herhube ich mich gestern zu der vorgenanten Nuwenstat gein Guttenberg, da ich dann ein schief bestellet April 4 hette, wann mir botschaft von uch keme, daz ich zu ûch kommen solt, daz ich dann tag und 35 nacht gefarn wolt haben, daz ich zu uch kommen were. also ist min bott uf hutt den ostertag frûhe zu mir kommen gein Guttenberg und hat mir dhein antwort bracht von üch. so sind April 5 a) Vorl. nostra. b) Vorl. recepti. c) ergänzt. d) sic! 40 45 1 nr. 45. 2 Vgl. Z. 40° f. 3 Diese series nostrarum litterarum bilden I. ein ge- meinsames, an die päpstliche Gesandtschaft gerichtetes Begleitschreiben der drei geistlichen Kurfürsten vom 18. März zu den funter 2 und 3 folgenden] Emp- fehlungsbriefen; eine beigelegte cedula empfiehlt als Reiseweg: durch Würzburgisches Gebiet über Aschaffen- burg oder durch Brandenburgisches Gebiet nach der Mainzischen Stadt Bischofsheim und von da nach anderen Mainzischen Städten; dat. decima octava die marcii ex Maguncia 1439 (Würzburg St.-A. Mainz- 50 Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 230 ab cop. mb.); 2. und 3. Briefe der drei Kurfürsten an den Markgrafen von Brandenburg und an den Bischof von Würzburg vom 20. März, in dem sie die päpst- lichen Gesandten zu sicherem Geleit auf ihrer Reise nach Mainz empfehlen; dat. Mentz Fr. n. Lätare (ebenda fol. 230b cop. mb. bzw. not. mb.). 4 Nicht aufgefunden. 5 Zur Versendung vgl. den Eintrag in Konrads Einnahme- und Ausgaberegister Item Claus Roten gen Meincz I gulden. Vorhergehender datierter Ein- trag: fritag v. d. ostertag [April 10]. Gedruckt [Al- brecht] in B. d. Literar. V. Stuttgart 18, 62. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 113 art. 1. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 41. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 113 art. 2. Nicht aufgefunden; der nr. 113 art. 2 erwähnie Brief des Erzbischofs von Köln. 8
Strana 96
96 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 5 März 29 die briefe 1, die mir zusten von m. gnst. h. dez kûnigs wegen, mir lange verhalten und mir erste uf den palmtag zu abent zu der vorgenanten Nuwenstatt geantwert worden; also daz ich nit weis, in welicher masse daz geschehen si, dann ich ie willig und gehorsame bin und sin wil mines herren dez kônigs gnaden gebotten. so hat auch derselbe min botte mir gesagt, wie daz min herre von Koln ee von Meincz hinwek were dann er. also die wile ir mir nicht a wieder geschrieben habt und m. gn. herre von Koln also hinwek ist, also konnte ich an rate nicht finden, daz ich hinwek füre, dwile ir mir so gar nicht geschrieben habt. und ich bitte uwer aller gnade, mir noch zu schriben uwer meinunge, was ich also tun oder lassen solle und wie ir von Meincz abescheident, bi diesem botten; darnach ich mich gerichten môge. daz wil ich willig- geben zu Guttenberg uf den heiligen ostertag zu abent anno etc. 39. 10 lichen verdienen. 1439 April 5 C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48-72. 1439 48. Notariatsinstrument über die Erklärung des Erzbischofs von Mainz betr. Aufrechterhaltung März 25 der in seiner Diözese und Provinz üblichen Annaten und Biannaten gegenüber den Bestim- mungen des Annatendekrets und über die darauf von der Konzilsgesandtschaft gegebene 1439 März 25 Mainz. Antwort. 15 Aus Wien H. H. St.-A. Filiale Urkunden (Mainz) or. mb. lit. pat. mit eigenhändigen Zeichen und Unterschriften der Notare. Gedruckt: Horix 3, 1-9; Würdtwein 6, 1-9; Werminghoff, Nationalkirchl. Bestrebungen S. 61 Anm. I (teilweise); Mon. Conc. 3, 242 f. (Auszug). anno a nativitate ejusdem millesimo quadringentesimo 20 In nomine domini amen. 1439 tricesimo nono indictione secunda die vero vicesima quinta mensis martii hora secunda post März 25 meridiem vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii divina providentia pape quarti anno nono venerabilis ac egregius vir dominus Heinricus Leubing legum doctor et licentiatus in decretis reverendissimi in Christo patris et domini domini Theodorici archiepiscopi Maguntini etc. procurator et eo nomine coram reverendissimis 25 in Christo patribus et dominis dominis Ludvico patriarcha Aquilegiensi et Georgio episcopo Vicensi ceterisque sacri Basiliensis concilii legatis nunciis et oratoribus in nostrumque notario- rum ac testium infrascriptorum presencia personaliter constitutus quandam papiri protesta- cionis cedulam inferius de verbo ad verbum descriptam prelibatis dominis nunciis et oratoribus intimavit insinuavit notificavit ac ad legendum tradidit assignavit et protestatus fuit nec non 30 responsum ab eisdem reverendissimis dominis legatis nunciis et oratoribus petiit ac omnia alia fecit, quae in eadem cedula plenius continentur; cujus cedule tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis. Nos Theodericus dei gracia sancte Moguntine sedis archiepiscopus sacri imperii per Ger- maniam archicancellarius attendentes, quod pridem per reverendissimum dominum Ludvicum 35 patriarcham Aquilegiensem reverendosque patres dominos Georgium Vicensem et Johannem Argensem episcopos ceterosque venerabiles viros sacri Basiliensis concilii legatos nuncios et oratores pro parte ejusdem sacri concilii unacum reverendissimis Coloniensi et Treverensi archiepiscopis necnon reverendis patribus Pataviensis et Augustensis ecclesiarum episcopis ceterisque invictissimi domini nostri Romanorum regis ambassiatoribus nunciis et oratoribus 40 debita cum instancia requisiti fuerimus2, quatenus decreta ejusdem sacri concilii pro reforma- tione ecclesie sancte dei in capite et in membris edita cum ea qua decet reverencia acceptare a) Vorl. nehst. 1 nrr. 41 u. 110. 2 Uber die zeitlich vorangehenden Verhandlungen vgl. Segovia: Quorum [i. e. principum] Maguntinus et Coloniensis quatriduo ante dictam accepta- cionem [März 23] requisiti, ut non concluderetur per eos aliosque super mutacione concilii suscipien- disque decretis nisi collacione cum oratoribus ipsis 45 habita, responderant sic fiendum ac quod possent sperare de bono fine expedicionis. (Mon. Conc. 3, 244.)
96 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 5 März 29 die briefe 1, die mir zusten von m. gnst. h. dez kûnigs wegen, mir lange verhalten und mir erste uf den palmtag zu abent zu der vorgenanten Nuwenstatt geantwert worden; also daz ich nit weis, in welicher masse daz geschehen si, dann ich ie willig und gehorsame bin und sin wil mines herren dez kônigs gnaden gebotten. so hat auch derselbe min botte mir gesagt, wie daz min herre von Koln ee von Meincz hinwek were dann er. also die wile ir mir nicht a wieder geschrieben habt und m. gn. herre von Koln also hinwek ist, also konnte ich an rate nicht finden, daz ich hinwek füre, dwile ir mir so gar nicht geschrieben habt. und ich bitte uwer aller gnade, mir noch zu schriben uwer meinunge, was ich also tun oder lassen solle und wie ir von Meincz abescheident, bi diesem botten; darnach ich mich gerichten môge. daz wil ich willig- geben zu Guttenberg uf den heiligen ostertag zu abent anno etc. 39. 10 lichen verdienen. 1439 April 5 C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48-72. 1439 48. Notariatsinstrument über die Erklärung des Erzbischofs von Mainz betr. Aufrechterhaltung März 25 der in seiner Diözese und Provinz üblichen Annaten und Biannaten gegenüber den Bestim- mungen des Annatendekrets und über die darauf von der Konzilsgesandtschaft gegebene 1439 März 25 Mainz. Antwort. 15 Aus Wien H. H. St.-A. Filiale Urkunden (Mainz) or. mb. lit. pat. mit eigenhändigen Zeichen und Unterschriften der Notare. Gedruckt: Horix 3, 1-9; Würdtwein 6, 1-9; Werminghoff, Nationalkirchl. Bestrebungen S. 61 Anm. I (teilweise); Mon. Conc. 3, 242 f. (Auszug). anno a nativitate ejusdem millesimo quadringentesimo 20 In nomine domini amen. 1439 tricesimo nono indictione secunda die vero vicesima quinta mensis martii hora secunda post März 25 meridiem vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii divina providentia pape quarti anno nono venerabilis ac egregius vir dominus Heinricus Leubing legum doctor et licentiatus in decretis reverendissimi in Christo patris et domini domini Theodorici archiepiscopi Maguntini etc. procurator et eo nomine coram reverendissimis 25 in Christo patribus et dominis dominis Ludvico patriarcha Aquilegiensi et Georgio episcopo Vicensi ceterisque sacri Basiliensis concilii legatis nunciis et oratoribus in nostrumque notario- rum ac testium infrascriptorum presencia personaliter constitutus quandam papiri protesta- cionis cedulam inferius de verbo ad verbum descriptam prelibatis dominis nunciis et oratoribus intimavit insinuavit notificavit ac ad legendum tradidit assignavit et protestatus fuit nec non 30 responsum ab eisdem reverendissimis dominis legatis nunciis et oratoribus petiit ac omnia alia fecit, quae in eadem cedula plenius continentur; cujus cedule tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis. Nos Theodericus dei gracia sancte Moguntine sedis archiepiscopus sacri imperii per Ger- maniam archicancellarius attendentes, quod pridem per reverendissimum dominum Ludvicum 35 patriarcham Aquilegiensem reverendosque patres dominos Georgium Vicensem et Johannem Argensem episcopos ceterosque venerabiles viros sacri Basiliensis concilii legatos nuncios et oratores pro parte ejusdem sacri concilii unacum reverendissimis Coloniensi et Treverensi archiepiscopis necnon reverendis patribus Pataviensis et Augustensis ecclesiarum episcopis ceterisque invictissimi domini nostri Romanorum regis ambassiatoribus nunciis et oratoribus 40 debita cum instancia requisiti fuerimus2, quatenus decreta ejusdem sacri concilii pro reforma- tione ecclesie sancte dei in capite et in membris edita cum ea qua decet reverencia acceptare a) Vorl. nehst. 1 nrr. 41 u. 110. 2 Uber die zeitlich vorangehenden Verhandlungen vgl. Segovia: Quorum [i. e. principum] Maguntinus et Coloniensis quatriduo ante dictam accepta- cionem [März 23] requisiti, ut non concluderetur per eos aliosque super mutacione concilii suscipien- disque decretis nisi collacione cum oratoribus ipsis 45 habita, responderant sic fiendum ac quod possent sperare de bono fine expedicionis. (Mon. Conc. 3, 244.)
Strana 97
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48. 97 1439 März 25 ipsaque per diocesin et provinciam nostras debite observacioni demandare curaremus, nos igitur super hujusmodi requisicione unacum provincie nostre episcopis aliisque diocesis nostre et ejusdem provincie prelatis ac divini et humani juris doctoribus et magistris matura delibe- racione prehabita ipsisque decretis et presertim decreto de annatisl (ut prefertur) editis dili- gentius recensitis arbitrati sumus prefatis reverendissimo et reverendis patribus legatis nunciis et oratoribus sacri concilii nostro et totius diocesis et provincie nostre nominibus explicandum fore, quod ex antiqua hactenus observata consuetudine, de cujus contrario hominum memoria non existit, pro necessitate et opportunitate rerum expediendarum ecclesie Maguntine bone memorie predecessores nostri et nos de certis beneficiis pro tempore in nostra diocesi vacanti- 10 bus, non tamen pro seu in confirmacione eleccionum admissione postulacionum presentacionum provisione collacione disposicione eleccione postulacione presentacione etiam a laicis factis institucione installacione seu investitura hujusmodi beneficiorum fructus biennales post hujusmodi collaciones seu disposiciones et, postquam collecti fuerint hujusmodi fructus, recipi et exigi consueverunt reservata tamen decenti portione reddituum pro ipsorum beneficiorum 15 possessoribus; quodque pariformiter ex simili observata consuetudine in certis nostre pro- vincie diocesibus per ordinarios loci seu prelatos et eorum predecessores eciam in certis digni- tatibus et beneficiis pro tempore vacantibus fructus annales seu unius anni, postquam collecti fuerint, de eisdem dignitatibus seu beneficiis non tamen pro seu in confirmacione electionum admissione postulationum presentacionum provisionea collacione disposicione eleccione 20 postulacione presentacione etiam a laicis factis institucione installacione seu investitura hujusmodi dignitatum seu beneficiorum sed verius loco quartarum decimarum ex antiquo jure ordinariis et prelatis eisdem debitarum exigi et recipi similiter consueverunt, reservata tamen etiam decenti fructuum porcione pro dignitatum seu beneficiorum hujusmodi possessoribus; sintque alique ecclesie et beneficia in diocesibus prefatis, ex quibus dicti ordinarii sive prelati 25 quartam decimarum hodiernis temporibus singulis annis recipiunt, sed tempore vacacionis earundem fructus annales ab eisdem minime extorquere solent, ex quibus luculenter apparet, quod fructus annales prefati loco quartarum decimarum in aliis beneficiis, ubi hodie hujus- modi quarte singulis annis non solvuntur, successerunt. cum igitur de mente sacri concilii fuisse non credimus neque per quempiam credendum sit per prefatum decretum de annatis 30 dictum concilium antiqua jura ecclesiis et ordinariis seu prelatis debita aufferre sive abstrahere aliquomodo voluisse, sed verius, ut circa disposicionem dignitatum et beneficiorum quorum- cunque omnia munde et sine labe criminis presertim simoniace pravitatis fiant, per predictum decretum de annatis ipsum sacrum concilium decrevisse atque statuisse, nosque et ordinarios ac prelatos provincie nostre necnon nostros et eorundem predecessores prefatos fructus bien- 35 nales seu annales (ut prefertus) receptos et in futurum recipiendos senciamus juste et canonice recepisse et recipere potuisse atque inantea recipere et exigere licite posse, idcirco, ne tempore succedente in futurum circa prefatum decretum per quoscunque nostre diocesis et provincie subjectos seu alios quoscumque ambiguitatis scrupulum seu etiam contenciones et litium aufractus moveri seu suscitari contingat, protestamur expresse nostro et ordinariorum ac aliorum prelatorum diocesis et tocius provincie nostrarum nominibus modo via jure causa et forma quibus melius fieri potest et debet, quod per quamcunque acceptacionem prefati decreti de annatis eciam simpliciter, ut jacet b, per nos aut nobis subjectos factam vel fiendam non intendinus aliquo modo a recepcione et exaccione prefatorum biennalium et annalium fructuum (ut prefertur) solvendorum recedere, sed antiquis juribus et consuetudinibus nostris litteris (ut predicitur) firmiter inherere, rogantes nominibus quibus supra prelibatos reveren- dissimos et reverendos patres nuncios et oratores sacri concilii, ut in hujusmodi protestacionem consentire ipsamque gratificare et admittere dignentur necnon apud sacrum concilium effica- citer promovere et cooperari velint, quatenus ipsum prefatos fructus (ut prefertur) solvendos 40 5 45 a) Vorl. presentacione. b) Vorl. latet. 50 1 Vom 9. Juni 1435, vgl. Mansi 29, 104; Mon. Conc. 2, 801; Hefele 7, 596. Deutsche Reichstags-Akten XIV 13
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48. 97 1439 März 25 ipsaque per diocesin et provinciam nostras debite observacioni demandare curaremus, nos igitur super hujusmodi requisicione unacum provincie nostre episcopis aliisque diocesis nostre et ejusdem provincie prelatis ac divini et humani juris doctoribus et magistris matura delibe- racione prehabita ipsisque decretis et presertim decreto de annatisl (ut prefertur) editis dili- gentius recensitis arbitrati sumus prefatis reverendissimo et reverendis patribus legatis nunciis et oratoribus sacri concilii nostro et totius diocesis et provincie nostre nominibus explicandum fore, quod ex antiqua hactenus observata consuetudine, de cujus contrario hominum memoria non existit, pro necessitate et opportunitate rerum expediendarum ecclesie Maguntine bone memorie predecessores nostri et nos de certis beneficiis pro tempore in nostra diocesi vacanti- 10 bus, non tamen pro seu in confirmacione eleccionum admissione postulacionum presentacionum provisione collacione disposicione eleccione postulacione presentacione etiam a laicis factis institucione installacione seu investitura hujusmodi beneficiorum fructus biennales post hujusmodi collaciones seu disposiciones et, postquam collecti fuerint hujusmodi fructus, recipi et exigi consueverunt reservata tamen decenti portione reddituum pro ipsorum beneficiorum 15 possessoribus; quodque pariformiter ex simili observata consuetudine in certis nostre pro- vincie diocesibus per ordinarios loci seu prelatos et eorum predecessores eciam in certis digni- tatibus et beneficiis pro tempore vacantibus fructus annales seu unius anni, postquam collecti fuerint, de eisdem dignitatibus seu beneficiis non tamen pro seu in confirmacione electionum admissione postulationum presentacionum provisionea collacione disposicione eleccione 20 postulacione presentacione etiam a laicis factis institucione installacione seu investitura hujusmodi dignitatum seu beneficiorum sed verius loco quartarum decimarum ex antiquo jure ordinariis et prelatis eisdem debitarum exigi et recipi similiter consueverunt, reservata tamen etiam decenti fructuum porcione pro dignitatum seu beneficiorum hujusmodi possessoribus; sintque alique ecclesie et beneficia in diocesibus prefatis, ex quibus dicti ordinarii sive prelati 25 quartam decimarum hodiernis temporibus singulis annis recipiunt, sed tempore vacacionis earundem fructus annales ab eisdem minime extorquere solent, ex quibus luculenter apparet, quod fructus annales prefati loco quartarum decimarum in aliis beneficiis, ubi hodie hujus- modi quarte singulis annis non solvuntur, successerunt. cum igitur de mente sacri concilii fuisse non credimus neque per quempiam credendum sit per prefatum decretum de annatis 30 dictum concilium antiqua jura ecclesiis et ordinariis seu prelatis debita aufferre sive abstrahere aliquomodo voluisse, sed verius, ut circa disposicionem dignitatum et beneficiorum quorum- cunque omnia munde et sine labe criminis presertim simoniace pravitatis fiant, per predictum decretum de annatis ipsum sacrum concilium decrevisse atque statuisse, nosque et ordinarios ac prelatos provincie nostre necnon nostros et eorundem predecessores prefatos fructus bien- 35 nales seu annales (ut prefertus) receptos et in futurum recipiendos senciamus juste et canonice recepisse et recipere potuisse atque inantea recipere et exigere licite posse, idcirco, ne tempore succedente in futurum circa prefatum decretum per quoscunque nostre diocesis et provincie subjectos seu alios quoscumque ambiguitatis scrupulum seu etiam contenciones et litium aufractus moveri seu suscitari contingat, protestamur expresse nostro et ordinariorum ac aliorum prelatorum diocesis et tocius provincie nostrarum nominibus modo via jure causa et forma quibus melius fieri potest et debet, quod per quamcunque acceptacionem prefati decreti de annatis eciam simpliciter, ut jacet b, per nos aut nobis subjectos factam vel fiendam non intendinus aliquo modo a recepcione et exaccione prefatorum biennalium et annalium fructuum (ut prefertur) solvendorum recedere, sed antiquis juribus et consuetudinibus nostris litteris (ut predicitur) firmiter inherere, rogantes nominibus quibus supra prelibatos reveren- dissimos et reverendos patres nuncios et oratores sacri concilii, ut in hujusmodi protestacionem consentire ipsamque gratificare et admittere dignentur necnon apud sacrum concilium effica- citer promovere et cooperari velint, quatenus ipsum prefatos fructus (ut prefertur) solvendos 40 5 45 a) Vorl. presentacione. b) Vorl. latet. 50 1 Vom 9. Juni 1435, vgl. Mansi 29, 104; Mon. Conc. 2, 801; Hefele 7, 596. Deutsche Reichstags-Akten XIV 13
Strana 98
98 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 et exigendos nunc sub decreto de annatis comprehensos seu prohibitos fuisse neque esse seu März 25 fore sub bulla et patentibus litteris declaret, adicientes a quod, nisi ipsum sacrum concilium sic (ut prefertur) declaraverit, quod acceptacionem prefati decreti de annatis eciam simpliciter, ut jacet, per nos aut comprovinciales nostros factam vel fiendam extunc prout exnunc et ex- nunc prout extunc in prejudicium prefatorum fructuum ut supra exigendorum et solvendorum5 pro non factam habere volumus; si vero sacrosancta synodus Basiliensis (ut firmiter speramus) auditis rationibus et motivis nostris predictis declaracionem prefatam sub bullis et litteris suis patentibus (ut prenotatur) fecerit, extunc prout exnunc et exnunc prout extunc nos hujusmodi nostre protestacionis nominibus quibus supra in eum casum et eventum renun- ciamus atque ab ipsa expresse recedimus. Deinde anno die et pontificatu quibus proxime premissis hora completorii vel quasi in domo habitacionis Jacobi Wertheim in stuba superiori domus ejusdem prefati domini legati nuncii et oratores deliberacione prehabita predicto domino Heinrico procuratori procuratorio nomine protestanti ac sibi super protestacionibus suis ut premittitur factis respondendo responderunt et ejusdem sue responsionis cedulam in scriptis dederunt et assignarunt, cujus 15 etiam tenor de verbo ad verbum inferius est insertus, super quibus omnibus et singulis premissis prenominati reverendissimi patres et domini necnon prefatus magister Heinricus Leubing procurator et eo nomine quo supra a nobis notariis subscriptis unum vel plura publicum seu publica petiit instrumentum seu instrumenta. Acta sunt hec anno indictione mense die hora pontificatu et loco predictis presentibus 20 ibidem venerabilibus et circumspectis viris dominis Richardo de Cleen majoris et magistro Johanne de Lysura decretorum doctore beate Marie ad gradus Maguntine ecclesiarum cano- nicis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Tenor vero supradicte responsionis cedule sequitur et est talis. qua protestacione facta supradicti domini Ludvicus patriarcha Aquilegiensis Georgius Vicensis Johannes Argensis 25 episcopi, Johannes de Segobia archidiaconus de Villa Viciosa b Thomas de Courcellis canonicus Attrebatensis in theologia magistri, Johannes de Bachenstein archidiaconus Zagrabiensis in decretis Guillelmus Hugonis archidiaconus Metensis in legibus doctores, Johannes Passart prior Trajectensis et Nicolaus Aucupis prepositus Carnotensis oratores sacri concilii Basiliensis responderunt sub forma sequenti: quod ad ipsos non spectat prebere consensum predicte 30. protestacioni nec illam admittere, cum potestas eorum ad hoc minime se extendat; ad sacrum enim concilium pertinet declarare et interpretari hujusmodi decretum; nihilominus, quia non videtur eisdem prima facie supradicta (prout narrantur) comprehendi sub hujusmodi decreto, offerunt se paratos dare omnem operam eis possibilem in sacro concilio Basiliensi, ut vota et desideria prefati reverendissimi patris domini Theoderici archiepiscopi Maguntini suum 35 sorciantur effectum requirentes nos notarios hanc responsionem in fine dicte protestacionis inseri et continuari et de hoc publicum confici instrumentum. [Folgen Zeichen und Unterschriften der Notare Hermannus Butenweg clericus Paderbur- nensis und Jacobus Hermanni de Krainburga clericus Aquilegiensis diocesis, die dieser cedu- larum intimacioni leccioni publicacioni protestacioni et responsioni beiwohnten.] [ 1439 Mära 25 10 40 [1439 49. Erklärung nicht gen. Vertreter der päpstlichen Gesandten vor den Gesandten des Römischen März Königs, den Kurfürsten von Mainz und Köln und den Gesandten der übrigen Deutschen 25 Kurfürsten und Erzbischöfe über die Bedingungen des Papstes zur Fortführung der Ver- [ 1439 März 25 Mainz.]1 mittlungsverhandlungen im Kirchenstreit. a) Vorl. addicientes. b) Vorl. Iuxosa. 1 Vgl. zur Datierung die Erzählung Segovias: Hiis conclusionibus [über die Superiorität des Konzils über den Papst, vgl. Mon. Conc. 3, 240] confortati majori cum fiducia oratores concilii conmissa eis prosequebantur et ---, quoniam in dies magis aperie- bantur practice, que ex parte pape tenebantur ad concilii dissolucionem, siquidem annunciacionis die [März 25] a Nurenberga destinati doctores duo per oratores pape Tarentinum Joannem Franciscum in utroque et militem ac Joannem de Turrecremata 50 45
98 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 et exigendos nunc sub decreto de annatis comprehensos seu prohibitos fuisse neque esse seu März 25 fore sub bulla et patentibus litteris declaret, adicientes a quod, nisi ipsum sacrum concilium sic (ut prefertur) declaraverit, quod acceptacionem prefati decreti de annatis eciam simpliciter, ut jacet, per nos aut comprovinciales nostros factam vel fiendam extunc prout exnunc et ex- nunc prout extunc in prejudicium prefatorum fructuum ut supra exigendorum et solvendorum5 pro non factam habere volumus; si vero sacrosancta synodus Basiliensis (ut firmiter speramus) auditis rationibus et motivis nostris predictis declaracionem prefatam sub bullis et litteris suis patentibus (ut prenotatur) fecerit, extunc prout exnunc et exnunc prout extunc nos hujusmodi nostre protestacionis nominibus quibus supra in eum casum et eventum renun- ciamus atque ab ipsa expresse recedimus. Deinde anno die et pontificatu quibus proxime premissis hora completorii vel quasi in domo habitacionis Jacobi Wertheim in stuba superiori domus ejusdem prefati domini legati nuncii et oratores deliberacione prehabita predicto domino Heinrico procuratori procuratorio nomine protestanti ac sibi super protestacionibus suis ut premittitur factis respondendo responderunt et ejusdem sue responsionis cedulam in scriptis dederunt et assignarunt, cujus 15 etiam tenor de verbo ad verbum inferius est insertus, super quibus omnibus et singulis premissis prenominati reverendissimi patres et domini necnon prefatus magister Heinricus Leubing procurator et eo nomine quo supra a nobis notariis subscriptis unum vel plura publicum seu publica petiit instrumentum seu instrumenta. Acta sunt hec anno indictione mense die hora pontificatu et loco predictis presentibus 20 ibidem venerabilibus et circumspectis viris dominis Richardo de Cleen majoris et magistro Johanne de Lysura decretorum doctore beate Marie ad gradus Maguntine ecclesiarum cano- nicis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Tenor vero supradicte responsionis cedule sequitur et est talis. qua protestacione facta supradicti domini Ludvicus patriarcha Aquilegiensis Georgius Vicensis Johannes Argensis 25 episcopi, Johannes de Segobia archidiaconus de Villa Viciosa b Thomas de Courcellis canonicus Attrebatensis in theologia magistri, Johannes de Bachenstein archidiaconus Zagrabiensis in decretis Guillelmus Hugonis archidiaconus Metensis in legibus doctores, Johannes Passart prior Trajectensis et Nicolaus Aucupis prepositus Carnotensis oratores sacri concilii Basiliensis responderunt sub forma sequenti: quod ad ipsos non spectat prebere consensum predicte 30. protestacioni nec illam admittere, cum potestas eorum ad hoc minime se extendat; ad sacrum enim concilium pertinet declarare et interpretari hujusmodi decretum; nihilominus, quia non videtur eisdem prima facie supradicta (prout narrantur) comprehendi sub hujusmodi decreto, offerunt se paratos dare omnem operam eis possibilem in sacro concilio Basiliensi, ut vota et desideria prefati reverendissimi patris domini Theoderici archiepiscopi Maguntini suum 35 sorciantur effectum requirentes nos notarios hanc responsionem in fine dicte protestacionis inseri et continuari et de hoc publicum confici instrumentum. [Folgen Zeichen und Unterschriften der Notare Hermannus Butenweg clericus Paderbur- nensis und Jacobus Hermanni de Krainburga clericus Aquilegiensis diocesis, die dieser cedu- larum intimacioni leccioni publicacioni protestacioni et responsioni beiwohnten.] [ 1439 Mära 25 10 40 [1439 49. Erklärung nicht gen. Vertreter der päpstlichen Gesandten vor den Gesandten des Römischen März Königs, den Kurfürsten von Mainz und Köln und den Gesandten der übrigen Deutschen 25 Kurfürsten und Erzbischöfe über die Bedingungen des Papstes zur Fortführung der Ver- [ 1439 März 25 Mainz.]1 mittlungsverhandlungen im Kirchenstreit. a) Vorl. addicientes. b) Vorl. Iuxosa. 1 Vgl. zur Datierung die Erzählung Segovias: Hiis conclusionibus [über die Superiorität des Konzils über den Papst, vgl. Mon. Conc. 3, 240] confortati majori cum fiducia oratores concilii conmissa eis prosequebantur et ---, quoniam in dies magis aperie- bantur practice, que ex parte pape tenebantur ad concilii dissolucionem, siquidem annunciacionis die [März 25] a Nurenberga destinati doctores duo per oratores pape Tarentinum Joannem Franciscum in utroque et militem ac Joannem de Turrecremata 50 45
Strana 99
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48-49. 99 Daus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 146a b cop. ch. Uberschrift von anderer Hand Proposicio et ƒ 1439 Mära protestacio duorum doctorum ex parte archiepiscopi Tharentini et aliorum oratorum 25] sedis apostolice. Vermerk rechts oben 1439 dominus decanus Misnensis attulit. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5049 fol. 72b (Seg lib. 14 cap. 22) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 61a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Koch, Sanctio Pragmatica pag. 260-262; Mon. Conc. 3, 241 f. [I] Cum alias reverendissime et illustrissime paternitates vestre de oppido Norimbergensi 1 recesserunt, a reverendissimo patre domino legato et ceteris oratoribus sanctissimi domini 10 nostri vos omnes patres cum instantia postulastis, quod per sanctissimum dominum nostrum pendente isto tractatu pacis nichil innovaretur contra Basilienses vel aliquem ex eis, quoniam taliter intercederent dominaciones vestre aput eos, quod eciam nichil innovaretur contra sanctissimum dominum nostrum vel aliquem ex suis; et licet ex parte pape ad unguem servatum fuerit, quod promiserunt a, ex parte tamen illorum de Basilea multa innovata sunt et specia- 15 liter contra reverendum patrem dominum archiepiscopum Tarentinum. contra quem per aliquos dies ante tempus diete acerrimam sententiam ex causis falsis et iniquis tulerunt 2, ut impedirent accessum suum ad dietam tunc de proximo celebrandam, scientes enim, quod pro parte sanctissimi domini nostri et inter ejus oratores est unicus prelatus et principalis orator et de omnibus, que in Basilea gesta sunt, plenissime informatus. si illum excludebant, 20 videbatur illis omnes alios excludere, quia, cum mandatum sanctissimi domini nostri fiat omnibus in communi et non insolidum, uno excluso cum aliis duobus nichil tractari vel con- cludi poterat; et sic oratoribus apostolicis exclusis existimarunt Basilienses posse faciliter obtinere confirmacionem cedule 3 alias in Basilea avisate. interest ergo reverendissimarum paternitatum vestrarum, ad quarum instanciam dominus noster papa suspendit processus 25 suos sub spe promissionis per vos facte, scilicet quod Basilienses similiter processus suos suspenderent, taliter providere, quod factum de facto tollatur de facto et quod possimus b ad locum accedere cum honore debito sedi apostolice non obstantibus machinacionibus adverse partis, et taliter ordinare, quod non impediatur continuacio practice4 alias in Nuremberga incepte, alias protestamur, quod per nos non deficit nec per sanctissimum dominum nostrum, 30 quin pax detur ecclesiec dei et practica jam cepta continuetur. [2] Secundum avisamentum est, quod, nisi in totum evacuetur cedula 5 in Basilea avisata, cum enim cedule practica sit separata et distincta ab illis 6, que in Nuremberga in medium deducta sunt, et ab hiis d7, que per oratores regis Romanorum et dominorum electorum sanc- tissimo domino nostro proposita fuerunt, certe mandata nostra 8, que se ad predicta referunt, 35 remanebunt nuda et sine effectu; nec poterimus comparere ad perficienda illa sancta opera, propter que sanctissimus dominus noster invitatus seu vocatus est. debent ergo illustres dominationes vestre taliter providere, quod dicta cedula in totum evacuetur et aboleatur, quia ea, que in cedula continentur, per sacrum concilium yeumenicum veniunt declaranda, et non per paternitates vestras, ad quas spectat pacem per media rationabilia querere, non autem 40 differentias terminare. alias, si hoc non fiat, protestamur ut supra. [3] Requirimus etiam et tercio paternitates et dominaciones vestras, ut placeat declarare, a) WB promissum erat. b) WB possint. c) WB in ecclesia. d) WB allis. ordinis predicatorum et theologie professores in presencia Maguntini et Coloniensis electorum ora- 45 torumque imperatoris et aliorum electorum imperii proposuerunt scripto presentantes cedulam tenoris sequentis [folgt obige nr. in den Vorlagen WBJ. huic proposicioni, ut vel aliqui ex eis interessent, dili- gentia facta per oratores concilii, locus non affuit. 50 (Mon. Conc. 3, 241 f.) 1 November 1438. 2 Am 27. Februar 1439, vgl. Mon. Conc. 2, 983 bis 992; Hefele 7, 647 f.; Conc. Bas. 6, Register unter dem Stichwort Johannes. 3 Damit kann nach dem Folgenden nur nr. 22 ge- meint sein. Diese Annahme der päpstlichen Ge- sandten entspricht nicht den Tatsachen. 4 Vgl. RTA. 13, 681-683. 5 nr. 22; vgl. Anm. 3. 6 Vgl. RTA. 13, 682 Z. 17 ff. Vgl. RTA. 13, 683 Z. 7 ff. Nicht aufgefunden. 7 s
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 48-49. 99 Daus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 146a b cop. ch. Uberschrift von anderer Hand Proposicio et ƒ 1439 Mära protestacio duorum doctorum ex parte archiepiscopi Tharentini et aliorum oratorum 25] sedis apostolice. Vermerk rechts oben 1439 dominus decanus Misnensis attulit. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5049 fol. 72b (Seg lib. 14 cap. 22) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 61a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Koch, Sanctio Pragmatica pag. 260-262; Mon. Conc. 3, 241 f. [I] Cum alias reverendissime et illustrissime paternitates vestre de oppido Norimbergensi 1 recesserunt, a reverendissimo patre domino legato et ceteris oratoribus sanctissimi domini 10 nostri vos omnes patres cum instantia postulastis, quod per sanctissimum dominum nostrum pendente isto tractatu pacis nichil innovaretur contra Basilienses vel aliquem ex eis, quoniam taliter intercederent dominaciones vestre aput eos, quod eciam nichil innovaretur contra sanctissimum dominum nostrum vel aliquem ex suis; et licet ex parte pape ad unguem servatum fuerit, quod promiserunt a, ex parte tamen illorum de Basilea multa innovata sunt et specia- 15 liter contra reverendum patrem dominum archiepiscopum Tarentinum. contra quem per aliquos dies ante tempus diete acerrimam sententiam ex causis falsis et iniquis tulerunt 2, ut impedirent accessum suum ad dietam tunc de proximo celebrandam, scientes enim, quod pro parte sanctissimi domini nostri et inter ejus oratores est unicus prelatus et principalis orator et de omnibus, que in Basilea gesta sunt, plenissime informatus. si illum excludebant, 20 videbatur illis omnes alios excludere, quia, cum mandatum sanctissimi domini nostri fiat omnibus in communi et non insolidum, uno excluso cum aliis duobus nichil tractari vel con- cludi poterat; et sic oratoribus apostolicis exclusis existimarunt Basilienses posse faciliter obtinere confirmacionem cedule 3 alias in Basilea avisate. interest ergo reverendissimarum paternitatum vestrarum, ad quarum instanciam dominus noster papa suspendit processus 25 suos sub spe promissionis per vos facte, scilicet quod Basilienses similiter processus suos suspenderent, taliter providere, quod factum de facto tollatur de facto et quod possimus b ad locum accedere cum honore debito sedi apostolice non obstantibus machinacionibus adverse partis, et taliter ordinare, quod non impediatur continuacio practice4 alias in Nuremberga incepte, alias protestamur, quod per nos non deficit nec per sanctissimum dominum nostrum, 30 quin pax detur ecclesiec dei et practica jam cepta continuetur. [2] Secundum avisamentum est, quod, nisi in totum evacuetur cedula 5 in Basilea avisata, cum enim cedule practica sit separata et distincta ab illis 6, que in Nuremberga in medium deducta sunt, et ab hiis d7, que per oratores regis Romanorum et dominorum electorum sanc- tissimo domino nostro proposita fuerunt, certe mandata nostra 8, que se ad predicta referunt, 35 remanebunt nuda et sine effectu; nec poterimus comparere ad perficienda illa sancta opera, propter que sanctissimus dominus noster invitatus seu vocatus est. debent ergo illustres dominationes vestre taliter providere, quod dicta cedula in totum evacuetur et aboleatur, quia ea, que in cedula continentur, per sacrum concilium yeumenicum veniunt declaranda, et non per paternitates vestras, ad quas spectat pacem per media rationabilia querere, non autem 40 differentias terminare. alias, si hoc non fiat, protestamur ut supra. [3] Requirimus etiam et tercio paternitates et dominaciones vestras, ut placeat declarare, a) WB promissum erat. b) WB possint. c) WB in ecclesia. d) WB allis. ordinis predicatorum et theologie professores in presencia Maguntini et Coloniensis electorum ora- 45 torumque imperatoris et aliorum electorum imperii proposuerunt scripto presentantes cedulam tenoris sequentis [folgt obige nr. in den Vorlagen WBJ. huic proposicioni, ut vel aliqui ex eis interessent, dili- gentia facta per oratores concilii, locus non affuit. 50 (Mon. Conc. 3, 241 f.) 1 November 1438. 2 Am 27. Februar 1439, vgl. Mon. Conc. 2, 983 bis 992; Hefele 7, 647 f.; Conc. Bas. 6, Register unter dem Stichwort Johannes. 3 Damit kann nach dem Folgenden nur nr. 22 ge- meint sein. Diese Annahme der päpstlichen Ge- sandten entspricht nicht den Tatsachen. 4 Vgl. RTA. 13, 681-683. 5 nr. 22; vgl. Anm. 3. 6 Vgl. RTA. 13, 682 Z. 17 ff. Vgl. RTA. 13, 683 Z. 7 ff. Nicht aufgefunden. 7 s
Strana 100
100 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 Mära 25/ an velint promissa 1 nobis in oppido Nurembergensi servare, scilicet quod primo et ante omnia declaretur sanctissimum dominum nostrum satisfecisse diete Nurembergensi et responsioni2 alias in scriptis facte, et similiter, antequam ad alia procedatur, nobis dare plenariam audienciam. [4] Et hec omnia ideo declarari et fieri petimus, ut habita intencione sanctissimi domini nostri possimus remotis impedimentis celeriter ad locum accedere et sine aliis difficultatibus realiter vobiscum laborare in vinea domini3. 5 [ 1439 nach März 25 50. Antwort nicht gen. Gesandter des Römischen Königs, der Deutschen Kurfürsten und Erz- [ 1439 nach März bischöfe auf die Erklärung der Vertreter der päpstlichen Gesandten. 254 Mainz.] Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 147a-148b cop. ch. Vermerk oben 1439 dominus decanus 10 Misnensis attulit etc. Erwähnt: Pückert S. 78 f.; Bachmann S. 41 Anm. I (beide nach unserer Vorlage). Ad ea, que per vos venerabiles et egregios doctores dominos Thomam et Orlandum in vim credencialis littere 5 reverendissimis in Christo patribus sacri imperii principibus electori- bus ecclesiasticis hic presentibus ac invictissimi et serenissimi domini nostri Romanorum regis 15 ac aliorum absencium principum electorum secularium aliorumque metropolitanorum Ala- manie oratoribus proposita sunt “ et in scriptis exhibita pro parte reverendi patris domini archie- piscopi Tarentini, domini Johannis Francisci etc. et magistri Johannis de Turrecremata orato- rum sanctissimi domini nostri pape, prefati domini nostri reverendissimi ac invictissimi domini nostri Romanorum regis et aliorum oratores responsuri rerum gestarum in dieta Nurenbergensi ac deinde Basilee seriem referre decreverunt, quantum ad hanc responsionem fuerit oportunum. Dum enim pro tollendo dissidio inter sanctissimum dominum nostrum papam predictum et sacrum Basiliense concilium hiis temporibus suborto serenissimi et invictissimi domini nostri Romanorum regis ac aliorum principum electorum tam ecclesiasticorum quam secula- rium ac eciam metropolitanorum predictorum necnon aliquorum principum et communitatum 25 Alamanie oratores novissime Nurenberge convenissent, rogabant" prefati sanctissimi domini nostri et eciam sacri Basiliensis concilii legatos et oratores, ut pro suis prudenciis media pacis aperire vellent, se offerentes pro suis ingenio et viribus nomine prefatorum regis et principum illis prosequendis fideliter intendere. ad que sanctissimi domini nostri pape legatus et oratores inter cetera responderunt 8 eos ad dietam hujusmodi venisse, ut innocenciam ejusdem domini 30 nostri ejusque justiciam juxta tenorem sue responsalis cedule? de Ferraria predictis dominis nostris destinate declararent quodque ad tractandum cum Basiliensibus mandatum non haberent, postulantes pro premissis eis dari audienciam publicam seu generalem, qua habita juxta tenorem ejusdem cedule ad ulteriora, quantum rebus agendis congruerit, procedere vellent; legatus vero et oratores sacri concilii, dum ad mutacionem loci a sacri concilii ycome- 35 nici seu generalis pro medio pacis hortarentur 1°, asserebant 11 super hoc se mandatum non habere, sed ad defendendum honorem sacri concilii Basiliensis venisse intendebantque pluribus racionibus 12 persuadere hujusmodi mutacionem non expedire posseque in dicto concilio Basi- liensi hoc medium pacis commodosius pertractari quodque sperarent patres dicti concilii ad quecunque honesta et racionabilia media pacis salva auctoritate sacrorum conciliorum tracta- 40 a) Vorl. add. pro; dieses ist entweder zu streichen oder hinter generalis zu ergänzen celebratione. 1 Vgl. RTA. 13 nr. 397 art. 3. dicta in tractatibus diete hujus. (Mon. Conc. 3, 242.) 1Datum gemäß Zusammenhang mit nr. 49. 2 RTA. 13 nr. 173. 5 Nicht aufgefunden. 3 Hiezu macht Segovia folgende Bemerkung, an- 6 nr. 49. schließend an S. 98 Anm. 1: Sed si vera sunt narrata 7 Vgl. RTA. 13, 682 Z. 17 ff. und 683 Z. 7 ff. per illos, palam fit alteritas practicarum et quomodo 8 Vgl. RTA. 13 nr. 392 art. 5. non tam ad translacionem quam ageretur ad dissolu- RTA. 13 nr. 173. cionem concilii. quodque id adhuc eciam in dieta ista 19 Vgl. RTA. 13, 833 Z. 23-27. a multis intenderetur, per quosdam non mediocris 11 Vgl. RTA. 13, 833 Z. 30. fideiet auctoritatis viros avisati fuere oratoresipsi; ab 12 Vgl. RTA. 13 nr. 391. eoque proposito non multo differunt verba publice 20 45 50
100 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 Mära 25/ an velint promissa 1 nobis in oppido Nurembergensi servare, scilicet quod primo et ante omnia declaretur sanctissimum dominum nostrum satisfecisse diete Nurembergensi et responsioni2 alias in scriptis facte, et similiter, antequam ad alia procedatur, nobis dare plenariam audienciam. [4] Et hec omnia ideo declarari et fieri petimus, ut habita intencione sanctissimi domini nostri possimus remotis impedimentis celeriter ad locum accedere et sine aliis difficultatibus realiter vobiscum laborare in vinea domini3. 5 [ 1439 nach März 25 50. Antwort nicht gen. Gesandter des Römischen Königs, der Deutschen Kurfürsten und Erz- [ 1439 nach März bischöfe auf die Erklärung der Vertreter der päpstlichen Gesandten. 254 Mainz.] Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 147a-148b cop. ch. Vermerk oben 1439 dominus decanus 10 Misnensis attulit etc. Erwähnt: Pückert S. 78 f.; Bachmann S. 41 Anm. I (beide nach unserer Vorlage). Ad ea, que per vos venerabiles et egregios doctores dominos Thomam et Orlandum in vim credencialis littere 5 reverendissimis in Christo patribus sacri imperii principibus electori- bus ecclesiasticis hic presentibus ac invictissimi et serenissimi domini nostri Romanorum regis 15 ac aliorum absencium principum electorum secularium aliorumque metropolitanorum Ala- manie oratoribus proposita sunt “ et in scriptis exhibita pro parte reverendi patris domini archie- piscopi Tarentini, domini Johannis Francisci etc. et magistri Johannis de Turrecremata orato- rum sanctissimi domini nostri pape, prefati domini nostri reverendissimi ac invictissimi domini nostri Romanorum regis et aliorum oratores responsuri rerum gestarum in dieta Nurenbergensi ac deinde Basilee seriem referre decreverunt, quantum ad hanc responsionem fuerit oportunum. Dum enim pro tollendo dissidio inter sanctissimum dominum nostrum papam predictum et sacrum Basiliense concilium hiis temporibus suborto serenissimi et invictissimi domini nostri Romanorum regis ac aliorum principum electorum tam ecclesiasticorum quam secula- rium ac eciam metropolitanorum predictorum necnon aliquorum principum et communitatum 25 Alamanie oratores novissime Nurenberge convenissent, rogabant" prefati sanctissimi domini nostri et eciam sacri Basiliensis concilii legatos et oratores, ut pro suis prudenciis media pacis aperire vellent, se offerentes pro suis ingenio et viribus nomine prefatorum regis et principum illis prosequendis fideliter intendere. ad que sanctissimi domini nostri pape legatus et oratores inter cetera responderunt 8 eos ad dietam hujusmodi venisse, ut innocenciam ejusdem domini 30 nostri ejusque justiciam juxta tenorem sue responsalis cedule? de Ferraria predictis dominis nostris destinate declararent quodque ad tractandum cum Basiliensibus mandatum non haberent, postulantes pro premissis eis dari audienciam publicam seu generalem, qua habita juxta tenorem ejusdem cedule ad ulteriora, quantum rebus agendis congruerit, procedere vellent; legatus vero et oratores sacri concilii, dum ad mutacionem loci a sacri concilii ycome- 35 nici seu generalis pro medio pacis hortarentur 1°, asserebant 11 super hoc se mandatum non habere, sed ad defendendum honorem sacri concilii Basiliensis venisse intendebantque pluribus racionibus 12 persuadere hujusmodi mutacionem non expedire posseque in dicto concilio Basi- liensi hoc medium pacis commodosius pertractari quodque sperarent patres dicti concilii ad quecunque honesta et racionabilia media pacis salva auctoritate sacrorum conciliorum tracta- 40 a) Vorl. add. pro; dieses ist entweder zu streichen oder hinter generalis zu ergänzen celebratione. 1 Vgl. RTA. 13 nr. 397 art. 3. dicta in tractatibus diete hujus. (Mon. Conc. 3, 242.) 1Datum gemäß Zusammenhang mit nr. 49. 2 RTA. 13 nr. 173. 5 Nicht aufgefunden. 3 Hiezu macht Segovia folgende Bemerkung, an- 6 nr. 49. schließend an S. 98 Anm. 1: Sed si vera sunt narrata 7 Vgl. RTA. 13, 682 Z. 17 ff. und 683 Z. 7 ff. per illos, palam fit alteritas practicarum et quomodo 8 Vgl. RTA. 13 nr. 392 art. 5. non tam ad translacionem quam ageretur ad dissolu- RTA. 13 nr. 173. cionem concilii. quodque id adhuc eciam in dieta ista 19 Vgl. RTA. 13, 833 Z. 23-27. a multis intenderetur, per quosdam non mediocris 11 Vgl. RTA. 13, 833 Z. 30. fideiet auctoritatis viros avisati fuere oratoresipsi; ab 12 Vgl. RTA. 13 nr. 391. eoque proposito non multo differunt verba publice 20 45 50
Strana 101
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 49-50 101 [ 1139 nach März 25 biles reperiri. cumque oratores prefati domini nostri regis et principum predictorum a prefatis domini nostri pape legato et oratoribus in pura sinceritate postularent, ut a publica seu generali audiencial dignarentur abstinere, ne legato et oratoribus sacri concilii replicam peten- tibus, que honeste denegari non potuisset, tractatus pacis inpedirentur a, res agende in deteriores 5 casus laberentur aliaque scandala, a quibus cavendum esset, orirentur; cui quidem postu- lacioni tandem consenserunt, ita ut, si tractatus pacis illo in loco non perficeretur, audiencia petita daretur. verum quia oratores ad tractandum pacis medium intendentes intelligebant illo in loco commoditatem non subesse, de alia agebant 2 instituenda dieta illamque legato et oratoribus sanctissimi domini nostri pape predictis intimabant et audienciam petitam eisdem 10 obtulerunt, quibus placuit illam differri in dietam tunc institutam ut prefertur. ut autem domini nostri Romanorum rex et principes prefati suos fidos labores ceptos continuarent, progrediebantur eorum oratores ad sacrum Basiliense concilium inibi cum assistencia regum et principum oratorum ac aliorum prelatorum de prosequenda pace tractaturi. et tandem in unam cedulam3 convenerunt, quam censuerunt dicto domino nostro sanctissimo pape et sacro 15 Basiliensi concilio pro pacis medio offerendam, non intendentes per eandem cedulam3 quid- quam de differenciis subortis inter eosdem dominum nostrum papam et sacrum Basiliense concilium diffinire, sed ut mediatores partibus dissidentibus offerre sub spe, quod b, si utrique parti placuisset, concupita tranquillitas evenisset. [I] Cum itaque vos duo prefati doctores in primis refertis dominos nostros memoratos 20 Nurenberge postulasse [folgt nr. 49 art. I von a reverendissimo (S. 99 Z. 9) bis Tarentinum (S. 99 Z. 15) nahezu wörtlich; dann weiter], quemadmodum in ea parte vestra exhibita scripta visa sunt continere, que referunt dictorum dominorum nostrorum interesse taliter providere, quod factum de facto tollatur de facto — huic vestre requisicioni velint antedicti domini nostri eorum interventu precum satisfieri posse, ita ut sentencia, quam adversus dominum Taranti- 25 num latam asseritis, tolleretur. hoc autem eorum disposicioni non subesse neque eorum interesse quisque intelligere potest ; nec existimant eorum oratores legato et ceteris oratoribus domini nostri Nurenberge promississe, quod sacrum Basiliense concilium processus suos suspenderete aut contra dominum nostrum papam vel suos nichil innovaret d, sed se offerebant pro suis viribus in Basilea de pace procurandae fidelius agere velle, prout in plena congrega- 30 cione dicti oratores instanter pecierunt 4, ut ab omni processu contra dominum nostrum papam et suos quiescere vellent. et si quid aliud factum fuerit displicens domino nostro pape aut suis, hoc de voluntate dominorum nostrorum prefatorum non processit neque, ut hoc tollatur, eorum arbitrio subjacet. de quo, ut prefertur, expresse protestantur. [Ia] Deinde cum requiritis, [folgt nr. 49 art. I von quod ad locum cum (S. 99 Z. 26 f.) bis par- 35 tis (Z. 28) accedere possint, providere velint domini nostri prefati etc. et taliter (Z. 28) bis incepte (Z. 29)]; ad id ipsum memorati domini nostri ita respondent, quod debito honori dicto domino nostro pape et sedi apostolice, quantum in eis esset, minime derogare, adversis machinacionibus pro distributis ipsis viribus fideliter occurrere velint quodque ad hanc civi- tatem Maguntinam continuando labores pro pace in ecclesia dei Nurenberge et dudum antea 40 inceptos se contulerunt pluribus diebus oratores dicti domini nostri pape expectantes, ut omnis practice ad dandam pacem in ecclesia dei continuacio seu prosecucio fieri possit, sive hujusmodi practica Nurenberge Basilee ac eciam Ferrarie incepta fuerit. et, si quoquomodo seu per quoscunque hec sancta dominorum nostrorum intencio et peracti labores impediantur, protestamur hucusque fideliter peregisse, quod potuerunt et debuerunt, nec pro parte eorum 45 accidisse, quominus practica pacis fuerit prosecuta. [2] Quod autem cedulam in Basilea avisatam evacuandam requiritis, cujus [folgt nr. 49 art. 2 von practica (S. 99 Z. 32) bis declaranda (Z. 38) nahezu wörtlich; und weiter] a) Vorl. impediri. b) ergänzt. c) Vorl. suspendere. d) Vorl. innovarent. e) Vorl. procurando. 1 Vgl. RTA. 13 nr. 392 art. 5. 50 2 Vgl. RTA. 13 nr. 397. 3 nr. 22. 4 Vgl. nrr. 3, 6 und 38.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 49-50 101 [ 1139 nach März 25 biles reperiri. cumque oratores prefati domini nostri regis et principum predictorum a prefatis domini nostri pape legato et oratoribus in pura sinceritate postularent, ut a publica seu generali audiencial dignarentur abstinere, ne legato et oratoribus sacri concilii replicam peten- tibus, que honeste denegari non potuisset, tractatus pacis inpedirentur a, res agende in deteriores 5 casus laberentur aliaque scandala, a quibus cavendum esset, orirentur; cui quidem postu- lacioni tandem consenserunt, ita ut, si tractatus pacis illo in loco non perficeretur, audiencia petita daretur. verum quia oratores ad tractandum pacis medium intendentes intelligebant illo in loco commoditatem non subesse, de alia agebant 2 instituenda dieta illamque legato et oratoribus sanctissimi domini nostri pape predictis intimabant et audienciam petitam eisdem 10 obtulerunt, quibus placuit illam differri in dietam tunc institutam ut prefertur. ut autem domini nostri Romanorum rex et principes prefati suos fidos labores ceptos continuarent, progrediebantur eorum oratores ad sacrum Basiliense concilium inibi cum assistencia regum et principum oratorum ac aliorum prelatorum de prosequenda pace tractaturi. et tandem in unam cedulam3 convenerunt, quam censuerunt dicto domino nostro sanctissimo pape et sacro 15 Basiliensi concilio pro pacis medio offerendam, non intendentes per eandem cedulam3 quid- quam de differenciis subortis inter eosdem dominum nostrum papam et sacrum Basiliense concilium diffinire, sed ut mediatores partibus dissidentibus offerre sub spe, quod b, si utrique parti placuisset, concupita tranquillitas evenisset. [I] Cum itaque vos duo prefati doctores in primis refertis dominos nostros memoratos 20 Nurenberge postulasse [folgt nr. 49 art. I von a reverendissimo (S. 99 Z. 9) bis Tarentinum (S. 99 Z. 15) nahezu wörtlich; dann weiter], quemadmodum in ea parte vestra exhibita scripta visa sunt continere, que referunt dictorum dominorum nostrorum interesse taliter providere, quod factum de facto tollatur de facto — huic vestre requisicioni velint antedicti domini nostri eorum interventu precum satisfieri posse, ita ut sentencia, quam adversus dominum Taranti- 25 num latam asseritis, tolleretur. hoc autem eorum disposicioni non subesse neque eorum interesse quisque intelligere potest ; nec existimant eorum oratores legato et ceteris oratoribus domini nostri Nurenberge promississe, quod sacrum Basiliense concilium processus suos suspenderete aut contra dominum nostrum papam vel suos nichil innovaret d, sed se offerebant pro suis viribus in Basilea de pace procurandae fidelius agere velle, prout in plena congrega- 30 cione dicti oratores instanter pecierunt 4, ut ab omni processu contra dominum nostrum papam et suos quiescere vellent. et si quid aliud factum fuerit displicens domino nostro pape aut suis, hoc de voluntate dominorum nostrorum prefatorum non processit neque, ut hoc tollatur, eorum arbitrio subjacet. de quo, ut prefertur, expresse protestantur. [Ia] Deinde cum requiritis, [folgt nr. 49 art. I von quod ad locum cum (S. 99 Z. 26 f.) bis par- 35 tis (Z. 28) accedere possint, providere velint domini nostri prefati etc. et taliter (Z. 28) bis incepte (Z. 29)]; ad id ipsum memorati domini nostri ita respondent, quod debito honori dicto domino nostro pape et sedi apostolice, quantum in eis esset, minime derogare, adversis machinacionibus pro distributis ipsis viribus fideliter occurrere velint quodque ad hanc civi- tatem Maguntinam continuando labores pro pace in ecclesia dei Nurenberge et dudum antea 40 inceptos se contulerunt pluribus diebus oratores dicti domini nostri pape expectantes, ut omnis practice ad dandam pacem in ecclesia dei continuacio seu prosecucio fieri possit, sive hujusmodi practica Nurenberge Basilee ac eciam Ferrarie incepta fuerit. et, si quoquomodo seu per quoscunque hec sancta dominorum nostrorum intencio et peracti labores impediantur, protestamur hucusque fideliter peregisse, quod potuerunt et debuerunt, nec pro parte eorum 45 accidisse, quominus practica pacis fuerit prosecuta. [2] Quod autem cedulam in Basilea avisatam evacuandam requiritis, cujus [folgt nr. 49 art. 2 von practica (S. 99 Z. 32) bis declaranda (Z. 38) nahezu wörtlich; und weiter] a) Vorl. impediri. b) ergänzt. c) Vorl. suspendere. d) Vorl. innovarent. e) Vorl. procurando. 1 Vgl. RTA. 13 nr. 392 art. 5. 50 2 Vgl. RTA. 13 nr. 397. 3 nr. 22. 4 Vgl. nrr. 3, 6 und 38.
Strana 102
102 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März [ 1439 et non per eosdem dominos nostros etc. ad hec memorati domini nostri ita respondent, nach März quod prefata Basilee avisata cedula1 ad alium locum pro concilio generali instituendo 25] tendere videtur, et hoc medium pacis Nurenberge avisatum2 fuit quodque eadem cedula ad hoc per eorundem dominorum nostrorum oratores concepta seu avisata non fuerit, ut aliquam vim suborte dicte declaracionis continere debeat, sed ut per hujusmodi contenta 5 in ipsa cedula pax in ecclesia dei poterit procurari. unde nec opus erit hanc ipsam cedulam evacuare nec ob illam cedulam ab excessu ad hanc dietam prefatos oratores domini nostri pape existimandum est se debere retrahere, cum ipsa cedula per presens causa concilii nondum recepta nec a approbata sit, prout ex bulla 3 ejusdem sacri concilii ad dictam cedulam responsali clarius adapparet. [3] Cum autem tercio et ultimo requiritis, ut domini nostri se declarent [folgt nr. 49 art. 3 von an velint (S. 100 Z. 1) bis audienciam (Z. 3) nahezu wörtlich; und weiter], existimant domini nostri prefati reverendissimum dominum legatum et ceteros oratores sanctissimi domini nostri pape Nurenbergensi constitutos memores esse aliam dietam ipsis consciis in primam diem marcii proxime defluxam Francfordie tunc institutam. que dieta ad hanc 15 civitatem propter imminens pestis periculum, que in opido Frankfordensi tunc temporis erat, integraliter translata extitit, ut labores Nurenberge incepti in hac dieta continuarentur dareturque pro domino nostro papa petita audiencia et alia fierent, que ad pacem in ecclesia dei procurandam viderentur oportuna. unde ad hanc civitatem domini nostri antedicti appli- cuerunt, quemadmodum recessum de Nurenberga fuerat, animo et intencione, ut rebus agen- 20 dis fidelius intenderent. et pluribus hic diebus expectatis oratoribus domini nostri pape ipsi oratores petiverunt 4 ipsis de salvo conductu provideri; quod ita factum fuit5, quemad- modum res postulabat, per reverendissimum dominum Maguntinum. Ex quibus omnibus vos domini doctores et quicunque alii cognoscere poterunt ea dominos nostros prefatos egisse, que per eos hucusque agenda seu efficienda fuerunt. de quibus omnibus, 25 ut prefertur, publice protestantur nec minus intendunt inantea, quam poterint et viderint oportunum ad pacem in ecclesia dei procurandam, fidelibus animis intendere; et, si aliter preter eorum spem evenerit (quod deus avertat!), de innocencia eorum publice protestantur. 10 [1439 51. Gegenerklärung gen. päpstlicher Vertreter vor dem Mainzer Kongreß: Erwiderung auf die nach [1439 nach März 256 Mainz.] Antwort der Deutschen Gesandten. März 25 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 148b-149a cop. ch. Uberschrift, wohl von gleicher Hand, Procuratorium archiepiscopi Tarentini. Erwähnt: Pückert S. 78 f. und S. 86 Anm.; Bachmann S. 4I Anm. I (beide nach unserer Vorlage). 30 Coram vobis reverendissimis illustribus et venerabilibus patribus in hac dieta Maguntina constitutis comparemus nos Thomas de Aquila prior etc. et Rolandus de Cortimo de Padua 35 juris utriusque doctores " procuratores et sindici ac procuratorio et sindicatorio nomine reveren- dissimi magnifici et venerabilium dominorum oratorum sanctissimi domini nostri Eugenii pape quarti, scilicet reverendissimi in Christo patris et domini domini Johannis archiepiscopi Tarentini, Johannis Francisci de Capitibuslisto juris utriusque doctoris et militis et Johannis de Turrecremata sacre pagine professoris et magistri sacri pallacii apostolici, ad infrascripta 40 a) em., Vorl. ut. 1 nr. 22. 2 Vgl. RTA. 13, 682 Z. 19 f. 3 nr. 33. Vgl. nr. 45. Vgl. nr. 46. Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 50. Außer ihnen und Nikolaus von Cues [vgl. nr. 73) war noch Heinricus Maisheim, Propst von St. Paul 4 5 in Worms, für die Sache des Papstes zu Mainz tätig- wie aus dem Entscheid hervorgeht, den Eugen IV. in der Streitsache des Maisheim gegen den Bischof von Worms wegen der Präbende an St. Cyriakus zu Nu- husen am I. Juli 1439 zu Florenz (anno etc. 39 kal. julii a. 9) fällte. (Rom Vat. Arch. Reg. 366 fol. 337b bis 338a cop. ch.) 45
102 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März [ 1439 et non per eosdem dominos nostros etc. ad hec memorati domini nostri ita respondent, nach März quod prefata Basilee avisata cedula1 ad alium locum pro concilio generali instituendo 25] tendere videtur, et hoc medium pacis Nurenberge avisatum2 fuit quodque eadem cedula ad hoc per eorundem dominorum nostrorum oratores concepta seu avisata non fuerit, ut aliquam vim suborte dicte declaracionis continere debeat, sed ut per hujusmodi contenta 5 in ipsa cedula pax in ecclesia dei poterit procurari. unde nec opus erit hanc ipsam cedulam evacuare nec ob illam cedulam ab excessu ad hanc dietam prefatos oratores domini nostri pape existimandum est se debere retrahere, cum ipsa cedula per presens causa concilii nondum recepta nec a approbata sit, prout ex bulla 3 ejusdem sacri concilii ad dictam cedulam responsali clarius adapparet. [3] Cum autem tercio et ultimo requiritis, ut domini nostri se declarent [folgt nr. 49 art. 3 von an velint (S. 100 Z. 1) bis audienciam (Z. 3) nahezu wörtlich; und weiter], existimant domini nostri prefati reverendissimum dominum legatum et ceteros oratores sanctissimi domini nostri pape Nurenbergensi constitutos memores esse aliam dietam ipsis consciis in primam diem marcii proxime defluxam Francfordie tunc institutam. que dieta ad hanc 15 civitatem propter imminens pestis periculum, que in opido Frankfordensi tunc temporis erat, integraliter translata extitit, ut labores Nurenberge incepti in hac dieta continuarentur dareturque pro domino nostro papa petita audiencia et alia fierent, que ad pacem in ecclesia dei procurandam viderentur oportuna. unde ad hanc civitatem domini nostri antedicti appli- cuerunt, quemadmodum recessum de Nurenberga fuerat, animo et intencione, ut rebus agen- 20 dis fidelius intenderent. et pluribus hic diebus expectatis oratoribus domini nostri pape ipsi oratores petiverunt 4 ipsis de salvo conductu provideri; quod ita factum fuit5, quemad- modum res postulabat, per reverendissimum dominum Maguntinum. Ex quibus omnibus vos domini doctores et quicunque alii cognoscere poterunt ea dominos nostros prefatos egisse, que per eos hucusque agenda seu efficienda fuerunt. de quibus omnibus, 25 ut prefertur, publice protestantur nec minus intendunt inantea, quam poterint et viderint oportunum ad pacem in ecclesia dei procurandam, fidelibus animis intendere; et, si aliter preter eorum spem evenerit (quod deus avertat!), de innocencia eorum publice protestantur. 10 [1439 51. Gegenerklärung gen. päpstlicher Vertreter vor dem Mainzer Kongreß: Erwiderung auf die nach [1439 nach März 256 Mainz.] Antwort der Deutschen Gesandten. März 25 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 148b-149a cop. ch. Uberschrift, wohl von gleicher Hand, Procuratorium archiepiscopi Tarentini. Erwähnt: Pückert S. 78 f. und S. 86 Anm.; Bachmann S. 4I Anm. I (beide nach unserer Vorlage). 30 Coram vobis reverendissimis illustribus et venerabilibus patribus in hac dieta Maguntina constitutis comparemus nos Thomas de Aquila prior etc. et Rolandus de Cortimo de Padua 35 juris utriusque doctores " procuratores et sindici ac procuratorio et sindicatorio nomine reveren- dissimi magnifici et venerabilium dominorum oratorum sanctissimi domini nostri Eugenii pape quarti, scilicet reverendissimi in Christo patris et domini domini Johannis archiepiscopi Tarentini, Johannis Francisci de Capitibuslisto juris utriusque doctoris et militis et Johannis de Turrecremata sacre pagine professoris et magistri sacri pallacii apostolici, ad infrascripta 40 a) em., Vorl. ut. 1 nr. 22. 2 Vgl. RTA. 13, 682 Z. 19 f. 3 nr. 33. Vgl. nr. 45. Vgl. nr. 46. Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 50. Außer ihnen und Nikolaus von Cues [vgl. nr. 73) war noch Heinricus Maisheim, Propst von St. Paul 4 5 in Worms, für die Sache des Papstes zu Mainz tätig- wie aus dem Entscheid hervorgeht, den Eugen IV. in der Streitsache des Maisheim gegen den Bischof von Worms wegen der Präbende an St. Cyriakus zu Nu- husen am I. Juli 1439 zu Florenz (anno etc. 39 kal. julii a. 9) fällte. (Rom Vat. Arch. Reg. 366 fol. 337b bis 338a cop. ch.) 45
Strana 103
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 50-51. 103 [ 1439 nach Mär 25 15 35 specialiter constituti, ut constat ex a publico instrumentol manu venerabilis viri domini Jacobi publici et autentici notarii etc., quod instrumentum producimus et pro producto haberi vo- lumus. et cum debita reverencia dicimus et exponimus, quod alias ad instanciam et requisi- cionem principum electorum sacri imperii, deinde ad instanciam serenissimi regis Romanorum 5 per speciales oratores requisitus? fuit sanctissimus dominus noster papa et sibi humiliter supplicatum, ut per aliquam bonam et sanctam viam tollerentur difficultates, que cum exi- stentibus in Basilea exorte videbantur et daretur pax ecclesie dei, alias faciliter sequi posset scisma in eadem ecclesia; et, quia judicio illorum principum inter partes principaliter de loco yocmenici concilii controversia militabat, dignaretur sua sanctitas consentire in tercium 10 locum de communi parcium consensu eligendum. quibus oratoribus per sanctissimum dominum nostrum fuit in scriptis gratissime responsum3, ad quam scripturam sive cedulam nos referimus et, in quantum expediat, illam verbo producimus; virtute cujus cedule3 in Nurenberga ad requisicionem sue beatitudinis statuta fuit specialis dieta in die sancti Galli, in qua ipse rex Romanorum et electores imperii personaliter interesse debebant simul cum aliis reverendis prelatis et principibus Germanie; in quorum presencia obtulit4 idem dominus noster de jure sedis apostolice et de sua eciam innocencia per oratores speciales illuc mittendos clarissime docere, quibus oratoribus, ut de sua pia intencione appareret, eciam daret plenam potestatem" cum eisdem principibus tractandi practicandi et concludendi de tercio loco, si et in quantum non esset alius modus dandi pacem ecclesie, cum autem idem sanctissimus dominus noster 20 statuto tempore ad locum illum legatum apostolicum et alios reverendissimos patres archi- episcopos episcopos doctores et milites cum magna et sollempni comitiva et mandato plenissimo misisset nec in eo loco vos supradictos dominos principes nec procuratores vestros cum man- dato sufficienti invenissent, sed simpliciter cum potestate practicandi et referendi non autem concludendi, et similiter invenissent oratores Basilienses non solum sine mandato, sed ad 25 impugnandam dietam illam ex decem specialibus racionibus‘ frivolis et calumpniosis desti- natos, quos tamen preter omnem consuetudinem cum potestate legati de latere receperatis, de hiis omnibus apostolici oratores non modicam admiracionem susceperunt. sed nichilominus volentes tam sanctum opus intervertere, sed pocius continuare hiis omnibus non obstantibus a vobis primo audienciam super proponendis pecierunt, deinde publicum instrumentum7, 30 quod sanctissimus dominus noster cedule8 et diete Nurembergensi satisfecisset, quorum utrumque per dominaciones vestras sepe denegatum fuit cum promissione? tamen, quod alio tempore hec omnia concederentur. qua denegacione non obstante ex pacis desiderio ad practicam tercii loci descenderunt et, licet fuissent nominata, tandem noluerunt oratores vestri ad aliquam conclusionem ex defectu mandatorum (ut dicebant) condescendere, sed aliam dietam in Frangfordia ad primam diem marcii statuerunt9, in qua, ut attestabantur, rex Romanorum et ceteri principes personaliter interessent. supplicaruntque 1° oratoribus aposto- licis, ut vel prope Basileam accederent vel saltem in Nurenberga aliqui ex eis remanerent, item11 quod per sanctissimum dominum nostrum pendente tractatu pacis nulla novitas fieret in Basilienses vel aliquem ex illis, quia cum effectu curarent, quod in Basilea omnes processus 40 suspenderentur et nil novi attemptaretur contra sanctitatem domini nostri vel aliquem de suis. obtulerunt 12 preterea, quod, si et in quantum dominus noster dignaretur mittere suos oratores in hanc secundam dietam, antequam in eo loco ad ulteriora procederetur, declararent suam beatitudinem satisfecisse diete Nurenbergensi et oratoribus suis daretur plenaria au- 1438 ] Okt. 16 1439] März 1 a) ergänzt. 45 50 1 Nicht aufgefunden. 2 Vgl. RTA. 13, 42 Z. 22 ff., 45 Z. 14 ff.; 46 Z. 9 ff. 3 Vgl. RTA. 13 nr. 173. 4 Vgl. RTA. 13 S. 681 Z. 18. 5 Nicht aufgefunden. €Derartige Ausführungen haben wir nicht aufge- funden. 7 RTA. 13 nr. 392; vgl. diese nr. überhaupt zu dem Folgenden. 8 RTA. 13 nr. 173. 9 RTA. 13 nr. 397 art. 3. 10 RTA. 13, 684 Z. 25. 11 Vgl. S. 99 Z. 8-13. 12 RTA. 13 nr. 397 art. 3.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 50-51. 103 [ 1439 nach Mär 25 15 35 specialiter constituti, ut constat ex a publico instrumentol manu venerabilis viri domini Jacobi publici et autentici notarii etc., quod instrumentum producimus et pro producto haberi vo- lumus. et cum debita reverencia dicimus et exponimus, quod alias ad instanciam et requisi- cionem principum electorum sacri imperii, deinde ad instanciam serenissimi regis Romanorum 5 per speciales oratores requisitus? fuit sanctissimus dominus noster papa et sibi humiliter supplicatum, ut per aliquam bonam et sanctam viam tollerentur difficultates, que cum exi- stentibus in Basilea exorte videbantur et daretur pax ecclesie dei, alias faciliter sequi posset scisma in eadem ecclesia; et, quia judicio illorum principum inter partes principaliter de loco yocmenici concilii controversia militabat, dignaretur sua sanctitas consentire in tercium 10 locum de communi parcium consensu eligendum. quibus oratoribus per sanctissimum dominum nostrum fuit in scriptis gratissime responsum3, ad quam scripturam sive cedulam nos referimus et, in quantum expediat, illam verbo producimus; virtute cujus cedule3 in Nurenberga ad requisicionem sue beatitudinis statuta fuit specialis dieta in die sancti Galli, in qua ipse rex Romanorum et electores imperii personaliter interesse debebant simul cum aliis reverendis prelatis et principibus Germanie; in quorum presencia obtulit4 idem dominus noster de jure sedis apostolice et de sua eciam innocencia per oratores speciales illuc mittendos clarissime docere, quibus oratoribus, ut de sua pia intencione appareret, eciam daret plenam potestatem" cum eisdem principibus tractandi practicandi et concludendi de tercio loco, si et in quantum non esset alius modus dandi pacem ecclesie, cum autem idem sanctissimus dominus noster 20 statuto tempore ad locum illum legatum apostolicum et alios reverendissimos patres archi- episcopos episcopos doctores et milites cum magna et sollempni comitiva et mandato plenissimo misisset nec in eo loco vos supradictos dominos principes nec procuratores vestros cum man- dato sufficienti invenissent, sed simpliciter cum potestate practicandi et referendi non autem concludendi, et similiter invenissent oratores Basilienses non solum sine mandato, sed ad 25 impugnandam dietam illam ex decem specialibus racionibus‘ frivolis et calumpniosis desti- natos, quos tamen preter omnem consuetudinem cum potestate legati de latere receperatis, de hiis omnibus apostolici oratores non modicam admiracionem susceperunt. sed nichilominus volentes tam sanctum opus intervertere, sed pocius continuare hiis omnibus non obstantibus a vobis primo audienciam super proponendis pecierunt, deinde publicum instrumentum7, 30 quod sanctissimus dominus noster cedule8 et diete Nurembergensi satisfecisset, quorum utrumque per dominaciones vestras sepe denegatum fuit cum promissione? tamen, quod alio tempore hec omnia concederentur. qua denegacione non obstante ex pacis desiderio ad practicam tercii loci descenderunt et, licet fuissent nominata, tandem noluerunt oratores vestri ad aliquam conclusionem ex defectu mandatorum (ut dicebant) condescendere, sed aliam dietam in Frangfordia ad primam diem marcii statuerunt9, in qua, ut attestabantur, rex Romanorum et ceteri principes personaliter interessent. supplicaruntque 1° oratoribus aposto- licis, ut vel prope Basileam accederent vel saltem in Nurenberga aliqui ex eis remanerent, item11 quod per sanctissimum dominum nostrum pendente tractatu pacis nulla novitas fieret in Basilienses vel aliquem ex illis, quia cum effectu curarent, quod in Basilea omnes processus 40 suspenderentur et nil novi attemptaretur contra sanctitatem domini nostri vel aliquem de suis. obtulerunt 12 preterea, quod, si et in quantum dominus noster dignaretur mittere suos oratores in hanc secundam dietam, antequam in eo loco ad ulteriora procederetur, declararent suam beatitudinem satisfecisse diete Nurenbergensi et oratoribus suis daretur plenaria au- 1438 ] Okt. 16 1439] März 1 a) ergänzt. 45 50 1 Nicht aufgefunden. 2 Vgl. RTA. 13, 42 Z. 22 ff., 45 Z. 14 ff.; 46 Z. 9 ff. 3 Vgl. RTA. 13 nr. 173. 4 Vgl. RTA. 13 S. 681 Z. 18. 5 Nicht aufgefunden. €Derartige Ausführungen haben wir nicht aufge- funden. 7 RTA. 13 nr. 392; vgl. diese nr. überhaupt zu dem Folgenden. 8 RTA. 13 nr. 173. 9 RTA. 13 nr. 397 art. 3. 10 RTA. 13, 684 Z. 25. 11 Vgl. S. 99 Z. 8-13. 12 RTA. 13 nr. 397 art. 3.
Strana 104
104 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 nach Mära 25] diencia. que omnia (cum reverencia) non solum impleta non sunt, quin immo oratores vestri cum Basiliensibus ignorantibus oratoribus pape, qui in Nurenberga remanserunt, et eis irre- quisitis cedulam1 quandam confecerunt in prejudicium sue sanctitatis et sedis apostolice, qua nulla posset esse deterior, ut ex ejus cedule inspeccione intelligentibus et doctis viris constare potest. preterea, licet pro parte sanctissimi domini nostri pendente tractatu pacis nichil innovatum fuisset, quid Basilienses fecerunt2 contra reverendissimum patrem dominum Tarentinum, quod et vobis, reverendissimis patribus, credimus esse notum, unusquisque intellegit. cum quibus eciam Basiliensibus solis inrequisito sanctissimo domino nostro et oratoribus ejus de Frangfordia in Magunciam est facta translacio. novissime vero, cum oratores apostolici post suscepta mandata3 de veniendo ad supradictam dietam peciissent4 hoc medio 10 tempore per dominaciones vestras ita provideri, ut evacuata cedula illa in graminibus a facti a possent ad dietam accedere, in qua jam cepta impedirentur, tamen, licet hujusmodi peticiones justissime essent, non potuerunt a vestris paternitatibus optinere5. quare cum omni reverencia et necessitate cogente et impellente protestamur, quod per illos non stat, quin eciam in hac secunda dieta continuentur practice alias inchoate in opido Nurenbergensi, sed parati sunt 15 superveniente deliberacione sanctissimi domini nostri et licencia respectu cedule alias in Basilea avisate ad locum accedere, dummodo interim ea preparatoria fiant, que per nos eorum nominibus petita sunt. protestamur insuper de nullitate omnium, que in dicta dieta fierent in prejudicium sanctissimi domini nostri vel sedis apostolice et contra quoscumque facientes vel consencientes de penis juris, petentes de hac protestacione nobis fieri publicum 20 instrumentum. [1439 52. Vorschlag kurfürstlicher Gesandter 6 betr. Unterhalt des Papstes und der Kurie. [1439 vor vor März 267 Mainz.] März D aus Dresden H. St.-A. 4369 (inseriert in unsere nr. 53, vgl. S. 106 Z. 43). 26] W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 449a cop. ch. Uberschrift von anderer Hand Provisio 25 concepta in predicta dieta Maguntina pro sede apostolica per oratores principum elec- torum. Unmittelbar vorhergeht die cedula der Akzeptation (vgl. nr. 56 Quellenbeschreibung). V coll. Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 595 fol. 252a b cop. ch. Einleitender Vermerk Ista provisio pape non est acceptata per principes et oratores, sed dumtaxat publice lecta. Unmittelbar vorhergeht die cedula der Akzeptation. Gedruckt: (Horix) 2, 81-83; Würdtwein 8, 74-76, beide nach Vorl. W. Et quia sacrum concilium in fine decreti8 de eleccionibus intendebat providere domino pape et Romane curie cardinalibus, antequam dissolvaturb, idcirco desuper nobis multa tractantibus et diversa media excogitantibus, presertim eciam ut inferioribus ordinariis nostre Germanice nacionis per hujusmodi decreta gravatis seu lesis proporcionabiliter provideatur, 35 in hoc finaliter resedimus, quod de cetero per modum gratuite subvencionis et non alias sine prejudicio tamen libertatum ecclesiarum Germanice nacionis et dumtaxat usque ad tempus a) zu em. gravaminibus! verderbte Stelle. b) Vom. antequam dissolvatur. lichen Vorschlag stellten, ist nach der Haltung K. Albrechts in kirchenpolitischen Angelegenheiten kaum 40 anzunchmen. Als den Vater des Vorschlags möchte ich den papstfreundlichen Ebf. Raban von Trier anschen; und ich könnte mir denken, daß etwa der Kurfürst von Mainz mit Rücksicht auf die Neutralität diesen Vor- schlag zu Fall brachte. (Vgl. S. 108 Z. 3 16) Zur Datierung: Vorliegende nr. ist noch dem Ent- wurf der Mitteilung K. Albrechts an das Konzil (nr. 53) inseriert, aber nicht mehr dem Notariats- instrument über die Annahme der Dekrete vom 26. März (nr. 56). Demnach fällt das Stück auf die dem 26. März 50 vorausgehenden Tage. 8 Vom 13. Juli 1433, vgl. Mansi 29, 61 ff., bes. 63; Mon. Conc. 2, 402 ff.; bes. 404, Hefele 7, 539. 1 nr. 22. 2 Vgl. S. 99 Z. 15 ff. 3 Nicht aufgefunden; vgl. S. 94 Z. 2I ff. Vgl. nr. 49. 5 Vgl. nr. 50. Aus den Bemerkungen unserer Vorlagen W und V könnte man schließen, daß der Vorschlag von den kur- fürstlichen Gesandten ausging, von „Fürsten und Ge- sandten“ d. h., weil kein Fürst persönlich anwesend war, von den fürstlichen Gesandten aber abgelehnt wurde. Als solche kämen nur die Vertreter der Erz- bischöfe von Salzburg, Bremen und Magdeburg in Be- tracht. Ihr Widerspruch könnte ja genügt haben, um den kurfürstlichen Vorschlag zu Fall zu bringen. Daß sich die königlichen Gesandten gegen den kurfürst- 4 30 45
104 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 nach Mära 25] diencia. que omnia (cum reverencia) non solum impleta non sunt, quin immo oratores vestri cum Basiliensibus ignorantibus oratoribus pape, qui in Nurenberga remanserunt, et eis irre- quisitis cedulam1 quandam confecerunt in prejudicium sue sanctitatis et sedis apostolice, qua nulla posset esse deterior, ut ex ejus cedule inspeccione intelligentibus et doctis viris constare potest. preterea, licet pro parte sanctissimi domini nostri pendente tractatu pacis nichil innovatum fuisset, quid Basilienses fecerunt2 contra reverendissimum patrem dominum Tarentinum, quod et vobis, reverendissimis patribus, credimus esse notum, unusquisque intellegit. cum quibus eciam Basiliensibus solis inrequisito sanctissimo domino nostro et oratoribus ejus de Frangfordia in Magunciam est facta translacio. novissime vero, cum oratores apostolici post suscepta mandata3 de veniendo ad supradictam dietam peciissent4 hoc medio 10 tempore per dominaciones vestras ita provideri, ut evacuata cedula illa in graminibus a facti a possent ad dietam accedere, in qua jam cepta impedirentur, tamen, licet hujusmodi peticiones justissime essent, non potuerunt a vestris paternitatibus optinere5. quare cum omni reverencia et necessitate cogente et impellente protestamur, quod per illos non stat, quin eciam in hac secunda dieta continuentur practice alias inchoate in opido Nurenbergensi, sed parati sunt 15 superveniente deliberacione sanctissimi domini nostri et licencia respectu cedule alias in Basilea avisate ad locum accedere, dummodo interim ea preparatoria fiant, que per nos eorum nominibus petita sunt. protestamur insuper de nullitate omnium, que in dicta dieta fierent in prejudicium sanctissimi domini nostri vel sedis apostolice et contra quoscumque facientes vel consencientes de penis juris, petentes de hac protestacione nobis fieri publicum 20 instrumentum. [1439 52. Vorschlag kurfürstlicher Gesandter 6 betr. Unterhalt des Papstes und der Kurie. [1439 vor vor März 267 Mainz.] März D aus Dresden H. St.-A. 4369 (inseriert in unsere nr. 53, vgl. S. 106 Z. 43). 26] W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 449a cop. ch. Uberschrift von anderer Hand Provisio 25 concepta in predicta dieta Maguntina pro sede apostolica per oratores principum elec- torum. Unmittelbar vorhergeht die cedula der Akzeptation (vgl. nr. 56 Quellenbeschreibung). V coll. Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 595 fol. 252a b cop. ch. Einleitender Vermerk Ista provisio pape non est acceptata per principes et oratores, sed dumtaxat publice lecta. Unmittelbar vorhergeht die cedula der Akzeptation. Gedruckt: (Horix) 2, 81-83; Würdtwein 8, 74-76, beide nach Vorl. W. Et quia sacrum concilium in fine decreti8 de eleccionibus intendebat providere domino pape et Romane curie cardinalibus, antequam dissolvaturb, idcirco desuper nobis multa tractantibus et diversa media excogitantibus, presertim eciam ut inferioribus ordinariis nostre Germanice nacionis per hujusmodi decreta gravatis seu lesis proporcionabiliter provideatur, 35 in hoc finaliter resedimus, quod de cetero per modum gratuite subvencionis et non alias sine prejudicio tamen libertatum ecclesiarum Germanice nacionis et dumtaxat usque ad tempus a) zu em. gravaminibus! verderbte Stelle. b) Vom. antequam dissolvatur. lichen Vorschlag stellten, ist nach der Haltung K. Albrechts in kirchenpolitischen Angelegenheiten kaum 40 anzunchmen. Als den Vater des Vorschlags möchte ich den papstfreundlichen Ebf. Raban von Trier anschen; und ich könnte mir denken, daß etwa der Kurfürst von Mainz mit Rücksicht auf die Neutralität diesen Vor- schlag zu Fall brachte. (Vgl. S. 108 Z. 3 16) Zur Datierung: Vorliegende nr. ist noch dem Ent- wurf der Mitteilung K. Albrechts an das Konzil (nr. 53) inseriert, aber nicht mehr dem Notariats- instrument über die Annahme der Dekrete vom 26. März (nr. 56). Demnach fällt das Stück auf die dem 26. März 50 vorausgehenden Tage. 8 Vom 13. Juli 1433, vgl. Mansi 29, 61 ff., bes. 63; Mon. Conc. 2, 402 ff.; bes. 404, Hefele 7, 539. 1 nr. 22. 2 Vgl. S. 99 Z. 15 ff. 3 Nicht aufgefunden; vgl. S. 94 Z. 2I ff. Vgl. nr. 49. 5 Vgl. nr. 50. Aus den Bemerkungen unserer Vorlagen W und V könnte man schließen, daß der Vorschlag von den kur- fürstlichen Gesandten ausging, von „Fürsten und Ge- sandten“ d. h., weil kein Fürst persönlich anwesend war, von den fürstlichen Gesandten aber abgelehnt wurde. Als solche kämen nur die Vertreter der Erz- bischöfe von Salzburg, Bremen und Magdeburg in Be- tracht. Ihr Widerspruch könnte ja genügt haben, um den kurfürstlichen Vorschlag zu Fall zu bringen. Daß sich die königlichen Gesandten gegen den kurfürst- 4 30 45
Strana 105
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 51-53. 105 futuri concilii secundum formam supradicti decretil „Frequens“ celebrandi singule ecclesie ƒ1439 vor metropolitane cathedrales et abbacie monasteriorum exemptorum quartam partem antique März 26 taxe ab olim camere apostolice solvi solite tempore vacacionis infra annum a die pacifice possessionis adepte, prout inferius2 vacacio exprimitur, solvere teneantur colligendam et expediendam per collectorem a in partibus, ut infra3 sequitur, deputandumb; sed alie digni- tates quecunque eciam abbaciales in conventualibus seu majores in kathedralibus post ponti- ficales aut principales in collegiatis ecclesiis necnon officia et beneficia ecclesiastica quecunque, quorum fructus etc. quattuor marcas argenti excedunt, similiter tempore vacacionis eorundem, — dum tamen hujusmodi vacacio aliase quam per simplicem resignacionem aut ex causa per- 10 mutacionis fiat et dummodo eodem anno racione alterius vacacionis non solviturd, — decimam partem omnium fructuum secundum communem extimacionem eorundem racionabiliter in singulis dyocesibus taxandam cottidianis distribucionibus exceptis infra annum, prout in superiori casu dicitur, solvere teneantur collectorie per dyocesanum loci, capitulum cathedralis ecclesie ac clerum civitatis juxta consuetudinem cujuslibet civitatis in talibus et consimilibus servatam convocandos in partibus deputando! qui eciam singulis annis eisdem de collectis legalem computum et racionem reddere teneantur. horum autem collectorum medietas per prefatum collectorem seu collectores singulis annis camere apostolice pro sustentacione Romani pontificis dominorum cardinalium aliorumque officialium curie Romane legaliter exsolvatur; de reliqua vero medietate eorundem in illis dyocesibus, ubi metropolitanus vel 20 dyocesanus loci aut inferiores ordinarii puta prepositi archidiaconi aut alii prelati per prefa- tum decretum 4 fuerint gravati sive lesi, proporcionabiliter secundum ratam gravaminis per eundem collectorem eis provideatur; et si quid supererit, hoc fideliter per ipsum collectorem reservetur pro communibus illius diocesis et cleri dyocesani et status ecclesiastici negociis ac publicis utilitatibus exponendis; et idem fiet de tota medietate in illis dyocesibus, ubi hujus- 25 modi lesionem vel gravamen fieri non contingit etc. 15 53. Entwurf zu einer Mitteilung K. Albrechts an das Baseler Konzil über Annahme bestimmter [1439 vor [1439 vor März 265 Mainz.] Reformdekrete. März 26 D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 150a-153a cop. ch. Vermerk oben Modificacio decretorum ; am Rande rechts 1439 dominus decanus Misnensis attulit etc. P coll. Pommersfelden Schönbornsche Bibl. cod. ms. nr. 2726 fol. 151a-153b cop. ch. Uberschrift wie D. Am Anfang und Schluß stehen nr. 54 Vorl. P und A. W coll. Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 306a�312b cop. mb. et ch. Gedruckt: (Horix) 2, 1-5; Würdtwein 8, 1-5 (beide wohl nach Vorl. W). Albertus dei gracia Romanorum rex et semper augustus etc. universis presentes litteras 35 inspecturis salutem etc. inscrutabilis divine altitudinis providencia, per quam reges regnant et legum conditores justa decernunt, potestatem regiam ad hoc inter cetera ordinavit in terris, ut ecclesiam sanctam Christi sponsam ejusque precioso sanguine fundatam ipsiusque ministros fideliter protegat et defendat necnon sanctorum patrum decreta pro instruendis reformandis- que eorum moribus salubriter edita sinceriter exequi illibateque observari faciat; atque ideo 40 singulariter ipsius ecclesie advocatus dici meretur. Cum itaque sacrosancta universalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime con- gregata universalem ecclesiam representans animadvertens in ecclesia dei deformitates nonnullas passim in dies excrescere moresque turpissimos eandem multipliciter inficere, cunctis palam 45 a) V add. seu collectores. b) V add. vel deputandos. c) W aliter. d) DW solverit. e) V add. vel col- lectoribus ; W add. aut coll. f) VW deputandum vel deputandos, wobei zu em. deputando vel. deputandis; W bringt die Stelle juxta (Z. 14) bis deputandos bereits nach taxandam (Z. 12). 50 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 2 Z. 9 f. 3 Z. 13. 4 Vom 13. Juli 1433, vgl. S. 104 Anm. 8. 5 Datierung: Unsere nr. enthält den Vorschlag betr. Unterhalt des Papstes und der Kurie fnr. 52], der in das Akzeptationsinstrument nicht aufgenommen ist; sie muß also vor dem 26. März abgefaßt sein. Deutsche Reichstags-Akten XIV 14
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 51-53. 105 futuri concilii secundum formam supradicti decretil „Frequens“ celebrandi singule ecclesie ƒ1439 vor metropolitane cathedrales et abbacie monasteriorum exemptorum quartam partem antique März 26 taxe ab olim camere apostolice solvi solite tempore vacacionis infra annum a die pacifice possessionis adepte, prout inferius2 vacacio exprimitur, solvere teneantur colligendam et expediendam per collectorem a in partibus, ut infra3 sequitur, deputandumb; sed alie digni- tates quecunque eciam abbaciales in conventualibus seu majores in kathedralibus post ponti- ficales aut principales in collegiatis ecclesiis necnon officia et beneficia ecclesiastica quecunque, quorum fructus etc. quattuor marcas argenti excedunt, similiter tempore vacacionis eorundem, — dum tamen hujusmodi vacacio aliase quam per simplicem resignacionem aut ex causa per- 10 mutacionis fiat et dummodo eodem anno racione alterius vacacionis non solviturd, — decimam partem omnium fructuum secundum communem extimacionem eorundem racionabiliter in singulis dyocesibus taxandam cottidianis distribucionibus exceptis infra annum, prout in superiori casu dicitur, solvere teneantur collectorie per dyocesanum loci, capitulum cathedralis ecclesie ac clerum civitatis juxta consuetudinem cujuslibet civitatis in talibus et consimilibus servatam convocandos in partibus deputando! qui eciam singulis annis eisdem de collectis legalem computum et racionem reddere teneantur. horum autem collectorum medietas per prefatum collectorem seu collectores singulis annis camere apostolice pro sustentacione Romani pontificis dominorum cardinalium aliorumque officialium curie Romane legaliter exsolvatur; de reliqua vero medietate eorundem in illis dyocesibus, ubi metropolitanus vel 20 dyocesanus loci aut inferiores ordinarii puta prepositi archidiaconi aut alii prelati per prefa- tum decretum 4 fuerint gravati sive lesi, proporcionabiliter secundum ratam gravaminis per eundem collectorem eis provideatur; et si quid supererit, hoc fideliter per ipsum collectorem reservetur pro communibus illius diocesis et cleri dyocesani et status ecclesiastici negociis ac publicis utilitatibus exponendis; et idem fiet de tota medietate in illis dyocesibus, ubi hujus- 25 modi lesionem vel gravamen fieri non contingit etc. 15 53. Entwurf zu einer Mitteilung K. Albrechts an das Baseler Konzil über Annahme bestimmter [1439 vor [1439 vor März 265 Mainz.] Reformdekrete. März 26 D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 150a-153a cop. ch. Vermerk oben Modificacio decretorum ; am Rande rechts 1439 dominus decanus Misnensis attulit etc. P coll. Pommersfelden Schönbornsche Bibl. cod. ms. nr. 2726 fol. 151a-153b cop. ch. Uberschrift wie D. Am Anfang und Schluß stehen nr. 54 Vorl. P und A. W coll. Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 306a�312b cop. mb. et ch. Gedruckt: (Horix) 2, 1-5; Würdtwein 8, 1-5 (beide wohl nach Vorl. W). Albertus dei gracia Romanorum rex et semper augustus etc. universis presentes litteras 35 inspecturis salutem etc. inscrutabilis divine altitudinis providencia, per quam reges regnant et legum conditores justa decernunt, potestatem regiam ad hoc inter cetera ordinavit in terris, ut ecclesiam sanctam Christi sponsam ejusque precioso sanguine fundatam ipsiusque ministros fideliter protegat et defendat necnon sanctorum patrum decreta pro instruendis reformandis- que eorum moribus salubriter edita sinceriter exequi illibateque observari faciat; atque ideo 40 singulariter ipsius ecclesie advocatus dici meretur. Cum itaque sacrosancta universalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime con- gregata universalem ecclesiam representans animadvertens in ecclesia dei deformitates nonnullas passim in dies excrescere moresque turpissimos eandem multipliciter inficere, cunctis palam 45 a) V add. seu collectores. b) V add. vel deputandos. c) W aliter. d) DW solverit. e) V add. vel col- lectoribus ; W add. aut coll. f) VW deputandum vel deputandos, wobei zu em. deputando vel. deputandis; W bringt die Stelle juxta (Z. 14) bis deputandos bereits nach taxandam (Z. 12). 50 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 2 Z. 9 f. 3 Z. 13. 4 Vom 13. Juli 1433, vgl. S. 104 Anm. 8. 5 Datierung: Unsere nr. enthält den Vorschlag betr. Unterhalt des Papstes und der Kurie fnr. 52], der in das Akzeptationsinstrument nicht aufgenommen ist; sie muß also vor dem 26. März abgefaßt sein. Deutsche Reichstags-Akten XIV 14
Strana 106
106 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 curavit ingerere monita salutis ac contra hujusmodi, quantum cum deo potuit, efficaciter vor März providere, maxime cum inter alia precipua ob hoc extitit convocata, certa decreta certasque 26] ordinaciones statuta sollemnia fecit et condidit, que per suos oratores et nuncios nobis et nostri regni Romani electoribus principibus ac proceribus presentaril fecit et exhiberi nosque ac ipsos cum plurima devocione et instancia exhortando requirendo et obsecrando, quatenus 5 hujusmodi decreta statuta et ordinaciones ob causas premissas facta et condita recipere ac ea per nacionem Germanicam observari facere dignaremur. nos autem viam tuciorem et deo graciorem eligere volentes habita desuper nostri magni consilii a deliberacione archiepiscopos et proceres nostros Romani imperii electores aliosque episcopos et prelatos necnon divini et humani juris magistros et doctores in nostra metropoli civitate Maguntina convocavimus 10 ibique recensitis et ad memoriam reductis origine nascentis ecclesie ac religionis Christiane devocione sacrorumque canonum et decretorum saluberrima edicione tam super felici regimine status ecclesiastici quam super eleccionibus modisque ipsius ministros assumendos eorumque ac ceterorum clericorum salutari direccione b. quie quamdiu observati fuerant, ecclesia dei fructus honoris et honestatis felici ubertate produxit, discipline ecclesiastice vigor perstitit, 15 ac religio pietas et caritas effloruerunt, animi hominum in pace pacis auctorem excoluerunt, sed prochdolor dampnate ambicionis inprobitas et detestande cupiditatis insaciabilitas humanitatis jura violans ipsa salutifera sanctorum et antiquorum patrum decreta paulatim cepit deserere eciam et contempnere pedetemptimque in vicia ruere; subsecute sunt exinde morum corrupciones atque deformitates, status ecclesiastici dehonestaciones ac usurpaciones 20 gravissime, et presertim per dignitatum aliorumque beneficiorum reservaciones, graciarum expectativarum d innumeras multiplicaciones aliaque gravissima et inportabilia onera, quibus ecclesie nostre dicionis et presertim Germanice nacionis graviter afflicte oppresse e et fere ad exinanicionem redacte conspiciuntur. que omnia et singula et alia quamplurima 1 ex pre- missis colligibilia incommoda divine credenda sunt displicere voluntati, quinimmo in grave 25 nostri regni et nacionis Germanice versantur prejudicium et gravamen; unde amplius absque dei offensa, eciam conscienciis stimulantibus, dissimulari non possunt. quare prefata decreta sacre Basiliensis synodi super predictorum correccione et reformacione provisionem congruam afferencia aliqua simpliciter prout jacent, alia vero cum certis modificacionibus et formis (non quidem quod hesitamus de potestate ipsius sacri concilii condentis, sed quatenus commodita- 30. tibus temporibus et moribus prefate nacionis Germanice convenire videnturs), prout inferius annotatur, illico et indilate cum omni reverencia et devocione recipimus et acceptamus. quorum decretorum tenor sequitur. [Es folgt die Aufzählung der angenommenen Dekrete wie in der Cedula acceptacionis (nr. 56) beginnend mit Et primo (S. III Z. 7) bis concilium providere (S. 113 Z. 3), jedoch mit drei 35 sachlichen Abweichungen: art. 2 heißt es in D P debitum et solitum juramentum (vgl. S. III Z. 20). Der letzte Unterabschnitt (Z. 23) lautet D P. insuper quod, eciamsi contingat provisionem per sacrum concilium domino pape non fieri, quemadmodum in fine hujus decreti lacius continetur, nichilominus considerata provisione per nostram Germanicam nacionem circa decretum de annatis subscripta elecciones secundum formam hujus decreti et supra 40 declaracionem valeant fieri et robor obtineant neque propterea, quod sibi per sacrum concilium provisum non fuerit, quovismodo valeant impediri. Vorl. W hat an beiden Stellen die endgültige Fassung unserer nr. 56. — In art. 6 wird nach Erwähnung des ersten Dekretes, also nach conver- tendum (S. 111 Z. 41) unsere nr. 52 eingeschoben, beginnend mit et quia, endigend non contingit.] Nos igitur Albertus Romanorum rex et semper augustus unacum venerabilibus archi- 45 episcopis aliisque illustribus principibus sacri Romani imperii electoribus necnon aliis archi- episcopis et prelatis nostre Germanice nacionis, ne hujusmodi decreta saluberrima tamquam a) DP concilii. b) Vorl. fällt aus der Konstruktion. c) auf canones bezogen. d) W exspectancium. e) P expresse. f) P Wadd. et. g) in P Randbemerkung hic fatentur principes electores de potestate concilii Basiliensis se non hesitare. 50 1 Vgl. S. 143 Z. 17.
106 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 curavit ingerere monita salutis ac contra hujusmodi, quantum cum deo potuit, efficaciter vor März providere, maxime cum inter alia precipua ob hoc extitit convocata, certa decreta certasque 26] ordinaciones statuta sollemnia fecit et condidit, que per suos oratores et nuncios nobis et nostri regni Romani electoribus principibus ac proceribus presentaril fecit et exhiberi nosque ac ipsos cum plurima devocione et instancia exhortando requirendo et obsecrando, quatenus 5 hujusmodi decreta statuta et ordinaciones ob causas premissas facta et condita recipere ac ea per nacionem Germanicam observari facere dignaremur. nos autem viam tuciorem et deo graciorem eligere volentes habita desuper nostri magni consilii a deliberacione archiepiscopos et proceres nostros Romani imperii electores aliosque episcopos et prelatos necnon divini et humani juris magistros et doctores in nostra metropoli civitate Maguntina convocavimus 10 ibique recensitis et ad memoriam reductis origine nascentis ecclesie ac religionis Christiane devocione sacrorumque canonum et decretorum saluberrima edicione tam super felici regimine status ecclesiastici quam super eleccionibus modisque ipsius ministros assumendos eorumque ac ceterorum clericorum salutari direccione b. quie quamdiu observati fuerant, ecclesia dei fructus honoris et honestatis felici ubertate produxit, discipline ecclesiastice vigor perstitit, 15 ac religio pietas et caritas effloruerunt, animi hominum in pace pacis auctorem excoluerunt, sed prochdolor dampnate ambicionis inprobitas et detestande cupiditatis insaciabilitas humanitatis jura violans ipsa salutifera sanctorum et antiquorum patrum decreta paulatim cepit deserere eciam et contempnere pedetemptimque in vicia ruere; subsecute sunt exinde morum corrupciones atque deformitates, status ecclesiastici dehonestaciones ac usurpaciones 20 gravissime, et presertim per dignitatum aliorumque beneficiorum reservaciones, graciarum expectativarum d innumeras multiplicaciones aliaque gravissima et inportabilia onera, quibus ecclesie nostre dicionis et presertim Germanice nacionis graviter afflicte oppresse e et fere ad exinanicionem redacte conspiciuntur. que omnia et singula et alia quamplurima 1 ex pre- missis colligibilia incommoda divine credenda sunt displicere voluntati, quinimmo in grave 25 nostri regni et nacionis Germanice versantur prejudicium et gravamen; unde amplius absque dei offensa, eciam conscienciis stimulantibus, dissimulari non possunt. quare prefata decreta sacre Basiliensis synodi super predictorum correccione et reformacione provisionem congruam afferencia aliqua simpliciter prout jacent, alia vero cum certis modificacionibus et formis (non quidem quod hesitamus de potestate ipsius sacri concilii condentis, sed quatenus commodita- 30. tibus temporibus et moribus prefate nacionis Germanice convenire videnturs), prout inferius annotatur, illico et indilate cum omni reverencia et devocione recipimus et acceptamus. quorum decretorum tenor sequitur. [Es folgt die Aufzählung der angenommenen Dekrete wie in der Cedula acceptacionis (nr. 56) beginnend mit Et primo (S. III Z. 7) bis concilium providere (S. 113 Z. 3), jedoch mit drei 35 sachlichen Abweichungen: art. 2 heißt es in D P debitum et solitum juramentum (vgl. S. III Z. 20). Der letzte Unterabschnitt (Z. 23) lautet D P. insuper quod, eciamsi contingat provisionem per sacrum concilium domino pape non fieri, quemadmodum in fine hujus decreti lacius continetur, nichilominus considerata provisione per nostram Germanicam nacionem circa decretum de annatis subscripta elecciones secundum formam hujus decreti et supra 40 declaracionem valeant fieri et robor obtineant neque propterea, quod sibi per sacrum concilium provisum non fuerit, quovismodo valeant impediri. Vorl. W hat an beiden Stellen die endgültige Fassung unserer nr. 56. — In art. 6 wird nach Erwähnung des ersten Dekretes, also nach conver- tendum (S. 111 Z. 41) unsere nr. 52 eingeschoben, beginnend mit et quia, endigend non contingit.] Nos igitur Albertus Romanorum rex et semper augustus unacum venerabilibus archi- 45 episcopis aliisque illustribus principibus sacri Romani imperii electoribus necnon aliis archi- episcopis et prelatis nostre Germanice nacionis, ne hujusmodi decreta saluberrima tamquam a) DP concilii. b) Vorl. fällt aus der Konstruktion. c) auf canones bezogen. d) W exspectancium. e) P expresse. f) P Wadd. et. g) in P Randbemerkung hic fatentur principes electores de potestate concilii Basiliensis se non hesitare. 50 1 Vgl. S. 143 Z. 17.
Strana 107
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 53-55. 107 neglecta et spreta habeantur, quemadmodum secundum ea, que memoravimus retro, haberi [1139 vor visa sunt in dei offensam, animarum periculum ac universalis ecclesie et status ecclesiastici Mära 26 vituperium necnon enervacionem penitus eorundem, sacrosanctam generalem synodum Basi- liensem in spiritu sancto legitime congregatam universalem ecclesiam representantem tam humiliter quam devote rogamus et hortamur, quatenus ipsa hec decreta, quemadmodum supra descriptum est, in quibusdam suis articulis declarata et modificata seu limitata, prout nostre Germanice nacioni sunt proficua a, necnon diocesanis locorum cum eorum subditis in gradibus predictis contrahere volentibus seu qui ignorantes hujusmodi gradus jam contraxeruntl, dispensandi et a pena excommunicacionis absolvendi facultatem concedere, statuta et abusus 10 hujusmodi tollere novaque racionabilia statuere aliaque circa premissa necessaria, ut prefertur, disponere et ordinare ac alias caritative desuper providere, eaque sic declarata et ordinata in Germanica nacione perpetuis futuris temporibus efficaciter exequi et inviolabiliter dignetur facere observari, non obstantibus constitucionibus et ordinacionibus apostolicis privilegiis indultis exempcionibus et quibusvis aliis auctoritate apostolica vel alterius cujuscunque seu alias motu proprio sub quacunque verborum forma vel expressione concessis ceterisque con- trariis quibuscunque, decernendo nichilominus irritum et inane, si secus super premissis eciam per Romanum pontificem scienter vel ignoranter contigerit adtemptari, cum penis et clausulis oportunis ac cum invocacione, si opus fuerit, auxilii brachii secularis etc. 5 15 20 54. Entwurf zu einer Erklärung K. Albrechts und der Deutschen Kurfürsten über die Annahme [1439 vor von Reformdekreten des Baseler Konzils. [1439 vor März 262 Mainz.] März 26 25 D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 150a cop. ch.; unserer nr. 53 unmittelbar vorhergehend. W coll. Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 306a cop. mb.; unserer nr. 53 unmittelbar vorhergehend. P coll. Pommersfelden Schönborn. Bibl. cod. ms. 2726 fol. 151a cop. ch.; unserer nr. 53 unmittel- bar vorhergehend. A coll. ebenda fol. 153b cop. ch.; unserer nr. 53 unmittelbar folgend. Nos Albertus b etc. ceterique Romani imperii electores decreta sacri Basiliensis concilii acceptamus cum omni honore et reverencia ac devocione qua decet, salvis tamen in quibusdam ex eis declaracionibus modificacionibus ac limitacionibus nostre Germanice nacionic ac cuilibet nostrum singulariter in suis provinciis diocesibus seu territoriis congruentibus et commodis d 3o suis loco et tempore oportunis exprimendis ac per sacrume concilium decretandis. tamen! circa decretum suspensionis sanctissimi domini Eugenii pape aliorumques, que illam suspen- sionem3 concernunt vel quomodolibet respiciunt, necnonh circa decretum 25. sessionis imponens decimam partem omnium ecclesiasticorum beneficiorum4 stare volumus in prioribus nostrisi protestacionibus 5 desuperk factisl, donec aliter duxerimus deliberandum; de quo 35 sollempniter protestamur. 55. Unvollständiges Notariatsinstrument über Zusicherungen der Erzbischöfe von Mainz und Köln und der Gesandten K. Albrechts an den Erzbischof von Trier. 1439 März 26 [Mainz]. 1439 März 26 Aus Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 381, II fol. 199b-200a cop. ch. Schlußformeln fehlen. 40 45 a) hier fellt wohl probare oder ein ähnliches Wort. b) W A. dei gracia Romanorum rex et semper augustus statt Alb. etc. c) DPA nacionis. d) WP accomodis ; W add. factis et flendis. e) A add. generale. f) W decretum tamen statt tamen-decr. g) W et aliorum; A om. et allorum, que - respiciunt pro presenti-illud (vgl. Var. h). . h) W pro presenti non acceptamus, sed et circa illud et alia certa dicti sacri concilii decreta statt necnon -beneficiorum; A circa alia statt alia certa (Z. 13). 1) A add. et nacionis Germanice. k) WA pridem. 1) W add. nec ab illis recedere et nacionis nostre Germanice; A add. nec ab illis recedere. 1 Vgl. S. 112 Z. 37 ff. 2 Datierung nach dem quellenmäßigem Zusammen- hang mit nr. 53. 3 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 4 Vom 7. Mai 1437, vgl. Mansi 29, 136 f.; Mon. Conc. 2, 968 f.; Hefele 7, 645. 5 In erster Linie die Neutralitätserklärung von 1438, vgl. RTA. 13 nrr. 130 und 290 sowie S. 683 Z. 34 ff.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 53-55. 107 neglecta et spreta habeantur, quemadmodum secundum ea, que memoravimus retro, haberi [1139 vor visa sunt in dei offensam, animarum periculum ac universalis ecclesie et status ecclesiastici Mära 26 vituperium necnon enervacionem penitus eorundem, sacrosanctam generalem synodum Basi- liensem in spiritu sancto legitime congregatam universalem ecclesiam representantem tam humiliter quam devote rogamus et hortamur, quatenus ipsa hec decreta, quemadmodum supra descriptum est, in quibusdam suis articulis declarata et modificata seu limitata, prout nostre Germanice nacioni sunt proficua a, necnon diocesanis locorum cum eorum subditis in gradibus predictis contrahere volentibus seu qui ignorantes hujusmodi gradus jam contraxeruntl, dispensandi et a pena excommunicacionis absolvendi facultatem concedere, statuta et abusus 10 hujusmodi tollere novaque racionabilia statuere aliaque circa premissa necessaria, ut prefertur, disponere et ordinare ac alias caritative desuper providere, eaque sic declarata et ordinata in Germanica nacione perpetuis futuris temporibus efficaciter exequi et inviolabiliter dignetur facere observari, non obstantibus constitucionibus et ordinacionibus apostolicis privilegiis indultis exempcionibus et quibusvis aliis auctoritate apostolica vel alterius cujuscunque seu alias motu proprio sub quacunque verborum forma vel expressione concessis ceterisque con- trariis quibuscunque, decernendo nichilominus irritum et inane, si secus super premissis eciam per Romanum pontificem scienter vel ignoranter contigerit adtemptari, cum penis et clausulis oportunis ac cum invocacione, si opus fuerit, auxilii brachii secularis etc. 5 15 20 54. Entwurf zu einer Erklärung K. Albrechts und der Deutschen Kurfürsten über die Annahme [1439 vor von Reformdekreten des Baseler Konzils. [1439 vor März 262 Mainz.] März 26 25 D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 150a cop. ch.; unserer nr. 53 unmittelbar vorhergehend. W coll. Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 306a cop. mb.; unserer nr. 53 unmittelbar vorhergehend. P coll. Pommersfelden Schönborn. Bibl. cod. ms. 2726 fol. 151a cop. ch.; unserer nr. 53 unmittel- bar vorhergehend. A coll. ebenda fol. 153b cop. ch.; unserer nr. 53 unmittelbar folgend. Nos Albertus b etc. ceterique Romani imperii electores decreta sacri Basiliensis concilii acceptamus cum omni honore et reverencia ac devocione qua decet, salvis tamen in quibusdam ex eis declaracionibus modificacionibus ac limitacionibus nostre Germanice nacionic ac cuilibet nostrum singulariter in suis provinciis diocesibus seu territoriis congruentibus et commodis d 3o suis loco et tempore oportunis exprimendis ac per sacrume concilium decretandis. tamen! circa decretum suspensionis sanctissimi domini Eugenii pape aliorumques, que illam suspen- sionem3 concernunt vel quomodolibet respiciunt, necnonh circa decretum 25. sessionis imponens decimam partem omnium ecclesiasticorum beneficiorum4 stare volumus in prioribus nostrisi protestacionibus 5 desuperk factisl, donec aliter duxerimus deliberandum; de quo 35 sollempniter protestamur. 55. Unvollständiges Notariatsinstrument über Zusicherungen der Erzbischöfe von Mainz und Köln und der Gesandten K. Albrechts an den Erzbischof von Trier. 1439 März 26 [Mainz]. 1439 März 26 Aus Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 381, II fol. 199b-200a cop. ch. Schlußformeln fehlen. 40 45 a) hier fellt wohl probare oder ein ähnliches Wort. b) W A. dei gracia Romanorum rex et semper augustus statt Alb. etc. c) DPA nacionis. d) WP accomodis ; W add. factis et flendis. e) A add. generale. f) W decretum tamen statt tamen-decr. g) W et aliorum; A om. et allorum, que - respiciunt pro presenti-illud (vgl. Var. h). . h) W pro presenti non acceptamus, sed et circa illud et alia certa dicti sacri concilii decreta statt necnon -beneficiorum; A circa alia statt alia certa (Z. 13). 1) A add. et nacionis Germanice. k) WA pridem. 1) W add. nec ab illis recedere et nacionis nostre Germanice; A add. nec ab illis recedere. 1 Vgl. S. 112 Z. 37 ff. 2 Datierung nach dem quellenmäßigem Zusammen- hang mit nr. 53. 3 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 4 Vom 7. Mai 1437, vgl. Mansi 29, 136 f.; Mon. Conc. 2, 968 f.; Hefele 7, 645. 5 In erster Linie die Neutralitätserklärung von 1438, vgl. RTA. 13 nrr. 130 und 290 sowie S. 683 Z. 34 ff.
Strana 108
108 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März 26 Anno a nativitate domini 1439 indictione secunda die vero jovis 26 mensis marcii hora 9 ante prandium vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii divina providentia pape quarti anno 9 in stufa capitulari ecclesie Maguntine, cum reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Rabanus archiepiscopus Treverensis ultra et contra acceptacionem1 decretorum sacri concilii Basiliensis presertim de annatis et decimis cum certis modis condicionibus et protestacionibus per dominacionem suam factis, prout in illa lacius continetur et habetur, in acceptacionem2 decretorum per serenissimi domini regis Romanorum oratores aliosque sacri imperii electores principes presentes et absencium procuratores factam consentire noluisset, nisi per prefati Romanorum regis oratores et prin- cipes electores certificaretur, quod pendentibus tractatibus super concordia loci pro ycomenico 10 concilio celebrando circa suspensionem vel deposicionem sanctissimi domini nostri pape pre- dicti aut suspensionem vel deposicionem sanctissimi domini nostri concernentia respicientia aut ab illis quomodolibet dependentia per concilium Basiliense nichil attemptaretur, ad a finem et effectum, ut prefatus reverendissimus pater dominus Rabanus archiepiscopus Treve- rensis circa acceptacionem decretorum se uniretb et conformaret prefatis Romanorum regi 15 ceterisque sacri imperii electoribus juxta quandam unionem 3 Franckfurdie tempore electionis Romanorum regis inter eosdem regem et principes initam scriptam et sigillatam, (quam pre- fato domino domino Rabano archiepiscopo prefati imperialis majestatis oratores et infrascripti sacri imperii electores tunc obicierunt et eundem dominum Rabanum archiepiscopum Treve- rensem prefati oratores et electores principes eciam ejusdem unionis pretextu, ut se eis circa 20 acceptacionem predictam uniret et conformaretc, instanter et seriose monuerunt et requisi- verunt) reverendissimi in Christo patres ac illustrissimi principes et domini domini Theo- dericus sancte Maguntine sedis et Theodericus sancte Coloniensis ecclesiarum archiepiscopi sacri Romani imperii per Germaniam et Italiam archicancellarii et principes electores necnon reverendi patres et domini domini Leonardus Pataviensis et Petrus Augustensis episcopi 25 oratores serenissimi regis Romanorum nomine et ex parte imperialis majestatis in presencia Johannis abbatis beate Marie Scotorum virginis in Wena ordinis sancti Benedicti, Georgii prepositi beate Marie virginis in Nuenburg sancti Augustini monasteriorum ordinum canoni- corum regularium, Georgii Ficheling militis, Joannis de Eich utriusque juris doctoris, Theo- derici Ebbracht canonici Aschaffenburgensis collegarum prefatorum imperialis majestatis 30 ambasiatorum et oratorum, necnon venerabilium et egregiorum dominorum Andree de Lapide, Rucgeri de Lucemburgo in sacra pagina majoris et Hugonis Dorre utriusque juris doctoris sancti Germani extra muros Spirensium ecclesiarum canonicorum, Joannis de Helmstadt advocati in Lububurgod, Frederici de Dudelndorff utriusque juris doctoris et Joannis de Franckfordia in jure canonico licenciati scolastici sancti Castoris Confluentini prefati 35 reverendissimi patris domini Rabani archiepiscopi Treverensis secretarii venerabiliumque dominorum Gasparis de Schonenberg decani Misnensis, Ottonis de Lapide canonici Worma- ciensis decretorum doctoris ac spectabilis et strennui viri Witekinde de Loe militis illustrium principum dominorum Ludovici comitis Palatini Reni Bavarie ducis archidapiferi et Frederici Saxonie ducis archimarscalli sacri Romani imperii principum electorum oratorum et am- 40 basiatorum infrascriptam 4 promissionem audiencium et intelligentium et ine illam nomine dominorum principum electorum, quorum oratores et procuratores fuerant, consenciencium et illam similiter faciencium necnon inf Henrici Leoburg sancti Petri Helgestadensis Ma- guntini diocesis prepositi decretorum doctoris presencia bona fide et per dignitates eorum principatuum promiserunt in casum et eventum, in quem seu quos concilium Basiliense 45 5 a) in Vorl. geht vorher ac. b) un. et conf. ergänzt nach Z. 21. c) Vorl. confirmaret. d) zu em. Luxemburgo? e) Vorl. wiederholt in. f) ergänzt. 1 Die Annahmeerklärung in der in unsere nr. 53 inserierten Form. 2 Die Annahmeerklärungin der jüngeren Form, nr.56. 3 Vom 20. März 1438 RTA. 13 nr. 144. 4 Vgl. Z. 45 ff. 50
108 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März 26 Anno a nativitate domini 1439 indictione secunda die vero jovis 26 mensis marcii hora 9 ante prandium vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii divina providentia pape quarti anno 9 in stufa capitulari ecclesie Maguntine, cum reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Rabanus archiepiscopus Treverensis ultra et contra acceptacionem1 decretorum sacri concilii Basiliensis presertim de annatis et decimis cum certis modis condicionibus et protestacionibus per dominacionem suam factis, prout in illa lacius continetur et habetur, in acceptacionem2 decretorum per serenissimi domini regis Romanorum oratores aliosque sacri imperii electores principes presentes et absencium procuratores factam consentire noluisset, nisi per prefati Romanorum regis oratores et prin- cipes electores certificaretur, quod pendentibus tractatibus super concordia loci pro ycomenico 10 concilio celebrando circa suspensionem vel deposicionem sanctissimi domini nostri pape pre- dicti aut suspensionem vel deposicionem sanctissimi domini nostri concernentia respicientia aut ab illis quomodolibet dependentia per concilium Basiliense nichil attemptaretur, ad a finem et effectum, ut prefatus reverendissimus pater dominus Rabanus archiepiscopus Treve- rensis circa acceptacionem decretorum se uniretb et conformaret prefatis Romanorum regi 15 ceterisque sacri imperii electoribus juxta quandam unionem 3 Franckfurdie tempore electionis Romanorum regis inter eosdem regem et principes initam scriptam et sigillatam, (quam pre- fato domino domino Rabano archiepiscopo prefati imperialis majestatis oratores et infrascripti sacri imperii electores tunc obicierunt et eundem dominum Rabanum archiepiscopum Treve- rensem prefati oratores et electores principes eciam ejusdem unionis pretextu, ut se eis circa 20 acceptacionem predictam uniret et conformaretc, instanter et seriose monuerunt et requisi- verunt) reverendissimi in Christo patres ac illustrissimi principes et domini domini Theo- dericus sancte Maguntine sedis et Theodericus sancte Coloniensis ecclesiarum archiepiscopi sacri Romani imperii per Germaniam et Italiam archicancellarii et principes electores necnon reverendi patres et domini domini Leonardus Pataviensis et Petrus Augustensis episcopi 25 oratores serenissimi regis Romanorum nomine et ex parte imperialis majestatis in presencia Johannis abbatis beate Marie Scotorum virginis in Wena ordinis sancti Benedicti, Georgii prepositi beate Marie virginis in Nuenburg sancti Augustini monasteriorum ordinum canoni- corum regularium, Georgii Ficheling militis, Joannis de Eich utriusque juris doctoris, Theo- derici Ebbracht canonici Aschaffenburgensis collegarum prefatorum imperialis majestatis 30 ambasiatorum et oratorum, necnon venerabilium et egregiorum dominorum Andree de Lapide, Rucgeri de Lucemburgo in sacra pagina majoris et Hugonis Dorre utriusque juris doctoris sancti Germani extra muros Spirensium ecclesiarum canonicorum, Joannis de Helmstadt advocati in Lububurgod, Frederici de Dudelndorff utriusque juris doctoris et Joannis de Franckfordia in jure canonico licenciati scolastici sancti Castoris Confluentini prefati 35 reverendissimi patris domini Rabani archiepiscopi Treverensis secretarii venerabiliumque dominorum Gasparis de Schonenberg decani Misnensis, Ottonis de Lapide canonici Worma- ciensis decretorum doctoris ac spectabilis et strennui viri Witekinde de Loe militis illustrium principum dominorum Ludovici comitis Palatini Reni Bavarie ducis archidapiferi et Frederici Saxonie ducis archimarscalli sacri Romani imperii principum electorum oratorum et am- 40 basiatorum infrascriptam 4 promissionem audiencium et intelligentium et ine illam nomine dominorum principum electorum, quorum oratores et procuratores fuerant, consenciencium et illam similiter faciencium necnon inf Henrici Leoburg sancti Petri Helgestadensis Ma- guntini diocesis prepositi decretorum doctoris presencia bona fide et per dignitates eorum principatuum promiserunt in casum et eventum, in quem seu quos concilium Basiliense 45 5 a) in Vorl. geht vorher ac. b) un. et conf. ergänzt nach Z. 21. c) Vorl. confirmaret. d) zu em. Luxemburgo? e) Vorl. wiederholt in. f) ergänzt. 1 Die Annahmeerklärung in der in unsere nr. 53 inserierten Form. 2 Die Annahmeerklärungin der jüngeren Form, nr.56. 3 Vom 20. März 1438 RTA. 13 nr. 144. 4 Vgl. Z. 45 ff. 50
Strana 109
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 55-56. 109 pendentibus tractatibus predictis contra sanctissimum dominum nostrum via suspensionis cum suis dependenciis aliquod attemptare aut alium in papam eligere contingeret, quod extunc hujusmodi attemptatis vel electionibus non adherere neque assistere, sed pocius contra ipsa attemptata et ipsum electum esse vellent et laborare. 1439 März 26 5 56. Notariatsinstrument über die Annahme angeführter Dekrete des Baseler Konzils durch gen. Gesandte K. Albrechts, die Ebff. Dietrich von Mainz und Dietrich von Köln, gen. Vertreter der Ebff. Raban von Trier, Johann von Salzburg und Günther von Magdeburg, sowie über die nachträgliche Annahme durch Bf. Johann von Lübeck als Gesandten K. Albrechts und 1439 März 26 u. 28 Mainz. des Ebf. Balduin von Bremen. 1139 März 26 u. 28 15 20 25 40 W aus Wien H. H. St.-A. Urkunden (Kurerzkanzler-A.) or. mb. lit. pat. mit eigenhändigen Unterschriften und Zeichen der drei Notare. Vermerk unten Item decreta plumbata reperiun- tur aput capitulum Maguntinum; ponantur in ladulam MO in Asschaffenburg. coll. ebenda (Salzburg) or. mb. lit. pat. mit eigenhändigen Unterschriften und Zeichen der drei Notare. Vermerk rückseitig Annotacio decretorum concilii Basiliensis receptorum pro nacione Germanica et Romanorum rege coram notariis etc. Ferner in Eichstätt Staats-B. ms. 379 fol. 367a-369b cop. ch.; Notar: Hermann Gutenbeck. — Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 1a-4a cop. ch. Notar: Johannes Olmuczer clericus Nuen- burgensis dyoceseos imperiali auctoritate notarius; Eberhardus de Westfalia notarius publicus, Heinricus Broil de Lynß notarius publicus, Johannes Wagener clericus Ra- tisponensis dyoceseos notarius et presbiter; Johann von Rumenfelß de Vorchem; Her- mannus Butenwag; Johannes Bracht. — Melk Stifts-B. cod. ms. 955 (R 34) fol. 284a-287b cop. ch. Notar: Johannes Bracht. — Paris Arch. nat. K 1711 (fol. 479a-480a) cop. ch. Nur die Cedula der Akzeptation (von S. 110 Z. 36 bis S. 113 Z. 3). Notar: Johannes Bracht. — Pommersfelden Schönborn. B. cod. ms. nr. 2726 fol. 148b-150b. Notare: Johannes Olmuczer, Johannes Rumesfelt de Forcheym, Eberhardus von Schall de Westfalia notarius Coloniensis dioceseos, Heinricus Breyl de Lynße notarius Treverensis dioceseos, Hermannus Butenwig, Johannes Bracht, Johannes Wagener. — Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 381, II fol. 200b-201a cop. ch., nur die Cedula der Akzeptation (S. 110 Z. 36 bis S. I13 Z. 3). — Ebenda cod. Pal. 595 fol. 251a 252a cop. ch., nur die Cedula der Akzeptation (S. 110 Z. 36 bis S. 113 Z. 3); fol. 251a links oben von gleicher Hand Anno etc. 1439 die jovis 26 mensis marcii. — Ebenda fol. 266a-267b cop. ch., deutet die Cedula der Akzeptation mit den Anfangsworten oratores bis acceptamus (S. 110 Z. 36) nur an und verweist auf die oben Z. 28 ff. erwähnte Abschrift. Notare: Johannes Rumelfels de Vorcheym und Hermannus Butenborne. — Ebd. Bibl. Valicell. B 19 fol. 10a-14 cop. mb. Notare: Eberhard Schoyll de Besalia und Jo- hannes de Melenheim. — Wien Nat.-B. cod. ms. 5104 fol. 163a b cop. ch.; die beiden Teile des Instruments brechen mit den Worten testibus etc. ab. — Ebenda fol. 163b-164a cop. ch., nur die Cedula der Akzeptation (S. 110 Z. 36 bis Z. 113 Z. 3). — Ebenda cod. ms. 4954 fol. 193a-198a cop. ch.— Ebenda cod. ms. 5080 fol. 448a b cop. ch., nur die Cedula der Akzep- tation (S. 110 Z. 36 bis S. 113 Z. 3). Notare: Johannes Ruvelfelt, Hermannus Wuterweg; Henricus Breyl de Lyns, Johannes Ulmucz, Eberhardus von Scholl de Vesalia. — Wit- tingau Schwarzenberg. A. Urk. nr. 439 cop. ch. Gedruckt: (Horix) I, 21-61 (Konzilsdekrete in Anmerkungen); Würdtwein 7, 330-343 e char- tario ecclesie collegiate Marie ad gradus Maguntine (Dekrete anschließend S. 343-395; Koch, Sanctio Pragmatica Germanorum p. 93-104 (nach W); Dalham, Concilia Salis- burgensia 211-214 nach V; Mon. Conc. 3, 243 (Auszug); Werminghoff, Nationalkirchliche Bestrebungen S. 162-168 (nur die Cedula). V 10 45 In nomine domini amen. anno a nativitate ejusdem millesimo quadringentesimo trice- simo nono indictione secunda die vero jovis vicesima sexta mensis marcii hora vesperorum 1439 März 26 vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii divina pro- 1 Uber die Bekanntmachung der Annahme an die nicht-deutschen Teilnehmer des Kongresses vgl. Se- govias Erzählung. Ejusmodi acceptacionem factam fuisse die ipso notificatum extitit oratoribus concilii, quamvis usque in finem diete copiam habere non 55 potuerint. utrum autem oratoribus Francie inno- 50 tuerit, non dicitur; sed Turonensis archiepiscopus in proposicionibus suis [vgl. nr. 74 art. 5 b] men- cionem sepe fecit, quasi fieri deberet, et propterea annui debere principum requisicioni. (Mon. Conc. 3, 244.)
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 55-56. 109 pendentibus tractatibus predictis contra sanctissimum dominum nostrum via suspensionis cum suis dependenciis aliquod attemptare aut alium in papam eligere contingeret, quod extunc hujusmodi attemptatis vel electionibus non adherere neque assistere, sed pocius contra ipsa attemptata et ipsum electum esse vellent et laborare. 1439 März 26 5 56. Notariatsinstrument über die Annahme angeführter Dekrete des Baseler Konzils durch gen. Gesandte K. Albrechts, die Ebff. Dietrich von Mainz und Dietrich von Köln, gen. Vertreter der Ebff. Raban von Trier, Johann von Salzburg und Günther von Magdeburg, sowie über die nachträgliche Annahme durch Bf. Johann von Lübeck als Gesandten K. Albrechts und 1439 März 26 u. 28 Mainz. des Ebf. Balduin von Bremen. 1139 März 26 u. 28 15 20 25 40 W aus Wien H. H. St.-A. Urkunden (Kurerzkanzler-A.) or. mb. lit. pat. mit eigenhändigen Unterschriften und Zeichen der drei Notare. Vermerk unten Item decreta plumbata reperiun- tur aput capitulum Maguntinum; ponantur in ladulam MO in Asschaffenburg. coll. ebenda (Salzburg) or. mb. lit. pat. mit eigenhändigen Unterschriften und Zeichen der drei Notare. Vermerk rückseitig Annotacio decretorum concilii Basiliensis receptorum pro nacione Germanica et Romanorum rege coram notariis etc. Ferner in Eichstätt Staats-B. ms. 379 fol. 367a-369b cop. ch.; Notar: Hermann Gutenbeck. — Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 1a-4a cop. ch. Notar: Johannes Olmuczer clericus Nuen- burgensis dyoceseos imperiali auctoritate notarius; Eberhardus de Westfalia notarius publicus, Heinricus Broil de Lynß notarius publicus, Johannes Wagener clericus Ra- tisponensis dyoceseos notarius et presbiter; Johann von Rumenfelß de Vorchem; Her- mannus Butenwag; Johannes Bracht. — Melk Stifts-B. cod. ms. 955 (R 34) fol. 284a-287b cop. ch. Notar: Johannes Bracht. — Paris Arch. nat. K 1711 (fol. 479a-480a) cop. ch. Nur die Cedula der Akzeptation (von S. 110 Z. 36 bis S. 113 Z. 3). Notar: Johannes Bracht. — Pommersfelden Schönborn. B. cod. ms. nr. 2726 fol. 148b-150b. Notare: Johannes Olmuczer, Johannes Rumesfelt de Forcheym, Eberhardus von Schall de Westfalia notarius Coloniensis dioceseos, Heinricus Breyl de Lynße notarius Treverensis dioceseos, Hermannus Butenwig, Johannes Bracht, Johannes Wagener. — Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 381, II fol. 200b-201a cop. ch., nur die Cedula der Akzeptation (S. 110 Z. 36 bis S. I13 Z. 3). — Ebenda cod. Pal. 595 fol. 251a 252a cop. ch., nur die Cedula der Akzeptation (S. 110 Z. 36 bis S. 113 Z. 3); fol. 251a links oben von gleicher Hand Anno etc. 1439 die jovis 26 mensis marcii. — Ebenda fol. 266a-267b cop. ch., deutet die Cedula der Akzeptation mit den Anfangsworten oratores bis acceptamus (S. 110 Z. 36) nur an und verweist auf die oben Z. 28 ff. erwähnte Abschrift. Notare: Johannes Rumelfels de Vorcheym und Hermannus Butenborne. — Ebd. Bibl. Valicell. B 19 fol. 10a-14 cop. mb. Notare: Eberhard Schoyll de Besalia und Jo- hannes de Melenheim. — Wien Nat.-B. cod. ms. 5104 fol. 163a b cop. ch.; die beiden Teile des Instruments brechen mit den Worten testibus etc. ab. — Ebenda fol. 163b-164a cop. ch., nur die Cedula der Akzeptation (S. 110 Z. 36 bis Z. 113 Z. 3). — Ebenda cod. ms. 4954 fol. 193a-198a cop. ch.— Ebenda cod. ms. 5080 fol. 448a b cop. ch., nur die Cedula der Akzep- tation (S. 110 Z. 36 bis S. 113 Z. 3). Notare: Johannes Ruvelfelt, Hermannus Wuterweg; Henricus Breyl de Lyns, Johannes Ulmucz, Eberhardus von Scholl de Vesalia. — Wit- tingau Schwarzenberg. A. Urk. nr. 439 cop. ch. Gedruckt: (Horix) I, 21-61 (Konzilsdekrete in Anmerkungen); Würdtwein 7, 330-343 e char- tario ecclesie collegiate Marie ad gradus Maguntine (Dekrete anschließend S. 343-395; Koch, Sanctio Pragmatica Germanorum p. 93-104 (nach W); Dalham, Concilia Salis- burgensia 211-214 nach V; Mon. Conc. 3, 243 (Auszug); Werminghoff, Nationalkirchliche Bestrebungen S. 162-168 (nur die Cedula). V 10 45 In nomine domini amen. anno a nativitate ejusdem millesimo quadringentesimo trice- simo nono indictione secunda die vero jovis vicesima sexta mensis marcii hora vesperorum 1439 März 26 vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii divina pro- 1 Uber die Bekanntmachung der Annahme an die nicht-deutschen Teilnehmer des Kongresses vgl. Se- govias Erzählung. Ejusmodi acceptacionem factam fuisse die ipso notificatum extitit oratoribus concilii, quamvis usque in finem diete copiam habere non 55 potuerint. utrum autem oratoribus Francie inno- 50 tuerit, non dicitur; sed Turonensis archiepiscopus in proposicionibus suis [vgl. nr. 74 art. 5 b] men- cionem sepe fecit, quasi fieri deberet, et propterea annui debere principum requisicioni. (Mon. Conc. 3, 244.)
Strana 110
110 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 videncia pape quarti anno nono in nostrum notariorum publicorum et testium infrascriptorum März 26 u. 2s ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constituti reverendissimi in Christo patres necnon venerabiles et circumspecti viri domini domini Leonardus Pataviensis et Petrus Augustensis episcopi, Johannes abbas beate Marie Scotorum in Wyenna a sancti Benedicti, Georgius prepositus beate Marie virginis in Nuwenburg b sancti Augustini monaste- riorum ordinum canonicorum regularium Pataviensis dioceseos, Georgius Fischlin miles et Johannes de Eych utriusque juris doctores et Theodericus Ebbracht canonicus Aschaffen- burgensise gloriosissimi et invictissimi principis et domini nostri domini Alberti Romanorum regis semper augusti ac Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis et ducis Austrie Lucem- burge etc. ambasiatores et oratores, reverendissimi in Christo patres et illustrissimi principes et domini domini Theodericus sancte Maguntinensis sedis et Theodericus sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopi sacri Romani imperii per Germaniam et Italiam archicancellarii et prin- cipes electores, necnon venerabiles et egregii domini Andreas de Lapide, Rudigerus d de Lucem- burgo in sacra pagina majoris, et Hugo Dorre utriusque juris doctores sancti Germani extra muros Spirensium ecclesiarum canonici reverendissimi in Christo patris illustrissimique 15 principis et domini domini Rabani sancte Treverensis ecclesie archiepiscopi dicti imperii per Galliam et regnum Arelatense archicancellarii et principis electorisl, venerandi domini Caspar de Schonemberg decanus Misnensis, Otto de Lapide canonicus Wormaciensis decretorum doctores, et spectabilise ac egregius Wedekindus de Lo miles illustrissimorum principum et dominorum dominorum Ludwici comitis palatini Reni Bavarie ducis archidapiferif et Fre- 20 derici Saxonie ducis archimarschalli etc. sacri imperii principum electorum, Johannes Duster licenciatus in decretis reverendissimi in Christo patris et domini domini Johannis Salczeburgen- sis sancte sedis apostolice legati, et Heinricus Docke sacre theologie professor reverendissimi in Christo patris et domini domini Guntheri Magdeburgensis archiepiscoporum ambasiatores oratores et procuratores, asserentes se et quemlibet ipsorum ad infrascripta habere specialiter 25 in mandatis, quandam papiri cedulam capitulorum circa acceptacionem decretorum sacrosancti generalis Basiliensis jam stantis concilii universalem ecclesiam representantis ipsis per reveren- dissimum ac reverendos in Christo patres et dominos dominos Ludwicum patriarcham Aquile- giensem Georgium Vicensem et Johannem Argensem episcopos ceterosque alios venerandos doctores et magistros dicti sacri Basiliensis concilii oratores sub ejusdem sacri concilii bulla so plumbea impendente in hoc loco dicti concilii parte pridem (ut asseruerunt) publice et solemp- niter exhibitas oblata et presentata2 per certos suos ad hoc deputatos conceptam et in medium productam per prefatum dominum Theodericum Ebbracht aule Romane regie prothonotarium de verbo ad verbum publice legi mandarunt et fecerunt. cujus quidem cedule lecte tenor se- quitur in hunc modum: Nos oratores Romani regish principes electores hic presentes aliorumque electorum sacri imperii et Almaniei metropolitanorum absencium oratores decreta3 sacri Basiliensis conciili acceptamus cum omni honore reverencia et devocione qua decet salvis tamen in quibusdam ex eis decla- racionibus modificacionibus ac limitacionibus nostre Germanice nacioni ac cuilibet nostrum singulariter 5 10 35 a) V Wienna. b) V Nu wenburg. c) V Aschaffemburgensis. d) V Rutgerus. e) V strennuus statt spect. 40 ac egr. f) V dapiferi. g) man erwartet exhibitorum oblatorum et presentatorum. h) WV regii. (Melk: regis; Pommersfelden: regni.) i) V Alamanie. 1 Gleichwohl scheint Ebf. Raban von Trier in Mainz anwesend gewesen zu sein. Denn am 27. März verwendet er sich von Mainz aus brieflich bei Rat und Bürgerschaft von Basel für Jost Wartenberg, der wegen eines Frevels gegen Hansen Spitz für 10 Jahre aus der Stadt verbannt worden war; dat. Fr. n. judica 1439 Mainz (Basel St.-A. L 110 D nr. 1 or. ch. lit. cl. c. sig.). Schreiben in gleicher Sache von K. Albrecht aus Breslau vom 7. Februar, des Erzbischofs von Köln aus Mainz vom 24. März, der Bischöfe Leonhard von Passau, Johannes von Lübeck und Peter von Augs- burg gemeinsam aus Mainz vom 27. März, des Bi- schofs Peter von Augsburg aus Mainz vom 28. März, 45 des Bischofs von Straßburg aus Zabern vom 20. April. (Basel St.-A. L 111 nr. 54, L 113 E nr. 2, L 134 P nr. 1, L 134 A nrr. 1 und 2, das erste or. ch. lit. pat. c. sig. subtus impr., die anderen orr. ch. litt. cl. c. sigg.) 2 Vgl. S. 143 Z. 17. 3 Wörtlich übereinstimmend mit nr. 54 Vorl. W. 50
110 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 videncia pape quarti anno nono in nostrum notariorum publicorum et testium infrascriptorum März 26 u. 2s ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constituti reverendissimi in Christo patres necnon venerabiles et circumspecti viri domini domini Leonardus Pataviensis et Petrus Augustensis episcopi, Johannes abbas beate Marie Scotorum in Wyenna a sancti Benedicti, Georgius prepositus beate Marie virginis in Nuwenburg b sancti Augustini monaste- riorum ordinum canonicorum regularium Pataviensis dioceseos, Georgius Fischlin miles et Johannes de Eych utriusque juris doctores et Theodericus Ebbracht canonicus Aschaffen- burgensise gloriosissimi et invictissimi principis et domini nostri domini Alberti Romanorum regis semper augusti ac Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis et ducis Austrie Lucem- burge etc. ambasiatores et oratores, reverendissimi in Christo patres et illustrissimi principes et domini domini Theodericus sancte Maguntinensis sedis et Theodericus sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopi sacri Romani imperii per Germaniam et Italiam archicancellarii et prin- cipes electores, necnon venerabiles et egregii domini Andreas de Lapide, Rudigerus d de Lucem- burgo in sacra pagina majoris, et Hugo Dorre utriusque juris doctores sancti Germani extra muros Spirensium ecclesiarum canonici reverendissimi in Christo patris illustrissimique 15 principis et domini domini Rabani sancte Treverensis ecclesie archiepiscopi dicti imperii per Galliam et regnum Arelatense archicancellarii et principis electorisl, venerandi domini Caspar de Schonemberg decanus Misnensis, Otto de Lapide canonicus Wormaciensis decretorum doctores, et spectabilise ac egregius Wedekindus de Lo miles illustrissimorum principum et dominorum dominorum Ludwici comitis palatini Reni Bavarie ducis archidapiferif et Fre- 20 derici Saxonie ducis archimarschalli etc. sacri imperii principum electorum, Johannes Duster licenciatus in decretis reverendissimi in Christo patris et domini domini Johannis Salczeburgen- sis sancte sedis apostolice legati, et Heinricus Docke sacre theologie professor reverendissimi in Christo patris et domini domini Guntheri Magdeburgensis archiepiscoporum ambasiatores oratores et procuratores, asserentes se et quemlibet ipsorum ad infrascripta habere specialiter 25 in mandatis, quandam papiri cedulam capitulorum circa acceptacionem decretorum sacrosancti generalis Basiliensis jam stantis concilii universalem ecclesiam representantis ipsis per reveren- dissimum ac reverendos in Christo patres et dominos dominos Ludwicum patriarcham Aquile- giensem Georgium Vicensem et Johannem Argensem episcopos ceterosque alios venerandos doctores et magistros dicti sacri Basiliensis concilii oratores sub ejusdem sacri concilii bulla so plumbea impendente in hoc loco dicti concilii parte pridem (ut asseruerunt) publice et solemp- niter exhibitas oblata et presentata2 per certos suos ad hoc deputatos conceptam et in medium productam per prefatum dominum Theodericum Ebbracht aule Romane regie prothonotarium de verbo ad verbum publice legi mandarunt et fecerunt. cujus quidem cedule lecte tenor se- quitur in hunc modum: Nos oratores Romani regish principes electores hic presentes aliorumque electorum sacri imperii et Almaniei metropolitanorum absencium oratores decreta3 sacri Basiliensis conciili acceptamus cum omni honore reverencia et devocione qua decet salvis tamen in quibusdam ex eis decla- racionibus modificacionibus ac limitacionibus nostre Germanice nacioni ac cuilibet nostrum singulariter 5 10 35 a) V Wienna. b) V Nu wenburg. c) V Aschaffemburgensis. d) V Rutgerus. e) V strennuus statt spect. 40 ac egr. f) V dapiferi. g) man erwartet exhibitorum oblatorum et presentatorum. h) WV regii. (Melk: regis; Pommersfelden: regni.) i) V Alamanie. 1 Gleichwohl scheint Ebf. Raban von Trier in Mainz anwesend gewesen zu sein. Denn am 27. März verwendet er sich von Mainz aus brieflich bei Rat und Bürgerschaft von Basel für Jost Wartenberg, der wegen eines Frevels gegen Hansen Spitz für 10 Jahre aus der Stadt verbannt worden war; dat. Fr. n. judica 1439 Mainz (Basel St.-A. L 110 D nr. 1 or. ch. lit. cl. c. sig.). Schreiben in gleicher Sache von K. Albrecht aus Breslau vom 7. Februar, des Erzbischofs von Köln aus Mainz vom 24. März, der Bischöfe Leonhard von Passau, Johannes von Lübeck und Peter von Augs- burg gemeinsam aus Mainz vom 27. März, des Bi- schofs Peter von Augsburg aus Mainz vom 28. März, 45 des Bischofs von Straßburg aus Zabern vom 20. April. (Basel St.-A. L 111 nr. 54, L 113 E nr. 2, L 134 P nr. 1, L 134 A nrr. 1 und 2, das erste or. ch. lit. pat. c. sig. subtus impr., die anderen orr. ch. litt. cl. c. sigg.) 2 Vgl. S. 143 Z. 17. 3 Wörtlich übereinstimmend mit nr. 54 Vorl. W. 50
Strana 111
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 56. 111 in suis provinciis dyocesibus seu territoriis congruentibus et accommodis factis et fiendis suis loco et tempore oportunis exprimendis ac per sacrum concilium decretandis. decretum tamen suspensionis1 sanc- tissimi domini nostri pape et aliorum, que illam suspensionem concernunt vel quomodolibet respiciunt, pro presenti non acceptamus; sed et circa illud et alia certa dicti sacri concilii decreta stare volumus in prioribus nostris et nacionis nostre Germanice protestacionibus 2 pridem factis nec ab illis recedere, donec aliter duxerimus deliberandum; de quo solempniter protestamur. [I] Et primo decretum3 per sacrum Constanciense concilium factum et per sacrum Basiliense concilium renovatum de auctoritate et potestate sacrorum generalium conciliorum temporibusque et modis eadem convocandi et celebrandi, quod est prime sessionis et incipit: 10 Frequens generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est etc. [2] Item decretum 4 de electionibus duodecime sessionis, quod incipit: Sicut in constru- enda domo precipua est architectoris cura etc. sed quia lex sic clare condi non potest, quin aliquam possit recipere dubitacionem, petimus, quatenus sacrum concilium declarare dignetur, quod elecciones pontificum ac abbatum fiant servata forma in hoc decreto tradita quodque in 15 ceteris inferioribus dignitatibus electivis quibuscumque sufficiat modus et forma juramenti in eodem decreto expressi. ceterum statuere dignetur sacrum concilium, quod promo- vendus per papam secundum quandam clausulam“ hujus decreti, que incipit: Nisi ex magna etc., remittatur consecrandus aut benedicendus suum ad superiorem inmediatum, nisi forsan talis promovendus fuerit presens in Romana curia, quo casu nichilominus remittatur, ut hujus- 20 modi suo inmediato superiori prestet debitum juramentum; quodque eciam confirmacio eleccionum fiat per inmediatum superiorem, ad quem spectat jus confirmandi, et, si ipse sine causa racionabili confirmare distulerit seu recusaverit, mediatus superior desuper a adiri poterit. insuper quod, eciamsi contingat provisionem per sacrum concilium do- mino pape non fieri, nichilominus elecciones secundum formam hujus decreti7 et supra- 25 declaratam valeant fieri et robur obtineant neque propterea, quod sibi per sacrum concilium provisum non fuerit, quovismodo valeant impediri. [3] Item decretums decime quinte sessionis de conciliis synodalibus et provincialibus observandis, quod incipit : Pridem hec sancta synodus quoddam etc. [4] Item decretum ? decime none sessionis de Judeis et Neophitis, quod incipit : Salvatoris 3o nostri Jhesu Christi sequens vestigia etc. 10 quorum primum disponit [5] Item omnia saluberrima decreta vicesime sessionis 10 secundumb de de publicis concubinariis et incipit: Quicumque clericus cujuscumque etc. modo communicandi hiis, qui dicuntur excommunicati suspensi vel interdicti et incipit: Ad vitanda scandala etc. tercium de modo et forma ponendi interdictum in loco et divina quartum de modo appellandi vel 35 resumendi; quod incipit: Quoniam ex indiscreto etc. non appellandi ante sentenciam etc.; et incipit: Ut lites cicius terminentur. [6] Similiter omnia decreta vicesime prime sessionis 11. quorum primum tollit annatas. circa hoc tamen dignetur sacrum concilium declarare, quod non intendit per hoc decretum prohibere, quin licite exigatur et solvatur, si quid tempore recepcionis beneficiati solitum sit 40 solvi fabrice vel pro ornamentis ecclesie vel simili casu ad usum tamen divini cultus et non ad secundum decretum vicesime prime privatum commodum personarum convertendum. a) om. V. b) in WY secundum - scandala etc. zweiter Teil von 14], also nach vestigia ete (Z. 30). c) V et. 1439 März 26 u. 28 1 Vom 24. Januar 1438, vgl. Mansi 29, 165-169; Mon. Conc. 3, 25-30; Hefele 7, 662. 2 RTA. 13 nrr. 130, 290 und S. 683. 3 Vom 9. Oktober 1417, vgl. Mansi 27, 1159; Hefele 7, 321; erneuert am I4. Dezember 1431, vgl. Mansi 29, 5 und 6; Mon. Conc. 2, 49 und 50; Hefele 7, 446. 4 Vom 13. Juli 1433, vgl. Mansi 29, 61-64; Mon. 50 Conc. 2, 402-405; Hefele 7, 538-539. 5 Vgl. Mansi 29, 62; Mon. Conc. 2, 403. n Vgl. Mansi 29, 62; Mon. Conc. 2, 403. 45 7Vgl. Anm. 4. 8 Vom 26. November 1433, vgl. Mansi 29, 74-77; Mon. Conc. 2, 525-528; Hefele 7, 557-559. 3 Vom 7. September 1434, vgl. Mansi 29, 98 f.; Mon. Conc. 2, 757 f.; Hefele 7, 589. 10 Vom 22. Januar 1435, vgl. Mansi 29, 101-103; Mon. Conc. 2, 773-775; Hefele 7, 593-595. 11 Vom 9. Juni 1435, vgl. Mansi 29, 104-108; Mon. Conc. 2, 801-805; Hefele 7, 596-598.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 56. 111 in suis provinciis dyocesibus seu territoriis congruentibus et accommodis factis et fiendis suis loco et tempore oportunis exprimendis ac per sacrum concilium decretandis. decretum tamen suspensionis1 sanc- tissimi domini nostri pape et aliorum, que illam suspensionem concernunt vel quomodolibet respiciunt, pro presenti non acceptamus; sed et circa illud et alia certa dicti sacri concilii decreta stare volumus in prioribus nostris et nacionis nostre Germanice protestacionibus 2 pridem factis nec ab illis recedere, donec aliter duxerimus deliberandum; de quo solempniter protestamur. [I] Et primo decretum3 per sacrum Constanciense concilium factum et per sacrum Basiliense concilium renovatum de auctoritate et potestate sacrorum generalium conciliorum temporibusque et modis eadem convocandi et celebrandi, quod est prime sessionis et incipit: 10 Frequens generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est etc. [2] Item decretum 4 de electionibus duodecime sessionis, quod incipit: Sicut in constru- enda domo precipua est architectoris cura etc. sed quia lex sic clare condi non potest, quin aliquam possit recipere dubitacionem, petimus, quatenus sacrum concilium declarare dignetur, quod elecciones pontificum ac abbatum fiant servata forma in hoc decreto tradita quodque in 15 ceteris inferioribus dignitatibus electivis quibuscumque sufficiat modus et forma juramenti in eodem decreto expressi. ceterum statuere dignetur sacrum concilium, quod promo- vendus per papam secundum quandam clausulam“ hujus decreti, que incipit: Nisi ex magna etc., remittatur consecrandus aut benedicendus suum ad superiorem inmediatum, nisi forsan talis promovendus fuerit presens in Romana curia, quo casu nichilominus remittatur, ut hujus- 20 modi suo inmediato superiori prestet debitum juramentum; quodque eciam confirmacio eleccionum fiat per inmediatum superiorem, ad quem spectat jus confirmandi, et, si ipse sine causa racionabili confirmare distulerit seu recusaverit, mediatus superior desuper a adiri poterit. insuper quod, eciamsi contingat provisionem per sacrum concilium do- mino pape non fieri, nichilominus elecciones secundum formam hujus decreti7 et supra- 25 declaratam valeant fieri et robur obtineant neque propterea, quod sibi per sacrum concilium provisum non fuerit, quovismodo valeant impediri. [3] Item decretums decime quinte sessionis de conciliis synodalibus et provincialibus observandis, quod incipit : Pridem hec sancta synodus quoddam etc. [4] Item decretum ? decime none sessionis de Judeis et Neophitis, quod incipit : Salvatoris 3o nostri Jhesu Christi sequens vestigia etc. 10 quorum primum disponit [5] Item omnia saluberrima decreta vicesime sessionis 10 secundumb de de publicis concubinariis et incipit: Quicumque clericus cujuscumque etc. modo communicandi hiis, qui dicuntur excommunicati suspensi vel interdicti et incipit: Ad vitanda scandala etc. tercium de modo et forma ponendi interdictum in loco et divina quartum de modo appellandi vel 35 resumendi; quod incipit: Quoniam ex indiscreto etc. non appellandi ante sentenciam etc.; et incipit: Ut lites cicius terminentur. [6] Similiter omnia decreta vicesime prime sessionis 11. quorum primum tollit annatas. circa hoc tamen dignetur sacrum concilium declarare, quod non intendit per hoc decretum prohibere, quin licite exigatur et solvatur, si quid tempore recepcionis beneficiati solitum sit 40 solvi fabrice vel pro ornamentis ecclesie vel simili casu ad usum tamen divini cultus et non ad secundum decretum vicesime prime privatum commodum personarum convertendum. a) om. V. b) in WY secundum - scandala etc. zweiter Teil von 14], also nach vestigia ete (Z. 30). c) V et. 1439 März 26 u. 28 1 Vom 24. Januar 1438, vgl. Mansi 29, 165-169; Mon. Conc. 3, 25-30; Hefele 7, 662. 2 RTA. 13 nrr. 130, 290 und S. 683. 3 Vom 9. Oktober 1417, vgl. Mansi 27, 1159; Hefele 7, 321; erneuert am I4. Dezember 1431, vgl. Mansi 29, 5 und 6; Mon. Conc. 2, 49 und 50; Hefele 7, 446. 4 Vom 13. Juli 1433, vgl. Mansi 29, 61-64; Mon. 50 Conc. 2, 402-405; Hefele 7, 538-539. 5 Vgl. Mansi 29, 62; Mon. Conc. 2, 403. n Vgl. Mansi 29, 62; Mon. Conc. 2, 403. 45 7Vgl. Anm. 4. 8 Vom 26. November 1433, vgl. Mansi 29, 74-77; Mon. Conc. 2, 525-528; Hefele 7, 557-559. 3 Vom 7. September 1434, vgl. Mansi 29, 98 f.; Mon. Conc. 2, 757 f.; Hefele 7, 589. 10 Vom 22. Januar 1435, vgl. Mansi 29, 101-103; Mon. Conc. 2, 773-775; Hefele 7, 593-595. 11 Vom 9. Juni 1435, vgl. Mansi 29, 104-108; Mon. Conc. 2, 801-805; Hefele 7, 596-598.
Strana 112
112 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 sessionis disponit de pacificis possessoribus non molestandis et incipit: Quicumque non vio- Mürz 26 tercium docet, quomodo divinum officium sit in ecclesia celebrandum, et incipit: lentus. u. 28 quartum ostendit, quo tempore debet quisque a esse in choro Si quis principem seculi. quintum, qualiter extra chorum hore canonice sunt et incipit: Qui in matutinis etc. sextum de hiis, qui tempore divinorum dicende; et incipit: Quoscumque eciam etc. septimum, quod tabula pen- vagantur per ecclesiam; et incipit: Quicumque in ecclesia. octavum, quod in missa deat in choro; et incipit: Ut cuncta in domo dei ordinata etc. compleatur ,credo“ et quod non basse legatur missa; et incipit: Abusum aliquarum ecclesiarum. nonum de pingnorantibus cultum divinum; et incipit : Abusum eciam illum cultui divino etc. decimum de capitulis tempore misse non tenendis ; et incipit : Prohibet hec sancta synodus. undecimum de spectaculis in ecclesia non faciendis; et incipit: Turpem eciam illum etc. [7] Similiter decretum1 de numero et qualitate cardinalium, de quo in vicesima tercia sessione; et incipit : Cum summo pontifici. item decretum1 ejusdem vicesime tercie sessio- nis de eleccione cassanda, ex qua turbari posset ecclesia; et incipit: Licet dudum hec sancta synodus. item decretuml ejusdem sessionis, per quod reservaciones tolluntur; et incipit: Et quia multiplices. circa hoc tamen dignetur sacrum concilium jus commune renovare, quod papa hujusmodi beneficia in dicto decreto sibi reservata conferat infra spacium unius mensis, alioquin ordinarii conferre valeant, quodque provisi a papa infra quatuor menses ordinariis suam provisionem sub pena ammissionis juris insinuare debeant. item decretum 1 ejusdem sessionis tollens Clementinam: litteris de probatione 2; et incipit : Licet in apostolicis. [8] Insuper decretum3 tricesime sessionis de communione sacramenti eukaristie; et incipit: Ut lucidius videatur pro declaracione etc. [9] Item decretum4 de collacionibus beneficiorum in tricesima prima sessione; et incipit: Placuit divine pietati, cum aliis decretis5 de qualificacionibus et ordine promovendorum loquentibus. supplicatur tamen sacro concilio, ut declarare dignetur, quod vigore horum 25 decretorum non intendit tollere6 inferioribus ordinariis tempus Lateranensis concilii quodque ante ipsius lapsum non habeat locum prevencio. ceterum quod in nacione nostra in graciis, quas dominus papa adhuc facere habet, preferatur Theutonicus non - Theutonico in ecclesia similiter ultimum decretum " tricesime prime sessionis Theutonicali presertim parrochiali. disponens de causis et de appellacionibus etc., quod incipit: Ecclesiastice solicitudinis stu- 30. dium etc. Ceterum decreta, que simpliciter sunt acceptanda, simpliciter acceptamus; alia cum suis modificacionibus et declaracionibus sub spe, quod per sacrum concilium approbentur et decretentur, acceptamus sic modificata et declarata. verum quia sunt nonnulla in quibusdam nostre Germanice nacionis ecclesiis statuta et consuetudines abusus et diversa alia incommoda non ex caritate, sed ambicione avaricia et cupiditate, omnium malorum radicibus, introducta, que per decreta sacri Basiliensis concilii nondum sunt reformata — inter alia videlicet quod gravantur nostre nacionis fideles in quarto consanguinitatis vel affinitatis gradu conjuncti matrimonium contrahere volentes, dum ad hoc dispensandum, ubi leviter dispensatur, sedem apostolicam consulere sunt astricti; multa denique exhorbitancia per exemptos commissa trans- eunt inpunita in grave scandalum multorum, eo quod contra dispensacionem capitulis volentes de privilegiis libro sexto, per sedem apostolicam cottidie privilegia eis conceduntur; 10 15 20 35 40 a) V quis. 1 Vom 25. März 1436, vgl. Mansi 29, 116-121; Mon. Conc. 2, 852-856; Hefele 7, 631-632. 2 C. un. in Clem. de probationibus 2, 7. 3 Vom 23. Dezember 1437; vgl. Mansi 29, 158-159; Mon. Conc. 2, 1112; Hefele 7, 657. 1 Vom 24. Januar 1438; vgl. Mansi 29, 161-165; Mon. Conc. 3, 21-25; Hefele 7, 662. 5 Vom 24. Januar 1438, vgl. Mansi 29, 163-165; Mon. Conc. 3, 24�25; Hefele 7, 662. 6 Caput 3 des Laterankonzils vom Jahre 1179; 45 Mansi 22, 234; Hefele 5, 633; Werminghoff, National- kirchl. Bestrebungen 167 Anm. 5. Vgl. Mansi 29, 159-160; Mon. Conc. 3, 20-21; Hefele 7, 661-662. c. I in VIto de privilegiis 5, 7. 50
112 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 sessionis disponit de pacificis possessoribus non molestandis et incipit: Quicumque non vio- Mürz 26 tercium docet, quomodo divinum officium sit in ecclesia celebrandum, et incipit: lentus. u. 28 quartum ostendit, quo tempore debet quisque a esse in choro Si quis principem seculi. quintum, qualiter extra chorum hore canonice sunt et incipit: Qui in matutinis etc. sextum de hiis, qui tempore divinorum dicende; et incipit: Quoscumque eciam etc. septimum, quod tabula pen- vagantur per ecclesiam; et incipit: Quicumque in ecclesia. octavum, quod in missa deat in choro; et incipit: Ut cuncta in domo dei ordinata etc. compleatur ,credo“ et quod non basse legatur missa; et incipit: Abusum aliquarum ecclesiarum. nonum de pingnorantibus cultum divinum; et incipit : Abusum eciam illum cultui divino etc. decimum de capitulis tempore misse non tenendis ; et incipit : Prohibet hec sancta synodus. undecimum de spectaculis in ecclesia non faciendis; et incipit: Turpem eciam illum etc. [7] Similiter decretum1 de numero et qualitate cardinalium, de quo in vicesima tercia sessione; et incipit : Cum summo pontifici. item decretum1 ejusdem vicesime tercie sessio- nis de eleccione cassanda, ex qua turbari posset ecclesia; et incipit: Licet dudum hec sancta synodus. item decretuml ejusdem sessionis, per quod reservaciones tolluntur; et incipit: Et quia multiplices. circa hoc tamen dignetur sacrum concilium jus commune renovare, quod papa hujusmodi beneficia in dicto decreto sibi reservata conferat infra spacium unius mensis, alioquin ordinarii conferre valeant, quodque provisi a papa infra quatuor menses ordinariis suam provisionem sub pena ammissionis juris insinuare debeant. item decretum 1 ejusdem sessionis tollens Clementinam: litteris de probatione 2; et incipit : Licet in apostolicis. [8] Insuper decretum3 tricesime sessionis de communione sacramenti eukaristie; et incipit: Ut lucidius videatur pro declaracione etc. [9] Item decretum4 de collacionibus beneficiorum in tricesima prima sessione; et incipit: Placuit divine pietati, cum aliis decretis5 de qualificacionibus et ordine promovendorum loquentibus. supplicatur tamen sacro concilio, ut declarare dignetur, quod vigore horum 25 decretorum non intendit tollere6 inferioribus ordinariis tempus Lateranensis concilii quodque ante ipsius lapsum non habeat locum prevencio. ceterum quod in nacione nostra in graciis, quas dominus papa adhuc facere habet, preferatur Theutonicus non - Theutonico in ecclesia similiter ultimum decretum " tricesime prime sessionis Theutonicali presertim parrochiali. disponens de causis et de appellacionibus etc., quod incipit: Ecclesiastice solicitudinis stu- 30. dium etc. Ceterum decreta, que simpliciter sunt acceptanda, simpliciter acceptamus; alia cum suis modificacionibus et declaracionibus sub spe, quod per sacrum concilium approbentur et decretentur, acceptamus sic modificata et declarata. verum quia sunt nonnulla in quibusdam nostre Germanice nacionis ecclesiis statuta et consuetudines abusus et diversa alia incommoda non ex caritate, sed ambicione avaricia et cupiditate, omnium malorum radicibus, introducta, que per decreta sacri Basiliensis concilii nondum sunt reformata — inter alia videlicet quod gravantur nostre nacionis fideles in quarto consanguinitatis vel affinitatis gradu conjuncti matrimonium contrahere volentes, dum ad hoc dispensandum, ubi leviter dispensatur, sedem apostolicam consulere sunt astricti; multa denique exhorbitancia per exemptos commissa trans- eunt inpunita in grave scandalum multorum, eo quod contra dispensacionem capitulis volentes de privilegiis libro sexto, per sedem apostolicam cottidie privilegia eis conceduntur; 10 15 20 35 40 a) V quis. 1 Vom 25. März 1436, vgl. Mansi 29, 116-121; Mon. Conc. 2, 852-856; Hefele 7, 631-632. 2 C. un. in Clem. de probationibus 2, 7. 3 Vom 23. Dezember 1437; vgl. Mansi 29, 158-159; Mon. Conc. 2, 1112; Hefele 7, 657. 1 Vom 24. Januar 1438; vgl. Mansi 29, 161-165; Mon. Conc. 3, 21-25; Hefele 7, 662. 5 Vom 24. Januar 1438, vgl. Mansi 29, 163-165; Mon. Conc. 3, 24�25; Hefele 7, 662. 6 Caput 3 des Laterankonzils vom Jahre 1179; 45 Mansi 22, 234; Hefele 5, 633; Werminghoff, National- kirchl. Bestrebungen 167 Anm. 5. Vgl. Mansi 29, 159-160; Mon. Conc. 3, 20-21; Hefele 7, 661-662. c. I in VIto de privilegiis 5, 7. 50
Strana 113
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 56. 113 März 26 conservatorie eciam per sedem apostolicam nimis multiplicantur et ad loca distancia contra 1439 u. 28 formam juris communis passim conceduntur; in curia Romana frequenter extraneis et advenis indignis ordines sacri conferuntur, — super quibus dignetur sacrum concilium providere. Quaquidam cedula sic, ut premittitur, per prefatum dominum Theodericum Ebbracht alta 5 et intelligibili voce publice lecta inclitissimi excellentissimi domini Romanorum regis oratores prefati nomine ipsius domini regis ac pro eo et tota Alamania cunctisque suis principibus et subditis ecclesiasticis et secularibus cujuscumque status gradus condicionis seu preeminencie fuerint, deinde dominus a archiepiscopus Maguntinus pro se ecclesia et cunctis conprovinciali- bus et clero suis ac illustrissimo principe et domino domino Frederico marchione Branden- 10 burgensi sacri imperii archicamerario principe electore et burggravio Nuremburgensi, cujus ad hoc se speciale habere mandatum asseruit, dominus archiepiscopus Coloniensis pro se ac ecclesia sua, demum vero archiepiscopi Treverensis pro ipso ac ecclesia Treverensi et clero suis, dehinc dominorum Salczpûrgensisb et Magdeburgensis archiepiscoporum oratores am- basiatores et procuratores supranominati pro eisdem dominis ac ecclesiis provinciis et clero 15 suis juxta preinserte cedule capitulorum continenciam et tenorem prefati sacri Basiliensis concilii decreta solempniter acceptarunt et quilibet eorum singulatime expresse acceptavit, salvis tamen in quibusdam ex eis modificacionibus declaracionibus et limitacionibus ipsis et Germanice nacioni et cuilibet eorum singulariter in suis provinciis diocesibus seu territoriis congruentibus ac accommodis factis et fiendis suis loco et tempore oportunis exprimendis et demum vero Georgius 20 per dictum sacrum Basiliense concilium prout sperant decretandis. Fisschlin et Theodericus Ebbracht oratores antedicti dixerunt se fuisse rogatos per reverendum patrem dominum Johannem episcopum Lubicensem predicti invictissimi Romanorum regis eciam oratorem, cum ipse hac vice propter sue persone distemperanciam hic personaliter adesse nequiret, quatenus ipsi ex parte reverendissimi patris et domini domini Baldwini 25 archiepiscopi Bremensis metropolitani sui, cujus ad hoc speciale mandatum se habere asseruit, hujusmodi decreta nomine ejusdem domini archiepiscopi et suffraganeorum suorum cum aliis principibus et prelatis acceptare et de ratihabendo caucionem prestare deberent; et sic mox iidem domini Georgius Fisschlin et Theodericus Ebbracht hujusmodi decreta nomine quo supra juxta dicte cedule capitulorum formam et tenorem superius recitatorum acceptarunt 30 et quilibet eorum acceptavit addicientesd, quod prefatus reverendus pater dominus episcopus Lubicensis actum hujusmodi acceptacionis coram nobis aut aliquibus ex nobis notariis infra- super quibus omnibus et singulis scriptis paratus esset reiterare et ad cautelam renovare. premissis sepefati reverendissimi reverendique patres illustrissimi principes ac venerabiles magistri doctores et oratores sibi et ipsorum cuilibet a nobis notariis infrascriptis et quolibet 35 nostrum pecierunt et quilibet eorum peciit unum vel plura publicum seu publica fieri et confici acta fuerunt hec Maguncie in tot quot fuerint necessaria instrumentum et instrumenta. stuba capitulari majoris ecclesie Maguntinensis sub anno indictione die mense hora et ponti- ficatu, quibus supra, prefato domino nostro invictissimo domino Romanorum etc. rege feliciter regnante, presentibus ibidem reverendis patribus ac venerabilibus et egregiis viris 40 dominis et magistris Petro Echter decano, Petro de Udenheim scolastico et Conrado Ruwe e seniore et Richardo de Cleen canonicis Maguntinis, Wernhero de Seyne comite in Wittichen— stein sancti Gereonis, Cristiano de Erpel beate Marie ad gradus, Heinrico de Erpel sancti Severini, Johanne de Creyfelt sanctorum apostolorum Coloniensis prepositis, et Lamberto vom dem Langenhofe sancti Andree Coloniensis et Johanne Cristiani sancte Crucis Hilden- semensis decanis ecclesiarum, Johanne de Spull, Johanne de Linß et Heinrico Leubing, Alberto Schenck de Lympurg, Heinrico de Xanctis, Tilmanno Ziegeler et Hermanno f Rosemberg decretorum et legum utriusque juris doctoribus et licenciatis pluribusque aliis venerabilibus tam religiosis quam secularibus clericis et personis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. 45 50 a) om. W. b) V Saiczburgensis. e) W singillatim ; V sigillatim; Pommersfelden: singulatim). d) so WV; f) V add. de. zu em. adicientes. e) V Ruew. Deutsche Reichstags-Akten XIV 15
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 56. 113 März 26 conservatorie eciam per sedem apostolicam nimis multiplicantur et ad loca distancia contra 1439 u. 28 formam juris communis passim conceduntur; in curia Romana frequenter extraneis et advenis indignis ordines sacri conferuntur, — super quibus dignetur sacrum concilium providere. Quaquidam cedula sic, ut premittitur, per prefatum dominum Theodericum Ebbracht alta 5 et intelligibili voce publice lecta inclitissimi excellentissimi domini Romanorum regis oratores prefati nomine ipsius domini regis ac pro eo et tota Alamania cunctisque suis principibus et subditis ecclesiasticis et secularibus cujuscumque status gradus condicionis seu preeminencie fuerint, deinde dominus a archiepiscopus Maguntinus pro se ecclesia et cunctis conprovinciali- bus et clero suis ac illustrissimo principe et domino domino Frederico marchione Branden- 10 burgensi sacri imperii archicamerario principe electore et burggravio Nuremburgensi, cujus ad hoc se speciale habere mandatum asseruit, dominus archiepiscopus Coloniensis pro se ac ecclesia sua, demum vero archiepiscopi Treverensis pro ipso ac ecclesia Treverensi et clero suis, dehinc dominorum Salczpûrgensisb et Magdeburgensis archiepiscoporum oratores am- basiatores et procuratores supranominati pro eisdem dominis ac ecclesiis provinciis et clero 15 suis juxta preinserte cedule capitulorum continenciam et tenorem prefati sacri Basiliensis concilii decreta solempniter acceptarunt et quilibet eorum singulatime expresse acceptavit, salvis tamen in quibusdam ex eis modificacionibus declaracionibus et limitacionibus ipsis et Germanice nacioni et cuilibet eorum singulariter in suis provinciis diocesibus seu territoriis congruentibus ac accommodis factis et fiendis suis loco et tempore oportunis exprimendis et demum vero Georgius 20 per dictum sacrum Basiliense concilium prout sperant decretandis. Fisschlin et Theodericus Ebbracht oratores antedicti dixerunt se fuisse rogatos per reverendum patrem dominum Johannem episcopum Lubicensem predicti invictissimi Romanorum regis eciam oratorem, cum ipse hac vice propter sue persone distemperanciam hic personaliter adesse nequiret, quatenus ipsi ex parte reverendissimi patris et domini domini Baldwini 25 archiepiscopi Bremensis metropolitani sui, cujus ad hoc speciale mandatum se habere asseruit, hujusmodi decreta nomine ejusdem domini archiepiscopi et suffraganeorum suorum cum aliis principibus et prelatis acceptare et de ratihabendo caucionem prestare deberent; et sic mox iidem domini Georgius Fisschlin et Theodericus Ebbracht hujusmodi decreta nomine quo supra juxta dicte cedule capitulorum formam et tenorem superius recitatorum acceptarunt 30 et quilibet eorum acceptavit addicientesd, quod prefatus reverendus pater dominus episcopus Lubicensis actum hujusmodi acceptacionis coram nobis aut aliquibus ex nobis notariis infra- super quibus omnibus et singulis scriptis paratus esset reiterare et ad cautelam renovare. premissis sepefati reverendissimi reverendique patres illustrissimi principes ac venerabiles magistri doctores et oratores sibi et ipsorum cuilibet a nobis notariis infrascriptis et quolibet 35 nostrum pecierunt et quilibet eorum peciit unum vel plura publicum seu publica fieri et confici acta fuerunt hec Maguncie in tot quot fuerint necessaria instrumentum et instrumenta. stuba capitulari majoris ecclesie Maguntinensis sub anno indictione die mense hora et ponti- ficatu, quibus supra, prefato domino nostro invictissimo domino Romanorum etc. rege feliciter regnante, presentibus ibidem reverendis patribus ac venerabilibus et egregiis viris 40 dominis et magistris Petro Echter decano, Petro de Udenheim scolastico et Conrado Ruwe e seniore et Richardo de Cleen canonicis Maguntinis, Wernhero de Seyne comite in Wittichen— stein sancti Gereonis, Cristiano de Erpel beate Marie ad gradus, Heinrico de Erpel sancti Severini, Johanne de Creyfelt sanctorum apostolorum Coloniensis prepositis, et Lamberto vom dem Langenhofe sancti Andree Coloniensis et Johanne Cristiani sancte Crucis Hilden- semensis decanis ecclesiarum, Johanne de Spull, Johanne de Linß et Heinrico Leubing, Alberto Schenck de Lympurg, Heinrico de Xanctis, Tilmanno Ziegeler et Hermanno f Rosemberg decretorum et legum utriusque juris doctoribus et licenciatis pluribusque aliis venerabilibus tam religiosis quam secularibus clericis et personis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. 45 50 a) om. W. b) V Saiczburgensis. e) W singillatim ; V sigillatim; Pommersfelden: singulatim). d) so WV; f) V add. de. zu em. adicientes. e) V Ruew. Deutsche Reichstags-Akten XIV 15
Strana 114
114 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März 28 Deinde eisdem anno indictione mense et pontificatu quibus supra, die vero sabbati vicesima octava mensis marcii predictil hora vesperorum vel quasi prelibatus reverendus in Christo pater et dominus dominus Johannes episcopus Lubicensis antedictique gloriosissimi et invictissimi Romanorum regis ambasiator in nostrum notariorum publicorum testiumque infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constitutus supramemora- tum actum acceptacionis decretorum sic, ut premittitur, insertorum per prelibatos dominos Georgium Fisschlin et Theodericum Ebbracht oratores nomine ejus pro prenominato glorio- sissimo ac serenissimo Romanorum rege domino suo ac prenarrato reverendissimo patre et domino domino Baldwino archiepiscopo Bremensi metropolitano suo, cujus ad hoc speciale mandatum se habere asseruit, factum a reiteravit ratificavit et ad cautelam renovavit. super 10 quibus premissis idem reverendus pater dominus episcopus Lubicensis unum vel plura publi- cum seu publica sibi a nobis notariis infrascriptis et quolibet nostrum fieri atque confici peciit instrumentum et instrumenta. acta fuerunt hec Maguncie in domo habitacionis dicti reverendi patris domini episcopi Lubicensis presentibus ibidem honorabilibus discretis viris Johanne Kogenstiger canonico ecclesie Lubicensis b 2, Johanne Gensterndorffer notario reve- 15 rendi patris domini episcopi Pataviensis antedicti, Theoderico Pickart et Heinrico Vereg clericis Myndensis et Verdensis diocesium, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. [Folgen Notariatszeichen und Unterschriften des Hermannus Butenweg clericus Pader- burnensis diocesis publicus imperiali auctoritate notarius, des Johannes Bracht clericus Monasteriensis dioc. publ. imp. auct. not. (V add. dictique reverendi patris domini Johannis 20 episcopi Lubicensis scriba juratus) und des Johannes Rumelfels de Vorchaim clericus Bam- bergensis dioc. publ. imp. auct. not. sancteque Maguntine sedis causarum scriba juratus, die dieser supradicte cedule leccioni, publicacioni et decretorum acceptacioni omnibusque aliis et singulis premissis beiwohnten.] 11439 57. Vorschlag der Gesandten genannter Könige und Fürsten zur Verlegung des Konzils (betr. Ver- 25 vor [1439 vor März 273 Mainz.] fahren bei der Verlegung). März 271 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 160a b und 162a cop. ch. Vermerke oben Avisamentum aliud; oben am Rande 1439 dominus decanus Misnensis attulit. fol. 161b und 162b sind unbeschrieben; fol. 161" enthält unsere nr. 59. Pro tollendo dissidio inter sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium et sacrum 30 Basiliense concilium et ad dandam pacem ecclesie universali atque pro 4 sanctissimo unionis opere Orientalis ecclesie cum ecclesia Latina sequuntur concorditer avisamenta per oratores invictissimi Romanorum regis et Christianissimi ac serenissimi Francie Castelle et Legionis regum necnon per reverendissimos patres illustrissimosque principes electores Theodericum Maguntinum in Germania Theodericum Coloniensem in Ytalia necnon Rabanum Treverensem in Gallia 35 archicancellarios atque aliorum coelectorum suorum ceterosque Germanie metropolitanos necnon illustris Mediolani ducis oratores sollennes in presenciarum simul congregatos. Avisamentum. [I] In primis protestantur, quod per horum seriem avisamentorum in nullo debito honori et reverencie sancte sedis apostolice detrahere aut auctoritatibus sacrorum conciliorum con- 40 et primo, quod travenire velint, sed in omnibus et per omnia ipsas inconvulsas custodiri. hoc sacrum concilium generale Basiliense auctoritate universalis ecclesie, quam ipsum representat, N.c et N. eligat et nominet pro sui translacione vel ycomenici concilii celebracione atque rebus a) VW factis. b) WY Utinensis. c) am Rande statt N. et N. gesetzt Ratisponam Argentinam et Magunciam. 1 Segovia gibt irrtümlich: die sequenti = 27. März an [Mon. Conc. 3, 244]. 2 Vgl. S. 60 Z. 24. 3 Datierung nach S. 145 Z. 18 und nr. 75. 4 Entnommen aus nr. 22, wie weiterhin alles, was 45 hier in Petit gesetzt oder gekürzt ist und zwar artt. 1-6 übereinstimmend mit nr. 22 artt. 1-6, art. 7 mit nr. 22 art. 9.
114 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März 28 Deinde eisdem anno indictione mense et pontificatu quibus supra, die vero sabbati vicesima octava mensis marcii predictil hora vesperorum vel quasi prelibatus reverendus in Christo pater et dominus dominus Johannes episcopus Lubicensis antedictique gloriosissimi et invictissimi Romanorum regis ambasiator in nostrum notariorum publicorum testiumque infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constitutus supramemora- tum actum acceptacionis decretorum sic, ut premittitur, insertorum per prelibatos dominos Georgium Fisschlin et Theodericum Ebbracht oratores nomine ejus pro prenominato glorio- sissimo ac serenissimo Romanorum rege domino suo ac prenarrato reverendissimo patre et domino domino Baldwino archiepiscopo Bremensi metropolitano suo, cujus ad hoc speciale mandatum se habere asseruit, factum a reiteravit ratificavit et ad cautelam renovavit. super 10 quibus premissis idem reverendus pater dominus episcopus Lubicensis unum vel plura publi- cum seu publica sibi a nobis notariis infrascriptis et quolibet nostrum fieri atque confici peciit instrumentum et instrumenta. acta fuerunt hec Maguncie in domo habitacionis dicti reverendi patris domini episcopi Lubicensis presentibus ibidem honorabilibus discretis viris Johanne Kogenstiger canonico ecclesie Lubicensis b 2, Johanne Gensterndorffer notario reve- 15 rendi patris domini episcopi Pataviensis antedicti, Theoderico Pickart et Heinrico Vereg clericis Myndensis et Verdensis diocesium, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. [Folgen Notariatszeichen und Unterschriften des Hermannus Butenweg clericus Pader- burnensis diocesis publicus imperiali auctoritate notarius, des Johannes Bracht clericus Monasteriensis dioc. publ. imp. auct. not. (V add. dictique reverendi patris domini Johannis 20 episcopi Lubicensis scriba juratus) und des Johannes Rumelfels de Vorchaim clericus Bam- bergensis dioc. publ. imp. auct. not. sancteque Maguntine sedis causarum scriba juratus, die dieser supradicte cedule leccioni, publicacioni et decretorum acceptacioni omnibusque aliis et singulis premissis beiwohnten.] 11439 57. Vorschlag der Gesandten genannter Könige und Fürsten zur Verlegung des Konzils (betr. Ver- 25 vor [1439 vor März 273 Mainz.] fahren bei der Verlegung). März 271 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 160a b und 162a cop. ch. Vermerke oben Avisamentum aliud; oben am Rande 1439 dominus decanus Misnensis attulit. fol. 161b und 162b sind unbeschrieben; fol. 161" enthält unsere nr. 59. Pro tollendo dissidio inter sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium et sacrum 30 Basiliense concilium et ad dandam pacem ecclesie universali atque pro 4 sanctissimo unionis opere Orientalis ecclesie cum ecclesia Latina sequuntur concorditer avisamenta per oratores invictissimi Romanorum regis et Christianissimi ac serenissimi Francie Castelle et Legionis regum necnon per reverendissimos patres illustrissimosque principes electores Theodericum Maguntinum in Germania Theodericum Coloniensem in Ytalia necnon Rabanum Treverensem in Gallia 35 archicancellarios atque aliorum coelectorum suorum ceterosque Germanie metropolitanos necnon illustris Mediolani ducis oratores sollennes in presenciarum simul congregatos. Avisamentum. [I] In primis protestantur, quod per horum seriem avisamentorum in nullo debito honori et reverencie sancte sedis apostolice detrahere aut auctoritatibus sacrorum conciliorum con- 40 et primo, quod travenire velint, sed in omnibus et per omnia ipsas inconvulsas custodiri. hoc sacrum concilium generale Basiliense auctoritate universalis ecclesie, quam ipsum representat, N.c et N. eligat et nominet pro sui translacione vel ycomenici concilii celebracione atque rebus a) VW factis. b) WY Utinensis. c) am Rande statt N. et N. gesetzt Ratisponam Argentinam et Magunciam. 1 Segovia gibt irrtümlich: die sequenti = 27. März an [Mon. Conc. 3, 244]. 2 Vgl. S. 60 Z. 24. 3 Datierung nach S. 145 Z. 18 und nr. 75. 4 Entnommen aus nr. 22, wie weiterhin alles, was 45 hier in Petit gesetzt oder gekürzt ist und zwar artt. 1-6 übereinstimmend mit nr. 22 artt. 1-6, art. 7 mit nr. 22 art. 9.
Strana 115
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 56-58. 115 qua nominacione et electione in generali congrega- 11439 inibi tractandis prosequendis et terminandis. vor cione facta invictissimus Romanorum rex ac Christianissimus rex Francorum unacum aliis regibus März 271 et principibus, qui ad hoc concurrunt, curabunt eandem infra unum mensem intimare domino pape qui quidem necnon Romeorum imperatori et patriarche Constantinopolitano ipsisque Grecis. 5 scilicet papa imperator et patriarcha infra alium mensem eligant aliquem predictorum locorum et in ipsum per bullas et litteras idoneas expresse consenciant, cessante prorsus Ferrariensi congregacione quam quidem electionem ac consensum infra et qualibet alia exinde secuta vel secutura. alium mensem habeant ipsi sacro concilio intimare. et quandocunque infra hujusmodi tres menses a die nominacionis locorum prefatorum consensus electioque hujusmodi sacro concilio predicto fuerint 10 intimate, mox sacrum concilium ipsum locum, in quem papa Grecique consenserint et elegerint, habeat solenniter decretare. et idem fiat, si solus papa vel soli Greci in aliquem predictorum locorum infra terminum predictum consenserint et consensus hujusmodi sacro Basiliensi concilio, (ut prefertur), fuerit intimatus. si vero papa in unum et Greci in alium prefatorum locorum consen- serint, sacrum Basiliense concilium habeat gratificare. [2] Ceterum1 si (S. 62 Z. I) bis Greci (Z. 6) consenserunt ex (Z. 6) bis post (Z. 8) ejus inchoacionem incommodetur locus hujusmodi ipsum tune inchoatum concilium sibi providebit. [3] Ad 2 quem (S. 62 Z. 9) bis intimacionis (Z. II) hujusmodi consensus (Z. II) bis elapsis (Z. 17). [4] Item3 presidentes papales (S. 62 Z. 18) bis declarabit (Z. 22). [5] Insuper 4 quam primum papa Eugenius locum (ut prefertur) elegerit, teneatur (S. 62 Z. 23) bis intelligatur (Z. 27). pariter et ipso jure intelligantur sublate omnes pene et censure neenon quicunque processus judiciales per ipsum vel ejus auctoritate quomodolibet facte vel fulminate facti vel fulminati contra incorporatos sacro concilio vel adherentes eidem. incontinenti eciam omnes censure pene et quicunque processus judiciales per hoc sacrum concilium vel ejus auctoritate facti 25 contra predictum dominum nostrum papam Eugenium eique adherentes sublati et sublate intelli- gantur. [6] Verum 5 si nec dominus noster predictus neque (S. 62 Z. 33) bis ita (Z. 38), ut omnino (Z. 38) bis nichilominus (Z. 40) dominus noster audiatur (Z. 40) bis spectare (Z. 41) dinoscuntur. verum (Z. 41) bis elapsis (Z. 42). [7] Ne "autem (S. 63 Z. 6) bis providere (Z. 10) poterintque patres (Z. 10) bis impediri (Z. 12). 15 20 30 58. Erklärung des Mainzer Domkapitels und des Erzbischofs von Mainz zu den Statuten des 1439 1439 März 28 März 28 Kapitels über die legitime und ritterliche Geburt seiner Mitglieder. Mainz. 35 Aus Würzburg St.-A. Mainz Domkapitel Urkunden nr. 1201/2 Statuten. or. mb. lit. pat. No- tariatszeichen. Erwähnt bei Pückert S. 98 Anm. 1. In nomine domini amen. anno a nativitate ejusdem millesimo quadringentesimo trice- simo nono indictione secunda die vero sabbati vicesima octava mensis marcii hora terciarum 1439 März 28 vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii divina providencia pape quarti anno nono coram reverendissimo in Christo patre et domino nostro domino Theoderico archiepiscopo Maguntino Maguncie in camera sua in curia „Diergartten" appellata meique notarii publici et testium infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constituti venerabiles et circumspecti viri domini Petrus Echter decanus, Petrus de Udenheim scolasticus, Eberhardus Schenk dominus in Erpach, 45 Johannes de Lewenstein alias Randeck, Johannes de Lindaw, Theodericus Knebel, Conradus 40 1 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 2. 2 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 3. 3 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 4. 4 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 5. 5 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 6. Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 9. 6
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 56-58. 115 qua nominacione et electione in generali congrega- 11439 inibi tractandis prosequendis et terminandis. vor cione facta invictissimus Romanorum rex ac Christianissimus rex Francorum unacum aliis regibus März 271 et principibus, qui ad hoc concurrunt, curabunt eandem infra unum mensem intimare domino pape qui quidem necnon Romeorum imperatori et patriarche Constantinopolitano ipsisque Grecis. 5 scilicet papa imperator et patriarcha infra alium mensem eligant aliquem predictorum locorum et in ipsum per bullas et litteras idoneas expresse consenciant, cessante prorsus Ferrariensi congregacione quam quidem electionem ac consensum infra et qualibet alia exinde secuta vel secutura. alium mensem habeant ipsi sacro concilio intimare. et quandocunque infra hujusmodi tres menses a die nominacionis locorum prefatorum consensus electioque hujusmodi sacro concilio predicto fuerint 10 intimate, mox sacrum concilium ipsum locum, in quem papa Grecique consenserint et elegerint, habeat solenniter decretare. et idem fiat, si solus papa vel soli Greci in aliquem predictorum locorum infra terminum predictum consenserint et consensus hujusmodi sacro Basiliensi concilio, (ut prefertur), fuerit intimatus. si vero papa in unum et Greci in alium prefatorum locorum consen- serint, sacrum Basiliense concilium habeat gratificare. [2] Ceterum1 si (S. 62 Z. I) bis Greci (Z. 6) consenserunt ex (Z. 6) bis post (Z. 8) ejus inchoacionem incommodetur locus hujusmodi ipsum tune inchoatum concilium sibi providebit. [3] Ad 2 quem (S. 62 Z. 9) bis intimacionis (Z. II) hujusmodi consensus (Z. II) bis elapsis (Z. 17). [4] Item3 presidentes papales (S. 62 Z. 18) bis declarabit (Z. 22). [5] Insuper 4 quam primum papa Eugenius locum (ut prefertur) elegerit, teneatur (S. 62 Z. 23) bis intelligatur (Z. 27). pariter et ipso jure intelligantur sublate omnes pene et censure neenon quicunque processus judiciales per ipsum vel ejus auctoritate quomodolibet facte vel fulminate facti vel fulminati contra incorporatos sacro concilio vel adherentes eidem. incontinenti eciam omnes censure pene et quicunque processus judiciales per hoc sacrum concilium vel ejus auctoritate facti 25 contra predictum dominum nostrum papam Eugenium eique adherentes sublati et sublate intelli- gantur. [6] Verum 5 si nec dominus noster predictus neque (S. 62 Z. 33) bis ita (Z. 38), ut omnino (Z. 38) bis nichilominus (Z. 40) dominus noster audiatur (Z. 40) bis spectare (Z. 41) dinoscuntur. verum (Z. 41) bis elapsis (Z. 42). [7] Ne "autem (S. 63 Z. 6) bis providere (Z. 10) poterintque patres (Z. 10) bis impediri (Z. 12). 15 20 30 58. Erklärung des Mainzer Domkapitels und des Erzbischofs von Mainz zu den Statuten des 1439 1439 März 28 März 28 Kapitels über die legitime und ritterliche Geburt seiner Mitglieder. Mainz. 35 Aus Würzburg St.-A. Mainz Domkapitel Urkunden nr. 1201/2 Statuten. or. mb. lit. pat. No- tariatszeichen. Erwähnt bei Pückert S. 98 Anm. 1. In nomine domini amen. anno a nativitate ejusdem millesimo quadringentesimo trice- simo nono indictione secunda die vero sabbati vicesima octava mensis marcii hora terciarum 1439 März 28 vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii divina providencia pape quarti anno nono coram reverendissimo in Christo patre et domino nostro domino Theoderico archiepiscopo Maguntino Maguncie in camera sua in curia „Diergartten" appellata meique notarii publici et testium infrascriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constituti venerabiles et circumspecti viri domini Petrus Echter decanus, Petrus de Udenheim scolasticus, Eberhardus Schenk dominus in Erpach, 45 Johannes de Lewenstein alias Randeck, Johannes de Lindaw, Theodericus Knebel, Conradus 40 1 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 2. 2 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 3. 3 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 4. 4 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 5. 5 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 6. Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 9. 6
Strana 116
116 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März 28 Ruwe senior, Rabbanus de Helmstad, Sellentinus de Scharppenstein, Marquardus de Prum- heim, Richardus de Cleen, Herricus de Morle et Rabbanus de Liebenstein canonici capitulares ecclesie Maguntine ad actum infrascriptum capitulariter congregati capitulum ejusdem ecclesie Maguntine facientes et representantes, quandam protestacionis papiri cedulam infrascripti — tenoris exhibuerunt et obtulerunt eamque per prelibatum dominum Richardum de Cleen, 5 canonicum eorum capitularem, legi fecerunt, protestati fuerunt et alia fecerunt, prout et quemadmodum in eadem papiri cedula plenius continetur. cujus tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: cum statuta et consuetudines singularium personarum et locorum juris communis contrarii promulgacione regulariter non tollantur cumque in nacione Germa- nica in nonnullis metropolitanis cathedralibus et collegiatis ecclesiis et presertim in provincia 10 Maguntina et circa introductum sit per consuetudines privilegia et statuta eciam jurisjurandi religione firmata, quod nobiles domini taxat ex certo modo qualificati ex legitimo thoro nati et ad minus ex militari genere procreati admittuntur in prelatos et recipiuntur in canonicos in ipsis ecclesiis, verum quia per hujusmodi consuetudines privilegia et statuta dictis ecclesiis et personis eorundem necnon nobilibus ipsis jus quesitum existit, adeo quod nullus in earum 15 ecclesiarum prelatum admittatur et canonicum recipiatur nisi de gremio nobilium legitime natus et ad minus ex militari genere ex utroque parente procreatus et, si secus actum fuisset seu servaretur, non solum in animarum verum eciam in dictarum ecclesiarum non modicum prejudicium et gravamen cederet, idcirco nos prefati .. decanus et .. canonici capitulum facien- tes et constituentes more nostro solito congregati pro observacione et sanccione a dictorum 20 consuetudinum statutorum et privilegiorum pro nobis et nobis adherentibus et volentibus adherere in hiis scriptis expresse protestamur, quod per quamcumqueb decretorum sacri concilii Basiliensis acceptacionem, quam per reverendissimum dominum nostrum Maguntinum aut nos seu alios quoscumque fieri contingeret, non volumus neque intendimus consuetudinibus privilegiis observanciis et statutis nostris juramento firmatis, quibus nobiles dumtaxat certo 25 modo qualificatos legitime ex militari genere ad minus procreatos hactenus in canonicos ad- misimus, neque aliis consuetudinibus et statutis ecclesie nostre juratis et hactenus observatis „ contravenire seu aliis in aliquo prejudicare neque recedere a premissis nostris statutis consuetu- dinibus; quinimmo volumus et intendimus pro nobis nobisque adherentibus in illis firmiter persistere et ea sic hactenus inviolabiliter observare. quaquidem cedula protestacionis de so verbo ad verbum sic, ut premittitur, per prefatum dominum Richardum alta et intelligibili voce lecta prefatus reverendissimus dominus noster Theodericus archiepiscopus Maguntinus solempniter protestabatur et protestatus fuit, quod per acceptacionem decretorum sacri Basi- liensis concilii pridem cum invictissimic et serenissimi Romanorum regis aliisque principum et Romani imperii electorum ambassiatoribus et oratoribus factam nollet in aliquo prejudicare 35 statutis et consuetudinibus privilegiis et personis ecclesie Maguntine; quinimmo numquam sue intencionis fuisse per acceptacionem ipsam statutis consuetudinibus privilegiis et personis ecclesie Maguntine in aliquo prejudicare seu contravenire. [Erzbischof, Dekan, Scholastikus und das ganze Kapital verlangen Ausstellung eines Instruments.] que acta sunt anno indictione die mense hora pontificatu et loco quibus supra presentibus ibidem honorabilibus 40 viris dominis Johanne Storm perpetuo vicario in ecclesia Maguntina et Johanne Snel pastore in Wyngartten Spirensis diocesis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. [Es folgen Zeichen und Unterschriften des Johannes Rumelfels de Vorcheim Bambergensis diocesis publicus imperiali auctoritate notarius sancteque Maguntine sedis causarum scriba juratus, der dicte protestacioni omnibusque aliis et singulis premissis beiwohnte.] 45 [1439 59. Ergänzungen zu dem Vorschlag betr. Verlegung des Konzils Inr. 57]. März Mainz. ]1 30] [ 1439 März 30 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 161a cop. ch. Vgl. Quellenbeschreibung von nr. 57. a) Lesart nicht ganz sicher. b) Vorl. quemeumque. c) Forl. invictissimis et serenissimis. 1 Datierung gemäß S. 149 Z. 35. 50
116 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 März 28 Ruwe senior, Rabbanus de Helmstad, Sellentinus de Scharppenstein, Marquardus de Prum- heim, Richardus de Cleen, Herricus de Morle et Rabbanus de Liebenstein canonici capitulares ecclesie Maguntine ad actum infrascriptum capitulariter congregati capitulum ejusdem ecclesie Maguntine facientes et representantes, quandam protestacionis papiri cedulam infrascripti — tenoris exhibuerunt et obtulerunt eamque per prelibatum dominum Richardum de Cleen, 5 canonicum eorum capitularem, legi fecerunt, protestati fuerunt et alia fecerunt, prout et quemadmodum in eadem papiri cedula plenius continetur. cujus tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: cum statuta et consuetudines singularium personarum et locorum juris communis contrarii promulgacione regulariter non tollantur cumque in nacione Germa- nica in nonnullis metropolitanis cathedralibus et collegiatis ecclesiis et presertim in provincia 10 Maguntina et circa introductum sit per consuetudines privilegia et statuta eciam jurisjurandi religione firmata, quod nobiles domini taxat ex certo modo qualificati ex legitimo thoro nati et ad minus ex militari genere procreati admittuntur in prelatos et recipiuntur in canonicos in ipsis ecclesiis, verum quia per hujusmodi consuetudines privilegia et statuta dictis ecclesiis et personis eorundem necnon nobilibus ipsis jus quesitum existit, adeo quod nullus in earum 15 ecclesiarum prelatum admittatur et canonicum recipiatur nisi de gremio nobilium legitime natus et ad minus ex militari genere ex utroque parente procreatus et, si secus actum fuisset seu servaretur, non solum in animarum verum eciam in dictarum ecclesiarum non modicum prejudicium et gravamen cederet, idcirco nos prefati .. decanus et .. canonici capitulum facien- tes et constituentes more nostro solito congregati pro observacione et sanccione a dictorum 20 consuetudinum statutorum et privilegiorum pro nobis et nobis adherentibus et volentibus adherere in hiis scriptis expresse protestamur, quod per quamcumqueb decretorum sacri concilii Basiliensis acceptacionem, quam per reverendissimum dominum nostrum Maguntinum aut nos seu alios quoscumque fieri contingeret, non volumus neque intendimus consuetudinibus privilegiis observanciis et statutis nostris juramento firmatis, quibus nobiles dumtaxat certo 25 modo qualificatos legitime ex militari genere ad minus procreatos hactenus in canonicos ad- misimus, neque aliis consuetudinibus et statutis ecclesie nostre juratis et hactenus observatis „ contravenire seu aliis in aliquo prejudicare neque recedere a premissis nostris statutis consuetu- dinibus; quinimmo volumus et intendimus pro nobis nobisque adherentibus in illis firmiter persistere et ea sic hactenus inviolabiliter observare. quaquidem cedula protestacionis de so verbo ad verbum sic, ut premittitur, per prefatum dominum Richardum alta et intelligibili voce lecta prefatus reverendissimus dominus noster Theodericus archiepiscopus Maguntinus solempniter protestabatur et protestatus fuit, quod per acceptacionem decretorum sacri Basi- liensis concilii pridem cum invictissimic et serenissimi Romanorum regis aliisque principum et Romani imperii electorum ambassiatoribus et oratoribus factam nollet in aliquo prejudicare 35 statutis et consuetudinibus privilegiis et personis ecclesie Maguntine; quinimmo numquam sue intencionis fuisse per acceptacionem ipsam statutis consuetudinibus privilegiis et personis ecclesie Maguntine in aliquo prejudicare seu contravenire. [Erzbischof, Dekan, Scholastikus und das ganze Kapital verlangen Ausstellung eines Instruments.] que acta sunt anno indictione die mense hora pontificatu et loco quibus supra presentibus ibidem honorabilibus 40 viris dominis Johanne Storm perpetuo vicario in ecclesia Maguntina et Johanne Snel pastore in Wyngartten Spirensis diocesis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. [Es folgen Zeichen und Unterschriften des Johannes Rumelfels de Vorcheim Bambergensis diocesis publicus imperiali auctoritate notarius sancteque Maguntine sedis causarum scriba juratus, der dicte protestacioni omnibusque aliis et singulis premissis beiwohnte.] 45 [1439 59. Ergänzungen zu dem Vorschlag betr. Verlegung des Konzils Inr. 57]. März Mainz. ]1 30] [ 1439 März 30 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 161a cop. ch. Vgl. Quellenbeschreibung von nr. 57. a) Lesart nicht ganz sicher. b) Vorl. quemeumque. c) Forl. invictissimis et serenissimis. 1 Datierung gemäß S. 149 Z. 35. 50
Strana 117
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 58-60. 117 5 [I] In primis, quod tria sunt loca, ad quorum alterum se tandem transferet sacrum 11430 März Basiliense concilium infra terminum N., puta Argentina Maguncia et Ratispona. [2] Item quod, in quemcunque trium locorum predictorum dominus noster papa simul et Greci aut Greci tantum consenserint et ad quem ipsi Greci personaliter pervenerint, videlicet causa tractatus sue unionis, quod ipsum sacrum Basiliense concilium se ibidem transferet infraa terminum N. [3] Item quod Grecis ad nullum locorum trium predictorum personaliter venientibus (ut prefertur), tunc, si papa ad alterum duorum videlicet Argentinam vel Magunciam consen- serit venire personaliter, quod tunc eo illic personaliter, ut dicatur, existente consentit sacrum 10 concilium Basiliense instantibus ad hoc etc. omnino se transferre infra terminum N. [4] Item quod nec Grecis nec papa personaliter ad aliquem trium aut duorum locorum predictorum respective venientibus, ut prefertur, nichilominus ad instanciam et intercessionem dominorum etc. ipsum sacrum Basiliense concilium ad alterum trium locorum prefatorum, ad quem tamen voluerit, se infra terminum N. omnino transferet sub securitatibus juris et 15 facti inferius declarandis. [5] Item quod exnunc poterit dictum concilium Basiliense, si velit, sub eisdem securita- tibus se eciam quandocunque transferre ad quemcumque duorum locorum predictorum videlicet Argentinam vel Magunciam, salvo tamen accedere ad locum, ad quem Greci aut papa personaliter advenerint, infra terminum N. antedictum. 30] 20 60. Erster Entwurf einer Vereinbarungl zwischen K. Albrecht und nicht gen. Fürsten zur Ver- 11439 c. April [1439 um April 42 Mainz./ legung des Konzils (betr. Verhalten der Mächte). 4] Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 154a-158a cop. ch. Vermerk oben Avisamentum; am Rand oben 1439 dominus decanus Misnensis attulit. Alineas der Vorl. meist durch unsere artt. wiedergegeben. Erwähnt: Pückert S. 105 f.; Bachmann S. 57 Anm. I; beide nach unserer Vorlage. [I] Nos A.B.C. ad laudem et honorem omnipotentis dei et sue sponse sancte matris ecclesie ad hanc inclitam civitatem Maguntinam pretextu abhominabilis discordie inter sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium ex una necnon sacrum Basiliense concilium parte ex altera suborte simul retexti b et congregati, ut hujusce dissidii pernicies in felicitatem optande 30 concordie nostro interventu commutari aut funditus Christifidelium e medio posset extirpari multisquec vigiliis atque laboribus jam crebrius lacessiti animadvertentes atque recensentes, quod ea pacis federa, que ecclesie sancte dei totique populo Christiano plurimum necessaria existunt, inter partes predictas inpresenciarum struere et componere nequeamus, spemd tamen plurimam gerentes, quode, quod presens hora concedere abnuit, prosperior futura dies 35 deo auspice, cujus presidium hac in re humiliato capite imploramus, liberaliter sit allatura, arbitrati sumus ad ipsius sancte ecclesie dei saluteme, quam in fronte sua vulneribus graviter 25 a) ergänzt. b) zu cm. recepti? c) unsicher. d) Vorl. spe... plurima. e) ergänzt. 50 wi* 1 Am 13. oder 14. März war bereits, prout asserto firmabatur, in dieta folgendes avisamentum pro 40 intelligencia per oratores ducis Mediolani vorgelegt worden: [I] Primo firmetur inter eos dominos et oratores, quod intendatur ad pacem et unitatem ecclesie omnibus modis et viis possibilibus. [2] se- cundo, quod procuretur unanimiter sublacio presen- 45 tis scismatis. [3] tertio, quod prohibeatur quod- cumque aliud scisma quovismodo futurum in ec- clesia dei. [4] quarto in eventum, quod pax et unitas ecclesie defectu alicujus partis vel utriusque pro nunc haberi non possint, intelligencia tamen inter omnes firma remaneat usque ad ipsius pacis et unionis obtentum. [5] videtur eciam conferre negociis istis ad optatum finem conducendis, quod presens dieta continuetur, donec aliquis bonus se- quatur effectus; [5a] et, si non possunt eam con- tinuare, saltem remaneant, quo plures possint, et qui recedere habeant, aliquos eorum loco substi- tuant; [6] et item, quod provideatur, ut contra summum pontificem in concilio Basiliensi non pro- cedatur durante hoc tractatu pacis, quoniam ex prefato processu multiplicaretur scisma, quod est contrarium votis omnium. (Mon. Conc. 3, 239 f.) 2 Datierung: vorliegende nr. ist noch von dem Dekan von Meißen an den sächsischen Hof mitge- bracht worden, ebenso wie der Bericht nr. 74. Der Be- richt aber ist auf „kurz nach April 4“ zu datieren.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 58-60. 117 5 [I] In primis, quod tria sunt loca, ad quorum alterum se tandem transferet sacrum 11430 März Basiliense concilium infra terminum N., puta Argentina Maguncia et Ratispona. [2] Item quod, in quemcunque trium locorum predictorum dominus noster papa simul et Greci aut Greci tantum consenserint et ad quem ipsi Greci personaliter pervenerint, videlicet causa tractatus sue unionis, quod ipsum sacrum Basiliense concilium se ibidem transferet infraa terminum N. [3] Item quod Grecis ad nullum locorum trium predictorum personaliter venientibus (ut prefertur), tunc, si papa ad alterum duorum videlicet Argentinam vel Magunciam consen- serit venire personaliter, quod tunc eo illic personaliter, ut dicatur, existente consentit sacrum 10 concilium Basiliense instantibus ad hoc etc. omnino se transferre infra terminum N. [4] Item quod nec Grecis nec papa personaliter ad aliquem trium aut duorum locorum predictorum respective venientibus, ut prefertur, nichilominus ad instanciam et intercessionem dominorum etc. ipsum sacrum Basiliense concilium ad alterum trium locorum prefatorum, ad quem tamen voluerit, se infra terminum N. omnino transferet sub securitatibus juris et 15 facti inferius declarandis. [5] Item quod exnunc poterit dictum concilium Basiliense, si velit, sub eisdem securita- tibus se eciam quandocunque transferre ad quemcumque duorum locorum predictorum videlicet Argentinam vel Magunciam, salvo tamen accedere ad locum, ad quem Greci aut papa personaliter advenerint, infra terminum N. antedictum. 30] 20 60. Erster Entwurf einer Vereinbarungl zwischen K. Albrecht und nicht gen. Fürsten zur Ver- 11439 c. April [1439 um April 42 Mainz./ legung des Konzils (betr. Verhalten der Mächte). 4] Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 154a-158a cop. ch. Vermerk oben Avisamentum; am Rand oben 1439 dominus decanus Misnensis attulit. Alineas der Vorl. meist durch unsere artt. wiedergegeben. Erwähnt: Pückert S. 105 f.; Bachmann S. 57 Anm. I; beide nach unserer Vorlage. [I] Nos A.B.C. ad laudem et honorem omnipotentis dei et sue sponse sancte matris ecclesie ad hanc inclitam civitatem Maguntinam pretextu abhominabilis discordie inter sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium ex una necnon sacrum Basiliense concilium parte ex altera suborte simul retexti b et congregati, ut hujusce dissidii pernicies in felicitatem optande 30 concordie nostro interventu commutari aut funditus Christifidelium e medio posset extirpari multisquec vigiliis atque laboribus jam crebrius lacessiti animadvertentes atque recensentes, quod ea pacis federa, que ecclesie sancte dei totique populo Christiano plurimum necessaria existunt, inter partes predictas inpresenciarum struere et componere nequeamus, spemd tamen plurimam gerentes, quode, quod presens hora concedere abnuit, prosperior futura dies 35 deo auspice, cujus presidium hac in re humiliato capite imploramus, liberaliter sit allatura, arbitrati sumus ad ipsius sancte ecclesie dei saluteme, quam in fronte sua vulneribus graviter 25 a) ergänzt. b) zu cm. recepti? c) unsicher. d) Vorl. spe... plurima. e) ergänzt. 50 wi* 1 Am 13. oder 14. März war bereits, prout asserto firmabatur, in dieta folgendes avisamentum pro 40 intelligencia per oratores ducis Mediolani vorgelegt worden: [I] Primo firmetur inter eos dominos et oratores, quod intendatur ad pacem et unitatem ecclesie omnibus modis et viis possibilibus. [2] se- cundo, quod procuretur unanimiter sublacio presen- 45 tis scismatis. [3] tertio, quod prohibeatur quod- cumque aliud scisma quovismodo futurum in ec- clesia dei. [4] quarto in eventum, quod pax et unitas ecclesie defectu alicujus partis vel utriusque pro nunc haberi non possint, intelligencia tamen inter omnes firma remaneat usque ad ipsius pacis et unionis obtentum. [5] videtur eciam conferre negociis istis ad optatum finem conducendis, quod presens dieta continuetur, donec aliquis bonus se- quatur effectus; [5a] et, si non possunt eam con- tinuare, saltem remaneant, quo plures possint, et qui recedere habeant, aliquos eorum loco substi- tuant; [6] et item, quod provideatur, ut contra summum pontificem in concilio Basiliensi non pro- cedatur durante hoc tractatu pacis, quoniam ex prefato processu multiplicaretur scisma, quod est contrarium votis omnium. (Mon. Conc. 3, 239 f.) 2 Datierung: vorliegende nr. ist noch von dem Dekan von Meißen an den sächsischen Hof mitge- bracht worden, ebenso wie der Bericht nr. 74. Der Be- richt aber ist auf „kurz nach April 4“ zu datieren.
Strana 118
118 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 c. April 4] sulcatam conspicimus, more katholicorum principum nostros gressus in auxilia sue divinissime majestatis feliciter continuare, quantum vero tam sanctum opus conducere valeant inter nos pura devocio, sincera karitas et unanimis concordia consciencia atque intelligencia, nemo sane [Ia] qua de re presencium tenore publice recogno- mentis est, qui non animadvertat. scimus profitemur bonaque fide promittimus, quod ipsius sancte sedis apostolice et sanctissimi 5 in Christo patris et domini nostri domini Eugenii pape moderni debitum honorem necnon auctoritatum sacrorum generalium conciliorum, quorum caput esse dinoscitur summus pon- tifex vicariusque domini nostri Jhesu Christi, conservacionem, quantum cum deo homines a possumus quantumque nobis ab alto concessum fuerit, sincera devocione velimus et debemus manutenere et defensare et eo respectu concordi federe prosequi negocium pacis universalis 10 ecclesie, quod ex prefata dissencione ruptum extitit et graviter vulneratum, et potissime inter prefatum dominum nostrum papam Eugenium et sacrum Basiliense concilium, tum per ora- tores nostros tum eciam in personis propriis, si legitima non fuerimus necessitate detenti, tam in dicto sacro Basiliensi concilio quam coram domino nostro papa Eugenio prefato et quo- cumque alio loco, quem ad hoe necessitas rei prosequende postulat et exquirit, necnon quando 15 et quociens oportunum b erit; nec aliquo casu ab invicem in prosecucione prefata disjungi aut separari consenciemus, quousque operis nostris hujusmodi pax et tranquillitas prefate uni- versalis ecclesie ad plenum fuerint reintegrate omni dolo et fraude procul motis juxta avisa- menta et capitulal, que partibus hincinde offerenda disposuimus, quorum tenor sequitur et est talis. [2] Verum cum ex processibus factis per sacrum concilium ac summum pontificem et secutis hincinde presens scisma subortum sit timereturque ex talibus continuo graviora subo- riri, in hoc convenimus resedimus et exnunc declaramus, quod pendentibus et durantibus nostris tractatibus, si ex parte sacri concilii contra ipsum dominum nostrum Eugenium et adherentes eidem vel ex parte ipsius domini nostri contra concilium et sibi adherentes ex causa aliquorum 25 processuum factorum aut fiendorum quidquam attemptaretur seu fieret, id non acceptabimus . neque admittemus adicientes, si in hujusmodi pacis prosecucione ipso sacro Basiliensi concilio prefate prosecucionis effectum rennuente dominus noster Eugenius vota atque capitula, quorum viribus, ut pacem ecclesie accomodam habere possimus, insistere volumus, per omnia amplecteretur, quod de cetero salvis tamen semper auctoritatibus sacrorum conciliorum 30 illesisque permanentibus decretis predicti sacri Basiliensis concilii cum suis formis et modi- ficacionibus, ut et ubi acceptata sunt2, dicto domino nostro pape Eugenio debitam obedien- ciam justosque favores imparciemur nec de cetero acceptabimus ipsius sacri concilii Basiliensis processus seu mandata a die prefate denegacionis et rejectionis contra ipsum dominum nostrum Eugenium fulminandos seu fulminanda quoquomodo, immo cum dicto domino nostro 35 acceptante pacis vehicula atque capitula pro posse et nosse deo innuente fideliter pro- [2a] e diverso id idem in omnibus et per omnia, si ipsum sacrum Basiliense sequemur. concilium hujusmodi pacis vota et capitula nostra, ut prefertur, amplecti decreverit papa rennuente, censendum constituimus quodque cum prefato Basiliensi concilio nos solide per- maneamus pacis negocium, de quo supra dictum est, feliciter continuaturi. [3] Cum itaque juxta predictorum capitulorum continenciam futurum concilium cele- brandum immineat, curabimus, quod rebus presentibus subnixis per nos aut nostros illuc [3a] inprimis tractabitur ibidem de unione ecclesie Orien- transmittendos rite intendatur. talis cum ecclesia Latina et super pertinentibus et necessariis ad eandem. [3b] item 3 trac- tabitur de provisione sedi apostolice et aliis prelatis facienda et ordinabitur, prout spiritus sanctus dic- 45 tabit. [3c] item 4 ordinabitur, quod de peccuniis indulgenciarum aut alias qualitereumque satisfiat 20 40 a) unsicher. b) Vorl. oportuniter. 1 nr. 57 oder die noch zu schaffende neue Cedula, vgl. S. 146 Z. 44. 2 nr. 56. 3 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 8. Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 7. 50
118 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 c. April 4] sulcatam conspicimus, more katholicorum principum nostros gressus in auxilia sue divinissime majestatis feliciter continuare, quantum vero tam sanctum opus conducere valeant inter nos pura devocio, sincera karitas et unanimis concordia consciencia atque intelligencia, nemo sane [Ia] qua de re presencium tenore publice recogno- mentis est, qui non animadvertat. scimus profitemur bonaque fide promittimus, quod ipsius sancte sedis apostolice et sanctissimi 5 in Christo patris et domini nostri domini Eugenii pape moderni debitum honorem necnon auctoritatum sacrorum generalium conciliorum, quorum caput esse dinoscitur summus pon- tifex vicariusque domini nostri Jhesu Christi, conservacionem, quantum cum deo homines a possumus quantumque nobis ab alto concessum fuerit, sincera devocione velimus et debemus manutenere et defensare et eo respectu concordi federe prosequi negocium pacis universalis 10 ecclesie, quod ex prefata dissencione ruptum extitit et graviter vulneratum, et potissime inter prefatum dominum nostrum papam Eugenium et sacrum Basiliense concilium, tum per ora- tores nostros tum eciam in personis propriis, si legitima non fuerimus necessitate detenti, tam in dicto sacro Basiliensi concilio quam coram domino nostro papa Eugenio prefato et quo- cumque alio loco, quem ad hoe necessitas rei prosequende postulat et exquirit, necnon quando 15 et quociens oportunum b erit; nec aliquo casu ab invicem in prosecucione prefata disjungi aut separari consenciemus, quousque operis nostris hujusmodi pax et tranquillitas prefate uni- versalis ecclesie ad plenum fuerint reintegrate omni dolo et fraude procul motis juxta avisa- menta et capitulal, que partibus hincinde offerenda disposuimus, quorum tenor sequitur et est talis. [2] Verum cum ex processibus factis per sacrum concilium ac summum pontificem et secutis hincinde presens scisma subortum sit timereturque ex talibus continuo graviora subo- riri, in hoc convenimus resedimus et exnunc declaramus, quod pendentibus et durantibus nostris tractatibus, si ex parte sacri concilii contra ipsum dominum nostrum Eugenium et adherentes eidem vel ex parte ipsius domini nostri contra concilium et sibi adherentes ex causa aliquorum 25 processuum factorum aut fiendorum quidquam attemptaretur seu fieret, id non acceptabimus . neque admittemus adicientes, si in hujusmodi pacis prosecucione ipso sacro Basiliensi concilio prefate prosecucionis effectum rennuente dominus noster Eugenius vota atque capitula, quorum viribus, ut pacem ecclesie accomodam habere possimus, insistere volumus, per omnia amplecteretur, quod de cetero salvis tamen semper auctoritatibus sacrorum conciliorum 30 illesisque permanentibus decretis predicti sacri Basiliensis concilii cum suis formis et modi- ficacionibus, ut et ubi acceptata sunt2, dicto domino nostro pape Eugenio debitam obedien- ciam justosque favores imparciemur nec de cetero acceptabimus ipsius sacri concilii Basiliensis processus seu mandata a die prefate denegacionis et rejectionis contra ipsum dominum nostrum Eugenium fulminandos seu fulminanda quoquomodo, immo cum dicto domino nostro 35 acceptante pacis vehicula atque capitula pro posse et nosse deo innuente fideliter pro- [2a] e diverso id idem in omnibus et per omnia, si ipsum sacrum Basiliense sequemur. concilium hujusmodi pacis vota et capitula nostra, ut prefertur, amplecti decreverit papa rennuente, censendum constituimus quodque cum prefato Basiliensi concilio nos solide per- maneamus pacis negocium, de quo supra dictum est, feliciter continuaturi. [3] Cum itaque juxta predictorum capitulorum continenciam futurum concilium cele- brandum immineat, curabimus, quod rebus presentibus subnixis per nos aut nostros illuc [3a] inprimis tractabitur ibidem de unione ecclesie Orien- transmittendos rite intendatur. talis cum ecclesia Latina et super pertinentibus et necessariis ad eandem. [3b] item 3 trac- tabitur de provisione sedi apostolice et aliis prelatis facienda et ordinabitur, prout spiritus sanctus dic- 45 tabit. [3c] item 4 ordinabitur, quod de peccuniis indulgenciarum aut alias qualitereumque satisfiat 20 40 a) unsicher. b) Vorl. oportuniter. 1 nr. 57 oder die noch zu schaffende neue Cedula, vgl. S. 146 Z. 44. 2 nr. 56. 3 Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 8. Ubereinstimmend mit nr. 22 art. 7. 50
Strana 119
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 60. 119 civibus Avinionensibus per eos sacro Basiliensi concilio mutuatis neenon de expensis et dampnis per eos 11439 c. April factis et habitis pro reductione Grecorum. [3d] item et de tollendis litibus ex discordiis inter 4] papam et concilium subortis et de causis ecclesiasticis Basilee inchoatis et nondum terminatis. [4] Insuper ne id ipsum futurum concilium in suppositis venerabilibus deficiat, provide- 5 bimus, quod et singule provincie ad hoc oportunitatem habentes providebunt de eligendo interim suos oratores sollemnes, qui ad ipsum accedere et venire necnon hujusmodi concilio interesse habeant, inducemusque ad idem modis oportunis prelatos nostrorum regnorum et principatuum necnon alios sive singulares sive collegiales a seculares et regulares, qui de jure et consuetudine debent et tenentur venire vel mittere ad generalia concilia, ita tamen, quod [4a to persone ad hoc mittende sint, (ut predicitur), venerabiles sciencia etate et moribus. verum cum nonnunquam horrenda supervenerint scandala in dei ecclesia in admissione per- sonarum non habita racione ad earundem b---qualitates, visum est nobis summopere expedire ; reverenterque id ipsum deposcimus, quod, donec aliud per ipsum concilium fuerit ordinatum, propter forte confluenciam prelatorum doctorum et aliarum venerabilium personarum, qui 15 verisimiliter decurrere habeant ad ipsum interim, quod in ipsis vacantibusc presertim secula- ribus attendantur ea, que sequuntur, puta etas sciencia ordo mores gradus dignitates aut beneficiorum suorum alie qualitates, ita quod omnino requiratur in quolibet etas viginti quatuor annorum completorum, ordo ad minus subdiaconatus et cum hoc quod sitd -- - prebendatus in aliqua pontificali ecclesia vel notabili collegiata, aut habens dignitatem in 20 collegiata eciam qualibet vel quod sit curatus, aut notabiliter graduatus, in jure divino vel humano doctor, non conjugatus vel bigamus, vel saltem magister vel licenciatus in medicina. [5] Preterea circa modum provide reformacionis et expedite in dicto futuro concilio poterit exnunc unaqueque diocesis aut eciam provincia investigare suas necessitates vel utili- [5a] ceterum tates et eas prosequi apud ipsum concilium adjuvandas et reformandas. 25 curabimus, ut certi sint doctores et fidei zelatores, qui inquirunt de heresibus inficientibus quascunque regiones, ut illis ad ipsum futurum concilium delatis provideatur, contra eas per illud vel saltem queratur modus et practica providendi, eciam si opus fuerit manibus imperiali- bus et regalibus. [6] Preterea si inimico hominis diabulo insurgente partes hincinde dare pacem ecclesie 30 negligentes desides aut temerarie reperte fuerint seu si quoquomodo utrarumque severitate exigente aut alias in eum casum deventum extiterit, quod necessarium sit ecclesie calamita- tibus et angustiis providere et scandala e medio ipsius et a populo Christiano aufferre, nec sit de amplissimis auctoritatibus prefatis, que saltem matrem nostram ecclesiam curente ordinare, ut vepres heresum nephandissimarum, que ex scismatis diuturni dispendio suboriri solite sunt, 35 succindantur quodque fides Christiane professionis, cujus professores sumus, in detrimentum! non corruat et dampnabiliter arescat, promittimus omnes et singuli in solidum divisim et con- junctim bona fide atque sincere cum omnibus nobis adherentibus et adherere volentibus esse constantes uniti et firmi omni modo et ordine superius descriptis in prosecucione tam sancte rei, pro qua, cum necessarium sit«, tota concurrat profecto ecclesia Latina, ut tanti necessitati 40 celerius consulatur et occurratur. [7] Nos Albertus Romanorum rex predictus tamquam advocatus et precipuus defensor ipsius sancte ecclesie dei de communi et unanimi consensu omnium nostrum regum et prin- cipum presentibus --- h et quorumque nobis vel alicui nostrum adherencium vel adherere volencium in eventum negligencie et temeritatis prefate pro tali generali concilio celebrando 45 talem exnunc instituimus et nominamus locum, videlicet N. pro tanti exicii eradicacione unioneque in ecclesia Latina reductione Grecorum atque aliis supra commemoratis, in quo nos omnes et singuli cum nostris prelatis doctoribus atque clericis ad pacis et unionis hujus- modi profectum oportunum, ut prefertur, concurrere et convenire debeamus, nisi legitimo fuerimus obstaculo prepediti; in quo casu taliter impeditus vel impediti ad locum supra com- a) Vorl. colligiares. b) folgendes Wort unleserlich. c) sic. d) folgendes Wort unleserlich. e) Vorl. curet. 1) unsicher. g) Vorl. add. quod. h) nur die Endung sorum lesbar. 50
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 60. 119 civibus Avinionensibus per eos sacro Basiliensi concilio mutuatis neenon de expensis et dampnis per eos 11439 c. April factis et habitis pro reductione Grecorum. [3d] item et de tollendis litibus ex discordiis inter 4] papam et concilium subortis et de causis ecclesiasticis Basilee inchoatis et nondum terminatis. [4] Insuper ne id ipsum futurum concilium in suppositis venerabilibus deficiat, provide- 5 bimus, quod et singule provincie ad hoc oportunitatem habentes providebunt de eligendo interim suos oratores sollemnes, qui ad ipsum accedere et venire necnon hujusmodi concilio interesse habeant, inducemusque ad idem modis oportunis prelatos nostrorum regnorum et principatuum necnon alios sive singulares sive collegiales a seculares et regulares, qui de jure et consuetudine debent et tenentur venire vel mittere ad generalia concilia, ita tamen, quod [4a to persone ad hoc mittende sint, (ut predicitur), venerabiles sciencia etate et moribus. verum cum nonnunquam horrenda supervenerint scandala in dei ecclesia in admissione per- sonarum non habita racione ad earundem b---qualitates, visum est nobis summopere expedire ; reverenterque id ipsum deposcimus, quod, donec aliud per ipsum concilium fuerit ordinatum, propter forte confluenciam prelatorum doctorum et aliarum venerabilium personarum, qui 15 verisimiliter decurrere habeant ad ipsum interim, quod in ipsis vacantibusc presertim secula- ribus attendantur ea, que sequuntur, puta etas sciencia ordo mores gradus dignitates aut beneficiorum suorum alie qualitates, ita quod omnino requiratur in quolibet etas viginti quatuor annorum completorum, ordo ad minus subdiaconatus et cum hoc quod sitd -- - prebendatus in aliqua pontificali ecclesia vel notabili collegiata, aut habens dignitatem in 20 collegiata eciam qualibet vel quod sit curatus, aut notabiliter graduatus, in jure divino vel humano doctor, non conjugatus vel bigamus, vel saltem magister vel licenciatus in medicina. [5] Preterea circa modum provide reformacionis et expedite in dicto futuro concilio poterit exnunc unaqueque diocesis aut eciam provincia investigare suas necessitates vel utili- [5a] ceterum tates et eas prosequi apud ipsum concilium adjuvandas et reformandas. 25 curabimus, ut certi sint doctores et fidei zelatores, qui inquirunt de heresibus inficientibus quascunque regiones, ut illis ad ipsum futurum concilium delatis provideatur, contra eas per illud vel saltem queratur modus et practica providendi, eciam si opus fuerit manibus imperiali- bus et regalibus. [6] Preterea si inimico hominis diabulo insurgente partes hincinde dare pacem ecclesie 30 negligentes desides aut temerarie reperte fuerint seu si quoquomodo utrarumque severitate exigente aut alias in eum casum deventum extiterit, quod necessarium sit ecclesie calamita- tibus et angustiis providere et scandala e medio ipsius et a populo Christiano aufferre, nec sit de amplissimis auctoritatibus prefatis, que saltem matrem nostram ecclesiam curente ordinare, ut vepres heresum nephandissimarum, que ex scismatis diuturni dispendio suboriri solite sunt, 35 succindantur quodque fides Christiane professionis, cujus professores sumus, in detrimentum! non corruat et dampnabiliter arescat, promittimus omnes et singuli in solidum divisim et con- junctim bona fide atque sincere cum omnibus nobis adherentibus et adherere volentibus esse constantes uniti et firmi omni modo et ordine superius descriptis in prosecucione tam sancte rei, pro qua, cum necessarium sit«, tota concurrat profecto ecclesia Latina, ut tanti necessitati 40 celerius consulatur et occurratur. [7] Nos Albertus Romanorum rex predictus tamquam advocatus et precipuus defensor ipsius sancte ecclesie dei de communi et unanimi consensu omnium nostrum regum et prin- cipum presentibus --- h et quorumque nobis vel alicui nostrum adherencium vel adherere volencium in eventum negligencie et temeritatis prefate pro tali generali concilio celebrando 45 talem exnunc instituimus et nominamus locum, videlicet N. pro tanti exicii eradicacione unioneque in ecclesia Latina reductione Grecorum atque aliis supra commemoratis, in quo nos omnes et singuli cum nostris prelatis doctoribus atque clericis ad pacis et unionis hujus- modi profectum oportunum, ut prefertur, concurrere et convenire debeamus, nisi legitimo fuerimus obstaculo prepediti; in quo casu taliter impeditus vel impediti ad locum supra com- a) Vorl. colligiares. b) folgendes Wort unleserlich. c) sic. d) folgendes Wort unleserlich. e) Vorl. curet. 1) unsicher. g) Vorl. add. quod. h) nur die Endung sorum lesbar. 50
Strana 120
120 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 6 April 4/ memoratum oratores suos a celebres et constantes viros, prout suo b honori providere maluerit, deum timentes plene instructos plenoque fulcitos mandato transmittere et ibidem habere curabimus; et curabunt omni mora cessante inibi more sacrorum conciliorum scrutari atque consultari, que paci ecclesie necessaria atque accommoda sunt necnon ceteris rebus, que totum statum respiciunt ecclesiasticum remque publicam ecclesiastice libertatis tociusque 5 populi Christiani, et generaliter, que nos et quisque nostrum agere facere atque consulere possemus et deberemus possent atque deberent, si personaliter interessent. [7a] nec ipsum concilium permittere dissipari aut dissolvi consenciemus quoquomodo, donec profectum lar- giatur pacis auctor deus benedictus. [7b] et hoc quidem concilium taliter celebrandum intelligatur et sit omni jure fundatum et ab universis Christifidelibus debeat ut sacrum con- 10 cilium venerari. [7c] et adicimus, quod, quicunque ad locum prefati concilii ex regnis seu provinciis nostris animo conciliandi per nos vel quempiam ex nostris missus fuerit, illius pre- bende, quam habet et tenet, integros habeat recipere fructus seu, si plures habuerit prebendas, unius ex eis pro sui residencia ---c aliis juribus suorum beneficiorum aliorum manentibus in- commissis. [7d] preterea 1 nos Albertus supradictus cum universo imperio nostro providere 15 S volumus de tutela et securitate loci illius, in quo hujusmodi concilium, de quo prefertur, celebrari debuerit, rursus curabimus, ut omnes atque singuli, qui conciliandi animo ad aliquod concilio- rum premissorum applicuerint, salvo pociantur conductu, loci securitate et stratarum victualium competencia omnique commoditate, que humanis subjacere possunt conciliis; atque in nostra ab- sencia debemusd statuere protectorem, qui ipsum concilium ab offensis et molestacionibus 20 nostra auctoritate habeat eximere et defensare atque justiciam suam pro excessus atque delicti qualitate. [7e] protestamur denique, quod quidquam in hoc sancto opere promo- vemus et prosequimur, hoc non est ex intencione derogandi quovismodo auctoritati et debito honori sedis apostolice aut sacri concilii Basiliensis vel aliorum conciliorum quorumlibet seu, jus aliquod de novo acquirendi, alia deinceps, nisi prout de jure libuerit, faciendi seu pro- 25 movendi; sed dumtaxat ad hoc inducit nos spiritus pietatis ad ecclesiam dei, quam proch- dolor videmus ante oculos inaudibili jam formato et periculosissimo scismati expositam, quatenus ipsum scilicet jam formatum scisma tollatur de medio et alii auctoree domino possimus suffragante concilio illo, quod querimus, obviare, censentes omni jure divino pariter et humano esse posse et deberi in tam extrema catholice ecclesie et tocius rei publice Christiane 30 necessitate et presertim deficienti omni ordinario auxilio ad extraordinarium, quo possit conservari integritas et unitas ecclesie, subsidium racionabiliter esse recurrendum, ut autem hec nostra salutaris sanctaque unio majoris roboris habere firmitatem dinoscatur, presentem paginam etc. [1439 61. Vorschläge der kurfürstlichen Gesandten über Durchführung der angenommenen Reform- 35 nach [1439 nach April 42 Mainz.] dekrete des Baseler Konzils. April 4] Aus Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 11 fol. 16a cop. ch. Auszug in allen Hss. des Segovia (lib. 15 cap. 7) unter der Uberschrift Tercia intelligencia Ger- manorum super decretis acceptis. Daraus gedruckt in Mon. Conc. 3, 300 f. [I] Circa observacionem decretorum sacri Basiliensis concilii per dominos nostros regem 40 principes electores et alios metropolitanos Alamanie acceptatorum, ut manuteneantur et mandata apostolica seu quecumque alia, que fortassis in contrarium emitti contigerit, non irripiantur, visum est, quod forma acceptacionis3 decretorum hujusmodi nomine dictorum dominorum regis electorum et metropolitanorum hic facte dicto sacro concilio presentetur et a) zu em. nostros? b) zu em. nostro? c) unleserlich. d) unsicher. e) Vorl. actore. 45 1 Teilweise übereinstimmend mit nr. 22 art. 9. 2 Nach S. 145 Z. 12 muß dieses Stück nach dem 28. März angesetzt werden; aus nr. 74 art. 7 und dem Fehlen unserer nr. unter dem Dresdener Material ist zu schließen, daß diese Vorschläge erst nach dem 4. April vollendet wurden. 3 Die sog. Cedula acceptacionis, vgl. S. 110 Z. 36 bis S. 113 Z. 3.
120 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 6 April 4/ memoratum oratores suos a celebres et constantes viros, prout suo b honori providere maluerit, deum timentes plene instructos plenoque fulcitos mandato transmittere et ibidem habere curabimus; et curabunt omni mora cessante inibi more sacrorum conciliorum scrutari atque consultari, que paci ecclesie necessaria atque accommoda sunt necnon ceteris rebus, que totum statum respiciunt ecclesiasticum remque publicam ecclesiastice libertatis tociusque 5 populi Christiani, et generaliter, que nos et quisque nostrum agere facere atque consulere possemus et deberemus possent atque deberent, si personaliter interessent. [7a] nec ipsum concilium permittere dissipari aut dissolvi consenciemus quoquomodo, donec profectum lar- giatur pacis auctor deus benedictus. [7b] et hoc quidem concilium taliter celebrandum intelligatur et sit omni jure fundatum et ab universis Christifidelibus debeat ut sacrum con- 10 cilium venerari. [7c] et adicimus, quod, quicunque ad locum prefati concilii ex regnis seu provinciis nostris animo conciliandi per nos vel quempiam ex nostris missus fuerit, illius pre- bende, quam habet et tenet, integros habeat recipere fructus seu, si plures habuerit prebendas, unius ex eis pro sui residencia ---c aliis juribus suorum beneficiorum aliorum manentibus in- commissis. [7d] preterea 1 nos Albertus supradictus cum universo imperio nostro providere 15 S volumus de tutela et securitate loci illius, in quo hujusmodi concilium, de quo prefertur, celebrari debuerit, rursus curabimus, ut omnes atque singuli, qui conciliandi animo ad aliquod concilio- rum premissorum applicuerint, salvo pociantur conductu, loci securitate et stratarum victualium competencia omnique commoditate, que humanis subjacere possunt conciliis; atque in nostra ab- sencia debemusd statuere protectorem, qui ipsum concilium ab offensis et molestacionibus 20 nostra auctoritate habeat eximere et defensare atque justiciam suam pro excessus atque delicti qualitate. [7e] protestamur denique, quod quidquam in hoc sancto opere promo- vemus et prosequimur, hoc non est ex intencione derogandi quovismodo auctoritati et debito honori sedis apostolice aut sacri concilii Basiliensis vel aliorum conciliorum quorumlibet seu, jus aliquod de novo acquirendi, alia deinceps, nisi prout de jure libuerit, faciendi seu pro- 25 movendi; sed dumtaxat ad hoc inducit nos spiritus pietatis ad ecclesiam dei, quam proch- dolor videmus ante oculos inaudibili jam formato et periculosissimo scismati expositam, quatenus ipsum scilicet jam formatum scisma tollatur de medio et alii auctoree domino possimus suffragante concilio illo, quod querimus, obviare, censentes omni jure divino pariter et humano esse posse et deberi in tam extrema catholice ecclesie et tocius rei publice Christiane 30 necessitate et presertim deficienti omni ordinario auxilio ad extraordinarium, quo possit conservari integritas et unitas ecclesie, subsidium racionabiliter esse recurrendum, ut autem hec nostra salutaris sanctaque unio majoris roboris habere firmitatem dinoscatur, presentem paginam etc. [1439 61. Vorschläge der kurfürstlichen Gesandten über Durchführung der angenommenen Reform- 35 nach [1439 nach April 42 Mainz.] dekrete des Baseler Konzils. April 4] Aus Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 11 fol. 16a cop. ch. Auszug in allen Hss. des Segovia (lib. 15 cap. 7) unter der Uberschrift Tercia intelligencia Ger- manorum super decretis acceptis. Daraus gedruckt in Mon. Conc. 3, 300 f. [I] Circa observacionem decretorum sacri Basiliensis concilii per dominos nostros regem 40 principes electores et alios metropolitanos Alamanie acceptatorum, ut manuteneantur et mandata apostolica seu quecumque alia, que fortassis in contrarium emitti contigerit, non irripiantur, visum est, quod forma acceptacionis3 decretorum hujusmodi nomine dictorum dominorum regis electorum et metropolitanorum hic facte dicto sacro concilio presentetur et a) zu em. nostros? b) zu em. nostro? c) unleserlich. d) unsicher. e) Vorl. actore. 45 1 Teilweise übereinstimmend mit nr. 22 art. 9. 2 Nach S. 145 Z. 12 muß dieses Stück nach dem 28. März angesetzt werden; aus nr. 74 art. 7 und dem Fehlen unserer nr. unter dem Dresdener Material ist zu schließen, daß diese Vorschläge erst nach dem 4. April vollendet wurden. 3 Die sog. Cedula acceptacionis, vgl. S. 110 Z. 36 bis S. 113 Z. 3.
Strana 121
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 60-62. 121 1439 nach April 4] supplicetur, ut modificaciones eorum circa decreta ejusmodi concepte et facte per dictum sacrum concilium admittantur et concedantur. [2] Item deputentur pro qualibet diocesi episcopus loci et duo vel tres alii prelati cum clausula, quod sint a omnes etc. conservatores decretorum hujusmodi cum potestate procedendi contra quoscumque violatores eorundem decretorum ea impugnantes et contra ipsa impetrantes per censuras ecclesiasticas et alias penas, eciam cum invocacione auxilii brachii secularis, si opus fuerit, ad instar Karoline 1, necnon processus quoscumque auctoritate quacumque, eciam papali, in contrarium fulminatos seu fulminandos cassandi irritandi annul- landi cassosque et irritos decernendi et pronunciandi omniaque et singula faciendi et agendi, 10 que ad hujusmodi decretorum tuicionem conservacionem et circa premissa necessaria quo- modolibet fuerint seu eciam oportuna. [3] Item adiciatur pena contra quoscumque in dictorum decretorum aut alicujusb eorum prejudicium aliquid impetrantes vel impetratis utentes, eciamsi motu proprio con- cederentur, et eciam contra talium impetratorum executores notarios testes et omnes et sin- 15 gulos, qui contra disposicionem decretorum hujusmodi aliquid innovarent seu quomodolibet attemptarent. [4] Item ne pretextu sentenciarum et processuum Romane curie, ex quibus sepe, quo capite quis beneficium revocat, non facile constare potest, contra hujusmodi decreta aliqui reservacionibus renitentes fraudem committant, ordinetur, quod, quicumque in supplicacione, 20 processu cause seu alias quomodolibet de reservacione abolita mencionem fecerit, intencionem suam ex ea pro se fundando justificando seu adjuvando, conscito de illo coram ordinariis, eciamsi per tres sentencias evicerit, jus, si quod sibi competat, eo ipso amittat nec teneatur quisquam hujusmodi processus exequi vel eis in aliquo obedire. [5] Item quod domini nostri absentese respondeant presentibus super oblatis decretis [5a] item videbitur, quod detur ipsis hujusmodi acceptacio 25 et per dominos acceptatis. instrumentata2 vel alias. [5b] item quod supplicetur ipsis, quatenus favorosos se ex- hibeant et promotivos erga patres, ut hujusmodi in acceptacionibus concepte modificaciones d per sacrum concilium admittantur et concedantur. [6] Item quod committatur oratoribus dominorum ituris ad Basileam, quatenus inter 30 alia hanc materiam admissionis et concessionis in edificacionem hujusmodi promoveant et sollicitent, ut expedit. [6a] item quod similiter alia avisata3 pro decretorum observacione sollicitent, ut in forma meliori sacri concilii littere desuper obtineantur. [7] Item quod domini nostri instent apud majestatem regiam pro sua danda sanxione pragmatica pro observacione decretorum hujusmodi et, quantocius id fieri poterit, littere regie 35 desuper facte mittantur singulis metropolitanis et majoribus principibus Alamanie. [8] Item quod obtentis modificacionibus et limitacionibus petitis a sacro concilio extunc littere desuper concesse offerantur dicto domino nostro regi, ut cum insercione tenoris eorun- dem novas litteras super sanxione hujusmodi det et concedat. [9] Item quod singuli metropolitani acceptacionem decretorum hujusmodi jam adstatim 40 et, quanto cicius fieri poterit, et deinde mandatum regium desuper emittendum et metro- politanis ipsis assignandum, ut premittitur, singulis suis conprovincialibus et suffraganeis curent sub forma publica aut alias per suas litteras autenticas intimare. 5 62. Zweiter Entwurf des Vorschlags nicht genannter Gesandten zur Verlegung des Konzils [ 1439 zw. April 4 und 164.] (betr. Verfahren bei der Verlegung). Aus Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 303b-305b cop. ch. a) Vorl. si non. b) Vorl. aliquod. c) ergänzt. d) ergänzt. 3 Vgl. artt. 2-4. 1 Gesetz Karls IV. zum Schutz der Geistlichkeit 4 Nämlich nach der Abreise der Konzilsgesandten vom 13. Oktober 1359, vgl. Böhmer-Huber, Reg. imp. 8 nrr. 3006 und 3007. und vor der ersten Vereinbarung (vgl. nrr. 74 und 65). 50 2 nr. 56. 45 [1439 zw. April 4 u. 16] Deutsche Reichstagsakten XIV 16
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 60-62. 121 1439 nach April 4] supplicetur, ut modificaciones eorum circa decreta ejusmodi concepte et facte per dictum sacrum concilium admittantur et concedantur. [2] Item deputentur pro qualibet diocesi episcopus loci et duo vel tres alii prelati cum clausula, quod sint a omnes etc. conservatores decretorum hujusmodi cum potestate procedendi contra quoscumque violatores eorundem decretorum ea impugnantes et contra ipsa impetrantes per censuras ecclesiasticas et alias penas, eciam cum invocacione auxilii brachii secularis, si opus fuerit, ad instar Karoline 1, necnon processus quoscumque auctoritate quacumque, eciam papali, in contrarium fulminatos seu fulminandos cassandi irritandi annul- landi cassosque et irritos decernendi et pronunciandi omniaque et singula faciendi et agendi, 10 que ad hujusmodi decretorum tuicionem conservacionem et circa premissa necessaria quo- modolibet fuerint seu eciam oportuna. [3] Item adiciatur pena contra quoscumque in dictorum decretorum aut alicujusb eorum prejudicium aliquid impetrantes vel impetratis utentes, eciamsi motu proprio con- cederentur, et eciam contra talium impetratorum executores notarios testes et omnes et sin- 15 gulos, qui contra disposicionem decretorum hujusmodi aliquid innovarent seu quomodolibet attemptarent. [4] Item ne pretextu sentenciarum et processuum Romane curie, ex quibus sepe, quo capite quis beneficium revocat, non facile constare potest, contra hujusmodi decreta aliqui reservacionibus renitentes fraudem committant, ordinetur, quod, quicumque in supplicacione, 20 processu cause seu alias quomodolibet de reservacione abolita mencionem fecerit, intencionem suam ex ea pro se fundando justificando seu adjuvando, conscito de illo coram ordinariis, eciamsi per tres sentencias evicerit, jus, si quod sibi competat, eo ipso amittat nec teneatur quisquam hujusmodi processus exequi vel eis in aliquo obedire. [5] Item quod domini nostri absentese respondeant presentibus super oblatis decretis [5a] item videbitur, quod detur ipsis hujusmodi acceptacio 25 et per dominos acceptatis. instrumentata2 vel alias. [5b] item quod supplicetur ipsis, quatenus favorosos se ex- hibeant et promotivos erga patres, ut hujusmodi in acceptacionibus concepte modificaciones d per sacrum concilium admittantur et concedantur. [6] Item quod committatur oratoribus dominorum ituris ad Basileam, quatenus inter 30 alia hanc materiam admissionis et concessionis in edificacionem hujusmodi promoveant et sollicitent, ut expedit. [6a] item quod similiter alia avisata3 pro decretorum observacione sollicitent, ut in forma meliori sacri concilii littere desuper obtineantur. [7] Item quod domini nostri instent apud majestatem regiam pro sua danda sanxione pragmatica pro observacione decretorum hujusmodi et, quantocius id fieri poterit, littere regie 35 desuper facte mittantur singulis metropolitanis et majoribus principibus Alamanie. [8] Item quod obtentis modificacionibus et limitacionibus petitis a sacro concilio extunc littere desuper concesse offerantur dicto domino nostro regi, ut cum insercione tenoris eorun- dem novas litteras super sanxione hujusmodi det et concedat. [9] Item quod singuli metropolitani acceptacionem decretorum hujusmodi jam adstatim 40 et, quanto cicius fieri poterit, et deinde mandatum regium desuper emittendum et metro- politanis ipsis assignandum, ut premittitur, singulis suis conprovincialibus et suffraganeis curent sub forma publica aut alias per suas litteras autenticas intimare. 5 62. Zweiter Entwurf des Vorschlags nicht genannter Gesandten zur Verlegung des Konzils [ 1439 zw. April 4 und 164.] (betr. Verfahren bei der Verlegung). Aus Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 303b-305b cop. ch. a) Vorl. si non. b) Vorl. aliquod. c) ergänzt. d) ergänzt. 3 Vgl. artt. 2-4. 1 Gesetz Karls IV. zum Schutz der Geistlichkeit 4 Nämlich nach der Abreise der Konzilsgesandten vom 13. Oktober 1359, vgl. Böhmer-Huber, Reg. imp. 8 nrr. 3006 und 3007. und vor der ersten Vereinbarung (vgl. nrr. 74 und 65). 50 2 nr. 56. 45 [1439 zw. April 4 u. 16] Deutsche Reichstagsakten XIV 16
Strana 122
122 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 zw. April 4 u. 161 Pro tollenda etc.1 [I] In 2 primis quod sacrum generale Basiliense concilium tria loca in Germania videlicet Argentinam, Ratisponam, Magunciam infra quindecim dies continuos a die requisicionis per oratores supradictorum dominorum nominet et eligat pro sui translacione vel ycumenici vel generalis concilii celebracione in aliquo eorundem locorum et rebus inibi tractandis prosequendis et terminandis. quibus nominacione et eleccione in generali congregacione factis invictissimus Romanorum rex ac Christianissimus rex Francorum cum aliis regibus et principibus, qui ad hoc con- currunt, curabunt eandem infra quadraginta quinque dies continuos a die nominacionis prefate intimare domino nostro pape necnon imperatori et patriarche Constantinopolitanis ipsisque Grecis; ita videlicet quod in quemeunque locorum predictorum dominus noster papa simul a et Greci aut Greci 10 tantum consenserint et ad quem ipsi Greci personaliter pervenerint causa tractatus unionis, quod ipsum sacrum concilium Basiliense se illic transferret pro ycomenici concilii celebracione; Grecis autem in nullum trium locorum prefatorum consencientibus, ut prefertur, tunc nihilominus, si dominus noster papa ad aliquem eorundem locorum consenserit venire personaliter, quod sacrum Basiliense concilium omnino se illic transferet. [Ia] item si nec Greci nec papa in aliquem trium locorum predictorum personaliter venire consenserint, se transferet libere ad predictorum locorum aliquem, in quem voluerit, infra tempus inferius declaratum, adjecto eciam, quod exnunc poterit ipsum sacrum Basiliense concilium quandocumque se transferre ad quemeunque voluerit locorum prefatorum, salvo tamen, quod accessurum sit ad locum, ad quem Greci aut papa personaliter infra tempus quod sequitur advenerint. [2] Qui3 quidem, scilicet papa imperator et patriarcha, infra unum mensem a die sibi facte intimacionis habeant simul seu divisim in aliquem locorum prefatorum per bullas et litteras idoneas expresse consentire, cessantibus prorsus congregacionibus Ferrariensi Florentina et alia quacunque sub nomine generalis vel ycumenici concilii secuta forsan aut inantea abinde [2a] quemquidem consensum infra alios quadraginta quinque dies continuos post 25 secutura. mensem hujusmodi habeant ipsi oratores prefatorum regum et principum sacro concilio inti- mare. [2b] et quandocumque infra quatuor menses a die nominacionis et eleccionis predic- torum locorum consensus hujusmodi sacro concilio fuerit intimatus, mox sacrum concilium ipsum locum, in quem papa et Greci consenserint, habeat infra quindecim dies continuos a die intimati consensus hujusmodi sollempniter decretare; et idem fiat, si solus papa vel soli Greci in aliquem 30- predictorum locorum infra terminum predictum venire consenserint et consensus hujusmodi sacro concilio Basiliensi fuerit intimatus; si vero papa in unum et Greci in alium prefatorum locorum consenserint, ipsum tunc sacrum concilium habeat gratificare. [3] Ceterum 4 si aliquis locorum predictorum propter guerram pestem aut famem foret in- [3a]omnibus vero locis 35 commodus pro premissis, alter locorum nominatorum vicinior succedat; ex causis premissis, ut prefertur, incommodatis, locum habeat provisio Constanciensis concilii, que super hoc in simili casu emanavit, ita tamen ut, si publica fama concurrente dicatur aliquis locorum pre- fatorum ante hujusmodi concilii inchoacionem factus incommodus, sacrum Basiliense concilium hoc infra mensem habeat diffinire, et, si distulerit in termino prefato diffinire, nichilominus ipsum sacrum concilium Basiliense ad hunc locum tamquam commodum se transferre habeat, ut 40 prefertur. si vero post ejus inchoacionem incommodetur locus hujusmodi, ipsum tunc inchoatum ibi concilium sibi providebit. [4] Ad ‘ quemquidem locum papa per se vel suos legatum vel legatos et eciam ipsi Greci infra tres menses a die consensus per eos vel eorum alterum prefati (ut premittitur) et sacrum Basiliense concilium infra duos menses a die intimacionis hujusmodi consensus pape vel Grecorum se conferre 45 a) Vorl. similiter. 5 15 20 1 Vgl. nr. 57 einleitender Absatz. 2 Zusammengearbeitet aus art. 1 des Vorschlags vom 27. März funserer nr. 57] bis ipsisque Grecis [S. 115 Z. 4] und dem Vorschlag vom 30. März I nr. 59]. 3 Entsprechend nr. 57 art. I von quiquidem [S. 115 Z. 4] ab. 4 Entsprechend nr. 57 art. 2. 5 Dekret Frequens vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 6 Ubereinstimmend mil nr. 57 art. 3. 50
122 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 zw. April 4 u. 161 Pro tollenda etc.1 [I] In 2 primis quod sacrum generale Basiliense concilium tria loca in Germania videlicet Argentinam, Ratisponam, Magunciam infra quindecim dies continuos a die requisicionis per oratores supradictorum dominorum nominet et eligat pro sui translacione vel ycumenici vel generalis concilii celebracione in aliquo eorundem locorum et rebus inibi tractandis prosequendis et terminandis. quibus nominacione et eleccione in generali congregacione factis invictissimus Romanorum rex ac Christianissimus rex Francorum cum aliis regibus et principibus, qui ad hoc con- currunt, curabunt eandem infra quadraginta quinque dies continuos a die nominacionis prefate intimare domino nostro pape necnon imperatori et patriarche Constantinopolitanis ipsisque Grecis; ita videlicet quod in quemeunque locorum predictorum dominus noster papa simul a et Greci aut Greci 10 tantum consenserint et ad quem ipsi Greci personaliter pervenerint causa tractatus unionis, quod ipsum sacrum concilium Basiliense se illic transferret pro ycomenici concilii celebracione; Grecis autem in nullum trium locorum prefatorum consencientibus, ut prefertur, tunc nihilominus, si dominus noster papa ad aliquem eorundem locorum consenserit venire personaliter, quod sacrum Basiliense concilium omnino se illic transferet. [Ia] item si nec Greci nec papa in aliquem trium locorum predictorum personaliter venire consenserint, se transferet libere ad predictorum locorum aliquem, in quem voluerit, infra tempus inferius declaratum, adjecto eciam, quod exnunc poterit ipsum sacrum Basiliense concilium quandocumque se transferre ad quemeunque voluerit locorum prefatorum, salvo tamen, quod accessurum sit ad locum, ad quem Greci aut papa personaliter infra tempus quod sequitur advenerint. [2] Qui3 quidem, scilicet papa imperator et patriarcha, infra unum mensem a die sibi facte intimacionis habeant simul seu divisim in aliquem locorum prefatorum per bullas et litteras idoneas expresse consentire, cessantibus prorsus congregacionibus Ferrariensi Florentina et alia quacunque sub nomine generalis vel ycumenici concilii secuta forsan aut inantea abinde [2a] quemquidem consensum infra alios quadraginta quinque dies continuos post 25 secutura. mensem hujusmodi habeant ipsi oratores prefatorum regum et principum sacro concilio inti- mare. [2b] et quandocumque infra quatuor menses a die nominacionis et eleccionis predic- torum locorum consensus hujusmodi sacro concilio fuerit intimatus, mox sacrum concilium ipsum locum, in quem papa et Greci consenserint, habeat infra quindecim dies continuos a die intimati consensus hujusmodi sollempniter decretare; et idem fiat, si solus papa vel soli Greci in aliquem 30- predictorum locorum infra terminum predictum venire consenserint et consensus hujusmodi sacro concilio Basiliensi fuerit intimatus; si vero papa in unum et Greci in alium prefatorum locorum consenserint, ipsum tunc sacrum concilium habeat gratificare. [3] Ceterum 4 si aliquis locorum predictorum propter guerram pestem aut famem foret in- [3a]omnibus vero locis 35 commodus pro premissis, alter locorum nominatorum vicinior succedat; ex causis premissis, ut prefertur, incommodatis, locum habeat provisio Constanciensis concilii, que super hoc in simili casu emanavit, ita tamen ut, si publica fama concurrente dicatur aliquis locorum pre- fatorum ante hujusmodi concilii inchoacionem factus incommodus, sacrum Basiliense concilium hoc infra mensem habeat diffinire, et, si distulerit in termino prefato diffinire, nichilominus ipsum sacrum concilium Basiliense ad hunc locum tamquam commodum se transferre habeat, ut 40 prefertur. si vero post ejus inchoacionem incommodetur locus hujusmodi, ipsum tunc inchoatum ibi concilium sibi providebit. [4] Ad ‘ quemquidem locum papa per se vel suos legatum vel legatos et eciam ipsi Greci infra tres menses a die consensus per eos vel eorum alterum prefati (ut premittitur) et sacrum Basiliense concilium infra duos menses a die intimacionis hujusmodi consensus pape vel Grecorum se conferre 45 a) Vorl. similiter. 5 15 20 1 Vgl. nr. 57 einleitender Absatz. 2 Zusammengearbeitet aus art. 1 des Vorschlags vom 27. März funserer nr. 57] bis ipsisque Grecis [S. 115 Z. 4] und dem Vorschlag vom 30. März I nr. 59]. 3 Entsprechend nr. 57 art. I von quiquidem [S. 115 Z. 4] ab. 4 Entsprechend nr. 57 art. 2. 5 Dekret Frequens vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 6 Ubereinstimmend mil nr. 57 art. 3. 50
Strana 123
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 62-63. 123 habeant, ita ut immediate post lapsum duorum mensium a die intimacionis consensus pape vel 11439 zw. Grecorum hujusmodi sacro Basiliensi concilio facte in hujusmodi loco omnino yeumenicum concilium April 4 u. 16/ (puta propter presenciam Grecorum) vel generale (ipsis absentibus vel abinde recedentibus) censeatur et existat stabile et firmum et preter sui consensum non solubile. verum tamen ad actus conciliares neutro 5 casu inibi procedatur nisi duobus mensibus et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. [5] Verum 1 prout ex predictis satis colligitur, si nec domino nostro papa nec Grecis, ut prefertur, in aliquem predictorum locorum consentientibus vel alias infra quatuor menses a die nominacionis et eleccionis, ut supra dictum est, non fuerit consensus eorum ipsi concilio intimatus, nichilominus sacrum Basiliense concilium aliquem locorum prefatorum habeat decretare seque infra 10 alios duos menses eo transferre, ita quod omnino post lapsum sex mensium a die nominacionis et eleccionis locorum predictorum saltem generale concilium in aliquo eorundem celebretura. verumtamen ad actus conciliares non procedatur nisi dictis sex mensibus et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. 15 63. Zweiter Entwurf einer Vereinbarung zwischen nicht genannten Fürsten zur Verlegung des 11139 zw. Konzils (betr. Verhalten der Mächte). [ 1439 zw. April 4 und 162 Mainz.] April4 u. 161 Aus Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 301a-303a cop. ch. quoniam ad tollendum subortum dissidium inter sanctissimum [I] Nos3 A. B. C. dominum nostrum Eugenium ex una et patres in sacro Basiliensi concilio congregatos partibus ex altera nostros impendimus fidos labores, licet nondum concordia evenerit concupita, nicho- 20 lominus animis nostris constituimus ab incepto opere non desistere, ut aliquando deo miserante pacis dulcedo ecclesie sancte katholice refloreat. unde in civitatem Maguntinam ad hanc sanctam rem prosequendam convenientes matura deliberacione nonnulla annotavimus capitula 4 prefato domino nostro Eugenio pape pariterque patribus in sacro Basiliensi concilio congregatis offerenda, quorum tenor sequitur et est talis. [2] Ut5 autem hec prefata capitula in optatum finem efficacius deducere et favente altissimo differenciam (ut prefertur) aufferre valeamus quodque concordi intelligencia nostra unitas in ecclesia dei regum et principum unita virtute facilius procurari possit et firmior per- manere, nos omnes et singuli prefati reges et principes per nostros reverendos et solempnes oratores et consiliarios concorditer univimus et confederavimus sub modis et formis inferius 30 descriptis. [2a] et primo quod memorata capitula quemadmodum superius describuntur, apud s. d. n. Eugenium papam et patres in sinodo generali concilio Basiliensi congregatos cum diligencia congrua et modis oportunis concorditer prosequemur, quod in horum pro- secucionem capitulorum nullus ex nobis regibus et principibus ab altero seu aliis communiter vel divisim se divertat seu quomodolibet disjungat. [3] Et si 6, quod deus avertat, ulteriores processus pene seu censure per s. d. n. papam Eugenium adversus patres Basilee in sacra sinodo congregatos communiter vel divisim seu ipsis adherentes aut per ipsum sacrum concilium Basiliense contra s. d.n. Eugenium aut sibi adherentes emanaverint seu fulminentur, hujusmodi processus penas seu censuras neque sus- cipiemus neque ratas seu gratas habebimus neque illis adherebimus, de quo exnunc prout ex- 40 tunc et extunc prout exnunc expresse protestamur, ne per hoc in prosecucione rerum geren- darum impediti universalis ecclesie tranquillitas longius differatur. 25 35 45 a) Irrtümlich schiebt die Vorlage hier ein tractabitur eciam ibidem de provisione sedi apostolice et aliis prelatis facienda, et ordinabitur prout spiritus sanctus dictaverit, nisi prius per dictum sacrum Basiliense concilium Basilee vel alibi provisum fuerit juxta suum decretum [vgl. S. 36 Anm. I] aliaque fiant que spectant ad curam sacrorum generalium conciliorum. 50 1 Ubereinstimmend mit nr. 57 art. 6. 2 Datierung: Da nr. 60 als Vorlage gedient hatte, unsere nr. teilweise in der ersten Intelligenz (nr. 65) aufgegangen ist, ergibt sich obige Datierung. 3artt. 1-2 a inhaltlich verwandt mit nr. 60 art. 1u. 1a. 4 nr. 62, auch hec capitula, memorata (pacis) capitula genannt. 5 Vgl. Anm. 3. artt. 3-4a übereinstimmend mit nr. 60 art. 2 u. 2a.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 62-63. 123 habeant, ita ut immediate post lapsum duorum mensium a die intimacionis consensus pape vel 11439 zw. Grecorum hujusmodi sacro Basiliensi concilio facte in hujusmodi loco omnino yeumenicum concilium April 4 u. 16/ (puta propter presenciam Grecorum) vel generale (ipsis absentibus vel abinde recedentibus) censeatur et existat stabile et firmum et preter sui consensum non solubile. verum tamen ad actus conciliares neutro 5 casu inibi procedatur nisi duobus mensibus et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. [5] Verum 1 prout ex predictis satis colligitur, si nec domino nostro papa nec Grecis, ut prefertur, in aliquem predictorum locorum consentientibus vel alias infra quatuor menses a die nominacionis et eleccionis, ut supra dictum est, non fuerit consensus eorum ipsi concilio intimatus, nichilominus sacrum Basiliense concilium aliquem locorum prefatorum habeat decretare seque infra 10 alios duos menses eo transferre, ita quod omnino post lapsum sex mensium a die nominacionis et eleccionis locorum predictorum saltem generale concilium in aliquo eorundem celebretura. verumtamen ad actus conciliares non procedatur nisi dictis sex mensibus et insuper quindecim diebus totaliter elapsis. 15 63. Zweiter Entwurf einer Vereinbarung zwischen nicht genannten Fürsten zur Verlegung des 11139 zw. Konzils (betr. Verhalten der Mächte). [ 1439 zw. April 4 und 162 Mainz.] April4 u. 161 Aus Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 301a-303a cop. ch. quoniam ad tollendum subortum dissidium inter sanctissimum [I] Nos3 A. B. C. dominum nostrum Eugenium ex una et patres in sacro Basiliensi concilio congregatos partibus ex altera nostros impendimus fidos labores, licet nondum concordia evenerit concupita, nicho- 20 lominus animis nostris constituimus ab incepto opere non desistere, ut aliquando deo miserante pacis dulcedo ecclesie sancte katholice refloreat. unde in civitatem Maguntinam ad hanc sanctam rem prosequendam convenientes matura deliberacione nonnulla annotavimus capitula 4 prefato domino nostro Eugenio pape pariterque patribus in sacro Basiliensi concilio congregatis offerenda, quorum tenor sequitur et est talis. [2] Ut5 autem hec prefata capitula in optatum finem efficacius deducere et favente altissimo differenciam (ut prefertur) aufferre valeamus quodque concordi intelligencia nostra unitas in ecclesia dei regum et principum unita virtute facilius procurari possit et firmior per- manere, nos omnes et singuli prefati reges et principes per nostros reverendos et solempnes oratores et consiliarios concorditer univimus et confederavimus sub modis et formis inferius 30 descriptis. [2a] et primo quod memorata capitula quemadmodum superius describuntur, apud s. d. n. Eugenium papam et patres in sinodo generali concilio Basiliensi congregatos cum diligencia congrua et modis oportunis concorditer prosequemur, quod in horum pro- secucionem capitulorum nullus ex nobis regibus et principibus ab altero seu aliis communiter vel divisim se divertat seu quomodolibet disjungat. [3] Et si 6, quod deus avertat, ulteriores processus pene seu censure per s. d. n. papam Eugenium adversus patres Basilee in sacra sinodo congregatos communiter vel divisim seu ipsis adherentes aut per ipsum sacrum concilium Basiliense contra s. d.n. Eugenium aut sibi adherentes emanaverint seu fulminentur, hujusmodi processus penas seu censuras neque sus- cipiemus neque ratas seu gratas habebimus neque illis adherebimus, de quo exnunc prout ex- 40 tunc et extunc prout exnunc expresse protestamur, ne per hoc in prosecucione rerum geren- darum impediti universalis ecclesie tranquillitas longius differatur. 25 35 45 a) Irrtümlich schiebt die Vorlage hier ein tractabitur eciam ibidem de provisione sedi apostolice et aliis prelatis facienda, et ordinabitur prout spiritus sanctus dictaverit, nisi prius per dictum sacrum Basiliense concilium Basilee vel alibi provisum fuerit juxta suum decretum [vgl. S. 36 Anm. I] aliaque fiant que spectant ad curam sacrorum generalium conciliorum. 50 1 Ubereinstimmend mit nr. 57 art. 6. 2 Datierung: Da nr. 60 als Vorlage gedient hatte, unsere nr. teilweise in der ersten Intelligenz (nr. 65) aufgegangen ist, ergibt sich obige Datierung. 3artt. 1-2 a inhaltlich verwandt mit nr. 60 art. 1u. 1a. 4 nr. 62, auch hec capitula, memorata (pacis) capitula genannt. 5 Vgl. Anm. 3. artt. 3-4a übereinstimmend mit nr. 60 art. 2 u. 2a.
Strana 124
124 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 [4] Sil vero in eadem sinodo Basiliensi patres congregati illa prefata capitula pacis zw. April 4 reicerint, domino nostro papa eadem acceptante, quacumque inantea decreta censuras penas seu u. 161 sentencias adversus eundem d.n. papam ediderint seu fulminaverint, non suscipiemus neque hujusmodi decretis sentenciis seu censuris adherebimus remanente eciam nostra protestacione2 super decreto de suspensione pape salva et in suo robore duratura. [4a] item3 si, memoratis pacis capitulis sanctissimo domino nostro nostri parte oblatis, sanctitas sua eadem duxerit non acceptanda et in differencia cum sacra sinodo Basiliensi perstiterit Basiliensi sinodo illa pacis capitula suscipiente, ipsam sacram Basiliensem sinodum manutenebimus et favoribus oportunis confovebimus. [5] Item4 dum juxta continenciam capitulorum (ut superius prefertur) concilium ycumenicum 10 aut generale institutum fuerit, curabimus, ut hiis sanctis rebus, que inter capitula5 pacis de- [5a] quodque de litibus6 ex differencia inter scribuntur, diligencia oportuna intendatur. dominum nostrum papam et sacrum Basiliense concilium exortis et ecclesiasticis causis Basilee inchoatis et nondum terminatis agatur tollendis seu terminandis. [6] Item 7 ordinabimus, quod singule provincie ad hoc oportunitatem habentes provideant de 15 eligendo suos oratores sollempnes sciencia etate et moribus venerabiles, qui ad hoc sacrum futurum [6a] inducemusque7 modis oportunis prelatos necnon alios concilium accedant illique intersint. de regnis et principatibus nostris, qui de jure aut consuetudine ad generalia concilia venire aut mittere tenentur et debent, ut se illic conferant et rebus conciliaribus intendant. [7] Item 8 avizabimus, quod in regnis et principatibus nostris necessitates vel utilitates 20. eorundem investigentur ad sacrum concilium futurum deferende a quodque de heresibus inquirendis nonnulli deputentur in regionibus et provinciis, ut super hiis omnibus, quantum expedicius ibidem poterit, consuletur. [8] Per" hec autem capitula, in que convenimus et deliberate concordavimus prob sub- movenda differencia inter s. d. n. Eugenium papam et patres in Basiliensi sinodo congregatos, 25 non intendimus sedis apostolice ac universalium sinodorum auctoritatibus honoribus seu reverenciis in aliquo derogare seu jus aliquod de novo acquirere, talia deinceps nisi prout de jure licuerit promo- vendi seu faciendi; sed dumtaxat ad hoc c inducit nos spiritus pietatis ad ecclesiam dei, quam prohdolor videmus ante oculos scismati expositam, ut ipsum jam formatum scisma tollatur de medio et alteri auctore domino valeat obviari, censentes omni juri divino pariter et humano in tam extrema chatolice 30 . ecclesie et totius Christiane reipublice necessitate presertim deficiente ordinario auxilio ad extraordina- rium subsidium, quo possit integritas et unitas ecclesie conservari, fore recurrendum. 5 11439 64. Dritter Entwurf einer Vereinbarung zwischen K. Albrecht und nicht gen. Fürsten zur Ver- vor legung des Konzils (betr. Verhalten der weltlichen Mächte). [1439 vor April 161° Mainz]. April 16] Aus Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 298a-300b cop. mb. et ch. Gedruckt: (Horix) 1,68-75; Würdtwein 7, 17-24. 35 licet ad tollendum subortum dissidium inter sanctissimum dominum [I] Nos 11 A. B.C. nostrum papam Eugenium et generale sacrum Basiliense concilium nostros jam dudum impenderimus fidos labores necdum ea evenerit, quam semper desideramus, optata concordia, nichilominus animis nostris constituimus ab incepto opere minime desistere, sed ea summo studio prosequi, que et pacis 40 a) Vorl. deferendo. b) ergänzt. c) Vorl. hee; vgl. S. I27 Z. 7. 1 Vgl. S. 123 Anm. 6. 2 Vgl. nr. 54. 3 Vgl. S. 123 Anm. 6. 4 Ubereinstimmend mit nr. 60 art. 3. 5 Vgl. nr. 60 artt. 3a-c. 6 Ubereinstimmend mit nr. 60 art. 3d. artt. 6 und 6a mit nr. 60 artt. 4 und 4a überein- stimmend. Ubereinstimmend mit nr. 60 artt. 5 und 5a. Ubereinstimmend mit nr. 60 art. 7e. 10 Datierung: Da dieser Entwurf ziemlich wörtlich in die erste Intelligenz vom I6. April übernommen 45 ist, dürfte seine Abfassung nicht viel vor diesem Zeit- punkt liegen. 11 Übereinstimmend mit nr. 63 art. 1. 8
124 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 [4] Sil vero in eadem sinodo Basiliensi patres congregati illa prefata capitula pacis zw. April 4 reicerint, domino nostro papa eadem acceptante, quacumque inantea decreta censuras penas seu u. 161 sentencias adversus eundem d.n. papam ediderint seu fulminaverint, non suscipiemus neque hujusmodi decretis sentenciis seu censuris adherebimus remanente eciam nostra protestacione2 super decreto de suspensione pape salva et in suo robore duratura. [4a] item3 si, memoratis pacis capitulis sanctissimo domino nostro nostri parte oblatis, sanctitas sua eadem duxerit non acceptanda et in differencia cum sacra sinodo Basiliensi perstiterit Basiliensi sinodo illa pacis capitula suscipiente, ipsam sacram Basiliensem sinodum manutenebimus et favoribus oportunis confovebimus. [5] Item4 dum juxta continenciam capitulorum (ut superius prefertur) concilium ycumenicum 10 aut generale institutum fuerit, curabimus, ut hiis sanctis rebus, que inter capitula5 pacis de- [5a] quodque de litibus6 ex differencia inter scribuntur, diligencia oportuna intendatur. dominum nostrum papam et sacrum Basiliense concilium exortis et ecclesiasticis causis Basilee inchoatis et nondum terminatis agatur tollendis seu terminandis. [6] Item 7 ordinabimus, quod singule provincie ad hoc oportunitatem habentes provideant de 15 eligendo suos oratores sollempnes sciencia etate et moribus venerabiles, qui ad hoc sacrum futurum [6a] inducemusque7 modis oportunis prelatos necnon alios concilium accedant illique intersint. de regnis et principatibus nostris, qui de jure aut consuetudine ad generalia concilia venire aut mittere tenentur et debent, ut se illic conferant et rebus conciliaribus intendant. [7] Item 8 avizabimus, quod in regnis et principatibus nostris necessitates vel utilitates 20. eorundem investigentur ad sacrum concilium futurum deferende a quodque de heresibus inquirendis nonnulli deputentur in regionibus et provinciis, ut super hiis omnibus, quantum expedicius ibidem poterit, consuletur. [8] Per" hec autem capitula, in que convenimus et deliberate concordavimus prob sub- movenda differencia inter s. d. n. Eugenium papam et patres in Basiliensi sinodo congregatos, 25 non intendimus sedis apostolice ac universalium sinodorum auctoritatibus honoribus seu reverenciis in aliquo derogare seu jus aliquod de novo acquirere, talia deinceps nisi prout de jure licuerit promo- vendi seu faciendi; sed dumtaxat ad hoc c inducit nos spiritus pietatis ad ecclesiam dei, quam prohdolor videmus ante oculos scismati expositam, ut ipsum jam formatum scisma tollatur de medio et alteri auctore domino valeat obviari, censentes omni juri divino pariter et humano in tam extrema chatolice 30 . ecclesie et totius Christiane reipublice necessitate presertim deficiente ordinario auxilio ad extraordina- rium subsidium, quo possit integritas et unitas ecclesie conservari, fore recurrendum. 5 11439 64. Dritter Entwurf einer Vereinbarung zwischen K. Albrecht und nicht gen. Fürsten zur Ver- vor legung des Konzils (betr. Verhalten der weltlichen Mächte). [1439 vor April 161° Mainz]. April 16] Aus Wien Nat.-B. cod. nr. 4973 fol. 298a-300b cop. mb. et ch. Gedruckt: (Horix) 1,68-75; Würdtwein 7, 17-24. 35 licet ad tollendum subortum dissidium inter sanctissimum dominum [I] Nos 11 A. B.C. nostrum papam Eugenium et generale sacrum Basiliense concilium nostros jam dudum impenderimus fidos labores necdum ea evenerit, quam semper desideramus, optata concordia, nichilominus animis nostris constituimus ab incepto opere minime desistere, sed ea summo studio prosequi, que et pacis 40 a) Vorl. deferendo. b) ergänzt. c) Vorl. hee; vgl. S. I27 Z. 7. 1 Vgl. S. 123 Anm. 6. 2 Vgl. nr. 54. 3 Vgl. S. 123 Anm. 6. 4 Ubereinstimmend mit nr. 60 art. 3. 5 Vgl. nr. 60 artt. 3a-c. 6 Ubereinstimmend mit nr. 60 art. 3d. artt. 6 und 6a mit nr. 60 artt. 4 und 4a überein- stimmend. Ubereinstimmend mit nr. 60 artt. 5 und 5a. Ubereinstimmend mit nr. 60 art. 7e. 10 Datierung: Da dieser Entwurf ziemlich wörtlich in die erste Intelligenz vom I6. April übernommen 45 ist, dürfte seine Abfassung nicht viel vor diesem Zeit- punkt liegen. 11 Übereinstimmend mit nr. 63 art. 1. 8
Strana 125
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 63-64. 125 11439 vor April 16] ac ecclesiastice unitatis conveniencia media fore cognoverimus, ut sic deo altissimo, cui fidele prestamus obsequium, suffragante ecclesiam suam sanctam pacis dulcedine quandoque reflorere videamus. in hac itaque civitate Maguntina ob eam rem convenientes per nostros oratores matura deliberacione nonnulla annotavimus capitulal, que tam apud prefatum sacrum Basiliense concilium quam apud ipsum dominum nostrum summum pontificem offerenda pro bono pacis et concordie censuimus; quorum tenor sequitur et est talis etc. [2] Item quod de quacumque questione juris vel facti jam exorta inter ipsum sacrum Basiliense concilium et d.n. papam Eugenium aut forte inantea oritura poterit ipsum ibi concilium, sive generale sive ycomenicum existat, si pax interim et concordia inter eos secuta 10 non fuerit, absque ullo cujuscumque impedimento aut inportuna deinceps intercessione libere cognoscere et eam sinodaliter terminare seu diffinire, ita quod predicte determinacioni diffini- cioni et ordinacioni ipsius ibi concilii ycumenici seu generalis in hoc et in aliis pertinentibus ad auctoritatem potestatem et officia sacrorum conciliorum generalium omnino acquiescemus et ea acceptabimus et faciemus in nostris regnis et dominiis illibata et inviolabiliter teneri ab 15 omnibus et servari. [3] Ut 2 autem per predicta media optatum consequi finem omnisque dissidii differenciam deo favente aufferre valeamus, nostro unanimi assensu ad ea prosequenda et per nostros sollemnes oratores atque consiliarios nos omnes et singuli reges et principes prefati, quatenus nostra unita virtute et firmiori concordia ea efficere atque procurare possimus, concorditer convenimus atque 20 uniti esse volumus in premissis et his que sequuntur videlicet: [4] Quia3 valde indecens racionique contrarium fore existimamus, si stantibus nostris tam fidis laboribus atque tractatibus et pacis prosecucione ab ipsis contendentibus aut altero eorundem in sui invicem aut alterius eorum prejudicium insuper et in nostrorum hujusmodi laborum obstaculum aut impedimentum quicquam pacis hujusmodi turbativum attemptaretur 25 aliquidque fieret, quo universalis ecclesie tranquillitas longius differri posset, dicimus nostre intencionis esse declaramus et publice prostetamur a, quod si, quod absit, d. n. summus pontifex aut ipsum sacrum concilium infra tempus saltim sex mensium predictorum processus penas sentencias censuras aut quascumque alias ordinaciones sive disposiciones, ex quibus ecclesie pax et unitas in toto vel in parte verisimiliter quacumque hujusmodi dissidii occasione directe 30 vel indirecte turbari aut quomodolibet impediri possent, contra se invicem incorporatosve aut eis adherentes respective seu alios quoslibet occasione hujusmodi dissidiorum protulerit decreverit fulminaverit aut quidquam innovaverit, illos sive illas interim non suscipiemus nec acceptabimus et hoc, donec post transactum tempus antedictum, quid in his omnibus sit tenendum, fuerit per ipsum sacrum conciliumibi aut alibi declaratum diffinitum seu ordinatum; 35 cujus declaracioni diffinicioni et ordinacioni stabimus omnino et acquiescemus. [4a verum ut hujusmodi tractatibus pacis quietius atque liberius vacare et intendere possimus et ne majora scandala atque pericula ex diversitate et adversitate quorumcumque processuum seu censurarum in nostris regnis provinciis dyocesibus et dominiis suscitari valeant, dicimus nostre intencionis esse declaramus et expresse protestamurb, quod processus edicta mandata 40 censuras seu sentencias contrariorum effectuum hincinde eciam contra nos aut subditos nostros quoquomodo fulminandos fulminandas seu fulminanda neque acceptabimus aut illis aliquate- nus asenciemus, quinimmo animos nostros in illis totaliter in suspenso tenebimus usque ad sepedicti ycumenici aut generalis concilii discussionem. per ea tamen decretis sacri concilii Basiliensis providere per nos acceptatis seu eciam acceptandis aut processibus eorundum 45 occasione emanatis aut emanandis non intendimus derogare. [5] Preterea 4 ut dictum ycumenicum vel generale concilium auxiliante deo laudabilem 5 a) in Vorl. unterstrichen. b) expr. prot. in Vorl. unterstrichen. 50 1 3 nr. 62. 2 Ubereinstimmend mit nr. 63 art. 2. Entsprechend nr. 63 art. 3. €artt. 5 und 5a teilweise entsprechend nr. 63 artt. 6 und 6a.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 63-64. 125 11439 vor April 16] ac ecclesiastice unitatis conveniencia media fore cognoverimus, ut sic deo altissimo, cui fidele prestamus obsequium, suffragante ecclesiam suam sanctam pacis dulcedine quandoque reflorere videamus. in hac itaque civitate Maguntina ob eam rem convenientes per nostros oratores matura deliberacione nonnulla annotavimus capitulal, que tam apud prefatum sacrum Basiliense concilium quam apud ipsum dominum nostrum summum pontificem offerenda pro bono pacis et concordie censuimus; quorum tenor sequitur et est talis etc. [2] Item quod de quacumque questione juris vel facti jam exorta inter ipsum sacrum Basiliense concilium et d.n. papam Eugenium aut forte inantea oritura poterit ipsum ibi concilium, sive generale sive ycomenicum existat, si pax interim et concordia inter eos secuta 10 non fuerit, absque ullo cujuscumque impedimento aut inportuna deinceps intercessione libere cognoscere et eam sinodaliter terminare seu diffinire, ita quod predicte determinacioni diffini- cioni et ordinacioni ipsius ibi concilii ycumenici seu generalis in hoc et in aliis pertinentibus ad auctoritatem potestatem et officia sacrorum conciliorum generalium omnino acquiescemus et ea acceptabimus et faciemus in nostris regnis et dominiis illibata et inviolabiliter teneri ab 15 omnibus et servari. [3] Ut 2 autem per predicta media optatum consequi finem omnisque dissidii differenciam deo favente aufferre valeamus, nostro unanimi assensu ad ea prosequenda et per nostros sollemnes oratores atque consiliarios nos omnes et singuli reges et principes prefati, quatenus nostra unita virtute et firmiori concordia ea efficere atque procurare possimus, concorditer convenimus atque 20 uniti esse volumus in premissis et his que sequuntur videlicet: [4] Quia3 valde indecens racionique contrarium fore existimamus, si stantibus nostris tam fidis laboribus atque tractatibus et pacis prosecucione ab ipsis contendentibus aut altero eorundem in sui invicem aut alterius eorum prejudicium insuper et in nostrorum hujusmodi laborum obstaculum aut impedimentum quicquam pacis hujusmodi turbativum attemptaretur 25 aliquidque fieret, quo universalis ecclesie tranquillitas longius differri posset, dicimus nostre intencionis esse declaramus et publice prostetamur a, quod si, quod absit, d. n. summus pontifex aut ipsum sacrum concilium infra tempus saltim sex mensium predictorum processus penas sentencias censuras aut quascumque alias ordinaciones sive disposiciones, ex quibus ecclesie pax et unitas in toto vel in parte verisimiliter quacumque hujusmodi dissidii occasione directe 30 vel indirecte turbari aut quomodolibet impediri possent, contra se invicem incorporatosve aut eis adherentes respective seu alios quoslibet occasione hujusmodi dissidiorum protulerit decreverit fulminaverit aut quidquam innovaverit, illos sive illas interim non suscipiemus nec acceptabimus et hoc, donec post transactum tempus antedictum, quid in his omnibus sit tenendum, fuerit per ipsum sacrum conciliumibi aut alibi declaratum diffinitum seu ordinatum; 35 cujus declaracioni diffinicioni et ordinacioni stabimus omnino et acquiescemus. [4a verum ut hujusmodi tractatibus pacis quietius atque liberius vacare et intendere possimus et ne majora scandala atque pericula ex diversitate et adversitate quorumcumque processuum seu censurarum in nostris regnis provinciis dyocesibus et dominiis suscitari valeant, dicimus nostre intencionis esse declaramus et expresse protestamurb, quod processus edicta mandata 40 censuras seu sentencias contrariorum effectuum hincinde eciam contra nos aut subditos nostros quoquomodo fulminandos fulminandas seu fulminanda neque acceptabimus aut illis aliquate- nus asenciemus, quinimmo animos nostros in illis totaliter in suspenso tenebimus usque ad sepedicti ycumenici aut generalis concilii discussionem. per ea tamen decretis sacri concilii Basiliensis providere per nos acceptatis seu eciam acceptandis aut processibus eorundum 45 occasione emanatis aut emanandis non intendimus derogare. [5] Preterea 4 ut dictum ycumenicum vel generale concilium auxiliante deo laudabilem 5 a) in Vorl. unterstrichen. b) expr. prot. in Vorl. unterstrichen. 50 1 3 nr. 62. 2 Ubereinstimmend mit nr. 63 art. 2. Entsprechend nr. 63 art. 3. €artt. 5 und 5a teilweise entsprechend nr. 63 artt. 6 und 6a.
Strana 126
126 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 et prosperum habere possit successum pariter et effectum et ne possit propter personarum vor April deffectum occasione aliqua impediri, dabimus operam, quod ex omnibus regnis provinciis et 16] dominiis nostris venient aut mittentur ad ipsum prelati et alii litterati ceterique devoti ac religiosi viri et generaliter omnes et singuli, qui ad generalia concilia de jure aut consuetudine vocari consueverunt, rebus inibi tractandis consulturi. [5a] providebimusque per eosdem 5 et per nostros oratores et ambasiatores, ne passim et indistincte omnes in eodem concilio re- cipiantur, sed illi dumtaxat, qui habiles sint sciencia moribus et etate. [6] Ne 1 eciam circa modum procedendi in eodem concilio in suo ibi exordio aliqua insurgat difficultas sive inter patres congregatos diversitas, expresse consentimus, quod Grecis absenti- bus quoad actus conciliares in procedendo illi serventur modi et ordinaciones, qui in presenti 10 Basiliensi concilio statuti ordinati et racionabiliter observati sunt, quousque ipsum tunc congregatum concilium illos procedendi modos per alias canonicas ordinaciones mutaverit; ipsis autem Grecis, sicuti speramus, advenientibus omnino super hujusmodi procedendi modis locum habeat provisio, que in decreto 2 compactato cum eisdem continetur. [7] Ceterum 3 operam dabimus, ut pecunie indulgenciarum per regna provincias et dominia 15 nostra congregate satisfiat Avinionensibus et in eum usum convertantur, ad quem collecte sunt. [8] Pro 4 securitate vero personarum ad dictum concilium accedere volencium offerimus nos Albertus Romanorum etc. rex cum universis nostris imperio et regnis atque dominiis liberum et securum transitum tam in accedendo quam ibi stando et ab inde recedendo concessuri et ordinaturia ipsi primo domino nostro summo pontifici reverendissimis sancte Romane 20 ecclesie cardinalibus patriarchis primatibus archiepiscopis et episcopis necnon reliquis universis et singulis, cujuscumque dignitatis status et gradus existant, prelatis doctoribus et aliis tam ecclesiasticis quam secularibus personis; quodqueb non permittemus alicui violenci- am inferri sive in corpore sive in rebus, sed quod liceat unicuique libere secundum deum et rectam conscienciam rebus intendere conciliaribus; super quibus omnibus nichilominus 25 dabimus salvum conductum in forma pleniori sub majore nostre majestatis sigillo similem illi, quem dive memorie dominus et pater noster Sigismundus imperator presenti Basiliensi concilio . concesserat5; constituemusque inibi nostri loco fidelem protectorem, qui super premissis et aliis concilio necessariis plenarie provideat et debitam faciet execucionem in omnibus et singulis quorumlibet premissorum. idemque fiet per nos alios reges et principes super securitatibus 30- et salviconductibus per regna provincias dominiaque nostra providendum circa premissa. [9] Postremo6 vero, ut omnis necessarie provisionis cautela habeatur, convenimus nos prefati A. B. C., quod, si contingat, quod deus avertat, neque s. d.n. papam sive patres presentis Basiliensis concilii aut utrosque nostris superius annotatis advisamentis7 requisicionibusque tam justis et racionabilibus assentire obmittantque in omnem eventum ad aliquem trium 35 locorum pro celebrando ycumenico sive generali concilio condescendere, ne matrem nostram ecclesiam sanctam in tantis turbacionibus et imminenti scismati expositam derelinquamus, convenimus protestamurc exnunc publice et in hiis scriptis, quod illi predictorum dissidencium aut eciam illis, qui ulteriori dissidio occasionem prestiterit aut prestiterint, adherere interim differemus. et nichilominus nos Albertus antedictus pro nobis et nostris subjectis atque 40 adherentibus protestamur confisi de omnipotentis dei auxilio et assistencia, quod cum assi- stencia et auxilio omnium aliorum regum et principum et ecclesiarum regnorum et princi- patuum nostrorum atque eorundemd in tam extrema necessitate potestate et officio advoca- cionis ecclesie dei, quibus fungimur, prout secundum deum et sanctorum patrum decreta a) Vorl. concessuros et ordinaturos (letzteres unterstrichen). b) Vorl. quamque. c) prot. - scriptis in Vorl. 45 unterstrichen. d) add. quod. 1 Vgl. nr. 12 art. 12. 2 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 3 Ubereinstimmend mit nr. 12 art. 20. 4 Ubereinstimmend mit nr. 12 artt. 16, 18 und 19; vgl. auch nr. 57 art. 7. 5 RTA. I0 nr. 102. Vgl. nr. 60 art. 6. nr. 62, vgl. S. 125 Z. 4-6. 50
126 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 et prosperum habere possit successum pariter et effectum et ne possit propter personarum vor April deffectum occasione aliqua impediri, dabimus operam, quod ex omnibus regnis provinciis et 16] dominiis nostris venient aut mittentur ad ipsum prelati et alii litterati ceterique devoti ac religiosi viri et generaliter omnes et singuli, qui ad generalia concilia de jure aut consuetudine vocari consueverunt, rebus inibi tractandis consulturi. [5a] providebimusque per eosdem 5 et per nostros oratores et ambasiatores, ne passim et indistincte omnes in eodem concilio re- cipiantur, sed illi dumtaxat, qui habiles sint sciencia moribus et etate. [6] Ne 1 eciam circa modum procedendi in eodem concilio in suo ibi exordio aliqua insurgat difficultas sive inter patres congregatos diversitas, expresse consentimus, quod Grecis absenti- bus quoad actus conciliares in procedendo illi serventur modi et ordinaciones, qui in presenti 10 Basiliensi concilio statuti ordinati et racionabiliter observati sunt, quousque ipsum tunc congregatum concilium illos procedendi modos per alias canonicas ordinaciones mutaverit; ipsis autem Grecis, sicuti speramus, advenientibus omnino super hujusmodi procedendi modis locum habeat provisio, que in decreto 2 compactato cum eisdem continetur. [7] Ceterum 3 operam dabimus, ut pecunie indulgenciarum per regna provincias et dominia 15 nostra congregate satisfiat Avinionensibus et in eum usum convertantur, ad quem collecte sunt. [8] Pro 4 securitate vero personarum ad dictum concilium accedere volencium offerimus nos Albertus Romanorum etc. rex cum universis nostris imperio et regnis atque dominiis liberum et securum transitum tam in accedendo quam ibi stando et ab inde recedendo concessuri et ordinaturia ipsi primo domino nostro summo pontifici reverendissimis sancte Romane 20 ecclesie cardinalibus patriarchis primatibus archiepiscopis et episcopis necnon reliquis universis et singulis, cujuscumque dignitatis status et gradus existant, prelatis doctoribus et aliis tam ecclesiasticis quam secularibus personis; quodqueb non permittemus alicui violenci- am inferri sive in corpore sive in rebus, sed quod liceat unicuique libere secundum deum et rectam conscienciam rebus intendere conciliaribus; super quibus omnibus nichilominus 25 dabimus salvum conductum in forma pleniori sub majore nostre majestatis sigillo similem illi, quem dive memorie dominus et pater noster Sigismundus imperator presenti Basiliensi concilio . concesserat5; constituemusque inibi nostri loco fidelem protectorem, qui super premissis et aliis concilio necessariis plenarie provideat et debitam faciet execucionem in omnibus et singulis quorumlibet premissorum. idemque fiet per nos alios reges et principes super securitatibus 30- et salviconductibus per regna provincias dominiaque nostra providendum circa premissa. [9] Postremo6 vero, ut omnis necessarie provisionis cautela habeatur, convenimus nos prefati A. B. C., quod, si contingat, quod deus avertat, neque s. d.n. papam sive patres presentis Basiliensis concilii aut utrosque nostris superius annotatis advisamentis7 requisicionibusque tam justis et racionabilibus assentire obmittantque in omnem eventum ad aliquem trium 35 locorum pro celebrando ycumenico sive generali concilio condescendere, ne matrem nostram ecclesiam sanctam in tantis turbacionibus et imminenti scismati expositam derelinquamus, convenimus protestamurc exnunc publice et in hiis scriptis, quod illi predictorum dissidencium aut eciam illis, qui ulteriori dissidio occasionem prestiterit aut prestiterint, adherere interim differemus. et nichilominus nos Albertus antedictus pro nobis et nostris subjectis atque 40 adherentibus protestamur confisi de omnipotentis dei auxilio et assistencia, quod cum assi- stencia et auxilio omnium aliorum regum et principum et ecclesiarum regnorum et princi- patuum nostrorum atque eorundemd in tam extrema necessitate potestate et officio advoca- cionis ecclesie dei, quibus fungimur, prout secundum deum et sanctorum patrum decreta a) Vorl. concessuros et ordinaturos (letzteres unterstrichen). b) Vorl. quamque. c) prot. - scriptis in Vorl. 45 unterstrichen. d) add. quod. 1 Vgl. nr. 12 art. 12. 2 Vom 7. September 1434, vgl. S. 16 Anm. 2. 3 Ubereinstimmend mit nr. 12 art. 20. 4 Ubereinstimmend mit nr. 12 artt. 16, 18 und 19; vgl. auch nr. 57 art. 7. 5 RTA. I0 nr. 102. Vgl. nr. 60 art. 6. nr. 62, vgl. S. 125 Z. 4-6. 50
Strana 127
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 64-65. 127 expedire videbitur, plenissime utemur, ut omni modo pacem et unitatem in ecclesia dei pro- 11439 vor curare et conservare valeamus. Apri 16] [10] Per 1 hec tamen capitula, in que convenimus et deliberate concordavimus nos A. B. C. (ut prefertur) pro submovenda hujusmodi tam periculosa differencia inter s. d. n. Eugenium papam et ipsum sacrum Basiliense concilium, non intendimus sedis apostolice aut universalium sinodorum auctoritatibus honoribus seu reverenciis in aliquo derogare seu aliquod jus de novo acquirere. talia nunc aut deinceps nisi prout licuerit faciendi seu promovendi; sed dumtaxat ad hoc inducit nos spiritus pietatis ad ecclesiam dei, quam prodolor videmus ante oculos jam scismati expositam, ut ipsum jam imminensa scisma tollatur de medio et alteri auctore domino valeat obviari, censentes 10 omni jure divino pariter et humano in tam extrema catholice ecclesie et tocius Christiane reipublice necessitate ad quecunque remedia oportuna, per que possit integritas et unitas ecclesie conservari, fore posse et debere esse merito recurrendum, 5 65. Erste Vereinbarung genannter Gesandter K. Albrechts, der Könige von Frankreich, Kastilien 11439 zu und Portugal, der Kurfürsten von Mainz Köln Pfalz Sachsen u. Brandenburg, der Erz- April 16] bischöfe von Salzburg Magdeburg und Bremen, sowie des Herzogs von Mailand über Ver- legung des Konzils (betr. Verfahren bei der Verlegung und Verhalten der Mächte). [Sog. erste Intelligenz] [1439 zu April 162 Mainz.] D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 122a-124b cop. ch. Uberschrift Nota prima intelligencia. Am Rand Inhaltsangaben. An art. 15 schließt hier und in den 3 folgenden Hss. die nicht zur Intelligenz gehörige, aber durch den Gang der Handlung am 16. April notwendige in der üblichen Form gehaltene Bitte um Ausstellung von Instrumenten. Anschließend daran der Begleitbericht Hec intelligencia fuit expedita coram notariis et testibus 15. die aprilis aput Carmelitas in civitate Moguntina. item intelligencia illa fuit conclusa et ad- missa in presencia trium notariorum et multi habent sub publica forma [nr. 66]. ego autem putabam de presenti non esse necessariam similem. notarii tantum habuerunt scribere, quod non potuerunt me expedire infra quatuor vel quinque dies. et sic obmisi et decrevi destinare illas copias. omnes alii sub publica forma receperunt, preter magister Johannes Kircheym; simili modo copias deduxit. item familiares, qui scripserunt, omnes juraverunt non revelare hanc materiam neque revelari ordinare; item similiter omnes oratores sub obediencia dominorum promiserunt. item non obstantibus premissis aliquantulum noticia deducta est hincinde etc. item similiter ultima intelligencia [wohl artt. 7-15] satis est secreta, quare non faciatis illam vel aliam publicari nisi in consilio domini nostri principis sub modo consilii. Albertus Schencke de Lympurg. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 65a-67b cop. ch. G coll. Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 9a-11a cop. ch. P coll. Paris A. Nat. K 1711 [459a-461a] cop. ch. In den 3 letzten Hss. ist unsere nr. inse- riert in das Notariatsinstrument vom 16. April 1439 [nr. 66]. V coll. Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 154b-158a cop. ch. Uberschrift Mutua intelligencia; beginnend bei Licet ad [art. I]; Uberschrift des 2. Teils [artt. 7-15] Sequuntur capitula intelligencie concordate inter oratores regum et principum extracta a publico instru- mento. Am Schluß die Benennung der Zeugen, vgl. S. 132 Z. 26 bis Z. 32. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 446a-447b cop. ch. Umfang und Uberschriften wie V. In Augsburg Bischöff. Ordinariats-B. cod. 41 fol. 38a-43b cop. ch. Vgl. Zusätze und Berichti- a) Vorl. eminens. 45 1 Ubereinstimmend mit nr. 63 art. 8. 2 Datierung gemäß Verhältnis zu nr. 66 Quellen- beschreibung BGP. — Zum ganzen Stück vgl. die S. 60 Anm. I erwähnte Aufzeichnung: Et fuerunt in eadem dieta presentes Coloniensis Maguntinensis 50 et Treverensis archiepiscopi. [Es folgen Auslassungen, die sich auf den Mainzer Kurfürstentag im August 1439 beziehen; vgl. nr. 200, III. Fährt dann fort] con- currebant tunc cum eis ambassiatores regis Francie dominus archiepiscopus Turonensis episcopus Tre- censis et quidam alii doctores; item d. episcopus Conchensis orator regis Castelle; item episcopus Albiganensis et Franciscus de Barbavariis oratores ducis Mediolani in dicta dieta omnes presentes, qui omnes simul cum oratoribus regis Romanorum, videlicet Pataviensi et Lubicensi episcopis et aliis, et dominis Coloniensi Maguntinensi Treverensi et aliis oratoribus principum electorum imperii tunc confecerunt unam mutuam intelligenciam (unsere nr.), quam jurarunt seu promiserunt inviolabiliter observare, ut tandem compellerent sacrum conci- lium Basiliense mutare se in alium locum. (Wien Nat.-B. cod. 5080 fol. 434a b not. ch.) 20 25 30 35 15
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 64-65. 127 expedire videbitur, plenissime utemur, ut omni modo pacem et unitatem in ecclesia dei pro- 11439 vor curare et conservare valeamus. Apri 16] [10] Per 1 hec tamen capitula, in que convenimus et deliberate concordavimus nos A. B. C. (ut prefertur) pro submovenda hujusmodi tam periculosa differencia inter s. d. n. Eugenium papam et ipsum sacrum Basiliense concilium, non intendimus sedis apostolice aut universalium sinodorum auctoritatibus honoribus seu reverenciis in aliquo derogare seu aliquod jus de novo acquirere. talia nunc aut deinceps nisi prout licuerit faciendi seu promovendi; sed dumtaxat ad hoc inducit nos spiritus pietatis ad ecclesiam dei, quam prodolor videmus ante oculos jam scismati expositam, ut ipsum jam imminensa scisma tollatur de medio et alteri auctore domino valeat obviari, censentes 10 omni jure divino pariter et humano in tam extrema catholice ecclesie et tocius Christiane reipublice necessitate ad quecunque remedia oportuna, per que possit integritas et unitas ecclesie conservari, fore posse et debere esse merito recurrendum, 5 65. Erste Vereinbarung genannter Gesandter K. Albrechts, der Könige von Frankreich, Kastilien 11439 zu und Portugal, der Kurfürsten von Mainz Köln Pfalz Sachsen u. Brandenburg, der Erz- April 16] bischöfe von Salzburg Magdeburg und Bremen, sowie des Herzogs von Mailand über Ver- legung des Konzils (betr. Verfahren bei der Verlegung und Verhalten der Mächte). [Sog. erste Intelligenz] [1439 zu April 162 Mainz.] D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 122a-124b cop. ch. Uberschrift Nota prima intelligencia. Am Rand Inhaltsangaben. An art. 15 schließt hier und in den 3 folgenden Hss. die nicht zur Intelligenz gehörige, aber durch den Gang der Handlung am 16. April notwendige in der üblichen Form gehaltene Bitte um Ausstellung von Instrumenten. Anschließend daran der Begleitbericht Hec intelligencia fuit expedita coram notariis et testibus 15. die aprilis aput Carmelitas in civitate Moguntina. item intelligencia illa fuit conclusa et ad- missa in presencia trium notariorum et multi habent sub publica forma [nr. 66]. ego autem putabam de presenti non esse necessariam similem. notarii tantum habuerunt scribere, quod non potuerunt me expedire infra quatuor vel quinque dies. et sic obmisi et decrevi destinare illas copias. omnes alii sub publica forma receperunt, preter magister Johannes Kircheym; simili modo copias deduxit. item familiares, qui scripserunt, omnes juraverunt non revelare hanc materiam neque revelari ordinare; item similiter omnes oratores sub obediencia dominorum promiserunt. item non obstantibus premissis aliquantulum noticia deducta est hincinde etc. item similiter ultima intelligencia [wohl artt. 7-15] satis est secreta, quare non faciatis illam vel aliam publicari nisi in consilio domini nostri principis sub modo consilii. Albertus Schencke de Lympurg. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 65a-67b cop. ch. G coll. Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 9a-11a cop. ch. P coll. Paris A. Nat. K 1711 [459a-461a] cop. ch. In den 3 letzten Hss. ist unsere nr. inse- riert in das Notariatsinstrument vom 16. April 1439 [nr. 66]. V coll. Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 154b-158a cop. ch. Uberschrift Mutua intelligencia; beginnend bei Licet ad [art. I]; Uberschrift des 2. Teils [artt. 7-15] Sequuntur capitula intelligencie concordate inter oratores regum et principum extracta a publico instru- mento. Am Schluß die Benennung der Zeugen, vgl. S. 132 Z. 26 bis Z. 32. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 446a-447b cop. ch. Umfang und Uberschriften wie V. In Augsburg Bischöff. Ordinariats-B. cod. 41 fol. 38a-43b cop. ch. Vgl. Zusätze und Berichti- a) Vorl. eminens. 45 1 Ubereinstimmend mit nr. 63 art. 8. 2 Datierung gemäß Verhältnis zu nr. 66 Quellen- beschreibung BGP. — Zum ganzen Stück vgl. die S. 60 Anm. I erwähnte Aufzeichnung: Et fuerunt in eadem dieta presentes Coloniensis Maguntinensis 50 et Treverensis archiepiscopi. [Es folgen Auslassungen, die sich auf den Mainzer Kurfürstentag im August 1439 beziehen; vgl. nr. 200, III. Fährt dann fort] con- currebant tunc cum eis ambassiatores regis Francie dominus archiepiscopus Turonensis episcopus Tre- censis et quidam alii doctores; item d. episcopus Conchensis orator regis Castelle; item episcopus Albiganensis et Franciscus de Barbavariis oratores ducis Mediolani in dicta dieta omnes presentes, qui omnes simul cum oratoribus regis Romanorum, videlicet Pataviensi et Lubicensi episcopis et aliis, et dominis Coloniensi Maguntinensi Treverensi et aliis oratoribus principum electorum imperii tunc confecerunt unam mutuam intelligenciam (unsere nr.), quam jurarunt seu promiserunt inviolabiliter observare, ut tandem compellerent sacrum conci- lium Basiliense mutare se in alium locum. (Wien Nat.-B. cod. 5080 fol. 434a b not. ch.) 20 25 30 35 15
Strana 128
128 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 zu April 16] gungen. — Ferner in allen Segovia-Hss. (lib. 15 capp. 5 u. 6) und zwar artt. 2-6 wörtlich, artt. 7-15 im Auszug. — In Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59, deutsche Ubersetzung der artt. 1-6. Uberschrift Dieß sind die artickel die der fursten botten zu Mencz beslossen habent von dem latin zu tusch von wort zu wort. Gedruckt: (Horix) 2, 32-47 und 73-81; Würdtwein 8, 29-41 und 67-73; Mon. Conc. 3, 295-297 (artt. 2-6 wörtlich) und 297-299 (artt. 7-15 im Auszug). Nos a Leonhardus Pataviensis, Johannes Lubicensis ecclesiarum episcopi, Johannes abbas Scotorum in Wienna ordinis sancti Benedicti necnon Theodericus Ebbracht prothonotarius invictissimi et serenissimi principis domini Alberti Romanorum regis semper augusti necnon Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis ducis Austrie Stirie Carinthie ac marchionis 10 Moravie, necnon Philippus archiepiscopus Thuronensis, Johannes Trecensis, Guillermus Verdunensis episcopi, Johannes de Monte Morino prepositus Lugdunensis, Martinus Berruerii Alvarus Conchensis ecclesie episcopus decanus Thuronensis Christianissimi regis Francie, serenissimorum Castelle Legionis et per adherenciam Portugalie regum, Heinricus Leu- bing legum doctor licenciatus in decretis et prepositus Heilgenstadensis, Johannes Swert in 15 decretis licenciatus, Hermannus Stommel et Hermannus Rosenberg decretorum doctores reverendissimi in Christo patris domini Theoderici archiepiscopi Moguntini per Germaniam, Tilemannus de Ly'ns decretorum sancti Floreni in Confluencia, Henricus Erppel legum sancti Severini in Colonia prepositi et doctores, Bernhardus de Rey da sacre theologie et Johannes de Lyens utriusque juris doctores reverendissimi in Christo patris domini Theoderici archiepiscopi 20 Johannes Coloniensis Westvalie et Angarie ducis per Ytaliam archicancellariorum, Kyrcheym utriusque juris doctor illustris principis domini Ottonis comitis palatini Reni, tutoris Albertus illustris principis comitis domini Ludowici comitis palatini Reni et archidapiferi, Schencke dominus de Lympurg decretorum doctor illustris principis domini Friderici ducis nosque prefati reverendissimi patris domini archipresulis 25 Saxonie et archimarescalli, Moguntini nomine illustris principis domini Friderici marchionis Brandeburgensis archi- camerarii et de ipsius mandato prefato domino archiepiscopo Moguntino desuper facto sacri Johannes Sachse sacre theologie professor reveren- Romani imperii principum electorum, necnon nos dissimi in Christo patris domini Johannis archiepiscopi Salczeburgensis, Johannes episcopus Lubicensis prefatus nominibus reverendissimorum patrum dominorum so Guntheri Magdeburgensis et Baldewini Bremensis ecclesiarum archiepiscoporum, Ma- theus Albinganensis ecclesie episcopus et Franciscus de Barbavariis illustris et magnifici principis domini Philippi Maria Angli ducis Mediolani etc., oratores et ambassiatores prefa- torum omnium et singulorum regum et principum sacri Romani imperii electorum aliorumque metropolitanorum atque principum ecclesiasticorum et seculariumb nominibus presencium 35 tenore recognoscimus et fatemur. [I] Quod licet1 (S. 124 Z. 37) — et (Z. 38) patres sacri Basiliensis concilii prefati reges atque principes suos jam dudum impenderint fidos (Z. 38) — desideravere, optata concordia (Z. 39) tamen animis suis constituerint ab (Z.40) — fore cognoverunt — fidele (S. 125 Z.1) arbitrantur prestare — pacise (Z. 2) — reflorere videant (Z. 3). in — convenientes (Z. 3) prefatorum regum et principum 40 nominibus matura (Z. 3) — offerenda nominibus quibus supra pro (Z. 5) — talis (Z. 6). [2] Ind2 primis quode (S. 122 Z. 2) — ycumenici (Z. 4) concilii — infra (Z. 8) sexaginta dies — Constantinopolitanis (Z. 9) — Grecis; ita (Z. 10) — transferet. item (Z. 15) — declaratum, adjecto (Z. 17) — advenerintf. [3] Qui 3 quidem (S. 122 Z.21) — secutura. quem quidem — intimare. et — infra quatuor menses 45 (Z.27) et quindecim dies a — infra quindecimh dies (Z. 29) — intimare; et — intimatus 4 (Z. 32). a) BG beginnt Dei gracia nos. b) B secularibus. c) D am Rand Ut pacis dulcedo infloreat, oratores nonnulla annotant capitula. d) VW om. in -quod. e) D am Rand De nominacione loci futuri concilii. f) VW advenient. g) D am Rand Ad consenciendum in locum futuri concilii. h) G quindenan. 1 Übereinstimmend mit nr. 64 art. 1. 2 Ubereinstimmend mit nr. 62 art. 1. 3 Übereinstimmend mit nr. 62 art. 2-2b. 4 Der in nr. 62 folgende Schlußsatz: sic vero papa 50 bis gratificare fällt in dieser Fassung aus.
128 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 zu April 16] gungen. — Ferner in allen Segovia-Hss. (lib. 15 capp. 5 u. 6) und zwar artt. 2-6 wörtlich, artt. 7-15 im Auszug. — In Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59, deutsche Ubersetzung der artt. 1-6. Uberschrift Dieß sind die artickel die der fursten botten zu Mencz beslossen habent von dem latin zu tusch von wort zu wort. Gedruckt: (Horix) 2, 32-47 und 73-81; Würdtwein 8, 29-41 und 67-73; Mon. Conc. 3, 295-297 (artt. 2-6 wörtlich) und 297-299 (artt. 7-15 im Auszug). Nos a Leonhardus Pataviensis, Johannes Lubicensis ecclesiarum episcopi, Johannes abbas Scotorum in Wienna ordinis sancti Benedicti necnon Theodericus Ebbracht prothonotarius invictissimi et serenissimi principis domini Alberti Romanorum regis semper augusti necnon Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis ducis Austrie Stirie Carinthie ac marchionis 10 Moravie, necnon Philippus archiepiscopus Thuronensis, Johannes Trecensis, Guillermus Verdunensis episcopi, Johannes de Monte Morino prepositus Lugdunensis, Martinus Berruerii Alvarus Conchensis ecclesie episcopus decanus Thuronensis Christianissimi regis Francie, serenissimorum Castelle Legionis et per adherenciam Portugalie regum, Heinricus Leu- bing legum doctor licenciatus in decretis et prepositus Heilgenstadensis, Johannes Swert in 15 decretis licenciatus, Hermannus Stommel et Hermannus Rosenberg decretorum doctores reverendissimi in Christo patris domini Theoderici archiepiscopi Moguntini per Germaniam, Tilemannus de Ly'ns decretorum sancti Floreni in Confluencia, Henricus Erppel legum sancti Severini in Colonia prepositi et doctores, Bernhardus de Rey da sacre theologie et Johannes de Lyens utriusque juris doctores reverendissimi in Christo patris domini Theoderici archiepiscopi 20 Johannes Coloniensis Westvalie et Angarie ducis per Ytaliam archicancellariorum, Kyrcheym utriusque juris doctor illustris principis domini Ottonis comitis palatini Reni, tutoris Albertus illustris principis comitis domini Ludowici comitis palatini Reni et archidapiferi, Schencke dominus de Lympurg decretorum doctor illustris principis domini Friderici ducis nosque prefati reverendissimi patris domini archipresulis 25 Saxonie et archimarescalli, Moguntini nomine illustris principis domini Friderici marchionis Brandeburgensis archi- camerarii et de ipsius mandato prefato domino archiepiscopo Moguntino desuper facto sacri Johannes Sachse sacre theologie professor reveren- Romani imperii principum electorum, necnon nos dissimi in Christo patris domini Johannis archiepiscopi Salczeburgensis, Johannes episcopus Lubicensis prefatus nominibus reverendissimorum patrum dominorum so Guntheri Magdeburgensis et Baldewini Bremensis ecclesiarum archiepiscoporum, Ma- theus Albinganensis ecclesie episcopus et Franciscus de Barbavariis illustris et magnifici principis domini Philippi Maria Angli ducis Mediolani etc., oratores et ambassiatores prefa- torum omnium et singulorum regum et principum sacri Romani imperii electorum aliorumque metropolitanorum atque principum ecclesiasticorum et seculariumb nominibus presencium 35 tenore recognoscimus et fatemur. [I] Quod licet1 (S. 124 Z. 37) — et (Z. 38) patres sacri Basiliensis concilii prefati reges atque principes suos jam dudum impenderint fidos (Z. 38) — desideravere, optata concordia (Z. 39) tamen animis suis constituerint ab (Z.40) — fore cognoverunt — fidele (S. 125 Z.1) arbitrantur prestare — pacise (Z. 2) — reflorere videant (Z. 3). in — convenientes (Z. 3) prefatorum regum et principum 40 nominibus matura (Z. 3) — offerenda nominibus quibus supra pro (Z. 5) — talis (Z. 6). [2] Ind2 primis quode (S. 122 Z. 2) — ycumenici (Z. 4) concilii — infra (Z. 8) sexaginta dies — Constantinopolitanis (Z. 9) — Grecis; ita (Z. 10) — transferet. item (Z. 15) — declaratum, adjecto (Z. 17) — advenerintf. [3] Qui 3 quidem (S. 122 Z.21) — secutura. quem quidem — intimare. et — infra quatuor menses 45 (Z.27) et quindecim dies a — infra quindecimh dies (Z. 29) — intimare; et — intimatus 4 (Z. 32). a) BG beginnt Dei gracia nos. b) B secularibus. c) D am Rand Ut pacis dulcedo infloreat, oratores nonnulla annotant capitula. d) VW om. in -quod. e) D am Rand De nominacione loci futuri concilii. f) VW advenient. g) D am Rand Ad consenciendum in locum futuri concilii. h) G quindenan. 1 Übereinstimmend mit nr. 64 art. 1. 2 Ubereinstimmend mit nr. 62 art. 1. 3 Übereinstimmend mit nr. 62 art. 2-2b. 4 Der in nr. 62 folgende Schlußsatz: sic vero papa 50 bis gratificare fällt in dieser Fassung aus.
Strana 129
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 65. 129 [4] Ceterum a1 (S. 122 Z. 34) — famem fueritb — nominatorumc (Z. 35) — providebit. ƒ1439 zi April [5] Ad d2 (S. 122 Z. 43) — alterum prestitie ut (Z. 44) — ita ut † (123 Z. 1) — solubile. verum (Z. 4) — nisi predictis duobus (Z. 5) — elapsis. [6] Verumg3 (S. 123 Z. 6) — infra quatuor menses et quindecim dies a (Z. 7) — lapsum 5 sex mensium et quindecim dierum a (Z. 10) — celebretur. verum tamen (Z. II) — six mensibus et quindecim diebus et insuper (Z. 12) — elapsis. [7] Convenimus 4 preterea nominibus quibus supra, quodh (S. 125 Z. 7) — ipsumi Basi- liense (Z. 8) — diffinire (Z. II), daturi operam apudk reges et principes antedictos, quod quicquid (ut prefertur) determinatum, diffinitum et ordinatum fuerit in ipso ibi concilio 10 ycumenico seu generali (Z. 12) a prefatis regibus et principibus acceptabitur et inviolabiter (Z. 14) observabitur quodque id ipsum in regnis et dominiis (Z. 14) eorundem illibate custo- diaturm. 16] 25 30 35 [8] Ut 5 autem optatus consequatur finis omnisque dissidii differencia deo favente auferatur unanimi consensu ad ea prosequenda nos omnes et singuli (S. 125 Z. 16 ff.) oratores et ambassia- 15 tores regum et principum predictorum concorditer convenimus (Z. 19) nominibus supra, quod, quia (Z. 21) — stantibus fidis (Z. 22) — in hujusmodi laborum suorum obstaculum (Z. 24) — dicimus (Z. 25) et protestamur quibus supra nominibus: sin (Z. 26) — saltim (Z. 27) septem mensium — fulminaverit (Z. 32) protulerit decreverit aut quidquam innovaverit, quod illi aut ille in regnis et dominiis predictorum dominorum nostrorum nec suscipientur aut aliquatenus 20 acceptabuntur et hoc (Z. 33) — ipsum ibi concilium declaratum (Z. 34) — ordinatum, daturi ope- ram, ut hujusmodi diffinicioni, declaracioni et ordinacioni omnino stetur et acquiescetur (Z. 35). [9] Insuper6 ut (S. 125 Z. 36) — censurarum inp regnis (Z. 38) — dominiis prefatorum dominorum regum et principum vel alicujus eorundem suscitari — valeant, dicimus et protestamur nominibus quibus supra, quodq (Z. 39) — contra (Z. 40) eosdem aut subditos suos quoquomodo (Z. 41) — neque acceptabuntur aut illis aliquatenus assencietur, dando operam, quod prefati domini nostri in premissis animos suos omnino in suspenso teneant usque (Z. 42) — discussionem (Z. 43), ita tamen quod decretis (Z. 44) — Basiliensis (Z. 44) per prefatos dominos nostros aut eorundem dominorum nostrorum nominibus pridem acceptatis seu acceptandis — emanandis (Z. 45) aliquatenus nonr derogetur. [10] Preterea7 (S. 125 Z. 46) — impediri (S. 126 Z. 2), curabimus, quods prefati reges et principes operam dent cum effectu, quod (Z. 2) — dominiis (Z. 3) hujusmodi regum et principum omniumque eisdem adherentium veniant ad ipsum aut mittuntur prelati (Z. 3) — consulturi (Z. 5), et ne passim (Z. 6) — etate. [II] Net 8 (S. 126 Z. 8) — in sui ibi (Z. 8) — diversitas (Z. 9) . .." Grecisv — continetur. [12] Ceterum° (S. 126 Z. 15) — dominia (Z. 15) prefatorumw dominorum nostrorum con- gregate in eum convertantur usum, ad (Z. 16) — sunt. [13] Curabimus 10 insuper, quod pro securitate personarum (S. 126 Z. 17) — volencium (Ž. 17) invictissimus Romanorum rexx predictus cum universis imperio (Z. 18) — dominiis 40 45 a) D am Rande de inconmoditate loci. b) G foret. c) G premissorum. d) D am Rand infra quem terminum papa et Greci se conferre debeant ad concilium. e) VW prefati. f) G quod. g) D am Rand si nec papa nec Greci consentiunt in locum concilii, nominat illum concilium Basiliense. h) D am Rand de omni questione est tractandum in concilio. 1) G add. sacrum. k) Gante. 1) V quidquam. m) BVW custo- dietur. n) D am Rand si papa vel concilium ferat sentencias infra tempus septem mensium, quid agendum sit per regem et electores. 0) G aut. p) B ex. q) D am Rand edictis vel processibus contrariorum effectuum non est assenciendum. r) om. P; BVW nullatenus. s) D am Rand ut ad concilium mittantur persone habiles et idonee. t) in G fehlt art. 11. u) hier fehlt ein dem expresse consentimus quod (S. 126 Z. 9) entsprechender Satzteil. V) D am Rand quales modi sunt observandi in concilio. w) D am Rand de pecuniis indulgenciarum. x) D am Rand rex salvum conductum dabit. 1 Mit nr. 62 artt. 3 und 3 a übereinstimmend. 2 Mit nr. 62 art. 4 übereinstimmend. 3 Mit nr. 62 art. 5 übereinstimmend. 4 Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 2. 50 5 Ubereinstimmend mit nr. 64 artt. 3 und 4. 10 6 Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 4a. Ubereinstimmend mit nr. 64 artt. 5 und 5a. Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 6. Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 7. Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 8. Deutsche Reichstags-Akten XIV 17
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 65. 129 [4] Ceterum a1 (S. 122 Z. 34) — famem fueritb — nominatorumc (Z. 35) — providebit. ƒ1439 zi April [5] Ad d2 (S. 122 Z. 43) — alterum prestitie ut (Z. 44) — ita ut † (123 Z. 1) — solubile. verum (Z. 4) — nisi predictis duobus (Z. 5) — elapsis. [6] Verumg3 (S. 123 Z. 6) — infra quatuor menses et quindecim dies a (Z. 7) — lapsum 5 sex mensium et quindecim dierum a (Z. 10) — celebretur. verum tamen (Z. II) — six mensibus et quindecim diebus et insuper (Z. 12) — elapsis. [7] Convenimus 4 preterea nominibus quibus supra, quodh (S. 125 Z. 7) — ipsumi Basi- liense (Z. 8) — diffinire (Z. II), daturi operam apudk reges et principes antedictos, quod quicquid (ut prefertur) determinatum, diffinitum et ordinatum fuerit in ipso ibi concilio 10 ycumenico seu generali (Z. 12) a prefatis regibus et principibus acceptabitur et inviolabiter (Z. 14) observabitur quodque id ipsum in regnis et dominiis (Z. 14) eorundem illibate custo- diaturm. 16] 25 30 35 [8] Ut 5 autem optatus consequatur finis omnisque dissidii differencia deo favente auferatur unanimi consensu ad ea prosequenda nos omnes et singuli (S. 125 Z. 16 ff.) oratores et ambassia- 15 tores regum et principum predictorum concorditer convenimus (Z. 19) nominibus supra, quod, quia (Z. 21) — stantibus fidis (Z. 22) — in hujusmodi laborum suorum obstaculum (Z. 24) — dicimus (Z. 25) et protestamur quibus supra nominibus: sin (Z. 26) — saltim (Z. 27) septem mensium — fulminaverit (Z. 32) protulerit decreverit aut quidquam innovaverit, quod illi aut ille in regnis et dominiis predictorum dominorum nostrorum nec suscipientur aut aliquatenus 20 acceptabuntur et hoc (Z. 33) — ipsum ibi concilium declaratum (Z. 34) — ordinatum, daturi ope- ram, ut hujusmodi diffinicioni, declaracioni et ordinacioni omnino stetur et acquiescetur (Z. 35). [9] Insuper6 ut (S. 125 Z. 36) — censurarum inp regnis (Z. 38) — dominiis prefatorum dominorum regum et principum vel alicujus eorundem suscitari — valeant, dicimus et protestamur nominibus quibus supra, quodq (Z. 39) — contra (Z. 40) eosdem aut subditos suos quoquomodo (Z. 41) — neque acceptabuntur aut illis aliquatenus assencietur, dando operam, quod prefati domini nostri in premissis animos suos omnino in suspenso teneant usque (Z. 42) — discussionem (Z. 43), ita tamen quod decretis (Z. 44) — Basiliensis (Z. 44) per prefatos dominos nostros aut eorundem dominorum nostrorum nominibus pridem acceptatis seu acceptandis — emanandis (Z. 45) aliquatenus nonr derogetur. [10] Preterea7 (S. 125 Z. 46) — impediri (S. 126 Z. 2), curabimus, quods prefati reges et principes operam dent cum effectu, quod (Z. 2) — dominiis (Z. 3) hujusmodi regum et principum omniumque eisdem adherentium veniant ad ipsum aut mittuntur prelati (Z. 3) — consulturi (Z. 5), et ne passim (Z. 6) — etate. [II] Net 8 (S. 126 Z. 8) — in sui ibi (Z. 8) — diversitas (Z. 9) . .." Grecisv — continetur. [12] Ceterum° (S. 126 Z. 15) — dominia (Z. 15) prefatorumw dominorum nostrorum con- gregate in eum convertantur usum, ad (Z. 16) — sunt. [13] Curabimus 10 insuper, quod pro securitate personarum (S. 126 Z. 17) — volencium (Ž. 17) invictissimus Romanorum rexx predictus cum universis imperio (Z. 18) — dominiis 40 45 a) D am Rande de inconmoditate loci. b) G foret. c) G premissorum. d) D am Rand infra quem terminum papa et Greci se conferre debeant ad concilium. e) VW prefati. f) G quod. g) D am Rand si nec papa nec Greci consentiunt in locum concilii, nominat illum concilium Basiliense. h) D am Rand de omni questione est tractandum in concilio. 1) G add. sacrum. k) Gante. 1) V quidquam. m) BVW custo- dietur. n) D am Rand si papa vel concilium ferat sentencias infra tempus septem mensium, quid agendum sit per regem et electores. 0) G aut. p) B ex. q) D am Rand edictis vel processibus contrariorum effectuum non est assenciendum. r) om. P; BVW nullatenus. s) D am Rand ut ad concilium mittantur persone habiles et idonee. t) in G fehlt art. 11. u) hier fehlt ein dem expresse consentimus quod (S. 126 Z. 9) entsprechender Satzteil. V) D am Rand quales modi sunt observandi in concilio. w) D am Rand de pecuniis indulgenciarum. x) D am Rand rex salvum conductum dabit. 1 Mit nr. 62 artt. 3 und 3 a übereinstimmend. 2 Mit nr. 62 art. 4 übereinstimmend. 3 Mit nr. 62 art. 5 übereinstimmend. 4 Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 2. 50 5 Ubereinstimmend mit nr. 64 artt. 3 und 4. 10 6 Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 4a. Ubereinstimmend mit nr. 64 artt. 5 und 5a. Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 6. Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 7. Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 8. Deutsche Reichstags-Akten XIV 17
Strana 130
130 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 liberum (Z. 18) — recedendo (Z. 19) concedat ipsi (Z. 20) — non permittat alicui (Z. 23) — con- zu April ciliaribus (Z. 25); et quod det salvum (Z. 26) — majestatis sue sigillo (Z. 26) — memorie impe- 16 rator Sigismundus dominus et pater suus presenti (Z. 27) — concesserat (Z. 28); quodque inibi sui loco fidelem protectorem a constituat, qui (Z. 28) — premissorum (Z. 30), curaturi eciam quod talis provisio fiat per prefatos alios (Z. 30) — principes per (Z. 31) — dominiaque sua super securitati- bus et salvisconductibus premissis. [14] Postremo1 (S. 126 Z. 32) — prefati (Z. 34) oratores et ambassiatores regum et princi- pum omnium et singulorum premissorum et nominibus eorundem: sib (Z. 33) — utrosque superius (Z. 34) — ne (Z. 36) sancta mater ecclesia dei in (Z. 37) — scismati exposita derelinquatur, domini nostri reges et principes prefati operam dabunt cum effectu, quod (Z. 38) — dissidio 10 (Z. 39) prestiterit aut prestiterint occasionem, adherere interim differemus et nichilominus, quod prefatus invictissimus Romanorum rex pro se et omnibus sibi subjectisc atque adherentibus cum auxilio omnipotentis dei et sub fiducia plenissime assistencie omnium (Z. 42) — principum prefa- torum et ecclesiarum (Z. 42) — principatuum (Z. 43) suorum in tam (Z. 43) — quibus fungitur, prout (Z. 44) — plenissime utetur, ut — conservare valeant (S. 127 Z. 2) reges et principes 15 supradicti. [15] Protestamur 2 et dicimus eciam quibus supra omnium et singulorum nostrorum nominibus, quodd per hec capitula, in que nos oratores et ambassatores prefati convenimus (S. 127 Z. 3) — concordavimus (ut prefertur) pro (Z. 4) — novo (Z. 6) dominis nostris acquirere (Z. 6) — inducit (Z. 7) ipsos dominos nostros spiritus (Z. 8) — prochdolor vident ante (Z. 8) — 20. obviari (Z. 9) arbitrantes in tam — conservari (Z. 11) per prefatos reges atque principes fore (Z. 12) — recurrendum. 5 1439 66. Notariatsinstrument über die Annahme der ersten Vereinbarung Inr. 65] durch gen. Gesandte. April der dort aufgezählten Mächte, sowie über die dabei abgegebene Erklärung der Mailändischen 16 u. 18 1439 April I6 und 18 Mainz. Gesandten. 25 B aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 64a-68a cop. ch. Uberschrift von anderer Hand Intelli- gentia electorum imperii facta in Maguntia etc. G coll. Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 fol. 6b-7a und 8b�12a cop. ch. P coll. Paris Arch. Nat. K 1711 [fol. 458a-462a] cop. ch. In Würzburg St.-A. Geistl. Schrank, Lade 18 nr. 5 Libell IV fol. 87b-90b cop. ch. Im Auszug in allen Segovia-Hss. (lib. 15 capp. 5 u. 6) — Daraus gedruckt: Mon. Conc. 3, 295�299; vgl. auch nr. 65. Die Erklärung der Mailänder bei Würdtwein 8, 41 f. 30 In nomine domini amen. anno a nativitate dominie millesimo quadringentesimo trice- 1439 simo nono indiccione secunda die vero jovis sextadecima mensis aprilis hora sexta post meri- April 16 diem vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii di- 35 vina providencia pape quarti anno nono in reverendissimorum in Christo patrum et dominorum dominorum f Leonardi Pataviensis, Johannis Lubicensis episcoporum, Johannis abbatis mona- sterii Scotorums in Wienna ordinis sancti Benedicti Pataviensis dioceseos, Theoderici Ebbracht aule imperialis prothonotarii canonici Asschaffenburgensish, gloriosissimi et serenissimi principis et domini domini Alberti Romanorum regis semper augusti ac Hungarie Boemie 40 Dalmacie Croacie etc. regis et Austrie Stirie Carintie ducis ac marchionis Moravie etc., Phi- lippi archiepiscopi Turonensis, Johannis Trecensis, Guillermi Verdunensis episcoporum, Johannis de Monte Maurino prepositi Lugdunensis, Martini Berruerii decani Turonensis, Alvari de Ysorna Con- Christianissimi principis et domini domini Karoli regis Francie, chensis episcopi serenissimorum principum et dominorum dominorum Castelle Legionis et 45 a) G procuratorem. b) D am Rand Si una parcium vel ambe noluerint assentire requisicioni, quid agendum sit. c) BVW subditis. d) D am Rand Rex et electores per hec capitula non volunt derogare auctorita- tibus conciliorum etc. e) GP ejusdem. f) B Randbemerkung von anderer gleichzeitiger Hand anno 1439 duo episcopi unus abbas et unus prothonotarius erant ambasitores [sic] et oratores Alberti regis Romano- rum. g) G Scotarum. h) G Aschaffenburgensis. 50 1 Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 9. 2 Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 10.
130 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 liberum (Z. 18) — recedendo (Z. 19) concedat ipsi (Z. 20) — non permittat alicui (Z. 23) — con- zu April ciliaribus (Z. 25); et quod det salvum (Z. 26) — majestatis sue sigillo (Z. 26) — memorie impe- 16 rator Sigismundus dominus et pater suus presenti (Z. 27) — concesserat (Z. 28); quodque inibi sui loco fidelem protectorem a constituat, qui (Z. 28) — premissorum (Z. 30), curaturi eciam quod talis provisio fiat per prefatos alios (Z. 30) — principes per (Z. 31) — dominiaque sua super securitati- bus et salvisconductibus premissis. [14] Postremo1 (S. 126 Z. 32) — prefati (Z. 34) oratores et ambassiatores regum et princi- pum omnium et singulorum premissorum et nominibus eorundem: sib (Z. 33) — utrosque superius (Z. 34) — ne (Z. 36) sancta mater ecclesia dei in (Z. 37) — scismati exposita derelinquatur, domini nostri reges et principes prefati operam dabunt cum effectu, quod (Z. 38) — dissidio 10 (Z. 39) prestiterit aut prestiterint occasionem, adherere interim differemus et nichilominus, quod prefatus invictissimus Romanorum rex pro se et omnibus sibi subjectisc atque adherentibus cum auxilio omnipotentis dei et sub fiducia plenissime assistencie omnium (Z. 42) — principum prefa- torum et ecclesiarum (Z. 42) — principatuum (Z. 43) suorum in tam (Z. 43) — quibus fungitur, prout (Z. 44) — plenissime utetur, ut — conservare valeant (S. 127 Z. 2) reges et principes 15 supradicti. [15] Protestamur 2 et dicimus eciam quibus supra omnium et singulorum nostrorum nominibus, quodd per hec capitula, in que nos oratores et ambassatores prefati convenimus (S. 127 Z. 3) — concordavimus (ut prefertur) pro (Z. 4) — novo (Z. 6) dominis nostris acquirere (Z. 6) — inducit (Z. 7) ipsos dominos nostros spiritus (Z. 8) — prochdolor vident ante (Z. 8) — 20. obviari (Z. 9) arbitrantes in tam — conservari (Z. 11) per prefatos reges atque principes fore (Z. 12) — recurrendum. 5 1439 66. Notariatsinstrument über die Annahme der ersten Vereinbarung Inr. 65] durch gen. Gesandte. April der dort aufgezählten Mächte, sowie über die dabei abgegebene Erklärung der Mailändischen 16 u. 18 1439 April I6 und 18 Mainz. Gesandten. 25 B aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 64a-68a cop. ch. Uberschrift von anderer Hand Intelli- gentia electorum imperii facta in Maguntia etc. G coll. Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 fol. 6b-7a und 8b�12a cop. ch. P coll. Paris Arch. Nat. K 1711 [fol. 458a-462a] cop. ch. In Würzburg St.-A. Geistl. Schrank, Lade 18 nr. 5 Libell IV fol. 87b-90b cop. ch. Im Auszug in allen Segovia-Hss. (lib. 15 capp. 5 u. 6) — Daraus gedruckt: Mon. Conc. 3, 295�299; vgl. auch nr. 65. Die Erklärung der Mailänder bei Würdtwein 8, 41 f. 30 In nomine domini amen. anno a nativitate dominie millesimo quadringentesimo trice- 1439 simo nono indiccione secunda die vero jovis sextadecima mensis aprilis hora sexta post meri- April 16 diem vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Eugenii di- 35 vina providencia pape quarti anno nono in reverendissimorum in Christo patrum et dominorum dominorum f Leonardi Pataviensis, Johannis Lubicensis episcoporum, Johannis abbatis mona- sterii Scotorums in Wienna ordinis sancti Benedicti Pataviensis dioceseos, Theoderici Ebbracht aule imperialis prothonotarii canonici Asschaffenburgensish, gloriosissimi et serenissimi principis et domini domini Alberti Romanorum regis semper augusti ac Hungarie Boemie 40 Dalmacie Croacie etc. regis et Austrie Stirie Carintie ducis ac marchionis Moravie etc., Phi- lippi archiepiscopi Turonensis, Johannis Trecensis, Guillermi Verdunensis episcoporum, Johannis de Monte Maurino prepositi Lugdunensis, Martini Berruerii decani Turonensis, Alvari de Ysorna Con- Christianissimi principis et domini domini Karoli regis Francie, chensis episcopi serenissimorum principum et dominorum dominorum Castelle Legionis et 45 a) G procuratorem. b) D am Rand Si una parcium vel ambe noluerint assentire requisicioni, quid agendum sit. c) BVW subditis. d) D am Rand Rex et electores per hec capitula non volunt derogare auctorita- tibus conciliorum etc. e) GP ejusdem. f) B Randbemerkung von anderer gleichzeitiger Hand anno 1439 duo episcopi unus abbas et unus prothonotarius erant ambasitores [sic] et oratores Alberti regis Romano- rum. g) G Scotarum. h) G Aschaffenburgensis. 50 1 Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 9. 2 Ubereinstimmend mit nr. 64 art. 10.
Strana 131
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 65-66. 131 venerandorumque dominorum neenon egregiorum virorum Henrici Portugalie regum, Leubing legum doctoris prepositi Heilginstatensisa, Johannis Swerte in decretis licencia- torum, Hermanni Stummel et Hermanni Rosenberg decretorum doctorumb sancti Stephani necnon beate Marie ad gradus Maguntinensis ecclesiarum canonicorum, reverendissimi in Christo patris et domini domini Theodorici archiepiscopi Maguntinensis sacri imperii per Germaniam, Tilmanni de Lins sancti Florini in Confluencia decretorum, Heinrici de Erppel legum sancti Severini Coloniensis prepositorum doctorum, Bernardi de Reyda sacre theologie et Johannis de Lins utriusque juris doctorum, reverendissimi in Christo patris et domini domini Theodorici archiepiscopi Coloniensis per Ytaliam dicti imperii archicancella- riorum, Johannis Kirchene utriusque juris doctoris illustris principis et domini domini Ottonis comitis palatini Reni, tutoris illustris principis et domini domini Ludovici comitis Alberti Schenck de Limpurg decretorum doctoris palatini Reni Bavarie archidapiferi, canonici majoris ecclesie Maguntinensis illustris principis et domini domini Friderici ducum prefatorumque dominorum Henrici Leubing, Johannis Suerte, Saxonie archimariscalli etc. Hermanni Stummel et Hermanni Rosenberg illustris principis et domini domini Friderici mar- chionis Brandeburgensis de mandato ipsius prefato archiepiscopo Maguntinensi desuper facto Johannis Saschs d sacre theologie dicti sacri imperii archicamerarii principum electorum, professoris reverendissimi in Christo patris et domini domini Johannis archiepiscopi Saltzburg- necnon prefati Johannis episcopi Lubicensis reveren- ensis sancte sedis apostolice legati 20 dissimorum patrum et dominorum dominorum Guntheri Magdeburgensis et Baldewini Bremen- Mathei Albinganensis episcopi et Francisci Barbavariie illustris et sis archiepiscoporum, magnifici principis et domini domini Philippi Maria Angeli ducis Mediolani ambassiatorum oratorum et procuratorum nostrumque notariorum publicorum et testium infrascriptorum ad hec specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constitutus prefatus vene- 25 rabilis atque egregius vir dominus Henricus Leubing dicti reverendissimi patris domini Theo- dorici archiepiscopi Maguntinensis cancellarius quandam cedulam1 papiream capitulorum infrascriptorum in suis habens manibus in medium exhibuit obtulit atque produxit eamque de ipsorum dominorum principum oratorum et ambassiatorum mandato, ut asseruit publice alta et intelligibili voce de verbo ad verbum legit. cujus quidem cedule tenor sequitur in hunc modum. [Es folgt unsere nr. 65 mit der S. 127 Z. 20 f. erwähnten Bitte um Ausstellung von Instru- menten2.] Qua quidem cedula sic, ut premittitur, per prefatum magistrum Heinricum Lubing cancellarium publice alta et intelligibili voce lecta inclitissimi et excellentissimi domini Roma- norum regis suo suorumque et tocius Almanie principum et subditorum quorumcunque necnon 35 Christianissimi domini Karoli regis Francie ambassiatores oratores et procuratores prefati ejusdem domini regis regnique ac regnicolarum Francie nominibus super omnibus et singulis! in supradicta cedula descriptis et contentis animis deliberatis asserentes et allegantes se et quemlibet ipsorum a suis dominis regibus et principibus specialiter recepisse in mandatis omnia et singula agendi faciendi tractandi et practicandi que ad pacem in dei ecclesia promo- 40 vendam conferre videantur, conveniencia omnia et singula in pretacta lecta cedula descripta et contenta acceptarunt assumpserunt et eisdem in omnibus et per omnia assenserunt tan- quam in opportuna media, per que pax in ecclesia dei haberi et efficaciter procurari posset. et deinde prefatus reverendus pater dominus Alvarusg episcopus Conchensis dominorum illustrissimorum principum dominorum Castelle Legionis et per adherenciam Portugalie regum 45 orator cum protestacione, si et in quantum contenta in ipsa cedula initantur paci et concordie ecclesie sancte dei et obviant et obviare possint scismati sive cuivish scismatice dissencioni, nomine dictorum regum principum regnorum dominiorum et subditorum suorum dictam 5 10 15 30 1439 Aptit 16 u. 18 a) G Helginstadtensis; P Heliginstadensis. b) BG doctoris. c) G Kirchem. d) G Sachs. e) P Baruavarii. 1) om. BP. g) P add. de Ysorna. h) B cujusvis; P cujus. 50 1 nr. 65. 2 Vgl. Zusätze und Berichtigungen,
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 65-66. 131 venerandorumque dominorum neenon egregiorum virorum Henrici Portugalie regum, Leubing legum doctoris prepositi Heilginstatensisa, Johannis Swerte in decretis licencia- torum, Hermanni Stummel et Hermanni Rosenberg decretorum doctorumb sancti Stephani necnon beate Marie ad gradus Maguntinensis ecclesiarum canonicorum, reverendissimi in Christo patris et domini domini Theodorici archiepiscopi Maguntinensis sacri imperii per Germaniam, Tilmanni de Lins sancti Florini in Confluencia decretorum, Heinrici de Erppel legum sancti Severini Coloniensis prepositorum doctorum, Bernardi de Reyda sacre theologie et Johannis de Lins utriusque juris doctorum, reverendissimi in Christo patris et domini domini Theodorici archiepiscopi Coloniensis per Ytaliam dicti imperii archicancella- riorum, Johannis Kirchene utriusque juris doctoris illustris principis et domini domini Ottonis comitis palatini Reni, tutoris illustris principis et domini domini Ludovici comitis Alberti Schenck de Limpurg decretorum doctoris palatini Reni Bavarie archidapiferi, canonici majoris ecclesie Maguntinensis illustris principis et domini domini Friderici ducum prefatorumque dominorum Henrici Leubing, Johannis Suerte, Saxonie archimariscalli etc. Hermanni Stummel et Hermanni Rosenberg illustris principis et domini domini Friderici mar- chionis Brandeburgensis de mandato ipsius prefato archiepiscopo Maguntinensi desuper facto Johannis Saschs d sacre theologie dicti sacri imperii archicamerarii principum electorum, professoris reverendissimi in Christo patris et domini domini Johannis archiepiscopi Saltzburg- necnon prefati Johannis episcopi Lubicensis reveren- ensis sancte sedis apostolice legati 20 dissimorum patrum et dominorum dominorum Guntheri Magdeburgensis et Baldewini Bremen- Mathei Albinganensis episcopi et Francisci Barbavariie illustris et sis archiepiscoporum, magnifici principis et domini domini Philippi Maria Angeli ducis Mediolani ambassiatorum oratorum et procuratorum nostrumque notariorum publicorum et testium infrascriptorum ad hec specialiter vocatorum et rogatorum presencia personaliter constitutus prefatus vene- 25 rabilis atque egregius vir dominus Henricus Leubing dicti reverendissimi patris domini Theo- dorici archiepiscopi Maguntinensis cancellarius quandam cedulam1 papiream capitulorum infrascriptorum in suis habens manibus in medium exhibuit obtulit atque produxit eamque de ipsorum dominorum principum oratorum et ambassiatorum mandato, ut asseruit publice alta et intelligibili voce de verbo ad verbum legit. cujus quidem cedule tenor sequitur in hunc modum. [Es folgt unsere nr. 65 mit der S. 127 Z. 20 f. erwähnten Bitte um Ausstellung von Instru- menten2.] Qua quidem cedula sic, ut premittitur, per prefatum magistrum Heinricum Lubing cancellarium publice alta et intelligibili voce lecta inclitissimi et excellentissimi domini Roma- norum regis suo suorumque et tocius Almanie principum et subditorum quorumcunque necnon 35 Christianissimi domini Karoli regis Francie ambassiatores oratores et procuratores prefati ejusdem domini regis regnique ac regnicolarum Francie nominibus super omnibus et singulis! in supradicta cedula descriptis et contentis animis deliberatis asserentes et allegantes se et quemlibet ipsorum a suis dominis regibus et principibus specialiter recepisse in mandatis omnia et singula agendi faciendi tractandi et practicandi que ad pacem in dei ecclesia promo- 40 vendam conferre videantur, conveniencia omnia et singula in pretacta lecta cedula descripta et contenta acceptarunt assumpserunt et eisdem in omnibus et per omnia assenserunt tan- quam in opportuna media, per que pax in ecclesia dei haberi et efficaciter procurari posset. et deinde prefatus reverendus pater dominus Alvarusg episcopus Conchensis dominorum illustrissimorum principum dominorum Castelle Legionis et per adherenciam Portugalie regum 45 orator cum protestacione, si et in quantum contenta in ipsa cedula initantur paci et concordie ecclesie sancte dei et obviant et obviare possint scismati sive cuivish scismatice dissencioni, nomine dictorum regum principum regnorum dominiorum et subditorum suorum dictam 5 10 15 30 1439 Aptit 16 u. 18 a) G Helginstadtensis; P Heliginstadensis. b) BG doctoris. c) G Kirchem. d) G Sachs. e) P Baruavarii. 1) om. BP. g) P add. de Ysorna. h) B cujusvis; P cujus. 50 1 nr. 65. 2 Vgl. Zusätze und Berichtigungen,
Strana 132
132 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 18 1439 convencionem et contenta in prefata cedula assumendo eisdem consensit et consenciendo April 16 u. 18 adhesit adeo quod, si exinde, quod deus avertat, scisma seu divisio in eadem ecclesia oriri valeat, prefatis illustrissimis dominis regnisque et dominiis eorum in nullo valeat imputari et consequenter reverendissimi domini Theoderici Maguntinensis oratores neque sibi ipsi. et cancellarius prefati necnon et dictorum dominorum Theoderici Coloniensis archiepiscopo- rum et archicancellariorum, Ludewici comitis palatini Reni Bavarie archidapiferi, Friderici Saxonie archimarescalli ducum, Friderici marchionis Brandenburgensis archicamerarii sacri Romani imperii principum electorum, ac deinceps dominorum Johannis Saltzburgensis, Guntheri Magdeburgensis et Baldewini Bremensis archiepiscoporum ambassiatores oratores et procuratores cum prefatis dominis ambassiatoribus oratoribus et procuratoribus supradicti 10 domini Alberti regis Romanorum in assumendo omnia et singula, que in prelibata lecta cedula continebantur, dictorum dominorum suorum et eorundem ecclesiarum principatuum dominiorum et subditorum nominibus, prout similia in mandatis se a prefatis suis principibus demum prelatis et dominis habere asseruerunt, concurrerunt consenserunt et adheserunt. dicti illustrissimi principis domini Philippi Maria Angeli ducis Mediolani ambassiatores et 15 oratores unacum eisdem domini nostri Romanorum etc. regis oratoribus concurrendo pre- tactis in dicta recitata et lecta cedula contentis prefati domini sui ducis ac ducatus dominio- rum a ac subditorum suorum nomine consenserunt cum protestacione tamen, quam ibidem in scriptis fecerunt et produxerunt in hunc qui sequitur modum: in omnibus et singulis bonis animis liberum atque integrum prestamus assensum habentes omnia profecto gratissima; 20 in verbis tamen ,absquel ullo cujuscunque impedimento et importuna deinceps intercessione" necnon in acceptacione diffinicionis 2 et non acceptandis hiis, que sunt contrariorum effectuum 3, et in adhesione diffinienda, de quibus superius agitur4, ipsi domino nostro duci reservamus arbitrium, ut sibi videbitur faciendum, consulturi tamen eum super istis, si mandabitur, eciam infra terminum et ejus intencionem postea relaturi. acta fuerunt hec Maguncie in mo- [Folgt Bitte um Ausstellung von Instrumenten.] nasterio ordinis beate Marie de monte Carmeli in majori estuario b ejusdem sub anno indiccione die mense hora et pontificatu quibus supra prefato inclitissimo et excellentissimo principe et domino domino Alberto Romanorum etc. rege feliciter regnante presentibus ibidem venera- bilibus et honorabilibus viris dominis Petro Barcii archidiacono de Regina Conchensis dioce- 30 seos, fratre Guillermo abbate monasterii sancti Lupi Trecensis ordinis sancti Augustini, et Progencio de Foresta canonico ecclesie collegiate Ambasie Turonensis dioceseos testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Deinde eisdem anno indictione mense pontificatu quibus supra die vero sabbati decima octava mensis aprilis hora vesperorum vel quasi reverendi venerabilesque egregii viri domini 35 Gregorius e prepositus monasterii beate Marie virginis in Neuburgad ordinis sancti Augustini canonicorum regularium Pataviensis dioceseos et Johannes de Eich utriusque juris doctore memorati domini Romanorum regis Maguncie in curia habitacionis zum Eckenkeller necnon Petrus Echeter f decanus Maguntinensis reverendissimi patris domini Theoderici archiepiscopi Maguntinensis in ecclesia collegiata sancti Johannis Maguntinensis oratores ambassiatores et 40 procuratores, quorum similia mandata cum prefatis dominis se habere asseruerunt, ad omnia et singula supradicta in dicta cedula capitulorum descripta et publicata consenserunt ac quilibet eorum consensit ratificavit et coroboravit eaque, acsi ipsi ac eorum quilibet tempore lectionis dicte cedule convencionisque et contentorum in ea assumpcionis presentes fuissent, ratifica- runt et nominibus quibus supra, quantum in eis esset, assumpserunt petentes similiter a nobis 45 notariis publicis infrascriptis et quolibet nostrum unum vel plura publicum seu publica fieri 5 25 a) BG dominorum. b) B testuario. c) GP Georgius. d) P Nuenburga. e) BP doctoris. f) G Echter; P Ecther. 1 Vgl. S. 125 Z. 10. 2 nr. 65 art. 7. 3 nr. 65 art. 9. 4 nr. 65 art. 14. 50
132 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 18 1439 convencionem et contenta in prefata cedula assumendo eisdem consensit et consenciendo April 16 u. 18 adhesit adeo quod, si exinde, quod deus avertat, scisma seu divisio in eadem ecclesia oriri valeat, prefatis illustrissimis dominis regnisque et dominiis eorum in nullo valeat imputari et consequenter reverendissimi domini Theoderici Maguntinensis oratores neque sibi ipsi. et cancellarius prefati necnon et dictorum dominorum Theoderici Coloniensis archiepiscopo- rum et archicancellariorum, Ludewici comitis palatini Reni Bavarie archidapiferi, Friderici Saxonie archimarescalli ducum, Friderici marchionis Brandenburgensis archicamerarii sacri Romani imperii principum electorum, ac deinceps dominorum Johannis Saltzburgensis, Guntheri Magdeburgensis et Baldewini Bremensis archiepiscoporum ambassiatores oratores et procuratores cum prefatis dominis ambassiatoribus oratoribus et procuratoribus supradicti 10 domini Alberti regis Romanorum in assumendo omnia et singula, que in prelibata lecta cedula continebantur, dictorum dominorum suorum et eorundem ecclesiarum principatuum dominiorum et subditorum nominibus, prout similia in mandatis se a prefatis suis principibus demum prelatis et dominis habere asseruerunt, concurrerunt consenserunt et adheserunt. dicti illustrissimi principis domini Philippi Maria Angeli ducis Mediolani ambassiatores et 15 oratores unacum eisdem domini nostri Romanorum etc. regis oratoribus concurrendo pre- tactis in dicta recitata et lecta cedula contentis prefati domini sui ducis ac ducatus dominio- rum a ac subditorum suorum nomine consenserunt cum protestacione tamen, quam ibidem in scriptis fecerunt et produxerunt in hunc qui sequitur modum: in omnibus et singulis bonis animis liberum atque integrum prestamus assensum habentes omnia profecto gratissima; 20 in verbis tamen ,absquel ullo cujuscunque impedimento et importuna deinceps intercessione" necnon in acceptacione diffinicionis 2 et non acceptandis hiis, que sunt contrariorum effectuum 3, et in adhesione diffinienda, de quibus superius agitur4, ipsi domino nostro duci reservamus arbitrium, ut sibi videbitur faciendum, consulturi tamen eum super istis, si mandabitur, eciam infra terminum et ejus intencionem postea relaturi. acta fuerunt hec Maguncie in mo- [Folgt Bitte um Ausstellung von Instrumenten.] nasterio ordinis beate Marie de monte Carmeli in majori estuario b ejusdem sub anno indiccione die mense hora et pontificatu quibus supra prefato inclitissimo et excellentissimo principe et domino domino Alberto Romanorum etc. rege feliciter regnante presentibus ibidem venera- bilibus et honorabilibus viris dominis Petro Barcii archidiacono de Regina Conchensis dioce- 30 seos, fratre Guillermo abbate monasterii sancti Lupi Trecensis ordinis sancti Augustini, et Progencio de Foresta canonico ecclesie collegiate Ambasie Turonensis dioceseos testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Deinde eisdem anno indictione mense pontificatu quibus supra die vero sabbati decima octava mensis aprilis hora vesperorum vel quasi reverendi venerabilesque egregii viri domini 35 Gregorius e prepositus monasterii beate Marie virginis in Neuburgad ordinis sancti Augustini canonicorum regularium Pataviensis dioceseos et Johannes de Eich utriusque juris doctore memorati domini Romanorum regis Maguncie in curia habitacionis zum Eckenkeller necnon Petrus Echeter f decanus Maguntinensis reverendissimi patris domini Theoderici archiepiscopi Maguntinensis in ecclesia collegiata sancti Johannis Maguntinensis oratores ambassiatores et 40 procuratores, quorum similia mandata cum prefatis dominis se habere asseruerunt, ad omnia et singula supradicta in dicta cedula capitulorum descripta et publicata consenserunt ac quilibet eorum consensit ratificavit et coroboravit eaque, acsi ipsi ac eorum quilibet tempore lectionis dicte cedule convencionisque et contentorum in ea assumpcionis presentes fuissent, ratifica- runt et nominibus quibus supra, quantum in eis esset, assumpserunt petentes similiter a nobis 45 notariis publicis infrascriptis et quolibet nostrum unum vel plura publicum seu publica fieri 5 25 a) BG dominorum. b) B testuario. c) GP Georgius. d) P Nuenburga. e) BP doctoris. f) G Echter; P Ecther. 1 Vgl. S. 125 Z. 10. 2 nr. 65 art. 7. 3 nr. 65 art. 9. 4 nr. 65 art. 14. 50
Strana 133
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 66-67. 133 et confici instrumentum seu instrumenta presentibus ibidem honorabilibus et discretis viris dominis Johanne Dreyser vicario ecclesie Maguntinensis, Conrado circa viam clericis Magun- tinensis, Erhardo Cristan, Johanne Eberlin Constanciensis et Herbipolensis dioceseos testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis a. [Folgen Notariatszeichen und Unterschriften des Johannes Bracht clericus Monasteriensis publicus imperiali auctoritate notarius dictique reverendi patris domini Johannis episcopi Lubicensis scriba juratus, des Johannes Runelfels de Borchain clericus Bamborgensis dioceseos publicus imperiali auctoritate notarius sancteque Maguntinensis sedis causarum scriba juratus und des Johannes de Bijlstein clericus Treverensis dioceseos publicus imperali auctoritate 10 notarius, die dieser publicacioni assensioni et adhesioni beigewohnt haben.] 1439 April 16 u. 18 67. Gen. päpstliche Gesandte an Hzg. Friedrich von Sachsen: Bericht über ihre erfolglosen Ver- 1439 April 25 handlungen in Mainz; Bitte, an der Herstellung des kirchlichen Friedens zu arbeiten und 1439 April 25 Mainz. das Konzil von Florenz zu beschicken. 15 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 10 297 fol. 17a b or. ch. lit. cl. Unterschriften eigenhändig. Anschrift stark beschädigt Illustrissimo principi ac excellentissimo domino Frederico .. duci Saxonie domino metuendissimo. Vermerk unten 1439 presentata in Rochelicz feria quinta post Johannis ante portam Latinam [Mai 7]. Erwähnt: Pückert S. 78 Anm. 3 und S. 105 Anm. I; Bachmann S. 56 f.; beide nach unserer Vorlage. postquam Illustrissime princeps ac excellentissime domine. domine graciosissime. in Nûrenberga1 dietam esse Maguncie intelleximus, celeri cursu illuc advenire elegimus ducti indubia spe pacem ecclesie dari, quamvis propter multa impedimenta, que preter nostram culpam intervenerunt, diucius in via retardati fuerimus. et quamvis nullus electorum perso- naliter adesset, ut tamen s. d. n. pape et apostolice sedis affectio ad pacem omnibus nota fieret, 25 eos qui remanserant adivimus et tarditatis causas enarrantes et nostre commissionis ordinem ac de pura et aperta intencione explicantes eos requisivimus, ut primum sanctissimum domi- num nostrum juxta serenissimi Romanorum regis et reverendissimorum patrum et illustrissi- morum principum electorum apud apostolicam sedem factam instanciam2 et in quadam cedula3 per sanctissimum dominum nostrum concessa et grate acceptata contentam diete 30 Nûrembergensi satisfecisse4 attestarentur aut, si forte videretur dominus noster non adimple- visse, dicerent, in quo defecit. diximus consequenter isto concesso audienciam desiderare pro justificacione s. d. nostri, ut tunc ad pacis tractatum accedere possemus juxta ordinem mandati 5, quod plenum habebamus, et instruccionum nostrarum 5, non dubitantes, si vestra illustrissima dominacio affuisset nos adeo racionabilia nostra petita impetrasse. sed cum illi, qui remanse- 35 rant in dieta, paucitatem et in hoc se mandatum non habere allegarent, post datam nega- cionem b6 juxta mandati nostri formam, quam advertere tenebamur, ab audiencia petenda et pacis tractatu necessarium fuit abstinere et ad nonnullas honestas protestaciones " progredi, quod scilicet per s. d. nostrum satisfactum fuisset et per nos non staret, quominus ad ulteriora usque ad ecclesie pacem procederetur. et ita preter nostram culpam nichil amplius actum est, quod dolenter illustrissime dominacioni vestre hiis nostris scriptis refferimus cum instanti sup- plicacione, ut pro honore sancte sedis apostolice et pro pace et tranquillitate ecclesie, pro qua nunc major quam umquam instat necessitas, vestra illustrissima dominacio sollicitudinem et laborem, ut cepit, suscipere placeat, ita ut sanctissimus dominus noster vestra opera suis tribulacionibus per datam ecclesie pacem reperiat consolamen, et non tantum ecclesia Occiden- 40 20 45 a) hier brechen GP ab. b) Vorl. eher negativam; dann zu ergänzen responsionem. 1 Vgl. nr. 45. 2 Vgl. RTA. 13, 46 Z. 9 f. 3 Vgl. RTA. 13 nr. 173. 4 Vgl. RTA. 13 nr. 397 art. 3. 5 Nicht aufgefunden, vgl. S. 94 Z. 27. 6 Nicht aufgefunden, vgl. dazu S. 154 Z. 1ff. Nicht aufgefunden, vgl. S. 154 Z. 5 f.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 66-67. 133 et confici instrumentum seu instrumenta presentibus ibidem honorabilibus et discretis viris dominis Johanne Dreyser vicario ecclesie Maguntinensis, Conrado circa viam clericis Magun- tinensis, Erhardo Cristan, Johanne Eberlin Constanciensis et Herbipolensis dioceseos testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis a. [Folgen Notariatszeichen und Unterschriften des Johannes Bracht clericus Monasteriensis publicus imperiali auctoritate notarius dictique reverendi patris domini Johannis episcopi Lubicensis scriba juratus, des Johannes Runelfels de Borchain clericus Bamborgensis dioceseos publicus imperiali auctoritate notarius sancteque Maguntinensis sedis causarum scriba juratus und des Johannes de Bijlstein clericus Treverensis dioceseos publicus imperali auctoritate 10 notarius, die dieser publicacioni assensioni et adhesioni beigewohnt haben.] 1439 April 16 u. 18 67. Gen. päpstliche Gesandte an Hzg. Friedrich von Sachsen: Bericht über ihre erfolglosen Ver- 1439 April 25 handlungen in Mainz; Bitte, an der Herstellung des kirchlichen Friedens zu arbeiten und 1439 April 25 Mainz. das Konzil von Florenz zu beschicken. 15 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 10 297 fol. 17a b or. ch. lit. cl. Unterschriften eigenhändig. Anschrift stark beschädigt Illustrissimo principi ac excellentissimo domino Frederico .. duci Saxonie domino metuendissimo. Vermerk unten 1439 presentata in Rochelicz feria quinta post Johannis ante portam Latinam [Mai 7]. Erwähnt: Pückert S. 78 Anm. 3 und S. 105 Anm. I; Bachmann S. 56 f.; beide nach unserer Vorlage. postquam Illustrissime princeps ac excellentissime domine. domine graciosissime. in Nûrenberga1 dietam esse Maguncie intelleximus, celeri cursu illuc advenire elegimus ducti indubia spe pacem ecclesie dari, quamvis propter multa impedimenta, que preter nostram culpam intervenerunt, diucius in via retardati fuerimus. et quamvis nullus electorum perso- naliter adesset, ut tamen s. d. n. pape et apostolice sedis affectio ad pacem omnibus nota fieret, 25 eos qui remanserant adivimus et tarditatis causas enarrantes et nostre commissionis ordinem ac de pura et aperta intencione explicantes eos requisivimus, ut primum sanctissimum domi- num nostrum juxta serenissimi Romanorum regis et reverendissimorum patrum et illustrissi- morum principum electorum apud apostolicam sedem factam instanciam2 et in quadam cedula3 per sanctissimum dominum nostrum concessa et grate acceptata contentam diete 30 Nûrembergensi satisfecisse4 attestarentur aut, si forte videretur dominus noster non adimple- visse, dicerent, in quo defecit. diximus consequenter isto concesso audienciam desiderare pro justificacione s. d. nostri, ut tunc ad pacis tractatum accedere possemus juxta ordinem mandati 5, quod plenum habebamus, et instruccionum nostrarum 5, non dubitantes, si vestra illustrissima dominacio affuisset nos adeo racionabilia nostra petita impetrasse. sed cum illi, qui remanse- 35 rant in dieta, paucitatem et in hoc se mandatum non habere allegarent, post datam nega- cionem b6 juxta mandati nostri formam, quam advertere tenebamur, ab audiencia petenda et pacis tractatu necessarium fuit abstinere et ad nonnullas honestas protestaciones " progredi, quod scilicet per s. d. nostrum satisfactum fuisset et per nos non staret, quominus ad ulteriora usque ad ecclesie pacem procederetur. et ita preter nostram culpam nichil amplius actum est, quod dolenter illustrissime dominacioni vestre hiis nostris scriptis refferimus cum instanti sup- plicacione, ut pro honore sancte sedis apostolice et pro pace et tranquillitate ecclesie, pro qua nunc major quam umquam instat necessitas, vestra illustrissima dominacio sollicitudinem et laborem, ut cepit, suscipere placeat, ita ut sanctissimus dominus noster vestra opera suis tribulacionibus per datam ecclesie pacem reperiat consolamen, et non tantum ecclesia Occiden- 40 20 45 a) hier brechen GP ab. b) Vorl. eher negativam; dann zu ergänzen responsionem. 1 Vgl. nr. 45. 2 Vgl. RTA. 13, 46 Z. 9 f. 3 Vgl. RTA. 13 nr. 173. 4 Vgl. RTA. 13 nr. 397 art. 3. 5 Nicht aufgefunden, vgl. S. 94 Z. 27. 6 Nicht aufgefunden, vgl. dazu S. 154 Z. 1ff. Nicht aufgefunden, vgl. S. 154 Z. 5 f.
Strana 134
134 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 25 talis in unitate conservetur, sed et tota Orientalis ecclesia, que nunc in ycomenico concilio Florencie constituta est, ad ovile sancte Romane ecclesie cicius reduci et firmius in debita fide et obediencia in infinitarum salutem animarum valeat conservari, in qua re tam divina et tam utili reipublice Cristiane dignum est, ut illustrissima dominacio vestra bono animo concurrat, quem a et efficaci opere ostendat et ad ista s. d. noster dominacionem vestram illustrissimam 5 per presentes bullasl exhortatur, quas, etsi jam diu apud nos habuerimus, tamen sperantes ex hac dieta bonum aliquem fructum pacis referre credidimus non fuisse usque ad hoc tempus illas presentare opportunum. nunc vero cum aliud per nos fieri non expectetur, duximus easdem ad excellenciam vestram esse transmittendas, supplicantes, ut per solempnes vestros oratores ad tam sanctam rem reductionis Grecorum et Armenorum quamtocius succurratis, 10 s. d. nostrum ac sacrum ycumenicum Florentinum concilium de sancta vestra intencione pro- priis scriptis informando. nos eciam hinc recessuri proxime et apostolicam sedem petituri pacem ecclesie illustrissime dominacioni vestre et nos recommittentes, offerimus cuncta, que in nostra potestate sunt, in complacenciam vestre illustrissime dominacionis, quam altissimus ex Maguncia die 25. aprilis 1439. 1439 conservare dignetur. April 25 Illustrissime dominacionis vestre humiles servitores ! Joannes archi- episcopus Tarentinus oratores pape ! Joannes Franciscus de Capitibus Liste miles et doctor frater I Johannes de Turrecremata magister. 15 [1439 68. Zusammenstellung für nicht gen. Gesandte der Könige und Fürsten auf dem Mainzer Kongreß. zw. über den Inhalt der geheimen Vereinbarung und der Instruktionen für die Gesandtschaften an 20 April 16 [ 1439 zwischen April u. 27] Papst und Konzil einerseits, an Könige und Fürsten andrerseits. 16 u. 272 Mainz.] Aus Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 9 fol. 15a b cop. ch. Sequuntur ea que necessaria sunt pro hiis que ambasiatores regum et principum habent expedire in dieta Maguntina. 2° cedula intelli- [I] Primo cedula avisamentorum concilio et pape presentanda. 3° intelligencie secrete3. 4° instrucciones eorum, qui ibunt ad gencie communis. 5° instrucciones eorum, qui ibunt ad reges et principes 5. papam et concilium 4. [2] Quantum ad intelligenciam secretam b videntur pertinere: primo idemptitates con- 2° idoneitates bullarum 7; 3° de summovendis censuris penis ab utraque parte 8; 30 cilii6. 4° de pecuniis Avinionensibus 9; 5° de confirmandis ab utraque parte ea que erunt gracie et 6° de quibus tractabitur in illo con- justicie etc. secundum moderacionem factam etc.1°; 7° securitates oratorum et quod illa intelligencia secreta subscribatur cilio futuro 11; manibus oratorum; item quid fiendum, si interim illi de concilio deponant papam12 etc. [3] Quantum ad instrucciones illorum, qui mittuntur ad concilium et ad papam, vide- 35 in quo primo videretur presupponendum, retur pertinere modus procedendi oratorum. quod quocumque modo ipsi oratores poterunt reperire concordiam inter partes, sive per medium cedule 13 sive alias hoc procurent, quia sufficit pervenire ad finem per quecumque media, si vero non possent reperire medium concordandi, presentent cedulam in forma cum 2° presentent securitatem presen- protestacionibus debitis casu quo non reperiantur etc. 40 a) Vorl. undeutlich. b) Vorl. secretorum. 1 nr. 28. 2 Datierung: Vieles von dem, was in artt. 2-4 er- wähnt wird, erscheint in der zweiten Intelligenz (nr. 69); — cedula avisamentorum (nr. 65 artt. 2-6) und cedula intelligencie communis (nr. 65 artt. 7-15) wer- den nicht näher behandelt; sie liegen also bereits vor; unsere nr. fällt somit zwischen April 16 und 27. 3 Vgl. nr. 69. 4 Nicht aufgefunden, vgl. art. 3. 5 Nicht aufgefunden, vgl. art. 4. 6 Vgl. nr. 12 art. 12; nr. 65 art. 11. 7 Vgl. nr. 12 art. 18; S. 130 Z. 2 ff. 8 Vgl. nr. 15 art. 7 und nr. 57 art. 5. „ Vgl. nr. 15 art. 4 und nr. 60 art. 3c. Vgl. nr. 15 art. 6. 11 Vgl. nr. 60 art. 3-3d. 12 Vgl. nr. 64 art. 9. 13 nr. 65 artt. 2-6. 10 45 50
134 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 25 talis in unitate conservetur, sed et tota Orientalis ecclesia, que nunc in ycomenico concilio Florencie constituta est, ad ovile sancte Romane ecclesie cicius reduci et firmius in debita fide et obediencia in infinitarum salutem animarum valeat conservari, in qua re tam divina et tam utili reipublice Cristiane dignum est, ut illustrissima dominacio vestra bono animo concurrat, quem a et efficaci opere ostendat et ad ista s. d. noster dominacionem vestram illustrissimam 5 per presentes bullasl exhortatur, quas, etsi jam diu apud nos habuerimus, tamen sperantes ex hac dieta bonum aliquem fructum pacis referre credidimus non fuisse usque ad hoc tempus illas presentare opportunum. nunc vero cum aliud per nos fieri non expectetur, duximus easdem ad excellenciam vestram esse transmittendas, supplicantes, ut per solempnes vestros oratores ad tam sanctam rem reductionis Grecorum et Armenorum quamtocius succurratis, 10 s. d. nostrum ac sacrum ycumenicum Florentinum concilium de sancta vestra intencione pro- priis scriptis informando. nos eciam hinc recessuri proxime et apostolicam sedem petituri pacem ecclesie illustrissime dominacioni vestre et nos recommittentes, offerimus cuncta, que in nostra potestate sunt, in complacenciam vestre illustrissime dominacionis, quam altissimus ex Maguncia die 25. aprilis 1439. 1439 conservare dignetur. April 25 Illustrissime dominacionis vestre humiles servitores ! Joannes archi- episcopus Tarentinus oratores pape ! Joannes Franciscus de Capitibus Liste miles et doctor frater I Johannes de Turrecremata magister. 15 [1439 68. Zusammenstellung für nicht gen. Gesandte der Könige und Fürsten auf dem Mainzer Kongreß. zw. über den Inhalt der geheimen Vereinbarung und der Instruktionen für die Gesandtschaften an 20 April 16 [ 1439 zwischen April u. 27] Papst und Konzil einerseits, an Könige und Fürsten andrerseits. 16 u. 272 Mainz.] Aus Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 9 fol. 15a b cop. ch. Sequuntur ea que necessaria sunt pro hiis que ambasiatores regum et principum habent expedire in dieta Maguntina. 2° cedula intelli- [I] Primo cedula avisamentorum concilio et pape presentanda. 3° intelligencie secrete3. 4° instrucciones eorum, qui ibunt ad gencie communis. 5° instrucciones eorum, qui ibunt ad reges et principes 5. papam et concilium 4. [2] Quantum ad intelligenciam secretam b videntur pertinere: primo idemptitates con- 2° idoneitates bullarum 7; 3° de summovendis censuris penis ab utraque parte 8; 30 cilii6. 4° de pecuniis Avinionensibus 9; 5° de confirmandis ab utraque parte ea que erunt gracie et 6° de quibus tractabitur in illo con- justicie etc. secundum moderacionem factam etc.1°; 7° securitates oratorum et quod illa intelligencia secreta subscribatur cilio futuro 11; manibus oratorum; item quid fiendum, si interim illi de concilio deponant papam12 etc. [3] Quantum ad instrucciones illorum, qui mittuntur ad concilium et ad papam, vide- 35 in quo primo videretur presupponendum, retur pertinere modus procedendi oratorum. quod quocumque modo ipsi oratores poterunt reperire concordiam inter partes, sive per medium cedule 13 sive alias hoc procurent, quia sufficit pervenire ad finem per quecumque media, si vero non possent reperire medium concordandi, presentent cedulam in forma cum 2° presentent securitatem presen- protestacionibus debitis casu quo non reperiantur etc. 40 a) Vorl. undeutlich. b) Vorl. secretorum. 1 nr. 28. 2 Datierung: Vieles von dem, was in artt. 2-4 er- wähnt wird, erscheint in der zweiten Intelligenz (nr. 69); — cedula avisamentorum (nr. 65 artt. 2-6) und cedula intelligencie communis (nr. 65 artt. 7-15) wer- den nicht näher behandelt; sie liegen also bereits vor; unsere nr. fällt somit zwischen April 16 und 27. 3 Vgl. nr. 69. 4 Nicht aufgefunden, vgl. art. 3. 5 Nicht aufgefunden, vgl. art. 4. 6 Vgl. nr. 12 art. 12; nr. 65 art. 11. 7 Vgl. nr. 12 art. 18; S. 130 Z. 2 ff. 8 Vgl. nr. 15 art. 7 und nr. 57 art. 5. „ Vgl. nr. 15 art. 4 und nr. 60 art. 3c. Vgl. nr. 15 art. 6. 11 Vgl. nr. 60 art. 3-3d. 12 Vgl. nr. 64 art. 9. 13 nr. 65 artt. 2-6. 10 45 50
Strana 135
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 67-69. 135 3° de securitate incorpo- [ 1439 tandam concilio secundum formam intelligencie communis 1. zw. 4° de securitate pape, si velit consentire in petitis. 5° de provi- April 10. ratorum in concilio. u. 27] sione facienda Grecis casu, quo velint annuere petitis, et de exortacione eis facienda ad venien- dum in loco propinquiori pro habendo subsidium a regibus et principibus ad defensionem patrie eorum contra Turcos, et ut lacius materie ponende in instruccionibus; videatur super hoc item 6° quod instrucciones predicte signentur per oratores etc. instruccio regis2 etc. quid faciendum, si interim illi de concilio deponant papam. [4] Quantum ad instruccionem oratorum, qui accedent reges et principes, videntur per- tinere. primo quod portent secum copiam cedularum tam avisamentorum quam intelli- 2° quod procurent confirmacionem et cedularum et genciarum et eciam instruccionum. instruccionum, quas portent in futura dieta, si teneatur, vel in futuro concilio, si dieta non 3° quod procurent, quod reges et principes sibi invicem super hiis scribant, teneatur. quam cicius fieri poterit, ad contrahendum amiciciam magis ad bonum pacis etc. et quod procurent, quod reges et principes mittant oratores ad dietam Franckfordensem casu, quo 4° supèr modo et 15 locum habeat, cum potestate omnimoda concludendi et concordandi. 5° quod ambasia- provisione Grecorum habeant avisare cum regibus et principibus suis. tores regis a et rex Romanorum scribat etc. regi Anglie et aliis confederatis sibi super adherencia et rex Francie scribat regibus Castelle, Scocie, ducibus Burgundie et Britanie super adherencia et decretorum acceptacione etc. 5 10 20 69. Zweite geheime Vereinbarung genannter Gesandten K. Albrechts, des Französischen Königs, der Kurfürsten von Mainz, Köln, Pfalz, Sachsen und Brandenburg, sowie der Erzbischöfe von Salzburg, Magdeburg und Bremen über weitere Maßnahmen im Kirchenstreit. [Sog. zweite Intelligenz] [1439 April 26 oder 273 Mainz.] [ 1439 April 26 oder 27 25 D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 127a-130a cop. ch. Uberschrift Nota. Secunda intelli- gencia. Unten Begleitvermerk Ista intelligencia est satis secreta adhuc et conclusa fuit dominica die post festum Marcii de mense aprilis [April 26] et fuit dies 27 [sic] ipsius mensis; et secundum tenorem ejusdem intelligencie intelligitur sane, quid faciendum erit. Albertus Schencke de Lympurg. G coll. Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 fol. 12b-14b cop. ch. Im Auszug in allen Segovia-Hss. (lib. 15 cap. 7) Uberschrift Alia secrecior intelligencia inter Germanos et Gallicos assecurantes papam in suo statu, si consentiret in concilium. Ein- leitende Worte Segovias Fecerunt eciam Germani et Gallici seorsum aliam intelligenciam secreciorem, que non latuit quosdam ex patribus concilii copia quadam illis communicata sub dato 27. aprilis sequencia effectualiter continente. Anschließend an den Auszug eine Beurteilung der Vereinbarung durch Segovia. — Daraus gedruckt Mon. Conc. 3, 299-300. 35 Nos Leonhardus Pataviensis, Johannes Lubicensis ecclesiarum episcopi, Johannes abbas Scotorum in Wyenna ordinis sancti Benedicti, Georgius b prepositus beate Marie virginise in Nuenbergad ordinis sancti Augustini canonicorum regularium Pataviensis dyoceseos, Johannes de Eych utriusque juris doctor necnon Theodericus Ebbracht aule imperialis prothonotarius 40 invictissimi et serenissimi principis domini Alberti Romanorum regis semper augusti necnon Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis ducis Austrie Stirie Karinthie etc. ac marchionis Moravie, necnon Philippus archiepiscopus Thuronensis, Johannes Trecensis, Guillermus Verdunensis episcopi, Johannes de Monte Maurinoe prepositus Lugdunensis, Martinus Ber- Petrus Echter decanus ecclesie ruerii decanus Thuronensis Christianissimi regis Francie, 45 majoris Moguntinef, Heinricus Leubing legum doctor licenciatus in decretis et prepositus Heilgenstadensisg, Johannes Swert in decretis licenciatus, Rudolphus de Rûdeßhey’m, Her- mannus Stümmel et Hermannus Rosenbergh decretorum doctores, reverendissimi in Christo a) in Vorl. Lücke von ein Drittel Zeile zwischen regis und et. b) G Gregorius. c) om. D. d) G Nuwen- buerga. e) D Morino. f) G hier und sonst Maguntinensis. g) G Helginstatensis. h) G Rosemberg 50 1 nr. 65 artt. 10-13. 2 Vgl. art. 4, 4. 3 Zur Datierung vgl. Quellenbeschreibung D.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 67-69. 135 3° de securitate incorpo- [ 1439 tandam concilio secundum formam intelligencie communis 1. zw. 4° de securitate pape, si velit consentire in petitis. 5° de provi- April 10. ratorum in concilio. u. 27] sione facienda Grecis casu, quo velint annuere petitis, et de exortacione eis facienda ad venien- dum in loco propinquiori pro habendo subsidium a regibus et principibus ad defensionem patrie eorum contra Turcos, et ut lacius materie ponende in instruccionibus; videatur super hoc item 6° quod instrucciones predicte signentur per oratores etc. instruccio regis2 etc. quid faciendum, si interim illi de concilio deponant papam. [4] Quantum ad instruccionem oratorum, qui accedent reges et principes, videntur per- tinere. primo quod portent secum copiam cedularum tam avisamentorum quam intelli- 2° quod procurent confirmacionem et cedularum et genciarum et eciam instruccionum. instruccionum, quas portent in futura dieta, si teneatur, vel in futuro concilio, si dieta non 3° quod procurent, quod reges et principes sibi invicem super hiis scribant, teneatur. quam cicius fieri poterit, ad contrahendum amiciciam magis ad bonum pacis etc. et quod procurent, quod reges et principes mittant oratores ad dietam Franckfordensem casu, quo 4° supèr modo et 15 locum habeat, cum potestate omnimoda concludendi et concordandi. 5° quod ambasia- provisione Grecorum habeant avisare cum regibus et principibus suis. tores regis a et rex Romanorum scribat etc. regi Anglie et aliis confederatis sibi super adherencia et rex Francie scribat regibus Castelle, Scocie, ducibus Burgundie et Britanie super adherencia et decretorum acceptacione etc. 5 10 20 69. Zweite geheime Vereinbarung genannter Gesandten K. Albrechts, des Französischen Königs, der Kurfürsten von Mainz, Köln, Pfalz, Sachsen und Brandenburg, sowie der Erzbischöfe von Salzburg, Magdeburg und Bremen über weitere Maßnahmen im Kirchenstreit. [Sog. zweite Intelligenz] [1439 April 26 oder 273 Mainz.] [ 1439 April 26 oder 27 25 D aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 127a-130a cop. ch. Uberschrift Nota. Secunda intelli- gencia. Unten Begleitvermerk Ista intelligencia est satis secreta adhuc et conclusa fuit dominica die post festum Marcii de mense aprilis [April 26] et fuit dies 27 [sic] ipsius mensis; et secundum tenorem ejusdem intelligencie intelligitur sane, quid faciendum erit. Albertus Schencke de Lympurg. G coll. Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 fol. 12b-14b cop. ch. Im Auszug in allen Segovia-Hss. (lib. 15 cap. 7) Uberschrift Alia secrecior intelligencia inter Germanos et Gallicos assecurantes papam in suo statu, si consentiret in concilium. Ein- leitende Worte Segovias Fecerunt eciam Germani et Gallici seorsum aliam intelligenciam secreciorem, que non latuit quosdam ex patribus concilii copia quadam illis communicata sub dato 27. aprilis sequencia effectualiter continente. Anschließend an den Auszug eine Beurteilung der Vereinbarung durch Segovia. — Daraus gedruckt Mon. Conc. 3, 299-300. 35 Nos Leonhardus Pataviensis, Johannes Lubicensis ecclesiarum episcopi, Johannes abbas Scotorum in Wyenna ordinis sancti Benedicti, Georgius b prepositus beate Marie virginise in Nuenbergad ordinis sancti Augustini canonicorum regularium Pataviensis dyoceseos, Johannes de Eych utriusque juris doctor necnon Theodericus Ebbracht aule imperialis prothonotarius 40 invictissimi et serenissimi principis domini Alberti Romanorum regis semper augusti necnon Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis ducis Austrie Stirie Karinthie etc. ac marchionis Moravie, necnon Philippus archiepiscopus Thuronensis, Johannes Trecensis, Guillermus Verdunensis episcopi, Johannes de Monte Maurinoe prepositus Lugdunensis, Martinus Ber- Petrus Echter decanus ecclesie ruerii decanus Thuronensis Christianissimi regis Francie, 45 majoris Moguntinef, Heinricus Leubing legum doctor licenciatus in decretis et prepositus Heilgenstadensisg, Johannes Swert in decretis licenciatus, Rudolphus de Rûdeßhey’m, Her- mannus Stümmel et Hermannus Rosenbergh decretorum doctores, reverendissimi in Christo a) in Vorl. Lücke von ein Drittel Zeile zwischen regis und et. b) G Gregorius. c) om. D. d) G Nuwen- buerga. e) D Morino. f) G hier und sonst Maguntinensis. g) G Helginstatensis. h) G Rosemberg 50 1 nr. 65 artt. 10-13. 2 Vgl. art. 4, 4. 3 Zur Datierung vgl. Quellenbeschreibung D.
Strana 136
136 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 ] Mai 20 [1439 patris domini Theoderici archiepiscopi Moguntini per Germaniam, Tylemannus de Lyens April 26 oder decretorum sancti Florini in Confluencia, Heinricus de Erppel legum sancti Severini in Colonia 27] prepositi et doctores, Bernhardus de Rey da a sacre theologie et Johannes de Ly'ns utriusque juris doctores, reverendissimi in Christo patris domini Theoderici archiepiscopi Coloniensis Johannes Kircheym utrius- Westphalie et Angarie ducis per Ytaliam archicancellariorum, que juris doctor illustris principis domini Ottonis comitis palatini Reni, tutoris illustris prin- Albertus Schencke dominus cipis domini Ludowici comitis palatini Reni et archidapiferi, de Lympurg decretorum doctor illustris principis domini Friderici ducis Saxonie et archi- nosque prefati reverendissimi patris domini archipresulis Moguntini nomine marescalli, illustris principis domini Friderici marchionis Brandenburgensis archicamerarii et de ipsius 10 mandato prefato domino archiepiscopo Moguntino desuper facto sacri Romani imperii prin- Johannes Sachse b sacre theologie professor reverendissimi in Christo cipum electorum, necnon nos Johannes episcopus patris domini Johannis archiepiscopi Salczeburgensis Lubicensis prefatus nominibus reverendissimorum patrum dominorum Güntheri Magdebur- gensis et Baldewini Bremensis ecclesiarum archiepiscoporum oratores etc. tenore presencium 15 recognoscimus et fatemur. Cum nomine prefatorum dominorum nostrorum in hac Moguntina dieta nonnulla inter nos avisata tractata et conclusa sint capitulal, per quorum practicam dissidiume hujuscemodi, quod inter sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium et sacrum Basiliense concilium in gravem universalis ecclesie jacturam conspicimus subortum, per prefatos dominos nostros 20 aut eorundem oratores salubrius submoveatur, eciam dignum judicamus aliis intendere, qui- bus avisata tractata et conclusa hujusmodi in debitam et firmam ponantur execucionem alia quoque fiant, que ecclesiastice unitati grata futura sunt necnon regnorum et dominiorum pre- fatorum dominorum nostrorum paci conducere videbuntur. quapropter concorditer et unani- miter nomine dictorum dominorum nostrorum convenimus operam daturi, ut ea, que in pre- 25 sentibus annotata sunt, in execucionem ut prefertur conducantur effectualem. [I] Primo 2 quod oratores, qui ad hoc per dominos nostros prefatos ordinati fuerint, infra vigesimam diem instantis mensis maji in Basilea constituantur et concurrant in prosecucione eorum, que inferius subnotantur. [2] Item 2 quod hujusmodi oratores ulterius proficiscendo ad summum pontificem prima d 30 Aug. 1 die instantis mensis augusti in civitate Bononiensi constituentur; sese exspectabunt iter suum ad prefatum summum pontificem prosecuturi. [3] Item3 quod oratorum hujusmodi ad prosecucionem pacis per dominos nostros pre- fatos ordinandorum prudenciis et discrecionibus committatur, quatenus quecumque honesta et racionabilia media pro tercio loco celebrandi ibidem concilii practicanda in medium offerent e 35 et producentf aut cedulam4 avisamentorum, de qua in alia nostra intelligencia5 cavetur, juxta sui effectum conjunctim vel divisim et quemadmodum ipsis visum fuerit conferre, quod totum [3a] eciam adg hanc practicam descendendo, si eorum industrie relinquatur, practicent. oportuerit videlicet, quoniam sepe practicatum fuith ad obviandum scismatibus veteribus, de quibus verisimiliter olim dubitabatur, quod nominacio persone futuri tunc Romani pon- 40 tificis pertineret pro certis vicibus regibus Romanorum, ita ut eciam pro vitandis hiis scisma- tibus, uno scilicet jam existenti et alio forsan futuro, nisi eidem prudenter obvietur, quod instetur apud sacrum Basiliense concilium et apud papam, ut velint consentire in unum ex hiis locis A. B. C. pro yconomico vel generali concilio inibi celebrando per dominum regem Romanorum nominandum; proviso tamen, quod Grecis aut papa personaliter nolentibus venire ad quemcumque predictorumi Ratispona in predictis non comprehendatur nisi de expresso a) om. D. b) G Sahß. c) G immer discidium. d) G primo. e) D afferent; Gofferant. 1) G producant. g) so G; om. D. h) G fuerit. i) DG wiederholen quod. 4 nr. 65 artt. 2-6. 5 nr. 65. 45 5 1 nr. 65. 2 Vgl. nr. 68 art. 1, 4. 3 Vgl. nr. 68 art. 3, 1. 50
136 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 ] Mai 20 [1439 patris domini Theoderici archiepiscopi Moguntini per Germaniam, Tylemannus de Lyens April 26 oder decretorum sancti Florini in Confluencia, Heinricus de Erppel legum sancti Severini in Colonia 27] prepositi et doctores, Bernhardus de Rey da a sacre theologie et Johannes de Ly'ns utriusque juris doctores, reverendissimi in Christo patris domini Theoderici archiepiscopi Coloniensis Johannes Kircheym utrius- Westphalie et Angarie ducis per Ytaliam archicancellariorum, que juris doctor illustris principis domini Ottonis comitis palatini Reni, tutoris illustris prin- Albertus Schencke dominus cipis domini Ludowici comitis palatini Reni et archidapiferi, de Lympurg decretorum doctor illustris principis domini Friderici ducis Saxonie et archi- nosque prefati reverendissimi patris domini archipresulis Moguntini nomine marescalli, illustris principis domini Friderici marchionis Brandenburgensis archicamerarii et de ipsius 10 mandato prefato domino archiepiscopo Moguntino desuper facto sacri Romani imperii prin- Johannes Sachse b sacre theologie professor reverendissimi in Christo cipum electorum, necnon nos Johannes episcopus patris domini Johannis archiepiscopi Salczeburgensis Lubicensis prefatus nominibus reverendissimorum patrum dominorum Güntheri Magdebur- gensis et Baldewini Bremensis ecclesiarum archiepiscoporum oratores etc. tenore presencium 15 recognoscimus et fatemur. Cum nomine prefatorum dominorum nostrorum in hac Moguntina dieta nonnulla inter nos avisata tractata et conclusa sint capitulal, per quorum practicam dissidiume hujuscemodi, quod inter sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium et sacrum Basiliense concilium in gravem universalis ecclesie jacturam conspicimus subortum, per prefatos dominos nostros 20 aut eorundem oratores salubrius submoveatur, eciam dignum judicamus aliis intendere, qui- bus avisata tractata et conclusa hujusmodi in debitam et firmam ponantur execucionem alia quoque fiant, que ecclesiastice unitati grata futura sunt necnon regnorum et dominiorum pre- fatorum dominorum nostrorum paci conducere videbuntur. quapropter concorditer et unani- miter nomine dictorum dominorum nostrorum convenimus operam daturi, ut ea, que in pre- 25 sentibus annotata sunt, in execucionem ut prefertur conducantur effectualem. [I] Primo 2 quod oratores, qui ad hoc per dominos nostros prefatos ordinati fuerint, infra vigesimam diem instantis mensis maji in Basilea constituantur et concurrant in prosecucione eorum, que inferius subnotantur. [2] Item 2 quod hujusmodi oratores ulterius proficiscendo ad summum pontificem prima d 30 Aug. 1 die instantis mensis augusti in civitate Bononiensi constituentur; sese exspectabunt iter suum ad prefatum summum pontificem prosecuturi. [3] Item3 quod oratorum hujusmodi ad prosecucionem pacis per dominos nostros pre- fatos ordinandorum prudenciis et discrecionibus committatur, quatenus quecumque honesta et racionabilia media pro tercio loco celebrandi ibidem concilii practicanda in medium offerent e 35 et producentf aut cedulam4 avisamentorum, de qua in alia nostra intelligencia5 cavetur, juxta sui effectum conjunctim vel divisim et quemadmodum ipsis visum fuerit conferre, quod totum [3a] eciam adg hanc practicam descendendo, si eorum industrie relinquatur, practicent. oportuerit videlicet, quoniam sepe practicatum fuith ad obviandum scismatibus veteribus, de quibus verisimiliter olim dubitabatur, quod nominacio persone futuri tunc Romani pon- 40 tificis pertineret pro certis vicibus regibus Romanorum, ita ut eciam pro vitandis hiis scisma- tibus, uno scilicet jam existenti et alio forsan futuro, nisi eidem prudenter obvietur, quod instetur apud sacrum Basiliense concilium et apud papam, ut velint consentire in unum ex hiis locis A. B. C. pro yconomico vel generali concilio inibi celebrando per dominum regem Romanorum nominandum; proviso tamen, quod Grecis aut papa personaliter nolentibus venire ad quemcumque predictorumi Ratispona in predictis non comprehendatur nisi de expresso a) om. D. b) G Sahß. c) G immer discidium. d) G primo. e) D afferent; Gofferant. 1) G producant. g) so G; om. D. h) G fuerit. i) DG wiederholen quod. 4 nr. 65 artt. 2-6. 5 nr. 65. 45 5 1 nr. 65. 2 Vgl. nr. 68 art. 1, 4. 3 Vgl. nr. 68 art. 3, 1. 50
Strana 137
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 69. 137 [ 1439 April 27] consensu concilii Basiliensis, et hoc tamen securitatibus alias avisatis 1, usque adeo, quod a deficientibus omnibus premissis residere habeant in cedula avisamentorum, de quibus supra commemoratur, finaliter offerenda. [3b] item2 quod id ipsum eciam faciant apud dominum nostrum papam, eciamsi sacrum Basiliense concilium, quod absit, capitula offerenda et pro- ponenda (ut prefertur) acceptare aut renueret aut differret. [4] Item3 quod in hoc concilio tractabitur de unione Grecorum, si advenerint ; in- item de provisione sedi apostolice super de tollendo discidio in universali ecclesia suborto; et aliis prelatis facienda; necnon illis causis, que Basilee inchoate sunt et nondum finite, maxime pertinentibus ad reformacionem ecclesie in capite et in membris atque de scissuris 10 particularium ecclesiarum tollendis, quantum fieri poterit. item quod satisfiat Avinionen- sibus super pecuniis sacro Basiliensi concilio mutuatis de pecuniis indulgenciarum, sic tamen, quod nacio Germanica in b hoc ultra ratam non gravetur. [5] Ceterum 4 gestis in hac Moguntina dieta expositis per nos dominis nostris exhibitisque capitulis 5, in que consensimus et concordavimus, dabimus operam, quod prefati domini nostri 15 capitula eadem per suas patentes litteras ratificent et approbent quodque approbaciones et ratificaciones " hujusmodi in subscripta dieta cum pleno mandato de eorundem execucione in medium exhibeantur. [6] Item? quod in festo omnium sanctorum pro instituta habeatur dieta in oppido Franckfurdensi, ad quam convenire habeant reges et principes prefati seu nomine eorundem 20 sui sollempnes oratores cum plenissimo mandato juxta formam 8 hic conventam ad hoc pro rebus inibi gerendis necessario et oportuno. [6a] item in casu, quo Romanorum rex per- sonaliter interesse posset tempore predicto in aliquo locorum, videlicet Nurenberga Ulma aut Frangfordia, hocque oratoribus regum et principum in Basilea existentibus necnon sacri imperii electoribus et aliis metropolitanis in Germania per totum mensem augusti proxime c 25 instantem significaret, receptum est, quod prefata dieta in loco hujusmodi per ipsum Romano- rum regem ex prefatis locis electo habeat celebrari et continuari. [7] In quaquidem dieta reges et principes eciam suas consultaciones in regnis et dominiis suis pro pace ecclesie danda exhibere et producere habebunt usque adeo, quod, si hujusmodi consultaciones vel deliberaciones prefatorum dominorum nostrorum eciam in prefata dieta 30 circa pacem ecclesie vel alia quecumque, que ad hoc necessaria sunt, diverse aut forte adverse existerent, in dieta hujusmodi ad unam concordem et unanimem sentenciam reducantur, ad quod eciam plenum habere debebunt mandatum. [8] Item quod operam dabimus, quod domini nostri in hujusmodi dieta personaliter comparebunt aut suos oratores mittent cum pleno et sufficienti mandato tractandi concordandi 35 et concludendi super premissis et ea concernentibus et eciam cum pleno mandato concurrendi et firmandi se unacum prefatis dominis et eorundem oratoribus illic comparentibus ad con- corditer et unanimiter prosequendum ea, que ad hujusmodi bonum pacis tranquillitatis et felicis status sancte matris ecclesie videbuntur necessaria et oportuna, eciam, si pax deficeret aut per dominum nostrum papam Eugenium aut sacrum concilium aut eciam per utramque 40 partem inibi tunc tractaturis et consulturis, qualiter tantis necessitatibus obviandum foret; atque si de convocacione alterius concilii in aliquo locorum, videlicet Argentina Treveris Spira Moguncia, esset tractandum ; nec se ab invicem separare aut partitum d recipere debebunt aliis ad hanc materiam pacis concurrentibus inconsultis, ut tandem ipsis unanimi consensu in domo dei ambulantibus locus scismati precludatur. [9] Item comparere debent eciam hujusmodi oratores cum mandato acceptaciones e a) so G ; om. D. b) so G; D om. in hoc. c) G proximum. d) G partitam e) DG acceptacionis. 5 nr. 65 artt. 2-6. 1 nr. 65 artt. 10-13. 2 Vgl. nr. 68 art. 3, 1. 6 Vgl. nr. 96. 3 Zum ganzen art. 4 vgl. nr. 68 art. 2, 6. Uberein- Vgl. zu artt. 6-6a unsere nr. 68 art. 4, 3. 50 stimmend mit nr. 60 artt. 3 bis 3d. Vgl. nr. 71. 4 Vgl. nr. 68 art. 4, 2. 45 [ 1439 ] Nov. I [1439] August 5 8 Deutsche Reichstags-Akten XIV 18
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 69. 137 [ 1439 April 27] consensu concilii Basiliensis, et hoc tamen securitatibus alias avisatis 1, usque adeo, quod a deficientibus omnibus premissis residere habeant in cedula avisamentorum, de quibus supra commemoratur, finaliter offerenda. [3b] item2 quod id ipsum eciam faciant apud dominum nostrum papam, eciamsi sacrum Basiliense concilium, quod absit, capitula offerenda et pro- ponenda (ut prefertur) acceptare aut renueret aut differret. [4] Item3 quod in hoc concilio tractabitur de unione Grecorum, si advenerint ; in- item de provisione sedi apostolice super de tollendo discidio in universali ecclesia suborto; et aliis prelatis facienda; necnon illis causis, que Basilee inchoate sunt et nondum finite, maxime pertinentibus ad reformacionem ecclesie in capite et in membris atque de scissuris 10 particularium ecclesiarum tollendis, quantum fieri poterit. item quod satisfiat Avinionen- sibus super pecuniis sacro Basiliensi concilio mutuatis de pecuniis indulgenciarum, sic tamen, quod nacio Germanica in b hoc ultra ratam non gravetur. [5] Ceterum 4 gestis in hac Moguntina dieta expositis per nos dominis nostris exhibitisque capitulis 5, in que consensimus et concordavimus, dabimus operam, quod prefati domini nostri 15 capitula eadem per suas patentes litteras ratificent et approbent quodque approbaciones et ratificaciones " hujusmodi in subscripta dieta cum pleno mandato de eorundem execucione in medium exhibeantur. [6] Item? quod in festo omnium sanctorum pro instituta habeatur dieta in oppido Franckfurdensi, ad quam convenire habeant reges et principes prefati seu nomine eorundem 20 sui sollempnes oratores cum plenissimo mandato juxta formam 8 hic conventam ad hoc pro rebus inibi gerendis necessario et oportuno. [6a] item in casu, quo Romanorum rex per- sonaliter interesse posset tempore predicto in aliquo locorum, videlicet Nurenberga Ulma aut Frangfordia, hocque oratoribus regum et principum in Basilea existentibus necnon sacri imperii electoribus et aliis metropolitanis in Germania per totum mensem augusti proxime c 25 instantem significaret, receptum est, quod prefata dieta in loco hujusmodi per ipsum Romano- rum regem ex prefatis locis electo habeat celebrari et continuari. [7] In quaquidem dieta reges et principes eciam suas consultaciones in regnis et dominiis suis pro pace ecclesie danda exhibere et producere habebunt usque adeo, quod, si hujusmodi consultaciones vel deliberaciones prefatorum dominorum nostrorum eciam in prefata dieta 30 circa pacem ecclesie vel alia quecumque, que ad hoc necessaria sunt, diverse aut forte adverse existerent, in dieta hujusmodi ad unam concordem et unanimem sentenciam reducantur, ad quod eciam plenum habere debebunt mandatum. [8] Item quod operam dabimus, quod domini nostri in hujusmodi dieta personaliter comparebunt aut suos oratores mittent cum pleno et sufficienti mandato tractandi concordandi 35 et concludendi super premissis et ea concernentibus et eciam cum pleno mandato concurrendi et firmandi se unacum prefatis dominis et eorundem oratoribus illic comparentibus ad con- corditer et unanimiter prosequendum ea, que ad hujusmodi bonum pacis tranquillitatis et felicis status sancte matris ecclesie videbuntur necessaria et oportuna, eciam, si pax deficeret aut per dominum nostrum papam Eugenium aut sacrum concilium aut eciam per utramque 40 partem inibi tunc tractaturis et consulturis, qualiter tantis necessitatibus obviandum foret; atque si de convocacione alterius concilii in aliquo locorum, videlicet Argentina Treveris Spira Moguncia, esset tractandum ; nec se ab invicem separare aut partitum d recipere debebunt aliis ad hanc materiam pacis concurrentibus inconsultis, ut tandem ipsis unanimi consensu in domo dei ambulantibus locus scismati precludatur. [9] Item comparere debent eciam hujusmodi oratores cum mandato acceptaciones e a) so G ; om. D. b) so G; D om. in hoc. c) G proximum. d) G partitam e) DG acceptacionis. 5 nr. 65 artt. 2-6. 1 nr. 65 artt. 10-13. 2 Vgl. nr. 68 art. 3, 1. 6 Vgl. nr. 96. 3 Zum ganzen art. 4 vgl. nr. 68 art. 2, 6. Uberein- Vgl. zu artt. 6-6a unsere nr. 68 art. 4, 3. 50 stimmend mit nr. 60 artt. 3 bis 3d. Vgl. nr. 71. 4 Vgl. nr. 68 art. 4, 2. 45 [ 1439 ] Nov. I [1439] August 5 8 Deutsche Reichstags-Akten XIV 18
Strana 138
138 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 decretorum sacri Basiliensis concilii per prefatos reges et principes ac ecclesias suorum regno- April 27] rum et dominiorum factas ad debitam et firmam ponendi execucionem. [10] Item 1 (quod deus avertere dignetur) si pendentibus hiis tractatibus patres sacri Basiliensis concilii in enervacionem laborum dominorum nostrorum ad deposicionem summi pontificis aut eciam alterius eleccionem procederent, forcius in prefata dieta convenientes occurrere habeant tam gravibus ecclesie dissidiis finaliter consulturi a. [II] Item 2 operam dabimus, quod invictissimus Romanorum rex scribat regi Anglie necnon regibus Polonie, Dacie, Swecie b et Norweye c et aliis confederatis sibi super adheren- cia. [Ila] idemque faciat Christianissimus rex Francie apud reges Castelle et Scocie, duces [IIb] et 10 Burgundie et Britanie super hujusmodi adherencia et decretorum acceptacione. super hiis omnibus certitudinem faciant in dieta prefata. [12] Verumd3 cum pro adduccione Grecorum ad locum ycomenici concilii, sustentacione et reduccione eorundem in Greciam necnon pro custodia urbis Constantinopolitane necessarie sunt multe pecunie, prosequatur, quod per concursum domini nostri pape et sacri concilii indulgencie concedantur, quarum virtute Grecis valeat (ut prefertur) provideri; de quo eciam cum patribus sacri concilii Basiliensis communicetur, videlicet ut deliberent, qualiter ipsi [12a] idem4 eciam prosequendum est apud Greci conducendi fuerint et sustentandie. reges et principes nostros, ut conjunctim vel divisim inter se pertractent super et de modo, qualiter prefatis Grecis (ut prefertur) existat providendum. [13] Item 5 consequenter visum est plurimum conferre, ut pro efficacia predictarum in- 20 dulgenciarum omnes sentencie suspensiones 1 pene et censure utrimque fulminate sublate in- telligantur, quare id ipsum eciam fideliter prosequatur. [14] Preterea “ ut omnia cum majori caritate ad prosperitatem ipsius ycomenici aut gene- ralis concilii quod queritur fieri possint, prosequatur apud sacrum Basiliense concilium, quod domino nostro papa Eugenio consenciente efficaciter in hujusmodi ycomenico vel generali 25 concilio celebrando in aliquo locorum, de quibus in cedula avisatorum continetur, eoque con- cedente eciam per bullas suas plenam securitatem suppositis incorporatis prefato concilio- Basiliensi in personis et statibus suis eidemque adherentibus ecclesiasticis et secularibus, et nichilominus eo acquiescere volente et ad hoc se submittente diffinicionibus decretis declara- cionibus et ordinacionibus ejusdem ycumenici vel generalis ibidem concilii in omnibus perti- 30 nentibus ad fidem et reformacionem ecclesie universalis in capite et in membris, quatenus sacrum concilium Basiliense velit in hos eventus ad intercessionem regum et principum pro bono pacis et prosperitatis ipsius quod queritur pacifici concilii et pro hac vice condescendere, ut ex quibusvis causis vel occasionibus, undecumque oriri hactenus aut pretendi potuerint, usque tamen in diem consensus hujusmodi, quem dare habeat infra tempus in cedula avisato- 35 rum prefinitums, non possit idem dominus noster inquietari, sed maneat securus ins culmine sui presulatus in eventum predictum non obstantibus causis et occasionibus omnibus supradictis. [15] Item9 prosequendum est tam apud sanctissimum dominum nostrum quam apud sacrum Basiliense concilium, quatenus ex certa sciencia consenciant in confirmacionem om- nium gestorum, eciam dispensacionum et indulgenciarum utrimque manatarum, que sunt 40 mere gracie et absque prejudicio tercii obtenta et obtente, nisi ab aliis sacris generalibus saltem Constanciensi et prefato Basiliensi conciliis prohibita reperirentur expresse. [16] Ceterum quia plerumque fidorum inter dissidentes partes mediatorum gerentes offi- cium non valent de facili se partibus ipsis tractando placibiles exhibere, ne igitur ex displicen- 15 a) DG consulturis. b) G Suecie. c) G Norwege. d) in D am Rande eine Hand. e) D sustinendi. f) G 45 suspensionis. g) D add. suo. 1 Vgl. nr. 68 art. 2, 7. 2 Zum ganzen art. vgl. nr. 68 art. 4, 5. 3 Vgl. nr. 68 art. 3, 5. 4 Vgl. nr. 68 art. 4, 4. 5 Vgl. nr. 68 art. 2, 3. 6Vgl. nr. 68 art. 3, 3 und 3, 4. 7 Vgl. nr. 65 art. 2. 8 Vgl. nr. 65 art. 2. 9 Vgl. nr. 68 art. 2, 5. 50
138 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [ 1439 decretorum sacri Basiliensis concilii per prefatos reges et principes ac ecclesias suorum regno- April 27] rum et dominiorum factas ad debitam et firmam ponendi execucionem. [10] Item 1 (quod deus avertere dignetur) si pendentibus hiis tractatibus patres sacri Basiliensis concilii in enervacionem laborum dominorum nostrorum ad deposicionem summi pontificis aut eciam alterius eleccionem procederent, forcius in prefata dieta convenientes occurrere habeant tam gravibus ecclesie dissidiis finaliter consulturi a. [II] Item 2 operam dabimus, quod invictissimus Romanorum rex scribat regi Anglie necnon regibus Polonie, Dacie, Swecie b et Norweye c et aliis confederatis sibi super adheren- cia. [Ila] idemque faciat Christianissimus rex Francie apud reges Castelle et Scocie, duces [IIb] et 10 Burgundie et Britanie super hujusmodi adherencia et decretorum acceptacione. super hiis omnibus certitudinem faciant in dieta prefata. [12] Verumd3 cum pro adduccione Grecorum ad locum ycomenici concilii, sustentacione et reduccione eorundem in Greciam necnon pro custodia urbis Constantinopolitane necessarie sunt multe pecunie, prosequatur, quod per concursum domini nostri pape et sacri concilii indulgencie concedantur, quarum virtute Grecis valeat (ut prefertur) provideri; de quo eciam cum patribus sacri concilii Basiliensis communicetur, videlicet ut deliberent, qualiter ipsi [12a] idem4 eciam prosequendum est apud Greci conducendi fuerint et sustentandie. reges et principes nostros, ut conjunctim vel divisim inter se pertractent super et de modo, qualiter prefatis Grecis (ut prefertur) existat providendum. [13] Item 5 consequenter visum est plurimum conferre, ut pro efficacia predictarum in- 20 dulgenciarum omnes sentencie suspensiones 1 pene et censure utrimque fulminate sublate in- telligantur, quare id ipsum eciam fideliter prosequatur. [14] Preterea “ ut omnia cum majori caritate ad prosperitatem ipsius ycomenici aut gene- ralis concilii quod queritur fieri possint, prosequatur apud sacrum Basiliense concilium, quod domino nostro papa Eugenio consenciente efficaciter in hujusmodi ycomenico vel generali 25 concilio celebrando in aliquo locorum, de quibus in cedula avisatorum continetur, eoque con- cedente eciam per bullas suas plenam securitatem suppositis incorporatis prefato concilio- Basiliensi in personis et statibus suis eidemque adherentibus ecclesiasticis et secularibus, et nichilominus eo acquiescere volente et ad hoc se submittente diffinicionibus decretis declara- cionibus et ordinacionibus ejusdem ycumenici vel generalis ibidem concilii in omnibus perti- 30 nentibus ad fidem et reformacionem ecclesie universalis in capite et in membris, quatenus sacrum concilium Basiliense velit in hos eventus ad intercessionem regum et principum pro bono pacis et prosperitatis ipsius quod queritur pacifici concilii et pro hac vice condescendere, ut ex quibusvis causis vel occasionibus, undecumque oriri hactenus aut pretendi potuerint, usque tamen in diem consensus hujusmodi, quem dare habeat infra tempus in cedula avisato- 35 rum prefinitums, non possit idem dominus noster inquietari, sed maneat securus ins culmine sui presulatus in eventum predictum non obstantibus causis et occasionibus omnibus supradictis. [15] Item9 prosequendum est tam apud sanctissimum dominum nostrum quam apud sacrum Basiliense concilium, quatenus ex certa sciencia consenciant in confirmacionem om- nium gestorum, eciam dispensacionum et indulgenciarum utrimque manatarum, que sunt 40 mere gracie et absque prejudicio tercii obtenta et obtente, nisi ab aliis sacris generalibus saltem Constanciensi et prefato Basiliensi conciliis prohibita reperirentur expresse. [16] Ceterum quia plerumque fidorum inter dissidentes partes mediatorum gerentes offi- cium non valent de facili se partibus ipsis tractando placibiles exhibere, ne igitur ex displicen- 15 a) DG consulturis. b) G Suecie. c) G Norwege. d) in D am Rande eine Hand. e) D sustinendi. f) G 45 suspensionis. g) D add. suo. 1 Vgl. nr. 68 art. 2, 7. 2 Zum ganzen art. vgl. nr. 68 art. 4, 5. 3 Vgl. nr. 68 art. 3, 5. 4 Vgl. nr. 68 art. 4, 4. 5 Vgl. nr. 68 art. 2, 3. 6Vgl. nr. 68 art. 3, 3 und 3, 4. 7 Vgl. nr. 65 art. 2. 8 Vgl. nr. 65 art. 2. 9 Vgl. nr. 68 art. 2, 5. 50
Strana 139
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 69-70. 139 [ 1439 April 277 cia, quam eciam ex verisimilibus formidamus conjecturis, per quemcumque contra prefatos dominos nostros reges et principes nosve aut alios suos hujusmodi tractatuum aut quacumque occasione alia fortassis concepta eorundem dominorum nostrorum ac nostri tam sincera in- tencione pro parte universalis ecclesie fidissimi labores expositi et inantea exponendi forsitan aliter interpretati prefatis dominis nostris ac eciam regnorum et dominiorum suorum personis quibuslibet ecclesiasticis seu secularibus noxam aliquam possint inferre, convenimus tam con- junctim quam divisim et in hoc firme resedimus, quod, si et in quantum hujusmodi tractatuum aut dissidiorum, de quibus inter prefatum dominum nostrum papam et sacrum Basiliense con- cilium agitur, occasione per quemcumque seu quoscumque cujuscumque auctoritatis, eciam- 10 si papalis aut cujuslibet alterius dignitatis preeminencie sive status fuerit aut fuerint, statum aut honorem suum suorumque regnorum dominiorum aut prelatorum sive personarum hujus- modi (ut prefertur) vel eciam aliorum regum aut principum prefatis dominis nostris adheren- cium vel adherere volencium conjunctim seu divisim turbari aut molestari contingat: nos, prout quoslibet ex nobis id concernet, operam dabimus in hac parte circa prefatos dominos 15 nostros et quemlibet eorum, quod in omnibus et singulis suis regnis dominiis terris atque pro- vinciis quibuscumque ordinacionibus disposicionibus sentenciis processibus aut censuris eciam cujuscumque aut quorumcumque auctoritate (ut prefertur) ad cujuscumque vel quorumcum- que instanciam occasione premissa factis seu fiendis fulminatis seu fulminandis nec stetur nec pareatur quoquomodo; quinimmo quod contrafacientes et attemptantes a sine cujuscumque 20 gradus distinccione debitis penis et mulctis in dicione seu dicionibus suis promulgandis plectan- turb arceanture et subiciantur, quodque si aliquid (ut prefertur) contra prefatos dominos nostros eciam regali aut quacumque alia dignitate prefulgente conjunctim vel divisim fuerit quomodolibet attemptatum, alter ex ipsis alterum fideliter juvabit et firmiter pro viribus manutenebit nec pacietur alter alterius ex eis regale fastigium principatus dominia dignitates 25 et jura molestari turbari aut aliquatenus convelli vel infringi, donec per sacrum generale con- cilium super hiis fuerit ad plenum discussum et determinatum. [I6a] idemque fiat, si quid contra decreta pridem acceptatal aut occasione acceptacionis eorundem facte vel fiende fuerit quomodolibet attemptatum. 5 30 70. Entwurf zu einem Beglaubigungsschreiben für die an das Baseler Konzil und an Papst Eugen [1439 zu April gehenden Gesandten. [ 1439 zu April 272 Mainz.] 27] 35 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 121a cop. ch. Die hier nicht zutreffende Uberschrift Ista est copia, quomodo dominus noster dux Saxonie debet ratificare acta et gesta in dieta Moguntina et omnes principes in eadem forma mutatis mutandis paßt hingegen zu einem unserer nr. 96 entsprechenden, jedoch nicht aufgefundenen Stück (vgl. auch S. 156 Z. 8 ff.). Vermerke, von gleicher Hand wie Text, links am Rand Ista copia concernit prosecu- cionem ad concilium et papam; unten Albertus Schenk; von anderer Hand ganz unten Limpurg misit. Nos etc. cum pridem venerabilibus talibus N. et N. necnon nostris oratoribus pro tollenda differencia, que inter sacrum Basiliense concilium et dominum nostrum summum 40 pontificem in perniciosam universalis ecclesie jacturam suscitata est, ad dietam Moguncie novissime celebratam applicantibus inibique commorantibus inter cetera pro pace ecclesie sancte dei ministranda avisatum et conclusum3 extiterit, quatenus reges et principes prefati et nos solempnes suos et nostros oratores cum pleno mandato, quantum ad hujusmodi pacis prosecucionem sufficit, ad partes dissidentes mittere debeant et debeamus pacis negocium 45 domino concedente feliciter prosecuturos, nostra quoque, qui in pace ecclesie vivimus et a) G acceptantes. b) DG plectentur. c) D artantur. 1 Vgl. nr. 56. 2 Datierung nach Zugehörigkeit zu nr. 69. 3 Vgl. nr. 69 artt. 1 und 2; auch S. 156 Z. 5 ff.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 69-70. 139 [ 1439 April 277 cia, quam eciam ex verisimilibus formidamus conjecturis, per quemcumque contra prefatos dominos nostros reges et principes nosve aut alios suos hujusmodi tractatuum aut quacumque occasione alia fortassis concepta eorundem dominorum nostrorum ac nostri tam sincera in- tencione pro parte universalis ecclesie fidissimi labores expositi et inantea exponendi forsitan aliter interpretati prefatis dominis nostris ac eciam regnorum et dominiorum suorum personis quibuslibet ecclesiasticis seu secularibus noxam aliquam possint inferre, convenimus tam con- junctim quam divisim et in hoc firme resedimus, quod, si et in quantum hujusmodi tractatuum aut dissidiorum, de quibus inter prefatum dominum nostrum papam et sacrum Basiliense con- cilium agitur, occasione per quemcumque seu quoscumque cujuscumque auctoritatis, eciam- 10 si papalis aut cujuslibet alterius dignitatis preeminencie sive status fuerit aut fuerint, statum aut honorem suum suorumque regnorum dominiorum aut prelatorum sive personarum hujus- modi (ut prefertur) vel eciam aliorum regum aut principum prefatis dominis nostris adheren- cium vel adherere volencium conjunctim seu divisim turbari aut molestari contingat: nos, prout quoslibet ex nobis id concernet, operam dabimus in hac parte circa prefatos dominos 15 nostros et quemlibet eorum, quod in omnibus et singulis suis regnis dominiis terris atque pro- vinciis quibuscumque ordinacionibus disposicionibus sentenciis processibus aut censuris eciam cujuscumque aut quorumcumque auctoritate (ut prefertur) ad cujuscumque vel quorumcum- que instanciam occasione premissa factis seu fiendis fulminatis seu fulminandis nec stetur nec pareatur quoquomodo; quinimmo quod contrafacientes et attemptantes a sine cujuscumque 20 gradus distinccione debitis penis et mulctis in dicione seu dicionibus suis promulgandis plectan- turb arceanture et subiciantur, quodque si aliquid (ut prefertur) contra prefatos dominos nostros eciam regali aut quacumque alia dignitate prefulgente conjunctim vel divisim fuerit quomodolibet attemptatum, alter ex ipsis alterum fideliter juvabit et firmiter pro viribus manutenebit nec pacietur alter alterius ex eis regale fastigium principatus dominia dignitates 25 et jura molestari turbari aut aliquatenus convelli vel infringi, donec per sacrum generale con- cilium super hiis fuerit ad plenum discussum et determinatum. [I6a] idemque fiat, si quid contra decreta pridem acceptatal aut occasione acceptacionis eorundem facte vel fiende fuerit quomodolibet attemptatum. 5 30 70. Entwurf zu einem Beglaubigungsschreiben für die an das Baseler Konzil und an Papst Eugen [1439 zu April gehenden Gesandten. [ 1439 zu April 272 Mainz.] 27] 35 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 121a cop. ch. Die hier nicht zutreffende Uberschrift Ista est copia, quomodo dominus noster dux Saxonie debet ratificare acta et gesta in dieta Moguntina et omnes principes in eadem forma mutatis mutandis paßt hingegen zu einem unserer nr. 96 entsprechenden, jedoch nicht aufgefundenen Stück (vgl. auch S. 156 Z. 8 ff.). Vermerke, von gleicher Hand wie Text, links am Rand Ista copia concernit prosecu- cionem ad concilium et papam; unten Albertus Schenk; von anderer Hand ganz unten Limpurg misit. Nos etc. cum pridem venerabilibus talibus N. et N. necnon nostris oratoribus pro tollenda differencia, que inter sacrum Basiliense concilium et dominum nostrum summum 40 pontificem in perniciosam universalis ecclesie jacturam suscitata est, ad dietam Moguncie novissime celebratam applicantibus inibique commorantibus inter cetera pro pace ecclesie sancte dei ministranda avisatum et conclusum3 extiterit, quatenus reges et principes prefati et nos solempnes suos et nostros oratores cum pleno mandato, quantum ad hujusmodi pacis prosecucionem sufficit, ad partes dissidentes mittere debeant et debeamus pacis negocium 45 domino concedente feliciter prosecuturos, nostra quoque, qui in pace ecclesie vivimus et a) G acceptantes. b) DG plectentur. c) D artantur. 1 Vgl. nr. 56. 2 Datierung nach Zugehörigkeit zu nr. 69. 3 Vgl. nr. 69 artt. 1 und 2; auch S. 156 Z. 5 ff.
Strana 140
140 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 regnamus, etl in tam sancta re cum regibus et princibus hujusmodi et aliis adherentibus et zu April adherere volentibus nostra professione deposcente concurrere volumus et debemus predicta 271 occasione intersit operam premissis dependere salutarem. idcirco presencium tenore re- cognoscimus et fatemur, quod ad hoc sanctum negocium prosequendum N. et N. in nostros creavimus constituimus et ordinavimus oratores et ambasiatores dando et concedendo eisdem vel majori parti eorundem plenam et liberam potestatem et facultatem cum aliis prefatorum regum et principum oratoribus in locis et temporibus ad hec prefixis concurrendi; tractatibus et prosecucionibus hujusmodi pacis promovende tam apud sacrum Basiliense concilium quam apud sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium et alibi, ubi visum fuerit expedire, interessendi intercedendi; puritatem et sinceritatem nostri cordis, quibus pacem querimus, exponendi; tractandi concurrendi firmandi et assecurandi concludendi aliaque et singula alia prosequendi et faciendi, que paci et felici statui ecclesie acomoda sunt et profutura necnon que nos facere possemus, si premissis personaliter interessemus, eciamsi talia forent, que manda- tum exigerent magis speciale, promittentes ratum et gratum perpetuo nos habituros, quidquid per prefatos nostros oratores (prout prefertur) a nobis constitutos actum factum gestum fuerit 15 in cujus rei testimonium etc. seu quomodolibet pro pace ecclesie procuratum. 11439 71. Entwurf zu einem Beglaubigungsschreiben für die zu einem Reichstag in der Kirchenfrage zu April [ 1439 zu April 272 Mainz.] abzuschickenden Gesandten. 27] 5 10 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 120ab cop. ch. Vermerke von gleicher Hand wie der Text oben: Ista est copia, quomodo dominus noster dux Saxonie debet constituere procuratores 20 et oratores et omnes principes in eadem forma mutatis mutandis; am Rande links Ista copia concernit dietam Frankfordensem vel aliam; unten Albertus Schenck; von anderer Hand auf fol. 120 a unten Limpurg misit. Nos etc. universis atque singulis, ad quorum noticiam presentes nostre littere pervene- runt, notum facimus: cum dudum per oratores invictissimi principis domini Alberti 25 Romanorum regis semper augusti necnon Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis ducis Austrie ac serenissimi principis domini N. Francie regis Christianissimi necnon reverendissi- morum patrum et illustrissimorum principum sacri Romani imperii electorum in dieta Mogun- tina pretextu hujus lamentabilis dissidii, quod nostris forsan exigentibus demeritis inter sanc- tissimum dominum nostrum Eugenium et sacrum Basiliense concilium in ecclesia dei subortum s0 conspicimus, e medio aufferendi nostro nomine convenientes post indefessos suos labores pro pace sancte matris ecclesie inibi expositos alia quedam solempnis instituta sit dieta videlicet ad opidum N.3 in festo N., in quam nos personaliter conferre aut nostros oratores cum pleno mandato transmittere habeamus operam daturi atque consulturi, ut tandem nostro inter- ventu, prout qualitas tractatuum nostrorum pro pace ecclesie, quibus immorari censuimus, 35 deposcere videbitur, prefata die ecclesia in pacis aura constituatur, nos igitur, qui in pace ecclesie regnamus et vivimus, arduissimis nostrorum regni atque dominiorum negociis prepe- diti adeo, quod diete prefate personaliter interesse nequeamus, matura deliberacione prehabita nostrorum eciam ad hoc principum prelatorum atque nobilium accedente consilio meliori modo et via, quibus possumus et debemus, reverendos et venerabiles N. et N. in nostros 40 constituimus creavimus fecimus et ordinavimus constituimus creamus facimus et ordinamus oratores et ambasiatores dantes et concedentes eisdem conjunctim atque divisim plenam 1 Von hier ab ist der Text nicht in Ordnung; darauf- hin weist auch die entsprechende Stelle in nr. 95. Die ursprüngliche Fassung lautete wohl nostra quoque, qui bis regnamus predicta occasione intersit operam pre- missis dependere salutarem; et in tam sancta re cum regibus et principibus hujusmodi et aliis ad- herentibus nostra professione deposcente concurrere volumus et debemus. Vermutlich ist der Satz et in bis debemus dem Entwurf nachträglich beigefügt worden und beim Abschreiben an die unrichtige Stelle ge- kommen. 2 Datierung nach der sachlichen und teilweise auch wörtlichen Ubereinstimmung mit nr. 69 bes. artt. 6 bis 8. 3 Vgl. nr. 69 art. 6. 45 50
140 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 regnamus, etl in tam sancta re cum regibus et princibus hujusmodi et aliis adherentibus et zu April adherere volentibus nostra professione deposcente concurrere volumus et debemus predicta 271 occasione intersit operam premissis dependere salutarem. idcirco presencium tenore re- cognoscimus et fatemur, quod ad hoc sanctum negocium prosequendum N. et N. in nostros creavimus constituimus et ordinavimus oratores et ambasiatores dando et concedendo eisdem vel majori parti eorundem plenam et liberam potestatem et facultatem cum aliis prefatorum regum et principum oratoribus in locis et temporibus ad hec prefixis concurrendi; tractatibus et prosecucionibus hujusmodi pacis promovende tam apud sacrum Basiliense concilium quam apud sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium et alibi, ubi visum fuerit expedire, interessendi intercedendi; puritatem et sinceritatem nostri cordis, quibus pacem querimus, exponendi; tractandi concurrendi firmandi et assecurandi concludendi aliaque et singula alia prosequendi et faciendi, que paci et felici statui ecclesie acomoda sunt et profutura necnon que nos facere possemus, si premissis personaliter interessemus, eciamsi talia forent, que manda- tum exigerent magis speciale, promittentes ratum et gratum perpetuo nos habituros, quidquid per prefatos nostros oratores (prout prefertur) a nobis constitutos actum factum gestum fuerit 15 in cujus rei testimonium etc. seu quomodolibet pro pace ecclesie procuratum. 11439 71. Entwurf zu einem Beglaubigungsschreiben für die zu einem Reichstag in der Kirchenfrage zu April [ 1439 zu April 272 Mainz.] abzuschickenden Gesandten. 27] 5 10 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 120ab cop. ch. Vermerke von gleicher Hand wie der Text oben: Ista est copia, quomodo dominus noster dux Saxonie debet constituere procuratores 20 et oratores et omnes principes in eadem forma mutatis mutandis; am Rande links Ista copia concernit dietam Frankfordensem vel aliam; unten Albertus Schenck; von anderer Hand auf fol. 120 a unten Limpurg misit. Nos etc. universis atque singulis, ad quorum noticiam presentes nostre littere pervene- runt, notum facimus: cum dudum per oratores invictissimi principis domini Alberti 25 Romanorum regis semper augusti necnon Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. regis ducis Austrie ac serenissimi principis domini N. Francie regis Christianissimi necnon reverendissi- morum patrum et illustrissimorum principum sacri Romani imperii electorum in dieta Mogun- tina pretextu hujus lamentabilis dissidii, quod nostris forsan exigentibus demeritis inter sanc- tissimum dominum nostrum Eugenium et sacrum Basiliense concilium in ecclesia dei subortum s0 conspicimus, e medio aufferendi nostro nomine convenientes post indefessos suos labores pro pace sancte matris ecclesie inibi expositos alia quedam solempnis instituta sit dieta videlicet ad opidum N.3 in festo N., in quam nos personaliter conferre aut nostros oratores cum pleno mandato transmittere habeamus operam daturi atque consulturi, ut tandem nostro inter- ventu, prout qualitas tractatuum nostrorum pro pace ecclesie, quibus immorari censuimus, 35 deposcere videbitur, prefata die ecclesia in pacis aura constituatur, nos igitur, qui in pace ecclesie regnamus et vivimus, arduissimis nostrorum regni atque dominiorum negociis prepe- diti adeo, quod diete prefate personaliter interesse nequeamus, matura deliberacione prehabita nostrorum eciam ad hoc principum prelatorum atque nobilium accedente consilio meliori modo et via, quibus possumus et debemus, reverendos et venerabiles N. et N. in nostros 40 constituimus creavimus fecimus et ordinavimus constituimus creamus facimus et ordinamus oratores et ambasiatores dantes et concedentes eisdem conjunctim atque divisim plenam 1 Von hier ab ist der Text nicht in Ordnung; darauf- hin weist auch die entsprechende Stelle in nr. 95. Die ursprüngliche Fassung lautete wohl nostra quoque, qui bis regnamus predicta occasione intersit operam pre- missis dependere salutarem; et in tam sancta re cum regibus et principibus hujusmodi et aliis ad- herentibus nostra professione deposcente concurrere volumus et debemus. Vermutlich ist der Satz et in bis debemus dem Entwurf nachträglich beigefügt worden und beim Abschreiben an die unrichtige Stelle ge- kommen. 2 Datierung nach der sachlichen und teilweise auch wörtlichen Ubereinstimmung mit nr. 69 bes. artt. 6 bis 8. 3 Vgl. nr. 69 art. 6. 45 50
Strana 141
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 70-72. 141 atque liberam facultatem et potestatem se in prefata dieta tempore et loco premissis instituta 11439 zu April nostro nomine presentandi; inibique cum a Romanorum rege et principibus prelatis in eventum, 27] si venient, seu eorundem oratoribus et ambassiatoribus omnibus atque singulis tractatibus interessendi; eciamsi per ea1, que in prefata Moguntina dieta avisata et tractata sunt, pax secuta non fuerit, de ordine atque modis, quibus angustiis sancte nostre matris ecclesie succurratur, consulendi tractandi2 concordandi; necnon nostram deliberacionem in nostro concilio factam, si forsan diversa aut adversa fuerit aliorum deliberacioni, in hujusmodi dieta et in prose- cucione negocii pacis ad unam concordem et unanimem sentenciam reducendi et concludendi; eciam, si tam gravi ecclesie jactura desposcente invictisimum3 et serenissimum Romanorum regem 10 advocatum ecclesie dei vicem advocacionis sue dependere oportuerit unum concilium generale, quo salubrius tantis necessitatibus ecclesie consulatur, convocando 4 eciam nostro nomine concurrendi; necnon acceptaciones 5 decretorum sacri Basiliensis concilii per nos aliosque reges principes et ecclesias nostri et suorum regnorum et dominiorum factas in debitam et firmam operam et execucionem ponendi statuendi firmandi et roborandi; necnon prosequendi omnia atque 15 singula, que eorum interventu et unanimi consensu regum principum et prelatorum ibidem conveniencium aut suorum oratorum, quantum tranquillum statum sancte matris ecclesie et alias regnorum et dominiorum nostrorum et suorum concernere videbuntur; et alias providendi et consenciendi, ut omnia hujusmodi capitula6, que inter prefatos reges et principes in dieta Moguntina avisata et statuta sunt, et alia, que inantea avisabuntur statuentur et ordinabuntur 20 debite execucioni et firmitati demandentur eciam cum penis" in contrafacientes et attemptantes eciam sine graduum distinctione necessariis et oportunis ; injungentes nichilominus eisdem nostris oratoribus et ambasiatoribus, ut a prefata dieta non discedant nec pretactis regi Romanorum principibus et prelatis seu eorum et cujuslibet eorum oratoribus non separentur8 aut aliquid partitum recipiant aliis inconsultis; quinimmo omnia et singula, que pro pace ecclesie dei suorum 25 et nostrorum regnorum et dominiorum tranquillitati in prefata dieta Moguntina inter pretac- torum regum principum ac prelatorum atque nostros oratores avisata et ordinata sunt, secun- dum omnem eorundem vim effectum et tenorem prosequantur et in operam producant omniaque alia agant et faciant, que et nos facere possemus et deberemus, si hujusmodi diete N. personaliter interessemus, etiamsi majora forent, quam presenti nostro mandato continetur, 30 atque mandatum exigerent magis speciale, promittentes b quidquid per prefatos nostros oratores et ambasiatores (ut prefertur) circa premissa et quodlibet premissorum actum factum gestum ordinatum et conclusum fuerit nos gratum et firmum perpetuo inviolabiliter habituros. cujus rei testimonium et firmitatem presentem paginam etc. 5 in 35 72. Bf. Leonhard von Passau, Bf. Johann von Lübeck und die anderen Gesandten des Römischen 1439 Königs zu Mainz an Hzg. Friedrich von Sachsen: verweisen auf die von Albrecht Schenk von April 28 Limburg übersandten Berichte und Schriftstücke und bitten, dem Schluß des Mainzer Tages 1439 April 28 Mainz. gemäß zu verfahren. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 131ab or. ch. lit. cl. Vermerke von anderer Hand unten Limpurg; rückseitig 1439 presentata in Rochelicz feria quinta post Johannis ante portam Latinam [Mai 7]. Ebenda fol. 164b cop. ch. Vermerk unten Presentata in Rochlicz. Der Herzog wird zweifellos vom Zustandekommen und Verlauf des Tages durch seine Gesandten unterrichtet worden sein; Albrecht Schenk zu Limpurg doctor in geistlichen rechten thumherr zu Meyncze wird die letzten a) ergänzt. b) Vorl. add. quod. 1 nr. 65. 2 Die in Petit gedruckten Worte und Satzteile sind entnommen aus nr. 69 artt. 7 und 8. 3 Die Stelle invictissimum bis concurrendi scheint in Unordnung geraten; vgl. die entsprechende Stelle 50 in nr. 208. 45 a 8 Vgl. nr. 69 art. 3a. nr. 56; vgl. nr. 69 art. 9. nr. 65. Vgl. S. 139 Z. 19. Vgl. S. 137 Z. 42 f.
C. Akten des Mainzer Kongresses zur Kirchenpolitik nr. 70-72. 141 atque liberam facultatem et potestatem se in prefata dieta tempore et loco premissis instituta 11439 zu April nostro nomine presentandi; inibique cum a Romanorum rege et principibus prelatis in eventum, 27] si venient, seu eorundem oratoribus et ambassiatoribus omnibus atque singulis tractatibus interessendi; eciamsi per ea1, que in prefata Moguntina dieta avisata et tractata sunt, pax secuta non fuerit, de ordine atque modis, quibus angustiis sancte nostre matris ecclesie succurratur, consulendi tractandi2 concordandi; necnon nostram deliberacionem in nostro concilio factam, si forsan diversa aut adversa fuerit aliorum deliberacioni, in hujusmodi dieta et in prose- cucione negocii pacis ad unam concordem et unanimem sentenciam reducendi et concludendi; eciam, si tam gravi ecclesie jactura desposcente invictisimum3 et serenissimum Romanorum regem 10 advocatum ecclesie dei vicem advocacionis sue dependere oportuerit unum concilium generale, quo salubrius tantis necessitatibus ecclesie consulatur, convocando 4 eciam nostro nomine concurrendi; necnon acceptaciones 5 decretorum sacri Basiliensis concilii per nos aliosque reges principes et ecclesias nostri et suorum regnorum et dominiorum factas in debitam et firmam operam et execucionem ponendi statuendi firmandi et roborandi; necnon prosequendi omnia atque 15 singula, que eorum interventu et unanimi consensu regum principum et prelatorum ibidem conveniencium aut suorum oratorum, quantum tranquillum statum sancte matris ecclesie et alias regnorum et dominiorum nostrorum et suorum concernere videbuntur; et alias providendi et consenciendi, ut omnia hujusmodi capitula6, que inter prefatos reges et principes in dieta Moguntina avisata et statuta sunt, et alia, que inantea avisabuntur statuentur et ordinabuntur 20 debite execucioni et firmitati demandentur eciam cum penis" in contrafacientes et attemptantes eciam sine graduum distinctione necessariis et oportunis ; injungentes nichilominus eisdem nostris oratoribus et ambasiatoribus, ut a prefata dieta non discedant nec pretactis regi Romanorum principibus et prelatis seu eorum et cujuslibet eorum oratoribus non separentur8 aut aliquid partitum recipiant aliis inconsultis; quinimmo omnia et singula, que pro pace ecclesie dei suorum 25 et nostrorum regnorum et dominiorum tranquillitati in prefata dieta Moguntina inter pretac- torum regum principum ac prelatorum atque nostros oratores avisata et ordinata sunt, secun- dum omnem eorundem vim effectum et tenorem prosequantur et in operam producant omniaque alia agant et faciant, que et nos facere possemus et deberemus, si hujusmodi diete N. personaliter interessemus, etiamsi majora forent, quam presenti nostro mandato continetur, 30 atque mandatum exigerent magis speciale, promittentes b quidquid per prefatos nostros oratores et ambasiatores (ut prefertur) circa premissa et quodlibet premissorum actum factum gestum ordinatum et conclusum fuerit nos gratum et firmum perpetuo inviolabiliter habituros. cujus rei testimonium et firmitatem presentem paginam etc. 5 in 35 72. Bf. Leonhard von Passau, Bf. Johann von Lübeck und die anderen Gesandten des Römischen 1439 Königs zu Mainz an Hzg. Friedrich von Sachsen: verweisen auf die von Albrecht Schenk von April 28 Limburg übersandten Berichte und Schriftstücke und bitten, dem Schluß des Mainzer Tages 1439 April 28 Mainz. gemäß zu verfahren. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 131ab or. ch. lit. cl. Vermerke von anderer Hand unten Limpurg; rückseitig 1439 presentata in Rochelicz feria quinta post Johannis ante portam Latinam [Mai 7]. Ebenda fol. 164b cop. ch. Vermerk unten Presentata in Rochlicz. Der Herzog wird zweifellos vom Zustandekommen und Verlauf des Tages durch seine Gesandten unterrichtet worden sein; Albrecht Schenk zu Limpurg doctor in geistlichen rechten thumherr zu Meyncze wird die letzten a) ergänzt. b) Vorl. add. quod. 1 nr. 65. 2 Die in Petit gedruckten Worte und Satzteile sind entnommen aus nr. 69 artt. 7 und 8. 3 Die Stelle invictissimum bis concurrendi scheint in Unordnung geraten; vgl. die entsprechende Stelle 50 in nr. 208. 45 a 8 Vgl. nr. 69 art. 3a. nr. 56; vgl. nr. 69 art. 9. nr. 65. Vgl. S. 139 Z. 19. Vgl. S. 137 Z. 42 f.
Strana 142
142 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Beschlüsse! übersenden. darumb so bitten wir unde ermanen euch, als ir der heiligen kirchen unde deme April28 Romischen reiche gewant seit: wôllet fürbaf in sÓlicher beschlifung ttwern ernst unde getrwen rat darzu then unde auch uwere treffenliche botschaft schicken mit gewaldesbriefen uf die zeit unde tag, als wir dann gescheiden sein unde in unser beschlilünge beredet unde geteidinget ist worden, die dann euoh ge- schicket würt von! deme vorgenanten Schenken Albrecht. 1439 Jorgen tage a. d. millesimo quadringentesimo tricesimo nono. April 28 geben zu Meyncze am dienstage nach sant Von gots gnaden Leonhard zu Passaw Johannes zu Lubick bischoffe unde andere unsors aller- gnedigisten herren des RÓmischen ete. kóniges machtboten iozund alhie zu Meneze. D. Berichte vom Mainzer Kongress nr. 73-78. 1439 73. Erste Ereignisse und Verhandlungen auf dem Kongrep. (Nach Segovia. ) bis 20 Mainz. 1439 Mórz [5]? W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 71b-72% (Segovia lib. 14 cap. 21) cop. ch. B coll. Basel Umiv.-B. Ms. E. I. 20» fol. 60% cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-H ss, Gedruckt: Mon. Conc à, 238—240. Quando autem applicuerunt oratores synodales ?, racione legacionis de latere patriarche competentis recepti fuere a clero Maguntino processionaliter per Joannem de Lysura oracione facta cum themate ,,ecce nune tempus acceptabile'** exponentem, quod omnis clerus congratularetur accessui eorum, considerata mittentis auctoritate, qualitate missorum, et spe assequende ecclesiastice unitatis diebus hiis permaxime necessarie, cum in tanta turbacione contrariis a concilio e& papa preceptis emanantibus, quid tenere debe-: non vero minus composite quam opportune Thomas de Corcellis respondit oratorum qui preter patriarcham visitantes in habitacionibus eorum dictos electores imperii? audien- cardinalem autem sancti Petri eidem patriarcha deferens personaliter visitavit, rent, nescirent. ex parte. ciam poposcerunt. wobei zwischen dem Kardinal und dem Bischof von Vich Ansprachen gewechselt wurden. Die vero 12. marcii in capitulo majoris ecclesie audiencia publica habita est consedentibus prime banche in medio patriarcha ut legato de latere, a dextris regum Francie et Hyspanie ac ducis Mediolani, a sinistris electoribus et oratoribus Romanorum regis. honeste autem per Lubicensem et Augustensem epis- copos licenciato ab auditorio Nicolao de Cusa*, qui in dieta Nurenbergensi fuerat pape orator, et exhibitis n) Vorl. vor. 1 mw, 65; 69-71. 2? Vgl. Anm. 3. 3 Zur Bestellung und Finanzierung der Konzils- gesandtschaft in den Tagen vom 11. bis 27. Februar vgl. die Eintrüge Jakob Hüglins in Conc. Bas. 6, 328 Z. 11-24; 335 Z. 23-36; 336 Z. 12-20 und 338 Z. 11 bis 18. Die Zusammensetzung der Gesamdischaft nach Segovia: Pronunciati rursus fuere juxta peticionem oratorum principum [nr. 27] legati et oratores syno- dales ad dietam Francfordensiam Ludovicus dux de Decke Aquilegiensis patriarcha, Georgius Vi- censis, Johannes Argensis episcopi, Johannes de Segovia, Thomas de Courcellis theologie, Johannes de Bachenstein decretorum, Guillemus Hugonis legum doctores, Johannes Passart prior canoni- corum regularium Trajectensium et Nicolaus Aucu- pis prepositus Carnotensis concessa illis potestate plenissima per litteras concilii datas [micht aufge- funden| pronunciacionis die tercio kalendas marcii [Febr. 27]. (Mon. Conc. 3, 235.) Anschliefjend eine ausführliche Darlegung ihrer Vollmacht (8. 143 Anm. 1). — Zur Reise der Konzilsgesandtschaft vgl. Segovia: Qua [vorhergeht unmittelbar die quinta hujus, also März 5] Magunciam miserante deo in- columes applicuere oratores synodales e Basilea navigio recedentes ultima februarii [Febr. 28], quos in aliquibus locorum, qua transibant, predictarum gencium [der Armagnaken] timore non admissos, dormire oportuit noctibus supra Renum in navi. (Mon. Conc. 3, 237 f.) Mit den Vertretern des Konzils begab sich Henmann Offenburg nach Frankfurt. Er bat kurz wach dem 19. Februar, die Tage uf ze slahende, als er nach Frankfurt zum tage müste und mit des conciliums botten enweg für. Nächst vor- hergehendes Datum 5. ante invocavit 1439. (Basel St.-A. Öffnungsbuch I 1438-49 pag. 41 oben not. ch.) * 2. Cor. 6, 2. 5 Vgl. Segovia: Interfuerunt namque diete huio personaliter cardinalis sancti Petri ad vincula, Theo- dericus Maguntinus, Rabanus Treverensis, Theo- dericus Coloniensis archiepiscopi, Pataviensis Lubi- censis Augustensis episcopi, abbas et alii quatuor doctores et milites Romanorum; Turonensis archi- episcopus, "Trecensis episcopus duoque doctores Francie; Conchensis episcopus Castelle et Portugalie regum; Albinganensis episcopus, Franciscus de Bar- bavariis ducis Mediolani; pluresque episcopi e Ger- mania et electorum imperii neonon archiepisco- porum et episcoporum Germanie oratores. (Mon. Conc. à, 238.) * Vgl. RT'A. 13, 662 Z. 44. ot pe 0 30 40
142 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Beschlüsse! übersenden. darumb so bitten wir unde ermanen euch, als ir der heiligen kirchen unde deme April28 Romischen reiche gewant seit: wôllet fürbaf in sÓlicher beschlifung ttwern ernst unde getrwen rat darzu then unde auch uwere treffenliche botschaft schicken mit gewaldesbriefen uf die zeit unde tag, als wir dann gescheiden sein unde in unser beschlilünge beredet unde geteidinget ist worden, die dann euoh ge- schicket würt von! deme vorgenanten Schenken Albrecht. 1439 Jorgen tage a. d. millesimo quadringentesimo tricesimo nono. April 28 geben zu Meyncze am dienstage nach sant Von gots gnaden Leonhard zu Passaw Johannes zu Lubick bischoffe unde andere unsors aller- gnedigisten herren des RÓmischen ete. kóniges machtboten iozund alhie zu Meneze. D. Berichte vom Mainzer Kongress nr. 73-78. 1439 73. Erste Ereignisse und Verhandlungen auf dem Kongrep. (Nach Segovia. ) bis 20 Mainz. 1439 Mórz [5]? W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 71b-72% (Segovia lib. 14 cap. 21) cop. ch. B coll. Basel Umiv.-B. Ms. E. I. 20» fol. 60% cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-H ss, Gedruckt: Mon. Conc à, 238—240. Quando autem applicuerunt oratores synodales ?, racione legacionis de latere patriarche competentis recepti fuere a clero Maguntino processionaliter per Joannem de Lysura oracione facta cum themate ,,ecce nune tempus acceptabile'** exponentem, quod omnis clerus congratularetur accessui eorum, considerata mittentis auctoritate, qualitate missorum, et spe assequende ecclesiastice unitatis diebus hiis permaxime necessarie, cum in tanta turbacione contrariis a concilio e& papa preceptis emanantibus, quid tenere debe-: non vero minus composite quam opportune Thomas de Corcellis respondit oratorum qui preter patriarcham visitantes in habitacionibus eorum dictos electores imperii? audien- cardinalem autem sancti Petri eidem patriarcha deferens personaliter visitavit, rent, nescirent. ex parte. ciam poposcerunt. wobei zwischen dem Kardinal und dem Bischof von Vich Ansprachen gewechselt wurden. Die vero 12. marcii in capitulo majoris ecclesie audiencia publica habita est consedentibus prime banche in medio patriarcha ut legato de latere, a dextris regum Francie et Hyspanie ac ducis Mediolani, a sinistris electoribus et oratoribus Romanorum regis. honeste autem per Lubicensem et Augustensem epis- copos licenciato ab auditorio Nicolao de Cusa*, qui in dieta Nurenbergensi fuerat pape orator, et exhibitis n) Vorl. vor. 1 mw, 65; 69-71. 2? Vgl. Anm. 3. 3 Zur Bestellung und Finanzierung der Konzils- gesandtschaft in den Tagen vom 11. bis 27. Februar vgl. die Eintrüge Jakob Hüglins in Conc. Bas. 6, 328 Z. 11-24; 335 Z. 23-36; 336 Z. 12-20 und 338 Z. 11 bis 18. Die Zusammensetzung der Gesamdischaft nach Segovia: Pronunciati rursus fuere juxta peticionem oratorum principum [nr. 27] legati et oratores syno- dales ad dietam Francfordensiam Ludovicus dux de Decke Aquilegiensis patriarcha, Georgius Vi- censis, Johannes Argensis episcopi, Johannes de Segovia, Thomas de Courcellis theologie, Johannes de Bachenstein decretorum, Guillemus Hugonis legum doctores, Johannes Passart prior canoni- corum regularium Trajectensium et Nicolaus Aucu- pis prepositus Carnotensis concessa illis potestate plenissima per litteras concilii datas [micht aufge- funden| pronunciacionis die tercio kalendas marcii [Febr. 27]. (Mon. Conc. 3, 235.) Anschliefjend eine ausführliche Darlegung ihrer Vollmacht (8. 143 Anm. 1). — Zur Reise der Konzilsgesandtschaft vgl. Segovia: Qua [vorhergeht unmittelbar die quinta hujus, also März 5] Magunciam miserante deo in- columes applicuere oratores synodales e Basilea navigio recedentes ultima februarii [Febr. 28], quos in aliquibus locorum, qua transibant, predictarum gencium [der Armagnaken] timore non admissos, dormire oportuit noctibus supra Renum in navi. (Mon. Conc. 3, 237 f.) Mit den Vertretern des Konzils begab sich Henmann Offenburg nach Frankfurt. Er bat kurz wach dem 19. Februar, die Tage uf ze slahende, als er nach Frankfurt zum tage müste und mit des conciliums botten enweg für. Nächst vor- hergehendes Datum 5. ante invocavit 1439. (Basel St.-A. Öffnungsbuch I 1438-49 pag. 41 oben not. ch.) * 2. Cor. 6, 2. 5 Vgl. Segovia: Interfuerunt namque diete huio personaliter cardinalis sancti Petri ad vincula, Theo- dericus Maguntinus, Rabanus Treverensis, Theo- dericus Coloniensis archiepiscopi, Pataviensis Lubi- censis Augustensis episcopi, abbas et alii quatuor doctores et milites Romanorum; Turonensis archi- episcopus, "Trecensis episcopus duoque doctores Francie; Conchensis episcopus Castelle et Portugalie regum; Albinganensis episcopus, Franciscus de Bar- bavariis ducis Mediolani; pluresque episcopi e Ger- mania et electorum imperii neonon archiepisco- porum et episcoporum Germanie oratores. (Mon. Conc. à, 238.) * Vgl. RT'A. 13, 662 Z. 44. ot pe 0 30 40
Strana 143
c 20 2 a 30 co a 40 45 50 = St 00 D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 73. 143 cum benediccione dei omnipotentis per patriarcham credencie litteris synodalibus! Romanorum regi et electoribus destinatis Vicen sis episcopus ex opposito, cui consedebant ceteri oratores concilii eum themate „Salutat vos universa ecclesia‘‘ ? oracionis principio de excellencia ecclesie, in prosecucione autem de laudibus Germanie imperatoris et electorum imperii quidque decebat eos agere in factis ecclesie, ut ejus mandatis ac diffinicionibus acquiescerent protegentes et exequentes allegatis desuper multis textibus juris canonici; exponebat consequenter ecolesie planctum conmemorata doctrina? Bernardi ad Eugenium, quid summum pontificem agere deceat, contestatus contraria agere Eugenium papam quartum citacionis* et suspensionis ” decretorum expositis racionibus; et quomodo nullatenus concilio imputandum erat, velut scisma faceret, sed pape, qui jam illud multipliciter effecisset et specialiter conventiculi Ferrariensis ereccione; multa eciam deduxit nullitatem ostendencia et iniquitatem parcialis conclusionis legatorum, propter quam papa fun- daret se, velut proprio consensu Basiliense concilium jam essot dissolutum ; in conclusione autem deprecabatur imperatorem ef electores concilio assistere facturos decreta ejus inviolabiliter observari, allocutus postremo de cedula? oratorum super mutacione concilii, quomodo primo oporteret provideri super novem avisatis in responsione? synodali, quam plumbo roboratam exhibuit, deposcens eam publice legi. paulisper vero 5 deliberacione oaptata per electores et oratores imperii pausatim legit eam integre oratorum concilii sextus, Joannes de Bachenstein. post cujus lecturam Vioensis episcopus dirigens verba ad Romanorum regem et electores imperii presentavit librum? plumbatum omnium sessionum Basiliensis concilii usque in eum diem illa acceptari requirens et tradi execucioni. utque egerant primo, brevi deliberacione previa cancellarius Maguntini archiepiscopi illorum parte respondit prediota recipere deliberandi animo et deliberacione habita responsuros fore quod ad laudem dei, utque oratores contenti essent. Am 14. Mürz (biduo autem sequenti) verlangten und erlangten der Bischof von Lübeck und die Rüte der Kurfürsten von der Konzilsgesandtschaft die Abnahme der durch ihre Lüufer ( cursores ) angeschlagenen Kon- zilssentenz gegen den Erzbischof von Tarent !°, cum illa congregacio indicta esset ad pacem. Als andrerseits die Konzilsgesandten den Verdächtigungen und Verunglimpfungen des Nikolaus von Cues, quod Basilee non esset concilium generale quodque oratores concilii impedirent publicam ei dari audienciam, bei den Erz- bischófen von Mainz und Köln um eine öffentliche Audienz nachsuchten, wurde ihnen geantwortet: deliberatum 1 Die Instruktion ist uns nicht im Wortlaut, son- dern wur in einem Referat des Johannes von Segovia erhalten: Quarum [d. ^. litterarum concilii] effectus, quoniam synodus intellexerat oratores principum, qui instanciam fecerant desuper mutacione concilii, in civitate Maguntina aut opido Francfordensi proximo congregari debere, ut nichil deesset solli- citudinis ejus et diligencie ad ea, que pro honore dei et salute Christiane religionis perquiri aut effici possent, dictis oratoribus [vgl. S. 142 Amm. 3] ac Sex ex ipsis salva integritate fidei et veritatum tam in Constanciensi quam in Basiliensi conciliis decla- ratarum necnon Basiliensis et generalium conoi- liorum auctoritate, manutencione ae defensione decretorum synodalium salutem publicam eoclesie concernencium prosecucioneque reformacionis eccle- sie in capite et in membris, ad quam sancta synodus dinosceretur astricta, circa omnia et singula, que ad fidei exaltacionem, ecclesie sancte dei salutem, veram ac perfectam pacem viderent necessaria et opportuna et maxime circa prosecucionem provi- sionum, quas in dicta synodali responsione [m'. 33] aperuerat, translacionemque Basiliensis concilii in locum alterum, cum quibusvis personis cujuscumque Status dignitatis preeminencie nobilitatis gradus ordinis seu condicionis existerent eciamsi papalis imperialis regalis aut alterius cujuscumque cujus- libet regionis aut nacionis eciam imperatoris ac patriarche Constantinopolitani et aliorum ecclesie Orientalis aut pro premissis vel aliquo ipsorum le- Eacione aut commissione fungentibus sufficientem ad hoc habentibus potestatem, ita ut cum eis Status et auctoritas eoclesie stabiliri ac omnia et singula que gererentur vallari possent et firmiter roborari, tractandi ordinandi deliberandi conclu- dendi statuendi disponendi terminandi decernendi declarandi et exequendi auctoritate universalis eoclesie ipsarum litterarum tenore sancta synodus facultatem concederet ac eciam potestatem, ratum et gratum habitura quidquid super premissis per oratores ipsos cum dictis personis deliberatum ordi- natum conclusum statutum dispositum et decretum foret idque factura auctore domino inviolabiliter observari. (Mon. Conc. 3, 235 f.) Dazu auch den Protokolleintrag Hüglins, Conc. Bas. 6, 335 Z. 23-36. ? In Anlehnung am 1. Cor. 16, 19. 3 Vermutlich Migne Ser. lat. COXXXVIII. 1 Vom 81. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 5 Vom 24. Jawuar 1488, vgl. S. 21 Anm. 2. 8 Minoritótsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 78 Anm. 8. ? nr. 22. 3 mr. 33. Vgl. die auf 1439 nach August 15 zu da- lierende Aufzeichnung [vgl. S. 60 Anm. 1]: Et fuit hoc responsum predictum presentatum principibus electoribus imperii et eorum et aliorum regum et principum oratoribus in dieta Maguntina simul con- gregatis et ibidem lectum in presencia ipsorum per oratores sacri concilii ibidem missos videlicet [folgen die gleichen Namen wie S. 142 Awm. 3, außerdem aber noch irrtümlicherweise abbatem de Scocia], qui omnes plenam habebant potestatem sacri concilii super mutacione loci. (Wien Nat.-B. cod. 5080 fol. 434^ not. ch.) ? Vgl. RT A. 10, LII. 1 Vom 27. Februar 1439, vgl. Mon. Conc. 2, 983 bis 992; Conc. Bas. 6, Register; Hefele 7, 647 |. 182, 427, m. 1439 März [5]-20 [Márz 14]
c 20 2 a 30 co a 40 45 50 = St 00 D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 73. 143 cum benediccione dei omnipotentis per patriarcham credencie litteris synodalibus! Romanorum regi et electoribus destinatis Vicen sis episcopus ex opposito, cui consedebant ceteri oratores concilii eum themate „Salutat vos universa ecclesia‘‘ ? oracionis principio de excellencia ecclesie, in prosecucione autem de laudibus Germanie imperatoris et electorum imperii quidque decebat eos agere in factis ecclesie, ut ejus mandatis ac diffinicionibus acquiescerent protegentes et exequentes allegatis desuper multis textibus juris canonici; exponebat consequenter ecolesie planctum conmemorata doctrina? Bernardi ad Eugenium, quid summum pontificem agere deceat, contestatus contraria agere Eugenium papam quartum citacionis* et suspensionis ” decretorum expositis racionibus; et quomodo nullatenus concilio imputandum erat, velut scisma faceret, sed pape, qui jam illud multipliciter effecisset et specialiter conventiculi Ferrariensis ereccione; multa eciam deduxit nullitatem ostendencia et iniquitatem parcialis conclusionis legatorum, propter quam papa fun- daret se, velut proprio consensu Basiliense concilium jam essot dissolutum ; in conclusione autem deprecabatur imperatorem ef electores concilio assistere facturos decreta ejus inviolabiliter observari, allocutus postremo de cedula? oratorum super mutacione concilii, quomodo primo oporteret provideri super novem avisatis in responsione? synodali, quam plumbo roboratam exhibuit, deposcens eam publice legi. paulisper vero 5 deliberacione oaptata per electores et oratores imperii pausatim legit eam integre oratorum concilii sextus, Joannes de Bachenstein. post cujus lecturam Vioensis episcopus dirigens verba ad Romanorum regem et electores imperii presentavit librum? plumbatum omnium sessionum Basiliensis concilii usque in eum diem illa acceptari requirens et tradi execucioni. utque egerant primo, brevi deliberacione previa cancellarius Maguntini archiepiscopi illorum parte respondit prediota recipere deliberandi animo et deliberacione habita responsuros fore quod ad laudem dei, utque oratores contenti essent. Am 14. Mürz (biduo autem sequenti) verlangten und erlangten der Bischof von Lübeck und die Rüte der Kurfürsten von der Konzilsgesandtschaft die Abnahme der durch ihre Lüufer ( cursores ) angeschlagenen Kon- zilssentenz gegen den Erzbischof von Tarent !°, cum illa congregacio indicta esset ad pacem. Als andrerseits die Konzilsgesandten den Verdächtigungen und Verunglimpfungen des Nikolaus von Cues, quod Basilee non esset concilium generale quodque oratores concilii impedirent publicam ei dari audienciam, bei den Erz- bischófen von Mainz und Köln um eine öffentliche Audienz nachsuchten, wurde ihnen geantwortet: deliberatum 1 Die Instruktion ist uns nicht im Wortlaut, son- dern wur in einem Referat des Johannes von Segovia erhalten: Quarum [d. ^. litterarum concilii] effectus, quoniam synodus intellexerat oratores principum, qui instanciam fecerant desuper mutacione concilii, in civitate Maguntina aut opido Francfordensi proximo congregari debere, ut nichil deesset solli- citudinis ejus et diligencie ad ea, que pro honore dei et salute Christiane religionis perquiri aut effici possent, dictis oratoribus [vgl. S. 142 Amm. 3] ac Sex ex ipsis salva integritate fidei et veritatum tam in Constanciensi quam in Basiliensi conciliis decla- ratarum necnon Basiliensis et generalium conoi- liorum auctoritate, manutencione ae defensione decretorum synodalium salutem publicam eoclesie concernencium prosecucioneque reformacionis eccle- sie in capite et in membris, ad quam sancta synodus dinosceretur astricta, circa omnia et singula, que ad fidei exaltacionem, ecclesie sancte dei salutem, veram ac perfectam pacem viderent necessaria et opportuna et maxime circa prosecucionem provi- sionum, quas in dicta synodali responsione [m'. 33] aperuerat, translacionemque Basiliensis concilii in locum alterum, cum quibusvis personis cujuscumque Status dignitatis preeminencie nobilitatis gradus ordinis seu condicionis existerent eciamsi papalis imperialis regalis aut alterius cujuscumque cujus- libet regionis aut nacionis eciam imperatoris ac patriarche Constantinopolitani et aliorum ecclesie Orientalis aut pro premissis vel aliquo ipsorum le- Eacione aut commissione fungentibus sufficientem ad hoc habentibus potestatem, ita ut cum eis Status et auctoritas eoclesie stabiliri ac omnia et singula que gererentur vallari possent et firmiter roborari, tractandi ordinandi deliberandi conclu- dendi statuendi disponendi terminandi decernendi declarandi et exequendi auctoritate universalis eoclesie ipsarum litterarum tenore sancta synodus facultatem concederet ac eciam potestatem, ratum et gratum habitura quidquid super premissis per oratores ipsos cum dictis personis deliberatum ordi- natum conclusum statutum dispositum et decretum foret idque factura auctore domino inviolabiliter observari. (Mon. Conc. 3, 235 f.) Dazu auch den Protokolleintrag Hüglins, Conc. Bas. 6, 335 Z. 23-36. ? In Anlehnung am 1. Cor. 16, 19. 3 Vermutlich Migne Ser. lat. COXXXVIII. 1 Vom 81. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 5 Vom 24. Jawuar 1488, vgl. S. 21 Anm. 2. 8 Minoritótsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 78 Anm. 8. ? nr. 22. 3 mr. 33. Vgl. die auf 1439 nach August 15 zu da- lierende Aufzeichnung [vgl. S. 60 Anm. 1]: Et fuit hoc responsum predictum presentatum principibus electoribus imperii et eorum et aliorum regum et principum oratoribus in dieta Maguntina simul con- gregatis et ibidem lectum in presencia ipsorum per oratores sacri concilii ibidem missos videlicet [folgen die gleichen Namen wie S. 142 Awm. 3, außerdem aber noch irrtümlicherweise abbatem de Scocia], qui omnes plenam habebant potestatem sacri concilii super mutacione loci. (Wien Nat.-B. cod. 5080 fol. 434^ not. ch.) ? Vgl. RT A. 10, LII. 1 Vom 27. Februar 1439, vgl. Mon. Conc. 2, 983 bis 992; Conc. Bas. 6, Register; Hefele 7, 647 |. 182, 427, m. 1439 März [5]-20 [Márz 14]
Strana 144
144 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 fuisse non dandam ei audienciam publicam, quia sperarentur venturi pape oratores; ut vero reprimeretur, fo) deliberaret cum aliis in dieta venientibus. ' Am 20. Márz überbrachte Petrus de Colle, Professor der Theologie, den Konzilsvertretern die in Basel ausgearbeiteten super materia fidei papam concernente 1 conclusiones. 11439 74, Bericht der Sächsischen Gesandten über die Verhandlungen auf dem Kongreß zu Mainz vom enl 4 5. März bis [etwa 3. April]. [1439 nach April 4* Mainz. ] Aus Dresden. H. St.-A. Loc. 4369 fol. 136%-137” or. ch. V ermerke fol. 136* u, 137% oben rechts Decanus Misnensis attulit. Gedruckt: Bachmann S. 212-217 nach unserer Vorlage. [1a] Feria quinta post reminiscere intravimus 3 Francfordiam, ubi nullum ex oratoribus principum reperimus. sed de sero venerunt ad hospicium nostrum duo proconsules cum sindico civitatis Franofordensis, qui communicaverunt nobis missivam 1 unam decani Maguntini soripbam de mandato domini Maguntini supplicantis, ut, si qui oratorum ad Franofordiam applicarent, rogarentur accedere ad Magunciam. Márz 0 feria, 6 proxima intravimus Magunciam, ubi reperimus ex parte regis Romanorum episcopos Lubiensem et doctorem Fischelyn et magistrum Theodericum Ebrach, ad quos postea supervenerunt ex Augustensem, [10] parte domini regis episcopus Pattaviensis, abbas Schottorum, prepositus Nuenburgensis et doctor Johannes Márz 7 de Ech; item archiepiscopum Coloniensem et Treverensem personaliter cum multis doctoribus. et sequenti die cum magno apparatu intravit archiepiscopus Maguntinus. item reperimus ibidem ex parte comitis palatini episcopum Wormaciensem cum duobus doctoribus; item ex parte regis Francie episcopos Turonen- sem et Trecensem et unum prepositum et unum decanum — et supervenit postea tercius episcopus — ; item cardinalem sanoti Petri; item ex parte regis Castelle e& Hispanie episcopum Conchensem; item ex parte ducis Mediolanensis episcopum Albiganensem et doctorem Franciscum; item supervenerunt ex parte concilii Basiliensis patriarcha Aquiliensis cum duobus episcopis et sex aliis notabilibus prelatis et dootoribus; item ex parte cujuslibet provincie Alamanice unum. [2a] Primo convenerunt oratores et fuit conclusum, quod audiri deberent patres de concilio. fecerunt magnam quandam oollacionem ? de duabus horis et ultra. et stetit tota proposicio notabilissimi viri, Germanice nacionis; et tunc fuit propositum de Armiaccensibus eto. [25] qui per organum episcopi Vicensis, in duobus punotis: nam primo justificaverunt facta concilii improbantes facta pape; secundo responderunt ad cedulam Basilee per oratores principum concilio oblatam, quam diminutam dixerunt, in novem arti- culis etc. [3] Postea convenerunt omnes oratores similiter in loco capittulari; et ibi post multos tractatus fuit materia tractanda, per oratores Germanice nacionis in tres deputaciones divisa. materia gravaminum, quibus per Italicam nacionem Germanica nacio hucusque miserabiliter gravata est, et de remediis oportunis contra illa; secunda tractabatur de mediis convenientibus Basiliense concilium et papam subortum; et ibi interfuit dominus cardinalis. nanda per Almaniam ? et de moneta etc. 1 Vgl. Mon. Conc. 3, 240 f ; sowie vorliegender Band S. 4 Ann. 2. 2 Der Bericht fällt nach S. 146 Z. 32. (Abreise der Konzilsgesandtschaft) mach dem 4. April (vgl. S. 153 Z. 24 fj.) und vor dem 14. April. ( Ankunft der pápst- lichen Gesandten als nüchstes datierbares Ereignis, vgl. S. 153 Z. 53 f.). Nach dem Aktenvermerk (vgl. Z. 7) gehört er zu dem Aktenpaket, das Caspar von, Schönberg, Dekan von Meißen, Teilnehmer an den Mainzer Akzep- talionsverhandlungen (mr. 56) an den Sächsischen Hof brachte. Von den mannigfachen. Vorarbeiten zur ersten Intelligenz (nr. 66), die vor dem 16. April verfaßt sind, gehört zu diesem Paket mur der erste Entwurf (mw. 60), der näher am 4. April als am 14. liegt. Wir werden des- halb unsere nr. nahe an, den 4. April heranrücken müs- sen und datieren „nach April 4“. 3 Die Süchsischen Gesandten, s. S. 110 Z. 17-21. 4 Vgl. nr. 43 artt. 2 u. 3. 5 Am 12. März; vgl. S. 143 Z. 2-18. et in illa quelibet ambasiata de nostra nacione habuit duos. ad tollendum dissidium sive differenciam inter sacrosanotum et ibi quelibet ambasiata eciam aliarum nacionum habuit duos; in tercia tractabatur de secreto judicio Westfalico®, de pace ordi- in 9 Vgl. Merzu einen Brief N dirnbergs an seinen Syndikus und Vertreter am königlichen Hof, Meister Johannes Marquardi, vom 17. Juni 1439: hat seine Briefe aus Ofen vom 25. Mai und 4. J'uni erhalten ; mach, Nürnberg ist der Stadt Lübeck Doktor, der auch ihr Stadtschreiber sein. soll, gekommen, um. zum Kónig zw gehen und sich über die Bimgriffe der heimlichen Gerichte im Auftrag Lübecks und benachbarter Städte zu beschwe- ren; soll ihn unterstützen, genau auf den Verlauf der Verhandlungen des gen. Doktors acht geben und darüber berichten; sub sigilli Karoli Holtschuher feria 4 post Viti. (Nürnberg St.-A. Brietb. 13 fol. 343^ conc. ch.) 7 Vgl. dazu ein Schreiben Ulms an Nördlingen vom 25. Januar 1439 (so. v. frowentag kerzwihi), in dem letzteres gebeten, wird, über verschiedene Dinge zu Rat zu. silzen, und. bevollmüchtigte Gesandte zu einem Tag nach Ulm auf 10. Februar (aftermentag vor Valentins- tag) zu schicken. Darunter befindet sich der Vorschlag, angesichts der für den Sommer zu erwartenden büberi in prima tractabatur. x e
144 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 fuisse non dandam ei audienciam publicam, quia sperarentur venturi pape oratores; ut vero reprimeretur, fo) deliberaret cum aliis in dieta venientibus. ' Am 20. Márz überbrachte Petrus de Colle, Professor der Theologie, den Konzilsvertretern die in Basel ausgearbeiteten super materia fidei papam concernente 1 conclusiones. 11439 74, Bericht der Sächsischen Gesandten über die Verhandlungen auf dem Kongreß zu Mainz vom enl 4 5. März bis [etwa 3. April]. [1439 nach April 4* Mainz. ] Aus Dresden. H. St.-A. Loc. 4369 fol. 136%-137” or. ch. V ermerke fol. 136* u, 137% oben rechts Decanus Misnensis attulit. Gedruckt: Bachmann S. 212-217 nach unserer Vorlage. [1a] Feria quinta post reminiscere intravimus 3 Francfordiam, ubi nullum ex oratoribus principum reperimus. sed de sero venerunt ad hospicium nostrum duo proconsules cum sindico civitatis Franofordensis, qui communicaverunt nobis missivam 1 unam decani Maguntini soripbam de mandato domini Maguntini supplicantis, ut, si qui oratorum ad Franofordiam applicarent, rogarentur accedere ad Magunciam. Márz 0 feria, 6 proxima intravimus Magunciam, ubi reperimus ex parte regis Romanorum episcopos Lubiensem et doctorem Fischelyn et magistrum Theodericum Ebrach, ad quos postea supervenerunt ex Augustensem, [10] parte domini regis episcopus Pattaviensis, abbas Schottorum, prepositus Nuenburgensis et doctor Johannes Márz 7 de Ech; item archiepiscopum Coloniensem et Treverensem personaliter cum multis doctoribus. et sequenti die cum magno apparatu intravit archiepiscopus Maguntinus. item reperimus ibidem ex parte comitis palatini episcopum Wormaciensem cum duobus doctoribus; item ex parte regis Francie episcopos Turonen- sem et Trecensem et unum prepositum et unum decanum — et supervenit postea tercius episcopus — ; item cardinalem sanoti Petri; item ex parte regis Castelle e& Hispanie episcopum Conchensem; item ex parte ducis Mediolanensis episcopum Albiganensem et doctorem Franciscum; item supervenerunt ex parte concilii Basiliensis patriarcha Aquiliensis cum duobus episcopis et sex aliis notabilibus prelatis et dootoribus; item ex parte cujuslibet provincie Alamanice unum. [2a] Primo convenerunt oratores et fuit conclusum, quod audiri deberent patres de concilio. fecerunt magnam quandam oollacionem ? de duabus horis et ultra. et stetit tota proposicio notabilissimi viri, Germanice nacionis; et tunc fuit propositum de Armiaccensibus eto. [25] qui per organum episcopi Vicensis, in duobus punotis: nam primo justificaverunt facta concilii improbantes facta pape; secundo responderunt ad cedulam Basilee per oratores principum concilio oblatam, quam diminutam dixerunt, in novem arti- culis etc. [3] Postea convenerunt omnes oratores similiter in loco capittulari; et ibi post multos tractatus fuit materia tractanda, per oratores Germanice nacionis in tres deputaciones divisa. materia gravaminum, quibus per Italicam nacionem Germanica nacio hucusque miserabiliter gravata est, et de remediis oportunis contra illa; secunda tractabatur de mediis convenientibus Basiliense concilium et papam subortum; et ibi interfuit dominus cardinalis. nanda per Almaniam ? et de moneta etc. 1 Vgl. Mon. Conc. 3, 240 f ; sowie vorliegender Band S. 4 Ann. 2. 2 Der Bericht fällt nach S. 146 Z. 32. (Abreise der Konzilsgesandtschaft) mach dem 4. April (vgl. S. 153 Z. 24 fj.) und vor dem 14. April. ( Ankunft der pápst- lichen Gesandten als nüchstes datierbares Ereignis, vgl. S. 153 Z. 53 f.). Nach dem Aktenvermerk (vgl. Z. 7) gehört er zu dem Aktenpaket, das Caspar von, Schönberg, Dekan von Meißen, Teilnehmer an den Mainzer Akzep- talionsverhandlungen (mr. 56) an den Sächsischen Hof brachte. Von den mannigfachen. Vorarbeiten zur ersten Intelligenz (nr. 66), die vor dem 16. April verfaßt sind, gehört zu diesem Paket mur der erste Entwurf (mw. 60), der näher am 4. April als am 14. liegt. Wir werden des- halb unsere nr. nahe an, den 4. April heranrücken müs- sen und datieren „nach April 4“. 3 Die Süchsischen Gesandten, s. S. 110 Z. 17-21. 4 Vgl. nr. 43 artt. 2 u. 3. 5 Am 12. März; vgl. S. 143 Z. 2-18. et in illa quelibet ambasiata de nostra nacione habuit duos. ad tollendum dissidium sive differenciam inter sacrosanotum et ibi quelibet ambasiata eciam aliarum nacionum habuit duos; in tercia tractabatur de secreto judicio Westfalico®, de pace ordi- in 9 Vgl. Merzu einen Brief N dirnbergs an seinen Syndikus und Vertreter am königlichen Hof, Meister Johannes Marquardi, vom 17. Juni 1439: hat seine Briefe aus Ofen vom 25. Mai und 4. J'uni erhalten ; mach, Nürnberg ist der Stadt Lübeck Doktor, der auch ihr Stadtschreiber sein. soll, gekommen, um. zum Kónig zw gehen und sich über die Bimgriffe der heimlichen Gerichte im Auftrag Lübecks und benachbarter Städte zu beschwe- ren; soll ihn unterstützen, genau auf den Verlauf der Verhandlungen des gen. Doktors acht geben und darüber berichten; sub sigilli Karoli Holtschuher feria 4 post Viti. (Nürnberg St.-A. Brietb. 13 fol. 343^ conc. ch.) 7 Vgl. dazu ein Schreiben Ulms an Nördlingen vom 25. Januar 1439 (so. v. frowentag kerzwihi), in dem letzteres gebeten, wird, über verschiedene Dinge zu Rat zu. silzen, und. bevollmüchtigte Gesandte zu einem Tag nach Ulm auf 10. Februar (aftermentag vor Valentins- tag) zu schicken. Darunter befindet sich der Vorschlag, angesichts der für den Sommer zu erwartenden büberi in prima tractabatur. x e
Strana 145
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 73—74. 145 [4] In prima deputacione allegatis hincinde diversis gravaminibus et diversis recitatis remediis tandem 11139 nach fuit conclusum, quod principaliora et pociora gravamina tangerentur in decretis sacri concilii Basiliensis et April 1 in illis copiose esset provisum. et sic recipientes illa decreta et singula plenissime discucientes circa aliqua certas posuerunt modificaciones et certas determinaverunt fieri per concilium declaraciones et cetera sim- pliciter recipienda censuerunt. et sic ad informacionem ipsorum deputatorum oratores prefati domini regis Romanorum et domini electores ecclesiastici personaliter et singuli oratores aliorum principum et provin- ciarum Alamanie coram pluribus notariis et testibus sollempniter decreta concilii receperunt et precipue in instrumento 1 desuper confecto expressata, exceptis decreto de suspensione pape 2 et de decima imponenda clero Alamanie3, prout hec in prefato instrumento 4 plenius continentur. archiepiscopus tamen Treverensis, 10 qui in toto est papalis, plus privatam ponderans utilitatem quam tocius Alamanie salutem nolebat in pre- missis consentire nisi certis sibi factis per archiepiscopos Maguntinum et Coloniensem promissionibus“, et diversas fecit protestaciones etc. deinde prefati deputati certos conceperunt articulos pro dictorum decre- torum conservacione, prout in cedula" desuper confecta continetur, qui articuli per principes et oratores fuerunt recepti. [5a] In secunda deputatione habitis diversis tractatibus super bonis mediis ad tractandam pacem inter concilium et papam tandem videbatur congruencius; ut reciperetur ad manum cedula" illa, que oblata fuit per oratores principum Basilee, et ut illa mitigaretur tam ex parte pape quam concilii taliter, ut cum racionabili causa non posset ab aliqua parcium refutari. et sic fuit diu tractata ultra quindenam, antequam poterat concludi, propter duriciam Gallicorum contra papam. de substancialibus tamen cedule modica 20 fuerunt inminuta, licet aliqua verba aliter fuerunt posita; demum cedula“ illa sic conclusa, ut in ea habetur, licet pluribus ex deputatis multa in ea posita nimis videbantur dura contra partem pape, videlicet de professione decretorum Constanciensis concilii per papam expresse ante omnia fienda?. propter multas causas fuit per deputatos conclusum, quod materia cedule per dominos electores personaliter, qui erant presentes, et aliorum principum et provinciarum oratores deberet tractari cum oratoribus sacri 25 concilii, ex quo concilium ibi habuit suos et non papa. [5b] et sic oratoribus concilii vocatis ad locum capittularem fuerunt per dominum Turonensem ex parte principum et oratorum tria puncta 10 eis proposita, primum qualiter domini oratores Romanorum regis et alii principes et oratores Alamanie ex parte domi- norum suorum in favorem sacrosancti concilii et, ut concilium eo citius in peticionibus ipsorum condescen- deret principibus et oratoribus ibi existentibus, recipere vellent decreta sacrosancti concilii Basiliensis et 30 in hoc concilium ipsum honorare et ostendere, quod concilium ipsum pro vero haberent concilio; secundum quod domini principes electores presentes et ceteri oratores regum principum atque provinciarum rogarent atque supplicarent, ut patres concilii consentire vellent in aliquem tercium locum pro futuro concilio cele- brando et hoc in omnem eventum, sive Greci sive papa venirent sive non, et in aliquem ex tribus locis prius coram eis propositis et nominatis per papam ex illis tribus eligendum; tertium quod placeret principibus ad finem, ut in precedenti puncto principibus condescenderent, quod interim, antequam illud concilium inchoa- retur, possent procedere circa incepta, exceptis processibus contra papam et suos, puta circa provisionem pape et prelatorum lesorum per decretum 11 annatarum faciendam et circa alia reformacionem morum respi- ciencia. [5c] premissis tribus propositis patres concilii deliberati responderunt 12 circa primum arti- culum 13, quod ille esset eis summe gratus. circa secundum 14 vero dixerunt, quod in casu, quo papa et Greci venirent vel solus papa vel soli Greci, parati essent in tercium locum consentire, videlicet in Magunciam vel Argentinam, sed ad Constanciam nequaquam vellent accedere, dum tamen eis competens daretur securitas; sed si nec papa nec Greci venirent, non viderent causam vel causas, propter quam vel quas concilium esset transferendum. allegatis tamen eis diversis causis 15 consenciebant tandem, quod in 15 35 40 45 50 und rôberi und des den Städten entstehenden Schaden bis sechzig pferiten und den ainen hoptman zu be- stellen, die wider sôlich roberi und bûberi und sunder wider der stette viend wider und fúr ritten, hielten und hailsoten [spähen, aufpassen]. (Nördlingen St.-A. Nördlinger Akten des Schwäb. Städtebundes IV, 4 v. J. 1439 nr. (blau) 1 or. ch. lit. cl.) Auf dem Ulmer Städtetag vom 12. Februar (Do. v. Valentin) be- schließt die Mehrheit, vierzig pfarit und den ainen hauptman zů bestellen ... die och den stetten allen und ir kainer insunder schweren sullen, ir viende 55 zu sûchen und wider die rauberie zu hailsen und zů straifen. Die nicht vertretenen Städte sollen in 8 Tagen ihre Stellungnahme an Ulm mitteilen. (Ebenda nr. (blau) 43 or. ch. lit. cl.) 1 nr. 56. 2 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 3 Der 25. Session vom 7. Mai 1437, vgl. S. 16 Anm. 3. 4 Vgl. nr. 54. nr. 55. nr. 61. nr. 22. nr. 57. nr. 57 art. 5. 10 Vgl. S. 147 Z. 28 bis Z. 39. 11 Vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 Anm. 12. 12 Vgl. S. 147 Z. 40 bis S. 148 Z. 32. 13 Vgl. S. 148 Z. 21 bis Z. 24. 14 Vgl. S. 148 Z. 24 bis Z. 32. 15 Vgl. S. 148 Z. 37 bis S. 149 Z. 16. Deutsche Reichstags-Akten XIV 19
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 73—74. 145 [4] In prima deputacione allegatis hincinde diversis gravaminibus et diversis recitatis remediis tandem 11139 nach fuit conclusum, quod principaliora et pociora gravamina tangerentur in decretis sacri concilii Basiliensis et April 1 in illis copiose esset provisum. et sic recipientes illa decreta et singula plenissime discucientes circa aliqua certas posuerunt modificaciones et certas determinaverunt fieri per concilium declaraciones et cetera sim- pliciter recipienda censuerunt. et sic ad informacionem ipsorum deputatorum oratores prefati domini regis Romanorum et domini electores ecclesiastici personaliter et singuli oratores aliorum principum et provin- ciarum Alamanie coram pluribus notariis et testibus sollempniter decreta concilii receperunt et precipue in instrumento 1 desuper confecto expressata, exceptis decreto de suspensione pape 2 et de decima imponenda clero Alamanie3, prout hec in prefato instrumento 4 plenius continentur. archiepiscopus tamen Treverensis, 10 qui in toto est papalis, plus privatam ponderans utilitatem quam tocius Alamanie salutem nolebat in pre- missis consentire nisi certis sibi factis per archiepiscopos Maguntinum et Coloniensem promissionibus“, et diversas fecit protestaciones etc. deinde prefati deputati certos conceperunt articulos pro dictorum decre- torum conservacione, prout in cedula" desuper confecta continetur, qui articuli per principes et oratores fuerunt recepti. [5a] In secunda deputatione habitis diversis tractatibus super bonis mediis ad tractandam pacem inter concilium et papam tandem videbatur congruencius; ut reciperetur ad manum cedula" illa, que oblata fuit per oratores principum Basilee, et ut illa mitigaretur tam ex parte pape quam concilii taliter, ut cum racionabili causa non posset ab aliqua parcium refutari. et sic fuit diu tractata ultra quindenam, antequam poterat concludi, propter duriciam Gallicorum contra papam. de substancialibus tamen cedule modica 20 fuerunt inminuta, licet aliqua verba aliter fuerunt posita; demum cedula“ illa sic conclusa, ut in ea habetur, licet pluribus ex deputatis multa in ea posita nimis videbantur dura contra partem pape, videlicet de professione decretorum Constanciensis concilii per papam expresse ante omnia fienda?. propter multas causas fuit per deputatos conclusum, quod materia cedule per dominos electores personaliter, qui erant presentes, et aliorum principum et provinciarum oratores deberet tractari cum oratoribus sacri 25 concilii, ex quo concilium ibi habuit suos et non papa. [5b] et sic oratoribus concilii vocatis ad locum capittularem fuerunt per dominum Turonensem ex parte principum et oratorum tria puncta 10 eis proposita, primum qualiter domini oratores Romanorum regis et alii principes et oratores Alamanie ex parte domi- norum suorum in favorem sacrosancti concilii et, ut concilium eo citius in peticionibus ipsorum condescen- deret principibus et oratoribus ibi existentibus, recipere vellent decreta sacrosancti concilii Basiliensis et 30 in hoc concilium ipsum honorare et ostendere, quod concilium ipsum pro vero haberent concilio; secundum quod domini principes electores presentes et ceteri oratores regum principum atque provinciarum rogarent atque supplicarent, ut patres concilii consentire vellent in aliquem tercium locum pro futuro concilio cele- brando et hoc in omnem eventum, sive Greci sive papa venirent sive non, et in aliquem ex tribus locis prius coram eis propositis et nominatis per papam ex illis tribus eligendum; tertium quod placeret principibus ad finem, ut in precedenti puncto principibus condescenderent, quod interim, antequam illud concilium inchoa- retur, possent procedere circa incepta, exceptis processibus contra papam et suos, puta circa provisionem pape et prelatorum lesorum per decretum 11 annatarum faciendam et circa alia reformacionem morum respi- ciencia. [5c] premissis tribus propositis patres concilii deliberati responderunt 12 circa primum arti- culum 13, quod ille esset eis summe gratus. circa secundum 14 vero dixerunt, quod in casu, quo papa et Greci venirent vel solus papa vel soli Greci, parati essent in tercium locum consentire, videlicet in Magunciam vel Argentinam, sed ad Constanciam nequaquam vellent accedere, dum tamen eis competens daretur securitas; sed si nec papa nec Greci venirent, non viderent causam vel causas, propter quam vel quas concilium esset transferendum. allegatis tamen eis diversis causis 15 consenciebant tandem, quod in 15 35 40 45 50 und rôberi und des den Städten entstehenden Schaden bis sechzig pferiten und den ainen hoptman zu be- stellen, die wider sôlich roberi und bûberi und sunder wider der stette viend wider und fúr ritten, hielten und hailsoten [spähen, aufpassen]. (Nördlingen St.-A. Nördlinger Akten des Schwäb. Städtebundes IV, 4 v. J. 1439 nr. (blau) 1 or. ch. lit. cl.) Auf dem Ulmer Städtetag vom 12. Februar (Do. v. Valentin) be- schließt die Mehrheit, vierzig pfarit und den ainen hauptman zů bestellen ... die och den stetten allen und ir kainer insunder schweren sullen, ir viende 55 zu sûchen und wider die rauberie zu hailsen und zů straifen. Die nicht vertretenen Städte sollen in 8 Tagen ihre Stellungnahme an Ulm mitteilen. (Ebenda nr. (blau) 43 or. ch. lit. cl.) 1 nr. 56. 2 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 3 Der 25. Session vom 7. Mai 1437, vgl. S. 16 Anm. 3. 4 Vgl. nr. 54. nr. 55. nr. 61. nr. 22. nr. 57. nr. 57 art. 5. 10 Vgl. S. 147 Z. 28 bis Z. 39. 11 Vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 Anm. 12. 12 Vgl. S. 147 Z. 40 bis S. 148 Z. 32. 13 Vgl. S. 148 Z. 21 bis Z. 24. 14 Vgl. S. 148 Z. 24 bis Z. 32. 15 Vgl. S. 148 Z. 37 bis S. 149 Z. 16. Deutsche Reichstags-Akten XIV 19
Strana 146
146 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 aliquam ex premissis locis in omnem eventum concilium transferre vellent, premissa semper sufficienti nach securitate1, fuit tandem cum eis tractatum et cum magna difficultate obtentum 2, ut, si papa cum Grecis April 4) consentiret venire vel soli Greci, placeret eis consentire eciam ultra illa duo loca in Ratisponam propter reduccionem Grecorum; sed Grecis non venientibus sed solo papa, vel nec Grecis nec papa venientibus, solum consentirent in predicta duo loca, scilicet Mogunciam et Argentinam, prout hec in una parva cedula3 desuper confecta plenius continentur. [5d] et sic in duo consenserunt, que in Basilea ab eis nequaquam haberi poterant, scilicet quod in omnem eventum vellent consentire in concilii translacionem eciam nec papa nec Grecis convenientibus et quod Grecis venientibus vellent consentire in Ratisponam. [5e deinde quesitum fuit, quales peterent securitates 4. legerunt unam cedulam 5, cujus copiam licet sepius petiti nequa- quam dare volebant. in qua plura petebant, inter cetera, quod rex Romanorum et omnes principes, quorum 10 oratores ibi existebant, suis sigillatis literis promittere deberent, quod concilium illud futurum firmiter manutenere vellent et, quidquid ibi decretaretur, inviolabiliter observare et, si papa exigente contumacia sua ibi deponeretur et alius eligeretur, quod ipsum pro deposito tenere et habere vellent et noviter electum pro vero apostolico. et multa alia continebat. respondebatur‘ eis primo ex parte oratorum Romani regis, quod inhonestum esset regem Romanorum ad tam insolitas et prius inauditas compellere cauciones; et ergo 15 nequaquam vellent in hiis consentire; et eciam esset signum diffidencie cujusdam inter concilium et domi- num regem, cum tamen ipse favorosissimum se eis et ab inicio creacionis sue in Romanorum regem et eciam ante semper ostendisset. et7 sic pariformiter singuli oratores responderunt. promiserunts tamen oratores regis Romanorum, quod dominus rex dare deberet sub aurea bulla omnem securitatem, quam pater suus dominus Sigismundus primo concilio Constanciensi et postea concilio Basiliensi prestitisset?— et 20 subjunctum 10 erat per electores ecclesiasticos presentes, quod mirarentur, qualiter ita duram ab eis exigerent caucionem, cum tamen et ipsi sacrosancto Basiliensi concilio essent incorporati et juramentis astricti et per suos oratores, quos ipsi et eciam rex Francie et Castelle semper in concilio habuissent; ita ecclesiam presentarent, sicud ipsi, quia nunctius ibi missus non tanquam ipse privatus ecclesiam representaret, sed tamquam tota provincia vel totum regimen etc. responderunt 11 patres concilii, quod, licet plenum 25 haberent mandatum ad tractandum et concludendum, sed limitatum, si et in quantum ille securitates darentur; alias in una jota concludere non possent. [5f et sic sensientes domini et oratores, quod cum eis in hec concordare non possent, exponi fecerunt 12 coram eis, quod in hoc uno voto convenissent, quod deputare vellent quantocius aliquos mittendos ex parte principum tam ad papam quam ad concilium cum plenissimo mandato, qui tractare deberent cum concilio super premissis. et rogaverunt, ut ipsi boni essent 30 ad hoc nunctii et oratores et impedirent ulteriorem processum contra papam. et regraciabantur concilio et patribus de onere fatigacione et expensis etc. et cum hoc patres de concilio a Maguncia recesserunt 13. [6] Interim dominus Tarantinus misit duos doctores, qui ex parte ipsius presentaverunt, quandam protestacionem 14 in scriptis contra electores satis invehitativam, ad quam oratores electorum sufficienter in scriptis responderunt 15, ut in cedulis illis satis claret. [7] Post recessum 16 vero patrum concilii convenientes oratores principum concluserunt primo illico certas literas 17 fore scribendas rectoribus concilii puta cardinali Arelatensi, domino Lugdonensi et cete- ris aliis, ut practicare vellent apud patres concilii, ne ulteriores fierent processus contra papam, donec oratores principum mittendi statim ad papam cum responso redirent; sic similiter statim certas literas 18 esse scribendas ad papam. concluserunt secundo19 certos oratores esse mittendos sine dilacione ad con- 40 tercio 2° quod oratores mittendi practicare haberent tam cilium et eciam ad papam in premissis causis. apud concilium quam apud papam cedulam21 illam per oratores conclusam; et si non possent partes ad ipsam recipiendam induci, quod tunc haberent potestatem tractandi cum partibus secundum modum cum patribus concilii inchoatum 22. et fuit commissum quatuor doctoribus, qui in una cedula23 talem modum conciperent. quarto fuit conclusum, quod facienda esset una intelligencia 24 inter principes. et fuit commissum eisdem 45 quatuor doctoribus, ut talem conciperent; et in casu, quo alie naciones nollent concurrere, quod saltem per Germanice nacionis oratores reciperetur. 35 1 Vgl. S. 149 Z. 17 bis Z. 26. 2 Vgl. S. 149 Z. 26 bis Z. 43. 3 Vgl. 59. Vgl. S. 149 Z. 44 ff. 5 Vgl. S. 149 Z. 48 bis S. 150 Z. 20. 6 Vgl. S. 150 Z. 25 bis Z. 33. 7 Vgl. S. 151 Z. 5 bis Z. 20. 8 Vgl. S. 152 Z. 10 bis Z. 16. „ Vgl. RTA. 10 nr. 102. 10 Keine Entsprechung bei Segovia, nr. 75. 11 Vgl. S. 153 Z. 9 bis Z. 17. 12 Vgl. S. 153 Z. 17 bis Z. 23. A 13 Vgl. S. 153 Z. 26 ff. 14 nr. 49. 15 nr. 50. 16 Am 4. April, vgl. Anm. 13. 17 Nicht aufgefunden. 18 Nicht aufgefunden. 19 Vgl. nr. 68 art. 1, 4. 20 Vgl. nr. 68 art. 3. 21 nr. 57. 22 nr. 59. 23 nr. 62. 24 Vgl. nr. 60. 50 55
146 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439 aliquam ex premissis locis in omnem eventum concilium transferre vellent, premissa semper sufficienti nach securitate1, fuit tandem cum eis tractatum et cum magna difficultate obtentum 2, ut, si papa cum Grecis April 4) consentiret venire vel soli Greci, placeret eis consentire eciam ultra illa duo loca in Ratisponam propter reduccionem Grecorum; sed Grecis non venientibus sed solo papa, vel nec Grecis nec papa venientibus, solum consentirent in predicta duo loca, scilicet Mogunciam et Argentinam, prout hec in una parva cedula3 desuper confecta plenius continentur. [5d] et sic in duo consenserunt, que in Basilea ab eis nequaquam haberi poterant, scilicet quod in omnem eventum vellent consentire in concilii translacionem eciam nec papa nec Grecis convenientibus et quod Grecis venientibus vellent consentire in Ratisponam. [5e deinde quesitum fuit, quales peterent securitates 4. legerunt unam cedulam 5, cujus copiam licet sepius petiti nequa- quam dare volebant. in qua plura petebant, inter cetera, quod rex Romanorum et omnes principes, quorum 10 oratores ibi existebant, suis sigillatis literis promittere deberent, quod concilium illud futurum firmiter manutenere vellent et, quidquid ibi decretaretur, inviolabiliter observare et, si papa exigente contumacia sua ibi deponeretur et alius eligeretur, quod ipsum pro deposito tenere et habere vellent et noviter electum pro vero apostolico. et multa alia continebat. respondebatur‘ eis primo ex parte oratorum Romani regis, quod inhonestum esset regem Romanorum ad tam insolitas et prius inauditas compellere cauciones; et ergo 15 nequaquam vellent in hiis consentire; et eciam esset signum diffidencie cujusdam inter concilium et domi- num regem, cum tamen ipse favorosissimum se eis et ab inicio creacionis sue in Romanorum regem et eciam ante semper ostendisset. et7 sic pariformiter singuli oratores responderunt. promiserunts tamen oratores regis Romanorum, quod dominus rex dare deberet sub aurea bulla omnem securitatem, quam pater suus dominus Sigismundus primo concilio Constanciensi et postea concilio Basiliensi prestitisset?— et 20 subjunctum 10 erat per electores ecclesiasticos presentes, quod mirarentur, qualiter ita duram ab eis exigerent caucionem, cum tamen et ipsi sacrosancto Basiliensi concilio essent incorporati et juramentis astricti et per suos oratores, quos ipsi et eciam rex Francie et Castelle semper in concilio habuissent; ita ecclesiam presentarent, sicud ipsi, quia nunctius ibi missus non tanquam ipse privatus ecclesiam representaret, sed tamquam tota provincia vel totum regimen etc. responderunt 11 patres concilii, quod, licet plenum 25 haberent mandatum ad tractandum et concludendum, sed limitatum, si et in quantum ille securitates darentur; alias in una jota concludere non possent. [5f et sic sensientes domini et oratores, quod cum eis in hec concordare non possent, exponi fecerunt 12 coram eis, quod in hoc uno voto convenissent, quod deputare vellent quantocius aliquos mittendos ex parte principum tam ad papam quam ad concilium cum plenissimo mandato, qui tractare deberent cum concilio super premissis. et rogaverunt, ut ipsi boni essent 30 ad hoc nunctii et oratores et impedirent ulteriorem processum contra papam. et regraciabantur concilio et patribus de onere fatigacione et expensis etc. et cum hoc patres de concilio a Maguncia recesserunt 13. [6] Interim dominus Tarantinus misit duos doctores, qui ex parte ipsius presentaverunt, quandam protestacionem 14 in scriptis contra electores satis invehitativam, ad quam oratores electorum sufficienter in scriptis responderunt 15, ut in cedulis illis satis claret. [7] Post recessum 16 vero patrum concilii convenientes oratores principum concluserunt primo illico certas literas 17 fore scribendas rectoribus concilii puta cardinali Arelatensi, domino Lugdonensi et cete- ris aliis, ut practicare vellent apud patres concilii, ne ulteriores fierent processus contra papam, donec oratores principum mittendi statim ad papam cum responso redirent; sic similiter statim certas literas 18 esse scribendas ad papam. concluserunt secundo19 certos oratores esse mittendos sine dilacione ad con- 40 tercio 2° quod oratores mittendi practicare haberent tam cilium et eciam ad papam in premissis causis. apud concilium quam apud papam cedulam21 illam per oratores conclusam; et si non possent partes ad ipsam recipiendam induci, quod tunc haberent potestatem tractandi cum partibus secundum modum cum patribus concilii inchoatum 22. et fuit commissum quatuor doctoribus, qui in una cedula23 talem modum conciperent. quarto fuit conclusum, quod facienda esset una intelligencia 24 inter principes. et fuit commissum eisdem 45 quatuor doctoribus, ut talem conciperent; et in casu, quo alie naciones nollent concurrere, quod saltem per Germanice nacionis oratores reciperetur. 35 1 Vgl. S. 149 Z. 17 bis Z. 26. 2 Vgl. S. 149 Z. 26 bis Z. 43. 3 Vgl. 59. Vgl. S. 149 Z. 44 ff. 5 Vgl. S. 149 Z. 48 bis S. 150 Z. 20. 6 Vgl. S. 150 Z. 25 bis Z. 33. 7 Vgl. S. 151 Z. 5 bis Z. 20. 8 Vgl. S. 152 Z. 10 bis Z. 16. „ Vgl. RTA. 10 nr. 102. 10 Keine Entsprechung bei Segovia, nr. 75. 11 Vgl. S. 153 Z. 9 bis Z. 17. 12 Vgl. S. 153 Z. 17 bis Z. 23. A 13 Vgl. S. 153 Z. 26 ff. 14 nr. 49. 15 nr. 50. 16 Am 4. April, vgl. Anm. 13. 17 Nicht aufgefunden. 18 Nicht aufgefunden. 19 Vgl. nr. 68 art. 1, 4. 20 Vgl. nr. 68 art. 3. 21 nr. 57. 22 nr. 59. 23 nr. 62. 24 Vgl. nr. 60. 50 55
Strana 147
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 74-75. 147 [8] Misit eciam dominus Tarentinus literas 1 de Herbipoli supplicando, ne oratores recederent, sed 11439 nach suum adventum exspectarent; et fuit sibi per literam1 responsum, quod sic. April 4] [9] Cetera suppleat discrecio relacionem facientis 2. 5 75. Bericht des Thomas von Courcelles in der Generalkongregation des Baseler Konzils über die vom 28. März bis 3. April währenden Verhandlungen der Konzilsgesandtschaft mit den königlichen und fürstlichen Gesandten auf dem Kongreß zu Mainz betr. Verlegung des Konzils3. (Nach Segovia.) 1439 [April 114/ Basel. 1439 [April 11] 10 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 73a-76b (lib. 14 capp. 23 bis 28) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 61b-64a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 245-255. 25 35 Die autem 28. marcii, sabbato ante dominicam in ramis palmarum, interlocuciones super mutacione März 28 concilii inchoate finem accepere magna feria sexta, jugiter bis convencione facta preter triduum mane, quo [April 3] 15 divinis officiis interesse consueverunt ecclesiastici omnes. Convenientibus igitur principibus aliisque in dieta constitutis in capitulo majoris ecclesie, hiis uno alio vero sistentibus loco oratoribus concilii, per Joannem de Eycke alterumque doctorem ex oratoribus Francie tres fuere facte interrogaciones, ut, quia non plene exponeretur in responsione 5 concilii, declararent, [I] quomodo vellet concilium se mutare, et [2] si acceptaret tria loca in cedula6 oratorum 20 nominata, Argentinam, Constanciam et Magunciam, et [3] si haberent potestatem plenam ad tractandum super materia pacis et unionis Grecorum. responsum autem fuit interioquentibus Joanne de Segobia et Joanne de Bachenstein quantum ad primum et secundum, [1 u. 2] quod vellent, quem- admodum in fine responsionis" synodalis plene ac expresse desuper hiis declararetur, legeruntque parti- culam illa continentem ; [3] responderunt eciam, quod haberent potestatem plenam et sufficientem. se- cunda interlocucio fuit, ut declararent, an esset de intencione concilii in omnem eventum se velle mutare. responso autem interrogacione, quomodo intelligerent „in omnem eventum“, utpote si „papa et Grecis non venientibus nec altero ex ipsis“, tunc (ut visum extitit) inter se ipsos aliis sic aliis sic dicentibus, qui de Germania seorsum, et qui de Francie alio in loco deliberare ceperunt. denique simul et seden- tibus cunctis ex ordine Turonensis archiepiscopus cum themates : „misericordia et veritas obviaverunt 30 sibi, justicia et pax osculate sunt“ proposuit, quod ad pacem perveniretur per illa tria, dicens miseri- cordiam debere esse in animis patrum concilii inclinancium se ad hujusmodi tractatus respectu quoque ecclesie et respectu pape; veritas autem esset, quia omnes principes confiterentur veritatem sacri Basiliensis concilii universalem ecclesiam representantis, decretorum eciam, quia vellent acceptare illa. de justicia autem preteriens iterum dicebat tria esse maxime conveniencia ad pacem : acceptacionem fiendam decretorum per imperatorem et alios, et quod mutacio concilii fieri deberet; medium autem: illa conjungens stabilitas ad- hesio et favor, quem reges et principes exhibebant et exhibere concilio promittebant; utque tempore medio, quo papam requirerent, supersederetur a synodali processu. contestatus est autem plus bina vice, quod neccesse erat, ut concilium in alium mutaretur locum, ubi aliud celebraretur, eciam non venientibus papa aut Grecis. Cum vero jam tarda esset hora, dicto per oratores concilii post cenam meridianam respondendum esse, convenientibus, qui mane, et aliis multis, Joannes de Segobia respondit [I] reducens thema ad miseracionem concilii respectu pape, quod fecerat hactenus, ut predixisset in responsione „Cogitanti“s, 40 1 Nicht aufgefunden. 2 Vgl. Quellenbeschreibung S. 144 Z. 7. 3 Zu vorliegender nr. vgl. nr. 74 artt. 5—5 f. 4 Datierung: nach Protokolleintrag Hüglins zum II. April; Conc. Bas. 6, 359 Z. 25-30. Ausführlicher erzählt Segovia über die Berichterstattung : Per oratores quoque suos ex Maguncia redeuntes de gestis ibidem 50 juxta superius descripta [vorliegende nr.] facta extitit relacio organo Thome de Corcellis cum themate „justiciam tuam non abscondi in corde meo, veritatem et salutare tuum dixi“ [Ps. 39, 11 f.]. retulit eciam de honorificenciis et donis susceptis 55 tam in magnificis conviviis factis a dominis Magun- tino et Coloniensi quam eciam in propinis specialibus ab ipso domino Maguntino, recommendavit insuper instanciam nacionis Germanice pro obtinendis qua- 45 lificacionibus super decretis concilii per eandem acceptatis [vgl. S. 112 Z. 32 ff.]; causam quoque abba- tissatus undecim milium virginum in favorem Mar- garete per eum institute, pro qua personaliter Colo- niensis archiepiscopus patriarcham visitaverat in domo propria, prepositure adhuc Francfordensis eisdem oratoribus conmendate per principes in dieta convenientes. Ihnen dankte der Konzilspräsident, conmendabat principes et alios in dieta convenientes concilium offerens ad ipsorum honorem. (Mon. Cоnc. 3, 257.) 5 nr. 33. nr. 22. Vgl. S. 83 art. 2 u. S. 84 art. 7. Ps. 84, 11. Vom 3. September 1432, vgl. S. 35 Anm. 4. 9
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 74-75. 147 [8] Misit eciam dominus Tarentinus literas 1 de Herbipoli supplicando, ne oratores recederent, sed 11439 nach suum adventum exspectarent; et fuit sibi per literam1 responsum, quod sic. April 4] [9] Cetera suppleat discrecio relacionem facientis 2. 5 75. Bericht des Thomas von Courcelles in der Generalkongregation des Baseler Konzils über die vom 28. März bis 3. April währenden Verhandlungen der Konzilsgesandtschaft mit den königlichen und fürstlichen Gesandten auf dem Kongreß zu Mainz betr. Verlegung des Konzils3. (Nach Segovia.) 1439 [April 114/ Basel. 1439 [April 11] 10 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 73a-76b (lib. 14 capp. 23 bis 28) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 61b-64a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 245-255. 25 35 Die autem 28. marcii, sabbato ante dominicam in ramis palmarum, interlocuciones super mutacione März 28 concilii inchoate finem accepere magna feria sexta, jugiter bis convencione facta preter triduum mane, quo [April 3] 15 divinis officiis interesse consueverunt ecclesiastici omnes. Convenientibus igitur principibus aliisque in dieta constitutis in capitulo majoris ecclesie, hiis uno alio vero sistentibus loco oratoribus concilii, per Joannem de Eycke alterumque doctorem ex oratoribus Francie tres fuere facte interrogaciones, ut, quia non plene exponeretur in responsione 5 concilii, declararent, [I] quomodo vellet concilium se mutare, et [2] si acceptaret tria loca in cedula6 oratorum 20 nominata, Argentinam, Constanciam et Magunciam, et [3] si haberent potestatem plenam ad tractandum super materia pacis et unionis Grecorum. responsum autem fuit interioquentibus Joanne de Segobia et Joanne de Bachenstein quantum ad primum et secundum, [1 u. 2] quod vellent, quem- admodum in fine responsionis" synodalis plene ac expresse desuper hiis declararetur, legeruntque parti- culam illa continentem ; [3] responderunt eciam, quod haberent potestatem plenam et sufficientem. se- cunda interlocucio fuit, ut declararent, an esset de intencione concilii in omnem eventum se velle mutare. responso autem interrogacione, quomodo intelligerent „in omnem eventum“, utpote si „papa et Grecis non venientibus nec altero ex ipsis“, tunc (ut visum extitit) inter se ipsos aliis sic aliis sic dicentibus, qui de Germania seorsum, et qui de Francie alio in loco deliberare ceperunt. denique simul et seden- tibus cunctis ex ordine Turonensis archiepiscopus cum themates : „misericordia et veritas obviaverunt 30 sibi, justicia et pax osculate sunt“ proposuit, quod ad pacem perveniretur per illa tria, dicens miseri- cordiam debere esse in animis patrum concilii inclinancium se ad hujusmodi tractatus respectu quoque ecclesie et respectu pape; veritas autem esset, quia omnes principes confiterentur veritatem sacri Basiliensis concilii universalem ecclesiam representantis, decretorum eciam, quia vellent acceptare illa. de justicia autem preteriens iterum dicebat tria esse maxime conveniencia ad pacem : acceptacionem fiendam decretorum per imperatorem et alios, et quod mutacio concilii fieri deberet; medium autem: illa conjungens stabilitas ad- hesio et favor, quem reges et principes exhibebant et exhibere concilio promittebant; utque tempore medio, quo papam requirerent, supersederetur a synodali processu. contestatus est autem plus bina vice, quod neccesse erat, ut concilium in alium mutaretur locum, ubi aliud celebraretur, eciam non venientibus papa aut Grecis. Cum vero jam tarda esset hora, dicto per oratores concilii post cenam meridianam respondendum esse, convenientibus, qui mane, et aliis multis, Joannes de Segobia respondit [I] reducens thema ad miseracionem concilii respectu pape, quod fecerat hactenus, ut predixisset in responsione „Cogitanti“s, 40 1 Nicht aufgefunden. 2 Vgl. Quellenbeschreibung S. 144 Z. 7. 3 Zu vorliegender nr. vgl. nr. 74 artt. 5—5 f. 4 Datierung: nach Protokolleintrag Hüglins zum II. April; Conc. Bas. 6, 359 Z. 25-30. Ausführlicher erzählt Segovia über die Berichterstattung : Per oratores quoque suos ex Maguncia redeuntes de gestis ibidem 50 juxta superius descripta [vorliegende nr.] facta extitit relacio organo Thome de Corcellis cum themate „justiciam tuam non abscondi in corde meo, veritatem et salutare tuum dixi“ [Ps. 39, 11 f.]. retulit eciam de honorificenciis et donis susceptis 55 tam in magnificis conviviis factis a dominis Magun- tino et Coloniensi quam eciam in propinis specialibus ab ipso domino Maguntino, recommendavit insuper instanciam nacionis Germanice pro obtinendis qua- 45 lificacionibus super decretis concilii per eandem acceptatis [vgl. S. 112 Z. 32 ff.]; causam quoque abba- tissatus undecim milium virginum in favorem Mar- garete per eum institute, pro qua personaliter Colo- niensis archiepiscopus patriarcham visitaverat in domo propria, prepositure adhuc Francfordensis eisdem oratoribus conmendate per principes in dieta convenientes. Ihnen dankte der Konzilspräsident, conmendabat principes et alios in dieta convenientes concilium offerens ad ipsorum honorem. (Mon. Cоnc. 3, 257.) 5 nr. 33. nr. 22. Vgl. S. 83 art. 2 u. S. 84 art. 7. Ps. 84, 11. Vom 3. September 1432, vgl. S. 35 Anm. 4. 9
Strana 148
148 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 [April 11] quia non quomodo in Constanciensi concilio de Johanne XXIII.1, sed lencius procederetur expectato, si forte molesceret cor ejus; et sic expectaverat jam septennio, cum tamen arbora ficulnea parabole evangelice 2 triennio fructum non afferens succidi mandata fuisset, licet arbores alias infructiferas non redderet, quomodo papa retrahens, ne observarentur canones synodales. prosequebatur autem manutenendas esse fidei veri- tates 3, pro quibus instabat concilium. et quantum periculum fidei inminebat summo pontifice male senciente de fide, que cum integra inviolataque servanda esset unoquoque fidelium firmiter fideliterque illam debente credere, quia per negacionem res dubia efficiturb, ecclesia, ne hujusmodi scandalum remaneat, pati non poterat vel minimum ex Christianis pertinaciter negantem aliquam veritatem fidei tradens eum curie seculari; quanto vero majoris auctoritatis esset negans, tanto majus scandalum periculumque fidei in- mineret; utpote si episcopus archiepiscopus aut patriarcha, quid igitur de papa, qui omnium Christianorum 10 magister esse debebat? cum igitur Basiliense concilium in multis decretis ac responsionibus synodalibus mencionem faceret papam male sentire ac repugnare veritatibus declaratis per concilia Constanciense et Basiliensed, sicut experiencia monstraverat tempore" sue prime dissolucionis precibus cardinalium regum principum ac Sigismundi imperatoris flecti nunquam potuisse, nisi quando simul cum concilio potenti virtute concurrerant principes, et tunc per adhesionem suam “ fecerat prioribus injunctis graviora; sic igitur deceret 15 ad presens concilio, quod confitebantur legittimum, principes assentire, ut eorum auxilio papa profiteretur, de quibus mencio fiebat, veritates fidei declaratas in prefatis conciliis. palam quidem factum erat concilio obedire eum nolle; et quomodo principibus obediret, sciens se non teneri ad obediendum mandatis eorum ? sciens vero eos simul concurrere, quia speraret de sua pace eorum medio obtinenda, obediret; qui merito concurrere debebant, si auxilio esse volebant. jam enim videre poterant securim" ad radicem positam esse, 20 quando per collegium magistrorum determinatum fuerat de relapsu ejuss. [2] de acceptacione autem decretorum multum gauderent concilii oratores, non quia ex hujusmodi acceptacione utilitatem vel comodum sperarent, sed quia glorificaretur pater celestis, si in hoc et in aliis laboribus concilii plurimum fructum afferrent. [3] quod autem contestabatur mutacionem concilii fiendam ex neccessitate, quadrifarie illam distinguens respondebat: se credere illa non esse violencie salvo conductu et protectore 25 donatis concilio per regem Romanorum; nec concupiscencie inordinate, quomodo villam emens dicebat neccesse sibi ire videre illam?; aut expediencie, quia illa de malo esset, quomodo Christus dixit1° neccesse esse, ut scandala venirent. esset igitur exigencie ex presupposito fine. sed cuperent oratores desuper audire raciones neccessitatis alias attingi non posse pacem ecclesie nisi mutacione concilii per illamque fieri debere, quia vero periculosum esset concilium mutari nisi factis provisionibus avisatis in responsione syno- 30 dali, plurima dixit de expositis per eum in relacione 11 gestorum diete Nurenbergensis, et in raciocinacione12 coram oratoribus principum super avisamentis 13 datis per deputatos concilii. [4] ad dilacionem quoque petitam super processu pape referebat, quam infructuose hactenus concesse fuissent multe dila- ciones 11, enumeratis sex ad instanciam electorum imperii, quorum contemplacione concilium destiterat in processu pape. et exponebat, quid papa aggravaverat contra concilium et supposita ejus dilacionibus ipsis 35 durantibus. [5] postremo autem referebat hec dicta fuisse non pro responsione oblate peticionis princi- pum, sed ut significarentur, que inminebant gravitas et periculum. seorsum abinde conferentibus electoribus et aliis in dieta congregatis, et demum electoribus solis aliisque quatuor, eorum parte Turo- nensis archiepiscopus accessit oratores concilii, dicens: multa esse motiva, quare deceret con- cilium transferre se; sed intelligerent, quod eciam idem esset in alio loco, quod transfertur cum ordinacionibus 40 suis; sed de incorporandis restriccio fieret. quare autem transferri deberet concilium in omnem eventum, tres allegabat raciones: [I] quia sic ad illud conducerentur principes aliqui, qui protunc non nominabantur; [2] cardinales quoque; [3] papa eciam non haberet ibidem excusacionem, quam contra Basileam allegabat de suspicione, multumque suadebat, ut de ipsis in dieta convenientibus haberent confidenciam, laudans medium, quod mane fuerat apertum, affirmans solum die ista ex subita inspiracione spiritus sancti apertum 45 [März 28/ fuisse; etenim per illud desistebatur a practica cedule 15 alias concepte, ipsique deberent cognoscere tantam 5 a) WB parabola. b) W effigitur. 1 Vgl. Hefele 7, 78-140. 2 Luc. 13, 6 ff. 3 Vgl. S. 144 Anm. I sowie aus Segovia : Post hec die sexta [März 20; vorhergehendes Datum: März 14, vgl. S. 144 Z. 2] Magunciam accessit e concilio Petrus de Colle ordinis minorum et theologie pro- fessor, qui presentavit oratoribus super materia fidei papam concernente conclusiones. (Mon. Conc. 3, 240.) 4 Vom 6. April 1415 und vom 15. Februar 1432 über die Superiorität des Konzils, vgl. S. 25 Anm. 5 und S. 27 Anm. 3. Am 18. Dezember 1431. Am 15. Dezember 1433. Matth. 3, 10. Vgl. Mon. Conc. 3, 240 f. Vgl. Luc. 14, 18. 10 Matth. 18, 7. 11 Vgl. RTA. 13 nr. 395. 12 nr. 17. 13 nr. 12. 14 Vgl. RTA 13, 679 Z. 36 bis S. 681 Z. 17. 15 nr. 22? 9 50 55
148 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 [April 11] quia non quomodo in Constanciensi concilio de Johanne XXIII.1, sed lencius procederetur expectato, si forte molesceret cor ejus; et sic expectaverat jam septennio, cum tamen arbora ficulnea parabole evangelice 2 triennio fructum non afferens succidi mandata fuisset, licet arbores alias infructiferas non redderet, quomodo papa retrahens, ne observarentur canones synodales. prosequebatur autem manutenendas esse fidei veri- tates 3, pro quibus instabat concilium. et quantum periculum fidei inminebat summo pontifice male senciente de fide, que cum integra inviolataque servanda esset unoquoque fidelium firmiter fideliterque illam debente credere, quia per negacionem res dubia efficiturb, ecclesia, ne hujusmodi scandalum remaneat, pati non poterat vel minimum ex Christianis pertinaciter negantem aliquam veritatem fidei tradens eum curie seculari; quanto vero majoris auctoritatis esset negans, tanto majus scandalum periculumque fidei in- mineret; utpote si episcopus archiepiscopus aut patriarcha, quid igitur de papa, qui omnium Christianorum 10 magister esse debebat? cum igitur Basiliense concilium in multis decretis ac responsionibus synodalibus mencionem faceret papam male sentire ac repugnare veritatibus declaratis per concilia Constanciense et Basiliensed, sicut experiencia monstraverat tempore" sue prime dissolucionis precibus cardinalium regum principum ac Sigismundi imperatoris flecti nunquam potuisse, nisi quando simul cum concilio potenti virtute concurrerant principes, et tunc per adhesionem suam “ fecerat prioribus injunctis graviora; sic igitur deceret 15 ad presens concilio, quod confitebantur legittimum, principes assentire, ut eorum auxilio papa profiteretur, de quibus mencio fiebat, veritates fidei declaratas in prefatis conciliis. palam quidem factum erat concilio obedire eum nolle; et quomodo principibus obediret, sciens se non teneri ad obediendum mandatis eorum ? sciens vero eos simul concurrere, quia speraret de sua pace eorum medio obtinenda, obediret; qui merito concurrere debebant, si auxilio esse volebant. jam enim videre poterant securim" ad radicem positam esse, 20 quando per collegium magistrorum determinatum fuerat de relapsu ejuss. [2] de acceptacione autem decretorum multum gauderent concilii oratores, non quia ex hujusmodi acceptacione utilitatem vel comodum sperarent, sed quia glorificaretur pater celestis, si in hoc et in aliis laboribus concilii plurimum fructum afferrent. [3] quod autem contestabatur mutacionem concilii fiendam ex neccessitate, quadrifarie illam distinguens respondebat: se credere illa non esse violencie salvo conductu et protectore 25 donatis concilio per regem Romanorum; nec concupiscencie inordinate, quomodo villam emens dicebat neccesse sibi ire videre illam?; aut expediencie, quia illa de malo esset, quomodo Christus dixit1° neccesse esse, ut scandala venirent. esset igitur exigencie ex presupposito fine. sed cuperent oratores desuper audire raciones neccessitatis alias attingi non posse pacem ecclesie nisi mutacione concilii per illamque fieri debere, quia vero periculosum esset concilium mutari nisi factis provisionibus avisatis in responsione syno- 30 dali, plurima dixit de expositis per eum in relacione 11 gestorum diete Nurenbergensis, et in raciocinacione12 coram oratoribus principum super avisamentis 13 datis per deputatos concilii. [4] ad dilacionem quoque petitam super processu pape referebat, quam infructuose hactenus concesse fuissent multe dila- ciones 11, enumeratis sex ad instanciam electorum imperii, quorum contemplacione concilium destiterat in processu pape. et exponebat, quid papa aggravaverat contra concilium et supposita ejus dilacionibus ipsis 35 durantibus. [5] postremo autem referebat hec dicta fuisse non pro responsione oblate peticionis princi- pum, sed ut significarentur, que inminebant gravitas et periculum. seorsum abinde conferentibus electoribus et aliis in dieta congregatis, et demum electoribus solis aliisque quatuor, eorum parte Turo- nensis archiepiscopus accessit oratores concilii, dicens: multa esse motiva, quare deceret con- cilium transferre se; sed intelligerent, quod eciam idem esset in alio loco, quod transfertur cum ordinacionibus 40 suis; sed de incorporandis restriccio fieret. quare autem transferri deberet concilium in omnem eventum, tres allegabat raciones: [I] quia sic ad illud conducerentur principes aliqui, qui protunc non nominabantur; [2] cardinales quoque; [3] papa eciam non haberet ibidem excusacionem, quam contra Basileam allegabat de suspicione, multumque suadebat, ut de ipsis in dieta convenientibus haberent confidenciam, laudans medium, quod mane fuerat apertum, affirmans solum die ista ex subita inspiracione spiritus sancti apertum 45 [März 28/ fuisse; etenim per illud desistebatur a practica cedule 15 alias concepte, ipsique deberent cognoscere tantam 5 a) WB parabola. b) W effigitur. 1 Vgl. Hefele 7, 78-140. 2 Luc. 13, 6 ff. 3 Vgl. S. 144 Anm. I sowie aus Segovia : Post hec die sexta [März 20; vorhergehendes Datum: März 14, vgl. S. 144 Z. 2] Magunciam accessit e concilio Petrus de Colle ordinis minorum et theologie pro- fessor, qui presentavit oratoribus super materia fidei papam concernente conclusiones. (Mon. Conc. 3, 240.) 4 Vom 6. April 1415 und vom 15. Februar 1432 über die Superiorität des Konzils, vgl. S. 25 Anm. 5 und S. 27 Anm. 3. Am 18. Dezember 1431. Am 15. Dezember 1433. Matth. 3, 10. Vgl. Mon. Conc. 3, 240 f. Vgl. Luc. 14, 18. 10 Matth. 18, 7. 11 Vgl. RTA. 13 nr. 395. 12 nr. 17. 13 nr. 12. 14 Vgl. RTA 13, 679 Z. 36 bis S. 681 Z. 17. 15 nr. 22? 9 50 55
Strana 149
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 75. 149 1439 [April 11] graciam, quoniam haberent quod petebant, cum haberent adhesionem favoremque et assistenciam omnium quasi principum illa promittencium necnon execucionem ad omnia decreta in facto reformacionis edita et edenda per concilium ante ejus translacionem et postmodum casu, quo papa non faceret debitum suum. satisque esset per verba hec explicatum, eciamsi magis non specificaretur, quod principes ipsi obedirent 5 omnibus decretis et mandatis reformacionem concernentibus ejusque execucionem. et circa hoc, quod oratores ipsi peterent, quascumque vellent securitates ac provisiones, et principes eis concederent; visusque ora- est loqui multum favorabiliter, quasi expresse assentirent principes in processu summi pontificis. tores vero concilii dixerunt crastino respondendum. Quo paucissimis ex constituentibus dietam convenientibus desuper proposito, utrum in omnem 10 eventum mutari vellet concilium, multa utrimque dicta fuere. Turonensis autem requisitus, quod ipsi avisantes de mutacione debebant aperire causas intrinsecas, quare id fieri vellent per modum velut conminacionis, dicebat: id fieri neccesse, quia viderent ecclesiam dividi; et quia per diuturnam residenciam Basiliensis concilii odiosa efficeretur celebracio conciliorum; et quia, nisi fieret, principes jam avisaverant de providendo1; et sic in totum rueret auctoritas ecclesie. allegabat eciam de pestilencia jam 15 Basilee incipiente, que erat racio urgens neccessarie mutacionis concilii; et erat melius cum favore principum eam fieri. mansit autem, ut cras desuper responderent oratores concilii. Qui manente domi patriarcha pro eo, quod principes non convenirent Pataviensis Lubicensis Turo- nensis et Conchensis, per modum avisamenti2 responderunt: quod prima facie sic videretur, presup- posito tamen, [I] quod super securitatibus et provisionibus satisfieret; [2] quodque idem esset concilium 20 cum omni modo et ordine celebrandi sicut Basilee; [3] et quod concilium eligeret, quem vellet ex tribus locis assignatis, ut in illum certo determinato tempore et interim quandocumque se ipsum continuando transferret pro complemento operum, ad que extitit congregatum. fuerat eciam additum, quod primo auffer- retur conciliabulum Florentinum, quamvis non tam replicate sicut de tribus condicionibus premissis. dicti vero mediatores super condicione tercia magnam instanciam fecere, ut opcio et nominacio pape daretur 25 aut saltim imperatori; in quo auctoritas concilii servaretur, si ex conmissione ejus locum nominaret, instancia hac per oratores nullatenus admissa. alia quoque hora patriarcha non existente per modum avisa- menti ab ipsis oratoribus dictum est, quod, si Greci Ratisponam venirent personaliter, concilium vellet se ibidem mutare. interlocucionibus hiis factis per Turonensem archiepiscopum repetita, que facta sepe extiterat, promissione de securitatibus et provisionibus dandis, quales cogitarent, scirent concilii 30 oratores ad huc; et, si nescirent, eciam ipsi convenientes in dieta adjuvarent. post multas utrimque inter- locuciones oratores concilii responderunt per modum avisamenti3: quod presuppositis supradictis condicionibus 4, si Greci solum aut papa cum eis venirent Ratisponam, concilium se transferret ibidem, similiter de Argentina aut Maguncia; sed si papa solum personaliter veniret, quod vellet transferre se non ad Ratisponam sed ad Argentinam vel Magunciam; et quod concilium nominaret illa loca ac decretaret. facta autem de hujusmodi avisamentis scriptura a5 per cancellarium Maguntini archiepis- copi velut quinque parvis articulis ostendensque oratoribus concilii, exposito per Turonensem: quod per hujusmodi ostensionem non intelligeretur conclusionem fieri, per Vicensemque episcopum et alios: quod nullatenus intendebant consentire, nisi super securitatibus et aliis tractaretur, lecta fuit pre- dicta scriptura" coram eis, cujus petitam copiam concedere noluerunt. sed, cum oratores concilii expectassent, ut desuper securitatibus promissis collacio fieret, Conchensis alte illis dixit: „quid agitis, vadatis“; quo verbo et alias intellexerunt se delusos, quoniam tanta quamvis sub condicione aperuissent, non habita primo intencione eorum super securitatibus cogitancium; profecto longe aliter quam oratores ipsi concilii intellexerant eorum promissiones. Item b desero convenientibus in eodem loco Turonensis archiepiscopus scripto legit septem [März 45 articulos“ breves de securitatibus et prouisionibus circa mutacionem concilii; quorum major pars erat in 30) favorem pape, quod suspensio tolli deberet7, quod ipse vel sui essent presidentess, et de restriccionibus incorporandorum?; in favorem autem concilii parum aut generalia dicebantur. tunc oratorum ex parte Thomas de Corcellis legit articulos 10 quosdam, avisatos per eos : [I] quod principes manutenere et protegere deberent concilium, continuacionem ejus necnon decreta Constanciensis et Basiliensis conci- 50 liorum adversus omnes cujuscumque dignitatis, eciamsi papalis cardinalatus etc.; [2] utque promitterent pure et inconcusse adherere concilio, quamdiu Basilee permaneret, aut in alium locum translato; [3] ponere- turque brevis terminus, infra quem imperator Romeorum et patriarcha cum aliis Grecis venturi essent ad locum translacionis; [4] similiter circa adventum personalem pape; [5] et quod idem permaneret concilium 35 40 März 29) [März 30 a) WB scripta. b) W etenim. 55 1 Vgl. hierzu nr. 69 art. 3a. 2 Nicht aufgefunden. 3 Nicht aufgefunden. Vorlage zu unserer nr. 59. Siche Z. 18—22. 5 nr. 59. 6 Wohl nr. 57. 7 Vgl. nr. 57 art. 5. 8 Vgl. nr. 57 art. 4. 9 In nr. 57 kein entsprechender Artikel. 10 Nicht aufgefunden.
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 75. 149 1439 [April 11] graciam, quoniam haberent quod petebant, cum haberent adhesionem favoremque et assistenciam omnium quasi principum illa promittencium necnon execucionem ad omnia decreta in facto reformacionis edita et edenda per concilium ante ejus translacionem et postmodum casu, quo papa non faceret debitum suum. satisque esset per verba hec explicatum, eciamsi magis non specificaretur, quod principes ipsi obedirent 5 omnibus decretis et mandatis reformacionem concernentibus ejusque execucionem. et circa hoc, quod oratores ipsi peterent, quascumque vellent securitates ac provisiones, et principes eis concederent; visusque ora- est loqui multum favorabiliter, quasi expresse assentirent principes in processu summi pontificis. tores vero concilii dixerunt crastino respondendum. Quo paucissimis ex constituentibus dietam convenientibus desuper proposito, utrum in omnem 10 eventum mutari vellet concilium, multa utrimque dicta fuere. Turonensis autem requisitus, quod ipsi avisantes de mutacione debebant aperire causas intrinsecas, quare id fieri vellent per modum velut conminacionis, dicebat: id fieri neccesse, quia viderent ecclesiam dividi; et quia per diuturnam residenciam Basiliensis concilii odiosa efficeretur celebracio conciliorum; et quia, nisi fieret, principes jam avisaverant de providendo1; et sic in totum rueret auctoritas ecclesie. allegabat eciam de pestilencia jam 15 Basilee incipiente, que erat racio urgens neccessarie mutacionis concilii; et erat melius cum favore principum eam fieri. mansit autem, ut cras desuper responderent oratores concilii. Qui manente domi patriarcha pro eo, quod principes non convenirent Pataviensis Lubicensis Turo- nensis et Conchensis, per modum avisamenti2 responderunt: quod prima facie sic videretur, presup- posito tamen, [I] quod super securitatibus et provisionibus satisfieret; [2] quodque idem esset concilium 20 cum omni modo et ordine celebrandi sicut Basilee; [3] et quod concilium eligeret, quem vellet ex tribus locis assignatis, ut in illum certo determinato tempore et interim quandocumque se ipsum continuando transferret pro complemento operum, ad que extitit congregatum. fuerat eciam additum, quod primo auffer- retur conciliabulum Florentinum, quamvis non tam replicate sicut de tribus condicionibus premissis. dicti vero mediatores super condicione tercia magnam instanciam fecere, ut opcio et nominacio pape daretur 25 aut saltim imperatori; in quo auctoritas concilii servaretur, si ex conmissione ejus locum nominaret, instancia hac per oratores nullatenus admissa. alia quoque hora patriarcha non existente per modum avisa- menti ab ipsis oratoribus dictum est, quod, si Greci Ratisponam venirent personaliter, concilium vellet se ibidem mutare. interlocucionibus hiis factis per Turonensem archiepiscopum repetita, que facta sepe extiterat, promissione de securitatibus et provisionibus dandis, quales cogitarent, scirent concilii 30 oratores ad huc; et, si nescirent, eciam ipsi convenientes in dieta adjuvarent. post multas utrimque inter- locuciones oratores concilii responderunt per modum avisamenti3: quod presuppositis supradictis condicionibus 4, si Greci solum aut papa cum eis venirent Ratisponam, concilium se transferret ibidem, similiter de Argentina aut Maguncia; sed si papa solum personaliter veniret, quod vellet transferre se non ad Ratisponam sed ad Argentinam vel Magunciam; et quod concilium nominaret illa loca ac decretaret. facta autem de hujusmodi avisamentis scriptura a5 per cancellarium Maguntini archiepis- copi velut quinque parvis articulis ostendensque oratoribus concilii, exposito per Turonensem: quod per hujusmodi ostensionem non intelligeretur conclusionem fieri, per Vicensemque episcopum et alios: quod nullatenus intendebant consentire, nisi super securitatibus et aliis tractaretur, lecta fuit pre- dicta scriptura" coram eis, cujus petitam copiam concedere noluerunt. sed, cum oratores concilii expectassent, ut desuper securitatibus promissis collacio fieret, Conchensis alte illis dixit: „quid agitis, vadatis“; quo verbo et alias intellexerunt se delusos, quoniam tanta quamvis sub condicione aperuissent, non habita primo intencione eorum super securitatibus cogitancium; profecto longe aliter quam oratores ipsi concilii intellexerant eorum promissiones. Item b desero convenientibus in eodem loco Turonensis archiepiscopus scripto legit septem [März 45 articulos“ breves de securitatibus et prouisionibus circa mutacionem concilii; quorum major pars erat in 30) favorem pape, quod suspensio tolli deberet7, quod ipse vel sui essent presidentess, et de restriccionibus incorporandorum?; in favorem autem concilii parum aut generalia dicebantur. tunc oratorum ex parte Thomas de Corcellis legit articulos 10 quosdam, avisatos per eos : [I] quod principes manutenere et protegere deberent concilium, continuacionem ejus necnon decreta Constanciensis et Basiliensis conci- 50 liorum adversus omnes cujuscumque dignitatis, eciamsi papalis cardinalatus etc.; [2] utque promitterent pure et inconcusse adherere concilio, quamdiu Basilee permaneret, aut in alium locum translato; [3] ponere- turque brevis terminus, infra quem imperator Romeorum et patriarcha cum aliis Grecis venturi essent ad locum translacionis; [4] similiter circa adventum personalem pape; [5] et quod idem permaneret concilium 35 40 März 29) [März 30 a) WB scripta. b) W etenim. 55 1 Vgl. hierzu nr. 69 art. 3a. 2 Nicht aufgefunden. 3 Nicht aufgefunden. Vorlage zu unserer nr. 59. Siche Z. 18—22. 5 nr. 59. 6 Wohl nr. 57. 7 Vgl. nr. 57 art. 5. 8 Vgl. nr. 57 art. 4. 9 In nr. 57 kein entsprechender Artikel. 10 Nicht aufgefunden.
Strana 150
150 Kongreß zu Mainz Marz und April 1439. 1439 cum omnibus modis vinculis et ordinacionibus ac decretis; [6] quod gesta per Basiliense concilium firma [April manerent tam justicie quam gracie ; [7] et principes susciperent decretum fiendum per concilium de mutacione II] ejus ac de securitate suppositorum ejus; [8] et quoniam (prout sepe fuerat insinuatum) intencio principum erat pape causam audiendam fore per concilium translatum, decretum vero „Frequens“1, quia nemo debet esse judex in propria causa, ordinaverat: neminem contendencium de papatu concilio presidere debere nec eidem obediendum fore, donec causa per synodum esset plenarie terminata, - cum eadem et forcior racio urgeret circa Eugenium papam per concilium suspensum, quod hoc idem observaretur, ipse vero, prius- quam admitteretur ad audienciam, professionem faceret et recognicionem veritatum fidei declaratarum per Constanciensem synodum et Basiliensem; et hoc ante terminum translacionis concilii, revocata primitus congregacione Ferrariensi et Florentina aut alia quavis per ipsum erecta sub nomine concilii generalis; alias 10 eo ipso intelligeretur cadere ab universo jure papatus, sicut decretum „Frequens“ disponit de recusante venire ad synodum generalem; [9] item, quod principes instarent, ut summus pontifex consentiret in locum per concilium eligendum consensu accessorio, non auctorizabili; [10] darentque salvos conductus suos in plenissima forma facerentque provideri de securitatibus locorum et stratarum Romanorum rege daturo protectorem concilio; [II] providerent eciam, ut pecunie indulgenciarum per concilium reciperentur usque 15 ad satisfaccionem Avinionensibus et aliis creditoribus concilii faciendam ante ejus translacionem; [12] et, si contingeret fieri convencionem cum Grecis, quod per recessum eorum non intelligeretur dissolutum con- cilium, nisi illi de ecclesia Latina consentirent juxta decretum 11. sessionis 2 Basiliensis concilii; [13] et casu, quo papa supradicta non impleret pertinencia ad eum, quod principes mandarent omnibus subditis, ne quovismodo eidem obedirent. articulis hiis perlectis interlocutoribus Pataviensi Lubicensi Turonensi 20 archiepiscopo et Conchensi episcopis abindeque coram electoribus et omnibus aliis super hiis et super interrogacione per oratores concilii eisdem facta, utrum a suis principibus haberent potestatem tractandi et concludendi declarandi disponendi et exequendi,—quemadmodum ab eis interrogati ipsi oratores dixerant se habere. desuper hiis seorsum qui Germanie, et aliis deliberantibus conjunctim vero postmodum . jam die obtenebrescente Tilmannus consiliarius Coloniensis archiepiscopi respondit petens 25 copiam articulorum de securitatibus, dicens: quod circa illas plenam habere possent confidenciam de Ro- manorum rege et electoribus imperii conmendacione pleniori facta, quanta pro concilio fecissent mittentes ambasiatas pro pace ecclesie modo ad concilium modo ad papam, et quomodo per Romanorum regem post acceptacionem eleccionis sue renovati fuissent salvi conductus3 concessi per predecessorem; quodque in peticione dictarum provisionum nimis videbantur notari, quasi non confiderent de principibus ipsis, qui cum 30 essent mediatores; si petita concederent, papa posset non admittere eos quasi suspectos; et quod satis erat pro omnibus securitatibus et provisionibus salvus conductus per regem Romanorum concessus. per modum : igitur avisamenti videretur dominis ipsis in dieta congregatis peticiones eis presentatas necessarias non esse. ad hoc autem brevi captata deliberacione Joannes de Segobia respondit conmendans opera zelum et sollicitudinem ipsorum congregatorum ad bonum ecclesie et in favorem Basiliensis concilii, cujus oratores 35 diffidenciam nullam haberent de ipsis sed pocius spem bonam. verumtamen id notissimum esset, cum varia pericula occurrerent, expetenda eciam nova auxilia. quoniam vero allegasset non esse de more imperatoris hujusmodi provisiones speciales concedere et securitates, quia Sigismundus imperator, quamvis fuisset magnus zelator conciliorum, nec in Constanciensi aut Basiliensi conciliis talia ut petebantur concesserat, respondebat : quod de actis Constancie non tam specifice memoriam haberet, sed de gestis per eum in fa- 40 vorem concilii Basiliensis notorie constabat ab inicio concessisse salvum conductum, misissetque protectorem ducem Guillermum Bavarie; papa vero postea vehementer inpugnante legitimitatem concilii concesserat bullam auream adhuc eciam et post adhesionem pape salvum conductum 4; utque obtineret 30 dies dilacionis, sex magnas fecerat promissiones5 specificatas in decreto 13. sessionis, pro nunc autem concilium principum contemplacione ad multo majora condescenderet nec obstare videbatur, quia vellet se interponere ad me- 45 diandum. hec enim via multo esset expediencior ad trahendum papam, si sciret, quod in casu, ubi ipse non faceret debitum suum, principes assentirent concilio in processu contra eum; sic enim contigerat tempore prime dissolucionis“, quoniam neque cardinales prelati aut reges imperator eciam personaliter desuper inter- veniens obtinere potuerant adhesionem, nisi quando scivit imperatorem et principes alios firmiter velle assistere concilio; et tempore", quo fuit concordatum de forma adhesionis, Sigismundus ipse sepe ac publice 50 dixerat, nisi concordata faceret, quoniam intelligebat ipsum velle destruere mundum, quod ipse primus dere- linqueret eum, qui tamen juratus fuerat eidem plus quam imperatorum aliquis summo pontifici. nec obstabat confidencia, quam de principibus concilium habebat, inire cum eisdem speciales obligaciones, sacra scriptura in multis locis testimonium perhibente filios Israel fedus et pactum iniisse sepe cum deo; omnique die 5 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 2 Drittes und viertes Dekret der 11. Session vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 53 und 54; Mon. Conc. 2, 353; Hefele 7, 532. 3 Vgl. RTA. 13 nr. 162. ARTA. 10 nr. 102. 5 Zweites Dekret der 13. Sitzung vom I1. September 55 1433, vgl. Mansi 29, 68-69; Mon. Conc. 2, 446 f. Am 18. Dezember 1431. November und Dezember 1433, vgl. Hefele 7, 556 ff. 60
150 Kongreß zu Mainz Marz und April 1439. 1439 cum omnibus modis vinculis et ordinacionibus ac decretis; [6] quod gesta per Basiliense concilium firma [April manerent tam justicie quam gracie ; [7] et principes susciperent decretum fiendum per concilium de mutacione II] ejus ac de securitate suppositorum ejus; [8] et quoniam (prout sepe fuerat insinuatum) intencio principum erat pape causam audiendam fore per concilium translatum, decretum vero „Frequens“1, quia nemo debet esse judex in propria causa, ordinaverat: neminem contendencium de papatu concilio presidere debere nec eidem obediendum fore, donec causa per synodum esset plenarie terminata, - cum eadem et forcior racio urgeret circa Eugenium papam per concilium suspensum, quod hoc idem observaretur, ipse vero, prius- quam admitteretur ad audienciam, professionem faceret et recognicionem veritatum fidei declaratarum per Constanciensem synodum et Basiliensem; et hoc ante terminum translacionis concilii, revocata primitus congregacione Ferrariensi et Florentina aut alia quavis per ipsum erecta sub nomine concilii generalis; alias 10 eo ipso intelligeretur cadere ab universo jure papatus, sicut decretum „Frequens“ disponit de recusante venire ad synodum generalem; [9] item, quod principes instarent, ut summus pontifex consentiret in locum per concilium eligendum consensu accessorio, non auctorizabili; [10] darentque salvos conductus suos in plenissima forma facerentque provideri de securitatibus locorum et stratarum Romanorum rege daturo protectorem concilio; [II] providerent eciam, ut pecunie indulgenciarum per concilium reciperentur usque 15 ad satisfaccionem Avinionensibus et aliis creditoribus concilii faciendam ante ejus translacionem; [12] et, si contingeret fieri convencionem cum Grecis, quod per recessum eorum non intelligeretur dissolutum con- cilium, nisi illi de ecclesia Latina consentirent juxta decretum 11. sessionis 2 Basiliensis concilii; [13] et casu, quo papa supradicta non impleret pertinencia ad eum, quod principes mandarent omnibus subditis, ne quovismodo eidem obedirent. articulis hiis perlectis interlocutoribus Pataviensi Lubicensi Turonensi 20 archiepiscopo et Conchensi episcopis abindeque coram electoribus et omnibus aliis super hiis et super interrogacione per oratores concilii eisdem facta, utrum a suis principibus haberent potestatem tractandi et concludendi declarandi disponendi et exequendi,—quemadmodum ab eis interrogati ipsi oratores dixerant se habere. desuper hiis seorsum qui Germanie, et aliis deliberantibus conjunctim vero postmodum . jam die obtenebrescente Tilmannus consiliarius Coloniensis archiepiscopi respondit petens 25 copiam articulorum de securitatibus, dicens: quod circa illas plenam habere possent confidenciam de Ro- manorum rege et electoribus imperii conmendacione pleniori facta, quanta pro concilio fecissent mittentes ambasiatas pro pace ecclesie modo ad concilium modo ad papam, et quomodo per Romanorum regem post acceptacionem eleccionis sue renovati fuissent salvi conductus3 concessi per predecessorem; quodque in peticione dictarum provisionum nimis videbantur notari, quasi non confiderent de principibus ipsis, qui cum 30 essent mediatores; si petita concederent, papa posset non admittere eos quasi suspectos; et quod satis erat pro omnibus securitatibus et provisionibus salvus conductus per regem Romanorum concessus. per modum : igitur avisamenti videretur dominis ipsis in dieta congregatis peticiones eis presentatas necessarias non esse. ad hoc autem brevi captata deliberacione Joannes de Segobia respondit conmendans opera zelum et sollicitudinem ipsorum congregatorum ad bonum ecclesie et in favorem Basiliensis concilii, cujus oratores 35 diffidenciam nullam haberent de ipsis sed pocius spem bonam. verumtamen id notissimum esset, cum varia pericula occurrerent, expetenda eciam nova auxilia. quoniam vero allegasset non esse de more imperatoris hujusmodi provisiones speciales concedere et securitates, quia Sigismundus imperator, quamvis fuisset magnus zelator conciliorum, nec in Constanciensi aut Basiliensi conciliis talia ut petebantur concesserat, respondebat : quod de actis Constancie non tam specifice memoriam haberet, sed de gestis per eum in fa- 40 vorem concilii Basiliensis notorie constabat ab inicio concessisse salvum conductum, misissetque protectorem ducem Guillermum Bavarie; papa vero postea vehementer inpugnante legitimitatem concilii concesserat bullam auream adhuc eciam et post adhesionem pape salvum conductum 4; utque obtineret 30 dies dilacionis, sex magnas fecerat promissiones5 specificatas in decreto 13. sessionis, pro nunc autem concilium principum contemplacione ad multo majora condescenderet nec obstare videbatur, quia vellet se interponere ad me- 45 diandum. hec enim via multo esset expediencior ad trahendum papam, si sciret, quod in casu, ubi ipse non faceret debitum suum, principes assentirent concilio in processu contra eum; sic enim contigerat tempore prime dissolucionis“, quoniam neque cardinales prelati aut reges imperator eciam personaliter desuper inter- veniens obtinere potuerant adhesionem, nisi quando scivit imperatorem et principes alios firmiter velle assistere concilio; et tempore", quo fuit concordatum de forma adhesionis, Sigismundus ipse sepe ac publice 50 dixerat, nisi concordata faceret, quoniam intelligebat ipsum velle destruere mundum, quod ipse primus dere- linqueret eum, qui tamen juratus fuerat eidem plus quam imperatorum aliquis summo pontifici. nec obstabat confidencia, quam de principibus concilium habebat, inire cum eisdem speciales obligaciones, sacra scriptura in multis locis testimonium perhibente filios Israel fedus et pactum iniisse sepe cum deo; omnique die 5 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 2 Drittes und viertes Dekret der 11. Session vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 53 und 54; Mon. Conc. 2, 353; Hefele 7, 532. 3 Vgl. RTA. 13 nr. 162. ARTA. 10 nr. 102. 5 Zweites Dekret der 13. Sitzung vom I1. September 55 1433, vgl. Mansi 29, 68-69; Mon. Conc. 2, 446 f. Am 18. Dezember 1431. November und Dezember 1433, vgl. Hefele 7, 556 ff. 60
Strana 151
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 75. 151 Christifideles obligaciones deo facerent promittentes se magna facturos, si deus a periculis eos liberet vel 1439 IApris petita concedat, quo vero ad peticionem scripture1 de securitatibus, quod referrent omnia patriarche et 11] deliberarent. Die autem sequenti deliberacione quomodo alias seorsum et conjunctim per principes et alios dietam IMärz 31] constituentes, non expectata responsione oratorum concilii de requisita copia peticionum, ad interroga- cionem illis factam, si potestatem haberent, Tilmannus, ut superius 2, laudans zelum fervorem ac opera Romanorum regis et electorum imperii in favorem concilii respondit: quantum ad presentes Magun- tinum Coloniensem et Treverensem de eorum potestate questionem non esse; similiter et regis Romanorum oratores, quoniam exhibita fuisset concilio; Albinganensis quoque et Franciseus de Barbavariis plenissimum 10 a duce Mediolani haberent mandatum sequi ordinacionem imperatoris et electorum imperii; conmemorans autem dictas per eum et alias quasdam raciones, ut de ipsis principibus confidendum esset, dicebat petendam non esse parte concilii obligacionem specifice quantum ad provisiones et securitates. deinde archi- episcopus Turonensis habunde laudans imperatorem et electores zelum quoque regis Francie, qui se et alios miserat pro pace, de quibus confidendum erat, cum essent concilio incorporati et membra ecclesie, 15 conmendabat zelum regis Francie ad concilia generalia et specialiter, qui solemniter inhibuerat, ne quis ex dominiis suis iret ad Ferrariensem congregacionem sub nomine concilii generalis; cum autem crederetur, quod rex tunc staret Lugduni, non esset dubium de omnibus gestis per eos statim haberi posse ratificacionem. abinde Conchensis episcopus dicebat se aliosque oratores regis Castelle primum et continue pro pace ecclesie instetisse, protestantes, ne procederetur contra summum pontificem, ut pro pace ecclesie insisterent, 20 speciale mandatum habentes. pro parte vero oratorum concilii respondit archidiaconus Metensis: concilium Basiliense aut ejus oratores non diffidere de constitutis in dieta, sed pocius omnem habere fiduciam. verum, quoniam missi fuerant ad tractandum ea que pacis essent ecclesie, nec invenissent pape oratores, cum quibus potuissent tractare, alia vero pertineret tractare cum principibus, et alia cum illis, decebat profecto, ut, quemadmodum principes specialem a concilio petebant obligacionem, 25 eciam a ipsi redderent non solum generalem, sed specialem. quo vero ad beneficia aut obsequia ab imperatore et electoribus impensa concilio gracias agerent; sed et notissimum erat, quanta fecisset concilium nacioni Germanie tam in reduccione Bohemorum quam pacis composicione inter principes3 ac eciam inter clerum et populum in multis civitatibus, Maguncia€ vero, in qua residebant specialiter, a qua per populum clerus erat expulsus. et quoniam eciam ipsi convenientes in dieta de concilio bene confidere possent, ut, quod racionis esset, in tempore faceret, ideo non neccesse erat ab oratoribus ejus specialem petere obliga- cionem, ex quo debebant habere confidenciam de concilio generali, ut faceret, quod deberet. nec specialis et expressa obligacio facta per eos diminueret confidenciam regie majestatis aut electorum imperii, quomodo nec Sigismundi Romanorum et regum Hyspanie aliorumque principum, cum quibus ipse et oratores concilii Constanciensis inierant speciales contractus vallatos firmissimis juramentis eciam super deposicione Bene- 35 dicti XIII., cui obediebant tamquam vero summo pontifici, ac super firmitate gestorum per eum aliisque multis. et rursus, quoniam generalia dicta multas haberent excusaciones, in tanta materia expediebat, quin- imo neccesse erat ad specialia venire, ne per dilaciones tociens replicatas in totum ecclesie auctoritas destrueretur; jamque notum erat juxta exposita die hesterno papam pocius trahi posse ad dandam ecclesie IMärz 30] pacem, si sciret principes expresse convenire cum concilio; suaderet igitur periculum inminens in mutacione 40 concilii speciales fieri obligaciones. cum vero post hec Turonensis dixisset sufficere obligacionem principum expositam per Tilmannum, quia posset confidi de principalibus velut facturis semper debitum suum in favorem concilii, Joannes de Segobia, qui patriarcha mandante legerat copiam bulle auree simili petita pro securitate concilii, replicavit: permaximam esse differenciam inter explicitam et implicitam confessionem veritatis; siquidem tam concilio adherentes quam pape se katholicos esse dicebant, in par- 45 ticulari tamen multum essent differentes. cumque concilium avisasset aliqua media“, ut provideri posset lesioni fidei et veritatum', que fuerant declarate in concilio Constanciensi, hoc igitur petebatur principes cum concilio expresse concurrere, ut fidem, quam ipsi confitebantur, papa eciam confiteretur; ubi vero nollet, quod assisterent justicie. Turonensi demum replicanti, quod sufficeret securitas principum in ge- nerali oblata nec deceret fieri mencionem de materia fidei pro bono pacis, respondit: eam tamen esse pre- 50 cipuam curam concilii generalis idque specialiter ad ipsum pertinere, ut super concernentibus fidem catholi- cam permaxime intendere debeat; dictumque fuisse eciam per eum, quod darentur omnes provisiones et securitates possibiles et que possent cogitari ab oratoribus concilii, ad quod eciam ipsi oratores principum 30 5 a) WB add. ut. 1 Vgl. S. 149 Z. 47 bis S. 150 Z. 20. 55 2 Vgl. S. 150 Z. 25. 3 Vgl. Beckmann in Concilium Basiliense 6, LXXIII bis LXXIX. Die Pfaffenrachtung von 1435, vgl. H. Schrohe, Mainz in seinen Beziehungen zu den deutschen Köni- gen und den Erzbischöfen der Stadt bis 1462 (1915). S. 177 f. — Fr. Lehne, Kurze Geschichte der Städte Mainz und Worms (1837) S. 112. 5 RTA. 10 nr. 102. Vgl. S. 149 Z. 47 bis S. 150 Z. 20. Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5.
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 75. 151 Christifideles obligaciones deo facerent promittentes se magna facturos, si deus a periculis eos liberet vel 1439 IApris petita concedat, quo vero ad peticionem scripture1 de securitatibus, quod referrent omnia patriarche et 11] deliberarent. Die autem sequenti deliberacione quomodo alias seorsum et conjunctim per principes et alios dietam IMärz 31] constituentes, non expectata responsione oratorum concilii de requisita copia peticionum, ad interroga- cionem illis factam, si potestatem haberent, Tilmannus, ut superius 2, laudans zelum fervorem ac opera Romanorum regis et electorum imperii in favorem concilii respondit: quantum ad presentes Magun- tinum Coloniensem et Treverensem de eorum potestate questionem non esse; similiter et regis Romanorum oratores, quoniam exhibita fuisset concilio; Albinganensis quoque et Franciseus de Barbavariis plenissimum 10 a duce Mediolani haberent mandatum sequi ordinacionem imperatoris et electorum imperii; conmemorans autem dictas per eum et alias quasdam raciones, ut de ipsis principibus confidendum esset, dicebat petendam non esse parte concilii obligacionem specifice quantum ad provisiones et securitates. deinde archi- episcopus Turonensis habunde laudans imperatorem et electores zelum quoque regis Francie, qui se et alios miserat pro pace, de quibus confidendum erat, cum essent concilio incorporati et membra ecclesie, 15 conmendabat zelum regis Francie ad concilia generalia et specialiter, qui solemniter inhibuerat, ne quis ex dominiis suis iret ad Ferrariensem congregacionem sub nomine concilii generalis; cum autem crederetur, quod rex tunc staret Lugduni, non esset dubium de omnibus gestis per eos statim haberi posse ratificacionem. abinde Conchensis episcopus dicebat se aliosque oratores regis Castelle primum et continue pro pace ecclesie instetisse, protestantes, ne procederetur contra summum pontificem, ut pro pace ecclesie insisterent, 20 speciale mandatum habentes. pro parte vero oratorum concilii respondit archidiaconus Metensis: concilium Basiliense aut ejus oratores non diffidere de constitutis in dieta, sed pocius omnem habere fiduciam. verum, quoniam missi fuerant ad tractandum ea que pacis essent ecclesie, nec invenissent pape oratores, cum quibus potuissent tractare, alia vero pertineret tractare cum principibus, et alia cum illis, decebat profecto, ut, quemadmodum principes specialem a concilio petebant obligacionem, 25 eciam a ipsi redderent non solum generalem, sed specialem. quo vero ad beneficia aut obsequia ab imperatore et electoribus impensa concilio gracias agerent; sed et notissimum erat, quanta fecisset concilium nacioni Germanie tam in reduccione Bohemorum quam pacis composicione inter principes3 ac eciam inter clerum et populum in multis civitatibus, Maguncia€ vero, in qua residebant specialiter, a qua per populum clerus erat expulsus. et quoniam eciam ipsi convenientes in dieta de concilio bene confidere possent, ut, quod racionis esset, in tempore faceret, ideo non neccesse erat ab oratoribus ejus specialem petere obliga- cionem, ex quo debebant habere confidenciam de concilio generali, ut faceret, quod deberet. nec specialis et expressa obligacio facta per eos diminueret confidenciam regie majestatis aut electorum imperii, quomodo nec Sigismundi Romanorum et regum Hyspanie aliorumque principum, cum quibus ipse et oratores concilii Constanciensis inierant speciales contractus vallatos firmissimis juramentis eciam super deposicione Bene- 35 dicti XIII., cui obediebant tamquam vero summo pontifici, ac super firmitate gestorum per eum aliisque multis. et rursus, quoniam generalia dicta multas haberent excusaciones, in tanta materia expediebat, quin- imo neccesse erat ad specialia venire, ne per dilaciones tociens replicatas in totum ecclesie auctoritas destrueretur; jamque notum erat juxta exposita die hesterno papam pocius trahi posse ad dandam ecclesie IMärz 30] pacem, si sciret principes expresse convenire cum concilio; suaderet igitur periculum inminens in mutacione 40 concilii speciales fieri obligaciones. cum vero post hec Turonensis dixisset sufficere obligacionem principum expositam per Tilmannum, quia posset confidi de principalibus velut facturis semper debitum suum in favorem concilii, Joannes de Segobia, qui patriarcha mandante legerat copiam bulle auree simili petita pro securitate concilii, replicavit: permaximam esse differenciam inter explicitam et implicitam confessionem veritatis; siquidem tam concilio adherentes quam pape se katholicos esse dicebant, in par- 45 ticulari tamen multum essent differentes. cumque concilium avisasset aliqua media“, ut provideri posset lesioni fidei et veritatum', que fuerant declarate in concilio Constanciensi, hoc igitur petebatur principes cum concilio expresse concurrere, ut fidem, quam ipsi confitebantur, papa eciam confiteretur; ubi vero nollet, quod assisterent justicie. Turonensi demum replicanti, quod sufficeret securitas principum in ge- nerali oblata nec deceret fieri mencionem de materia fidei pro bono pacis, respondit: eam tamen esse pre- 50 cipuam curam concilii generalis idque specialiter ad ipsum pertinere, ut super concernentibus fidem catholi- cam permaxime intendere debeat; dictumque fuisse eciam per eum, quod darentur omnes provisiones et securitates possibiles et que possent cogitari ab oratoribus concilii, ad quod eciam ipsi oratores principum 30 5 a) WB add. ut. 1 Vgl. S. 149 Z. 47 bis S. 150 Z. 20. 55 2 Vgl. S. 150 Z. 25. 3 Vgl. Beckmann in Concilium Basiliense 6, LXXIII bis LXXIX. Die Pfaffenrachtung von 1435, vgl. H. Schrohe, Mainz in seinen Beziehungen zu den deutschen Köni- gen und den Erzbischöfen der Stadt bis 1462 (1915). S. 177 f. — Fr. Lehne, Kurze Geschichte der Städte Mainz und Worms (1837) S. 112. 5 RTA. 10 nr. 102. Vgl. S. 149 Z. 47 bis S. 150 Z. 20. Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5.
Strana 152
152 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [April 2] 1139 adjuvarent. cum vero idem Turonensis respondisset: quod illud intelligeretur non tam ample sed April de securitatibus juris et facti, deliberacione habita nomine oratorum concilii respondit Vicensis epis- 1I] copus: summarie referens de tractatibus prelocutis; et quomodo nichil dictum fuisset ab oratoribus con- cilii per modum consensus aut conclusionis, sicut eciam ipse Turonensis tunc dixerat intelligendum esse; et si ab eis diceretur oratores concilii in illa consensisse, ipsi dicerent non esse verum. qui licet haberent po- 5 testatem plenam, essent tamen eis instrucciones 1 speciales, contra quas agere non licebat ; ideoque concludere non possent, nisi concessis primo petitis provisionibus; nec satis esset generaliter de confidencia dicere. Turonensis tunc expresse testatus est, cum prelocucio fiebat, super illis articulis 2 dictum fuisse, quod non intelligeretur quidquam conclusum, sed haberetur pro non dicto, nisi super aliis eciam intenderetur. post multas vero utrimque replicaciones, jam quasi hora secunda post meridiem Joannes de Eycke, 10 orator Romanorum regis, resumens sepedicta de habenda confidencia in principibus eorum parte dicebat: quod judicaret provisiones et securitates in speciali petitas non neccessarias; sed sufficere, que dicta erant; nec de more esset sed pocius contra honorem, ut oratores sui consentirent astringi Romanorum regem ad aliqua specialia, cum detraheretur confidencie habende de ipso; sed videretur sibi sufficere mutatis mutandis bullam auream 3 concedi, pro qua obtinenda ipsi darent operam; aliam vero obligacionem in speciali quod non deceret eos facere. oratores autem responderunt: non posse alias consentire, nisi in speciali provideretur super petitis; sed juxta quod petitum fuerat, adhuc deputarent aliquos ad conferendum cum deputatis eorum; jam quippe, ut providerent circa assistenciam concilio faciendam, magna spes non aderat oratoribus concilii; qui experimento senserant, quam confidendum esset de verbis generalibus, quando promissione facta principes daturos omnes securitates et provisiones, quas excogitare possent et ad 20 hoc ipsi juvarent, dixerunt se judicare petitas securitates non neccessarias esse, nullam principum nomine promittentes aut concedentes, sed quod oratores regis operam darent generalem litteram adhesionis concedi. Altera vero die convenientibus Lubicensi Turonensi archiepiscopo Trecensi Conchensi et Albinga- nensi episcopis, pro Maguntino duobus, pro Coloniensi quatuor aliisque pluribus, pro oratoribus vero, concilii Joanne de Segobia, Thoma de Corcellis Joanne Bachenstein et archidiacono Metensi, Turonensis 25 archiepiscopus conmemoratis quibusdam ex precedentibus dicebat: contentari debere concilium, si bulla aurea concederetur; et hoc satis esset, quia reges et principes tamquam filii devoti ecclesie non con- tempnerent, si quod decretum aut mandatum fieret per concilium, cujus oratores ipsi adstatim possent con- sentire sub condicione, si concilio placeret. huic respondit archidiaconus Metensis: collegas seque . venisse putantes specialia esse proponenda; namque illa generalia jam dicta fuerant; et certum erat, quod 30 ultra illam bullam auream Sigismundus alia promisisset in speciali circa processum pape; multique dicere possent verba in bulla aurea generaliter posita non extendi ad processum pape; nec fortassis utile erat . concludere cum predicta condicione, quoniam levius condescendere posset concilium quam oratores propter limitatas instrucciones quas habebant. post multa vero utrimque prelocuta Joannes Bachenstein premittens, quod a semetipso loqueretur, proposuit: an ipsi vellent aut possent specialem facere assisten- 35 ciam concilio suorum principum nomine super duobus obligando eos; videlicet, quod assentirent super continuacione concilii in loco, quo transferretur, cum omnibus ordinacionibus suis, prout Basilee celebraba- tur; et si papa infra terminum prefigendum non profiteretur veritates fidei nec faceret debitum suum juxta ordinacionem per concilium faciendam, quod assisterent ad execucionem judicii per concilium. re- spondens autem Conchensis episcopus dixit: primum inpossibile, quia papa non poterat simul 40 privare omnes episcopos; et tamen in concilio Basiliensi propter inferiorum voces privabantur omnes epis- copi suo honore. quo vero ad secundum mirabatur, quomodo id diceretur aut cogitaretur de principum assistencia in processu contra papam, quoniam, si hactenus et continue instetissent, ne processus fieret sed supersederetur, ne scisma contingeret, cum racio staret, manifestum esset numquam consentire eos debere. post Turonensem vero archiepiscopum generalia item conmemorantem Albinganensis dicebat: tres 45 considerandas fore securitates pro presenti, quamdiu Basilee concilium celebrabatur; sed huic foret provisum; nam quamdiu Basilee maneret, semper esset in libertate; pro tempore vero mutacionis sue, ne dampnificaretur, provideri poterat per imperatorem et principes; et quando alio in loco esset consti- tutum per bullam auream et salvos conductus concedendos. responso autem: quod non obstante bulla aurea Sigismundus tam in processu primo quam in secundo frequenter interposuerat se in primo dila- 50 ciones obtinendo, in secundo autem revocari instando vel quod in eo supersederetur; ne igitur ecclesia per tot dilaciones majores semper dilaciones scaturientes in exterminium deduceretur, opportunum erat aliquid magis speciale concedi per principes. — post hec Tilmannus tam suis quam oratoribus concilii alienum sumens allegabat: magnam esse difficultatem circa legitimitatem et continuacionem concilii Basiliensis, quoniam a multis diceretur non mandato pape sed proprio consensu dissolutum fuisse ex parvo decreto4; quodque 55 ex tam pia tamque neccessaria causa unionis Grecorum potuisset papa dissolvere illud. Thomas autem de Corcellis, cum respondere cepisset, magno cum pudore illius dictum de nonlegitimitate con- 15 1 Vgl. S. 143 Anm. 1. 2 nr. 57. 3 Vgl. S. 151 Anm. 5. 4 Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 78 Anm. 8. 60
152 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [April 2] 1139 adjuvarent. cum vero idem Turonensis respondisset: quod illud intelligeretur non tam ample sed April de securitatibus juris et facti, deliberacione habita nomine oratorum concilii respondit Vicensis epis- 1I] copus: summarie referens de tractatibus prelocutis; et quomodo nichil dictum fuisset ab oratoribus con- cilii per modum consensus aut conclusionis, sicut eciam ipse Turonensis tunc dixerat intelligendum esse; et si ab eis diceretur oratores concilii in illa consensisse, ipsi dicerent non esse verum. qui licet haberent po- 5 testatem plenam, essent tamen eis instrucciones 1 speciales, contra quas agere non licebat ; ideoque concludere non possent, nisi concessis primo petitis provisionibus; nec satis esset generaliter de confidencia dicere. Turonensis tunc expresse testatus est, cum prelocucio fiebat, super illis articulis 2 dictum fuisse, quod non intelligeretur quidquam conclusum, sed haberetur pro non dicto, nisi super aliis eciam intenderetur. post multas vero utrimque replicaciones, jam quasi hora secunda post meridiem Joannes de Eycke, 10 orator Romanorum regis, resumens sepedicta de habenda confidencia in principibus eorum parte dicebat: quod judicaret provisiones et securitates in speciali petitas non neccessarias; sed sufficere, que dicta erant; nec de more esset sed pocius contra honorem, ut oratores sui consentirent astringi Romanorum regem ad aliqua specialia, cum detraheretur confidencie habende de ipso; sed videretur sibi sufficere mutatis mutandis bullam auream 3 concedi, pro qua obtinenda ipsi darent operam; aliam vero obligacionem in speciali quod non deceret eos facere. oratores autem responderunt: non posse alias consentire, nisi in speciali provideretur super petitis; sed juxta quod petitum fuerat, adhuc deputarent aliquos ad conferendum cum deputatis eorum; jam quippe, ut providerent circa assistenciam concilio faciendam, magna spes non aderat oratoribus concilii; qui experimento senserant, quam confidendum esset de verbis generalibus, quando promissione facta principes daturos omnes securitates et provisiones, quas excogitare possent et ad 20 hoc ipsi juvarent, dixerunt se judicare petitas securitates non neccessarias esse, nullam principum nomine promittentes aut concedentes, sed quod oratores regis operam darent generalem litteram adhesionis concedi. Altera vero die convenientibus Lubicensi Turonensi archiepiscopo Trecensi Conchensi et Albinga- nensi episcopis, pro Maguntino duobus, pro Coloniensi quatuor aliisque pluribus, pro oratoribus vero, concilii Joanne de Segobia, Thoma de Corcellis Joanne Bachenstein et archidiacono Metensi, Turonensis 25 archiepiscopus conmemoratis quibusdam ex precedentibus dicebat: contentari debere concilium, si bulla aurea concederetur; et hoc satis esset, quia reges et principes tamquam filii devoti ecclesie non con- tempnerent, si quod decretum aut mandatum fieret per concilium, cujus oratores ipsi adstatim possent con- sentire sub condicione, si concilio placeret. huic respondit archidiaconus Metensis: collegas seque . venisse putantes specialia esse proponenda; namque illa generalia jam dicta fuerant; et certum erat, quod 30 ultra illam bullam auream Sigismundus alia promisisset in speciali circa processum pape; multique dicere possent verba in bulla aurea generaliter posita non extendi ad processum pape; nec fortassis utile erat . concludere cum predicta condicione, quoniam levius condescendere posset concilium quam oratores propter limitatas instrucciones quas habebant. post multa vero utrimque prelocuta Joannes Bachenstein premittens, quod a semetipso loqueretur, proposuit: an ipsi vellent aut possent specialem facere assisten- 35 ciam concilio suorum principum nomine super duobus obligando eos; videlicet, quod assentirent super continuacione concilii in loco, quo transferretur, cum omnibus ordinacionibus suis, prout Basilee celebraba- tur; et si papa infra terminum prefigendum non profiteretur veritates fidei nec faceret debitum suum juxta ordinacionem per concilium faciendam, quod assisterent ad execucionem judicii per concilium. re- spondens autem Conchensis episcopus dixit: primum inpossibile, quia papa non poterat simul 40 privare omnes episcopos; et tamen in concilio Basiliensi propter inferiorum voces privabantur omnes epis- copi suo honore. quo vero ad secundum mirabatur, quomodo id diceretur aut cogitaretur de principum assistencia in processu contra papam, quoniam, si hactenus et continue instetissent, ne processus fieret sed supersederetur, ne scisma contingeret, cum racio staret, manifestum esset numquam consentire eos debere. post Turonensem vero archiepiscopum generalia item conmemorantem Albinganensis dicebat: tres 45 considerandas fore securitates pro presenti, quamdiu Basilee concilium celebrabatur; sed huic foret provisum; nam quamdiu Basilee maneret, semper esset in libertate; pro tempore vero mutacionis sue, ne dampnificaretur, provideri poterat per imperatorem et principes; et quando alio in loco esset consti- tutum per bullam auream et salvos conductus concedendos. responso autem: quod non obstante bulla aurea Sigismundus tam in processu primo quam in secundo frequenter interposuerat se in primo dila- 50 ciones obtinendo, in secundo autem revocari instando vel quod in eo supersederetur; ne igitur ecclesia per tot dilaciones majores semper dilaciones scaturientes in exterminium deduceretur, opportunum erat aliquid magis speciale concedi per principes. — post hec Tilmannus tam suis quam oratoribus concilii alienum sumens allegabat: magnam esse difficultatem circa legitimitatem et continuacionem concilii Basiliensis, quoniam a multis diceretur non mandato pape sed proprio consensu dissolutum fuisse ex parvo decreto4; quodque 55 ex tam pia tamque neccessaria causa unionis Grecorum potuisset papa dissolvere illud. Thomas autem de Corcellis, cum respondere cepisset, magno cum pudore illius dictum de nonlegitimitate con- 15 1 Vgl. S. 143 Anm. 1. 2 nr. 57. 3 Vgl. S. 151 Anm. 5. 4 Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 78 Anm. 8. 60
Strana 153
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 75-76. 153 20 cilii repressum est suis contestantibus; jam non esse dubium, exquo ita fuerat per concilium declaratum. quorum aliqui hora ista seorsum et legitimitatem concilii fuerant sepe professi principum oratores. dixerunt oratoribus concilii ad faciendum obligaciones speciales non adesse eisdem principum potestatem. Crastino autem feria sexta magna post meridiem convenientibus omnibus in dieta constitutis preter 5 Maguntinum oratoribus quoque concilii, Turonensis archiepiscopus conmemorans fecunde ex preteritis multa, sed specialiter hesterno proposita per Joannem Bachenstein datamque responsionem dicebat quantum ad idemptitatem concilii, quod ejus non vero principum esset determinare; deque semetipso loquens, quod in sua consciencia crederet sic intelligi debere in casu nonadventus Grecorum; satisque et quibus maximum esse pro firmitate concilii acceptacionem factam decretorum Francie et Germanie. 10 et aliis generaliter dictis deliberacione previa Joannes de Bachenstein respondit conmemorans per eum proposita et tunc agitata, adiciens, quia per eos replicabatur, ad quod per triduum jam responsum extiterat, sicut jam requisiti fuissent, si nomine suorum principum nolebant aut facere non poterant assisten- ciam concilio; et pro rebus exequendis specialem obligacionem dicerent, neque attediarentur amplius. etenim licet oratoribus concilii potestas esset plenissima, tamen juxta instrucciones et alias intellecta per eos non 15 videbatur eis nomine concilii posse concludere; vellent autem, quod reconmissam haberent diligenciam eorum desuper hiis rebus; et ipsi in concilio constituti instare vellent pro conservanda pace ecclesie et aucto- ritate. deliberacione vero longiori seorsum et conjunctim habita, prout moris illis erat, parte omnium in dieta constitutorum Turonensis respondit gracias agens concilio de missione ipsisque oratoribus de accessu necnon mansuetudine et paciencia in premissis tractatibus; cum vero aliqua essent apunctuata ipsique videbant, quod decebat super illis et aliis concilio proponi, quod imponentes finem huic celeberrime diete Maguntine intendebant ad concilium accelerare gressus suos; reconmendatasque semper habere vellent personas et diligenciam oratorum ipsorum rogantes et reconmittentes eis, quando in concilio forent, instare pro pace. Pataviensis autem et Lubicensis episcopi specialiter rogarunt, ut reconmendatam haberent instanciam nacionis Germanice super qualificacionibus decretorum a concilio petendis. quibus 25 omnibus Vicensis episcopus seriose ac grate respondit vale autem utrimque dato receptoque graciose, oratores concilii, manente Vicensi episcopo et ultimis duobus, postquam diebus 30 expectaverant oratores pape ad tres dietas distantes, unde exierant, regressi fuere; non vero absque formidine periculorum eciam festis diebus noctuque peragrare oportuit. 1439 [April 11] [April 3] ſApril 4 30 76. Albrecht Schenk [zu Limburg, Domherr zu Mainz], Vertreter des Herzogs von Sachsen, an 1439 April 28 1439 April 28 gen. Sächsische Räte: Verhandlungen mit den päpstlichen Gesandten. Mainz. 35 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 133ab or. ch. lit. cl. Adresse Den ersamen unde erwirdigen vesten und strengen herren herrn Caspar von Schônberg thechand zu Mißen, herrn Wide- kindt vom Loen ritter, hern Arnold Westfelinger in beden rechten doctor, sinen lieben herren unde besundern guten fründen etc. vel alteri eorum [vel — eorum unten am Rand mit kleinerer Schrift]. Erwähnt: Pückert S. 105 Anm. 1. Mein willigen dienst. lieben herren unde besundern gute frunde. ich thun euch zu wißen, das sich die sache also lange verzogen hat ; das hat gemacht unsers heiligen vaters des 40 bobstes botschaft, der man dann gewartet unde gebeitet hat unde doch zuleczet komen sein uf den sechzehensten tag aprilis 1, mit namen archiepiscopus Tharentinus, unde Franciscus April 16 ein Venediger doctor in geistlichen unde werntlichen rechten, meister Johannes de Turri- cremata doctor der heiligen schrift unde meister Nyclaus de Cusa prepositus in Confluencia, der was vor hie 2. unde die haben die sache also verzogen unde sein doch ane endes hinweg item zum ersten legten sie fur unsers herren des kôniges reten unde den 45 geschiden. andern3 unde baten, man sôlt in erlûtern unde declariren, das sie heten gnûg gethan deme 1 Vgl. Anm. 3. 2 Vgl. S. 142 Z. 28. 3 Zum Folgenden vgl. S. 133 Z. 20 bis Z. 39 und die 50 am 24. April in der Generalkongregation zu Basel ver- lesenen littere quedam particulares significantes Tarentinum, Joannem Franciscum et Joannem de Turrecremata pape oratores ingressos [Vorl. in- gressi] Magunciam 14. die hujus [April 14] propo- 55 suisse oratoribus Francie papam eis non scripsisse de illorum existencia nescientem; a quo haberent mandatum plenum ad tractandum dumtaxat cum Germanie principibus oratoribusque eorum; coram vero hiis aliisque in dieta adhuc constitutis affir- mantes, quod suprema potestas judicii ecclesie in solo papa esset et quod Florencie esset verum generale concilium, instanciam facerent pro revo- canda acceptacione decretorum facta per Germani- cam nacionem habendoque testimonio papam satis- Deutsche Reichstags-Akten XIV 20
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 75-76. 153 20 cilii repressum est suis contestantibus; jam non esse dubium, exquo ita fuerat per concilium declaratum. quorum aliqui hora ista seorsum et legitimitatem concilii fuerant sepe professi principum oratores. dixerunt oratoribus concilii ad faciendum obligaciones speciales non adesse eisdem principum potestatem. Crastino autem feria sexta magna post meridiem convenientibus omnibus in dieta constitutis preter 5 Maguntinum oratoribus quoque concilii, Turonensis archiepiscopus conmemorans fecunde ex preteritis multa, sed specialiter hesterno proposita per Joannem Bachenstein datamque responsionem dicebat quantum ad idemptitatem concilii, quod ejus non vero principum esset determinare; deque semetipso loquens, quod in sua consciencia crederet sic intelligi debere in casu nonadventus Grecorum; satisque et quibus maximum esse pro firmitate concilii acceptacionem factam decretorum Francie et Germanie. 10 et aliis generaliter dictis deliberacione previa Joannes de Bachenstein respondit conmemorans per eum proposita et tunc agitata, adiciens, quia per eos replicabatur, ad quod per triduum jam responsum extiterat, sicut jam requisiti fuissent, si nomine suorum principum nolebant aut facere non poterant assisten- ciam concilio; et pro rebus exequendis specialem obligacionem dicerent, neque attediarentur amplius. etenim licet oratoribus concilii potestas esset plenissima, tamen juxta instrucciones et alias intellecta per eos non 15 videbatur eis nomine concilii posse concludere; vellent autem, quod reconmissam haberent diligenciam eorum desuper hiis rebus; et ipsi in concilio constituti instare vellent pro conservanda pace ecclesie et aucto- ritate. deliberacione vero longiori seorsum et conjunctim habita, prout moris illis erat, parte omnium in dieta constitutorum Turonensis respondit gracias agens concilio de missione ipsisque oratoribus de accessu necnon mansuetudine et paciencia in premissis tractatibus; cum vero aliqua essent apunctuata ipsique videbant, quod decebat super illis et aliis concilio proponi, quod imponentes finem huic celeberrime diete Maguntine intendebant ad concilium accelerare gressus suos; reconmendatasque semper habere vellent personas et diligenciam oratorum ipsorum rogantes et reconmittentes eis, quando in concilio forent, instare pro pace. Pataviensis autem et Lubicensis episcopi specialiter rogarunt, ut reconmendatam haberent instanciam nacionis Germanice super qualificacionibus decretorum a concilio petendis. quibus 25 omnibus Vicensis episcopus seriose ac grate respondit vale autem utrimque dato receptoque graciose, oratores concilii, manente Vicensi episcopo et ultimis duobus, postquam diebus 30 expectaverant oratores pape ad tres dietas distantes, unde exierant, regressi fuere; non vero absque formidine periculorum eciam festis diebus noctuque peragrare oportuit. 1439 [April 11] [April 3] ſApril 4 30 76. Albrecht Schenk [zu Limburg, Domherr zu Mainz], Vertreter des Herzogs von Sachsen, an 1439 April 28 1439 April 28 gen. Sächsische Räte: Verhandlungen mit den päpstlichen Gesandten. Mainz. 35 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 133ab or. ch. lit. cl. Adresse Den ersamen unde erwirdigen vesten und strengen herren herrn Caspar von Schônberg thechand zu Mißen, herrn Wide- kindt vom Loen ritter, hern Arnold Westfelinger in beden rechten doctor, sinen lieben herren unde besundern guten fründen etc. vel alteri eorum [vel — eorum unten am Rand mit kleinerer Schrift]. Erwähnt: Pückert S. 105 Anm. 1. Mein willigen dienst. lieben herren unde besundern gute frunde. ich thun euch zu wißen, das sich die sache also lange verzogen hat ; das hat gemacht unsers heiligen vaters des 40 bobstes botschaft, der man dann gewartet unde gebeitet hat unde doch zuleczet komen sein uf den sechzehensten tag aprilis 1, mit namen archiepiscopus Tharentinus, unde Franciscus April 16 ein Venediger doctor in geistlichen unde werntlichen rechten, meister Johannes de Turri- cremata doctor der heiligen schrift unde meister Nyclaus de Cusa prepositus in Confluencia, der was vor hie 2. unde die haben die sache also verzogen unde sein doch ane endes hinweg item zum ersten legten sie fur unsers herren des kôniges reten unde den 45 geschiden. andern3 unde baten, man sôlt in erlûtern unde declariren, das sie heten gnûg gethan deme 1 Vgl. Anm. 3. 2 Vgl. S. 142 Z. 28. 3 Zum Folgenden vgl. S. 133 Z. 20 bis Z. 39 und die 50 am 24. April in der Generalkongregation zu Basel ver- lesenen littere quedam particulares significantes Tarentinum, Joannem Franciscum et Joannem de Turrecremata pape oratores ingressos [Vorl. in- gressi] Magunciam 14. die hujus [April 14] propo- 55 suisse oratoribus Francie papam eis non scripsisse de illorum existencia nescientem; a quo haberent mandatum plenum ad tractandum dumtaxat cum Germanie principibus oratoribusque eorum; coram vero hiis aliisque in dieta adhuc constitutis affir- mantes, quod suprema potestas judicii ecclesie in solo papa esset et quod Florencie esset verum generale concilium, instanciam facerent pro revo- canda acceptacione decretorum facta per Germani- cam nacionem habendoque testimonio papam satis- Deutsche Reichstags-Akten XIV 20
Strana 154
154 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 28 tage zu Nûrenberg 1 unde dornoch so solt man in eine offenliche audiencia geben. also beriten sich unsers herren kôniges rete unde der andern fursten unde gaben in ein antwort ; unde an einer sôlichen antwort solten sie sich laßen begnugen. das bestünd mer dann acht tage. nûn soliche antwort 2, die in unser herr der kônig durch sein botschaft unde der ander kurfursten geben haben, die ist geschehen coram notario et testibus unde vil protestaciones3 uf beide seiten. unde soliche protestaciones beschreibt man unde machet sie allererst uf die rechten formen, als sie geschen sin. darûmb so kônde ichs euch iczunt nit schicken. unde sie hat auch niemands uf dieß zeit, wann wer do gen Basel kompt unde furbaß gein Bonony', dem wirt ein abschrift von den andern. unde die herren der Duczschen fursten botschaft unde rete sein allererst gestern von hinnen geschiden, unde also kûrz, das mir das ie nit 10 werden mochte; doch leit doran nit groß not. item unsers herren des kôniges unde der fursten botschaft unde rete wolten keine declaracion nit thuen, wann sie meinten, sie weren mediatores pacis unde es geburten auch nit. dovon were gar vil zu schriben, wi sie unsers herren konigs unde der fursten rete sich gar frûntlich und gar tugentlichen beweisen, das unsers heiligen vaters des bobistes botschaft ingangen were media pacis. sie wolten aber nit 15 eingehen, es were dann, das man vor declariret, das sie deme tage zu Nurenberg gnug heten gethan. das mocht man nit thun. also schiden unsers heiligen vaters des bobistes am- basiatores hinweg. unde ward nit geredet mer mit in uß keinen sachen, wann sie wolten von nichte mer hôren. auch wolten unsers herren kôniges unde anderer fursten rete unsers heiligen vaters des bobstes ambasiatoribus audienciam geben haben also lange, als sie selber gewôllet 20 heten. sie wôlten aber nit thûn noch sagen noch von der richtung 4 hôren, es were dann, das April 25 man in die genante declaracion gethan hete. also schiden sie hinweck an sant Marx tage ewange- liste, doch mit sôlichem willen, sie wôlten allen iren fleiß thun bei unserm heiligen vater deme bobist, das sôliche sache zu fride keme. got gebe, das weder von unsers heiligen vaters des bobstes wegen noch des heiligen conciliums zu Basel kein gebruch sei fride zu machen. ge- 25 1439 schriben zu Meyncz am dienstage noch sant Marx tage ewangeliste anno 39. April 28 Albrecht Schenk. April 271 1439 77. Albrecht Schenk zu Limburg an Sächsische Räte [wie in nr. 76]: übersendet verschiedene Schrift- April 28 stücke; berichtet über die Abreise der Gesandten nach Basel u. a. 1439 April 28 Mainz. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 132ab or. ch. lit. cl. Anrede ähnlich wie nr. 77. Erwähnt: Pückert S. 105 Anm. 1 u. S. 108. 30 fecisse diete Nurenbergensi. (Mon. Conc. 3, 256.) nem, papam, consistebat et non penes synodum aut Dazu die gelegentlichen Angaben bei Segovia: Etenim quamcumque aliam universitatem; ipse vero id venientes [nämlich die päpstlichen Gesandten] sufferre non valens adduxit adversus illos duas ra- Magunciam velut justificantes iniqua opera pape ciones in confutacione viginti duarum sentenciarum, 35 videlicet decretum concilii Constanciensis de auc- exposuerunt coram constitutis in dieta vigintaduas toritate conciliorum generalium [vom 6. April 1415, raciones [nicht aufgefunden], illis conantes mon- strare licite justeque per papam factam fuisse se- vgl. S. 25 Anm. 5] etc. et aliam veritatem de unitate cundam concilii dissolucionem, testimonium pe- ecclesie, quod „sicut unica est ecclesia ita unum tentes papam satisfecisse diete Nurenbergensi, per concilium“ etc. [Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. 40 quam voluit auditas esse justificaciones suas, primo- S. 39 Anm. 6], addens dictum archidiaconi [Guido de Baysio zu c. 2 D. 15 (im Rosarium)], quod papa quam de pace tractare inciperent oratores sui subest concilio generali in materia fidei reforma- (cbenda 3, 284) und: ...Turonensis item, qui confu- cionis et ubi tangitur status ecclesie universalis; que taverat illas 22 raciones, per quas olim Tarentinus veritates, cum sunt fidei, longe pociores sunt et 45 et Johannes Franciscus dicebant se velle probare confutant quascunque contrarias raciones. (Conc. contra legitimitatem concilii Basiliensis (ebenda 3, 280). Endlich, nach Hüglin, die Ausführungen des Bas. 6, 447 Z. 8-18.) 1 Vgl. RTA. 13 nr. 392, bes. art. 10. Bischofs von Lübeck in der Generalkongregation vom 2 Nicht aufgefunden, vgl. S. 133 Z. 34 f. 22. Mai (vgl. nr. 86): narravit, quomodo nuper 3 Nicht aufgefunden, vgl. S. 133 Z. 37. apud Magunciam oratores dixerunt se velle demon- nr. 65 artt. 2-6. strare viginti duobus efficacissimis racionibus, quod suprema potestas ecclesie apud unum solum homi- 50 rek 2
154 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 28 tage zu Nûrenberg 1 unde dornoch so solt man in eine offenliche audiencia geben. also beriten sich unsers herren kôniges rete unde der andern fursten unde gaben in ein antwort ; unde an einer sôlichen antwort solten sie sich laßen begnugen. das bestünd mer dann acht tage. nûn soliche antwort 2, die in unser herr der kônig durch sein botschaft unde der ander kurfursten geben haben, die ist geschehen coram notario et testibus unde vil protestaciones3 uf beide seiten. unde soliche protestaciones beschreibt man unde machet sie allererst uf die rechten formen, als sie geschen sin. darûmb so kônde ichs euch iczunt nit schicken. unde sie hat auch niemands uf dieß zeit, wann wer do gen Basel kompt unde furbaß gein Bonony', dem wirt ein abschrift von den andern. unde die herren der Duczschen fursten botschaft unde rete sein allererst gestern von hinnen geschiden, unde also kûrz, das mir das ie nit 10 werden mochte; doch leit doran nit groß not. item unsers herren des kôniges unde der fursten botschaft unde rete wolten keine declaracion nit thuen, wann sie meinten, sie weren mediatores pacis unde es geburten auch nit. dovon were gar vil zu schriben, wi sie unsers herren konigs unde der fursten rete sich gar frûntlich und gar tugentlichen beweisen, das unsers heiligen vaters des bobistes botschaft ingangen were media pacis. sie wolten aber nit 15 eingehen, es were dann, das man vor declariret, das sie deme tage zu Nurenberg gnug heten gethan. das mocht man nit thun. also schiden unsers heiligen vaters des bobistes am- basiatores hinweg. unde ward nit geredet mer mit in uß keinen sachen, wann sie wolten von nichte mer hôren. auch wolten unsers herren kôniges unde anderer fursten rete unsers heiligen vaters des bobstes ambasiatoribus audienciam geben haben also lange, als sie selber gewôllet 20 heten. sie wôlten aber nit thûn noch sagen noch von der richtung 4 hôren, es were dann, das April 25 man in die genante declaracion gethan hete. also schiden sie hinweck an sant Marx tage ewange- liste, doch mit sôlichem willen, sie wôlten allen iren fleiß thun bei unserm heiligen vater deme bobist, das sôliche sache zu fride keme. got gebe, das weder von unsers heiligen vaters des bobstes wegen noch des heiligen conciliums zu Basel kein gebruch sei fride zu machen. ge- 25 1439 schriben zu Meyncz am dienstage noch sant Marx tage ewangeliste anno 39. April 28 Albrecht Schenk. April 271 1439 77. Albrecht Schenk zu Limburg an Sächsische Räte [wie in nr. 76]: übersendet verschiedene Schrift- April 28 stücke; berichtet über die Abreise der Gesandten nach Basel u. a. 1439 April 28 Mainz. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 132ab or. ch. lit. cl. Anrede ähnlich wie nr. 77. Erwähnt: Pückert S. 105 Anm. 1 u. S. 108. 30 fecisse diete Nurenbergensi. (Mon. Conc. 3, 256.) nem, papam, consistebat et non penes synodum aut Dazu die gelegentlichen Angaben bei Segovia: Etenim quamcumque aliam universitatem; ipse vero id venientes [nämlich die päpstlichen Gesandten] sufferre non valens adduxit adversus illos duas ra- Magunciam velut justificantes iniqua opera pape ciones in confutacione viginti duarum sentenciarum, 35 videlicet decretum concilii Constanciensis de auc- exposuerunt coram constitutis in dieta vigintaduas toritate conciliorum generalium [vom 6. April 1415, raciones [nicht aufgefunden], illis conantes mon- strare licite justeque per papam factam fuisse se- vgl. S. 25 Anm. 5] etc. et aliam veritatem de unitate cundam concilii dissolucionem, testimonium pe- ecclesie, quod „sicut unica est ecclesia ita unum tentes papam satisfecisse diete Nurenbergensi, per concilium“ etc. [Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. 40 quam voluit auditas esse justificaciones suas, primo- S. 39 Anm. 6], addens dictum archidiaconi [Guido de Baysio zu c. 2 D. 15 (im Rosarium)], quod papa quam de pace tractare inciperent oratores sui subest concilio generali in materia fidei reforma- (cbenda 3, 284) und: ...Turonensis item, qui confu- cionis et ubi tangitur status ecclesie universalis; que taverat illas 22 raciones, per quas olim Tarentinus veritates, cum sunt fidei, longe pociores sunt et 45 et Johannes Franciscus dicebant se velle probare confutant quascunque contrarias raciones. (Conc. contra legitimitatem concilii Basiliensis (ebenda 3, 280). Endlich, nach Hüglin, die Ausführungen des Bas. 6, 447 Z. 8-18.) 1 Vgl. RTA. 13 nr. 392, bes. art. 10. Bischofs von Lübeck in der Generalkongregation vom 2 Nicht aufgefunden, vgl. S. 133 Z. 34 f. 22. Mai (vgl. nr. 86): narravit, quomodo nuper 3 Nicht aufgefunden, vgl. S. 133 Z. 37. apud Magunciam oratores dixerunt se velle demon- nr. 65 artt. 2-6. strare viginti duobus efficacissimis racionibus, quod suprema potestas ecclesie apud unum solum homi- 50 rek 2
Strana 155
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 76-78. 155 Ich thun euch zu wißen, das mir in die sancti Marcii unsers heiligen vaters des bobistes April 28 ambasiatores geben haben ein secret 1 ; unde ich wolt ir nit nemen unde ich sprach, sie sôlten sie selbest schicken. do riten die andern alle, ich sôlt sie nemen, wann sie nomen sie auch, besunder meister Hanns Kircheym von meins herren herzogen Ludwigs wegen. auch sprochen sie, das sie nicht ernstlichs noch treffenliches innenhilden etc. also han ich sie genomen von geheiß wegen unde rate der andern fursten rete, unde schicken sie euch. item so schicken ich euch einen brief 2, der gehôrt auch meim herren dem herzogen zu von meim herren von Passaw. unde den andern fursten wirt auch also geschriben uf die forme. unde ist auch in einer Auf die eilunge zugangen, wann mein herr von Passaw zu stund hinweg mûßt reiten3. 10 Botschaft von Basel, daß der Papst für lapsus in heresim erklärt werden soll 4, sein unsers herren des Romischen kônigs unde anderer kônige fursten unde ambasiatores gar übel contenti und tristissimi propter hoc; unde sein iczund gemeinlichen der cardinâl Conchensis Thuronensis Albinganensis episcopi mit irer geselschaft gein Basel gezogen, ein solichs zu understehen. unde der bischof von Lubig zuget môrn des tages auch gein Basel solichs von unsers herren April 29 Die Intelligenzien sub publica forma kosten Romischen kôniges wegen zu underkomen. 3 fl; außerdem muß jeder weltliche Fürst den Notaren pro eorum laboribus I fl geben. Der Bote Ich bitte mich dem erhält für die Meile (bis Koburg 30 Meilen) 8 Menczer pfenniger. Herzog zu empfehlen und mich zu entschuldigen, wenn ich etwas versäumt habe, wann es alles geschriben ilning zugangen ist, wann die zit kurz ist, das man gein Basel sol schicken. 20 zu Mey"ncz am dinstage nach sant Marx tage anno etc. 39. Albertus Schencke de Lympurg canonicus Moguntinus. 5 15 1439 April 28 25 78. Albrecht Schenk zu Limburg an Sächsische Räte ſwie in nr. 76]: Ubersendung verschiedener 1439 1439 April 29 Mainz. Schriftstücke; Gesandtschaft an Konzil und Papst. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 134ab or. ch. lit. cl. Adresse wie nr. 76. Erwähnt: Pückert S. 105 Anm. 1. April 29 Mein undertânigen willigen dienst. ersamer unde erwirdiger lieber herr dechandt, veste ich thun unde strenge herr Widekint hoffmeister unde herr Arnold doctor im rechten. euch zu wißen, als ir seit geschiden von Meyencz und mir bevolen habt von meins gnedigen herren herzogen wegen an ewer stadt furbaß zu verwesen zu Meyencz uf dem tag von des 30 heiligen conciliums wegen zu Basel unde unsers heiligen vatters des bobistes wegen, also hab ich furbaß in den sachen gethan noch uwerm geheiß gebot unde bevelniß. und haben von ersten beschloßen unsers herren des Rômischen kôniges rete unde ander eine intelligenz a 5, die ir dann do sehet euch in der copian geschicket. unde soliche intelligencz ist verzogen worden von man- gerlei intrag wegen unde doch zuleczet beschloßen. so schicken ich euch dornoch eine andere 35 intelligenz b6, die ist allererst beschloßen vigesima septima die aprilis. unde die zwo intelligen-April 27 zen sôlt ir unsern herren dem herzogen geben unde antworten unde sôlt auch sie also halten, das es in seim ratte bleibe unde nit furbaß kome, wann es ist mir also bevolen worden. item so sol sich m. h. der herzog unde seine râte daruber seczen unde das beste prûfen gott zu lobe item mag m. h. der unde zu eren der heiligen Cristanheit unde deme Rômischen reiche. 40 herzog sein botschaft nit gehaben zu Basel, das es im zu kurz wûrt, so sol ers ie schicken zum bobist, als dann die eine intelligencia7 ußwiset. wann ich han geredet mit u. h. des kôniges reten, das sie begnugung wollen haben uf die eine botschaft gein Bonony°. doch so bleibend die a) am Rande 1. intelligencia. b) am Rande 2. intelligencia. 1 nr. 28. 2 nr. 72. 45 3 Vgl. Ausgabenotiz Frankfurts zum 2. Mai [sab. p. Walpurgis]: item 3 lb. 11 sh. I hl. han wir geben fur zwei firtel malvasi, die dem bischof von Passauwe geschankt wurden, als er von Mencze herwideruf füre. (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1438 fol. 47b not. ch.) 4 Vgl. Mon. Conc. 3, 257-269; ferner Conc. Bas. 6, 360 Z. 23 bis 373 Z. 32 passim. nr. 65. nr. 69. nr. 69 art. 2.
D. Berichte vom Mainzer Kongreß nr. 76-78. 155 Ich thun euch zu wißen, das mir in die sancti Marcii unsers heiligen vaters des bobistes April 28 ambasiatores geben haben ein secret 1 ; unde ich wolt ir nit nemen unde ich sprach, sie sôlten sie selbest schicken. do riten die andern alle, ich sôlt sie nemen, wann sie nomen sie auch, besunder meister Hanns Kircheym von meins herren herzogen Ludwigs wegen. auch sprochen sie, das sie nicht ernstlichs noch treffenliches innenhilden etc. also han ich sie genomen von geheiß wegen unde rate der andern fursten rete, unde schicken sie euch. item so schicken ich euch einen brief 2, der gehôrt auch meim herren dem herzogen zu von meim herren von Passaw. unde den andern fursten wirt auch also geschriben uf die forme. unde ist auch in einer Auf die eilunge zugangen, wann mein herr von Passaw zu stund hinweg mûßt reiten3. 10 Botschaft von Basel, daß der Papst für lapsus in heresim erklärt werden soll 4, sein unsers herren des Romischen kônigs unde anderer kônige fursten unde ambasiatores gar übel contenti und tristissimi propter hoc; unde sein iczund gemeinlichen der cardinâl Conchensis Thuronensis Albinganensis episcopi mit irer geselschaft gein Basel gezogen, ein solichs zu understehen. unde der bischof von Lubig zuget môrn des tages auch gein Basel solichs von unsers herren April 29 Die Intelligenzien sub publica forma kosten Romischen kôniges wegen zu underkomen. 3 fl; außerdem muß jeder weltliche Fürst den Notaren pro eorum laboribus I fl geben. Der Bote Ich bitte mich dem erhält für die Meile (bis Koburg 30 Meilen) 8 Menczer pfenniger. Herzog zu empfehlen und mich zu entschuldigen, wenn ich etwas versäumt habe, wann es alles geschriben ilning zugangen ist, wann die zit kurz ist, das man gein Basel sol schicken. 20 zu Mey"ncz am dinstage nach sant Marx tage anno etc. 39. Albertus Schencke de Lympurg canonicus Moguntinus. 5 15 1439 April 28 25 78. Albrecht Schenk zu Limburg an Sächsische Räte ſwie in nr. 76]: Ubersendung verschiedener 1439 1439 April 29 Mainz. Schriftstücke; Gesandtschaft an Konzil und Papst. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 134ab or. ch. lit. cl. Adresse wie nr. 76. Erwähnt: Pückert S. 105 Anm. 1. April 29 Mein undertânigen willigen dienst. ersamer unde erwirdiger lieber herr dechandt, veste ich thun unde strenge herr Widekint hoffmeister unde herr Arnold doctor im rechten. euch zu wißen, als ir seit geschiden von Meyencz und mir bevolen habt von meins gnedigen herren herzogen wegen an ewer stadt furbaß zu verwesen zu Meyencz uf dem tag von des 30 heiligen conciliums wegen zu Basel unde unsers heiligen vatters des bobistes wegen, also hab ich furbaß in den sachen gethan noch uwerm geheiß gebot unde bevelniß. und haben von ersten beschloßen unsers herren des Rômischen kôniges rete unde ander eine intelligenz a 5, die ir dann do sehet euch in der copian geschicket. unde soliche intelligencz ist verzogen worden von man- gerlei intrag wegen unde doch zuleczet beschloßen. so schicken ich euch dornoch eine andere 35 intelligenz b6, die ist allererst beschloßen vigesima septima die aprilis. unde die zwo intelligen-April 27 zen sôlt ir unsern herren dem herzogen geben unde antworten unde sôlt auch sie also halten, das es in seim ratte bleibe unde nit furbaß kome, wann es ist mir also bevolen worden. item so sol sich m. h. der herzog unde seine râte daruber seczen unde das beste prûfen gott zu lobe item mag m. h. der unde zu eren der heiligen Cristanheit unde deme Rômischen reiche. 40 herzog sein botschaft nit gehaben zu Basel, das es im zu kurz wûrt, so sol ers ie schicken zum bobist, als dann die eine intelligencia7 ußwiset. wann ich han geredet mit u. h. des kôniges reten, das sie begnugung wollen haben uf die eine botschaft gein Bonony°. doch so bleibend die a) am Rande 1. intelligencia. b) am Rande 2. intelligencia. 1 nr. 28. 2 nr. 72. 45 3 Vgl. Ausgabenotiz Frankfurts zum 2. Mai [sab. p. Walpurgis]: item 3 lb. 11 sh. I hl. han wir geben fur zwei firtel malvasi, die dem bischof von Passauwe geschankt wurden, als er von Mencze herwideruf füre. (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1438 fol. 47b not. ch.) 4 Vgl. Mon. Conc. 3, 257-269; ferner Conc. Bas. 6, 360 Z. 23 bis 373 Z. 32 passim. nr. 65. nr. 69. nr. 69 art. 2.
Strana 156
156 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 29 botschaft zum minsten virzehen tage zu Basel unde wollen von Basel zihen gein Bonony . so mag doch mein herr schriben gein Basel, ist es, das er die botschaft nit schicken kan, u. h. kônigs reten unde der andern fursten, wie das es im zu kurz iczund sei; er wolle seine bot- schaft schicken gein Bononie zu der samenung zu unserm heiligen vater dem bobist, als dann die leczte intelligencia ußwiset. item so schicken ich euch ein copeien mandati 1, wie m. h. 5 der herzog seine procuratores solle constituiren. ein soliche forma des gewaltsbriefes ist beschloßen worden iczûnd zu Meyncz. unde ein iglicher herre unde furst fûr sich wirt ein item so schicken ich euch auch ein copeien 2, wie auch m. h. der sôliche forme schicken. herzog sôlle bestetigen unde ernuwen, was iczund hie zu Meyencze beschloßen seie worden; unde ein soliche copeien ist auch beschloßen zu Meyncz unde iglichem geben worden von 10 aller konige unde fürsten reten unde in also zu schicken. do wißet euch nach zu richten, wann u. h. des koniges rete unde alle kurfûrsten habens also ufgenomen, ußgenomen mein herr von Try’r. der ist iczund faste krang ; unde das bischofthum sol in ein ander hant komen. darumb meint man, es thete nit not uf diese zit. also sein sie alle eins, als ir dann sehet in diesen zweien 1439 intelligencien. geschriben zu Meyncze die mercurii penultima mensis aprilis anno etc. 39. 15 April 29 Albrecht Schencke herre zu Lympurg thumherre zu Meyncz. E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 79-109. 1439 79. Papst Eugen an K. Albrecht: hat den Bericht des Johannes de Fabriano über seine Sendung April 23 entgegengenommen; verwirft die Neutralität und fordert ihn auf, als Vogt der Kirche zu Flo- 20 handeln; beglaubigt gen. Unterhändler zu den Polnischen Friedensverhandlungen. renz 1439 April 23. Aus Rom Arch. Vat. Reg. 367 fol. 71b-72a cop. ch. Vermerk links Ad regem Romanorum. Gedruckt: Raynald, Ann. eccl. 18 ad annum 1439 nr. 22. — Vetera monumenta historica Hungariam sanctam illustrantia 2, 129 f. Eugenius etc. carissimo in Christo filio Alberto Romanorum Hungarie et Boemie regi illustri salutem 25 revertente ad nos dilecto filio magistro Johanne de Fabriano3 decretorum doctore intelleximus primum sublimitatem suam prefatum magistrum Johannem grate suscepisse, deinde audivisse, que venerabilis pater noster Joannes episcopus Signensis legatus et orator noster ac dilectus filius nobilis vir Gaspar dominus Novicastri ac cancellarius tuus vice venerabilis patris nostri Joannis episcopi Pataviensis" ex parte nostra tue sublimitati retulerunt, postmodum responsum tuum ad illa in scriptis datum plene percepimus; per 30 quod satis deprehendimus te illa omnia eciam grato animo recepisse, quamvis, ut inquis, pro imminente turbacione in dei ecclesia non videns pronum ad ea posse operam dare, ne forsitan pro hujusmodi tur- bacione, ut optas, sedanda interponendi partes duas tibi tolleretur occasio, si videreris in aliquam parcium quovismodo pendere. in qua re primum scire te volumus non fuisse invencionis nostre de re hujusmodi promovenda, sed ex parte tua per ipsum Pataviensem episcopum, unum ex tuis oratoribus, requisiti pura 35 et recta mente consensimus et propterea ipsum magistrum Joannem ad te destinavimus. satis enim, quantum ad nos pertinebat, videbatur pro injuncto nobis desuper pastorali officio ad pacem populi Christiani in te veluti regum primum dirigere vota nostra teque omni possibili favore complecti signanter pro arcendis infidelibus a regno illo Hungarie ad ipsius regni quietem pacemque perpetuam. neque dubitabamus id sequi posse modo diligenter studium ad id impendens, sicut indubie sperabamus, existimantes eciam sublimitatem 40 tuam pro favore sancte apostolice sedis contra nonnullorum machinaciones iniquas jam tibi notas daturam operam efficacem. sine quo ad que supradiximus consequenda perveniri non posse dubium non est, quoniam stante intestina sedicione adversus ipsam sanctam sedem, matrem omnium fidelium et magistram, adversum exteros de victoria sperare non licebat. et quamvis arbitremur sublimitatem tuam bona mente in id tendere, ut se ostenderet neutralem, non ob hoc cernimus inminenti periculo subveniri, quin pocius venenosam 45 doctrinam contra ipsam sanctam apostolicam sedem et contra pronissimamà veritatem ab omnibus Christi- fidelibus semper observatam continuo serpere et sub umbra reformacionis ecclesie, quam satores hujusmodi in se semper horruerunt, venena diffundere, quorum conatus, nisi fidelium opera et virtute reprimantur, jam a) Lesart zweifelhaft. 1 nr. 70. 2 Vgl. S. 139 Z. 31 ff. Vgl. RTA. 13, 168 Z. 22. 3 4 Vgl. RTA. 13, 405 Z. 16-35; gemeint ist Bf. 50 Leonhard. 5 Nicht aufgefunden.
156 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 April 29 botschaft zum minsten virzehen tage zu Basel unde wollen von Basel zihen gein Bonony . so mag doch mein herr schriben gein Basel, ist es, das er die botschaft nit schicken kan, u. h. kônigs reten unde der andern fursten, wie das es im zu kurz iczund sei; er wolle seine bot- schaft schicken gein Bononie zu der samenung zu unserm heiligen vater dem bobist, als dann die leczte intelligencia ußwiset. item so schicken ich euch ein copeien mandati 1, wie m. h. 5 der herzog seine procuratores solle constituiren. ein soliche forma des gewaltsbriefes ist beschloßen worden iczûnd zu Meyncz. unde ein iglicher herre unde furst fûr sich wirt ein item so schicken ich euch auch ein copeien 2, wie auch m. h. der sôliche forme schicken. herzog sôlle bestetigen unde ernuwen, was iczund hie zu Meyencze beschloßen seie worden; unde ein soliche copeien ist auch beschloßen zu Meyncz unde iglichem geben worden von 10 aller konige unde fürsten reten unde in also zu schicken. do wißet euch nach zu richten, wann u. h. des koniges rete unde alle kurfûrsten habens also ufgenomen, ußgenomen mein herr von Try’r. der ist iczund faste krang ; unde das bischofthum sol in ein ander hant komen. darumb meint man, es thete nit not uf diese zit. also sein sie alle eins, als ir dann sehet in diesen zweien 1439 intelligencien. geschriben zu Meyncze die mercurii penultima mensis aprilis anno etc. 39. 15 April 29 Albrecht Schencke herre zu Lympurg thumherre zu Meyncz. E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 79-109. 1439 79. Papst Eugen an K. Albrecht: hat den Bericht des Johannes de Fabriano über seine Sendung April 23 entgegengenommen; verwirft die Neutralität und fordert ihn auf, als Vogt der Kirche zu Flo- 20 handeln; beglaubigt gen. Unterhändler zu den Polnischen Friedensverhandlungen. renz 1439 April 23. Aus Rom Arch. Vat. Reg. 367 fol. 71b-72a cop. ch. Vermerk links Ad regem Romanorum. Gedruckt: Raynald, Ann. eccl. 18 ad annum 1439 nr. 22. — Vetera monumenta historica Hungariam sanctam illustrantia 2, 129 f. Eugenius etc. carissimo in Christo filio Alberto Romanorum Hungarie et Boemie regi illustri salutem 25 revertente ad nos dilecto filio magistro Johanne de Fabriano3 decretorum doctore intelleximus primum sublimitatem suam prefatum magistrum Johannem grate suscepisse, deinde audivisse, que venerabilis pater noster Joannes episcopus Signensis legatus et orator noster ac dilectus filius nobilis vir Gaspar dominus Novicastri ac cancellarius tuus vice venerabilis patris nostri Joannis episcopi Pataviensis" ex parte nostra tue sublimitati retulerunt, postmodum responsum tuum ad illa in scriptis datum plene percepimus; per 30 quod satis deprehendimus te illa omnia eciam grato animo recepisse, quamvis, ut inquis, pro imminente turbacione in dei ecclesia non videns pronum ad ea posse operam dare, ne forsitan pro hujusmodi tur- bacione, ut optas, sedanda interponendi partes duas tibi tolleretur occasio, si videreris in aliquam parcium quovismodo pendere. in qua re primum scire te volumus non fuisse invencionis nostre de re hujusmodi promovenda, sed ex parte tua per ipsum Pataviensem episcopum, unum ex tuis oratoribus, requisiti pura 35 et recta mente consensimus et propterea ipsum magistrum Joannem ad te destinavimus. satis enim, quantum ad nos pertinebat, videbatur pro injuncto nobis desuper pastorali officio ad pacem populi Christiani in te veluti regum primum dirigere vota nostra teque omni possibili favore complecti signanter pro arcendis infidelibus a regno illo Hungarie ad ipsius regni quietem pacemque perpetuam. neque dubitabamus id sequi posse modo diligenter studium ad id impendens, sicut indubie sperabamus, existimantes eciam sublimitatem 40 tuam pro favore sancte apostolice sedis contra nonnullorum machinaciones iniquas jam tibi notas daturam operam efficacem. sine quo ad que supradiximus consequenda perveniri non posse dubium non est, quoniam stante intestina sedicione adversus ipsam sanctam sedem, matrem omnium fidelium et magistram, adversum exteros de victoria sperare non licebat. et quamvis arbitremur sublimitatem tuam bona mente in id tendere, ut se ostenderet neutralem, non ob hoc cernimus inminenti periculo subveniri, quin pocius venenosam 45 doctrinam contra ipsam sanctam apostolicam sedem et contra pronissimamà veritatem ab omnibus Christi- fidelibus semper observatam continuo serpere et sub umbra reformacionis ecclesie, quam satores hujusmodi in se semper horruerunt, venena diffundere, quorum conatus, nisi fidelium opera et virtute reprimantur, jam a) Lesart zweifelhaft. 1 nr. 70. 2 Vgl. S. 139 Z. 31 ff. Vgl. RTA. 13, 168 Z. 22. 3 4 Vgl. RTA. 13, 405 Z. 16-35; gemeint ist Bf. 50 Leonhard. 5 Nicht aufgefunden.
Strana 157
o 15 Lo” o ro o 30 3 e 50 60 E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 78-79. 157 ad divisionem unitatis ecclesie, sedicionem populorum confusionemque tocius politice discipline viam plane aperiri conspicimus. quod autem ad te veluti ejusdem sancte sedis et tocius ecclesie advocatum primum pertineat, non ignoras. qua de re sublimitatem tuam hortamur in domino, ut cum his, quos in domini timore positos et soli Christi servicio dedicatos! noveris, communicato" consilio, que a te requirimus, plene metiri velis et his iminentibus malis providere, cum potes, sciens non amplius sub dissimulacione transituram, sed daturam omnem operam ad hujusmodi pestem eliminandam, quantum fuerit oportunum, cum pocius cor- poraliter moriendum sit, pocius omne scisma tollerandum quam suscipiendum errores, quibus ejus sancte sedis auctoritas a Christo data et ab omni catholica ecclesia pro fidelium omnium unitate et salute reverenter suscepta ulla labe maculetur. quod si quispiam obtenderit ab ea sede, eciam parum gravari parata erit ad omnia racionabilia atque honesta, cum devote et reverenter ut decet fuerit requisita. ceterum ut ad materiam pacis regni Boemie verba nostra vertamus, magno corde desideravimus, ut inter sublimitatem tuam et carissimum in Christo filium nostrum Wladislaum Polonie regem bonam et stabilem pacem videre- mus, pro qua, ut tua sublimitas novit, ad ipsum regem ab initio efficaciter scripsimus?. deinde dilecto filio nostro Nicolao tituli sancte crucis in Jerusalem, si in dieta Nurnbergensi?, ad quam legatus mittebatur, sublimitatem tuam et oratores prefati regis venire contingeret, u& oum eis de pace conveniret, mandatum dedimus. quod, si forte fieri non contingeret, venerabili patri nostro Johanni archiepiscopo Tarentino perce- pimus?, ut finita dieta pro pace hujusmodi ad te o& memoratum regem se indilate conferret. consideravimus hominem huno inter alios pro sua sapientia et affeccione ad pacem illam plurimum valiturum. contigit autem pro gestis in dieta predicta absque ullo fructu ipsum archiepiscopum ita implicari, ut desiderium nostrum implere hucusque non potuerit, proponens tamen juxta mandatum nostrum, cum dieta Magunoia? recte absolvi contingat, ad id oportuno loco et tempore se conferre. de venerabili vero fratre nostro Joanne Signensi episcopo dudum libenter statuissemus pro re illa dedissemusque illi plenum mandatum, nisi apud te diucius legatus noster et orator fuisset essetque consiliarius tuus carissimus. ob quam rem dubitavimus ipsum parti alteri gratum futurum et consequenter negocio illi utilem, sicut optabamus. nuno autem cum pro sua bonitate prudencia et integritate se talem exhibuerit, ut in concludenda treuga? cum utriusque partis gratitudine optimus extiterit, e& ob hoo de successu bono ad pacem per ejus interposicionem spes certa redda- a) Am Rande eine yeschlängelte Linie, die bis zu der mit eliminandam quantum schließenden Zeile reicht. expressum declarat speratque, quod serenissimus Romanorum rex suus affinis idem faciet, ad quod 1 Auffer den Ungarischen Magnaten auch die Cillier. Dominus Fredericus Cilie Ortenburge Sagorieque ete. comes [Bruder von Kaiser Sigmunds Witwe Barbara] läßt zwischen November 1438 und 10. Mai 1439 durch seinen nuncium et procuratorem, magi- strum Johannes Karschaw vor Papst Eugen IV. auf die im seiner Familie erbliche und auch auf ihn über- gegangene Amhünglichkeit an den Papst hinweisen und sich samt seinen Herrschaften und Besitzungen dem Papst zu Füßen legen. extant et quippe nati et nepotes sibi carissimi, quorum alter regni Bohemie imperii habenas ut administrator regit [Ulrich v. C. von Ende Oktober 1438 bis Anfang Mai 1489 Statt- halter im Böhmen, vgl. Wostry, 1, 179 und 2, 114], alii vero aliis locis potenter dominantur, quibus serenissimus Romanorum rex in suis eciam secrete pro sui e$ dominiorum suorum conservacione agendis non minimum fidem adhibet atque prebet, quos omnes et sua omnia tue sanctitatis beneplacito fovet atque dedicat. Weiter läßt er dem Papst mitteilen, daß viele und micht unbedeutende Männer, darunter der Patriarch Ludwig von Aqwileja, brieflich und durch. Boten ihn. bestürmen, ut. tue sanctitatis guber- nacione derelicta se ad conventum quendam loci Basiliensis diverteret illique se adjungeret et ad- hereret adhesionemque regis Romanorum et ex- pressam suam declaracionem illi procuraret, quo loco inquiebant solempni ordinacione sanxitum tibi sedem et beati Petri claves. Er hat aber diese Zu- mutungen abgewiesen, wie er auch das Vorgehen des Konzils in den letzten zwei Jahren durchaus miß- billigt hat und mißbilligt, und hält mit seinen Ländern unverbrüchlich am Papst fest. et ita se exnunc per bonam dabit operam, quodque, ut tuo apostolico culmine protegatur, humiliter supplicat atque obse- crat. Darauf dankt der Papst in einem undatierten Schreiben an den Grafen in überschwenglichen Worten. ut autem carissimum in Christo filium nostrum Al- bertum Romanorum regem illustrem, prout pro parte ejusdem excellenoie tue idem nobis nuncius offerendo intimavit, in eam, in qua tu es, veritatis et justicie sentenciam inducas, nichil, ut tua nobi- litas arbitrari potest, si forte, quod non credimus, rex ipse in contrarium sentiret, posset. nobis gracius aut accepcius evenire. certiores autem reddimur neminem comodius ac feliciore eventu quam te [Vorl. tu] rem hujusmodi fore perfecturum, cum sit apud illum nemo tum etate tum amplitudine tum auctoritate et prudencia tum affinitate majoris vel gracie vel auctoritatis. itaque hoc cum ipso rege aliisque principibus nobilibus et populis velit ampli- tudo tua omni opere studio et diligencia operari. ex quo et apud deum premia eterna, apud nos ef dictam sedem laudem honorem et graciam conse- queris. Zuletzt versichert der Papst den, Grafen seiner Gunst und seines Wohlwollens. (Wien Nat.-B. ood. 4139 fol. 259%? and 263° copp. ch.) ? RTA. 13 m. 279. 3 Vom Oktober bis November 1438. 4 Vgl. RTA. 13, 520 Amm. 6. 5 Vgl. RTA. 13, 521 Anm. 1. 6 Vgl. RTA. 13 wr. 392 und m. 897 art. 3. 7 RTA. 13 m. 380. 1439 April 28
o 15 Lo” o ro o 30 3 e 50 60 E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 78-79. 157 ad divisionem unitatis ecclesie, sedicionem populorum confusionemque tocius politice discipline viam plane aperiri conspicimus. quod autem ad te veluti ejusdem sancte sedis et tocius ecclesie advocatum primum pertineat, non ignoras. qua de re sublimitatem tuam hortamur in domino, ut cum his, quos in domini timore positos et soli Christi servicio dedicatos! noveris, communicato" consilio, que a te requirimus, plene metiri velis et his iminentibus malis providere, cum potes, sciens non amplius sub dissimulacione transituram, sed daturam omnem operam ad hujusmodi pestem eliminandam, quantum fuerit oportunum, cum pocius cor- poraliter moriendum sit, pocius omne scisma tollerandum quam suscipiendum errores, quibus ejus sancte sedis auctoritas a Christo data et ab omni catholica ecclesia pro fidelium omnium unitate et salute reverenter suscepta ulla labe maculetur. quod si quispiam obtenderit ab ea sede, eciam parum gravari parata erit ad omnia racionabilia atque honesta, cum devote et reverenter ut decet fuerit requisita. ceterum ut ad materiam pacis regni Boemie verba nostra vertamus, magno corde desideravimus, ut inter sublimitatem tuam et carissimum in Christo filium nostrum Wladislaum Polonie regem bonam et stabilem pacem videre- mus, pro qua, ut tua sublimitas novit, ad ipsum regem ab initio efficaciter scripsimus?. deinde dilecto filio nostro Nicolao tituli sancte crucis in Jerusalem, si in dieta Nurnbergensi?, ad quam legatus mittebatur, sublimitatem tuam et oratores prefati regis venire contingeret, u& oum eis de pace conveniret, mandatum dedimus. quod, si forte fieri non contingeret, venerabili patri nostro Johanni archiepiscopo Tarentino perce- pimus?, ut finita dieta pro pace hujusmodi ad te o& memoratum regem se indilate conferret. consideravimus hominem huno inter alios pro sua sapientia et affeccione ad pacem illam plurimum valiturum. contigit autem pro gestis in dieta predicta absque ullo fructu ipsum archiepiscopum ita implicari, ut desiderium nostrum implere hucusque non potuerit, proponens tamen juxta mandatum nostrum, cum dieta Magunoia? recte absolvi contingat, ad id oportuno loco et tempore se conferre. de venerabili vero fratre nostro Joanne Signensi episcopo dudum libenter statuissemus pro re illa dedissemusque illi plenum mandatum, nisi apud te diucius legatus noster et orator fuisset essetque consiliarius tuus carissimus. ob quam rem dubitavimus ipsum parti alteri gratum futurum et consequenter negocio illi utilem, sicut optabamus. nuno autem cum pro sua bonitate prudencia et integritate se talem exhibuerit, ut in concludenda treuga? cum utriusque partis gratitudine optimus extiterit, e& ob hoo de successu bono ad pacem per ejus interposicionem spes certa redda- a) Am Rande eine yeschlängelte Linie, die bis zu der mit eliminandam quantum schließenden Zeile reicht. expressum declarat speratque, quod serenissimus Romanorum rex suus affinis idem faciet, ad quod 1 Auffer den Ungarischen Magnaten auch die Cillier. Dominus Fredericus Cilie Ortenburge Sagorieque ete. comes [Bruder von Kaiser Sigmunds Witwe Barbara] läßt zwischen November 1438 und 10. Mai 1439 durch seinen nuncium et procuratorem, magi- strum Johannes Karschaw vor Papst Eugen IV. auf die im seiner Familie erbliche und auch auf ihn über- gegangene Amhünglichkeit an den Papst hinweisen und sich samt seinen Herrschaften und Besitzungen dem Papst zu Füßen legen. extant et quippe nati et nepotes sibi carissimi, quorum alter regni Bohemie imperii habenas ut administrator regit [Ulrich v. C. von Ende Oktober 1438 bis Anfang Mai 1489 Statt- halter im Böhmen, vgl. Wostry, 1, 179 und 2, 114], alii vero aliis locis potenter dominantur, quibus serenissimus Romanorum rex in suis eciam secrete pro sui e$ dominiorum suorum conservacione agendis non minimum fidem adhibet atque prebet, quos omnes et sua omnia tue sanctitatis beneplacito fovet atque dedicat. Weiter läßt er dem Papst mitteilen, daß viele und micht unbedeutende Männer, darunter der Patriarch Ludwig von Aqwileja, brieflich und durch. Boten ihn. bestürmen, ut. tue sanctitatis guber- nacione derelicta se ad conventum quendam loci Basiliensis diverteret illique se adjungeret et ad- hereret adhesionemque regis Romanorum et ex- pressam suam declaracionem illi procuraret, quo loco inquiebant solempni ordinacione sanxitum tibi sedem et beati Petri claves. Er hat aber diese Zu- mutungen abgewiesen, wie er auch das Vorgehen des Konzils in den letzten zwei Jahren durchaus miß- billigt hat und mißbilligt, und hält mit seinen Ländern unverbrüchlich am Papst fest. et ita se exnunc per bonam dabit operam, quodque, ut tuo apostolico culmine protegatur, humiliter supplicat atque obse- crat. Darauf dankt der Papst in einem undatierten Schreiben an den Grafen in überschwenglichen Worten. ut autem carissimum in Christo filium nostrum Al- bertum Romanorum regem illustrem, prout pro parte ejusdem excellenoie tue idem nobis nuncius offerendo intimavit, in eam, in qua tu es, veritatis et justicie sentenciam inducas, nichil, ut tua nobi- litas arbitrari potest, si forte, quod non credimus, rex ipse in contrarium sentiret, posset. nobis gracius aut accepcius evenire. certiores autem reddimur neminem comodius ac feliciore eventu quam te [Vorl. tu] rem hujusmodi fore perfecturum, cum sit apud illum nemo tum etate tum amplitudine tum auctoritate et prudencia tum affinitate majoris vel gracie vel auctoritatis. itaque hoc cum ipso rege aliisque principibus nobilibus et populis velit ampli- tudo tua omni opere studio et diligencia operari. ex quo et apud deum premia eterna, apud nos ef dictam sedem laudem honorem et graciam conse- queris. Zuletzt versichert der Papst den, Grafen seiner Gunst und seines Wohlwollens. (Wien Nat.-B. ood. 4139 fol. 259%? and 263° copp. ch.) ? RTA. 13 m. 279. 3 Vom Oktober bis November 1438. 4 Vgl. RTA. 13, 520 Amm. 6. 5 Vgl. RTA. 13, 521 Anm. 1. 6 Vgl. RTA. 13 wr. 392 und m. 897 art. 3. 7 RTA. 13 m. 380. 1439 April 28
Strana 158
158 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 tur, prefatos archiepiscopum et episcopum legatos nostros ad id constituimus illis et eorum utrique per se April 23 dantes in mandatisl, ut ad eam pacem conficiendam per omnem possibilem et honestam viam omni studio et industria cum effectu laborent firmentque illam auctoritate nostra, quanto melius et efficacius noverint expedire, prout prefati archiepiscopus et episcopus seu alter eorum sublimitati tue lacius referrent. quibus et alia injunximus, per que affeccionem nostram ad statum et honorem tuum plane poteris intelligere et nos vicissim diligere et constanter, quo et apud deum eterne vite premium et apud ipsam sanctam apostolicam 1439 sedem benevolenciam et favores majorem in modum promerearis. datum Florencie anno etc. 39 nono April 23 kalendas maji anno nono. B. Palavicinius de curia. 5 1439 80. Kardinal Franciscus [Condulmari] an Nicolaus von Cues: antwortet auf seinen Bericht [April] vom Mainzer Kongreß. 1439 [April] 30 2 Florenz. 30 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1i fol. 98b-99b cop. ch. Adresse unter dem Stück Viro venerabili et prestantissimo domino domino Nicolao de Cußa preposito Magdeburgensi amico nostro carissimo. Mit Randbemerkungen des 18. Jahrhunderts. Vir prestantissime, amice optime. salutem. legimus literas vestras3 ex Maguncia (1439) 4. idus aprilis ad nos scriptas. ad earum particulas in hunc modum respondemus. retulit sane 15 April 10 magister Henricus, literarum vestrarum lator, quecumque in Maguntina dieta presente se vel acta vel agitata sunt; quod autem et ipse et magister Henricus Kaltiseren firmi constan- tesque defensores a domini nostri et apostolice sedis fuerint, vestrum testimonium accipimus ut verissimum. et tantum affirmamus cum sanctissimum dominum nostrum tum nos numquam eorum statui et amplitudini defuturos. reverendissimus dominus cardinalis sancte Sabine4 20 summarium processum 5 per vos missum sibi mox summo pontifici atque nobis communicavit. quod tanquam neutrales" accesserunt, sicuti scribitis, in Basilienses advocati extiterunt et omnium pene animos seduxerunt, minime miramur. nam ab inicio Basiliensis congregacionis id ipsum fallaciis suis facere conati sunt. habemus deo gracias, qui dominorum electorum ac prin- cipum et bonorum patrum mentes illuminavit, ita ut cognoverint eas falsas oblocuciones, quam- 25 vis existimem id factum pro solertia nostra et aliorum devotissimorum sanctissimi domini nostri et presertim reverendissimi domini cardinalis sancti Petri ad vincula. ajebant illi, ut scribitis, summum pontificem regis Polonie partes defendere 7. sed quibus id argumentis, quo colore comprobant, in faciem eorum Tarentinum archiepiscopum et Segnensem episcopum spectari licebit; quiquidem in mandatis8 habent a sanctissimo domino nostro, ut in congregacione de 30 conficienda pace inter reges ipsos Romanorum et Polonie maxime Romanorum regi faveant. necnon b opponunt, quod imperium Grecis restituat9. et quid hoc est incredibilius ? saltim conjunctassent argumentum proximum veritati, proximum fidei, scilicet Romanus pon- tifex. et ille, qui Ytalicus generec et parentibus ortus est, splendorem nominis Romani conculcabit, ut Grecum extollat? quis id credat, quis non constanter dissenciat, quando qui- 35 dem beatitudo sua tot tamquam maximos sumptus erogat, ut Grecos omnes ad Latinam veritatem traducat? certe nemo est, modo mente sanus sit, qui, cum hoc consideraverit d non facile censeat non Romanum ad Grecos, sed Grecum ad Romanos, qualecumque illud sit, per summum pontifficem studeri, ut transferatur. ac dicebant illi Galli sanctissimume domi- num nostrum contulisse multis principibus bullas contra archiepiscopum Coloniensem, et quibus 40 prodeat in medium unius nomenf dumtaxat? opponebant demum, quod capitulum „Fre- quens“ 10 Constanciensis concilii revocaverit et quando et qua bulla et quo teste. deberent, medius fidius, omnes principes, qui deo cum tremore serviunt, cum timore exultant, hec omnia objecta considerare investigare intelligere. quod, si in uno tantum verumg, saniter credant a) Vorl. deffensiones. b) Vorl. ac non. c) Vorl. quem. d) Vorl. consideraverint. e) Vorl. sanctitatem. 45 f) Vorl. wiederholt unius. g) Vorl. vera. 10 1 Vgl. nr. 125. 2 Datierung: Nach dem Z. 14 erwähnten Datum kommt zur Ergänzung des Datums S. 159 Z. 19 nur der Monat April in Frage. 3 Nicht aufgefunden. Julian Cesarini. 5 Nicht aufgefunden. Wohl ein Bericht Cusas. 6 Die oratores des Römischen Königs, Frankreichs, Kastiliens und Mailands. 7 Vgl. S. 231 Z. 24 f. 8 Vgl. nr. 125; doch steht darin nichts von wohl- 50 wollender Begünstigung K. Albrechts. 9 Vgl. nr. 20. 10 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. I.
158 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 tur, prefatos archiepiscopum et episcopum legatos nostros ad id constituimus illis et eorum utrique per se April 23 dantes in mandatisl, ut ad eam pacem conficiendam per omnem possibilem et honestam viam omni studio et industria cum effectu laborent firmentque illam auctoritate nostra, quanto melius et efficacius noverint expedire, prout prefati archiepiscopus et episcopus seu alter eorum sublimitati tue lacius referrent. quibus et alia injunximus, per que affeccionem nostram ad statum et honorem tuum plane poteris intelligere et nos vicissim diligere et constanter, quo et apud deum eterne vite premium et apud ipsam sanctam apostolicam 1439 sedem benevolenciam et favores majorem in modum promerearis. datum Florencie anno etc. 39 nono April 23 kalendas maji anno nono. B. Palavicinius de curia. 5 1439 80. Kardinal Franciscus [Condulmari] an Nicolaus von Cues: antwortet auf seinen Bericht [April] vom Mainzer Kongreß. 1439 [April] 30 2 Florenz. 30 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1i fol. 98b-99b cop. ch. Adresse unter dem Stück Viro venerabili et prestantissimo domino domino Nicolao de Cußa preposito Magdeburgensi amico nostro carissimo. Mit Randbemerkungen des 18. Jahrhunderts. Vir prestantissime, amice optime. salutem. legimus literas vestras3 ex Maguncia (1439) 4. idus aprilis ad nos scriptas. ad earum particulas in hunc modum respondemus. retulit sane 15 April 10 magister Henricus, literarum vestrarum lator, quecumque in Maguntina dieta presente se vel acta vel agitata sunt; quod autem et ipse et magister Henricus Kaltiseren firmi constan- tesque defensores a domini nostri et apostolice sedis fuerint, vestrum testimonium accipimus ut verissimum. et tantum affirmamus cum sanctissimum dominum nostrum tum nos numquam eorum statui et amplitudini defuturos. reverendissimus dominus cardinalis sancte Sabine4 20 summarium processum 5 per vos missum sibi mox summo pontifici atque nobis communicavit. quod tanquam neutrales" accesserunt, sicuti scribitis, in Basilienses advocati extiterunt et omnium pene animos seduxerunt, minime miramur. nam ab inicio Basiliensis congregacionis id ipsum fallaciis suis facere conati sunt. habemus deo gracias, qui dominorum electorum ac prin- cipum et bonorum patrum mentes illuminavit, ita ut cognoverint eas falsas oblocuciones, quam- 25 vis existimem id factum pro solertia nostra et aliorum devotissimorum sanctissimi domini nostri et presertim reverendissimi domini cardinalis sancti Petri ad vincula. ajebant illi, ut scribitis, summum pontificem regis Polonie partes defendere 7. sed quibus id argumentis, quo colore comprobant, in faciem eorum Tarentinum archiepiscopum et Segnensem episcopum spectari licebit; quiquidem in mandatis8 habent a sanctissimo domino nostro, ut in congregacione de 30 conficienda pace inter reges ipsos Romanorum et Polonie maxime Romanorum regi faveant. necnon b opponunt, quod imperium Grecis restituat9. et quid hoc est incredibilius ? saltim conjunctassent argumentum proximum veritati, proximum fidei, scilicet Romanus pon- tifex. et ille, qui Ytalicus generec et parentibus ortus est, splendorem nominis Romani conculcabit, ut Grecum extollat? quis id credat, quis non constanter dissenciat, quando qui- 35 dem beatitudo sua tot tamquam maximos sumptus erogat, ut Grecos omnes ad Latinam veritatem traducat? certe nemo est, modo mente sanus sit, qui, cum hoc consideraverit d non facile censeat non Romanum ad Grecos, sed Grecum ad Romanos, qualecumque illud sit, per summum pontifficem studeri, ut transferatur. ac dicebant illi Galli sanctissimume domi- num nostrum contulisse multis principibus bullas contra archiepiscopum Coloniensem, et quibus 40 prodeat in medium unius nomenf dumtaxat? opponebant demum, quod capitulum „Fre- quens“ 10 Constanciensis concilii revocaverit et quando et qua bulla et quo teste. deberent, medius fidius, omnes principes, qui deo cum tremore serviunt, cum timore exultant, hec omnia objecta considerare investigare intelligere. quod, si in uno tantum verumg, saniter credant a) Vorl. deffensiones. b) Vorl. ac non. c) Vorl. quem. d) Vorl. consideraverint. e) Vorl. sanctitatem. 45 f) Vorl. wiederholt unius. g) Vorl. vera. 10 1 Vgl. nr. 125. 2 Datierung: Nach dem Z. 14 erwähnten Datum kommt zur Ergänzung des Datums S. 159 Z. 19 nur der Monat April in Frage. 3 Nicht aufgefunden. Julian Cesarini. 5 Nicht aufgefunden. Wohl ein Bericht Cusas. 6 Die oratores des Römischen Königs, Frankreichs, Kastiliens und Mailands. 7 Vgl. S. 231 Z. 24 f. 8 Vgl. nr. 125; doch steht darin nichts von wohl- 50 wollender Begünstigung K. Albrechts. 9 Vgl. nr. 20. 10 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. I.
Strana 159
E. Der Kirehenstreit Mai und Juni 1439 nr. 79-81. 159 1439 lApril) 30 omnia; cum vero comperierint falsa esse penitus, sicuti sunt, propulsent petulancias hominum, surgerent profecto rarius ejusmodi in vicarium Christi nugatores neque auderent, ut faciunt, si quo principum scuto eicerentur a rerum, vestra reverencia, ad singula, ut scribitis, respon- dens credimus certo pro virtute et constancia vestra singulari atque responsuram decertatu- 5 ramque et confidimus et ortamur, quid enim prestancius b, quid inmortalius, quam pro virili diligenciam industriam contencionem adjungere ad Romanum pontificem innocentissimum defendendum majestatemque sedis apostolice et sacri concilii ycumenici non jam adulteran- dam, ut illi mendaces, sed pulcre pure integre conservandam. quod scriptum1 sit, Basilienses ne ad erigendum ydolum surgere audeant, benefactum quidem; sed comprimenduse esset 10 illorum furor non juribus aut litteris, vero potencia principum. Tarentinum archiepiscopum scribitis brevi affuturum2; accepimus postea de illius adventu, quem peropportunum fuisse credimus. ceterum sid et principum oratores ad ipsius sanctitatis pedese veniant, suscipien- tur benignissime et cognoscent ipsam sanctitatem ab omni honestate atque equitate num- quam recedere. subjungitis postremis verbis quam voluisse vosf, quod sanctissimus dominus 15 noster vobis aliquid scripsisset, ut authentices assurgere ad repellendamh mencientiumi impie- tatem potuissetis. dolemus profecto id pretermissum esse; et demum testam nescire nos, quo pacto per incuriam pretervolavit. tandem et summus pontifex et nos, vestrik nominis laudis ac dignitatis quam memores simus, declarabimus. valete in domino. ex Florentia die 30. aprilis 1 1439. Franciscus tituli sancti Clementis presbiter cardinalis pape camerarius etc. 20 81. Erklärungen der fürstlichen Gesandten betr. Aufschub der Dekretierung der drei Glaubens- wahrheiten und Ersuchen um Information zu dieser Sache in der Generalkongregation. (Nach Segovia.) 1439 Mai 9 Basel. W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 81a-82b (Segovia lib. 14 capp. 34 u. 35) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 68a-69a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 270-274. [In3 der Generalkongregation des 9. Mai wurden zuerst verschiedene Konkordate auch betr. der Form des Dekrets über die 3 Wahrheiten verlesen.] Cum 4 presidens -- - conclusisset, principum oratores, qui intra chorum cum Lubicensi et protectore concilii constituti erant, festino ingressi congregacionem mon- 30 strantibusque indiciis male contenti, specialiter qui regis Aragonum, clamare ceperunt elemosinario illius imponente Lubicensi episcopo tenuisse cos, donec concluderetur. sedentibus autem Lubicensis a) Vorl. eiecerentur, dann korr. in ejicerentur. b) Vorl. presentancius. c) Vorl. comprementibus; Rand- bemerkung schlägt comprimendus vor. d) ergänzt nach Randbemerkung. e) ergänzt nach Randbemerkung. f) Vorl. eher noluisse nos. g) Vorl. audentisque; dann durch unterstreichen getilgt und 2 Buchstaben übergeschrieben, vermutlich ce. Randbemerkung audentice. h) Vorl. resellendam. i) Vorl. mencientum. k) Vorl. nostri. I) ergänzt. 1 Das S. 146 Z. 37 erwähnte Schreiben des Mainzer Kongresses an das Baseler Konzil. 2 Vgl. dazu nr. 67 und S. 153 Anm. 3. 3 Erster Satz aus Hüglins Protokoll (Conc. Bas. 6, 401 Z. 33 f.); die Konkordate ebenda 402 Z. 23 bis 411 Z. 34; bzw. 410 Z. 23-29. Zum Zusammenhang vgl. S. 155 Anm. 4. 4 Von hier ab nach der Erzählung des Segovia. Ent- 45 sprechend Hüglins Protokolleintrag: Postmodum vene- runt de choro ecclesie Basiliensis ad dictam sacram congregacionem domini Lubicensis Turonensis Tre- censis Panormitanus Mediolanensis Conchensis Burgensis Ebroicensis Virdunensis prothonotarius 50 de Roma Cataniensis Bosanus Albinganensis Tira- sonensis Gerundensis Barchinonensis et Segobricen- sis ambassiatores regum et principum etc. (Conc. Bas. 6, 411 Z. 35 bis 412 Z. I.) 5 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Et primo dominus 55 Lubicensis ambassiator serenissimi domini Roma- norum regis proposuit, qualiter domini coambassia- tores invictissimi domini Romanorum regis domini sui cum dominis electoribus et principibus Ala- manie ac eciam ambassiatoribus serenissimorum regum et principum, qui in dieta Maguntina con- venerunt, maximis cum laboribus et vigiliis labora- verant pro pace ecclesie dei efficaciter et hac vice pro omnibus habende; jamque aliqui eciam ex suis collegis missi fuerant ad sanctissimum dominum nostrum papam super hoc. et propterea petitum fuerat et supplicatum ex parte ipsorum dominorum principum supersederi nunc a conclusione ipsarum veritatum sive conclusionum. de quarum conclu- sione sive forma decreti ipsarum dicebatur in eadem congregacione tractari debere, imo (ut dicebat) se audivisse, quod jam super hec fuerat facta conclusio. quare iterum pro parte ipsorum dominorum regum et principum, specialiter domini sui Romanorum regis, supplicabat, ut pro bono sacri concilii et, ut ipsa benedicta pax consequi posset, sacrum conci- 25 35 40 1439 Mai 9
E. Der Kirehenstreit Mai und Juni 1439 nr. 79-81. 159 1439 lApril) 30 omnia; cum vero comperierint falsa esse penitus, sicuti sunt, propulsent petulancias hominum, surgerent profecto rarius ejusmodi in vicarium Christi nugatores neque auderent, ut faciunt, si quo principum scuto eicerentur a rerum, vestra reverencia, ad singula, ut scribitis, respon- dens credimus certo pro virtute et constancia vestra singulari atque responsuram decertatu- 5 ramque et confidimus et ortamur, quid enim prestancius b, quid inmortalius, quam pro virili diligenciam industriam contencionem adjungere ad Romanum pontificem innocentissimum defendendum majestatemque sedis apostolice et sacri concilii ycumenici non jam adulteran- dam, ut illi mendaces, sed pulcre pure integre conservandam. quod scriptum1 sit, Basilienses ne ad erigendum ydolum surgere audeant, benefactum quidem; sed comprimenduse esset 10 illorum furor non juribus aut litteris, vero potencia principum. Tarentinum archiepiscopum scribitis brevi affuturum2; accepimus postea de illius adventu, quem peropportunum fuisse credimus. ceterum sid et principum oratores ad ipsius sanctitatis pedese veniant, suscipien- tur benignissime et cognoscent ipsam sanctitatem ab omni honestate atque equitate num- quam recedere. subjungitis postremis verbis quam voluisse vosf, quod sanctissimus dominus 15 noster vobis aliquid scripsisset, ut authentices assurgere ad repellendamh mencientiumi impie- tatem potuissetis. dolemus profecto id pretermissum esse; et demum testam nescire nos, quo pacto per incuriam pretervolavit. tandem et summus pontifex et nos, vestrik nominis laudis ac dignitatis quam memores simus, declarabimus. valete in domino. ex Florentia die 30. aprilis 1 1439. Franciscus tituli sancti Clementis presbiter cardinalis pape camerarius etc. 20 81. Erklärungen der fürstlichen Gesandten betr. Aufschub der Dekretierung der drei Glaubens- wahrheiten und Ersuchen um Information zu dieser Sache in der Generalkongregation. (Nach Segovia.) 1439 Mai 9 Basel. W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 81a-82b (Segovia lib. 14 capp. 34 u. 35) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 68a-69a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 270-274. [In3 der Generalkongregation des 9. Mai wurden zuerst verschiedene Konkordate auch betr. der Form des Dekrets über die 3 Wahrheiten verlesen.] Cum 4 presidens -- - conclusisset, principum oratores, qui intra chorum cum Lubicensi et protectore concilii constituti erant, festino ingressi congregacionem mon- 30 strantibusque indiciis male contenti, specialiter qui regis Aragonum, clamare ceperunt elemosinario illius imponente Lubicensi episcopo tenuisse cos, donec concluderetur. sedentibus autem Lubicensis a) Vorl. eiecerentur, dann korr. in ejicerentur. b) Vorl. presentancius. c) Vorl. comprementibus; Rand- bemerkung schlägt comprimendus vor. d) ergänzt nach Randbemerkung. e) ergänzt nach Randbemerkung. f) Vorl. eher noluisse nos. g) Vorl. audentisque; dann durch unterstreichen getilgt und 2 Buchstaben übergeschrieben, vermutlich ce. Randbemerkung audentice. h) Vorl. resellendam. i) Vorl. mencientum. k) Vorl. nostri. I) ergänzt. 1 Das S. 146 Z. 37 erwähnte Schreiben des Mainzer Kongresses an das Baseler Konzil. 2 Vgl. dazu nr. 67 und S. 153 Anm. 3. 3 Erster Satz aus Hüglins Protokoll (Conc. Bas. 6, 401 Z. 33 f.); die Konkordate ebenda 402 Z. 23 bis 411 Z. 34; bzw. 410 Z. 23-29. Zum Zusammenhang vgl. S. 155 Anm. 4. 4 Von hier ab nach der Erzählung des Segovia. Ent- 45 sprechend Hüglins Protokolleintrag: Postmodum vene- runt de choro ecclesie Basiliensis ad dictam sacram congregacionem domini Lubicensis Turonensis Tre- censis Panormitanus Mediolanensis Conchensis Burgensis Ebroicensis Virdunensis prothonotarius 50 de Roma Cataniensis Bosanus Albinganensis Tira- sonensis Gerundensis Barchinonensis et Segobricen- sis ambassiatores regum et principum etc. (Conc. Bas. 6, 411 Z. 35 bis 412 Z. I.) 5 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Et primo dominus 55 Lubicensis ambassiator serenissimi domini Roma- norum regis proposuit, qualiter domini coambassia- tores invictissimi domini Romanorum regis domini sui cum dominis electoribus et principibus Ala- manie ac eciam ambassiatoribus serenissimorum regum et principum, qui in dieta Maguntina con- venerunt, maximis cum laboribus et vigiliis labora- verant pro pace ecclesie dei efficaciter et hac vice pro omnibus habende; jamque aliqui eciam ex suis collegis missi fuerant ad sanctissimum dominum nostrum papam super hoc. et propterea petitum fuerat et supplicatum ex parte ipsorum dominorum principum supersederi nunc a conclusione ipsarum veritatum sive conclusionum. de quarum conclu- sione sive forma decreti ipsarum dicebatur in eadem congregacione tractari debere, imo (ut dicebat) se audivisse, quod jam super hec fuerat facta conclusio. quare iterum pro parte ipsorum dominorum regum et principum, specialiter domini sui Romanorum regis, supplicabat, ut pro bono sacri concilii et, ut ipsa benedicta pax consequi posset, sacrum conci- 25 35 40 1439 Mai 9
Strana 160
160 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Mai 9 ipse et protector concilii nomine Romanorum regis supplicarunt supersederi a decretacione; et ipsi vellent se interponere, ut rem agi cum pace. Dann 1 bat der Erzbischof von Tours im Namen des Französischen Königs darum, sie, die als Bischöfe besondere Pflichten in Glaubenssachen hätten2, zu informieren; er ver- langte weiter, quod ex illis [veritatibus] applicacio non fieret ad personam pape. Die Bischöfe von Cuenza und Albenga schlossen sich für ihre Herren den Vorrednern an. Darauf griff der Erzbischof von Palermo in schärfster Form das Vorgehen der Konzilsväter an, die die Dekretierung beschlossen hätten ipsis [oratoribus] in choro constitutis et loquentibus super bono pacis; er verlangte eine Audienz für die von Mainz angekommenen Gesandten und bis dahin Aufschub der gegen den Papst beschlossenen conclusio; In gleicher t und weiter ersuchte er um Erlaubnis, unam honestam protestacionem 3 verlesen zu lassen. Weise ersuchte auch der Protonotar Ludwig von Rom um Information, während der Erzbischof von Mai- 10 Ihnen entgegnete hierauf der Kardinal von Arles!; land die Verlesung der Protestation beantragte. gratias agebat imperatori commendans eum honorantem sinodum missis tantis oratoribus Lubicensi episcopo et protectore, quos laudabat et specialiter Lubicensem de bono zelo, quem Maguntie (prout testificatum fuerat) eciam laudabiliter se habuisset; antwortete ähnlich den Vertretern Frankreichs und Casti- liens; und setzte sich endlich ausführlich mit dem Erzbischof von Palermo auseinander, wobei er durch eine 15 historische Schilderung des Papstprozesses nachzuweisen suchte, daß die Gesandten genügend Gelegenheit ge- habt hätten, sich zu informieren; er schloß mit der Ankündigung, daß nunmehr der Dekretentwurf verlesen würde. Als 5 Hüglin bei der Verlesung zu den conclusiones kam, verlangten die Aragonier, daß zuerst ihre Protestation verlesen würde. Dies wurde abgelehnt; darauf erklärten die Aragonier, die weitere Verlesung des Dekrets nicht zulassen zu können. Es erhob sich ein schrecklicher Tumult, so daß der Konzilsprotek- 20 tor eingriff. Protector‘ concilii magna cum instancia rogavit patres, ut pacifice omnia agerentur, ex scandalo, si fieret, nascitura permaxima in mundo perturbacio plus quam scirent cogitare. Aber umsonst; den Versuch, das Dekret zu Ende lesen zu lassen, durchkreuzten die Aragonier, indem sie in wildem Tumult ihre Protestation verlasen. Darauf verließen sie samt den Mailändern die Generalkongregation; und nun konnte das Dekret verlesen und vom Kardinal in üblicher Weise geschlossen werden. Provisum" est 25 autem post exitum congregacionis hujus ordinante Arelatensi, ut, quomodo petierant oratores, informaren- tur assignatis ex deliberacione deputacionum ad hec quibusdam ex patribus. sed oratores plures non attenderunt tantam et fortassis majorem, quam deputati, quod ille essent veritates fidei, noticiam habentes. 5 1439 82. Ubergabe der Mainzer Vermittlungsvorschläge und der ersten Vereinbarung an einen Aus- 30 Mаi 1439 Mai [1I bis 138) Basel. schuß des Baseler Konzils. (Nach Segovia.) 111-13] W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 82b (Seg. lib. 14 cap. 36) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 69a cop. mb. Ferner in allen übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 274 f. 35 Mai (11/ Biduo autem sequenti dictam congregacionem coram deputatis " concilii in capitulo ecclesie constitutis protectore ac Lubicensi Romanorum, Turonensi archiepiscopo Trecensi ac Verdunensi, magistro requesta- lium dignaretur protunc supersedere saltim a decre- tacione hujusmodi, si et in quantum esset facta con- clusio, et quousque ipsi domini ambassiatores illi, qui adhuc non venerant, venissent, ne forte ex precipita- cione scandalum immineret. (Conc. Bas.6,412 Z. 1-19.) 1 Vgl. auch die entsprechenden Einträge Hüglins, Conc. Bas. 6, 412 Z. 19 bis 413 Z. 34. 2 Vgl. besonders Conc. Bas. 6, 412 Z. 21-23. 3 Diese Cedula protestacionis oratorum regis Ara- gonum circa 3 veritates in concilio Basiliensi in Leipzig Univ.-B. cod. ms. 176 fol. 213b cop. ch. Be- merkung Producta fuit hec protestacionis cedula in generali congregacione per reverendissimum patrem archiepiscopum Panormitanum 9 die mensis maji 1439 patribus presentibus. 4 Vgl. Hüglins Protokolleintrag Conc. Bas. 6, 413 Z. 34 bis 414 Z. 16. 5 Vgl. auch Hüglins Protokolleintrag Conc. Bas. 6, 414 Z. 16-30 und Z. 36 bis 415 Z. 16. 6 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Stantibus autem magnis altercacionibus hincinde magnificus dominus comes de Winsperg, protector ipsius sacri concilii, qui premissis interfuit, peciit ex parte serenissimi domini Romanorum regis atque supplicavit haberi 40 respectum ad tribulaciones Christianitatis et quod cessantibus differenciis taliter fieret, quod salus populi et pax ecclesie cum bona pace et concordia tractarentur, offerendo se et dominos ambassiatores domini Romanorum regis ad pacem tractandum. 45 (Conc. Bas. 6, 414 Z. 30-36.) Kein entsprechender Eintrag bei Hüglin. 8 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 81 und nach Hüglins Protokolleintrag zum II. Mai, Conc. Вas. 6, 415 Z. 17-28. » Nach Hüglins Protokoll die Vertreter des Konzils auf dem Mainzer Tag und noch 4 Abgeordnete jeder Deputation ; von der allgemeinen Deputation episcopus Lausanensis pro nacione Gallicana, abbas de Dona pro nacione Italica, Wilhelmus de Constancia pro 55 Germanica et Augustinus de Insula pro Ispanica. (Conc. Bas. 6, 415 Z. 17-28.) 50
160 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Mai 9 ipse et protector concilii nomine Romanorum regis supplicarunt supersederi a decretacione; et ipsi vellent se interponere, ut rem agi cum pace. Dann 1 bat der Erzbischof von Tours im Namen des Französischen Königs darum, sie, die als Bischöfe besondere Pflichten in Glaubenssachen hätten2, zu informieren; er ver- langte weiter, quod ex illis [veritatibus] applicacio non fieret ad personam pape. Die Bischöfe von Cuenza und Albenga schlossen sich für ihre Herren den Vorrednern an. Darauf griff der Erzbischof von Palermo in schärfster Form das Vorgehen der Konzilsväter an, die die Dekretierung beschlossen hätten ipsis [oratoribus] in choro constitutis et loquentibus super bono pacis; er verlangte eine Audienz für die von Mainz angekommenen Gesandten und bis dahin Aufschub der gegen den Papst beschlossenen conclusio; In gleicher t und weiter ersuchte er um Erlaubnis, unam honestam protestacionem 3 verlesen zu lassen. Weise ersuchte auch der Protonotar Ludwig von Rom um Information, während der Erzbischof von Mai- 10 Ihnen entgegnete hierauf der Kardinal von Arles!; land die Verlesung der Protestation beantragte. gratias agebat imperatori commendans eum honorantem sinodum missis tantis oratoribus Lubicensi episcopo et protectore, quos laudabat et specialiter Lubicensem de bono zelo, quem Maguntie (prout testificatum fuerat) eciam laudabiliter se habuisset; antwortete ähnlich den Vertretern Frankreichs und Casti- liens; und setzte sich endlich ausführlich mit dem Erzbischof von Palermo auseinander, wobei er durch eine 15 historische Schilderung des Papstprozesses nachzuweisen suchte, daß die Gesandten genügend Gelegenheit ge- habt hätten, sich zu informieren; er schloß mit der Ankündigung, daß nunmehr der Dekretentwurf verlesen würde. Als 5 Hüglin bei der Verlesung zu den conclusiones kam, verlangten die Aragonier, daß zuerst ihre Protestation verlesen würde. Dies wurde abgelehnt; darauf erklärten die Aragonier, die weitere Verlesung des Dekrets nicht zulassen zu können. Es erhob sich ein schrecklicher Tumult, so daß der Konzilsprotek- 20 tor eingriff. Protector‘ concilii magna cum instancia rogavit patres, ut pacifice omnia agerentur, ex scandalo, si fieret, nascitura permaxima in mundo perturbacio plus quam scirent cogitare. Aber umsonst; den Versuch, das Dekret zu Ende lesen zu lassen, durchkreuzten die Aragonier, indem sie in wildem Tumult ihre Protestation verlasen. Darauf verließen sie samt den Mailändern die Generalkongregation; und nun konnte das Dekret verlesen und vom Kardinal in üblicher Weise geschlossen werden. Provisum" est 25 autem post exitum congregacionis hujus ordinante Arelatensi, ut, quomodo petierant oratores, informaren- tur assignatis ex deliberacione deputacionum ad hec quibusdam ex patribus. sed oratores plures non attenderunt tantam et fortassis majorem, quam deputati, quod ille essent veritates fidei, noticiam habentes. 5 1439 82. Ubergabe der Mainzer Vermittlungsvorschläge und der ersten Vereinbarung an einen Aus- 30 Mаi 1439 Mai [1I bis 138) Basel. schuß des Baseler Konzils. (Nach Segovia.) 111-13] W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 82b (Seg. lib. 14 cap. 36) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 69a cop. mb. Ferner in allen übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 274 f. 35 Mai (11/ Biduo autem sequenti dictam congregacionem coram deputatis " concilii in capitulo ecclesie constitutis protectore ac Lubicensi Romanorum, Turonensi archiepiscopo Trecensi ac Verdunensi, magistro requesta- lium dignaretur protunc supersedere saltim a decre- tacione hujusmodi, si et in quantum esset facta con- clusio, et quousque ipsi domini ambassiatores illi, qui adhuc non venerant, venissent, ne forte ex precipita- cione scandalum immineret. (Conc. Bas.6,412 Z. 1-19.) 1 Vgl. auch die entsprechenden Einträge Hüglins, Conc. Bas. 6, 412 Z. 19 bis 413 Z. 34. 2 Vgl. besonders Conc. Bas. 6, 412 Z. 21-23. 3 Diese Cedula protestacionis oratorum regis Ara- gonum circa 3 veritates in concilio Basiliensi in Leipzig Univ.-B. cod. ms. 176 fol. 213b cop. ch. Be- merkung Producta fuit hec protestacionis cedula in generali congregacione per reverendissimum patrem archiepiscopum Panormitanum 9 die mensis maji 1439 patribus presentibus. 4 Vgl. Hüglins Protokolleintrag Conc. Bas. 6, 413 Z. 34 bis 414 Z. 16. 5 Vgl. auch Hüglins Protokolleintrag Conc. Bas. 6, 414 Z. 16-30 und Z. 36 bis 415 Z. 16. 6 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Stantibus autem magnis altercacionibus hincinde magnificus dominus comes de Winsperg, protector ipsius sacri concilii, qui premissis interfuit, peciit ex parte serenissimi domini Romanorum regis atque supplicavit haberi 40 respectum ad tribulaciones Christianitatis et quod cessantibus differenciis taliter fieret, quod salus populi et pax ecclesie cum bona pace et concordia tractarentur, offerendo se et dominos ambassiatores domini Romanorum regis ad pacem tractandum. 45 (Conc. Bas. 6, 414 Z. 30-36.) Kein entsprechender Eintrag bei Hüglin. 8 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 81 und nach Hüglins Protokolleintrag zum II. Mai, Conc. Вas. 6, 415 Z. 17-28. » Nach Hüglins Protokoll die Vertreter des Konzils auf dem Mainzer Tag und noch 4 Abgeordnete jeder Deputation ; von der allgemeinen Deputation episcopus Lausanensis pro nacione Gallicana, abbas de Dona pro nacione Italica, Wilhelmus de Constancia pro 55 Germanica et Augustinus de Insula pro Ispanica. (Conc. Bas. 6, 415 Z. 17-28.) 50
Strana 161
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 81-83. 161 10 rum et decano Turonensi Francie, Conchensi Burgensi Castelle, Panormitano Ludovico et Bosane Martino de Vera Aragonum1, Albinganensi Mediolanensis ducis, archiepiscopis episcopis prothonotario et doctoribus oratoribus Turonensis proposuit: rogans benigne audiri lecturam cedule2 de mutacione concilii ordinate per eos nec in sinistrum interpretari; verba ibidem imperative expressa namque intelligebant accipienda esse 5 deprecative; nec intendebant protunc facere requisicionem, ut inmediate currerent dies 15 in ea specificati; exhiberent tamen cedulam ipsam pro ultimata eorum resolucione non intendentes disputare super contentis ; verum si peterentur a deputatis, ipsi offerrent securitates pro concilio, que suo judicio neccessarie videban- tur; venissent autem omnes tunc presencialiter, daturi tamen postea deputatos de qualibet ambasiata ad prosequendum; et contestabantur offerri hec suorum principum nomine et hanc esse eorum intencionem. Deputati autem deliberarunt crastino convenire audituri ipsos, si quid amplius dicere vellent. qui paucis verbo propositis legi coram eis fecerunt instrumentum de intelligencia3 per eos facta, dum Maguncie constituti erant. Quibus4 die altero responsum est a deputatis: audisse omnia ab eis proposita, ad quod fuerant IMai deputati; intendebantque referre illa, que verbo eis proposita fuerant; et quoniam sua non interesset 13) 15 eorum promovere cedulas, poterant ipsi proponere quecumque vellent. 1439 Mai 11-13/ [Mai 12] 83. Darlegungen der fürstlichen Gesandten gegen die Dekretierung der drei Glaubenswahrheiten 1139 1439 Маi 15. in der Generalkongregation. (Nach Segovia.) Маi 15 20 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 82b 83a (Segovia lib. 14 cap. 36) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 69b cop. mb. Ferner in den anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. conc. 3, 275-277. [Auf5 Antrag des Glaubensprokurators und des Fiscalprokurators setzte der Konzilspräsident die Session zur Dekretierung der drei Glaubenswahrheiten auf 16. Mai fest.] Lubicensis" vero episcopus premisso, Mai 16 quod Maguncie inter principum oratores facta esset certa intelligencia" pro tractanda pace, dicebat: si 25 hujusmodi sessio paci contradiceret, assentire non posse; et quod huic dicto concurreret Georgius Vischel, alter orator regis Romanorum. cum autem voluisset dicere de protectore concilii, hic statim publice respondit ejusmodi intelligencie non interfuisse, nec ex parte regis aliquid de hoc sibi constare. Der8 Bischof von Ebenso- Cuença erklärte sich mit dem Vorgehen des Prokurators und des Kardinals nicht einverstanden. wenig der Erzbischof von Palermo; er erklärte u. a., ipse autem et college mandatum haberent in alia consen- 30 tire non posse nisi que ad pacem; und er verwies darauf, quod deceret diffinicionem fieri cum consensu omnium oratorum principum, qui tamen consentire non poterant, quoniam inter alia capitula intelligencie Maguntine juraverunt unum 1°, quod si durante tractatu suo pacis per concilium attemptaretur aliquid contra papam vel e converso, quod illud non acceptaretur. ex ipsis autem tribus conclusionibus decretandis manifeste ac necessario inferebatur papam fuisse hereticum, quia notissimum erat papam hactenus repugnasse illis ac 35 1 Zum Anschluß der Aragonischen Gesandten an die Mainzer Beschlüsse vgl. die S. 60 Anm. 1 er- wähnte Aufzeichnung: et cum ista mutua intelligencia [nr. 65] venerunt [die fürstlichen Gesandten] ad concilium et statim eidem adheserunt oratores regis 40 Arragonum, archiepiscopus Panormitanus, Lodevi- cus de Roma prothonotarius cum collegis suis, et simul fortiter instabant apud concilium pro execu- cione sui propositi per illam mutuam intelligenciam [nr. 65], ut cessaret processus contra papam et 45 fieret mutacio loci pro ycumenico concilio cele- brando etc. et tandem finaliter concilium dedit eis suam responsionem synodalem [nr. 100] que habe- tur [freier Raum für mehrere Worte] et incipit „rem gravissimam ...“ et 51/2 cartas continet. (Wien 50 Nat.-B. cod. 5080 fol. 434b not. ch.) Auch Conc. Bas. 6, 450 Z. 7-11. 2 nr. 65 artt. 1-6. 3 nr. 66. 4 Vorausging eine interne Beratung der Konzils- 55 deputierten, vgl. Conc. Bas. 6, 416 Z. 25-28. 5 Dieser Satz nach Hüglins Protokolleintrag, vgl. Conc. Bas. 6, 420 Z. 19-29. 6 Vgl. Hüglins Protokolleintrag zum 15. Mai: Deinde dominus Lubicensis dixit: quod attento tractatu dominorum regum et principum vices suas interponencium requisivit, quod adhuc differatur decretacio hujusmodi in hoc complacendo dominis suis regibus et principibus, quousque alii sui college coambassiatores, qui iverunt ad papam, reverteren- tur; quodque ipse stabat in protestacionibus factis Maguncie per oratores regum et principum. An- schließend die Entgegnung des Konzilspräsidenten: Respondit dominus Arelatensis, quod hec res, scilicet decretacio et conclusiones, nonnisi ad pacem confe- rant et est medium omnis concordie quodque in materia fidei non esset differendum. (Conc. Bas. 6, 420 Z. 32 bis 421 Z. 2.) nr. 65. 8 Vgl. Hüglins Eintrag Conc. Bas. 6, 421 Z. 2-6. 9 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Allegavit, qualiter omnes principes concluserunt, non velle recipere ea, per que papa posset inculpari; quodque ipse nec sui college habent mandatum nisi circa ea, que tendunt ad pacem. (Conc. Bas. 6, 421 Z. 7-20.) 10 Vgl. nr. 65 art. 8. Deutsche Reichstags-Akten XIV 21
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 81-83. 161 10 rum et decano Turonensi Francie, Conchensi Burgensi Castelle, Panormitano Ludovico et Bosane Martino de Vera Aragonum1, Albinganensi Mediolanensis ducis, archiepiscopis episcopis prothonotario et doctoribus oratoribus Turonensis proposuit: rogans benigne audiri lecturam cedule2 de mutacione concilii ordinate per eos nec in sinistrum interpretari; verba ibidem imperative expressa namque intelligebant accipienda esse 5 deprecative; nec intendebant protunc facere requisicionem, ut inmediate currerent dies 15 in ea specificati; exhiberent tamen cedulam ipsam pro ultimata eorum resolucione non intendentes disputare super contentis ; verum si peterentur a deputatis, ipsi offerrent securitates pro concilio, que suo judicio neccessarie videban- tur; venissent autem omnes tunc presencialiter, daturi tamen postea deputatos de qualibet ambasiata ad prosequendum; et contestabantur offerri hec suorum principum nomine et hanc esse eorum intencionem. Deputati autem deliberarunt crastino convenire audituri ipsos, si quid amplius dicere vellent. qui paucis verbo propositis legi coram eis fecerunt instrumentum de intelligencia3 per eos facta, dum Maguncie constituti erant. Quibus4 die altero responsum est a deputatis: audisse omnia ab eis proposita, ad quod fuerant IMai deputati; intendebantque referre illa, que verbo eis proposita fuerant; et quoniam sua non interesset 13) 15 eorum promovere cedulas, poterant ipsi proponere quecumque vellent. 1439 Mai 11-13/ [Mai 12] 83. Darlegungen der fürstlichen Gesandten gegen die Dekretierung der drei Glaubenswahrheiten 1139 1439 Маi 15. in der Generalkongregation. (Nach Segovia.) Маi 15 20 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 82b 83a (Segovia lib. 14 cap. 36) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 69b cop. mb. Ferner in den anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. conc. 3, 275-277. [Auf5 Antrag des Glaubensprokurators und des Fiscalprokurators setzte der Konzilspräsident die Session zur Dekretierung der drei Glaubenswahrheiten auf 16. Mai fest.] Lubicensis" vero episcopus premisso, Mai 16 quod Maguncie inter principum oratores facta esset certa intelligencia" pro tractanda pace, dicebat: si 25 hujusmodi sessio paci contradiceret, assentire non posse; et quod huic dicto concurreret Georgius Vischel, alter orator regis Romanorum. cum autem voluisset dicere de protectore concilii, hic statim publice respondit ejusmodi intelligencie non interfuisse, nec ex parte regis aliquid de hoc sibi constare. Der8 Bischof von Ebenso- Cuença erklärte sich mit dem Vorgehen des Prokurators und des Kardinals nicht einverstanden. wenig der Erzbischof von Palermo; er erklärte u. a., ipse autem et college mandatum haberent in alia consen- 30 tire non posse nisi que ad pacem; und er verwies darauf, quod deceret diffinicionem fieri cum consensu omnium oratorum principum, qui tamen consentire non poterant, quoniam inter alia capitula intelligencie Maguntine juraverunt unum 1°, quod si durante tractatu suo pacis per concilium attemptaretur aliquid contra papam vel e converso, quod illud non acceptaretur. ex ipsis autem tribus conclusionibus decretandis manifeste ac necessario inferebatur papam fuisse hereticum, quia notissimum erat papam hactenus repugnasse illis ac 35 1 Zum Anschluß der Aragonischen Gesandten an die Mainzer Beschlüsse vgl. die S. 60 Anm. 1 er- wähnte Aufzeichnung: et cum ista mutua intelligencia [nr. 65] venerunt [die fürstlichen Gesandten] ad concilium et statim eidem adheserunt oratores regis 40 Arragonum, archiepiscopus Panormitanus, Lodevi- cus de Roma prothonotarius cum collegis suis, et simul fortiter instabant apud concilium pro execu- cione sui propositi per illam mutuam intelligenciam [nr. 65], ut cessaret processus contra papam et 45 fieret mutacio loci pro ycumenico concilio cele- brando etc. et tandem finaliter concilium dedit eis suam responsionem synodalem [nr. 100] que habe- tur [freier Raum für mehrere Worte] et incipit „rem gravissimam ...“ et 51/2 cartas continet. (Wien 50 Nat.-B. cod. 5080 fol. 434b not. ch.) Auch Conc. Bas. 6, 450 Z. 7-11. 2 nr. 65 artt. 1-6. 3 nr. 66. 4 Vorausging eine interne Beratung der Konzils- 55 deputierten, vgl. Conc. Bas. 6, 416 Z. 25-28. 5 Dieser Satz nach Hüglins Protokolleintrag, vgl. Conc. Bas. 6, 420 Z. 19-29. 6 Vgl. Hüglins Protokolleintrag zum 15. Mai: Deinde dominus Lubicensis dixit: quod attento tractatu dominorum regum et principum vices suas interponencium requisivit, quod adhuc differatur decretacio hujusmodi in hoc complacendo dominis suis regibus et principibus, quousque alii sui college coambassiatores, qui iverunt ad papam, reverteren- tur; quodque ipse stabat in protestacionibus factis Maguncie per oratores regum et principum. An- schließend die Entgegnung des Konzilspräsidenten: Respondit dominus Arelatensis, quod hec res, scilicet decretacio et conclusiones, nonnisi ad pacem confe- rant et est medium omnis concordie quodque in materia fidei non esset differendum. (Conc. Bas. 6, 420 Z. 32 bis 421 Z. 2.) nr. 65. 8 Vgl. Hüglins Eintrag Conc. Bas. 6, 421 Z. 2-6. 9 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Allegavit, qualiter omnes principes concluserunt, non velle recipere ea, per que papa posset inculpari; quodque ipse nec sui college habent mandatum nisi circa ea, que tendunt ad pacem. (Conc. Bas. 6, 421 Z. 7-20.) 10 Vgl. nr. 65 art. 8. Deutsche Reichstags-Akten XIV 21
Strana 162
162 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Мai 15 Der Kardinal1 von Arles verteidigte zuerst sein Vorgehen und setzte sich dann mit den continuo repugnare. verschiedenen Vorrednern auseinander. Er legte u. a. dar, quod patres Basilee existentes congregati non fuissent in principum nomine, sed Christi, cujus fidem defendere intendebant usque ad mortem. de illa vero intelligencia Maguntina dicebat fuisse factum computum sine hospite ; nec ad oratores ipsos pertineret con- stituere se judices supra judicium spiritus sancti in generali concilio; judicio cujus reges et principes tene- bantur assentire, non vero concilium eis, quocirca, ne ecclesia isto modo subiceretur; und weiter quia decretande conclusiones 2 generales erant nullam expresse facientes mencionem de papa, concilium per hujus- modi sessionem nullo modo paci obviaret; cum vero dicebant, quod papam tangerent, hoc papa ipse et alii quicumque bene adverterent, dum hec non fidei, sed culpa illius esset et quoniam post conclusionem in Post4 generali congregacione factam de decretis ipsis littere expedirentur eciam cum plumbo concilii3. dicta hec, quibus replica non accessit concilii protector rogans, quia pridem bonam pacem et concordiam inter patres servandam avisavit, supplicans ut patres suis mandarent familiaribus cum gladiis non venire id ipsum eciam seque habere modeste; nam spectaret ad officium suum manutenere pacem concilii. dictum extitit civium ex parte allegancium, quomodo servassent hactenus semper concessum per eos salvum conductum, quibus Arelatensis regraciatus est. 5 10 15 1439 Mai 16 84. Letzter Vorstoß der Deutschen Gesandten gegen die Dekretierung der Glaubenswahrheiten bei 1439 Mai 16 Basel. Beginn der 33. Session. (Nach Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 83ab (Segovia lib. 14 cap. 37) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 69b-70a cop. mb. Ferner in allen übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 277. 20 [Mai 16] Die igitur assignata celebrata est 33. sessio sancte sinodi Basiliensis. dum vero celebraretur missa per Lausanensem episcopum ex parte oratorum principum et Aragonensium in capitulo ecclesie constitutorum Lubicensis et Conchensis episcopi, decanus item Turonensis proposuerunt Arelatensi dicentes: cum die [Mai hesterno super tractatu inchoato pacis dictum fuisset supersedendum esse per concilium mensibus quatuor 15/ ab applicacione quantum ad personam pape trium conclusionum decretendarum et quod ipsi interessè vellent sessioni, quod de post deliberacione inter se habita id respondebant id facere velle, si dumtaxat prima earum decretatur; quibus responsum continuo extitit, quod oratores jam dicere non possent stare per concilium, quin condescendisset ad petita eorum; sed jam ipsi addebant: et tamen tota vis erat in secunda Lubicensis vero episcopus rediens dixit eos jam recessisse, quia juxta Magun- 30 et tercia proposicionibus. 25 a) em.; WB que. 1 Vgl. Hüglins Protokolleintrag, Conc. Bas. 6, 421 Z. 20-36. 2 Vgl. Hüglins Eintrag: Quodque iste conclusiones sunt generales et lex generalis, in qua nemo exprimi- tur expresse. (Conc. Bas. 6, 421 Z. 30 f.) 3 Der Schluß der Ausführungen des Kardinals in Hüglins Protokoll: Requirendo dominum Conradum de Winsperg comitem protectorem et cives Ba- silienses ibidem presentes, ut ipsi sacro concilio in hac materia assistere velint et defendere tamquam viri catholici. (Conc. Bas. 6, 421 Z. 34-36.) 4 Vgl. Hüglins Eintrag : Deinde dominus protector et dominus Georgius Fischlin miles, juris utriusque doctor, tamquam personam domini regis Romano- rum representantes per organum domini Henrici Benheim dixerunt, quod non interfuerunt in tracta- tibus Maguncie nec sunt de illis certificati ab ipso domino rege Romanorum. ideo protestacionibus factis per dominos oratores domini regis Romano- rum non consenciebant nec adherere volebant, imo pocius sacro concilio assistere et ipsum in factis suis, presertim ipse dominus comes tamquam protector ipsius sacri concilii et locumtenens dicti domini regis, protegere et defensare totis viribus, petentes de hiis instrumentum a nobis notario sacri concilii. et hec cum supportacione reverendi patris domini episcopi Lubicensis pro dicto domino rege se gerentis dixerunt et protestati sunt. postremo idem domi- nus magnificus Conradus comes de Winsperg protec- tor tamquam locumtenens dicti domini Romanorum regis ex parte ipsius domini regis neenon dominus Bernhardus de Ratperg miles, Theodericus Sûrlin, Andreas Wiler et Heinricus Zeigler ex parte con- sulatus Basiliensis per organum dicti domini Hen- rici de Benhein dixerunt, qualiter ipsi audiverunt, quod die crastina [Mai 16] debet fieri sessio publica super dictis tribus conclusionibus fidem concernen- tibus, prout ex dictis et lectura dicti procuratoris fidei se dixerunt intellexisse. et quia hic debet esse 45 actus publicus, in quo eciam laici possunt interesse, dixerunt se velle interesse et eidem sacro concilio assistere rogaruntque patres sacri concilii, ut ipsi in bona pace et concordia hujusmodi sessionem publicare et absque tumultu expedire vellent, quod- que ipsi aliter disponant et ordinent cum familiari- bus eorum nec cum gladiis aut armis aliquibus venire velint, sed cum omni quiete et pacificacione, de quo eos avisarunt caritative nomine ipsius do- mini Romanorum regis. (Con. Bas. 6, 421 Z. 36 bis 55 422 Z. 21.) 35 40 50
162 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Мai 15 Der Kardinal1 von Arles verteidigte zuerst sein Vorgehen und setzte sich dann mit den continuo repugnare. verschiedenen Vorrednern auseinander. Er legte u. a. dar, quod patres Basilee existentes congregati non fuissent in principum nomine, sed Christi, cujus fidem defendere intendebant usque ad mortem. de illa vero intelligencia Maguntina dicebat fuisse factum computum sine hospite ; nec ad oratores ipsos pertineret con- stituere se judices supra judicium spiritus sancti in generali concilio; judicio cujus reges et principes tene- bantur assentire, non vero concilium eis, quocirca, ne ecclesia isto modo subiceretur; und weiter quia decretande conclusiones 2 generales erant nullam expresse facientes mencionem de papa, concilium per hujus- modi sessionem nullo modo paci obviaret; cum vero dicebant, quod papam tangerent, hoc papa ipse et alii quicumque bene adverterent, dum hec non fidei, sed culpa illius esset et quoniam post conclusionem in Post4 generali congregacione factam de decretis ipsis littere expedirentur eciam cum plumbo concilii3. dicta hec, quibus replica non accessit concilii protector rogans, quia pridem bonam pacem et concordiam inter patres servandam avisavit, supplicans ut patres suis mandarent familiaribus cum gladiis non venire id ipsum eciam seque habere modeste; nam spectaret ad officium suum manutenere pacem concilii. dictum extitit civium ex parte allegancium, quomodo servassent hactenus semper concessum per eos salvum conductum, quibus Arelatensis regraciatus est. 5 10 15 1439 Mai 16 84. Letzter Vorstoß der Deutschen Gesandten gegen die Dekretierung der Glaubenswahrheiten bei 1439 Mai 16 Basel. Beginn der 33. Session. (Nach Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 83ab (Segovia lib. 14 cap. 37) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 69b-70a cop. mb. Ferner in allen übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 277. 20 [Mai 16] Die igitur assignata celebrata est 33. sessio sancte sinodi Basiliensis. dum vero celebraretur missa per Lausanensem episcopum ex parte oratorum principum et Aragonensium in capitulo ecclesie constitutorum Lubicensis et Conchensis episcopi, decanus item Turonensis proposuerunt Arelatensi dicentes: cum die [Mai hesterno super tractatu inchoato pacis dictum fuisset supersedendum esse per concilium mensibus quatuor 15/ ab applicacione quantum ad personam pape trium conclusionum decretendarum et quod ipsi interessè vellent sessioni, quod de post deliberacione inter se habita id respondebant id facere velle, si dumtaxat prima earum decretatur; quibus responsum continuo extitit, quod oratores jam dicere non possent stare per concilium, quin condescendisset ad petita eorum; sed jam ipsi addebant: et tamen tota vis erat in secunda Lubicensis vero episcopus rediens dixit eos jam recessisse, quia juxta Magun- 30 et tercia proposicionibus. 25 a) em.; WB que. 1 Vgl. Hüglins Protokolleintrag, Conc. Bas. 6, 421 Z. 20-36. 2 Vgl. Hüglins Eintrag: Quodque iste conclusiones sunt generales et lex generalis, in qua nemo exprimi- tur expresse. (Conc. Bas. 6, 421 Z. 30 f.) 3 Der Schluß der Ausführungen des Kardinals in Hüglins Protokoll: Requirendo dominum Conradum de Winsperg comitem protectorem et cives Ba- silienses ibidem presentes, ut ipsi sacro concilio in hac materia assistere velint et defendere tamquam viri catholici. (Conc. Bas. 6, 421 Z. 34-36.) 4 Vgl. Hüglins Eintrag : Deinde dominus protector et dominus Georgius Fischlin miles, juris utriusque doctor, tamquam personam domini regis Romano- rum representantes per organum domini Henrici Benheim dixerunt, quod non interfuerunt in tracta- tibus Maguncie nec sunt de illis certificati ab ipso domino rege Romanorum. ideo protestacionibus factis per dominos oratores domini regis Romano- rum non consenciebant nec adherere volebant, imo pocius sacro concilio assistere et ipsum in factis suis, presertim ipse dominus comes tamquam protector ipsius sacri concilii et locumtenens dicti domini regis, protegere et defensare totis viribus, petentes de hiis instrumentum a nobis notario sacri concilii. et hec cum supportacione reverendi patris domini episcopi Lubicensis pro dicto domino rege se gerentis dixerunt et protestati sunt. postremo idem domi- nus magnificus Conradus comes de Winsperg protec- tor tamquam locumtenens dicti domini Romanorum regis ex parte ipsius domini regis neenon dominus Bernhardus de Ratperg miles, Theodericus Sûrlin, Andreas Wiler et Heinricus Zeigler ex parte con- sulatus Basiliensis per organum dicti domini Hen- rici de Benhein dixerunt, qualiter ipsi audiverunt, quod die crastina [Mai 16] debet fieri sessio publica super dictis tribus conclusionibus fidem concernen- tibus, prout ex dictis et lectura dicti procuratoris fidei se dixerunt intellexisse. et quia hic debet esse 45 actus publicus, in quo eciam laici possunt interesse, dixerunt se velle interesse et eidem sacro concilio assistere rogaruntque patres sacri concilii, ut ipsi in bona pace et concordia hujusmodi sessionem publicare et absque tumultu expedire vellent, quod- que ipsi aliter disponant et ordinent cum familiari- bus eorum nec cum gladiis aut armis aliquibus venire velint, sed cum omni quiete et pacificacione, de quo eos avisarunt caritative nomine ipsius do- mini Romanorum regis. (Con. Bas. 6, 421 Z. 36 bis 55 422 Z. 21.) 35 40 50
Strana 163
e 10 = o 20 2 e 30 ce Ct 40 45 50 55 E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 83-85. 163 tinam intelligenciam * nullo modo interesse poterant; et ex ea causa ipse eciam recedebat. Verlesung und An- nahme des Dekrels über die drei Wahrheiten?. interfuerunt autem sessioni huic ommia collegia ecclesiarum et monasteriorum Basiliensis cum apparamentis ecclesiasticis et reliquiis multitudoque patrum concilii, ac eciam multi ex Aragonensibus, sed de Ytalicis pauci, protector idem concilii, Conradus de Winsperg, eb consules Basilienses?. 85. Berichte des Deutschordens-Prokwrators bet der Kurie: Deutschorden ; Griechenmumon; Baseler Konzil. 1439 Mai 19 und Jum 15 Florenz. Aus Kónigsberg St.-A. und zwar art. 1: Schl. XLIX (L. 8.) nr. 57 or. ch. lit. cl.; art. 2: Schl. I/a nr. 176 or. ch. lit. cl. [1] Bruder Johannes Creul, gekorener Bischof von Ösel, oberster Prokurator des Deutschordens am der Kurie*, berichtet am 19. Mai am den Hochmeister Paul von Rußdorf zuerst über seine Beförderung zum Bischof von Ösel, und über die Angelegenheit des ehemaligen Deutschmeisters; bittet um Geldmittel. Br hat den Propst be- auftragt, folgende Summen flüssig zu machen: ersten der cammer des bobistes 600 und 50 gulden, item den cardinalen 600 und 50 gulden, item minuta servicia 5 pro quolibet 100 sunt 500 und pro confirmacione 200, summa 2000 camergulden, di ich mues noch der besitzunge bezalen - - - . vor zitunge wisse ewer gnade, di Greken zin von hinnen wider heim sunder ende ?, zo men spricht. item des herzogen volk von Meilan ist Venedie noe uf 5 deutsche milen und nemen ire lant vaste in; und das ist der selbige erst capitaneus Nicolaus Piczinini 9. komen zu Reygensburg, item wir beiten hi botschoff von Mentze. und men spricht, das concilium sulle is das di Greken hinkomen wellen; und ist das nicht, zo sin gekoren Strofburg und Mentz; dorunter mag der bobist eine stat kisen; und doe sal das concilium vorbas werden gehalden. dat. Florentz Di. vor phinasten 89. [2] In dem nächsten Bericht vom 15. J um teilte er zuerst mil, lichen willen gotes sin gekomen zu rechtem irkentnisse; und werden sich einen mit unserm geloben, das si [die Greken] dornoch von sunder- des got gelobet si und alle Cristenheit billich wirt irvroiet; und haben di ding zam zum ende gebrocht, wen der patriarche von Constantinopoli *, der egesterne starp, dem got genade, sich hat undirscreben und in einunge unsers leben gegeben. alzo och der kaiser und andere hern thun von dem Grekeschen geloben. des ist sache sere gewesen der metropolita van Rüssen?, das die Greken hirzu sich han gegeben, das ewige ere ist unserm heiligen vater und dem stule zu Rome. Deutschmeisters Eberhard von Seinsheim beim Papste; Weiter über erfolglose Benvühungen von Gesandten des alten und das machet, das wir han einen ganz gnedigen hern und vater an dem bobiste; und das man och alzo sine gebote in allen sachen volvure, das wir nicht werden in keinen sachen vor seiner heilikeit vormerket, sunderlich in desen gelofiten der von Basel. wen alle herrn 1 Vgl. mw. 65 art. 8. ? Das Delret gedruckt: Mansi 29, 178; Mon. Conc. 3, 278; Conc. Bas. 6, 398 Z. 14 ff. Über den Verlauf 5 der Session vgl. Conc. Bas. 6, 425 Z. 1 bis 426 Z. 31. 3 Zur Beteiligung an der 33. Session vgl. folgenden Brief, mit dem ein Unbekannter eine Kopie des Dekretes dieser Session dem venerabili et egregio viro domino Gerardo Koneken licenciato in decretis decano ecclesie sancti Nicolai in Novi Fori Magde- burgensis et officiali Magdeburgensi [vgl. Conc. Bas. 6, 819] domino suo et fautori precipuo diberschickt: Venerabilis fautor. copiam consimilem [des Dekrets vom. 16. Mai] direxi domino meo Joann? Geldener ad communicandum illam reverendissimo patri et domino meo Magdeburgens? et dominis meis pre- posito decano etc. preterea placeat eandem com- municare dominis meis decano et cellerario ecclesie Halberstadensis et, si fieri potest, domino preposito Brandenburgensi, cui non scribo, donec integraliter se conformaverit dominis meis etc. et licet decretacio dicti decreti fuit facta per paucos prelatos et for- tassis novem in numero, quorum ad minus quatuor sunt sine ecolesiis, e& in absencia omnium aliorum licet in domibus Basilee residentium, videlicet domi- norum oratorum regum Romanorum Francie Castelle et Legionis Arragonie et ducis Mediolani etc., qui tamquam tractatores pacis ot concordie inter domi- num nostrum papam et hoe sacrum concilium li- benoius vidissent, quod fuissent expectati ambasia- tores dominorum electorum imperii, qui hodie [Mai 23) in congregacione generali sua exponent facta, que fructuose [?] egerunt in dicta Maguntina, de quibus, u arbitror, dominus meus magister Hin- ricus Toke dudum vos informabit. aliis minime occurrentibus me dominis meis et signanter domino meo decano moderno, cujus prosperum successum statum et honorem desidero sicut meum proprium, humiliter recommendans, insuper audio relacione Benardi, quod supplicacio istius de Angerem super prebenda Magdeburgensi heri sit signata per pro- mocionem domini Andree. die 23. maji 1439. (Magde- burg St.-A. Erzstift Magdeburg Auswärtige Ange- legenheiten XX: Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 2 fol. Lor. ch. lit. cl. Unterschrift nicht zw entziffern, stark verwischt.) * Vgl. RT A. 13. Register unter: Krevel. 5 Vgl. Brief des Kardinals Julian vom 5. Mai S. 307 Amm. 6. 6 Niccolo Pincinino, vgl. C. Cipolla. S. 364. ? Joseph. (1416-1439). Za. den. Verhandlungen vgl. Hefele 7, 713. 5 [sidor von, Kiew. 1439 Mai 16 1489 Mai 19 und Juni 15 Juni 13
e 10 = o 20 2 e 30 ce Ct 40 45 50 55 E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 83-85. 163 tinam intelligenciam * nullo modo interesse poterant; et ex ea causa ipse eciam recedebat. Verlesung und An- nahme des Dekrels über die drei Wahrheiten?. interfuerunt autem sessioni huic ommia collegia ecclesiarum et monasteriorum Basiliensis cum apparamentis ecclesiasticis et reliquiis multitudoque patrum concilii, ac eciam multi ex Aragonensibus, sed de Ytalicis pauci, protector idem concilii, Conradus de Winsperg, eb consules Basilienses?. 85. Berichte des Deutschordens-Prokwrators bet der Kurie: Deutschorden ; Griechenmumon; Baseler Konzil. 1439 Mai 19 und Jum 15 Florenz. Aus Kónigsberg St.-A. und zwar art. 1: Schl. XLIX (L. 8.) nr. 57 or. ch. lit. cl.; art. 2: Schl. I/a nr. 176 or. ch. lit. cl. [1] Bruder Johannes Creul, gekorener Bischof von Ösel, oberster Prokurator des Deutschordens am der Kurie*, berichtet am 19. Mai am den Hochmeister Paul von Rußdorf zuerst über seine Beförderung zum Bischof von Ösel, und über die Angelegenheit des ehemaligen Deutschmeisters; bittet um Geldmittel. Br hat den Propst be- auftragt, folgende Summen flüssig zu machen: ersten der cammer des bobistes 600 und 50 gulden, item den cardinalen 600 und 50 gulden, item minuta servicia 5 pro quolibet 100 sunt 500 und pro confirmacione 200, summa 2000 camergulden, di ich mues noch der besitzunge bezalen - - - . vor zitunge wisse ewer gnade, di Greken zin von hinnen wider heim sunder ende ?, zo men spricht. item des herzogen volk von Meilan ist Venedie noe uf 5 deutsche milen und nemen ire lant vaste in; und das ist der selbige erst capitaneus Nicolaus Piczinini 9. komen zu Reygensburg, item wir beiten hi botschoff von Mentze. und men spricht, das concilium sulle is das di Greken hinkomen wellen; und ist das nicht, zo sin gekoren Strofburg und Mentz; dorunter mag der bobist eine stat kisen; und doe sal das concilium vorbas werden gehalden. dat. Florentz Di. vor phinasten 89. [2] In dem nächsten Bericht vom 15. J um teilte er zuerst mil, lichen willen gotes sin gekomen zu rechtem irkentnisse; und werden sich einen mit unserm geloben, das si [die Greken] dornoch von sunder- des got gelobet si und alle Cristenheit billich wirt irvroiet; und haben di ding zam zum ende gebrocht, wen der patriarche von Constantinopoli *, der egesterne starp, dem got genade, sich hat undirscreben und in einunge unsers leben gegeben. alzo och der kaiser und andere hern thun von dem Grekeschen geloben. des ist sache sere gewesen der metropolita van Rüssen?, das die Greken hirzu sich han gegeben, das ewige ere ist unserm heiligen vater und dem stule zu Rome. Deutschmeisters Eberhard von Seinsheim beim Papste; Weiter über erfolglose Benvühungen von Gesandten des alten und das machet, das wir han einen ganz gnedigen hern und vater an dem bobiste; und das man och alzo sine gebote in allen sachen volvure, das wir nicht werden in keinen sachen vor seiner heilikeit vormerket, sunderlich in desen gelofiten der von Basel. wen alle herrn 1 Vgl. mw. 65 art. 8. ? Das Delret gedruckt: Mansi 29, 178; Mon. Conc. 3, 278; Conc. Bas. 6, 398 Z. 14 ff. Über den Verlauf 5 der Session vgl. Conc. Bas. 6, 425 Z. 1 bis 426 Z. 31. 3 Zur Beteiligung an der 33. Session vgl. folgenden Brief, mit dem ein Unbekannter eine Kopie des Dekretes dieser Session dem venerabili et egregio viro domino Gerardo Koneken licenciato in decretis decano ecclesie sancti Nicolai in Novi Fori Magde- burgensis et officiali Magdeburgensi [vgl. Conc. Bas. 6, 819] domino suo et fautori precipuo diberschickt: Venerabilis fautor. copiam consimilem [des Dekrets vom. 16. Mai] direxi domino meo Joann? Geldener ad communicandum illam reverendissimo patri et domino meo Magdeburgens? et dominis meis pre- posito decano etc. preterea placeat eandem com- municare dominis meis decano et cellerario ecclesie Halberstadensis et, si fieri potest, domino preposito Brandenburgensi, cui non scribo, donec integraliter se conformaverit dominis meis etc. et licet decretacio dicti decreti fuit facta per paucos prelatos et for- tassis novem in numero, quorum ad minus quatuor sunt sine ecolesiis, e& in absencia omnium aliorum licet in domibus Basilee residentium, videlicet domi- norum oratorum regum Romanorum Francie Castelle et Legionis Arragonie et ducis Mediolani etc., qui tamquam tractatores pacis ot concordie inter domi- num nostrum papam et hoe sacrum concilium li- benoius vidissent, quod fuissent expectati ambasia- tores dominorum electorum imperii, qui hodie [Mai 23) in congregacione generali sua exponent facta, que fructuose [?] egerunt in dicta Maguntina, de quibus, u arbitror, dominus meus magister Hin- ricus Toke dudum vos informabit. aliis minime occurrentibus me dominis meis et signanter domino meo decano moderno, cujus prosperum successum statum et honorem desidero sicut meum proprium, humiliter recommendans, insuper audio relacione Benardi, quod supplicacio istius de Angerem super prebenda Magdeburgensi heri sit signata per pro- mocionem domini Andree. die 23. maji 1439. (Magde- burg St.-A. Erzstift Magdeburg Auswärtige Ange- legenheiten XX: Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 2 fol. Lor. ch. lit. cl. Unterschrift nicht zw entziffern, stark verwischt.) * Vgl. RT A. 13. Register unter: Krevel. 5 Vgl. Brief des Kardinals Julian vom 5. Mai S. 307 Amm. 6. 6 Niccolo Pincinino, vgl. C. Cipolla. S. 364. ? Joseph. (1416-1439). Za. den. Verhandlungen vgl. Hefele 7, 713. 5 [sidor von, Kiew. 1439 Mai 16 1489 Mai 19 und Juni 15 Juni 13
Strana 164
164 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Маi 19 und Juni 15 Juni 14 und fursten siner heilikeit brive und gebôt wirdik ufnemen und gehorsam sin und genukthun; wen nuwelich in Franckreich 4 kirchen ist alhi provideret, alzo Paris, Andegavensis 1, Cameracensis und Rothomagensis; item in Ungarn Jauriensis 2, Zagrabiensis und Strigoniensis; item in Deutschen landen Trire3; und die hern koninge und fursten des wol zufrede sin. dis scribe ich ewer gnaden umme deser sache willen, das ewer gnade und di gebitiger imgelichen sich nicht lasen undirwisen anders in keinen sulchen sachen in unsers ordens 5 lande, uf das uns nicht dovon unwille und großer schade in ungenade des stules zu Rome, do alle unser bestendikeit aneleit, von einen sulchen muchte entsprisen und wir nicht di ersten sin in sulchen unwilligen bittern sachen ---. nicht andere zitunge sint hi, wen das ein greve, geheißen Franciscus, hat 13000 zu pferde und zu vuße und ist von unsers heiligen vaters, der Venedier und Florentiner wegen im velde; sunder her hat nach nicht merkliches begangen 4. item das wir, zo man spricht, werden uf den winter ader ee 10 zu Rome zin; und nicht ane swere kost gescheen sulche ufbrechen ---. item gesterne sint gekomen des koninges von Arrogonne ambasiatores 5, umme frede zu machen mit dem bobiste. och sint hie am- bassiatores des koninges von Franckrich". und alle suchen gnade weder an dem heiligen vater etc.. dat. Florenz Viti et Modesti 39. 1439 Мai 22 86. Erklärungen der fürstlichen Gesandten in der Generalkongregation über ihr Fernbleiben von 15 der Session des 16. Mai und Ersuchen um Audienz in der Vermittlungsangelegenheit. (Nach 1439 Маi 22. Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 83b-84a (Segovia lib. 14 cap. 38) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 70ab cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 279-280. 20 Маi 22 Die" vicesima secunda maji in generali congregacione Lubicensis episcopus congregacionem petens [Mai die altero fieri, quoniam oratores vellent notificare intelligenciam Maguncie factam, dicebat sabbato prece- 23 denti sessioni synodali non interfuisse, quia, cum ab imperatore fuisset deputatus media tractaturus pacis, [Mai interesse non fuisset visum condecens. verumtamen numquam dubitasset tres ipsas proposiciones decretatas 25 16] veritates esse fidei, quibus inherebat et intendebat semper adherere. Der' Erzbischof von Tours bat wie der Bischof von Lübeck um Ansetzung einer Kongregation zur Audienz, dann führte er zum Thema: finis legis Christus est ad justiciam omni credenti? aus, daß die Dekretierung der drei Wahrheiten berechtigt war ignorantes causam, quare ac eciam ejus intencionem circa hoc; unde ad informacionem talium ac eciam 30 ad ostendendum palam omnibus ipsam ejus rectam intentionem dixit, quod nemo arbitretur eum ad hujusmodi sessionem ultimam et veritatum ipsarum fidei decretacionem non venisse, quia vel in ipsas veritates non consentiret aut de eis dubitaret,—nam eas sic, prout decretate sunt, reputabat et reputavit verissimas —, aut eciam quod se a sancta synodo vel illius actibus subtrahere velit, cum ipse semper fuerit et esse velit devotissimus ecclesie universalis filius, sed dumtaxat pro eo quod gerit vices prefati 40 domini regis Romanorum, qui ut mediator pro pace ecclesie se interponit; unde nec visum est, quod ali- quid gerere haberet, ex quo posset a quoquam recipi occasio aliquid dicendi contra ipsum dominum me- diatorem aut pacem ipsam disturbandi. Daran 45 schließt er als Beweis sein Auftreten gegen den päpst- lichen Gesandten in Mainz [vgl. S. 142 Z. 27 f.]. (Conc. Bas. 6, 446 Z. 19 bis 447 Z. 20.) Nach Conc. Bas. 6, 429 Z. 13-15 trafen am 21. Mai Rodulphus de Rudeschein, Tilmannus de Lintz prepositus 50 sancti Florini Confluencie et Johannes de Wachen magister in theologia ambassiatores dominorum electorum in Basel ein. 8 Vgl. Hüglins Protokolleintrag Conc. Bas. 6, 447 Z. 20 bis 448 Z. 9. Röm. 10, 4. 1 Angers: vgl. Beaucourt 3, 367-369; Rouen: vgl. Anm. zu unserer nr. 203. 2 Györ-Raab; Zagreb-Agram; Esztergom-Gran. 3 Vgl. Lager, Histor. Jahrbuch 15, 766-770. 4 Franz Sforza, vgl. Cipolla S. 364. 5 Vgl. Ametller y Vinyas 2, 258 f. 6 Radolfus de Gaucourt, vgl. nr. 97. Vgl. den ausführlichen Protokolleintrag Hüglins: Eadem die veneris vicesima secunda maji, antequam legerentur concordata [Conc. Bas. 6, 430-446] in dicta congregacione, reverendus pater dominus episcopus Lubicensis ambassiator domini Romano- rum regis proposuit in effectu, qualiter domini am- bassiatores serenissimorum regum et principum fuerant apud dominos deputatos sacri concilii [vgl. nr. 82] et cum supplicacione dederant eisdem certas cedulas [nr. 65] conceptas et concordatas per eos in dieta Maguntina eciam petentes et suppli- cantes supersederi in hiis, que bonum pacis possent impedire, saltem usque ad adventum collegarum suorum ambassiatorum. dixit ultra, quod dicti domini coambassiatores heri de sero [Mai 21] ad hune locum applicuerunt, unde ex parte ipsorum omnium am- bassiatorum supplicavit indici generalem congre- gacionem ad diem crastinam [Mai 23], in qua audiantur. item dixit se audivisse, quod aliqui egre tulerunt et oblocuti fuerunt eciam contra ipsum ex eo, quod nuper in ultima sessione illarum veritatum fidem concernencium personaliter non interfuerit, 35 55
164 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Маi 19 und Juni 15 Juni 14 und fursten siner heilikeit brive und gebôt wirdik ufnemen und gehorsam sin und genukthun; wen nuwelich in Franckreich 4 kirchen ist alhi provideret, alzo Paris, Andegavensis 1, Cameracensis und Rothomagensis; item in Ungarn Jauriensis 2, Zagrabiensis und Strigoniensis; item in Deutschen landen Trire3; und die hern koninge und fursten des wol zufrede sin. dis scribe ich ewer gnaden umme deser sache willen, das ewer gnade und di gebitiger imgelichen sich nicht lasen undirwisen anders in keinen sulchen sachen in unsers ordens 5 lande, uf das uns nicht dovon unwille und großer schade in ungenade des stules zu Rome, do alle unser bestendikeit aneleit, von einen sulchen muchte entsprisen und wir nicht di ersten sin in sulchen unwilligen bittern sachen ---. nicht andere zitunge sint hi, wen das ein greve, geheißen Franciscus, hat 13000 zu pferde und zu vuße und ist von unsers heiligen vaters, der Venedier und Florentiner wegen im velde; sunder her hat nach nicht merkliches begangen 4. item das wir, zo man spricht, werden uf den winter ader ee 10 zu Rome zin; und nicht ane swere kost gescheen sulche ufbrechen ---. item gesterne sint gekomen des koninges von Arrogonne ambasiatores 5, umme frede zu machen mit dem bobiste. och sint hie am- bassiatores des koninges von Franckrich". und alle suchen gnade weder an dem heiligen vater etc.. dat. Florenz Viti et Modesti 39. 1439 Мai 22 86. Erklärungen der fürstlichen Gesandten in der Generalkongregation über ihr Fernbleiben von 15 der Session des 16. Mai und Ersuchen um Audienz in der Vermittlungsangelegenheit. (Nach 1439 Маi 22. Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 83b-84a (Segovia lib. 14 cap. 38) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 70ab cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 279-280. 20 Маi 22 Die" vicesima secunda maji in generali congregacione Lubicensis episcopus congregacionem petens [Mai die altero fieri, quoniam oratores vellent notificare intelligenciam Maguncie factam, dicebat sabbato prece- 23 denti sessioni synodali non interfuisse, quia, cum ab imperatore fuisset deputatus media tractaturus pacis, [Mai interesse non fuisset visum condecens. verumtamen numquam dubitasset tres ipsas proposiciones decretatas 25 16] veritates esse fidei, quibus inherebat et intendebat semper adherere. Der' Erzbischof von Tours bat wie der Bischof von Lübeck um Ansetzung einer Kongregation zur Audienz, dann führte er zum Thema: finis legis Christus est ad justiciam omni credenti? aus, daß die Dekretierung der drei Wahrheiten berechtigt war ignorantes causam, quare ac eciam ejus intencionem circa hoc; unde ad informacionem talium ac eciam 30 ad ostendendum palam omnibus ipsam ejus rectam intentionem dixit, quod nemo arbitretur eum ad hujusmodi sessionem ultimam et veritatum ipsarum fidei decretacionem non venisse, quia vel in ipsas veritates non consentiret aut de eis dubitaret,—nam eas sic, prout decretate sunt, reputabat et reputavit verissimas —, aut eciam quod se a sancta synodo vel illius actibus subtrahere velit, cum ipse semper fuerit et esse velit devotissimus ecclesie universalis filius, sed dumtaxat pro eo quod gerit vices prefati 40 domini regis Romanorum, qui ut mediator pro pace ecclesie se interponit; unde nec visum est, quod ali- quid gerere haberet, ex quo posset a quoquam recipi occasio aliquid dicendi contra ipsum dominum me- diatorem aut pacem ipsam disturbandi. Daran 45 schließt er als Beweis sein Auftreten gegen den päpst- lichen Gesandten in Mainz [vgl. S. 142 Z. 27 f.]. (Conc. Bas. 6, 446 Z. 19 bis 447 Z. 20.) Nach Conc. Bas. 6, 429 Z. 13-15 trafen am 21. Mai Rodulphus de Rudeschein, Tilmannus de Lintz prepositus 50 sancti Florini Confluencie et Johannes de Wachen magister in theologia ambassiatores dominorum electorum in Basel ein. 8 Vgl. Hüglins Protokolleintrag Conc. Bas. 6, 447 Z. 20 bis 448 Z. 9. Röm. 10, 4. 1 Angers: vgl. Beaucourt 3, 367-369; Rouen: vgl. Anm. zu unserer nr. 203. 2 Györ-Raab; Zagreb-Agram; Esztergom-Gran. 3 Vgl. Lager, Histor. Jahrbuch 15, 766-770. 4 Franz Sforza, vgl. Cipolla S. 364. 5 Vgl. Ametller y Vinyas 2, 258 f. 6 Radolfus de Gaucourt, vgl. nr. 97. Vgl. den ausführlichen Protokolleintrag Hüglins: Eadem die veneris vicesima secunda maji, antequam legerentur concordata [Conc. Bas. 6, 430-446] in dicta congregacione, reverendus pater dominus episcopus Lubicensis ambassiator domini Romano- rum regis proposuit in effectu, qualiter domini am- bassiatores serenissimorum regum et principum fuerant apud dominos deputatos sacri concilii [vgl. nr. 82] et cum supplicacione dederant eisdem certas cedulas [nr. 65] conceptas et concordatas per eos in dieta Maguntina eciam petentes et suppli- cantes supersederi in hiis, que bonum pacis possent impedire, saltem usque ad adventum collegarum suorum ambassiatorum. dixit ultra, quod dicti domini coambassiatores heri de sero [Mai 21] ad hune locum applicuerunt, unde ex parte ipsorum omnium am- bassiatorum supplicavit indici generalem congre- gacionem ad diem crastinam [Mai 23], in qua audiantur. item dixit se audivisse, quod aliqui egre tulerunt et oblocuti fuerunt eciam contra ipsum ex eo, quod nuper in ultima sessione illarum veritatum fidem concernencium personaliter non interfuerit, 35 55
Strana 165
c 1 2 3 сл o 0 e 0 e e © e E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 85-87. 165 hinsichilich des Ortes; sed. tempus quantum ad se et collegas decens non videbatur. etenim cum rex suus interponeret tamquam mediator super differenciis inter concilium et papam deputassetque eos ad prosequen- dum hoc negocium pacis; si durante tractatu interfuissent dicte decretacioni, ex hoc effecti essent invisibiles et inaudibiles pape}; tatsächlich aber hingen er und seine Mitgesandten den drei Wahrheiten an und hätten als Beweis dafür ihre Familiaren in die Session entsandt. Dann wwrden die Konkordate verlesen. ad? proposita per Lubicensem Arelatensis respondit: orastino in deputacionibus? deliberandum de requisita congregacione; id eciam sperabat fieri. quo vero ad secundum deo gracias ageret, regraciatus ipsis Lubicensi et, Turonensi magnas tribuens laudes Romanorum regi, quod semper adhesisset et manutenuisset veritatem fidei; sciebaturque, quantum Lubicensis ipse in dieta Maguntina pugnasset pro honore concilii, und nicht aninder der Erzbischof von T'ows. Darauf begründete der Kardinal ausführlich die Notwendigkeit der Dekretierung. 87. Verlesung des Maimzer Vorschlags in der Generalkongregation und Bitte der fürsthichen Gesandten um dessen Annahme. (Nach Segovia.) 1439 Mai 23* Basel, W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 87"-88 (Segovia lib. 15 capp. 3 u. 4) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. В. 1. 20° fol. 738-74 cop. mb. Ferner in allen übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 291-295. Die? namque 24. maji in generali congregacione ad hoc indicta Lubicensis episcopus cum themate" „emissa est vox, ut congregarentur in Jherusalem; et convenerunt! proposuit oratores principum, qui Maguncie constituti erant, oertam cedulam" concepisse de mediis prosequende pacis ecclesie, ostensam pridem deputatis concilii, quam lecturus esset Albinganensis episcopus; non vero cedulam intelligencie * eciam illis ostensam erant die ista ex bonis respectibus publicaturi. 1 Vgl. bei Hüglin: Quo vero ad tempus dixit: se nuno non esse nisi dumtaxat organa et instrumenta domini regis sui predicti, qui simili modo, prout recitaverat dominus Lubicensis de domino rege Romanorum, ita pro pace ecclesie se interponebat; unde nichil facturi erant, ex quo posset ab aliquo recipi occasio non intendendi hujusmodi paci aut de ipsis erga regiam serenitatem conquerendi; alio- quin bona instrumenta non essent. (Conc. Bas. 6, 447 Z. 36 bis 448 Z. 3.) 2 Keine Entsprechung bei Hüglin. 3 Nach Conc. Bas. 6, 448 Z. 11-19 beschlossen. am 23. Mai die Deputationen die Abhaltung einer General- kongregation, um die Proposition der fürstlichen Ge- sandten entgegenzunehmen. 4 Datierung nach Hiiglim. Segovias Datierung, 24. Mai, ist unmöglich, da der 24. Mai der Pfingst- sonntag war. Da mm Segovia von diesem 24. Mai an die in wr. 65 art. 2 festgesetzte 15tägige Frist laufen läßt und nach ihr die Tage als den 6., den 12. be- zeichnet, so ergeben sich aus ihm Daten, die wm eine Tageszahl zu hoch sind. Die zutreffenden Daten hat Hiiglin. 5 Vgl. Hüglins Protokolleintrag : Eadem die sabbato vicesima tertia maji [Mai 23] in generali congrega- cione. et primo reverendus pater dominus epi- Scopus Lubicensis ambassiator invictissimi domini regis Romanorum ex parte dominorum suorum co- ambassiatorum et eciam regum Francie Castelle et Arragonie invocata gracia spiritus sancti proposuit assumpto themate: ,,missa est vox filiis transmigra- cionis, ut congregentur Jherosalemum^'. postmodum recitavit in convencione diete Maguntine, in qua dixit interfuisse reges Romanorum Francorum Ca- stelle et Arragonie, electores sacri imperii, ducem Mediolani, aliquos videlicet per se, aliquos per suos cum? autem Albinganensis legere cepisset, oratores, commemorando, qualiter domini regis et principes eorumque ambassiatores prefati extremam fecerunt diligenciam et curam pro pace ecclesie pro- curanda, unde plures hucusque tente sunt diete; quod ipsi domini ambassiatores nullum alium ap- ciorem modum invenerunt, quam ut eligatur alius tercius locus pro concilio celebrando, prout in certis cedulis et capitulis [nr. 65] in ipsa dieta per ipsos dominos ambassiatores conceptis et concorditer factis ac impresenciarum dandis et legendis contine- tur, ut tandem deo concedente „filii transmigracionis in pace congregentur in Jherosalem*', supplicans, ut sacrum concilium hujusmodi capitula benigne ac- ceptare et recipere dignaretur pro negociis sacri concilii feliciter consummandis; subjungens, quod decreta saluberrima hujus sacri concilii in eadem die Maguntina sint per ipsos dominos reges et prin- cipes atque oratores effectualiter aoceptata [nr. 56]. quequidem prefata capitula unacum certa suppli- cacione et exhortacione [m. 88] ipse dominus Lu- bicensis nomine omnium aliorum dominorum regum et principum ambassiatorum exhibuit et presentavit legenda in scriptis addiciens, quod expediret eadem debere legere per reverendum dominum episcopum Albinganensem, cui et tradidit, non tamen per viam conclusionis, sed per viam informacionis et suppli- cacionis. (Conc. Bas. 6, 448 Z. 20; 449 Z. 6-31.) 8 1. Esra 10, 7. 7 nr. 65 artt. 2-6. 8 nr. 65 artt. 7-15. 9 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Et licet patres de concilio instarent, ut eadem capitula et supplica- cionem alter notarius sacri concilii, prout de more est, legeret, tamen post plura noluerunt domini am- bassiatores illa permittere legi per notarium, sed per dominum Albinganensem episcopum, allegantes, 1439 Mai 22 [Mai 23] 1430 Mai 23 Mai 24 (richtig: 23]
c 1 2 3 сл o 0 e 0 e e © e E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 85-87. 165 hinsichilich des Ortes; sed. tempus quantum ad se et collegas decens non videbatur. etenim cum rex suus interponeret tamquam mediator super differenciis inter concilium et papam deputassetque eos ad prosequen- dum hoc negocium pacis; si durante tractatu interfuissent dicte decretacioni, ex hoc effecti essent invisibiles et inaudibiles pape}; tatsächlich aber hingen er und seine Mitgesandten den drei Wahrheiten an und hätten als Beweis dafür ihre Familiaren in die Session entsandt. Dann wwrden die Konkordate verlesen. ad? proposita per Lubicensem Arelatensis respondit: orastino in deputacionibus? deliberandum de requisita congregacione; id eciam sperabat fieri. quo vero ad secundum deo gracias ageret, regraciatus ipsis Lubicensi et, Turonensi magnas tribuens laudes Romanorum regi, quod semper adhesisset et manutenuisset veritatem fidei; sciebaturque, quantum Lubicensis ipse in dieta Maguntina pugnasset pro honore concilii, und nicht aninder der Erzbischof von T'ows. Darauf begründete der Kardinal ausführlich die Notwendigkeit der Dekretierung. 87. Verlesung des Maimzer Vorschlags in der Generalkongregation und Bitte der fürsthichen Gesandten um dessen Annahme. (Nach Segovia.) 1439 Mai 23* Basel, W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 87"-88 (Segovia lib. 15 capp. 3 u. 4) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. В. 1. 20° fol. 738-74 cop. mb. Ferner in allen übrigen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 291-295. Die? namque 24. maji in generali congregacione ad hoc indicta Lubicensis episcopus cum themate" „emissa est vox, ut congregarentur in Jherusalem; et convenerunt! proposuit oratores principum, qui Maguncie constituti erant, oertam cedulam" concepisse de mediis prosequende pacis ecclesie, ostensam pridem deputatis concilii, quam lecturus esset Albinganensis episcopus; non vero cedulam intelligencie * eciam illis ostensam erant die ista ex bonis respectibus publicaturi. 1 Vgl. bei Hüglin: Quo vero ad tempus dixit: se nuno non esse nisi dumtaxat organa et instrumenta domini regis sui predicti, qui simili modo, prout recitaverat dominus Lubicensis de domino rege Romanorum, ita pro pace ecclesie se interponebat; unde nichil facturi erant, ex quo posset ab aliquo recipi occasio non intendendi hujusmodi paci aut de ipsis erga regiam serenitatem conquerendi; alio- quin bona instrumenta non essent. (Conc. Bas. 6, 447 Z. 36 bis 448 Z. 3.) 2 Keine Entsprechung bei Hüglin. 3 Nach Conc. Bas. 6, 448 Z. 11-19 beschlossen. am 23. Mai die Deputationen die Abhaltung einer General- kongregation, um die Proposition der fürstlichen Ge- sandten entgegenzunehmen. 4 Datierung nach Hiiglim. Segovias Datierung, 24. Mai, ist unmöglich, da der 24. Mai der Pfingst- sonntag war. Da mm Segovia von diesem 24. Mai an die in wr. 65 art. 2 festgesetzte 15tägige Frist laufen läßt und nach ihr die Tage als den 6., den 12. be- zeichnet, so ergeben sich aus ihm Daten, die wm eine Tageszahl zu hoch sind. Die zutreffenden Daten hat Hiiglin. 5 Vgl. Hüglins Protokolleintrag : Eadem die sabbato vicesima tertia maji [Mai 23] in generali congrega- cione. et primo reverendus pater dominus epi- Scopus Lubicensis ambassiator invictissimi domini regis Romanorum ex parte dominorum suorum co- ambassiatorum et eciam regum Francie Castelle et Arragonie invocata gracia spiritus sancti proposuit assumpto themate: ,,missa est vox filiis transmigra- cionis, ut congregentur Jherosalemum^'. postmodum recitavit in convencione diete Maguntine, in qua dixit interfuisse reges Romanorum Francorum Ca- stelle et Arragonie, electores sacri imperii, ducem Mediolani, aliquos videlicet per se, aliquos per suos cum? autem Albinganensis legere cepisset, oratores, commemorando, qualiter domini regis et principes eorumque ambassiatores prefati extremam fecerunt diligenciam et curam pro pace ecclesie pro- curanda, unde plures hucusque tente sunt diete; quod ipsi domini ambassiatores nullum alium ap- ciorem modum invenerunt, quam ut eligatur alius tercius locus pro concilio celebrando, prout in certis cedulis et capitulis [nr. 65] in ipsa dieta per ipsos dominos ambassiatores conceptis et concorditer factis ac impresenciarum dandis et legendis contine- tur, ut tandem deo concedente „filii transmigracionis in pace congregentur in Jherosalem*', supplicans, ut sacrum concilium hujusmodi capitula benigne ac- ceptare et recipere dignaretur pro negociis sacri concilii feliciter consummandis; subjungens, quod decreta saluberrima hujus sacri concilii in eadem die Maguntina sint per ipsos dominos reges et prin- cipes atque oratores effectualiter aoceptata [nr. 56]. quequidem prefata capitula unacum certa suppli- cacione et exhortacione [m. 88] ipse dominus Lu- bicensis nomine omnium aliorum dominorum regum et principum ambassiatorum exhibuit et presentavit legenda in scriptis addiciens, quod expediret eadem debere legere per reverendum dominum episcopum Albinganensem, cui et tradidit, non tamen per viam conclusionis, sed per viam informacionis et suppli- cacionis. (Conc. Bas. 6, 448 Z. 20; 449 Z. 6-31.) 8 1. Esra 10, 7. 7 nr. 65 artt. 2-6. 8 nr. 65 artt. 7-15. 9 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Et licet patres de concilio instarent, ut eadem capitula et supplica- cionem alter notarius sacri concilii, prout de more est, legeret, tamen post plura noluerunt domini am- bassiatores illa permittere legi per notarium, sed per dominum Albinganensem episcopum, allegantes, 1439 Mai 22 [Mai 23] 1430 Mai 23 Mai 24 (richtig: 23]
Strana 166
1439 Mai 23 166 KongreB zu Mainz Marz und April 1439. aliis poscentibus per notarium legendam esse, aliis econtra, tandem legit ipse magno exordio? deputatis non ostenso. post lecturam vero dictarum cedule et requisicionis ?, Turonensis archiepiscopus? cum themate! descendebat omnis Jsrahel, ut exacueret unusquisque vomerem suum! dicebat dei filium descendisse de gloria et sinu patris in virginis uterum et miseriam mundi propter utilitatem ; apostolos quoque et alios sanctos propter utilitatem proximorum fuisse passos. sancta igitur synodus ,Pasiliensis condescenderet propter pacem ecclesie ad mutacionem loci habitura ex hoc favorem principum; cumque hactenus tot fuisset; passa labores et expensas pro unione Grecorum, nuno id esset, quod quereretur a principibus, ut majus fieret concilium, sic intelligendo, quod sicut effectus ita causa ad causam, ita quod, ubi est major multitudo effectuum, ibi videtur esse majoritas cause, licet in virtute major non sit. sic igitur, licet omnia concilia generalia equalis essent potestatis, tamen, quanto effectus alicujus concilii a pluribus acceptaretur, tanto illud esset majoris preeminencie. unde, quia effectus concilii ycumenici acceptaretur ab omnibus, non vero sic videbatur de Basiliensi concilio, quamvis equalis potestatis, non vero hoc esset respectu effectuum. huic suo proposito dicebat convenire c. in canonicis 20. di.^; quodque cedulam avisamentorum perlectam nemo intelligeret per modum esse mandati aut violencie, sed ut in ea continebatur supplicacionis, quod vero ad principes pertineret providere super pace ecclesie, jura allegare nollet, sed scripturam sacram commemoran- tem ad instanciam regis Joas reparari sarta templi.* consequenter? Panormitanus archiepiscopus exordiens a dioto sapientissimi: ,, meliorem esse pacem bonam incerta victoria** suadebat pacem dicte cedule acceptandum a concilio, quoniam ibi omnia posita essent in favorem et honorem concilii, nichil tamen pape septem punctis ex illa commemoratis: [7] quia? daretur eleccio e& nominacio locorum concilio; et tamen in capitulo ,,Frequens" 1? diceret ur papam nominaturum locum approbante concilio. [2] quia! illo in loco quod ibidem erant certe glose et correcture, quas notarii non ita de facile legendo adinvenirent. et tandem idem dominus Albinganensis ad instanciam dictorum dominorum ambassiatorum cedulam hujus- modi presentatam legit, qui incipit ,, Reverendissimi patris etc. sub themate in exordio ,, Beati pacifici' eto. (Conc. Bas. 6, 449 Z. 31 bis 450 Z. 3.) 1 m. 88. 2 sr. 65 arit. 2—6 au. 88; vgl. 8. 170 Anm, 2. 3 Vgl. Hüglins Protokolleintrag Conc. Bas. 6, 450 Z. 23 bis 451 Z. 1, besonders die Stelle: Quod officium regum et principum esset pacem ecclesie promovere, ad quod misi erant ipsi oratores; e quod non nega- bant hoc sacrum concilium habere plenariam potes- tatem, sed tamen non erat respiciendum ad essen- ciam potestatis, sed ad promocionem pacis; eb quod non disputetur nunc de hac justicia potestativa, sed differatur ad. finem pacis consequende, subjungens, quod, licet sacrum hoc concilium habeat plenissi- mam potestatem, tamen, si principes in hiis suis supplicacionibus contempnerentur, nesciret, quid erit. e& commemoravit pestem et alia prochdolor in- conveniencia hic regnancia, ut patres concilii moneret ad mutacionem loci. (Conc. Bas. 6, 450 Z. 28-38.) 4 1. Sam. 13, 20. ^ Decr. Grat. c. 6 D. 19. * Vgl. 2. Kón. 12, 10 ff. " Nach Hiiglins Protokoll schloB sich der Bischof von Cuença den Darlegungen und Bitten seiner Vor- redner an. (Conc. Bas. 6, 451 Z. 1-4.) 8 Vgl. Hiiglins Protokolleintrag: Reverendissimus dominus archiepiscopus Panormitanus nomine alio- rum suorum coambassiatorum regis Arragonie supplicavit et requisivit, quemadmodum in cedula et supplicacione eorum lectis continetur. et decla- rando contenta in cedula dixit, quod, si bene consi- derantur contenta in ipsa cedula, que sunt media pacis, offertur optima pax; et quod continent honorem et progressum hujus sacri concilii ac eciam tendunt ad victoriam obtinendam; quodque hanc cedulam seriosius declarat cedula intelligencie, quam dixit ipsos dominos ambassiatores produxisse c coram dominis deputatis. et declaravit, qualiter in . primordio dicte cedule conservatur suprema po- testas hujus sacri concilii, ubi dicitur, quod con- cilium habeat eligere locum et inde decretare, licet in decreto ,,Frequens detur opcio eligendi locum oon- cilii [pape] et concilium habet decretare, sed hic datur” concilio opcio et eligendi et decretandi, unde osten- ditur suprema potestas concilii deinde declaravit, © quod per dictam cedulam diffinicio differencie orte et oriture inter concilium et papam relinquitur eidem ooncilio; item quod Grecis non venientibus habebit istud concilium ibi procedere secundum modum suum hic incoatum; item quod nec papa s: nec Grecis venientibus nichilominus fiat ibi et ter- minetur concilium, et quod per hoc papa et suum conventieulum confunduntur; item quod, quidquid fiet ibidem, fiet pro execucione decretorum hujus sacri concilii, quibus non intendunt derogare; item qualiter concilium inibi sine ejus consensu non sit solubile. e& sic generaliter declaravit, quod omnia contenta in cedula intelligencie sunt ad preeminen- ciam hujus saeri concilii; et ideo ipsum concilium summopere debet appetere, quod offertur, cum hec - peticio fiat propter duo, primo propter unionem ecclesie Orientalis eum Occidentali, secundo propter pacem ecclesie procurandam, inferens quod non est faciendum secundum quod licet, sed secundum quod expedit; et dixit expedire ecclesiam reintegrare et quod nunc est sol et tempus confundendi adver- sarios, qui hec numquam acceptabunt; et sic per hoc medium adherebunt reges et principes sacro concilio, addicens, quod, si per hec verba aliqualiter in dictis suis erravit, non tamen fuit nec est malignus. (Conc. Bas. 6, 451 Z. 4-35.) ? mr. 65 art. 2. 1? Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Amm. 1. 1 Vgl. m. 66 art. 7. S 0 c 50 55 60
1439 Mai 23 166 KongreB zu Mainz Marz und April 1439. aliis poscentibus per notarium legendam esse, aliis econtra, tandem legit ipse magno exordio? deputatis non ostenso. post lecturam vero dictarum cedule et requisicionis ?, Turonensis archiepiscopus? cum themate! descendebat omnis Jsrahel, ut exacueret unusquisque vomerem suum! dicebat dei filium descendisse de gloria et sinu patris in virginis uterum et miseriam mundi propter utilitatem ; apostolos quoque et alios sanctos propter utilitatem proximorum fuisse passos. sancta igitur synodus ,Pasiliensis condescenderet propter pacem ecclesie ad mutacionem loci habitura ex hoc favorem principum; cumque hactenus tot fuisset; passa labores et expensas pro unione Grecorum, nuno id esset, quod quereretur a principibus, ut majus fieret concilium, sic intelligendo, quod sicut effectus ita causa ad causam, ita quod, ubi est major multitudo effectuum, ibi videtur esse majoritas cause, licet in virtute major non sit. sic igitur, licet omnia concilia generalia equalis essent potestatis, tamen, quanto effectus alicujus concilii a pluribus acceptaretur, tanto illud esset majoris preeminencie. unde, quia effectus concilii ycumenici acceptaretur ab omnibus, non vero sic videbatur de Basiliensi concilio, quamvis equalis potestatis, non vero hoc esset respectu effectuum. huic suo proposito dicebat convenire c. in canonicis 20. di.^; quodque cedulam avisamentorum perlectam nemo intelligeret per modum esse mandati aut violencie, sed ut in ea continebatur supplicacionis, quod vero ad principes pertineret providere super pace ecclesie, jura allegare nollet, sed scripturam sacram commemoran- tem ad instanciam regis Joas reparari sarta templi.* consequenter? Panormitanus archiepiscopus exordiens a dioto sapientissimi: ,, meliorem esse pacem bonam incerta victoria** suadebat pacem dicte cedule acceptandum a concilio, quoniam ibi omnia posita essent in favorem et honorem concilii, nichil tamen pape septem punctis ex illa commemoratis: [7] quia? daretur eleccio e& nominacio locorum concilio; et tamen in capitulo ,,Frequens" 1? diceret ur papam nominaturum locum approbante concilio. [2] quia! illo in loco quod ibidem erant certe glose et correcture, quas notarii non ita de facile legendo adinvenirent. et tandem idem dominus Albinganensis ad instanciam dictorum dominorum ambassiatorum cedulam hujus- modi presentatam legit, qui incipit ,, Reverendissimi patris etc. sub themate in exordio ,, Beati pacifici' eto. (Conc. Bas. 6, 449 Z. 31 bis 450 Z. 3.) 1 m. 88. 2 sr. 65 arit. 2—6 au. 88; vgl. 8. 170 Anm, 2. 3 Vgl. Hüglins Protokolleintrag Conc. Bas. 6, 450 Z. 23 bis 451 Z. 1, besonders die Stelle: Quod officium regum et principum esset pacem ecclesie promovere, ad quod misi erant ipsi oratores; e quod non nega- bant hoc sacrum concilium habere plenariam potes- tatem, sed tamen non erat respiciendum ad essen- ciam potestatis, sed ad promocionem pacis; eb quod non disputetur nunc de hac justicia potestativa, sed differatur ad. finem pacis consequende, subjungens, quod, licet sacrum hoc concilium habeat plenissi- mam potestatem, tamen, si principes in hiis suis supplicacionibus contempnerentur, nesciret, quid erit. e& commemoravit pestem et alia prochdolor in- conveniencia hic regnancia, ut patres concilii moneret ad mutacionem loci. (Conc. Bas. 6, 450 Z. 28-38.) 4 1. Sam. 13, 20. ^ Decr. Grat. c. 6 D. 19. * Vgl. 2. Kón. 12, 10 ff. " Nach Hiiglins Protokoll schloB sich der Bischof von Cuença den Darlegungen und Bitten seiner Vor- redner an. (Conc. Bas. 6, 451 Z. 1-4.) 8 Vgl. Hiiglins Protokolleintrag: Reverendissimus dominus archiepiscopus Panormitanus nomine alio- rum suorum coambassiatorum regis Arragonie supplicavit et requisivit, quemadmodum in cedula et supplicacione eorum lectis continetur. et decla- rando contenta in cedula dixit, quod, si bene consi- derantur contenta in ipsa cedula, que sunt media pacis, offertur optima pax; et quod continent honorem et progressum hujus sacri concilii ac eciam tendunt ad victoriam obtinendam; quodque hanc cedulam seriosius declarat cedula intelligencie, quam dixit ipsos dominos ambassiatores produxisse c coram dominis deputatis. et declaravit, qualiter in . primordio dicte cedule conservatur suprema po- testas hujus sacri concilii, ubi dicitur, quod con- cilium habeat eligere locum et inde decretare, licet in decreto ,,Frequens detur opcio eligendi locum oon- cilii [pape] et concilium habet decretare, sed hic datur” concilio opcio et eligendi et decretandi, unde osten- ditur suprema potestas concilii deinde declaravit, © quod per dictam cedulam diffinicio differencie orte et oriture inter concilium et papam relinquitur eidem ooncilio; item quod Grecis non venientibus habebit istud concilium ibi procedere secundum modum suum hic incoatum; item quod nec papa s: nec Grecis venientibus nichilominus fiat ibi et ter- minetur concilium, et quod per hoc papa et suum conventieulum confunduntur; item quod, quidquid fiet ibidem, fiet pro execucione decretorum hujus sacri concilii, quibus non intendunt derogare; item qualiter concilium inibi sine ejus consensu non sit solubile. e& sic generaliter declaravit, quod omnia contenta in cedula intelligencie sunt ad preeminen- ciam hujus saeri concilii; et ideo ipsum concilium summopere debet appetere, quod offertur, cum hec - peticio fiat propter duo, primo propter unionem ecclesie Orientalis eum Occidentali, secundo propter pacem ecclesie procurandam, inferens quod non est faciendum secundum quod licet, sed secundum quod expedit; et dixit expedire ecclesiam reintegrare et quod nunc est sol et tempus confundendi adver- sarios, qui hec numquam acceptabunt; et sic per hoc medium adherebunt reges et principes sacro concilio, addicens, quod, si per hec verba aliqualiter in dictis suis erravit, non tamen fuit nec est malignus. (Conc. Bas. 6, 451 Z. 4-35.) ? mr. 65 art. 2. 1? Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Amm. 1. 1 Vgl. m. 66 art. 7. S 0 c 50 55 60
Strana 167
сх 1 o - et 20 to m a a 4 o = = 55 60 E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 87. 167 diffinicio ponebatur in manu concilii, et sic non pape. [4] quia! non consencientibus papa aut Greois concilio liberum erat acceptare unum ex ipsis tribus locis. [4] quia ?, nisi papa consentiret personaliter venire, alias non habebat opcionem. [5] quia? manerent eedem regule et ordinaciones, quibus illo in loco regularetur concilium. [6] quia? diceretur ,,cessante Ferrariensi aut Florentina aut alia qualibet congregacione etc.** et sic jam dampnabatur pape congregacio propterea, quod confitebantur Basiliense concilium. [7] postremo, quia, cum idem concilium sit, eedem quasi persone Basilee et ibi essent futuri, et fortassis nulli aut pauci alii venirent, unde totum remanebat in arbitrio patrum concilii hujus. dicebat rursus nullo modo fieri gravamen, licet exprimeretur? ,,de quacumque questione juris vel facti inter concilium et papam^" libere cognoscendum et diffiniendum, quoniam, eciamsi vellent, celebrantes concilium Basiliense non possent alias facere propterea, quod, sicut unus summus pontifex alteri, ita concilium non potest alii concilio legem prefigere, quin eciam super declaracionibus fidei factis in uno videatur et determinetur per aliud. condescen- dere item patres deberent ad dictam cedulam, quia concilium esset representans eoclesiam catholicam et ipsa catholica representata per concilium in dictam cedulam illi consencientibus omnibus principibus et prelatis ecclesie. conoludebat igitur, quia bona pax esset ista, acceptandam esse pocius, quam pro triumpho pugnare incertam victoriam expectantes. nec ejusmodi pax quereretur propter papam, nam, quomodo scriptum" est, quia expedit unum hominem mori pro populo, ita propter scandalum papa cedere tenebatur, sed haberet sociam multitudinem.? cum autem Ludovicus prothonotarius propositurus surgere cepisset patribus facientibus signum de recessu destitit et Arelatensis? respondere cepit: premittens, quod nomine suo, velut autem patres Christus alloqueretur, dicebat 19 illis ,,non turbetur cor vestrum neque formidet; non derelinquam vos orphanos". dicebat autem consequenter: quod carmen hoc de mutacione concilii ex parte pape cantatum fuisset continue ab octo annis; jamque super hoc concilium respondisse in epistola synodalil!; neque ageretur quicquam in contemptum principum. credebat autem ipse oratores bono zelo 1 Vgl. mw. 66 artt. à bezw. 6. ? Vgl. wr. 65 art. 2. 3 Vgl. qw. 65 art. 11. ^ Vgl. m. 65 art. 3. 5 Mine hierauf bez. Stelle ist in nw. 65 nicht vorhanden. 5 mr. 65 art. 7. * Joh. 18, 14. 8 Bei Hüglin sind weiter die Ersuchen des Erz- bischofs von Mailand und der kurfürstlichen Gesandten um Annahme der Mainzer Vorschläge protokolliert: Dominus Rodulphus de Rüdeschein nomine reve- rendissimi domini archiepiscopi Maguntini idem cum aliis reverendissimis dominis preloquentibus et prout in cedula, eciam, notificando, quod dominus marchio Brandeburgensis concurrit cum concor- datis in Maguncia. dominus Tilmannus prepo- situs sanoti Florini nomine reverendissimi domini archiepiscopi Coloniensis idem cum precedentibus, narrando singultus et suspiria, que ipse dominus suus habet ad pacem ecclesie. ^ dominus Johannes Wachenhein nomine domini ducis Friderici Bavarie comitis palatini Rheni ad idem concurrit cum aliis do- minis et cum cedula. (Conc. Bas. 6, 451 Z. 35-452 Z. 8.) 9 Vgl. den stark abweichenden Eintrag Hüglins : Post omnia premissa reverendissimus dominus car- dinalis Arelatensis presidens premissa protestacione, quod dicenda per eum reciperentur nomine privato respondit. primo interrogative dixit, quod vellet bene informari, utinam ipsi domini ambassiatores, qui in dieta Maguntina convenerunt et illa capitula fecerunt, ad hec habebant mandatum a dominis suis, quoniam non oredebat ipsos aliquo modo velle venire contra auctoritatem ecclesie et sacri concilii; nam certum erat, quod ecclesia et hoc sacrum oon- cilium habet potestatem immediate a Christo, oui quilibet eciam obedire tenetur, quam quidem auc- toritatem ommes profitentur. (ad hoc tamen inter- rogatorium nullus eorum ambassiatorum verbum dedit.) et inde oonfortando patres concilii adhor" tatus fuit ipsos sub hiis verbis ,nuolite timere nec turbetur cor vestrum", inferendo, quod sacrum con- cilium propter has agitaciones et locuciones domi- norum, qui prolocuti sunt, non debet deviare a sta- bilitate et reotitudine, sed ferventius cum gracia spiritus sancti prosequi. dixit insuper se horrere istud verbum ,,tercium locum eligere etc.‘“, cum ipsi ambassiatores alias simpliciter petebant alium lo- cum, non tercium, acsi pretenderunt hic unum locum pro concilio et alibi alium et quod tercius superaddetur, ut „nec michi nec tibi, sed dividatur** etc., cum non esset alius locus concilii preter istum. ad verba thematis domini Lubicensis, vide- lioet: , Beati paoifici ^ adduxit heo verba ,,Beati qui faciunt justiciam" etc. inferendo, quod hoc sacrum concilium non habet rancorem contra quem- quam neo habet emulos, sed facit unicuique veram justiciam neo dubitat de eventu vietorie. habet suas leges et ordinaciones, secundum quas procedit, dicens iterum: ,,non turbetur cor vestrum". dixit preterea, quod nullus principum per hoc sacrum concilium fuit contemptus nec contempnitur, prout inferunt ipsi ambassiatores, cum sacrum concilium eisdem complacuerit per multa tempora in dando ad eorum requestam multas et infinitas dilaciones pape et eosdem principes sepe suis ambassiatoribus visitavit et honoravit, ut intendere dignarentur circa pacem. et post plures allegaciones pro justifica- cione concilii ibidem per eum adductas dixit, quod super propositis lectis et supplicatis per dominos am- bassiatores sacrum concilium deliberaret et taliter res- ponderet, unde merito et principes et ipsi oratores de- beant contentari. (Conc. Bas. 6, 452 Z. 9-463 Z. 5.) Die zitierten Bibelstellen Z. 25 b: Joh. 14,27; Z. 35 b: 3. Reg. 3,26; Z. 38 b: Matth. 5,9; Z. 89 b: Ps. 105. 3.) 10 Joh, 14, 27 und. 18. 11 Vom 20. Februar 1439, unsere nr. 83. 1439 Mai 23
сх 1 o - et 20 to m a a 4 o = = 55 60 E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 87. 167 diffinicio ponebatur in manu concilii, et sic non pape. [4] quia! non consencientibus papa aut Greois concilio liberum erat acceptare unum ex ipsis tribus locis. [4] quia ?, nisi papa consentiret personaliter venire, alias non habebat opcionem. [5] quia? manerent eedem regule et ordinaciones, quibus illo in loco regularetur concilium. [6] quia? diceretur ,,cessante Ferrariensi aut Florentina aut alia qualibet congregacione etc.** et sic jam dampnabatur pape congregacio propterea, quod confitebantur Basiliense concilium. [7] postremo, quia, cum idem concilium sit, eedem quasi persone Basilee et ibi essent futuri, et fortassis nulli aut pauci alii venirent, unde totum remanebat in arbitrio patrum concilii hujus. dicebat rursus nullo modo fieri gravamen, licet exprimeretur? ,,de quacumque questione juris vel facti inter concilium et papam^" libere cognoscendum et diffiniendum, quoniam, eciamsi vellent, celebrantes concilium Basiliense non possent alias facere propterea, quod, sicut unus summus pontifex alteri, ita concilium non potest alii concilio legem prefigere, quin eciam super declaracionibus fidei factis in uno videatur et determinetur per aliud. condescen- dere item patres deberent ad dictam cedulam, quia concilium esset representans eoclesiam catholicam et ipsa catholica representata per concilium in dictam cedulam illi consencientibus omnibus principibus et prelatis ecclesie. conoludebat igitur, quia bona pax esset ista, acceptandam esse pocius, quam pro triumpho pugnare incertam victoriam expectantes. nec ejusmodi pax quereretur propter papam, nam, quomodo scriptum" est, quia expedit unum hominem mori pro populo, ita propter scandalum papa cedere tenebatur, sed haberet sociam multitudinem.? cum autem Ludovicus prothonotarius propositurus surgere cepisset patribus facientibus signum de recessu destitit et Arelatensis? respondere cepit: premittens, quod nomine suo, velut autem patres Christus alloqueretur, dicebat 19 illis ,,non turbetur cor vestrum neque formidet; non derelinquam vos orphanos". dicebat autem consequenter: quod carmen hoc de mutacione concilii ex parte pape cantatum fuisset continue ab octo annis; jamque super hoc concilium respondisse in epistola synodalil!; neque ageretur quicquam in contemptum principum. credebat autem ipse oratores bono zelo 1 Vgl. mw. 66 artt. à bezw. 6. ? Vgl. wr. 65 art. 2. 3 Vgl. qw. 65 art. 11. ^ Vgl. m. 65 art. 3. 5 Mine hierauf bez. Stelle ist in nw. 65 nicht vorhanden. 5 mr. 65 art. 7. * Joh. 18, 14. 8 Bei Hüglin sind weiter die Ersuchen des Erz- bischofs von Mailand und der kurfürstlichen Gesandten um Annahme der Mainzer Vorschläge protokolliert: Dominus Rodulphus de Rüdeschein nomine reve- rendissimi domini archiepiscopi Maguntini idem cum aliis reverendissimis dominis preloquentibus et prout in cedula, eciam, notificando, quod dominus marchio Brandeburgensis concurrit cum concor- datis in Maguncia. dominus Tilmannus prepo- situs sanoti Florini nomine reverendissimi domini archiepiscopi Coloniensis idem cum precedentibus, narrando singultus et suspiria, que ipse dominus suus habet ad pacem ecclesie. ^ dominus Johannes Wachenhein nomine domini ducis Friderici Bavarie comitis palatini Rheni ad idem concurrit cum aliis do- minis et cum cedula. (Conc. Bas. 6, 451 Z. 35-452 Z. 8.) 9 Vgl. den stark abweichenden Eintrag Hüglins : Post omnia premissa reverendissimus dominus car- dinalis Arelatensis presidens premissa protestacione, quod dicenda per eum reciperentur nomine privato respondit. primo interrogative dixit, quod vellet bene informari, utinam ipsi domini ambassiatores, qui in dieta Maguntina convenerunt et illa capitula fecerunt, ad hec habebant mandatum a dominis suis, quoniam non oredebat ipsos aliquo modo velle venire contra auctoritatem ecclesie et sacri concilii; nam certum erat, quod ecclesia et hoc sacrum oon- cilium habet potestatem immediate a Christo, oui quilibet eciam obedire tenetur, quam quidem auc- toritatem ommes profitentur. (ad hoc tamen inter- rogatorium nullus eorum ambassiatorum verbum dedit.) et inde oonfortando patres concilii adhor" tatus fuit ipsos sub hiis verbis ,nuolite timere nec turbetur cor vestrum", inferendo, quod sacrum con- cilium propter has agitaciones et locuciones domi- norum, qui prolocuti sunt, non debet deviare a sta- bilitate et reotitudine, sed ferventius cum gracia spiritus sancti prosequi. dixit insuper se horrere istud verbum ,,tercium locum eligere etc.‘“, cum ipsi ambassiatores alias simpliciter petebant alium lo- cum, non tercium, acsi pretenderunt hic unum locum pro concilio et alibi alium et quod tercius superaddetur, ut „nec michi nec tibi, sed dividatur** etc., cum non esset alius locus concilii preter istum. ad verba thematis domini Lubicensis, vide- lioet: , Beati paoifici ^ adduxit heo verba ,,Beati qui faciunt justiciam" etc. inferendo, quod hoc sacrum concilium non habet rancorem contra quem- quam neo habet emulos, sed facit unicuique veram justiciam neo dubitat de eventu vietorie. habet suas leges et ordinaciones, secundum quas procedit, dicens iterum: ,,non turbetur cor vestrum". dixit preterea, quod nullus principum per hoc sacrum concilium fuit contemptus nec contempnitur, prout inferunt ipsi ambassiatores, cum sacrum concilium eisdem complacuerit per multa tempora in dando ad eorum requestam multas et infinitas dilaciones pape et eosdem principes sepe suis ambassiatoribus visitavit et honoravit, ut intendere dignarentur circa pacem. et post plures allegaciones pro justifica- cione concilii ibidem per eum adductas dixit, quod super propositis lectis et supplicatis per dominos am- bassiatores sacrum concilium deliberaret et taliter res- ponderet, unde merito et principes et ipsi oratores de- beant contentari. (Conc. Bas. 6, 452 Z. 9-463 Z. 5.) Die zitierten Bibelstellen Z. 25 b: Joh. 14,27; Z. 35 b: 3. Reg. 3,26; Z. 38 b: Matth. 5,9; Z. 89 b: Ps. 105. 3.) 10 Joh, 14, 27 und. 18. 11 Vom 20. Februar 1439, unsere nr. 83. 1439 Mai 23
Strana 168
168 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Маi 23 moveri ad avisamenta laudata per eos; sed oportebat considerare periculum ecclesie in futurum, quia, si fieret, prout avisabant, papa volens dissolvere concilium semper erigeret aliud, ut postea practicaretur de tercio fiendo; per quem modum subiceretur ecclesia, scilicet concilium et papa, seculari judicio, ut aliqui nomine principum dicentes esse media pacis secundum illa vellent ecclesiam regulare. sed ut patres concilii plenius informati super omnibus deliberare possent, optabat scire ab ipsis oratoribus, si ad hec avisata per eos obligandos quoque principes suos et concilium haberent speciale mandatum, quoniam hec sub generali non venirent. commemorans item de ambasiatis per concilium missis ad dietas Germanie dicebat: quod ad Ma- guntinam juxta oratorum avisamentum 1 legati concilii plenam habuissent potestatem; sed postquam licen- ciati fuerant, ab eis facta extiterant dicta avisamenta 2.nec, ut Panormitanus dixerat, pro triumpho habendo patres bellarent, cum nullam particularem causam prosequerentur, sed illa tria opera, propter que fuerant 10 congregati; quibus opus non erat tanquam partem cum papa contendere, sed inceptum perficere opus refor- macionis in capite et in membris. dixerat rursus multa dimisisse eos in arbitrio concilii per ipsam cedulam, quasi alias non competerent eidem; et tamen sciebat generalem synodum habere inmediate potestatem a Christo non possibilem limitari per reges aut suos oratores, qui tamen videbantur concilio imponere legem ; nec in dicta cedula contineretur de reparacione fienda fidei per papam nimis lese. multitudinem quoque 15 effectuum majorem preeminenciam non arguere; etenim, cum lex Christi a paucioribus quam antea obser- varetur, non minoris esset virtutis, peccancium culpa non minuente divine legis vigorem. sic eciam esset de synodalibus decretis. multa quoque alia perlocutus contestabatur non haberi dicta sua pro responso concilii, visuri exhibita per eos et responsuri taliter, ut merito contentarentur.3 5 11439 88. Ersuchen ƒsog. Supplicatio] der fürstlichen Gesandten an die Generalkongregation betr. An- 20 маi 23] nahme der Mainzer Vorschläge, vorgetragen vom Bischof von Albenga. [1439 Маi 23 Basel 4.) p5 aus Paris A. Nat. K 1711 fol. 462b-463b cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Cedula presentata in congregacione generali per oratores dominorum regum et principum ad execucionem scripture suprascripte [unserer nr. 65]. G coll. Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650. Stück 41 [fol. 39a-40a]. cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Proposicio oratorum regum et principum facta in concilio Basiliensi. V coll. Rom B. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 153a-154b cop. ch. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 445ab cop. ch. Im Auszug in allen Segovia-Hss. (lib. 15 cap. 3). Gedruckt: (Horix) 1, 384-391; Würdtwein 7, 306-313. Im Auszug Mon. Conc. 3, 292; Conc. Basil. 6, 450 Z. 1-23. 25 30 [Mai 23/ Reverendissimi patres. cum hodierna die aput hunc sacrum cetum pro pace eccle- siastica conservanda a et turbacionibus, que prochdolor in ecclesia dei jam exorte sunt et in a) P reformanda. 35 1 Vgl. S. 70 Z. 47 ff. 2 nr. 65 artt. 1-6. 3 Nach Hüglins Protokoll sprachen darauf noch der Glaubensprokurator und die Promotoren. Sie wiesen alle Darlegungen und Erklärungen der Gesandten zurück, die der Kirche und dem Konzil abträglich sein könnten; außerdem verlangten sie einen Befehl an die Notare, keine Kopie der mündlichen und schriftlichen Auslassungen der Gesandten hinauszugeben, bevor das Konzil geantwortet hätte. Der Präsident genehmigte diesen Antrag. (Conc. Bas. 6, 453 Z. 5-13.) — Uber die folgenden internen Verhandlungen des Konzils entnehmen wir den Protokollen Hüglins, daß am 27. Mai die Allgemeine Deputation cinen Antrag der Zwölferherren annahm, der für die zu den Ver- handlungen mit den Gesandten deputierten Konzils- mitglieder verbindlich sein sollte, ita tamen, ut nichil penitus faciant in ea re, nisi prius cedula intelli- gencie [nr. 65 artt. 7-15] fuerit lecta in publico. Am 29. Mai war der Antrag von allen Deputationen an- genommen worden; die Glaubens- und Friedensdepu- tation bestellten neue Kommissionsmitglieder. (Conc. Bas. 6, 453 Z. 23-31 und 454 Z. 24-36.) Die Zusammen- setzung der Kommission: Arelatensis cardinalis pre- sidens sacri concilii; Gebenensis, Massiliensis, Lau- sanensis, Argensis et Grossitanus episcopi; abbates 40 Conchensis, de Scocia, de Dona, Lützellensio et Habundancie; prepositus Bardewicensis; frater Andreas ordinis fratrum minorum; Wilhelmus de Constancia, Augustinus de Insula, frater Nicolaus ordinis predicatorum; theologus Germanus, de Ro- 45 tella, Petrus de Trilhia, Nicolaus Amici, archidia- conus Metensis, Thomas de Courcellis, Joannes de Segobia. (Conc. Bas. 6, 474 Z. 31-475 Z. 7.) 4 Datierung nach S. 165 Z. 17 bis S. 166 Z. 2. 5 Eine Vergleichung der Varianten macht es wahr- 50 scheinlich, daß in P ein Konzept vorliegt, während GVW Abschriften des tatsächlich verlesenen Wort- lauts sind. Trotzdem haben wir P zugrunde gelegt, weil es vielfach den Wortlaut besser überliefert als GVW. Bei sachlichen Abweichungen sind die Lesarten von 55 GVW bevorzugt, die von P in die Varianten gesetzt.
168 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Маi 23 moveri ad avisamenta laudata per eos; sed oportebat considerare periculum ecclesie in futurum, quia, si fieret, prout avisabant, papa volens dissolvere concilium semper erigeret aliud, ut postea practicaretur de tercio fiendo; per quem modum subiceretur ecclesia, scilicet concilium et papa, seculari judicio, ut aliqui nomine principum dicentes esse media pacis secundum illa vellent ecclesiam regulare. sed ut patres concilii plenius informati super omnibus deliberare possent, optabat scire ab ipsis oratoribus, si ad hec avisata per eos obligandos quoque principes suos et concilium haberent speciale mandatum, quoniam hec sub generali non venirent. commemorans item de ambasiatis per concilium missis ad dietas Germanie dicebat: quod ad Ma- guntinam juxta oratorum avisamentum 1 legati concilii plenam habuissent potestatem; sed postquam licen- ciati fuerant, ab eis facta extiterant dicta avisamenta 2.nec, ut Panormitanus dixerat, pro triumpho habendo patres bellarent, cum nullam particularem causam prosequerentur, sed illa tria opera, propter que fuerant 10 congregati; quibus opus non erat tanquam partem cum papa contendere, sed inceptum perficere opus refor- macionis in capite et in membris. dixerat rursus multa dimisisse eos in arbitrio concilii per ipsam cedulam, quasi alias non competerent eidem; et tamen sciebat generalem synodum habere inmediate potestatem a Christo non possibilem limitari per reges aut suos oratores, qui tamen videbantur concilio imponere legem ; nec in dicta cedula contineretur de reparacione fienda fidei per papam nimis lese. multitudinem quoque 15 effectuum majorem preeminenciam non arguere; etenim, cum lex Christi a paucioribus quam antea obser- varetur, non minoris esset virtutis, peccancium culpa non minuente divine legis vigorem. sic eciam esset de synodalibus decretis. multa quoque alia perlocutus contestabatur non haberi dicta sua pro responso concilii, visuri exhibita per eos et responsuri taliter, ut merito contentarentur.3 5 11439 88. Ersuchen ƒsog. Supplicatio] der fürstlichen Gesandten an die Generalkongregation betr. An- 20 маi 23] nahme der Mainzer Vorschläge, vorgetragen vom Bischof von Albenga. [1439 Маi 23 Basel 4.) p5 aus Paris A. Nat. K 1711 fol. 462b-463b cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Cedula presentata in congregacione generali per oratores dominorum regum et principum ad execucionem scripture suprascripte [unserer nr. 65]. G coll. Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650. Stück 41 [fol. 39a-40a]. cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Proposicio oratorum regum et principum facta in concilio Basiliensi. V coll. Rom B. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 153a-154b cop. ch. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 445ab cop. ch. Im Auszug in allen Segovia-Hss. (lib. 15 cap. 3). Gedruckt: (Horix) 1, 384-391; Würdtwein 7, 306-313. Im Auszug Mon. Conc. 3, 292; Conc. Basil. 6, 450 Z. 1-23. 25 30 [Mai 23/ Reverendissimi patres. cum hodierna die aput hunc sacrum cetum pro pace eccle- siastica conservanda a et turbacionibus, que prochdolor in ecclesia dei jam exorte sunt et in a) P reformanda. 35 1 Vgl. S. 70 Z. 47 ff. 2 nr. 65 artt. 1-6. 3 Nach Hüglins Protokoll sprachen darauf noch der Glaubensprokurator und die Promotoren. Sie wiesen alle Darlegungen und Erklärungen der Gesandten zurück, die der Kirche und dem Konzil abträglich sein könnten; außerdem verlangten sie einen Befehl an die Notare, keine Kopie der mündlichen und schriftlichen Auslassungen der Gesandten hinauszugeben, bevor das Konzil geantwortet hätte. Der Präsident genehmigte diesen Antrag. (Conc. Bas. 6, 453 Z. 5-13.) — Uber die folgenden internen Verhandlungen des Konzils entnehmen wir den Protokollen Hüglins, daß am 27. Mai die Allgemeine Deputation cinen Antrag der Zwölferherren annahm, der für die zu den Ver- handlungen mit den Gesandten deputierten Konzils- mitglieder verbindlich sein sollte, ita tamen, ut nichil penitus faciant in ea re, nisi prius cedula intelli- gencie [nr. 65 artt. 7-15] fuerit lecta in publico. Am 29. Mai war der Antrag von allen Deputationen an- genommen worden; die Glaubens- und Friedensdepu- tation bestellten neue Kommissionsmitglieder. (Conc. Bas. 6, 453 Z. 23-31 und 454 Z. 24-36.) Die Zusammen- setzung der Kommission: Arelatensis cardinalis pre- sidens sacri concilii; Gebenensis, Massiliensis, Lau- sanensis, Argensis et Grossitanus episcopi; abbates 40 Conchensis, de Scocia, de Dona, Lützellensio et Habundancie; prepositus Bardewicensis; frater Andreas ordinis fratrum minorum; Wilhelmus de Constancia, Augustinus de Insula, frater Nicolaus ordinis predicatorum; theologus Germanus, de Ro- 45 tella, Petrus de Trilhia, Nicolaus Amici, archidia- conus Metensis, Thomas de Courcellis, Joannes de Segobia. (Conc. Bas. 6, 474 Z. 31-475 Z. 7.) 4 Datierung nach S. 165 Z. 17 bis S. 166 Z. 2. 5 Eine Vergleichung der Varianten macht es wahr- 50 scheinlich, daß in P ein Konzept vorliegt, während GVW Abschriften des tatsächlich verlesenen Wort- lauts sind. Trotzdem haben wir P zugrunde gelegt, weil es vielfach den Wortlaut besser überliefert als GVW. Bei sachlichen Abweichungen sind die Lesarten von 55 GVW bevorzugt, die von P in die Varianten gesetzt.
Strana 169
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 87-88. 169 11439 Mai 23/ 5 15 20 30 35 futurum gravius augeri timentur, sine scandalo sedandis aliqua proposituri sumus, quid melius in ipso exordio occurrere nobis potest quam illud ewangelicum verbuml: „Beati pacifici, quoniam filii dei vocabuntur“? profecto intelligere nos a veritas ipsa hujus verbi prolacione voluit, non sane pacem in semet ipsis habentes dumtaxat beatos et filios dei fieri, sed ipsos pacificos, pacem scilicet facientes et concordie semina seminantes. hinc canon ait 2: homini religioso parum esse debet injurias aliorum non exercere vel non augere male loquendo, nisi eciam eas extingwere bene loquendo studuerit. spiritualis namque vir fructum spiritualem merito querere debet; fructus autem spiritus, ut inquit3 apostolus, est caritas, gaudium, pax. verum etsi pacis bonum inter omnes fideles procurandum est, presertim tamen, ut ecclesia 10 tota pacem habeat, omnis catholicus summis vigiliis insistere debet; precipue vero hoc princi- pibus congruit, ad quos nil magis ex proprio officio pertinere videtur quam ut eorum tempore pacatam esse velint matrem suam ecclesiam, unde spiritualiter nati sunt, cum, sive augeatur pax et disciplina ecclesie sive solvatur, omnipotens racionem ab eis exiget b in districto examine, qui eorum potestati corpus suum, scilicet ecclesiam, tradidit defendendam. hec ergo conside- rantes illustrissimus Romanorum, Christianissimus Francorume et serenissimus Castelle reges ac illustrissimi principes electores sacri Romani imperii et archiepiscopid scismatis periculum imminere cernentes sepenumeroe aput hanc sacram synodum tam litteris quam per organum oratorum suorum affectuose insteterunt, ut dissensio hec, que nunc inter hoc sacrum concilium et sanctissimum patrem dominum Eugenium papam quartum in magnum Christianitatis dispendium suborta est, absque scandalis sopiretur et auctoritate ecclesie universalis, sacro- rumque conciliorum etf sedis apostolice servata unanimi omnium consensu tam ad uniendos cum ecclesia dei Orientales populos quam ad alia piissima opera, que fidei exaltacionem et pacis inter principes katholicos conservacionem ac, ubi rupta est, reparacionem necnon morum in clero et populo reformacionem concernunt, procedereturg. cum vero hoc protunc obtentum 25 non esset, idem inclitissimus Romanorum rex apud Nurembergam dietam tenerih disposuit 4, in qua convenientibus hujus sacri concilii ac sanctissimi domini pape legatis necnon sollemp- nibus oratoribus ejusdem domini regis ac dominorum electorum aliquorumque aliorum Alamanie principum aliqua pacis mediai moveri et concludi sperabantur, que, licet mota sintk, emulo tamen pacis illo videlicet, cujus invidia mors intravit! in orbem terrarum, impe- diente conclusa m non extiterunt. quamobrem ejusdem domini regis dominorumque electorum oratores in magno numero ad hoc sacrum concilium accedentes5 unacum oratoribus serenissi- morumn regum Francorum Castelle et Arragonum illustrissimique domini ducis Mediolani cum magna instancia per longa temporis intervalla procurarunt, ut vie alique ad pacem accomode assumerentur. ac licet multa aperta sint, obtineri tamen non potuerunt. cum vero labores sui effectum optatum consequi non potuissent, aput inclitam metropoli- tanamp urbem Magunciam dieta‘ tenta est, in qua convenientes aliqui ex dominis elec- toribus in personis propriis suprascriptorumque dominorum, Romanorum Francie et Castelle regum necnon aliorum dominorum electorum, qui presentes non aderant, ac dominiq ducis Mediolani nonnullorumque aliorumr notabilium Alamanie prelatorum oratores grandi cum diligencia media pacis et vias accomodas huic rei obtinende moverunt. et licet ibis tam hujus sacri concilii quam ejusdem dominit pape legati diversis u tamen temporibus affuis- sent, nulla tamen prochdolorv viarum illarum eodem inimico pacis invisibiliter obsistente optatum inibi pacis effectum sortitaw est. zelo igitur ecclesiastice pacis consequende idemx 40 45 a) V vos; om. W. b) W exigit ab eis. c) G Francie. d) ergänzt. e) VW septimo. f) P add. sancte. g) VW provideretur. h) om. GVW. i) VW remedia. k) P hier und sonst Indikativ nach licet. 1) G introivit. m) P acceptata per prefatos legatos. n) G Germanorum etc. 0) P add. a sacro concilio. p) om. P. q) G add. N. r) V add. dominorum electorum aliorum; W add. electorum allorum. s) P add. diversis temporibus. t) G add. nostri Eugenii. u) Pom. div. — temp. v) om. P. w) P per eosdem legatos acceptata statt optatum -sortita. x) G add. N. 50 1 Matth. 5, 9. 2 Nicht festzustellen. 3 Gal. 5, 22. 4 Oktober 1438, vgl. RTA. 13, 681-684. 5 Dezember 1438. März und April 1439. Deutsche Reichstags-Akten XIV 22
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 87-88. 169 11439 Mai 23/ 5 15 20 30 35 futurum gravius augeri timentur, sine scandalo sedandis aliqua proposituri sumus, quid melius in ipso exordio occurrere nobis potest quam illud ewangelicum verbuml: „Beati pacifici, quoniam filii dei vocabuntur“? profecto intelligere nos a veritas ipsa hujus verbi prolacione voluit, non sane pacem in semet ipsis habentes dumtaxat beatos et filios dei fieri, sed ipsos pacificos, pacem scilicet facientes et concordie semina seminantes. hinc canon ait 2: homini religioso parum esse debet injurias aliorum non exercere vel non augere male loquendo, nisi eciam eas extingwere bene loquendo studuerit. spiritualis namque vir fructum spiritualem merito querere debet; fructus autem spiritus, ut inquit3 apostolus, est caritas, gaudium, pax. verum etsi pacis bonum inter omnes fideles procurandum est, presertim tamen, ut ecclesia 10 tota pacem habeat, omnis catholicus summis vigiliis insistere debet; precipue vero hoc princi- pibus congruit, ad quos nil magis ex proprio officio pertinere videtur quam ut eorum tempore pacatam esse velint matrem suam ecclesiam, unde spiritualiter nati sunt, cum, sive augeatur pax et disciplina ecclesie sive solvatur, omnipotens racionem ab eis exiget b in districto examine, qui eorum potestati corpus suum, scilicet ecclesiam, tradidit defendendam. hec ergo conside- rantes illustrissimus Romanorum, Christianissimus Francorume et serenissimus Castelle reges ac illustrissimi principes electores sacri Romani imperii et archiepiscopid scismatis periculum imminere cernentes sepenumeroe aput hanc sacram synodum tam litteris quam per organum oratorum suorum affectuose insteterunt, ut dissensio hec, que nunc inter hoc sacrum concilium et sanctissimum patrem dominum Eugenium papam quartum in magnum Christianitatis dispendium suborta est, absque scandalis sopiretur et auctoritate ecclesie universalis, sacro- rumque conciliorum etf sedis apostolice servata unanimi omnium consensu tam ad uniendos cum ecclesia dei Orientales populos quam ad alia piissima opera, que fidei exaltacionem et pacis inter principes katholicos conservacionem ac, ubi rupta est, reparacionem necnon morum in clero et populo reformacionem concernunt, procedereturg. cum vero hoc protunc obtentum 25 non esset, idem inclitissimus Romanorum rex apud Nurembergam dietam tenerih disposuit 4, in qua convenientibus hujus sacri concilii ac sanctissimi domini pape legatis necnon sollemp- nibus oratoribus ejusdem domini regis ac dominorum electorum aliquorumque aliorum Alamanie principum aliqua pacis mediai moveri et concludi sperabantur, que, licet mota sintk, emulo tamen pacis illo videlicet, cujus invidia mors intravit! in orbem terrarum, impe- diente conclusa m non extiterunt. quamobrem ejusdem domini regis dominorumque electorum oratores in magno numero ad hoc sacrum concilium accedentes5 unacum oratoribus serenissi- morumn regum Francorum Castelle et Arragonum illustrissimique domini ducis Mediolani cum magna instancia per longa temporis intervalla procurarunt, ut vie alique ad pacem accomode assumerentur. ac licet multa aperta sint, obtineri tamen non potuerunt. cum vero labores sui effectum optatum consequi non potuissent, aput inclitam metropoli- tanamp urbem Magunciam dieta‘ tenta est, in qua convenientes aliqui ex dominis elec- toribus in personis propriis suprascriptorumque dominorum, Romanorum Francie et Castelle regum necnon aliorum dominorum electorum, qui presentes non aderant, ac dominiq ducis Mediolani nonnullorumque aliorumr notabilium Alamanie prelatorum oratores grandi cum diligencia media pacis et vias accomodas huic rei obtinende moverunt. et licet ibis tam hujus sacri concilii quam ejusdem dominit pape legati diversis u tamen temporibus affuis- sent, nulla tamen prochdolorv viarum illarum eodem inimico pacis invisibiliter obsistente optatum inibi pacis effectum sortitaw est. zelo igitur ecclesiastice pacis consequende idemx 40 45 a) V vos; om. W. b) W exigit ab eis. c) G Francie. d) ergänzt. e) VW septimo. f) P add. sancte. g) VW provideretur. h) om. GVW. i) VW remedia. k) P hier und sonst Indikativ nach licet. 1) G introivit. m) P acceptata per prefatos legatos. n) G Germanorum etc. 0) P add. a sacro concilio. p) om. P. q) G add. N. r) V add. dominorum electorum aliorum; W add. electorum allorum. s) P add. diversis temporibus. t) G add. nostri Eugenii. u) Pom. div. — temp. v) om. P. w) P per eosdem legatos acceptata statt optatum -sortita. x) G add. N. 50 1 Matth. 5, 9. 2 Nicht festzustellen. 3 Gal. 5, 22. 4 Oktober 1438, vgl. RTA. 13, 681-684. 5 Dezember 1438. März und April 1439. Deutsche Reichstags-Akten XIV 22
Strana 170
170 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 Мai 23) reges et principes inducti et propter eminentes a difficultates desistere ab hoc sancto pro- posito suo nullatenus intendentes avizamentab salubria et vias acceptabiles et devotas, per quas auctoritasc conciliorum servetur et huic gravissime turbacioni remedium opor- tunum adhibeatur, per suos oratores d conceperunt firmissimam fiduciam gerentes per vestram sacerrimam concionem fore acceptandas. que ut vestris reverendissimis paternitatibus clarius et integralius innotescant, scripturam1 super ea re confectam huic nostre supplicacioni exhortacioni ac requisicioni inserendam duximus, cujus tenor sequitur in hec verba 2. Quame utique oratores serenissimi regis Arragonum, licet in ejus confeccione presencia- liter non astitissent, cum magna attencione legentes et inextimabilem profectum ecclesie dei ex contentis in ea eventurum verisimiliter considerantes, nomine regio devote acceptarunt 10 ac in eandem sentenciam cum aliis oratoribus convenerunt, quatenus unanimi regum et prin- cipum catholicorum consensu, quorum oratores in presenti concilio assunt, scisma hoc, quod oriri incipit, quantocicius fieri poterit sopiatur, cernunt ergo vestre reverendissime paternitates tam ex crebris et devotissimis requisicionibus retroactis quam ex hac scriptura, que ultimo concepta est, cum quanta devocione et sinceritate animi et fervore affeccionis, quam ad ecclesiam gerunt, hii domini nostri reges et principes moveantur, cum non semel aut bis sed sepissime insteterunt et instant nec desistere intendunt, donec pax optata per dei miseri- cordiam concedatur. nec ab re! nam cum inf aliis scismatibus per diversa temporum secula occurrentibus manus imperiales et regie sepe juxta qualitatem cujuslibet scismatis remedia salubria prebuerunt, irracionabile nimium fuisset, si presens scisma, quod adhuc tenerum est, succrescere et ad augmentums ascendere in magnum fidei et ecclesiastici status periculum et animarum suarum aliorumque fidelium detrimentum catholici principes juxta suam possibili- tatem dimitterent. sed nec antiqua exempla commemorare opus est nec antiquis solum vestigiis inherendum, cum adhuc ab oculis nostris evanuisse non videatur h illud ultimum et inveteratum scisma, quod juxta aliquos historiographosi vicesimum quartum in scismatum numero fuit, per interposicionem gloriose et indelebilis memorie domini Sigismundi Romanorum impera- toris aliorumque regum et principum cum magna ecclesie gloria in sacra Constanciensi synodo, in qua numerosak omnium nacionum prelatorum et aliorum devotissimorum! virorum copia et regum et principum in sollempnibus oratoribus conformis et consentanea multitudo affuit, scisum esse et scismate depulsom unionem reparatam fuisse. supplicant igitur vestras reveren- 30 dissimas paternitates n idem domini reges et principes exhortantur et requirunt per organum nostrum et nos per° viscera misericordie domini nostri Jesu Christi humiliter supplicamus exhor- tamur et requirimus nomine suo cum ea devocione ac reverencia qua decet, quatenus hec media et vias ad pacem accomodas acceptare et amplecti ac, inquantum ad sacrum concilium spectat, execucioni demandare juxta ordinem suprascriptum3 dignentur loca precipue ut premittitur 35 nominando infra tempus 15 dierum aliaque faciendo temporibus congruis, que in prefatis mediis continentur cessandoque ipso pacis tractatu durante ab omni novitate, per quam pacis tractatus impediri aut differri seu difficultari verisimiliter valeat. offerimus autem nos oratores prefatorum dominorum regum Romanorum Franckorum Castelle et Arragonum et princi- 5 15 20 25 a) VW imminentes. b) von hier ab der Auszug bei Segovia fast wörtlich übereinstimmend. c) VW add. sacro- 40 rum. d) Pom. per— oratores. e) P hat hier am Rande die Bemerkung refert se ad scripturam sibi insertam ; VW hat vor Quam utique die Worte Sacrum generale concilium Basiliense in spiritu sancto legitime con- gregatum universalem ecclesiam representans. 1) om. G. g) P solidum robur. h) VW videtur. i) P storiographos. k) VW copiosa. 1) G doctissimorum, m) Psciso. n) v. r. p. om. P. o) per — hum. om. P. 1 nr. 65 artt. 1-6. 2 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: In qua quidem cedula inserta erant capitula concordie in Ma- guncia concepta, et in fine ipsius cedule protesta- bantur in effectum, quod, si in ecclesia dei scisma aut divisio oriretur, nec eisdem dominis oratoribus nee suis regibus imputaretur et alias, prout in ipsa cedula et prosequendo tenorem cedule hujusmodi supplicacionis legebatur ibidem, quod, 45 licet domini oratores serenissimi domini regis Arra- gonum in dicta dieta Maguntina non interfuerunt, tamen dictis capitulis lectis et conceptis exnunc adherebant et eadem acceptabant. (Conc. Bas. 6, 450 Z. 3-II.) 3 nr. 65 art. 2. 50
170 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 Мai 23) reges et principes inducti et propter eminentes a difficultates desistere ab hoc sancto pro- posito suo nullatenus intendentes avizamentab salubria et vias acceptabiles et devotas, per quas auctoritasc conciliorum servetur et huic gravissime turbacioni remedium opor- tunum adhibeatur, per suos oratores d conceperunt firmissimam fiduciam gerentes per vestram sacerrimam concionem fore acceptandas. que ut vestris reverendissimis paternitatibus clarius et integralius innotescant, scripturam1 super ea re confectam huic nostre supplicacioni exhortacioni ac requisicioni inserendam duximus, cujus tenor sequitur in hec verba 2. Quame utique oratores serenissimi regis Arragonum, licet in ejus confeccione presencia- liter non astitissent, cum magna attencione legentes et inextimabilem profectum ecclesie dei ex contentis in ea eventurum verisimiliter considerantes, nomine regio devote acceptarunt 10 ac in eandem sentenciam cum aliis oratoribus convenerunt, quatenus unanimi regum et prin- cipum catholicorum consensu, quorum oratores in presenti concilio assunt, scisma hoc, quod oriri incipit, quantocicius fieri poterit sopiatur, cernunt ergo vestre reverendissime paternitates tam ex crebris et devotissimis requisicionibus retroactis quam ex hac scriptura, que ultimo concepta est, cum quanta devocione et sinceritate animi et fervore affeccionis, quam ad ecclesiam gerunt, hii domini nostri reges et principes moveantur, cum non semel aut bis sed sepissime insteterunt et instant nec desistere intendunt, donec pax optata per dei miseri- cordiam concedatur. nec ab re! nam cum inf aliis scismatibus per diversa temporum secula occurrentibus manus imperiales et regie sepe juxta qualitatem cujuslibet scismatis remedia salubria prebuerunt, irracionabile nimium fuisset, si presens scisma, quod adhuc tenerum est, succrescere et ad augmentums ascendere in magnum fidei et ecclesiastici status periculum et animarum suarum aliorumque fidelium detrimentum catholici principes juxta suam possibili- tatem dimitterent. sed nec antiqua exempla commemorare opus est nec antiquis solum vestigiis inherendum, cum adhuc ab oculis nostris evanuisse non videatur h illud ultimum et inveteratum scisma, quod juxta aliquos historiographosi vicesimum quartum in scismatum numero fuit, per interposicionem gloriose et indelebilis memorie domini Sigismundi Romanorum impera- toris aliorumque regum et principum cum magna ecclesie gloria in sacra Constanciensi synodo, in qua numerosak omnium nacionum prelatorum et aliorum devotissimorum! virorum copia et regum et principum in sollempnibus oratoribus conformis et consentanea multitudo affuit, scisum esse et scismate depulsom unionem reparatam fuisse. supplicant igitur vestras reveren- 30 dissimas paternitates n idem domini reges et principes exhortantur et requirunt per organum nostrum et nos per° viscera misericordie domini nostri Jesu Christi humiliter supplicamus exhor- tamur et requirimus nomine suo cum ea devocione ac reverencia qua decet, quatenus hec media et vias ad pacem accomodas acceptare et amplecti ac, inquantum ad sacrum concilium spectat, execucioni demandare juxta ordinem suprascriptum3 dignentur loca precipue ut premittitur 35 nominando infra tempus 15 dierum aliaque faciendo temporibus congruis, que in prefatis mediis continentur cessandoque ipso pacis tractatu durante ab omni novitate, per quam pacis tractatus impediri aut differri seu difficultari verisimiliter valeat. offerimus autem nos oratores prefatorum dominorum regum Romanorum Franckorum Castelle et Arragonum et princi- 5 15 20 25 a) VW imminentes. b) von hier ab der Auszug bei Segovia fast wörtlich übereinstimmend. c) VW add. sacro- 40 rum. d) Pom. per— oratores. e) P hat hier am Rande die Bemerkung refert se ad scripturam sibi insertam ; VW hat vor Quam utique die Worte Sacrum generale concilium Basiliense in spiritu sancto legitime con- gregatum universalem ecclesiam representans. 1) om. G. g) P solidum robur. h) VW videtur. i) P storiographos. k) VW copiosa. 1) G doctissimorum, m) Psciso. n) v. r. p. om. P. o) per — hum. om. P. 1 nr. 65 artt. 1-6. 2 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: In qua quidem cedula inserta erant capitula concordie in Ma- guncia concepta, et in fine ipsius cedule protesta- bantur in effectum, quod, si in ecclesia dei scisma aut divisio oriretur, nec eisdem dominis oratoribus nee suis regibus imputaretur et alias, prout in ipsa cedula et prosequendo tenorem cedule hujusmodi supplicacionis legebatur ibidem, quod, 45 licet domini oratores serenissimi domini regis Arra- gonum in dicta dieta Maguntina non interfuerunt, tamen dictis capitulis lectis et conceptis exnunc adherebant et eadem acceptabant. (Conc. Bas. 6, 450 Z. 3-II.) 3 nr. 65 art. 2. 50
Strana 171
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 88-89. 171 pum electorum ac ducis Mediolani nominibus quibus supra nominacionem hanc per nos seu aliquos nostrum intimare prefato domino pape ac dominis imperatori et patriarche Constan- tinopolitanis et omnibus viis possibilibus intendere, ut hec media et vie ad effectum optatum adducantur. quod si paternitates vestre reverendissime hoc explere dignabuntur, rem gratam 5 deo facient et toti ecclesie dei necnon auctoritati a conciliorum firmius ac integralius conser- vande accomodam donumque filiorum dei consequentur et ut veri pacifici beatitudinis pro- misse pacificis participes fient. alioquin si vel facere renuerint seu distulerint, quod non ar- bitramur, et per hoc pax ecclesiastica retardabitur aut majorem difficultatem in tractando receperit b, prefatis dominis regibus et principibus ac nobis nomine suo imputandum non erit. 10 sed quantum cum deo poterunt ea ad effectum producent, que in scriptural supra inserta nec- nonc in intelligencia2 per dictorum dominorum oratores Maguncie concepta et conclusa patribus pluribus ac deputatis hujus sacri concilii bene nota oblata et tradita, ad quam nos referimus, continentur et alia quecunque honesta et licita, que ad sedandad scismata et pacem ecclesiasticam conservandam conferre videbuntur, prout jure divino et humano concessum reperient, quatenus aliquid per eos non omittatur ex hiis, per que pax in ecclesia dei valeat obtineri, ut unacum illis, qui pacem acceptare voluerint, pacifici facti beatitudinem ore salva- toris promissam3 consequi mereantur, cum regibus et principibus non minus cure esse debeat ea disponere, que sanctissime dei ecclesie prosunt quam proprie anime salus. per hoc tamen nec ipsi reges et principes nec nos nomine suo intendimus sacrorume generalium conciliorum 20 aut apostolice sedis auctoritati juribus preeminenciis in aliquo prejudicare, sed in tanto dissidio ac ecclesie divisione, in quantum licet et decet, se ad pacem et tranquillitatem ecclesiasticam conservandam interponere decreverunt. rogamus autem prothonotarios etc.f 15 11439 Мai 23) 25 89. K. Albrecht an gen. Gesandten beim Baseler Konzil: beauftragt sie gemäß den Mainzer Be- schlüssen, mit dem Konzil zu verhandeln und insbes. sich jedem Vorgehen des Konzils gegen den Papst zu widersetzen. 1439 Mai 25 Ofen. 1139 Mai 25 30 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 4 pag. 1 u. 2 cop. ch. Adresse Dem erwirdigen Johannsen bischofen zu Lubeck unserm, fürsten dem edeln Conratten herren zu Winsperg des heiligen Römischen richs erbeammrer unserm stathalter und dem strengen Gorgen Fischel ritter lerer in beiden rechten unsern ambasiatorn in dem heiligen concilio zu Basel und lieben getruen. Es folgt dann pag. 3 ff. unsere nr. 90 und eine Instruktion für nicht gen. Ge- sandten K. Albrechts zu Hzg. Friedrich d. Jüngeren. (Vgl. Zusätze u. Berichtigungen.) Ferner ebenda nr. 2 pag. 1 u. 2. cop. ch. uns hat der ersam Albrecht [usw.] erwirdiger fürst und edeler, lieben getruen. meinster Johann von Eych lerer in geistlichen und keiserlichen rechten unser rate und lieber 35 getruer eigentlich erzelet und zu erkennen geben, wie die sachen uf dem tag und sampnung zu Meincz durch üch und der kûnig von Franckenrich und von Castel und unsere und des richs kurfursten ambasiatorn zwuschen unserm heiligen vattere dem babst und dem heiligen con- cilium zu Basel und iren ambasiatorn gehandelt sind. solichs wir wol vernommen haben. und als dann daselbst zum lesten geratslagt ist4, den sachen furderlichen nachzugen, daz 40 einikeit in der heiligen Cristenheit und kirchen blibe und gehalden werde und die schelung zwuschen dem babst und dem concilio ganz hingelegt und die Kriechen mit der heiligen Rômischen kirchen einich werden mit hilf und gnaden gottes, daz wir daruf unsere botschaft 45 a) VW auctoritatem sacrorum conc. f. ac. i. conservant statt auctoritati — conservande. b) V recepit; W recipit. c) necnon — referimus om. P. d) G sedandum ; W schreibt über alias ad cedendum. e) P sacri concilii. f) bei Segovia ac notarios desuper hiis testimonium exhibere statt etc. 1 nr. 65 artt. 1-6. 2 nr. 65 artt. 7-15. Dazu vgl. Segovia: cum vero de- siderassent oratores principum, ut hac die [Mai 23] convenirent patres visuri contenta in scriptura in- 50 telligencie [nr. 65 artt. 7-15], ad quam se referebant, actum non extitit, quia vigilia erat pentecostes. et convenerunt audituri vesperos spiritus sancti illu- stracionem imploraturi pro facienda responsione. (Mon. Conc. 3, 295.) 3 Matth. 5, 9. 4 nr. 69 artt. 1 und 2.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 88-89. 171 pum electorum ac ducis Mediolani nominibus quibus supra nominacionem hanc per nos seu aliquos nostrum intimare prefato domino pape ac dominis imperatori et patriarche Constan- tinopolitanis et omnibus viis possibilibus intendere, ut hec media et vie ad effectum optatum adducantur. quod si paternitates vestre reverendissime hoc explere dignabuntur, rem gratam 5 deo facient et toti ecclesie dei necnon auctoritati a conciliorum firmius ac integralius conser- vande accomodam donumque filiorum dei consequentur et ut veri pacifici beatitudinis pro- misse pacificis participes fient. alioquin si vel facere renuerint seu distulerint, quod non ar- bitramur, et per hoc pax ecclesiastica retardabitur aut majorem difficultatem in tractando receperit b, prefatis dominis regibus et principibus ac nobis nomine suo imputandum non erit. 10 sed quantum cum deo poterunt ea ad effectum producent, que in scriptural supra inserta nec- nonc in intelligencia2 per dictorum dominorum oratores Maguncie concepta et conclusa patribus pluribus ac deputatis hujus sacri concilii bene nota oblata et tradita, ad quam nos referimus, continentur et alia quecunque honesta et licita, que ad sedandad scismata et pacem ecclesiasticam conservandam conferre videbuntur, prout jure divino et humano concessum reperient, quatenus aliquid per eos non omittatur ex hiis, per que pax in ecclesia dei valeat obtineri, ut unacum illis, qui pacem acceptare voluerint, pacifici facti beatitudinem ore salva- toris promissam3 consequi mereantur, cum regibus et principibus non minus cure esse debeat ea disponere, que sanctissime dei ecclesie prosunt quam proprie anime salus. per hoc tamen nec ipsi reges et principes nec nos nomine suo intendimus sacrorume generalium conciliorum 20 aut apostolice sedis auctoritati juribus preeminenciis in aliquo prejudicare, sed in tanto dissidio ac ecclesie divisione, in quantum licet et decet, se ad pacem et tranquillitatem ecclesiasticam conservandam interponere decreverunt. rogamus autem prothonotarios etc.f 15 11439 Мai 23) 25 89. K. Albrecht an gen. Gesandten beim Baseler Konzil: beauftragt sie gemäß den Mainzer Be- schlüssen, mit dem Konzil zu verhandeln und insbes. sich jedem Vorgehen des Konzils gegen den Papst zu widersetzen. 1439 Mai 25 Ofen. 1139 Mai 25 30 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 4 pag. 1 u. 2 cop. ch. Adresse Dem erwirdigen Johannsen bischofen zu Lubeck unserm, fürsten dem edeln Conratten herren zu Winsperg des heiligen Römischen richs erbeammrer unserm stathalter und dem strengen Gorgen Fischel ritter lerer in beiden rechten unsern ambasiatorn in dem heiligen concilio zu Basel und lieben getruen. Es folgt dann pag. 3 ff. unsere nr. 90 und eine Instruktion für nicht gen. Ge- sandten K. Albrechts zu Hzg. Friedrich d. Jüngeren. (Vgl. Zusätze u. Berichtigungen.) Ferner ebenda nr. 2 pag. 1 u. 2. cop. ch. uns hat der ersam Albrecht [usw.] erwirdiger fürst und edeler, lieben getruen. meinster Johann von Eych lerer in geistlichen und keiserlichen rechten unser rate und lieber 35 getruer eigentlich erzelet und zu erkennen geben, wie die sachen uf dem tag und sampnung zu Meincz durch üch und der kûnig von Franckenrich und von Castel und unsere und des richs kurfursten ambasiatorn zwuschen unserm heiligen vattere dem babst und dem heiligen con- cilium zu Basel und iren ambasiatorn gehandelt sind. solichs wir wol vernommen haben. und als dann daselbst zum lesten geratslagt ist4, den sachen furderlichen nachzugen, daz 40 einikeit in der heiligen Cristenheit und kirchen blibe und gehalden werde und die schelung zwuschen dem babst und dem concilio ganz hingelegt und die Kriechen mit der heiligen Rômischen kirchen einich werden mit hilf und gnaden gottes, daz wir daruf unsere botschaft 45 a) VW auctoritatem sacrorum conc. f. ac. i. conservant statt auctoritati — conservande. b) V recepit; W recipit. c) necnon — referimus om. P. d) G sedandum ; W schreibt über alias ad cedendum. e) P sacri concilii. f) bei Segovia ac notarios desuper hiis testimonium exhibere statt etc. 1 nr. 65 artt. 1-6. 2 nr. 65 artt. 7-15. Dazu vgl. Segovia: cum vero de- siderassent oratores principum, ut hac die [Mai 23] convenirent patres visuri contenta in scriptura in- 50 telligencie [nr. 65 artt. 7-15], ad quam se referebant, actum non extitit, quia vigilia erat pentecostes. et convenerunt audituri vesperos spiritus sancti illu- stracionem imploraturi pro facienda responsione. (Mon. Conc. 3, 295.) 3 Matth. 5, 9. 4 nr. 69 artt. 1 und 2.
Strana 172
172 Kongreß zu Mainz März und April 1439. Aug. I zu unserm heiligen vatter dem babst tun und senden sollen uf den ersten tag des moends august, also wollen wir den sachen nachkomen und unsere treffeliche botschaft dahin zu dem babst senden. und als dann auch geratslagt und daruf bliben ist, daz ir mitsampt der vor- genanten kûnige kurfürsten und andere fürsten und herren ambassiatorn fürbaß von newes von den vorberürten sachen der einikeit mit den vettern in dem concilio zu Basel tractiren sollet zu heil einikeit und selikeit der heiligen Cristenheit, meinen wir, das solche sachen zu Basel in dem concilio nu sind furhand und angehaben, so begern und bevelhen wir uch auch ernstlich, daz ir von unsern wegen darinne uwern fliß und daz beste tût, alz ir wol verstent, wie sich daz gebûrt, bequemlich und notdurftig ist und wir euch dez getruwen. wann wir nu siderhere der zit, so wir dann von gôtliche schickung zu künglicher wirdikeit erhohet 10 sint, unsern fliß darinne getan haben und noch teglichen tun, die schelung und zweitracht zwüschen dem vorgenanten babst und dem concilio hinzulegen, damit die heilige kirchen in einikeit blibe, so haben wir doch nu ungern vernommen, wie in dem, alz ir dann mitsampt andern der egenanten kûnig von Franckrich und von Castelle und unsere und des heiligen richs kurfursten ambasiatoribus zu Meincz nehst noch uf dem tag warent, daz alsdo die vettere 15 in dem concilio zu Basel, doch nicht alle, fûr sich von neuwes genommen haben wieder den babst zu volfaren, und daruf etliche artikel in der gemeinen sampnungl furbracht und gelesen hant, dadurch zu besorgen ist, ob das nicht understanden wûrde, das die einikeit und friede der gemeinen heiligen kirchen und unsere empsige arbeit die zu behalden mochten gehindert werden. davon so schriben 2 wir iczund demselben concilio begerende, alz ir das in der abeschrift 20 soliches unsers briefes herinne verslossen eigentlicher vernemen môgent. darumb begern wir von ûch ernstlich gebittende, daz ir denselben brief dem concilio lutende, den wir üch hiebi senden, den vettern in demselben concilio antwortet und daran seit, daz sie furbaß die ange- haben sachen wider den babst lassen genzlichen ansten und nicht volfaren, diewile und die sachen noch zwûschen in und dem babst zu einung zu bringen und die schelung hinzulegen 25 furhanden sind und man damit noch umbget. und wir hoffen, daz die zu gutem ende komen und bracht werden. und ob diewile villicht die vetter in dem concilio wieder den babst ie ilen wolten zu volfaren in abzusetzen, des wir doch nicht hoffen, so ist unsere meinung und wir bevelhen und gebitten ûch auch vestiglich mit diesem briefe, das ir mitsampt und mit rat und bistande der obgenanten kûnigen und kurfûrsten ambassiatorn dawider sint mit allem fliß 30 und notdurft und understet, daz sie, diewile und die sachen noch vorhanden sind zwischen in und dem babst zu teidingen, nicht nüwes anheben verrer versuchen noch tun in einiche wise, sunder daran bliben der sachen zu ußtrag, alz dann daz zu Meincz uf dem tag geratslagt und verlassen ist, wie man die fürbaß handeln und halden sol. ouch ob der kurfürsten rete noch zu Basel sint, so wollent in auch diese sachen zu wissen tun. und waz wir auch merer in den 35 sachen tun sollen und uns zu stunt gebûrt mit unserer botschaft zu dem babst zu senden und anders, daz wollen wir auch tun und den unsern bevelhen. geben zu Ofen am nehsten 1439 Mai 25 montag nach dem heiligen pfingstag unsers riches im andern jare. Ad mandatum domini regis il Petrus Kalde prepositus Northusensis. 5 1439 90. K. Albrecht an das Baseler Konzil: bittet, die Mainzer Vorschläge anzunchmen und von 40 [Mai] weiteren Schritten gegen den Papst während der Dauer der Vermittlungsverhandlungen ab- 25 zusehen. 1439 [ Mai3] 25 Ofen. B aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1 i fol. 99b-100b cop. ch. Adresse Reverendissimis reverendisque ac venerabilibus et egregiis in Christo patribus et dominis, sacrosancte generali Basiliensi sinodo in spiritu sancto legitime congregate ecclesiam universalem representanti, amicis 45 nostris carissimis ac grate et sincere nobis dilectis. O coll. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 4 pag. 3-5 cop. ch. Ferner ebenda nr. 2 pag. 3-5 cop. ch. 1 Generalkongregation vom 24. April; vgl. Mon. Conс. 3, 264�269; Conc. Bas. 6, 372 f. 2 nr. 90. 3 Monatsangabe „Juni“ (Vorl. O) nach S. 174 Var. b unrichtig. 50
172 Kongreß zu Mainz März und April 1439. Aug. I zu unserm heiligen vatter dem babst tun und senden sollen uf den ersten tag des moends august, also wollen wir den sachen nachkomen und unsere treffeliche botschaft dahin zu dem babst senden. und als dann auch geratslagt und daruf bliben ist, daz ir mitsampt der vor- genanten kûnige kurfürsten und andere fürsten und herren ambassiatorn fürbaß von newes von den vorberürten sachen der einikeit mit den vettern in dem concilio zu Basel tractiren sollet zu heil einikeit und selikeit der heiligen Cristenheit, meinen wir, das solche sachen zu Basel in dem concilio nu sind furhand und angehaben, so begern und bevelhen wir uch auch ernstlich, daz ir von unsern wegen darinne uwern fliß und daz beste tût, alz ir wol verstent, wie sich daz gebûrt, bequemlich und notdurftig ist und wir euch dez getruwen. wann wir nu siderhere der zit, so wir dann von gôtliche schickung zu künglicher wirdikeit erhohet 10 sint, unsern fliß darinne getan haben und noch teglichen tun, die schelung und zweitracht zwüschen dem vorgenanten babst und dem concilio hinzulegen, damit die heilige kirchen in einikeit blibe, so haben wir doch nu ungern vernommen, wie in dem, alz ir dann mitsampt andern der egenanten kûnig von Franckrich und von Castelle und unsere und des heiligen richs kurfursten ambasiatoribus zu Meincz nehst noch uf dem tag warent, daz alsdo die vettere 15 in dem concilio zu Basel, doch nicht alle, fûr sich von neuwes genommen haben wieder den babst zu volfaren, und daruf etliche artikel in der gemeinen sampnungl furbracht und gelesen hant, dadurch zu besorgen ist, ob das nicht understanden wûrde, das die einikeit und friede der gemeinen heiligen kirchen und unsere empsige arbeit die zu behalden mochten gehindert werden. davon so schriben 2 wir iczund demselben concilio begerende, alz ir das in der abeschrift 20 soliches unsers briefes herinne verslossen eigentlicher vernemen môgent. darumb begern wir von ûch ernstlich gebittende, daz ir denselben brief dem concilio lutende, den wir üch hiebi senden, den vettern in demselben concilio antwortet und daran seit, daz sie furbaß die ange- haben sachen wider den babst lassen genzlichen ansten und nicht volfaren, diewile und die sachen noch zwûschen in und dem babst zu einung zu bringen und die schelung hinzulegen 25 furhanden sind und man damit noch umbget. und wir hoffen, daz die zu gutem ende komen und bracht werden. und ob diewile villicht die vetter in dem concilio wieder den babst ie ilen wolten zu volfaren in abzusetzen, des wir doch nicht hoffen, so ist unsere meinung und wir bevelhen und gebitten ûch auch vestiglich mit diesem briefe, das ir mitsampt und mit rat und bistande der obgenanten kûnigen und kurfûrsten ambassiatorn dawider sint mit allem fliß 30 und notdurft und understet, daz sie, diewile und die sachen noch vorhanden sind zwischen in und dem babst zu teidingen, nicht nüwes anheben verrer versuchen noch tun in einiche wise, sunder daran bliben der sachen zu ußtrag, alz dann daz zu Meincz uf dem tag geratslagt und verlassen ist, wie man die fürbaß handeln und halden sol. ouch ob der kurfürsten rete noch zu Basel sint, so wollent in auch diese sachen zu wissen tun. und waz wir auch merer in den 35 sachen tun sollen und uns zu stunt gebûrt mit unserer botschaft zu dem babst zu senden und anders, daz wollen wir auch tun und den unsern bevelhen. geben zu Ofen am nehsten 1439 Mai 25 montag nach dem heiligen pfingstag unsers riches im andern jare. Ad mandatum domini regis il Petrus Kalde prepositus Northusensis. 5 1439 90. K. Albrecht an das Baseler Konzil: bittet, die Mainzer Vorschläge anzunchmen und von 40 [Mai] weiteren Schritten gegen den Papst während der Dauer der Vermittlungsverhandlungen ab- 25 zusehen. 1439 [ Mai3] 25 Ofen. B aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1 i fol. 99b-100b cop. ch. Adresse Reverendissimis reverendisque ac venerabilibus et egregiis in Christo patribus et dominis, sacrosancte generali Basiliensi sinodo in spiritu sancto legitime congregate ecclesiam universalem representanti, amicis 45 nostris carissimis ac grate et sincere nobis dilectis. O coll. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 4 pag. 3-5 cop. ch. Ferner ebenda nr. 2 pag. 3-5 cop. ch. 1 Generalkongregation vom 24. April; vgl. Mon. Conс. 3, 264�269; Conc. Bas. 6, 372 f. 2 nr. 90. 3 Monatsangabe „Juni“ (Vorl. O) nach S. 174 Var. b unrichtig. 50
Strana 173
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 90. 173 1439 [Mai] 25 Reverendissimi in Christo patres amici carissimi ac reverendi venerabiles et egregii postquam divina volente clemencia ad sacri imperii apicem vocati sincere nobis dilecti. essemus, quantum nobis displicuerit abhominanda in dei ecclesia exorta differencia, jam du- dum argumentis et factis cognoverunt reverendissime paternitates vestre, quodque non obmise- rimus, prout ex nostre regie dignitatis et advocacionis officio incumbebat, nostris indefessis laboribus variisque intercessionibus atque studiis cum apud sacrum cetum vestrum tum apud dominum nostrum summum pontificem illi obviare. novissime autem, dum pro pace in ipsa dei ecclesia procuranda nostros cum pleno mandato transmisissemus ad dietam in civitate Magun- tina celebratam oratores atque ambaxiatores, sperabamus, quod nostro interventu carissi- 10 morumque fratrum nostrorum Francie atque Castelle regum illustrium necnon sacri imperii nostri principum electorum aliorumque in hoc sancto voto nobiscum concurrencium prela- torum et principum talia captarentur racionabilia media, quibus populus Christianus tran- quilla pace gaudere a et omne subortum dissidium possent submoveri. sed quod cum amaritu- dine animi referimus, prout hiis diebus certa relacione nostrorum ex prefata Maguntina dieta 15 redeuncium oratorum dedicimus, quamvis juxta nostrum desiderium per eos unacum oratoribus prefatorum regum et sacri imperii principibus electoribus exacta diligencia foret elaboratum, nichil tamen in hiis rebus finali conclusione sit obtentum. nichilominus, ne quicquam a nobis, quod ad pacem universalis ecclesie conferre posset, obmitteretur, certa capitulal in dicta dieta a nostris et reliquis regum et principum oratoribus avisata existunt, que nostri 20 nomine sacre generali sinodo et vestris reverendissimis paternitatibus eandem representantibus venerabilis Johannes Lubicensis episcopus debuit, uti credimus, apperuisseb. cum autem summo studio matrem nostram ecclesiam sanctam in optata quiete constitui affectemus gera- musque indubie fiduciam reverendissimas paternitates vestras quecumque conveniencia media consequende pacis merito amplexari velle, easdem affectuosius exhortando petimus et rogamus, quatenus ad dei laudem et tocius reic Christiane publice salutem in premissis mediis et aliis ecclesiasticam unitatem concernentibus taliter se ostendere atque exhibere velint, quod vestra efficaci opera nostraque tam devota sollicitudine exorta jam dissidia in ipsa dei ecclesia auffe- rantur e medio et ulterioribus periculis via omnino d precludatur. ceterum non sine maxima displicencia intelleximus, quod stantibus nostris aliorumque regum prelatorum et principum 30 in dicta Maguntina dieta oratoribus pacique et unitate ecclesie conservandis fideliter inten- dentibus non cessaverunt reverendissime paternitates vestre in sacro Basiliensi concilio alias inchoatos processus contra dominum nostrum summume pontificem continuare quodque non- nullos peregerint actus 2, qui easdem pacem et unitatem plurimum impedire verisimiliter for- midentur. et quia easdem paternitates vestras memores esse credimus nos summa instancia id 35 a sacro concilio veluti precipuum, sine quo vix concordia queri posset, semper expetivisse, ut ab omni ulteriori processu contra prefatum dominum nostrumf summum pontificem aut ei adherentes abstineretur, necque3 putavissemus hoc presertim tempore, quoad sacrum conci- lium nostri et aliorum regum et sacri imperii principum electorum oratores venturi exspecta- bantur juxta responsionem datam legato et oratoribus predicti sacri Basiliensis concilii in 40 Maguntina dieta, de qua informati sumus, quicquam novi contra prefatum dominum sum- mum pontificem attemptari debere. et licet illud non parum redundare posset in prejudicium enervacionemque fidelium laborum nostrorum, quos pro conservanda in nostra Latina et acqui- renda in Orientaliecclesiis unitate sinceris affectibus inpendimus, non desistimus tamen sacrum cetum vestrum iterum atque iterum veluti pacis zelator et unitatis amator incessanter serio- 45 sius exortari, quatenus vestre paternitates ob causas premissas, et ut in tam justis peticionibus exauditi videamur, ab omnibus ulterioribus processibus contra dominum nostrum summum pontificem et ei adherentes omnino abstinere illosque pro bono pacis et ecclesie catholice salute, 5 25 a) om. B. b) O apposuisse. c) O regni Christiani publice. d) O omnis. e) om. O. f) om. O. 50 1 nr. 65 artt. 1-6. 2 Vgl. S. 144 Anm. 1. 3 Wohl irrealer Hauptsatz zu quia—abstineretur.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 90. 173 1439 [Mai] 25 Reverendissimi in Christo patres amici carissimi ac reverendi venerabiles et egregii postquam divina volente clemencia ad sacri imperii apicem vocati sincere nobis dilecti. essemus, quantum nobis displicuerit abhominanda in dei ecclesia exorta differencia, jam du- dum argumentis et factis cognoverunt reverendissime paternitates vestre, quodque non obmise- rimus, prout ex nostre regie dignitatis et advocacionis officio incumbebat, nostris indefessis laboribus variisque intercessionibus atque studiis cum apud sacrum cetum vestrum tum apud dominum nostrum summum pontificem illi obviare. novissime autem, dum pro pace in ipsa dei ecclesia procuranda nostros cum pleno mandato transmisissemus ad dietam in civitate Magun- tina celebratam oratores atque ambaxiatores, sperabamus, quod nostro interventu carissi- 10 morumque fratrum nostrorum Francie atque Castelle regum illustrium necnon sacri imperii nostri principum electorum aliorumque in hoc sancto voto nobiscum concurrencium prela- torum et principum talia captarentur racionabilia media, quibus populus Christianus tran- quilla pace gaudere a et omne subortum dissidium possent submoveri. sed quod cum amaritu- dine animi referimus, prout hiis diebus certa relacione nostrorum ex prefata Maguntina dieta 15 redeuncium oratorum dedicimus, quamvis juxta nostrum desiderium per eos unacum oratoribus prefatorum regum et sacri imperii principibus electoribus exacta diligencia foret elaboratum, nichil tamen in hiis rebus finali conclusione sit obtentum. nichilominus, ne quicquam a nobis, quod ad pacem universalis ecclesie conferre posset, obmitteretur, certa capitulal in dicta dieta a nostris et reliquis regum et principum oratoribus avisata existunt, que nostri 20 nomine sacre generali sinodo et vestris reverendissimis paternitatibus eandem representantibus venerabilis Johannes Lubicensis episcopus debuit, uti credimus, apperuisseb. cum autem summo studio matrem nostram ecclesiam sanctam in optata quiete constitui affectemus gera- musque indubie fiduciam reverendissimas paternitates vestras quecumque conveniencia media consequende pacis merito amplexari velle, easdem affectuosius exhortando petimus et rogamus, quatenus ad dei laudem et tocius reic Christiane publice salutem in premissis mediis et aliis ecclesiasticam unitatem concernentibus taliter se ostendere atque exhibere velint, quod vestra efficaci opera nostraque tam devota sollicitudine exorta jam dissidia in ipsa dei ecclesia auffe- rantur e medio et ulterioribus periculis via omnino d precludatur. ceterum non sine maxima displicencia intelleximus, quod stantibus nostris aliorumque regum prelatorum et principum 30 in dicta Maguntina dieta oratoribus pacique et unitate ecclesie conservandis fideliter inten- dentibus non cessaverunt reverendissime paternitates vestre in sacro Basiliensi concilio alias inchoatos processus contra dominum nostrum summume pontificem continuare quodque non- nullos peregerint actus 2, qui easdem pacem et unitatem plurimum impedire verisimiliter for- midentur. et quia easdem paternitates vestras memores esse credimus nos summa instancia id 35 a sacro concilio veluti precipuum, sine quo vix concordia queri posset, semper expetivisse, ut ab omni ulteriori processu contra prefatum dominum nostrumf summum pontificem aut ei adherentes abstineretur, necque3 putavissemus hoc presertim tempore, quoad sacrum conci- lium nostri et aliorum regum et sacri imperii principum electorum oratores venturi exspecta- bantur juxta responsionem datam legato et oratoribus predicti sacri Basiliensis concilii in 40 Maguntina dieta, de qua informati sumus, quicquam novi contra prefatum dominum sum- mum pontificem attemptari debere. et licet illud non parum redundare posset in prejudicium enervacionemque fidelium laborum nostrorum, quos pro conservanda in nostra Latina et acqui- renda in Orientaliecclesiis unitate sinceris affectibus inpendimus, non desistimus tamen sacrum cetum vestrum iterum atque iterum veluti pacis zelator et unitatis amator incessanter serio- 45 sius exortari, quatenus vestre paternitates ob causas premissas, et ut in tam justis peticionibus exauditi videamur, ab omnibus ulterioribus processibus contra dominum nostrum summum pontificem et ei adherentes omnino abstinere illosque pro bono pacis et ecclesie catholice salute, 5 25 a) om. B. b) O apposuisse. c) O regni Christiani publice. d) O omnis. e) om. O. f) om. O. 50 1 nr. 65 artt. 1-6. 2 Vgl. S. 144 Anm. 1. 3 Wohl irrealer Hauptsatz zu quia—abstineretur.
Strana 174
174 Kongreß zu Mainz März und April 1439. quam exinde secuturam speramus, suspendere illico velint, durantibus saltem presentibus nostris et aliorum regum et principum electorum pacis tractatibus et eorumdem prosecucione juxta avisamenta1 sacro concilio, sicuti credimus, jam per oratores prefatos porrecta, singu- larem nobis in ea re ostendentes conplacenciam, quam eciam nostro honori et sacri imperii reputabimus inpensam. super quo nichilominus et nonnullis aliis circa premissa spe- cialiter referendis in mandatis dedimus venerabili Johanni Lubicensi episcopo principi et nobili Conrado domino de Winsperg sacri Romani imperii hereditario camerario ac loco nostri protectori sacri concilii et strennuo Georgio Fischel a militi utriusque juris doctori in eodem sacro concilio ambasiatoribus nostris fidelibus dilectis, quibus placeat vice nostra fidem 1439 adhibere creditivam. datum Bude die 25. mensis majib regnorum nostrorum anno 10 [ Mai/ secundo. 25 1439 [Mai 25 5 Albertus dei gracia Romanorum rex semper augustus ac Hungarie Bohemie etc. rex et dux Austrie etc. Ade mandatum domini regis Petrus Kalde prepositus Northusensis. 1439 91. K. Albrecht an Papst Eugen: dankt für das Schreiben vom 23. April [nr. 79] und die Sendung Маi 27 des Erzbischofs von Tarent; dieser wird ihn über die Verhandlungen mit den Polen unter- 15 1439 Mai 27 Buda. richten. In London Brit. Mus. Addit. ms. 30268 fol. 3 or. mb. lit. cl. 1439 92. Das Baseler Konzil an K. Albrecht: legt seine Bedenken gegen die Mainzer Vermittlungs- Маi 27 vorschläge dar, kündigt deren Beantwortung an und beglaubigt den Ritter Henmann von Offenburg als seinen Unterhändler. 1439 Mai 27 [Basel]. 20 Aus Basel Univ.-B. M. E. I. 11 fol. 64a-66a cop. ch. Sacrosancta etc. carissimo ecclesie filio Alberto Romanorum semper augusto ac Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie et cetera regi salutem etc. [I] desiderans hec sancta sinodus tuam : serenitatem legi domini et saluti ecclesie non mediocri affectacione affectantem jugiter infor- mari de cunctis, que per ipsam sinodum aguntur, suam epistolam 2 ad te describit super hiis, 25 que declaracionibus veritatum fidei ad illuminacionem et directionem cunctorum in viam [Mai veritatis et salutis ante paucos dies promulgata sunt. post cujus epistole conscripcionem 16] oratores tue serenitatis et aliorum principum, qui in civitate Maguntina fuerunt, huic sacro [Mai concilio certam peticionem ac requisicionem 3 sabbato novissime preterito presentarunt super 23/ hiis, que per eos advisata4 fuerant in eadem civitate. ipsisque favente dei omnipotentis gracia 30 talis fiet responsio, que ipse divine majestati grata sit et toti populo Christiano salutifera; sed nondum in tam brevi temporis spacio potuit expleri, cum tamen non semper nobis occurrit nuncius, per quem omnia, ut cupimus, celeriter tue serenitati valeamus intimare, congruum eciam arbitramur aliqua in hiis rebus inminencia pericula detegere, ut ipse ponderatis et hec sancta sinodus et tua serenitas caucius progredi valeant et ita agere, ut non diebus nostris 35 ecclesia decidat in ruinam neque sibi talia inferantur vulnera, que sibi totalem desolacionem [2] primum attendat serenitas tua, rex devotissime, aut gravissimam jacturam parent. quanta plaga universe Christianitati affertur, si tale factum agatur, ex quo auctoritas sacrorum conciliorum corruat et deinceps unus mortalis homo, qui coctidie peccato perverti potest, de tota ecclesia possit agere ad libitum voluntatis nullam eciam correccionemd pertimescens 40 canones sinodales parvipendens et, quod deterius est, declaraciones catholice fidei5 de pote- state data inmediate a Christo conciliis generalibus super ipsum et quemlibet alium prevalente a) O Georio Fischlin. b) O maji durchstrichen, darüber geschrieben junii. c) O om. ad—Northusensis. d) Vorl. add. vestram. 1 nr. 65. 2 Nicht aufgefunden. 3 nr. 88. 1 nr. 65 artt. 2-6. 5 Vgl. S. 175 Anm. 1. 45
174 Kongreß zu Mainz März und April 1439. quam exinde secuturam speramus, suspendere illico velint, durantibus saltem presentibus nostris et aliorum regum et principum electorum pacis tractatibus et eorumdem prosecucione juxta avisamenta1 sacro concilio, sicuti credimus, jam per oratores prefatos porrecta, singu- larem nobis in ea re ostendentes conplacenciam, quam eciam nostro honori et sacri imperii reputabimus inpensam. super quo nichilominus et nonnullis aliis circa premissa spe- cialiter referendis in mandatis dedimus venerabili Johanni Lubicensi episcopo principi et nobili Conrado domino de Winsperg sacri Romani imperii hereditario camerario ac loco nostri protectori sacri concilii et strennuo Georgio Fischel a militi utriusque juris doctori in eodem sacro concilio ambasiatoribus nostris fidelibus dilectis, quibus placeat vice nostra fidem 1439 adhibere creditivam. datum Bude die 25. mensis majib regnorum nostrorum anno 10 [ Mai/ secundo. 25 1439 [Mai 25 5 Albertus dei gracia Romanorum rex semper augustus ac Hungarie Bohemie etc. rex et dux Austrie etc. Ade mandatum domini regis Petrus Kalde prepositus Northusensis. 1439 91. K. Albrecht an Papst Eugen: dankt für das Schreiben vom 23. April [nr. 79] und die Sendung Маi 27 des Erzbischofs von Tarent; dieser wird ihn über die Verhandlungen mit den Polen unter- 15 1439 Mai 27 Buda. richten. In London Brit. Mus. Addit. ms. 30268 fol. 3 or. mb. lit. cl. 1439 92. Das Baseler Konzil an K. Albrecht: legt seine Bedenken gegen die Mainzer Vermittlungs- Маi 27 vorschläge dar, kündigt deren Beantwortung an und beglaubigt den Ritter Henmann von Offenburg als seinen Unterhändler. 1439 Mai 27 [Basel]. 20 Aus Basel Univ.-B. M. E. I. 11 fol. 64a-66a cop. ch. Sacrosancta etc. carissimo ecclesie filio Alberto Romanorum semper augusto ac Hungarie Bohemie Dalmacie Croacie et cetera regi salutem etc. [I] desiderans hec sancta sinodus tuam : serenitatem legi domini et saluti ecclesie non mediocri affectacione affectantem jugiter infor- mari de cunctis, que per ipsam sinodum aguntur, suam epistolam 2 ad te describit super hiis, 25 que declaracionibus veritatum fidei ad illuminacionem et directionem cunctorum in viam [Mai veritatis et salutis ante paucos dies promulgata sunt. post cujus epistole conscripcionem 16] oratores tue serenitatis et aliorum principum, qui in civitate Maguntina fuerunt, huic sacro [Mai concilio certam peticionem ac requisicionem 3 sabbato novissime preterito presentarunt super 23/ hiis, que per eos advisata4 fuerant in eadem civitate. ipsisque favente dei omnipotentis gracia 30 talis fiet responsio, que ipse divine majestati grata sit et toti populo Christiano salutifera; sed nondum in tam brevi temporis spacio potuit expleri, cum tamen non semper nobis occurrit nuncius, per quem omnia, ut cupimus, celeriter tue serenitati valeamus intimare, congruum eciam arbitramur aliqua in hiis rebus inminencia pericula detegere, ut ipse ponderatis et hec sancta sinodus et tua serenitas caucius progredi valeant et ita agere, ut non diebus nostris 35 ecclesia decidat in ruinam neque sibi talia inferantur vulnera, que sibi totalem desolacionem [2] primum attendat serenitas tua, rex devotissime, aut gravissimam jacturam parent. quanta plaga universe Christianitati affertur, si tale factum agatur, ex quo auctoritas sacrorum conciliorum corruat et deinceps unus mortalis homo, qui coctidie peccato perverti potest, de tota ecclesia possit agere ad libitum voluntatis nullam eciam correccionemd pertimescens 40 canones sinodales parvipendens et, quod deterius est, declaraciones catholice fidei5 de pote- state data inmediate a Christo conciliis generalibus super ipsum et quemlibet alium prevalente a) O Georio Fischlin. b) O maji durchstrichen, darüber geschrieben junii. c) O om. ad—Northusensis. d) Vorl. add. vestram. 1 nr. 65. 2 Nicht aufgefunden. 3 nr. 88. 1 nr. 65 artt. 2-6. 5 Vgl. S. 175 Anm. 1. 45
Strana 175
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 90-93. 175 1439 Mai 27 sua voluntate conculcans, ita ut jam fides ruat, justicia pereat, anime ducantur in infimum et tum in ecclesia deinceps fiat, quod placuerit unius hominis voluntati. [3] sed in hoc respi- ciat oculatissima prudentia tua plagam secundam, que in fomentum prioris adjungitur, dum nonnulli dicunt, quod scisma fiet, si ad correccionem summi pontificis procedatur. quequidem allegacio, si diucius militare et in totum prevalere permittatur, quid est aliud quam dicere, ut deinceps, si mali pontifices fuerint, omnia pro suo libito agere permittantur, ne scisma faciant. nam si ad correccionem eorum procedere voluerint concilia generalia, comminabantur se scis- mata factura et ecclesiam, inconsutilem Christi tunicam, divisura, ne ipsi suam gloriam terrenam amittant. et tanto id cominabuntur acrius, quo ad maleficiendum fuerit eis voluntas 10 propensior, nam boni pontifices et digni tanto ministerio aut qui ad correccionem parati essent, numquam animum suum paratum ostenderent ad volendum scindere et lacerare ecclesiam, virginem, sponsum Christi, matrem omnium fidelium, pro libidine dominandi. o quanta plaga, quanta desolacio affertur a gregi dominico, rex serenissime, si deinceps improbis pastoribus, ne gregem ipsum dividant et partem ad se recipiant, omne pecus sibi mactandum et destruen- 15 dum relinquatur! adversus quod ecclesie exterminum sacra conciliorum auctoritas salubriter providere potest sine scissura sine turbacione sine dampnis et fatigiis principum et aliorum Christianorum, si ea via, que nobis per sacrum Constanciense concilium aperta est1, firmiter et constanter teneatur, super obedienciam ab omnibus prestandam ipsi generali concilio in hiis maxime, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem generalem 20 ecclesie in capite et in membris, nec permittetur summis pontificibus aut ecclesiam gladio scismatis percutere aut correctionem sinodalem contempnere. neque necessarium erit ad vias extraordinarias confugere relicta recta semita veritatis, quam nobis declaracio fidei catholica in ipso sacro Constanciensi conciliol facti ostendit. [4] aliud quoque grave periculum imminet, rex serenissime, si postposito dictamine conciliorum generalium et postposita obe- 25 dencia, que res debetur, non jam ea existiment homines tamquam potestatem judicis super papam et quemlibet alterum inmediate a Christo habencia, sed reputent ea tamquam partes contendentes cum ipsis summis pontificibus, sicut dicioni tue majestatis regalis grave vulnus offerretur, si, cum tua perferre judicia disponis in eos, qui tibi obedire tenentur, non jam reputarent te homines ut judicem illorum, sed ut partem contendentem cum ipsis et se inter 30 te et illos ita vellent mediatores interponere, ut nullatenus judiciis tue majestatis obedirent, nisi impleres, que ipsi advisarent. posset quidem hoc pacto via parari ad omnem jurisdictio- nem spiritualem et temporalem evertendam, presertim si hoc de summo judicio universalis ecclesie dependente inmediate a Christo ageretur, unde in omnibus aliis homines sibi exem- plum facile assumerent. nec potest esse talis neutralitas in singulis Christianis, ut nec concilio 35 generali universalem ecclesiam representanti nec summo pontifici obedienciam prestent, sed ut illam ab utroque substrahant. imo si Christo, qui dominus est eorum, obedire velint, oportet, ut potestatem ab ipso datam conciliis generalibus eciam respectu ipsorum summorum pontifi- cum reverantur et huic potestati ac divine ordinacioni nullatenus resistant. et quamquam plures in hiis rebus bona intencione laborent, tamen opus est, ut et pericula, que ex introductione 40 talium modorum ante oculos inminent, veridice aperiantur ad cautelam cunctorum. [5] aliud deinde periculum subit, dum, postquam sancta sinodus propter causas evidentissimas ad correccionem summi pontificis in facto reformacionis generalis ecclesie in capite et in mem- bris, in facto scismatis jam per eum notorie perpetrati ac eciam in facto catholice fidei procedere cepit prout in responsione sinodali 2 prius data, postquam eciam multib temporis dilaciones 45 cum plurima mansuetudine paciencia et longanimitate indulsit, nunc requiritur eadem sinodus, ut iterum cesset3 ab ulteriori processu fiendo in hoc loco, sed quoque transmutet in aliquem a) Vorl. aufertur. b) Vorl. tempus. 1 Die Lehre von der Superiorität des Konzils im 50 Dekrel vom 6. April 1415; vgl. S. 25 Anm. 5. 2 nr. 33. 3 Vgl. nr. 65 art. 2.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 90-93. 175 1439 Mai 27 sua voluntate conculcans, ita ut jam fides ruat, justicia pereat, anime ducantur in infimum et tum in ecclesia deinceps fiat, quod placuerit unius hominis voluntati. [3] sed in hoc respi- ciat oculatissima prudentia tua plagam secundam, que in fomentum prioris adjungitur, dum nonnulli dicunt, quod scisma fiet, si ad correccionem summi pontificis procedatur. quequidem allegacio, si diucius militare et in totum prevalere permittatur, quid est aliud quam dicere, ut deinceps, si mali pontifices fuerint, omnia pro suo libito agere permittantur, ne scisma faciant. nam si ad correccionem eorum procedere voluerint concilia generalia, comminabantur se scis- mata factura et ecclesiam, inconsutilem Christi tunicam, divisura, ne ipsi suam gloriam terrenam amittant. et tanto id cominabuntur acrius, quo ad maleficiendum fuerit eis voluntas 10 propensior, nam boni pontifices et digni tanto ministerio aut qui ad correccionem parati essent, numquam animum suum paratum ostenderent ad volendum scindere et lacerare ecclesiam, virginem, sponsum Christi, matrem omnium fidelium, pro libidine dominandi. o quanta plaga, quanta desolacio affertur a gregi dominico, rex serenissime, si deinceps improbis pastoribus, ne gregem ipsum dividant et partem ad se recipiant, omne pecus sibi mactandum et destruen- 15 dum relinquatur! adversus quod ecclesie exterminum sacra conciliorum auctoritas salubriter providere potest sine scissura sine turbacione sine dampnis et fatigiis principum et aliorum Christianorum, si ea via, que nobis per sacrum Constanciense concilium aperta est1, firmiter et constanter teneatur, super obedienciam ab omnibus prestandam ipsi generali concilio in hiis maxime, que pertinent ad fidem, extirpacionem scismatis et reformacionem generalem 20 ecclesie in capite et in membris, nec permittetur summis pontificibus aut ecclesiam gladio scismatis percutere aut correctionem sinodalem contempnere. neque necessarium erit ad vias extraordinarias confugere relicta recta semita veritatis, quam nobis declaracio fidei catholica in ipso sacro Constanciensi conciliol facti ostendit. [4] aliud quoque grave periculum imminet, rex serenissime, si postposito dictamine conciliorum generalium et postposita obe- 25 dencia, que res debetur, non jam ea existiment homines tamquam potestatem judicis super papam et quemlibet alterum inmediate a Christo habencia, sed reputent ea tamquam partes contendentes cum ipsis summis pontificibus, sicut dicioni tue majestatis regalis grave vulnus offerretur, si, cum tua perferre judicia disponis in eos, qui tibi obedire tenentur, non jam reputarent te homines ut judicem illorum, sed ut partem contendentem cum ipsis et se inter 30 te et illos ita vellent mediatores interponere, ut nullatenus judiciis tue majestatis obedirent, nisi impleres, que ipsi advisarent. posset quidem hoc pacto via parari ad omnem jurisdictio- nem spiritualem et temporalem evertendam, presertim si hoc de summo judicio universalis ecclesie dependente inmediate a Christo ageretur, unde in omnibus aliis homines sibi exem- plum facile assumerent. nec potest esse talis neutralitas in singulis Christianis, ut nec concilio 35 generali universalem ecclesiam representanti nec summo pontifici obedienciam prestent, sed ut illam ab utroque substrahant. imo si Christo, qui dominus est eorum, obedire velint, oportet, ut potestatem ab ipso datam conciliis generalibus eciam respectu ipsorum summorum pontifi- cum reverantur et huic potestati ac divine ordinacioni nullatenus resistant. et quamquam plures in hiis rebus bona intencione laborent, tamen opus est, ut et pericula, que ex introductione 40 talium modorum ante oculos inminent, veridice aperiantur ad cautelam cunctorum. [5] aliud deinde periculum subit, dum, postquam sancta sinodus propter causas evidentissimas ad correccionem summi pontificis in facto reformacionis generalis ecclesie in capite et in mem- bris, in facto scismatis jam per eum notorie perpetrati ac eciam in facto catholice fidei procedere cepit prout in responsione sinodali 2 prius data, postquam eciam multib temporis dilaciones 45 cum plurima mansuetudine paciencia et longanimitate indulsit, nunc requiritur eadem sinodus, ut iterum cesset3 ab ulteriori processu fiendo in hoc loco, sed quoque transmutet in aliquem a) Vorl. aufertur. b) Vorl. tempus. 1 Die Lehre von der Superiorität des Konzils im 50 Dekrel vom 6. April 1415; vgl. S. 25 Anm. 5. 2 nr. 33. 3 Vgl. nr. 65 art. 2.
Strana 176
176 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Маi 27 trium locorum sibi intimatorum, in quem summus pontifex aut Greci personaliter advenire consenserint. unde daretur exemplum pontificibus futuris, ut, dum aliquod concilium ad ipso- rum correccionem procedere vellet, nullatenus ipsi obedirent, sed ipsum dissolvi et abrumpi aut aliud procurarent celebrari, in quo magis sua desideria sperarent consequi, sicque dila- cionibus prolongacionibus mutacionibus distraccionibus conciliorum auctoritatem enervarent 5 ac reformacionem semper possent effugere. et in hunc finem quantum laboraverit et laboret presens summus pontifex, facta prochdolor notoria testantur, qui et tam sub umbra Grecorum quam aliis variis modis sua in ea re desideria nimis aperte explere quesivit et querit. sed dominus vidit intencionem ejus et opera sua jam manifesta sunt hominibus nec permittet ipsius altis- simi clemencia, ut propter unius hominis peccatoris voluntatem sua sancta a destruatur ecclesia 10 et nunc et temporibus futuris. nec existimamus prelatos et principes ceterosque Christianos imo neque ipsos Grecos velle huic favere errori, ut unius hominisb, qui ordinatus est, ut sit fidelis minister in domo dei, possit de tota ecclesia pro suo libito voluntatis agere et conculcata auctoritate conciliorum parvipensis sacris canonibus posthabitis eciam declaracionibus catho- licam fidem concernentibus animas hominum in precipicium dampnacionis ducere. sic itaque, 15 serenissime princeps, videntes ipsius ecclesie dei et religionis Christiane angustias atque intra nos gementes cum amaritudine cordium recurremus dominum deum nostrum Christum Jhesum, qui precioso sanguine suo ipsam ecclesiam fundari voluit in terris, et suam exorabimus clemenciam, quatenus det nobis agere in virtute spiritus paracliti in tantis necessitatibus illud, quod sit beneplacitum sue majestati pro conservacione fidei et legis sue non declinando 20 ad dexteram neque ad sinistram. et speramus ex misericordia ejus, qui non deserit sperantes in se, talem viam dari, per quam saluti communi ecclesie providere valeamus. et nichilominus pacem cum omnibus, quantum ex nobis est, procurare intendimus atque eciam in facto Gre- corum, quorum reductionem summo semper optavimus desiderio, semper agere, quicquid nobis possibile fuerit, ita ut justiciame hujus sancti sinodi et sinceram intencionem atque eciam 25 constantem perseveranciam ad prosecucionem publice salutis, pro qua tantos labores tan- [6] et cum tasque vexaciones et persecuciones sustinuit, totus orbis clarissime conspiciat. responsionem dederimus prefatis oratoribus tue serenitatis et aliorum principum, eandem, quam celerius fieri poterit, curabimus intimare ipsi serenitati tue, que nullam in rebus per. eosdem oratores tractatis conclusionem acceptare velit, donec prefatam responsionem nostram 30 plene intellexerit. de hiis autem et pluribus aliis plenius informare poterit eandem serenitatem tuam dilectus ecclesie filius Joannes de Offenburg miles, quem ad ipsam transmittimus, qui inclite memorie Sigismundi imperatoris tui patris et predecessoris fidelis servitor extitit, prout adhuc est tue majestatis, et plurima retroactis temporibus ecclesie sancte dei impendit ob- sequia. ipsum in cunctis benigne audire et dictis ejus exhibere plenam fidem velit eadem tua 35 majestas atque eciam mandare dilecto ecclesie filio nobili viro Conrado Winsperg, ut hanc sanctam sinodum protegat et defendat, qui bona media pacis in rebus ecclesie semper donari affectat. et nobis veram pacem per virtuosam defensionem veritatis et justicie speramus con- sequi a domino, qui tuam serenitatem in cunctis rebus feliciter dirigere et conservare dignetur. 1439 Mai 27 datum 6 kalendas junii anno a nativitate domini 14391. 40 a) Vorl. add. et. b) zu ergänzen etwa favor, vgl. S. 178 Z. 25. c) Vorl. add. ex. 1 Tags darauf regelte das Baseler Konzil in einem Schreiben an Offenburg die Finanzierung der Sen- dung: H. Offenburg habe für seine Reise nach Rom zur Zeit der Kaiserkrönung Sigmunds [vgl. RTA. 10, 140 Anm. 6] bereits 40 fl vom Konzil erhalten und noch 46 fl als Rest zu erhalten; für die Reise zum Hofe Albrechts gewähre das Konzil als Zehrgeld (quamdiu in via moram servabitis) 1/2 fl. täglich; freilich gebe es ihm kein Bargeld; aber es verspreche ihm hiermit den Rest von 46 fl und die Auslagen während der Reise zu Konig Albrecht (pro sustentacione tua aut nuntiis mittendis aut aliis necessariis ad illam [d. h. 45 legacionem] proficiendis) ihm zu einem in sein Be- lieben gestellten Zeitpunkt zu ersetzen; dat. Basilee 5 kal. jun. [Mai 28] -- 39. (Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 440b cop. ch.)
176 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Маi 27 trium locorum sibi intimatorum, in quem summus pontifex aut Greci personaliter advenire consenserint. unde daretur exemplum pontificibus futuris, ut, dum aliquod concilium ad ipso- rum correccionem procedere vellet, nullatenus ipsi obedirent, sed ipsum dissolvi et abrumpi aut aliud procurarent celebrari, in quo magis sua desideria sperarent consequi, sicque dila- cionibus prolongacionibus mutacionibus distraccionibus conciliorum auctoritatem enervarent 5 ac reformacionem semper possent effugere. et in hunc finem quantum laboraverit et laboret presens summus pontifex, facta prochdolor notoria testantur, qui et tam sub umbra Grecorum quam aliis variis modis sua in ea re desideria nimis aperte explere quesivit et querit. sed dominus vidit intencionem ejus et opera sua jam manifesta sunt hominibus nec permittet ipsius altis- simi clemencia, ut propter unius hominis peccatoris voluntatem sua sancta a destruatur ecclesia 10 et nunc et temporibus futuris. nec existimamus prelatos et principes ceterosque Christianos imo neque ipsos Grecos velle huic favere errori, ut unius hominisb, qui ordinatus est, ut sit fidelis minister in domo dei, possit de tota ecclesia pro suo libito voluntatis agere et conculcata auctoritate conciliorum parvipensis sacris canonibus posthabitis eciam declaracionibus catho- licam fidem concernentibus animas hominum in precipicium dampnacionis ducere. sic itaque, 15 serenissime princeps, videntes ipsius ecclesie dei et religionis Christiane angustias atque intra nos gementes cum amaritudine cordium recurremus dominum deum nostrum Christum Jhesum, qui precioso sanguine suo ipsam ecclesiam fundari voluit in terris, et suam exorabimus clemenciam, quatenus det nobis agere in virtute spiritus paracliti in tantis necessitatibus illud, quod sit beneplacitum sue majestati pro conservacione fidei et legis sue non declinando 20 ad dexteram neque ad sinistram. et speramus ex misericordia ejus, qui non deserit sperantes in se, talem viam dari, per quam saluti communi ecclesie providere valeamus. et nichilominus pacem cum omnibus, quantum ex nobis est, procurare intendimus atque eciam in facto Gre- corum, quorum reductionem summo semper optavimus desiderio, semper agere, quicquid nobis possibile fuerit, ita ut justiciame hujus sancti sinodi et sinceram intencionem atque eciam 25 constantem perseveranciam ad prosecucionem publice salutis, pro qua tantos labores tan- [6] et cum tasque vexaciones et persecuciones sustinuit, totus orbis clarissime conspiciat. responsionem dederimus prefatis oratoribus tue serenitatis et aliorum principum, eandem, quam celerius fieri poterit, curabimus intimare ipsi serenitati tue, que nullam in rebus per. eosdem oratores tractatis conclusionem acceptare velit, donec prefatam responsionem nostram 30 plene intellexerit. de hiis autem et pluribus aliis plenius informare poterit eandem serenitatem tuam dilectus ecclesie filius Joannes de Offenburg miles, quem ad ipsam transmittimus, qui inclite memorie Sigismundi imperatoris tui patris et predecessoris fidelis servitor extitit, prout adhuc est tue majestatis, et plurima retroactis temporibus ecclesie sancte dei impendit ob- sequia. ipsum in cunctis benigne audire et dictis ejus exhibere plenam fidem velit eadem tua 35 majestas atque eciam mandare dilecto ecclesie filio nobili viro Conrado Winsperg, ut hanc sanctam sinodum protegat et defendat, qui bona media pacis in rebus ecclesie semper donari affectat. et nobis veram pacem per virtuosam defensionem veritatis et justicie speramus con- sequi a domino, qui tuam serenitatem in cunctis rebus feliciter dirigere et conservare dignetur. 1439 Mai 27 datum 6 kalendas junii anno a nativitate domini 14391. 40 a) Vorl. add. et. b) zu ergänzen etwa favor, vgl. S. 178 Z. 25. c) Vorl. add. ex. 1 Tags darauf regelte das Baseler Konzil in einem Schreiben an Offenburg die Finanzierung der Sen- dung: H. Offenburg habe für seine Reise nach Rom zur Zeit der Kaiserkrönung Sigmunds [vgl. RTA. 10, 140 Anm. 6] bereits 40 fl vom Konzil erhalten und noch 46 fl als Rest zu erhalten; für die Reise zum Hofe Albrechts gewähre das Konzil als Zehrgeld (quamdiu in via moram servabitis) 1/2 fl. täglich; freilich gebe es ihm kein Bargeld; aber es verspreche ihm hiermit den Rest von 46 fl und die Auslagen während der Reise zu Konig Albrecht (pro sustentacione tua aut nuntiis mittendis aut aliis necessariis ad illam [d. h. 45 legacionem] proficiendis) ihm zu einem in sein Be- lieben gestellten Zeitpunkt zu ersetzen; dat. Basilee 5 kal. jun. [Mai 28] -- 39. (Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 440b cop. ch.)
Strana 177
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 92 u. 93. 177 93. Instruktion des Baseler Konzils für Henmann von Offenburg als Gesandten an K. Albrecht. 11439 um Mai [1439 um Mai 27 Basel.1/ 271 5 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 52ab u. fol. 55a (Instruktion), fol. 53a-54b (Beilage) or. ch. c. sig. subtus impr. Uberschrift Sequuntur instrucciones ex parte sacri concilii Basiliensis pro domino Johanne de Offembourg milite ad serenissimum regem Romanorum destinato. Unterschrift Jo. Pivani. — Die Zusätze der artt. 3, 5, 6, 8-10 gehen, dem Inhalt nach zu schließen, auf Konrad von Weinsberg zurück; vgl. nr. 113. [I) Primo exhibebit regie majestati epistolam2 sacri concilii unacum decreto3 facto super declaracionibus fidei catholice necnon et alias litteras4 posterius datas, in quibus cre- 10 dencia pro ipso milite continetur. [2] Preterea exponet, qualiter oratores tam ipsius regie majestatis quam aliorum principum redierunt de Maguncia et proposuerunt coram sacro concilio atque eciam cedulas5 certas exhibuerunt primo coram deputatis ejusdem concilii, deinde unam “ ipsarum in generali congregacione presentarunt, quarum quidem cedularum copias ipse dominus Johannes secum 15 deferet et eas ostendet regie majestati. [3] Deinde exponet pericula, que in hiis rebus imminent ecclesie dei et toti Christianitati ac eciam ipsi regie majestati, si negocia illo modo procedere permitterentur, quo ipse cedule videntur sonare. et singulatim a declarabit illa pericula, de quibus plura in litteris" sacri con- cilii exposita sunt, quarum litterarum copiam secum deferet atque diligenter omnia in eis 20 contenta considerabit et memorie commendabit, ut ea possit viva voce lacius exprimere sic, quod ipsa regia majestas clare intelligat, in quanto periculo sunt res ecclesie et tocius Christiane religionis et quanta necessitas est, ut conveniens provisio et celeriter apponatur, commemo- randob eciam, quomodo dominus Sigismundus pro sustinenda auctoritate conciliorum et prosequenda reformacione ecclesie virtuosos labores sustinuit tam in Constancia quam hic, 25 qui omnes deperirent, si istud concilium non haberet progressum salutarem. [4] Declaratis autem predictis subjunget, quomodo sacrum concilium intendit res pro- positas per oratores prefatos mature examinare et talem responsionem facere, que cedat ad laudem dei et salutem tocius ecclesie, que responsio, quantocius fieri poterit, intimabitur sue majestati. [5] Laborabit autem et instabit ipse dominus Joannes cum omni instancia, ut8 nullam conclusionem in rebus per prefatos oratores tractatis accipiat regia majestas, donec ipsam responsionem sacri concilii habuerit, remonstrandoe sibi quantum prejudicium honori sue majestatis et detrimentum sibi ac regnis suis esset, si aliquid ageret in hiis rebus, unde hoc con- cilium miserabiliter destrueretur et tota ecclesia in gravi et irreparabili confusione poneretur. [6] Exponet insuper, quanta salus erit toti Christiano populo et quam singularis honor regie majestati, si per hoc sacrum concilium in Germania constitutum sub ipsius majestatis protectione possit dari salutaris gubernacio ecclesie, per quam repressis abusibus anime hominum salvari valeant in observacione legis dei et sanctorum institucionum ad salutem publicam ordinatarum, ut faciendo voluntatem dei Christiana religio relevari possit ab angustiis 40 calamitatibus et a variis tribulacionibus, quas per peccata hominum et malum regimen sustinet, liberari. et si in hiis ipse dominus rex exhibeat se virtuosum adjutorem hujus sancte sinodi, sicut ad hoc ipsum electus a domino fuisse existimatur, sperandum est indubie, quod ipsa Christiana religio in sanctitate justicia et pace optima reflorebit. si autem ex adverso istud concilium miserabiliter dissipari permitteretur, non possent enarrari mala, que ex hoc verisi- 45 militer acciderent universo orbi, dum post tantos labores jam per octo fere annos in prosecu- 30 35 a) Vorl. sigillatim. b) von hier bis Schluß des Absatzes in Vorl. von gleicher Hand nachträglich hinzugefügt. c) desgleicken. 50 1 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 92. 2 Vgl. S. 174 Z. 25 f. 3 Vom 16. Mai, vgl. S. 163 Anm. 2. 4 nr. 92. 6 7 8 nr. 65; vgl. nr. 82. nr. 65 artt. 1-6; vgl. nrr. 87 u. 88. Vgl. S. 174 Z. 37 -S. 176 Z. 15. Vgl. S. 176 Z. 29 ff. Deutsche Reichstags-Akten XIV 23
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 92 u. 93. 177 93. Instruktion des Baseler Konzils für Henmann von Offenburg als Gesandten an K. Albrecht. 11439 um Mai [1439 um Mai 27 Basel.1/ 271 5 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 52ab u. fol. 55a (Instruktion), fol. 53a-54b (Beilage) or. ch. c. sig. subtus impr. Uberschrift Sequuntur instrucciones ex parte sacri concilii Basiliensis pro domino Johanne de Offembourg milite ad serenissimum regem Romanorum destinato. Unterschrift Jo. Pivani. — Die Zusätze der artt. 3, 5, 6, 8-10 gehen, dem Inhalt nach zu schließen, auf Konrad von Weinsberg zurück; vgl. nr. 113. [I) Primo exhibebit regie majestati epistolam2 sacri concilii unacum decreto3 facto super declaracionibus fidei catholice necnon et alias litteras4 posterius datas, in quibus cre- 10 dencia pro ipso milite continetur. [2] Preterea exponet, qualiter oratores tam ipsius regie majestatis quam aliorum principum redierunt de Maguncia et proposuerunt coram sacro concilio atque eciam cedulas5 certas exhibuerunt primo coram deputatis ejusdem concilii, deinde unam “ ipsarum in generali congregacione presentarunt, quarum quidem cedularum copias ipse dominus Johannes secum 15 deferet et eas ostendet regie majestati. [3] Deinde exponet pericula, que in hiis rebus imminent ecclesie dei et toti Christianitati ac eciam ipsi regie majestati, si negocia illo modo procedere permitterentur, quo ipse cedule videntur sonare. et singulatim a declarabit illa pericula, de quibus plura in litteris" sacri con- cilii exposita sunt, quarum litterarum copiam secum deferet atque diligenter omnia in eis 20 contenta considerabit et memorie commendabit, ut ea possit viva voce lacius exprimere sic, quod ipsa regia majestas clare intelligat, in quanto periculo sunt res ecclesie et tocius Christiane religionis et quanta necessitas est, ut conveniens provisio et celeriter apponatur, commemo- randob eciam, quomodo dominus Sigismundus pro sustinenda auctoritate conciliorum et prosequenda reformacione ecclesie virtuosos labores sustinuit tam in Constancia quam hic, 25 qui omnes deperirent, si istud concilium non haberet progressum salutarem. [4] Declaratis autem predictis subjunget, quomodo sacrum concilium intendit res pro- positas per oratores prefatos mature examinare et talem responsionem facere, que cedat ad laudem dei et salutem tocius ecclesie, que responsio, quantocius fieri poterit, intimabitur sue majestati. [5] Laborabit autem et instabit ipse dominus Joannes cum omni instancia, ut8 nullam conclusionem in rebus per prefatos oratores tractatis accipiat regia majestas, donec ipsam responsionem sacri concilii habuerit, remonstrandoe sibi quantum prejudicium honori sue majestatis et detrimentum sibi ac regnis suis esset, si aliquid ageret in hiis rebus, unde hoc con- cilium miserabiliter destrueretur et tota ecclesia in gravi et irreparabili confusione poneretur. [6] Exponet insuper, quanta salus erit toti Christiano populo et quam singularis honor regie majestati, si per hoc sacrum concilium in Germania constitutum sub ipsius majestatis protectione possit dari salutaris gubernacio ecclesie, per quam repressis abusibus anime hominum salvari valeant in observacione legis dei et sanctorum institucionum ad salutem publicam ordinatarum, ut faciendo voluntatem dei Christiana religio relevari possit ab angustiis 40 calamitatibus et a variis tribulacionibus, quas per peccata hominum et malum regimen sustinet, liberari. et si in hiis ipse dominus rex exhibeat se virtuosum adjutorem hujus sancte sinodi, sicut ad hoc ipsum electus a domino fuisse existimatur, sperandum est indubie, quod ipsa Christiana religio in sanctitate justicia et pace optima reflorebit. si autem ex adverso istud concilium miserabiliter dissipari permitteretur, non possent enarrari mala, que ex hoc verisi- 45 militer acciderent universo orbi, dum post tantos labores jam per octo fere annos in prosecu- 30 35 a) Vorl. sigillatim. b) von hier bis Schluß des Absatzes in Vorl. von gleicher Hand nachträglich hinzugefügt. c) desgleicken. 50 1 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 92. 2 Vgl. S. 174 Z. 25 f. 3 Vom 16. Mai, vgl. S. 163 Anm. 2. 4 nr. 92. 6 7 8 nr. 65; vgl. nr. 82. nr. 65 artt. 1-6; vgl. nrr. 87 u. 88. Vgl. S. 174 Z. 37 -S. 176 Z. 15. Vgl. S. 176 Z. 29 ff. Deutsche Reichstags-Akten XIV 23
Strana 178
178 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 um Marr 271 cionem reformacionis ecclesie et boni universalis exhibitos ipsa ecclesia in gravissima turba- cione et confusione relinqueretur, crescentibus prochdolor in dies majoribus abusibus, quam prius fuerunt, quod a specialiter cederet in dedecus sue majestatis ac nacionis Germanice, in qua est concilium, ac eciam in magnum detrimentum ipsius et regnorum suorum verisimiliter vergeret. [7] Addet eciam, quomodo ex transmutacione concilii in alterum locum imminet dis- persio et totalis ejus dissolucio, ultra alia inconveniencia et pericula, que in litterisl concilii exposita sunt; et quomodo papa posset inducere Grecos ad veniendum in Ratisponam, qui forsan ibi non vellent se reducere, sed tantum per hoc medium obtineretur dissolucio hujus concilii, quoniam pauci verisimiliter ibi irent attento, quod non est ibi fertilitas victualium, 10 que sufficeret pro tenendo concilium generale, et propter guerras patrie circumadjacentis vie sunt valde periculose estque locus ipse nimis distans ab aliis nacionibus; unde mutare ibi con- cilium est dispergere verisimiliter ipsum et dare viam, quod papa obtineat intentum suum in conculcacionem hujus et aliorum conciliorum generalium totaque Christianitas in gravem ruinam decidat. [8] Quare ex hiis omnibus et aliis per suam discrecionem advisandis inducere curabit prefatus miles regiam majestatem, ut pro reverencia dei et amore publice salutis velit inten- dere, quod suis diebus ecclesia non miserabiliter corruat, sed relevetur et restauretur fidesque catholica constanter defendatur reformacioque incepta pro salute omnium debitos progressus habeat et non perdantur tot labores, qui jam in tribus conciliis generalibus Constanciensi 20 Senensi et Basileensi pro hac re suscepti fuerunt, sed adjuvet regia majestas hanc sanctam sinodum, ut efficax et salutaris provisio apponatur, sic quod ecclesia ponatur in bono regimine et non sit necessarium ulterius concilium aut concilia generalia tam diuturno tempore prote- lari. et sperandum est, quod fere omnes tam Latini quam Greci libenter videbunt, quod bonum regimen apponatur in ecclesia et quod non propter favorem unius hominis peccatoris aut pro 25 condescendendo suis desideriis pereat tota res publica et Christiana religio; ymmo speran- dum est, quod omnes volent salutem publicam preponi sicque omnes poterunt ad bonam pacem induci largiente domino, ad quod hec sancta sinodus totis viribus laborabit et omnia media excogitabit, quibus omnes Christiani uniri valeant in bono et salutari regimine fiatque unum ovile et unus pastor2. etb quod maxime laboret ipse miles, ut dominus rex omni 30 instancia inducere curet prelatos et alios ecclesiasticos imperii et dominiorum suorum, ut in hac necessitate veniant ad concilium speciales eis literas super hoc scribendo. [9] Instabit insuper pro expedicione peccuniarum ex indulgenciis collectarum, que jam ita longis temporibus per diversa loca Germanie detinentur, sic quod ecclesia non potest satis- facere Avinionensibus et aliis creditoribus, quibus obligata est; que res et multum cedit in 35 prejudicium ecclesie et prefatorum creditorum ac eciam animarum illorum, qui eas detinent; et quod pro dei reverencia et debito justicie ipsa regia majestas faciat eas expediri sine ulteriori dilacione. et “ dicet, quantum servicium illa civitas fecit ecclesie dei in mutuo peccuniarum, que, nisi fuisset, jam dudum verisimiliter hoc sacrum concilium fuisset dissolutum et dissi- patum et forsitan decreta ejus ac eciam auctoritas conciliorum generalium decidissent in 40 ruinam. [10] Ultra predicta exponet, quomodo intelligencia3, que dicitur esse advisata per aliquos oratores sue serenitatis et aliorum principum in Maguncia, non potest sustineri et est nimis prejudicialis auctoritati ecclesie ac eciam per consequenciam omni juridiccioni ecclesiastice et seculari, sicut declaratur in literis 4, que diriguntur regie majestati; et quomodo neutralitas talis 45 non potest sustineri, ut non obediant concilio in hiis, que per ipsum judicarentur et agerentur respectu summi pontificis in hiis, in quibus non dubium est ipsum concilium habere potestatem 15 a) Von hier bis Schluß des Absatzes wieder, wie oben, nachgetragen. b) desgleichen. c) desgleichen. 1 Vgl. S. 175 Z. 41- S. 176 Z. 15. 2 Joh. 10, 16. 3 nr. 65 artt. 7-15. Vgl. S. 175 Z. 23 ff. 1 50
178 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 um Marr 271 cionem reformacionis ecclesie et boni universalis exhibitos ipsa ecclesia in gravissima turba- cione et confusione relinqueretur, crescentibus prochdolor in dies majoribus abusibus, quam prius fuerunt, quod a specialiter cederet in dedecus sue majestatis ac nacionis Germanice, in qua est concilium, ac eciam in magnum detrimentum ipsius et regnorum suorum verisimiliter vergeret. [7] Addet eciam, quomodo ex transmutacione concilii in alterum locum imminet dis- persio et totalis ejus dissolucio, ultra alia inconveniencia et pericula, que in litterisl concilii exposita sunt; et quomodo papa posset inducere Grecos ad veniendum in Ratisponam, qui forsan ibi non vellent se reducere, sed tantum per hoc medium obtineretur dissolucio hujus concilii, quoniam pauci verisimiliter ibi irent attento, quod non est ibi fertilitas victualium, 10 que sufficeret pro tenendo concilium generale, et propter guerras patrie circumadjacentis vie sunt valde periculose estque locus ipse nimis distans ab aliis nacionibus; unde mutare ibi con- cilium est dispergere verisimiliter ipsum et dare viam, quod papa obtineat intentum suum in conculcacionem hujus et aliorum conciliorum generalium totaque Christianitas in gravem ruinam decidat. [8] Quare ex hiis omnibus et aliis per suam discrecionem advisandis inducere curabit prefatus miles regiam majestatem, ut pro reverencia dei et amore publice salutis velit inten- dere, quod suis diebus ecclesia non miserabiliter corruat, sed relevetur et restauretur fidesque catholica constanter defendatur reformacioque incepta pro salute omnium debitos progressus habeat et non perdantur tot labores, qui jam in tribus conciliis generalibus Constanciensi 20 Senensi et Basileensi pro hac re suscepti fuerunt, sed adjuvet regia majestas hanc sanctam sinodum, ut efficax et salutaris provisio apponatur, sic quod ecclesia ponatur in bono regimine et non sit necessarium ulterius concilium aut concilia generalia tam diuturno tempore prote- lari. et sperandum est, quod fere omnes tam Latini quam Greci libenter videbunt, quod bonum regimen apponatur in ecclesia et quod non propter favorem unius hominis peccatoris aut pro 25 condescendendo suis desideriis pereat tota res publica et Christiana religio; ymmo speran- dum est, quod omnes volent salutem publicam preponi sicque omnes poterunt ad bonam pacem induci largiente domino, ad quod hec sancta sinodus totis viribus laborabit et omnia media excogitabit, quibus omnes Christiani uniri valeant in bono et salutari regimine fiatque unum ovile et unus pastor2. etb quod maxime laboret ipse miles, ut dominus rex omni 30 instancia inducere curet prelatos et alios ecclesiasticos imperii et dominiorum suorum, ut in hac necessitate veniant ad concilium speciales eis literas super hoc scribendo. [9] Instabit insuper pro expedicione peccuniarum ex indulgenciis collectarum, que jam ita longis temporibus per diversa loca Germanie detinentur, sic quod ecclesia non potest satis- facere Avinionensibus et aliis creditoribus, quibus obligata est; que res et multum cedit in 35 prejudicium ecclesie et prefatorum creditorum ac eciam animarum illorum, qui eas detinent; et quod pro dei reverencia et debito justicie ipsa regia majestas faciat eas expediri sine ulteriori dilacione. et “ dicet, quantum servicium illa civitas fecit ecclesie dei in mutuo peccuniarum, que, nisi fuisset, jam dudum verisimiliter hoc sacrum concilium fuisset dissolutum et dissi- patum et forsitan decreta ejus ac eciam auctoritas conciliorum generalium decidissent in 40 ruinam. [10] Ultra predicta exponet, quomodo intelligencia3, que dicitur esse advisata per aliquos oratores sue serenitatis et aliorum principum in Maguncia, non potest sustineri et est nimis prejudicialis auctoritati ecclesie ac eciam per consequenciam omni juridiccioni ecclesiastice et seculari, sicut declaratur in literis 4, que diriguntur regie majestati; et quomodo neutralitas talis 45 non potest sustineri, ut non obediant concilio in hiis, que per ipsum judicarentur et agerentur respectu summi pontificis in hiis, in quibus non dubium est ipsum concilium habere potestatem 15 a) Von hier bis Schluß des Absatzes wieder, wie oben, nachgetragen. b) desgleichen. c) desgleichen. 1 Vgl. S. 175 Z. 41- S. 176 Z. 15. 2 Joh. 10, 16. 3 nr. 65 artt. 7-15. Vgl. S. 175 Z. 23 ff. 1 50
Strana 179
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 439 nr. 93-95. 179 11439 um Mai 27 inmediate de Christo, cui papa et quilibet obedire tenetur, sicut fuit in Constancia declaratum et est veritas catholice fidei. nec debet aliquomodo permitti, quod illi, qui tenentur obedire judici et precipue summo judici in terris ex ordinacione divina potestatem habenti, sicut est concilium generale, habeant compellere directe vel indirecte ipsum judicem ad non exercendum potestatem et juridictionem suam vel ei obedienciam debitam denegare, et quod colligarent et mutuo se intelligerent. in adversum esset dare malum exemplum omnibus subditis, qui tenentur obedire, unde plures ex ambassiatoribus principum, qui audiverunt raciones sibi allegatas in concilio, concluserunt hujusmodi intelligenciam non ostendere in publico propter honorem dominorum suorum, ne ex hoc aliqua nota posset eisdem dominis inferri. unde a eciam 10 multum debet cavere ipse dominus rex, ne aliquid insolitum faciat contra jus ac eciam contra morem predecessorum suorum, ex quo sibi nota et ecclesie detrimentum sequerentur. [II] Dicet ulterius, quomodo venerabilis episcopus Burgensis et magister Nicolaus Amici redeuntes a presencia ipsius regie majestatis retulerunt 1 treugas 2 fuisse factas inter eandem majestatem et regem Polonie quodque debebat teneri alia dieta3 in festo ascensionis 15 sequente pro ulteriori prosecucione pacis, dixeruntque ipsam majestatem regiam optareb, quod concilium illuc suos destinaret oratores. verum brevitas temporis hoc fieri non permisit et eciam concilium ipsum jam ita vexatum est expensis innumeris, quod nulle aut rarissime pecunie inveniri possunt pro ambassiatoribus transmittendis. quidquid tamen erit possibile ipsi concilio, semper erit paratum facere pro complacencia ipsius serenissimi regis et pro bono 20 ejus ac regnorum suorum. [12] Responsiones autem, que dabuntur per regiam majestatem sive in publico sive in privato prefatus miles diligenter annotabit et, quam celerius poterit, sacro concilio curabit intimare advisando ipsum concilium diligenter de singulis occurentibus. Beilage, eingelegt nach art. 9, erzählt die Verhandlungen zwischen Konzil, Papst und der 25 Stadt Avignon wegen Verlegung des Konzils dorthin und rechtfertigt das Verfahren des Konzils gegen Papst Eugen wegen Bruch der Ubereinkunft bezüglich Avignons. Der Zweck der Beilage erhellt aus ihren ersten Worten: Sed hic inserendum nobis est, quid per suos factum extitit pro obtinenda aliorum electione locorum, de qua eciam per oratorem suum intelligimus factam fuisse mencionem, ut omnes clare intelligant, quomodo res processerunt. 30 94. Mitteilung des Bischofs von Lübeck am Konzil betr. Annahme der Konzilsdekrete auf dem 11439 [ 1439 Mai 294] Basel. Mainzer Tag. (Nach Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 90 b (Seg. lib. 15 cap. 8) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 75b cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 301. 5 Mai 14 Маi 29] 35 40 Factis autem requisicione et presentacione cedule de nominacione locorum" tempore in ea prefixo die IMai 29] 6. Arelatensis cardinalis excusavit oratores Francie, quod illicenciati recessissent festinantes reperire regem Lugduni, ut adstatim suos oratores mitteret, quia reputabant indignum oratores aliquos regis Francie con- cilio non interesse. Lubicensis vero episcopus nomine suo et aliorum oratorum Germanie notificavit acceptacionem decretorum“ concilii factam Maguncie et, quoniam debebant instare pro modificacionibus obtinendis, supplicavit in sacris deputacionibus materiam recommissam haberi. 45 50 95. K. Albrecht bevollmächtigt gemäß den Mainzer Beschlüssen gen. Gesandte zu Verhandlungen 1439 1439 Mai 29 Buda. mit dem Baseler Konzil und Papst Eugen. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 55a cop. ch. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4307 nach unserer Vorlage. a) Von hier bis Schluß des Absatzes wieder, wie oben nachgetragen. b) Vorl. obtare. 1 Vgl. Conc. Bas. 6, 358 Z. 30-35; Mon. Conc. 3, Mainzer Vorschläge (23. Mai); also Mai 29; vgl. S. 165 Anm. 4. 256 f. 5 Vgl. nrr. 87 u. 88. 2 RTA. 13 nr. 380. Vgl. nr. 56. 3 Vgl. RTA. 13, 769 Z. 12 ff. Nach Zeile 37 der 6. Tag seit Uberreichung der Мai 29
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 439 nr. 93-95. 179 11439 um Mai 27 inmediate de Christo, cui papa et quilibet obedire tenetur, sicut fuit in Constancia declaratum et est veritas catholice fidei. nec debet aliquomodo permitti, quod illi, qui tenentur obedire judici et precipue summo judici in terris ex ordinacione divina potestatem habenti, sicut est concilium generale, habeant compellere directe vel indirecte ipsum judicem ad non exercendum potestatem et juridictionem suam vel ei obedienciam debitam denegare, et quod colligarent et mutuo se intelligerent. in adversum esset dare malum exemplum omnibus subditis, qui tenentur obedire, unde plures ex ambassiatoribus principum, qui audiverunt raciones sibi allegatas in concilio, concluserunt hujusmodi intelligenciam non ostendere in publico propter honorem dominorum suorum, ne ex hoc aliqua nota posset eisdem dominis inferri. unde a eciam 10 multum debet cavere ipse dominus rex, ne aliquid insolitum faciat contra jus ac eciam contra morem predecessorum suorum, ex quo sibi nota et ecclesie detrimentum sequerentur. [II] Dicet ulterius, quomodo venerabilis episcopus Burgensis et magister Nicolaus Amici redeuntes a presencia ipsius regie majestatis retulerunt 1 treugas 2 fuisse factas inter eandem majestatem et regem Polonie quodque debebat teneri alia dieta3 in festo ascensionis 15 sequente pro ulteriori prosecucione pacis, dixeruntque ipsam majestatem regiam optareb, quod concilium illuc suos destinaret oratores. verum brevitas temporis hoc fieri non permisit et eciam concilium ipsum jam ita vexatum est expensis innumeris, quod nulle aut rarissime pecunie inveniri possunt pro ambassiatoribus transmittendis. quidquid tamen erit possibile ipsi concilio, semper erit paratum facere pro complacencia ipsius serenissimi regis et pro bono 20 ejus ac regnorum suorum. [12] Responsiones autem, que dabuntur per regiam majestatem sive in publico sive in privato prefatus miles diligenter annotabit et, quam celerius poterit, sacro concilio curabit intimare advisando ipsum concilium diligenter de singulis occurentibus. Beilage, eingelegt nach art. 9, erzählt die Verhandlungen zwischen Konzil, Papst und der 25 Stadt Avignon wegen Verlegung des Konzils dorthin und rechtfertigt das Verfahren des Konzils gegen Papst Eugen wegen Bruch der Ubereinkunft bezüglich Avignons. Der Zweck der Beilage erhellt aus ihren ersten Worten: Sed hic inserendum nobis est, quid per suos factum extitit pro obtinenda aliorum electione locorum, de qua eciam per oratorem suum intelligimus factam fuisse mencionem, ut omnes clare intelligant, quomodo res processerunt. 30 94. Mitteilung des Bischofs von Lübeck am Konzil betr. Annahme der Konzilsdekrete auf dem 11439 [ 1439 Mai 294] Basel. Mainzer Tag. (Nach Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 90 b (Seg. lib. 15 cap. 8) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 75b cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 301. 5 Mai 14 Маi 29] 35 40 Factis autem requisicione et presentacione cedule de nominacione locorum" tempore in ea prefixo die IMai 29] 6. Arelatensis cardinalis excusavit oratores Francie, quod illicenciati recessissent festinantes reperire regem Lugduni, ut adstatim suos oratores mitteret, quia reputabant indignum oratores aliquos regis Francie con- cilio non interesse. Lubicensis vero episcopus nomine suo et aliorum oratorum Germanie notificavit acceptacionem decretorum“ concilii factam Maguncie et, quoniam debebant instare pro modificacionibus obtinendis, supplicavit in sacris deputacionibus materiam recommissam haberi. 45 50 95. K. Albrecht bevollmächtigt gemäß den Mainzer Beschlüssen gen. Gesandte zu Verhandlungen 1439 1439 Mai 29 Buda. mit dem Baseler Konzil und Papst Eugen. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 55a cop. ch. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4307 nach unserer Vorlage. a) Von hier bis Schluß des Absatzes wieder, wie oben nachgetragen. b) Vorl. obtare. 1 Vgl. Conc. Bas. 6, 358 Z. 30-35; Mon. Conc. 3, Mainzer Vorschläge (23. Mai); also Mai 29; vgl. S. 165 Anm. 4. 256 f. 5 Vgl. nrr. 87 u. 88. 2 RTA. 13 nr. 380. Vgl. nr. 56. 3 Vgl. RTA. 13, 769 Z. 12 ff. Nach Zeile 37 der 6. Tag seit Uberreichung der Мai 29
Strana 180
180 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Mai 29 1439 Mai 29 Albertus dei gracia Romanorum rex etc. notum facimus tenore presencium universis: cum1 pridem venerabilibus Leonardo Pataviensi Johanne Lubicensi ac Petro Augustensi episcopis et reliquis nostris oratoribus unacum sacri imperii nostri principibus electoribus necnon carissimorum fratrum nostrorum Francie et Castelle regum et prefatorum electorum absencium ambasiatoribus pro tollenda differencia (S. 139 Z. 38 f. bis) quatenus nos regesque et 5 principes prefati solempnes nostros et suos oratores (Z. 42 f. bis) dissidentes supradictas mittere debeamus et debeant pacis (Z. 44 bis) re (S. 140 Z. I) precipue intersit operam dependere salu- tarem et cum regibus et principibus hujusmodi et aliis adherentibus et adherere volentibus con- currere affectamus idcirco (Z. 3 bis) prosequendum (Z. 4) venerabiles Fridericum Ratisponensem et Silvestrem Kyemensen episcopos et Johannem de Eych utriusque juris doctorem con- 10 siliarios nostros fideles dilectos in nostros creavimus constituimus et ordinavimus creamus con- stituimus et ordinamus oratores (Z. 5 bis) tractandi (Z. I1) concordandi firmandi et assecurandi concludendi omniaque et singula (Z. II bis) procuratum (Z. 16). datum Bude sub nostri regalis sigilli appensione testimonio litterarum a. d. 1439 die 29. mensis maji regnorum nostro- rum anno secundo. Rex. Marquardus. 15 11439) 96. K. Albrecht ratifiziert die zu Mainz von gen. Gesandten getroffenen Abmachungen. Juni 2 [14392] Juni 2 Ofen. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 55a cop. ch. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4314 nach unserer Vorlage. Albertus etc. presencium tenore recognoscimus: quod redeuntibus pridem ex dieta 20 in civitate Maguntina celebrata oratoribus nostris, qui pro pace ecclesie procuranda illuc nostri nomine transmissi fuerant, nobis ea, que in dieta prefata pro tranquillitate sancte matris ecclesie avisata tractata et concordata sunt, per fidelem consiliarium nostrum et dilectum Johannem de Eych utriusque juris doctorem obtulerunt et articulatim recensuerunt adicientes, quod omnibus atque singulis hujusmodi tractatibus et capitulis nostre ratihabicionis et confirma- 25 cionis robur accomodare habeamus 3, nos itaque tractatibus et ordinacionibus hujusmodi debite recensitis et matura deliberacione digestis agentes gracias deo, qui sua clemencia sponsam suam sanctam militantem ecclesiam in suis dignatus est visitare fluctuacionibus et animos tantorum regum et principum Christiane religionis in succursum ejusdem aptare et pro pace ipsius concorditer militare concessit, universa et singula in prefata dieta Maguntina avisata s0 tractata et concordata per oratores nostros venerabiles Leonardum Pataviensem Johannem Lubicensem Petrum Augustensem episcopos, Johannem abbatem Scottorum in Wienna sancti Benedicti, Georgium prepositum in Newburga sancti Augustini canonicorum regularium ordinis, Johannem de Eych utriusque juris doctorem, Theodericum Ebbracht aule nostre imperialis prothonotarium consiliarios fideles et devotos nostros dilectos in omnibus et per 35 omnia, acsi de verbo ad verbum presentibus inserta forent, de certa nostra sciencia ratificamus acceptamus confirmamus et approbamus; ipsa quoque per regna et dominia nostra debite execucioni demandare et pro distributis nobis viribus inviolabiliter custodire presencium datum Bude sub parvo pendente secunda mensis junii anno ut supra 4. tenore pollicemur. Rex. Marquardus. 40 11439/ Juni 2 1439 97. P. Eugen IV. an K. Albrecht: Mitteilung über die Sendung des Herrn von Gaucourt; Er- Juni 4 1439 Juni 4 Florenz. mahnung, gegen das Baseler Konzil vorzugehen. V aus Rom Arch. Vat. Reg. 359 fol. 105ab cop. ch. B coll. Rom Bibl. Chigi D VII 101 fol. 84b cop. ch. Gedruckt: Raynald, Ann. eccl. 1439 nr. 23 (nach Vorll. V u. B). 45 1 Die in Petit bzw. gekürzt gegebenen Teile stimmen mit nr. 70 überein. 2 Vgl. Anm. 4. 3 Vgl. nr. 69 art. 5. 4 Vorhergeht unsere nr. 97.
180 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Mai 29 1439 Mai 29 Albertus dei gracia Romanorum rex etc. notum facimus tenore presencium universis: cum1 pridem venerabilibus Leonardo Pataviensi Johanne Lubicensi ac Petro Augustensi episcopis et reliquis nostris oratoribus unacum sacri imperii nostri principibus electoribus necnon carissimorum fratrum nostrorum Francie et Castelle regum et prefatorum electorum absencium ambasiatoribus pro tollenda differencia (S. 139 Z. 38 f. bis) quatenus nos regesque et 5 principes prefati solempnes nostros et suos oratores (Z. 42 f. bis) dissidentes supradictas mittere debeamus et debeant pacis (Z. 44 bis) re (S. 140 Z. I) precipue intersit operam dependere salu- tarem et cum regibus et principibus hujusmodi et aliis adherentibus et adherere volentibus con- currere affectamus idcirco (Z. 3 bis) prosequendum (Z. 4) venerabiles Fridericum Ratisponensem et Silvestrem Kyemensen episcopos et Johannem de Eych utriusque juris doctorem con- 10 siliarios nostros fideles dilectos in nostros creavimus constituimus et ordinavimus creamus con- stituimus et ordinamus oratores (Z. 5 bis) tractandi (Z. I1) concordandi firmandi et assecurandi concludendi omniaque et singula (Z. II bis) procuratum (Z. 16). datum Bude sub nostri regalis sigilli appensione testimonio litterarum a. d. 1439 die 29. mensis maji regnorum nostro- rum anno secundo. Rex. Marquardus. 15 11439) 96. K. Albrecht ratifiziert die zu Mainz von gen. Gesandten getroffenen Abmachungen. Juni 2 [14392] Juni 2 Ofen. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 55a cop. ch. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4314 nach unserer Vorlage. Albertus etc. presencium tenore recognoscimus: quod redeuntibus pridem ex dieta 20 in civitate Maguntina celebrata oratoribus nostris, qui pro pace ecclesie procuranda illuc nostri nomine transmissi fuerant, nobis ea, que in dieta prefata pro tranquillitate sancte matris ecclesie avisata tractata et concordata sunt, per fidelem consiliarium nostrum et dilectum Johannem de Eych utriusque juris doctorem obtulerunt et articulatim recensuerunt adicientes, quod omnibus atque singulis hujusmodi tractatibus et capitulis nostre ratihabicionis et confirma- 25 cionis robur accomodare habeamus 3, nos itaque tractatibus et ordinacionibus hujusmodi debite recensitis et matura deliberacione digestis agentes gracias deo, qui sua clemencia sponsam suam sanctam militantem ecclesiam in suis dignatus est visitare fluctuacionibus et animos tantorum regum et principum Christiane religionis in succursum ejusdem aptare et pro pace ipsius concorditer militare concessit, universa et singula in prefata dieta Maguntina avisata s0 tractata et concordata per oratores nostros venerabiles Leonardum Pataviensem Johannem Lubicensem Petrum Augustensem episcopos, Johannem abbatem Scottorum in Wienna sancti Benedicti, Georgium prepositum in Newburga sancti Augustini canonicorum regularium ordinis, Johannem de Eych utriusque juris doctorem, Theodericum Ebbracht aule nostre imperialis prothonotarium consiliarios fideles et devotos nostros dilectos in omnibus et per 35 omnia, acsi de verbo ad verbum presentibus inserta forent, de certa nostra sciencia ratificamus acceptamus confirmamus et approbamus; ipsa quoque per regna et dominia nostra debite execucioni demandare et pro distributis nobis viribus inviolabiliter custodire presencium datum Bude sub parvo pendente secunda mensis junii anno ut supra 4. tenore pollicemur. Rex. Marquardus. 40 11439/ Juni 2 1439 97. P. Eugen IV. an K. Albrecht: Mitteilung über die Sendung des Herrn von Gaucourt; Er- Juni 4 1439 Juni 4 Florenz. mahnung, gegen das Baseler Konzil vorzugehen. V aus Rom Arch. Vat. Reg. 359 fol. 105ab cop. ch. B coll. Rom Bibl. Chigi D VII 101 fol. 84b cop. ch. Gedruckt: Raynald, Ann. eccl. 1439 nr. 23 (nach Vorll. V u. B). 45 1 Die in Petit bzw. gekürzt gegebenen Teile stimmen mit nr. 70 überein. 2 Vgl. Anm. 4. 3 Vgl. nr. 69 art. 5. 4 Vorhergeht unsere nr. 97.
Strana 181
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 95-98. 181 cum 1439 Carissimo in Christo filio Alberto Romanorum ac Hungarie et Bohemie regi illustri salutem. Juni 4 ad nos venisset dilectus filius Radulphus dominus de Gaucorta, orator carissimi in Christo filii nostri Caroli regis Francorum illustrisl, retulit se missum ab eo ad tuam serenitatem ad exhortandum et rogandum, ut vellet obviare, ne scisma in ecclesia fieret et ut auctoritas et dignitas nostra et sedis apostolice in pristino statu et dignitate conservaretur; sed cum tuam celsitudinem in Ungaria audivisset esse profectum2, se locutum fuisse eadem cum dilecto filio nobili viro Friderico seniori duce Austrie consanguineo tuo, quem optime dispositum ad ista eadem se invenisse dixit et propterea destinasse ad te solemnes oratores suos 3. commendanda est plurimum ipsius regis devotio et cura, quam pro ecclesia dei suscipit, et similiter diligentia et bona affectio ducis, quos nos quoque per nostras litteras 4 commendamus. sed cum tua celsitudo, ad quam 10 precipue tutela et defensio ecclesie catholice et Romanorum pontificum spectat, debeat non solum imitari virtutem aliorum, sed ducem se prebere ad statum et honorem nostrum et ipsius ecclesie et ipsius sedis conservandum et augendum, exhortamur tuam serenitatem, ut hanc curam et solicitudinem velis sumere, ut ecclesia a tot turbinibus et fluctibus, in quos Basiliensium iniquitas illam posuit, per tue prudentie opus in tranquillitate quiescat. et quidem multi dicunt tuam virtutem remissiorem fuisse in nostrum et 15 sedis apostolicea uxilium, quam requirat officium illius; sed excusamus te propter plurima et diversa impe- dimenta, que te distraxerunt et multis laboribus implicarunt. hoc tamen pro certo teneas deum omni- potentem, in cujus manu reges et regna sunt, cum ecclesie sue pacem et ejus sponso vicario Jesu Christi tranquillitatem dederis, tibi quoque et pacem et victoriam ab hostibus concessurum. velis igitur Basilien- sium temeritatem et audaciam reprimere et nobis, prout debes, favere neque ibi concilium existimare, ubi datum Florencie 20 divisionum et scandalorum omnium spiritus regnat et semen germinat malignitatis. 4.b junii anno nono. 1439 Juni 4 98. Aussprache in der Generalkongregation über den Mainzer Vermittlungsvorschlag. (Nach 1439 1439 Juni 5 Basel. Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 90b-91a (Segovia lib. 15 cap. 8) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 75b-78a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hes. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 301-303. Die“ vero 12. post presentacionem cedule' Ludovicus de Urbe prothonotarius premittens, quod Juni u optaret alterum supplere locum ejus, quia de mandato aliorum oratorum suasurus erat patribus, quorum 30 esset judicare, quid in ea re opportunum videretur, dicebat: principalem intencionem cedule esse muta- cionem concilii Basiliensis in alium locum, ut inibi judicaretur de omnibus patrum multitudine concurrente; videbaturque sibi id racionabile numeratis per eum racionibus septem. [I] propter fructum inibi fiendum per concilium, quoniam decreta sua nunc a paucis acceptarentur et specialiter suspensionis", quod erat a) V Gancourt. b) V etc. statt 4 bis nono. 25 Juni 5 35 1 Zu dieser Sendung vgl. auch den Brief Eugens IV. an K. Karl von Frankreich vom 31. Mai 1439. (Ge- druckt: Raynald, Ann. eccl. 1439 nr. 24 nach Rom Arch. Vat. Reg. 359 fol. 102a-104a cop. ch.; in Basel Univ.-B. cod. E. I. 11 fol. 81a-82a und ebenda Ms. A. 40 IV. 16 Stück 4 copp. ch., beide jedoch beginnend veniens ad nos retulit dilectus filius nobilis vir dominus Radulphus dominus de Gaucourt orator tuus multa dicens ... und schließend mit sed aliorum malignitate maculetur.) Auf die in dem Brief von 45 Eugen gegen den Erzbischof von Tours erhobenen Vor- würje rechtfertigt sich dieser in einer Aufzeichnung. (Basel Univ.-B. E. I. 1i fol. 82b-84a cop. ch.) Vgl. ferner zu Gaucourts Sendung Beaucourt 3, 364. — Die Aufträge Gaucourts läßt uns nr. 98 des 13. Bandes er- 50 kennen. Denn dieses Stück setzt die im Oktober 1438 erfolgte Sendung Johanns de Werdes gen. Lescot, ebenso das Deutsch-Französische Zusammengehen in Basel voraus. Es ist also, da die Französischen Ge- sandten Basel nach dem I. Februar verlassen haben, 55 auf 1439 Februar oder März zu datieren. Es hängt die Sendung Gaucourts also mit der Deutsch-Franzö- sischen Entente von Basel zusammen. 2 K. Albrecht weilte seit I1. Mai in Ofen; vgl. Lichnowsky 5 nr. 4292. 3 Die Werbung, die Hzg. Friedrich im Auftrag des Herrn v. Gaucourt an K. Albrecht ergehen ließ, siche RTA. 13 nr. 98; vgl. Anm. 1. 4 Ein anderes nicht aufgefundenes Schreiben? 5 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Veneris 5. junii 1439 in generali congregacione: Annahme von 16 Kon- kordaten; Berichterstattung in causa abbatissatus 11000 virginum Coloniensium [vgl. Stutt, 72-74]. post hec dominus Ludovicus de Roma prothono- tarius ad promocionem et peticionem reverendi patris domini episcopi Lubicensis adduxit aliquas persua- siones et allegaciones atque raciones, per quas inferebat sacrum concilium debere acceptare cedu- lam per reverendissimos dominos oratores regum et principum eidem sacro concilio dudum oblatam et presertim ad mutacionem loci procedere. dicebat tamen dominis ipsis oratoribus interesse suadere et sacro concilio deliberare et judicare submittens dicta sua correccioni ipsius sacri concilii etc. (Conc. Bas. 6, 469-473 Z. 29 und Z. 30 bis 474 Z. 3.) nr. 65 artt. 1-6. Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 95-98. 181 cum 1439 Carissimo in Christo filio Alberto Romanorum ac Hungarie et Bohemie regi illustri salutem. Juni 4 ad nos venisset dilectus filius Radulphus dominus de Gaucorta, orator carissimi in Christo filii nostri Caroli regis Francorum illustrisl, retulit se missum ab eo ad tuam serenitatem ad exhortandum et rogandum, ut vellet obviare, ne scisma in ecclesia fieret et ut auctoritas et dignitas nostra et sedis apostolice in pristino statu et dignitate conservaretur; sed cum tuam celsitudinem in Ungaria audivisset esse profectum2, se locutum fuisse eadem cum dilecto filio nobili viro Friderico seniori duce Austrie consanguineo tuo, quem optime dispositum ad ista eadem se invenisse dixit et propterea destinasse ad te solemnes oratores suos 3. commendanda est plurimum ipsius regis devotio et cura, quam pro ecclesia dei suscipit, et similiter diligentia et bona affectio ducis, quos nos quoque per nostras litteras 4 commendamus. sed cum tua celsitudo, ad quam 10 precipue tutela et defensio ecclesie catholice et Romanorum pontificum spectat, debeat non solum imitari virtutem aliorum, sed ducem se prebere ad statum et honorem nostrum et ipsius ecclesie et ipsius sedis conservandum et augendum, exhortamur tuam serenitatem, ut hanc curam et solicitudinem velis sumere, ut ecclesia a tot turbinibus et fluctibus, in quos Basiliensium iniquitas illam posuit, per tue prudentie opus in tranquillitate quiescat. et quidem multi dicunt tuam virtutem remissiorem fuisse in nostrum et 15 sedis apostolicea uxilium, quam requirat officium illius; sed excusamus te propter plurima et diversa impe- dimenta, que te distraxerunt et multis laboribus implicarunt. hoc tamen pro certo teneas deum omni- potentem, in cujus manu reges et regna sunt, cum ecclesie sue pacem et ejus sponso vicario Jesu Christi tranquillitatem dederis, tibi quoque et pacem et victoriam ab hostibus concessurum. velis igitur Basilien- sium temeritatem et audaciam reprimere et nobis, prout debes, favere neque ibi concilium existimare, ubi datum Florencie 20 divisionum et scandalorum omnium spiritus regnat et semen germinat malignitatis. 4.b junii anno nono. 1439 Juni 4 98. Aussprache in der Generalkongregation über den Mainzer Vermittlungsvorschlag. (Nach 1439 1439 Juni 5 Basel. Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 90b-91a (Segovia lib. 15 cap. 8) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 75b-78a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hes. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 301-303. Die“ vero 12. post presentacionem cedule' Ludovicus de Urbe prothonotarius premittens, quod Juni u optaret alterum supplere locum ejus, quia de mandato aliorum oratorum suasurus erat patribus, quorum 30 esset judicare, quid in ea re opportunum videretur, dicebat: principalem intencionem cedule esse muta- cionem concilii Basiliensis in alium locum, ut inibi judicaretur de omnibus patrum multitudine concurrente; videbaturque sibi id racionabile numeratis per eum racionibus septem. [I] propter fructum inibi fiendum per concilium, quoniam decreta sua nunc a paucis acceptarentur et specialiter suspensionis", quod erat a) V Gancourt. b) V etc. statt 4 bis nono. 25 Juni 5 35 1 Zu dieser Sendung vgl. auch den Brief Eugens IV. an K. Karl von Frankreich vom 31. Mai 1439. (Ge- druckt: Raynald, Ann. eccl. 1439 nr. 24 nach Rom Arch. Vat. Reg. 359 fol. 102a-104a cop. ch.; in Basel Univ.-B. cod. E. I. 11 fol. 81a-82a und ebenda Ms. A. 40 IV. 16 Stück 4 copp. ch., beide jedoch beginnend veniens ad nos retulit dilectus filius nobilis vir dominus Radulphus dominus de Gaucourt orator tuus multa dicens ... und schließend mit sed aliorum malignitate maculetur.) Auf die in dem Brief von 45 Eugen gegen den Erzbischof von Tours erhobenen Vor- würje rechtfertigt sich dieser in einer Aufzeichnung. (Basel Univ.-B. E. I. 1i fol. 82b-84a cop. ch.) Vgl. ferner zu Gaucourts Sendung Beaucourt 3, 364. — Die Aufträge Gaucourts läßt uns nr. 98 des 13. Bandes er- 50 kennen. Denn dieses Stück setzt die im Oktober 1438 erfolgte Sendung Johanns de Werdes gen. Lescot, ebenso das Deutsch-Französische Zusammengehen in Basel voraus. Es ist also, da die Französischen Ge- sandten Basel nach dem I. Februar verlassen haben, 55 auf 1439 Februar oder März zu datieren. Es hängt die Sendung Gaucourts also mit der Deutsch-Franzö- sischen Entente von Basel zusammen. 2 K. Albrecht weilte seit I1. Mai in Ofen; vgl. Lichnowsky 5 nr. 4292. 3 Die Werbung, die Hzg. Friedrich im Auftrag des Herrn v. Gaucourt an K. Albrecht ergehen ließ, siche RTA. 13 nr. 98; vgl. Anm. 1. 4 Ein anderes nicht aufgefundenes Schreiben? 5 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Veneris 5. junii 1439 in generali congregacione: Annahme von 16 Kon- kordaten; Berichterstattung in causa abbatissatus 11000 virginum Coloniensium [vgl. Stutt, 72-74]. post hec dominus Ludovicus de Roma prothono- tarius ad promocionem et peticionem reverendi patris domini episcopi Lubicensis adduxit aliquas persua- siones et allegaciones atque raciones, per quas inferebat sacrum concilium debere acceptare cedu- lam per reverendissimos dominos oratores regum et principum eidem sacro concilio dudum oblatam et presertim ad mutacionem loci procedere. dicebat tamen dominis ipsis oratoribus interesse suadere et sacro concilio deliberare et judicare submittens dicta sua correccioni ipsius sacri concilii etc. (Conc. Bas. 6, 469-473 Z. 29 und Z. 30 bis 474 Z. 3.) nr. 65 artt. 1-6. Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
Strana 182
182 Kongreß zu Mainz März und April 1439. vigor aliorum; sed tunc acceptandum esset quicquid ibi judicaretur; exemplo igitur Pauli1 dimittentis Damascum, quia ibi fructificare non poterat, synodus hanc mutacionem factura esset. [2] et quia ibi magis lucrifaceret, cum in omni actu circa processum pape oratores protestarentur; resistentes inibi autem principes assisterent. [3] et quia sic vitaret vexaciones synodo expendente quasi totum tempus in audiencia oratorum ordinacioneque responsionum ad illos et ad dietas mittendo; cumque propter causas tres Graciano recitante 2 altaria mutarentur, altera propter persecucionem, applicabat hoc ipsum proposito suo. [4] respondens objeccioni, cum veritas fidei esse diceretur absque consensu suo concilium dissolvi non posse, dicebat de intencione principum et oratorum suorum nullatenus esse, quod ipsi auctoritative dissolvere possent concilium, quod, eciamsi ad hoc non teneretur concilium, propter tamen scandalum tollendum sic expediebat fieri, sicut apostolus“ a multis licitis abstinuit aliorum respectu, non acceptans 10 dispendia debita ex ordinacione Christi, ne offendiculum evangelio poneret. [5] allegabat rursus, quod illo in loco optimum tempus esset ad expediendum processum pape, ex quo de intencione principum ad illud concilium remittebatur prelatorum et aliorum inibi futuro majori concursu. [6] et quia major inibi esset libertas dictante intelligencia4 cognoscendam ibi esse et determinandam absque impedimento et importuna intercessione omnem questionem juris et facti inter concilium et papam. [7] et quia futuro 15 inibi concursu tenencium cum concilio et aliorum cum papa posset perfecte provideri ad pacem ecclesie, propter stabilitatem quoque decretorum patribus omnia tolleraturis Machabeorum exemplo, qui dixerunt 5: „melius est nobis mori, quam videre mala gentis nostre“ quique propter leges paternas omnes sustinuerant persecuciones. conclusit autem omnia hec dixisse sub correccione patrum se eorum submittens judicio. Albanganensis" vero episcopus dicebat: quod zelans honorem concilii avisaret; scire se de intencione 20 principum fore, quod illud concilium fieret; et melius erat Basiliensi synodo auctoritate sua fieri quam pape; papa etenim acceptaturo cedulam pro ultimo refugio suo principes prosequerentur faciendam per eum loci nominacionem. ad hec autem Arelatensis preferens, quod pro honore concilii et tamquam privata persona, resumens dicta per Ludovicum respondit: eum bene fecisse submittentem dicta sua correccioni patrum, quia satis illa indigerent; mutacionem autem concilii, quam dicebat principaliter 25 intendi, papa quasi continuo procuraverat jam ab annis octo; sed et exemplum Machabeorums comme- moratum per eum patribus proprie conveniret manutenentibus veritatem fidei declaratam" in Constan- ciensi concilio illiusque canones et Basiliensis, qui hactenus passi fuissent tot angustias et persecuciones a papa et nunc eciam mortis periculum pestis tempore in concilio manentes; et bene potuisset eos sanctos nominare, qui firmi et in magna constancia starent adversus omnes se angustiantes; nec enim Basilee 30 perseverassent propter solacia vel temporalia lucra illa pocius volentes obtinere in suis beneficiis resi- dentes, sed quoniam ex mutacione concilii manifeste imminebat periculum declaracionibus fidei, decretis eciam synodalibus, quia per intelligenciam eorum omnia ponebantur in dubium, deceret igitur sicut Machabeos firmiter persistere mutacioni concilii sine causa non acquiescentes, et quia nullum habebat colorem concilium mutari debere casu, quo nec Greci aut papa consentirent; nec ita erat, ut dixisset, concilium Basilee permanens non posse fructificare, quia gracias deo decreta sua acceptata jam fuissent solemniter in Francia Germania et alibi; quod vero lucrifaceret per adherenciam principum in cedula sua, non certificabant, sed dicebant „curabimus“, itaque incertum foret; et bene adverteret, quomodo appli- cabat c. de altaris mutacione 10 innuens, quasi principes persecutores essent ecclesie Basilee legittime congregate, cum tamen omnes nullo fere excepto tenerent cum concilio Basiliensi nunquam acceptantes 40 Ferrariensem congregacionem. quo vero ad vexaciones sperabat, quod principes visuri justiciam circa processum pape justicie acquiescerent assentire nunquam volentes uni mortali homini tantam esse licen- 5 35 1439 Juni 5 1 Ap.Gesch. 9, 23 ff. 2 c. 36 D. I de consecratione. 3 Vgl. 1. Cor. 8, 9 und 9, 12. 4 nr. 65 art. 7. 5 Масс. 3, 59. 6 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Dominus epi- scopus Albinganensis declarando dicta dicti domini prothonotarii dixit, quod, si sacrum concilium recusaverit cedulam dominorum oratorum regum etc. hujusmodi acceptare, ipsi principes super hoc papam requirent, qui sacro concilio recusante illam forte acceptabit et per hoc lucrabitur principes ; fiet itaque, quod alium concilium indicetur ibi auctori- tate pape et cum adherencia principum; de quo sacrum concilium avisatum reddidit; et hec voluit dixisse, ne sacrum concilium pretendat ignoranciam, quod hec non dixerint ipsi oratores, se et conscien- ciam suam absolvendo. item dominus Albinganen- sis [Lücke bei Hüglin]. (Con. Bas. 6, 474 Z. 4-12.) 45 7 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Quibus persua- sionibus reverendissimus dominus cardinalis Arela- tensis presidens nomine privato notabiliter respondit adducens scripta et allegata ipsius domini prothono- tarii alias facta ac eciam auctoritates sanctorum 50 patrum et plures alias ad declaracionem et justifi- cacionem sacri concilii. et tandem nomine sacri concilii dixit, quod sacrum concilium bene delibe- raret et, prout spiritus sanctus dictaret, respon- deret. (Conc. Bas. 6, 474 Z. 12-18.) 8 Vgl. Anm. 5. 9 Dekret vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5; erneuert am 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5. 10 Vgl. Anm. 2. 55
182 Kongreß zu Mainz März und April 1439. vigor aliorum; sed tunc acceptandum esset quicquid ibi judicaretur; exemplo igitur Pauli1 dimittentis Damascum, quia ibi fructificare non poterat, synodus hanc mutacionem factura esset. [2] et quia ibi magis lucrifaceret, cum in omni actu circa processum pape oratores protestarentur; resistentes inibi autem principes assisterent. [3] et quia sic vitaret vexaciones synodo expendente quasi totum tempus in audiencia oratorum ordinacioneque responsionum ad illos et ad dietas mittendo; cumque propter causas tres Graciano recitante 2 altaria mutarentur, altera propter persecucionem, applicabat hoc ipsum proposito suo. [4] respondens objeccioni, cum veritas fidei esse diceretur absque consensu suo concilium dissolvi non posse, dicebat de intencione principum et oratorum suorum nullatenus esse, quod ipsi auctoritative dissolvere possent concilium, quod, eciamsi ad hoc non teneretur concilium, propter tamen scandalum tollendum sic expediebat fieri, sicut apostolus“ a multis licitis abstinuit aliorum respectu, non acceptans 10 dispendia debita ex ordinacione Christi, ne offendiculum evangelio poneret. [5] allegabat rursus, quod illo in loco optimum tempus esset ad expediendum processum pape, ex quo de intencione principum ad illud concilium remittebatur prelatorum et aliorum inibi futuro majori concursu. [6] et quia major inibi esset libertas dictante intelligencia4 cognoscendam ibi esse et determinandam absque impedimento et importuna intercessione omnem questionem juris et facti inter concilium et papam. [7] et quia futuro 15 inibi concursu tenencium cum concilio et aliorum cum papa posset perfecte provideri ad pacem ecclesie, propter stabilitatem quoque decretorum patribus omnia tolleraturis Machabeorum exemplo, qui dixerunt 5: „melius est nobis mori, quam videre mala gentis nostre“ quique propter leges paternas omnes sustinuerant persecuciones. conclusit autem omnia hec dixisse sub correccione patrum se eorum submittens judicio. Albanganensis" vero episcopus dicebat: quod zelans honorem concilii avisaret; scire se de intencione 20 principum fore, quod illud concilium fieret; et melius erat Basiliensi synodo auctoritate sua fieri quam pape; papa etenim acceptaturo cedulam pro ultimo refugio suo principes prosequerentur faciendam per eum loci nominacionem. ad hec autem Arelatensis preferens, quod pro honore concilii et tamquam privata persona, resumens dicta per Ludovicum respondit: eum bene fecisse submittentem dicta sua correccioni patrum, quia satis illa indigerent; mutacionem autem concilii, quam dicebat principaliter 25 intendi, papa quasi continuo procuraverat jam ab annis octo; sed et exemplum Machabeorums comme- moratum per eum patribus proprie conveniret manutenentibus veritatem fidei declaratam" in Constan- ciensi concilio illiusque canones et Basiliensis, qui hactenus passi fuissent tot angustias et persecuciones a papa et nunc eciam mortis periculum pestis tempore in concilio manentes; et bene potuisset eos sanctos nominare, qui firmi et in magna constancia starent adversus omnes se angustiantes; nec enim Basilee 30 perseverassent propter solacia vel temporalia lucra illa pocius volentes obtinere in suis beneficiis resi- dentes, sed quoniam ex mutacione concilii manifeste imminebat periculum declaracionibus fidei, decretis eciam synodalibus, quia per intelligenciam eorum omnia ponebantur in dubium, deceret igitur sicut Machabeos firmiter persistere mutacioni concilii sine causa non acquiescentes, et quia nullum habebat colorem concilium mutari debere casu, quo nec Greci aut papa consentirent; nec ita erat, ut dixisset, concilium Basilee permanens non posse fructificare, quia gracias deo decreta sua acceptata jam fuissent solemniter in Francia Germania et alibi; quod vero lucrifaceret per adherenciam principum in cedula sua, non certificabant, sed dicebant „curabimus“, itaque incertum foret; et bene adverteret, quomodo appli- cabat c. de altaris mutacione 10 innuens, quasi principes persecutores essent ecclesie Basilee legittime congregate, cum tamen omnes nullo fere excepto tenerent cum concilio Basiliensi nunquam acceptantes 40 Ferrariensem congregacionem. quo vero ad vexaciones sperabat, quod principes visuri justiciam circa processum pape justicie acquiescerent assentire nunquam volentes uni mortali homini tantam esse licen- 5 35 1439 Juni 5 1 Ap.Gesch. 9, 23 ff. 2 c. 36 D. I de consecratione. 3 Vgl. 1. Cor. 8, 9 und 9, 12. 4 nr. 65 art. 7. 5 Масс. 3, 59. 6 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Dominus epi- scopus Albinganensis declarando dicta dicti domini prothonotarii dixit, quod, si sacrum concilium recusaverit cedulam dominorum oratorum regum etc. hujusmodi acceptare, ipsi principes super hoc papam requirent, qui sacro concilio recusante illam forte acceptabit et per hoc lucrabitur principes ; fiet itaque, quod alium concilium indicetur ibi auctori- tate pape et cum adherencia principum; de quo sacrum concilium avisatum reddidit; et hec voluit dixisse, ne sacrum concilium pretendat ignoranciam, quod hec non dixerint ipsi oratores, se et conscien- ciam suam absolvendo. item dominus Albinganen- sis [Lücke bei Hüglin]. (Con. Bas. 6, 474 Z. 4-12.) 45 7 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Quibus persua- sionibus reverendissimus dominus cardinalis Arela- tensis presidens nomine privato notabiliter respondit adducens scripta et allegata ipsius domini prothono- tarii alias facta ac eciam auctoritates sanctorum 50 patrum et plures alias ad declaracionem et justifi- cacionem sacri concilii. et tandem nomine sacri concilii dixit, quod sacrum concilium bene delibe- raret et, prout spiritus sanctus dictaret, respon- deret. (Conc. Bas. 6, 474 Z. 12-18.) 8 Vgl. Anm. 5. 9 Dekret vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5; erneuert am 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5. 10 Vgl. Anm. 2. 55
Strana 183
c 10 20 al o 3 e 50 55 E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 98-99. 183 clam male agendi, quod per ecclesiam corrigi non posset. nec illo in loco magis opportunum csset tempus ad processum, quoniam, si adversus Basiliense concilium fundatum duorum auctoritate conciliorum totque summorum pontificum? prevalere posset papa, de illo faceret multo amplius; futurum autem esse concursum majorem eorum cedula contrarium protestaretur, quia Grecis aut papa non consencien- tibus, prout avisabant, concilium erat transferendum; neo expectanda ibi esset major opportunitas ad procedendum, quia novus populus et nova gens inibi convenirent de gestis non tam informati quomodo patres Basilee manentes; nec pax vera esse poterat nisi illesa manente veritate fidei et generalium aucto- ritate conciliorum; non habitura eciam esset reformacio locum; etenim omnia supprimi videbantur per concilii mutacionem; aliaque multa generis hujus allegavit patribus audientibus eum exultantibus animis, quia defendentem eorum ecclesie causam; et specialiter, cum ipsi Ludovico alluderet, quod in hiis, que dixerat, non fuisset locutus ut Ludovicus; nam ut Ludovicus multa in contrarium solemniter publicasset eciam extra locum concilii, Colonie? Lovanio et alias multimodo coram ducibus Burgundie et Sabaudie; similiter e& Panormitanus archiepiscopus scriptis? suis ad cedulam legati respondens. ad ea vero, que dixerat Albinganensis episcopus, respondit: quoniam principes recognoscerent ecclesiam esse in Basiliensi concilio legittime congregatam, nichil aliud crederetur fore acturos, quam deceret catholicos principes; quocirca formidandum non esset tantopere, quod venturum esse predixerat; etenim, cum papa fuisset per concilium legittime suspensus, consentire non poterat, ut auctoritative nominaret locum cele- brandi concilii generalis; neo simile, cum duo super papatu contenderent diversas habentes obedienoias, quia nune una esset omnibus recognoscentibus legittimitatem concilii Basiliensis. in progressu autem responsionis hujus interrogavit oratores ipsos, utrum haberent speciale mandatum ad oontenta in cedula eorum, patribus id libenter visuris, sicut prima die eis dixisset. 99. Verhandlungen zwischen den fürstlichen Gesandten und dem Konzilsausschuf) über die Not- wendigkeit eines Spezialmandats für die Gesandten. (.N ach Segovia. 1439 Juni 6 Basel. W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 91?-92^ (Segovia lib. 15 cap. 9) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 7635. cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 303-305. 1439 Juni 6 [Mai 24] 1489 Juni 6 Die vero sequenti congregatis in capitulo deputatis concilii? necnon oratoribus regis [Junic] Romanorum et quibusdam electorum imperii ac ducis Mediolani" super responso ad cedulam 3 presentatam Arelatensis? predicens, quod propter festa pentecostes patres cicius deliberare AMwi?: 1 Vgl. S. 20 Awm. 3. ? RTA. 13 m. 299 mit Anm. 4. ? RT A. 12, 256 Z. 27a f. 4 RT'A. 12, 255 Z. 200 ff. 5 Vgl. S. 168 Z. 6. 5 Über die vorhergehenden. Verhandlungen der Kon- zilskommission vgl. Hüglins Protokoll: Wadem die sabbati 6. junii 1439 hora tercia post meridiem domini deputati infrasoripti super responsione concipienda ad producta petita et supplicata domi- norum regum et principum in looo capitulari ecclesie majoris Basiliensis convenerunt super infrascriptis, isti videlicet [vgl. S. 168 Anm. 3, sowie Marcus Boni- filii, Michael Baldwini, Joannes Pivani, Hugo Ba- rardi, e& Joannes Sleczinrode promotores et Johan- nes Dieulefist et ego Jacobus notarius.] quibus sic congregatis habita inter se aliquali deliberacione concluserunt de duobus: videlicet de petendo ab ipsis dominis oratoribus regum et principum, an haberent speciale mandatum ad faciendum et producendum ea, que nomine eorundem regum et principum pridie fecerunt in generali congregacione, dum illam cedu- lam Magunoie, ut tunc asserunt, conceptam pro- duxerunt; item quales securitates vellent dare Sacro concilio ad observandum et tenendum ea, que in eventum mutacionis loci petebant fieri a sacro concilio. facta hujusmodi conclusione mandarunt ipsi domini deputati pro dominis oratoribus pre- dictis et eis eorum convencionem intimarunt. (Conc. Bas. 6, 47/4 Z. 31 bis 475 Z. 19.) ? Vgl. Hüglins Protokolleintrag : Qui quidem domini oratores, videlicet domini Lubicensis episcopus, Panormitanus Mediolanensis archiespiscopi, Bosa- nus et Albinganensis episcopi, Tilmannus, Rudolphus de Rudesheim et elemosinarius de Arragonia ad locum et dominos predictos venerunt. et primo dominus Lubicensis excusavit absenciam domino- rum ambassiatorum serenissimi domini regis Castelle asserens eos missos ad reverendissimum dominum cardinalem sanoti Petri ad vincula prope hano civi- tatem existentem. (Conc. Bas. 6, 475 Z. 19-26.) 5 qw. 65 artt. 1-6. ? Vgl. Hüglins Protokolleitrag : Consequenter re- verendissimus dominus cardinalis Arelatensis sacri Basiliensis concilii presidens de mandato dictorum dominorum deputatorum sacri concilii primo reci- tavit de exhibicione certe cedule in Maguncie con- cepte et per ipsos dominos oratores pridem in gene- rali congregacione per modum avisacionis et suppli- cacionis ad pacem presentate atque lecte; et qualiter domini 12 hujus sacri concilii, prout solitum est in talibus fierij sua avisamenta [mcht aufgefunden] desuper in sacris deputacionibus porrexerunt; que quidem sacre deputaciones suos dederunt deputatos,
c 10 20 al o 3 e 50 55 E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 98-99. 183 clam male agendi, quod per ecclesiam corrigi non posset. nec illo in loco magis opportunum csset tempus ad processum, quoniam, si adversus Basiliense concilium fundatum duorum auctoritate conciliorum totque summorum pontificum? prevalere posset papa, de illo faceret multo amplius; futurum autem esse concursum majorem eorum cedula contrarium protestaretur, quia Grecis aut papa non consencien- tibus, prout avisabant, concilium erat transferendum; neo expectanda ibi esset major opportunitas ad procedendum, quia novus populus et nova gens inibi convenirent de gestis non tam informati quomodo patres Basilee manentes; nec pax vera esse poterat nisi illesa manente veritate fidei et generalium aucto- ritate conciliorum; non habitura eciam esset reformacio locum; etenim omnia supprimi videbantur per concilii mutacionem; aliaque multa generis hujus allegavit patribus audientibus eum exultantibus animis, quia defendentem eorum ecclesie causam; et specialiter, cum ipsi Ludovico alluderet, quod in hiis, que dixerat, non fuisset locutus ut Ludovicus; nam ut Ludovicus multa in contrarium solemniter publicasset eciam extra locum concilii, Colonie? Lovanio et alias multimodo coram ducibus Burgundie et Sabaudie; similiter e& Panormitanus archiepiscopus scriptis? suis ad cedulam legati respondens. ad ea vero, que dixerat Albinganensis episcopus, respondit: quoniam principes recognoscerent ecclesiam esse in Basiliensi concilio legittime congregatam, nichil aliud crederetur fore acturos, quam deceret catholicos principes; quocirca formidandum non esset tantopere, quod venturum esse predixerat; etenim, cum papa fuisset per concilium legittime suspensus, consentire non poterat, ut auctoritative nominaret locum cele- brandi concilii generalis; neo simile, cum duo super papatu contenderent diversas habentes obedienoias, quia nune una esset omnibus recognoscentibus legittimitatem concilii Basiliensis. in progressu autem responsionis hujus interrogavit oratores ipsos, utrum haberent speciale mandatum ad oontenta in cedula eorum, patribus id libenter visuris, sicut prima die eis dixisset. 99. Verhandlungen zwischen den fürstlichen Gesandten und dem Konzilsausschuf) über die Not- wendigkeit eines Spezialmandats für die Gesandten. (.N ach Segovia. 1439 Juni 6 Basel. W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 91?-92^ (Segovia lib. 15 cap. 9) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 7635. cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 303-305. 1439 Juni 6 [Mai 24] 1489 Juni 6 Die vero sequenti congregatis in capitulo deputatis concilii? necnon oratoribus regis [Junic] Romanorum et quibusdam electorum imperii ac ducis Mediolani" super responso ad cedulam 3 presentatam Arelatensis? predicens, quod propter festa pentecostes patres cicius deliberare AMwi?: 1 Vgl. S. 20 Awm. 3. ? RTA. 13 m. 299 mit Anm. 4. ? RT A. 12, 256 Z. 27a f. 4 RT'A. 12, 255 Z. 200 ff. 5 Vgl. S. 168 Z. 6. 5 Über die vorhergehenden. Verhandlungen der Kon- zilskommission vgl. Hüglins Protokoll: Wadem die sabbati 6. junii 1439 hora tercia post meridiem domini deputati infrasoripti super responsione concipienda ad producta petita et supplicata domi- norum regum et principum in looo capitulari ecclesie majoris Basiliensis convenerunt super infrascriptis, isti videlicet [vgl. S. 168 Anm. 3, sowie Marcus Boni- filii, Michael Baldwini, Joannes Pivani, Hugo Ba- rardi, e& Joannes Sleczinrode promotores et Johan- nes Dieulefist et ego Jacobus notarius.] quibus sic congregatis habita inter se aliquali deliberacione concluserunt de duobus: videlicet de petendo ab ipsis dominis oratoribus regum et principum, an haberent speciale mandatum ad faciendum et producendum ea, que nomine eorundem regum et principum pridie fecerunt in generali congregacione, dum illam cedu- lam Magunoie, ut tunc asserunt, conceptam pro- duxerunt; item quales securitates vellent dare Sacro concilio ad observandum et tenendum ea, que in eventum mutacionis loci petebant fieri a sacro concilio. facta hujusmodi conclusione mandarunt ipsi domini deputati pro dominis oratoribus pre- dictis et eis eorum convencionem intimarunt. (Conc. Bas. 6, 47/4 Z. 31 bis 475 Z. 19.) ? Vgl. Hüglins Protokolleintrag : Qui quidem domini oratores, videlicet domini Lubicensis episcopus, Panormitanus Mediolanensis archiespiscopi, Bosa- nus et Albinganensis episcopi, Tilmannus, Rudolphus de Rudesheim et elemosinarius de Arragonia ad locum et dominos predictos venerunt. et primo dominus Lubicensis excusavit absenciam domino- rum ambassiatorum serenissimi domini regis Castelle asserens eos missos ad reverendissimum dominum cardinalem sanoti Petri ad vincula prope hano civi- tatem existentem. (Conc. Bas. 6, 475 Z. 19-26.) 5 qw. 65 artt. 1-6. ? Vgl. Hüglins Protokolleitrag : Consequenter re- verendissimus dominus cardinalis Arelatensis sacri Basiliensis concilii presidens de mandato dictorum dominorum deputatorum sacri concilii primo reci- tavit de exhibicione certe cedule in Maguncie con- cepte et per ipsos dominos oratores pridem in gene- rali congregacione per modum avisacionis et suppli- cacionis ad pacem presentate atque lecte; et qualiter domini 12 hujus sacri concilii, prout solitum est in talibus fierij sua avisamenta [mcht aufgefunden] desuper in sacris deputacionibus porrexerunt; que quidem sacre deputaciones suos dederunt deputatos,
Strana 184
184 Kongreß zu Mainz März und April 1439, 1439 non potuissent; sed hesterno die feria sexta avisamento concluso deputati statim convenerant deliberaturi; verumtamen, quoniam maxima esset differencia, si oratores speciale mandatum haberent super requisitis et ad assecurandum nomine suorum principum quantum ad provi- Mai 23 siones neccessarias, aut non, licet eos primo die et hesterno interrogaverat, jam tamen de man- dato deputatorum eciam ipsos interrogaret; nota quidem ipsis erat doctrina juris communis in multis sufficere generale mandatum, in aliis speciale requiri, in aliis adhue specialius et Juni 6 und Juni 6 specialissimum. Sleczinrode das gleiche Verlangen nach einem Spezialmandat der fürstlichen Gesandten. Darnach! stellien die Konzilspromotoren Hugo Barardi und Johannes ad? hec autem Lubicensis episcopus statim dicebat: se mirari, quare istud nunc peteretur pocius quam tempore illo, quo presentes fuerant omnes oratores imperatoris et Germanie hane materiam proponentes; sed deliberacione habita responderent. intervalloque? facto quasi hore videlicet ipsos ibidem presentes, ad videndum et examinandum diotam cedulam et responsionem de- super concipiendum et in sacris deputacionibus re- ferendum, prout et illam diligenter ruminarunt. et insuper dixit, qualiter ipse reverendissimus dominus cardinalis loquens tune, videlicet sabbati 23. maji presentis anni, in exhibicione dicte cedule in generali congregacione eosdem dominos oratores interrogavit, an ad hoc speciale haberent mandatum a suis do- minis regibus et principibus, quorum nomine illam dederunt, ac eciam quales securitates sacro concilio in eventum mutacionis loci super per eosdem ora- tores oblatis dare vellent; et quod ididem die hesterna veneris 5. junii ejusdem anni repeoiit; sed quod hucusque ipsi oratores nullum responsum dederunt nec eciam certitudinem, unde, quia hec res inter graviores sit arduissima expediatque circa eam sacrum concilium super certo procedere, iterum ibidem ex superhabundanti et majori clarificacione ab eisdem dominis oratoribus presentibus nomine quo supra peciit, an hujusmodi mandata specialia haberent et quales securitates sacro ooncilio in eventum mutaoionis loci, ut prefertur, dare vellent; et quod necessario hoo requirerentur, ut inde sacrum concilium ad ulteriora circa heo securius et sanccius procedere possit. (Conc. Bas. 6, 475 Z. 26 bis 476 Z. 12.) 1 Vgl. Hüglins Protokolleintrag, Conc. Bas. 6, 476 Z. 13 bis 477 Z. 19. ? Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Hiis sio petitis requisitis et dictis predictus dominus Lubicensis se satis mirari de haoc requisicione, cum in Nüremberga et dieta ibidem tenta ab eisdem similia petita non fuerint; quodque non est presumendum, quod ipsi domini oratores talia ex semetipsis presumpserint et propriis auotoritatibus se talibus laboribus et expensis exposuerint; verumtamen dixit dominos suos oooratores velle desuper de responso invicem deliberare. (Conc. Bas. 6, 477 Z. 20-26.) 3 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Habitaque inter se matura deliberacione reverendissimus dominus archiepiscopus Panormitanus nomine diotorum alio- rum oratorum ibidem presencium respondendo ad premissa dixit: se desiderare, quos omnes alii ora- tores, presertim serenissimi domini regis Castelle, adessent et de hiis avisati fuissent, qui (ut credit) dominos ipsos deputatos certos reddidissent super hujusmodi petitis. e£ veniendo ad primam requi- Sicionem, videlicet de docendo de eorum mandatis spe- cialibus etc. dixit: quod ispi non credebant sacrum concilium debere hesitare quovismodo de potestate ipsorum dominorum oratorum; et hec propter mo- rem dominorum regum et prinoipum a diu in hoc sacro concilio observatum, qui suos ambassiatores mittunt cum suis literis credencialibus simpliciter, quibus creditur et stari consuetum est, et quod in hac materia plures per eos facte requisiciones in | vim talium literarum credenoialium nec requirun- tur mandata specialia ad singulos actus, presertim ubi principes ad illos non sunt obligati; item quod bene constat sacro concilio de intencione invictissimi domini regis Romanorum, qui solus ad hoc deberet sufficere, recitando sollicitudinem ipsius et eciam domini dive memorie Sigismundi imperatoris, quam ad pacem semper gesserunt, quodque in dieta Nürem- berge oratores sacri concilii nullum habebant man- datum [vgl. RTA. 13, 682 Z. 46], sed bene domini oratores regum [ogl.«. 1] a quo omnia hec vide- licet sua facta dependent et quod amplissimum in generali congregacione fuit lectum [vgl. S. 15 Z. 14). et recitavit de rege Francie et pluribus aliis regibus et principibus, quos multociens dixit ad hujusmodi pacem ecclesie procurandam soripsisse; unde nulla (ut dixit) deberet esse dubitacio de dominis ora- toribus regum et principum predictorum circa sua gesta et facta; nec possunt semper principes somp- niare media necessaria ad pacem et ideo dant man- data generalia ad hoc suis oratoribus. quoad securitates petitas pro sacro concilio dixit: quod, si sua cedula acceptetur, serenissimus dominus Ro- manorum rex dabit talem salvumconduetum, qualem dudum dedit olim dominus imperator Sigismundus, antequam concilium abhinc dimoveatur. et se resol- vendo rogavit et supplicavit dominis deputatis pre- dictis, quatenus a talibus generalibus peticionibus et interrogacionibus mandatum hujusmodi concer- nentibus desistere vellent, sed ad ulteriora juxta eorum petita procedere; et, si que sint in diota cedula sacro concilio ingrata aut alias non accepta- bilia, quod ipsos dominos oratores desuper avisare velint, ut omnia bene aptentur. [Conc. Bas. 6, 477 Z. 26 bis 478 Z. 20.) eo a 40
184 Kongreß zu Mainz März und April 1439, 1439 non potuissent; sed hesterno die feria sexta avisamento concluso deputati statim convenerant deliberaturi; verumtamen, quoniam maxima esset differencia, si oratores speciale mandatum haberent super requisitis et ad assecurandum nomine suorum principum quantum ad provi- Mai 23 siones neccessarias, aut non, licet eos primo die et hesterno interrogaverat, jam tamen de man- dato deputatorum eciam ipsos interrogaret; nota quidem ipsis erat doctrina juris communis in multis sufficere generale mandatum, in aliis speciale requiri, in aliis adhue specialius et Juni 6 und Juni 6 specialissimum. Sleczinrode das gleiche Verlangen nach einem Spezialmandat der fürstlichen Gesandten. Darnach! stellien die Konzilspromotoren Hugo Barardi und Johannes ad? hec autem Lubicensis episcopus statim dicebat: se mirari, quare istud nunc peteretur pocius quam tempore illo, quo presentes fuerant omnes oratores imperatoris et Germanie hane materiam proponentes; sed deliberacione habita responderent. intervalloque? facto quasi hore videlicet ipsos ibidem presentes, ad videndum et examinandum diotam cedulam et responsionem de- super concipiendum et in sacris deputacionibus re- ferendum, prout et illam diligenter ruminarunt. et insuper dixit, qualiter ipse reverendissimus dominus cardinalis loquens tune, videlicet sabbati 23. maji presentis anni, in exhibicione dicte cedule in generali congregacione eosdem dominos oratores interrogavit, an ad hoc speciale haberent mandatum a suis do- minis regibus et principibus, quorum nomine illam dederunt, ac eciam quales securitates sacro concilio in eventum mutacionis loci super per eosdem ora- tores oblatis dare vellent; et quod ididem die hesterna veneris 5. junii ejusdem anni repeoiit; sed quod hucusque ipsi oratores nullum responsum dederunt nec eciam certitudinem, unde, quia hec res inter graviores sit arduissima expediatque circa eam sacrum concilium super certo procedere, iterum ibidem ex superhabundanti et majori clarificacione ab eisdem dominis oratoribus presentibus nomine quo supra peciit, an hujusmodi mandata specialia haberent et quales securitates sacro ooncilio in eventum mutaoionis loci, ut prefertur, dare vellent; et quod necessario hoo requirerentur, ut inde sacrum concilium ad ulteriora circa heo securius et sanccius procedere possit. (Conc. Bas. 6, 475 Z. 26 bis 476 Z. 12.) 1 Vgl. Hüglins Protokolleintrag, Conc. Bas. 6, 476 Z. 13 bis 477 Z. 19. ? Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Hiis sio petitis requisitis et dictis predictus dominus Lubicensis se satis mirari de haoc requisicione, cum in Nüremberga et dieta ibidem tenta ab eisdem similia petita non fuerint; quodque non est presumendum, quod ipsi domini oratores talia ex semetipsis presumpserint et propriis auotoritatibus se talibus laboribus et expensis exposuerint; verumtamen dixit dominos suos oooratores velle desuper de responso invicem deliberare. (Conc. Bas. 6, 477 Z. 20-26.) 3 Vgl. Hüglins Protokolleintrag: Habitaque inter se matura deliberacione reverendissimus dominus archiepiscopus Panormitanus nomine diotorum alio- rum oratorum ibidem presencium respondendo ad premissa dixit: se desiderare, quos omnes alii ora- tores, presertim serenissimi domini regis Castelle, adessent et de hiis avisati fuissent, qui (ut credit) dominos ipsos deputatos certos reddidissent super hujusmodi petitis. e£ veniendo ad primam requi- Sicionem, videlicet de docendo de eorum mandatis spe- cialibus etc. dixit: quod ispi non credebant sacrum concilium debere hesitare quovismodo de potestate ipsorum dominorum oratorum; et hec propter mo- rem dominorum regum et prinoipum a diu in hoc sacro concilio observatum, qui suos ambassiatores mittunt cum suis literis credencialibus simpliciter, quibus creditur et stari consuetum est, et quod in hac materia plures per eos facte requisiciones in | vim talium literarum credenoialium nec requirun- tur mandata specialia ad singulos actus, presertim ubi principes ad illos non sunt obligati; item quod bene constat sacro concilio de intencione invictissimi domini regis Romanorum, qui solus ad hoc deberet sufficere, recitando sollicitudinem ipsius et eciam domini dive memorie Sigismundi imperatoris, quam ad pacem semper gesserunt, quodque in dieta Nürem- berge oratores sacri concilii nullum habebant man- datum [vgl. RTA. 13, 682 Z. 46], sed bene domini oratores regum [ogl.«. 1] a quo omnia hec vide- licet sua facta dependent et quod amplissimum in generali congregacione fuit lectum [vgl. S. 15 Z. 14). et recitavit de rege Francie et pluribus aliis regibus et principibus, quos multociens dixit ad hujusmodi pacem ecclesie procurandam soripsisse; unde nulla (ut dixit) deberet esse dubitacio de dominis ora- toribus regum et principum predictorum circa sua gesta et facta; nec possunt semper principes somp- niare media necessaria ad pacem et ideo dant man- data generalia ad hoc suis oratoribus. quoad securitates petitas pro sacro concilio dixit: quod, si sua cedula acceptetur, serenissimus dominus Ro- manorum rex dabit talem salvumconduetum, qualem dudum dedit olim dominus imperator Sigismundus, antequam concilium abhinc dimoveatur. et se resol- vendo rogavit et supplicavit dominis deputatis pre- dictis, quatenus a talibus generalibus peticionibus et interrogacionibus mandatum hujusmodi concer- nentibus desistere vellent, sed ad ulteriora juxta eorum petita procedere; et, si que sint in diota cedula sacro concilio ingrata aut alias non accepta- bilia, quod ipsos dominos oratores desuper avisare velint, ut omnia bene aptentur. [Conc. Bas. 6, 477 Z. 26 bis 478 Z. 20.) eo a 40
Strana 185
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 99. 185 1439 Juni 6 unius Panormitanus de aliorum (prout dicebat) mandato respondit: se et alios mirari de facta requisicione propter duo. quia de more in concilio esset, postquam aliquis incorpo- ratus extiterat oratorio nomine alicujus principis, cum a principio dedisset mandatum, in quibuscumque diceret nomine principis sui, ab eo nunquam novum peti mandatum. ora- toresque ipsi tales non erant, ut vellent dicere, nisi que habuissent in mandatis suorum principum; primo Romanorum regisl etenim fuerat registratum; sed ultra hec advocatus esset ecclesie et protector, quapropter ad eum maxime pertineret super hujusmodi se intromittere; de rege quoque Francie constaret, quoniam ambasiata sua solemnis missa pro tractanda pace ecclesie litteras presentaverat credenciales 2; regis item Castelle, qui, ut 10 supersederetur in processu pape, concilio scripserat; et oratores sui frequenter fuerant pro- testati; similiter et regis Aragonum inter ceteros principes specialiter facientis custodiri omnia decreta concilii; ducis vero Mediolani sepe publicatas fuisse litteras in generali con- gregacione, quod intendebat tractare super pace. sed ultra hoc dicebat : quod circa tractandam pacem non requireretur speciale mandatum specificans proponenda media pacis, quia illa 15 avisari non potuissent, sed tractatores juxta opportunitatem media avisarent partibus offe- rentes, ut consentirent; nec principes, quorum nomine offerebantur, illa capitula sciverant aut de illis sompniarant, sed commisissent oratoribus suis generaliter tractare pacem. alle- gabat rursus ad justificacionem contentorum in cedula intelligencie3, quod non tam acriter accipienda essent; ibi namque diceretur justificate, quod principes interim different adherere 20 illi vel illis, qui ulteriori dissidio occasionem prestarent. paulisper 4 vero sumpta deliberacione Arelatensis respondit eis: quoniam allegasset morem concilii, ille utique foret, quod eciam super minimis causis, quando principes noviter supplicabant pro justicia aut gracia, quod speciales scribebant litteras, in quibus noviter conmittebant credenciam oratoribus suis. in mandato vero imperatoris, quod nominabantur plures simul persone, quarum omnes non 25 fuissent in avisamentis conceptis Maguncie; in illis eciam dicebatur, ut coram concilio; vide- ratque litteras 5 imperatoris, quibus significabat de actis Maguncie nichil nosse; ipsi quoque oratores vigore litterarum credenciam jam expresserant dantes eciam in scriptis‘ non con- tinentibus profecto avisamenta cedule 7 eorum noviter presentate, cum in prima nichil aliud peteretur, nisi ut concilium dignaretur consentire mutacioni sue in alium locum; sed jam 30 nominatis tribus locis prefigeretur concilio terminus, infra quem deberet eligere, et alius infra quem se transferret, quodque nec Basilee nec illic procederet; itaque imponebatur lex generali concilio habenti in superiorem deum solum. oratores quoque Francie expresserant primo credenciam suam, ut concilium exequeretur decretatam8 nominacionem locorum Basilee, Avinionis et Sabaudie; aut pro Grecorum consideracione, quod vellet ad alium locum 35 Gallie aut Germanie transire; et, si Germanie, quod pro concilio in decennium celebrando nominaret locum in Galliis. rex item Castelle nunquam misisset, nisi unam litteram" sup- plicando, ut supersederetur, quoniam missurus erat pro tractanda pace solemnem ambasia- tam; jam tamen transivissent menses 15. rex vero Aragonum scripsisset 1° tamquam princeps norem dei et incrementum sacri hujus concilii ipsam ecclesiam representantis. et post plura per eum ad justificacionem dicti sacri concilii et confusionem pape et suorum gestorum dicta et recitata dixit, quod sacrum concilium super omnibus bene et debite deliberaret ac taliter responderet, unde ipsi domini oratores eorumque reges et principes merito con- tentari debebunt. (Conc. Bas. 6, 478 Z. 21-34.) 5 nr. 112 art. 6. nr. 9. nr. 65 artt. 1-6. Dekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 16 Anm. 3. Nicht aufgefunden. 10 Am 4. November 1437, vgl. Preiswerk S. 97. 1 nr. 1. 2 Vgl. S. 8 Anm. 1. 3 nr. 65. 4 Vgl. bei Hüglin: Replicavit dominus Arelatensis presidens nomine dominorum deputatorum: qualiter ipsi intellexerunt ipsos dominos oratores nonnisi 45 generale mandatum habere nec aliam velle securi- tatem dare quam salvum conductum similem illi domini Sigismundi; quodque bonum est se mutuo et invicem audivisse. unde rogabat affectuosissime ipsos dominos ambassiatores presentes, quatenus 50 ecclesiam catholicam et universalem recommissam habere vellent et apud suos dominos reges et prin- cipes taliter laborare, quod cedat ad laudem et ho- 40 5 Deutsche Reichstags-Akten XIV 24
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 99. 185 1439 Juni 6 unius Panormitanus de aliorum (prout dicebat) mandato respondit: se et alios mirari de facta requisicione propter duo. quia de more in concilio esset, postquam aliquis incorpo- ratus extiterat oratorio nomine alicujus principis, cum a principio dedisset mandatum, in quibuscumque diceret nomine principis sui, ab eo nunquam novum peti mandatum. ora- toresque ipsi tales non erant, ut vellent dicere, nisi que habuissent in mandatis suorum principum; primo Romanorum regisl etenim fuerat registratum; sed ultra hec advocatus esset ecclesie et protector, quapropter ad eum maxime pertineret super hujusmodi se intromittere; de rege quoque Francie constaret, quoniam ambasiata sua solemnis missa pro tractanda pace ecclesie litteras presentaverat credenciales 2; regis item Castelle, qui, ut 10 supersederetur in processu pape, concilio scripserat; et oratores sui frequenter fuerant pro- testati; similiter et regis Aragonum inter ceteros principes specialiter facientis custodiri omnia decreta concilii; ducis vero Mediolani sepe publicatas fuisse litteras in generali con- gregacione, quod intendebat tractare super pace. sed ultra hoc dicebat : quod circa tractandam pacem non requireretur speciale mandatum specificans proponenda media pacis, quia illa 15 avisari non potuissent, sed tractatores juxta opportunitatem media avisarent partibus offe- rentes, ut consentirent; nec principes, quorum nomine offerebantur, illa capitula sciverant aut de illis sompniarant, sed commisissent oratoribus suis generaliter tractare pacem. alle- gabat rursus ad justificacionem contentorum in cedula intelligencie3, quod non tam acriter accipienda essent; ibi namque diceretur justificate, quod principes interim different adherere 20 illi vel illis, qui ulteriori dissidio occasionem prestarent. paulisper 4 vero sumpta deliberacione Arelatensis respondit eis: quoniam allegasset morem concilii, ille utique foret, quod eciam super minimis causis, quando principes noviter supplicabant pro justicia aut gracia, quod speciales scribebant litteras, in quibus noviter conmittebant credenciam oratoribus suis. in mandato vero imperatoris, quod nominabantur plures simul persone, quarum omnes non 25 fuissent in avisamentis conceptis Maguncie; in illis eciam dicebatur, ut coram concilio; vide- ratque litteras 5 imperatoris, quibus significabat de actis Maguncie nichil nosse; ipsi quoque oratores vigore litterarum credenciam jam expresserant dantes eciam in scriptis‘ non con- tinentibus profecto avisamenta cedule 7 eorum noviter presentate, cum in prima nichil aliud peteretur, nisi ut concilium dignaretur consentire mutacioni sue in alium locum; sed jam 30 nominatis tribus locis prefigeretur concilio terminus, infra quem deberet eligere, et alius infra quem se transferret, quodque nec Basilee nec illic procederet; itaque imponebatur lex generali concilio habenti in superiorem deum solum. oratores quoque Francie expresserant primo credenciam suam, ut concilium exequeretur decretatam8 nominacionem locorum Basilee, Avinionis et Sabaudie; aut pro Grecorum consideracione, quod vellet ad alium locum 35 Gallie aut Germanie transire; et, si Germanie, quod pro concilio in decennium celebrando nominaret locum in Galliis. rex item Castelle nunquam misisset, nisi unam litteram" sup- plicando, ut supersederetur, quoniam missurus erat pro tractanda pace solemnem ambasia- tam; jam tamen transivissent menses 15. rex vero Aragonum scripsisset 1° tamquam princeps norem dei et incrementum sacri hujus concilii ipsam ecclesiam representantis. et post plura per eum ad justificacionem dicti sacri concilii et confusionem pape et suorum gestorum dicta et recitata dixit, quod sacrum concilium super omnibus bene et debite deliberaret ac taliter responderet, unde ipsi domini oratores eorumque reges et principes merito con- tentari debebunt. (Conc. Bas. 6, 478 Z. 21-34.) 5 nr. 112 art. 6. nr. 9. nr. 65 artt. 1-6. Dekret vom 7. Mai 1437, vgl. S. 16 Anm. 3. Nicht aufgefunden. 10 Am 4. November 1437, vgl. Preiswerk S. 97. 1 nr. 1. 2 Vgl. S. 8 Anm. 1. 3 nr. 65. 4 Vgl. bei Hüglin: Replicavit dominus Arelatensis presidens nomine dominorum deputatorum: qualiter ipsi intellexerunt ipsos dominos oratores nonnisi 45 generale mandatum habere nec aliam velle securi- tatem dare quam salvum conductum similem illi domini Sigismundi; quodque bonum est se mutuo et invicem audivisse. unde rogabat affectuosissime ipsos dominos ambassiatores presentes, quatenus 50 ecclesiam catholicam et universalem recommissam habere vellent et apud suos dominos reges et prin- cipes taliter laborare, quod cedat ad laudem et ho- 40 5 Deutsche Reichstags-Akten XIV 24
Strana 186
186 Kongreß zu Mainz März und April 1439 1439 Juni 6 catholicus, quod inmutabiliter staret determinatis per Basiliense concilium, non autem, quod determinaret ordinem et modum concilii. oratores quoque ducis Mediolani cedule intelligencie Maguntine non consenserant, donec eum consulerent1. sed et concilium in responsione synodali2 avisaverat ante sui mutacionem providendum esse in pluribus, quibus non erat satis- factum. Panormitanus autem postremo respondit: ideo non requiri neccessario speciale 5 mandatum, quia avisamenta cedule eorum non offerrentur concilio per modum determinacio- nis, sed cujusdam avisamenti, prout eis videbatur, ad pacem convenientis; quod eciam concilio offerre posset a fidelis quicumque, quomodo ad omnes pertineret de pace ecclesie; esset namque, ut dicebat, demencie, si principes ita offerrent avisamenta sua concilio, quasi vellent diffinitive dicere illa solum sequenda esse pro pace ; sed omnia remittebantur arbitrio concilii, ut videret, si illa tamquam conveniencia paci amplecti posset; sin autem, quod illa dimitteret et alia media avisaret; nam et ipsi oratores contenti essent et rogabant, ut concilium sive ipsi deputati, si illa non videbantur eis conveniencia b, avisarent aliud medium ad pacem conveniens, quia sua intencio hec foret per qualecumque medium dari pacem ecclesie. quibus4 Arelatensis regraciatus est de hac bona intencione sua et declaracione mentis eorum circa proposita avisa- 15 menta; placebatque deputatis ultimo dictum per eos de avisando medio ad pacem; et sic deputati facere intendebant. 10 1439 100. Antwort des Baseler Konzils auf die Mainzer Vermittlungsvorschläge. Juni 13 Basel. 1439 Juni 13 O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 10 or. mb. lit. pat. c. sig. plumb. pend. Vermerke unter der 20 Unterfertigung Ponatur manus notarii; auf der Rückseite des Umschlags Detur oratoribus sacri concilii Basiliensis in Franckfordia. [Vgl. nr. 200, II.] W coll. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenb. Geistl. Schrank Lad. 18 nr. 5 Libell 4 fol. 90b-94b cop. ch. Ohne Datum und Unterschrift, mit vielen Fehlern. P coll. Rom B. Vat. cod. Pal. 595 fol. 254a-258b cop. ch. Ohne Datum und Unterschrift. Am Rand 25 kurze Inhaltsangaben (gleichzeitig). V coll. ebenda cod. Vat. 3543 fol. 58b-63b cop. mb. Mit Unterschrift wie O. R coll. ebenda cod. Reg. 1018 fol. 60a-67a cop. ch. Mit Unterschrift wie O. S coll. ebenda cod. Pal. 600 fol. 86a-91b cop. ch. Am Rand Inhaltsangaben. G coll. Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 42 [fol. 40a-44a] cop. ch. Ohne Datum und Unterschrift. 30 Ferner in Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 304a-309a cop. ch.; Ms. E. I. 4 fol. 396a-402b cop. ch.; Ms. A. I. 26 Stück 13 cop. ch. — Oxford B. Bodl. ms. Roe 20 fol. 46b-51a cop. mb., vom Notar Galteri mit dem Original kollationiert. —Paris B. Nat. Fonds lat. 1490 fol. 184b-190b cop. mb. — Ebenda A. Nat. K 1711 [fol. 482a-486a] cop. ch. — Rom B. Casanat. C III 24 fol. 182a-185b cop. ch. — Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 360a-366a cop. ch.; cod. ms. 5359 35 fol. 147a�157b cop. ch.; cod. ms. 5359 fol. 173ab (nur bis defensione recte fidei [S. 188 Z. 25].) — Wolfenbüttel Landes-B. cod. August. fol. 78 fol. 168b-175a cop. ch. — Augsburg Ordi- nariats-B. cod. 41 fol. 44 a-53b cop. ch. — Ferner in sämtlichen Segovia-Hss. (lib. 15 cap. 10). Gedruckt: u. a. Müller, Reichstagstheatrum 1, 40-47; Würdtwein 8, 42-60; (Horix) 2, 47-65; Mansi 29, 332-334; Mon. Conc. 3, 306-315. 40 Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata univer- salem ecclesiam representans ad futuram“ rei memoriam. rem gravissimam, quam ab hac sancta synodo queritis, venerabiles ac circumspecti oratores, attentis considerantes animis deum nostrum, qui sua potenti dextera ecclesiam plantavit in terris, supplices oravimus d et oramus, ut ea nobis loqui ac respondere donet, que sint ad sue majestatis honorem et salutem 45 omnium credencium, qui apostolis suis et discipulis, ut in tempore necessitatis loquendi fidu- mutacionem ciam haberent, dixit5: „dabitur enim vobis in illa hora, quid loquamini“. hujus sacri concilii in locum alterum superiori tempore per vos expetitam iterum postulatis" 2 3 a) ergënzt. b) WB add. quod. c) O futuri. d) O orabimus. 1 Vgl. S. 132 Z. 14 f. nr. 33. Kein entsprechender Eintrag bei Hüglin. 4 Vgl. Anm. 3. 5 Matth. 10, 19. nr. 88. 50
186 Kongreß zu Mainz März und April 1439 1439 Juni 6 catholicus, quod inmutabiliter staret determinatis per Basiliense concilium, non autem, quod determinaret ordinem et modum concilii. oratores quoque ducis Mediolani cedule intelligencie Maguntine non consenserant, donec eum consulerent1. sed et concilium in responsione synodali2 avisaverat ante sui mutacionem providendum esse in pluribus, quibus non erat satis- factum. Panormitanus autem postremo respondit: ideo non requiri neccessario speciale 5 mandatum, quia avisamenta cedule eorum non offerrentur concilio per modum determinacio- nis, sed cujusdam avisamenti, prout eis videbatur, ad pacem convenientis; quod eciam concilio offerre posset a fidelis quicumque, quomodo ad omnes pertineret de pace ecclesie; esset namque, ut dicebat, demencie, si principes ita offerrent avisamenta sua concilio, quasi vellent diffinitive dicere illa solum sequenda esse pro pace ; sed omnia remittebantur arbitrio concilii, ut videret, si illa tamquam conveniencia paci amplecti posset; sin autem, quod illa dimitteret et alia media avisaret; nam et ipsi oratores contenti essent et rogabant, ut concilium sive ipsi deputati, si illa non videbantur eis conveniencia b, avisarent aliud medium ad pacem conveniens, quia sua intencio hec foret per qualecumque medium dari pacem ecclesie. quibus4 Arelatensis regraciatus est de hac bona intencione sua et declaracione mentis eorum circa proposita avisa- 15 menta; placebatque deputatis ultimo dictum per eos de avisando medio ad pacem; et sic deputati facere intendebant. 10 1439 100. Antwort des Baseler Konzils auf die Mainzer Vermittlungsvorschläge. Juni 13 Basel. 1439 Juni 13 O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 10 or. mb. lit. pat. c. sig. plumb. pend. Vermerke unter der 20 Unterfertigung Ponatur manus notarii; auf der Rückseite des Umschlags Detur oratoribus sacri concilii Basiliensis in Franckfordia. [Vgl. nr. 200, II.] W coll. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenb. Geistl. Schrank Lad. 18 nr. 5 Libell 4 fol. 90b-94b cop. ch. Ohne Datum und Unterschrift, mit vielen Fehlern. P coll. Rom B. Vat. cod. Pal. 595 fol. 254a-258b cop. ch. Ohne Datum und Unterschrift. Am Rand 25 kurze Inhaltsangaben (gleichzeitig). V coll. ebenda cod. Vat. 3543 fol. 58b-63b cop. mb. Mit Unterschrift wie O. R coll. ebenda cod. Reg. 1018 fol. 60a-67a cop. ch. Mit Unterschrift wie O. S coll. ebenda cod. Pal. 600 fol. 86a-91b cop. ch. Am Rand Inhaltsangaben. G coll. Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 42 [fol. 40a-44a] cop. ch. Ohne Datum und Unterschrift. 30 Ferner in Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 304a-309a cop. ch.; Ms. E. I. 4 fol. 396a-402b cop. ch.; Ms. A. I. 26 Stück 13 cop. ch. — Oxford B. Bodl. ms. Roe 20 fol. 46b-51a cop. mb., vom Notar Galteri mit dem Original kollationiert. —Paris B. Nat. Fonds lat. 1490 fol. 184b-190b cop. mb. — Ebenda A. Nat. K 1711 [fol. 482a-486a] cop. ch. — Rom B. Casanat. C III 24 fol. 182a-185b cop. ch. — Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 360a-366a cop. ch.; cod. ms. 5359 35 fol. 147a�157b cop. ch.; cod. ms. 5359 fol. 173ab (nur bis defensione recte fidei [S. 188 Z. 25].) — Wolfenbüttel Landes-B. cod. August. fol. 78 fol. 168b-175a cop. ch. — Augsburg Ordi- nariats-B. cod. 41 fol. 44 a-53b cop. ch. — Ferner in sämtlichen Segovia-Hss. (lib. 15 cap. 10). Gedruckt: u. a. Müller, Reichstagstheatrum 1, 40-47; Würdtwein 8, 42-60; (Horix) 2, 47-65; Mansi 29, 332-334; Mon. Conc. 3, 306-315. 40 Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legittime congregata univer- salem ecclesiam representans ad futuram“ rei memoriam. rem gravissimam, quam ab hac sancta synodo queritis, venerabiles ac circumspecti oratores, attentis considerantes animis deum nostrum, qui sua potenti dextera ecclesiam plantavit in terris, supplices oravimus d et oramus, ut ea nobis loqui ac respondere donet, que sint ad sue majestatis honorem et salutem 45 omnium credencium, qui apostolis suis et discipulis, ut in tempore necessitatis loquendi fidu- mutacionem ciam haberent, dixit5: „dabitur enim vobis in illa hora, quid loquamini“. hujus sacri concilii in locum alterum superiori tempore per vos expetitam iterum postulatis" 2 3 a) ergënzt. b) WB add. quod. c) O futuri. d) O orabimus. 1 Vgl. S. 132 Z. 14 f. nr. 33. Kein entsprechender Eintrag bei Hüglin. 4 Vgl. Anm. 3. 5 Matth. 10, 19. nr. 88. 50
Strana 187
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 99-100. 187 1439 Juni 13 5 10 spem quoque pacis ecclesie ex ea re concipere videmini. quam profecto pacem si per hoc medium possemus adipisci, jam dudum ipsam mutacionem avidis animis quesivissemus, quoniam summo desiderio cupimus cum beatis! pacificis filiacionem dei promerentibus operari ad pacem, non quidem illam pacem appellantes, qua conciliorum auctoritate contempta quis- piam summus pontifex posset de tota ecclesia et animabus redemptis sanguine Christi agere quidquid sibi libitum foret abjectaque salutifera reformacione, spretis sacris canonibus et decre- tis vicia et abusus pestiferi pacifice regnare permitterentur aut, quod omnibus gravius est, fide lesa et vulnerata quisquis fidem ipsam impugnans pacifice opprimeret ecclesiam et illi tacere cogerentur, qui fidem ipsam sustinerent. non quidem hoc esset pacem agere, sed turbacionem gravissimam; non hoc esset mederi languoribus presentibus ecclesie, sed eam in miserabile discrimen adducere a. quod quidem non esse intencionis vestre credimus, sed zelus domus dei cogit nos in extremis ecclesie periculis non tacere veritatem, ne tandem dicere oporteat in dei judicio 2: „ve michi, quia tacui“. sciunt discreciones vestre vitam ecclesie in fide existere et probis moribus precipue consistere, quibus capiti suo et fonti vite Christo conjungitur ac 15 cum eo pacem3 habet, caritatem et gaudium, que sunt fructus spiritus, ut vos ipsi ex apostolo allegastis. quam veram pacem querunt beati pacifici, qui recipiunt adopcionem filiorum dei. hec est enim pax Christi, de qua ipse ait4 „pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis; non quomodo mundus dat, ego do vobis", cum autem hiis novissimis temporibus deformitates scismata et errores plus solito cepissent insurgere, congregata in spiritu sancto sacra Constan- 20 ciensis synodus nobis fidem explicavit5 de potestate immediate data ab ipso fidei auctore Christo conciliis generalibus representantibus catholicam militantem ecclesiam, quibus et b summus pontifex et quilibet alius obedire tenetur, ut Christiani intelligerent, quod ipsis errori- bus scismatibus et deformitatibus obviare oporteret per conciliorum generalium auctoritatem, sicut Christus ipse deus noster ordinavit, ut sic „Frequens conciliorum generalium celebracio, 25 que precipua agri dominici cultura est, vepres et tribulos predictorum malorum evellat“, prout in eadem Constanciensi synodo declaratum" extitit, et pax optima cum sanctitate et justicia omnibus diebus vigeant in terris. unde vero languores, unde morbi, unde turbaciones pacis et vexaciones ecclesie jam nunc potissime invalescunt nisi ex eo, quod obediencia, quam Christus ipse imperavit, quam ecclesia declaravit, quam fides edocet, non data est con- 30 cilio generali (quod dolentes referimus) a domino Eugenio papa moderno, immo gravissime contempta et durissime factis verbis et scriptis usque in d hodiernum diem impugnata, sicut magna ex parte in alia responsione 7 nostra synodali preterito mense februarii ad vestras priores Febr. peticiones super mutacione hujus sacri concilii porrectas explicavimus. inde divisiones et scismata in ecclesiis particularibus, inde principum et prelatorum ac eciam populorum per 35 orbem dispersorum gravissima perturbacio. nam, quemadmodum sepe audistis, primitus hoc sacrum concilium congregatum auctoritate duorum precedencium conciliorum et duorum summorum pontificum pro extirpacione heresum et reformacione ecclesie in capite et in menbris quasi ab exordio attemptavit dominus Eugenius licet nulliter et de facto dissolveres sine ipsius concilii consensu; deinceps, cum plurima decreta saluberrima e edita fuissent pro 40 reformacione ecclesie in capite et in menbris et per plures legaciones, per plures oratores ammo- nitus esset, ut animum suum ad eorum observacionem redderet benigne inclinatum, ita proch- dolorf ea parvipendit, ita contempsit, ut quasi in nullo debitam obedienciam s ipsi concilio exhibere compertus sit. ex quo gravissimo contemptu non parva suspicio adversus eum exorta est, quod de declaracione catholice fidei facta in concilio Constanciensi non recte sentiret quod- 45 a) WP abducere. b) O hier und später oft ut statt et und umgekehrt. c) VR dolenter. d) VRSG ad. e) WPVRSG salubria. f) O prorchdolor. g) W reverenciam. 50 1 Vgl. Matth. 5, 9. 2 Jes. 6, 5. 3 Nach Gal. 5, 22; vgl. S. 169 Z. 8. 4 Joh. 14, 27. Dekret vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. * Vgl. Dekret vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. Vgl. nr. 33. Am 18. Dezember 1431, vgl. S. 35 Anm. 1.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 99-100. 187 1439 Juni 13 5 10 spem quoque pacis ecclesie ex ea re concipere videmini. quam profecto pacem si per hoc medium possemus adipisci, jam dudum ipsam mutacionem avidis animis quesivissemus, quoniam summo desiderio cupimus cum beatis! pacificis filiacionem dei promerentibus operari ad pacem, non quidem illam pacem appellantes, qua conciliorum auctoritate contempta quis- piam summus pontifex posset de tota ecclesia et animabus redemptis sanguine Christi agere quidquid sibi libitum foret abjectaque salutifera reformacione, spretis sacris canonibus et decre- tis vicia et abusus pestiferi pacifice regnare permitterentur aut, quod omnibus gravius est, fide lesa et vulnerata quisquis fidem ipsam impugnans pacifice opprimeret ecclesiam et illi tacere cogerentur, qui fidem ipsam sustinerent. non quidem hoc esset pacem agere, sed turbacionem gravissimam; non hoc esset mederi languoribus presentibus ecclesie, sed eam in miserabile discrimen adducere a. quod quidem non esse intencionis vestre credimus, sed zelus domus dei cogit nos in extremis ecclesie periculis non tacere veritatem, ne tandem dicere oporteat in dei judicio 2: „ve michi, quia tacui“. sciunt discreciones vestre vitam ecclesie in fide existere et probis moribus precipue consistere, quibus capiti suo et fonti vite Christo conjungitur ac 15 cum eo pacem3 habet, caritatem et gaudium, que sunt fructus spiritus, ut vos ipsi ex apostolo allegastis. quam veram pacem querunt beati pacifici, qui recipiunt adopcionem filiorum dei. hec est enim pax Christi, de qua ipse ait4 „pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis; non quomodo mundus dat, ego do vobis", cum autem hiis novissimis temporibus deformitates scismata et errores plus solito cepissent insurgere, congregata in spiritu sancto sacra Constan- 20 ciensis synodus nobis fidem explicavit5 de potestate immediate data ab ipso fidei auctore Christo conciliis generalibus representantibus catholicam militantem ecclesiam, quibus et b summus pontifex et quilibet alius obedire tenetur, ut Christiani intelligerent, quod ipsis errori- bus scismatibus et deformitatibus obviare oporteret per conciliorum generalium auctoritatem, sicut Christus ipse deus noster ordinavit, ut sic „Frequens conciliorum generalium celebracio, 25 que precipua agri dominici cultura est, vepres et tribulos predictorum malorum evellat“, prout in eadem Constanciensi synodo declaratum" extitit, et pax optima cum sanctitate et justicia omnibus diebus vigeant in terris. unde vero languores, unde morbi, unde turbaciones pacis et vexaciones ecclesie jam nunc potissime invalescunt nisi ex eo, quod obediencia, quam Christus ipse imperavit, quam ecclesia declaravit, quam fides edocet, non data est con- 30 cilio generali (quod dolentes referimus) a domino Eugenio papa moderno, immo gravissime contempta et durissime factis verbis et scriptis usque in d hodiernum diem impugnata, sicut magna ex parte in alia responsione 7 nostra synodali preterito mense februarii ad vestras priores Febr. peticiones super mutacione hujus sacri concilii porrectas explicavimus. inde divisiones et scismata in ecclesiis particularibus, inde principum et prelatorum ac eciam populorum per 35 orbem dispersorum gravissima perturbacio. nam, quemadmodum sepe audistis, primitus hoc sacrum concilium congregatum auctoritate duorum precedencium conciliorum et duorum summorum pontificum pro extirpacione heresum et reformacione ecclesie in capite et in menbris quasi ab exordio attemptavit dominus Eugenius licet nulliter et de facto dissolveres sine ipsius concilii consensu; deinceps, cum plurima decreta saluberrima e edita fuissent pro 40 reformacione ecclesie in capite et in menbris et per plures legaciones, per plures oratores ammo- nitus esset, ut animum suum ad eorum observacionem redderet benigne inclinatum, ita proch- dolorf ea parvipendit, ita contempsit, ut quasi in nullo debitam obedienciam s ipsi concilio exhibere compertus sit. ex quo gravissimo contemptu non parva suspicio adversus eum exorta est, quod de declaracione catholice fidei facta in concilio Constanciensi non recte sentiret quod- 45 a) WP abducere. b) O hier und später oft ut statt et und umgekehrt. c) VR dolenter. d) VRSG ad. e) WPVRSG salubria. f) O prorchdolor. g) W reverenciam. 50 1 Vgl. Matth. 5, 9. 2 Jes. 6, 5. 3 Nach Gal. 5, 22; vgl. S. 169 Z. 8. 4 Joh. 14, 27. Dekret vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. * Vgl. Dekret vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. Vgl. nr. 33. Am 18. Dezember 1431, vgl. S. 35 Anm. 1.
Strana 188
188 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Juni 13 que non crederet se teneri obedire concilio, prout ipsa fidei veritas asserit. quid amplius ? cum super hoc gravi contemptu citareturl, mentem suam plenius adversus ipsam veritatem decla- ravit dissolvendo2 auctoritative hoc sacrum concilium de facto sine consensu ipsius casu, quo virtute decreti citatorii procederetur aut fieret aliqua novitas contra ipsum aut contra aliquem suorum oratorum presidencium, qui in concilio fuerant, prohibendo eciam auctoritative, ne 5 in eo casu factum Boemorum, quod actu tractabat hec sancta synodus, ultra 30 dies ageretur, ubi non jam solum obedienciam denegavit, sed se judicem super concilium constituit non ei obediens, sed imperans in hiis, in quibus eundem teneri obedire concilio ex Christi ordinacione asserit ipso tradicio fidei, si a vero jam hoc sacrum concilium dissolvatur, quod fidem ecclesie defendit, dimittaturque ille b supra ecclesiam pro libito voluntatis imperare, qui tanto tempore 10 tam graviter ipsam factis operibus et verbis impugnavit, immo auctoritate et potestate conatur opprimere, numquid ipsius ecclesie imminet desolacioc? numquid timendum est vel pocius presumendum, quod concilio dissoluto volet singulos per orbem dispersos cogere, ut idemd senciant, quod ipse? numquid, si absque debita correctione sic dimittatur, cunctis sive eccle- siasticis sive secularibus sive prelatis sive principibus aut aliis quibuscumque imminebit 15 persecucio, qui fidem in sacro Constanciensi concilio explicatam voluerint profiteri? quid vero de illis faciet, qui decreta synodalia servare volent, cum jame in presencia videamus ad- huc sedente concilio, quomodo tales in pluribus ecclesiis faciat tractari? an vero hec erit ap- pellanda pax et tranquillitas ecclesie, vos, preclari oratores, pro deo considerate! quot erunt deinceps, qui pro conciliorum auctoritate, pro declaracionibus per ecclesiam factis in explica-.20 cione fidei certabunt, si eas deprimi et hoc concilium in earum defensione viderint de facto succumbere? quis hereticus non audencius (quod cum amarissimo gemitu dicimus) cornua eriget adversus sponsam Christi, si ipsa concilia generalia, quibus supremum judicium in materiis fidei datum est, viderit conculcari? sed quis, o preclari oratores, jam in alio concilio, quod futurum dicitis, ad resistendum summo pontifici pro defensione recte fidei veniret, dum ipse 25 pontifex hoc sacrum concilium de facto suppressisse et in nichilum redegisse conspiceretur? quale pretereaf exemplum relinqueretur summis pontificibus, si perperam agere volent, scismata faciendis, concilium generale impugnandi et dissolvendi, ut, quociens de ipso- rum correccioneh in fide aut in moribus agetur, perturbent scindant et dividant concilium atque in aliudi concilium devenirik postulent et, si in illo non fiet, quod voluerint, iterum 30 aliud querant l. sicque fiet transmigracio de concilio in concilium et judicia universalis ecclesie sic semper in incerto vagabuntur, dum presens pontifex, postquam decretis preceptis et ordi- nacionibus synodalibus tanta obduracione obstitit, postquam ipsum bis auctoritative sine ejus consensu dissolvere attemptavit et scissuram gravem in ecclesia jam perpetravit, tandem nulla suscepta poenitencia nulla penitus emendacione facta obtineret, ut concilium mutari cogeretur, 35 immo verisimiliter in totum dispergeretur per hanc viam mutacionum et dilacionum, quas afferri conspicimus, perseverante ipso moderno pontifice in assidua ejusdem concilii et tociens declarate veritatis impugnacione. hoc equidem non esset scismati obviare, sed scismata fovere m et nutrire, dum pontifici volenti scisma facere, ut formidare videmini, si concilium ad ejus correctionem procederet, talis favor preberetur, ut ejus contemplacione ipsum concilium tali 40 modo mutaretur, unde posteris n ad scismata facienda major parareture audacia et conciliorum enervaretur auctoritas, per quorum supremum judicium in terris scismata extirpari convenit, immo secundum hoc, quia ecclesiam lacerare et scindere vellet, ipsa sibi tota opprimenda relinqueretur et, ne partem gregis ad se traheret, totus in manibus suis dimitteretur, unde forsan volendo auferre ab eis fidem, quam in catholica ecclesia de auctoritate conciliorum 45 didicerunt, et contempnendo sacras leges pro salute omnium editasp ipse omnes in dampna- a) O sed. b) P illi. c) G dissolucio. d) O iidem. e) VR quod cum anstatt cum jam. f) O propterea. g) P faciendo und weiter impugnando dissolvendo. h) O correpcione. i) P alium locum statt aliud concilium. k) P devenire. I) O querent. m) S favere. n) SG in posterum. 0) S pateretur. p) VR datas. 1 Am 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 2 Am 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 50
188 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Juni 13 que non crederet se teneri obedire concilio, prout ipsa fidei veritas asserit. quid amplius ? cum super hoc gravi contemptu citareturl, mentem suam plenius adversus ipsam veritatem decla- ravit dissolvendo2 auctoritative hoc sacrum concilium de facto sine consensu ipsius casu, quo virtute decreti citatorii procederetur aut fieret aliqua novitas contra ipsum aut contra aliquem suorum oratorum presidencium, qui in concilio fuerant, prohibendo eciam auctoritative, ne 5 in eo casu factum Boemorum, quod actu tractabat hec sancta synodus, ultra 30 dies ageretur, ubi non jam solum obedienciam denegavit, sed se judicem super concilium constituit non ei obediens, sed imperans in hiis, in quibus eundem teneri obedire concilio ex Christi ordinacione asserit ipso tradicio fidei, si a vero jam hoc sacrum concilium dissolvatur, quod fidem ecclesie defendit, dimittaturque ille b supra ecclesiam pro libito voluntatis imperare, qui tanto tempore 10 tam graviter ipsam factis operibus et verbis impugnavit, immo auctoritate et potestate conatur opprimere, numquid ipsius ecclesie imminet desolacioc? numquid timendum est vel pocius presumendum, quod concilio dissoluto volet singulos per orbem dispersos cogere, ut idemd senciant, quod ipse? numquid, si absque debita correctione sic dimittatur, cunctis sive eccle- siasticis sive secularibus sive prelatis sive principibus aut aliis quibuscumque imminebit 15 persecucio, qui fidem in sacro Constanciensi concilio explicatam voluerint profiteri? quid vero de illis faciet, qui decreta synodalia servare volent, cum jame in presencia videamus ad- huc sedente concilio, quomodo tales in pluribus ecclesiis faciat tractari? an vero hec erit ap- pellanda pax et tranquillitas ecclesie, vos, preclari oratores, pro deo considerate! quot erunt deinceps, qui pro conciliorum auctoritate, pro declaracionibus per ecclesiam factis in explica-.20 cione fidei certabunt, si eas deprimi et hoc concilium in earum defensione viderint de facto succumbere? quis hereticus non audencius (quod cum amarissimo gemitu dicimus) cornua eriget adversus sponsam Christi, si ipsa concilia generalia, quibus supremum judicium in materiis fidei datum est, viderit conculcari? sed quis, o preclari oratores, jam in alio concilio, quod futurum dicitis, ad resistendum summo pontifici pro defensione recte fidei veniret, dum ipse 25 pontifex hoc sacrum concilium de facto suppressisse et in nichilum redegisse conspiceretur? quale pretereaf exemplum relinqueretur summis pontificibus, si perperam agere volent, scismata faciendis, concilium generale impugnandi et dissolvendi, ut, quociens de ipso- rum correccioneh in fide aut in moribus agetur, perturbent scindant et dividant concilium atque in aliudi concilium devenirik postulent et, si in illo non fiet, quod voluerint, iterum 30 aliud querant l. sicque fiet transmigracio de concilio in concilium et judicia universalis ecclesie sic semper in incerto vagabuntur, dum presens pontifex, postquam decretis preceptis et ordi- nacionibus synodalibus tanta obduracione obstitit, postquam ipsum bis auctoritative sine ejus consensu dissolvere attemptavit et scissuram gravem in ecclesia jam perpetravit, tandem nulla suscepta poenitencia nulla penitus emendacione facta obtineret, ut concilium mutari cogeretur, 35 immo verisimiliter in totum dispergeretur per hanc viam mutacionum et dilacionum, quas afferri conspicimus, perseverante ipso moderno pontifice in assidua ejusdem concilii et tociens declarate veritatis impugnacione. hoc equidem non esset scismati obviare, sed scismata fovere m et nutrire, dum pontifici volenti scisma facere, ut formidare videmini, si concilium ad ejus correctionem procederet, talis favor preberetur, ut ejus contemplacione ipsum concilium tali 40 modo mutaretur, unde posteris n ad scismata facienda major parareture audacia et conciliorum enervaretur auctoritas, per quorum supremum judicium in terris scismata extirpari convenit, immo secundum hoc, quia ecclesiam lacerare et scindere vellet, ipsa sibi tota opprimenda relinqueretur et, ne partem gregis ad se traheret, totus in manibus suis dimitteretur, unde forsan volendo auferre ab eis fidem, quam in catholica ecclesia de auctoritate conciliorum 45 didicerunt, et contempnendo sacras leges pro salute omnium editasp ipse omnes in dampna- a) O sed. b) P illi. c) G dissolucio. d) O iidem. e) VR quod cum anstatt cum jam. f) O propterea. g) P faciendo und weiter impugnando dissolvendo. h) O correpcione. i) P alium locum statt aliud concilium. k) P devenire. I) O querent. m) S favere. n) SG in posterum. 0) S pateretur. p) VR datas. 1 Am 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 2 Am 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 50
Strana 189
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 100. 189 cionem ducere moliretur. non hic agitur, preclari oratores, de tali scismate in quo due persone contendunt de papatu et in dubium vertitur, cui earum jus competat, ubi uterque contendencium in judicium a concilii generalis venire habet sentenciam auditurus; sed agitur de pontifice, qui se voluntarie a concilio volente ipsum corrigereb separavit, quod reputabat 5 legittimum universalis ecclesie concilium, et ecclesie pacem turbavit, scisma fecit, scandala suscitavit dissolvendo concilium auctoritative (ut premissum est) casu, quo procederet contra ipsum aut aliquem oratorum suorum presidencium, et altare contra altare erexit, ut sic correc- cionem judicis effugeret. quomodo autem jam res illa locum sibi vendicare poterit sine enervacione auctoritatis conciliorum, ut post predicta oporteat pontificem manere in posses- 10 sione dissolvendi taliter concilium et, quia sancta synodus officium judicis egit pro exercicio justicie sibi divinitus commisso, cogatur loco judicis d cedere suaque judicia differre et deserere ac per talem modum mutari, ut sibi prefigantur tempora loca moduse procedendi et alia que nunc requiruntur a nobis, quasi non sit libertas in concilio generali ad faciendum, quod pro re publica expediencius judicabitur sub directione ipsius spiritus sancti, de cujus auxilio con- 15 fidendum est, quod sive oporteat concilium manere in hoc loco sive mutari sive conveniat procedere sive quidquam aliud agere et de modo forma et tempore omnia peragendi, suggeret ipsi concilio, quid pro salute universalis ecclesie fuerit necessarium. sed dicitis, quod concilium in alio loco preter sui consensum indissolubile permaneat. verum si papa hoc privilegium habeat dissolvendi concilium sine ejus consensu, quomodo vultis illud ab ipso 20 tollere ? si autem non habeat, et f in hoc notorie erravit, quomodo id fieri queritur, per quod in hac errandi possessione permaneat et de mutacione concilii tali modo per ipsum dominum Eugenium facta possessio habeatur, que trahaturs ad consequenciam ut, si in talia h consen- tiret hec sancta synodus, jam auctoritate ecclesiei fieri posse viderenturk? quod nullatenus dicitis preterea ipsum concilium mutari habere in alterum trium queri aut effici debet. 25 locorum, in quem papa aut Greci venire consenserint; et, esto quod ne cipsel nec illi consencient, nichilominus mutetur. in primo casu non est nobis facile existimare attentis preteritis operibus, quod papa in illumm locum veniat personaliter, in quo speret se correccionem accepturumn. in secundo casu, sio Greci adveniant» et fiat novum concilium ex Latinis et Grecis, dantur inducie correctionis et emendacionis domini Eugenii, donec per ipsos Grecos fuerit judicatus; 30 immo secundum hoc agitur, ut ipsi Greci de actis synodalibus hujus sacri concilii catholicam ecclesiam representantis et de operibus pape judicare habeant, priusquam papa ipse corrigatur, quodque omnes questiones juris et facti agitate in concilio erga dominum Eugenium, quarum eciam alique jus divinum et fidem concernunt, haberent in judicium ipsorum Grecorum deve- nire relicto hujus sancte synodi catholico judicio, et quod ea, que per ecclesiam in concernen- 35 tibus fidem determinata sunt, in dubium revocentur, quasi notaretur ipsa ecclesia in hiis, que diciturq, quod ibidemr dominus Eugenius legatos suos mittat, sunt fidei, errare potuisse. quod jurisdiccionis est, acsi ipse ab administracione papali non esset suspensus, cum tamen ipsam suspensionem ex causis tam necessariis et tam urgentissimis, quas in alia nostra respon- sionel synodali exposuimus, constat esse factam. in tercio casu, si hoc sacrum concilium mute- 40 tur, quod fundatum est auctoritate duorum conciliorum precedencium et duorum summorum pontificum, cui fere omnes majores prelati ecclesie cardinales archiepiscopi episcopi omnesque reges orbis catholici incorporati sunt, esto quod neque papa neque Greci consencients, id sequetur, quod, ubi concilium existens in hoc loco fortiter impugnat dominus Eugenius, ipsum translatum in alium locum sine ejus consensu forcius impugnare posse videatur et habere 45 majores colores impugnandi, interimque septem mensium vel eo circa dilacionem obtineat, quibus nichil pro ejus correctione agatur, quibus nullatenus fidei et saluti ecclesie provideatur, 1439 Juni 13 50 a) OVRG judicio. b) OPG corripere. c) VR add. dum vero jam requiritur ut post ista concilium quia. d) WPVR judicii. e) PVRG modi. f) om. OP. g) SG trahitur. h) VR talibus. i) VR add. talia. k) O videretur. 1)O ipsi. m) Palium. n) O attempturum. 0) VR cum. p) PVR advenient et fiet. q WPVRSG add. que. r) WS idem. s) PFRSG consenciant. 1 nr. 33.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 100. 189 cionem ducere moliretur. non hic agitur, preclari oratores, de tali scismate in quo due persone contendunt de papatu et in dubium vertitur, cui earum jus competat, ubi uterque contendencium in judicium a concilii generalis venire habet sentenciam auditurus; sed agitur de pontifice, qui se voluntarie a concilio volente ipsum corrigereb separavit, quod reputabat 5 legittimum universalis ecclesie concilium, et ecclesie pacem turbavit, scisma fecit, scandala suscitavit dissolvendo concilium auctoritative (ut premissum est) casu, quo procederet contra ipsum aut aliquem oratorum suorum presidencium, et altare contra altare erexit, ut sic correc- cionem judicis effugeret. quomodo autem jam res illa locum sibi vendicare poterit sine enervacione auctoritatis conciliorum, ut post predicta oporteat pontificem manere in posses- 10 sione dissolvendi taliter concilium et, quia sancta synodus officium judicis egit pro exercicio justicie sibi divinitus commisso, cogatur loco judicis d cedere suaque judicia differre et deserere ac per talem modum mutari, ut sibi prefigantur tempora loca moduse procedendi et alia que nunc requiruntur a nobis, quasi non sit libertas in concilio generali ad faciendum, quod pro re publica expediencius judicabitur sub directione ipsius spiritus sancti, de cujus auxilio con- 15 fidendum est, quod sive oporteat concilium manere in hoc loco sive mutari sive conveniat procedere sive quidquam aliud agere et de modo forma et tempore omnia peragendi, suggeret ipsi concilio, quid pro salute universalis ecclesie fuerit necessarium. sed dicitis, quod concilium in alio loco preter sui consensum indissolubile permaneat. verum si papa hoc privilegium habeat dissolvendi concilium sine ejus consensu, quomodo vultis illud ab ipso 20 tollere ? si autem non habeat, et f in hoc notorie erravit, quomodo id fieri queritur, per quod in hac errandi possessione permaneat et de mutacione concilii tali modo per ipsum dominum Eugenium facta possessio habeatur, que trahaturs ad consequenciam ut, si in talia h consen- tiret hec sancta synodus, jam auctoritate ecclesiei fieri posse viderenturk? quod nullatenus dicitis preterea ipsum concilium mutari habere in alterum trium queri aut effici debet. 25 locorum, in quem papa aut Greci venire consenserint; et, esto quod ne cipsel nec illi consencient, nichilominus mutetur. in primo casu non est nobis facile existimare attentis preteritis operibus, quod papa in illumm locum veniat personaliter, in quo speret se correccionem accepturumn. in secundo casu, sio Greci adveniant» et fiat novum concilium ex Latinis et Grecis, dantur inducie correctionis et emendacionis domini Eugenii, donec per ipsos Grecos fuerit judicatus; 30 immo secundum hoc agitur, ut ipsi Greci de actis synodalibus hujus sacri concilii catholicam ecclesiam representantis et de operibus pape judicare habeant, priusquam papa ipse corrigatur, quodque omnes questiones juris et facti agitate in concilio erga dominum Eugenium, quarum eciam alique jus divinum et fidem concernunt, haberent in judicium ipsorum Grecorum deve- nire relicto hujus sancte synodi catholico judicio, et quod ea, que per ecclesiam in concernen- 35 tibus fidem determinata sunt, in dubium revocentur, quasi notaretur ipsa ecclesia in hiis, que diciturq, quod ibidemr dominus Eugenius legatos suos mittat, sunt fidei, errare potuisse. quod jurisdiccionis est, acsi ipse ab administracione papali non esset suspensus, cum tamen ipsam suspensionem ex causis tam necessariis et tam urgentissimis, quas in alia nostra respon- sionel synodali exposuimus, constat esse factam. in tercio casu, si hoc sacrum concilium mute- 40 tur, quod fundatum est auctoritate duorum conciliorum precedencium et duorum summorum pontificum, cui fere omnes majores prelati ecclesie cardinales archiepiscopi episcopi omnesque reges orbis catholici incorporati sunt, esto quod neque papa neque Greci consencients, id sequetur, quod, ubi concilium existens in hoc loco fortiter impugnat dominus Eugenius, ipsum translatum in alium locum sine ejus consensu forcius impugnare posse videatur et habere 45 majores colores impugnandi, interimque septem mensium vel eo circa dilacionem obtineat, quibus nichil pro ejus correctione agatur, quibus nullatenus fidei et saluti ecclesie provideatur, 1439 Juni 13 50 a) OVRG judicio. b) OPG corripere. c) VR add. dum vero jam requiritur ut post ista concilium quia. d) WPVR judicii. e) PVRG modi. f) om. OP. g) SG trahitur. h) VR talibus. i) VR add. talia. k) O videretur. 1)O ipsi. m) Palium. n) O attempturum. 0) VR cum. p) PVR advenient et fiet. q WPVRSG add. que. r) WS idem. s) PFRSG consenciant. 1 nr. 33.
Strana 190
190 Kongreß zu Mainz März und April 1439. sed pocius supposita hujus concilii per attediacionem aut alia incommoda dispergantur et tandem nulli vel paucissimi ad illum alium locum accedendi habeant voluntatem, dum viderint hujus concilii Basiliensis tam miserabilem exitum, quod tantis laboribus congregatum, tot annis adversus impugnaciones domini Eugenii conservatum fuit. quid aliud ad hec respondere a possumusb, venerabiles oratores, nisi amarissimos edere gemitus super flebili 5 ruina ecclesie, si res ita procedant, et plorare die ac nocte super illa conciliorum generalium auctoritate tam diu per nos defensata, quam in interitum perduci conspicimus, nisi deus misericorditer provideat; de qua auctoritate parum prodest verbo dicere, quod conservari habeat, si tale factum agatur, unde“ ipsa miserabiliter prosternatur? quis vero dabit capitibus nostris fontem lacrimarum, ut in meroribus et doloribus digne lugeamus lesionem fidei con- 10 temptum sinodorum ac sacrorum canonum, quibus conculcatis omnia scelera, omnia vicia, pariter quoque omniumd abusuum et deformitatum incrementa liberius regnabunt? amare flebunt diebus futuris principes et naciones orbis, dum quispiam Romanus pontifex eos injuste opprimere volet: nam frustra deinceps ad concilia generalia recurrent, quorum erit sic prostrata auctoritas. si enim concilium generale aliquid vellet de ipso Romano pontifice judi- 15 care, illud dissolvet ac transferet aliudque concilium fieri queret, ubi possite suum libitum consequi, sicque nulla stabilitas nulla firmitas in judiciis ipsorum conciliorum haberi poterit. invalescet preterea f ille perniciosissimus error in populumg dei, ut unus homo ad summum pontificium h assumptus possit de tota ecclesia ac Christianitate agere ad sue libitum voluntatis, sic quod per generale concilium universalis ecclesie non valeat corrigi aut reformari. sed et 20 videmus non solum statum ecclesiasticum et salutem animarum ex ea re detrimenta pati, immo omnem statum omnem polliciam omne regimen in spiritualibus et temporalibus perturbari. nam ecce postquam generale concilium ecclesiam catholicam representans inmediate habens potestatem a Christo, cui summus pontifex et quilibet alius obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et 25 in menbris, cepit suum exercere judicium in dominum Eugenium pro correctione ipsius et e contumaciter obedire contempsit, jam via introducitur, ut, qui concilio in hiis tenentur obe- dire, non ipsum concilium reputent ut judicem sed ut partem cum domino Eugenio contenden- tem et velint ipsum judicem directe aut indirecte artare vel compellere, loca et tempora eidem prefigerei, ut sua judicia nequaquam proferat, immo ad instanciam ejus, qui reus est, judi- 30 cium suum mutare cogatur. quod si hoc sitk de summo judice potestatem habente inmediate a Christo, numquid ex hoc datur exemplum subditis quorumcumque judicancium, ut ipsos judices temporales et spirituales per mutuas intelligencias compellant, ut illi a judicando desistant? sicque peribit justicia in terris et eveniet1, quod ait gloriosus Jeronimusl: „dum uni parcunt, universe ecclesie moliuntur m interitum"; „que est“, inquit2, „ista misericordia uni 35 parcere et universos in discrimen adducere?“ "cumque pax“, ut ait beatusn Augustinus3, sit tranquillitas ordinis, jam ruptoo ordine judiciorum omnis pax et hominum ad deum et hominum inter se turbabitur, dum via conveniens ad pacem non queritur, dum justicia abici- tur et veritas prosternitur, quas cum pace ipsa divina doctrina nobis ostendit oportere copulari. ait 4 enim scriptura, que mentiri non potest: „misericordia et veritas obviaverunt sibi; justicia 40 et pax osculate sunt“; et dominus per prophetam inquit5: „pacem et veritatem diligite“; rex quoque Ezechias dicebats : „sit » pax et veritas in diebus meis". quid igitur pocius in tanta rerum difficultate agendum est huic sancte synodo, anq quod recedat et omnia mala supradicta per- 1439 Juni 13 a) O reddere. b) VR possimus. c) P ubi. d) W omnia. e) OWS posset. 1) O propterea. g) WP 45 populo. h) PSG pontificem. i) W prefigendo. k) PV fit. 1) 0 deveniet. m) O moriuntur; W add. in. n) Psanctus. O) VR obrupto. p) SG fiat. q) G aut. 1 Die Stelle konnte nicht aufgefunden werden; vgl. Zusätze und Berichtungen. 2 Vgl. Anm. 1. 3 Egl. Anm. 1. 4 Psalm 85, 11. Zach. 8, 16. 2. Könige, 20, 19. 5 6 50
190 Kongreß zu Mainz März und April 1439. sed pocius supposita hujus concilii per attediacionem aut alia incommoda dispergantur et tandem nulli vel paucissimi ad illum alium locum accedendi habeant voluntatem, dum viderint hujus concilii Basiliensis tam miserabilem exitum, quod tantis laboribus congregatum, tot annis adversus impugnaciones domini Eugenii conservatum fuit. quid aliud ad hec respondere a possumusb, venerabiles oratores, nisi amarissimos edere gemitus super flebili 5 ruina ecclesie, si res ita procedant, et plorare die ac nocte super illa conciliorum generalium auctoritate tam diu per nos defensata, quam in interitum perduci conspicimus, nisi deus misericorditer provideat; de qua auctoritate parum prodest verbo dicere, quod conservari habeat, si tale factum agatur, unde“ ipsa miserabiliter prosternatur? quis vero dabit capitibus nostris fontem lacrimarum, ut in meroribus et doloribus digne lugeamus lesionem fidei con- 10 temptum sinodorum ac sacrorum canonum, quibus conculcatis omnia scelera, omnia vicia, pariter quoque omniumd abusuum et deformitatum incrementa liberius regnabunt? amare flebunt diebus futuris principes et naciones orbis, dum quispiam Romanus pontifex eos injuste opprimere volet: nam frustra deinceps ad concilia generalia recurrent, quorum erit sic prostrata auctoritas. si enim concilium generale aliquid vellet de ipso Romano pontifice judi- 15 care, illud dissolvet ac transferet aliudque concilium fieri queret, ubi possite suum libitum consequi, sicque nulla stabilitas nulla firmitas in judiciis ipsorum conciliorum haberi poterit. invalescet preterea f ille perniciosissimus error in populumg dei, ut unus homo ad summum pontificium h assumptus possit de tota ecclesia ac Christianitate agere ad sue libitum voluntatis, sic quod per generale concilium universalis ecclesie non valeat corrigi aut reformari. sed et 20 videmus non solum statum ecclesiasticum et salutem animarum ex ea re detrimenta pati, immo omnem statum omnem polliciam omne regimen in spiritualibus et temporalibus perturbari. nam ecce postquam generale concilium ecclesiam catholicam representans inmediate habens potestatem a Christo, cui summus pontifex et quilibet alius obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem extirpacionem scismatis et reformacionem ecclesie in capite et 25 in menbris, cepit suum exercere judicium in dominum Eugenium pro correctione ipsius et e contumaciter obedire contempsit, jam via introducitur, ut, qui concilio in hiis tenentur obe- dire, non ipsum concilium reputent ut judicem sed ut partem cum domino Eugenio contenden- tem et velint ipsum judicem directe aut indirecte artare vel compellere, loca et tempora eidem prefigerei, ut sua judicia nequaquam proferat, immo ad instanciam ejus, qui reus est, judi- 30 cium suum mutare cogatur. quod si hoc sitk de summo judice potestatem habente inmediate a Christo, numquid ex hoc datur exemplum subditis quorumcumque judicancium, ut ipsos judices temporales et spirituales per mutuas intelligencias compellant, ut illi a judicando desistant? sicque peribit justicia in terris et eveniet1, quod ait gloriosus Jeronimusl: „dum uni parcunt, universe ecclesie moliuntur m interitum"; „que est“, inquit2, „ista misericordia uni 35 parcere et universos in discrimen adducere?“ "cumque pax“, ut ait beatusn Augustinus3, sit tranquillitas ordinis, jam ruptoo ordine judiciorum omnis pax et hominum ad deum et hominum inter se turbabitur, dum via conveniens ad pacem non queritur, dum justicia abici- tur et veritas prosternitur, quas cum pace ipsa divina doctrina nobis ostendit oportere copulari. ait 4 enim scriptura, que mentiri non potest: „misericordia et veritas obviaverunt sibi; justicia 40 et pax osculate sunt“; et dominus per prophetam inquit5: „pacem et veritatem diligite“; rex quoque Ezechias dicebats : „sit » pax et veritas in diebus meis". quid igitur pocius in tanta rerum difficultate agendum est huic sancte synodo, anq quod recedat et omnia mala supradicta per- 1439 Juni 13 a) O reddere. b) VR possimus. c) P ubi. d) W omnia. e) OWS posset. 1) O propterea. g) WP 45 populo. h) PSG pontificem. i) W prefigendo. k) PV fit. 1) 0 deveniet. m) O moriuntur; W add. in. n) Psanctus. O) VR obrupto. p) SG fiat. q) G aut. 1 Die Stelle konnte nicht aufgefunden werden; vgl. Zusätze und Berichtungen. 2 Vgl. Anm. 1. 3 Egl. Anm. 1. 4 Psalm 85, 11. Zach. 8, 16. 2. Könige, 20, 19. 5 6 50
Strana 191
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 100. 191 1439 Juni 13 mittat prevalere aut a quod ex officio sibi commisso a Christo sub confidencia ipsius divini auxilii perb defensionem veritatis et exercicium justicie in repellendis tantis malis debitum suum agere curet coram deo et hominibus adimplens illud, quod per sapientem dictum est1 „certa pro justicia usque ad mortem", clarissime videre potestis, venerabiles oratores, quod 5 ecclesiam, matrem omnium Christianorum, in hac tanta desolacione deserere non possu- mus, sed nobis et toti populo Christiano gravissima imminet dampnaciod, si saluti ipsius ecclesie et vite sue, que ex fide est, providere negligamus. expectavimus jam pluribus annis, si prefatus dominus Eugenius viam veritatis recognoscerete; et contemplacione Christianorum principum dilaciones plurimas benignissime observavit hec sancta synodus i0 ambassiatoresque suos ad diversas regiones transmisit veritatem et justiciam hujus sacri concilii ac necessitatem urgentissimam providendi publice saluti ecclesie aperientes. ad duas quoque convenciones? in Nûrenberga successive habitas profectif sunt et novissime in civitate Maguntina3 non defuerunt sufficienti potestate suffulti, ubi oratores summi pontificis per 30 dies expectati nullatenus comparere voluerunt nisi post recessum oratorum hujus sancte 15 synodi, qui cum bona licencia oratorum principum ibidem existencium per plures antea dies abcesserant. in omnibus autem hiis numquam ex parte summi pontificis aliquid emendacionis vel correctionis oblatum audivimus, ut per hoc paci ecclesie consuleretur, quam ita turbavit. et ne (quod absit!) totum corpus invaderet morbus, sig languor non esset curatus in capite, atque eciam ut divina majestas per ipsum gravissime offensa placari posset, immo dumtaxat 20 petita est semper hujus concilii mutacio et talis mutacio, que ipsum concilium reformacionem ecclesie querens enervaret et dominum Eugenium durissime resistentem in sua contumacia roboraret. neque audivimus, quod vos aut alii oratores principum in hiis rebus a papa impe- traveritis, ut contemplacione ecclesie et populi Christiani quid quam emendacionis aut melioracionis efficiat, jam vero justissimam hujus sacri concilii prosecucionem totus orbis 25 conspicere potuit necnon pacienciam et mansuetudinem nostram atque longissimam expecta- cionem in hoc loco, in quo non nos mundana solacia aut terrena affeccio detinent, immo relictis propriis regionibus domibus et beneficiis, in quibus quiescere poteramus, varias hic persecuciones injurias damna obprobria passi sumus et assidue patimur libenter omnia suffe- rentes pro votiva consecucione reformacionis ecclesie dei, pro qua jam tribus generalibus con- 30 ciliis diuturno tempore laboratum est, et pro defensione orthodoxe fidei, quam in oculis nostris videmus multipliciter impugnari; et in tantum prefatis catholicis principibus expectando quesivimus complacere, ut post victualium penuriam et alias clades, quas pertulimus, eciam graviora pericula immineant atque per varia rerum discrimina hujus concilii dispersio et post tot annorum susceptos labores extrema ecclesie desolacio in foribus esse videantur, si non 35 celeriter occurratur. unde jam apertissime conspicere h possunt principes Christiani nos maxima necessitate compulsos, ut seclusa ampliori dilacione pro honore dei, creatoris cunctorum, regis regum, domini dominancium, et pro salvacione animarum omnium communi saluti ipsius ecclesie providere curemus. et, ne in tanta rerum necessitate de gravi negligencia coram omni- potentis dei judicio arguamur, omnem nostram fiduciam proicientes in salvatorem nostrum Jhesum, in cujus nomine congregati sumus, favente ipsius gracia ita intendimus agere, ut coram omnibus principibus atque populis clarissima justicia et veritas hujus sancte synodi reluceant, cum quibus venienti intra ecclesiam misericordiak etl pax etm sibi invicem gratissimo copulabuntur osculo. neque quidquamn aliud petimus ao domino, nisi ut in hiis turbacionibus rerum det nobis id agere, quod beneplacitum fuerit sue divine 45 majestati; et speramus per misericordiam ejus omnes Christianos in viap veritatis et prosecu- a) Van. b) G pro defensione. c) P ad. d) P diminucio. e) W cognosceret. 1) O provecti. g) VR et. h) WP perspicere. i) VR cum justicia autem veniat statt cum-ven. k) VR soror ejns. 1) om. R. m) om. V. n) S sic quoque statt neque quidquam. 0) S de. p) V viam. 40 50 1 Eccli. 4, 33. 2 Juli und Oktober 1438. 3 März 1439.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 100. 191 1439 Juni 13 mittat prevalere aut a quod ex officio sibi commisso a Christo sub confidencia ipsius divini auxilii perb defensionem veritatis et exercicium justicie in repellendis tantis malis debitum suum agere curet coram deo et hominibus adimplens illud, quod per sapientem dictum est1 „certa pro justicia usque ad mortem", clarissime videre potestis, venerabiles oratores, quod 5 ecclesiam, matrem omnium Christianorum, in hac tanta desolacione deserere non possu- mus, sed nobis et toti populo Christiano gravissima imminet dampnaciod, si saluti ipsius ecclesie et vite sue, que ex fide est, providere negligamus. expectavimus jam pluribus annis, si prefatus dominus Eugenius viam veritatis recognoscerete; et contemplacione Christianorum principum dilaciones plurimas benignissime observavit hec sancta synodus i0 ambassiatoresque suos ad diversas regiones transmisit veritatem et justiciam hujus sacri concilii ac necessitatem urgentissimam providendi publice saluti ecclesie aperientes. ad duas quoque convenciones? in Nûrenberga successive habitas profectif sunt et novissime in civitate Maguntina3 non defuerunt sufficienti potestate suffulti, ubi oratores summi pontificis per 30 dies expectati nullatenus comparere voluerunt nisi post recessum oratorum hujus sancte 15 synodi, qui cum bona licencia oratorum principum ibidem existencium per plures antea dies abcesserant. in omnibus autem hiis numquam ex parte summi pontificis aliquid emendacionis vel correctionis oblatum audivimus, ut per hoc paci ecclesie consuleretur, quam ita turbavit. et ne (quod absit!) totum corpus invaderet morbus, sig languor non esset curatus in capite, atque eciam ut divina majestas per ipsum gravissime offensa placari posset, immo dumtaxat 20 petita est semper hujus concilii mutacio et talis mutacio, que ipsum concilium reformacionem ecclesie querens enervaret et dominum Eugenium durissime resistentem in sua contumacia roboraret. neque audivimus, quod vos aut alii oratores principum in hiis rebus a papa impe- traveritis, ut contemplacione ecclesie et populi Christiani quid quam emendacionis aut melioracionis efficiat, jam vero justissimam hujus sacri concilii prosecucionem totus orbis 25 conspicere potuit necnon pacienciam et mansuetudinem nostram atque longissimam expecta- cionem in hoc loco, in quo non nos mundana solacia aut terrena affeccio detinent, immo relictis propriis regionibus domibus et beneficiis, in quibus quiescere poteramus, varias hic persecuciones injurias damna obprobria passi sumus et assidue patimur libenter omnia suffe- rentes pro votiva consecucione reformacionis ecclesie dei, pro qua jam tribus generalibus con- 30 ciliis diuturno tempore laboratum est, et pro defensione orthodoxe fidei, quam in oculis nostris videmus multipliciter impugnari; et in tantum prefatis catholicis principibus expectando quesivimus complacere, ut post victualium penuriam et alias clades, quas pertulimus, eciam graviora pericula immineant atque per varia rerum discrimina hujus concilii dispersio et post tot annorum susceptos labores extrema ecclesie desolacio in foribus esse videantur, si non 35 celeriter occurratur. unde jam apertissime conspicere h possunt principes Christiani nos maxima necessitate compulsos, ut seclusa ampliori dilacione pro honore dei, creatoris cunctorum, regis regum, domini dominancium, et pro salvacione animarum omnium communi saluti ipsius ecclesie providere curemus. et, ne in tanta rerum necessitate de gravi negligencia coram omni- potentis dei judicio arguamur, omnem nostram fiduciam proicientes in salvatorem nostrum Jhesum, in cujus nomine congregati sumus, favente ipsius gracia ita intendimus agere, ut coram omnibus principibus atque populis clarissima justicia et veritas hujus sancte synodi reluceant, cum quibus venienti intra ecclesiam misericordiak etl pax etm sibi invicem gratissimo copulabuntur osculo. neque quidquamn aliud petimus ao domino, nisi ut in hiis turbacionibus rerum det nobis id agere, quod beneplacitum fuerit sue divine 45 majestati; et speramus per misericordiam ejus omnes Christianos in viap veritatis et prosecu- a) Van. b) G pro defensione. c) P ad. d) P diminucio. e) W cognosceret. 1) O provecti. g) VR et. h) WP perspicere. i) VR cum justicia autem veniat statt cum-ven. k) VR soror ejns. 1) om. R. m) om. V. n) S sic quoque statt neque quidquam. 0) S de. p) V viam. 40 50 1 Eccli. 4, 33. 2 Juli und Oktober 1438. 3 März 1439.
Strana 192
192 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Juni 13 cione publice salutis unitatem a et pacem bonam amplectib, quod et nos maxime desideramus ac laboribus cunctis prosequi volumus, ut omnes unanimiter in amore fraternitatis deo serviant et sint unum in veritate. nec aliquem de veritate hujus sancte synodi informatum credimus velle tandem huic favere errori, ut unus mortalis homo, qui ordinatus est, ut sit fidelis minister in domo dei, possit (ut premissum est) de tota ecclesia agere ad libitum sue voluntatis et neque generalia concilia representancia ecclesiam universalem neque canones synodales neque postremo ipsas declaraciones fidei per ecclesiam catholicam factas attendens possit totum gregem dominicum tanto precio redemptum in precipicium dampnacionis duceree. nec uni persone mortali quis in tantum humano favore affectus d putari debet, ut propter illius tempo- rale desiderium, quod sicut umbra pertransiet, velit universam ecclesiam destrui. neque formi- 10 dare nimium oportet, si justum ecclesie judicium in correccioneme domini Eugenii proferreturf in futurisg pro necessitateh totius ecclesie et ipse (quod absit!) rebellando in adversum vellet scisma facere alios attrahendo, ut se ab unitate ecclesie separarentk, quod1 principesl catholici aut notabiles prelati ecclesie vellent suo favere scismati presertim in lesionem catholice fidei et auctoritatis ecclesie, numquid notorium est, quanti principes orbis tam per se quam per suos 15 concilio Constanciensi interfuerunt, ubi explicata fuit declaracio fidei de auctoritate conci- liorum generalium super papam et quemlibet alterum et in omnibus observata nemine recla- mante nemine reprobante? sed et, ubi dominus Eugenius jam bina vice voluit sua auctoritate hoc Basiliense concilium sine ejus consensu dissolvere, scitis, quomodo principes orbis fere omnes aut prime aut secunde dissolucionis tempore suos oratores in hoc sacro concilio tenue- 20 runt firmiter credentes papam non posse dissolvere ipsum sacrum concilium, quod pro extir- pacione heresum et reformacione ecclesie in capite et in menbris legittime congregatum erat, sine consensu ejus, cum ipsim concilio non haberet in hiis imperare, sed teneretur obedire. quid de prelatis ecclesie dicemus? numquid in sacro Constanciensi concilio cardinales archiepiscopi episcopi et ceteri de omni regione fuerunt? nec illi defuit felicis recordacionis papa Martinus, 25 qui eciam circa ipsius concilii finem per patentes litteras2 eodem approbante concilio mandavit universis archiepiscopis episcopis et inquisitoribus, ut singulos de heresi Wicleffistarum suspectos diligenter interrogarent, utrum crederent, quod illud, quod sacrum concilium Con- stanciense universalem ecclesiam representans approbavit et approbat in favorem fidei et n salutem animarum, quod hoc ab universis Christifidelibus esset approbandum et tenendum, 30 cum non ignoraret papa ipse Martinus declaracionem de auctoritate conciliorum data imme- diate a Christo antea per ipsum concilium factam fuisse; qui eciam in eisdem litteris' posuit, quod error est dicere: non esse de necessitate salutis credere Romanam ecclesiam esse supre- mam inter ecclesias, si per Romanam ecclesiam intelligatur universalis ecclesia aut concilium generale, aut eciam pro quanto negaret primatum summi pontificis respectu ecclesiarum par- 35 ticularium. in hoc preterea Basiliensi concilio tempore attemptate prime dissolucionis fuerunt septem de prestancioribus sacrosancte Romane ecclesie cardinalibus, videlicet Julianus tituli sancti Angeli sedis apostolice legatus, Albergati Bononiensis, Branda Portuensis vulgariter dictus Placentinus cardinales episcopi, Joannes sancti Laurencii in Lucina dictus Rothoma- gensis, Joannes sancti Petri ad vincula, Alphonsus sancti Eustachii et Dominicus sancte 40 Marie in Via Lata dictus Firmanus, eciam cardinales, doctrinam ipsam catholicam et aposto- licam de auctoritate conciliorum in Constancia declaratam virtuose defendentes atque osten- dentes propter illam non potuisse neque in futuris posse fieri dissolucionem hujus concilii sine ipsius consensu. plurimaque solempnia super hoco decreta cum ceteris patribus condiderunt 5 a) VR unionem. b) WP complecti. c) VR inducere. d) G effectus, korr. aus affectus. e) OWP correp- 45 cionem. f) GS profertur. g) VRSG immer in futurum statt in futuris; PW succurrendo. h) W necessi- tati statt pro nec. i) VRS velit. k) VRG separent; WP add. eciam. 1) VR princeps aliquis catholicus n) VR add. ad. m) VR ipse. aut notabilium prelatorum quispiam velit statt principes - vellent. 0) R hec. 1 Hier beginnt der von formidare abhängige Satz. manum (Luxemburg 1727) Tom 1. pag. 289 § 2. 3 Vgl. Anm. 2. 2 Bulle v. 22. Febr. 1418, Magnum bullarium Ro- 50
192 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Juni 13 cione publice salutis unitatem a et pacem bonam amplectib, quod et nos maxime desideramus ac laboribus cunctis prosequi volumus, ut omnes unanimiter in amore fraternitatis deo serviant et sint unum in veritate. nec aliquem de veritate hujus sancte synodi informatum credimus velle tandem huic favere errori, ut unus mortalis homo, qui ordinatus est, ut sit fidelis minister in domo dei, possit (ut premissum est) de tota ecclesia agere ad libitum sue voluntatis et neque generalia concilia representancia ecclesiam universalem neque canones synodales neque postremo ipsas declaraciones fidei per ecclesiam catholicam factas attendens possit totum gregem dominicum tanto precio redemptum in precipicium dampnacionis duceree. nec uni persone mortali quis in tantum humano favore affectus d putari debet, ut propter illius tempo- rale desiderium, quod sicut umbra pertransiet, velit universam ecclesiam destrui. neque formi- 10 dare nimium oportet, si justum ecclesie judicium in correccioneme domini Eugenii proferreturf in futurisg pro necessitateh totius ecclesie et ipse (quod absit!) rebellando in adversum vellet scisma facere alios attrahendo, ut se ab unitate ecclesie separarentk, quod1 principesl catholici aut notabiles prelati ecclesie vellent suo favere scismati presertim in lesionem catholice fidei et auctoritatis ecclesie, numquid notorium est, quanti principes orbis tam per se quam per suos 15 concilio Constanciensi interfuerunt, ubi explicata fuit declaracio fidei de auctoritate conci- liorum generalium super papam et quemlibet alterum et in omnibus observata nemine recla- mante nemine reprobante? sed et, ubi dominus Eugenius jam bina vice voluit sua auctoritate hoc Basiliense concilium sine ejus consensu dissolvere, scitis, quomodo principes orbis fere omnes aut prime aut secunde dissolucionis tempore suos oratores in hoc sacro concilio tenue- 20 runt firmiter credentes papam non posse dissolvere ipsum sacrum concilium, quod pro extir- pacione heresum et reformacione ecclesie in capite et in menbris legittime congregatum erat, sine consensu ejus, cum ipsim concilio non haberet in hiis imperare, sed teneretur obedire. quid de prelatis ecclesie dicemus? numquid in sacro Constanciensi concilio cardinales archiepiscopi episcopi et ceteri de omni regione fuerunt? nec illi defuit felicis recordacionis papa Martinus, 25 qui eciam circa ipsius concilii finem per patentes litteras2 eodem approbante concilio mandavit universis archiepiscopis episcopis et inquisitoribus, ut singulos de heresi Wicleffistarum suspectos diligenter interrogarent, utrum crederent, quod illud, quod sacrum concilium Con- stanciense universalem ecclesiam representans approbavit et approbat in favorem fidei et n salutem animarum, quod hoc ab universis Christifidelibus esset approbandum et tenendum, 30 cum non ignoraret papa ipse Martinus declaracionem de auctoritate conciliorum data imme- diate a Christo antea per ipsum concilium factam fuisse; qui eciam in eisdem litteris' posuit, quod error est dicere: non esse de necessitate salutis credere Romanam ecclesiam esse supre- mam inter ecclesias, si per Romanam ecclesiam intelligatur universalis ecclesia aut concilium generale, aut eciam pro quanto negaret primatum summi pontificis respectu ecclesiarum par- 35 ticularium. in hoc preterea Basiliensi concilio tempore attemptate prime dissolucionis fuerunt septem de prestancioribus sacrosancte Romane ecclesie cardinalibus, videlicet Julianus tituli sancti Angeli sedis apostolice legatus, Albergati Bononiensis, Branda Portuensis vulgariter dictus Placentinus cardinales episcopi, Joannes sancti Laurencii in Lucina dictus Rothoma- gensis, Joannes sancti Petri ad vincula, Alphonsus sancti Eustachii et Dominicus sancte 40 Marie in Via Lata dictus Firmanus, eciam cardinales, doctrinam ipsam catholicam et aposto- licam de auctoritate conciliorum in Constancia declaratam virtuose defendentes atque osten- dentes propter illam non potuisse neque in futuris posse fieri dissolucionem hujus concilii sine ipsius consensu. plurimaque solempnia super hoco decreta cum ceteris patribus condiderunt 5 a) VR unionem. b) WP complecti. c) VR inducere. d) G effectus, korr. aus affectus. e) OWP correp- 45 cionem. f) GS profertur. g) VRSG immer in futurum statt in futuris; PW succurrendo. h) W necessi- tati statt pro nec. i) VRS velit. k) VRG separent; WP add. eciam. 1) VR princeps aliquis catholicus n) VR add. ad. m) VR ipse. aut notabilium prelatorum quispiam velit statt principes - vellent. 0) R hec. 1 Hier beginnt der von formidare abhängige Satz. manum (Luxemburg 1727) Tom 1. pag. 289 § 2. 3 Vgl. Anm. 2. 2 Bulle v. 22. Febr. 1418, Magnum bullarium Ro- 50
Strana 193
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 100. 193 1439 Juni 1 15 25 30 35 et toti mundo publicaverunt; qui de hac re in responsionel quadam synodali cum toto concilio magna auctoritate oratoribus domini Eugenii dissolucionem ipsam manutenere volentis a responderunt: „malumus mori quam tanto errori per ignaviam cedere. hic articulus, de quo disceptamus, fidem concernit; qui sine interitu salutis negligi non potest. si dominus Eugenius 5 ecclesiam audire non vult, oportebit eum tandem haberi sicut ethnicum et publicanum". hec sunt verba concilii, in quo tunc illi presentes affuerunt. audistis et vos sepius, quomodo alii plures cardinales se subscripserunt, dum dominus Eugenius ad mandatum concilii illam pretensam dissolucionem irritam et inanem declaravit2 et ea non obstante dixit concilium legittime fuisse continuatum. sed numquid preterea omnes viderunt, quam multi prelati 10 doctores divini et humani juris ac ceteri ecclesiastici viri ex diversis nacionibus regnis et provinciis successive tam tempore prime dissolucionis quam secunde in hac sancta synodo comparuerunt, dum ipse dominus Eugenius eam dissolutam b reputabat, credentes hoc factum ejusdem domini Eugenii adversus ipsius concilii auctoritatem nullatenus potuisse prevalere? quomodo igitur putandum est vel suspicandum, ut catholicus orbis fidem, quam accepit, vellet propter quamcumque personam deserere aut cuivis persone in adversum repugnanti et scisma facere volenti favorem prestare et quod ab hoc sacro concilio, quod fidem ipsorumd prelatorum, fidem principum atque omnium nacionum orbis defendit, se separarente, ut illi adhererentf, qui ipsam impugnare vellets ? credendum est quidem pocius, quod omnes provi- dere volent, ne in futuris quisquam pontificum possit rebellando conciliis generalibus imme- 20 diate a Christo potestatem super eos habentibus scisma facere et pro sua voluntate aut libidine dominandi universum orbem hoc modo conturbare, intelligentque tandem omnes unanimiter illum pro pontifice haberi non debere, quem concilium universalis ecclesie pro non-pontifice habendum judicaverit, ut sic non necesse sit jam deinceps principes orbis hoc modo cum variis legacionibus et magnis expensis in eah re vexari simulque pax in ecclesia vigere possit et aucto- ritas conciliorum illibata servari, que, ut ait3 beatus Augustinus, in ipsa ecclesia saluberrima est. nam oportet universos Christianos id ipsum sentire et sapere, si una fides et pax vera conservanda est, quod ipsii summi pontifices per concilium generale catholicam ecclesiam representans corrigi possunt, sicut veritas catholica diffinivit k, quodque ecclesia dei in spiritu sancto congregata non habet existimari sicut una prophana communitas, cui papa ipse velut princeps secularis domineturl. sic itaque cum dei gracia per constantem fidei nostre confessionem et ipsius probacionem m in opere pax optima et salutaris gubernacio ecclesie reflorebit in terris; summi pontifices cognoscentes se posse corrigi, ut prefertur, per concilium universalis ecclesie curabunt vigilancius salutem gregis dominici querere et in ministerio sibi credito opera Christo placencia agere, ipsamque sedem apostolicam salutari gubernacione et decore virtutum reflorere facient in oculis omnium populorum atque omnium bonorum ubertate habundare, sicut prius illa solebat, cum bono et salutari regimine guberna- retur. cujus quidem sedis auctoritatem et honorem hec sancta synodus semper conservare curabit ipsamque dignis honoribus per debitum sanctitatis cultum magis intendit amplificaren et exaltare in futuris; brevior quoque erit deinceps conciliorum generalium duracio, dum illis 40 debita prestabitur obediencia, et temporibus statutis omnes diligenter confluent expedituri celerius, que pro salute Christiane religionis agenda videbuntur; concilia provincialia et synodalia frequentabuntur ; sacrio canones pacifice observabuntur. sic erit pax et tranquillitas ecclesiarum, sanctitas morum, utilitas regnorum et provinciarum, sicp efficaciter desiderium principum vestrorum complebitur, preclari oratores, qui pacem et salutem ecclesie desiderant. 45 per ea vero que in Maguncia concepistis, licet bona intencione vos hec fecisse sperandum a) P volentibus korr. aus volentis. b) P add. esse. c) W cuiquam; G cuique. d) WP illorum. e) PFRS separent. f)VR adhereant. g) VR in pugna evellit statt imp. vel. h) WPSG eadem. i) om. VR. k) P diffinit. I) P dominatur. m) WPG approbacionem. n) O amplificari et exaltari. o) om. WPSG. p) WP et sic. 50 1 Vom 16. Juni 1433, vgl. Mon. Conc. 2, 377. 2 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 3 Epist. LIV, Ad inquisitiones Januarii I, 1 in Corp. scr. cath. 34, 2 S. 159. Deutsche Reichstags-Akten XIV 25
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 100. 193 1439 Juni 1 15 25 30 35 et toti mundo publicaverunt; qui de hac re in responsionel quadam synodali cum toto concilio magna auctoritate oratoribus domini Eugenii dissolucionem ipsam manutenere volentis a responderunt: „malumus mori quam tanto errori per ignaviam cedere. hic articulus, de quo disceptamus, fidem concernit; qui sine interitu salutis negligi non potest. si dominus Eugenius 5 ecclesiam audire non vult, oportebit eum tandem haberi sicut ethnicum et publicanum". hec sunt verba concilii, in quo tunc illi presentes affuerunt. audistis et vos sepius, quomodo alii plures cardinales se subscripserunt, dum dominus Eugenius ad mandatum concilii illam pretensam dissolucionem irritam et inanem declaravit2 et ea non obstante dixit concilium legittime fuisse continuatum. sed numquid preterea omnes viderunt, quam multi prelati 10 doctores divini et humani juris ac ceteri ecclesiastici viri ex diversis nacionibus regnis et provinciis successive tam tempore prime dissolucionis quam secunde in hac sancta synodo comparuerunt, dum ipse dominus Eugenius eam dissolutam b reputabat, credentes hoc factum ejusdem domini Eugenii adversus ipsius concilii auctoritatem nullatenus potuisse prevalere? quomodo igitur putandum est vel suspicandum, ut catholicus orbis fidem, quam accepit, vellet propter quamcumque personam deserere aut cuivis persone in adversum repugnanti et scisma facere volenti favorem prestare et quod ab hoc sacro concilio, quod fidem ipsorumd prelatorum, fidem principum atque omnium nacionum orbis defendit, se separarente, ut illi adhererentf, qui ipsam impugnare vellets ? credendum est quidem pocius, quod omnes provi- dere volent, ne in futuris quisquam pontificum possit rebellando conciliis generalibus imme- 20 diate a Christo potestatem super eos habentibus scisma facere et pro sua voluntate aut libidine dominandi universum orbem hoc modo conturbare, intelligentque tandem omnes unanimiter illum pro pontifice haberi non debere, quem concilium universalis ecclesie pro non-pontifice habendum judicaverit, ut sic non necesse sit jam deinceps principes orbis hoc modo cum variis legacionibus et magnis expensis in eah re vexari simulque pax in ecclesia vigere possit et aucto- ritas conciliorum illibata servari, que, ut ait3 beatus Augustinus, in ipsa ecclesia saluberrima est. nam oportet universos Christianos id ipsum sentire et sapere, si una fides et pax vera conservanda est, quod ipsii summi pontifices per concilium generale catholicam ecclesiam representans corrigi possunt, sicut veritas catholica diffinivit k, quodque ecclesia dei in spiritu sancto congregata non habet existimari sicut una prophana communitas, cui papa ipse velut princeps secularis domineturl. sic itaque cum dei gracia per constantem fidei nostre confessionem et ipsius probacionem m in opere pax optima et salutaris gubernacio ecclesie reflorebit in terris; summi pontifices cognoscentes se posse corrigi, ut prefertur, per concilium universalis ecclesie curabunt vigilancius salutem gregis dominici querere et in ministerio sibi credito opera Christo placencia agere, ipsamque sedem apostolicam salutari gubernacione et decore virtutum reflorere facient in oculis omnium populorum atque omnium bonorum ubertate habundare, sicut prius illa solebat, cum bono et salutari regimine guberna- retur. cujus quidem sedis auctoritatem et honorem hec sancta synodus semper conservare curabit ipsamque dignis honoribus per debitum sanctitatis cultum magis intendit amplificaren et exaltare in futuris; brevior quoque erit deinceps conciliorum generalium duracio, dum illis 40 debita prestabitur obediencia, et temporibus statutis omnes diligenter confluent expedituri celerius, que pro salute Christiane religionis agenda videbuntur; concilia provincialia et synodalia frequentabuntur ; sacrio canones pacifice observabuntur. sic erit pax et tranquillitas ecclesiarum, sanctitas morum, utilitas regnorum et provinciarum, sicp efficaciter desiderium principum vestrorum complebitur, preclari oratores, qui pacem et salutem ecclesie desiderant. 45 per ea vero que in Maguncia concepistis, licet bona intencione vos hec fecisse sperandum a) P volentibus korr. aus volentis. b) P add. esse. c) W cuiquam; G cuique. d) WP illorum. e) PFRS separent. f)VR adhereant. g) VR in pugna evellit statt imp. vel. h) WPSG eadem. i) om. VR. k) P diffinit. I) P dominatur. m) WPG approbacionem. n) O amplificari et exaltari. o) om. WPSG. p) WP et sic. 50 1 Vom 16. Juni 1433, vgl. Mon. Conc. 2, 377. 2 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 3 Epist. LIV, Ad inquisitiones Januarii I, 1 in Corp. scr. cath. 34, 2 S. 159. Deutsche Reichstags-Akten XIV 25
Strana 194
194 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Juni 13 sit, non assequerentur principes ipsi bonum illuda vere pacis quod optant, ut ex superioribus liquere satis potest. nos autem favente domino per viam salutarem et rectum ordinem a Christo datum pacem ipsam prosequemur et, quantum sine dei offensa poterimus, curabimus semper religiosissimis vestris principibus complacere, qui eciam, ut credendum est, per omnia divine ordinacioni obsequi volent neque aliud agent, nisi quod cum deo poterunt, quod juri divino consonum erit b, et, cum fideliter credant, quod de jure divino tenentur obe- dire concilio in hiis, in quibus habet potestatem inmediate a Christo, non substrahent ab eodem concilio debitum obediencie sue propter exercicium justicie. dum autem ipsi unanimiter inc obediencia, quad sancte synodo et ipsi Christo, qui ei potestatem dedit, tenenture, perse- veraverint amplectendo concorditer justiciam et veritatem, ipsi animas suas salvabunt, ipsi 10 auctoritatem conciliorum sibi et toti orbi necessariam servabunt illibatam salutemque et pacem bonam in Christiana religione vigere facient. si autem obedienciam debitam sub- traherent concilio per aliquam neutralitatem aut alias quovismodo, plura mala contingerent in adversum. que vos, preclari oratores, ipsis orthodoxis principibus diligenter ac fideliter remonstrare habetis, quantum vos diligitis eorum salutem et tocius ecclesie; et non 15 dubitamus, quod, cum erunt debite informati, debitum suum erga deum et ecclesiam semper facient et intellectis racionibus ac motivis hujus sancte synodi devociones eorum apertissimef conspicient intencionem ipsius dirigi, sicut beatis pacificis convenit, ad querendas vias vere pacis tranquillitatis et salutis ecclesie ac tocius orbis nunc et in futurum. quod autem ad factum Grecorum attinet, scitis, quanto desiderio unionem eorum semper optaverimus et 20 optemus quantosque labores et sumptus in ejus rei prosecucionem impenderimus et qualia nobis impedimenta objecta sint. dudum quoque loca conveniencia, videlicet Basileam Avi- nionem et Sabaudiam, pro ipsa tractanda unione nominavimus ; et adhuc, ut omnes conspiciant . nostram perseverantem intencionem ad hujus unionis prosecucionem, si imperator Romeo- rumg et patriarcha Constantinopolitanus, qui pro tempore fuerith, et ceteri ecclesiam Orien- 25 . talem representantes cessantei omni dolo et fraude in aliquem locum securum, quem hec sancta synodus eliget, advenire voluerint, eadem sancta synodus illum eligere et in ipsum se transferre non recusabit talemque locum eliget, postquam intencionem Grecorum ipsorum plenek cognoverit, de quo ipsi vestri principes et totus orbis merito debebunt contentari. interim vero curabit eadem sancta synodus querere diligenter, que ecclesie dei prosunt, et 30 ita res ipsius nostre catholice ecclesie disponere, ut salutifera gubernacione regantur, per quam deus propicietur populo suo, et placata ira ejus, quam peccata regnancia concitarunt, unionem ipsorum Grecorum et bonam pacem omnium Christianorum reflorere videamus! in terris ad laudem et gloriam spiritus paracliti, qui est deus benedictus in secula seculorum datum Basilee in nostra generali congregacione idibus junii anno a nativitate 35 1439 amen. Juni 13 domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. Joannes Pivani. 1439 101. Verlesung der Antwort des Konzils auf die Mainzer Vermittlungsvorschläge fnr. 100] und Juni 13 Aussprache in der Generalkongregation. (Nach Segovia.) 1439 Juni 13 Basel. W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5049 fol. 92a und 95b (Segovia lib. 15 capp. 10 u. 11) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 76b und 79b cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 305 und 315. 40 In der Generalkongregation vom 13. Juni 1 ermahnte der Kardina l2 von Arles die Gesandten, ut illam [responsionem] benigne suscepturi informare vellent dominos suos de justicia et veritate ac zelo rectaque a) om. VR. b) Pest. c) R add. ipsa. d) ORWP quam. e) om. OVRSG. f) OW aptissime. g) G Gre- 45 corum. h) VR fuerint. i) P cessantibus. k) W bene. 1) om. WPG, S faciet. 1 Bei Segovia 13. die currentis mensis; vgl. auch Conc. Bas. 6, 488 Z. 32 f. 2 Vgl. Hüglins Protokoll: Et antequam legeretur et fieret [responsio facta ex parte sacri concilii re- verendissimis dominis oratoribus regum et princi- pum], reverendissimus dominus cardinalis Arelaten- sis presidens patres et dominos oratores exhortatus est, ut hujus modi responsionem pacienter audire vellent et gratanter acceptare. (Conc. Bas. 6, 489 50 Z. 21-25.)
194 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Juni 13 sit, non assequerentur principes ipsi bonum illuda vere pacis quod optant, ut ex superioribus liquere satis potest. nos autem favente domino per viam salutarem et rectum ordinem a Christo datum pacem ipsam prosequemur et, quantum sine dei offensa poterimus, curabimus semper religiosissimis vestris principibus complacere, qui eciam, ut credendum est, per omnia divine ordinacioni obsequi volent neque aliud agent, nisi quod cum deo poterunt, quod juri divino consonum erit b, et, cum fideliter credant, quod de jure divino tenentur obe- dire concilio in hiis, in quibus habet potestatem inmediate a Christo, non substrahent ab eodem concilio debitum obediencie sue propter exercicium justicie. dum autem ipsi unanimiter inc obediencia, quad sancte synodo et ipsi Christo, qui ei potestatem dedit, tenenture, perse- veraverint amplectendo concorditer justiciam et veritatem, ipsi animas suas salvabunt, ipsi 10 auctoritatem conciliorum sibi et toti orbi necessariam servabunt illibatam salutemque et pacem bonam in Christiana religione vigere facient. si autem obedienciam debitam sub- traherent concilio per aliquam neutralitatem aut alias quovismodo, plura mala contingerent in adversum. que vos, preclari oratores, ipsis orthodoxis principibus diligenter ac fideliter remonstrare habetis, quantum vos diligitis eorum salutem et tocius ecclesie; et non 15 dubitamus, quod, cum erunt debite informati, debitum suum erga deum et ecclesiam semper facient et intellectis racionibus ac motivis hujus sancte synodi devociones eorum apertissimef conspicient intencionem ipsius dirigi, sicut beatis pacificis convenit, ad querendas vias vere pacis tranquillitatis et salutis ecclesie ac tocius orbis nunc et in futurum. quod autem ad factum Grecorum attinet, scitis, quanto desiderio unionem eorum semper optaverimus et 20 optemus quantosque labores et sumptus in ejus rei prosecucionem impenderimus et qualia nobis impedimenta objecta sint. dudum quoque loca conveniencia, videlicet Basileam Avi- nionem et Sabaudiam, pro ipsa tractanda unione nominavimus ; et adhuc, ut omnes conspiciant . nostram perseverantem intencionem ad hujus unionis prosecucionem, si imperator Romeo- rumg et patriarcha Constantinopolitanus, qui pro tempore fuerith, et ceteri ecclesiam Orien- 25 . talem representantes cessantei omni dolo et fraude in aliquem locum securum, quem hec sancta synodus eliget, advenire voluerint, eadem sancta synodus illum eligere et in ipsum se transferre non recusabit talemque locum eliget, postquam intencionem Grecorum ipsorum plenek cognoverit, de quo ipsi vestri principes et totus orbis merito debebunt contentari. interim vero curabit eadem sancta synodus querere diligenter, que ecclesie dei prosunt, et 30 ita res ipsius nostre catholice ecclesie disponere, ut salutifera gubernacione regantur, per quam deus propicietur populo suo, et placata ira ejus, quam peccata regnancia concitarunt, unionem ipsorum Grecorum et bonam pacem omnium Christianorum reflorere videamus! in terris ad laudem et gloriam spiritus paracliti, qui est deus benedictus in secula seculorum datum Basilee in nostra generali congregacione idibus junii anno a nativitate 35 1439 amen. Juni 13 domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. Joannes Pivani. 1439 101. Verlesung der Antwort des Konzils auf die Mainzer Vermittlungsvorschläge fnr. 100] und Juni 13 Aussprache in der Generalkongregation. (Nach Segovia.) 1439 Juni 13 Basel. W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5049 fol. 92a und 95b (Segovia lib. 15 capp. 10 u. 11) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 76b und 79b cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 305 und 315. 40 In der Generalkongregation vom 13. Juni 1 ermahnte der Kardina l2 von Arles die Gesandten, ut illam [responsionem] benigne suscepturi informare vellent dominos suos de justicia et veritate ac zelo rectaque a) om. VR. b) Pest. c) R add. ipsa. d) ORWP quam. e) om. OVRSG. f) OW aptissime. g) G Gre- 45 corum. h) VR fuerint. i) P cessantibus. k) W bene. 1) om. WPG, S faciet. 1 Bei Segovia 13. die currentis mensis; vgl. auch Conc. Bas. 6, 488 Z. 32 f. 2 Vgl. Hüglins Protokoll: Et antequam legeretur et fieret [responsio facta ex parte sacri concilii re- verendissimis dominis oratoribus regum et princi- pum], reverendissimus dominus cardinalis Arelaten- sis presidens patres et dominos oratores exhortatus est, ut hujus modi responsionem pacienter audire vellent et gratanter acceptare. (Conc. Bas. 6, 489 50 Z. 21-25.)
Strana 195
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 100-102. 195 10 15 25 intencione concilii in factis ecclesie. Dann wurde die Konzilsantwort1 von dem Konzilspromotor 1439 Hugo [Barardi] verlesen. Der Konzilspräsident ersuchte hierauf die Gesandten abermals, die Ant. Juni 13 wort wohlwollend aufzunchmen2. Lubicensis ' dicens in ea responsione, quia multa essent aspera, contineri nimis de vino et modicum 5 de oleo, supplicavit nomine omnium oratorum pro copia audienciaque eis danda tertia aut quarta feria, Juni ut desuper respondere possent. Arelatensis autem respondit 4, quod eciam daretur sub bulla; que 16 o. 17 licet extrinsecus amara videretur, intrinsecus tamen propter utilitatem dulcis esset; super congregacione vero assignanda deliberaretur. Dann übte der Bischof von Burgos Kritik an der Konzilsantwort5 und schloß mit der Bitte, quod supersederetur in processu, ut pax daretur ecclesie. Dieser Bitte traten die Vertreter Mailands5 bei. Die Aragonischen Gesandten5 unterstützten das Ersuchen des Bischofs von Lübeck um eine Generalkongregation. quibus“ concilii presidens respondebat: scire eos modum omnium ambasiatorum diligenter instancium pro responso, quod ultimate datum reverenter suscipiunt, non impug- nantes, sed dicentes velle referre ad dominos suos; attenderent ergo, quomodo peterent audienciam, si pro responsione concilii impugnanda. statimque Lubicensis episcopus: non ad illud, sed ad respon- dendum facte eisdem exhortacioni. prosequens autem Arelatensiss dicebat: sinodalem responsionem non alias credendum quam conceptam fuisse a spiritu sancto, cum primo tot factis disposicionibus invo- cato divino auxilio omnes patres in id consenserant unanimiter. exaggerabat rursus specifice magis referens omnium discriminum causam esse papam Eugenium; deque principibus dictum non fuisse quilibet ut princeps sed pro summis pontificibus, qui taliter dissolventes concilium ecclesiam supprimerent in futu- 20 rum pro libito suo. locus preterea nominatus non fuisset specifice propter causam ab ipso episcopo com- memoratam, quia, si a concilio fieret, factam esse autentice per ecclesiam reputaretur a Grecis et propterea nullo modo consentirent; itaque oportebat primo cum ipsis tractari. et rursus quod principes conqueri non possent de expectacione in processu non facta, cum jam a duobus fere annis expectatum fuisset; nec expectari juste amplius posset nullis apparentibus signis emendacionis circa regimen ecclesie, immo continue pejus fieret per summum pontificem. et constabat aliquem summorum pontificum nunquam tanto diucius- que impugnasse non solum ecclesiam et concilium, sed eciam ipsas veritates catholice fidei; probacionem vero ultimi hujus deducebat ampliato sermone. 102. Erklärung der fürstl. Gesandten auf die Konzilsantwort vom 13. Juni. [1439 Juni 167 Basel.J 11439 Juni16) Paus Paris Arch. Nat. K 1711 fol. [487a-488a] cop. ch. Uberschrift Cedula replicatoria ad responsionem suprascriptam [nr. 100]. W coll. Würzburg St.-A. Geistl. Schrank Lad. 18 nr. 5 Libell 4 fol. 94b-95b cop. ch. Uberschrift Sequitur protestacio oratorum ut supra contra hujusmodi responsionem concilii. G coll. Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 43 [fol. 44a-45b] cop. ch. In Augsburg Ordinariats-B. Cod. 41 fol. 54b-57b cop. ch. Gedruckt: Würdtwein 8, 60-66 (nach W ?). — Im Auszug in Mon. Conc. 3, 317. sione contentis deliberabunt; et pecierunt copiam et nichilominus, quod indicatur congregacio extraordi- naria, in qua ipsi oratores audiantur, exhortando, ut patres sacri concilii velint cogitare alium modum, ne talis eveniat ruina. (Conc. Bas. 6, 490 Z. 3-10.) 4 Vgl. Anm. 6. 5 Diese Kritik in den Anmerkungen zu nr. 102. Vgl. Hüglins Protokoll, Conc. Bas. 6, 490 Z. 10-26. 6 Vgl. Hüglins Protokoll: Dominus Arelatensis dixit, quod hanc responsionem pocius spiritui sancto quam homini humano attribuit; et quod est justa vera et sancta quodque illa dabitur ipsis d. ambassiatoribus sub plumbo et dabitur copia cui- quam volenti. quoad congregacionem petitam dixit: quod non opus est tali congregacione, quia forte illam petunt ad impugnandum hanc respon- sionem, circa quod bene deberent considerare pru- dencie ipsorum oratorum, cum fuerit multis mensi- bus masticata et discussa et finaliter eis data; que retractari non debet; nec est de more post respon- siones datas dare audiencias contra easdem. et fina- liter respondit ad singula puncta et dicta Lubicensis et Burgensis episcoporum. (Conc. Bas. 6, 490 Z. 26 bis 37.) Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 103. 1 nr. 100. 2 Nach Hüglins Protokoll: Qua lecta r. d. cardinalis dixit, quod hec sancta synodus hanc responsionem presentat dominis oratoribus regum et principum ad 40 eorum petita exhortando dictos oratores ibidem presentes, quatenus hanc responsionem acceptare velint grato animo et cum omni caritate et quod illam velint notificare suis d. regibus et principibus, prout eciam pro posse notificabit ipsa sancta syno- 45 dus; et quod auditis petitis et supplicatis ac avisatis per dictos oratores non videtur huic sacro concilio modus alius pro conservacione auctoritatis ecclesie quam hanc responsionem, qua mediante facta conci- liorum generalium dirigentur et eciam summi ponti- 50 fices eisdem obedient. et petito ab d. promotoribus dominus ipse reverendissimus Arelatensis presidens super dicta responsione conclusit. (Conc. Bas. 6, 489 Z. 27 bis 490 Z. I.) 3 Vgl. Hüglins Protokoll : Dixit Lubicensis, quod hee 55 responsio non est aliud quam ruptura et ruina pacis et concordie, quam prosequuntur ipsi reges et princi- pes; et ideo videretur sibi fieri aliud temparamentum. et nichilominus dixit nomine omnium aliorum orato- rum, quod ipsi super hiis exhortacionibus et in respon- 35 30
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 100-102. 195 10 15 25 intencione concilii in factis ecclesie. Dann wurde die Konzilsantwort1 von dem Konzilspromotor 1439 Hugo [Barardi] verlesen. Der Konzilspräsident ersuchte hierauf die Gesandten abermals, die Ant. Juni 13 wort wohlwollend aufzunchmen2. Lubicensis ' dicens in ea responsione, quia multa essent aspera, contineri nimis de vino et modicum 5 de oleo, supplicavit nomine omnium oratorum pro copia audienciaque eis danda tertia aut quarta feria, Juni ut desuper respondere possent. Arelatensis autem respondit 4, quod eciam daretur sub bulla; que 16 o. 17 licet extrinsecus amara videretur, intrinsecus tamen propter utilitatem dulcis esset; super congregacione vero assignanda deliberaretur. Dann übte der Bischof von Burgos Kritik an der Konzilsantwort5 und schloß mit der Bitte, quod supersederetur in processu, ut pax daretur ecclesie. Dieser Bitte traten die Vertreter Mailands5 bei. Die Aragonischen Gesandten5 unterstützten das Ersuchen des Bischofs von Lübeck um eine Generalkongregation. quibus“ concilii presidens respondebat: scire eos modum omnium ambasiatorum diligenter instancium pro responso, quod ultimate datum reverenter suscipiunt, non impug- nantes, sed dicentes velle referre ad dominos suos; attenderent ergo, quomodo peterent audienciam, si pro responsione concilii impugnanda. statimque Lubicensis episcopus: non ad illud, sed ad respon- dendum facte eisdem exhortacioni. prosequens autem Arelatensiss dicebat: sinodalem responsionem non alias credendum quam conceptam fuisse a spiritu sancto, cum primo tot factis disposicionibus invo- cato divino auxilio omnes patres in id consenserant unanimiter. exaggerabat rursus specifice magis referens omnium discriminum causam esse papam Eugenium; deque principibus dictum non fuisse quilibet ut princeps sed pro summis pontificibus, qui taliter dissolventes concilium ecclesiam supprimerent in futu- 20 rum pro libito suo. locus preterea nominatus non fuisset specifice propter causam ab ipso episcopo com- memoratam, quia, si a concilio fieret, factam esse autentice per ecclesiam reputaretur a Grecis et propterea nullo modo consentirent; itaque oportebat primo cum ipsis tractari. et rursus quod principes conqueri non possent de expectacione in processu non facta, cum jam a duobus fere annis expectatum fuisset; nec expectari juste amplius posset nullis apparentibus signis emendacionis circa regimen ecclesie, immo continue pejus fieret per summum pontificem. et constabat aliquem summorum pontificum nunquam tanto diucius- que impugnasse non solum ecclesiam et concilium, sed eciam ipsas veritates catholice fidei; probacionem vero ultimi hujus deducebat ampliato sermone. 102. Erklärung der fürstl. Gesandten auf die Konzilsantwort vom 13. Juni. [1439 Juni 167 Basel.J 11439 Juni16) Paus Paris Arch. Nat. K 1711 fol. [487a-488a] cop. ch. Uberschrift Cedula replicatoria ad responsionem suprascriptam [nr. 100]. W coll. Würzburg St.-A. Geistl. Schrank Lad. 18 nr. 5 Libell 4 fol. 94b-95b cop. ch. Uberschrift Sequitur protestacio oratorum ut supra contra hujusmodi responsionem concilii. G coll. Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 43 [fol. 44a-45b] cop. ch. In Augsburg Ordinariats-B. Cod. 41 fol. 54b-57b cop. ch. Gedruckt: Würdtwein 8, 60-66 (nach W ?). — Im Auszug in Mon. Conc. 3, 317. sione contentis deliberabunt; et pecierunt copiam et nichilominus, quod indicatur congregacio extraordi- naria, in qua ipsi oratores audiantur, exhortando, ut patres sacri concilii velint cogitare alium modum, ne talis eveniat ruina. (Conc. Bas. 6, 490 Z. 3-10.) 4 Vgl. Anm. 6. 5 Diese Kritik in den Anmerkungen zu nr. 102. Vgl. Hüglins Protokoll, Conc. Bas. 6, 490 Z. 10-26. 6 Vgl. Hüglins Protokoll: Dominus Arelatensis dixit, quod hanc responsionem pocius spiritui sancto quam homini humano attribuit; et quod est justa vera et sancta quodque illa dabitur ipsis d. ambassiatoribus sub plumbo et dabitur copia cui- quam volenti. quoad congregacionem petitam dixit: quod non opus est tali congregacione, quia forte illam petunt ad impugnandum hanc respon- sionem, circa quod bene deberent considerare pru- dencie ipsorum oratorum, cum fuerit multis mensi- bus masticata et discussa et finaliter eis data; que retractari non debet; nec est de more post respon- siones datas dare audiencias contra easdem. et fina- liter respondit ad singula puncta et dicta Lubicensis et Burgensis episcoporum. (Conc. Bas. 6, 490 Z. 26 bis 37.) Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 103. 1 nr. 100. 2 Nach Hüglins Protokoll: Qua lecta r. d. cardinalis dixit, quod hec sancta synodus hanc responsionem presentat dominis oratoribus regum et principum ad 40 eorum petita exhortando dictos oratores ibidem presentes, quatenus hanc responsionem acceptare velint grato animo et cum omni caritate et quod illam velint notificare suis d. regibus et principibus, prout eciam pro posse notificabit ipsa sancta syno- 45 dus; et quod auditis petitis et supplicatis ac avisatis per dictos oratores non videtur huic sacro concilio modus alius pro conservacione auctoritatis ecclesie quam hanc responsionem, qua mediante facta conci- liorum generalium dirigentur et eciam summi ponti- 50 fices eisdem obedient. et petito ab d. promotoribus dominus ipse reverendissimus Arelatensis presidens super dicta responsione conclusit. (Conc. Bas. 6, 489 Z. 27 bis 490 Z. I.) 3 Vgl. Hüglins Protokoll : Dixit Lubicensis, quod hee 55 responsio non est aliud quam ruptura et ruina pacis et concordie, quam prosequuntur ipsi reges et princi- pes; et ideo videretur sibi fieri aliud temparamentum. et nichilominus dixit nomine omnium aliorum orato- rum, quod ipsi super hiis exhortacionibus et in respon- 35 30
Strana 196
196 Kongreß zu Mainz März und April 1439. (1439 Juni 16/ Reverendissimi patres. audivimus scripturaml in precedenti congregacione lectam, que responsionem sacri concilii continet ad ea, que per nos ac nonnullos alios oratores, qui tunc aderant ex parte invictissimi Romanorum Christianissimique Francorum ac serenissimo- rum Castelle et Aragonum regum necnon principum electorum sacri Romani imperii et ducis Mediolani illustrissimorum, proposita supplicata et requisita pridie2 fuerant. et quanta elegan- cia sermonis quantoque pondere sentenciarum dictata extiterit, tenor ejus demonstrat. fuisset tamen gratissimum nobis, ut conclusio conformior precibus nostris, immo prefatorum domi- norum regum et principum adjecta fuisset, quatenus optata pax cicius et verisimilius spera- retur. sed cum hoc factum non sit, nos, ut deo omnipotenti, ad cujus obsequium omnis anima tenetur et ad quem omnis caro veniet3, ac ecclesie sue regibusque et principibus nostris racio- 10 nem, ut tenemur, reddamus, aliqua cum ea qua decet reverencia submittemus ac, quoniam omnia, que copiose in eadem scriptura continentur, ad longum repetere nec necessarium nec expediens ad rem, de qua agitur, judicamus, cum non ad ingeniorum ostentacionem, sed ad pacem procurandam elaborandum est, brevia quedam summatim tangemus. et responsio hec, in quantum perpendere potuimus, in quinque principaliter se videtur resolvere. quorum pri- 15 mum est expressio doloris, quem hec sacra sinodus ex tribulacionibus ecclesie sentit; secundum applicacio harum tribulacionum ad sanctissimum patrem dominum Eugenium papam moder- num; tercium deductio aliquorum inconveniencium, que ex concessione, si qua fieret, eorum, que per prefatos oratores et nos supplicata sunt, secutura fore timentur; quartum ipsa respon- sionis substantia; quintum adjeccio a quedam de interim res ecclesie disponendo. [I] quoad primum4 nichilb aliud dicendum putamus, nisice quod indubie credimus hanc sacram sinodum magnum dolorem sentire de tribulacionibus et angoribus ecclesie. nam si unusquisque fidelis dolere debet, acrius tamen et intensius hanc sacram sinodum dolere credendum est, quia dolendi causam majorem quam aliquis privatus habet, cum ad ecclesiam tamquam ad matrem omnium fidelium quecunque jactura Christiane reipublice peculiariter quodammodo redun- 25 dare videtur. sed et illud dolorem hunc augered merito debet, quod, licet aliis temporibus gravia sepe pericula et grandes angorese ecclesie dei advenerunt, hodiernis tamen diebus in majoribus constituta est, quam a magnis citra seculis forsitan fuit, ut illi, qui ,de planctu ecclesie" multa scripserunt5, si tempora nostra vidissent, majora profecto volumina scrip- sissent f, cum jam nedum dissensiones private, non solum publice, non denique simplicia 30 scismata, sed ipse hereses et in fide errores pullulare, si per divinam misericordiam non succurritur, timeantur. dolent autem prefati reges et principes, et dolore cordis intrinsecus tacti labores, quos oculi vestri cernunt, pro medela adhibenda cum inexpressibili cura inter- ponunt et interponere in futurums deo dirigente intendunt. sed quod merorem eciam excitare et lacrimas cordis visceralius haurire debet, illud, nisi fallimur, est : si remedia hiis angoribus 35 forte possemus imponere vel saltem vias ad imponenda aperire aut apertas amplecti, tamen hech facere ea attencione, quam res peteret, non curemusi, illa, que plano calle et cum con- sensu omnium conficere nonk valeamusl, per vias dubias et periculis plenas velociore gressu, quam expediret, ad finem conducere existimantes. doleat ergo sacra sinodus et devotos ge- mitus in altum emittat et nos omnes particulariter doleamus ab alto auxilium prestolantes 40 5 20 a) W objectio. b) W vel. c) W vel. d) W merito adaugere statt augere merito. e) G languores; W la- guores und entsprechend an folgenden Stellen. f) W conscripsissent. g) W hier und später futuris. h) Phoc. i) WG curamus in Klammer. k) ergänzt. 1) W ponemus. 1 nr. 100. 2 Vgl. nr. 88. 3 Ps. 64, 3. 4 Vgl. dazu Segovia über die Ausführungen des Bischofs von Burgos am 13. Juni: Burgensis vero episcopus preferens diebus illis se fortassis affuturum dicebat videri sibi prima facie contineri quinque puncta. lamentabilem narrationem pressurarum pe- riculorum et malorum in ecclesia hodie crassancium; hec autem sic esse in veritate confitebatur. et si hodie viveret Alvarus, qui fecit librum de planctu ecclesie, vel 45 alius quicumque super hoc dicere volens, non unum, sed mille volumina esset facturus. (Mon. Conc. 3, 315.) 5 In erster Linie ist an Alvarus Pelagius (vgl. Anm. 4; Real-Enzykl. 15, 107) zu denken; dann auch an den Regensburger Domherrn Konrad von Megenberg (ca. 50 1309 bis 1374, vgl. Allg. Deutsche Biographie, Bd. 16, 648 bis 650).
196 Kongreß zu Mainz März und April 1439. (1439 Juni 16/ Reverendissimi patres. audivimus scripturaml in precedenti congregacione lectam, que responsionem sacri concilii continet ad ea, que per nos ac nonnullos alios oratores, qui tunc aderant ex parte invictissimi Romanorum Christianissimique Francorum ac serenissimo- rum Castelle et Aragonum regum necnon principum electorum sacri Romani imperii et ducis Mediolani illustrissimorum, proposita supplicata et requisita pridie2 fuerant. et quanta elegan- cia sermonis quantoque pondere sentenciarum dictata extiterit, tenor ejus demonstrat. fuisset tamen gratissimum nobis, ut conclusio conformior precibus nostris, immo prefatorum domi- norum regum et principum adjecta fuisset, quatenus optata pax cicius et verisimilius spera- retur. sed cum hoc factum non sit, nos, ut deo omnipotenti, ad cujus obsequium omnis anima tenetur et ad quem omnis caro veniet3, ac ecclesie sue regibusque et principibus nostris racio- 10 nem, ut tenemur, reddamus, aliqua cum ea qua decet reverencia submittemus ac, quoniam omnia, que copiose in eadem scriptura continentur, ad longum repetere nec necessarium nec expediens ad rem, de qua agitur, judicamus, cum non ad ingeniorum ostentacionem, sed ad pacem procurandam elaborandum est, brevia quedam summatim tangemus. et responsio hec, in quantum perpendere potuimus, in quinque principaliter se videtur resolvere. quorum pri- 15 mum est expressio doloris, quem hec sacra sinodus ex tribulacionibus ecclesie sentit; secundum applicacio harum tribulacionum ad sanctissimum patrem dominum Eugenium papam moder- num; tercium deductio aliquorum inconveniencium, que ex concessione, si qua fieret, eorum, que per prefatos oratores et nos supplicata sunt, secutura fore timentur; quartum ipsa respon- sionis substantia; quintum adjeccio a quedam de interim res ecclesie disponendo. [I] quoad primum4 nichilb aliud dicendum putamus, nisice quod indubie credimus hanc sacram sinodum magnum dolorem sentire de tribulacionibus et angoribus ecclesie. nam si unusquisque fidelis dolere debet, acrius tamen et intensius hanc sacram sinodum dolere credendum est, quia dolendi causam majorem quam aliquis privatus habet, cum ad ecclesiam tamquam ad matrem omnium fidelium quecunque jactura Christiane reipublice peculiariter quodammodo redun- 25 dare videtur. sed et illud dolorem hunc augered merito debet, quod, licet aliis temporibus gravia sepe pericula et grandes angorese ecclesie dei advenerunt, hodiernis tamen diebus in majoribus constituta est, quam a magnis citra seculis forsitan fuit, ut illi, qui ,de planctu ecclesie" multa scripserunt5, si tempora nostra vidissent, majora profecto volumina scrip- sissent f, cum jam nedum dissensiones private, non solum publice, non denique simplicia 30 scismata, sed ipse hereses et in fide errores pullulare, si per divinam misericordiam non succurritur, timeantur. dolent autem prefati reges et principes, et dolore cordis intrinsecus tacti labores, quos oculi vestri cernunt, pro medela adhibenda cum inexpressibili cura inter- ponunt et interponere in futurums deo dirigente intendunt. sed quod merorem eciam excitare et lacrimas cordis visceralius haurire debet, illud, nisi fallimur, est : si remedia hiis angoribus 35 forte possemus imponere vel saltem vias ad imponenda aperire aut apertas amplecti, tamen hech facere ea attencione, quam res peteret, non curemusi, illa, que plano calle et cum con- sensu omnium conficere nonk valeamusl, per vias dubias et periculis plenas velociore gressu, quam expediret, ad finem conducere existimantes. doleat ergo sacra sinodus et devotos ge- mitus in altum emittat et nos omnes particulariter doleamus ab alto auxilium prestolantes 40 5 20 a) W objectio. b) W vel. c) W vel. d) W merito adaugere statt augere merito. e) G languores; W la- guores und entsprechend an folgenden Stellen. f) W conscripsissent. g) W hier und später futuris. h) Phoc. i) WG curamus in Klammer. k) ergänzt. 1) W ponemus. 1 nr. 100. 2 Vgl. nr. 88. 3 Ps. 64, 3. 4 Vgl. dazu Segovia über die Ausführungen des Bischofs von Burgos am 13. Juni: Burgensis vero episcopus preferens diebus illis se fortassis affuturum dicebat videri sibi prima facie contineri quinque puncta. lamentabilem narrationem pressurarum pe- riculorum et malorum in ecclesia hodie crassancium; hec autem sic esse in veritate confitebatur. et si hodie viveret Alvarus, qui fecit librum de planctu ecclesie, vel 45 alius quicumque super hoc dicere volens, non unum, sed mille volumina esset facturus. (Mon. Conc. 3, 315.) 5 In erster Linie ist an Alvarus Pelagius (vgl. Anm. 4; Real-Enzykl. 15, 107) zu denken; dann auch an den Regensburger Domherrn Konrad von Megenberg (ca. 50 1309 bis 1374, vgl. Allg. Deutsche Biographie, Bd. 16, 648 bis 650).
Strana 197
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 102. 197 11439 Juni 16] 30 nec taceant pupille oculorum nostrorum doloremque cordis operibus demonstremus, nedum vias, sed eciam semitas, per quas pax ecclesiastica honeste obtineri et hiis angoribus me- dela adhiberi unanimiter valeat, procurantes, ne videntes cernentesque in ipsa pericula irruamus. [2] de secundol cum domini reges et principes mediatores se ad tranquilitatem 5 et pacem exhibuerint, nobis, qui eorum vices hic ad presens gerimus, nec incusare nec ex- cusare dominum nostrum papam congruit. sed hoc unum dicemus, quod, si quid tam in capite quam in membris reformandum existit, precibus nostris acceptatis multo firmius ac solidius fieri poterit ac factum unanimius acceptari, cum ad locum illum, ut petitur, hoc concilio translato, quidquid decretum jussumve extiterit, per universas Christianas regiones absque 10 omni reluctancia recipietur. [3] circa tercium2 vero, etsi multa dici possent, quia locuples ad loquendum materia est, ne tamen notissima et frequentissima dicta repetendo audientes tedio afficiamus, illud solum exprimere in mentem venit nullum inconveniens nullumque prorsus periculum aut discrimen ex supplicacione et requisicione regum et principum domi- norum a nostrorum sequi verisimiliter posse, quinimo honestam pacem et tranquillitatem. 15 omnes namque ferme b raciones in prefata scriptura contente pro acceptacione precum nostra- rum non mediocriter militant, que ad earum non-admissionem induci videntur. quid enim aliud prefati domini reges et principes querunt, nisi ut ecclesie universalis honor sacrorumque conciliorum auctoritas inviolabiliter observentur, nisi enim hujus sacri concilii aliorumque conciliorum, que in futurum celebrari continget, auctoritatem honoremque ex intimis cordis 20 zelarent, non utique tot labores et expensas ad hec conservanda exposuissent, sed alios modos aliasve vias tenuissent longe ab istis distantes, prout dominaciones vestre, ut conjectamus, considerant. sed ut auctoritas conciliorum sedisque apostolice reverencia, que nunc prochdolon periclitatur, in tuto collocatec quiescant et futuris temporibus aliquam hesitacionem non recipiant, hec, que diximus, supplicare et d requirere decreverunt. etenim longe salubrius tran- 25 quilliusque ista fiente, si unanimi consensu hoc sacrum concilium, ut supplicatur, procedet, quam si contra mentem f tot et tantorum regum et principum talia aget, que per majorem forte vel magnam militantis ecclesie partem non recipiantur. nec expedit in hoc sermonem extendere, quia sapientibus loquimur. illud autem timendum procul dubio non est, ne alii hoc exemplo ducti aliis supplicacionibus hanc sacram sinodum inquietent, cum arbitrandum sit nullum modestie sue adeo oblitum, ut tot et tantis regibus et principibus in unum collectis se adequare velit. quis enim est, qui dicat: „regibus Romanorum Francorum Castelle et Arrago- num ac principibus electoribus et duci Mediolani simile concessum est ; ergo et mihi hoc concedaturg“, profecto qui hoc diceret, presumpcionis, immo aperte temeritatis vir judicari valeret, cum hos principes majorem partem Christianitatis, quinimmo totam secuturam fore verisimilimum sit. nam attentis regionibus, que illis subsunt, et fraternitate amicicia con- federacione adherenciaque aliorum regum et principum, qui ad presens specifice non nominan- tur, nichil pene manet, quod contra horum sanctam et conformem intencionem ecclesiasticam pacem turbare valeret. [4] ad quartum 3 autem quid aliud dicere possumus, nisi quod per 35 40 a) W om. dom. nost. b) G firme. c) PG collocata. d) WG om. et requirere. e) W flerent. 1) W auctori- tatem. g) W concedite. 1 Vgl. bei Segovia: Consequenter eorum malorum fuisse causam attribuebatur pape Eugenio; non vero personam ejus excusare vel accusare vellet; sed undecumque provenerant provideri oportebit. 45 (Mon. Conc. 3, 315.) 2 Vgl. bei Segovia: Tertio loco motiva et raciones multe generales juxta rhetoricam persuasionem fierent, quam multa pericula sequerentur osten- dentes; esseque mali exempli racionem, si contentis 50 in cedula concilium acquiesceret. hee tamen raciones videbantur sibi esse communes, ut eciam juxta doctrinam Tullii adversarius illis uti posset; et pre- sertim circa exaggeracionem de racione exempli, ut quilibet eciam sic pro summo pontifice se inter- poneret aut pro mutacione concilii; nam reges et principes sicut quilibet computandi non essent, sed magnus honor concilii et ecclesie esset reges et prin- cipes eidem porrigere supplicaciones, que tamen graves non essent super mutacione concilii in alium locum, utque supersederetur in processu. etenim multa suaderent regibus et principibus complacen- dum esse. (Mon. Conc. 3, 315 f.) 3 Bei Segovia etwas abweichend: Replicarentur item in hac responsione verba illa sacramentalia genera-
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 102. 197 11439 Juni 16] 30 nec taceant pupille oculorum nostrorum doloremque cordis operibus demonstremus, nedum vias, sed eciam semitas, per quas pax ecclesiastica honeste obtineri et hiis angoribus me- dela adhiberi unanimiter valeat, procurantes, ne videntes cernentesque in ipsa pericula irruamus. [2] de secundol cum domini reges et principes mediatores se ad tranquilitatem 5 et pacem exhibuerint, nobis, qui eorum vices hic ad presens gerimus, nec incusare nec ex- cusare dominum nostrum papam congruit. sed hoc unum dicemus, quod, si quid tam in capite quam in membris reformandum existit, precibus nostris acceptatis multo firmius ac solidius fieri poterit ac factum unanimius acceptari, cum ad locum illum, ut petitur, hoc concilio translato, quidquid decretum jussumve extiterit, per universas Christianas regiones absque 10 omni reluctancia recipietur. [3] circa tercium2 vero, etsi multa dici possent, quia locuples ad loquendum materia est, ne tamen notissima et frequentissima dicta repetendo audientes tedio afficiamus, illud solum exprimere in mentem venit nullum inconveniens nullumque prorsus periculum aut discrimen ex supplicacione et requisicione regum et principum domi- norum a nostrorum sequi verisimiliter posse, quinimo honestam pacem et tranquillitatem. 15 omnes namque ferme b raciones in prefata scriptura contente pro acceptacione precum nostra- rum non mediocriter militant, que ad earum non-admissionem induci videntur. quid enim aliud prefati domini reges et principes querunt, nisi ut ecclesie universalis honor sacrorumque conciliorum auctoritas inviolabiliter observentur, nisi enim hujus sacri concilii aliorumque conciliorum, que in futurum celebrari continget, auctoritatem honoremque ex intimis cordis 20 zelarent, non utique tot labores et expensas ad hec conservanda exposuissent, sed alios modos aliasve vias tenuissent longe ab istis distantes, prout dominaciones vestre, ut conjectamus, considerant. sed ut auctoritas conciliorum sedisque apostolice reverencia, que nunc prochdolon periclitatur, in tuto collocatec quiescant et futuris temporibus aliquam hesitacionem non recipiant, hec, que diximus, supplicare et d requirere decreverunt. etenim longe salubrius tran- 25 quilliusque ista fiente, si unanimi consensu hoc sacrum concilium, ut supplicatur, procedet, quam si contra mentem f tot et tantorum regum et principum talia aget, que per majorem forte vel magnam militantis ecclesie partem non recipiantur. nec expedit in hoc sermonem extendere, quia sapientibus loquimur. illud autem timendum procul dubio non est, ne alii hoc exemplo ducti aliis supplicacionibus hanc sacram sinodum inquietent, cum arbitrandum sit nullum modestie sue adeo oblitum, ut tot et tantis regibus et principibus in unum collectis se adequare velit. quis enim est, qui dicat: „regibus Romanorum Francorum Castelle et Arrago- num ac principibus electoribus et duci Mediolani simile concessum est ; ergo et mihi hoc concedaturg“, profecto qui hoc diceret, presumpcionis, immo aperte temeritatis vir judicari valeret, cum hos principes majorem partem Christianitatis, quinimmo totam secuturam fore verisimilimum sit. nam attentis regionibus, que illis subsunt, et fraternitate amicicia con- federacione adherenciaque aliorum regum et principum, qui ad presens specifice non nominan- tur, nichil pene manet, quod contra horum sanctam et conformem intencionem ecclesiasticam pacem turbare valeret. [4] ad quartum 3 autem quid aliud dicere possumus, nisi quod per 35 40 a) W om. dom. nost. b) G firme. c) PG collocata. d) WG om. et requirere. e) W flerent. 1) W auctori- tatem. g) W concedite. 1 Vgl. bei Segovia: Consequenter eorum malorum fuisse causam attribuebatur pape Eugenio; non vero personam ejus excusare vel accusare vellet; sed undecumque provenerant provideri oportebit. 45 (Mon. Conc. 3, 315.) 2 Vgl. bei Segovia: Tertio loco motiva et raciones multe generales juxta rhetoricam persuasionem fierent, quam multa pericula sequerentur osten- dentes; esseque mali exempli racionem, si contentis 50 in cedula concilium acquiesceret. hee tamen raciones videbantur sibi esse communes, ut eciam juxta doctrinam Tullii adversarius illis uti posset; et pre- sertim circa exaggeracionem de racione exempli, ut quilibet eciam sic pro summo pontifice se inter- poneret aut pro mutacione concilii; nam reges et principes sicut quilibet computandi non essent, sed magnus honor concilii et ecclesie esset reges et prin- cipes eidem porrigere supplicaciones, que tamen graves non essent super mutacione concilii in alium locum, utque supersederetur in processu. etenim multa suaderent regibus et principibus complacen- dum esse. (Mon. Conc. 3, 315 f.) 3 Bei Segovia etwas abweichend: Replicarentur item in hac responsione verba illa sacramentalia genera-
Strana 198
198 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [H139 Juni 16) hujus responsionis tenorem preces et supplicaciones ac exhortaciones nostre, immo suprascrip- torum dominorum regum et principum ex toto refutari videntur, cum pro reduccione Grecorum generalissima quedam dicantur, que, quam difficiles a practice sint, unusquisque faciliterb advertet. pro scismate vero inter Latinos, immo inter catholicos impediendo nichil omnino conceditur; at licet reductio Grecorum optabilis sit, optabilius tamen est, ne ecclesia catholica 5 scisma tam deterrimume paciatur, cum illud lucri captandi, istud dampni vitandi racionem habere videtur; non autem est par racio lucrad non capere ete dampna sentire. [5] ad quintuml vero, quod sub paucis et pregnantibus verbis magnam rerum agendarum quandam prenosticacionem innuere videtur et, quid in utero gestiant, avisamenta quedam in deputa- cionibus data2 quodammodo parturire ceperunt, illud utique supplicando exhortando f ac 10 humiliter requirendo dicemus, ut ea, que superioribus temporibus per nos seu aliquos nostrum devote supplicata fuerunts, ad memoriam semper vestre reverendissime paternitates adducant, ut scissure jam prochdolor exorte remedium adhibeatur, antequam ad scisma formatum perveniat h. supplicamus igitur eisdem vestris reverendissimis paternitatibus iteratis precibus et exhortamur ac cum omni devocione et humilitate ac humili et devota instancia requirimus, 15 quatenus ecclesiastice paci et tranquilitati populi Christiani consulentes, que per nos nomine dominorum regum et principum prefatorum supplicata sunt, exaudire et operi demandare velint et in processibus, qui contra prefatum dominum nostrum papam inchoati sunt, omni- busque aliis eos quomodolibet concernentibus supersedere dignentur et contra eum aliqualiter nec directe nec indirecte procedant, cum ex hujusmodi processibus vel propter eos scisma in 20 limine omnii intuenti notorie paratum esse videatur. quod si fecerint, gratissimum deo obse- quium prebebunt seque pacis et salutis ecclesie amatores fore monstrabunt; alioquin, si aliter, quod non arbitramur, agendum decreverint, omnia per nos in aliis congregacionibus et deputa- cionibus tam verbis quam scriptis circa hanc rem dicta, prout unusquisque nostrum edixit, simili modo pro repetitis habentes presencium serie protestamur : quod k, si quid contra eundem 25 dominum nostrum papam innovatum fuerit, absque consensu et contra consensum et volun- tatem dominorum regum et principum nostrorum et nostrum suo nomine innovabitur; ideo, si quid scandali dissensionis aut scismatis ex illo vel propter illud exortum extiterit, dominis regibus et principibus nostris aut nobis imputandum non erit, exorantes semper altissimum, cujus misericordia mensuram non habet, quatenus pax3 ejus, que exsuperat omnem sensum, 30 custodiat corda vestra et intelligencias vestras et sic dirigat sacrum cetum vestrum, ut ex eo non dissensionum inicia, sed pacis exempla per universum prodeant orbem. amen. mus autem reverendos patres dominos prothonotarios etc.4 ... roga- 1439 103. Aussprache und Erklärung der fürstlichen Gesandten zu der Konzilsantwort in der General- Juni 16 kongregation. 1439 Juni 16 Basel. 35 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 95b-96a (Segovia lib. 15 cap. 12) cop. ch. B aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 79b-80a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 317-319. a) PWG difficilis. b) GP add. enim. c) W contrarium. d) W lucrum. e) om. WG. f) W orando; 40 G exorando. g) so WG; P supplicatum extitit. h) G perveniet. i) W cuilibet. k) W et. liter respondendo, quid esse opportunum concilium intenderet circa ejus mutacionem et de loci eleccione. videbatur autem sibi, quod concilium non deberet statim eligere locum, ut attraheret Grecos ad consen- sum, qui alias noluissent consentire in Basileam, quoniam per ecclesiam Latinam indicta esset pro concilio generali, sed quod oporteret fieri eleccionem de consensu communi. (Mon. Conc. 3, 316.) 1 Vgl. bei Segovia: Postremo diceretur, quod con- cilium intendebat procedere; et tamen sciebant patres supplicaciones esse omnium principum, quod supersederetur in processu, ut pax daretur ecclesie. (Mon. Conc. 3, 316.) 2 Betr. Absetzung des Papstes; vgl. S. 5 Anm. 1. 3 Philip. 4, 7. 4 Es folgte die Bitte um Ausstellung eines Instru- mentes. 45 50
198 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [H139 Juni 16) hujus responsionis tenorem preces et supplicaciones ac exhortaciones nostre, immo suprascrip- torum dominorum regum et principum ex toto refutari videntur, cum pro reduccione Grecorum generalissima quedam dicantur, que, quam difficiles a practice sint, unusquisque faciliterb advertet. pro scismate vero inter Latinos, immo inter catholicos impediendo nichil omnino conceditur; at licet reductio Grecorum optabilis sit, optabilius tamen est, ne ecclesia catholica 5 scisma tam deterrimume paciatur, cum illud lucri captandi, istud dampni vitandi racionem habere videtur; non autem est par racio lucrad non capere ete dampna sentire. [5] ad quintuml vero, quod sub paucis et pregnantibus verbis magnam rerum agendarum quandam prenosticacionem innuere videtur et, quid in utero gestiant, avisamenta quedam in deputa- cionibus data2 quodammodo parturire ceperunt, illud utique supplicando exhortando f ac 10 humiliter requirendo dicemus, ut ea, que superioribus temporibus per nos seu aliquos nostrum devote supplicata fuerunts, ad memoriam semper vestre reverendissime paternitates adducant, ut scissure jam prochdolor exorte remedium adhibeatur, antequam ad scisma formatum perveniat h. supplicamus igitur eisdem vestris reverendissimis paternitatibus iteratis precibus et exhortamur ac cum omni devocione et humilitate ac humili et devota instancia requirimus, 15 quatenus ecclesiastice paci et tranquilitati populi Christiani consulentes, que per nos nomine dominorum regum et principum prefatorum supplicata sunt, exaudire et operi demandare velint et in processibus, qui contra prefatum dominum nostrum papam inchoati sunt, omni- busque aliis eos quomodolibet concernentibus supersedere dignentur et contra eum aliqualiter nec directe nec indirecte procedant, cum ex hujusmodi processibus vel propter eos scisma in 20 limine omnii intuenti notorie paratum esse videatur. quod si fecerint, gratissimum deo obse- quium prebebunt seque pacis et salutis ecclesie amatores fore monstrabunt; alioquin, si aliter, quod non arbitramur, agendum decreverint, omnia per nos in aliis congregacionibus et deputa- cionibus tam verbis quam scriptis circa hanc rem dicta, prout unusquisque nostrum edixit, simili modo pro repetitis habentes presencium serie protestamur : quod k, si quid contra eundem 25 dominum nostrum papam innovatum fuerit, absque consensu et contra consensum et volun- tatem dominorum regum et principum nostrorum et nostrum suo nomine innovabitur; ideo, si quid scandali dissensionis aut scismatis ex illo vel propter illud exortum extiterit, dominis regibus et principibus nostris aut nobis imputandum non erit, exorantes semper altissimum, cujus misericordia mensuram non habet, quatenus pax3 ejus, que exsuperat omnem sensum, 30 custodiat corda vestra et intelligencias vestras et sic dirigat sacrum cetum vestrum, ut ex eo non dissensionum inicia, sed pacis exempla per universum prodeant orbem. amen. mus autem reverendos patres dominos prothonotarios etc.4 ... roga- 1439 103. Aussprache und Erklärung der fürstlichen Gesandten zu der Konzilsantwort in der General- Juni 16 kongregation. 1439 Juni 16 Basel. 35 W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 95b-96a (Segovia lib. 15 cap. 12) cop. ch. B aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 79b-80a cop. mb. Ferner in allen anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 317-319. a) PWG difficilis. b) GP add. enim. c) W contrarium. d) W lucrum. e) om. WG. f) W orando; 40 G exorando. g) so WG; P supplicatum extitit. h) G perveniet. i) W cuilibet. k) W et. liter respondendo, quid esse opportunum concilium intenderet circa ejus mutacionem et de loci eleccione. videbatur autem sibi, quod concilium non deberet statim eligere locum, ut attraheret Grecos ad consen- sum, qui alias noluissent consentire in Basileam, quoniam per ecclesiam Latinam indicta esset pro concilio generali, sed quod oporteret fieri eleccionem de consensu communi. (Mon. Conc. 3, 316.) 1 Vgl. bei Segovia: Postremo diceretur, quod con- cilium intendebat procedere; et tamen sciebant patres supplicaciones esse omnium principum, quod supersederetur in processu, ut pax daretur ecclesie. (Mon. Conc. 3, 316.) 2 Betr. Absetzung des Papstes; vgl. S. 5 Anm. 1. 3 Philip. 4, 7. 4 Es folgte die Bitte um Ausstellung eines Instru- mentes. 45 50
Strana 199
= 10 e 20 со e 4 5 o 0 0 a E. Der Kirchenstreit Mai und J' uni 1439 nr. 102-103. 199 In designata autem congregacione! Lubicensis episcopus, priusquam audirentur oratores desuper responsione? dicturi, fecit legi missivam? ducis Mediolani sibi aliisque oratoribus regis Romanorum directam sub data prima mensis hujus, ut quoniam oratores sui reservaverant arbitrio suo consentire intelligencie in dieta Maguntina facte, quod videbatur sibi racionabile esse, ut in illis non consentirent; tamen si regii oratores mandarent, ut revocantes protestacionem tunc factam assentirent, mandabat sic per eos fleri. mandante vero Lubicensi episcopo et Georgio Vischel archiepiscopus Mediolanensis et Albinganensis epi- Scopus statim responderunt se revocare et assentire dicentes se habere de hoc instrumentum sub sigillo ducis; quinimmo archiepiscopus Mediolanensis id fecit eciam, priusquam mandaretur per illos. etenim Lubicensis, velud jocose illud mandans dicebat patribus: «ut videatis, quod imperator habet sequelam principum». [Dann richtete der Kardinal an die fürstlichen Gesandten einige Worte zw ihrer. Absicht, auf die Konzilsantwort zw entgegnen?.] abinde ? Georgius V ischel predictus nomine oratorum principum obtulit legendam cedulam continentem in effectu puncta quinque exposita per Burgensem episcopum. [Diese Hrklürung ergümzle dam der Bischof von Lübeck moch durch weitere Ausführungen?.] Die Konzlspromotoren liefen darauf durch den. P'iskalprokurator erklüren: soweit das verlesene Schriftstück die Freiheit und Autoritàt des Konzils beeintrüchtige, opponierten und widersprüchen sie; sie forderten dessen Zu- rückweisung und verlangten, daf! ohne Verzug ad examinacionem et diffinicionem cause circa processum pape 1 Vgl. Hüglins Protokoll zum 16. Juni: Deinde factis hujusmodi conclusiones [Conc. Bas. 6, 498 f.] et in dicta congregacione generali ad audiendum d. oratores regum et principum, quibus ambassiatori- bus in loco capitulari existentibus fuit mandatum ex parte sacre congregacionis, quod, si vellent venire et aliqua dicere, hoc facere, cum ad hec sit indiota congregacio. qui quidem ambassiatores, videlicit 5 Lubicensis episcopus, Panormitanus Mediolanensis archiepiscopi, Burgensis Embronensis Bosanus et Albinganensis episcopi, Ludovicus de Roma protho- notarius et Georgius Fischlin ad dictam ocongre- gacionem venerunt. (Conc. Bas. 6, 494 Z. 23-31.) ? qw. 100. 3 Vgl. Hüglins Protokoll: Et primo d. Lubicensis ambassiator domini regis Romanorum quandam produxit literam per d. ducem Mediolani oratoribus ipsius d. regis Romanorum in sacro concilio existen- tibus directam, ut videlicet ambassiatores ipsius d. ducis se debeant conformari dictis ambassiatoribus regiis et specialiter illam reservacionem nomine suo in cedula intelligenoie Maguncie factam [vgl. S. 132 Z.14-25]revocareete. ^ qualecta ipse d. Lubicensis dictos d. ambassiatores ducis Mediolani, videlicet archiepiscopum Mediolani et episcopum Albinga- nensem, ibidem presentes requisivitet mandavit, ut illam reservacionem revocent et se eisdem confir- marent etc. ad finem et effectum pacis prosequende inter sacrum concilium et papam, quam prose- quuntur d. reges et principes etc. qui illico illam revocarunt. deinde d. Albinganensis ostendit quandam literam eisdem oratoribus d. ducis Medio- lani et per eum directam asserens eisdem ambassia- toribus d. regis Romanorum conformarent. et ideo tamquam obediens scriptis sui d. ducis ipse Albinga- nensis dictam reservacionem revocavit pollicens se in omnibus et per omnia in haoc materia velle con- formare ipsis d. oratoribus domini Romanorum regis et suis mandatis obtemperare; petens a nobis notariis Sacri concilii instrumentum. ad idem dixit et pollieitus fuit. d. archiepiscopus Mediolanensis. deinde lecta fuit litera d. Francisci Barbavarie am- bassiatoris domini ducis Mediolani directa sacro concilio ex Louffenberg super reservacione revo- canda. (Conc. Bas. 6, 494 Z. 31 bis 495 Z. 17.) 1 Bei Segovia micht überliefert; vgl. Hiiglins Pro- tokoll: Qua lecta d. Georgius Fischlin miles am- bassiator d. Romanorum regis ex parte d. ambassia- torum regum et principum quandam produxit cedu- lam [mr. 102] petens eam legi. et antequam legeretur, r. d. cardinalis Arelatensis primo dixit verba sua d. oratoribus regum et principum diri- gendo, quod, cum ipsi pridie peterent audiri post responsionem [nr. 100] lectam et datam ipsis, quod ipse protunc eisdem dixerat, quod, si vellent per hanc audienciam impugnare dictam responsionem, quod non bene facerent nec deberent [nr. 101]. tamen dixit, quod, licet dominus Georgius Fischlin hanc obtulerit cedulam, sperabat sacrum concilium, quod non inten- duntipsi ambassiatores dictam responsionem impug- nare. quo dicto lecta fuit ipsa cedula dominorum ambassiatorum. (Conc. Bas. 6, 495 Z. 18-29.) 5 Vgl. Z. 84b f. 9? Bei Segovia nicht überliefert. Vgl. Hüglins Protokoll : Post que d. Lubicensis dixit: hane cedulam [mr. 102] nonnisi supplicacionem et peticionem humilimam continere, quas repetunt; et quod super illa audient raciones et motiva ipsorum oratorum regum et prin- cipum, et inter aliqua, quod responsio fuit ita preci- pitanter facta, quod ipsi oratores non fuerunt ad- missi ad practicam pacis. tamen per ipsam cedulam supplicabant, quod domini de concilio vellent adhuc intendere paci; quod si facere voluerint, adhuc forte dabuntur aliqua alia media pacis; quod si non facere placuerit, supplicabant ipsi oratores, quod Sacrum concilium saltim non velit procedere ad ulteriora circa processum pape, quousque diota responsio fuerit intimata d. ipsis regibus et princi- pibus, inferens, quod per hoc sacrum concilium luerabitur adherenciam d. ipsorum regum et princi- pum, sine quorum assistencia pax ecolesie vix haberi poterit, subjungendo, quod injunctum est domino prothonotario de Roma, qui tales aperiet persuasiones ex parte ipsorum ambassiatorum, quod sacrum concilium melius informabitur de agendis. (Conc. Bas. 6, 495 Z. 30 bis 496 Z. 5.) 1439 Juni 16 Juni 1
= 10 e 20 со e 4 5 o 0 0 a E. Der Kirchenstreit Mai und J' uni 1439 nr. 102-103. 199 In designata autem congregacione! Lubicensis episcopus, priusquam audirentur oratores desuper responsione? dicturi, fecit legi missivam? ducis Mediolani sibi aliisque oratoribus regis Romanorum directam sub data prima mensis hujus, ut quoniam oratores sui reservaverant arbitrio suo consentire intelligencie in dieta Maguntina facte, quod videbatur sibi racionabile esse, ut in illis non consentirent; tamen si regii oratores mandarent, ut revocantes protestacionem tunc factam assentirent, mandabat sic per eos fleri. mandante vero Lubicensi episcopo et Georgio Vischel archiepiscopus Mediolanensis et Albinganensis epi- Scopus statim responderunt se revocare et assentire dicentes se habere de hoc instrumentum sub sigillo ducis; quinimmo archiepiscopus Mediolanensis id fecit eciam, priusquam mandaretur per illos. etenim Lubicensis, velud jocose illud mandans dicebat patribus: «ut videatis, quod imperator habet sequelam principum». [Dann richtete der Kardinal an die fürstlichen Gesandten einige Worte zw ihrer. Absicht, auf die Konzilsantwort zw entgegnen?.] abinde ? Georgius V ischel predictus nomine oratorum principum obtulit legendam cedulam continentem in effectu puncta quinque exposita per Burgensem episcopum. [Diese Hrklürung ergümzle dam der Bischof von Lübeck moch durch weitere Ausführungen?.] Die Konzlspromotoren liefen darauf durch den. P'iskalprokurator erklüren: soweit das verlesene Schriftstück die Freiheit und Autoritàt des Konzils beeintrüchtige, opponierten und widersprüchen sie; sie forderten dessen Zu- rückweisung und verlangten, daf! ohne Verzug ad examinacionem et diffinicionem cause circa processum pape 1 Vgl. Hüglins Protokoll zum 16. Juni: Deinde factis hujusmodi conclusiones [Conc. Bas. 6, 498 f.] et in dicta congregacione generali ad audiendum d. oratores regum et principum, quibus ambassiatori- bus in loco capitulari existentibus fuit mandatum ex parte sacre congregacionis, quod, si vellent venire et aliqua dicere, hoc facere, cum ad hec sit indiota congregacio. qui quidem ambassiatores, videlicit 5 Lubicensis episcopus, Panormitanus Mediolanensis archiepiscopi, Burgensis Embronensis Bosanus et Albinganensis episcopi, Ludovicus de Roma protho- notarius et Georgius Fischlin ad dictam ocongre- gacionem venerunt. (Conc. Bas. 6, 494 Z. 23-31.) ? qw. 100. 3 Vgl. Hüglins Protokoll: Et primo d. Lubicensis ambassiator domini regis Romanorum quandam produxit literam per d. ducem Mediolani oratoribus ipsius d. regis Romanorum in sacro concilio existen- tibus directam, ut videlicet ambassiatores ipsius d. ducis se debeant conformari dictis ambassiatoribus regiis et specialiter illam reservacionem nomine suo in cedula intelligenoie Maguncie factam [vgl. S. 132 Z.14-25]revocareete. ^ qualecta ipse d. Lubicensis dictos d. ambassiatores ducis Mediolani, videlicet archiepiscopum Mediolani et episcopum Albinga- nensem, ibidem presentes requisivitet mandavit, ut illam reservacionem revocent et se eisdem confir- marent etc. ad finem et effectum pacis prosequende inter sacrum concilium et papam, quam prose- quuntur d. reges et principes etc. qui illico illam revocarunt. deinde d. Albinganensis ostendit quandam literam eisdem oratoribus d. ducis Medio- lani et per eum directam asserens eisdem ambassia- toribus d. regis Romanorum conformarent. et ideo tamquam obediens scriptis sui d. ducis ipse Albinga- nensis dictam reservacionem revocavit pollicens se in omnibus et per omnia in haoc materia velle con- formare ipsis d. oratoribus domini Romanorum regis et suis mandatis obtemperare; petens a nobis notariis Sacri concilii instrumentum. ad idem dixit et pollieitus fuit. d. archiepiscopus Mediolanensis. deinde lecta fuit litera d. Francisci Barbavarie am- bassiatoris domini ducis Mediolani directa sacro concilio ex Louffenberg super reservacione revo- canda. (Conc. Bas. 6, 494 Z. 31 bis 495 Z. 17.) 1 Bei Segovia micht überliefert; vgl. Hiiglins Pro- tokoll: Qua lecta d. Georgius Fischlin miles am- bassiator d. Romanorum regis ex parte d. ambassia- torum regum et principum quandam produxit cedu- lam [mr. 102] petens eam legi. et antequam legeretur, r. d. cardinalis Arelatensis primo dixit verba sua d. oratoribus regum et principum diri- gendo, quod, cum ipsi pridie peterent audiri post responsionem [nr. 100] lectam et datam ipsis, quod ipse protunc eisdem dixerat, quod, si vellent per hanc audienciam impugnare dictam responsionem, quod non bene facerent nec deberent [nr. 101]. tamen dixit, quod, licet dominus Georgius Fischlin hanc obtulerit cedulam, sperabat sacrum concilium, quod non inten- duntipsi ambassiatores dictam responsionem impug- nare. quo dicto lecta fuit ipsa cedula dominorum ambassiatorum. (Conc. Bas. 6, 495 Z. 18-29.) 5 Vgl. Z. 84b f. 9? Bei Segovia nicht überliefert. Vgl. Hüglins Protokoll : Post que d. Lubicensis dixit: hane cedulam [mr. 102] nonnisi supplicacionem et peticionem humilimam continere, quas repetunt; et quod super illa audient raciones et motiva ipsorum oratorum regum et prin- cipum, et inter aliqua, quod responsio fuit ita preci- pitanter facta, quod ipsi oratores non fuerunt ad- missi ad practicam pacis. tamen per ipsam cedulam supplicabant, quod domini de concilio vellent adhuc intendere paci; quod si facere voluerint, adhuc forte dabuntur aliqua alia media pacis; quod si non facere placuerit, supplicabant ipsi oratores, quod Sacrum concilium saltim non velit procedere ad ulteriora circa processum pape, quousque diota responsio fuerit intimata d. ipsis regibus et princi- pibus, inferens, quod per hoc sacrum concilium luerabitur adherenciam d. ipsorum regum et princi- pum, sine quorum assistencia pax ecolesie vix haberi poterit, subjungendo, quod injunctum est domino prothonotario de Roma, qui tales aperiet persuasiones ex parte ipsorum ambassiatorum, quod sacrum concilium melius informabitur de agendis. (Conc. Bas. 6, 495 Z. 30 bis 496 Z. 5.) 1439 Juni 16 Juni 1
Strana 200
200 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 geschritten werde. illico autem communi voce responsum est ,placet“1 Der Kardinal von Arles2 Juni 16 lehnte zuerst in aller Schärfe ab, den Prozeß gegen den Papst zu suspendieren. quo vero ad loca nominata per eos in cedula3 certum esset, quod Argentina habilis non erat pro celebracione concilii pestis causa omnibus nota; nec minus erat notum, quanta usque Magunciam pericula essent viarum et quam longe omnibus distaret nacionibus; Ratispona autem esset prope Bohemiam et Venecias, dietis 12 a Basilea distans, eratque super Danubium, ut Grecis ad patriam absque facta unione facilior esset regressus. decuisset eciam loca non nominari, ut Greci non retraherentur dicentes per ecclesiam Latinam auctentice primo esse nominatum locum. et quamvis oratores ultimo coram deputatis dixissent contenta in cedula dari solum pro avisamentis, non vero, quia sic fieri necesse, Turonensis tamen archiepiscopus coram depu- tatis et in congregacione dixerat, quod non possent tollere aut minuere amplius de contentis verbum neque 10 vellent amplius disputare. potuerant attendere, quantum valerent eorum verba magna dicta amplificacione neminem velle se equare regibus et principibus. namque ipsis audientibus lecta fuit hac die littera 4 Francisci de Barbavariis scribentis concilio nullam novitatem facere usque ad regressum suum, qui tamen num- quam rediit; potuit expectari ecclesie causa pro laici unius voto dirigenda. quod vero Lubicensis pecierat mutari responsionem aspera continentem", allegans, quod eciam deus suam mutare sentenciam, respon- 15 sum extitit, quod sciebat ipse deum non mutare sentenciam, nisi peccator mutasset vitam; quam papa numquam mutare voluisset aut minimum signum obediencie ostendere circa auctoritatem concilii, sed in majori duricia semper permaneret. A quo verbo Ludovicus‘ prothonotarius exordiens, quod aliorum mandato oratorum id faceret, inductis auctoritatibus scripture sacre de duricia cordis", contestabatur cor pape Eugenii durum esse, quia 20 nunquam flecti potuerat ad correccionem. sed testis Ezechiel propheta ' esset, quod dedisset ei deus faciem valenciorem ac duriorem frontem ut adamantem et silicem, sic igitur esset cor sinodi Basiliensis. subiciens autem intelligere illud esse cor durum, quod vellet contra unitatem ecclesiam dividere aut scisma facere nulla applicacione facta, prosequebatur, quod ex quatuor causis supersedendum esset in processu: et quia in intelligencia? contineretur reges et principes assentire omnibus determinatis in illo concilio; et ne Basi- 25 liensi concilio contingeret parabola de homine1°, qui incepit edificare, nec potuit consumare; et quia ecclesia prioribus temporibus non dure correxisset hereticos propterea, quod reges nondum obedierant, sic igitur regibus non obedientibus concilio; et postremo quia juxta doctrinam Augustini super verbo psalmiste11. „ego justicias judicabo“ illas justicias deus judicaret, que facte non essent opportuno tempore; ita igitur licet papa dignus esset ad deposicionem, tamen ejus tempus non esset opportunum, sed tunc in illo con- 30 cilio. Die Absicht des Kardinals von Arles12, dem Protonotar zu antworten, wurde durch die Väter ver- eitelt, die wegen der vorgerückten Stunde aufbrachen. 5 €1439 104. Vorschläge nicht genannter königlicher u. fürstlicher Gesandten an K. Albrecht zu weiteren zw. ƒ1439 zwischen Juni 16 und 2513 Basel. Maßnahmen im Kirchenstreit. Juni 16 u. 25] Aus Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 44 [fol. 45b-47a] cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand 35 Avizamenta per oratores regum et principum directa regi Romanorum. Erwähnt: Manns S. 48 Anm. I. 1 Nach dem Protokoll Hüglins ersuchte hierauf der Bischof von Burgos die Konzilsväter, das verlesene Schriftstück doch ja gut zu prüfen und es nicht nach Antrag des Fiskalprokurators [Conc. Bas. 6, 496 Z. 6-17] abzuweisen. (Conc. Bas. 6, 496 Z. 18-22.) 2 Bei Hüglin kein entsprechender Eintrag. 3 Vgl. nr. 65 art. 2. 4 Nicht aufgefunden, vgl. S. 199 Z. 58 a. 5 Vgl. S. 195 Z. 4 f. 6 Vgl. Protokoll Hüglins: Dominus Ludovicus de Roma ex parte d. oratorum regum etc. dixit inter cetera, qualiter ipsi oratores in suis peticionibus et cedulis non preceptive, ut aliqui existimant, sed exhortative et supplicative se interponunt pro pace. et allegatis per eum pluribus suasionibus resolvendo se nomine dictorum d. oratorum supplicavit sacro concilio, quatenus supersedere velit ab ulteriori processu pape, donec responsio eis per sacrum con- cilium data sit ipsis dominis regibus et principibus intimata, ut desuper suas possint sacro concilio re- serare mentes; quod si sacrum concilium non fecerit, dixit, quod sacrum concilium audivit protestaciones per eos factas. (Conc. Bas. 6, 496 Z. 23-32.) Vgl. Marc. 16, 14 und Röm. 2, 5. 8 Ezech. 3, 7-9. 9 nr. 65 art. 14. 10 Luc. 14, 28 ff. 11 Ps. 9, 5. 12 Nach Hüglins Protokoll beschränkte er sich darauf 45 zu sagen domino Ludovico fore regraciandum, quia sua dicta fuerunt honestissima et faciebant in omnibus pro sacro concilio. Dann, als die Väter bereits den Sitzungsraum verließen, erklärten cardi- nalis Terraconensis und episcopus Tirasonensis, daß 50 sie sich den Bitten und Wünschen des Bischofs von Lübeck und der anderen anschlössen. (Conc. Bas. 6, 496 Z. 33 bis 497 Z. 3.) 13 Zur Datierung: S. 201 Z. 5 und Z. 10 ist auf die Generalkongregation vom 16. Juni als vergangen deut- 55 lich Bezug genommen. Die Absetzung des Papstes steht nach S. 201 Z. 10 f. noch bevor. 40
200 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 geschritten werde. illico autem communi voce responsum est ,placet“1 Der Kardinal von Arles2 Juni 16 lehnte zuerst in aller Schärfe ab, den Prozeß gegen den Papst zu suspendieren. quo vero ad loca nominata per eos in cedula3 certum esset, quod Argentina habilis non erat pro celebracione concilii pestis causa omnibus nota; nec minus erat notum, quanta usque Magunciam pericula essent viarum et quam longe omnibus distaret nacionibus; Ratispona autem esset prope Bohemiam et Venecias, dietis 12 a Basilea distans, eratque super Danubium, ut Grecis ad patriam absque facta unione facilior esset regressus. decuisset eciam loca non nominari, ut Greci non retraherentur dicentes per ecclesiam Latinam auctentice primo esse nominatum locum. et quamvis oratores ultimo coram deputatis dixissent contenta in cedula dari solum pro avisamentis, non vero, quia sic fieri necesse, Turonensis tamen archiepiscopus coram depu- tatis et in congregacione dixerat, quod non possent tollere aut minuere amplius de contentis verbum neque 10 vellent amplius disputare. potuerant attendere, quantum valerent eorum verba magna dicta amplificacione neminem velle se equare regibus et principibus. namque ipsis audientibus lecta fuit hac die littera 4 Francisci de Barbavariis scribentis concilio nullam novitatem facere usque ad regressum suum, qui tamen num- quam rediit; potuit expectari ecclesie causa pro laici unius voto dirigenda. quod vero Lubicensis pecierat mutari responsionem aspera continentem", allegans, quod eciam deus suam mutare sentenciam, respon- 15 sum extitit, quod sciebat ipse deum non mutare sentenciam, nisi peccator mutasset vitam; quam papa numquam mutare voluisset aut minimum signum obediencie ostendere circa auctoritatem concilii, sed in majori duricia semper permaneret. A quo verbo Ludovicus‘ prothonotarius exordiens, quod aliorum mandato oratorum id faceret, inductis auctoritatibus scripture sacre de duricia cordis", contestabatur cor pape Eugenii durum esse, quia 20 nunquam flecti potuerat ad correccionem. sed testis Ezechiel propheta ' esset, quod dedisset ei deus faciem valenciorem ac duriorem frontem ut adamantem et silicem, sic igitur esset cor sinodi Basiliensis. subiciens autem intelligere illud esse cor durum, quod vellet contra unitatem ecclesiam dividere aut scisma facere nulla applicacione facta, prosequebatur, quod ex quatuor causis supersedendum esset in processu: et quia in intelligencia? contineretur reges et principes assentire omnibus determinatis in illo concilio; et ne Basi- 25 liensi concilio contingeret parabola de homine1°, qui incepit edificare, nec potuit consumare; et quia ecclesia prioribus temporibus non dure correxisset hereticos propterea, quod reges nondum obedierant, sic igitur regibus non obedientibus concilio; et postremo quia juxta doctrinam Augustini super verbo psalmiste11. „ego justicias judicabo“ illas justicias deus judicaret, que facte non essent opportuno tempore; ita igitur licet papa dignus esset ad deposicionem, tamen ejus tempus non esset opportunum, sed tunc in illo con- 30 cilio. Die Absicht des Kardinals von Arles12, dem Protonotar zu antworten, wurde durch die Väter ver- eitelt, die wegen der vorgerückten Stunde aufbrachen. 5 €1439 104. Vorschläge nicht genannter königlicher u. fürstlicher Gesandten an K. Albrecht zu weiteren zw. ƒ1439 zwischen Juni 16 und 2513 Basel. Maßnahmen im Kirchenstreit. Juni 16 u. 25] Aus Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 44 [fol. 45b-47a] cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand 35 Avizamenta per oratores regum et principum directa regi Romanorum. Erwähnt: Manns S. 48 Anm. I. 1 Nach dem Protokoll Hüglins ersuchte hierauf der Bischof von Burgos die Konzilsväter, das verlesene Schriftstück doch ja gut zu prüfen und es nicht nach Antrag des Fiskalprokurators [Conc. Bas. 6, 496 Z. 6-17] abzuweisen. (Conc. Bas. 6, 496 Z. 18-22.) 2 Bei Hüglin kein entsprechender Eintrag. 3 Vgl. nr. 65 art. 2. 4 Nicht aufgefunden, vgl. S. 199 Z. 58 a. 5 Vgl. S. 195 Z. 4 f. 6 Vgl. Protokoll Hüglins: Dominus Ludovicus de Roma ex parte d. oratorum regum etc. dixit inter cetera, qualiter ipsi oratores in suis peticionibus et cedulis non preceptive, ut aliqui existimant, sed exhortative et supplicative se interponunt pro pace. et allegatis per eum pluribus suasionibus resolvendo se nomine dictorum d. oratorum supplicavit sacro concilio, quatenus supersedere velit ab ulteriori processu pape, donec responsio eis per sacrum con- cilium data sit ipsis dominis regibus et principibus intimata, ut desuper suas possint sacro concilio re- serare mentes; quod si sacrum concilium non fecerit, dixit, quod sacrum concilium audivit protestaciones per eos factas. (Conc. Bas. 6, 496 Z. 23-32.) Vgl. Marc. 16, 14 und Röm. 2, 5. 8 Ezech. 3, 7-9. 9 nr. 65 art. 14. 10 Luc. 14, 28 ff. 11 Ps. 9, 5. 12 Nach Hüglins Protokoll beschränkte er sich darauf 45 zu sagen domino Ludovico fore regraciandum, quia sua dicta fuerunt honestissima et faciebant in omnibus pro sacro concilio. Dann, als die Väter bereits den Sitzungsraum verließen, erklärten cardi- nalis Terraconensis und episcopus Tirasonensis, daß 50 sie sich den Bitten und Wünschen des Bischofs von Lübeck und der anderen anschlössen. (Conc. Bas. 6, 496 Z. 33 bis 497 Z. 3.) 13 Zur Datierung: S. 201 Z. 5 und Z. 10 ist auf die Generalkongregation vom 16. Juni als vergangen deut- 55 lich Bezug genommen. Die Absetzung des Papstes steht nach S. 201 Z. 10 f. noch bevor. 40
Strana 201
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 103-104. 201 Avizamenta pro parte ambasiatorum regum et principum mittenda ad invictissimum 11439 2w. dominum regem Romanorum. Juni 16 u. 25) [I] Primo avizanda est sua regia majestas de responsione synodalil facta ambasiatoribus ipsorum regum et principum petentibus loci mutacionem juxta concordata2 in dieta Maguntina. [2] Item quod jam synodus ipsa conclusit3 relacionem processus contra papam fieri debere in congregacione generali quantocius, que jam facta est, et data est potestas domino cardinali Arelatensi illam congregacionem indicendi et prelatos sub censuris compellendi ad interessendum predicte congregacioni. [3] Item quod ambasiatores regum et principum timentes ex hoc verisimiliter subitaneam 10 privacionem pape in ipsa eadem congregacione, in qua tamen ad conclusionem predictam noluerunt interesse nec eciam predicte relacioni, concorditer in scriptis sunt protestati, sicut in cedula 4 ipsius protestacionis continetur, que eciam mittitur regie majestati. quo facto prefati ambasiatores seu major pars ipsorum parant se ad recessum tum propter non interesse tali processui contra papam, tum propter pestem, que jam in Basilea viget. et aliqui jam 15 recesserunt prout ambasiatores regis Francie5, qui iverunt ad dominum regem suum, et ambasiatores regis Castelle 6, qui secesserunt ad quendam locum vicinum neque intendunt ad presens redire Basileam, sed volunt morari per istam contratam, donec videant, si regia majestas insistat ad ponenda remedia cum ea attencione, quam tanta res petit; quod si sic viderint fieri, cooperabuntur, quantum in se erit; alioquin ibunt ad dominum regem suum. 20 ambasiata vero regis Arragonum a et ducis Mediolani est de proximo recessura. unde consideret imperialis majestas, qualis nota erit sue serenitati et toti nacioni Germanice, si scisma oriatur et scandalum pessimum in ecclesia dei vel, si ortum sit, saltem in principiis per suam majestatem non procuretur extingui, antequam firmiter invalescant radices ejus. nec hoc ad aliquem magis quam ad ipsum pertinet, tum quia in nacione sibi subdita et in civitate 25 imperiali synodus existit, tum quia oratores sue majestatis fuerunt in dieta Maguntina ad concludendum capitula 7 et intelligencias8 super practica pacis et concordie in ecclesia dei, tum quia precipuus est advocatus et defensor ecclesie ac primarius orbis princeps. et advertat majestas sua, quod, si cum tempore non se interponit, illud, quod modo difficile est, reddetur pene impossibile. nam si omnes oratores recedunt et hic fit privacio et post eandem sequitur 30 eleccio et forsan eligetur aliquis absens, qui sit extra terras imperii, que omnia possunt fieri juxta claritatem, quam videmus, infra paucos dies, quantus tunc labor et expense sequentur, serenitas sua attendat, quia in tali casu, si unionem ecclesie volumus, oportebit mittere ad diversas mundi regiones; et ad procurandum illud, quod hodie posset fieri in laribus suis, opus erit visitare lares alienas. [4] Modus igitur providendi et occurrendi tanto periculo esse videtur, ut scribat subito sua majestas sacro concilio in pleniori forma oportune et importune suadendo ad procurandum, quod scandalum et pestiferum scisma in Basilea non fiat ; patribus ipsius concilii rememorando, quod attendant specialiter, quantis sudoribus et accuracionibus in Constancia scisma imme- diate preteritum extinctum fuit ; et quod non deceat suam majestatem tamquam advocatum 40 ecclesie dissimulare, quod in nacione sua propria et in sua civitate tantum scandalum et scisma pestiferum efficiatur; et quod omnibus modis convenientibus et possibilibus intendat sua majestas agere et operari, quod in ecclesia dei et pax et unitas vigeant; et ordinetur, quod tales littere hic in generali congregacione omnino legantur nec occultentur, sicut alias de 35 a) Vorl. Arroganum. 45 1 nr. 100. 2 nr. 65 artt. 1-6. 3 In der Generalkongregation vom 16. Juni, vgl. Conc. Bas. 6, 492 Z. 6-16 und 493, 14-34. 4 nr. 102, bes. art. 5. 50 5 Sie werden in Hüglins Protokoll zum 24. Mai zum letztenmal erwähnt, vgl. Conc. Bas. 6, 453 Z. 15 ff. und unsere nr. 94. 6 Sie verließen Basel wohl sofort nach der General- kongregation vom 16. Juni, vgl. S. 200 Anm. I und Preiswerk S. 79 Anm. 2. nr. 65 artt. 1-6. nrr. 65 und 69. Deutsche Reichstags-Akten XIV 26
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 103-104. 201 Avizamenta pro parte ambasiatorum regum et principum mittenda ad invictissimum 11439 2w. dominum regem Romanorum. Juni 16 u. 25) [I] Primo avizanda est sua regia majestas de responsione synodalil facta ambasiatoribus ipsorum regum et principum petentibus loci mutacionem juxta concordata2 in dieta Maguntina. [2] Item quod jam synodus ipsa conclusit3 relacionem processus contra papam fieri debere in congregacione generali quantocius, que jam facta est, et data est potestas domino cardinali Arelatensi illam congregacionem indicendi et prelatos sub censuris compellendi ad interessendum predicte congregacioni. [3] Item quod ambasiatores regum et principum timentes ex hoc verisimiliter subitaneam 10 privacionem pape in ipsa eadem congregacione, in qua tamen ad conclusionem predictam noluerunt interesse nec eciam predicte relacioni, concorditer in scriptis sunt protestati, sicut in cedula 4 ipsius protestacionis continetur, que eciam mittitur regie majestati. quo facto prefati ambasiatores seu major pars ipsorum parant se ad recessum tum propter non interesse tali processui contra papam, tum propter pestem, que jam in Basilea viget. et aliqui jam 15 recesserunt prout ambasiatores regis Francie5, qui iverunt ad dominum regem suum, et ambasiatores regis Castelle 6, qui secesserunt ad quendam locum vicinum neque intendunt ad presens redire Basileam, sed volunt morari per istam contratam, donec videant, si regia majestas insistat ad ponenda remedia cum ea attencione, quam tanta res petit; quod si sic viderint fieri, cooperabuntur, quantum in se erit; alioquin ibunt ad dominum regem suum. 20 ambasiata vero regis Arragonum a et ducis Mediolani est de proximo recessura. unde consideret imperialis majestas, qualis nota erit sue serenitati et toti nacioni Germanice, si scisma oriatur et scandalum pessimum in ecclesia dei vel, si ortum sit, saltem in principiis per suam majestatem non procuretur extingui, antequam firmiter invalescant radices ejus. nec hoc ad aliquem magis quam ad ipsum pertinet, tum quia in nacione sibi subdita et in civitate 25 imperiali synodus existit, tum quia oratores sue majestatis fuerunt in dieta Maguntina ad concludendum capitula 7 et intelligencias8 super practica pacis et concordie in ecclesia dei, tum quia precipuus est advocatus et defensor ecclesie ac primarius orbis princeps. et advertat majestas sua, quod, si cum tempore non se interponit, illud, quod modo difficile est, reddetur pene impossibile. nam si omnes oratores recedunt et hic fit privacio et post eandem sequitur 30 eleccio et forsan eligetur aliquis absens, qui sit extra terras imperii, que omnia possunt fieri juxta claritatem, quam videmus, infra paucos dies, quantus tunc labor et expense sequentur, serenitas sua attendat, quia in tali casu, si unionem ecclesie volumus, oportebit mittere ad diversas mundi regiones; et ad procurandum illud, quod hodie posset fieri in laribus suis, opus erit visitare lares alienas. [4] Modus igitur providendi et occurrendi tanto periculo esse videtur, ut scribat subito sua majestas sacro concilio in pleniori forma oportune et importune suadendo ad procurandum, quod scandalum et pestiferum scisma in Basilea non fiat ; patribus ipsius concilii rememorando, quod attendant specialiter, quantis sudoribus et accuracionibus in Constancia scisma imme- diate preteritum extinctum fuit ; et quod non deceat suam majestatem tamquam advocatum 40 ecclesie dissimulare, quod in nacione sua propria et in sua civitate tantum scandalum et scisma pestiferum efficiatur; et quod omnibus modis convenientibus et possibilibus intendat sua majestas agere et operari, quod in ecclesia dei et pax et unitas vigeant; et ordinetur, quod tales littere hic in generali congregacione omnino legantur nec occultentur, sicut alias de 35 a) Vorl. Arroganum. 45 1 nr. 100. 2 nr. 65 artt. 1-6. 3 In der Generalkongregation vom 16. Juni, vgl. Conc. Bas. 6, 492 Z. 6-16 und 493, 14-34. 4 nr. 102, bes. art. 5. 50 5 Sie werden in Hüglins Protokoll zum 24. Mai zum letztenmal erwähnt, vgl. Conc. Bas. 6, 453 Z. 15 ff. und unsere nr. 94. 6 Sie verließen Basel wohl sofort nach der General- kongregation vom 16. Juni, vgl. S. 200 Anm. I und Preiswerk S. 79 Anm. 2. nr. 65 artt. 1-6. nrr. 65 und 69. Deutsche Reichstags-Akten XIV 26
Strana 202
202 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 aliquibus aliisl factum fuit, de quibus oratores imperiales nullam noticiam habuerunt. quod- zw. Juni 16 que in omnem eventum, eciamsi privacio et consequenter eleccio sequerentur, interim littere u. 25] premisse scribantur mittantur et legantur, ut supra, ad hoc, ut ex ipsis clarescat intencio regie majestatis circa omnimodam scismatis prohibicionem et extinccionem. [4a] erit eciam sa- lubre aliquem vel aliquos per suam majestatem destinari, qui viva voce lacius, qua fieri potest, intencionem regiam aperiant circa premissa, ubicumque fuerit necessarium. [4b] scribat eciam [4c] et idem in effectu scribat sua majestas consulatui et serenitas sua nacioni Germanice. civibus hujus civitatis, quod non velint sustinere, quod in sua civitate pestiferum scisma cum perpetua ipsorum infamia causetur, quando in Constancia vicina sibi civitate illud inveteratum scisma cum immortali gloria ipsius et tocius nacionis Germanice fuit abolitum. nam licet ipsi 10 non sint in culpa, debent tamen reputare ad magnam infelicitatem, quod ex actibus vel propter [4d] et eciam, si videtur, scribi actus in civitate sua factos sequantur scissure et scandala. potest domino Friederico duci Austrie et domino marchioni Padensi, eciam prelatis aliquibus vicinis necnon protectori concilii sive locumtenenti suo, quod cupiunt rem gratam majestati sue efficere, quod omnibus modis provideant et procurent aput patres concilii, quod a talibus 15 novitatibus periculosis et scandalosis omnino abstineant, rememorando eciam in omnibus predictis, qualiter sua majestas intendit, quod avizata per suos et aliorum regum et principum oratores in Maguncia ad pacem in ecclesia dei consequendam, quantum in sua majestate est, omnino habeant effectum, et hoc cito fiat, quia periculum maximum est in mora. [5] Item videtur, quod, quanto celerius fieri possit, sua majestas scribat et mittat ad 20 summum pontificem, qualiter ipse et alii reges et principes cum exacta diligencia Maguncie con- venientes pro pace ecclesie avizarunt mutacionem loci synodalis, sicut in cedula2 inibi con- cordatorum plenius continetur et sicut postea per suos et aliorum regum et principum oratores juxta formam concordatorum et intelligencie3 autentice requisita fuit ipsa Basiliensis synodus ; que assensum petitis prestare negavit, de quo sua majestas summe dolet videns unitatem 25 ecclesie scindi; quod, si dicta synodus concordata predicta, sicut credebatur, acceptasset, desti- nata fuisset ad sanctitatem suam sollempnis ambasiata pro parte sue majestatis et omnium aliorum regum et principum, quorum oratores fuerunt in ipsa dieta Maguntina, que jam instituta et ordinata erat 4; que quidem ambasiata sue sanctitati supplicasset et eandem requi- sivisset, quod, quantum in ea foret, assensum prestare dignaretur premissis concorditer 30 avizatis et execucioni eadem demandare. nunc igitur, ut hujusmodi scandalis et periculis succurratur, tenere intendit majestas sua unam sollempnem dietam in Franckfordia 5 vel circa eam prope Renum ad talem diem etc. et ad illam etc. christianos reges et principes convocare pro communi incendio extingwendo, ut, qui saltem interesse non possint aut nequeant, legatos sollempnes destinent pleno mandato suffultos ad concludendum omnia illa, que paci ecclesie et 35 extinccioni scismatis ac ereccioni nove synodi seu hujus mutacioni loci et reduccioni Grecorum noverit oportuna. et supplicat sue sanctitati et requirit eandem, ut ipse quoque mutacioni loci synodalis aut ereccioni novi concilii, prout in dieta, de qua supra dicitur a, concludetur, velit consentire, quodque ad dietam predictam talibus loco et tempore tenendam velit legatos suos destinare cum pleno mandato, ut supra; significatque sue sanctitati in omnem eventum, quod 40 si aliter pax ecclesie dari nequeat, quod ipse cum assistencia aliorum regum et principum provi- dere intendit, prout in cedulas ipsius intelligencie continetur. et, ut ipse papa omnium noticiam plene habeat, destinet majestas sua eidem cedulam concordatorum et intelligencie eciam per aliquam personam idoneam, que possit sanctitatem suam informare de omnibus; et si forte in illa cedula intelligencie aliquid est, quod sanctitatem suam offendat, quod in dieta illa vita- 45 5 a) Vorl. add. si. 1 Worauf hier angespielt wird, hat sich nicht fest- stellen lassen. 2 nr. 65 artt. 1-6. 3 nr. 65 artt. 7-15. 4 5 Vgl. nr. 69 art. 2. Vgl. nr. 69 art. 6. Vgl. nr. 65 art. 14. 50
202 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11439 aliquibus aliisl factum fuit, de quibus oratores imperiales nullam noticiam habuerunt. quod- zw. Juni 16 que in omnem eventum, eciamsi privacio et consequenter eleccio sequerentur, interim littere u. 25] premisse scribantur mittantur et legantur, ut supra, ad hoc, ut ex ipsis clarescat intencio regie majestatis circa omnimodam scismatis prohibicionem et extinccionem. [4a] erit eciam sa- lubre aliquem vel aliquos per suam majestatem destinari, qui viva voce lacius, qua fieri potest, intencionem regiam aperiant circa premissa, ubicumque fuerit necessarium. [4b] scribat eciam [4c] et idem in effectu scribat sua majestas consulatui et serenitas sua nacioni Germanice. civibus hujus civitatis, quod non velint sustinere, quod in sua civitate pestiferum scisma cum perpetua ipsorum infamia causetur, quando in Constancia vicina sibi civitate illud inveteratum scisma cum immortali gloria ipsius et tocius nacionis Germanice fuit abolitum. nam licet ipsi 10 non sint in culpa, debent tamen reputare ad magnam infelicitatem, quod ex actibus vel propter [4d] et eciam, si videtur, scribi actus in civitate sua factos sequantur scissure et scandala. potest domino Friederico duci Austrie et domino marchioni Padensi, eciam prelatis aliquibus vicinis necnon protectori concilii sive locumtenenti suo, quod cupiunt rem gratam majestati sue efficere, quod omnibus modis provideant et procurent aput patres concilii, quod a talibus 15 novitatibus periculosis et scandalosis omnino abstineant, rememorando eciam in omnibus predictis, qualiter sua majestas intendit, quod avizata per suos et aliorum regum et principum oratores in Maguncia ad pacem in ecclesia dei consequendam, quantum in sua majestate est, omnino habeant effectum, et hoc cito fiat, quia periculum maximum est in mora. [5] Item videtur, quod, quanto celerius fieri possit, sua majestas scribat et mittat ad 20 summum pontificem, qualiter ipse et alii reges et principes cum exacta diligencia Maguncie con- venientes pro pace ecclesie avizarunt mutacionem loci synodalis, sicut in cedula2 inibi con- cordatorum plenius continetur et sicut postea per suos et aliorum regum et principum oratores juxta formam concordatorum et intelligencie3 autentice requisita fuit ipsa Basiliensis synodus ; que assensum petitis prestare negavit, de quo sua majestas summe dolet videns unitatem 25 ecclesie scindi; quod, si dicta synodus concordata predicta, sicut credebatur, acceptasset, desti- nata fuisset ad sanctitatem suam sollempnis ambasiata pro parte sue majestatis et omnium aliorum regum et principum, quorum oratores fuerunt in ipsa dieta Maguntina, que jam instituta et ordinata erat 4; que quidem ambasiata sue sanctitati supplicasset et eandem requi- sivisset, quod, quantum in ea foret, assensum prestare dignaretur premissis concorditer 30 avizatis et execucioni eadem demandare. nunc igitur, ut hujusmodi scandalis et periculis succurratur, tenere intendit majestas sua unam sollempnem dietam in Franckfordia 5 vel circa eam prope Renum ad talem diem etc. et ad illam etc. christianos reges et principes convocare pro communi incendio extingwendo, ut, qui saltem interesse non possint aut nequeant, legatos sollempnes destinent pleno mandato suffultos ad concludendum omnia illa, que paci ecclesie et 35 extinccioni scismatis ac ereccioni nove synodi seu hujus mutacioni loci et reduccioni Grecorum noverit oportuna. et supplicat sue sanctitati et requirit eandem, ut ipse quoque mutacioni loci synodalis aut ereccioni novi concilii, prout in dieta, de qua supra dicitur a, concludetur, velit consentire, quodque ad dietam predictam talibus loco et tempore tenendam velit legatos suos destinare cum pleno mandato, ut supra; significatque sue sanctitati in omnem eventum, quod 40 si aliter pax ecclesie dari nequeat, quod ipse cum assistencia aliorum regum et principum provi- dere intendit, prout in cedulas ipsius intelligencie continetur. et, ut ipse papa omnium noticiam plene habeat, destinet majestas sua eidem cedulam concordatorum et intelligencie eciam per aliquam personam idoneam, que possit sanctitatem suam informare de omnibus; et si forte in illa cedula intelligencie aliquid est, quod sanctitatem suam offendat, quod in dieta illa vita- 45 5 a) Vorl. add. si. 1 Worauf hier angespielt wird, hat sich nicht fest- stellen lassen. 2 nr. 65 artt. 1-6. 3 nr. 65 artt. 7-15. 4 5 Vgl. nr. 69 art. 2. Vgl. nr. 69 art. 6. Vgl. nr. 65 art. 14. 50
Strana 203
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 104-105. 203 bitur, quid melius expediat; et quod, licet audiat aliquas novitates fieri per conciliuml, non 11439 zw. propterea turbetur, quia illa non sint de mente sua nec aliorum regum et principum, immo Juni 16 u. 25) contra voluntatem eorum per oratores suos declaratam, ideo dignetur pacienter ferre et nullam novitatem ex parte sua facere ; nam in illa dieta2 cum dei auxilio complanabuntur omnia, prout 5 expedit ad honorem dei et quietem et tranquillitatem ecclesie sue sancte; et quanto sanctitas sua se benignius habuerit, tanto melius honor sue sanctitatis poterit servari. [6] Item majestas sua subito et incontinenti ad omnes reges et principes Christianos3 per nuncios suos seu litteras in forma predicta, ut ad papam, mutatis mutandis mittat locum et tempus diete omnibus conveniencia discernenda, quantum possibile est, exhortando, ut in 10 tanto periculo per se aut suos oratores salva saluti ecclesie deesse non velint. [7] Item pro majori majestate et auctoritate diete predicte et robore firmiori in ea agen- dorum celeriorique expedicione videretur saluberrimum, quod sua serenitas dicte diete per- sonaliter interesset4, quia presencia sua in hiis rebus multum operaretur. nam cum diceretur, quod rex in persona propria de consilio a et assensu oratorum aliorum regum et principum presencium recepit aliquam conclusionem, illa esset tante celebritatis, quod acceptaretur per universum orbem, quia titulus imperialis dat magnam auctoritatem in similibus rebus ; et hoc non posset suppleri per ambasiatas suas, licet in eis sint magni principes. ideo videretur, quod, si majestas sua posset venire in Franckfordia, ut dicitur supra, quia locus esset magis communis omnibus, vel saltem in Constancia, quod ibi fieret dieta; et si ad Constanciam non posset 20 accedere, fieret in Nuremberga; et si nec ibi, fieret in Ratispona, taliter quod, quomodocum- que fieri possit, ipse esset in persona; alias tota spes pacis attenuatur. nam presencia ejus non potest bene suppleri per aliquem; et reges et principes libencius mittent et cum pleniore potestate, si sciunt majestatem suam in persona venturam, quam aliter. quod si fieri nequeat, expedit, ut sollempniores viros, quos de omni statu possit reperire, ad illam dietam velitb 25 dirigere cum pleno mandato, ut supra, prestantes auctoritate prudencia experiencia et sciencia et modis omnibus procurare, quod saltem domini electores et alii prestanciores Germanie principes personaliter intersint; studia quoque et universitates studiorum sollempnissimos viros dirigant pro avizando racionabiles modos pro premissorum conclusione; metropolitani quoque ad predictam dietam veniant aut destinent, qui nequeunt interesse, oratorese cum 3o pleno mandato nomine tocius provincie. [8] Predicta omnia per nos etc. oratores regum et principum bona fide et zelo devoto, quo ducimur ad bonum ecclesie et imperialem majestatem, humiliter et reverenter mittimus, ut ipsa imperialis majestas tanto discrimine ecclesie occurrat. poterit tum ipsa majestas dicta avizamenta corrigere addere et diminuere, sicut sibi utilius et melius videbitur fieri. 35 105. Nicht gen. königliche und fürstliche Gesandte beim Baseler Konzil an K. Albrecht: übersenden 11439 zw. Vorschläge zu weiteren Maßnahmen im Kirchenstreit Inr. 104]. [1439 zwischen Juni Juni 16 16 und 255 Basel.] u. 25] 15 Aus Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 45 [fol. 47a] cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Littera per oratores etc. directa regi Romanorum. Erwähnt: Manns S. 49. Excellentissime et invictissime princeps. sanctum pietatis vestre studium circa pacem et unitatem ecclesie, quod sepissime multa jam experimenta docuerunt, maximam nobis fiduciam scribendi ad clemenciam vestram prebuit, cujus sollicitudo spiritu dei incitata demonstrat, quantum rebus humanis providencia divina consulere dignetur, cum in ecclesia 45 nichil impacatum, nichil velit esse divisum. estimabamus siquidem, invictissime princeps, media illa pacis, que apud dietam Maguntinam intra vestre majestatis aliorumque regum et a) Vorl. concilio. b) ergänzt. c) ergänzt. 4 Vgl. nr. 69 artt. 6 u. 6a. 1 Vgl. S. 138 Z. 34 ff. 2 Vgl. S. 202 Z. 32. 5 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 104. 3 Vgl. nr. 69 artt. 11-11b. 40
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 104-105. 203 bitur, quid melius expediat; et quod, licet audiat aliquas novitates fieri per conciliuml, non 11439 zw. propterea turbetur, quia illa non sint de mente sua nec aliorum regum et principum, immo Juni 16 u. 25) contra voluntatem eorum per oratores suos declaratam, ideo dignetur pacienter ferre et nullam novitatem ex parte sua facere ; nam in illa dieta2 cum dei auxilio complanabuntur omnia, prout 5 expedit ad honorem dei et quietem et tranquillitatem ecclesie sue sancte; et quanto sanctitas sua se benignius habuerit, tanto melius honor sue sanctitatis poterit servari. [6] Item majestas sua subito et incontinenti ad omnes reges et principes Christianos3 per nuncios suos seu litteras in forma predicta, ut ad papam, mutatis mutandis mittat locum et tempus diete omnibus conveniencia discernenda, quantum possibile est, exhortando, ut in 10 tanto periculo per se aut suos oratores salva saluti ecclesie deesse non velint. [7] Item pro majori majestate et auctoritate diete predicte et robore firmiori in ea agen- dorum celeriorique expedicione videretur saluberrimum, quod sua serenitas dicte diete per- sonaliter interesset4, quia presencia sua in hiis rebus multum operaretur. nam cum diceretur, quod rex in persona propria de consilio a et assensu oratorum aliorum regum et principum presencium recepit aliquam conclusionem, illa esset tante celebritatis, quod acceptaretur per universum orbem, quia titulus imperialis dat magnam auctoritatem in similibus rebus ; et hoc non posset suppleri per ambasiatas suas, licet in eis sint magni principes. ideo videretur, quod, si majestas sua posset venire in Franckfordia, ut dicitur supra, quia locus esset magis communis omnibus, vel saltem in Constancia, quod ibi fieret dieta; et si ad Constanciam non posset 20 accedere, fieret in Nuremberga; et si nec ibi, fieret in Ratispona, taliter quod, quomodocum- que fieri possit, ipse esset in persona; alias tota spes pacis attenuatur. nam presencia ejus non potest bene suppleri per aliquem; et reges et principes libencius mittent et cum pleniore potestate, si sciunt majestatem suam in persona venturam, quam aliter. quod si fieri nequeat, expedit, ut sollempniores viros, quos de omni statu possit reperire, ad illam dietam velitb 25 dirigere cum pleno mandato, ut supra, prestantes auctoritate prudencia experiencia et sciencia et modis omnibus procurare, quod saltem domini electores et alii prestanciores Germanie principes personaliter intersint; studia quoque et universitates studiorum sollempnissimos viros dirigant pro avizando racionabiles modos pro premissorum conclusione; metropolitani quoque ad predictam dietam veniant aut destinent, qui nequeunt interesse, oratorese cum 3o pleno mandato nomine tocius provincie. [8] Predicta omnia per nos etc. oratores regum et principum bona fide et zelo devoto, quo ducimur ad bonum ecclesie et imperialem majestatem, humiliter et reverenter mittimus, ut ipsa imperialis majestas tanto discrimine ecclesie occurrat. poterit tum ipsa majestas dicta avizamenta corrigere addere et diminuere, sicut sibi utilius et melius videbitur fieri. 35 105. Nicht gen. königliche und fürstliche Gesandte beim Baseler Konzil an K. Albrecht: übersenden 11439 zw. Vorschläge zu weiteren Maßnahmen im Kirchenstreit Inr. 104]. [1439 zwischen Juni Juni 16 16 und 255 Basel.] u. 25] 15 Aus Gießen Univ.-B. Cod. nr. 650 Stück 45 [fol. 47a] cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Littera per oratores etc. directa regi Romanorum. Erwähnt: Manns S. 49. Excellentissime et invictissime princeps. sanctum pietatis vestre studium circa pacem et unitatem ecclesie, quod sepissime multa jam experimenta docuerunt, maximam nobis fiduciam scribendi ad clemenciam vestram prebuit, cujus sollicitudo spiritu dei incitata demonstrat, quantum rebus humanis providencia divina consulere dignetur, cum in ecclesia 45 nichil impacatum, nichil velit esse divisum. estimabamus siquidem, invictissime princeps, media illa pacis, que apud dietam Maguntinam intra vestre majestatis aliorumque regum et a) Vorl. concilio. b) ergänzt. c) ergänzt. 4 Vgl. nr. 69 artt. 6 u. 6a. 1 Vgl. S. 138 Z. 34 ff. 2 Vgl. S. 202 Z. 32. 5 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 104. 3 Vgl. nr. 69 artt. 11-11b. 40
Strana 204
204 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11430 principum oratores maximo labore summoque studio avizatal fuere, ad incidendum primordia zw. Juni 16 differenciarum inter sacrum concilium et papam suffectura. sed nescimus, an dei judicio an u. 25] nostris peccatis actum sit, prochdolor sacri concilii patres illa minime acceptarunt. nos autem hiis non obstantibus, ac ne scisma sequeretur, omnium precum gravitate, omnium verborum ponderibus apud sacrum concilium usi sumus. sed quia fructum nullum reportavimus, reli- quum est, ut accedere oportet virtus serenitatis vestre plena animi, plena spiritus, plena pre- sidii; que nisi celeriter nobis adjumentum fuerit, plurima scandala clades calamitates et erump- nas res publica Christiana haut dubium pacietur. ac ut majestas vestra ex quibusdam remediis, que nobis occurrunt, vel aliis, que clemencia vestra cogitaverit, conflare possit imminentibus malis medicamenta salubria, certa capitula2, que inter nos omnes noviter avizata sunt, pre- 10 sentibus alligata mittimus excellencie vestre. responsionem3 vero sacri concilii nobis factam et protestacionem 4 ex parte nostra subsecutam oratores ejusdem vestre majestatis jam dis- posuerunt destinare eidem vestre majestati, cui humilius, quo possumus, supplicamus, quate- nus dignetur circa premissa avizamenta, quantocius fieri poterit, id exequi, quod ecclesie dei viderit expedire, nosque super hiis de intencione majestatis vestre reddere avizatos. Humiles capellani et servitores omnes regum et prin- cipum5 in sacro concilio Basiliensi presentes oratores. 5 15 1439 106. Das Baseler Konzil an K. Albrecht: schildert seine Maßnahmen zur Abfassung einer Ant- IJuni wort auf die Vermittlungsvorschläge; bittet ihn, die Konzilsantwort gründlichst zu erwägen; 22] 1439 [Juni 226/ Basel. hofft auf seinen Beistand. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1 fol. 63b-64a cop. ch. Uberschrift Copia prime littere, que scribitur domino serenissimo principi domino regi Romanorum Alberto. 20 Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata univer- salem ecclesiam representans carissimo ecclesie filio Alberto Romanorum semper augusto ac Hungarie Bohemie Croacie etc. regi illustri salutem et omnipotentis dei benedictionem. 25 postquam oratores tue majestatis et alios, qui nuper in Maguncia convenerant, hec sancta synodus plene audivit et peticiones eorum maturo discussit examine7, cum pro negociorum magnitudine et difficultate dubietas maxima inferretur animis, quid respondendum quidve agendum videretur, attendens eadem sinodus res universe ecclesie jam in tantis versari peri- culis, ut nulla humana prudencia in hiis providere sufficeret, ad illius solius auxilium recurrere 30 duxit, qui ecclesiam suam non deseret usque ad consummacionem seculi, quamquidem variis agitacionibus temptat sed numquam superari permittet. ammonitique 8 sunt omnes huic sacro concilio incorporati, ut devotis animis divinam gratiam impetrare curarent, sacerdotes vide- licet missas celebrando et ceteri orationes effundendo purificatis singulorum conscienciis in debita contricione et humilitate spiritus; reducta sunt eciam ad memoriam cunctorum jura- 35 menta prestita de dando salutare et salubre consilium secundum deum et rectam conscien- ciam; et deinceps, cum deliberacio haberi deberet, celebrate sunt misse per singulas deputa- ciones atque per conventus et collegia, elemosine quoque erogate sunt, quibus peractis et decantato ymno „veni creator spiritus" in deputacionum ingressu lectisque ad longum Frage, weil an diesem Tage die Konzilsantwort noch 40 nicht fertig und alle Z. 32 ff. erwähnten Maß- nahmen des Konzils der Zeit vom 6. bis 10. Juni an- gehören. Möglich wäre der 10. kal. julii = 22. Juni, da von der Absetzung des Papstes noch nicht ge- sprochen wird. 7 Vgl. nrr. 98 und 99. Zum folgenden vgl. Conc. Bas. 6, 479 Z. 25 bis 480 Z. 19; 480 Z. 20 bis 481 Z. 12. 1 nr. 65. 2 nr. 104. 3 nr. 100. 1 nr. 102. 5 Da nach nr. 104 die Franzosen und Kastilianer bereits abgereist sind, kommen nur noch die Deutschen, Aragonischen und Mailändischen Gesandten in Be- tracht. 6 Zur Datierung: Der 10. kal. junii, wie das Datum in der Vorlage lautet, = 23. Mai kommt nicht in 45
204 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 11430 principum oratores maximo labore summoque studio avizatal fuere, ad incidendum primordia zw. Juni 16 differenciarum inter sacrum concilium et papam suffectura. sed nescimus, an dei judicio an u. 25] nostris peccatis actum sit, prochdolor sacri concilii patres illa minime acceptarunt. nos autem hiis non obstantibus, ac ne scisma sequeretur, omnium precum gravitate, omnium verborum ponderibus apud sacrum concilium usi sumus. sed quia fructum nullum reportavimus, reli- quum est, ut accedere oportet virtus serenitatis vestre plena animi, plena spiritus, plena pre- sidii; que nisi celeriter nobis adjumentum fuerit, plurima scandala clades calamitates et erump- nas res publica Christiana haut dubium pacietur. ac ut majestas vestra ex quibusdam remediis, que nobis occurrunt, vel aliis, que clemencia vestra cogitaverit, conflare possit imminentibus malis medicamenta salubria, certa capitula2, que inter nos omnes noviter avizata sunt, pre- 10 sentibus alligata mittimus excellencie vestre. responsionem3 vero sacri concilii nobis factam et protestacionem 4 ex parte nostra subsecutam oratores ejusdem vestre majestatis jam dis- posuerunt destinare eidem vestre majestati, cui humilius, quo possumus, supplicamus, quate- nus dignetur circa premissa avizamenta, quantocius fieri poterit, id exequi, quod ecclesie dei viderit expedire, nosque super hiis de intencione majestatis vestre reddere avizatos. Humiles capellani et servitores omnes regum et prin- cipum5 in sacro concilio Basiliensi presentes oratores. 5 15 1439 106. Das Baseler Konzil an K. Albrecht: schildert seine Maßnahmen zur Abfassung einer Ant- IJuni wort auf die Vermittlungsvorschläge; bittet ihn, die Konzilsantwort gründlichst zu erwägen; 22] 1439 [Juni 226/ Basel. hofft auf seinen Beistand. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1 fol. 63b-64a cop. ch. Uberschrift Copia prime littere, que scribitur domino serenissimo principi domino regi Romanorum Alberto. 20 Sacrosancta generalis synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata univer- salem ecclesiam representans carissimo ecclesie filio Alberto Romanorum semper augusto ac Hungarie Bohemie Croacie etc. regi illustri salutem et omnipotentis dei benedictionem. 25 postquam oratores tue majestatis et alios, qui nuper in Maguncia convenerant, hec sancta synodus plene audivit et peticiones eorum maturo discussit examine7, cum pro negociorum magnitudine et difficultate dubietas maxima inferretur animis, quid respondendum quidve agendum videretur, attendens eadem sinodus res universe ecclesie jam in tantis versari peri- culis, ut nulla humana prudencia in hiis providere sufficeret, ad illius solius auxilium recurrere 30 duxit, qui ecclesiam suam non deseret usque ad consummacionem seculi, quamquidem variis agitacionibus temptat sed numquam superari permittet. ammonitique 8 sunt omnes huic sacro concilio incorporati, ut devotis animis divinam gratiam impetrare curarent, sacerdotes vide- licet missas celebrando et ceteri orationes effundendo purificatis singulorum conscienciis in debita contricione et humilitate spiritus; reducta sunt eciam ad memoriam cunctorum jura- 35 menta prestita de dando salutare et salubre consilium secundum deum et rectam conscien- ciam; et deinceps, cum deliberacio haberi deberet, celebrate sunt misse per singulas deputa- ciones atque per conventus et collegia, elemosine quoque erogate sunt, quibus peractis et decantato ymno „veni creator spiritus" in deputacionum ingressu lectisque ad longum Frage, weil an diesem Tage die Konzilsantwort noch 40 nicht fertig und alle Z. 32 ff. erwähnten Maß- nahmen des Konzils der Zeit vom 6. bis 10. Juni an- gehören. Möglich wäre der 10. kal. julii = 22. Juni, da von der Absetzung des Papstes noch nicht ge- sprochen wird. 7 Vgl. nrr. 98 und 99. Zum folgenden vgl. Conc. Bas. 6, 479 Z. 25 bis 480 Z. 19; 480 Z. 20 bis 481 Z. 12. 1 nr. 65. 2 nr. 104. 3 nr. 100. 1 nr. 102. 5 Da nach nr. 104 die Franzosen und Kastilianer bereits abgereist sind, kommen nur noch die Deutschen, Aragonischen und Mailändischen Gesandten in Be- tracht. 6 Zur Datierung: Der 10. kal. junii, wie das Datum in der Vorlage lautet, = 23. Mai kommt nicht in 45
Strana 205
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 105-107. 205 1439 Junt 22) peticionibusl, quas prefati oratores porrexerant, sicut divina dignacio concedere dignata est, est a ad responsionem faciendam in omni sinceritate et veritate processum, fideliter aperientes pericula et necessitates dei atque universe Christiane religionis, et quomodo illis secundum viam rectam et cum beneplacito divine voluntatis providendum esse videbatur, ut supremus 5 ipse omnium creator tantis malis per hominum peccata suscitatis finem bonum dignaretur apponere; ad quod summa necessitas totis viribus intendere urget, quod a non diebus nostris ipsam ecclesiam sanctam dei corruere et animas hominum passim deperire paciamur. que cuncta ex tenore responsionis nostre sinodalis? omni veritate justicia et pietate redundantis conspiciet serenissima majestas tua. unum hoc oramus, rex serenissime, ut responsionem ipsam 10 et singula que in ea continentur attento animo considerare et ponderare velit eadem majestas atque per consilium suum omnia mature conspici faciat, quoniam omnibus intellectis facile cuncti prospicient, quid saluti atque paci tocius ecclesie et religionis Christiane necessarium existit. nec plura de hiis scribere ad presens necesse est, cum premissa responsio plenius continet universa. hec autem confidencius communicamus tue serenitati, quanto eam honori 15 dei, saluti animarum et bono publico cunctorum devocius affectam esse credimus, et apud eam plus prevalere speramus quam quorumcumque hominum mundi querencium que sua sunt3 varias suggestiones, qui pro privato affectu hujus seculi adversus veritatem et justiciam salutemque publicam ecclesie et animarum sinistra consilia b suggerere moliuntur. indubiam enim confidenciam gerimus, quod propter favorem cujuscumque persone mortalis viam 20 veritatis non deseres nec ecclesiam, ex qua regeneratus existis, in necessitatibus suis desines adjuvare, quin pocius facies semper voluntatem dei, per quem reges regnant, virtutis et gracie digna suscipies mercimonia, que omni bonorum tibi atque tuis ubertatem adicient et ad gloriosa premia eterne retribucionis tuam perducent majestatem, quam dei filius feliciter in cunctis datum Bassel 10. kal. juliic anno a nativitate domini dirigere et conservare dignetur. 25 millesimo quadringentesimo tricesimo nono. 1439 [Juni 22] 107. K. Albrecht an gen. Gesandte beim Baseler Konzil: Anweisung, mit der ursprünglich zum 11439) Juli 10 Papst, jetzt nach Basel beorderten Gesandtschaft für den Frieden der Kirche zu arbeiten. [1439] Juli 10 Ofen. 30 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 101ab cop. ch. Adresse Venerabili Johanni episcopo Lubi- censi principi ac nobili Cunrado domino de Winsperg camerario etc. strenuo et egregio Georgio Fischel utriusque juris doctori et militi, in sacro Basiliensi concilio ambasiatoribus nostris et fidelibus dilectis. Die Unterschrift Albertus — etc. wird im Orginal den Kopf des Schreibens gebildet haben. horrendum plurimum novum de non acceptatis Venerabiles et nobiles fideles dilecti. 35 per patres sacri Basiliensis concilii mediis 4 pridem Maguncie nostro et aliorum regum principum et prelatorum nominibus pro pace ecclesie, uti nostis, conceptis et conclusis, sed de totali eo- rundem patrum disposicione ad procedendum et privandum dominum nostrum summum pon- tificem nobis hodie vestris litteris 5 est allatum. quod nos non inmerito nedum attonitos, sed et toto animo reddidit conturbatos, cum et ex hoc timeamus gravem ecclesie scissuram scandala 40 clades calamitates et erumpnas innumeras in Christiano populo producturam. unde matriecclesie tanquam suus unicus devotus filius et advocatus intimis visceribus compacientes, scribimus" dictis patribus eosdem maximis precibus et hortatibus, quatinus pro laude dei et pace ecclesie ac pro avertendis scandalis et periculis velint a processu hujusmodi abstinere, ut nostri e vestigio mittendi nuncii et oratores una vobiscum et aliis regum principum ac prelatorum 45 nobiscum concurrencium oratoribus valeant de congruentibus et aptissimisd votive pacis a) ergänzt. b) Vorl. concilia. c) Vorl. junii. d) Vorl. citissimis; vgl. S. 207 Z. 2. 1 nr. 88. 2 nr. 100. 3 Vgl. Phil. 2, 21. 4 nr. 65 artt. 1-6. 5 Vgl. S. 206 Z. 2; nr. 105. 6 Vgl. nrr. 108 und 109.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 105-107. 205 1439 Junt 22) peticionibusl, quas prefati oratores porrexerant, sicut divina dignacio concedere dignata est, est a ad responsionem faciendam in omni sinceritate et veritate processum, fideliter aperientes pericula et necessitates dei atque universe Christiane religionis, et quomodo illis secundum viam rectam et cum beneplacito divine voluntatis providendum esse videbatur, ut supremus 5 ipse omnium creator tantis malis per hominum peccata suscitatis finem bonum dignaretur apponere; ad quod summa necessitas totis viribus intendere urget, quod a non diebus nostris ipsam ecclesiam sanctam dei corruere et animas hominum passim deperire paciamur. que cuncta ex tenore responsionis nostre sinodalis? omni veritate justicia et pietate redundantis conspiciet serenissima majestas tua. unum hoc oramus, rex serenissime, ut responsionem ipsam 10 et singula que in ea continentur attento animo considerare et ponderare velit eadem majestas atque per consilium suum omnia mature conspici faciat, quoniam omnibus intellectis facile cuncti prospicient, quid saluti atque paci tocius ecclesie et religionis Christiane necessarium existit. nec plura de hiis scribere ad presens necesse est, cum premissa responsio plenius continet universa. hec autem confidencius communicamus tue serenitati, quanto eam honori 15 dei, saluti animarum et bono publico cunctorum devocius affectam esse credimus, et apud eam plus prevalere speramus quam quorumcumque hominum mundi querencium que sua sunt3 varias suggestiones, qui pro privato affectu hujus seculi adversus veritatem et justiciam salutemque publicam ecclesie et animarum sinistra consilia b suggerere moliuntur. indubiam enim confidenciam gerimus, quod propter favorem cujuscumque persone mortalis viam 20 veritatis non deseres nec ecclesiam, ex qua regeneratus existis, in necessitatibus suis desines adjuvare, quin pocius facies semper voluntatem dei, per quem reges regnant, virtutis et gracie digna suscipies mercimonia, que omni bonorum tibi atque tuis ubertatem adicient et ad gloriosa premia eterne retribucionis tuam perducent majestatem, quam dei filius feliciter in cunctis datum Bassel 10. kal. juliic anno a nativitate domini dirigere et conservare dignetur. 25 millesimo quadringentesimo tricesimo nono. 1439 [Juni 22] 107. K. Albrecht an gen. Gesandte beim Baseler Konzil: Anweisung, mit der ursprünglich zum 11439) Juli 10 Papst, jetzt nach Basel beorderten Gesandtschaft für den Frieden der Kirche zu arbeiten. [1439] Juli 10 Ofen. 30 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 101ab cop. ch. Adresse Venerabili Johanni episcopo Lubi- censi principi ac nobili Cunrado domino de Winsperg camerario etc. strenuo et egregio Georgio Fischel utriusque juris doctori et militi, in sacro Basiliensi concilio ambasiatoribus nostris et fidelibus dilectis. Die Unterschrift Albertus — etc. wird im Orginal den Kopf des Schreibens gebildet haben. horrendum plurimum novum de non acceptatis Venerabiles et nobiles fideles dilecti. 35 per patres sacri Basiliensis concilii mediis 4 pridem Maguncie nostro et aliorum regum principum et prelatorum nominibus pro pace ecclesie, uti nostis, conceptis et conclusis, sed de totali eo- rundem patrum disposicione ad procedendum et privandum dominum nostrum summum pon- tificem nobis hodie vestris litteris 5 est allatum. quod nos non inmerito nedum attonitos, sed et toto animo reddidit conturbatos, cum et ex hoc timeamus gravem ecclesie scissuram scandala 40 clades calamitates et erumpnas innumeras in Christiano populo producturam. unde matriecclesie tanquam suus unicus devotus filius et advocatus intimis visceribus compacientes, scribimus" dictis patribus eosdem maximis precibus et hortatibus, quatinus pro laude dei et pace ecclesie ac pro avertendis scandalis et periculis velint a processu hujusmodi abstinere, ut nostri e vestigio mittendi nuncii et oratores una vobiscum et aliis regum principum ac prelatorum 45 nobiscum concurrencium oratoribus valeant de congruentibus et aptissimisd votive pacis a) ergänzt. b) Vorl. concilia. c) Vorl. junii. d) Vorl. citissimis; vgl. S. 207 Z. 2. 1 nr. 88. 2 nr. 100. 3 Vgl. Phil. 2, 21. 4 nr. 65 artt. 1-6. 5 Vgl. S. 206 Z. 2; nr. 105. 6 Vgl. nrr. 108 und 109.
Strana 206
206 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439] Juli 10 11439] Juli 10 mediis pertractare, prout videbitis in earundem litteraruml copia presentibus interclusa. et quia ex vestris Lubicensis et Georgii litteris nobis missis clare comperimus rem hujusmodi fore in a pretacta precipitacione constitutam et patres ipsos absque dubio ulterius processuros et oratores aliorum regum principum et prelatorum mansuros propter ea et ad dominum nostrum apostolicum non transituros, nostros oratores celebres ad eundum dominum nostrum papam 5 dispositos2 a suo transitu duximus revocandos eisdem tamen seriosius injungentes, quatinus omni mora postposita iter suum ad dictos patres concilii dirigant et, si eo usque ad deposicionem et privacionem domini nostri pape processum non fuerit (ut speramus), extunc una vobiscum et aliorum regum et principum oratoribus pro ulteriori supersessione, ut interea congrua pra- ticentur pacis media, solercius elaborent non tamen ab illis avisatis et conclusis Maguncie, 10 quantum possibile fuerit, recedendo, si vero materiam raptam (quod deus avertat) in via audiverint, non minus ad locum concilii properent de videndis iterum modis congruentibus juxta exhigenciam rei tenendis et juxta quoddam vestrum et aliorum regum et principum avisamentum3 inter alia nobis missum. unde devociones et fidelitates vestras exortamur vobis firmiter injungentes, quatinus cum eisdem nostris aventuris et aliis oratoribus prefatis rem 15 ipsam sollicite dirigentes ea, que videntur pro pace et unitate ecclesie ac eciam pro conservanda sacrorum conciliorum auctoritate juxta qualitatem rerum agendarum accomoda, nostri parte fideliter procuratis b omnem operam possibilem adhibentes, ut avertatur hujusmodi for- midande scissure periculum et ne nobis possit aliquid incurie seu negligencie imputari. nec aliquid omittite de contingentibus, sed omnia pro vestra discrecione, prout confidimus, cum 20 dictis nostris oratoribusc agite vigilanter. datum Bude decima die julii regnorum nostro- Albertus dei gracia Romanorum rex etc. rum anno secundo. Ad mandatum domini regis l Theodericus Ebbracht. 1439 108. K. Albrecht an das Baseler Konzil: hat die Ablehnung der Mainzer Vermittlungsvorschläge Juli 10 erfahren; bittet von weiteren Schritten abzuschen; beglaubigt gen. Gesandte. 1439 Juli 10 25 Ofen. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 92ab cop. ch. Reverendissimi reverendique ac venerabiles in Christo patres et egregie sincere grateque nobis dilecti. ex allato hodie nostre majestati novo 4 de mediorum 5 pacis pridem in Maguncia nostro aliorumque regum principum et prelatorum nominibus conceptorum et vestris pater- 30 nitatibus reverendissimis oblatorum rejeccione, sed et de processuum contra d. n. summum pontificem receptorum continuacione singularibus doloris et compassionis perfodimur aculeis et anxiis angustiis detinemur. timemus etenim et vehementissime formidamus ex inminente scissura in dei ecclesia scandala dissidia clades et animarum pericula innumera proventura nec eciam ipsam scissuram pridem gravissimis diwi cesaris Sigismundi patris et domini nostri pre- 35 carissimi ac aliorum regum et principum laboribus et impensis extinctam, si rediviva suscitata fuerit, nostro in evo difficili reparandam, unde ne tantus diutinus tantusque assiduus vester in agro dominico factus labor producere videatur formidande turbacionis lolium, qui sperabatur in dei ecclesia votive pacis et salutis frumenti adipem pertinere, cernamusque ex hoc nostris in diebus fidem titubare fidelium et Christianum populum sua inmanissima ex scismate prodeuncia 40 incomoda deplorare, nos unicus ecclesie devotus filius et advocatus ex passione ipsius matris dolore cordis tacti intrinsecus vestrum venerandum cetum per viscera misericordie dei nostri, quanto seriosius possumus, rogando exhortamur et obnixius exhortando rogamus, ut pro laude dei saluteque Christiani populi et pro avertendis in dei ecclesia scandalis et periculis et eciam, ne factum unionis Orientalis ecclesie infectum remaneat, ab omni ulteriori processu et novitate 45 a) in — prec. nicht ganz sicher. b) Vorl. procurate. c) ergänzt. 1 nrr. 108 und 109. 4 Z. 29-35; 41-44; 45- S. 207 Z. 3 teilweise wörtlich 2 Vgl. nr. 95. mit S. 205 Z. 33-S. 206 Z. I übereinstimmend. 3 nr. 104. 5 nr. 65 artt. 1-6.
206 Kongreß zu Mainz März und April 1439. [1439] Juli 10 11439] Juli 10 mediis pertractare, prout videbitis in earundem litteraruml copia presentibus interclusa. et quia ex vestris Lubicensis et Georgii litteris nobis missis clare comperimus rem hujusmodi fore in a pretacta precipitacione constitutam et patres ipsos absque dubio ulterius processuros et oratores aliorum regum principum et prelatorum mansuros propter ea et ad dominum nostrum apostolicum non transituros, nostros oratores celebres ad eundum dominum nostrum papam 5 dispositos2 a suo transitu duximus revocandos eisdem tamen seriosius injungentes, quatinus omni mora postposita iter suum ad dictos patres concilii dirigant et, si eo usque ad deposicionem et privacionem domini nostri pape processum non fuerit (ut speramus), extunc una vobiscum et aliorum regum et principum oratoribus pro ulteriori supersessione, ut interea congrua pra- ticentur pacis media, solercius elaborent non tamen ab illis avisatis et conclusis Maguncie, 10 quantum possibile fuerit, recedendo, si vero materiam raptam (quod deus avertat) in via audiverint, non minus ad locum concilii properent de videndis iterum modis congruentibus juxta exhigenciam rei tenendis et juxta quoddam vestrum et aliorum regum et principum avisamentum3 inter alia nobis missum. unde devociones et fidelitates vestras exortamur vobis firmiter injungentes, quatinus cum eisdem nostris aventuris et aliis oratoribus prefatis rem 15 ipsam sollicite dirigentes ea, que videntur pro pace et unitate ecclesie ac eciam pro conservanda sacrorum conciliorum auctoritate juxta qualitatem rerum agendarum accomoda, nostri parte fideliter procuratis b omnem operam possibilem adhibentes, ut avertatur hujusmodi for- midande scissure periculum et ne nobis possit aliquid incurie seu negligencie imputari. nec aliquid omittite de contingentibus, sed omnia pro vestra discrecione, prout confidimus, cum 20 dictis nostris oratoribusc agite vigilanter. datum Bude decima die julii regnorum nostro- Albertus dei gracia Romanorum rex etc. rum anno secundo. Ad mandatum domini regis l Theodericus Ebbracht. 1439 108. K. Albrecht an das Baseler Konzil: hat die Ablehnung der Mainzer Vermittlungsvorschläge Juli 10 erfahren; bittet von weiteren Schritten abzuschen; beglaubigt gen. Gesandte. 1439 Juli 10 25 Ofen. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 92ab cop. ch. Reverendissimi reverendique ac venerabiles in Christo patres et egregie sincere grateque nobis dilecti. ex allato hodie nostre majestati novo 4 de mediorum 5 pacis pridem in Maguncia nostro aliorumque regum principum et prelatorum nominibus conceptorum et vestris pater- 30 nitatibus reverendissimis oblatorum rejeccione, sed et de processuum contra d. n. summum pontificem receptorum continuacione singularibus doloris et compassionis perfodimur aculeis et anxiis angustiis detinemur. timemus etenim et vehementissime formidamus ex inminente scissura in dei ecclesia scandala dissidia clades et animarum pericula innumera proventura nec eciam ipsam scissuram pridem gravissimis diwi cesaris Sigismundi patris et domini nostri pre- 35 carissimi ac aliorum regum et principum laboribus et impensis extinctam, si rediviva suscitata fuerit, nostro in evo difficili reparandam, unde ne tantus diutinus tantusque assiduus vester in agro dominico factus labor producere videatur formidande turbacionis lolium, qui sperabatur in dei ecclesia votive pacis et salutis frumenti adipem pertinere, cernamusque ex hoc nostris in diebus fidem titubare fidelium et Christianum populum sua inmanissima ex scismate prodeuncia 40 incomoda deplorare, nos unicus ecclesie devotus filius et advocatus ex passione ipsius matris dolore cordis tacti intrinsecus vestrum venerandum cetum per viscera misericordie dei nostri, quanto seriosius possumus, rogando exhortamur et obnixius exhortando rogamus, ut pro laude dei saluteque Christiani populi et pro avertendis in dei ecclesia scandalis et periculis et eciam, ne factum unionis Orientalis ecclesie infectum remaneat, ab omni ulteriori processu et novitate 45 a) in — prec. nicht ganz sicher. b) Vorl. procurate. c) ergänzt. 1 nrr. 108 und 109. 4 Z. 29-35; 41-44; 45- S. 207 Z. 3 teilweise wörtlich 2 Vgl. nr. 95. mit S. 205 Z. 33-S. 206 Z. I übereinstimmend. 3 nr. 104. 5 nr. 65 artt. 1-6.
Strana 207
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 107-109. 207 velitis tanquam patres pacifici abstinere et desiderate pacis amplecti media (uti speramus) congrua et aptissima1 per nostros aliorumque regum et principum nobiscum in hoc concurren- cium oratores cum vestris paternitatibus reverendissimis practicanda vos tam exorabiles tamque benignos in hoc sancte matris ecclesie negocio exhibentes, prout ejusdem ecclesie ac fidelis populi salutis ordo deposcet. nosque in domino et vestris reverenciis fiduciam gerimus cerciorem, prout venerabiles Fridericus Ratisponensis et Silvester Cynensis episcopi principes ac hono- rabiles Johannes de Eych et alii doctores egregii nostri devoti dilecti 2 - - - a, quos super hiis de nostra intencione ad vestram celeberrimam concionem instructos transmittimus, vestras paternitates reverendissimas poterunt et debebunt nostrib nomine luculencius infor- 10 mare ; quibus precamur per vestras paternitates reverendissimas fidem dari credulam in dicendis. datum Bude die decima julii regnorum nostrorum anno secundo. 5 1439 Juli 10 1439 Juli 10 Albertus etc. 15 109. K. Albrecht an das Baseler Konzil: hat eben die Nachricht vom Einfall der Türken und von der Ablehnung der Mainzer Vermittlungsvorschläge erhalten; bittet unter Hinweis auf die drohenden Gefahren, den Prozeß gegen den Papst nicht fortzusetzen. 1439 Juli 10 Ofen. 1439 Juli 10 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11i fol. 91b-92a cop. ch. Adresse Reverendissimis reverendisque ac venerabilibus et egregiis in Christo patribus et dominis sacrosancte generali Basiliensi sinodo [usw.] amicis nostris carissimis ac grate et sincere nobis dilectis. Reverendissimi [weiter wie nr. 108]. hodie nobis de illius barbarice gentis Turcorum 20 videlicet crucis Christi hostium ad hoc nostrum peculiare regnum et ejus fines ingressu ac regnicolarum nostrorum et Christifidelium depopulacione et turbacione turbatis et ad re- sistendum eisdem ipsosque in virtute altissimi oppugnandum personaliter transeuntibus3, novum 4 grande et terrificum est allatum. continuit etenim ipsum in effectu vestras paternitates reverendissimas pro pace procuranda fidelibus inter cetera principaliter congregatas illa effica- 25 cia media 5 nostro ac plurimorum aliorum regum principum et prelatorum nominibus pridem Maguncie concepta et conclusa pacem (ut sperabatur) ecclesie productura et vestro venerando cetui oblata minime acceptasse, sed et ad prosecucionem processuum contra dominum nostrum summum pontificem habitorum continuo convertisse. ex qua re stupefacti merito conturbamur, cum extra scandala plurima clades calamitates et erumpnas innumeras timeamus, si non super- so sederitis, in dei ecclesia et Christiano populo indubie orituras. unde ne tanta in dei ecclesia mala ex scismate prodeuncia nostro in evo consurgant diebus nostris difficilius reparanda, nostro quo deo et ecclesie tenemur astringente nos debito vestras reverendissimas paternitates, seriosius quantoque obnixius possumus et debemus, exhortamur et in visceribus domini nostri Jesu Christi ex intimis deprecamur, quatenus sponse dei ecclesie calamitatibus, quibus barbariis et 35 aliorum infidelium hostilibus variis pulsatur insultibus, paternis moti visceribus compacientes scandalisque ac malis indicibilibus ex scissura ecclesie inevitabiliter, si evenerit, prodeuntibus pietate solita occurrentes ab hujusmodi ulteriori processu contra dictum dominum nostrum papam velitis tamquam patres pacifici abstinere. mittimus enim venerandos et celebres oratores has nostras litteras e vestigio secuturos de mente nostra sincerissima erga premissa informatos 40 integerrime pro tractandis una cum aliorum regum principum et prelatorum in hoc nobiscum con- currencium oratoribus apud vestram celeberrimam concionem de mediis aptissimis et congruen- tibus pacem ecclesie (ut speramus) parituris; nec velint vestre paternitates reverendissime quo- cunque pretextu ad scissuram videndam in dei ecclesia pronas se ostendere, que “ pridem inve- terata per maximos e divi cesaris Sigismundi patris et domini nostri carissimi ac aliorum regum 45 et principum labores et impensas Constancie mansit extincta, sed, ut prediximus, continuared a) Vorl. unleserliches Wort. b) Vorl. modo. c) Vorl. maximis -laboribus -impensis. d) Vorl. continere. [Juli 10] 50 1 Vgl. S. 205 Var. d. 2 Vgl. S. 180 Z. 9 f. 3 Vgl. Wostry 2, 128. 4 Z. 22-41 teilweise wörtlich mit S. 205 Z. 33 bis S. 206 Z. I übereinstimmend; vgl. auch S. 206 Anm. 4. 5 nr. 65 artt. 1-6. Zu Z. 43 f. vgl. S. 206 Z. 35.
E. Der Kirchenstreit Mai und Juni 1439 nr. 107-109. 207 velitis tanquam patres pacifici abstinere et desiderate pacis amplecti media (uti speramus) congrua et aptissima1 per nostros aliorumque regum et principum nobiscum in hoc concurren- cium oratores cum vestris paternitatibus reverendissimis practicanda vos tam exorabiles tamque benignos in hoc sancte matris ecclesie negocio exhibentes, prout ejusdem ecclesie ac fidelis populi salutis ordo deposcet. nosque in domino et vestris reverenciis fiduciam gerimus cerciorem, prout venerabiles Fridericus Ratisponensis et Silvester Cynensis episcopi principes ac hono- rabiles Johannes de Eych et alii doctores egregii nostri devoti dilecti 2 - - - a, quos super hiis de nostra intencione ad vestram celeberrimam concionem instructos transmittimus, vestras paternitates reverendissimas poterunt et debebunt nostrib nomine luculencius infor- 10 mare ; quibus precamur per vestras paternitates reverendissimas fidem dari credulam in dicendis. datum Bude die decima julii regnorum nostrorum anno secundo. 5 1439 Juli 10 1439 Juli 10 Albertus etc. 15 109. K. Albrecht an das Baseler Konzil: hat eben die Nachricht vom Einfall der Türken und von der Ablehnung der Mainzer Vermittlungsvorschläge erhalten; bittet unter Hinweis auf die drohenden Gefahren, den Prozeß gegen den Papst nicht fortzusetzen. 1439 Juli 10 Ofen. 1439 Juli 10 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11i fol. 91b-92a cop. ch. Adresse Reverendissimis reverendisque ac venerabilibus et egregiis in Christo patribus et dominis sacrosancte generali Basiliensi sinodo [usw.] amicis nostris carissimis ac grate et sincere nobis dilectis. Reverendissimi [weiter wie nr. 108]. hodie nobis de illius barbarice gentis Turcorum 20 videlicet crucis Christi hostium ad hoc nostrum peculiare regnum et ejus fines ingressu ac regnicolarum nostrorum et Christifidelium depopulacione et turbacione turbatis et ad re- sistendum eisdem ipsosque in virtute altissimi oppugnandum personaliter transeuntibus3, novum 4 grande et terrificum est allatum. continuit etenim ipsum in effectu vestras paternitates reverendissimas pro pace procuranda fidelibus inter cetera principaliter congregatas illa effica- 25 cia media 5 nostro ac plurimorum aliorum regum principum et prelatorum nominibus pridem Maguncie concepta et conclusa pacem (ut sperabatur) ecclesie productura et vestro venerando cetui oblata minime acceptasse, sed et ad prosecucionem processuum contra dominum nostrum summum pontificem habitorum continuo convertisse. ex qua re stupefacti merito conturbamur, cum extra scandala plurima clades calamitates et erumpnas innumeras timeamus, si non super- so sederitis, in dei ecclesia et Christiano populo indubie orituras. unde ne tanta in dei ecclesia mala ex scismate prodeuncia nostro in evo consurgant diebus nostris difficilius reparanda, nostro quo deo et ecclesie tenemur astringente nos debito vestras reverendissimas paternitates, seriosius quantoque obnixius possumus et debemus, exhortamur et in visceribus domini nostri Jesu Christi ex intimis deprecamur, quatenus sponse dei ecclesie calamitatibus, quibus barbariis et 35 aliorum infidelium hostilibus variis pulsatur insultibus, paternis moti visceribus compacientes scandalisque ac malis indicibilibus ex scissura ecclesie inevitabiliter, si evenerit, prodeuntibus pietate solita occurrentes ab hujusmodi ulteriori processu contra dictum dominum nostrum papam velitis tamquam patres pacifici abstinere. mittimus enim venerandos et celebres oratores has nostras litteras e vestigio secuturos de mente nostra sincerissima erga premissa informatos 40 integerrime pro tractandis una cum aliorum regum principum et prelatorum in hoc nobiscum con- currencium oratoribus apud vestram celeberrimam concionem de mediis aptissimis et congruen- tibus pacem ecclesie (ut speramus) parituris; nec velint vestre paternitates reverendissime quo- cunque pretextu ad scissuram videndam in dei ecclesia pronas se ostendere, que “ pridem inve- terata per maximos e divi cesaris Sigismundi patris et domini nostri carissimi ac aliorum regum 45 et principum labores et impensas Constancie mansit extincta, sed, ut prediximus, continuared a) Vorl. unleserliches Wort. b) Vorl. modo. c) Vorl. maximis -laboribus -impensis. d) Vorl. continere. [Juli 10] 50 1 Vgl. S. 205 Var. d. 2 Vgl. S. 180 Z. 9 f. 3 Vgl. Wostry 2, 128. 4 Z. 22-41 teilweise wörtlich mit S. 205 Z. 33 bis S. 206 Z. I übereinstimmend; vgl. auch S. 206 Anm. 4. 5 nr. 65 artt. 1-6. Zu Z. 43 f. vgl. S. 206 Z. 35.
Strana 208
208 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Juli 10 1439 Juli 10 pro pace ecclesie ac eciam pro Grecorum diucius sperata unione dante domino procurandis. nos enim totis conatibus totisque viribus una cum aliis nobiscum concurrentibus regibus et principibus convenientes et possibiles tenebimus modos, quibus deo auspice hec sopitatur differencia et cum pace et tranquillitate ecclesie sacrorum generalium conciliorum auctoritas conservetur. et si aliter actum fuerit (quod non speramus) coram deo vestris paternitatibus reverendissimis et toto mundo nos reddimus excusatos. datum Bude die decima mensis julii regnorum nostrorum anno secundol. 5 Albertus dei gracia Romanorum rex [usw.] Ad mandatum domini regis ll Theodericus Ebbracht. 1 Vgl. dazu Segovias Erzählung: Octobrio mense - - - sancta synodus recepit litteras Romanorum regis sub data 10. augusti (!) significantis stupefactum se et merito conturbatum, quia non admissis re- mediis in dieta Maguntina conceptis converterat se ad prosecucionem processuum contra papam domi- num suum. ne vero tanta mala ex scismate pro- deuncia in suis consurgerent diebus, seriosius ob- nixiusque exhortatus ex intimis deprecaretur, qua- tenus ab ulteriori processu contra ipsum papam tamquam patres pacifici abstinere vellent; mitteret enim e vestigio oratores suos litteras ejusmodi secuturos pro tractandis unacum aliorum principum oratoribus mediis aptissimis pacem ecclesie, ut speraret, parituris. Aus der weiteren Erzählung Se- 10 govias geht hervor, daß diesen Brief der Bischof von Lübeck auf seiner Rückreise aus Ungarn mit sich führte und daß der Brief am 18. Tag nach dem ſam 5. Oktober erstatteten] Bericht über den Tod des Bischofs von Lübeck in der Generalkongregation ver- 15 lesen wurde. Das Datum bringt Hüglins Protokoll: Congregacio, veneris 23. mensis octobris 1439. lecta fuit litera domini Alberti Romanorum regis, in qua ipse exhortatur sacrum concilium, quatenus super- sedere velit ab ulteriori processu contra summum 20 pontificem, quousque ipse veniret ad dietam Frank- furdensem; alias protestabatur. (Mon. Conc. 3, 404; Conc. Bas. 6, 648 Z. 29-32.)
208 Kongreß zu Mainz März und April 1439. 1439 Juli 10 1439 Juli 10 pro pace ecclesie ac eciam pro Grecorum diucius sperata unione dante domino procurandis. nos enim totis conatibus totisque viribus una cum aliis nobiscum concurrentibus regibus et principibus convenientes et possibiles tenebimus modos, quibus deo auspice hec sopitatur differencia et cum pace et tranquillitate ecclesie sacrorum generalium conciliorum auctoritas conservetur. et si aliter actum fuerit (quod non speramus) coram deo vestris paternitatibus reverendissimis et toto mundo nos reddimus excusatos. datum Bude die decima mensis julii regnorum nostrorum anno secundol. 5 Albertus dei gracia Romanorum rex [usw.] Ad mandatum domini regis ll Theodericus Ebbracht. 1 Vgl. dazu Segovias Erzählung: Octobrio mense - - - sancta synodus recepit litteras Romanorum regis sub data 10. augusti (!) significantis stupefactum se et merito conturbatum, quia non admissis re- mediis in dieta Maguntina conceptis converterat se ad prosecucionem processuum contra papam domi- num suum. ne vero tanta mala ex scismate pro- deuncia in suis consurgerent diebus, seriosius ob- nixiusque exhortatus ex intimis deprecaretur, qua- tenus ab ulteriori processu contra ipsum papam tamquam patres pacifici abstinere vellent; mitteret enim e vestigio oratores suos litteras ejusmodi secuturos pro tractandis unacum aliorum principum oratoribus mediis aptissimis pacem ecclesie, ut speraret, parituris. Aus der weiteren Erzählung Se- 10 govias geht hervor, daß diesen Brief der Bischof von Lübeck auf seiner Rückreise aus Ungarn mit sich führte und daß der Brief am 18. Tag nach dem ſam 5. Oktober erstatteten] Bericht über den Tod des Bischofs von Lübeck in der Generalkongregation ver- 15 lesen wurde. Das Datum bringt Hüglins Protokoll: Congregacio, veneris 23. mensis octobris 1439. lecta fuit litera domini Alberti Romanorum regis, in qua ipse exhortatur sacrum concilium, quatenus super- sedere velit ab ulteriori processu contra summum 20 pontificem, quousque ipse veniret ad dietam Frank- furdensem; alias protestabatur. (Mon. Conc. 3, 404; Conc. Bas. 6, 648 Z. 29-32.)
Strana 209
Tagungen und Verhandlungen zur weltlichen Reichspolitik seit Februar 1439. 20 Die weltliche Reichspolitik des Jahres 1439 übernahm aus dem Vorjahr zwei Fragen: Reichs- 5 hilfe gegen die Polen und Besteuerung der Juden1; neu hinzu kamen das Verlangen an die Reichs- städte, einem Stellvertreter des Königs zu huldigen, und die Abwehr des Armagnakeneinfalls; es versumpfte aber völlig die Reichsreform infolge der Bindung des Königs im Osten und wegen der Unfähigkeit der Städte. Nun erforderte nur die Reichsreform aus technischen Gründen eine Behandlung auf Reichstagen; die anderen Angelegenheiten ließen sich auf Sondertagungen (Juden- 10 tage, Armagnakentage), sowie in schriftlichen und mündlichen Einzelverhandlungen erledigen. Diese durften von uns nicht übergangen werden. Die auf diese Weise behandelten Fragen gehören durchaus in den Bereich unserer Sammlung (z. B. die Huldigung der Reichsstädte); sie sind zudem früher oder später Verhandlungsgegenstände von Reichstagen (z. B. die Polenhilfe und die Judenbesteuerung 1438, die Armagnakengefahr 1444). Das Fehlen dieser und einiger anderer 15 Akten (Griechenablaß, Außenpolitik) hätte den einheitlichen Aufbau unserer Sammlung zerstört. Die weltliche Reichspolitik ruhte 1439 in der Hand königlicher Kommissare, unter denen Konrad von Weinsberg an vorderster Stelle steht. Seine Berichte an den König, die Instruktionen für seine Unterhändler an den königlichen Hof, die Weisungen des Königs an Konrad, soweit sie verschiedene Reichsangelegenheiten zugleich und auch Konzilsfragen betreffen, haben wir in der lit. A zusammengefaßt. Es folgen dann Akten — zum guten Teil aus dem Nachlaß des Weins- bergers stammend — zur Reichshilfe gegen die Polen (lit. B), zur Besteuerung der Juden (lit. C), zur Huldigung der Reichsstädte (lit. D). Auch in den Akten über die Erhebung des Griechen- ablasses (lit. F) und in den Kostenzusammenstellungen (lit. G) steht Konrad im Mittelpunkt. Dabei sind zum Verständnis der litt. B; C; D immer die litt. A und G heranzuziehen. Abseits 25 steht lit. E, die die Bedrohung des Westens durch die Armagnaken betrifft. A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110-124. 30 Die Stücke dieser Litera sind einheitlich ihrem Quellencharakter nach: Berichte, Instruktionen, Weisungen. Um so bunter ist ihr Inhalt: Reichspolitik und damit unauflöslich verbunden Weins- bergische Konzilspolitik und persönliche Angelegenheiten Konrads. Es spiegelt sich in ihnen das politische Schauen und Planen eines Deutschen Laien, der in dem Reichsgedanken Kaiser Sig- munds lebte. Die Größe des Hauses Habsburg und die Geltung des Konzils erscheinen als Leit- ideen des Weinsbergers, der dabei auch seinen eigenen persönlichen Vorteil zu finden hoffte. In großen Zügen erscheint seine Tätigkeit während des Jahres 1439 folgendermaßen. Mitte Januar zum Protektor des Konzils erhoben (vgl. nr. 21), betrieb er in Basel bis Mitte 35 Februar die Besteuerung der Juden (nrr. 110; 111; 165 art. 1)2. Die Verhandlungen auf dem 1 Die Entwicklung beider Fragen vom November 1438 bis Anfang Februar 1439 ist noch in RTA. 13 behandelt. 2 Vgl. auch RTA. 13 nrr. 353 und 354. Deutsche Reichstags-Akten XIV 27
Tagungen und Verhandlungen zur weltlichen Reichspolitik seit Februar 1439. 20 Die weltliche Reichspolitik des Jahres 1439 übernahm aus dem Vorjahr zwei Fragen: Reichs- 5 hilfe gegen die Polen und Besteuerung der Juden1; neu hinzu kamen das Verlangen an die Reichs- städte, einem Stellvertreter des Königs zu huldigen, und die Abwehr des Armagnakeneinfalls; es versumpfte aber völlig die Reichsreform infolge der Bindung des Königs im Osten und wegen der Unfähigkeit der Städte. Nun erforderte nur die Reichsreform aus technischen Gründen eine Behandlung auf Reichstagen; die anderen Angelegenheiten ließen sich auf Sondertagungen (Juden- 10 tage, Armagnakentage), sowie in schriftlichen und mündlichen Einzelverhandlungen erledigen. Diese durften von uns nicht übergangen werden. Die auf diese Weise behandelten Fragen gehören durchaus in den Bereich unserer Sammlung (z. B. die Huldigung der Reichsstädte); sie sind zudem früher oder später Verhandlungsgegenstände von Reichstagen (z. B. die Polenhilfe und die Judenbesteuerung 1438, die Armagnakengefahr 1444). Das Fehlen dieser und einiger anderer 15 Akten (Griechenablaß, Außenpolitik) hätte den einheitlichen Aufbau unserer Sammlung zerstört. Die weltliche Reichspolitik ruhte 1439 in der Hand königlicher Kommissare, unter denen Konrad von Weinsberg an vorderster Stelle steht. Seine Berichte an den König, die Instruktionen für seine Unterhändler an den königlichen Hof, die Weisungen des Königs an Konrad, soweit sie verschiedene Reichsangelegenheiten zugleich und auch Konzilsfragen betreffen, haben wir in der lit. A zusammengefaßt. Es folgen dann Akten — zum guten Teil aus dem Nachlaß des Weins- bergers stammend — zur Reichshilfe gegen die Polen (lit. B), zur Besteuerung der Juden (lit. C), zur Huldigung der Reichsstädte (lit. D). Auch in den Akten über die Erhebung des Griechen- ablasses (lit. F) und in den Kostenzusammenstellungen (lit. G) steht Konrad im Mittelpunkt. Dabei sind zum Verständnis der litt. B; C; D immer die litt. A und G heranzuziehen. Abseits 25 steht lit. E, die die Bedrohung des Westens durch die Armagnaken betrifft. A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110-124. 30 Die Stücke dieser Litera sind einheitlich ihrem Quellencharakter nach: Berichte, Instruktionen, Weisungen. Um so bunter ist ihr Inhalt: Reichspolitik und damit unauflöslich verbunden Weins- bergische Konzilspolitik und persönliche Angelegenheiten Konrads. Es spiegelt sich in ihnen das politische Schauen und Planen eines Deutschen Laien, der in dem Reichsgedanken Kaiser Sig- munds lebte. Die Größe des Hauses Habsburg und die Geltung des Konzils erscheinen als Leit- ideen des Weinsbergers, der dabei auch seinen eigenen persönlichen Vorteil zu finden hoffte. In großen Zügen erscheint seine Tätigkeit während des Jahres 1439 folgendermaßen. Mitte Januar zum Protektor des Konzils erhoben (vgl. nr. 21), betrieb er in Basel bis Mitte 35 Februar die Besteuerung der Juden (nrr. 110; 111; 165 art. 1)2. Die Verhandlungen auf dem 1 Die Entwicklung beider Fragen vom November 1438 bis Anfang Februar 1439 ist noch in RTA. 13 behandelt. 2 Vgl. auch RTA. 13 nrr. 353 und 354. Deutsche Reichstags-Akten XIV 27
Strana 210
210 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Judentag zu Nürnberg Ende Februar und Anfang März hatten keinen Erfolg (nrr. I11; 165 art. 5); ebenso wenig die gleichzeitig betriebenen Versuche, das in Deutschland gesammelte Griechenablaß- geld nach Basel abzuführen (nrr. 160 u. 161). Während des Mainzer Kongresses weilte Konrad untätig in seinem Schloß Gutenberg am Neckar (vgl. nrr. 47, 113 artt. 1-3). Anfang Mai begab er sich wieder nach der Konzilsstadt, betrieb dort die Ablaßangelegenheit (nrr. 160 u. 161) und schickte von dort Ende Mai den Baseler Ritter Henman Offenburg in Reichs-, Konzils-, Habsburgischen Haus- und Weinsbergischen Familiensachen zu König Albrecht (nrr. 113—115; 118). In Basel er- hielt Konrad am 26. Mai aus der königlichen Kanzlei das dicke Paket mit den Schriftstücken betreffs Polenhilfe, Judenbesteuerung und Städtehuldigung (nrr. 112; 126; 127; 137—139; 149—151). In den nächsten Tagen versandte er die Einladungen zu den beiden Judentagen, sowie die Auffor- 10 derungen zur Polenhilfe (nrr. 128; 140). Er selbst unternahm befehlsgemäß die diplomatische Reise zu den Rheinischen Fürsten und Städten wegen Polenhilfe und Städtehuldigung (nrr. 116; 117; 152 u. 164). Vom 7. bis etwa 20. Juli wiederum in Gutenberg weilend, befaßte er sich mit Vorbereitungen zur Städtehuldigung (nr. 153), sowie mit der Abhebung des Ablaßgeldes (nrr. 160; 162). Beides erwies sich als ein Fehlschlag. Auch der Judentag zu Nürnberg vom 25. Juli blieb ohne Ergebnis (nrr. 142—144); von dort sandte er mit ausführlichen Weisungen seinen Diener Kunz von Finsterlohr nach Ungarn zum König (nr. 121). Auch der Mainzer Judentag vom 24. August war erfolglos (nrr. 145 u. 146). In der Zwischenzeit, wie dann im September, betrieb Konrad von Gutenberg aus durch Sendboten die Besteuerung der Juden (nrr. 147; 148; 165). Aber auch die allgemeine Konzilspolitik beschäftigte ihn stärker (nrr. 118, 119; 121—124). Die Papst- wahl stand vor der Tür; Konrad möchte sie zugunsten des Deutschen Königtums benützen; aber er schwankte, ob er wegen der in der Konzilstadt wütenden Pest und wegen der Streitigkeiten mit seinen Nachbarn sich nach Basel begeben sollte (nrr. 120; 202; 204). Da befahl ihm der König zuerst, nach Basel, dann aber, bevor sich Konrad noch auf den Weg gemacht hatte, nach Frankfurt zu dem großen Kirchentag zu gehen (nr. 165 artt. 48 u. 49.). Dort erhielt er am 10. November 25 die Nachricht vom Tode seines Herrn (nrr. 207; 210; 212; 213; 222). Konrads Rolle war aus- gespielt; was er noch in Reichssachen unternahm, war nur mehr ein Ausklang (RTA 15, Haupt- abteilung: Das Zwischenreich lit. A). 5 15 20 B. Der Krieg gegen Polen nr. 125-134. Der Waffenstillstand zu Namslau, 10. Februar 14391, sollte bis zum 24. Juni durch einen end- 30 gültigen Frieden ersetzt werden. Das Konzil von Basel sah sich freilich gezwungen, aus finanziellen Gründen von einer Teilnahme an den Friedensverhandlungen abzuschen (nr. 93 art. II; doch auch nr. 201 art. 7). Das mußte, besonders bei den Ungarn, die Stellung des Papstes stärken. Dieser beauftragte am 23. April den Erzbischof Johannes von Tarent und den Bischof Johannes von Zengg mit der Friedensvermittlung (nrr. 79; 125). König Albrecht aber, der über die Friedens- 35 möglichkeiten pessimistisch dachte (vgl. nrr. 110 u. 111), der Schlesien noch immer bedroht glaubte (vgl. nr. 112), der einen Einfall der Türken befürchtete, warb um Hilfe bei den Reichs- ständen (nrr. 112; 126—128). Konrads Reise an den Rhein brachte kein Ergebnis (nrr. 116 u. 117); nach dem kühlen, vorsichtigen Verhalten der Reichsstädte (nr. 129) zu schließen, werden auch Konrads Boten keinen Erfolg gehabt haben. Unterdessen war unter Mitwirkung der päpst- 40 lichen Legaten am 24. Mai zu Lublau der Waffenstillstand bis 29. September verlängert worden2. Albrecht bedurfte für den Augenblick der Reichshilfe nicht (nr. 131). Die Versuche König Albrechts, den Großfürsten Sigmund von Litauen zum Bundes- genossen gegen Polen zu gewinnen, blieben ohne Erfolg, weil Litauen in der bloßen Neutralität des Deutschen Ordens keine genügende Rückendeckung für den Fall sah, daß es gemeinsam mit K. Albrecht einen Angriff auf Polen unternehmen würde. Unmittelbare Akten zu den zwei Ge- 45 1 RTA. 13 nrr. 380 und 381. 2 Vgl. Wostry 2, I11 und 113; die Darstellung S. 111 f. ist auf die Verhandlungen im Februar (RTA. 13, 676 ff.) zu beziehen.
210 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Judentag zu Nürnberg Ende Februar und Anfang März hatten keinen Erfolg (nrr. I11; 165 art. 5); ebenso wenig die gleichzeitig betriebenen Versuche, das in Deutschland gesammelte Griechenablaß- geld nach Basel abzuführen (nrr. 160 u. 161). Während des Mainzer Kongresses weilte Konrad untätig in seinem Schloß Gutenberg am Neckar (vgl. nrr. 47, 113 artt. 1-3). Anfang Mai begab er sich wieder nach der Konzilsstadt, betrieb dort die Ablaßangelegenheit (nrr. 160 u. 161) und schickte von dort Ende Mai den Baseler Ritter Henman Offenburg in Reichs-, Konzils-, Habsburgischen Haus- und Weinsbergischen Familiensachen zu König Albrecht (nrr. 113—115; 118). In Basel er- hielt Konrad am 26. Mai aus der königlichen Kanzlei das dicke Paket mit den Schriftstücken betreffs Polenhilfe, Judenbesteuerung und Städtehuldigung (nrr. 112; 126; 127; 137—139; 149—151). In den nächsten Tagen versandte er die Einladungen zu den beiden Judentagen, sowie die Auffor- 10 derungen zur Polenhilfe (nrr. 128; 140). Er selbst unternahm befehlsgemäß die diplomatische Reise zu den Rheinischen Fürsten und Städten wegen Polenhilfe und Städtehuldigung (nrr. 116; 117; 152 u. 164). Vom 7. bis etwa 20. Juli wiederum in Gutenberg weilend, befaßte er sich mit Vorbereitungen zur Städtehuldigung (nr. 153), sowie mit der Abhebung des Ablaßgeldes (nrr. 160; 162). Beides erwies sich als ein Fehlschlag. Auch der Judentag zu Nürnberg vom 25. Juli blieb ohne Ergebnis (nrr. 142—144); von dort sandte er mit ausführlichen Weisungen seinen Diener Kunz von Finsterlohr nach Ungarn zum König (nr. 121). Auch der Mainzer Judentag vom 24. August war erfolglos (nrr. 145 u. 146). In der Zwischenzeit, wie dann im September, betrieb Konrad von Gutenberg aus durch Sendboten die Besteuerung der Juden (nrr. 147; 148; 165). Aber auch die allgemeine Konzilspolitik beschäftigte ihn stärker (nrr. 118, 119; 121—124). Die Papst- wahl stand vor der Tür; Konrad möchte sie zugunsten des Deutschen Königtums benützen; aber er schwankte, ob er wegen der in der Konzilstadt wütenden Pest und wegen der Streitigkeiten mit seinen Nachbarn sich nach Basel begeben sollte (nrr. 120; 202; 204). Da befahl ihm der König zuerst, nach Basel, dann aber, bevor sich Konrad noch auf den Weg gemacht hatte, nach Frankfurt zu dem großen Kirchentag zu gehen (nr. 165 artt. 48 u. 49.). Dort erhielt er am 10. November 25 die Nachricht vom Tode seines Herrn (nrr. 207; 210; 212; 213; 222). Konrads Rolle war aus- gespielt; was er noch in Reichssachen unternahm, war nur mehr ein Ausklang (RTA 15, Haupt- abteilung: Das Zwischenreich lit. A). 5 15 20 B. Der Krieg gegen Polen nr. 125-134. Der Waffenstillstand zu Namslau, 10. Februar 14391, sollte bis zum 24. Juni durch einen end- 30 gültigen Frieden ersetzt werden. Das Konzil von Basel sah sich freilich gezwungen, aus finanziellen Gründen von einer Teilnahme an den Friedensverhandlungen abzuschen (nr. 93 art. II; doch auch nr. 201 art. 7). Das mußte, besonders bei den Ungarn, die Stellung des Papstes stärken. Dieser beauftragte am 23. April den Erzbischof Johannes von Tarent und den Bischof Johannes von Zengg mit der Friedensvermittlung (nrr. 79; 125). König Albrecht aber, der über die Friedens- 35 möglichkeiten pessimistisch dachte (vgl. nrr. 110 u. 111), der Schlesien noch immer bedroht glaubte (vgl. nr. 112), der einen Einfall der Türken befürchtete, warb um Hilfe bei den Reichs- ständen (nrr. 112; 126—128). Konrads Reise an den Rhein brachte kein Ergebnis (nrr. 116 u. 117); nach dem kühlen, vorsichtigen Verhalten der Reichsstädte (nr. 129) zu schließen, werden auch Konrads Boten keinen Erfolg gehabt haben. Unterdessen war unter Mitwirkung der päpst- 40 lichen Legaten am 24. Mai zu Lublau der Waffenstillstand bis 29. September verlängert worden2. Albrecht bedurfte für den Augenblick der Reichshilfe nicht (nr. 131). Die Versuche König Albrechts, den Großfürsten Sigmund von Litauen zum Bundes- genossen gegen Polen zu gewinnen, blieben ohne Erfolg, weil Litauen in der bloßen Neutralität des Deutschen Ordens keine genügende Rückendeckung für den Fall sah, daß es gemeinsam mit K. Albrecht einen Angriff auf Polen unternehmen würde. Unmittelbare Akten zu den zwei Ge- 45 1 RTA. 13 nrr. 380 und 381. 2 Vgl. Wostry 2, I11 und 113; die Darstellung S. 111 f. ist auf die Verhandlungen im Februar (RTA. 13, 676 ff.) zu beziehen.
Strana 211
Einleitung. 211 5 10 sandtschaften, die Albrecht 1439 an den Hochmeister und den Großfürsten abordnete, sind uns nicht erhalten; wir wissen von ihnen nur durch Akten des Ordens. Ihnen entnehmen wir folgendes. Die Verhandlungen zwischen König Albrecht und dem Hochmeister wegen eines Bündnisses gegen die Polen waren im Februar 1439 ergebnislos verlaufen. Im Frühjahr besuchte eine längst erwartete Gesandtschaft Albrechts den Großfürsten1; letzterer forderte anscheinend als Vor- bedingung für Abschluß eines Bündnisses Sicherung vor einem Einfall des Deutschordens (vgl. nrr. 130 u. 132). Daraufhin entsandte Albrecht im Sommer eine neue Gesandtschaft, Mag. Nikolaus Stock und Ritter Opetz von Seydlitz, an den Hochmeister; dieser sicherte im August anscheinend Neutralität bei einem Litauischen Angriff auf Polen zu. Aber bei den Verhandlungen zu Troki im September mußten die Gesandten erkennen, daß dem Großfürsten die Neutralitätszusage des Hoch- meisters nicht genügte, daß er ein Bündnis zwischen König und Hochmeister verlangte. Dazu aber war, wie man aus den früheren Verhandlungen wußte, der Orden nicht zu bewegen. Die Verhand- lungen scheiterten (nrr. 132—134). Am 31. Oktober erneuerte der Großfürst die 1432 zu Grodno 15 mit Polen geschlossene Union2. An den Waffenstillstandsverhandlungen zu Lublau und an den Besprechungen zu Ofen im Herbst nahm das Reich nicht teil 3. C. Besteuerung der Juden nr. 135-148. 25 30 35 40 Auf dem Nürnberger Reichstag vom Oktober 1438 hatten sich die Judenschaften zur Zah- 20 lung einer Pauschalsumme von 40000 Gulden verpflichtet; die endgültige Abmachung sollte der Judentag zu Nürnberg am 22. Februar 1439 bringen (nr. 110). Die Zwischenzeit füllte Konrad von Weinsberg, der Träger dieser Steueraktion, durch Einzelverhandlungen mit Judenschaften und Reichsständen (RTA. 13 nrr. 350-353; unsere nrr. 136; 165 art. 1. — RTA. 13 nr. 438 artt. 2 u. 3; unsere nrr. 135; 165 artt. 7 u. 8). Der Judentag zu Nürnberg 4 aber wurde infolge mangelnden Besuches zu einem Fehl- schlag, der den endgültigen Mißerfolg des Unternehmens in sich schloß. Am 8. April unterbreitete Konrad dem König seine Vorschläge über die Weiterbehandlung der Angelegenheit: Aufschub bis zur Anwesenheit des Königs im Reich oder nochmalige Aus- schreibung von zwei Judentagen nach Nürnberg und Mainz. Der König entschied sich für den zweiten Weg (nrr. 111; 112; 137—140). Aber auch dieser Doppelversuch mißlang. Das Ergebnis des Nürnberger Judentages vom 25. Juli war ein sehr kümmerliches (nrr. 121 artt. 3. 8. 9; 142—144; 164 artt. 40—45; 165 artt. 28—30. 31. 32); der von Mainz — angesetzt auf 24. August — kam wegen Fernbleibens der Juden nicht zustande; Verhandlungen mit den Frankfurter Juden führten zu einem mageren Vergleich (nrr. 145; 146; 164 artt. 46—51; 165 artt. 36 u. 37). Uber andere Versuche Konrads, die Steuer erheben zu lassen, unterrichten uns seine Ausgabennotizen (nrr. 148; 164 u. 165 verschiedene artt.). Ein letzter Versuch, die Rheinischen Judenschaften am 25. Oktober auf einem Tag zu Worms zu versammeln, kam, weil Konrad nach Basel befohlen wurde, nicht mehr zur Ausführung (nrr. 147; 165 artt. 44. 48. 49). Auch der am königlichen Hof vorbereitete Plan, durch die nach Florenz gehende Ge- sandtschaft5 den dritten Opferpfennig bei den Juden in den Reichsgebieten Italiens erheben zu lassen, blieb unausgeführt, da die Gesandtschaft vorzeitig umkehrte (nr. 141). 45 1 Vgl. RTA. 13 nr. 368. 2 Wostry 2, 139. 3 Zu dem, was nr. 224 über ein Eingreifen Deutscher Fürsten in den Böhmisch-Polnischen Streit berichtet, vgl. die Bemerkungen in der Einleitung zur vierten Hauptabteilung. 4 Zu diesem Judentag vgl. nr. 110 art. 3, nr. I11 art. 3, nr. 112 art. 2, nr. 163 artt. 4 und 5, nr. 164 artt. 1-8, nr. 165 artt. 3-7, und nr. 166 art. 1. 5 Vgl. S. 5 Z. 22 f.
Einleitung. 211 5 10 sandtschaften, die Albrecht 1439 an den Hochmeister und den Großfürsten abordnete, sind uns nicht erhalten; wir wissen von ihnen nur durch Akten des Ordens. Ihnen entnehmen wir folgendes. Die Verhandlungen zwischen König Albrecht und dem Hochmeister wegen eines Bündnisses gegen die Polen waren im Februar 1439 ergebnislos verlaufen. Im Frühjahr besuchte eine längst erwartete Gesandtschaft Albrechts den Großfürsten1; letzterer forderte anscheinend als Vor- bedingung für Abschluß eines Bündnisses Sicherung vor einem Einfall des Deutschordens (vgl. nrr. 130 u. 132). Daraufhin entsandte Albrecht im Sommer eine neue Gesandtschaft, Mag. Nikolaus Stock und Ritter Opetz von Seydlitz, an den Hochmeister; dieser sicherte im August anscheinend Neutralität bei einem Litauischen Angriff auf Polen zu. Aber bei den Verhandlungen zu Troki im September mußten die Gesandten erkennen, daß dem Großfürsten die Neutralitätszusage des Hoch- meisters nicht genügte, daß er ein Bündnis zwischen König und Hochmeister verlangte. Dazu aber war, wie man aus den früheren Verhandlungen wußte, der Orden nicht zu bewegen. Die Verhand- lungen scheiterten (nrr. 132—134). Am 31. Oktober erneuerte der Großfürst die 1432 zu Grodno 15 mit Polen geschlossene Union2. An den Waffenstillstandsverhandlungen zu Lublau und an den Besprechungen zu Ofen im Herbst nahm das Reich nicht teil 3. C. Besteuerung der Juden nr. 135-148. 25 30 35 40 Auf dem Nürnberger Reichstag vom Oktober 1438 hatten sich die Judenschaften zur Zah- 20 lung einer Pauschalsumme von 40000 Gulden verpflichtet; die endgültige Abmachung sollte der Judentag zu Nürnberg am 22. Februar 1439 bringen (nr. 110). Die Zwischenzeit füllte Konrad von Weinsberg, der Träger dieser Steueraktion, durch Einzelverhandlungen mit Judenschaften und Reichsständen (RTA. 13 nrr. 350-353; unsere nrr. 136; 165 art. 1. — RTA. 13 nr. 438 artt. 2 u. 3; unsere nrr. 135; 165 artt. 7 u. 8). Der Judentag zu Nürnberg 4 aber wurde infolge mangelnden Besuches zu einem Fehl- schlag, der den endgültigen Mißerfolg des Unternehmens in sich schloß. Am 8. April unterbreitete Konrad dem König seine Vorschläge über die Weiterbehandlung der Angelegenheit: Aufschub bis zur Anwesenheit des Königs im Reich oder nochmalige Aus- schreibung von zwei Judentagen nach Nürnberg und Mainz. Der König entschied sich für den zweiten Weg (nrr. 111; 112; 137—140). Aber auch dieser Doppelversuch mißlang. Das Ergebnis des Nürnberger Judentages vom 25. Juli war ein sehr kümmerliches (nrr. 121 artt. 3. 8. 9; 142—144; 164 artt. 40—45; 165 artt. 28—30. 31. 32); der von Mainz — angesetzt auf 24. August — kam wegen Fernbleibens der Juden nicht zustande; Verhandlungen mit den Frankfurter Juden führten zu einem mageren Vergleich (nrr. 145; 146; 164 artt. 46—51; 165 artt. 36 u. 37). Uber andere Versuche Konrads, die Steuer erheben zu lassen, unterrichten uns seine Ausgabennotizen (nrr. 148; 164 u. 165 verschiedene artt.). Ein letzter Versuch, die Rheinischen Judenschaften am 25. Oktober auf einem Tag zu Worms zu versammeln, kam, weil Konrad nach Basel befohlen wurde, nicht mehr zur Ausführung (nrr. 147; 165 artt. 44. 48. 49). Auch der am königlichen Hof vorbereitete Plan, durch die nach Florenz gehende Ge- sandtschaft5 den dritten Opferpfennig bei den Juden in den Reichsgebieten Italiens erheben zu lassen, blieb unausgeführt, da die Gesandtschaft vorzeitig umkehrte (nr. 141). 45 1 Vgl. RTA. 13 nr. 368. 2 Wostry 2, 139. 3 Zu dem, was nr. 224 über ein Eingreifen Deutscher Fürsten in den Böhmisch-Polnischen Streit berichtet, vgl. die Bemerkungen in der Einleitung zur vierten Hauptabteilung. 4 Zu diesem Judentag vgl. nr. 110 art. 3, nr. I11 art. 3, nr. 112 art. 2, nr. 163 artt. 4 und 5, nr. 164 artt. 1-8, nr. 165 artt. 3-7, und nr. 166 art. 1. 5 Vgl. S. 5 Z. 22 f.
Strana 212
212 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. D. Huldigung der Reichsstädte nr. 149-153. Der Gedanke, daß die Reichsstädte dem abwesenden König in der Person eines Stellver- treters huldigen sollten, möglicherweise mit finanziellen Uberlegungen zusammenhängend, wurde seit Ende Februar auf Konrads Anregung am königlichen Hofe erwogen (nr. 110 art. 2). Mit der Durchführung wurden Ende April Konrad von Weinsberg und Haupt Marschall von Pappen- heim beauftragt (nr. 149—151); doch scheint Ende Juni die Angelegenheit ausschließlich in den Händen Konrads zu liegen (vgl. nr. 153). Das Ergebnis war durchaus negativ: die Städte weigerten sich unter den verschiedensten, verfassungsgeschichtlich interessanten Gründen, einem Stellvertreter des Königs zu huldigen (nrr. 116; 117; 152; 153). 5 E. Einfall der Armagnaken nr. 154-159. 10 Das reiche Material über den Armagnakeneinfall des Jahres 1439 und die darauf bezüg- lichen Verhandlungen Deutscher Reichsstände mußten mit Hinblick auf den Einfall des Jahres 1444, der einen Reichstag beschäftigte (künftig Bd. 17), aufgenommen werden. Um den Rah- men der „Reichstagsakten" nicht zu sprengen, wurde für den regen Briefwechsel der Süd- deutschen Reichsstädte und für die vielfachen Versammlungen im Elsaß und im Ober- rheinischen die knappste Form des Aktenreferats gewählt. Sie ermöglicht eine Erfassung des gesamten meist unbekannten Materials und zugleich einen raschen Uberblick über den Verlauf; damit wird auch eine sachliche Einleitung überflüssig (nrr. 154—156). Die zahllosen Tagungen gipfelten in dem Tag, zu dem angesichts eines drohenden zweiten Einfalls die beiden führen- den Kurfürsten am Rhein, Mainz und Pfalz, die Reichsstände Süd- und Westdeutschlands auf 29. Juni nach Mainz einluden (nr. 157—158). Das Ergebnis scheint eine Beschwerde bei König Karl von Frankreich gewesen zu sein (nr. 159). Der Mainzer Armagnakentag war damit beinahe so etwas wie ein Reichstag ohne den König, sozusagen ein „kurfürstlicher“ Reichstag. 15 20 F. Griechenablass nr. 160-162. Diese Litera ist Ergänzung und Abschluß des in RTA. 12 nrr. 33—60 gebrachten Materials. 25 Eine dreifache Notwendigkeit, das Gehalt des Konzilsprotektors bereitzustellen, die Kosten für die Gesandtschaften zu bestreiten und die Schulden des Konzils zu begleichen, rief diesen Versuch hervor, das in Deutschland gesammelte und verwahrte Ablaßgeld nach Basel abzuführen. Der Anteil Konrads an diesem Unternehmen erhellt aus nrr. 160—162, wozu noch nr. 93 art. 9; 122 artt. 6 u. 7; 124 art. 4 (Sendung Henmann Offenburgs); nr. 121 art. 14 (Sendung Vinsterlohrs) heranzuziehen sind. Die Bemühungen des Konzils, König Albrecht und die Kurfürsten zu einem Befehl an die Reichsstände und den Episkopat zu bewegen, sie möchten das Ablaßgeld an die Konzilsagenten ausliefern, gehen aus den nrr. 93 art. 9; 169 art. 6 und 181 art. 5 hervor. Das Ergebnis dieser Versuche Konrads und der gleichzeitigen Bemühungen des Konzils in Schwaben und Baiern faßte Konrad in einer Instruktion zusammen, die er 1440 oder 144I einem 35 Bevollmächtigten zu Verhandlungen mit dem Deutschordenshochmeister mitgabl: ein Teil des Ablaßgeldes sei eingegangen; unser heren von Bamberg und von Straßburg bischof, die erz- bischofen von Collen, von Saltzburg, dez suffraganien alle in aller seiner provincien2, der von Bassaw und herzog Albrecht pfalzgrave bi Rine herzoge in Beyern und die stet ime Elsaz, die von Straßburg, Frankfurt am Meyne und die von Mentze, die haben soliche gelt folgen lassen ; 40 aber unser herre von Winsperg der hat es ganz volgen lassen dem concilii an ire schulde, da si daz hinverschafft haben etc. 30 1 In Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 8 pag. 6 conc. ch. 2 Vgl. Meichelbeck, Historia Frisingensis 2, 222.
212 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. D. Huldigung der Reichsstädte nr. 149-153. Der Gedanke, daß die Reichsstädte dem abwesenden König in der Person eines Stellver- treters huldigen sollten, möglicherweise mit finanziellen Uberlegungen zusammenhängend, wurde seit Ende Februar auf Konrads Anregung am königlichen Hofe erwogen (nr. 110 art. 2). Mit der Durchführung wurden Ende April Konrad von Weinsberg und Haupt Marschall von Pappen- heim beauftragt (nr. 149—151); doch scheint Ende Juni die Angelegenheit ausschließlich in den Händen Konrads zu liegen (vgl. nr. 153). Das Ergebnis war durchaus negativ: die Städte weigerten sich unter den verschiedensten, verfassungsgeschichtlich interessanten Gründen, einem Stellvertreter des Königs zu huldigen (nrr. 116; 117; 152; 153). 5 E. Einfall der Armagnaken nr. 154-159. 10 Das reiche Material über den Armagnakeneinfall des Jahres 1439 und die darauf bezüg- lichen Verhandlungen Deutscher Reichsstände mußten mit Hinblick auf den Einfall des Jahres 1444, der einen Reichstag beschäftigte (künftig Bd. 17), aufgenommen werden. Um den Rah- men der „Reichstagsakten" nicht zu sprengen, wurde für den regen Briefwechsel der Süd- deutschen Reichsstädte und für die vielfachen Versammlungen im Elsaß und im Ober- rheinischen die knappste Form des Aktenreferats gewählt. Sie ermöglicht eine Erfassung des gesamten meist unbekannten Materials und zugleich einen raschen Uberblick über den Verlauf; damit wird auch eine sachliche Einleitung überflüssig (nrr. 154—156). Die zahllosen Tagungen gipfelten in dem Tag, zu dem angesichts eines drohenden zweiten Einfalls die beiden führen- den Kurfürsten am Rhein, Mainz und Pfalz, die Reichsstände Süd- und Westdeutschlands auf 29. Juni nach Mainz einluden (nr. 157—158). Das Ergebnis scheint eine Beschwerde bei König Karl von Frankreich gewesen zu sein (nr. 159). Der Mainzer Armagnakentag war damit beinahe so etwas wie ein Reichstag ohne den König, sozusagen ein „kurfürstlicher“ Reichstag. 15 20 F. Griechenablass nr. 160-162. Diese Litera ist Ergänzung und Abschluß des in RTA. 12 nrr. 33—60 gebrachten Materials. 25 Eine dreifache Notwendigkeit, das Gehalt des Konzilsprotektors bereitzustellen, die Kosten für die Gesandtschaften zu bestreiten und die Schulden des Konzils zu begleichen, rief diesen Versuch hervor, das in Deutschland gesammelte und verwahrte Ablaßgeld nach Basel abzuführen. Der Anteil Konrads an diesem Unternehmen erhellt aus nrr. 160—162, wozu noch nr. 93 art. 9; 122 artt. 6 u. 7; 124 art. 4 (Sendung Henmann Offenburgs); nr. 121 art. 14 (Sendung Vinsterlohrs) heranzuziehen sind. Die Bemühungen des Konzils, König Albrecht und die Kurfürsten zu einem Befehl an die Reichsstände und den Episkopat zu bewegen, sie möchten das Ablaßgeld an die Konzilsagenten ausliefern, gehen aus den nrr. 93 art. 9; 169 art. 6 und 181 art. 5 hervor. Das Ergebnis dieser Versuche Konrads und der gleichzeitigen Bemühungen des Konzils in Schwaben und Baiern faßte Konrad in einer Instruktion zusammen, die er 1440 oder 144I einem 35 Bevollmächtigten zu Verhandlungen mit dem Deutschordenshochmeister mitgabl: ein Teil des Ablaßgeldes sei eingegangen; unser heren von Bamberg und von Straßburg bischof, die erz- bischofen von Collen, von Saltzburg, dez suffraganien alle in aller seiner provincien2, der von Bassaw und herzog Albrecht pfalzgrave bi Rine herzoge in Beyern und die stet ime Elsaz, die von Straßburg, Frankfurt am Meyne und die von Mentze, die haben soliche gelt folgen lassen ; 40 aber unser herre von Winsperg der hat es ganz volgen lassen dem concilii an ire schulde, da si daz hinverschafft haben etc. 30 1 In Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 8 pag. 6 conc. ch. 2 Vgl. Meichelbeck, Historia Frisingensis 2, 222.
Strana 213
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110. 213 G. Rechnungsauszüge nr. 163-167. Die hier gebotenen Stücke gehen teilweise, so besonders nrr. 164 u. 165, über die bescheidenere Bedeutung, die sonst den Kostenzusammenstellungen eignet, hinaus; sie enthalten wichtiges Material zur Tätigkeit Konrads in Reichssachen und zur Reichsverwaltung überhaupt. In kri- 5 tischer Hinsicht vgl. Herres Untersuchungen in RTA. 15, XXV—LXXIII, bes. LIII ff. A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110-124. 110. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Protektoramt am Baseler Konzil; Lage in Böhmen 1439 Februar 22 Breslau 2. und Ungarn; Judensteuer 1 1439 Febr. 22 10 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26d or. ch. lit. cl. Adresse Dem edeln Cunraten herren zu Winsperg des heyligen Romischen reichs erbcamrer unserm rat und lieben getrewen. Unten Vermerk Konrads Nota. diesser brief der wart mir erst uf dem balmtag nach mitdag [März 29] a. etc. 39 zû der Nuwenstat. Erwähnt: Kerler in Zschr. f. G. d. Juden in Deutschl. 3, 119 (aus unserer Vorl.). edeler lieber getreuer. [I] als du uns yez geschreben 3 hast, das Albrecht [usw.] 15 haben wir wol vernomen ; und ist uns sunderlich wol czu dancke, daß du dich durch unsern willen angnomen hast ein verweser des heiligen conciliums czu seyn4 ; und begeren, das du mitsampt andern der unsern, die zu Basel seyn, tust und mit flisse schaffest, was zu einikeit und wanne wir uns vorsehen, das du bey der heiligen kirchen und zu fride dienen mag. andern unsern reten czu Franckfort seyst, den wir danne sunderlich schreiben 5 von etlicher 20 trefflicher sachen wegen, den wellest dorinn helffen. wir senden ouch hirbey dir eynen briff" nach deiner begerung, dorynne wir dir bevelnuß geben das heilige concilium an unser stat czu schutzen. [2] und als du danne schreibest und ratest, das wir uns gen Deutschen landen fugen wolten unser cronung und huldung czu emphoen und zu gedencken und einen czog gen den Polon czu tuen etc., lieber getreuer, wir versteen wol, das uns und dem riche eine 25 notdurft were. so ist unser sache ye nicht also gestalt, das es yezund gesein moge, wanne die legaten czwischen uns und dem kunig von Polan einen frid" gemacht haben biß uff sand Juni 24 Johanns tag nechstkunnftig; und uff unsers hern uffartzs tag sollen wir mit den von Polan Mai 14 tag leysten in Hungern umb einen ewigen fride, der uns erlich und nuczlich ist ; und die sache hat nicht vil irrung. so haben wir ouch in Hungerns nicht wenig und notlich czu schaffen, 3o wann wir lange nicht doselbst gewesen sein. und so wir das (ab got wil) richtig machen, als wir hoffen, so wollen wir ye gedencken uns gen Deutschen lannden zu fugen, und hoffen kurczlich. gleichwol wollen wir unser botschafft gen Deutschen landen tun und uns umb hulffe bewerben, ob der frid nicht vor sich ginge, das wir dann nach sand Johans tag bereid Juni 24 sein, doruff wir dir kurczlicher clerlicher schreiben wollen. desglichen wollen wir uns 35 bedencken, wie wir mit der huldung tun, ob wir so balde gen Deutschen landen nicht kemen. [3] dann von der Juden sache wegen von Ulm etc. haben wir vormols, ee dein 1 Vorliegender Brief in dem reigister vom 21. April [vgl. S. 57 Anm. 4] erwähnt: Item so lijt auch dabei [nr. 37] ein brief, als er mir davon u. anderer sachen 40 geschriben hat. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 not. ch.) 2 Vom 23. November 1438 bis in den März hinein weilte K. Albrecht in Breslau (Lichnowsky 5 nrr. 4083 bis 4200); von da reiste er durch Mähren (zweite Hälfte 45 März) nach Preßburg, wo er für den I. April nach- weisbar ist (ebenda nrr. 4202-4207). Am 8. April war Albrecht in Wien (ebenda nr. 4208). Vgl. Wostry 2, 103. 3 Nicht aufgefunden. 4 Vgl. nr. 21. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 41. nr. 37. Vgl. RTA. 13 nr. 380. Vgl. Wostry 2, 102 ff. und 115 ff. s
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110. 213 G. Rechnungsauszüge nr. 163-167. Die hier gebotenen Stücke gehen teilweise, so besonders nrr. 164 u. 165, über die bescheidenere Bedeutung, die sonst den Kostenzusammenstellungen eignet, hinaus; sie enthalten wichtiges Material zur Tätigkeit Konrads in Reichssachen und zur Reichsverwaltung überhaupt. In kri- 5 tischer Hinsicht vgl. Herres Untersuchungen in RTA. 15, XXV—LXXIII, bes. LIII ff. A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110-124. 110. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Protektoramt am Baseler Konzil; Lage in Böhmen 1439 Februar 22 Breslau 2. und Ungarn; Judensteuer 1 1439 Febr. 22 10 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26d or. ch. lit. cl. Adresse Dem edeln Cunraten herren zu Winsperg des heyligen Romischen reichs erbcamrer unserm rat und lieben getrewen. Unten Vermerk Konrads Nota. diesser brief der wart mir erst uf dem balmtag nach mitdag [März 29] a. etc. 39 zû der Nuwenstat. Erwähnt: Kerler in Zschr. f. G. d. Juden in Deutschl. 3, 119 (aus unserer Vorl.). edeler lieber getreuer. [I] als du uns yez geschreben 3 hast, das Albrecht [usw.] 15 haben wir wol vernomen ; und ist uns sunderlich wol czu dancke, daß du dich durch unsern willen angnomen hast ein verweser des heiligen conciliums czu seyn4 ; und begeren, das du mitsampt andern der unsern, die zu Basel seyn, tust und mit flisse schaffest, was zu einikeit und wanne wir uns vorsehen, das du bey der heiligen kirchen und zu fride dienen mag. andern unsern reten czu Franckfort seyst, den wir danne sunderlich schreiben 5 von etlicher 20 trefflicher sachen wegen, den wellest dorinn helffen. wir senden ouch hirbey dir eynen briff" nach deiner begerung, dorynne wir dir bevelnuß geben das heilige concilium an unser stat czu schutzen. [2] und als du danne schreibest und ratest, das wir uns gen Deutschen landen fugen wolten unser cronung und huldung czu emphoen und zu gedencken und einen czog gen den Polon czu tuen etc., lieber getreuer, wir versteen wol, das uns und dem riche eine 25 notdurft were. so ist unser sache ye nicht also gestalt, das es yezund gesein moge, wanne die legaten czwischen uns und dem kunig von Polan einen frid" gemacht haben biß uff sand Juni 24 Johanns tag nechstkunnftig; und uff unsers hern uffartzs tag sollen wir mit den von Polan Mai 14 tag leysten in Hungern umb einen ewigen fride, der uns erlich und nuczlich ist ; und die sache hat nicht vil irrung. so haben wir ouch in Hungerns nicht wenig und notlich czu schaffen, 3o wann wir lange nicht doselbst gewesen sein. und so wir das (ab got wil) richtig machen, als wir hoffen, so wollen wir ye gedencken uns gen Deutschen lannden zu fugen, und hoffen kurczlich. gleichwol wollen wir unser botschafft gen Deutschen landen tun und uns umb hulffe bewerben, ob der frid nicht vor sich ginge, das wir dann nach sand Johans tag bereid Juni 24 sein, doruff wir dir kurczlicher clerlicher schreiben wollen. desglichen wollen wir uns 35 bedencken, wie wir mit der huldung tun, ob wir so balde gen Deutschen landen nicht kemen. [3] dann von der Juden sache wegen von Ulm etc. haben wir vormols, ee dein 1 Vorliegender Brief in dem reigister vom 21. April [vgl. S. 57 Anm. 4] erwähnt: Item so lijt auch dabei [nr. 37] ein brief, als er mir davon u. anderer sachen 40 geschriben hat. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 not. ch.) 2 Vom 23. November 1438 bis in den März hinein weilte K. Albrecht in Breslau (Lichnowsky 5 nrr. 4083 bis 4200); von da reiste er durch Mähren (zweite Hälfte 45 März) nach Preßburg, wo er für den I. April nach- weisbar ist (ebenda nrr. 4202-4207). Am 8. April war Albrecht in Wien (ebenda nr. 4208). Vgl. Wostry 2, 103. 3 Nicht aufgefunden. 4 Vgl. nr. 21. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 41. nr. 37. Vgl. RTA. 13 nr. 380. Vgl. Wostry 2, 102 ff. und 115 ff. s
Strana 214
214 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1239 Febr. 22 briff 1 an uns komen ist, dem ersamen Herman Hecht unserm prothonotario und lieben ge- trewen, der nu weg ist, bevolhen etlich sache damit auszurichten, wann uns die sache2 vor an uns komen was. auch sind die von Sweinfurt 3 bey uns gewesen ; die hetten uns zway- tausend rinische guldin gegeben, das wir in erlaubt hetten die Juden nach eins zu steuren und sie umb das vergangen quittirt. das wir aber nicht tun wolten, wann wir nicht wollen, das unser Judischeit furbaß geschaczt werde on unsern willen und nucz. sie hetten uns aber tausend guldin gegeben und die kumftige stewer abgetan, hetten wir sie umb die vorgenante sache gancz quittiren wollen. dornoch wisse dich zu richten, wann sie vast fussen uff die confirmacion 4, die wir in getan haben ; und wir doch hoffen, das uns das an unsern rechten item als du berurest von der Judischeit wegen, wie man zu Nurem- 10 nicht schaden sol. berg5 abgescheiden sey und wie wir dir etliche briffe “ nach des edelen Caspars Sligks unsers canczler underweisung solten gesand haben, die dir dann nicht worden sein, und besorgest, das dir das hindernuß brengen mochte an den teidingen etc.: also haben wir den egenanten unsern canczler dorumb gefragt. der hat uns gesagt vor unsern reten : wie du im etliche notelin 6 zu Nuremberg gegeben habest, die er in rechte forme geseczt und die notelin dir wedirumbe 15 gegeben und ouch seinen eigen briff6 in die canczley geschreben a habe, das die furderlich ußgericht worden; und hat sich uff deinen boten, den du selber außgericht hast, und der etliche tag, ee derselbe unser canczler von Nuremberg geschiden ist, weg gelaufen was, gencz- lich verlassen; und als derselbe unser canczler her7 qwam, wiewol er lange zeit uff dem wege gewesen was, dennoch was dein bote nicht komen, des in und den von Potendorff fremde 20 nam ; dornoch uber etliche tage, do graff Ulrich von Helfenstein her qwam, antwort her solich briff und abschrifft in die canczley, die auch zustund on alles vercziehen nach unser bevelhnuß ußgericht worden sein; und als der egenante von Helfenstein weg reet, ließ er einen boten hinder im, der zustunden alle solche brive gancz gevertiget im nachfurte. ob dir die worden sein ader nicht, wissen wir nicht; weren sie aber dir nicht worden, so muste das deiner 25 bote und uBrichtung schult sein, wann der egenante unser canczler meint, das zu Nurenberg und alhy in der canczleyn mit solchn briven nye tag versewmet worden sey, als wir dann selber nach gelegenheit der sachen wol versteen. denn wie dem allen, so hette wir ge- hoft, du hettest die sache zu Nuremberg durch dich ader deine sendboten uff den genannten tag s furnemen b lassen, als wir noch hoffen. und ist unser meinung, nach dem und der egenante 30 unser canczler, der von Potendorff, ouch yczund Houbt Marschalk uns furbracht haben : ist das dir die Judisheit domit gerett worden ist, zwenczig tausend guldin " yeczund zu Nurem- berg bereid nyder leggin und die obrigen zwenczig tausend guldin versichern und vermachen [ 1439] zwischen pfingsten und ostern uff das kurczt, als das gesein mag, ouch zu Nuremberg nyder- Mai 24 f440] zulegin, das du dann die sache umb die 40000 guldin beslissest in mosse, als das vor begriffen 35 März 27 ist — behalden uns die ubrige Judischeit, die dann zu Nuremberg1° ouch ußgenomen worden ist — und das solche gelt hinder den rat zu Nuremberg gelegt und in keinen weg verruckt werde biß auff ander unser geschefft. were aber sache, das die Judischeit uff den tagll nicht komen were ader villicht, ab sie komen weren, den sachen nicht nachgeen wolt, so wollen wir der teidung12 ouch ledig sein; und du solt uns widerumb schriben deinen rat und wie du die 40 sache verlassen hast, das wir uns dornoch wissen zu richten, wann wir alsdann den sachen 5 a) Vorl. durchlöchert. b) Vorl. furnemem. 1 Vgl. Anm. 6, auch die Notiz Konrads von Weins- berg in seinem reigister vom 21. April 1439: Item brief die von Ulm und Hermann Hechten antref- fende von daz verfallen goltz wegen der Jûden. (Öhringen Hohenlohe. H.-A. Q 30-31 not. ch.) 2 Vgl. RTA. 13 nr. 334 art. 14. 3 Vgl. nr. 135. 4 Vom 30. Juni 1438, vgl. Stein, Mon. Swinfurt. nr. 283 S. 243. Vgl. RTA. 13, 666 Z. 10-17; unsere nr. 112 art. 2. Nicht aufgefunden, vgl. nr. I11 art. 3. Nach Breslau. Judentag zu Nürnberg 22. Februar 1439; vgl. lit. C. 9 Vgl. RTA. 13, 290. 10 Reichstag Oktober 1438, vgl. RTA. 13, 666 Z. 10ff. 11 Zu Nürnberg Februar 1439. 12 Vgl. Z. 31-36. 6 45 50 5
214 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1239 Febr. 22 briff 1 an uns komen ist, dem ersamen Herman Hecht unserm prothonotario und lieben ge- trewen, der nu weg ist, bevolhen etlich sache damit auszurichten, wann uns die sache2 vor an uns komen was. auch sind die von Sweinfurt 3 bey uns gewesen ; die hetten uns zway- tausend rinische guldin gegeben, das wir in erlaubt hetten die Juden nach eins zu steuren und sie umb das vergangen quittirt. das wir aber nicht tun wolten, wann wir nicht wollen, das unser Judischeit furbaß geschaczt werde on unsern willen und nucz. sie hetten uns aber tausend guldin gegeben und die kumftige stewer abgetan, hetten wir sie umb die vorgenante sache gancz quittiren wollen. dornoch wisse dich zu richten, wann sie vast fussen uff die confirmacion 4, die wir in getan haben ; und wir doch hoffen, das uns das an unsern rechten item als du berurest von der Judischeit wegen, wie man zu Nurem- 10 nicht schaden sol. berg5 abgescheiden sey und wie wir dir etliche briffe “ nach des edelen Caspars Sligks unsers canczler underweisung solten gesand haben, die dir dann nicht worden sein, und besorgest, das dir das hindernuß brengen mochte an den teidingen etc.: also haben wir den egenanten unsern canczler dorumb gefragt. der hat uns gesagt vor unsern reten : wie du im etliche notelin 6 zu Nuremberg gegeben habest, die er in rechte forme geseczt und die notelin dir wedirumbe 15 gegeben und ouch seinen eigen briff6 in die canczley geschreben a habe, das die furderlich ußgericht worden; und hat sich uff deinen boten, den du selber außgericht hast, und der etliche tag, ee derselbe unser canczler von Nuremberg geschiden ist, weg gelaufen was, gencz- lich verlassen; und als derselbe unser canczler her7 qwam, wiewol er lange zeit uff dem wege gewesen was, dennoch was dein bote nicht komen, des in und den von Potendorff fremde 20 nam ; dornoch uber etliche tage, do graff Ulrich von Helfenstein her qwam, antwort her solich briff und abschrifft in die canczley, die auch zustund on alles vercziehen nach unser bevelhnuß ußgericht worden sein; und als der egenante von Helfenstein weg reet, ließ er einen boten hinder im, der zustunden alle solche brive gancz gevertiget im nachfurte. ob dir die worden sein ader nicht, wissen wir nicht; weren sie aber dir nicht worden, so muste das deiner 25 bote und uBrichtung schult sein, wann der egenante unser canczler meint, das zu Nurenberg und alhy in der canczleyn mit solchn briven nye tag versewmet worden sey, als wir dann selber nach gelegenheit der sachen wol versteen. denn wie dem allen, so hette wir ge- hoft, du hettest die sache zu Nuremberg durch dich ader deine sendboten uff den genannten tag s furnemen b lassen, als wir noch hoffen. und ist unser meinung, nach dem und der egenante 30 unser canczler, der von Potendorff, ouch yczund Houbt Marschalk uns furbracht haben : ist das dir die Judisheit domit gerett worden ist, zwenczig tausend guldin " yeczund zu Nurem- berg bereid nyder leggin und die obrigen zwenczig tausend guldin versichern und vermachen [ 1439] zwischen pfingsten und ostern uff das kurczt, als das gesein mag, ouch zu Nuremberg nyder- Mai 24 f440] zulegin, das du dann die sache umb die 40000 guldin beslissest in mosse, als das vor begriffen 35 März 27 ist — behalden uns die ubrige Judischeit, die dann zu Nuremberg1° ouch ußgenomen worden ist — und das solche gelt hinder den rat zu Nuremberg gelegt und in keinen weg verruckt werde biß auff ander unser geschefft. were aber sache, das die Judischeit uff den tagll nicht komen were ader villicht, ab sie komen weren, den sachen nicht nachgeen wolt, so wollen wir der teidung12 ouch ledig sein; und du solt uns widerumb schriben deinen rat und wie du die 40 sache verlassen hast, das wir uns dornoch wissen zu richten, wann wir alsdann den sachen 5 a) Vorl. durchlöchert. b) Vorl. furnemem. 1 Vgl. Anm. 6, auch die Notiz Konrads von Weins- berg in seinem reigister vom 21. April 1439: Item brief die von Ulm und Hermann Hechten antref- fende von daz verfallen goltz wegen der Jûden. (Öhringen Hohenlohe. H.-A. Q 30-31 not. ch.) 2 Vgl. RTA. 13 nr. 334 art. 14. 3 Vgl. nr. 135. 4 Vom 30. Juni 1438, vgl. Stein, Mon. Swinfurt. nr. 283 S. 243. Vgl. RTA. 13, 666 Z. 10-17; unsere nr. 112 art. 2. Nicht aufgefunden, vgl. nr. I11 art. 3. Nach Breslau. Judentag zu Nürnberg 22. Februar 1439; vgl. lit. C. 9 Vgl. RTA. 13, 290. 10 Reichstag Oktober 1438, vgl. RTA. 13, 666 Z. 10ff. 11 Zu Nürnberg Februar 1439. 12 Vgl. Z. 31-36. 6 45 50 5
Strana 215
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110-111. 215 nachgeen wollen, als wir fuglicht mogen. geben zu Breslaw am suntag invocavit in der vasten unser riche des Hungerischen im andern und des Romischen und Behemischen im ersten jaren. 1439 Febr. 22 Ad mandatum domini regis ll Marquardus Brisacher. 5 111. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Kirchenstreit; Friedensvermittlung zwischen Frank- 1439 April II reich und England; Judenbesteuerung; Armagnaken; Entschädigung Konrads. 1439 April 11 Wiend. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26. or. ch. lit. cl. Adresse ähnlich nr. 110. edler lieber getrewer. Albrecht [usw.] [I] deinen brief 2 uns bei disem botten 10 gesant und alle schrifft darinne verslossen haben wir wol vernomen. und was des heiligen conciliüms sachen antreffend ist, daz lassen wir ietzund ansten, das wir darauf nit antwürten bedurffen, bis wir erinnert werden, wie es sich auf dem tag zu Meintz verlauffet, dornach wir uns dann in der kirchen sachen aber verer richten werden. [2] Hinsichtlich Konrads Vor- schlag 3, K. Albrecht solle zwischen den Königen von Frankreich und England Frieden ver- 15 mitteln, so wisten wir wol, das uns das wol zugebûrt als einem Romischen kunig ; wir können uns aber damit nicht befassen wegen der Polan 4, die sich dann gancz zu herfart schicken gein Beheim zu czihen und wegen der Türcken, die nû berait in Ungern ligen durch anweisünge der Polan; doch hätten wir die brief an die kunig nach laut der zetl 5 zum Tag von Beauvais [am 5. April] gefertigt, wenn es nicht zu spät gewesen wäre. Konrad soll beizeiten mitteilen, wenn sich Gelegenheit zur Vermittlung bietet, zugleich mit Vorschlägen betr. Instruktion und Kosten- deckung. [3] dann als du berûrest von der Juden wegen, also haben wir dir vormals bei unserm herold, dem Behmerland 6, wol geschriben", wie unser canczler und der von Pottendorff alle sach wol an uns bracht haben; aber die sach ist dürch deinen botten, den du mit denselben noteln und briefen8 von Nürmberg gein Breßlaw sandtest, versawmet worden, wann graf 25 Ulrich von Helffenstein dieselben brief erst brachte, do die unsern vor gein Breßlaw komen waren, wiewol dein brieff ee von Nürmberg ausgangen waren; dannoch wurden die brieff alle graf Ulrichen, der sy wegfürte; und kûnnen doch nicht wissen, ob dir die von im worden sind oder nicht, nachdem und er sich der gancz verfieng ; und wir haben dorinne nit gesawmet, wer’ es dûrch deine botten nicht versawmet worden. doch wie dem ist, wir hetten dir ge- 30 schriben: wir wolten die vierczigk tausent gulden genomen haben, wer’ die Judischeit dahin" komen. doch nû es nit gescheen ist, so wellest uns an alles verziehen verschreiben, wie dich dûncke, das man die Judischeit nû zusame bringe; oder welichen fürsten graven hern oder steten wir darauf schreiben sollen, auf welichen tag oder wohin zu komen; oder ob unser ge- waltsbrieff genugig were dir zu senden ; und was dich darinne nach dem besten bedüncket, das 35 laß uns zustünden verschriben wissen, das wollen wir dir senden. und gelaub nicht, das wir anders von dir getrawen und hoffen dann alle trewe und redlikeit; und ob uns icht fûrqueme, wir wolten dich das wol wissen lassen. ouch sind wol ettlich stet zu uns kômen, die der Juden gern vertragen weren. wir wolten in des nit gunnen. wir haben auch mit den von 20 45 1 K. Albrecht weilte in Wien vom 8. bis etwa 40 20. April (Lichnowsky 5 nrr. 4208-4249). Dann begab er sich nach Preßburg. Vgl. Wostry 2, 107 f. 2 Nicht aufgefunden, vgl. nr. 165 art. 5 und Kon- rads reigister vom 21. April (vgl. S. 57 Anm. 4). Item copien als ich von Nürenberg als ich uf sant Peters tag kathedra [Februar 22] und darnach uf ostern [April 5] dem kunge und den sinen ge- schriben han. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 nr. 27 not. ch.) Das hier erwähnte Schreiben vom 5. April ist nr. 47; vgl. nr. 165 art. 9. 2 Vielleicht die undatierte Aufzeichnung Konrads: Sendung des Ritters Hartung [Klux] nach England, eines anderen nach Frankreich; Vermittlung durch K. Albrecht auf dem Krönungstag zu Aachen. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 30 cop. ch.) Vgl. Wostry 1, 173 und 2, 104 ff. Nicht aufgefunden. D. i. der Herold des Königreichs Böhmen, vgl. auch Conc. Bas. 5, 335 Z. 3. Vgl. nr. 110 art. 3. s Vgl. S. 214 Z. 11 ff. Nach Nürnberg zum 22. Februar. 2 50
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 110-111. 215 nachgeen wollen, als wir fuglicht mogen. geben zu Breslaw am suntag invocavit in der vasten unser riche des Hungerischen im andern und des Romischen und Behemischen im ersten jaren. 1439 Febr. 22 Ad mandatum domini regis ll Marquardus Brisacher. 5 111. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Kirchenstreit; Friedensvermittlung zwischen Frank- 1439 April II reich und England; Judenbesteuerung; Armagnaken; Entschädigung Konrads. 1439 April 11 Wiend. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26. or. ch. lit. cl. Adresse ähnlich nr. 110. edler lieber getrewer. Albrecht [usw.] [I] deinen brief 2 uns bei disem botten 10 gesant und alle schrifft darinne verslossen haben wir wol vernomen. und was des heiligen conciliüms sachen antreffend ist, daz lassen wir ietzund ansten, das wir darauf nit antwürten bedurffen, bis wir erinnert werden, wie es sich auf dem tag zu Meintz verlauffet, dornach wir uns dann in der kirchen sachen aber verer richten werden. [2] Hinsichtlich Konrads Vor- schlag 3, K. Albrecht solle zwischen den Königen von Frankreich und England Frieden ver- 15 mitteln, so wisten wir wol, das uns das wol zugebûrt als einem Romischen kunig ; wir können uns aber damit nicht befassen wegen der Polan 4, die sich dann gancz zu herfart schicken gein Beheim zu czihen und wegen der Türcken, die nû berait in Ungern ligen durch anweisünge der Polan; doch hätten wir die brief an die kunig nach laut der zetl 5 zum Tag von Beauvais [am 5. April] gefertigt, wenn es nicht zu spät gewesen wäre. Konrad soll beizeiten mitteilen, wenn sich Gelegenheit zur Vermittlung bietet, zugleich mit Vorschlägen betr. Instruktion und Kosten- deckung. [3] dann als du berûrest von der Juden wegen, also haben wir dir vormals bei unserm herold, dem Behmerland 6, wol geschriben", wie unser canczler und der von Pottendorff alle sach wol an uns bracht haben; aber die sach ist dürch deinen botten, den du mit denselben noteln und briefen8 von Nürmberg gein Breßlaw sandtest, versawmet worden, wann graf 25 Ulrich von Helffenstein dieselben brief erst brachte, do die unsern vor gein Breßlaw komen waren, wiewol dein brieff ee von Nürmberg ausgangen waren; dannoch wurden die brieff alle graf Ulrichen, der sy wegfürte; und kûnnen doch nicht wissen, ob dir die von im worden sind oder nicht, nachdem und er sich der gancz verfieng ; und wir haben dorinne nit gesawmet, wer’ es dûrch deine botten nicht versawmet worden. doch wie dem ist, wir hetten dir ge- 30 schriben: wir wolten die vierczigk tausent gulden genomen haben, wer’ die Judischeit dahin" komen. doch nû es nit gescheen ist, so wellest uns an alles verziehen verschreiben, wie dich dûncke, das man die Judischeit nû zusame bringe; oder welichen fürsten graven hern oder steten wir darauf schreiben sollen, auf welichen tag oder wohin zu komen; oder ob unser ge- waltsbrieff genugig were dir zu senden ; und was dich darinne nach dem besten bedüncket, das 35 laß uns zustünden verschriben wissen, das wollen wir dir senden. und gelaub nicht, das wir anders von dir getrawen und hoffen dann alle trewe und redlikeit; und ob uns icht fûrqueme, wir wolten dich das wol wissen lassen. ouch sind wol ettlich stet zu uns kômen, die der Juden gern vertragen weren. wir wolten in des nit gunnen. wir haben auch mit den von 20 45 1 K. Albrecht weilte in Wien vom 8. bis etwa 40 20. April (Lichnowsky 5 nrr. 4208-4249). Dann begab er sich nach Preßburg. Vgl. Wostry 2, 107 f. 2 Nicht aufgefunden, vgl. nr. 165 art. 5 und Kon- rads reigister vom 21. April (vgl. S. 57 Anm. 4). Item copien als ich von Nürenberg als ich uf sant Peters tag kathedra [Februar 22] und darnach uf ostern [April 5] dem kunge und den sinen ge- schriben han. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 nr. 27 not. ch.) Das hier erwähnte Schreiben vom 5. April ist nr. 47; vgl. nr. 165 art. 9. 2 Vielleicht die undatierte Aufzeichnung Konrads: Sendung des Ritters Hartung [Klux] nach England, eines anderen nach Frankreich; Vermittlung durch K. Albrecht auf dem Krönungstag zu Aachen. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 30 cop. ch.) Vgl. Wostry 1, 173 und 2, 104 ff. Nicht aufgefunden. D. i. der Herold des Königreichs Böhmen, vgl. auch Conc. Bas. 5, 335 Z. 3. Vgl. nr. 110 art. 3. s Vgl. S. 214 Z. 11 ff. Nach Nürnberg zum 22. Februar. 2 50
Strana 216
216 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Sweinfurt nit beslossen1. darumb tue in allen sachen daz beste. [4] und mochtest du mit den Armenaken2 reden, warumb si unser reiche also an billikeit angreiffen, daz wer" [5] Die von Konrad sals Entschädigung] begehrte uns lieb ; doch fuge daz nach dem besten. quitancz gein Nürmberg [d. h. Anweisung auf die Stadtsteuer] ist bereits dem alten von Otingen 3 gegeben; Konrad soll ander weg gedencken. geben zu Wyenn am sambstag 5 vor dem sûntag quasimodogeniti unser reiche im andern jare. Ad mandatum domini regis ll Marquardus Brisacher. 1439 112. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Tag zu Mainz; Judenbesteuerung; Truppenhilfe April 28 1439 April 28 Preßburg 4. gegen die Polen; Huldigung der Reichsstädte u. a. 1439 April 11 1439 April 11 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26d or. ch. lit. cl., mehrfach durchlöchert; Lücken in Kursive 10 ergänzt. Adresse ähnlich nr. 110. Unterfertigung fehlt. edler lieber getrewer. Albrecht [usw.] [I] als du uns yeczünd geschriben5 hast, das haben wir wol vernomen. und sünderlich als du berûrest, wie du auf den tag gein Meintz nicht hast komen mogen auch a ursach willen in demselben brieff begriffen etc. hett es fuglich gesein mogen, wir hetten es gern gesehen; und sind an zweifel, daz du das gern getan hettest; 15 aber dieweil die botschaft an dich ist versaumbt worden, so lassen wir es also besten in gut ; dann daz wissen wir wol, das wir mit unsern botscheften und brieven an dich nicht gesawmet haben noch sawmen. wie es aber zugeet, daz unser brief so langksam an dich komen, daz nymbt uns wünder. [2] dann als du uns schreibst von der Judischeit wegen und gibst uns fûr drey weg : einen daz wir die sach liessen ansteen biß auf unser zukunft gein Deutschen 20 lannden; und den andern daz man die Judischeit beschide gein Nürmberg und gein Meintz etc.; und den dritten weg, als dann dein brief mit mer worten inneheldet. nu mocht es wol gesein, daz in unser gegenwürtikeit mer daraus queme dann also ; aber der ander weg gefellet uns pas; und wir senden dir auch notdürftig brieff ° an fürsten hern und stete und auch gemein brieff7 an die Juden, wann es nit notdurfft ist in allen in sünderheit zu schreiben, wann sy doch 25 nit mer mogen, dann ir herschaft wil. die brief wollest also zu stund aûssenden und in den Juli 25 sachen tûn nach deinem besten versteen. und wir haben einen tag auf Jacoby, den andern auf Aug. 24 Bartholomey seczen lassen, daz du baide tege dester pas personlich besûchen môgest. wir senden dir auch in den sachen einen gewalezbrief 8. und wer’ unser maynünge, daz du darauf giengest, damit uns b von der Judischeit samentlich die 40000 reinisch gulden wurden, uns 3o behalten der von Sassen und Osterreich Juden, als dann zu Nürmberg? beredt worden ist; und ye kurczer daz zile der beczalûng were, ye nûtzer uns dann were. und wir haben den andern wege darûmb fur uns genommen, wann wir gedencken: solten wir selbs in dem reiche sein, so man die sache handelte, daz uns der Juden vil abgebeten und uns vil mynner daraus würde. und darûmb wollest in den sachen deinen vleiss thun, als wir dir dez genczlich getrawen. 35 hettest du aber einen widerstand oder irrung und von wem das were, so wolten wir mit ganczem ernst darczu thûn nach deiner underweisung, als sich geburen wird. [3] ouch wisse, das wir uns mit unsern prelaten und hern yeczünd gein Ofenn fugen 1° unser macht und here gein den Türcken auszürichten, wann sy uns aber in daz land gerucket sein dûrch anweisung der Polan11. und wo wir da nit zusehen, es mochte die gancz Cristenheit schaden nemen. so ver- 40 Mai 14 nemen wir auch so vil, das der frid mit den Polan auf dem tag12, der auf unsers herrn auf- a) zu em. aus? b) Vorl. wir. 6 1 Vgl. S. 214 Z. 3 und nr. 135. 2 Vgl. nrr. 154 und 155. 8 Vgl. Lichnowsky 5 nr. 4123 u. RTA. 15, 11 Anm. 7. 4 K. Albrechts Aufenthalt in Preßburg währte vom 23. April (vgl. nr. 126) bis etwa 10. Mai (Lichnowsky 5 nrr. 4251-4290). 5 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 165 art. 9. Ein Teil des Schreibens entsprach unserer nr. 47. Vgl. nrr. 139 und 140. Vgl. nr. 138. Vgl. nr. 137. Vgl. S. 214 Z. 31 f. und ebd. Anm. 10. Vgl. Anm. 4 und S. 222 Anm. 2. Vgl. S. 215 Z. 17. 12 Vgl. Wostry 2, 107. 9 10 11 45 50
216 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Sweinfurt nit beslossen1. darumb tue in allen sachen daz beste. [4] und mochtest du mit den Armenaken2 reden, warumb si unser reiche also an billikeit angreiffen, daz wer" [5] Die von Konrad sals Entschädigung] begehrte uns lieb ; doch fuge daz nach dem besten. quitancz gein Nürmberg [d. h. Anweisung auf die Stadtsteuer] ist bereits dem alten von Otingen 3 gegeben; Konrad soll ander weg gedencken. geben zu Wyenn am sambstag 5 vor dem sûntag quasimodogeniti unser reiche im andern jare. Ad mandatum domini regis ll Marquardus Brisacher. 1439 112. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Tag zu Mainz; Judenbesteuerung; Truppenhilfe April 28 1439 April 28 Preßburg 4. gegen die Polen; Huldigung der Reichsstädte u. a. 1439 April 11 1439 April 11 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26d or. ch. lit. cl., mehrfach durchlöchert; Lücken in Kursive 10 ergänzt. Adresse ähnlich nr. 110. Unterfertigung fehlt. edler lieber getrewer. Albrecht [usw.] [I] als du uns yeczünd geschriben5 hast, das haben wir wol vernomen. und sünderlich als du berûrest, wie du auf den tag gein Meintz nicht hast komen mogen auch a ursach willen in demselben brieff begriffen etc. hett es fuglich gesein mogen, wir hetten es gern gesehen; und sind an zweifel, daz du das gern getan hettest; 15 aber dieweil die botschaft an dich ist versaumbt worden, so lassen wir es also besten in gut ; dann daz wissen wir wol, das wir mit unsern botscheften und brieven an dich nicht gesawmet haben noch sawmen. wie es aber zugeet, daz unser brief so langksam an dich komen, daz nymbt uns wünder. [2] dann als du uns schreibst von der Judischeit wegen und gibst uns fûr drey weg : einen daz wir die sach liessen ansteen biß auf unser zukunft gein Deutschen 20 lannden; und den andern daz man die Judischeit beschide gein Nürmberg und gein Meintz etc.; und den dritten weg, als dann dein brief mit mer worten inneheldet. nu mocht es wol gesein, daz in unser gegenwürtikeit mer daraus queme dann also ; aber der ander weg gefellet uns pas; und wir senden dir auch notdürftig brieff ° an fürsten hern und stete und auch gemein brieff7 an die Juden, wann es nit notdurfft ist in allen in sünderheit zu schreiben, wann sy doch 25 nit mer mogen, dann ir herschaft wil. die brief wollest also zu stund aûssenden und in den Juli 25 sachen tûn nach deinem besten versteen. und wir haben einen tag auf Jacoby, den andern auf Aug. 24 Bartholomey seczen lassen, daz du baide tege dester pas personlich besûchen môgest. wir senden dir auch in den sachen einen gewalezbrief 8. und wer’ unser maynünge, daz du darauf giengest, damit uns b von der Judischeit samentlich die 40000 reinisch gulden wurden, uns 3o behalten der von Sassen und Osterreich Juden, als dann zu Nürmberg? beredt worden ist; und ye kurczer daz zile der beczalûng were, ye nûtzer uns dann were. und wir haben den andern wege darûmb fur uns genommen, wann wir gedencken: solten wir selbs in dem reiche sein, so man die sache handelte, daz uns der Juden vil abgebeten und uns vil mynner daraus würde. und darûmb wollest in den sachen deinen vleiss thun, als wir dir dez genczlich getrawen. 35 hettest du aber einen widerstand oder irrung und von wem das were, so wolten wir mit ganczem ernst darczu thûn nach deiner underweisung, als sich geburen wird. [3] ouch wisse, das wir uns mit unsern prelaten und hern yeczünd gein Ofenn fugen 1° unser macht und here gein den Türcken auszürichten, wann sy uns aber in daz land gerucket sein dûrch anweisung der Polan11. und wo wir da nit zusehen, es mochte die gancz Cristenheit schaden nemen. so ver- 40 Mai 14 nemen wir auch so vil, das der frid mit den Polan auf dem tag12, der auf unsers herrn auf- a) zu em. aus? b) Vorl. wir. 6 1 Vgl. S. 214 Z. 3 und nr. 135. 2 Vgl. nrr. 154 und 155. 8 Vgl. Lichnowsky 5 nr. 4123 u. RTA. 15, 11 Anm. 7. 4 K. Albrechts Aufenthalt in Preßburg währte vom 23. April (vgl. nr. 126) bis etwa 10. Mai (Lichnowsky 5 nrr. 4251-4290). 5 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 165 art. 9. Ein Teil des Schreibens entsprach unserer nr. 47. Vgl. nrr. 139 und 140. Vgl. nr. 138. Vgl. nr. 137. Vgl. S. 214 Z. 31 f. und ebd. Anm. 10. Vgl. Anm. 4 und S. 222 Anm. 2. Vgl. S. 215 Z. 17. 12 Vgl. Wostry 2, 107. 9 10 11 45 50
Strana 217
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 111-113. 217 1439 April 28 farttag sol gehalten werden, nit fur sich geet dûrch herczog Sigmünds dez grosfürsten aus Littaw willen, der dann unser helffer und puntgenoss ist und den wir nit lassen môgen noch er uns. und so der frid nit geet, so verstee wir, das die Polan die Slesien und Beheim under- steen werden zu überziehen. dartzu wir dann in denselben lannden auch ordnüngl gemacht 5 haben nach unserm besten vermogen; und haben auch in alle Deutsche land unser botschaft und brief2 umb hilff ausgesandt und senden dir auch etwevil derselben brieff an fürsten hern und stet nach laut der abschrifft hierinne verslossen. und was yeglichem geraysiger spiess angeslagen und in den briefen geschriben sind, dez senden wir dir hierinne ein reigister3; und wir haben sy darûmb dester hoher angeslagen, das sy dester williclicher auf die andern sum 10 chômen, dez wir dir auch ein reigister 4 hierinne senden, darinne sy geringer angeslagen sind. also, ob sy sich in dem ersten anslag swer machen würden, das du oder deine erbere botten sy dann umb die geringern sûm bittet, wann es steet uberal in den briefen, als du oder dein botschaft sy bas underweisen wert. also ist unser grosse begerüng, daz du vor allen sachen die botschaft ausrichtest und zu den kurfürsten fürsten und, wo es not ist, personlich hinreitest 15 und den geringern auch kleiner botschaft sendest und die sach vor allen dingen handelst. wir senden dir auch ein memorial 5 hierinn verslossen; und aus demselben und aus abschrift der brieff du dich gar wol wirdest richten mogen in deiner botschaft. und was dir oder den deinen zu antwurt wirdet, daz laß uns wissen. und wollest das auch an daz heilig concilium bringen, [4] auch senden wir wie die Polan an uns und der ganczen Cristenheit so gar ubel thûn. 20 dir ein machtbrieff € und ettlich brieff 7 an unser stete als huldung von unsern wegen von in zû nemen, nachdem und sich dann unser zukûnft gein Deutschen lannden etwas verczeuhet. dem wollest also nachgeen, so die ersten sache ausgerichtet sein, wann daz wol gesein mag, ee die Juden zu dem tag komen; und auf einem wege mag umb hilf und huldung gehandelt werden. [5] dann von dez botten wegen, der gesprochen hat in unser canczlei: wir wollen 25 dir bei unserm eygem boten antwûrt tûn. wisse furbar, daz wir dir alle brieffs bei dez von Helffenstein knecht gesandt haben; und ist unser noch unser canczlei schûlde nicht, wann wir des gar wol eigentlich underweist sein; und sein an tzweifl, das es dir auch also leid sei. [6] ouch ist uns biss auf disen heutigen tag kein antwûrt worden, wie es auf dem tag zu Meintz verlassen worden ist, damit wir uns auch gein dem concilio und mit dem 30 stathalterampt zu halten wisten. [7] Die quitancz gein Nürnberg ist, wie bereits geschrieben", dem von Otingen gegeben. [8] ouch senden wir dir ein schrift 1° an den von Saffoy---. [9]es wer’ auch wol billich, das daz heilig concili dir an der zerünge zu staten queme, wann wir geben zu Prespûrg am nechsten dinstag nach 1439 zům ersten also sind vertrostet worden. dem sûntag jubilate unser reiche im andern jare. April 28 35 113. Instruktion Konrads von Weinsberg für [Henmann Offenburg 11]: Besuch des Mainzer Tages; 1439 Mai 16 Baseler Konzil; Englisch-Französische Friedensvermittlung; Utrecht; Entschädigung; 1439 Mai 16 Basel. Luxemburg; Pfälzisch-Österreichischer Heiratsplan. 40 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. C 311/2 conc. ch. von der Hand des Kaplans Johann Brucken- müller; viele Korrekturen und Zusätze Konrads. Die Alineas der Vorl. haben wir teils beibehal- ten, teils durch Spatien ersetzt. Nota zu reden und an mins heren dez kûnigs gnade zu bringen uf verbesserung merers rates, geschriben an samstag noch unsers heren uffart tage anno domini 1439. 1439 Mai 16 45 3 4 5 6 s 1 Vgl. Wostry 2, 94-102. 2 nr. 126; vgl. auch nr. 427. Nicht aufgefunden. Nicht aufgefunden. nr. 127. nr. 149. nr. 150. Vgl. nr. 110 art. 3 und nr. 111 art. 3. 9 nr. 111 art. 5. 10 Nicht aufgefunden. Vgl. RTA. 13 nr. 354 und Beglaubigungsschreiben des Herzogs für Johannes Begneti, apostolicus collector, als Uberbringer von Nachrichten an Konrad v. W.; dat. Ripailli 19. maji 1439. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 4a or. ch. lit. cl.) 11 Ergibt sich aus nr. 114. 50 Deutsche Reichstags-Akten XIV 28
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 111-113. 217 1439 April 28 farttag sol gehalten werden, nit fur sich geet dûrch herczog Sigmünds dez grosfürsten aus Littaw willen, der dann unser helffer und puntgenoss ist und den wir nit lassen môgen noch er uns. und so der frid nit geet, so verstee wir, das die Polan die Slesien und Beheim under- steen werden zu überziehen. dartzu wir dann in denselben lannden auch ordnüngl gemacht 5 haben nach unserm besten vermogen; und haben auch in alle Deutsche land unser botschaft und brief2 umb hilff ausgesandt und senden dir auch etwevil derselben brieff an fürsten hern und stet nach laut der abschrifft hierinne verslossen. und was yeglichem geraysiger spiess angeslagen und in den briefen geschriben sind, dez senden wir dir hierinne ein reigister3; und wir haben sy darûmb dester hoher angeslagen, das sy dester williclicher auf die andern sum 10 chômen, dez wir dir auch ein reigister 4 hierinne senden, darinne sy geringer angeslagen sind. also, ob sy sich in dem ersten anslag swer machen würden, das du oder deine erbere botten sy dann umb die geringern sûm bittet, wann es steet uberal in den briefen, als du oder dein botschaft sy bas underweisen wert. also ist unser grosse begerüng, daz du vor allen sachen die botschaft ausrichtest und zu den kurfürsten fürsten und, wo es not ist, personlich hinreitest 15 und den geringern auch kleiner botschaft sendest und die sach vor allen dingen handelst. wir senden dir auch ein memorial 5 hierinn verslossen; und aus demselben und aus abschrift der brieff du dich gar wol wirdest richten mogen in deiner botschaft. und was dir oder den deinen zu antwurt wirdet, daz laß uns wissen. und wollest das auch an daz heilig concilium bringen, [4] auch senden wir wie die Polan an uns und der ganczen Cristenheit so gar ubel thûn. 20 dir ein machtbrieff € und ettlich brieff 7 an unser stete als huldung von unsern wegen von in zû nemen, nachdem und sich dann unser zukûnft gein Deutschen lannden etwas verczeuhet. dem wollest also nachgeen, so die ersten sache ausgerichtet sein, wann daz wol gesein mag, ee die Juden zu dem tag komen; und auf einem wege mag umb hilf und huldung gehandelt werden. [5] dann von dez botten wegen, der gesprochen hat in unser canczlei: wir wollen 25 dir bei unserm eygem boten antwûrt tûn. wisse furbar, daz wir dir alle brieffs bei dez von Helffenstein knecht gesandt haben; und ist unser noch unser canczlei schûlde nicht, wann wir des gar wol eigentlich underweist sein; und sein an tzweifl, das es dir auch also leid sei. [6] ouch ist uns biss auf disen heutigen tag kein antwûrt worden, wie es auf dem tag zu Meintz verlassen worden ist, damit wir uns auch gein dem concilio und mit dem 30 stathalterampt zu halten wisten. [7] Die quitancz gein Nürnberg ist, wie bereits geschrieben", dem von Otingen gegeben. [8] ouch senden wir dir ein schrift 1° an den von Saffoy---. [9]es wer’ auch wol billich, das daz heilig concili dir an der zerünge zu staten queme, wann wir geben zu Prespûrg am nechsten dinstag nach 1439 zům ersten also sind vertrostet worden. dem sûntag jubilate unser reiche im andern jare. April 28 35 113. Instruktion Konrads von Weinsberg für [Henmann Offenburg 11]: Besuch des Mainzer Tages; 1439 Mai 16 Baseler Konzil; Englisch-Französische Friedensvermittlung; Utrecht; Entschädigung; 1439 Mai 16 Basel. Luxemburg; Pfälzisch-Österreichischer Heiratsplan. 40 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. C 311/2 conc. ch. von der Hand des Kaplans Johann Brucken- müller; viele Korrekturen und Zusätze Konrads. Die Alineas der Vorl. haben wir teils beibehal- ten, teils durch Spatien ersetzt. Nota zu reden und an mins heren dez kûnigs gnade zu bringen uf verbesserung merers rates, geschriben an samstag noch unsers heren uffart tage anno domini 1439. 1439 Mai 16 45 3 4 5 6 s 1 Vgl. Wostry 2, 94-102. 2 nr. 126; vgl. auch nr. 427. Nicht aufgefunden. Nicht aufgefunden. nr. 127. nr. 149. nr. 150. Vgl. nr. 110 art. 3 und nr. 111 art. 3. 9 nr. 111 art. 5. 10 Nicht aufgefunden. Vgl. RTA. 13 nr. 354 und Beglaubigungsschreiben des Herzogs für Johannes Begneti, apostolicus collector, als Uberbringer von Nachrichten an Konrad v. W.; dat. Ripailli 19. maji 1439. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 4a or. ch. lit. cl.) 11 Ergibt sich aus nr. 114. 50 Deutsche Reichstags-Akten XIV 28
Strana 218
218 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Мai 16 [I] Item dez ersten daz mir solliche brief1 verhalten sin worden, alz ich zu dem tag gein Franckfort kûmen solt sin; und der erst brief2 mir von sinen gnaden dorumb geschriben, Feb. 2 dez datum stet zu Preßlaw uf unserer lieben frawen tag lichtmesse. item dez andern Feb. 22 brief 3 datum stet am sontag invocavit in der vasten geben zu Breßla. item dez dritten Feb. 22 brief4 datum stet zu Breßla uf sant Peters tag kathedra. nota die brief alle dri vurden 5 mir erst miteinandern, so do oben geschriben stet, und auch domit ein briefe 5 von minem März 29 heren von Bassauwe, von Lubeck und von Augspurg bischof uf dem heilgen balmtag zû obent, daz sie mir schriben bi minem botten, — were der sust nit do gewessen, sie hetten ez villicht nit geton etc. — und schriben mir, daz ich zu in kûmen solt gein Meincz, und dezselben brief März 26 datum stet an dunstergtag vor dem heligen balmtag. dobi ist wol zu versten, daz der bot nit 10 März 29 eer kumen moht sin dann uf den balmtag, wann er 21 mil wegs zu laufen hat gehabt. und a sie haben mir die brief so lange verhalten und ich kone nit versten, was sie daruf haben ge- habt etc. [2] item bi demselben boten schreib6 mir min herre von Coln, zu dem ich den März 30 boten gesant hete, under andern sachen, daz er und min here von Meincz uf den montag oder Mrz. 31 uf den dinstag noch dem balmtag von Meincz hinweck wolten. also schreib ich den vorgenanten 15 min herren den bischofen Lubick Bassaw und Augsburg, daz mir soliches geschriben were; wer’ aber des nit, daz sie mich dann daz verschriben wiessen liessen ; so wolt ich gern zu inne kûmen etc. also kam min botte an dem ostertag, do di sûne nûr ufginge, und sprach: min herre von Bassaw der wer hinweg den Rin abe; und im moht kein antwart werden. also beleibe ich doheimen etc. item also reit ich von hinnen zu etlichen minen frunden, und ich 20 bestalt daz mine mit inne, daz ich dester frolicher mohte zu Basel gesein etc. [3] item also ward mir von den vorgenanten minen heren den bischofen wieder geschriben ", daz ich zu inne gein Meincz kommen solt. also waz ich nit doheimen, und min hußfrawe schreibe in daz, daz ich nit doheimen were und mich nit west zu treffen in der zit, daz ich gein Meincz kûmen moht, als sie geschriben heten etc. [4] Item also si ich wieder her gein Bassel kûmen uf den dinstag noch sant Walpurg Mai 5 tag 8. also kame min herre von Luweck auch dar; von dem noch her Jorgen Vieschlein ich noch Mai 14 nie underwist si, wie man von dem tag zu Meincz geschieden si etc. item b uf unser heren Mai 15 uffart dage da lissen mir die vetter sagen, daz sie uf den fritag ein congregatzien und uf den Mai 16 samstag ein session haben wôlten, mich wissen darnach zu richten. item also hat es sich 30 Mai 15 gemaht, daz in der congregatzie uf fritag nach unsers heren uffarttag do liessen die vetter mir Mai 16 sagen, daz sie die session also haben wolten uf den samstag. und also baten mich die veter, daz ich sie schirmen wolt für gewalt. also hete ich rate mins heren von Lübeck. der riet mir, daz ich in offentlichen ließ sagen und sie in die gemeine bitten, daß sie ire sache gutlichen under einander reden und ußtragen wolten und iren dienern und knehten verbietten, daz sie 35 nit also mit swertern und langen messern gingen und zuchtig weren ; doran bewisten sie m. h. dez kûnigs gnaden groß wolgevallen; so wolt ich ez williklichen verdienen umb sie etc. dez- glichen daten ditz die burger auch, dan sie wol verstunden, wer geleit hete, der solt auch geleit halten. also dete ich und die burger daz also sametlichen etc." item also in der congrega- cien 1°, do die veter also sassen e und under andern sachen die vetter liessen sagen, daz sie uf 40 Mai 16 den samstag in der session wolten beschliessen die trei artikel etc., also stunde min herre von Apr. 5 25 a) und — gehabt etc. von Konrad eigenhändig am Rand. b) item — sametlichen etc. von Konrad eigen- händig am Rand. c) Vorl. sachsen. 1 Vgl. zu der Angelegenheit nr. 165 art. 6. 2 nr. 41; Datum jedoch: Februar 5. 3 nr. 110. 4 Das in nr. 135 wiedergegebene Schreiben des Königs an Konrad vom Februar 5; vgl. nr. 165 art. 8. Auf diese Weise erklären sich die beiden anderen in nr. 135 wiedergegebenen Schriftstücke als Abschluß Kon- rads vor Erhalt des kgl. Schreibens vom Februar 5 und als Versuch, diesen Abschluß rückgängig zu machen. Nicht aufgefunden; ebensowenig die Z. 15 erwähnte 45 Antwort Konrads; vgl. nr. 47. 6 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 47. Nicht aufgefunden. Vgl. [ Albrecht] in Bibl. des Lit. Ver. Stuttgart 18, 66. Vgl. S. 162 Z. 10 ff. Vgl. nr. 83. 8 9 10 50
218 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Мai 16 [I] Item dez ersten daz mir solliche brief1 verhalten sin worden, alz ich zu dem tag gein Franckfort kûmen solt sin; und der erst brief2 mir von sinen gnaden dorumb geschriben, Feb. 2 dez datum stet zu Preßlaw uf unserer lieben frawen tag lichtmesse. item dez andern Feb. 22 brief 3 datum stet am sontag invocavit in der vasten geben zu Breßla. item dez dritten Feb. 22 brief4 datum stet zu Breßla uf sant Peters tag kathedra. nota die brief alle dri vurden 5 mir erst miteinandern, so do oben geschriben stet, und auch domit ein briefe 5 von minem März 29 heren von Bassauwe, von Lubeck und von Augspurg bischof uf dem heilgen balmtag zû obent, daz sie mir schriben bi minem botten, — were der sust nit do gewessen, sie hetten ez villicht nit geton etc. — und schriben mir, daz ich zu in kûmen solt gein Meincz, und dezselben brief März 26 datum stet an dunstergtag vor dem heligen balmtag. dobi ist wol zu versten, daz der bot nit 10 März 29 eer kumen moht sin dann uf den balmtag, wann er 21 mil wegs zu laufen hat gehabt. und a sie haben mir die brief so lange verhalten und ich kone nit versten, was sie daruf haben ge- habt etc. [2] item bi demselben boten schreib6 mir min herre von Coln, zu dem ich den März 30 boten gesant hete, under andern sachen, daz er und min here von Meincz uf den montag oder Mrz. 31 uf den dinstag noch dem balmtag von Meincz hinweck wolten. also schreib ich den vorgenanten 15 min herren den bischofen Lubick Bassaw und Augsburg, daz mir soliches geschriben were; wer’ aber des nit, daz sie mich dann daz verschriben wiessen liessen ; so wolt ich gern zu inne kûmen etc. also kam min botte an dem ostertag, do di sûne nûr ufginge, und sprach: min herre von Bassaw der wer hinweg den Rin abe; und im moht kein antwart werden. also beleibe ich doheimen etc. item also reit ich von hinnen zu etlichen minen frunden, und ich 20 bestalt daz mine mit inne, daz ich dester frolicher mohte zu Basel gesein etc. [3] item also ward mir von den vorgenanten minen heren den bischofen wieder geschriben ", daz ich zu inne gein Meincz kommen solt. also waz ich nit doheimen, und min hußfrawe schreibe in daz, daz ich nit doheimen were und mich nit west zu treffen in der zit, daz ich gein Meincz kûmen moht, als sie geschriben heten etc. [4] Item also si ich wieder her gein Bassel kûmen uf den dinstag noch sant Walpurg Mai 5 tag 8. also kame min herre von Luweck auch dar; von dem noch her Jorgen Vieschlein ich noch Mai 14 nie underwist si, wie man von dem tag zu Meincz geschieden si etc. item b uf unser heren Mai 15 uffart dage da lissen mir die vetter sagen, daz sie uf den fritag ein congregatzien und uf den Mai 16 samstag ein session haben wôlten, mich wissen darnach zu richten. item also hat es sich 30 Mai 15 gemaht, daz in der congregatzie uf fritag nach unsers heren uffarttag do liessen die vetter mir Mai 16 sagen, daz sie die session also haben wolten uf den samstag. und also baten mich die veter, daz ich sie schirmen wolt für gewalt. also hete ich rate mins heren von Lübeck. der riet mir, daz ich in offentlichen ließ sagen und sie in die gemeine bitten, daß sie ire sache gutlichen under einander reden und ußtragen wolten und iren dienern und knehten verbietten, daz sie 35 nit also mit swertern und langen messern gingen und zuchtig weren ; doran bewisten sie m. h. dez kûnigs gnaden groß wolgevallen; so wolt ich ez williklichen verdienen umb sie etc. dez- glichen daten ditz die burger auch, dan sie wol verstunden, wer geleit hete, der solt auch geleit halten. also dete ich und die burger daz also sametlichen etc." item also in der congrega- cien 1°, do die veter also sassen e und under andern sachen die vetter liessen sagen, daz sie uf 40 Mai 16 den samstag in der session wolten beschliessen die trei artikel etc., also stunde min herre von Apr. 5 25 a) und — gehabt etc. von Konrad eigenhändig am Rand. b) item — sametlichen etc. von Konrad eigen- händig am Rand. c) Vorl. sachsen. 1 Vgl. zu der Angelegenheit nr. 165 art. 6. 2 nr. 41; Datum jedoch: Februar 5. 3 nr. 110. 4 Das in nr. 135 wiedergegebene Schreiben des Königs an Konrad vom Februar 5; vgl. nr. 165 art. 8. Auf diese Weise erklären sich die beiden anderen in nr. 135 wiedergegebenen Schriftstücke als Abschluß Kon- rads vor Erhalt des kgl. Schreibens vom Februar 5 und als Versuch, diesen Abschluß rückgängig zu machen. Nicht aufgefunden; ebensowenig die Z. 15 erwähnte 45 Antwort Konrads; vgl. nr. 47. 6 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 47. Nicht aufgefunden. Vgl. [ Albrecht] in Bibl. des Lit. Ver. Stuttgart 18, 66. Vgl. S. 162 Z. 10 ff. Vgl. nr. 83. 8 9 10 50
Strana 219
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 113. 219 1439 Mai 16 Lubeck uf und sprach: er protestirt von sin, her Jorgen Fischlins und minen wegen ; und sprach, item da liesse ich reden also: daz er liesse ez dabi beliben, als zu Meincz beschlossen were. ich von den sachen nit weste; so were ich auch zu Meincz nit gewessen; dorzu so were ich ein leihe, daz ich mich der sachen nit verstunde; dann m. h. dez kunigs gnade die hete mir en- phollen1 zû suchen und alles daz zu tun, daz sich zu frieden und zû enickeit dreffe zwischen dem heiligen concilium und unserm heiligen vater dem babst, und daz concilium zu schirmen ; daz hete ich bißhere geton noch aller miner verstenteniß und vermügen, und daz wolt ich auch hinfure tun etc.; und ich wolt ein gemein man sin und nit von parteien. also habe ich die sache gehandelt; obe sinen gnaden icht anders furbrecht wurde in allen sachen, dan so vor ge- 10 schriben stet, so solle sin genade in der worheit wissen, daz dez nit ensi, und daz moge ich [5] item2 dann ich verstee so vil sachen, daz do gesucht werde, dar- wol furbringen etc. durch man sin gnade geren daz zubrecht, daz er nit als mechtig were etc., und daz man daz riche geren drucket; und vil lût wollent nit bedenken, waz doran lit, und suchen iren eigen item wû ich daz verstee, do bin ich derwieder, so ich beste mage etc. item nucze etc. 15 wann merklichen daruf gegangen wirdet, daz man daz concilium geren zetrennet und usser Duczschen landen brecht etc., dodurch etlich iren willen behalten mohten gegen sinen gnaden ; dann grosse vorht uf sin gnade ist, er werde zu mechtig etc. item dardurch wolt man geren mit hubschen worten und liesten trucken, daz min gnediger lieber herre der keiser selliger mit großer arbeit und kosten zu wegen bracht hat, und sin gnade ersten noch sinem tode 20 schmehen, daz ich nit geren sehe noch hore; und wû ich darwieder gesein moge und daz die gesterket werden, die m. h. dez keisers selligen genade und sin ere suchen, daz dûwe ich. dann solt daz, daz zu Constencz geschehen und gemacht ist, getrucket werden etc. und daz concilium zerstorret werden, daz man sinen gnaden dadurch sinen gewalt und macht meint zu minnern, daz were mir ie leit ; dann were daz concilium nit, so meinen vil lut iren willen zu 25 haben und machen, waz sie wolten, alz s. gn. daz an vil stucken wol versten mage; dann ich wolle ime ie getrewe und willig sin und s. gn. die sôlle mich nimmer anders erfinden etc. aber wû s. gn. mich heisse von lassen, dez seie ich willig etc. item wû aber s. gn. daz concilium hanthabe, alz verre ich mich verstee, so halt ich ez dafure, daz man s. gn. auch dester hoher und dester forchtsammer habe und halte etc. [6] Konrad verteidigt sich gegen den Vorwurf, so schenke von dem heiligen concilium genommen zu haben. item daz sie mir geren geben, so sien sie so arm, daz sie mir nit engeben haben, dann man wolt inne daz aplasgelt nit volgen lassen. und helf s. gn. nit, daz man dazselb gelt gebe, so mogen sie mit nicht hie ge- harren und müssen ende mit dem babst geben; und were s. gn. nit, ez were langes gescheen ; dann s. gn. die helfe und rate, daz in daz gelt werde, so mugen sie geharren und tun, waz 35 s. gn. begert und sie sin dez willig etc., als verre ich daz weisse und verstee etc. [7] Hinsichtlich der Friedensvermittlung zwischen England und Frankreich 3 kann Konrad dem König nichts Näheres schreiben, da seine Gewährsmänner, treffenlich veter, die mir die sachen anbroht haben, hinweck seien. Die beiden Parteien haben so groß hoffart in inne, Zu den Kosten daß sie eine Vermittlung durch große und mechtig persunnen wünschen. 40 sei im Reich gar nitz aufzubringen; aber wenn es dem König ernst um die Vermittlung sei, so ist ihm, Konrad, zugesagt, daz man mir hie zu Basel zu minen henden in großer geheimde bestellen wolt umb viertusend gulden zu einer zerung. Auch der Markgraf von Baden sei bereit, Die weiteren Pläne der nach Frankreich zu reiten und die Kosten einstweilen auszulegen. Konzilsväter in der Englisch-Französischen Vermittlung kennt Konrad nicht; den Bescheid des Königs 4 hat er ihnen vorgetragen; diese aber haben sich auf einen Dank und die Bemerkung beschränkt: ez keme noch wol darzu, daz sin genade darzů wol gehelfen mohte. Das Konzil schickt zu einem auf den 15. Mai in dieser Sache angesetzten Tag eine Gesandtschaft.5 5 45 50 1 Vgl. nr. 1. 2 Vgl. hierzu nrr. 20 und 26. 3 Vgl. nr. 111 art. 2. Anr. 11I art. 2. 5 Vgl. Mon. Conc. 3, 270; Conc. Bas. 6, 427, Z. 32 ff.
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 113. 219 1439 Mai 16 Lubeck uf und sprach: er protestirt von sin, her Jorgen Fischlins und minen wegen ; und sprach, item da liesse ich reden also: daz er liesse ez dabi beliben, als zu Meincz beschlossen were. ich von den sachen nit weste; so were ich auch zu Meincz nit gewessen; dorzu so were ich ein leihe, daz ich mich der sachen nit verstunde; dann m. h. dez kunigs gnade die hete mir en- phollen1 zû suchen und alles daz zu tun, daz sich zu frieden und zû enickeit dreffe zwischen dem heiligen concilium und unserm heiligen vater dem babst, und daz concilium zu schirmen ; daz hete ich bißhere geton noch aller miner verstenteniß und vermügen, und daz wolt ich auch hinfure tun etc.; und ich wolt ein gemein man sin und nit von parteien. also habe ich die sache gehandelt; obe sinen gnaden icht anders furbrecht wurde in allen sachen, dan so vor ge- 10 schriben stet, so solle sin genade in der worheit wissen, daz dez nit ensi, und daz moge ich [5] item2 dann ich verstee so vil sachen, daz do gesucht werde, dar- wol furbringen etc. durch man sin gnade geren daz zubrecht, daz er nit als mechtig were etc., und daz man daz riche geren drucket; und vil lût wollent nit bedenken, waz doran lit, und suchen iren eigen item wû ich daz verstee, do bin ich derwieder, so ich beste mage etc. item nucze etc. 15 wann merklichen daruf gegangen wirdet, daz man daz concilium geren zetrennet und usser Duczschen landen brecht etc., dodurch etlich iren willen behalten mohten gegen sinen gnaden ; dann grosse vorht uf sin gnade ist, er werde zu mechtig etc. item dardurch wolt man geren mit hubschen worten und liesten trucken, daz min gnediger lieber herre der keiser selliger mit großer arbeit und kosten zu wegen bracht hat, und sin gnade ersten noch sinem tode 20 schmehen, daz ich nit geren sehe noch hore; und wû ich darwieder gesein moge und daz die gesterket werden, die m. h. dez keisers selligen genade und sin ere suchen, daz dûwe ich. dann solt daz, daz zu Constencz geschehen und gemacht ist, getrucket werden etc. und daz concilium zerstorret werden, daz man sinen gnaden dadurch sinen gewalt und macht meint zu minnern, daz were mir ie leit ; dann were daz concilium nit, so meinen vil lut iren willen zu 25 haben und machen, waz sie wolten, alz s. gn. daz an vil stucken wol versten mage; dann ich wolle ime ie getrewe und willig sin und s. gn. die sôlle mich nimmer anders erfinden etc. aber wû s. gn. mich heisse von lassen, dez seie ich willig etc. item wû aber s. gn. daz concilium hanthabe, alz verre ich mich verstee, so halt ich ez dafure, daz man s. gn. auch dester hoher und dester forchtsammer habe und halte etc. [6] Konrad verteidigt sich gegen den Vorwurf, so schenke von dem heiligen concilium genommen zu haben. item daz sie mir geren geben, so sien sie so arm, daz sie mir nit engeben haben, dann man wolt inne daz aplasgelt nit volgen lassen. und helf s. gn. nit, daz man dazselb gelt gebe, so mogen sie mit nicht hie ge- harren und müssen ende mit dem babst geben; und were s. gn. nit, ez were langes gescheen ; dann s. gn. die helfe und rate, daz in daz gelt werde, so mugen sie geharren und tun, waz 35 s. gn. begert und sie sin dez willig etc., als verre ich daz weisse und verstee etc. [7] Hinsichtlich der Friedensvermittlung zwischen England und Frankreich 3 kann Konrad dem König nichts Näheres schreiben, da seine Gewährsmänner, treffenlich veter, die mir die sachen anbroht haben, hinweck seien. Die beiden Parteien haben so groß hoffart in inne, Zu den Kosten daß sie eine Vermittlung durch große und mechtig persunnen wünschen. 40 sei im Reich gar nitz aufzubringen; aber wenn es dem König ernst um die Vermittlung sei, so ist ihm, Konrad, zugesagt, daz man mir hie zu Basel zu minen henden in großer geheimde bestellen wolt umb viertusend gulden zu einer zerung. Auch der Markgraf von Baden sei bereit, Die weiteren Pläne der nach Frankreich zu reiten und die Kosten einstweilen auszulegen. Konzilsväter in der Englisch-Französischen Vermittlung kennt Konrad nicht; den Bescheid des Königs 4 hat er ihnen vorgetragen; diese aber haben sich auf einen Dank und die Bemerkung beschränkt: ez keme noch wol darzu, daz sin genade darzů wol gehelfen mohte. Das Konzil schickt zu einem auf den 15. Mai in dieser Sache angesetzten Tag eine Gesandtschaft.5 5 45 50 1 Vgl. nr. 1. 2 Vgl. hierzu nrr. 20 und 26. 3 Vgl. nr. 111 art. 2. Anr. 11I art. 2. 5 Vgl. Mon. Conc. 3, 270; Conc. Bas. 6, 427, Z. 32 ff.
Strana 220
220 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Mai 16 [8] Item von der Judiescheit wegen, als mir s. gn. geschrieben habe, do habe ich s. gn. nehst minen rat und meinungl ufgeschriben. waz aber s. gn. baß gefelhet, daz mag s. gn. furnemen; waz ich dorzu gedinen gehelfen und geraten mage, daz si ich willieg und tue daz gern etc. aber ich konne selber in den sachen nit geriten; darzů so solt ich selber riten, so ginge zu viel zerung daruf etc. [9] Ubermittelt nicht näher bezeichnete Angelegenheit des Herzogs von Soffogia2. [10] Ubersendet ein von dem Elekten von Uhtdriecht überschicktes zeichenis." [II] Eine nicht näher bezeichnete Sache rät Konrad anstehen zu lassen, bis der König in daz lant kommt; dessen persönlicher Einfluß würde dann manchen gewinnen können; will aber der König diese Angelegenheit jetzt betreiben lassen, so schlägt er als Unterhändler vor an den Rine zů den kürfursten und den andern fürsten ---herrn Heupt Marschalck zu schicken; der 10 kanzler und der marschalk würden Unterhändler gen Beyern, gen Swaben und gen Franken benennen können. [12] Dann soll Henmann den König bitten, daz er mir [Konrad] zu staten kume, wan ich in der warheit der zerung " nit vermage uße zu richten, wann ich zu tage und zu naht mit der zerung nit mit 12 gulden ein tag dem andern zukumen moge, wan ich großen uberlauff habe etc.; soll um quitantzen umb die gewonliche steure von Franckfurt (928 Gulden)5, gein WindBheim (100 Gulden)s und gein Schweinfurt (100 Gulden)7 bitten. [13] Soll ferner bitten umb einen willebriefe mit der majestat, ob ich die muntzen ° alle oder ein teils versetzen mûste; ferner um betebrief oder credentz an die von Aachen und Düwern, weil ietz uf die heligdumsvart gein Ach großer wandel geschee, also daz ich hofft, ich solt der an der munz wol genießen. [14] Item verstund er guten willen an mins herren gnaden, dann soll er dem König vorschlagen, das gut, das min herre von Meydburg" zu Francken hat (Einkünfte 600 oder 700 Gulden), ihm aber ungelegen ist, einzutauschen und es an Konrad als Lehen zu geben, so daz die schloß euwer [des Königs] und des furstentums dez landes zu Osterrich offen husser weren; dann moht euwern gnaden gliches und billichs ufhersten mit den landen Lutzelburg Braffant Hengauwe Hollant und Seelant etc., so legen die schloß uf dem rechten wege etc., daz euwern gnaden und euwern erben daz wol zu nutze kommen moht. [15] Henmann soll dem König Konrads Dienste zur Rückgewinnung Luxemburgs anbieten 1°, wann daz lant ganz biire [der Herzogin] 25 15 20 1 Vgl. nr. 112 art. 2. 2 Vgl. nr. 112 art. 8. 3 Vgl. P. J. Block, G. d. Niederlande 2, 246-251; Conc. Bas. Bd. 3, 4, 6 und 7 passim. — Am II. April schickte Konrad von Weinsberg den Thoma von Gott- lieben zu Walram von Mörs, dem Elekten von Utrecht [vgl. nr. 165 art. 10J. Dieser aber ließ sich wegen der Wichtigkeit und Gefährlichkeit der Angelegenheit mit Thoma nicht in nähere Unterhandlungen ein, sondern übersandte an Konrad ein „zeichenis“, das wohl in das letzte Aprildrittel zu setzen ist. In ihm ersucht er zuerst Konrad beim Konzil zu bewirken, daß es sich an die Erzbischöfe von Köln und Mainz mit der Bitte wende, als ihren Vertreter ihn, den Elekten, nach Basel zu schicken. Dann antwortet er auf die Anträge Thomas: Bei den Ostfriesen sei nur una discreta ac industriosa requisitio mit Beglaubigungsschreiben aus- sichtsreich: cum enim ipsi Frisones pretendant se immediate subjectos esse imperio, propterea tenentur eciam ut alii fideles ipsi sacro imperio in necessitati- bus subvenire; ähnliche Beglaubigungsschreiben seien an den Bischof von Münster, den Erzbischof von Bremen und den Grafen von Oldenburg zu schicken. Die Westfriesen können dem König nichts oder nur wenig gewähren (offerre), wenn sie nicht vor den An- griffen des Herzogs von Burgund sichergestellt werden. Für die Rückgewinnung der vom Burgunderherzog beanspruchten Lande Holland, Seeland und Brabant glaubt der Elekt media infallibilia an die Hand geben zu können; näheres darüber kann er nur Konrad selbst oder dem König mitteilen. Zuletzt bittet er um strengste Geheimhaltung. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 29 cop. ch. — Vgl. Wiarda I, 391-402; 473 und Blok 2, 299 und 315.) Ende Mai ist Thoma von Got- lieben wieder bei Konrad in Basel, vgl. nr. 128 art. 7. 4 Vgl. nrr. 111 art. 5 und 112 art. 7; auch nr. 167. 5 Vgl. unsere nr. 163 art. 1; RTA. 15, 11 Z. 3 f. 6 Vgl. unsere nr. 163 art. 3; RTA. 15, 11 Z. 16. 30 Vgl. unsere nr. 163 art. 2. Basel, Frankfurt, Nördlingen; vgl. RTA. 10, 850 Z. 19 ff. und 13, 848-879 passim. 2 Michael II., Burggraf von Magdeburg, minder- jähriger Sohn des Burggrafen Johann II. (gest. 1417) 35 und der Margarete von Hohenlohe-Brauneck. Dessen Stellung zum König kennzeichnet Konrad in vor- liegender Instruktion mit den Worten: der hat nit anders vater dann uch [den König]. 10 Am 9. September 1438 hatte K. Albrecht aus dem 40 Heerlager vor dem Tabor der Herzogin Elisabeth von Görlitz seine Absicht mitgeteilt, das Herzogtum Luxem- burg zurückzulösen, und dazu eine Besprechung auf 25. April 1439 nach Nürnberg anberaumt. (Gedruckt: Würth-Paquet in Publications de la section historique de l'Institut Royal-Grand ducale de Luxembourg 1872 nr. 19.) Von Mainz aus schrieb am 15. September 1438 Konrad von Weinsberg an die Herzogin: auf der Frankfurter Messe [vgl. Bibl. Lit. Ver. 18, 52 und 53) habe er erfahren, daß die Herzogin von Lützelburg 50 nach Trier gezogen sei und ihr an Gülten und Renten soviel abgehe, daß sie ihren stat nit gehaben möge, wie ihr das zustehe; er schlage ihr vor, sich an König Albrecht zu wenden; er zweifle nicht, der König werde uwer gnade fürsehen und zu statten kummen, daz 55 uw. gn. bi s. gn. ein redeliche seß weren und stat wol haben mochten und daz s. gn. sich unterwünde und unterstünde dez landes zu Lutzelburg zu halten und zu verwaren; die Herzogin möge, wenn sie auf 45
220 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Mai 16 [8] Item von der Judiescheit wegen, als mir s. gn. geschrieben habe, do habe ich s. gn. nehst minen rat und meinungl ufgeschriben. waz aber s. gn. baß gefelhet, daz mag s. gn. furnemen; waz ich dorzu gedinen gehelfen und geraten mage, daz si ich willieg und tue daz gern etc. aber ich konne selber in den sachen nit geriten; darzů so solt ich selber riten, so ginge zu viel zerung daruf etc. [9] Ubermittelt nicht näher bezeichnete Angelegenheit des Herzogs von Soffogia2. [10] Ubersendet ein von dem Elekten von Uhtdriecht überschicktes zeichenis." [II] Eine nicht näher bezeichnete Sache rät Konrad anstehen zu lassen, bis der König in daz lant kommt; dessen persönlicher Einfluß würde dann manchen gewinnen können; will aber der König diese Angelegenheit jetzt betreiben lassen, so schlägt er als Unterhändler vor an den Rine zů den kürfursten und den andern fürsten ---herrn Heupt Marschalck zu schicken; der 10 kanzler und der marschalk würden Unterhändler gen Beyern, gen Swaben und gen Franken benennen können. [12] Dann soll Henmann den König bitten, daz er mir [Konrad] zu staten kume, wan ich in der warheit der zerung " nit vermage uße zu richten, wann ich zu tage und zu naht mit der zerung nit mit 12 gulden ein tag dem andern zukumen moge, wan ich großen uberlauff habe etc.; soll um quitantzen umb die gewonliche steure von Franckfurt (928 Gulden)5, gein WindBheim (100 Gulden)s und gein Schweinfurt (100 Gulden)7 bitten. [13] Soll ferner bitten umb einen willebriefe mit der majestat, ob ich die muntzen ° alle oder ein teils versetzen mûste; ferner um betebrief oder credentz an die von Aachen und Düwern, weil ietz uf die heligdumsvart gein Ach großer wandel geschee, also daz ich hofft, ich solt der an der munz wol genießen. [14] Item verstund er guten willen an mins herren gnaden, dann soll er dem König vorschlagen, das gut, das min herre von Meydburg" zu Francken hat (Einkünfte 600 oder 700 Gulden), ihm aber ungelegen ist, einzutauschen und es an Konrad als Lehen zu geben, so daz die schloß euwer [des Königs] und des furstentums dez landes zu Osterrich offen husser weren; dann moht euwern gnaden gliches und billichs ufhersten mit den landen Lutzelburg Braffant Hengauwe Hollant und Seelant etc., so legen die schloß uf dem rechten wege etc., daz euwern gnaden und euwern erben daz wol zu nutze kommen moht. [15] Henmann soll dem König Konrads Dienste zur Rückgewinnung Luxemburgs anbieten 1°, wann daz lant ganz biire [der Herzogin] 25 15 20 1 Vgl. nr. 112 art. 2. 2 Vgl. nr. 112 art. 8. 3 Vgl. P. J. Block, G. d. Niederlande 2, 246-251; Conc. Bas. Bd. 3, 4, 6 und 7 passim. — Am II. April schickte Konrad von Weinsberg den Thoma von Gott- lieben zu Walram von Mörs, dem Elekten von Utrecht [vgl. nr. 165 art. 10J. Dieser aber ließ sich wegen der Wichtigkeit und Gefährlichkeit der Angelegenheit mit Thoma nicht in nähere Unterhandlungen ein, sondern übersandte an Konrad ein „zeichenis“, das wohl in das letzte Aprildrittel zu setzen ist. In ihm ersucht er zuerst Konrad beim Konzil zu bewirken, daß es sich an die Erzbischöfe von Köln und Mainz mit der Bitte wende, als ihren Vertreter ihn, den Elekten, nach Basel zu schicken. Dann antwortet er auf die Anträge Thomas: Bei den Ostfriesen sei nur una discreta ac industriosa requisitio mit Beglaubigungsschreiben aus- sichtsreich: cum enim ipsi Frisones pretendant se immediate subjectos esse imperio, propterea tenentur eciam ut alii fideles ipsi sacro imperio in necessitati- bus subvenire; ähnliche Beglaubigungsschreiben seien an den Bischof von Münster, den Erzbischof von Bremen und den Grafen von Oldenburg zu schicken. Die Westfriesen können dem König nichts oder nur wenig gewähren (offerre), wenn sie nicht vor den An- griffen des Herzogs von Burgund sichergestellt werden. Für die Rückgewinnung der vom Burgunderherzog beanspruchten Lande Holland, Seeland und Brabant glaubt der Elekt media infallibilia an die Hand geben zu können; näheres darüber kann er nur Konrad selbst oder dem König mitteilen. Zuletzt bittet er um strengste Geheimhaltung. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 29 cop. ch. — Vgl. Wiarda I, 391-402; 473 und Blok 2, 299 und 315.) Ende Mai ist Thoma von Got- lieben wieder bei Konrad in Basel, vgl. nr. 128 art. 7. 4 Vgl. nrr. 111 art. 5 und 112 art. 7; auch nr. 167. 5 Vgl. unsere nr. 163 art. 1; RTA. 15, 11 Z. 3 f. 6 Vgl. unsere nr. 163 art. 3; RTA. 15, 11 Z. 16. 30 Vgl. unsere nr. 163 art. 2. Basel, Frankfurt, Nördlingen; vgl. RTA. 10, 850 Z. 19 ff. und 13, 848-879 passim. 2 Michael II., Burggraf von Magdeburg, minder- jähriger Sohn des Burggrafen Johann II. (gest. 1417) 35 und der Margarete von Hohenlohe-Brauneck. Dessen Stellung zum König kennzeichnet Konrad in vor- liegender Instruktion mit den Worten: der hat nit anders vater dann uch [den König]. 10 Am 9. September 1438 hatte K. Albrecht aus dem 40 Heerlager vor dem Tabor der Herzogin Elisabeth von Görlitz seine Absicht mitgeteilt, das Herzogtum Luxem- burg zurückzulösen, und dazu eine Besprechung auf 25. April 1439 nach Nürnberg anberaumt. (Gedruckt: Würth-Paquet in Publications de la section historique de l'Institut Royal-Grand ducale de Luxembourg 1872 nr. 19.) Von Mainz aus schrieb am 15. September 1438 Konrad von Weinsberg an die Herzogin: auf der Frankfurter Messe [vgl. Bibl. Lit. Ver. 18, 52 und 53) habe er erfahren, daß die Herzogin von Lützelburg 50 nach Trier gezogen sei und ihr an Gülten und Renten soviel abgehe, daß sie ihren stat nit gehaben möge, wie ihr das zustehe; er schlage ihr vor, sich an König Albrecht zu wenden; er zweifle nicht, der König werde uwer gnade fürsehen und zu statten kummen, daz 55 uw. gn. bi s. gn. ein redeliche seß weren und stat wol haben mochten und daz s. gn. sich unterwünde und unterstünde dez landes zu Lutzelburg zu halten und zu verwaren; die Herzogin möge, wenn sie auf 45
Strana 221
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 113-114. 221 verdirbet, daz zu besorgen ist, sie werde daz in ein andere hant1 etc., wenn sie ime nit geten kan etc. [16] 1439 Mai 16 Auch der Königin soll Henmann in allen diesen sachen vorbringen, was ihm güt dünkt. [17] Endlich soll er in großer geheimde den König und die Königin daran erinnern, was ich von irer dohter einer 2 wegen, da ich nechst zu Osterich waz 3, mit sinen gnaden gerett, miner frauwen gnaden geschrieben und bi meinster Hanßen Hamelburg probst zu Preßburg erbotten han, der eine minem herren dem pfalzgraffen zu geben etc. item also dûcht mich daz noch vast gut und geraten sin darumb, daz er ime mit sinem lande zu Beyern an dem hoffzeme dez kûnigrichs zu Behem siczen und also furbaz in dez lande ritet biz gein Luczelnburg ; bruffent und behaltent, daz er nit dri nacht bedarf sin in andern slossen dann in der Pfalcz slossen etc. so ist ein alt gesprochen wort: „nahe gefrünt und verre geheret, dann man mit den nachgeburen die schuwer ufhebt“. 10 darzu bedorft ire gnade auch nit alz viel bares gelcz geben, alz villicht in andere ende etc. 5 114. Ritter Henmann Offenburg an den Patriarchen Ludwig von Friaul: Aufenthalt des Erzbischofs von Tarent am kgl. Hof; Unterredung Offenburgs mit dem Hubmeister [Ulrich von Eitzing] in Konzilssachen; Verhältnisse in Ungarn; Polen. 1439 Juni 12 Wien. 1439 Juni 12 15 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. Adresse Dem hohwirdigen in got vatter her Ludwig patriarchen zu Vrijul, minem gnedigen herrn. — Ebenda auch cop. ch. ich bin in zwolf tagen gen Wien Hochwirdiger in got vatter. gnediger lieber her. komen 4 und hab do ervaren, daz Tarentinus bi unserm herren dem kung gewest ist und vor fierzehen tagen wider von im gescheiden. wie aber daz abscheiden ist, mocht ich nút vernemen. dann der hubmeister hat mir geseit: daz er briefe 5 hinuf dem helgen concilio a gesant 20 und daz man die dem von Winsperg presentieren solt oder, ob der nút do wer, dem von Lubegg ; und der von Regenspurg und der von Kyemse und meister Hans von Eych sind geordnet zü dem bobst ze ritent 6. und alz ich daz vernomen hab, so hab ich mit dem hûbmeister von den sachen miner werbung gerett. der hat die botschaft des kunges zu dem bobste ufenthalten, daz er si nút vertigen wil, bis ich zu dem kung komen und die sachen an sin kunglich gnode 25 bringen; und waz der mit im schaffet, daz wil er darnoch mit inen handlen. und er meint vest : wer’ ich vor funf tagen komen, die andren briefe, die hinuf sint, weren och noch nút enweg (Juniz) Juni 13 und also hab ich mût uf morn samstag hinab gen Ofen, wiewol daz ist, daz die komen. fart noch sôrglich ist; und wil daz best in allen sachen tûn noch minem vermôgen. ich gnediger wolt aber gern uf min eigen gelt hie sin, daz ich vor sechs tagen har komen wer. 30 lieber her. mochtent die brief, so hinufb gesant sint, verhalten werden etwaz zites, daz si nút geofnet wirden, bis ich uch ander botschaft tun wirt. och los ich uwer gnode wissen, daz uf hût mer komen sint von Ofen, daz es etwaz besser worden ist zwischent dem kung und den Juni 12 Ungern und man sich versicht, daz es noch besser solle werden 7. got geb, daz es also geschech. dis mag uwer gnode den vetern sogen oder lesen lossen, do uwer gnade daz gût bedunket 35 sin. geschriben gar schnell ze Wien uf fritag ze nacht des 12. tages junii 1439. Uwer gnoden underteniger Henmann Offenburg. [Cedulac inclusa] Gnediger herr. als ich disen brief geschriben hat, kamen gewisse mer dem hubmeister, daz der frid zwischent unserem herren dem kung und dem kung von Polant [Mai 30] 1439 Juni 12 50 a) Vorl. consilio. b) Vorl. hinus. c) nicht mehr im Original, nur noch in der Kopie als Nachschrift erhalten. Konrad von Weinsberg hatte anscheinend von dieser Tagung keine Kenntnis. 1 Burgund. 2 Anna, geb. 1431, am I. April mit Herzog Wilhelm von Sachsen verlobt, was Konrad kaum wissen konnte, und Elisabeth, geb. 1438; vgl. RTA. 15, 114 Z. 3f. u. 9. 3 Vgl. RTA. 13 nr. 41 art. 33. 4 Die Abreise Henmanns aus Basel hatte sich durch Mitbeteiligung des Konzils Ivgl. nrr. 92 und 93] bis Ende Mai verzögert. 5 nrr. 89 und 90. 6 Vgl. nr. 95. Vgl. Wostry 2, 118-125. 40 diesen Vorschlag eingehen wolle, einen Bevollmächtig- ten zu ihm nach Guttenberg schicken; dat. hlg. cruczes- tag alz daz erhoecht wart 1438. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 27 nr. 29 cop. ch. Vgl. auch RTA. 13, 638 Z. 18�22.) — Uber die Nürnberger Verhandlungen 45 am 28. und 29. April haben wir eine Aufzeichnung, die in unmittelbarem Anschluß an die Verhandlung entstand, wohl ein zusammenfassender Bericht nach dem Protokoll. (Dresden H. St.-A. Loc. 4357 fol. 9a bis 10b cop. ch.) Die Darstellung bei F. Richter, D. Luxemburger Erbfolgestreit 1438-43, Westdeutsche Zeitschrift Ergänzungsheft 5 (1889) ist nicht immer ganz zutreffend. Vgl. noch Lichnowsky 5 nr. 4224. 7
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 113-114. 221 verdirbet, daz zu besorgen ist, sie werde daz in ein andere hant1 etc., wenn sie ime nit geten kan etc. [16] 1439 Mai 16 Auch der Königin soll Henmann in allen diesen sachen vorbringen, was ihm güt dünkt. [17] Endlich soll er in großer geheimde den König und die Königin daran erinnern, was ich von irer dohter einer 2 wegen, da ich nechst zu Osterich waz 3, mit sinen gnaden gerett, miner frauwen gnaden geschrieben und bi meinster Hanßen Hamelburg probst zu Preßburg erbotten han, der eine minem herren dem pfalzgraffen zu geben etc. item also dûcht mich daz noch vast gut und geraten sin darumb, daz er ime mit sinem lande zu Beyern an dem hoffzeme dez kûnigrichs zu Behem siczen und also furbaz in dez lande ritet biz gein Luczelnburg ; bruffent und behaltent, daz er nit dri nacht bedarf sin in andern slossen dann in der Pfalcz slossen etc. so ist ein alt gesprochen wort: „nahe gefrünt und verre geheret, dann man mit den nachgeburen die schuwer ufhebt“. 10 darzu bedorft ire gnade auch nit alz viel bares gelcz geben, alz villicht in andere ende etc. 5 114. Ritter Henmann Offenburg an den Patriarchen Ludwig von Friaul: Aufenthalt des Erzbischofs von Tarent am kgl. Hof; Unterredung Offenburgs mit dem Hubmeister [Ulrich von Eitzing] in Konzilssachen; Verhältnisse in Ungarn; Polen. 1439 Juni 12 Wien. 1439 Juni 12 15 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. Adresse Dem hohwirdigen in got vatter her Ludwig patriarchen zu Vrijul, minem gnedigen herrn. — Ebenda auch cop. ch. ich bin in zwolf tagen gen Wien Hochwirdiger in got vatter. gnediger lieber her. komen 4 und hab do ervaren, daz Tarentinus bi unserm herren dem kung gewest ist und vor fierzehen tagen wider von im gescheiden. wie aber daz abscheiden ist, mocht ich nút vernemen. dann der hubmeister hat mir geseit: daz er briefe 5 hinuf dem helgen concilio a gesant 20 und daz man die dem von Winsperg presentieren solt oder, ob der nút do wer, dem von Lubegg ; und der von Regenspurg und der von Kyemse und meister Hans von Eych sind geordnet zü dem bobst ze ritent 6. und alz ich daz vernomen hab, so hab ich mit dem hûbmeister von den sachen miner werbung gerett. der hat die botschaft des kunges zu dem bobste ufenthalten, daz er si nút vertigen wil, bis ich zu dem kung komen und die sachen an sin kunglich gnode 25 bringen; und waz der mit im schaffet, daz wil er darnoch mit inen handlen. und er meint vest : wer’ ich vor funf tagen komen, die andren briefe, die hinuf sint, weren och noch nút enweg (Juniz) Juni 13 und also hab ich mût uf morn samstag hinab gen Ofen, wiewol daz ist, daz die komen. fart noch sôrglich ist; und wil daz best in allen sachen tûn noch minem vermôgen. ich gnediger wolt aber gern uf min eigen gelt hie sin, daz ich vor sechs tagen har komen wer. 30 lieber her. mochtent die brief, so hinufb gesant sint, verhalten werden etwaz zites, daz si nút geofnet wirden, bis ich uch ander botschaft tun wirt. och los ich uwer gnode wissen, daz uf hût mer komen sint von Ofen, daz es etwaz besser worden ist zwischent dem kung und den Juni 12 Ungern und man sich versicht, daz es noch besser solle werden 7. got geb, daz es also geschech. dis mag uwer gnode den vetern sogen oder lesen lossen, do uwer gnade daz gût bedunket 35 sin. geschriben gar schnell ze Wien uf fritag ze nacht des 12. tages junii 1439. Uwer gnoden underteniger Henmann Offenburg. [Cedulac inclusa] Gnediger herr. als ich disen brief geschriben hat, kamen gewisse mer dem hubmeister, daz der frid zwischent unserem herren dem kung und dem kung von Polant [Mai 30] 1439 Juni 12 50 a) Vorl. consilio. b) Vorl. hinus. c) nicht mehr im Original, nur noch in der Kopie als Nachschrift erhalten. Konrad von Weinsberg hatte anscheinend von dieser Tagung keine Kenntnis. 1 Burgund. 2 Anna, geb. 1431, am I. April mit Herzog Wilhelm von Sachsen verlobt, was Konrad kaum wissen konnte, und Elisabeth, geb. 1438; vgl. RTA. 15, 114 Z. 3f. u. 9. 3 Vgl. RTA. 13 nr. 41 art. 33. 4 Die Abreise Henmanns aus Basel hatte sich durch Mitbeteiligung des Konzils Ivgl. nrr. 92 und 93] bis Ende Mai verzögert. 5 nrr. 89 und 90. 6 Vgl. nr. 95. Vgl. Wostry 2, 118-125. 40 diesen Vorschlag eingehen wolle, einen Bevollmächtig- ten zu ihm nach Guttenberg schicken; dat. hlg. cruczes- tag alz daz erhoecht wart 1438. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 27 nr. 29 cop. ch. Vgl. auch RTA. 13, 638 Z. 18�22.) — Uber die Nürnberger Verhandlungen 45 am 28. und 29. April haben wir eine Aufzeichnung, die in unmittelbarem Anschluß an die Verhandlung entstand, wohl ein zusammenfassender Bericht nach dem Protokoll. (Dresden H. St.-A. Loc. 4357 fol. 9a bis 10b cop. ch.) Die Darstellung bei F. Richter, D. Luxemburger Erbfolgestreit 1438-43, Westdeutsche Zeitschrift Ergänzungsheft 5 (1889) ist nicht immer ganz zutreffend. Vgl. noch Lichnowsky 5 nr. 4224. 7
Strana 222
222 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Sept. 29 erlengeret wer bis sant Michels tag 1. item es ist ouch min herr von Paso"we hie zu Wien, ich bin aber nút bi im gewest und er ist ouch nach nút zû unserem herren dem kung komen. 1439 115. Ritter Henmann Offenburg an Konrad von Weinsberg; seine erfolgreichen Bemühungen am Juni 27 kgl. Hof zu Gunsten des Konzils. 1439 Juni 27 Ofen2. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. mit Verschickungsschnitten; auf der Rückseite die Adresse Dem edelen wolgebornen hern hern Cûnrat hern zû Winsperg, des Romischen richs erbkamerer und schirmer des heiligen consilio zu Basel und stathalter, mim genedigen lieben hern etc.; dann Vermerk des Kaplans Johann Bruckenmüller: gn. 1. h. alzbald der bôt kam gon Basel von hern Hanssen an samstag zu naht noch Margarete [Juli 18], do ging ich zu dem cardinal und gab im sinen brief [nicht aufgefunden] und lait im in zu latein uß; do batte er mich, daz [ich] im daz allez zu latein machen wolt etc.; do spruch ich : ich mûst euwern gnaden schriben; ich kont ez nit thun biß friwe, wenn die botten hinweg kemen; der zweite Teil der Bemerkung betrifft einen zedel, der den wirt zu der kronen und seinen Bruder angeht. 10 15 Jиni 20 Edeler wolgeborner herr. minen undertenigen gehorsamen gewilligen dienst si uwern genoden allzit von mir zu wissen. genediger herr. also ich von uwern genoden gescheiden bin, also kam ich gen Ofenn uf zistag frûge morndes noch sant Vits tag und vant Tarentinum zů Ofenn 3. der hat sovil geworben an mine genedigeste frouwe die kunigin und die Ungerschen heren geistlich und weltlich, das si im zugesagt woltent haben, das si bi unserm heiligen vatter 20 dem bobst bliben sin woltent in allen sachen. er hat ouch unserm allergenedigesten hern dem kunig groß ding ufgeton und gemeint, daz sin heilikeit sinen koniglichen genoden schaffen wolt den krieg zû Pollonn abgeton; und sust vil versprechenz slûg er seinen genoden für; daruf im dennocht kein antwurt geben was. und do ich solliches vernam, was mir vast (not, das mich m. allergn. h. der kunig verhorte. daz ouch sin kunigliche genode tett uf 25 Juni 18 den dunderstag in gegenwirtikeit minß hern von Frysingen, her Caspar Slicken, her Hansen von Eberßdorff, her Niclaus Truchseß und her Jorig Dossin, und hort die bullen und briefe 4 die im das heilige concilium a und ir geschriben hattent und ouch die notteln der anwisunge 4 so mir daz heilig concilium und ir gegeben hatten, und waz mir darzû gebûrte und mich notturftig sin beduchte darzů zû reden. und das werte gar noch zwo stunden. und also 30 nam er sich daruf zû bedenken. und, als mich beduhte, ließ er die werbung an die kunigin und die Ungerschen herren bringen. also bin ich altage zû sinen genoden gegangen und mit sinen genoden geret, waz mich dann gût beduchte etc. es ist Tarentinus ouch vast sinen sachen nochgegangen. und ich han mich so vil gearbeit, daz unser genedige frouw die kunigin und die Ungerer von sollichem willen, den si zû dem bobst hatten, als obgeschriben stot, gestanden 35 sint und die sach mim allergn. h. dem kunig entpfolhen hant : waz der darinne handel, do wellent si es ouch bi lossen bliben. und ist Tarentinus kein andere antwurt worden, denn daz u.h. der kunig es well lossen dobi bliben, als zu Mencz dovon gerotslacht" si worden und nochdem und er dem concilio ouch daz habe lossen schriben 6. also ist Tarentinus uf samstag nechst von hinnen gescheiden und daz m. allergn. h. der kunig und ouch her 40 Caspar Slick zu mir sprochen: „du hast den Tarentinus nit wol ußgeriht; er scheidet mit großen unfroiden hinnen“. und m. allergn. h. der kunig hat mir ouch zû gûtem teil uf einen sollichen weg geantwurt: das er gern tet, waz er wûst, daz dem concilio zû gevallen Juni 15 a) Vorl. immer consilium statt concilium. 1 Vgl. Wostry 2, 111-113. 2 Vom II. Mai bis 23. Juli weilte K. Albrecht in Ofen, vgl. Lichnowsky 5 nrr. 4292-4428. 3 Vgl. S. 221 Z. 17. 4 Dekret vom 16. Mai 1437, vgl. S. 163 Anm. 2; Brief des Konzils = nr. 92; Brief Konrads nicht aufe 45 gefunden; Nottel des Konzils = nr. 93; Nottel Kon- rads = nr. 113. 5 Vgl. nr. 65. nr. 90.
222 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Sept. 29 erlengeret wer bis sant Michels tag 1. item es ist ouch min herr von Paso"we hie zu Wien, ich bin aber nút bi im gewest und er ist ouch nach nút zû unserem herren dem kung komen. 1439 115. Ritter Henmann Offenburg an Konrad von Weinsberg; seine erfolgreichen Bemühungen am Juni 27 kgl. Hof zu Gunsten des Konzils. 1439 Juni 27 Ofen2. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. mit Verschickungsschnitten; auf der Rückseite die Adresse Dem edelen wolgebornen hern hern Cûnrat hern zû Winsperg, des Romischen richs erbkamerer und schirmer des heiligen consilio zu Basel und stathalter, mim genedigen lieben hern etc.; dann Vermerk des Kaplans Johann Bruckenmüller: gn. 1. h. alzbald der bôt kam gon Basel von hern Hanssen an samstag zu naht noch Margarete [Juli 18], do ging ich zu dem cardinal und gab im sinen brief [nicht aufgefunden] und lait im in zu latein uß; do batte er mich, daz [ich] im daz allez zu latein machen wolt etc.; do spruch ich : ich mûst euwern gnaden schriben; ich kont ez nit thun biß friwe, wenn die botten hinweg kemen; der zweite Teil der Bemerkung betrifft einen zedel, der den wirt zu der kronen und seinen Bruder angeht. 10 15 Jиni 20 Edeler wolgeborner herr. minen undertenigen gehorsamen gewilligen dienst si uwern genoden allzit von mir zu wissen. genediger herr. also ich von uwern genoden gescheiden bin, also kam ich gen Ofenn uf zistag frûge morndes noch sant Vits tag und vant Tarentinum zů Ofenn 3. der hat sovil geworben an mine genedigeste frouwe die kunigin und die Ungerschen heren geistlich und weltlich, das si im zugesagt woltent haben, das si bi unserm heiligen vatter 20 dem bobst bliben sin woltent in allen sachen. er hat ouch unserm allergenedigesten hern dem kunig groß ding ufgeton und gemeint, daz sin heilikeit sinen koniglichen genoden schaffen wolt den krieg zû Pollonn abgeton; und sust vil versprechenz slûg er seinen genoden für; daruf im dennocht kein antwurt geben was. und do ich solliches vernam, was mir vast (not, das mich m. allergn. h. der kunig verhorte. daz ouch sin kunigliche genode tett uf 25 Juni 18 den dunderstag in gegenwirtikeit minß hern von Frysingen, her Caspar Slicken, her Hansen von Eberßdorff, her Niclaus Truchseß und her Jorig Dossin, und hort die bullen und briefe 4 die im das heilige concilium a und ir geschriben hattent und ouch die notteln der anwisunge 4 so mir daz heilig concilium und ir gegeben hatten, und waz mir darzû gebûrte und mich notturftig sin beduchte darzů zû reden. und das werte gar noch zwo stunden. und also 30 nam er sich daruf zû bedenken. und, als mich beduhte, ließ er die werbung an die kunigin und die Ungerschen herren bringen. also bin ich altage zû sinen genoden gegangen und mit sinen genoden geret, waz mich dann gût beduchte etc. es ist Tarentinus ouch vast sinen sachen nochgegangen. und ich han mich so vil gearbeit, daz unser genedige frouw die kunigin und die Ungerer von sollichem willen, den si zû dem bobst hatten, als obgeschriben stot, gestanden 35 sint und die sach mim allergn. h. dem kunig entpfolhen hant : waz der darinne handel, do wellent si es ouch bi lossen bliben. und ist Tarentinus kein andere antwurt worden, denn daz u.h. der kunig es well lossen dobi bliben, als zu Mencz dovon gerotslacht" si worden und nochdem und er dem concilio ouch daz habe lossen schriben 6. also ist Tarentinus uf samstag nechst von hinnen gescheiden und daz m. allergn. h. der kunig und ouch her 40 Caspar Slick zu mir sprochen: „du hast den Tarentinus nit wol ußgeriht; er scheidet mit großen unfroiden hinnen“. und m. allergn. h. der kunig hat mir ouch zû gûtem teil uf einen sollichen weg geantwurt: das er gern tet, waz er wûst, daz dem concilio zû gevallen Juni 15 a) Vorl. immer consilium statt concilium. 1 Vgl. Wostry 2, 111-113. 2 Vom II. Mai bis 23. Juli weilte K. Albrecht in Ofen, vgl. Lichnowsky 5 nrr. 4292-4428. 3 Vgl. S. 221 Z. 17. 4 Dekret vom 16. Mai 1437, vgl. S. 163 Anm. 2; Brief des Konzils = nr. 92; Brief Konrads nicht aufe 45 gefunden; Nottel des Konzils = nr. 93; Nottel Kon- rads = nr. 113. 5 Vgl. nr. 65. nr. 90.
Strana 223
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 115-116. 223 1439 were; er kônne aber solliches, als sich daz mit andern kunigen und fürsten botschaft zû Mentze gemaht hat, nit wol geendern. und bi sollicher antwurt ist min her von Passouwl doch so gon ich alzit hin noch, ob ich ûczint gewest, der ouch kurzlich herkomen ist. beßers geschaffen kûnde. und m. h. der kunig hat mir die antwurt lossen vorlesen, die er dem 5 concilium und ouch wie er minem hern von Libeg und uwern gnoden geschriben2 hat. und ich wil wol glouben, were iemant zů sinen kuniglichen genoden komen, e daz solliche briefe von hinnan gevertiget wurden, es hat sich villiht anders gemaht. sin genode wartet ouch allwegen zû der antwurt von dem concilio. und daruf hat er geordent min hern von Regelsburg und (ich wen) den bischof von Kiemse und meister Hans von Eich, daz die zû dem bobst ritten 10 sullen 3, also daz si uf den ersten tag des o"gsten do sin sollen. ich wolte wol, das die bûlle von der Pruscheschin heren4 wegen har keme, e daz ich von hinnen schiede, und ouch die antwurt, geben zu Ofenn so daz heilig concilium zû rot ist worden uber die sachen zû Mencze. am nechsten samstag noch sant Johans tag sungehten anno etc. 39 jor. Hanman Offenburg ritter. Aug. I 1439 Juni 27 Juni 27 20 25 15 116. Aufzeichnungen Konrads von Weinsberg über seine Verhandlungen mit Rheinischen Reichs- 11439 von [1439 von Juni 7 bis Juli 85.] ständen betr. Polenhilfe und Städtehuldigung. Juni 7 bis Juli 8) Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30—31 nr. 1 fol. 6 not. ch. Schmalfolioheft, dessen Einträge wegen der Verschiedenheit des Inhalts in verschiedenen nrr. untergebracht sind. Fol. 1 a enthält folgende Bemerkung: Nota. ein reigister der brief, die mir min heren dez kungs genade gesant hat gen Bassel von dez zûges wegen gen Behem uf sant Jackobs tag [Juli 25] und als auch etliche Juden verbotet sin gen Nûrenberg zu kûmen uf sant Jackobs tag [Juli 25] und etliche gen Meintz uf sant Bartholomeus tag [Aug. 24]; und were die vor- gemelten brief gefüret und hinweg getragen hat, stet herinne geschrieben. und sollich brief [nrr. 126; 138; 139; 150] wurden mir zů Bassel an dinstag nach sant Urbans tag anno domini 1439 [Mai 26]. fol. 1b ist leer; foll. 2 ab und 4ab enthalten die Aufzeichnung über Versendung der Judenladungen Inr. 140] und foll. 3 ab u. 5 ab die über Versendung der Briefe wegen der Polenhilfe [nr. 128]; fol. 6 enthält unsere vorliegende nr. 116. [I] Nota. ich wesse wola, daz etliche fürsten etc. zûsammen gen Spyer kûmen solten uf den suntag zû naht nach unsers heren lichamstag6. also b fugt ich mich selber uf den vor- Juli 7 30 genanten tag. also fande ich zû Spijer min heren von Trir den alten, von Spijer und von Wurms bieschof, herzog Steffen, sinen sûne herzog Friedrich, herzog Otten, gebrûder " und gefehtern von Beyern, der Phalz volkûmen rete und den marggraufen von Baden und den von Katzenelnbogen und den apt von Mülbrûn. mit den rete ich so mir enpollen was etc.8 [2] Item also gab mir zû antwert der vorgenante marggrauf, wie Contz von Vinsterloch 35 min diener bi ime gewessen were ?; dem hete er zû antwert geben, die antwert gebe er mir aûch: dez er mins heren dez kûngs genaden vast und gern zû dinste were; also west ich den lauf der Armenjacken 1° als wol als er ; were sache, daz die das hoûpt von diessen landen umb- kerten, daz er derthalben von dem lande kûmen moht, so wolt er mins heren dez kûngs [3] item darnach da antwert mir m. h. genaden mit sin selbs libe kûmen und dienen etc. 40 herzog Steffen von der Armenjacken wege in massen als der marggrauf, dan so vil meer, er wolt mich ein antwert gen Meintzll wiessen lassen etc. diec ist mir worden. [4 item da antwert mir der von Katzenelnbogen : er wolt sich mit sinem vater underreden; an den kont er mir kein antwert geben etc. 45 a) über durchstrichenem mir wart zue wießen. b) Konrads ursprüngliche Fassung als ich nuen die vorgeschriben [Briefe (vgl. Quellenbeschreibung)] alle von mir zue Bassel gesant hete, also fuege ich mich auech dahin gen Spyer wurde dann durch den im Text stehenden Wortlaut ersetzt. c) die — worden späterer Nachtrag Konrads. 50 1 Vgl. S. 231 Z. 36. 2 nr. 89. 3 nr. 95. 4 Vgl. Voigt 7, 716 ff.; 730; 737. Abfassungszeit! Tagebuch zu nr. 117. Vgl. nr. 156 art. 3; 165 art. 21; 166 art. 2. 6 7 Pfgf. Stefan von Zimmern und Pigf. Otto von Mosbach sind Brüder. 8 Vgl. nr. 126 und 127. 9 Vgl. nr. 128. 10 Vgl. nr. 156. 11 Tag zu Mainz vom 29. Juni, vgl. nr. 157.
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 115-116. 223 1439 were; er kônne aber solliches, als sich daz mit andern kunigen und fürsten botschaft zû Mentze gemaht hat, nit wol geendern. und bi sollicher antwurt ist min her von Passouwl doch so gon ich alzit hin noch, ob ich ûczint gewest, der ouch kurzlich herkomen ist. beßers geschaffen kûnde. und m. h. der kunig hat mir die antwurt lossen vorlesen, die er dem 5 concilium und ouch wie er minem hern von Libeg und uwern gnoden geschriben2 hat. und ich wil wol glouben, were iemant zů sinen kuniglichen genoden komen, e daz solliche briefe von hinnan gevertiget wurden, es hat sich villiht anders gemaht. sin genode wartet ouch allwegen zû der antwurt von dem concilio. und daruf hat er geordent min hern von Regelsburg und (ich wen) den bischof von Kiemse und meister Hans von Eich, daz die zû dem bobst ritten 10 sullen 3, also daz si uf den ersten tag des o"gsten do sin sollen. ich wolte wol, das die bûlle von der Pruscheschin heren4 wegen har keme, e daz ich von hinnen schiede, und ouch die antwurt, geben zu Ofenn so daz heilig concilium zû rot ist worden uber die sachen zû Mencze. am nechsten samstag noch sant Johans tag sungehten anno etc. 39 jor. Hanman Offenburg ritter. Aug. I 1439 Juni 27 Juni 27 20 25 15 116. Aufzeichnungen Konrads von Weinsberg über seine Verhandlungen mit Rheinischen Reichs- 11439 von [1439 von Juni 7 bis Juli 85.] ständen betr. Polenhilfe und Städtehuldigung. Juni 7 bis Juli 8) Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30—31 nr. 1 fol. 6 not. ch. Schmalfolioheft, dessen Einträge wegen der Verschiedenheit des Inhalts in verschiedenen nrr. untergebracht sind. Fol. 1 a enthält folgende Bemerkung: Nota. ein reigister der brief, die mir min heren dez kungs genade gesant hat gen Bassel von dez zûges wegen gen Behem uf sant Jackobs tag [Juli 25] und als auch etliche Juden verbotet sin gen Nûrenberg zu kûmen uf sant Jackobs tag [Juli 25] und etliche gen Meintz uf sant Bartholomeus tag [Aug. 24]; und were die vor- gemelten brief gefüret und hinweg getragen hat, stet herinne geschrieben. und sollich brief [nrr. 126; 138; 139; 150] wurden mir zů Bassel an dinstag nach sant Urbans tag anno domini 1439 [Mai 26]. fol. 1b ist leer; foll. 2 ab und 4ab enthalten die Aufzeichnung über Versendung der Judenladungen Inr. 140] und foll. 3 ab u. 5 ab die über Versendung der Briefe wegen der Polenhilfe [nr. 128]; fol. 6 enthält unsere vorliegende nr. 116. [I] Nota. ich wesse wola, daz etliche fürsten etc. zûsammen gen Spyer kûmen solten uf den suntag zû naht nach unsers heren lichamstag6. also b fugt ich mich selber uf den vor- Juli 7 30 genanten tag. also fande ich zû Spijer min heren von Trir den alten, von Spijer und von Wurms bieschof, herzog Steffen, sinen sûne herzog Friedrich, herzog Otten, gebrûder " und gefehtern von Beyern, der Phalz volkûmen rete und den marggraufen von Baden und den von Katzenelnbogen und den apt von Mülbrûn. mit den rete ich so mir enpollen was etc.8 [2] Item also gab mir zû antwert der vorgenante marggrauf, wie Contz von Vinsterloch 35 min diener bi ime gewessen were ?; dem hete er zû antwert geben, die antwert gebe er mir aûch: dez er mins heren dez kûngs genaden vast und gern zû dinste were; also west ich den lauf der Armenjacken 1° als wol als er ; were sache, daz die das hoûpt von diessen landen umb- kerten, daz er derthalben von dem lande kûmen moht, so wolt er mins heren dez kûngs [3] item darnach da antwert mir m. h. genaden mit sin selbs libe kûmen und dienen etc. 40 herzog Steffen von der Armenjacken wege in massen als der marggrauf, dan so vil meer, er wolt mich ein antwert gen Meintzll wiessen lassen etc. diec ist mir worden. [4 item da antwert mir der von Katzenelnbogen : er wolt sich mit sinem vater underreden; an den kont er mir kein antwert geben etc. 45 a) über durchstrichenem mir wart zue wießen. b) Konrads ursprüngliche Fassung als ich nuen die vorgeschriben [Briefe (vgl. Quellenbeschreibung)] alle von mir zue Bassel gesant hete, also fuege ich mich auech dahin gen Spyer wurde dann durch den im Text stehenden Wortlaut ersetzt. c) die — worden späterer Nachtrag Konrads. 50 1 Vgl. S. 231 Z. 36. 2 nr. 89. 3 nr. 95. 4 Vgl. Voigt 7, 716 ff.; 730; 737. Abfassungszeit! Tagebuch zu nr. 117. Vgl. nr. 156 art. 3; 165 art. 21; 166 art. 2. 6 7 Pfgf. Stefan von Zimmern und Pigf. Otto von Mosbach sind Brüder. 8 Vgl. nr. 126 und 127. 9 Vgl. nr. 128. 10 Vgl. nr. 156. 11 Tag zu Mainz vom 29. Juni, vgl. nr. 157.
Strana 224
224 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [1439 [5] Item uf den mantag darnach da antwert mir m. h. herzog Otte und der Phaltz rete v. Juni7 und a seiten gar eigenlichen von der Armenjacken wegen etc. auch uf die meinung als der b.Juli 8/ Jun. s marggrauf von Baden etc. [6] item uf den mantdag da antwert mir min here von Trire aûch : wie daz her Jackob von Sirk sin furmünderl were ; und gab mir brief 2 an inne, daz er riete, daz er dienen sult etc. [7 item der apt von Mûlbrûn der antwert mir: er wolt minem 5 heren dem küng ein antwert selber geben. [8] item die von Spyer die antwerten mir: wan ich herwieder uf keme, so wolten sie mir ein antwert geben etc. [9] Item an sant Ulrichs tag antwerten mir die von Spyer 3 von dez zûgs wegen als die andern ; und umb die huldung : wan inne ir bestetigung wurde, so wolten sie ez tûn etc. [I0] item dezglichen die von Würms 4 etc. [II] item die stet in der landvogti zû Elsses, 10 daz sie dem lantvogt an mins heren stat gesworn heten etc.; umb den zûgk als die andern. [12] Nota. an sant Ulrichs tag kame mir brief5 von minem heren dem kûng, die da stünden dem von Lübeck, dem Vischlin und mir etc. da sant ich Lenharde damit gen Bassel, dem gab ich zû zeren 5 gulden. [13] Nota. Doman von Gotliebe der hete vergessen dez briffes 6 von dez bischofs von 15 Lûtich reten, den zû hollen, daz ich den mins heren dez kungs genaden mit andern briefen gesenden mohte, als ich aûch getan han, su hernach geschrieben" stet. dem gab b ich I gulden zů zeren. [14] item und Contzen sinem kneht 1 gulden. [15] Item uf sant Killieganstag da sant ich Erhart Büchern minen dienern zu mins heren und frauwen dez kûnges und küngin genaden mit den antwerten 8, die mir und e den minen, 20 die ich gesant hete in den vorgeschriben sachen, dan worden waren von den kûrfürsten andern fürsten geistlichen und weltlichen graffen heren und steten, so auch vorgeschriben stet, und d auch, wie min herr von Coln und ich um miner frauwen von Lutzelnburg als von dez sellin landes wegen gescheiden waren 9. dem gab ich zû zeren 10 gulden. [16] Konrad schreibt Jul. 4 Jul. 8 a) und —Baden etc. eingeschoben. b) ergänzt. c) und — sachen Nachtrag Konrads. d) und — waren Nach- 25 trag Konrads. „Koadjutor", vgl. Lager in H. Jb. 15, 767. Nicht aufgefunden. Vgl. nr. 164 art. 38. Vgl. nr. 164 art. 37. Wohl nrr. 89 und 90; vgl. nr. 165 art 24. Nicht aufgefunden; vgl. 165 art. 23. Vgl. art. 15. nr. 117; vgl. nr. 165 art. 26. 9 Darüber berichtet Konrad am 7. Juli in einem besonderen Schreiben an das Königspaar: Auf der Fahrt von Basel rheinabwärts trafen ihn Deigenhart Hâse, des Erzbischofs von Köln Diener, und Walther Schwarczenberger von Frankfurt, die ihn im Auf- trag des gen. Erzbischofs, der auf Befehl des Königs mit Herzogin Elisabeth von Görlitz wegen Uberlassung Luxemburgs verhandelte, zu Besprechungen mit diesem über Luxemburg aufforderten. Nach einigem Zögern sagte Konrad zu, auf seiner Reise zu den Kurfürsten (wegen Polenhilfe) mit dem Kölner Erzbischof auch wegen der Luxemburger Angelegenheit zu verhandeln. Diese Verhandlungen fanden dann ſam 12. Juni zu Godesberg statt und endeten damit, daß der Erzbischof die Herzogin bitten sollte, auf den 20. Juni Bevoll- mächtigte nach Bonn oder Godesberg zu Bespre- chungen mit dem Erzbischof und mit Konrad zu ent- senden. In diesen Unterredungen forderten die Ver- treter der Herzogin, der von Vierrenberg der elter und her Gerhart von Gymmenich, eine Kapitalentschädi- gung von 20000 fl., davon 2000 fl. sofort zahlbar, der 4 5 6 8 Rest bis Weihnachten, und ein jährliches Leibgeding von 8000 fl.; Konrad war mit der Kapitalentschädi- gung einverstanden, wollte aber nur eine Rente von 5000 fl. zugestehen; die Luxemburgischen Vertreter 30 erklärten sich bereit, diesen Vorschlag der Herzogin zu hinterbringen; als Bürgen wünschten sie einen der Erzbischöfe von Köln oder Trier oder die Stadt Köln. In einer Sonderunterredung zwischen dem Erzbischof und Konrad riet der erstere dazu, an der Leibgeding- 35 forderung die Sache nicht scheitern zu lassen und weiter einen Hauptmann in das Land zu setzen. An- schließend an diesen Bericht sucht Konrad den Auf- gabenkreis des Hauptmanns festzulegen; dat. Gutem- berg Di. n. Ulrich 1439. (Öhringen Hohenloh. H.-A. 40 Q 26 d cop. ch., und ebenda Q 26 conc. ch.; letzteres enthält noch die Bitte um Verhaltungsmaßregeln in dem Kirchenstreit (nach der eben erfolgten Absetzung des Papstes) und um Neuigkeiten über Polen und Ungarn, sowie den Vermerk copie als mihn herre m. h. u. fr. konig und koniginne, dem canzler, hubmeister und andere irn gnaden retten und anwalten geschriben hat bi Erhart Bucher und damit hinweggesandt uf donderstag n. s. Kylians tag [Juli 9]-- 39.) — Am 31. August antwortete Erzbischof Dietrich von Köln 50 dem Erbkämmerer auf einen (nicht aufgefundenen) Brief; in diesem hatte Konrad u. a. mitgeteilt, wie er dem König und der Königin geschrieben habe ſwohl der Bericht vom 7. Juli] und sich nach der Antwort der Herzogin von Luxemburg erkundigt; nun dankte 55 45 2 3
224 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [1439 [5] Item uf den mantag darnach da antwert mir m. h. herzog Otte und der Phaltz rete v. Juni7 und a seiten gar eigenlichen von der Armenjacken wegen etc. auch uf die meinung als der b.Juli 8/ Jun. s marggrauf von Baden etc. [6] item uf den mantdag da antwert mir min here von Trire aûch : wie daz her Jackob von Sirk sin furmünderl were ; und gab mir brief 2 an inne, daz er riete, daz er dienen sult etc. [7 item der apt von Mûlbrûn der antwert mir: er wolt minem 5 heren dem küng ein antwert selber geben. [8] item die von Spyer die antwerten mir: wan ich herwieder uf keme, so wolten sie mir ein antwert geben etc. [9] Item an sant Ulrichs tag antwerten mir die von Spyer 3 von dez zûgs wegen als die andern ; und umb die huldung : wan inne ir bestetigung wurde, so wolten sie ez tûn etc. [I0] item dezglichen die von Würms 4 etc. [II] item die stet in der landvogti zû Elsses, 10 daz sie dem lantvogt an mins heren stat gesworn heten etc.; umb den zûgk als die andern. [12] Nota. an sant Ulrichs tag kame mir brief5 von minem heren dem kûng, die da stünden dem von Lübeck, dem Vischlin und mir etc. da sant ich Lenharde damit gen Bassel, dem gab ich zû zeren 5 gulden. [13] Nota. Doman von Gotliebe der hete vergessen dez briffes 6 von dez bischofs von 15 Lûtich reten, den zû hollen, daz ich den mins heren dez kungs genaden mit andern briefen gesenden mohte, als ich aûch getan han, su hernach geschrieben" stet. dem gab b ich I gulden zů zeren. [14] item und Contzen sinem kneht 1 gulden. [15] Item uf sant Killieganstag da sant ich Erhart Büchern minen dienern zu mins heren und frauwen dez kûnges und küngin genaden mit den antwerten 8, die mir und e den minen, 20 die ich gesant hete in den vorgeschriben sachen, dan worden waren von den kûrfürsten andern fürsten geistlichen und weltlichen graffen heren und steten, so auch vorgeschriben stet, und d auch, wie min herr von Coln und ich um miner frauwen von Lutzelnburg als von dez sellin landes wegen gescheiden waren 9. dem gab ich zû zeren 10 gulden. [16] Konrad schreibt Jul. 4 Jul. 8 a) und —Baden etc. eingeschoben. b) ergänzt. c) und — sachen Nachtrag Konrads. d) und — waren Nach- 25 trag Konrads. „Koadjutor", vgl. Lager in H. Jb. 15, 767. Nicht aufgefunden. Vgl. nr. 164 art. 38. Vgl. nr. 164 art. 37. Wohl nrr. 89 und 90; vgl. nr. 165 art 24. Nicht aufgefunden; vgl. 165 art. 23. Vgl. art. 15. nr. 117; vgl. nr. 165 art. 26. 9 Darüber berichtet Konrad am 7. Juli in einem besonderen Schreiben an das Königspaar: Auf der Fahrt von Basel rheinabwärts trafen ihn Deigenhart Hâse, des Erzbischofs von Köln Diener, und Walther Schwarczenberger von Frankfurt, die ihn im Auf- trag des gen. Erzbischofs, der auf Befehl des Königs mit Herzogin Elisabeth von Görlitz wegen Uberlassung Luxemburgs verhandelte, zu Besprechungen mit diesem über Luxemburg aufforderten. Nach einigem Zögern sagte Konrad zu, auf seiner Reise zu den Kurfürsten (wegen Polenhilfe) mit dem Kölner Erzbischof auch wegen der Luxemburger Angelegenheit zu verhandeln. Diese Verhandlungen fanden dann ſam 12. Juni zu Godesberg statt und endeten damit, daß der Erzbischof die Herzogin bitten sollte, auf den 20. Juni Bevoll- mächtigte nach Bonn oder Godesberg zu Bespre- chungen mit dem Erzbischof und mit Konrad zu ent- senden. In diesen Unterredungen forderten die Ver- treter der Herzogin, der von Vierrenberg der elter und her Gerhart von Gymmenich, eine Kapitalentschädi- gung von 20000 fl., davon 2000 fl. sofort zahlbar, der 4 5 6 8 Rest bis Weihnachten, und ein jährliches Leibgeding von 8000 fl.; Konrad war mit der Kapitalentschädi- gung einverstanden, wollte aber nur eine Rente von 5000 fl. zugestehen; die Luxemburgischen Vertreter 30 erklärten sich bereit, diesen Vorschlag der Herzogin zu hinterbringen; als Bürgen wünschten sie einen der Erzbischöfe von Köln oder Trier oder die Stadt Köln. In einer Sonderunterredung zwischen dem Erzbischof und Konrad riet der erstere dazu, an der Leibgeding- 35 forderung die Sache nicht scheitern zu lassen und weiter einen Hauptmann in das Land zu setzen. An- schließend an diesen Bericht sucht Konrad den Auf- gabenkreis des Hauptmanns festzulegen; dat. Gutem- berg Di. n. Ulrich 1439. (Öhringen Hohenloh. H.-A. 40 Q 26 d cop. ch., und ebenda Q 26 conc. ch.; letzteres enthält noch die Bitte um Verhaltungsmaßregeln in dem Kirchenstreit (nach der eben erfolgten Absetzung des Papstes) und um Neuigkeiten über Polen und Ungarn, sowie den Vermerk copie als mihn herre m. h. u. fr. konig und koniginne, dem canzler, hubmeister und andere irn gnaden retten und anwalten geschriben hat bi Erhart Bucher und damit hinweggesandt uf donderstag n. s. Kylians tag [Juli 9]-- 39.) — Am 31. August antwortete Erzbischof Dietrich von Köln 50 dem Erbkämmerer auf einen (nicht aufgefundenen) Brief; in diesem hatte Konrad u. a. mitgeteilt, wie er dem König und der Königin geschrieben habe ſwohl der Bericht vom 7. Juli] und sich nach der Antwort der Herzogin von Luxemburg erkundigt; nun dankte 55 45 2 3
Strana 225
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 116-117. 225 Briefe an die kgl. Kanzlei, für Erhart Bucher ein Pferd zu besorgen, daz er dester eer wieder zu mir komen mohte. 11439 v. Juni b.Juli8] 5 117. Konrad von Weinsberg an K. Albrecht: seine Verhandlungen wegen Polenhilfe und Städte- 1439 Juli 7 huldigung auf den Armagnaken-Tagen von Speier und Mainz sowie bei einzelnen mittel- 1439 und niederrheinischen Reichsständen; Kirchenstreit; Judenbesteuerung u. a. Juli 7 Guttenberg. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. C 301/2 cop. ch. Die Alineas der Vorlage teils beibehalten, teils durch Spatien angedeutet. [I][I] als uwer gnade mir geschriben 1 und damit brief2 Gnediger lieber herre 10 gesandt hat : min gnedige herrn die kurfursten andere fursten geistliche und werntliche graven herrn und stete umb hilfe gegen dem konnig von Bollandt und den widderwertigen zu Beheim [anzugehen a] etc., und das die uf sand Jacobstag nehstkomendeb an der herberige Juli 25 sin umb die Wiedden3 etc., und das ich mich mit min selbs lip zu m. h. den kurfursten und wu mich das nott bedunket sin fugen solle etc., und die andern briefe mit geringern botschaft 15 ze senden; und damit einen zettel der meinunge 4: wie man solliches anbringen und werben solle etc.; auch damit brieve 5 an etliche frie und des heligen richs stete von den huldunge inzenemen an uwer gnaden stat; und auch brief6 die Judischeit antreffende, als dann uwer gnade den tag gesetzet hat einteils gein Nurenberg uf sand Jacobs tag und einteils gein Meintz Juli 25 uf sand Bartholomeus tag als von des dritten pfennigs wegen etc.; —also bitte ich uwer gnade Aug. 24 20 zu wissen: daz ich von stund an died brieve von des zuges wegen mit drien erbern minen dienern hinwegschickt 7; und ich gabe den underwisunge, uwer gnaden meinunge, so ich mich dann verstunde, uf daz beste zu werben, uf daz das die sachen dester minner gesomet wurden, diewile die zitt kurze wase; und ich empfalhe ine in sunderheit, wu in begeget in antwort, daz die zitt kurze were, daz sie dann sprechen solten: das uwer gnade die zitt gern lenger mehte, 25 so wolt der konig von Bollanndt und die Durken uwer gnaden die zitt nit lenger lassen; sundern sie trieben teglichen iren hohemut mit uch und den uwern widder got eren und reht etc. [2] item also weste ich wol, daz etwaz faste der fursten graven herrn von der ritterschaft und der stete uß Elsas und an dem Rine gein Spier zusamen komen solten uf den sundag zu naht nach unsers herrn lichamstags. also bestalte ich von uwer gnaden wegen an miner stat ze 30 Basel zu bliben, biß ich widder darkomen mohte, mit dem wolgebornen graven Johannsen von Dirstein, meister Heinrich von Boynheim doctor und herrn Johannsen minen caplan; und ich fugte ° mich also selbes gein Spier uf den vorgenanten tag1°. da ich dann bi einander da fande da versamet von der Armenjacken wegen, den zu widderstein etc., herrn Raban bischof zu Trier, herrn Reinhart bischof zu Spier, herrn Friderichen bischof zu Wurms, min herrn herzog 35 Steffann, herzog Friderichen sinen sone grauf zu Spanhem und herzog Otten alle drie von Beyern, mins herrn des pfalzgraven vôllemehtig rette, minen herrn den marggraven von Baden und sust vil graven herrn ritterschaft und der vorgenanten stete erber boten. mit den allen und auch in sunderheit rette ich uwer gnaden meinunge und bate sie also daruf, uwern gnaden und der Cristenheit zu hilf ze komen. von den allen mir geantwart wardel1, wie man einen Juni 7 40 a) ergänzt. b) Vorl. add. ist. c) Vorl. add. zu. d) Vorl. mit den brieven. der Erzbischof für diese Mitteilungen und schrieb zum zweiten Punkt: so ist uns noch geine antwert worden. und versten uns, das daz licht unmoesse benomen moege haven, want man dair vur eime 45 slosse gelegen hait; dat. Godesberg Mo. n. s. Johannis decollacionis [August 31/. (Öhringen ebenda Q 28 nr. 21 or. ch. lit. cl. c. sig.) Zu den früheren Verhand- lungen vgl. nr. 113 art. 15 Anm. 1 Vgl. nr. 112 und nr. 165 art. 14. 50 2 nr. 126. 3 Weiden in der Oberpfalz. A nr. 127. 5 nr. 150. nr. 138. 7 Vgl. nr. 128, nr. 165 artt. 15-17. Vgl. nr. 156 art. 3. Vgl. nr. 164 artt. 9-17; nr. 165 art. 21. Vgl. nr. 116 art. 1. 11 Vgl. nr. 116 artt. 2-5. 6 s 9 10 Deutsche Reichstags-Akten XIV 29
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 116-117. 225 Briefe an die kgl. Kanzlei, für Erhart Bucher ein Pferd zu besorgen, daz er dester eer wieder zu mir komen mohte. 11439 v. Juni b.Juli8] 5 117. Konrad von Weinsberg an K. Albrecht: seine Verhandlungen wegen Polenhilfe und Städte- 1439 Juli 7 huldigung auf den Armagnaken-Tagen von Speier und Mainz sowie bei einzelnen mittel- 1439 und niederrheinischen Reichsständen; Kirchenstreit; Judenbesteuerung u. a. Juli 7 Guttenberg. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. C 301/2 cop. ch. Die Alineas der Vorlage teils beibehalten, teils durch Spatien angedeutet. [I][I] als uwer gnade mir geschriben 1 und damit brief2 Gnediger lieber herre 10 gesandt hat : min gnedige herrn die kurfursten andere fursten geistliche und werntliche graven herrn und stete umb hilfe gegen dem konnig von Bollandt und den widderwertigen zu Beheim [anzugehen a] etc., und das die uf sand Jacobstag nehstkomendeb an der herberige Juli 25 sin umb die Wiedden3 etc., und das ich mich mit min selbs lip zu m. h. den kurfursten und wu mich das nott bedunket sin fugen solle etc., und die andern briefe mit geringern botschaft 15 ze senden; und damit einen zettel der meinunge 4: wie man solliches anbringen und werben solle etc.; auch damit brieve 5 an etliche frie und des heligen richs stete von den huldunge inzenemen an uwer gnaden stat; und auch brief6 die Judischeit antreffende, als dann uwer gnade den tag gesetzet hat einteils gein Nurenberg uf sand Jacobs tag und einteils gein Meintz Juli 25 uf sand Bartholomeus tag als von des dritten pfennigs wegen etc.; —also bitte ich uwer gnade Aug. 24 20 zu wissen: daz ich von stund an died brieve von des zuges wegen mit drien erbern minen dienern hinwegschickt 7; und ich gabe den underwisunge, uwer gnaden meinunge, so ich mich dann verstunde, uf daz beste zu werben, uf daz das die sachen dester minner gesomet wurden, diewile die zitt kurze wase; und ich empfalhe ine in sunderheit, wu in begeget in antwort, daz die zitt kurze were, daz sie dann sprechen solten: das uwer gnade die zitt gern lenger mehte, 25 so wolt der konig von Bollanndt und die Durken uwer gnaden die zitt nit lenger lassen; sundern sie trieben teglichen iren hohemut mit uch und den uwern widder got eren und reht etc. [2] item also weste ich wol, daz etwaz faste der fursten graven herrn von der ritterschaft und der stete uß Elsas und an dem Rine gein Spier zusamen komen solten uf den sundag zu naht nach unsers herrn lichamstags. also bestalte ich von uwer gnaden wegen an miner stat ze 30 Basel zu bliben, biß ich widder darkomen mohte, mit dem wolgebornen graven Johannsen von Dirstein, meister Heinrich von Boynheim doctor und herrn Johannsen minen caplan; und ich fugte ° mich also selbes gein Spier uf den vorgenanten tag1°. da ich dann bi einander da fande da versamet von der Armenjacken wegen, den zu widderstein etc., herrn Raban bischof zu Trier, herrn Reinhart bischof zu Spier, herrn Friderichen bischof zu Wurms, min herrn herzog 35 Steffann, herzog Friderichen sinen sone grauf zu Spanhem und herzog Otten alle drie von Beyern, mins herrn des pfalzgraven vôllemehtig rette, minen herrn den marggraven von Baden und sust vil graven herrn ritterschaft und der vorgenanten stete erber boten. mit den allen und auch in sunderheit rette ich uwer gnaden meinunge und bate sie also daruf, uwern gnaden und der Cristenheit zu hilf ze komen. von den allen mir geantwart wardel1, wie man einen Juni 7 40 a) ergänzt. b) Vorl. add. ist. c) Vorl. add. zu. d) Vorl. mit den brieven. der Erzbischof für diese Mitteilungen und schrieb zum zweiten Punkt: so ist uns noch geine antwert worden. und versten uns, das daz licht unmoesse benomen moege haven, want man dair vur eime 45 slosse gelegen hait; dat. Godesberg Mo. n. s. Johannis decollacionis [August 31/. (Öhringen ebenda Q 28 nr. 21 or. ch. lit. cl. c. sig.) Zu den früheren Verhand- lungen vgl. nr. 113 art. 15 Anm. 1 Vgl. nr. 112 und nr. 165 art. 14. 50 2 nr. 126. 3 Weiden in der Oberpfalz. A nr. 127. 5 nr. 150. nr. 138. 7 Vgl. nr. 128, nr. 165 artt. 15-17. Vgl. nr. 156 art. 3. Vgl. nr. 164 artt. 9-17; nr. 165 art. 21. Vgl. nr. 116 art. 1. 11 Vgl. nr. 116 artt. 2-5. 6 s 9 10 Deutsche Reichstags-Akten XIV 29
Strana 226
226 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 gemeinen tag von den Armenjacken wegen gein Meintzl gemaht hette uf sand Peter und sand Juli 7 Juni 29 Pauls tag; und baten mich auch uf denselben tag zu komen, als mir dann min herre von Meintz und auch m. h. herzog Otte geschriben 2 hetten, eher sie von diesen sachen westen, und an mich begerten zu dem tag ze komen; da mahten sie mir ein volkomeliche antwort gegeben; denselben brief mir davon geschriben ich uwern gnaden hiemit sende. also gabe ich ine zu antwort, das ich gern also gein Meintz komen wolt etc. item3 min vorgenanter herre von Trier der gabe mir zu antwort: das er den stieft zu Trier herrn Jacob von Sircke ubergeben hette; dem wolt er schriben, uwer gnaden brief da mit senden und auch den brief 4 von des vorgenanten tages wegen zu Meintz. und der meinte: ich finde den von Sirke zu Somerstein oder zu Kobellentz; mit dem mohte ich dann ferrer reden etc. item 5 so gabe mir der apt 10 von Mulbrunn zu antwort: er wolt uwern gnaden selbs ein antwort geben etc. [3] item also fure6 ich zu minem herrn von Meintz. den fande ich zu Erenfels. an den warbe ich auch min botschaft etc. der gabe mir zu antwort: das ich zu dem vorgenanten tag gein Meintz komen solte; da wolte er mir getruwlichen helfen in den sachen von uwer gnaden wegen; und wer’ der tag nit gein Meintz gemaht, so wolte er von uwer gnaden wegen gern einen tag umb 15 die sachen beruffet und darumbe geschriben haben etc. [4] item also fure? ich hinabe gein Kobellenntz; da waz der von Sircke, der nuwe bischof zu Trier, hinwegk gein Trier und furbaz zu sinen frunden, als man mir dann seite. also schreibe ich ime s, so ich treffelichste konnte, und sandte ime damit die vorgenanten drie brief? von minem alten herrn von Trier etc. also hat er mir widder geschriben 1° und geantwort ; denselben brief ich uwern gnaden hie 20 mit sende. [5] item also furell ich furbas zu minem herrn von Coln und den fande ich zu Güdensperg und warbe daselbs auch an ine min botschaft etc. der erzalte mir faste : wie er mit kriege uberladen und auch der Armenjacken alle tage wartend were, daz er uberzogen wurde; so wern ime auch die sinen von dem sterben 12 faste tode und sturben nach teglich ; doch wie darumbe, so wolte er uwern gnaden hundert mit gleven schicken zu minem herrn 25 von Sahssen, wann er usser sinem lande zu Westvalen neher zu dem hette wann zu der Wiedden. und er erbate sich faste underteniglichen gegen uwern gnaden und sprach : wert ir nit sin herre und Romischer konig, so hette ime uwer gnade in uwerm lande zu Osterrichen so vil eren und zugte herboten, das er uch dannoch dienen wolt mit sinem libe und gute, wu ir daz an ine begerte etc. [6] item also fure13 ich furbaz gein Koln und rette mit dem ratte daselbs 30 auch nach empfelhenisse uwer gnaden. die cloiten auch faste : wie daz ez groslich und swer- lich bi ine gestorben hette und nach teglichen sturbe, und wie sie auch mit grosen kriegen beladen wern etc.; doch wie darumbe, so wolten sie ire frunde auch zu dem tag gein Meintz schicken und, wois man da zu ratte wurde, da solte kein gebruchen an ine sin. [7l item also fugte14 ich mich gein Ache und warbe min botschaft auch an sie. die gaben mir zu ant- 35 wort : wie das daz sterben so gar gros under ine gewesen wer und auch nach were; und wie sie faste zu grossem schaden komen weren und nach teglich komen, als m. gn. h. der keiser selige mines herrn von Burgonyen vint wer worden15; so were auch faste durunge bi ine gewesen und auch nach were, daz sie so gar verarmut weren, daz sie die statt nit wol behuten nach bewaren mohten ; es were an ire statt der mure vil nieder gefallen, die sie nit widder gebuwen 40 mohten vor armût ; darzu so neme ine min herre von Burgonyen ire bergwerk, die ir fordern und sie ie und ie inne gehabt und herbracht hetten, davon sie sich zu gutter masse betragen 5 4 5 6 7 9 1 Vgl. nr. 157. 2 Nicht aufgefunden. 3 Vgl. nr. 116 art. 6. Nicht aufgefunden. Vgl. nr. 116 art. 7. Vgl. nr. 164. art. 18. Vgl. nr. 164 art. 19. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 165 art. 22. Vgl. Z. 8 f. 10 Nicht aufgefunden. 11 Vgl. nr. 164 art. 20. 12 Vgl. G. Sticker, Abhandlungen aus der Seuchen- 45 geschichte 1908 Bd. 1, 83; P. Meyer, Studien über die Teuerungsepoche 1433-1438 (Erlanger Diss. 1914) S.37. 13 Vgl. nr. 164 artt. 20 und 21. 14 Vgl. nr. 164 artt. 22 und 23. 15 Vgl. RTA. 11, 368-372; 497 und 12, 106. G 50 1
226 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 gemeinen tag von den Armenjacken wegen gein Meintzl gemaht hette uf sand Peter und sand Juli 7 Juni 29 Pauls tag; und baten mich auch uf denselben tag zu komen, als mir dann min herre von Meintz und auch m. h. herzog Otte geschriben 2 hetten, eher sie von diesen sachen westen, und an mich begerten zu dem tag ze komen; da mahten sie mir ein volkomeliche antwort gegeben; denselben brief mir davon geschriben ich uwern gnaden hiemit sende. also gabe ich ine zu antwort, das ich gern also gein Meintz komen wolt etc. item3 min vorgenanter herre von Trier der gabe mir zu antwort: das er den stieft zu Trier herrn Jacob von Sircke ubergeben hette; dem wolt er schriben, uwer gnaden brief da mit senden und auch den brief 4 von des vorgenanten tages wegen zu Meintz. und der meinte: ich finde den von Sirke zu Somerstein oder zu Kobellentz; mit dem mohte ich dann ferrer reden etc. item 5 so gabe mir der apt 10 von Mulbrunn zu antwort: er wolt uwern gnaden selbs ein antwort geben etc. [3] item also fure6 ich zu minem herrn von Meintz. den fande ich zu Erenfels. an den warbe ich auch min botschaft etc. der gabe mir zu antwort: das ich zu dem vorgenanten tag gein Meintz komen solte; da wolte er mir getruwlichen helfen in den sachen von uwer gnaden wegen; und wer’ der tag nit gein Meintz gemaht, so wolte er von uwer gnaden wegen gern einen tag umb 15 die sachen beruffet und darumbe geschriben haben etc. [4] item also fure? ich hinabe gein Kobellenntz; da waz der von Sircke, der nuwe bischof zu Trier, hinwegk gein Trier und furbaz zu sinen frunden, als man mir dann seite. also schreibe ich ime s, so ich treffelichste konnte, und sandte ime damit die vorgenanten drie brief? von minem alten herrn von Trier etc. also hat er mir widder geschriben 1° und geantwort ; denselben brief ich uwern gnaden hie 20 mit sende. [5] item also furell ich furbas zu minem herrn von Coln und den fande ich zu Güdensperg und warbe daselbs auch an ine min botschaft etc. der erzalte mir faste : wie er mit kriege uberladen und auch der Armenjacken alle tage wartend were, daz er uberzogen wurde; so wern ime auch die sinen von dem sterben 12 faste tode und sturben nach teglich ; doch wie darumbe, so wolte er uwern gnaden hundert mit gleven schicken zu minem herrn 25 von Sahssen, wann er usser sinem lande zu Westvalen neher zu dem hette wann zu der Wiedden. und er erbate sich faste underteniglichen gegen uwern gnaden und sprach : wert ir nit sin herre und Romischer konig, so hette ime uwer gnade in uwerm lande zu Osterrichen so vil eren und zugte herboten, das er uch dannoch dienen wolt mit sinem libe und gute, wu ir daz an ine begerte etc. [6] item also fure13 ich furbaz gein Koln und rette mit dem ratte daselbs 30 auch nach empfelhenisse uwer gnaden. die cloiten auch faste : wie daz ez groslich und swer- lich bi ine gestorben hette und nach teglichen sturbe, und wie sie auch mit grosen kriegen beladen wern etc.; doch wie darumbe, so wolten sie ire frunde auch zu dem tag gein Meintz schicken und, wois man da zu ratte wurde, da solte kein gebruchen an ine sin. [7l item also fugte14 ich mich gein Ache und warbe min botschaft auch an sie. die gaben mir zu ant- 35 wort : wie das daz sterben so gar gros under ine gewesen wer und auch nach were; und wie sie faste zu grossem schaden komen weren und nach teglich komen, als m. gn. h. der keiser selige mines herrn von Burgonyen vint wer worden15; so were auch faste durunge bi ine gewesen und auch nach were, daz sie so gar verarmut weren, daz sie die statt nit wol behuten nach bewaren mohten ; es were an ire statt der mure vil nieder gefallen, die sie nit widder gebuwen 40 mohten vor armût ; darzu so neme ine min herre von Burgonyen ire bergwerk, die ir fordern und sie ie und ie inne gehabt und herbracht hetten, davon sie sich zu gutter masse betragen 5 4 5 6 7 9 1 Vgl. nr. 157. 2 Nicht aufgefunden. 3 Vgl. nr. 116 art. 6. Nicht aufgefunden. Vgl. nr. 116 art. 7. Vgl. nr. 164. art. 18. Vgl. nr. 164 art. 19. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 165 art. 22. Vgl. Z. 8 f. 10 Nicht aufgefunden. 11 Vgl. nr. 164 art. 20. 12 Vgl. G. Sticker, Abhandlungen aus der Seuchen- 45 geschichte 1908 Bd. 1, 83; P. Meyer, Studien über die Teuerungsepoche 1433-1438 (Erlanger Diss. 1914) S.37. 13 Vgl. nr. 164 artt. 20 und 21. 14 Vgl. nr. 164 artt. 22 und 23. 15 Vgl. RTA. 11, 368-372; 497 und 12, 106. G 50 1
Strana 227
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 117. 227 und generet hetten ; sollichs sie an uwer gnade hetten brahte ; uwer gnade hette auch minem herrn von Burgonyen darumbe geschriben1 und ine sollich gnade getan, was von ime zu ant- wort wurde, daz sie den brief ufbrechen und lesen mohten; also were ine nach kein antwort von ime worden, und wurden teglich gewarnet, wie man sie uberziehen wolte; also das sie in 5 vil stucken so groslich und swerlichen beladen weren, daz sie uwern gnaden zu dieser zitt nit gedienen mohten; und baten mich gar demutiglichen sollichs an uwer gnade zu bringen und die selbig uwer gnade zu bitten, das ir ine daz nit verubel haben wolten etc. [8] item also hette ich minem herrn dem bischof von Ludig2 geschriben3 und ine gebetden die von den drien staten zu ime zu fordern uf sand Vitz tag, wann ich mit ime und den drien staten von uwer Juni 15 10 gnaden wegen von grossen treffelichen sachen zu reden hette etc. item daruf schreibe er mir widder : treffen ine und daz lande die sachen selbs an, so getrutte er sie in vierzehen tagen item also schreibe ich ine und den drien staten und ich kame4 zesamenbringen etc. schicke miner erbern diener einen mit uwer gnaden 5 und minem brief gein Lûdig und ich empfalhe demselben minem diener die sachen gar eigentlichen darzu ; so waz er auch dabi und 15 damit gewesen und von mir gehort, wie ich die sachen von uwer gnaden wegen anbracht und geworben hette. und da der gein Ludig kame, da was min herre von Lûdig hinweg, da gabe er die briefe sinen statheltern und rette auch muntlich darzu, als ich ime empfolhen hette etc. item da gaben sie ime zu antwort : sie wolten sollichs an iren herrn bringen und da sich das geburt; aber er mohte wol verstein, daz die zitt so kurze were, eher sie daz anbrehten, daz item da sprach min diener von ime selbs, 20 die iren des nit erritten nach erziehen mohten etc. das ich ime nit empfolhen hette : wolt ir m. h. des konnigs gnaden dienen, so schicket einen den uwern zu mir mit gelt, so wil ich uch die lute bestellen, die in funf oder in sehs tagen uf daz lengst wol zu der Wiedden ziehen sollen oder zu minem herrn von Sahssen; so habt ir wol die zwei teil des weges zu gewinne etc. item da sprachen sie: sie wolten auch daruß 25 reden. also schiede der von dannen. als ist vur nach nicht von ine geschriben etc. [9 item min herre von Berge und von Gulch der hat minem diener ‘ geantwôrt: wie min herrn die herzogen von Cleüe und von Gellern einem sinem diener fur ein slos wern gezogen ; den wolte er retten mit hilf siner herrn und frunde; also hette er geteidingt und die herzogen iren willen behalten; und er wer teiglichen wartend, wann sie ime in sin land zuhen, also daz er uwern 30 gnaden zu dieser zitt nit gedienen mohte. und bate ine mich furbaz zu bitten ine uf ein sollichs [10] item min herre der herzog von Cleüe 7 der gein uwern gnaden zu verantworten etc. hat demselben minem diener geantwort : wie daz er fur ein slos gezogen were, da faste ubels mit falschen monzen und mit raûberi uß und in gescheen were, also daz er des nit lenger ge- lieden mohte; und si also gezogen fur daz huse und habe da sinen willen behalten ; also muß er 35 teglichs wartende sin von minem herrn von Berg vorgenant und siner ritterschaft, wann sie ime in daz land ziehen, also daz er uwern gnaden nit gedienen moge. und bate ine mich furbaz [II] item zu bitten, das ich ine uf ein sollichs gein uwern gnaden verantworten wolle etc. derselbig min diener der hat wedder die von Vierenberg 8, den von Mors, den von Blanckenberg, nach den von Hengstberg ° ir keinen daheimen funden, aber er hat iren amptluten uwer gnaden 40 und minen brief geantwort und darzu auch geretd, als ich ime empfolhen han gehabt. die haben ime widder geantwort: sie wollen ez gern an ire herren bringen ; aber sie konnen nit ge- [12] item also fugte? ich mich her widder uf zu wissen, wann sie herheime komen etc. dem tag gein Meintz uf sand Peter und sand Pauls tag. da warn faste fursten graven herrn Juni 29 6 Vgl. nr. 128 art. 1; nr. 164 artt. 22, 24, 25. Hat Konrad doch noch versucht, persönlich die königliche Aufforderung vorzutragen? 7 Vgl. nr. 128 art. 1. 8 Vgl. nr. 128 art. 1. 2 Vgl. nr. 164 artt. 24-34. 1 Nicht aufgefunden. 45 2 Johann von Heinsberg; vgl. Pirenne 2, 329-340; Henaux, Histoire du Pays de Liège 2, 1-69, bes. 57 ff. 3 Keiner der in diesem art. erwähnten Briefe ist aufgefunden worden. Vgl. auch nr. 165 art. 23. 4 d. i. kaum. 5 Entsprechend nr. 126. 1439 Juli 7 50
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 117. 227 und generet hetten ; sollichs sie an uwer gnade hetten brahte ; uwer gnade hette auch minem herrn von Burgonyen darumbe geschriben1 und ine sollich gnade getan, was von ime zu ant- wort wurde, daz sie den brief ufbrechen und lesen mohten; also were ine nach kein antwort von ime worden, und wurden teglich gewarnet, wie man sie uberziehen wolte; also das sie in 5 vil stucken so groslich und swerlichen beladen weren, daz sie uwern gnaden zu dieser zitt nit gedienen mohten; und baten mich gar demutiglichen sollichs an uwer gnade zu bringen und die selbig uwer gnade zu bitten, das ir ine daz nit verubel haben wolten etc. [8] item also hette ich minem herrn dem bischof von Ludig2 geschriben3 und ine gebetden die von den drien staten zu ime zu fordern uf sand Vitz tag, wann ich mit ime und den drien staten von uwer Juni 15 10 gnaden wegen von grossen treffelichen sachen zu reden hette etc. item daruf schreibe er mir widder : treffen ine und daz lande die sachen selbs an, so getrutte er sie in vierzehen tagen item also schreibe ich ine und den drien staten und ich kame4 zesamenbringen etc. schicke miner erbern diener einen mit uwer gnaden 5 und minem brief gein Lûdig und ich empfalhe demselben minem diener die sachen gar eigentlichen darzu ; so waz er auch dabi und 15 damit gewesen und von mir gehort, wie ich die sachen von uwer gnaden wegen anbracht und geworben hette. und da der gein Ludig kame, da was min herre von Lûdig hinweg, da gabe er die briefe sinen statheltern und rette auch muntlich darzu, als ich ime empfolhen hette etc. item da gaben sie ime zu antwort : sie wolten sollichs an iren herrn bringen und da sich das geburt; aber er mohte wol verstein, daz die zitt so kurze were, eher sie daz anbrehten, daz item da sprach min diener von ime selbs, 20 die iren des nit erritten nach erziehen mohten etc. das ich ime nit empfolhen hette : wolt ir m. h. des konnigs gnaden dienen, so schicket einen den uwern zu mir mit gelt, so wil ich uch die lute bestellen, die in funf oder in sehs tagen uf daz lengst wol zu der Wiedden ziehen sollen oder zu minem herrn von Sahssen; so habt ir wol die zwei teil des weges zu gewinne etc. item da sprachen sie: sie wolten auch daruß 25 reden. also schiede der von dannen. als ist vur nach nicht von ine geschriben etc. [9 item min herre von Berge und von Gulch der hat minem diener ‘ geantwôrt: wie min herrn die herzogen von Cleüe und von Gellern einem sinem diener fur ein slos wern gezogen ; den wolte er retten mit hilf siner herrn und frunde; also hette er geteidingt und die herzogen iren willen behalten; und er wer teiglichen wartend, wann sie ime in sin land zuhen, also daz er uwern 30 gnaden zu dieser zitt nit gedienen mohte. und bate ine mich furbaz zu bitten ine uf ein sollichs [10] item min herre der herzog von Cleüe 7 der gein uwern gnaden zu verantworten etc. hat demselben minem diener geantwort : wie daz er fur ein slos gezogen were, da faste ubels mit falschen monzen und mit raûberi uß und in gescheen were, also daz er des nit lenger ge- lieden mohte; und si also gezogen fur daz huse und habe da sinen willen behalten ; also muß er 35 teglichs wartende sin von minem herrn von Berg vorgenant und siner ritterschaft, wann sie ime in daz land ziehen, also daz er uwern gnaden nit gedienen moge. und bate ine mich furbaz [II] item zu bitten, das ich ine uf ein sollichs gein uwern gnaden verantworten wolle etc. derselbig min diener der hat wedder die von Vierenberg 8, den von Mors, den von Blanckenberg, nach den von Hengstberg ° ir keinen daheimen funden, aber er hat iren amptluten uwer gnaden 40 und minen brief geantwort und darzu auch geretd, als ich ime empfolhen han gehabt. die haben ime widder geantwort: sie wollen ez gern an ire herren bringen ; aber sie konnen nit ge- [12] item also fugte? ich mich her widder uf zu wissen, wann sie herheime komen etc. dem tag gein Meintz uf sand Peter und sand Pauls tag. da warn faste fursten graven herrn Juni 29 6 Vgl. nr. 128 art. 1; nr. 164 artt. 22, 24, 25. Hat Konrad doch noch versucht, persönlich die königliche Aufforderung vorzutragen? 7 Vgl. nr. 128 art. 1. 8 Vgl. nr. 128 art. 1. 2 Vgl. nr. 164 artt. 24-34. 1 Nicht aufgefunden. 45 2 Johann von Heinsberg; vgl. Pirenne 2, 329-340; Henaux, Histoire du Pays de Liège 2, 1-69, bes. 57 ff. 3 Keiner der in diesem art. erwähnten Briefe ist aufgefunden worden. Vgl. auch nr. 165 art. 23. 4 d. i. kaum. 5 Entsprechend nr. 126. 1439 Juli 7 50
Strana 228
228 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Juli 7 ritter kneht und von den stetten hinkomen. da warbel ich von nuwem von uwer gnaden wegen die sachen, so ich dann aller beste konnte etc. item daruf namen sie einen beratte und gaben mir zu antwort : wie a gar warhaftiglichen ine botschaft komen were und gewarnet wern worden, daz die Armenjacken sich faste sterkten und meinten ie in diese land uf den Ryne ze ziehen; also wern sie zu ratte worden der meerteil under ine, wu sie in dieß land zuhen, daz sie mit ganzer mahte einander helfen wolten in zu widderstein; also mohte ich wol ver- stein, solten sie usser dem lande ziehen oder die iren schicken, so hetten die Armenjacken vil kuntschaft in diesen landen; so sie daz geware wurden, so wurden sie in daz land ziehen, dadurch dann diese land zu ganzem verderben komen. und baten mich von ir aller wegen sollichs an uwer gnade zu bringen und sie mit warheit mit einem sollichen gein uwern gnaden 10 zu einschuldigen, daz sie uch nit gedienen mohten zu dieser zitt; dann wern die sachen nit, so wolten sie uwern gnaden mit ganzem irem vermogen gern und williglichen gedienet haben etc. item min herre der marggraff von Baden2 der liesse mir antworten durch sin rette: konnte er mit icht sin land bestellen, so wolt er sich mit einem dester geringer zuge mit sin selbs lip sich zu uwern gnaden fugen. [13] hernach mage sich uwer gnade wissen zu richten, 15 dan waz mir begeget und zu antwort worden ist von kurfursten andern fursten geistlich und werntlichen graven herrn und steten, daz findet uwer gnade davor geschriben. [14] item und als ich von Meintz hinwegk kame, da schickten mir min herrn von Meintz und herzog Otte einen brief nach, der da stet von ine beiden, und min herre von Meintz einen brief3 von ime allein, und liessen mich bitten die uwern gnaden zu senden. so wurden mir auch briefe4 20 von minen herrn herzog Steffan und den von Nassaw ; die brach ich alle uf umb des willen, ob sie sich icht anders bedaht hetten ; dieselben briefe ich uwern gnaden auch hie mit sende. [15] item so liesse min herre herzog Otte mich bitten, daz ich zu ime und der Pfaltz rette an dem Juli 4 herheimeritten gein Heidelberg 5 komen wolte. also kame ich zu ine uf samstag zu naht nehst Juli 5 vergangen; und uf den sundag fruhe da seiten sie mir : wie daz sie zu Beyern lute hetten lassen 25 bestellen, damit man uwern gnaden, so sterkest man mohte, zu rosse und zu fusse zu dinst komen solte; also hette der lantschriber von Beyern ine geschriben 6, wie daz uwer gnade und Sept. 29 der konig von Bollanndt mit einander gefriedt wernt biß uf sand Michels tag; und fragten mich, ob ich icht davon weste etc. item da sprach ich : nein, ich weste gar nicht davon ; und mir were doch ein brief7 von uwern gnaden und von etlichen uwern gnaden retten und 30 Juli 3 ein gedehtnissezettel uf fritag nehst gein Spier komen; und ich weste nit anders, dann wie die zettel inhielten; und ich liesse sie die horen ; da warn sie faste froe : wan man gar bose mere gesagt hette uf dem tag zu Meintz, wie die Hungern an uwern gnaden und den uwern gar ubel gefarn solten haben 8, das menglichen gar harte erschrocken waz. und ich warde gar von vil luten gefragte, ob ich icht davon weste; da sprach ich: nein, ich weste gar nicht davon. da 35 ich daz seite, da warn die lute faste frô und meinten wol : were ez also gewesen, uwer gnade oder uwer rette die hetten mir daz geschriben und zu wissen getun. und von sollicher rede wegen liesse ich die zettel abschriben und ich sandte minen herrn von Meintz und von Coln ir iedem den einen in minem brief", daz sie der sachen ein warheit westen etc. item mich duhte ie gut und geratten sin, daz uwer gnade zuwilen mir und anderen den uwern 40 uwer gelegenheit, daz sich dann geburt, schribet und zu wissen dette, uf daz das wir uns auch darnach gerichten mohten und uwer gnaden zu dem besten furzenemen etc. item min herre herzog Otte und der Pfaltz rette die clagen faste und nemen ine gar swere fure, daz sie a) Vorl. add. sie. 1 Vgl. nr. 164 artt. 34-35. 2 Vgl. nr. 116 art 2. 3 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 164 art. 35. 4 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 128 art. 1. 5 Vgl. nr. 164 art. 39. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 131. Brief des Königs = nr. 89; Brief der Räte nicht aufgefunden; Gedächtniszettel, wohl die Instruktion für Unterhandlungen mit Hzg. Friedrich d. J. von Öster- reich vom 31. Mai [1439]; dat. in octava penthe- 45 costes (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 4 cop. ch.; vgl. Zusätze und Berichtigungen). — Vgl. nr. 164 art. 38 u. nr. 165 art. 24. 8 Vgl. Wostry 2, 119 ff. Nicht aufgefunden. 5 50
228 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Juli 7 ritter kneht und von den stetten hinkomen. da warbel ich von nuwem von uwer gnaden wegen die sachen, so ich dann aller beste konnte etc. item daruf namen sie einen beratte und gaben mir zu antwort : wie a gar warhaftiglichen ine botschaft komen were und gewarnet wern worden, daz die Armenjacken sich faste sterkten und meinten ie in diese land uf den Ryne ze ziehen; also wern sie zu ratte worden der meerteil under ine, wu sie in dieß land zuhen, daz sie mit ganzer mahte einander helfen wolten in zu widderstein; also mohte ich wol ver- stein, solten sie usser dem lande ziehen oder die iren schicken, so hetten die Armenjacken vil kuntschaft in diesen landen; so sie daz geware wurden, so wurden sie in daz land ziehen, dadurch dann diese land zu ganzem verderben komen. und baten mich von ir aller wegen sollichs an uwer gnade zu bringen und sie mit warheit mit einem sollichen gein uwern gnaden 10 zu einschuldigen, daz sie uch nit gedienen mohten zu dieser zitt; dann wern die sachen nit, so wolten sie uwern gnaden mit ganzem irem vermogen gern und williglichen gedienet haben etc. item min herre der marggraff von Baden2 der liesse mir antworten durch sin rette: konnte er mit icht sin land bestellen, so wolt er sich mit einem dester geringer zuge mit sin selbs lip sich zu uwern gnaden fugen. [13] hernach mage sich uwer gnade wissen zu richten, 15 dan waz mir begeget und zu antwort worden ist von kurfursten andern fursten geistlich und werntlichen graven herrn und steten, daz findet uwer gnade davor geschriben. [14] item und als ich von Meintz hinwegk kame, da schickten mir min herrn von Meintz und herzog Otte einen brief nach, der da stet von ine beiden, und min herre von Meintz einen brief3 von ime allein, und liessen mich bitten die uwern gnaden zu senden. so wurden mir auch briefe4 20 von minen herrn herzog Steffan und den von Nassaw ; die brach ich alle uf umb des willen, ob sie sich icht anders bedaht hetten ; dieselben briefe ich uwern gnaden auch hie mit sende. [15] item so liesse min herre herzog Otte mich bitten, daz ich zu ime und der Pfaltz rette an dem Juli 4 herheimeritten gein Heidelberg 5 komen wolte. also kame ich zu ine uf samstag zu naht nehst Juli 5 vergangen; und uf den sundag fruhe da seiten sie mir : wie daz sie zu Beyern lute hetten lassen 25 bestellen, damit man uwern gnaden, so sterkest man mohte, zu rosse und zu fusse zu dinst komen solte; also hette der lantschriber von Beyern ine geschriben 6, wie daz uwer gnade und Sept. 29 der konig von Bollanndt mit einander gefriedt wernt biß uf sand Michels tag; und fragten mich, ob ich icht davon weste etc. item da sprach ich : nein, ich weste gar nicht davon ; und mir were doch ein brief7 von uwern gnaden und von etlichen uwern gnaden retten und 30 Juli 3 ein gedehtnissezettel uf fritag nehst gein Spier komen; und ich weste nit anders, dann wie die zettel inhielten; und ich liesse sie die horen ; da warn sie faste froe : wan man gar bose mere gesagt hette uf dem tag zu Meintz, wie die Hungern an uwern gnaden und den uwern gar ubel gefarn solten haben 8, das menglichen gar harte erschrocken waz. und ich warde gar von vil luten gefragte, ob ich icht davon weste; da sprach ich: nein, ich weste gar nicht davon. da 35 ich daz seite, da warn die lute faste frô und meinten wol : were ez also gewesen, uwer gnade oder uwer rette die hetten mir daz geschriben und zu wissen getun. und von sollicher rede wegen liesse ich die zettel abschriben und ich sandte minen herrn von Meintz und von Coln ir iedem den einen in minem brief", daz sie der sachen ein warheit westen etc. item mich duhte ie gut und geratten sin, daz uwer gnade zuwilen mir und anderen den uwern 40 uwer gelegenheit, daz sich dann geburt, schribet und zu wissen dette, uf daz das wir uns auch darnach gerichten mohten und uwer gnaden zu dem besten furzenemen etc. item min herre herzog Otte und der Pfaltz rette die clagen faste und nemen ine gar swere fure, daz sie a) Vorl. add. sie. 1 Vgl. nr. 164 artt. 34-35. 2 Vgl. nr. 116 art 2. 3 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 164 art. 35. 4 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 128 art. 1. 5 Vgl. nr. 164 art. 39. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 131. Brief des Königs = nr. 89; Brief der Räte nicht aufgefunden; Gedächtniszettel, wohl die Instruktion für Unterhandlungen mit Hzg. Friedrich d. J. von Öster- reich vom 31. Mai [1439]; dat. in octava penthe- 45 costes (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 4 cop. ch.; vgl. Zusätze und Berichtigungen). — Vgl. nr. 164 art. 38 u. nr. 165 art. 24. 8 Vgl. Wostry 2, 119 ff. Nicht aufgefunden. 5 50
Strana 229
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 117. 229 1439 Juli 7 uwern gnaden nit als volleglichen gedienen und zu willen gesin mogen, als sie dann gern detten, wu der swere und gros laüfe mit den Armenjacken nit were; und uwer gnade sol one zwivel sin, were der laufe nit, m. h. herzog Otte were mit sin selbs lip uwern gnaden zu dinst geritten. [II][I6] Item1 als mir uwer gnaden brief 2 kamen gein Spier uf fritag zu naht nehst Juli 3 vergangen, da der eine stunde an daz concilio, der andere minem herrn von Lubek herr Jorgen Fischlin und mir; da ich den gelase, da schicke ich beide brief mit einem minem schriber von stunden an gein Basel. aber die brief sin leider zu lange ußgewesen, wann daz concilio in minem abwesen den babst entsetzt haben. ich hette getruwen zu dem almechtigen 10 got, were ich zu Basel gewesen, ich wolt ez ie zu dieser zitt understanden haben. diewile es sich nû also gemaht hat, so bitte ich uwer gnade dinstlich, daz ir mir wolt tun schriben, waz ich furbaz tun und wie ich mich halten sol in den sachen, wan ich grosen sweren kosten item uwer gnade uwern gnaden zu eren nach zu Basel hon, wiewol ich selbs nit da bin. sol wissen, daz m. h. der kurfursten botschaft3, die zu dem babst geritden solt sin, zu Basel 15 widderkeret haben und sin nit volrieten. [III][17] Item von der huldunge wegen der stette; da hon ich den von Meintz€ des ersten uwer gnaden brief 5 gegeben und mit ine geretd, als mir dann uwer gnade geschribens und empfolhen hat. die haben mir geantwort : daz sie nie keinem Romischen keiser nach konnig kein huldunge nie getan hon und auch nit schuldig wern zu tun, wann sie dem riche nicht pflichtig 20 wern, dann so ein konig uber berg zuge, dem weren sie pflichtig ein anzale lute zu liehen. und baten mich sollicher antwort ine nicht verubel zu haben und das gnediglichen und gutlichen [18] item also fure ich hinuf gein Franckfurt ? und an uwer konglichen gnade zu bringen. gabe den auch uwer gnaden brief und liesse sie auch horen den majestatbrief s, den ich von uwern gnaden hon von der huldunge wegen des riches stete, und fordert also an sie, mir hul- 25 dunge zu tun von uwer gnaden wegen. die gaben mir zu antwort: sie wern also herekomen, daz sie kein huldunge nie niemand getan hetten dan einem Romischen konig selber, da der gegenwertige were gewesen; und baten mich fruntlich: sollich ir antwort mir nit verubel zu haben ; dan ich wol verstein mohte, wû sie anders detten dann als sie herkomen weren, daz geburt ine nit ze tun; und daz ich das gutlichen an uwer gnade bringen wolt, ine das auch item und als ich an min herberge kame, da kame zu mir ein so nit verubel zu haben etc. treffelicher wiser man und sprach : herre von Winsperg, ir und andere, die m. h. des konnigs gnaden geratten haben, daz er den fursten steten und andern ir bestetigunge hette lassen geben, eher sie sinen gnaden glopt und gesworn haben als einem Romischen konnig, die haben nit wol geratten; und mohte m. h. des konnigs gnaden wol unstatten bringen. darzu ich ime antwort : wu das gescheen were, zwivelt ich nit, ez were in dem besten gescheen. da sprach der- selbig man widderumbe: daz gebe got, das es wol geratt ; daz gonnte ich ie sinen koniglichen [19] item und also gnaden wol von ganzen minem herzen etc. also schiede ich von ime. uf dem tag zu Meintz uf Petri und Pauli da rette ich mit den von Strasburg und der stete in Juni 29 der landvogti zu Elsas irn erbern boten 9, die sie da hetten, von der huldunge wegen und liesse 5 35 45 1 Vgl. nr. 116 art. 12; nr. 164 art. 38; nr. 165 art. 24. 2 nrr. 89 und 90. 3 Vgl. nr. 69 art. 2. 4 Vgl. nr. 165 art. 35. 5 Nicht aufgefunden; entspricht unserer nr. 150. 6 Vgl. nr. 112 art. 4; nr. 150. Vgl. nr. 152 art. 8. 8 nr. 149. 9 Vgl. Ausgabenotizen Colmars: Item der meister Gilge reit gon Straßburg zu gemeiner richstette 50 botten, als unsere gnedige herren der bischof von Mentz und herzog Otte geschriben hattent von der Arme Jecken wegen (nr. 158) und ouch unser gne- digester here der kunig umb hilfe (nr. 126). was vier tage uß mit drigen pferden. costet in zerunge in pferdelon und in allem 3 lb. 2 sh. 2 d. item aber reit der meister Gilge gon Sleczstatt von des tags wegen gon Mentz. costet in allem 91/2 sh. dat. 1439 (III) in der 3. wochen. was der sonnentag vor sant Johanns- tag zů sungihten [Juni 21-27]. (Colmar St.-A. Kauf- hausbuch 1439/41 pag. 3 not. ch.) item als der meister Gilge gon Mentz fûre zu dem tage, den die kurfursten daselbs hingeseczt hattent sich zů under- reden von widerstand der Arme Jocken und ouch 40
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 117. 229 1439 Juli 7 uwern gnaden nit als volleglichen gedienen und zu willen gesin mogen, als sie dann gern detten, wu der swere und gros laüfe mit den Armenjacken nit were; und uwer gnade sol one zwivel sin, were der laufe nit, m. h. herzog Otte were mit sin selbs lip uwern gnaden zu dinst geritten. [II][I6] Item1 als mir uwer gnaden brief 2 kamen gein Spier uf fritag zu naht nehst Juli 3 vergangen, da der eine stunde an daz concilio, der andere minem herrn von Lubek herr Jorgen Fischlin und mir; da ich den gelase, da schicke ich beide brief mit einem minem schriber von stunden an gein Basel. aber die brief sin leider zu lange ußgewesen, wann daz concilio in minem abwesen den babst entsetzt haben. ich hette getruwen zu dem almechtigen 10 got, were ich zu Basel gewesen, ich wolt ez ie zu dieser zitt understanden haben. diewile es sich nû also gemaht hat, so bitte ich uwer gnade dinstlich, daz ir mir wolt tun schriben, waz ich furbaz tun und wie ich mich halten sol in den sachen, wan ich grosen sweren kosten item uwer gnade uwern gnaden zu eren nach zu Basel hon, wiewol ich selbs nit da bin. sol wissen, daz m. h. der kurfursten botschaft3, die zu dem babst geritden solt sin, zu Basel 15 widderkeret haben und sin nit volrieten. [III][17] Item von der huldunge wegen der stette; da hon ich den von Meintz€ des ersten uwer gnaden brief 5 gegeben und mit ine geretd, als mir dann uwer gnade geschribens und empfolhen hat. die haben mir geantwort : daz sie nie keinem Romischen keiser nach konnig kein huldunge nie getan hon und auch nit schuldig wern zu tun, wann sie dem riche nicht pflichtig 20 wern, dann so ein konig uber berg zuge, dem weren sie pflichtig ein anzale lute zu liehen. und baten mich sollicher antwort ine nicht verubel zu haben und das gnediglichen und gutlichen [18] item also fure ich hinuf gein Franckfurt ? und an uwer konglichen gnade zu bringen. gabe den auch uwer gnaden brief und liesse sie auch horen den majestatbrief s, den ich von uwern gnaden hon von der huldunge wegen des riches stete, und fordert also an sie, mir hul- 25 dunge zu tun von uwer gnaden wegen. die gaben mir zu antwort: sie wern also herekomen, daz sie kein huldunge nie niemand getan hetten dan einem Romischen konig selber, da der gegenwertige were gewesen; und baten mich fruntlich: sollich ir antwort mir nit verubel zu haben ; dan ich wol verstein mohte, wû sie anders detten dann als sie herkomen weren, daz geburt ine nit ze tun; und daz ich das gutlichen an uwer gnade bringen wolt, ine das auch item und als ich an min herberge kame, da kame zu mir ein so nit verubel zu haben etc. treffelicher wiser man und sprach : herre von Winsperg, ir und andere, die m. h. des konnigs gnaden geratten haben, daz er den fursten steten und andern ir bestetigunge hette lassen geben, eher sie sinen gnaden glopt und gesworn haben als einem Romischen konnig, die haben nit wol geratten; und mohte m. h. des konnigs gnaden wol unstatten bringen. darzu ich ime antwort : wu das gescheen were, zwivelt ich nit, ez were in dem besten gescheen. da sprach der- selbig man widderumbe: daz gebe got, das es wol geratt ; daz gonnte ich ie sinen koniglichen [19] item und also gnaden wol von ganzen minem herzen etc. also schiede ich von ime. uf dem tag zu Meintz uf Petri und Pauli da rette ich mit den von Strasburg und der stete in Juni 29 der landvogti zu Elsas irn erbern boten 9, die sie da hetten, von der huldunge wegen und liesse 5 35 45 1 Vgl. nr. 116 art. 12; nr. 164 art. 38; nr. 165 art. 24. 2 nrr. 89 und 90. 3 Vgl. nr. 69 art. 2. 4 Vgl. nr. 165 art. 35. 5 Nicht aufgefunden; entspricht unserer nr. 150. 6 Vgl. nr. 112 art. 4; nr. 150. Vgl. nr. 152 art. 8. 8 nr. 149. 9 Vgl. Ausgabenotizen Colmars: Item der meister Gilge reit gon Straßburg zu gemeiner richstette 50 botten, als unsere gnedige herren der bischof von Mentz und herzog Otte geschriben hattent von der Arme Jecken wegen (nr. 158) und ouch unser gne- digester here der kunig umb hilfe (nr. 126). was vier tage uß mit drigen pferden. costet in zerunge in pferdelon und in allem 3 lb. 2 sh. 2 d. item aber reit der meister Gilge gon Sleczstatt von des tags wegen gon Mentz. costet in allem 91/2 sh. dat. 1439 (III) in der 3. wochen. was der sonnentag vor sant Johanns- tag zů sungihten [Juni 21-27]. (Colmar St.-A. Kauf- hausbuch 1439/41 pag. 3 not. ch.) item als der meister Gilge gon Mentz fûre zu dem tage, den die kurfursten daselbs hingeseczt hattent sich zů under- reden von widerstand der Arme Jocken und ouch 40
Strana 230
Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 230 sie die briefe horen, die ich von uwern gnaden an hette und auch den majestatbrief. die von Strasburg gaben mir zu antwort glicher wise und in aller masse als die von Meintz." item2 die andern in der landvogti zu Elsas die gaben mir zu antwort : wie daz sie herrn Rein- hart von Nyperg ritter dem underlantvogt von uwer gnaden wegen huldunge getan hetten; doch als ich mit ine geretd hette, das wolten sie hinder sich an ire frunde bringen und mir 5 darumbe ein antwort geben in schriften gein Guttenberg. also ließe ich min rieten zu ine under- wegen und ich wil der antwort3 also von ine warten. [20] item 4 also reite ich zu den von Wurms und auch den von Spier und gabe ine uwer gnaden brief und liesse sie auch horen den majestatbrief etc. die beide stete haben mir geantwort : ir gewonheit und herkomen sei, daz sie nicht huldunge tun, in si dan vor bestetigt ir friunge, gut gewonheit und alt herkomen ; so wise 10 auch der majestatbrief, den ich von uwern gnaden habe, nit volleglichen uß, daz ich ine ir friunge gegeben und bestetigen moge biß an uwer gnaden. und baten mich, ine ein sollichs nit verubel zu haben und daz ich das auch gutlichen an uwer gnade bringen wolt, wan sie auch willen hetten ir botschaft zu uwern gnaden zu tun, so sie erste mohten ir bestetigunge ze nemen und auch von andern sachen wegen, die ine anliegende wern. und baten mich, das ich 15 ine auch furderlichen darinne gein uwern gnaden sin wolt. also bin ich von den zweien steten gescheiden. [21] item bi den andern steten da bin ich nach nit gewesen, zu den ich mich auch fugen wil, so ich erste kan. [22] gnediger herre, mir ist zu wissen worden, wie man vor uwern gnaden und uwern retten geretd sol haben, als ich uwern gnaden meer dan eins geschriben5 und manunge getan hon von der huldunge wegen der stete etc., ich sol ez darumbe 20 tun, daz ich die gern ineneme von schenke wegen, die mir daruß geen sol etc. gnediger herre, uwer gnade sol in der rehten warheit wissen, daz ich das nie gedaht nach in minen sine genomen han, dan ich han von m. h. des keisers seligen wegen auch etlich stete inge- nomen, da mir nie hellerwert guts nie geschenket warde dann wine oder fische, als sie sust pflegen zu tun. so ist mir auch desglichen geschehen a, bi den ich nach gewesen; bin auch nit 25 anders geschenkt worden, dan die von Spier die lasten mich ganz von der herberge. dan wer ein sollichs von mir sagt, der tut mir ungutlichen; und ich meine, er si an ime selber ; dan uwer gnade an mir niemer anders finden sol wan ganz truwe, und daz ich keinen allefanz" nach schenke nachgein wolle. dan waz ich also geschriben han, daz han ich getan in ganzen truwen, wan ich besorgt infelle etc., als ich nach besorge, uwer gnade werde der eher innen 30 von tag zu tag, dan mir liep ist etc., und daz die stete mir nach keinem gern huldunge tun, diewile die gemeine rede und geschrei ist, uwer gnade die sei so sere bekomert, daz ir zu diesen landen nit komen emmoget. waz auch meer daran hangt, da wesse ich nit wol gruntlichen davon zu schriben, dan mich und andere, die uwer gnaden eren und guts gonnen, die mohten be- dunkten daz villicht nit emwere etc. [IVl [23] Item ich han auch alle briefe die Judischeit antreffende " mit besundern boten hinwegkgesandt 8, die alle geantwort sin worden, wan ich die nit schicken wolt mit den brieven als von des zugs wegen gein Beheim 9. und ich han daz in dem besten getan, daz man dester minner werwort 1° von des zugs wegen gehaben mohte. ich besorge aber, daz usser der Juden sache nit gee. doch so wil ich minen ernste und flisse in den sachen tun, und, wie ich 40 35 1439 Juli 7 a) ergänzt. von des dienstes wegen unserm gnedigesten herren dem kunige etc., costet uns zû unserm teil in zerunge in pferdelon und in allem vierzehen tage, die er uß waz, 13 sh. mit dem daz uns angeburt der pferdelon von zweien dieneren, dez auch abgeslagen ist. darzů 91/2 lb. minus 3 d., so wir den andern stetten dar- geluhen hant. ir anzal an dem ritte ist zûsammen 10 lb. 3 sh. minus 3 d. dat. 1439 (III) in der 6. wo- chen. was der sonnentag vor sant Margreten tag [Juli 12-18]. (Ebenda pag. 6 not. ch.) 3 4 5 8 9 10 1 Vgl. art. 17. 2 Vgl. nr. 116 art. 11. Vgl. nr. 153 art. 9. Vgl. nr. 116 artt. 9 und 10; nr. 164 artt. 36-39. 45 Vgl. nr. 112 art. 4. d. i. Bestechungsgeld. nrr. 138 und 139. Vgl. nr. 140; nr. 165 art. 28. Vgl. nr. 128. d. i. Ausflüchte. 50
Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 230 sie die briefe horen, die ich von uwern gnaden an hette und auch den majestatbrief. die von Strasburg gaben mir zu antwort glicher wise und in aller masse als die von Meintz." item2 die andern in der landvogti zu Elsas die gaben mir zu antwort : wie daz sie herrn Rein- hart von Nyperg ritter dem underlantvogt von uwer gnaden wegen huldunge getan hetten; doch als ich mit ine geretd hette, das wolten sie hinder sich an ire frunde bringen und mir 5 darumbe ein antwort geben in schriften gein Guttenberg. also ließe ich min rieten zu ine under- wegen und ich wil der antwort3 also von ine warten. [20] item 4 also reite ich zu den von Wurms und auch den von Spier und gabe ine uwer gnaden brief und liesse sie auch horen den majestatbrief etc. die beide stete haben mir geantwort : ir gewonheit und herkomen sei, daz sie nicht huldunge tun, in si dan vor bestetigt ir friunge, gut gewonheit und alt herkomen ; so wise 10 auch der majestatbrief, den ich von uwern gnaden habe, nit volleglichen uß, daz ich ine ir friunge gegeben und bestetigen moge biß an uwer gnaden. und baten mich, ine ein sollichs nit verubel zu haben und daz ich das auch gutlichen an uwer gnade bringen wolt, wan sie auch willen hetten ir botschaft zu uwern gnaden zu tun, so sie erste mohten ir bestetigunge ze nemen und auch von andern sachen wegen, die ine anliegende wern. und baten mich, das ich 15 ine auch furderlichen darinne gein uwern gnaden sin wolt. also bin ich von den zweien steten gescheiden. [21] item bi den andern steten da bin ich nach nit gewesen, zu den ich mich auch fugen wil, so ich erste kan. [22] gnediger herre, mir ist zu wissen worden, wie man vor uwern gnaden und uwern retten geretd sol haben, als ich uwern gnaden meer dan eins geschriben5 und manunge getan hon von der huldunge wegen der stete etc., ich sol ez darumbe 20 tun, daz ich die gern ineneme von schenke wegen, die mir daruß geen sol etc. gnediger herre, uwer gnade sol in der rehten warheit wissen, daz ich das nie gedaht nach in minen sine genomen han, dan ich han von m. h. des keisers seligen wegen auch etlich stete inge- nomen, da mir nie hellerwert guts nie geschenket warde dann wine oder fische, als sie sust pflegen zu tun. so ist mir auch desglichen geschehen a, bi den ich nach gewesen; bin auch nit 25 anders geschenkt worden, dan die von Spier die lasten mich ganz von der herberge. dan wer ein sollichs von mir sagt, der tut mir ungutlichen; und ich meine, er si an ime selber ; dan uwer gnade an mir niemer anders finden sol wan ganz truwe, und daz ich keinen allefanz" nach schenke nachgein wolle. dan waz ich also geschriben han, daz han ich getan in ganzen truwen, wan ich besorgt infelle etc., als ich nach besorge, uwer gnade werde der eher innen 30 von tag zu tag, dan mir liep ist etc., und daz die stete mir nach keinem gern huldunge tun, diewile die gemeine rede und geschrei ist, uwer gnade die sei so sere bekomert, daz ir zu diesen landen nit komen emmoget. waz auch meer daran hangt, da wesse ich nit wol gruntlichen davon zu schriben, dan mich und andere, die uwer gnaden eren und guts gonnen, die mohten be- dunkten daz villicht nit emwere etc. [IVl [23] Item ich han auch alle briefe die Judischeit antreffende " mit besundern boten hinwegkgesandt 8, die alle geantwort sin worden, wan ich die nit schicken wolt mit den brieven als von des zugs wegen gein Beheim 9. und ich han daz in dem besten getan, daz man dester minner werwort 1° von des zugs wegen gehaben mohte. ich besorge aber, daz usser der Juden sache nit gee. doch so wil ich minen ernste und flisse in den sachen tun, und, wie ich 40 35 1439 Juli 7 a) ergänzt. von des dienstes wegen unserm gnedigesten herren dem kunige etc., costet uns zû unserm teil in zerunge in pferdelon und in allem vierzehen tage, die er uß waz, 13 sh. mit dem daz uns angeburt der pferdelon von zweien dieneren, dez auch abgeslagen ist. darzů 91/2 lb. minus 3 d., so wir den andern stetten dar- geluhen hant. ir anzal an dem ritte ist zûsammen 10 lb. 3 sh. minus 3 d. dat. 1439 (III) in der 6. wo- chen. was der sonnentag vor sant Margreten tag [Juli 12-18]. (Ebenda pag. 6 not. ch.) 3 4 5 8 9 10 1 Vgl. art. 17. 2 Vgl. nr. 116 art. 11. Vgl. nr. 153 art. 9. Vgl. nr. 116 artt. 9 und 10; nr. 164 artt. 36-39. 45 Vgl. nr. 112 art. 4. d. i. Bestechungsgeld. nrr. 138 und 139. Vgl. nr. 140; nr. 165 art. 28. Vgl. nr. 128. d. i. Ausflüchte. 50
Strana 231
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 117-118. 231 5 davon scheide, uwer gnade daz aber wissen lassen, wan uwer gnade an mir nit anders finden 1439 sol, als ferre ich mich verstee, daz dhein sumnisse nach gebruchen an mir in uwer gnaden s geben zu Guttenberg an dinstag nach sand Ulrichs tag anno etc. 39. Juli z sachen sin solle. Juli 25 118. Henmann Offenburg an Konrad von Weinsberg: Verhandlungen am kgl. Hof, sonstige Unter- 1439 redungen und Ratschläge an Konrad betr. Kirchenstreit; Entschädigung; Pfälzischer Hei- 1439 Juli 25 Kitzbühel. ratsplan. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. von Offenburgs eigener Hand. Die Adresse wie nr. 115 bis beschirmer des heiligen concilio zu Basel ietz zû Nûrenberg. edler wolgeborner her. min undertenig willig dienst alle zit Jesus Christus Maria. 10 zůvor. [I] ich hab uweren gnoden vormols geschriben1 bi dem botten, den ir von mins herren von Tryer2 wegen harab gesant hatten, wie es unb alle sachen bi m. h. dem kung gestalt waz. also bin ich darnoch etlich zit bis uf den zinstag noch sant Ulrichs tag ze Ofen gewest und uf mitwoch von dannen gescheiden. und waz dovor uf den donstag unser her der kung und kunginne gar schnelles von Ofen gon Gran gevaren, um sich in den Besitz der Hinterlassenschaft und des Schlosses des verstorbenen Bischofs von Gran zu setzen; der Ungarische Hofmeister aber brachte erstere beiseite und überließ letzteres dem König nur unter gewissen Be- [2] item ich waz vor des kungs abscheidung mit des concilium a antwirt? dingungen. usgericht, nochdem ich daz dem concilium und uweren gnoden daz vormols geschriben 4 hab: daz der kung ie uf die zit dem concilio nut schriben noch ichtz verhandlen wolt, want er in 20 vor miner zûkunft geschriben 5 hat, er wolt bi den nottlen6 zu Mentz begriffen beliben; darumb so geburte im, weder den prelaten in Tutschen landen zu dem concilio zû komen ze schribent, noch von des aplasgeltz" wegen ichtz zû verhandlen ; want er hette es vor nût gewert ; er wolt es och aber nût weren in ze gebent. item ° und waz daz sach, daz Tarentinus uf die zit groslich von des bobstes wegen geworben hat an den kung: er solt mit der stat von Basel 25 schaffen, daz si die pfaffen und conciliumlut doselbs ustriben; so wolt der bobst schaffen dem kung, daz im der krieg von Pollan abgetan wirde und daz im die Venedier gar fil gûtz tûn solten. und hat die Ungren geistlich und weltlich dohinder brocht, daz si im ganz zûgesagt wolten haben mit dem bobst ze sint. und do ich min botschaft erzalt und die sach an die kungin und die Unger gelanget, do stunden si von solicher antwirt und satzten die sach hin 30 zû dem kung : waz der darinne handelt, dobi wolten si beliben. item und darunb wart Tarentinus kein ander antwirt, denne daz der kung bi der zedel zû Mentz beschlossen wolt beliben. und sprach der kung zû mir, ich hette gemacht, daz der Tarentinus mit unfrôden von item und want vast unsicher von Ofen haruf ze varent ist zu dannen gescheiden wer’. disen ziten und man sust nút wol in dem land gewandern tar, so wolt uf die zit graf Wilhelm von Monfort und ander des kunges nut langer warten. darunb für ich mit in von danne, want [3] item es waz och min her von Passaw ich uf die zit nut wiste anders ze schafen. noch nut zû dem kung kumen, do ich min botschaft erzalt, daz doch mer denne ein stund oder gar noch anderhalb stunde weret. wol kam er bald darnoch. der waz och, der mir die antwirt gab von des kungs wegen. item ich gedocht mir, darnoch mit im" gar genûg ze redent, 40 och die abgeschriften aller bullen briefen und werbung 1° ze zeigent b und im zû sagent, wes man in schuldiget. er las die copien alle und verstünd und marchte dobi, war die sach hinwolt. 15 35 Juli 7 Juli 8 Juli 2 a) Vorl. durchweg consilium. b) undeutlich. 1 nr. 115; 2 Vgl. S. 226 Z. 20. 45 3 Nicht der Antwort, die das Konzil den fürstlichen Gesandten gab, sondern der Antwort des Königs an das Konzil auf Offenburgs Sendung. 4 Vgl. S. 222 Z. 42 ff. 5 nr. 90. nr. 65. 7 Vgl. nr. 93 art. 9 und nr. 113 art. 6. 8 Vgl. S. 222 Z. 18-42. 9 Dem Bischof von Passau. 10 Vgl. nrr. 92 und 93 samt den dort angeführten Schriftstücken. 6
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 117-118. 231 5 davon scheide, uwer gnade daz aber wissen lassen, wan uwer gnade an mir nit anders finden 1439 sol, als ferre ich mich verstee, daz dhein sumnisse nach gebruchen an mir in uwer gnaden s geben zu Guttenberg an dinstag nach sand Ulrichs tag anno etc. 39. Juli z sachen sin solle. Juli 25 118. Henmann Offenburg an Konrad von Weinsberg: Verhandlungen am kgl. Hof, sonstige Unter- 1439 redungen und Ratschläge an Konrad betr. Kirchenstreit; Entschädigung; Pfälzischer Hei- 1439 Juli 25 Kitzbühel. ratsplan. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. von Offenburgs eigener Hand. Die Adresse wie nr. 115 bis beschirmer des heiligen concilio zu Basel ietz zû Nûrenberg. edler wolgeborner her. min undertenig willig dienst alle zit Jesus Christus Maria. 10 zůvor. [I] ich hab uweren gnoden vormols geschriben1 bi dem botten, den ir von mins herren von Tryer2 wegen harab gesant hatten, wie es unb alle sachen bi m. h. dem kung gestalt waz. also bin ich darnoch etlich zit bis uf den zinstag noch sant Ulrichs tag ze Ofen gewest und uf mitwoch von dannen gescheiden. und waz dovor uf den donstag unser her der kung und kunginne gar schnelles von Ofen gon Gran gevaren, um sich in den Besitz der Hinterlassenschaft und des Schlosses des verstorbenen Bischofs von Gran zu setzen; der Ungarische Hofmeister aber brachte erstere beiseite und überließ letzteres dem König nur unter gewissen Be- [2] item ich waz vor des kungs abscheidung mit des concilium a antwirt? dingungen. usgericht, nochdem ich daz dem concilium und uweren gnoden daz vormols geschriben 4 hab: daz der kung ie uf die zit dem concilio nut schriben noch ichtz verhandlen wolt, want er in 20 vor miner zûkunft geschriben 5 hat, er wolt bi den nottlen6 zu Mentz begriffen beliben; darumb so geburte im, weder den prelaten in Tutschen landen zu dem concilio zû komen ze schribent, noch von des aplasgeltz" wegen ichtz zû verhandlen ; want er hette es vor nût gewert ; er wolt es och aber nût weren in ze gebent. item ° und waz daz sach, daz Tarentinus uf die zit groslich von des bobstes wegen geworben hat an den kung: er solt mit der stat von Basel 25 schaffen, daz si die pfaffen und conciliumlut doselbs ustriben; so wolt der bobst schaffen dem kung, daz im der krieg von Pollan abgetan wirde und daz im die Venedier gar fil gûtz tûn solten. und hat die Ungren geistlich und weltlich dohinder brocht, daz si im ganz zûgesagt wolten haben mit dem bobst ze sint. und do ich min botschaft erzalt und die sach an die kungin und die Unger gelanget, do stunden si von solicher antwirt und satzten die sach hin 30 zû dem kung : waz der darinne handelt, dobi wolten si beliben. item und darunb wart Tarentinus kein ander antwirt, denne daz der kung bi der zedel zû Mentz beschlossen wolt beliben. und sprach der kung zû mir, ich hette gemacht, daz der Tarentinus mit unfrôden von item und want vast unsicher von Ofen haruf ze varent ist zu dannen gescheiden wer’. disen ziten und man sust nút wol in dem land gewandern tar, so wolt uf die zit graf Wilhelm von Monfort und ander des kunges nut langer warten. darunb für ich mit in von danne, want [3] item es waz och min her von Passaw ich uf die zit nut wiste anders ze schafen. noch nut zû dem kung kumen, do ich min botschaft erzalt, daz doch mer denne ein stund oder gar noch anderhalb stunde weret. wol kam er bald darnoch. der waz och, der mir die antwirt gab von des kungs wegen. item ich gedocht mir, darnoch mit im" gar genûg ze redent, 40 och die abgeschriften aller bullen briefen und werbung 1° ze zeigent b und im zû sagent, wes man in schuldiget. er las die copien alle und verstünd und marchte dobi, war die sach hinwolt. 15 35 Juli 7 Juli 8 Juli 2 a) Vorl. durchweg consilium. b) undeutlich. 1 nr. 115; 2 Vgl. S. 226 Z. 20. 45 3 Nicht der Antwort, die das Konzil den fürstlichen Gesandten gab, sondern der Antwort des Königs an das Konzil auf Offenburgs Sendung. 4 Vgl. S. 222 Z. 42 ff. 5 nr. 90. nr. 65. 7 Vgl. nr. 93 art. 9 und nr. 113 art. 6. 8 Vgl. S. 222 Z. 18-42. 9 Dem Bischof von Passau. 10 Vgl. nrr. 92 und 93 samt den dort angeführten Schriftstücken. 6
Strana 232
232 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Juli 25 und fiel der man ganz uf einen andren sinn und wart erzalen: im were sogtens1 mer geseit ; aber er wolt dem concilio einen gûten rott geben, daz si nur eins teten. es wer’, daz si den bobst wolten absetzen oder einen andren erwelen, daz si darinne nicht gehen, sunder allen prelaten vorhin verkunden und uf daz hohest gepieten, och allen kungen und fursten schriben, die iren dohin ze schikent ; weler denn kem, daz wer gût ; weler nicht kem, der mocht nicht darwider 5 gereden, waz do beschech ; und er wirde es dennocht halten. und werlich es beduchte mich selbs der best rott ze sint. und ich erhûb mich darunb dester e, daz ich solichs dem concilio sagen wolt. [4] item und als ich gein Wien komen bin, ist min her von Lubig? uf mitwoch Juli 15 ze nacht vor sant Marien Madalenen tag dohin komen, und mir geseit, daz der bobst ganz abgesatzt si und daz er zû dem kung welle von der Tûtschen nazion wegen und versüchen, 10 ob er in dohin zû dem concilio bringen moge, ich hab im geroten, daz er nut allein die Cristen- heit noch daz rich noch den kung ze wort hab, sunder och : daz das concilium vernomen hab daz gros ubel, daz die Turken in dem lant ze Ungren an der Cristenhet tünd, nochdem si mit grosser macht allernechst bi Zygodin3 ligen; und darunb so bedunke daz concilium gût sin, daz unser her der kung sich zû in fûge, want si sust allen kungen fursten und herren dohin ver- 15 kundet haben; und die moge er anrûffen, im hilflich ze sint, den Turken widerstant ze tünd ; und wie er die Ungren und iren schaden nut fur setzet (si lossent den kung nut von in kumen, und solte die Kristenhet und daz rich ganz undergon) daz gebe in garnutz ze schafen. und der weg gefiel im vast wol. desselben gelich gefiel es och dem hûbmeister. denne wie man den fromen kung do dannen von den luten bringen mocht, daz were ein gros almůsen. mir gepurt 20 nut dovon ze schribent, als ich gerne tete. und also vart der von Lûbig zû dem kung; und ich mein, daz er zû im gein Zygodin varen mûsse. [5] item es worent och der von Regens- purg, der von Kyemse und meister Hans von Eych geordnet zû dem bobst ze ritend4 und worent vor mir us wider die Styrmark hin. und ich rette mit dem hubmeister : wofur es nutz wer’, daz si unser her der kung dohin liesse riten, noch dem die sach gestalt were. denen war 25 nochgesant, si solten gein Basel riten 5; und ich bin in noch geritten denselben weg bis gein Ratstat 6. so sint si erst vor mir dohin fur Saltzburg us. bedunket mich, daz si die fursten von Osterich, als die alle zu Hall bi enander sint 7, schuchen a und och dorthin us besser weg haben. waz si aber handlen werden, mag ich noch nût wissen. item, gnediger lieber her, ich wolt ich wer ein wil bi uch. ich hette uch fil allerlei sachen ze sagent, daz mir nicht gepurt ze 30 schribent. [6] Des von Medburg8 will sich der König auch weiterhin als seines Sohnes annehmen. [7] Die Reichssteuer? zu Frankfurt ist bereits dem von Swarzburg verschrieben, so daß Ihr die quittanz nicht erhalten könnt. Die quitanz gein Swinfurt und gein Wintzhen bringe ich mit; kosteten 10 fl. in die Kanzlei. 10 [8] Den Heiratsplan11 will das Königspaar noch bedenken; ich habe den König von Wien 35 aus gebeten, den endgültigen Bescheid an Euch durch Vermittlung des Hubmeisters [Ulrich von Eitzing] zu schicken. [9] Die nicht näher bezeichnete Angelegenheit, die in dem Offenburg nachgeschickten Schreiben an den Nenninger enthalten war, wird Nenninger erledigen, sobald er zum König kommt. [I0] Item gnediger lieber her, als ich denne die mere12 zů Wien vernomen hab und ich den prelaten von Regenspurg Kyemse und meister Hans von Eich nochgeilet hab, von denen 40 ich gern allerlei meren erraten hett, unb daz ich uch eins und das anders geschriben mocht, und aber ich si nicht getroffen hab, so hab ich sust den sachen in mangerlei wise nochgedocht, waz uf dis zit unsrem gnedigesten herren dem kung bede ---b der helgen müter der ganzen a) so. b) sollte zu ergänzen sein dem concilio und der kirchen? 1 solches. 2 Zur Sendung des Bischofs von Lübeck vgl. nrr. 168 bis 170. 3 Szegedin a. d. Theiß; vgl. Wostry 2, 127. 4 Vgl. S. 221 Z. 21. 5 Vgl. nr. 108. 6 Radstadt s. ö. v. Salzburg. Zwischen 25. Juli und 3. August, vgl. Lich- nowsky 5, nrr. 4429, 4432 und 4433. 8 Vgl. nr. 113 art. 14. 9 Vgl. nr. 113 art. 12; außerdem RTA. 13, 51 Anm. 1; S. 99 Z. 2; RTA. 15 nr. 15. 10 Entsprechende AusgabennotizHenmannOffenburgs datiert ze Ofen post Johannis 1439 [nach Juni 24]. (Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 14 not. ch.) 50 11 Vgl. nr. 113 art. 17. 12 Von der Absetzung des Papstes, vgl. art. 3. 45
232 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Juli 25 und fiel der man ganz uf einen andren sinn und wart erzalen: im were sogtens1 mer geseit ; aber er wolt dem concilio einen gûten rott geben, daz si nur eins teten. es wer’, daz si den bobst wolten absetzen oder einen andren erwelen, daz si darinne nicht gehen, sunder allen prelaten vorhin verkunden und uf daz hohest gepieten, och allen kungen und fursten schriben, die iren dohin ze schikent ; weler denn kem, daz wer gût ; weler nicht kem, der mocht nicht darwider 5 gereden, waz do beschech ; und er wirde es dennocht halten. und werlich es beduchte mich selbs der best rott ze sint. und ich erhûb mich darunb dester e, daz ich solichs dem concilio sagen wolt. [4] item und als ich gein Wien komen bin, ist min her von Lubig? uf mitwoch Juli 15 ze nacht vor sant Marien Madalenen tag dohin komen, und mir geseit, daz der bobst ganz abgesatzt si und daz er zû dem kung welle von der Tûtschen nazion wegen und versüchen, 10 ob er in dohin zû dem concilio bringen moge, ich hab im geroten, daz er nut allein die Cristen- heit noch daz rich noch den kung ze wort hab, sunder och : daz das concilium vernomen hab daz gros ubel, daz die Turken in dem lant ze Ungren an der Cristenhet tünd, nochdem si mit grosser macht allernechst bi Zygodin3 ligen; und darunb so bedunke daz concilium gût sin, daz unser her der kung sich zû in fûge, want si sust allen kungen fursten und herren dohin ver- 15 kundet haben; und die moge er anrûffen, im hilflich ze sint, den Turken widerstant ze tünd ; und wie er die Ungren und iren schaden nut fur setzet (si lossent den kung nut von in kumen, und solte die Kristenhet und daz rich ganz undergon) daz gebe in garnutz ze schafen. und der weg gefiel im vast wol. desselben gelich gefiel es och dem hûbmeister. denne wie man den fromen kung do dannen von den luten bringen mocht, daz were ein gros almůsen. mir gepurt 20 nut dovon ze schribent, als ich gerne tete. und also vart der von Lûbig zû dem kung; und ich mein, daz er zû im gein Zygodin varen mûsse. [5] item es worent och der von Regens- purg, der von Kyemse und meister Hans von Eych geordnet zû dem bobst ze ritend4 und worent vor mir us wider die Styrmark hin. und ich rette mit dem hubmeister : wofur es nutz wer’, daz si unser her der kung dohin liesse riten, noch dem die sach gestalt were. denen war 25 nochgesant, si solten gein Basel riten 5; und ich bin in noch geritten denselben weg bis gein Ratstat 6. so sint si erst vor mir dohin fur Saltzburg us. bedunket mich, daz si die fursten von Osterich, als die alle zu Hall bi enander sint 7, schuchen a und och dorthin us besser weg haben. waz si aber handlen werden, mag ich noch nût wissen. item, gnediger lieber her, ich wolt ich wer ein wil bi uch. ich hette uch fil allerlei sachen ze sagent, daz mir nicht gepurt ze 30 schribent. [6] Des von Medburg8 will sich der König auch weiterhin als seines Sohnes annehmen. [7] Die Reichssteuer? zu Frankfurt ist bereits dem von Swarzburg verschrieben, so daß Ihr die quittanz nicht erhalten könnt. Die quitanz gein Swinfurt und gein Wintzhen bringe ich mit; kosteten 10 fl. in die Kanzlei. 10 [8] Den Heiratsplan11 will das Königspaar noch bedenken; ich habe den König von Wien 35 aus gebeten, den endgültigen Bescheid an Euch durch Vermittlung des Hubmeisters [Ulrich von Eitzing] zu schicken. [9] Die nicht näher bezeichnete Angelegenheit, die in dem Offenburg nachgeschickten Schreiben an den Nenninger enthalten war, wird Nenninger erledigen, sobald er zum König kommt. [I0] Item gnediger lieber her, als ich denne die mere12 zů Wien vernomen hab und ich den prelaten von Regenspurg Kyemse und meister Hans von Eich nochgeilet hab, von denen 40 ich gern allerlei meren erraten hett, unb daz ich uch eins und das anders geschriben mocht, und aber ich si nicht getroffen hab, so hab ich sust den sachen in mangerlei wise nochgedocht, waz uf dis zit unsrem gnedigesten herren dem kung bede ---b der helgen müter der ganzen a) so. b) sollte zu ergänzen sein dem concilio und der kirchen? 1 solches. 2 Zur Sendung des Bischofs von Lübeck vgl. nrr. 168 bis 170. 3 Szegedin a. d. Theiß; vgl. Wostry 2, 127. 4 Vgl. S. 221 Z. 21. 5 Vgl. nr. 108. 6 Radstadt s. ö. v. Salzburg. Zwischen 25. Juli und 3. August, vgl. Lich- nowsky 5, nrr. 4429, 4432 und 4433. 8 Vgl. nr. 113 art. 14. 9 Vgl. nr. 113 art. 12; außerdem RTA. 13, 51 Anm. 1; S. 99 Z. 2; RTA. 15 nr. 15. 10 Entsprechende AusgabennotizHenmannOffenburgs datiert ze Ofen post Johannis 1439 [nach Juni 24]. (Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 14 not. ch.) 50 11 Vgl. nr. 113 art. 17. 12 Von der Absetzung des Papstes, vgl. art. 3. 45
Strana 233
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 118. 233 Cristenhet, der beschirmer und vogt er ist, in disen sachen ze tund si. des ich in gar dik und fil ermant hab : waz siner person sinen eren und sinen anbt, darzû er gewirdeget ist, gepure ze tünd und ze lûgent, daz er fur sich neme soliche wege, domit er nut irre gangen werde, und daz er denn nut a nochvolge, die wenig den gemeinen nutz irachten, sunder iren nutz und frumen sûchen; och betrachte, wer sin frunt oder figent si; och betrachte: hette der keiser sin swecher daz concilium nicht gehalten, er hette niemer mogen in Lanperten, durch Lan- perten noch gein Rom noch wider von Rom harus in Tutsche lande komen sin und mitb gar fil worten, die ich nuzemol underwegen loß ze schribent, want mine wort nut iederman gelich wol gefielen. [10a] item1 und also beduchte mich nutzit bessers geroten sin, ir 10 santen her Hansen Gerwer, so ir schierest mochten, zû sinen kunglichen gnoden und im kunt teten : wie ir vernomen hetten, wie ich von im gescheiden wer; und daz sin gnode, als es uf die zit gestalt waz, vilnochs2 ein gût antwirt mir gegeben hett. item aber als es nu gestalt wer und der bobst abgesatzt, wolte sin gnode, so hette er daz swert wol bi dem gehilz, und daz er dem concilio doch etwaz bas zûleite und e zûsehe, an dem doch sin rugg, sin herz und alle 15 sin macht lenet; ist och, daz er im recht tût und daz er dem concilio ernstlich botschaft tug der walung des bobstes zû verhalten bis zû siner zûkunft, und daz erd mit hubschen artiklen begriffen gen in melde die Turgen, die Behem, die noch unselig sint, und och die Pollant, die er in alle wol furhaben mag, ob er icht nut alsbald dohin zû in komen mocht, — als ir nu den [IOb] item daz ander : sin gar fil und treffer versten mogen, denne ich daz geschriben kan. 20 siddemmol und die teding ze Mentz und die beschliessung 3 nu ganz ab ist und sin kunglich gnode vormols des bobstes geschonet hat, daz er nut von des concilium wegen schriben wolt den erzbischofen sust andren bischofen und prelaten, daz si schuffen, daz man dem concilio daz aplasgelt wolt lossen volgen4, darinne so habe er nu wol gelinpf solichs ze schribent an alle ende, do daz not wirt sin; und si daz sach, daz der bobst solich gelt hab lossen innemen und 25 enpfachen den kung von Pollant, der daz doch wider in und die helgen Cristenhet gebrucht und den ungelôbigen zû Behem domit hilflich gewest ist, als ich daz sinen gnoden im rot und sust allein gar manig mol geseit hab; und ob kein ander sach wer denne dieselb sach, sin kunglich gnode schribe billich, daz man solich gelt liesse gevolgen den, die daz unb gottes und der Cristenhet zû helfe ufgesatzt haben, als daz heilig concilium daz geton hat. denne der Venedier und des bobstes listiket und gelt si5 von der Krichen wegen, die haruber ze bringent, furkumen hant, daz die Kriechen zû dem bobst kumen sint und nut zû dem concilium; daze ist des concilium schult nût, denne brief bullen und sigel an inen‘ gevelt hat und si nût gefelt hant. darunb ze merkent ist, daz die worhet allewegen beston sol und müs. item und wenne sin kunglich gnode solichs tût, so behaltet er daz concilium bi ime selbs, und 35 daz er noch fil gûtz mit in geschaffen mag ; tût er es nut, ist denne daz der gewalt in ander lut [10c] item und daz ir och liessent schriben miner hant wachset, er wirt im kom wider. gnedigen frowen der kungin gar ernstlich, waz irem gemachel und ir und allen iren richen daran gelegen were. item desselben gelich dem von Frysingen, dem von Eberstorf, her Niclaws Truchses, her Erhart Dusß f; ich weis sust nieman, der in disen landen bi im si. item ob ir 40 her Lorentzen von Heydenschin-Turn 7, dem grosgrofen, och schriben, es mocht lichs nut schaden. item und her Dietrich Ebrach, der ist erst in die kanzlig kumen 8, und her Peter a) ergänzt. b) ergänzt. c) Vorl. add. zu. d) ergänzt. e) daz ist und nuet fast ganz zerstört. f) Dosß? feria 4. post Petri et Pauli apostolorum [3. Juni bis 1 Zu artt. 10a-10d vgl. S. 237 Anm. 5. 2 Wohl für „vielleicht“. 1. Juli]: item dedimus 3 sh. 8 haller; verzert Hans Plintheymer, als er mit unsers herren des kunigs 3 nr. 65. schreiber herrn Dietrichen und mit einem doctor 4 Vgl. S. 231 Z. 21. von Leipezg rait und uber nacht zu Feweht sein 5 Objekt ist Konzilsväter. 6 Wohl: die Griechen; das folgende si: Konzils- můst. item dedimus 10 sh. 11 haller; hat Caspar Steinkircher verzert, als er her Dietrichen, unsers väter. herren des kunigs schreiber, ettliche briefe nach- 50 7 Verdeutschung von Hedervary. furte gein Newenmarckt. (Nürnberg St.-A. Jahres- 8 Vgl. Ausgabenotizen Nürnbergs in der 5. Bürger- register IV fol. 337 b cop. ch.) meisterperiode feria 4. in die Erasmi episcopi bis 30 45 1439 Juli 25 Deutsche Reichstags-Akten XIV 30
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 118. 233 Cristenhet, der beschirmer und vogt er ist, in disen sachen ze tund si. des ich in gar dik und fil ermant hab : waz siner person sinen eren und sinen anbt, darzû er gewirdeget ist, gepure ze tünd und ze lûgent, daz er fur sich neme soliche wege, domit er nut irre gangen werde, und daz er denn nut a nochvolge, die wenig den gemeinen nutz irachten, sunder iren nutz und frumen sûchen; och betrachte, wer sin frunt oder figent si; och betrachte: hette der keiser sin swecher daz concilium nicht gehalten, er hette niemer mogen in Lanperten, durch Lan- perten noch gein Rom noch wider von Rom harus in Tutsche lande komen sin und mitb gar fil worten, die ich nuzemol underwegen loß ze schribent, want mine wort nut iederman gelich wol gefielen. [10a] item1 und also beduchte mich nutzit bessers geroten sin, ir 10 santen her Hansen Gerwer, so ir schierest mochten, zû sinen kunglichen gnoden und im kunt teten : wie ir vernomen hetten, wie ich von im gescheiden wer; und daz sin gnode, als es uf die zit gestalt waz, vilnochs2 ein gût antwirt mir gegeben hett. item aber als es nu gestalt wer und der bobst abgesatzt, wolte sin gnode, so hette er daz swert wol bi dem gehilz, und daz er dem concilio doch etwaz bas zûleite und e zûsehe, an dem doch sin rugg, sin herz und alle 15 sin macht lenet; ist och, daz er im recht tût und daz er dem concilio ernstlich botschaft tug der walung des bobstes zû verhalten bis zû siner zûkunft, und daz erd mit hubschen artiklen begriffen gen in melde die Turgen, die Behem, die noch unselig sint, und och die Pollant, die er in alle wol furhaben mag, ob er icht nut alsbald dohin zû in komen mocht, — als ir nu den [IOb] item daz ander : sin gar fil und treffer versten mogen, denne ich daz geschriben kan. 20 siddemmol und die teding ze Mentz und die beschliessung 3 nu ganz ab ist und sin kunglich gnode vormols des bobstes geschonet hat, daz er nut von des concilium wegen schriben wolt den erzbischofen sust andren bischofen und prelaten, daz si schuffen, daz man dem concilio daz aplasgelt wolt lossen volgen4, darinne so habe er nu wol gelinpf solichs ze schribent an alle ende, do daz not wirt sin; und si daz sach, daz der bobst solich gelt hab lossen innemen und 25 enpfachen den kung von Pollant, der daz doch wider in und die helgen Cristenhet gebrucht und den ungelôbigen zû Behem domit hilflich gewest ist, als ich daz sinen gnoden im rot und sust allein gar manig mol geseit hab; und ob kein ander sach wer denne dieselb sach, sin kunglich gnode schribe billich, daz man solich gelt liesse gevolgen den, die daz unb gottes und der Cristenhet zû helfe ufgesatzt haben, als daz heilig concilium daz geton hat. denne der Venedier und des bobstes listiket und gelt si5 von der Krichen wegen, die haruber ze bringent, furkumen hant, daz die Kriechen zû dem bobst kumen sint und nut zû dem concilium; daze ist des concilium schult nût, denne brief bullen und sigel an inen‘ gevelt hat und si nût gefelt hant. darunb ze merkent ist, daz die worhet allewegen beston sol und müs. item und wenne sin kunglich gnode solichs tût, so behaltet er daz concilium bi ime selbs, und 35 daz er noch fil gûtz mit in geschaffen mag ; tût er es nut, ist denne daz der gewalt in ander lut [10c] item und daz ir och liessent schriben miner hant wachset, er wirt im kom wider. gnedigen frowen der kungin gar ernstlich, waz irem gemachel und ir und allen iren richen daran gelegen were. item desselben gelich dem von Frysingen, dem von Eberstorf, her Niclaws Truchses, her Erhart Dusß f; ich weis sust nieman, der in disen landen bi im si. item ob ir 40 her Lorentzen von Heydenschin-Turn 7, dem grosgrofen, och schriben, es mocht lichs nut schaden. item und her Dietrich Ebrach, der ist erst in die kanzlig kumen 8, und her Peter a) ergänzt. b) ergänzt. c) Vorl. add. zu. d) ergänzt. e) daz ist und nuet fast ganz zerstört. f) Dosß? feria 4. post Petri et Pauli apostolorum [3. Juni bis 1 Zu artt. 10a-10d vgl. S. 237 Anm. 5. 2 Wohl für „vielleicht“. 1. Juli]: item dedimus 3 sh. 8 haller; verzert Hans Plintheymer, als er mit unsers herren des kunigs 3 nr. 65. schreiber herrn Dietrichen und mit einem doctor 4 Vgl. S. 231 Z. 21. von Leipezg rait und uber nacht zu Feweht sein 5 Objekt ist Konzilsväter. 6 Wohl: die Griechen; das folgende si: Konzils- můst. item dedimus 10 sh. 11 haller; hat Caspar Steinkircher verzert, als er her Dietrichen, unsers väter. herren des kunigs schreiber, ettliche briefe nach- 50 7 Verdeutschung von Hedervary. furte gein Newenmarckt. (Nürnberg St.-A. Jahres- 8 Vgl. Ausgabenotizen Nürnbergs in der 5. Bürger- register IV fol. 337 b cop. ch.) meisterperiode feria 4. in die Erasmi episcopi bis 30 45 1439 Juli 25 Deutsche Reichstags-Akten XIV 30
Strana 234
234 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Juli 25 1439 Juli 25 Kalde, want her Caspar reit alsbald hinne, als ich gein Ofen kam. doch waz er bi miner wer- bung; und ich verstünd die antwirt von im zû gûtem teil, die mir darnoch von dem kung wart. wer’ aber, daz ir vernement, daz er wider hinab were, so lossent nut, ir schribent im och. [10d] item si, daz uch min torechtiger rot, als vor geschriben stot, gevallen werde, so lossent nut, ir gebent her Hansen abgeschriften und copien, wie man den erzbischofen und bischofen schriben sol und och den merklichen stetten in allen landen1. item und schribent och her Marquart, daz er daz best tûn welle in den sachen; und si daz er daz tûg, so solle im wol gelonet werden von dem concilio, als ich denne solichs mit im gerett hab ; und do wellent ir im fur versprechen. [II] Gnediger lieber her, ich hab uweren gnoden disen botten zû einege a gesant? von hie 10 hinnen, unb daz sich die zit nicht verloffe ; denne ich hette uch von Wiene geschriben, denne daz ich den prelaten nochvolget, als vor geschriben stot, daz ich uch gerne ir gevert och ge- schriben hett; und do daz nut sin mocht, do gedocht ich, solte ich gebeitet haben bis gein Basel, es mochte sich soliche sachen verspetet haben, daz es nicht gût gewest were. denne hetten mich die vetter von dem concilio enweg gevertiget, do ir daz gerne gesehen hetten, 15 und ich vor meister Hans von Eych dohin kumen were, alle ir sachen hetten sich fillicht anders gemacht. und ir dorft dem botten nicht lonen ; ich hab in usgericht. geben zů Kytzbuchel uf sant Jacobs tag vor mittag 1439. versigelt mit Wentzlav von der Witenmule ingesigel Uwer gnaden unterteniger Henman Offenburg ritter. gebresten halb des minen. [I. Zettel. / Offenburg bittet um Mitteilung, wenn Konrad, wie angeraten, einen Unterhänd- 20 ler an den König schickt, damit er es dem Konzil sagen kann. [2. Zettel.I Der König läßt Konrad bitten, auf seinen Gedanken hinsichtlich der Münzen4 zu Aachen und Düren zu verzichten wegen der Fürsten, die do selbs umb die munzen han. Eine Versetzung der Goldmünzen halten die Räte für unnötig, bitten sie aufzuschieben bis zur Ankunft des Königs. 25 a) Lesung unsicher; Emendation fraglich. 1 Vgl. art. 10b und nr. 121 art. 14. 2 Vgl. nr. 165 art. 33. 3 Nach Wien von Mainz aus. 4 Vgl. nr. 113 art. 13. Zum weiteren Verlauf haben wir zwei Schreiben Konrads vom 8. August aus Reigelsberg (wohin Konrad am 7. August nach elf- tägigem Aufenthalt in Nürnberg geritten war) an den Münzmeister von Basel, Peter Gatz, und den Altamman- meister Adam Riff zu Straßburg. Den ersten erinnert Konrad daran, daß er uf s. Peters tag catedera schirst kûmende [1440 Febr. 2] Geld haben müsse, sowie an seine und seines Kaplans Hans Verhandlungen mit ihm, Peter Gatz, und Heinrich Schlirbach wegen Uber- nahme der Münze. Dann bietet er ihm oder der Stadt Basel oder einem andern Bürger von Basel die Münze zum Erwerb an. so liep sien uns die von Bassel, daz wir inne gern dienten und zû willen weren, wan u. h. dez kûngs gnade vor ime hat, daz er sin sachen hoff zu bestellen und daz er ie zu dem contzillio mein zů kûmen; daz wollest aber heimlichen halten. Bittet um Antwort, da er gewiß sein muß, wû uns geld werden mûge oder nit; dan wûrde uns nit gelt, sa engienge uns ein sache, dazů wir numer meer kůmen mohten und daz unser herschaft grossen schaden bringen würde. geben Reygelberg Sa. v. s. Lorenz 39. (Öhringen Hoh. H.-A. C 30 conc. ch.) — Den Am- manmeister Riff bittet Konrad, ihm zu helfen, daß er zum 22. Februar 1440 von Straßburg 6000 fl. erhalte; dafür wolle er ihnen die Münze, zu 4000 fl ange- schlagen, verschaffen bis auf Wiederlösung und für die übrigen 2000 fl, rückzahlbar in 2 Jahren, ein genugen tun. auch lassen wir uch in geheimde und 30 in truwen wissen, daz u.gn. h. der kûng vor ime hat sin sachen zů bestallen und sich zů uch gen Stroßpurg zû fûgen um unser lieben frauwen tag kerzwihe nehstkomend ist [1440 Febr. 2], daz contzillio, die kûrfürsten und ander fürsten geist- lichen und werntlichen graffen herren und stete zû ime zû vordern. In diesem Fall würde die mûnz bei uch in einem jare zweidůssent gûlden mit schlag- schatz und dem wessel hertragen, als ire daz wol verstet. wir geswigen der eren, die ire davon hetende. Wenn Straßburg auf diesen Vorschlag eingehen würde, dann würde Konrad zum Abschluß zu ihnen kommen. Denn wenn Contz von Vinsterloh vom König zurück- kommt, so wird sich Konrad seinerseits zum König begeben, daz sin gnade allerlei wirdet mit uns einig, ime zu bestellen, nachdem als dann her Peter Güllicher, propst zu Northüssen, protonotarien u. h. dez kûnges mir geschrieben hat [vgl. nr. 122 art. 8]; dann wird Konrad die brief ausstellen lassen. Konrad bittet, die Antwort dem Boten, der noch nach Basel zu 50 laufen hat Ivgl. nr. 165 art. 337, auf seinem Rück- weg mitzugeben; geb. Reygelsberg Sa. v. Lorentz 39. (Ebenda C 30 conc. ch.) — Antworten auf beide Schreiben sind nicht aufgefunden worden. 35 40 45
234 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Juli 25 1439 Juli 25 Kalde, want her Caspar reit alsbald hinne, als ich gein Ofen kam. doch waz er bi miner wer- bung; und ich verstünd die antwirt von im zû gûtem teil, die mir darnoch von dem kung wart. wer’ aber, daz ir vernement, daz er wider hinab were, so lossent nut, ir schribent im och. [10d] item si, daz uch min torechtiger rot, als vor geschriben stot, gevallen werde, so lossent nut, ir gebent her Hansen abgeschriften und copien, wie man den erzbischofen und bischofen schriben sol und och den merklichen stetten in allen landen1. item und schribent och her Marquart, daz er daz best tûn welle in den sachen; und si daz er daz tûg, so solle im wol gelonet werden von dem concilio, als ich denne solichs mit im gerett hab ; und do wellent ir im fur versprechen. [II] Gnediger lieber her, ich hab uweren gnoden disen botten zû einege a gesant? von hie 10 hinnen, unb daz sich die zit nicht verloffe ; denne ich hette uch von Wiene geschriben, denne daz ich den prelaten nochvolget, als vor geschriben stot, daz ich uch gerne ir gevert och ge- schriben hett; und do daz nut sin mocht, do gedocht ich, solte ich gebeitet haben bis gein Basel, es mochte sich soliche sachen verspetet haben, daz es nicht gût gewest were. denne hetten mich die vetter von dem concilio enweg gevertiget, do ir daz gerne gesehen hetten, 15 und ich vor meister Hans von Eych dohin kumen were, alle ir sachen hetten sich fillicht anders gemacht. und ir dorft dem botten nicht lonen ; ich hab in usgericht. geben zů Kytzbuchel uf sant Jacobs tag vor mittag 1439. versigelt mit Wentzlav von der Witenmule ingesigel Uwer gnaden unterteniger Henman Offenburg ritter. gebresten halb des minen. [I. Zettel. / Offenburg bittet um Mitteilung, wenn Konrad, wie angeraten, einen Unterhänd- 20 ler an den König schickt, damit er es dem Konzil sagen kann. [2. Zettel.I Der König läßt Konrad bitten, auf seinen Gedanken hinsichtlich der Münzen4 zu Aachen und Düren zu verzichten wegen der Fürsten, die do selbs umb die munzen han. Eine Versetzung der Goldmünzen halten die Räte für unnötig, bitten sie aufzuschieben bis zur Ankunft des Königs. 25 a) Lesung unsicher; Emendation fraglich. 1 Vgl. art. 10b und nr. 121 art. 14. 2 Vgl. nr. 165 art. 33. 3 Nach Wien von Mainz aus. 4 Vgl. nr. 113 art. 13. Zum weiteren Verlauf haben wir zwei Schreiben Konrads vom 8. August aus Reigelsberg (wohin Konrad am 7. August nach elf- tägigem Aufenthalt in Nürnberg geritten war) an den Münzmeister von Basel, Peter Gatz, und den Altamman- meister Adam Riff zu Straßburg. Den ersten erinnert Konrad daran, daß er uf s. Peters tag catedera schirst kûmende [1440 Febr. 2] Geld haben müsse, sowie an seine und seines Kaplans Hans Verhandlungen mit ihm, Peter Gatz, und Heinrich Schlirbach wegen Uber- nahme der Münze. Dann bietet er ihm oder der Stadt Basel oder einem andern Bürger von Basel die Münze zum Erwerb an. so liep sien uns die von Bassel, daz wir inne gern dienten und zû willen weren, wan u. h. dez kûngs gnade vor ime hat, daz er sin sachen hoff zu bestellen und daz er ie zu dem contzillio mein zů kûmen; daz wollest aber heimlichen halten. Bittet um Antwort, da er gewiß sein muß, wû uns geld werden mûge oder nit; dan wûrde uns nit gelt, sa engienge uns ein sache, dazů wir numer meer kůmen mohten und daz unser herschaft grossen schaden bringen würde. geben Reygelberg Sa. v. s. Lorenz 39. (Öhringen Hoh. H.-A. C 30 conc. ch.) — Den Am- manmeister Riff bittet Konrad, ihm zu helfen, daß er zum 22. Februar 1440 von Straßburg 6000 fl. erhalte; dafür wolle er ihnen die Münze, zu 4000 fl ange- schlagen, verschaffen bis auf Wiederlösung und für die übrigen 2000 fl, rückzahlbar in 2 Jahren, ein genugen tun. auch lassen wir uch in geheimde und 30 in truwen wissen, daz u.gn. h. der kûng vor ime hat sin sachen zů bestallen und sich zů uch gen Stroßpurg zû fûgen um unser lieben frauwen tag kerzwihe nehstkomend ist [1440 Febr. 2], daz contzillio, die kûrfürsten und ander fürsten geist- lichen und werntlichen graffen herren und stete zû ime zû vordern. In diesem Fall würde die mûnz bei uch in einem jare zweidůssent gûlden mit schlag- schatz und dem wessel hertragen, als ire daz wol verstet. wir geswigen der eren, die ire davon hetende. Wenn Straßburg auf diesen Vorschlag eingehen würde, dann würde Konrad zum Abschluß zu ihnen kommen. Denn wenn Contz von Vinsterloh vom König zurück- kommt, so wird sich Konrad seinerseits zum König begeben, daz sin gnade allerlei wirdet mit uns einig, ime zu bestellen, nachdem als dann her Peter Güllicher, propst zu Northüssen, protonotarien u. h. dez kûnges mir geschrieben hat [vgl. nr. 122 art. 8]; dann wird Konrad die brief ausstellen lassen. Konrad bittet, die Antwort dem Boten, der noch nach Basel zu 50 laufen hat Ivgl. nr. 165 art. 337, auf seinem Rück- weg mitzugeben; geb. Reygelsberg Sa. v. Lorentz 39. (Ebenda C 30 conc. ch.) — Antworten auf beide Schreiben sind nicht aufgefunden worden. 35 40 45
Strana 235
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 118-120. 235 119. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Amt des Konzilsprotektors; Luxemburg. August I bei Szegedin1. 1439 1439 Aug. I 5 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. C 301/2 or. ch. lit. cl. — Inc. Soliche dine schrift; expl. und wol- gevallen. Adresse Dem edeln Conraten herren zu Winsperg unserm und des reichs erb- cammrer rat und lieben getruen. Deinen Bericht 2, bey disem deinem diener Erharten3 zugesandt, --- von des czûgs gen Polan, der stett huldung und ettlicher der fürsten und stete brieff doruff lutende, der Juden und ander sach, und einen andern Bericht4 über die Verhandlungen wegen Luczemburg haben wir vernommen. und wollen dir doruff zu disem mal nit vil antwortten, sunder das also zu disen zeiten lassen angesteen und furter dorezu gedenken 10 zu tunde und uns dornach wissen zu haltende, als sich dann das geburen wirdt. dann wir dancken dir dines flisses und trûwe, die du uns teglichs bewisest, und wollen das sunder zwifels gnediclich gen dir erkennen, begerende, du wollest dich hinfur durch unsern willen noch ein czeit in dem concili zu Basel als unser stathalter enthalten und verwesen, als du bißher getan hast, biß wir die sachen zwischen demselben concili und dem babst ernstlicher und baß furgenemmen und dorczu tûn môgen dann yez. wann wir zu disen zeiten 15 mit den Türken, der ein grosse menige ist und in unserm kunigrich und vor des despoten 5 geslosser einem ligen, so vil zu schicken haben und gegen in mit unsern Hungern rucken und hoffen sy mit hilff des almech- tigen gots uß disem unserm kunigrich gewalticlich zu drengen, das wir zu denselben des concili und andern sachen so entlichen nit gedenken mogen, als wol not wer und das auch gerne teten und auch ob got wil in kûrcze tun wollen, und dir alsdann das und anders, wie es umb uns gestalt ist und was sich uff dem tag“, 20 den wir mit den von Polan uff unser lieben frawen tag nativitatis personlich halten sollen und meinen, Sept. 8 verlouffen wirdet, eigentlich verkunden und zu wissen tün. In der Luxemburgischen Angelegenheit haben wir vor Eintreffen Deines Berichts" unsern diener den Hiltpranten 8 an Dich, den Erzbischof von Köln, und andere abgefertigt; wir bitten Dich, ihn zu instruieren und an den Erzbischof von Köln zu empfehlen°. geben Ad m. d. r.l Marquardus Brisacher. im felde by Segodin Peters tag ad vincula u. r. 2. 25 120. K. Albrecht an Ebf. Dietrich von Mainz, Pfalzgraf Otto und Bf. [Johann] von Würzburg 1439 Aug. 8 einzeln: sollen die Herrschaft und Untertanen Konrads von Weinsberg gegen seine Wider- 1439 August I Szegedin. sacher schützen. 30 O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 27 nr. 46 cop. ch. A coll. ebenda nr. 45 conc. ch. Vermerke Similiter duci Ottoni verweser etc. und darunter similis episcopo Herbipolensi. Da Konrad von Weinsberg in ettlichen großen und mercklichen unsern und des richs sachen, beide in dem heiligen concil zeu Basel und auch sust in Dutschen landen von unsern wegen czu sin und hin und widder czu ryten und des den uszuwarten hat, empfehlen wir diner libe den von Weinsberg und begeren von dir, das du ---sine herschafft und underthane - - - gein einen iglichen, der inne oder den sinen arges czu- 35 wenden wolte, getruwelichen schirmest schutzest und hanthabest.1° Wenn Konrad oder die Seinen bekriegt oder angegriffen werden, sollst Du und Deine Amtleute es ime und den sinen dahin schaffen, das ir uf recht zeu behalden; auch sollst Du keinem seiner Feinde Deine Schlösser und Städte öffnen und ihnen Geleit geben. Denn Du sichst wohl ein, dwile das er also in unsern dinsten ist, das uns mit nicht lieb gesin mohte, das er geben zou felde by von jemand verkúrtzt oder bedranget werden solle. Bitten Dich um Antwort.11 Ad. m. d. r. Il Marquardus Brisacher. 40 Szigedin Peters tag ad vincula u. r. 2. 55 1 Zwischen dem 23. und 29. Juli brach K. Albrecht von Ofen gegen die Türken auf; am 29. Juli urkundet er im Feldlager zu Szegedin; am 13. August aus Kabal. Vgl. Lichnowsky 5 nrr. 4430 und 4438; Wostry 45 2, 128 ff. 2 nr. 117. 3 Vgl. nr. 116 art. 15. — Er brachte jetzt eine Reihe von Schreiben zurück: unsere nr.; nr. 120; die Anm. 9 und nr. 165 art. 42 erwähnten Briefe. 50 4 Vgl. S. 224 Anm. 9. 5 Georg Brankewich oder dessen Sohn Stephan, den Murad II. in Semendria belagerte; vgl. Wostry 2, 130. 6 Vgl. Wostry 2, 113. 7 Vgl. S. 224 Anm. 9. Hildebrant von Ruckhofen, vgl. Richter S. 12. Am 4. August weist K. Albrecht Konrad von Weins- berg an, dem Johann Hiltebrant 2000 rheinische Gul- den zu verschaffen entweder aus den Einnahmen des Reiches [Judensteuer] oder durch eine Anleihe; geb. bi Sigendin zu velde Di. n. vinc. Petri 1439 u. r. 2. Unterfertigung: Ad m. d. r. Marquardus Brisacher. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26 or. ch.ohne Siegel, anscheinend Einlage in unserer nr. 119.) 10 Zu Konrads Fehden vgl. nrr. 148 und 202. 11 Der Erzbischof antwortete dem König nicht, son- dern schrieb am 4. September an Konrad von Weins- berg: --- also, 1. oheim, nach solcher entwurt, die wir dir dann zu letzste zu Mentze [nr. 117] geben haben, bedunket uns nich noit sin, zu dießer zyt --- dem Romschen konig uf solich schrift zu ent- wurten. --- geben Erenvels Fr. n. Egidii 39. (Öh- ringen Hohenloh. H.-A. Q 27 nr. 44 or. ch. lit. cl.)
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 118-120. 235 119. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: Amt des Konzilsprotektors; Luxemburg. August I bei Szegedin1. 1439 1439 Aug. I 5 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. C 301/2 or. ch. lit. cl. — Inc. Soliche dine schrift; expl. und wol- gevallen. Adresse Dem edeln Conraten herren zu Winsperg unserm und des reichs erb- cammrer rat und lieben getruen. Deinen Bericht 2, bey disem deinem diener Erharten3 zugesandt, --- von des czûgs gen Polan, der stett huldung und ettlicher der fürsten und stete brieff doruff lutende, der Juden und ander sach, und einen andern Bericht4 über die Verhandlungen wegen Luczemburg haben wir vernommen. und wollen dir doruff zu disem mal nit vil antwortten, sunder das also zu disen zeiten lassen angesteen und furter dorezu gedenken 10 zu tunde und uns dornach wissen zu haltende, als sich dann das geburen wirdt. dann wir dancken dir dines flisses und trûwe, die du uns teglichs bewisest, und wollen das sunder zwifels gnediclich gen dir erkennen, begerende, du wollest dich hinfur durch unsern willen noch ein czeit in dem concili zu Basel als unser stathalter enthalten und verwesen, als du bißher getan hast, biß wir die sachen zwischen demselben concili und dem babst ernstlicher und baß furgenemmen und dorczu tûn môgen dann yez. wann wir zu disen zeiten 15 mit den Türken, der ein grosse menige ist und in unserm kunigrich und vor des despoten 5 geslosser einem ligen, so vil zu schicken haben und gegen in mit unsern Hungern rucken und hoffen sy mit hilff des almech- tigen gots uß disem unserm kunigrich gewalticlich zu drengen, das wir zu denselben des concili und andern sachen so entlichen nit gedenken mogen, als wol not wer und das auch gerne teten und auch ob got wil in kûrcze tun wollen, und dir alsdann das und anders, wie es umb uns gestalt ist und was sich uff dem tag“, 20 den wir mit den von Polan uff unser lieben frawen tag nativitatis personlich halten sollen und meinen, Sept. 8 verlouffen wirdet, eigentlich verkunden und zu wissen tün. In der Luxemburgischen Angelegenheit haben wir vor Eintreffen Deines Berichts" unsern diener den Hiltpranten 8 an Dich, den Erzbischof von Köln, und andere abgefertigt; wir bitten Dich, ihn zu instruieren und an den Erzbischof von Köln zu empfehlen°. geben Ad m. d. r.l Marquardus Brisacher. im felde by Segodin Peters tag ad vincula u. r. 2. 25 120. K. Albrecht an Ebf. Dietrich von Mainz, Pfalzgraf Otto und Bf. [Johann] von Würzburg 1439 Aug. 8 einzeln: sollen die Herrschaft und Untertanen Konrads von Weinsberg gegen seine Wider- 1439 August I Szegedin. sacher schützen. 30 O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 27 nr. 46 cop. ch. A coll. ebenda nr. 45 conc. ch. Vermerke Similiter duci Ottoni verweser etc. und darunter similis episcopo Herbipolensi. Da Konrad von Weinsberg in ettlichen großen und mercklichen unsern und des richs sachen, beide in dem heiligen concil zeu Basel und auch sust in Dutschen landen von unsern wegen czu sin und hin und widder czu ryten und des den uszuwarten hat, empfehlen wir diner libe den von Weinsberg und begeren von dir, das du ---sine herschafft und underthane - - - gein einen iglichen, der inne oder den sinen arges czu- 35 wenden wolte, getruwelichen schirmest schutzest und hanthabest.1° Wenn Konrad oder die Seinen bekriegt oder angegriffen werden, sollst Du und Deine Amtleute es ime und den sinen dahin schaffen, das ir uf recht zeu behalden; auch sollst Du keinem seiner Feinde Deine Schlösser und Städte öffnen und ihnen Geleit geben. Denn Du sichst wohl ein, dwile das er also in unsern dinsten ist, das uns mit nicht lieb gesin mohte, das er geben zou felde by von jemand verkúrtzt oder bedranget werden solle. Bitten Dich um Antwort.11 Ad. m. d. r. Il Marquardus Brisacher. 40 Szigedin Peters tag ad vincula u. r. 2. 55 1 Zwischen dem 23. und 29. Juli brach K. Albrecht von Ofen gegen die Türken auf; am 29. Juli urkundet er im Feldlager zu Szegedin; am 13. August aus Kabal. Vgl. Lichnowsky 5 nrr. 4430 und 4438; Wostry 45 2, 128 ff. 2 nr. 117. 3 Vgl. nr. 116 art. 15. — Er brachte jetzt eine Reihe von Schreiben zurück: unsere nr.; nr. 120; die Anm. 9 und nr. 165 art. 42 erwähnten Briefe. 50 4 Vgl. S. 224 Anm. 9. 5 Georg Brankewich oder dessen Sohn Stephan, den Murad II. in Semendria belagerte; vgl. Wostry 2, 130. 6 Vgl. Wostry 2, 113. 7 Vgl. S. 224 Anm. 9. Hildebrant von Ruckhofen, vgl. Richter S. 12. Am 4. August weist K. Albrecht Konrad von Weins- berg an, dem Johann Hiltebrant 2000 rheinische Gul- den zu verschaffen entweder aus den Einnahmen des Reiches [Judensteuer] oder durch eine Anleihe; geb. bi Sigendin zu velde Di. n. vinc. Petri 1439 u. r. 2. Unterfertigung: Ad m. d. r. Marquardus Brisacher. (Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 26 or. ch.ohne Siegel, anscheinend Einlage in unserer nr. 119.) 10 Zu Konrads Fehden vgl. nrr. 148 und 202. 11 Der Erzbischof antwortete dem König nicht, son- dern schrieb am 4. September an Konrad von Weins- berg: --- also, 1. oheim, nach solcher entwurt, die wir dir dann zu letzste zu Mentze [nr. 117] geben haben, bedunket uns nich noit sin, zu dießer zyt --- dem Romschen konig uf solich schrift zu ent- wurten. --- geben Erenvels Fr. n. Egidii 39. (Öh- ringen Hohenloh. H.-A. Q 27 nr. 44 or. ch. lit. cl.)
Strana 236
236 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 11439 Juli 30 bzw. Aug. 5/ 121. Instruktion Konrads von Weinsberg für Kunz von Vinsterlohr zu K. Albrecht: Kirchen- streit; Besteuerung der Juden; Entschädigung Konrads; Grafschaft Löwenstein; Erwerb [1439 Juli 30 bezw. von Luxemburg; Papstwahl; Reichsverweser; Griechenablaß. August 51 Nürnberg. Aus Ohringen Hohenloh. H.-A. Q 26 d conc. ch. von Konrads Hand mit vielen Korrekturen. 5 19 Kleinquartseiten, die zum Teil lose nebeneinander liegen. Auf der Außenseite des Um- schlagblattes Nota die gezeichenis, alz min herre Conczen van Vinsterlohe von im zu Nuren- berg zu mins herren des kunigs gnaden gefertigt hat uf dinstag nach sant Peters tag ad vincula anno domini 1400 tricesimo nono [1439 August 4]1. Darunter Item herre Hanmans Offenburgs brief dabi im gesant von Nürenburg [unsere nr. 118]. Auf der Innenseite stehen 10 die Ratschläge Offenburgs, vgl. 118 artt. 10a—10d. Alineas der Vorlage sind von uns nicht beachtet. [I] Nota. zû dem allerersten saltû reden mit mins heren dez kûngs und der kûngein genaden und aûch den reten, da dû briefe2 an hast und sprechen : als der bopst abegesetzet si, da si ich nit zû Bassel gewessen; und ich habe aûch gar niehtz davon gewest, wan so vil, daz etliche veter dez conzlios a mir oft wal erzalten : walte man ime nit bas helfen und sünder 15 wir Dützschen daz heilge conzillio sterken mit bieschofen brilaten und doktores, sa konten sie ime nit getûn etc.; item darzů so wolt man inne daz aplasgelt nit werden nachvolgen lassen; und sie weren gros schuldieg worden von der Krichen wegen, daz sie bezallen müsten; darzû so ginge grosseb uf batschaft und mancherlei die heilgen kirchen antreffende, und heten niht in den henden; daz weste der bopst und die von Venedieg wol, und die gingen daruf, daz sie meinten, sie wolten mit irem gût daz conzillio uberharen, daz das zertrent müst wer- den ; wan dan das geschehe, so behilt der bopst und die Venedieger iren willen, so würden sie die ganzen Cristenheit tringen und besunder daz heilg Romysche riche alle kûrfûrsten und sunder Dûtzsche lant etc., als ich daz wol versten moht etc. item daruf ich als rete und 20 a) sic. b) zu ergänzen: kost? 25 1 Von unserer nr. stellen die artt. 1, 3-7 und 13 den Teil dar, der am 30. Juli zu Nürnberg fertig vor- lag (vgl. die Ausführungen zu den Beglaubigungs- schreiben Z. 41 a ff. und art. 9). Dann trafen die ersten Juden ein; die Verhandlungen mit ihnen und den Nürnbergern waren am 4. August beendet (vgl. nrr. 142 bis 144); ihr Niederschlag liegt vor in den artt. 8 und 9. Am 4. August kam Peter Gülcher zu Konrad; die Nachrichten, die er brachte (vgl. nr. 122 art. 8), ver- anlaßten wohl unseren art. 12. Nun sollte Kunz ab- gefertigt werden (vgl. art. 9 und nr. 165 art. 31). Da langte Offenburgs Bericht vom 25. Juli aus Kitzbühel (nr. 118) an; auf ihn gehen die artt. 2, 10, II und 14 zurück. So konnte Kunz am 5. August (vgl. art. 9) oder am 6. August (vgl. nr. 122 art. 9) abgefertigt werden. — Ein besonderes Beglaubigungsschreiben Konrads von Weinsberg für Kunz von Vinsterlohr; dat. Nürnberg Do. v. vincula Petri [Juli 30J. (Öh- ringen Hohenloh. H.-A. Q 26d cop. ch. von Konrads Hand.) Ihm folgt eine Nachschrift, die Vinsterlohr besonders zu Verhandlungen über die Judensteuer von Nürnberg und über die Grafschaft Löwenstein (artt. 5 und 6) beglaubigt, und weiter ein besonderes un- datiertes Beglaubigungsschreiben zu Verhandlungen mit der Königin Elisabeth wegen Luxemburg. (Ebenda Q 26d cop. ch. von Konrads Hand.) — Nicht be- glaubigt wurde Vinsterlohr zu Verhandlungen über das Habsburgisch-Pfälzische Eheprojekt. Er erhielt jedoch einen Brief Konrads vom I. August an das Königspaar mit, der nochmals die Vorteile dieser Ver- bindung darlegt: König und Königin hätten einen grossen anstadel in diessen landen [Pfalz] gen den landen Lützelnbürg und Hollant; wenn der König nicht im Reich sei, könnte der Pfalzgraf zum verweser bestellt werden, wozu ihm der König zuverlässige 30 richter und Räte beigeben könnte; wenn der König uber berk nach Ytalien zöge, sei der Pfalzgraf von ime selber ein vyckarij dez heilgen richez; wenn end- lich uwer gnaden die kurfürsten vordern wûrde zů uch zu kûmen, so hoffte er, Konrad, auf Wunsch 35 des Königspaares den Pfalzgrafen selbst zu ihm zu bringen. geben s. Peterstag ad vincula 39. (Ebenda Q 26d conc. ch.) Vgl. nr. 113 art. 17. — Zur Sendung Vinsterlohrs vgl. nr. 165 art. 31. 2 Vgl. nr. 118 art. 10c und einen unserer nr. beiliegen- 40 den Zettel mit Angabe von Persönlichkeiten und ent- sprechenden Kurialien. Ihnen sind somit Briefe zu- zusenden, und zwar min hern von Meydburg; den wirdigen edeln strengen u. erbern statheltern mins gnedigsten hern kunegs zu Osterrich; item Ulrich Ytzinger; dem edeln hern Lorentzen von dem Heyd- nischen-Turen großgraff in Ungern; item an meister Dieterich; item an her Markart Brissacher; item an her Erhart Deß; item an Hanssen von Ebersdorf; item an her Nijcklauz Trüffel; item an minen herren 50 von Lübeck; item dem bischof von Frisingen. item den von Regenspurg; item die Judischet; item hern Steffan der elter; item hern Steffan der jünger; item hern Jorgen Roßkanestfan [2]; hern Caspern. 45 55
236 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 11439 Juli 30 bzw. Aug. 5/ 121. Instruktion Konrads von Weinsberg für Kunz von Vinsterlohr zu K. Albrecht: Kirchen- streit; Besteuerung der Juden; Entschädigung Konrads; Grafschaft Löwenstein; Erwerb [1439 Juli 30 bezw. von Luxemburg; Papstwahl; Reichsverweser; Griechenablaß. August 51 Nürnberg. Aus Ohringen Hohenloh. H.-A. Q 26 d conc. ch. von Konrads Hand mit vielen Korrekturen. 5 19 Kleinquartseiten, die zum Teil lose nebeneinander liegen. Auf der Außenseite des Um- schlagblattes Nota die gezeichenis, alz min herre Conczen van Vinsterlohe von im zu Nuren- berg zu mins herren des kunigs gnaden gefertigt hat uf dinstag nach sant Peters tag ad vincula anno domini 1400 tricesimo nono [1439 August 4]1. Darunter Item herre Hanmans Offenburgs brief dabi im gesant von Nürenburg [unsere nr. 118]. Auf der Innenseite stehen 10 die Ratschläge Offenburgs, vgl. 118 artt. 10a—10d. Alineas der Vorlage sind von uns nicht beachtet. [I] Nota. zû dem allerersten saltû reden mit mins heren dez kûngs und der kûngein genaden und aûch den reten, da dû briefe2 an hast und sprechen : als der bopst abegesetzet si, da si ich nit zû Bassel gewessen; und ich habe aûch gar niehtz davon gewest, wan so vil, daz etliche veter dez conzlios a mir oft wal erzalten : walte man ime nit bas helfen und sünder 15 wir Dützschen daz heilge conzillio sterken mit bieschofen brilaten und doktores, sa konten sie ime nit getûn etc.; item darzů so wolt man inne daz aplasgelt nit werden nachvolgen lassen; und sie weren gros schuldieg worden von der Krichen wegen, daz sie bezallen müsten; darzû so ginge grosseb uf batschaft und mancherlei die heilgen kirchen antreffende, und heten niht in den henden; daz weste der bopst und die von Venedieg wol, und die gingen daruf, daz sie meinten, sie wolten mit irem gût daz conzillio uberharen, daz das zertrent müst wer- den ; wan dan das geschehe, so behilt der bopst und die Venedieger iren willen, so würden sie die ganzen Cristenheit tringen und besunder daz heilg Romysche riche alle kûrfûrsten und sunder Dûtzsche lant etc., als ich daz wol versten moht etc. item daruf ich als rete und 20 a) sic. b) zu ergänzen: kost? 25 1 Von unserer nr. stellen die artt. 1, 3-7 und 13 den Teil dar, der am 30. Juli zu Nürnberg fertig vor- lag (vgl. die Ausführungen zu den Beglaubigungs- schreiben Z. 41 a ff. und art. 9). Dann trafen die ersten Juden ein; die Verhandlungen mit ihnen und den Nürnbergern waren am 4. August beendet (vgl. nrr. 142 bis 144); ihr Niederschlag liegt vor in den artt. 8 und 9. Am 4. August kam Peter Gülcher zu Konrad; die Nachrichten, die er brachte (vgl. nr. 122 art. 8), ver- anlaßten wohl unseren art. 12. Nun sollte Kunz ab- gefertigt werden (vgl. art. 9 und nr. 165 art. 31). Da langte Offenburgs Bericht vom 25. Juli aus Kitzbühel (nr. 118) an; auf ihn gehen die artt. 2, 10, II und 14 zurück. So konnte Kunz am 5. August (vgl. art. 9) oder am 6. August (vgl. nr. 122 art. 9) abgefertigt werden. — Ein besonderes Beglaubigungsschreiben Konrads von Weinsberg für Kunz von Vinsterlohr; dat. Nürnberg Do. v. vincula Petri [Juli 30J. (Öh- ringen Hohenloh. H.-A. Q 26d cop. ch. von Konrads Hand.) Ihm folgt eine Nachschrift, die Vinsterlohr besonders zu Verhandlungen über die Judensteuer von Nürnberg und über die Grafschaft Löwenstein (artt. 5 und 6) beglaubigt, und weiter ein besonderes un- datiertes Beglaubigungsschreiben zu Verhandlungen mit der Königin Elisabeth wegen Luxemburg. (Ebenda Q 26d cop. ch. von Konrads Hand.) — Nicht be- glaubigt wurde Vinsterlohr zu Verhandlungen über das Habsburgisch-Pfälzische Eheprojekt. Er erhielt jedoch einen Brief Konrads vom I. August an das Königspaar mit, der nochmals die Vorteile dieser Ver- bindung darlegt: König und Königin hätten einen grossen anstadel in diessen landen [Pfalz] gen den landen Lützelnbürg und Hollant; wenn der König nicht im Reich sei, könnte der Pfalzgraf zum verweser bestellt werden, wozu ihm der König zuverlässige 30 richter und Räte beigeben könnte; wenn der König uber berk nach Ytalien zöge, sei der Pfalzgraf von ime selber ein vyckarij dez heilgen richez; wenn end- lich uwer gnaden die kurfürsten vordern wûrde zů uch zu kûmen, so hoffte er, Konrad, auf Wunsch 35 des Königspaares den Pfalzgrafen selbst zu ihm zu bringen. geben s. Peterstag ad vincula 39. (Ebenda Q 26d conc. ch.) Vgl. nr. 113 art. 17. — Zur Sendung Vinsterlohrs vgl. nr. 165 art. 31. 2 Vgl. nr. 118 art. 10c und einen unserer nr. beiliegen- 40 den Zettel mit Angabe von Persönlichkeiten und ent- sprechenden Kurialien. Ihnen sind somit Briefe zu- zusenden, und zwar min hern von Meydburg; den wirdigen edeln strengen u. erbern statheltern mins gnedigsten hern kunegs zu Osterrich; item Ulrich Ytzinger; dem edeln hern Lorentzen von dem Heyd- nischen-Turen großgraff in Ungern; item an meister Dieterich; item an her Markart Brissacher; item an her Erhart Deß; item an Hanssen von Ebersdorf; item an her Nijcklauz Trüffel; item an minen herren 50 von Lübeck; item dem bischof von Frisingen. item den von Regenspurg; item die Judischet; item hern Steffan der elter; item hern Steffan der jünger; item hern Jorgen Roßkanestfan [2]; hern Caspern. 45 55
Strana 237
o 10 15 20 30 35 40 4 < 5 o 55 A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 121. 237 antwert: ich zwiffelt nit, m. h. dez kiings genade wůrde darzů helfen, daz das conzillio mit bieschofen brilaten und doktores gesterket würde etc. züleste als* ich dannen schiede!, da rete ich, daz ich hofft, her Hanman Offenbürg?, der sul& ez wol bi mins heren dez küngs genaden schicken und güt botschaft bringen, daz sie ein güt gedült wolten haben etc. item also füre ich in m. h. dez kiünges sachen etc. den Rine abe?. also würde daz sterben so gros zü Bassel, daz die veter hinwek zügen; und sie zü besorgen, dete man nit zü den sachen, daz dadtürch ein zertrenung geschehe und würde dez heilgen contzillios, als vor stee; daz habe gemaht, daz sie also dorumb geillet haben. aber für ware wiesse ich dez nit, wan ich sit der zit nit zü Bassel si gewessen etc. [2] Nota ^ in dem ussern sin die artiekel 5 verzeichet, als ich dan die reht han verzeichen und setzen, und daz Contzen von Vinsterloh gegeben zü bringen an m. h. dez küngs gnade. item darzü meer, als auch die schrieft hiebi* inne heldet. [3] Nota. bies bedacht so hernachgeschrieben stet. item dez ersten, daz ich uf sant Jackobs tag her gen Niirenberg kimen si”, als s. kgl. gn. der Jüdischeit? als von dez driten phenings wegen her bedagt hat gehabt eto.; kümen. also si gar niemans von fremden Jüden dahin [2a] ire einteils alz die von Erffürt? Norhüssen? Qwedlingbürgk Aschersleben und Málhüssen die haben der Jüdiescheit zü Nürenberg geschrieben, daz sie von grossem unfrieden nit daren wandeln noch ussekiimen, und bieten die, sie zli verantwerten etc. [36] item graüff Heinrichs von Swarzbürg here zü Sundershüssen und zu Arnsteten, mins lieben swagers, Jüden die haben gesprochen, mins gegeben. sie her Bosse Vitzdüm gegeben. zü Aschaffenbürg der graffen und heren Jüden da umb [Зе] item so hat er zwen Jüden von Franckenfürt!! aüch gefangen ge- b) Ursprilmgliche Form dieses Absatzes: Item hir habe ich wol vernuemen, düssent gülden!?. a) als — daz ich Nachtrag «m Rand, wie her etc.; die stucke alle sin in dem ussern verzelchet, с) fehlt nihere Bezeichnung. schrieben han und enboten. 1 Am 30. Mai, vgl. ww. 128 art. 7. ? Vgl. wr. 113—115 und 118. 3 Vgl. nrr. 116 und. 117. ^ Vgl. Segovias Erzühlung über die Pest in Basel und die dadurch veranlaßten Maßnahmen des Konzils, (Mon. Conc. 3, 337-339.) 5 Diese artiekel in dem usseren, d. h. die auf der Innenseite des Umschlags der Instruktion verzeichneten Artikel, sind zum größeren Teil dem Bericht Henmann Offenburgs vom 25. Juli [wr. 118] entnommen, und zwar stimmen die ersten 8 Artikel nahezu wörtlich (ab- gesehen von formalen Änderungen) mit arti. 10a-10d von wr. 118 überein. Art. 1 in dem usseren wmfaft art. 10a bis zu den Worten ime recht tůt (S. 233 Z. 15); art. 2 umfaßt von art. 10a den anschließenden Satz; daz er (Z.15) bis seiner zukunft und das hubschlich melde (Z. 16); art. 8 entspricht art. 10b bis not wirt sein (Z. 20-24) mit leichter, rein for- maler Änderung; art. 4 enthält die folgenden Sätze des arl. 10b bis zu hilfe ufgesatzt haben (Z. 24-29); art. 5 entspricht dem letzten, Absatz von art. 10b item wenne bis kame widder (Z. 34-36); avt. 6 stimmi überein mit art. 10 c bis Lorentzen von Heydnischen Turn (Z. 36-40); artt. 7 und 8 geben art. 10d in leicht. abgeünderter Form wieder. Art. 9. lautet. mit Anklàngen an, aw. 118 art. 10: Item das s. kgl. gnade wege und betrachte gemeinen nütz und frommen suche und merke, were sin frundt si oder nit; wann hett der keiser das concilium nit gehalten, er mecht hern dez küngs genade die habe im sin Jüden [c] item so haben etliche Jüden der lande © gesprochen, mins heren genade habe [3d] item so hat min herre von Meintz uf einer hochzit 36 gefangen und geschetzt umb vir- alz ich minem hern dem kunig und kunigin ge- nit zuwegen haben broht, das er volbraht hat etc. Art. 10 endlich lautet im Anlehnung am m. 118 art. 4: Item wie das concilium gut tuchte, das s. kgl. gn. sich zu ime fugte von des grossen ubels wegen, so die Turcken im landezu Hungern an der Cristenheit begangen haben und noch meinen ze tunde nach das [unsicher] sie mit grosser macht zu Zygedin ligen, wann sie sunst allen konigen fursten und herren dahin verkündet haben, die moge er alsdann anrufen, ime hilflich ze sin den Turcken zu wider- šteen etc. Überschrift dieser Artikel: Nota. hern Hanmans Offenburg meinunge ist und sin rate. Schlußbemerkung von Konrads Hand: Nota. daz han ich als dem küng und küngin bi Contzen von Vinster- lohe enboten und ordenlichen verzeichet; gegeben an mitwuchen vor sant Lorentzentag a.d. 1439 [August 5]. Den Artikeln 1 bis 5, 9 und 10 ist, wohl von Komrads Hand, ein Kreuz q vorgesetzt. $ Die artt. 10 und. 11 unserer nr., die auf einem be- sonderen Zettel beiliegen. ? Vgl. wr. 164. artt. 40-45. 8 Vgl. ww. 140. 9 Vgl. auch art. 9b. 19 gl. die Notiz Konrads in dem S. 5? Amm. 4. er- wühnten reigister vom 21. April: Item brief, als min here von Meintz und ich einander geschriben haben von der gefangen Jüden wegen. ( Óhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 not. ch.) ; 11 Vgl. S. 266 Aum. 7. [1439 Juli 30 bzw. ' Aug. 61 Juli 25
o 10 15 20 30 35 40 4 < 5 o 55 A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 121. 237 antwert: ich zwiffelt nit, m. h. dez kiings genade wůrde darzů helfen, daz das conzillio mit bieschofen brilaten und doktores gesterket würde etc. züleste als* ich dannen schiede!, da rete ich, daz ich hofft, her Hanman Offenbürg?, der sul& ez wol bi mins heren dez küngs genaden schicken und güt botschaft bringen, daz sie ein güt gedült wolten haben etc. item also füre ich in m. h. dez kiünges sachen etc. den Rine abe?. also würde daz sterben so gros zü Bassel, daz die veter hinwek zügen; und sie zü besorgen, dete man nit zü den sachen, daz dadtürch ein zertrenung geschehe und würde dez heilgen contzillios, als vor stee; daz habe gemaht, daz sie also dorumb geillet haben. aber für ware wiesse ich dez nit, wan ich sit der zit nit zü Bassel si gewessen etc. [2] Nota ^ in dem ussern sin die artiekel 5 verzeichet, als ich dan die reht han verzeichen und setzen, und daz Contzen von Vinsterloh gegeben zü bringen an m. h. dez küngs gnade. item darzü meer, als auch die schrieft hiebi* inne heldet. [3] Nota. bies bedacht so hernachgeschrieben stet. item dez ersten, daz ich uf sant Jackobs tag her gen Niirenberg kimen si”, als s. kgl. gn. der Jüdischeit? als von dez driten phenings wegen her bedagt hat gehabt eto.; kümen. also si gar niemans von fremden Jüden dahin [2a] ire einteils alz die von Erffürt? Norhüssen? Qwedlingbürgk Aschersleben und Málhüssen die haben der Jüdiescheit zü Nürenberg geschrieben, daz sie von grossem unfrieden nit daren wandeln noch ussekiimen, und bieten die, sie zli verantwerten etc. [36] item graüff Heinrichs von Swarzbürg here zü Sundershüssen und zu Arnsteten, mins lieben swagers, Jüden die haben gesprochen, mins gegeben. sie her Bosse Vitzdüm gegeben. zü Aschaffenbürg der graffen und heren Jüden da umb [Зе] item so hat er zwen Jüden von Franckenfürt!! aüch gefangen ge- b) Ursprilmgliche Form dieses Absatzes: Item hir habe ich wol vernuemen, düssent gülden!?. a) als — daz ich Nachtrag «m Rand, wie her etc.; die stucke alle sin in dem ussern verzelchet, с) fehlt nihere Bezeichnung. schrieben han und enboten. 1 Am 30. Mai, vgl. ww. 128 art. 7. ? Vgl. wr. 113—115 und 118. 3 Vgl. nrr. 116 und. 117. ^ Vgl. Segovias Erzühlung über die Pest in Basel und die dadurch veranlaßten Maßnahmen des Konzils, (Mon. Conc. 3, 337-339.) 5 Diese artiekel in dem usseren, d. h. die auf der Innenseite des Umschlags der Instruktion verzeichneten Artikel, sind zum größeren Teil dem Bericht Henmann Offenburgs vom 25. Juli [wr. 118] entnommen, und zwar stimmen die ersten 8 Artikel nahezu wörtlich (ab- gesehen von formalen Änderungen) mit arti. 10a-10d von wr. 118 überein. Art. 1 in dem usseren wmfaft art. 10a bis zu den Worten ime recht tůt (S. 233 Z. 15); art. 2 umfaßt von art. 10a den anschließenden Satz; daz er (Z.15) bis seiner zukunft und das hubschlich melde (Z. 16); art. 8 entspricht art. 10b bis not wirt sein (Z. 20-24) mit leichter, rein for- maler Änderung; art. 4 enthält die folgenden Sätze des arl. 10b bis zu hilfe ufgesatzt haben (Z. 24-29); art. 5 entspricht dem letzten, Absatz von art. 10b item wenne bis kame widder (Z. 34-36); avt. 6 stimmi überein mit art. 10 c bis Lorentzen von Heydnischen Turn (Z. 36-40); artt. 7 und 8 geben art. 10d in leicht. abgeünderter Form wieder. Art. 9. lautet. mit Anklàngen an, aw. 118 art. 10: Item das s. kgl. gnade wege und betrachte gemeinen nütz und frommen suche und merke, were sin frundt si oder nit; wann hett der keiser das concilium nit gehalten, er mecht hern dez küngs genade die habe im sin Jüden [c] item so haben etliche Jüden der lande © gesprochen, mins heren genade habe [3d] item so hat min herre von Meintz uf einer hochzit 36 gefangen und geschetzt umb vir- alz ich minem hern dem kunig und kunigin ge- nit zuwegen haben broht, das er volbraht hat etc. Art. 10 endlich lautet im Anlehnung am m. 118 art. 4: Item wie das concilium gut tuchte, das s. kgl. gn. sich zu ime fugte von des grossen ubels wegen, so die Turcken im landezu Hungern an der Cristenheit begangen haben und noch meinen ze tunde nach das [unsicher] sie mit grosser macht zu Zygedin ligen, wann sie sunst allen konigen fursten und herren dahin verkündet haben, die moge er alsdann anrufen, ime hilflich ze sin den Turcken zu wider- šteen etc. Überschrift dieser Artikel: Nota. hern Hanmans Offenburg meinunge ist und sin rate. Schlußbemerkung von Konrads Hand: Nota. daz han ich als dem küng und küngin bi Contzen von Vinster- lohe enboten und ordenlichen verzeichet; gegeben an mitwuchen vor sant Lorentzentag a.d. 1439 [August 5]. Den Artikeln 1 bis 5, 9 und 10 ist, wohl von Komrads Hand, ein Kreuz q vorgesetzt. $ Die artt. 10 und. 11 unserer nr., die auf einem be- sonderen Zettel beiliegen. ? Vgl. wr. 164. artt. 40-45. 8 Vgl. ww. 140. 9 Vgl. auch art. 9b. 19 gl. die Notiz Konrads in dem S. 5? Amm. 4. er- wühnten reigister vom 21. April: Item brief, als min here von Meintz und ich einander geschriben haben von der gefangen Jüden wegen. ( Óhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 not. ch.) ; 11 Vgl. S. 266 Aum. 7. [1439 Juli 30 bzw. ' Aug. 61 Juli 25
Strana 238
238 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [1439 habt und die geschetzt umb 500 gulden. [3f] item so hat min herre der marggrauff von Juli 30 bzw. Brandenbürg Jeckels, Jûden von Swinffürt, gefangen gehabt, als her Casper wol weiz, und den Aug. 5/ geschetzt umb 800 gulden. [3g item so hat die alt marggrauffin von Baden der Juden usser Elsses vir gefangen und wiel von den auch gelt haben. [3h] item hat min herre von Wurzburg zwen Jûden von Swinfürt gefangen und wiel auch gelt von den haben. dem han 5 ich geschrieben ; die antwert die ist mir noch nit worden. so sin sie vor geschetzt von den von Swinfurt1; so sin ir vil hinwek gezogen under min hern von Sahssen etc. [3i] item so sin die richsten Jûden von Franckenfürt hinwekgezogen. [3k] item so ist kein Jûde meer zû Mentz zu Spyer zu Zurich zu Winterduwer2 zu Rotwille zu Wille zu Esslingen zu Rutlingen zu Wimpfen und zu Ollen zu a Ulm Ravenspurg auch in den steten an dem Bodensee. [31] 10 item haben die von Costenz 3 und von Heilprûn 4 iren Jûden usse geboten und der sin ein gutdeil hinwek. [3m] item desglichen haben die von Augspûrg 5 auch getan b. [3n item so haben mins heren von Meintz und herzog Albreht von Beyern 6 ire Jûden geschetzt und den meerteil vertriben etc. [4 item also daz kein gemein samenunge meer zu machen ist; ez moht hûndert jare sten, daz man nûmer meer so vil Jûden zûsamen breht, als mand uf 15 dem ersten tag zů Nûrenberg 7 waren etc. item so mage auch gar bi witen dingen nit ge- fallen, daz uf die selben zyt gefallen weres ; und so ez lenger also stet, so miner gefallen mage. also habe ich vor mir, daz ich dûrch ringe botschaft? wolle lassen versüchen, were doch ge- horssam sin welle oder nit etc. item wan wol zu versten ist, daz usser dem tag zu Mentz Aug. 24 aûch nichtz wirt, der uf sant Bartolmeus tag da sin sulte. doch wille ich dahin und da auch 20 versûchen, was ich weis, daz da gût sij etc. item so habe ich die brief1° gegeben an die von Regenspürg burgern und Jûden da selbst; und wie du da dannen scheidest, das sulst du sinen gnaden sagen etc. item und sprich dan von dir selber: hete man minem heren ge- folget uf dem ersten tag umb 33000 gulden und die 6000 gulden jerlichen zû geben zû dem hoffgerieht, so were die Jûdiescheit undzertrenet belieben, so hete man alwegen wol gelt bi 25 inne fünden, also sin sie geflohen und vertrieben etc. item so sprieht min here herzog Hans : min here der kûng habe sin Jûden sinem sûne gegeben11. [5] In der zwischen Konrad von Weinsberg und dem nichtgen. Erben des verstorbenen Haupt Marschalk strittigen ju denstûher zu Nürnberg soll Vinsterlohr den König um Hilfe oder um Ansetzung eines Tages vor ihm und seinen Räten bitten. Anschließend Weisung zu Ausführungen 12, die Vinsterlohr zu machen hat, 30 wenn ez den man antreffe. [6] Längere Ausführungen über eine die Grafschaft Löwenstein be- treffende Angelegenheit Konrads v. Weinsberg und Crafts von Hohenlohe. [7 Bei den Verhandlungen mit der Königin über Luxemburg13 soll Vinsterlohr auf die Notwendigkeit hinweisen, einen Hauptmann einzu- setzen, der sich an Köln oder Trier oder die Kurpfalz 14 anlehne; dann würden sich Aussichten auf Erwerb von Hollant und Seelant eröffnen 14; wenn auch die Einkünfte von Luxemburg gering seien, so würde doch 35 dessen Erwerb Stellung, Macht und Ehre des Königs im Reich heben. Sollte die Absicht deutlich erkennbar werden, Konrad nach Luxemburg zu schicken, so soll Vinsterlohr eine persönliche Aussprache zwischen dem Königspaar und Konrad anregen. a) zu — Bodensee am Rand nachgetragen. b) am Rande, aber nachträglich durchstrichen: Mocht mins hern gnade zuewege bringen mit schrieft oder suest, daz min here herzog Albreht und die von Augspu"rg ire Jusden behalten 40 liessen, daz were wol guet und recht auch nuetze. e) Vorl. samemug. d) Schreibfehler; zu streichen. 1 Vgl. nr. 135. Vgl. RTA. 13 nr. 352. 3 Vgl. art. 9h. 4 Vgl. RTA. 13 nrr. 239 u. 240, sowie unseren art. 9g. Vgl. art. 9d. 6 Vgl. art. 9c. Vgl. RTA. 13, 390 Z. 33 ff. 8 Vgl. RTA. 13, 390 Z. 41 ff. 9 Vgl. nr. 165 art. 34 (Rotenburg o. d. Tauber); 35 (Schweinfurt); 41 (Landau und Hartenberg); auch nr. 164 art. 52 (Besigheim). 10 Nicht aufgefunden; wohl entsprechend nrr. 137 bis 139. 2 5 11 Vgl. S. 260 Anm. 9. 12 In zwei Fassungen vorhanden. Die erste, laufend im Text, beteuert Konrads Ergebenheit und Diensteifer. Die zweite auf einem Zettel läßt erkennen, daß es sich um Entschädigung Konrads mit der Juden- steuer von Nürnberg, den gewöhnlichen Steuern von Windsheim und Schweinfurt und einem besonderen Zuschlag von 600 fl, so daz es 2000 gulden würde, handelt. 13 Vgl. S. 224 Anm. 9; auch nr. 119, die natürlich noch nicht bei Konrad eingetroffen war. 14 Vgl. S. 220 Anm. 3. 45 50
238 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [1439 habt und die geschetzt umb 500 gulden. [3f] item so hat min herre der marggrauff von Juli 30 bzw. Brandenbürg Jeckels, Jûden von Swinffürt, gefangen gehabt, als her Casper wol weiz, und den Aug. 5/ geschetzt umb 800 gulden. [3g item so hat die alt marggrauffin von Baden der Juden usser Elsses vir gefangen und wiel von den auch gelt haben. [3h] item hat min herre von Wurzburg zwen Jûden von Swinfürt gefangen und wiel auch gelt von den haben. dem han 5 ich geschrieben ; die antwert die ist mir noch nit worden. so sin sie vor geschetzt von den von Swinfurt1; so sin ir vil hinwek gezogen under min hern von Sahssen etc. [3i] item so sin die richsten Jûden von Franckenfürt hinwekgezogen. [3k] item so ist kein Jûde meer zû Mentz zu Spyer zu Zurich zu Winterduwer2 zu Rotwille zu Wille zu Esslingen zu Rutlingen zu Wimpfen und zu Ollen zu a Ulm Ravenspurg auch in den steten an dem Bodensee. [31] 10 item haben die von Costenz 3 und von Heilprûn 4 iren Jûden usse geboten und der sin ein gutdeil hinwek. [3m] item desglichen haben die von Augspûrg 5 auch getan b. [3n item so haben mins heren von Meintz und herzog Albreht von Beyern 6 ire Jûden geschetzt und den meerteil vertriben etc. [4 item also daz kein gemein samenunge meer zu machen ist; ez moht hûndert jare sten, daz man nûmer meer so vil Jûden zûsamen breht, als mand uf 15 dem ersten tag zů Nûrenberg 7 waren etc. item so mage auch gar bi witen dingen nit ge- fallen, daz uf die selben zyt gefallen weres ; und so ez lenger also stet, so miner gefallen mage. also habe ich vor mir, daz ich dûrch ringe botschaft? wolle lassen versüchen, were doch ge- horssam sin welle oder nit etc. item wan wol zu versten ist, daz usser dem tag zu Mentz Aug. 24 aûch nichtz wirt, der uf sant Bartolmeus tag da sin sulte. doch wille ich dahin und da auch 20 versûchen, was ich weis, daz da gût sij etc. item so habe ich die brief1° gegeben an die von Regenspürg burgern und Jûden da selbst; und wie du da dannen scheidest, das sulst du sinen gnaden sagen etc. item und sprich dan von dir selber: hete man minem heren ge- folget uf dem ersten tag umb 33000 gulden und die 6000 gulden jerlichen zû geben zû dem hoffgerieht, so were die Jûdiescheit undzertrenet belieben, so hete man alwegen wol gelt bi 25 inne fünden, also sin sie geflohen und vertrieben etc. item so sprieht min here herzog Hans : min here der kûng habe sin Jûden sinem sûne gegeben11. [5] In der zwischen Konrad von Weinsberg und dem nichtgen. Erben des verstorbenen Haupt Marschalk strittigen ju denstûher zu Nürnberg soll Vinsterlohr den König um Hilfe oder um Ansetzung eines Tages vor ihm und seinen Räten bitten. Anschließend Weisung zu Ausführungen 12, die Vinsterlohr zu machen hat, 30 wenn ez den man antreffe. [6] Längere Ausführungen über eine die Grafschaft Löwenstein be- treffende Angelegenheit Konrads v. Weinsberg und Crafts von Hohenlohe. [7 Bei den Verhandlungen mit der Königin über Luxemburg13 soll Vinsterlohr auf die Notwendigkeit hinweisen, einen Hauptmann einzu- setzen, der sich an Köln oder Trier oder die Kurpfalz 14 anlehne; dann würden sich Aussichten auf Erwerb von Hollant und Seelant eröffnen 14; wenn auch die Einkünfte von Luxemburg gering seien, so würde doch 35 dessen Erwerb Stellung, Macht und Ehre des Königs im Reich heben. Sollte die Absicht deutlich erkennbar werden, Konrad nach Luxemburg zu schicken, so soll Vinsterlohr eine persönliche Aussprache zwischen dem Königspaar und Konrad anregen. a) zu — Bodensee am Rand nachgetragen. b) am Rande, aber nachträglich durchstrichen: Mocht mins hern gnade zuewege bringen mit schrieft oder suest, daz min here herzog Albreht und die von Augspu"rg ire Jusden behalten 40 liessen, daz were wol guet und recht auch nuetze. e) Vorl. samemug. d) Schreibfehler; zu streichen. 1 Vgl. nr. 135. Vgl. RTA. 13 nr. 352. 3 Vgl. art. 9h. 4 Vgl. RTA. 13 nrr. 239 u. 240, sowie unseren art. 9g. Vgl. art. 9d. 6 Vgl. art. 9c. Vgl. RTA. 13, 390 Z. 33 ff. 8 Vgl. RTA. 13, 390 Z. 41 ff. 9 Vgl. nr. 165 art. 34 (Rotenburg o. d. Tauber); 35 (Schweinfurt); 41 (Landau und Hartenberg); auch nr. 164 art. 52 (Besigheim). 10 Nicht aufgefunden; wohl entsprechend nrr. 137 bis 139. 2 5 11 Vgl. S. 260 Anm. 9. 12 In zwei Fassungen vorhanden. Die erste, laufend im Text, beteuert Konrads Ergebenheit und Diensteifer. Die zweite auf einem Zettel läßt erkennen, daß es sich um Entschädigung Konrads mit der Juden- steuer von Nürnberg, den gewöhnlichen Steuern von Windsheim und Schweinfurt und einem besonderen Zuschlag von 600 fl, so daz es 2000 gulden würde, handelt. 13 Vgl. S. 224 Anm. 9; auch nr. 119, die natürlich noch nicht bei Konrad eingetroffen war. 14 Vgl. S. 220 Anm. 3. 45 50
Strana 239
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 121. 239 Das setz auch an die zeichenis an die ersten1. [8] item wurde m. h. dez kûnges genade sprechen oder sprechen lassen : waz ist aber dez von Winsperg meinung und rate in den sachen item dar- von der Jûden und dez driten phenings wegen, daz wolten wir in wiessen etc. gegen soltû sprechen: genedieger herre, der rate wirt an uwern genaden sten. ire vernempt 5 wol an zetel, wie min herre mit den von Nürenberg2 geret hat, daruf ime kein gruntlich ant- wert werden moht anders dan, daz er daz an üw.gn. zû dem glimpflichesten bringen wolte etc. also mage üw. gn. wol versten, so die, dij uw. gn. und dez richs sien, sich eines setzen und nit ingen wollen, wol sij sprechen, sij wolten gehorsam sin, daz andere kûrfürsten ander fürsten ez noch miner tûn etc. daz herinne min here gar eigenlichen und grûntlichen gesagt in bijwessen 10 her Conrat Marschalk, her Heupten selligen sûne; ez wolt aber nit helfen, und also helt sich meniklichen dez auch etc. item wûrde man dan aber sprechen: der von Winsperg der item so spriche: ich rede als von mir selber, weste allerbast in die sachen zû raten etc. als ein nare mich bedûht ; aber weren die sachen, als die m. h. dez kûnges genaden sin, ich wolt anfahen an den minen. die stet die haben grosse handelung in siner genaden und den fursten- 15 tümen Osterrich und in iren landen zû handeln; ich wolt sie und die iren also hûbschlichen lassen ufhalten und bekûmern lassen, daz es doch zû reden keme; so sehen ander, daz sin ge- nade ein solliches und anders gehalt wolt haben und meht in andern sachen wolstat und nûtz bringen. daz rede ich in dem besten m. h. dez kûnges genaden; obe ez aber gût si oder nit, item alle sache soltû dem hubmeister her daz enweis ich nit. ich bin daz nit wisse etc. 20 Ulrich Ytzinger zu voran zû wissen tun und zu herkennen geben etc., daz er rate und helfe item mich dûht gût und graten sin, hete sin genade willen sich furbas zů dem besten etc. zû fûgen herusse in diesse lant und zû dem contzillio 3, daz ez dan s. gn. hete lassen ansten mit den Jûden und hete nit mit dem hertesten darzů getan ; wan dan s. gn. also herusse kome, so ginge ime vil meer usser den sachen, wan sûst. so bedorft aûch s. gn. nit sorge haben, daz 25 er vaste gebeten moht werden 4; wan ein jeder wol verstünde, daz s. gn. vil bedarf und haben müsse. aber daz setze ich zû sinen genaden. item wolt dan s.gn. ez also lassen ansten, daz er dan den Jûden zû Nûrenberg ader dem rate schriebe: daz sie mit den Jûden reten, daz sie mir hulfen umb 1000 gulden, wan ich der bedorft in sinen gnaden sachen, uf daz das ich meha dester bas mohte herhalten; daz wolt er ime an dem driten 9 lassen abgen ; oder obe sie so sûst teiding darumb mit ime uberkome obgen wolt lassen, ez keme doch herwieder inne, daz man die teiding dester hoher anschlûge etc. item doch so sage s. gn.: ich wolle versuchen uf dem tag zû Meintz uf Bartolomejie und auch sûst wû ich moge, obe ich icht gûtz geschicken Aug. 24 muge etc., daz ich wiessen moge s. gn. einen ganzen grûnt zu sagen, were gehorsamen sin welle oder nit etc. [9] Nota. als ich dich gevertiegt hete, da sage s. gn., als ich fünf dag zû Nürenberg were gewessen, da komen erst etlich Juden in hernachgeschriben stat, also daz ich also zû Nûren- berg sij belieben und dich gehalten bies uf mitwûch b vor sant Lorenzen tag, daz dů s. gn. Aug. 5 [9a] item lasse dan s. gn. den zetel 5 der von dester bas die gelegenheit gesagen mogest. [9b] item darnach sage s. gn.: daz die Jûden von Erfürt und Nort- Nürenberg horen etc. 40 hüssen6 einen Juden her haben gesant und sich verantwert, daz sie vor unfriede und des zugs wegen, den min her von Sahssen getan habe, nit herkûmen; aber sie wolten gern gehorsam sin, wen man zû inne schicket. und haben herzellen lassen, daz ire 32 Jûden der richren von inne gezogen sin under min heren von Sahssen; so habe uwer genade Heyhem Gans", der zu Erfurt sitzet, minem heren dem langgraüffen von Hessen gegeben, als mir dan daz min herre der 45 langgrauff auch gestern und siner genaden brief abschrieft gesant hoben. derselbe Heyem 35 11439 Juli 30 bzw. Aug. 5) a) zu em. mich? b) ursprünglich im Text fritag, dann durchstrichen und übergeschrieben donerstag, dann auch dieses durchstrichen und am Rand gesetzt mitwuch. 1 Ergänzung zu artt. 3 und 4. 2 Vgl. RTA. 13 nr. 237. 50 3 Vgl. nr. 122 art. 8. Daraus ergibt sich, daß unser art. am oder nach dem 4. August entstanden ist. 5 6 7 4 Vgl. S. 216 Z. 33. Nicht aufgefunden. Vgl. nr. 144, II. Vgl. S. 265 Anm. 2.
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 121. 239 Das setz auch an die zeichenis an die ersten1. [8] item wurde m. h. dez kûnges genade sprechen oder sprechen lassen : waz ist aber dez von Winsperg meinung und rate in den sachen item dar- von der Jûden und dez driten phenings wegen, daz wolten wir in wiessen etc. gegen soltû sprechen: genedieger herre, der rate wirt an uwern genaden sten. ire vernempt 5 wol an zetel, wie min herre mit den von Nürenberg2 geret hat, daruf ime kein gruntlich ant- wert werden moht anders dan, daz er daz an üw.gn. zû dem glimpflichesten bringen wolte etc. also mage üw. gn. wol versten, so die, dij uw. gn. und dez richs sien, sich eines setzen und nit ingen wollen, wol sij sprechen, sij wolten gehorsam sin, daz andere kûrfürsten ander fürsten ez noch miner tûn etc. daz herinne min here gar eigenlichen und grûntlichen gesagt in bijwessen 10 her Conrat Marschalk, her Heupten selligen sûne; ez wolt aber nit helfen, und also helt sich meniklichen dez auch etc. item wûrde man dan aber sprechen: der von Winsperg der item so spriche: ich rede als von mir selber, weste allerbast in die sachen zû raten etc. als ein nare mich bedûht ; aber weren die sachen, als die m. h. dez kûnges genaden sin, ich wolt anfahen an den minen. die stet die haben grosse handelung in siner genaden und den fursten- 15 tümen Osterrich und in iren landen zû handeln; ich wolt sie und die iren also hûbschlichen lassen ufhalten und bekûmern lassen, daz es doch zû reden keme; so sehen ander, daz sin ge- nade ein solliches und anders gehalt wolt haben und meht in andern sachen wolstat und nûtz bringen. daz rede ich in dem besten m. h. dez kûnges genaden; obe ez aber gût si oder nit, item alle sache soltû dem hubmeister her daz enweis ich nit. ich bin daz nit wisse etc. 20 Ulrich Ytzinger zu voran zû wissen tun und zu herkennen geben etc., daz er rate und helfe item mich dûht gût und graten sin, hete sin genade willen sich furbas zů dem besten etc. zû fûgen herusse in diesse lant und zû dem contzillio 3, daz ez dan s. gn. hete lassen ansten mit den Jûden und hete nit mit dem hertesten darzů getan ; wan dan s. gn. also herusse kome, so ginge ime vil meer usser den sachen, wan sûst. so bedorft aûch s. gn. nit sorge haben, daz 25 er vaste gebeten moht werden 4; wan ein jeder wol verstünde, daz s. gn. vil bedarf und haben müsse. aber daz setze ich zû sinen genaden. item wolt dan s.gn. ez also lassen ansten, daz er dan den Jûden zû Nûrenberg ader dem rate schriebe: daz sie mit den Jûden reten, daz sie mir hulfen umb 1000 gulden, wan ich der bedorft in sinen gnaden sachen, uf daz das ich meha dester bas mohte herhalten; daz wolt er ime an dem driten 9 lassen abgen ; oder obe sie so sûst teiding darumb mit ime uberkome obgen wolt lassen, ez keme doch herwieder inne, daz man die teiding dester hoher anschlûge etc. item doch so sage s. gn.: ich wolle versuchen uf dem tag zû Meintz uf Bartolomejie und auch sûst wû ich moge, obe ich icht gûtz geschicken Aug. 24 muge etc., daz ich wiessen moge s. gn. einen ganzen grûnt zu sagen, were gehorsamen sin welle oder nit etc. [9] Nota. als ich dich gevertiegt hete, da sage s. gn., als ich fünf dag zû Nürenberg were gewessen, da komen erst etlich Juden in hernachgeschriben stat, also daz ich also zû Nûren- berg sij belieben und dich gehalten bies uf mitwûch b vor sant Lorenzen tag, daz dů s. gn. Aug. 5 [9a] item lasse dan s. gn. den zetel 5 der von dester bas die gelegenheit gesagen mogest. [9b] item darnach sage s. gn.: daz die Jûden von Erfürt und Nort- Nürenberg horen etc. 40 hüssen6 einen Juden her haben gesant und sich verantwert, daz sie vor unfriede und des zugs wegen, den min her von Sahssen getan habe, nit herkûmen; aber sie wolten gern gehorsam sin, wen man zû inne schicket. und haben herzellen lassen, daz ire 32 Jûden der richren von inne gezogen sin under min heren von Sahssen; so habe uwer genade Heyhem Gans", der zu Erfurt sitzet, minem heren dem langgraüffen von Hessen gegeben, als mir dan daz min herre der 45 langgrauff auch gestern und siner genaden brief abschrieft gesant hoben. derselbe Heyem 35 11439 Juli 30 bzw. Aug. 5) a) zu em. mich? b) ursprünglich im Text fritag, dann durchstrichen und übergeschrieben donerstag, dann auch dieses durchstrichen und am Rand gesetzt mitwuch. 1 Ergänzung zu artt. 3 und 4. 2 Vgl. RTA. 13 nr. 237. 50 3 Vgl. nr. 122 art. 8. Daraus ergibt sich, daß unser art. am oder nach dem 4. August entstanden ist. 5 6 7 4 Vgl. S. 216 Z. 33. Nicht aufgefunden. Vgl. nr. 144, II. Vgl. S. 265 Anm. 2.
Strana 240
240 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 11439 Ganz der hat meer wan alle die Jûden, die sûst zu Erfürt sin etc. auch so wolt ich dahin Juli 30 [9c] item herzog Albrehtz1 Jûden, die noch bzw. schicken und versüchen, waz ich mege etc. Aug. 5] under ime sitzen, die haben herwist, daz sie nit meer haben dan 1100 gulden. [9d item der Jûden, die noch zû Augspurg2 sin, der sin so irre a und so arme. den han ich einen zugegeben; da wolle s. gn. den von Augspûrg schriben, daz sie die Jûden bij inne lassen beliben, so 5 mage dester meer gefallen. [9e] item die Jûden dez bieschofs von Salzbûrg3 haben einen Jûden gesant, mit dem b kont ich mich nit geinen; zû den mûsse man aûch schicken. [9f item dezglichen die von Nordlingen4. [9g] item so vil Juden noch zů Heilprůnn5 sin, die wolten gern gehorsam sin ; sij mohten vor vintschaft nit kûmen. [9h] item dezglichen ist auch mit den Jûden von Costenz‘; die sin gehorsam. [9i] item sûst ist von nieman 10 kein Jûde kumen etc. [10] Item als daz conzillio vor ime hat einen bopst zû herwellen " und auch kardenal zû machen 8 usser den viren dependatzien : wolt nun sin kuniglich genade ime iemans fürnemen, den er gern hete zû einem bopst ader zû kardenallen, da s. gn. ein getrûwen zû hete, die fûr sin genade und sine riche weren, weste ich daz, so wolt ich mit hilfe siner genaden getrûwen und 15 liephaber versûchen, obe ich iht gûtes in den sachen getûn und geschicken moht. und so daz eer fürgenûmen und gesûcht wûrde, so ich meine, so daz besser were; wan sinen genaden und sinen richen vil an einem bopst lit, als s. gn. und sin wissen rete daz vil bas wiessen und ver- sten wan ich. doch so lasse ich s. gn. manen in ganzen truwen und in dem besten etc. [II] item würdest gefrauget, obe ich iht verstünde, da man zû geneiget were, den zû einem bopst 20 vor hete etc., item so sprich: ich sij sit der zijt nit zû Bassel gewessen, daz ich davon nit gewiessen mage, dan als ich da gewessen sie; da man also von den sachen von verer geret hat, da habe ich von etlichen verstanden, die geniget waren uf den herzogen von Saffohij etc.; item auch etliche uf den cardenal de Arlatensis etc.; item auch etliche uf den erz- bieschof von Bremen; item aûch etliche uf grauff Walrabe von Mors, bieschof zu Uhtdriht 25 ete.; item aûch etliche uf her Jacob von Sirk, erzbischof zu Trire; item so heten etliche vor inne usser den Frantzossen etc.; item die meiste menge lit uf dem herzogen von Saffohij etc. [12] Item sage aûch sinen genaden : sien sin sachen also gelegen, daz er in kûrze nit in daz Romysche riche kûmen moge, daz s. gn. so wol duwe und versehe daz riche irgent mit einem heüpt als einen vikareien, daz man doch herkennen moge, daz er gern sehe, daz es wol 30 stunde in dem riche, und das ich ader ander sinen genaden nit die schült geben dorften, er hete sich dez riches underwünden und liesse daz nûn in der ire sten und dete nit darzû etc. wan ich allerleihe rede hore, die ich nit gern hore. dan was sin genade berûre, daz inne nit ere, daz dûwe mir wee von ganzem minem herzen etc. item dan moht s. gn. sin sachen also geschicken, daz er sin kronung enphinge, hûldung von den fürsten graffen heren und steten 35 etc. neme und sin hoffgeriht besetzt, daz dûht mich daz beste und sinen genaden daz erlichest und daz nûtzlichest sin; so moht s. gn. dan alle sache dester bas und dester treffenlicher fûr sich genemen und bestellen etc. item wû aber s. gn. solliches so balde nit zû wege bringen mage, daz doch sin genade, diewille hier daz er daz getun moht, daz riche bestelte mit einem verwesser etc. item wûrdest dû dan gefrauget, wie hat es der von Winsperg vor ime, so 40 spriche: dez enweis ich nit; er hat nit mir davon so eigenlichen mir geret usser den sachen ; m. h. dez kûngs genade und sein weissen rete die wiessen daz bas wan min herree. item also ist wol versehenlich, dir werde begegenen, daz man spreche: waz sol m. h. der küng tün? er a) Lesung zweifelhaft. b) ergänzt. c) es folgt dann durchstrichen hat aber min here in den sachen icht vor ime, so hat er doch so vere mit mir darusse nit gerete etc. 45 1 Vgl. nr. 142, II art. 2. 2 Vgl. nr. 143. 3 Vgl. nr. 144, II. 4 Erscheinen nicht in den Akten unserer lit. D; auch nicht in lit. G. 5 Vgl. nr. 148. 6 Vgl. nr. 142 II art. 1. Vgl. Conc. Bas. 6, 545 Z. 6-15 (6. Juli) und 551 Z. 18-27 (10. Juli). 8 Vgl. Conc. Bas. 6, 548 Z. 5-20 (8. Juli) und 548 Z. 26-33 (9. Juli). 50
240 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 11439 Ganz der hat meer wan alle die Jûden, die sûst zu Erfürt sin etc. auch so wolt ich dahin Juli 30 [9c] item herzog Albrehtz1 Jûden, die noch bzw. schicken und versüchen, waz ich mege etc. Aug. 5] under ime sitzen, die haben herwist, daz sie nit meer haben dan 1100 gulden. [9d item der Jûden, die noch zû Augspurg2 sin, der sin so irre a und so arme. den han ich einen zugegeben; da wolle s. gn. den von Augspûrg schriben, daz sie die Jûden bij inne lassen beliben, so 5 mage dester meer gefallen. [9e] item die Jûden dez bieschofs von Salzbûrg3 haben einen Jûden gesant, mit dem b kont ich mich nit geinen; zû den mûsse man aûch schicken. [9f item dezglichen die von Nordlingen4. [9g] item so vil Juden noch zů Heilprůnn5 sin, die wolten gern gehorsam sin ; sij mohten vor vintschaft nit kûmen. [9h] item dezglichen ist auch mit den Jûden von Costenz‘; die sin gehorsam. [9i] item sûst ist von nieman 10 kein Jûde kumen etc. [10] Item als daz conzillio vor ime hat einen bopst zû herwellen " und auch kardenal zû machen 8 usser den viren dependatzien : wolt nun sin kuniglich genade ime iemans fürnemen, den er gern hete zû einem bopst ader zû kardenallen, da s. gn. ein getrûwen zû hete, die fûr sin genade und sine riche weren, weste ich daz, so wolt ich mit hilfe siner genaden getrûwen und 15 liephaber versûchen, obe ich iht gûtes in den sachen getûn und geschicken moht. und so daz eer fürgenûmen und gesûcht wûrde, so ich meine, so daz besser were; wan sinen genaden und sinen richen vil an einem bopst lit, als s. gn. und sin wissen rete daz vil bas wiessen und ver- sten wan ich. doch so lasse ich s. gn. manen in ganzen truwen und in dem besten etc. [II] item würdest gefrauget, obe ich iht verstünde, da man zû geneiget were, den zû einem bopst 20 vor hete etc., item so sprich: ich sij sit der zijt nit zû Bassel gewessen, daz ich davon nit gewiessen mage, dan als ich da gewessen sie; da man also von den sachen von verer geret hat, da habe ich von etlichen verstanden, die geniget waren uf den herzogen von Saffohij etc.; item auch etliche uf den cardenal de Arlatensis etc.; item auch etliche uf den erz- bieschof von Bremen; item aûch etliche uf grauff Walrabe von Mors, bieschof zu Uhtdriht 25 ete.; item aûch etliche uf her Jacob von Sirk, erzbischof zu Trire; item so heten etliche vor inne usser den Frantzossen etc.; item die meiste menge lit uf dem herzogen von Saffohij etc. [12] Item sage aûch sinen genaden : sien sin sachen also gelegen, daz er in kûrze nit in daz Romysche riche kûmen moge, daz s. gn. so wol duwe und versehe daz riche irgent mit einem heüpt als einen vikareien, daz man doch herkennen moge, daz er gern sehe, daz es wol 30 stunde in dem riche, und das ich ader ander sinen genaden nit die schült geben dorften, er hete sich dez riches underwünden und liesse daz nûn in der ire sten und dete nit darzû etc. wan ich allerleihe rede hore, die ich nit gern hore. dan was sin genade berûre, daz inne nit ere, daz dûwe mir wee von ganzem minem herzen etc. item dan moht s. gn. sin sachen also geschicken, daz er sin kronung enphinge, hûldung von den fürsten graffen heren und steten 35 etc. neme und sin hoffgeriht besetzt, daz dûht mich daz beste und sinen genaden daz erlichest und daz nûtzlichest sin; so moht s. gn. dan alle sache dester bas und dester treffenlicher fûr sich genemen und bestellen etc. item wû aber s. gn. solliches so balde nit zû wege bringen mage, daz doch sin genade, diewille hier daz er daz getun moht, daz riche bestelte mit einem verwesser etc. item wûrdest dû dan gefrauget, wie hat es der von Winsperg vor ime, so 40 spriche: dez enweis ich nit; er hat nit mir davon so eigenlichen mir geret usser den sachen ; m. h. dez kûngs genade und sein weissen rete die wiessen daz bas wan min herree. item also ist wol versehenlich, dir werde begegenen, daz man spreche: waz sol m. h. der küng tün? er a) Lesung zweifelhaft. b) ergänzt. c) es folgt dann durchstrichen hat aber min here in den sachen icht vor ime, so hat er doch so vere mit mir darusse nit gerete etc. 45 1 Vgl. nr. 142, II art. 2. 2 Vgl. nr. 143. 3 Vgl. nr. 144, II. 4 Erscheinen nicht in den Akten unserer lit. D; auch nicht in lit. G. 5 Vgl. nr. 148. 6 Vgl. nr. 142 II art. 1. Vgl. Conc. Bas. 6, 545 Z. 6-15 (6. Juli) und 551 Z. 18-27 (10. Juli). 8 Vgl. Conc. Bas. 6, 548 Z. 5-20 (8. Juli) und 548 Z. 26-33 (9. Juli). 50
Strana 241
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 121. 241 hat itz zwen tag gen Nurenbergl gemaht und hat treffenlichen darzu geschickt ; waz ist darusse item dargen worden, dan můwe und gelt verzert, wie dan solliche rede lûten werden etc. soltů sprechen : min herre der hat daz wol bedoht. ich han auch wol verstanden von minem herren, daz im etliche wol reten alsobalde : m. h. dez kûngs genade der solt ime furnemen einen redlichen wegk nach rate siner wissen rete und sult sprechen; der wegk gefelt mir wol; dem wiel ich nachgen, und were bij mir also besten und beliben wiel, der gebe mir daz zû versten — so solt s. gn. herfinden, daz vil lût zu sinen gnaden dreten wûrden etc. so kemen die andern teg- item so ist versehenlichen, man werde sprechen : wen sol min here lichen wol hernach. item so sprich: mins herren dez setzen ? wen er setzt, der gefelt dem andern teil nit etc. 10 kûnges genade bedarf daz nit ansehen; er kan nieman gesetzen, der jederman wol gevelt; er müsse einen ime fürnemen, der ime gût bedûnket sin und gebe dem gewalt, als sich dan gebûrt; item so ist aber wol versehenlichen, man werde sprechen : so hat er dan daz sin getan etc. wen sol er setzen ? was fursten sin da ussen, die da tuglichen sin etc.? setzt man dan einen grauffen oder hern, der vermag sin nicht, so haben in die fûrsten nit ver gût etc. item 15 dargegen soltû sprechen: davon hat mir min here so eigenlichen nit emphollen dan so viel. im gedenk wol, daz m. h. kûng Wentzela her Bürsiebo sent in daz riche und gebe dem maht, daz er dûrch m. h. bieschof Conrat von Winsperg mins heren vater brûder, ein samenung der für- sten und ander gen Franckenfürt 2 beriefe a und mahte und begreife da einen frieden. da waren etliche, die nit gehorsam wolten sin her Bürsiebo; der zohe uf die von Strospürg, uf die von 20 Hatstein und darnach für Marsfelt die marschalk von Marsfelt; da was icz m. h. der marg- grauf von Brandenburg dazûmalle bürggrauf zů Nürenberg als ein heûptman dez riches und dez landes zů Francken und gewan daz schlos und zerbrach daz und maht frieden. darnach m. h. der Schencke von Lympůrg von mins heren kûng Rûprehtz wegen; der maht auch grossen frieden in dem lande zû Francken 3. also mûst man daz also fûrenemen. und mins 25 heren von Winsperg meinung were wol, daz mins heren dez kûngs genade schriebe den kûr- fürsten andern fürsten etc. und dez riches steten und aûch zu weme s. gn. ein getruwen hete, ire botschaft zû ime zû tûn und zû kûmen, und meldet in den briefen die sachen; und ver- hort, was man ime riete, und neme usser irem rate ein meinung nach sinem wolgefallen und dennen, den er daz getruwet, aûch fûr sich und ginge dan dem also nach etc. item ader sente 30 einen den sinen zû den sachen herusse mit maht und begert ein samenung an minen heren von Meintz zû machen und liesse da die sachen fürbringen nach sinem wolgefallen, also daz doch herkant und offenbar wûrde, daz kein gebrüch an sinen genaden were etc. item sin genade moht aûch wol vore zû ieman besenden, der ime geville zû sollichen sachen und sich mit dennen underreden und die dan vertigen zû den sachen nach sinem wolgefallen 35 etc. item und biet sin genade, daz er mich nit merken wolle in diessen sachen, daz ich solliches an ime bringen lasse, wan ich daz in ganzen trüwen und in rehter liebe dûwe, die ich zû s. gn. habe, daz ich sine ere und nûtze gern sehe. ez sted auch an s. gn. in den sachen zu tun und fürzünemen, was dan sn. gn. wol gefellet etc. [13] Item und wan dû dan die sachen ganz usse geret hast, so spreche: genedieger herre, min here 40 von Winsperg der hat uw. gn. mancherlei bij her Hanman Offenbürg€ und Erhart Büchern5 geschrieben und anboten; hete ůw. gn. in den sachen icht gedoht, daz notdorftig were in noch meer zu underwissen, ez sů von dez contzillios, dez landes zů Lützelnburg oder andere sache wegen, daz wolle ime uw. gn. auch tün schriben. waz er dan kan und vermage zû tun daz fûr üw. gn. ist, daz dût min hereb gern und willeklichen. 11439 Juli 30 bzw. Aug. 5] a) ergänzt; oder und streichen. b) ergänzt. 45 1 Im Jahre 1438. 2 Wohl der Tag vom Mai 1397, kaum der von Juli 1394. Wenn auch Konrad von Weinsberg, Erzbischof von Mainz, am 19. Oktober 1396 gestorben war, so kann der Plan, eine Versammlung zu halten, noch zu 50 seinen Lebzeiten gefaßt worden sein. Borziwoi von Swinar nahm an beiden Tagen teil. Die Reichsver- weserschaft ist beide Male besprochen worden, der Landfrieden anscheinend nur 1397. (Vgl. RTA. 2, 377 ff. und 415 ff., bes. nrr. 273 und 275. Anm. I der S. 451 ist zu berichtigen.) 3 Gemeint sind die zwei Fränkischen Landfrieden von 1403 und 1404, RTA. 5, 598-624. 4 Instruktion für Henman Offenburg vom 16. Mai; unsere nr. 113. 5 Bericht vom 7. Juli; unsere nr. 117. Deutsche Reichstags-Akten XIV 31
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 121. 241 hat itz zwen tag gen Nurenbergl gemaht und hat treffenlichen darzu geschickt ; waz ist darusse item dargen worden, dan můwe und gelt verzert, wie dan solliche rede lûten werden etc. soltů sprechen : min herre der hat daz wol bedoht. ich han auch wol verstanden von minem herren, daz im etliche wol reten alsobalde : m. h. dez kûngs genade der solt ime furnemen einen redlichen wegk nach rate siner wissen rete und sult sprechen; der wegk gefelt mir wol; dem wiel ich nachgen, und were bij mir also besten und beliben wiel, der gebe mir daz zû versten — so solt s. gn. herfinden, daz vil lût zu sinen gnaden dreten wûrden etc. so kemen die andern teg- item so ist versehenlichen, man werde sprechen : wen sol min here lichen wol hernach. item so sprich: mins herren dez setzen ? wen er setzt, der gefelt dem andern teil nit etc. 10 kûnges genade bedarf daz nit ansehen; er kan nieman gesetzen, der jederman wol gevelt; er müsse einen ime fürnemen, der ime gût bedûnket sin und gebe dem gewalt, als sich dan gebûrt; item so ist aber wol versehenlichen, man werde sprechen : so hat er dan daz sin getan etc. wen sol er setzen ? was fursten sin da ussen, die da tuglichen sin etc.? setzt man dan einen grauffen oder hern, der vermag sin nicht, so haben in die fûrsten nit ver gût etc. item 15 dargegen soltû sprechen: davon hat mir min here so eigenlichen nit emphollen dan so viel. im gedenk wol, daz m. h. kûng Wentzela her Bürsiebo sent in daz riche und gebe dem maht, daz er dûrch m. h. bieschof Conrat von Winsperg mins heren vater brûder, ein samenung der für- sten und ander gen Franckenfürt 2 beriefe a und mahte und begreife da einen frieden. da waren etliche, die nit gehorsam wolten sin her Bürsiebo; der zohe uf die von Strospürg, uf die von 20 Hatstein und darnach für Marsfelt die marschalk von Marsfelt; da was icz m. h. der marg- grauf von Brandenburg dazûmalle bürggrauf zů Nürenberg als ein heûptman dez riches und dez landes zů Francken und gewan daz schlos und zerbrach daz und maht frieden. darnach m. h. der Schencke von Lympůrg von mins heren kûng Rûprehtz wegen; der maht auch grossen frieden in dem lande zû Francken 3. also mûst man daz also fûrenemen. und mins 25 heren von Winsperg meinung were wol, daz mins heren dez kûngs genade schriebe den kûr- fürsten andern fürsten etc. und dez riches steten und aûch zu weme s. gn. ein getruwen hete, ire botschaft zû ime zû tûn und zû kûmen, und meldet in den briefen die sachen; und ver- hort, was man ime riete, und neme usser irem rate ein meinung nach sinem wolgefallen und dennen, den er daz getruwet, aûch fûr sich und ginge dan dem also nach etc. item ader sente 30 einen den sinen zû den sachen herusse mit maht und begert ein samenung an minen heren von Meintz zû machen und liesse da die sachen fürbringen nach sinem wolgefallen, also daz doch herkant und offenbar wûrde, daz kein gebrüch an sinen genaden were etc. item sin genade moht aûch wol vore zû ieman besenden, der ime geville zû sollichen sachen und sich mit dennen underreden und die dan vertigen zû den sachen nach sinem wolgefallen 35 etc. item und biet sin genade, daz er mich nit merken wolle in diessen sachen, daz ich solliches an ime bringen lasse, wan ich daz in ganzen trüwen und in rehter liebe dûwe, die ich zû s. gn. habe, daz ich sine ere und nûtze gern sehe. ez sted auch an s. gn. in den sachen zu tun und fürzünemen, was dan sn. gn. wol gefellet etc. [13] Item und wan dû dan die sachen ganz usse geret hast, so spreche: genedieger herre, min here 40 von Winsperg der hat uw. gn. mancherlei bij her Hanman Offenbürg€ und Erhart Büchern5 geschrieben und anboten; hete ůw. gn. in den sachen icht gedoht, daz notdorftig were in noch meer zu underwissen, ez sů von dez contzillios, dez landes zů Lützelnburg oder andere sache wegen, daz wolle ime uw. gn. auch tün schriben. waz er dan kan und vermage zû tun daz fûr üw. gn. ist, daz dût min hereb gern und willeklichen. 11439 Juli 30 bzw. Aug. 5] a) ergänzt; oder und streichen. b) ergänzt. 45 1 Im Jahre 1438. 2 Wohl der Tag vom Mai 1397, kaum der von Juli 1394. Wenn auch Konrad von Weinsberg, Erzbischof von Mainz, am 19. Oktober 1396 gestorben war, so kann der Plan, eine Versammlung zu halten, noch zu 50 seinen Lebzeiten gefaßt worden sein. Borziwoi von Swinar nahm an beiden Tagen teil. Die Reichsver- weserschaft ist beide Male besprochen worden, der Landfrieden anscheinend nur 1397. (Vgl. RTA. 2, 377 ff. und 415 ff., bes. nrr. 273 und 275. Anm. I der S. 451 ist zu berichtigen.) 3 Gemeint sind die zwei Fränkischen Landfrieden von 1403 und 1404, RTA. 5, 598-624. 4 Instruktion für Henman Offenburg vom 16. Mai; unsere nr. 113. 5 Bericht vom 7. Juli; unsere nr. 117. Deutsche Reichstags-Akten XIV 31
Strana 242
242 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 11439 Juli 30 bzw. Aug. 5. [14] Item also wolt min heren dez kûngs genade schriben dem contzillio daz aplasgelt zû volgen lassen, uf daz das sich daz contzillio enthalt moht dester baz zu herwellen einen bopst, so dûht mich ie nach minen dorheiten sinnen, daz mins heren dez kungs genade schriben solt uf den sienne und meinung, so hernach geschrieben stat etc. item auch davon su hernach geschrieben stet, ir jedem besünder er schriben lassen solte. [Folgt ein Entwurf, stilistisch von einer geradezu erschreckenden Unbeholfenheit, mit folgendem Gedankeninhalt: Nach der Absetzung des Papstes wird das Konzil zur Neuwahl schreiten; soliche uneinigkeit ist dem König leid, und er will keine Mühe und Arbeit scheuen, um den Frieden wieder- herzustellen. Das Konzil hat viel Auslagen mit zerung, schrieftung und andern sachen besonders wegen der Griechenunion; es muß die dabei gemachten Schulden zurückzahlen. Deshalb gebietet der König, den durch bûllen und briefen beglaubigten Abgeordneten des Konzils oder der Deutschen Nation das Ablaßgeld folgen zu 10 lassen.] als man daz in der cantzelij wol weis zu machen und uf reht vorme und zu dem besten zû setzen etc. item dan wû solliche gelt nit gefellet und daz man daz nit volgen lesset, so ist zu besorgen, daz das contzillio nit hare noch haren moge. wie daz gelt ein kleines bringet, so maht ez doch einen guten willen und meht wol dadurch ein grossez understanden werden etc. nota. wolt man schriben, so dûht mich gût, daz man schriebe den erzbieschoffen von Meintz von Coln von Trir und von a Meidburg von Saltzburg und von 15 Bremen, und daz die auch fürbaz schrieben iren sufferganyen und untertanen; und darzů daz man auch schriebe den bischoffen Lütich Münster Hildieshein Verden Lubeck Wirtzburg Costenz Augspürg Eysteten Spijer Wûrms. nota: den fürsten Sahssen Phaltzgraffen, allen heren von Beyern, allen heren von Brunswick, minen heren von Brandenbürg. item den steten Nürenberg Regenspurg Ulme Augspürg Costentz Meintz Erfurt Lübeck Lünbůrg Brünswick Hildieshein Spijer und Würms und Collen. nota. 20 min herre von Coln der hat ez lassen volgen in sinem eigen lande. item desglichen min heren von Boben- berg€ und von Strospürg auch in dem iren lassen volgen. 5 1439 122. Konrad von Weinsberg an Henmann Offenburg: Sendung Vinsterlohrs an K. Albrecht; Aug. 8 Utrechter Streitigkeiten; Papstwahl; Griechenablaß; Absichten K. Albrechts. 1439 August 8 Reichelsberg. 25 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 conc. chart. Anschließend an den Text des Briefes sieben Notizen Konrads von Weinsberg: Item obe her Hanman Offenbürg nit zů Bassel were und, daz man inne nit gehaben mocht, daz graff Hans etc. den briefe und zeichenis ufbrechen etc. item hern Hanssen Brückenmüller zů schriben von der bûllen und genaden wegen mir zu bestetigen und zû geben, als die zeichenis 2 innehelt, die ich ime gegeben han. item 30 miner dohter briefe 2 nach uswisung der zetel zû senden etc. item3 um daz silber, daz die von Perauwe hat und der 500 gulden wegen. item auch um dez seckretes etc. die stein, die ich dem bullirer gegeben han etc. item4 Peter Gaczen zu schriben von der münzen wegen. item 4 dezglichen her Adam Riffen zû Strospürg. P Unsern dinst und früntlichen grůs zůvor. besûnder lieber frûnt. [I] als ir 35 uns geschrieben habt5, wie ire von unserm genediegen heren dem kûnge gescheiden sit, und was euwers rates ist in den sachen etc., daz haben wir alles wol verstanden. und ire solt wissen, daz her Hans unser caplan‘ nit bi uns ist, sünder von unsern wegen an dem Rine ist. und wir haben durch dez conzillios eren und nûczes willen den erbern vesten Contzen von Vinsterloh, unsern diener und lieben getruwen, zû unserm genedigen heren dem kûnge 40 gesant und dem ein redliche zeichenis 7 und underwisung " gegeben in allen stücken von dez aplasgeltz wegen und bistant dem heilgen conzillio zû tûn und aûch sachen, dadûrch u. h. dez kûngs genade billichen von dem bossen volke" zû bringen were; sollicher zeichenis wir uch ein abschrieft hiemit senden versiegelt. die wollet wol und zû dem besten fûr uch nemen, uns zû dem nûtzlichesten und dem besten an daz conzillio bringen und uns die zeichenis wol be- 45 halten dûrch sachen willen, so wir uch wol sagen wollen, so wir zûsamen kumen. a) ergänzt. 1 Vgl. Eintrag in dem Einnahme- und Ausgabe- register Konrads von Weinsberg: so ist mir worden von dez contzillios wegen zů Bobenberg; item zû Vorchem. (Öhringen Hohenloh. H.-A. P 35 pag. 4 not. ch.) 2 Nicht aufgefunden. 3 Vgl. S. 295 Anm. 12. 4 Vgl. S. 234 Anm. 4. 5 nr. 118. 6 Hans Gerber; er bemühte sich in der Erzdiözese 50 Mainz um die Auslieferung des Ablasses, vgl. nr. 162. Vgl. S. 237 Anm. 5. nr. 121. Den Ungarn; vgl. S. 232 Z. 17. 9
242 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 11439 Juli 30 bzw. Aug. 5. [14] Item also wolt min heren dez kûngs genade schriben dem contzillio daz aplasgelt zû volgen lassen, uf daz das sich daz contzillio enthalt moht dester baz zu herwellen einen bopst, so dûht mich ie nach minen dorheiten sinnen, daz mins heren dez kungs genade schriben solt uf den sienne und meinung, so hernach geschrieben stat etc. item auch davon su hernach geschrieben stet, ir jedem besünder er schriben lassen solte. [Folgt ein Entwurf, stilistisch von einer geradezu erschreckenden Unbeholfenheit, mit folgendem Gedankeninhalt: Nach der Absetzung des Papstes wird das Konzil zur Neuwahl schreiten; soliche uneinigkeit ist dem König leid, und er will keine Mühe und Arbeit scheuen, um den Frieden wieder- herzustellen. Das Konzil hat viel Auslagen mit zerung, schrieftung und andern sachen besonders wegen der Griechenunion; es muß die dabei gemachten Schulden zurückzahlen. Deshalb gebietet der König, den durch bûllen und briefen beglaubigten Abgeordneten des Konzils oder der Deutschen Nation das Ablaßgeld folgen zu 10 lassen.] als man daz in der cantzelij wol weis zu machen und uf reht vorme und zu dem besten zû setzen etc. item dan wû solliche gelt nit gefellet und daz man daz nit volgen lesset, so ist zu besorgen, daz das contzillio nit hare noch haren moge. wie daz gelt ein kleines bringet, so maht ez doch einen guten willen und meht wol dadurch ein grossez understanden werden etc. nota. wolt man schriben, so dûht mich gût, daz man schriebe den erzbieschoffen von Meintz von Coln von Trir und von a Meidburg von Saltzburg und von 15 Bremen, und daz die auch fürbaz schrieben iren sufferganyen und untertanen; und darzů daz man auch schriebe den bischoffen Lütich Münster Hildieshein Verden Lubeck Wirtzburg Costenz Augspürg Eysteten Spijer Wûrms. nota: den fürsten Sahssen Phaltzgraffen, allen heren von Beyern, allen heren von Brunswick, minen heren von Brandenbürg. item den steten Nürenberg Regenspurg Ulme Augspürg Costentz Meintz Erfurt Lübeck Lünbůrg Brünswick Hildieshein Spijer und Würms und Collen. nota. 20 min herre von Coln der hat ez lassen volgen in sinem eigen lande. item desglichen min heren von Boben- berg€ und von Strospürg auch in dem iren lassen volgen. 5 1439 122. Konrad von Weinsberg an Henmann Offenburg: Sendung Vinsterlohrs an K. Albrecht; Aug. 8 Utrechter Streitigkeiten; Papstwahl; Griechenablaß; Absichten K. Albrechts. 1439 August 8 Reichelsberg. 25 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 conc. chart. Anschließend an den Text des Briefes sieben Notizen Konrads von Weinsberg: Item obe her Hanman Offenbürg nit zů Bassel were und, daz man inne nit gehaben mocht, daz graff Hans etc. den briefe und zeichenis ufbrechen etc. item hern Hanssen Brückenmüller zů schriben von der bûllen und genaden wegen mir zu bestetigen und zû geben, als die zeichenis 2 innehelt, die ich ime gegeben han. item 30 miner dohter briefe 2 nach uswisung der zetel zû senden etc. item3 um daz silber, daz die von Perauwe hat und der 500 gulden wegen. item auch um dez seckretes etc. die stein, die ich dem bullirer gegeben han etc. item4 Peter Gaczen zu schriben von der münzen wegen. item 4 dezglichen her Adam Riffen zû Strospürg. P Unsern dinst und früntlichen grůs zůvor. besûnder lieber frûnt. [I] als ir 35 uns geschrieben habt5, wie ire von unserm genediegen heren dem kûnge gescheiden sit, und was euwers rates ist in den sachen etc., daz haben wir alles wol verstanden. und ire solt wissen, daz her Hans unser caplan‘ nit bi uns ist, sünder von unsern wegen an dem Rine ist. und wir haben durch dez conzillios eren und nûczes willen den erbern vesten Contzen von Vinsterloh, unsern diener und lieben getruwen, zû unserm genedigen heren dem kûnge 40 gesant und dem ein redliche zeichenis 7 und underwisung " gegeben in allen stücken von dez aplasgeltz wegen und bistant dem heilgen conzillio zû tûn und aûch sachen, dadûrch u. h. dez kûngs genade billichen von dem bossen volke" zû bringen were; sollicher zeichenis wir uch ein abschrieft hiemit senden versiegelt. die wollet wol und zû dem besten fûr uch nemen, uns zû dem nûtzlichesten und dem besten an daz conzillio bringen und uns die zeichenis wol be- 45 halten dûrch sachen willen, so wir uch wol sagen wollen, so wir zûsamen kumen. a) ergänzt. 1 Vgl. Eintrag in dem Einnahme- und Ausgabe- register Konrads von Weinsberg: so ist mir worden von dez contzillios wegen zů Bobenberg; item zû Vorchem. (Öhringen Hohenloh. H.-A. P 35 pag. 4 not. ch.) 2 Nicht aufgefunden. 3 Vgl. S. 295 Anm. 12. 4 Vgl. S. 234 Anm. 4. 5 nr. 118. 6 Hans Gerber; er bemühte sich in der Erzdiözese 50 Mainz um die Auslieferung des Ablasses, vgl. nr. 162. Vgl. S. 237 Anm. 5. nr. 121. Den Ungarn; vgl. S. 232 Z. 17. 9
Strana 243
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 121-122. 243 [2] Konrad vermißt Bericht in der Angelegenheit des grauf Wollerabe bieschof zů Uhtrihtl. Konrad 1439 Aug. 8 ist mit diesem schriftlich übereingekommen, ihn in Mainz am 24. August zu treffen. Konrad wünscht bis dahin mündlichen oder schriftlichen Bericht bzw. Verhaltungsmaßregeln. [3] Konrad drückt sein Bei- leid zu den Todesfällen in Offenburgs Familie und Freundschaft aus; bietet ihm an, während der Pest zu 5 ihm zu kommen. [4] Und besündern so bieten wir uch, mit unsern lieben heren und vetern dem cardenal de Arlatensis, dem patriarchen und andern vetern dez heilgen conzillios zû reden zû raten und zû bieten, die zit der walle dez bopstes 2 was a zu herlengern, obe u.h. dez kungs genade darzů kûmen moht, daz braht inne grosse ere und nûcze. so haben wir auh ein getrüwen zû dem allemehtiegen got, in sollicher zit sollte ire gerehtiegkeit so offenbare und in die lût kumen und broht werden, daz sie dadürch grossen anhang und volge gewinen solten. wollen sie aber illen etc. mit den sachen, so besorgen wir, daz sollich irsalle werde, daz die heilge kirche und die geistlichkeit bi der menschen leben, die icz geborn sin, numermeer verwinde etc. [5] un- ser here von Meintz der hat alle sine sufferganien gen Meintz3 berüffen und gevordert 15 uf den nehsten tag nach unser lieben frauwen tag als sie gen hiemel fûre und da zû rate zû Aug. 16 werden, wie sie sich halten wollen in den sachen dez heilge conzillio und den bopst antreffende. nûn hat unser here von Meintz einen großen unwillen zû dem conzillio umb daz, das das conzillio unserm heren von Coln daz bistümde zû Phadelbrûn4 gegeben und dem stieft zû Meintze genûmen hat, daz zû besorgen ist, wû unser her von Meintz mit sinen süfferganien 20 hin schlahen werde, er gewine eine grosse nachvolgung und besûnder in Dûtzschen landen. moht man iht gûtes darinne gedenken und fürgenemen, daz sehen wir gern; und ez ist aûch wol not, daz das wolbedoht und furegenumen werde. daz alles schriben wir in dem besten und in ganzen truwen, der heilgen kirchen zû sterkung und zû eren dem heilgen conzillio als ein dorheiter grober leie, daz alles wollet bas fürbringen, dan wir uch geschriben haben. [6] 25 wullet den vetern sagen, daß nur der Bischof von Bamberg, da er macht hat, das Ablaßgeld volgen läßt; hingegen nicht der marggra€f von Brandenburg, herzog Hans von Beyern und die von Nürnberg, die in sinem biestûm liegen. [7 Konrad stellt die in dem Brief des De- chanten Christians von Hildesheim an das Konzil enthaltenen Angaben über Endris Troßler richtig; dieser habe als Laie in Sachsen einen ebenso grossen gûten glauben wie der Dechant als 30 Geistlicher; der Dechant hätte lieber geschen, daß er allein zur Einhebung des Ablaßgeldes bevoll- mächtigt worden wäre; der Dechant besorge, E. Tr. sehe ime zu wol zû, daz er reht tüwe.5 [8] aûch so ist her Peter Gülcher zû uns gen Nurenberg kûmen uf dinstag nach sant Peters tag ad vinkûla. der uns in grosser geheimde hat gesagt, unsers heren dez kungs genade meine, ie sin sachen also zû seczen, daz er hoffe zû dem conzillio zû kûmen; und sûst hat er uns allerlei 85 beriht und wie daz unsers heren und frauwen genaden sich gen Sygendin herhept heten, eer er von Offen zûge.6 und ûnser heren von Lübeck" und her Diehterich fünde er dannoch zû Wienne; und were er nit kûmen, so weren sie nit hinnach gezogen. dan sit daran, daz inne die veter mit dem bopst der wille nemen ; daz ist ganz fürsiehe an allen zwiffel. dan wû ez mit * [9] wir haben Conczen von Vinsterlohe " fügen gesin moht, so wolten wir gern bi uch sin. 10 AuG. 4 40 a) über durchstrichenem zwei manden. 50 1 Vgl. nr. 113 art. 10. 2 In dieser Sache schreibt Konrad von Weinsberg am gleichen 8. August an den stellvertretenden Kon- zilsprotektor Hans von Thierstein: wenn die Väter in 45 der Papstwahl einen gerumen ufschlage geben, so will ich darinne arbeiten, daß der König selbst dazu kommt. also wolt hern Hanman zů uch verboten und einander helfen und raten, waz da gût si in den sachen - -- und obe uch irgent bedûht, da der rat zů Bassel - - - gen den vetern dez contzillios gût und nûtze gesin mohten, die wollet zů hilfe nemen, daz nit gegehet, sûnder ein gût zijt fürgenummen werde die wale eines bopstes; daz wirt ganz nuetze [ergänzt] fûr das contzillio und auch die von Basel -- -, als ich --- Hanman Offenburg - - - geschriben han. dat. ut supra [d. h. wie in vorliegendernr., Aug. 8]. ( Öhringen Hohen- loh. H.-A. G 59 conc. ch. Erw. Mon. Conc. 3, 404. 3 Vgl. nr. 177. 4 Vgl. Stentrup, Erzbischof Dietrich II. und sein Versuch der Inkorporation Paderborns, und Stutt, Die nordwestdeutschen Diözesen und das Baseler Konzil in den Jahren 1431-4I S. 22 f. 5 Vgl. nr. 160 artt. 14 u. 15. 6 Vgl. S. 235 Anm. 1. 7 Vgl. nr. 169. 8 Vgl. nr. 121.
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 121-122. 243 [2] Konrad vermißt Bericht in der Angelegenheit des grauf Wollerabe bieschof zů Uhtrihtl. Konrad 1439 Aug. 8 ist mit diesem schriftlich übereingekommen, ihn in Mainz am 24. August zu treffen. Konrad wünscht bis dahin mündlichen oder schriftlichen Bericht bzw. Verhaltungsmaßregeln. [3] Konrad drückt sein Bei- leid zu den Todesfällen in Offenburgs Familie und Freundschaft aus; bietet ihm an, während der Pest zu 5 ihm zu kommen. [4] Und besündern so bieten wir uch, mit unsern lieben heren und vetern dem cardenal de Arlatensis, dem patriarchen und andern vetern dez heilgen conzillios zû reden zû raten und zû bieten, die zit der walle dez bopstes 2 was a zu herlengern, obe u.h. dez kungs genade darzů kûmen moht, daz braht inne grosse ere und nûcze. so haben wir auh ein getrüwen zû dem allemehtiegen got, in sollicher zit sollte ire gerehtiegkeit so offenbare und in die lût kumen und broht werden, daz sie dadürch grossen anhang und volge gewinen solten. wollen sie aber illen etc. mit den sachen, so besorgen wir, daz sollich irsalle werde, daz die heilge kirche und die geistlichkeit bi der menschen leben, die icz geborn sin, numermeer verwinde etc. [5] un- ser here von Meintz der hat alle sine sufferganien gen Meintz3 berüffen und gevordert 15 uf den nehsten tag nach unser lieben frauwen tag als sie gen hiemel fûre und da zû rate zû Aug. 16 werden, wie sie sich halten wollen in den sachen dez heilge conzillio und den bopst antreffende. nûn hat unser here von Meintz einen großen unwillen zû dem conzillio umb daz, das das conzillio unserm heren von Coln daz bistümde zû Phadelbrûn4 gegeben und dem stieft zû Meintze genûmen hat, daz zû besorgen ist, wû unser her von Meintz mit sinen süfferganien 20 hin schlahen werde, er gewine eine grosse nachvolgung und besûnder in Dûtzschen landen. moht man iht gûtes darinne gedenken und fürgenemen, daz sehen wir gern; und ez ist aûch wol not, daz das wolbedoht und furegenumen werde. daz alles schriben wir in dem besten und in ganzen truwen, der heilgen kirchen zû sterkung und zû eren dem heilgen conzillio als ein dorheiter grober leie, daz alles wollet bas fürbringen, dan wir uch geschriben haben. [6] 25 wullet den vetern sagen, daß nur der Bischof von Bamberg, da er macht hat, das Ablaßgeld volgen läßt; hingegen nicht der marggra€f von Brandenburg, herzog Hans von Beyern und die von Nürnberg, die in sinem biestûm liegen. [7 Konrad stellt die in dem Brief des De- chanten Christians von Hildesheim an das Konzil enthaltenen Angaben über Endris Troßler richtig; dieser habe als Laie in Sachsen einen ebenso grossen gûten glauben wie der Dechant als 30 Geistlicher; der Dechant hätte lieber geschen, daß er allein zur Einhebung des Ablaßgeldes bevoll- mächtigt worden wäre; der Dechant besorge, E. Tr. sehe ime zu wol zû, daz er reht tüwe.5 [8] aûch so ist her Peter Gülcher zû uns gen Nurenberg kûmen uf dinstag nach sant Peters tag ad vinkûla. der uns in grosser geheimde hat gesagt, unsers heren dez kungs genade meine, ie sin sachen also zû seczen, daz er hoffe zû dem conzillio zû kûmen; und sûst hat er uns allerlei 85 beriht und wie daz unsers heren und frauwen genaden sich gen Sygendin herhept heten, eer er von Offen zûge.6 und ûnser heren von Lübeck" und her Diehterich fünde er dannoch zû Wienne; und were er nit kûmen, so weren sie nit hinnach gezogen. dan sit daran, daz inne die veter mit dem bopst der wille nemen ; daz ist ganz fürsiehe an allen zwiffel. dan wû ez mit * [9] wir haben Conczen von Vinsterlohe " fügen gesin moht, so wolten wir gern bi uch sin. 10 AuG. 4 40 a) über durchstrichenem zwei manden. 50 1 Vgl. nr. 113 art. 10. 2 In dieser Sache schreibt Konrad von Weinsberg am gleichen 8. August an den stellvertretenden Kon- zilsprotektor Hans von Thierstein: wenn die Väter in 45 der Papstwahl einen gerumen ufschlage geben, so will ich darinne arbeiten, daß der König selbst dazu kommt. also wolt hern Hanman zů uch verboten und einander helfen und raten, waz da gût si in den sachen - -- und obe uch irgent bedûht, da der rat zů Bassel - - - gen den vetern dez contzillios gût und nûtze gesin mohten, die wollet zů hilfe nemen, daz nit gegehet, sûnder ein gût zijt fürgenummen werde die wale eines bopstes; daz wirt ganz nuetze [ergänzt] fûr das contzillio und auch die von Basel -- -, als ich --- Hanman Offenburg - - - geschriben han. dat. ut supra [d. h. wie in vorliegendernr., Aug. 8]. ( Öhringen Hohen- loh. H.-A. G 59 conc. ch. Erw. Mon. Conc. 3, 404. 3 Vgl. nr. 177. 4 Vgl. Stentrup, Erzbischof Dietrich II. und sein Versuch der Inkorporation Paderborns, und Stutt, Die nordwestdeutschen Diözesen und das Baseler Konzil in den Jahren 1431-4I S. 22 f. 5 Vgl. nr. 160 artt. 14 u. 15. 6 Vgl. S. 235 Anm. 1. 7 Vgl. nr. 169. 8 Vgl. nr. 121.
Strana 244
244 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 vorgenant zů Nurenberg von uns gesant also zû unserm genediegen heren und frauwen gen Aug. 8 Ungern uf dunnerstage sant Siczt tag. daz moget ire den vetern mit worheit wol sagen. und wir Aug. 6 haben dem hündert gulden zu zerung gegeben, und einen brief, obe er meer mûßt haben1, daz man ime gelt lihet, wan zü gedenken ist, er für inne mit ime uf den tag zû dem kung von Bollant, wan er selbdrit mit drien pherden ist. so han ich in u. h. den küng heissen sûchen, wu er den vint. wir haben her Peter Gülichern die zeichenis lassen horen. der ist des vast wol herfreuwet [10 und meint, ez bringe grossen staden u. h. dem kûnge und wider auch dem conzillio. und wir wolten aûch gern von uch wiessen, obe ire iht vestant an unsers herren dez kûnges und frauwen gnaden, obe sie uns noch als günstieg weren, als sie vor gewessen sin, uns in viel sachen wissen darnach zû richten. Peter Gülicher der sagt uns, daz wir fürware wiessen sullen, daz uns ire genade vast liebe habe und gar wol getruwen etc. [II] auch a so wollend unsern lieben oheim graven Johannsen von Tierstein zu uch nemen und beide die sachen nach dem besten wegen und furnemen und besunder, das die veter des heiligen conciliums nit ilen mit geben zû Reygelberg am samstag vor 1439 der wale eines pabsts; das wirdet ir ere und nûtz. Aug. 8 Conrat here zû Winsperg. sant Lorentzen tag anno etc. 39. 10 15 1439 123. Graf Hans von Thierstein und Ritter Henmann Offenburg an Konrad von Weinsberg: Tod Aug. 19 des Patriarchen von Aquileja; Frage seiner Nachfolge; stärkere Teilnahme der Deutschen am Konzil bei der kommenden Papstwahl.2 1439 August 19 Basel. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. von der Hand des Kaplans Johann Brucken- müller. Adresse Dem edeln wolgebornen herren herrn Conrat herre zu Winsperg des 20 heiligen Romischen richs erbcammerer beschirmer dez heilige concilii zu Bassel und stathalter doselbst unsers allergnedigsten herren dez Romischen etc. konigs minem lieben oheim. wolgeborner lieber ohem und gnedieger lieber Unsern fruntlichen wieliegen dinst. wir lassen uch wissen, daz der patriarche von Agley, der von Teck, uf heut der 25 here. Aug. 19 zehenden stunde vor mittemtag von dieser werlt geschieden ist uf b mitwochen nehst vor Barto- lomei. also lassen wir uch wissen, daz unserm here dem konig beide von dez Ungerischen richs und dez husses von Ostenrichs viel doran gelegen ist, haben wir an stat einen botten3 dorumb zu sinen gnaden gesant und im daz verkundet, daz er umb einen trachte, der im nucz und gût bedunk sin, und daz concilium fur den bitte ; so hoffen wir, daz concilium werde den doruf 30 bestetigen. und wir haben die vetter doruf gebetten, dieweile zu erwarten und kein andern nu hant ir wol verstanden, daz er lange zit daz heubt in Tutscher nacion dohin zu geben. gewest ist. und die Tutschen viellichs gar niemand treffentlichs in dem concilium hant, so dunkt uns, daz zu forchten sie, die Franczossen Spaniol und andere Wallen werden etwaz understen mit der walung eins zukunftigen babsten, der der heiligen kirchen, dem heiligen rich, 35 unserm allergnediegsten heren dem konig und allen Tutschen landen vast uneben mohte werden. und darumb sollichs zu verkummen, dunket uns vast nûcz und geratten sein, ire brechtent solichs, so ir imber beste kondet oder mochtend, an die kurfursten und anderwo hin, do ez dann not werec, ir schribent allen bischofen brobsten epten und prelaten : daz sie die iren in dem rich westen, daz sie furderliche und uf ein benante kurze zit gein Bassel kommen und darzu hulfen und rieten, wie ein solich from erber und loblich heubt erwelt wurde und irsal in der welt dodurch gedilget wurde; und ob sollichs nit beschee, daz die heilige kirch in groß irsal und jamer vallen wurde; und daz sie nit ansehen den sterben oder daz gelich ; dann ez stirbet an den enden umb und umb vester denn zu Bassel ; — und alz ir nû daz baß wissent 40 a) art. 11 auch so wollend — nutz (von anderer Hand geschrieben) steht in der Vorlage hinter den in der Quellen- beschreibung erwähnten Notizen und ist gemäß zwei sich entsprechenden Zeichen hier einzurücken. b) uf — Barto- lomei mit Verweisungszeichen am Rand. c) Vorl. durchlöchert. 45 3 Dieser Bote überbrachte den S. 246 Anm. 7 1 Vgl. nr. 165 art. 31 Anm. 2 Vgl. zu diesem und dem folgenden Stück noch erwähnten Brief Henmann Offenburgs an K. Albrecht. nr. 165 artt. 38-40. 50
244 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 vorgenant zů Nurenberg von uns gesant also zû unserm genediegen heren und frauwen gen Aug. 8 Ungern uf dunnerstage sant Siczt tag. daz moget ire den vetern mit worheit wol sagen. und wir Aug. 6 haben dem hündert gulden zu zerung gegeben, und einen brief, obe er meer mûßt haben1, daz man ime gelt lihet, wan zü gedenken ist, er für inne mit ime uf den tag zû dem kung von Bollant, wan er selbdrit mit drien pherden ist. so han ich in u. h. den küng heissen sûchen, wu er den vint. wir haben her Peter Gülichern die zeichenis lassen horen. der ist des vast wol herfreuwet [10 und meint, ez bringe grossen staden u. h. dem kûnge und wider auch dem conzillio. und wir wolten aûch gern von uch wiessen, obe ire iht vestant an unsers herren dez kûnges und frauwen gnaden, obe sie uns noch als günstieg weren, als sie vor gewessen sin, uns in viel sachen wissen darnach zû richten. Peter Gülicher der sagt uns, daz wir fürware wiessen sullen, daz uns ire genade vast liebe habe und gar wol getruwen etc. [II] auch a so wollend unsern lieben oheim graven Johannsen von Tierstein zu uch nemen und beide die sachen nach dem besten wegen und furnemen und besunder, das die veter des heiligen conciliums nit ilen mit geben zû Reygelberg am samstag vor 1439 der wale eines pabsts; das wirdet ir ere und nûtz. Aug. 8 Conrat here zû Winsperg. sant Lorentzen tag anno etc. 39. 10 15 1439 123. Graf Hans von Thierstein und Ritter Henmann Offenburg an Konrad von Weinsberg: Tod Aug. 19 des Patriarchen von Aquileja; Frage seiner Nachfolge; stärkere Teilnahme der Deutschen am Konzil bei der kommenden Papstwahl.2 1439 August 19 Basel. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. von der Hand des Kaplans Johann Brucken- müller. Adresse Dem edeln wolgebornen herren herrn Conrat herre zu Winsperg des 20 heiligen Romischen richs erbcammerer beschirmer dez heilige concilii zu Bassel und stathalter doselbst unsers allergnedigsten herren dez Romischen etc. konigs minem lieben oheim. wolgeborner lieber ohem und gnedieger lieber Unsern fruntlichen wieliegen dinst. wir lassen uch wissen, daz der patriarche von Agley, der von Teck, uf heut der 25 here. Aug. 19 zehenden stunde vor mittemtag von dieser werlt geschieden ist uf b mitwochen nehst vor Barto- lomei. also lassen wir uch wissen, daz unserm here dem konig beide von dez Ungerischen richs und dez husses von Ostenrichs viel doran gelegen ist, haben wir an stat einen botten3 dorumb zu sinen gnaden gesant und im daz verkundet, daz er umb einen trachte, der im nucz und gût bedunk sin, und daz concilium fur den bitte ; so hoffen wir, daz concilium werde den doruf 30 bestetigen. und wir haben die vetter doruf gebetten, dieweile zu erwarten und kein andern nu hant ir wol verstanden, daz er lange zit daz heubt in Tutscher nacion dohin zu geben. gewest ist. und die Tutschen viellichs gar niemand treffentlichs in dem concilium hant, so dunkt uns, daz zu forchten sie, die Franczossen Spaniol und andere Wallen werden etwaz understen mit der walung eins zukunftigen babsten, der der heiligen kirchen, dem heiligen rich, 35 unserm allergnediegsten heren dem konig und allen Tutschen landen vast uneben mohte werden. und darumb sollichs zu verkummen, dunket uns vast nûcz und geratten sein, ire brechtent solichs, so ir imber beste kondet oder mochtend, an die kurfursten und anderwo hin, do ez dann not werec, ir schribent allen bischofen brobsten epten und prelaten : daz sie die iren in dem rich westen, daz sie furderliche und uf ein benante kurze zit gein Bassel kommen und darzu hulfen und rieten, wie ein solich from erber und loblich heubt erwelt wurde und irsal in der welt dodurch gedilget wurde; und ob sollichs nit beschee, daz die heilige kirch in groß irsal und jamer vallen wurde; und daz sie nit ansehen den sterben oder daz gelich ; dann ez stirbet an den enden umb und umb vester denn zu Bassel ; — und alz ir nû daz baß wissent 40 a) art. 11 auch so wollend — nutz (von anderer Hand geschrieben) steht in der Vorlage hinter den in der Quellen- beschreibung erwähnten Notizen und ist gemäß zwei sich entsprechenden Zeichen hier einzurücken. b) uf — Barto- lomei mit Verweisungszeichen am Rand. c) Vorl. durchlöchert. 45 3 Dieser Bote überbrachte den S. 246 Anm. 7 1 Vgl. nr. 165 art. 31 Anm. 2 Vgl. zu diesem und dem folgenden Stück noch erwähnten Brief Henmann Offenburgs an K. Albrecht. nr. 165 artt. 38-40. 50
Strana 245
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 122-124. 245 zu schriben, dann wir uch daz geratten konden. und wollent dez nit verzihen, daz dunket uns auch lossen wir uch wissen : alz wir bi dem cardinal vast nueze gut und geratten sein. und andern prelaten von dem concilio gewessen sint und in den handeln eins patriarchen von Agley erzalt haben, daz sinen koniglichen gnaden an dem heilige rich und der kronen zu Ungern und dem husse zu Ostenrich daran gelegen ist und daz sie keinen a wollen, biß sin konigliche gnade ine wiederumb schreibe, hant sie geantwart: daz sie daz gern tun wollen, und sie lossen sin konigliche gnade bitten, daz er etwe umb einen mechtigen treffent- lichen frummen man trachten wolle, der der heiligen kirchen, dem rich und sinen gnaden trost- geben zu Bassel an mitwochen nehst lichen sin moge; so wollen sie tun, waz sie sollen. 10 vor sant Bartholomeus tag anno etc. 39. Graff Hans von Tierstein und H Hanman Offenburg ritter. 5 1439 Aug. 19 1439 Aug. 19 124. Henmann Offenburg an Konrad von Weinsberg: seine Verhandlungen wegen Aufschub der 1439 Aug. 20 1439 August 20 Basel. Papstwahl; Utrecht; Ablaß; Luxemburg u. a. 15 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. von Henmann Offenburgs Hand. Als Um- schlag ist die S. 246 Anm. 7 erwähnte Abschrift benützt worden; diese trägt also Adresse und Siegelspuren. Beiliegend Cedula betr. Geldangelegenheit H. Offenburgs. 25 40 edler wolgeborner her. min undertenig willig dienst si uweren Jesus Christus Maria. [I] als uwer gnode mir ieczunt von gnoden allezit von mir ze wissent. gnediger her. Reygelberg har geschriben1 und och ein verzeichung2 gesant, die ir bi Cuntz von Vinsterloch 20 zu unserm allirgn. herren dem kung gesant haben, und mir domit befolen, mit m. gn. h. graf Hansen zû den vetern ze gont und in die hôren lessen etc.: gnediger her, also haben m. h. graf Hans und her Hans Bruggenmuller dieselben verzeichnis fur hand genomen und sint daruf ze rot worden, daz wir noch glegenhet, das daz concilium b iecz ein gestalt hat, darus genomen haben, daz uns beducht hat, daz allerbest ze sint, domit wir gedochten si zu dem [2] also uf besten ze bewegent solichem uwerem schriben und begeren nochzevolgent. gester zinstag3 vor den vetren gewest, haben in erzalt: nochdem ich uweren gnoden min abscheidung von u. h. dem kung geschriben4 hette, och als ich zû Wien von dem von Lubegg vernomen hett, daz der bobst abgesaczt wer, und also hette uwer gnode uf stund Cûntz von Vinsterloch zů u. h. dem kung gesant und dem ein merklich verzeichnis 5 gegeben, darinne ir 30 sin kungliche gnode vast ernstlich bitten und och roten, daz heilig concilien zû hanthaben und zû sterkent und och daz er allen erzbischofen bischofen herren und stetten losse schriben, daz si dem concilio daz aplosgelt volgen und werden lossen. und habent daz mit den besten worten, so wir ie mer konden, an si brocht und daruf gebetten, so wir flissigest kunden oder môchten, daz si mit der wal eins kunftigen bobstes verzichen und nut darmit ilen wolten, 35 bis unser allergnedigoster her der kung sin botschaft zû in schiken werde oder daz min her also bedochten si sich und gobent uns ze von Lubegg oder uwer botschaft wider kome. antwirt : wie daz si solichen uweren gûten willen flis und ernst, so ir in allen iren sachen be- weisete, vast gern horten; und si verstünden dobi alle trwe und gûten willen an ûch, des si nût meinden ze vergessent; und also were uns wol ze wissent, daz der bobst abgesatzt und die heilige kilch one satz und one hobt were, daz vast schedlich sin môchte, und daz not were, daz man bald darzů tete, daz ein bobst erwelt wirde; aber wie dem allem, so wer’ uns wol ze wissent, daz der bobst gar vor langer zit zitiert 6 were, uf daz si in understanden hetten ab- zesetzent unb sin mißtot; und si werent dik und fil angekert ufschleg darinne ze gebent, si wolten nie keinen ufschlag nie verjotzen " ze gebent, und hetten dennocht gar noch zwoi jor [Aug 18) 45 a) zu ergänzen: dohin geben. b) Vorl. immer consilium. c) ergänzt. 1 nr. 122. 2 S. 237 Anm. 5. 3 Demnach scheint Offenburg den Brief am 19. August begonnen zu haben. 5 7 4 Vgl. nr. 118 art. 2. nr. 121 artt. 2 und 14. Am 31. Juli 1437; vgl. RTA. 13, 679 ff. verjâzen = bejahen.
A. Allgemeine Akten zur Reichspolitik nr. 122-124. 245 zu schriben, dann wir uch daz geratten konden. und wollent dez nit verzihen, daz dunket uns auch lossen wir uch wissen : alz wir bi dem cardinal vast nueze gut und geratten sein. und andern prelaten von dem concilio gewessen sint und in den handeln eins patriarchen von Agley erzalt haben, daz sinen koniglichen gnaden an dem heilige rich und der kronen zu Ungern und dem husse zu Ostenrich daran gelegen ist und daz sie keinen a wollen, biß sin konigliche gnade ine wiederumb schreibe, hant sie geantwart: daz sie daz gern tun wollen, und sie lossen sin konigliche gnade bitten, daz er etwe umb einen mechtigen treffent- lichen frummen man trachten wolle, der der heiligen kirchen, dem rich und sinen gnaden trost- geben zu Bassel an mitwochen nehst lichen sin moge; so wollen sie tun, waz sie sollen. 10 vor sant Bartholomeus tag anno etc. 39. Graff Hans von Tierstein und H Hanman Offenburg ritter. 5 1439 Aug. 19 1439 Aug. 19 124. Henmann Offenburg an Konrad von Weinsberg: seine Verhandlungen wegen Aufschub der 1439 Aug. 20 1439 August 20 Basel. Papstwahl; Utrecht; Ablaß; Luxemburg u. a. 15 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. von Henmann Offenburgs Hand. Als Um- schlag ist die S. 246 Anm. 7 erwähnte Abschrift benützt worden; diese trägt also Adresse und Siegelspuren. Beiliegend Cedula betr. Geldangelegenheit H. Offenburgs. 25 40 edler wolgeborner her. min undertenig willig dienst si uweren Jesus Christus Maria. [I] als uwer gnode mir ieczunt von gnoden allezit von mir ze wissent. gnediger her. Reygelberg har geschriben1 und och ein verzeichung2 gesant, die ir bi Cuntz von Vinsterloch 20 zu unserm allirgn. herren dem kung gesant haben, und mir domit befolen, mit m. gn. h. graf Hansen zû den vetern ze gont und in die hôren lessen etc.: gnediger her, also haben m. h. graf Hans und her Hans Bruggenmuller dieselben verzeichnis fur hand genomen und sint daruf ze rot worden, daz wir noch glegenhet, das daz concilium b iecz ein gestalt hat, darus genomen haben, daz uns beducht hat, daz allerbest ze sint, domit wir gedochten si zu dem [2] also uf besten ze bewegent solichem uwerem schriben und begeren nochzevolgent. gester zinstag3 vor den vetren gewest, haben in erzalt: nochdem ich uweren gnoden min abscheidung von u. h. dem kung geschriben4 hette, och als ich zû Wien von dem von Lubegg vernomen hett, daz der bobst abgesaczt wer, und also hette uwer gnode uf stund Cûntz von Vinsterloch zů u. h. dem kung gesant und dem ein merklich verzeichnis 5 gegeben, darinne ir 30 sin kungliche gnode vast ernstlich bitten und och roten, daz heilig concilien zû hanthaben und zû sterkent und och daz er allen erzbischofen bischofen herren und stetten losse schriben, daz si dem concilio daz aplosgelt volgen und werden lossen. und habent daz mit den besten worten, so wir ie mer konden, an si brocht und daruf gebetten, so wir flissigest kunden oder môchten, daz si mit der wal eins kunftigen bobstes verzichen und nut darmit ilen wolten, 35 bis unser allergnedigoster her der kung sin botschaft zû in schiken werde oder daz min her also bedochten si sich und gobent uns ze von Lubegg oder uwer botschaft wider kome. antwirt : wie daz si solichen uweren gûten willen flis und ernst, so ir in allen iren sachen be- weisete, vast gern horten; und si verstünden dobi alle trwe und gûten willen an ûch, des si nût meinden ze vergessent; und also were uns wol ze wissent, daz der bobst abgesatzt und die heilige kilch one satz und one hobt were, daz vast schedlich sin môchte, und daz not were, daz man bald darzů tete, daz ein bobst erwelt wirde; aber wie dem allem, so wer’ uns wol ze wissent, daz der bobst gar vor langer zit zitiert 6 were, uf daz si in understanden hetten ab- zesetzent unb sin mißtot; und si werent dik und fil angekert ufschleg darinne ze gebent, si wolten nie keinen ufschlag nie verjotzen " ze gebent, und hetten dennocht gar noch zwoi jor [Aug 18) 45 a) zu ergänzen: dohin geben. b) Vorl. immer consilium. c) ergänzt. 1 nr. 122. 2 S. 237 Anm. 5. 3 Demnach scheint Offenburg den Brief am 19. August begonnen zu haben. 5 7 4 Vgl. nr. 118 art. 2. nr. 121 artt. 2 und 14. Am 31. Juli 1437; vgl. RTA. 13, 679 ff. verjâzen = bejahen.
Strana 246
246 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Aug. 30 1439 Aug. 20 die sach verzogen; also meinden si och keinen benanten ufschlag ze gebent, und es mocht sich dennocht die sach verzichen ; werden und konden uns nu zemol nut anders geantwirten. [2] Offenburg kann nach Lage der Dinge (sint min sachen also gestalt) das Angebot Konrads, zu ihm zu kommen, nicht annehmen1. [3] Von her Walrams von Mors sachen 2 [Utrecht] will er mündlich be- richten: er hat mit dem König insgeheim verhandelt; diesem hat die Sache sehr wohl gefallen; K. Albrecht hat den Bischof zu seinem Rat angenommen3 und befohlen, daß Konrad mit Walram persönlich verhandle. [4] Die Angelegenheit des Dechanten von Hildesheim€ ist dem Kardinal und den Vätern vorgelegt worden, wie her Hans noch schreiben wird. [5] König und Königin sind Konrad vast gunstig und genedig, was einigen nut itel wol gevalt. [6 Anbei übersendet er die qwitanzen gon Wintzhen und Swinfurt;5 er hat weiter an den König geschrieben, die 900 pfund us der stur zu O"gspurg, die dem verstorbenen Patriarchen ver- schrieben waren‘, Konrad von Weinsberg zuzuwenden." [7] In Hall im Inntal hat er bei den Herzögen von Österreich8 den von Schowenberg " getroffen; dieser bittet Konrad, zu ihm zu kommen oder einen Vertrauten zu senden, um von Angelegenheiten des Königs und Konrads zu reden. und ich versten an im wol, daz im u. gn. fr. der kungin sachen nit wol gevallen. und der luten findet man me. [8] Zw den Verhandlungen über Luxemburg1°, an denen Hiltprant teilnahm, wurde der Junker Rûdolf von Ramstein ausersehen, das Schloß 15 als gast zu besetzen, weil er dem Hause Österreich zugehört und Welsch und Tutsch kunde. [9] Bittet, ihn dem Bischof von Utriecht zu empfehlen. geben am donstag vor Bartolomei 1439. Uwer gnoden underteniger Henman Offenburg ritter. 5 10 B. Der Krieg gegen Polen nr. 125�134. 1439 125. April 20 Papst Eugen an den Erzbischof von Tarent und den Bischof von Zengg gemeinsam, dann an 20 letzteren allein: bevollmächtigt sie (bzw. ihn) zu weiteren Friedensverhandlungen zwischen K. Albrecht 11 und K. Wladislaus, insbes. zu dem auf 14. Mai nach Lublau angesetzten 1439 April 20 Florenz. Tag. An den Erzbischof von Tarent und den Bischof von Zengg gemeinsam: R aus Rom A. Vat. Reg. 367 fol. 71a cop. ch. Bemerkungen unten von gleicher Hand Similis facultas directa fuit domino episcopo Signensi 25 solum sub anno et dato predictis. [Vgl. Vorl. W.] Item dudum ante data est similis domino Tarentino solum excepta clausula „spontesque“ [zu em. sperantesque] etc. [S. 247 Z. 9] usque „preparari" [Z. II] sub dato Ferrarie 3 id. septembris anno 8 [1438 Sept. 11] et excepta clausula „ubicumque eos“ etc. [S. 247 Z. 15] usque „si opus fuerit“ etc. [S. 247 Z. 16] Item similis facultas data est domino cardinali sancte crucis demptis clausulis proxime dictis et „et alibi“ [S. 247 Z. 13]; dat. Ferrarie 17 kal. octobris 30 anno 8 [1438 Sept. 15]. [Die Urkk. von 1438 Sept. II bezw. 15 vgl. RTA. 13, 521 Anm. I und S. 520 Anm. 5.] Bemerkung links oben von anderer Hand Fuit duplicata. An den Bischof von Zengg allein: W coll. Wien H. H. St.-A. Allgemeine Urkundenreihe Repert. I or. mbr. Auf dem Bug rechts unten de curia A.d. Strata. Abweichungen rein formal stilistischer Art wurden nicht in die Varianten aufgenommen. Gedruckt: Raynald, Ann. eccl. 1439 nr. 38 nach Vorl. R; erster Satz ad bis oportune ist weggelassen; Monatsangabe martii falsch. 35 1 Vgl. nr. 122 art. 3. 2 Vgl. nr. 122 art. 2. 3 Vgl. Lichnowsky 5 nr. 4360. 4 Vgl. nr. 122 art. 7. 5 Vgl. nr. 118 art. 7. 6 Vgl. dazu Lichnowsky 5 nr. 4378. Schreiben Henmann Offenburgs an K. Albrecht vom 19. August; dat. Mi. v. Bartholomei 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch.) Der Bote bekam 18 fl. (Ebenda D nr. 24 Stück 14 not. ch.; auch unsere nr. 165 art. 39.) 8 Söhne Hzg. Ernsts, Friedrich V. und Albrecht IV. vgl. S. 232 Z. 27. 9 Graf Johann, Hofmeister K. Albrechts. 10 Vgl. nr. 113 art. 15, S. 224 Anm. 9 und nr. 119. 11 Das entsprechende an K. Albrecht gerichtete Be- glaubigungsschreiben: Carissimo in Christo filio Al- berto [usw.]. aliqua commisimus venerabilibus patri- bus nostris Johanni archiepiscopo Tarantino et Jo- hanni episcopo Signensi legatis nostris pacem et tranquilitatem regnorum tuorum concernencia sere- nitati tue ex nostri parte referenda, in quibus eis- 40 dem seu alteri eorum inpertiri velis tamquam nobis plenam fidem. datum ut in proxima [vorher geht nr. 79, 1439 April 23]. (Aus Rom A. Vat. Reg. 367 fol. 72a cop. ch. Vermerke: I. unter dem Stück Similis scripta est Wladislao regi Polonie et similis ejus 45 oratoribus; item similis predictis scripta est similis credencie litera in personam domini Signensis solum. 2. am Rand Fuerunt duplicata in personas am- borum in una litera.) — Vgl. Ausgabenotiz im päpst- lichen Kameralregister unterm 16. August 1439: Jo- 50 hanni archiepiscopo Tarentino eundo ad regem Ro- manorum cum 25 equis pro tribus mensibus 600 fl. (Rom A. Vat. Introitus et exitus vol. 404 fol. 70b; gedruckt: Gottlob, Zur Gesch. des Florentinums H. Jb. 14, 54 Anm. I.) 55
246 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Aug. 30 1439 Aug. 20 die sach verzogen; also meinden si och keinen benanten ufschlag ze gebent, und es mocht sich dennocht die sach verzichen ; werden und konden uns nu zemol nut anders geantwirten. [2] Offenburg kann nach Lage der Dinge (sint min sachen also gestalt) das Angebot Konrads, zu ihm zu kommen, nicht annehmen1. [3] Von her Walrams von Mors sachen 2 [Utrecht] will er mündlich be- richten: er hat mit dem König insgeheim verhandelt; diesem hat die Sache sehr wohl gefallen; K. Albrecht hat den Bischof zu seinem Rat angenommen3 und befohlen, daß Konrad mit Walram persönlich verhandle. [4] Die Angelegenheit des Dechanten von Hildesheim€ ist dem Kardinal und den Vätern vorgelegt worden, wie her Hans noch schreiben wird. [5] König und Königin sind Konrad vast gunstig und genedig, was einigen nut itel wol gevalt. [6 Anbei übersendet er die qwitanzen gon Wintzhen und Swinfurt;5 er hat weiter an den König geschrieben, die 900 pfund us der stur zu O"gspurg, die dem verstorbenen Patriarchen ver- schrieben waren‘, Konrad von Weinsberg zuzuwenden." [7] In Hall im Inntal hat er bei den Herzögen von Österreich8 den von Schowenberg " getroffen; dieser bittet Konrad, zu ihm zu kommen oder einen Vertrauten zu senden, um von Angelegenheiten des Königs und Konrads zu reden. und ich versten an im wol, daz im u. gn. fr. der kungin sachen nit wol gevallen. und der luten findet man me. [8] Zw den Verhandlungen über Luxemburg1°, an denen Hiltprant teilnahm, wurde der Junker Rûdolf von Ramstein ausersehen, das Schloß 15 als gast zu besetzen, weil er dem Hause Österreich zugehört und Welsch und Tutsch kunde. [9] Bittet, ihn dem Bischof von Utriecht zu empfehlen. geben am donstag vor Bartolomei 1439. Uwer gnoden underteniger Henman Offenburg ritter. 5 10 B. Der Krieg gegen Polen nr. 125�134. 1439 125. April 20 Papst Eugen an den Erzbischof von Tarent und den Bischof von Zengg gemeinsam, dann an 20 letzteren allein: bevollmächtigt sie (bzw. ihn) zu weiteren Friedensverhandlungen zwischen K. Albrecht 11 und K. Wladislaus, insbes. zu dem auf 14. Mai nach Lublau angesetzten 1439 April 20 Florenz. Tag. An den Erzbischof von Tarent und den Bischof von Zengg gemeinsam: R aus Rom A. Vat. Reg. 367 fol. 71a cop. ch. Bemerkungen unten von gleicher Hand Similis facultas directa fuit domino episcopo Signensi 25 solum sub anno et dato predictis. [Vgl. Vorl. W.] Item dudum ante data est similis domino Tarentino solum excepta clausula „spontesque“ [zu em. sperantesque] etc. [S. 247 Z. 9] usque „preparari" [Z. II] sub dato Ferrarie 3 id. septembris anno 8 [1438 Sept. 11] et excepta clausula „ubicumque eos“ etc. [S. 247 Z. 15] usque „si opus fuerit“ etc. [S. 247 Z. 16] Item similis facultas data est domino cardinali sancte crucis demptis clausulis proxime dictis et „et alibi“ [S. 247 Z. 13]; dat. Ferrarie 17 kal. octobris 30 anno 8 [1438 Sept. 15]. [Die Urkk. von 1438 Sept. II bezw. 15 vgl. RTA. 13, 521 Anm. I und S. 520 Anm. 5.] Bemerkung links oben von anderer Hand Fuit duplicata. An den Bischof von Zengg allein: W coll. Wien H. H. St.-A. Allgemeine Urkundenreihe Repert. I or. mbr. Auf dem Bug rechts unten de curia A.d. Strata. Abweichungen rein formal stilistischer Art wurden nicht in die Varianten aufgenommen. Gedruckt: Raynald, Ann. eccl. 1439 nr. 38 nach Vorl. R; erster Satz ad bis oportune ist weggelassen; Monatsangabe martii falsch. 35 1 Vgl. nr. 122 art. 3. 2 Vgl. nr. 122 art. 2. 3 Vgl. Lichnowsky 5 nr. 4360. 4 Vgl. nr. 122 art. 7. 5 Vgl. nr. 118 art. 7. 6 Vgl. dazu Lichnowsky 5 nr. 4378. Schreiben Henmann Offenburgs an K. Albrecht vom 19. August; dat. Mi. v. Bartholomei 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch.) Der Bote bekam 18 fl. (Ebenda D nr. 24 Stück 14 not. ch.; auch unsere nr. 165 art. 39.) 8 Söhne Hzg. Ernsts, Friedrich V. und Albrecht IV. vgl. S. 232 Z. 27. 9 Graf Johann, Hofmeister K. Albrechts. 10 Vgl. nr. 113 art. 15, S. 224 Anm. 9 und nr. 119. 11 Das entsprechende an K. Albrecht gerichtete Be- glaubigungsschreiben: Carissimo in Christo filio Al- berto [usw.]. aliqua commisimus venerabilibus patri- bus nostris Johanni archiepiscopo Tarantino et Jo- hanni episcopo Signensi legatis nostris pacem et tranquilitatem regnorum tuorum concernencia sere- nitati tue ex nostri parte referenda, in quibus eis- 40 dem seu alteri eorum inpertiri velis tamquam nobis plenam fidem. datum ut in proxima [vorher geht nr. 79, 1439 April 23]. (Aus Rom A. Vat. Reg. 367 fol. 72a cop. ch. Vermerke: I. unter dem Stück Similis scripta est Wladislao regi Polonie et similis ejus 45 oratoribus; item similis predictis scripta est similis credencie litera in personam domini Signensis solum. 2. am Rand Fuerunt duplicata in personas am- borum in una litera.) — Vgl. Ausgabenotiz im päpst- lichen Kameralregister unterm 16. August 1439: Jo- 50 hanni archiepiscopo Tarentino eundo ad regem Ro- manorum cum 25 equis pro tribus mensibus 600 fl. (Rom A. Vat. Introitus et exitus vol. 404 fol. 70b; gedruckt: Gottlob, Zur Gesch. des Florentinums H. Jb. 14, 54 Anm. I.) 55
Strana 247
B. Der Krieg gegen Polen nr. 125-126. 247 Eugenius etc. venerabilibus fratribus Johanni archiepiscopo Tarentino et Johanni episcopo Signensi 1439 April 20 apostolice sedis legatis missis salutem etc. ad ea, que pacem unitatem et concordiam Christifidelium et presertim regum nobis et Romane ecclesie devotorum respiciunt, libenter intendimus illaque indefessis operibus et favoribus prosequimur oportunis. sane cum inter carissimos in Christo filios nostros Albertum Romanorum et Wladislaum Polonie reges illustres occasione regni Boemie prochdolor gravis dissensionis materia orta esse noscatur, ita ut, nisi celeri et oportuno pacis et concordie remedio occurratur, gravia bellorum incendia dampna et pericula possent ex hujusmodi dissensionibus in populo Christiano verisimiliter provenire, nos igitur volentes bellis scandalis periculis ac malis, que hujusmodi dissensionum occasione suboriri possent, quantum eum deo possumus, obviare sperantesque ex precedentibus tractatibus, ex quibus 10 treugel inter prefatos reges usque ad proximum festum sancti Johannis baptiste sunt deo propicio subsecute, bonam viam perpetue future paci ipso deo donante preparari circumspeccioni vestre et “ cuilibetb vestrum tam conjunctim quam divisim per apostolica scripta committimus et mandamus, quatenus ad partes Ala- manie et alibi et ad presenciam dicti Romanorum regis, si expedierit, personaliter accedentes seu alter vestrum accedens cum ipso rege aut ejus commissariis necnon ad partes Polonie et ad presenciam dicti regis 15 Polonie seu ipsius commissariorum, ubicunque eos simul et divisim esse contingat, signanter in dieta super hoc in die ascensionis proxime future inter partes antea constituta, si opus fuerit, vos conferentes seu alter Mai 14 vestrum se conferens super hujusmodi pacis et concordie materia pertractanda dicatis procedatis et faciatis, prout eidem circumspeccioni pro bono hujusmodi pacis et concordie videbitur expedire. nos enim vobis et cuilibet vestrum insolidum de et super discordiis differenciis contencionibus et querelis et guerris quibus- 20 cunque inter dictos reges existentibus quibuscunque juribus occasionibus et accionibus causis et modis quandocunque et qualitercunque nostra auctoritate et nomine tractandi concordandi componendi et con- cludendi treugas et sufferencias, si opus fuerit, sub spe firmande pacis, temporales indicendi pacem et con- cordiam perpetuo duraturas sub illis capitulis pactis modis et condicionibus atque formis penarum adjec- cionibus juramentis obsidibus personarum deposicione terrarum jurium et bonorum obligacionibus renun- 25 ciacionibus promissionibus cautelis clausulis solempnitatibus atque modis, de quibus eidem circumspeccioni vestre videbitur expedire, necnon predictis regibus et eorum cuilibet nostro nomine promittendi et recipiendi promissiones et obligaciones ab eis et alia faciendi, quecunque vobis seu alteri vestrum ad firmitatem robur et observacionem pacis et concordie hujusmodi necessaria videbuntur seu eciam oportuna, plenam et liberam tenore presentium damus et concedimus facultatem ratum et gratum habituri, quicquid feceritis seu alter datum Florencie anno incarnacionis etc. tricesimo nono duodecimoe 30 vestrum fecerit in premissis. kalendas maji anno nono etc. Juni 24 1439 Avril 20 126. K. Albrecht an verschiedene Reichsstände einzeln: bittet sie, Hilfstruppen gegen die Polen bis zum 25. Juni an gen. Sammelpunkte zu schicken; beglaubigt zu den Verhandlungen 1439 April 20 Wien bzw. Konrad von Weinsberg bzw. Haupt von Pappenheim2. April 23 Preßburg. An Frankfurt: F aus Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe 3 nr. 67 or. ch. lit. cl. — Inc. wir zweifeln nicht. Adresse Den ersamen burgermeistern schepffen und burgern der stat zu Frankfurt unsern und des reichs lieben getruen. Kanzleivermerk innen unten Dieser brief wart geantwort sabbato ante Albani [Juni 20]3. Vermerk außen unten Winsperg 20. An Straßburg: S coll. Straßburg St.-A. Série AA nr. 198 fol. 9 or. ch. lit. cl. Adresse Den ersamen burgermeister und rat der stat zu Straßburg [usw. wie Frankfurt]. Vermerk unterhalb des Siegels Weinsperg 40. An Mühlhausen in Thüringen: M coll. Mühlhausen St.-A. Urk. nr. 857 or. ch. lit. cl. datiert vom 23. April [vgl. S. 248 Var. sJ. Adresse wie Straßburg. An Ulm und verbündete Städte: N coll. Nördlingen St.-A. Missiven v. Jahr 1439 cop. ch. Adresse 45 Den ersamen burgermeister und rat der stat zu Ulm und allen andern stetten, die mit in ir ainung sind etc. unsern und des reichs lieben getruen. An Augsburg: A coll. München H. St.-A. Reichsstadt Augsburg Urkk. II/25 or. ch. lit. cl. Adresse wie Straßburg. An nichtgen. Herrn: O coll. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch. Lateinisches Formular, mit Vorl. 50 F völlig übereinstimmend, nur Anrede im Singular statt Plural. Gedruckt: Janssen 1, 478-481 nr. 857 nach Vorl. F. 35 40 1439 April 20 bzw. 23 55 Legt die Entwicklung des Konfliktes mit Polen dar: Einfall der Polen in Böhmen, dann in Schlesien, endlich Verhandlungen und Waffenstillstand biß uff sente Johans tag nest kumftig, Juni 21 a) W de qua in hiis et aliis specialem in domino fiduciam obtinemus statt et — divisim. b) R cujuslibet. c) R ursprünglich undecimo; von anderer gleichzeitiger Hand wurde duo übergeschrieben. 1 Vertrag von Namslau, s. RTA. 13 nr. 380. 2 Zur Vorgeschichte des Hilfegesuchs vgl. nr. 110 art. 2; zu nrr. 126-128 vgl. auch nr. 112 art. 3. 3 Vgl. nr. 129 art. 7.
B. Der Krieg gegen Polen nr. 125-126. 247 Eugenius etc. venerabilibus fratribus Johanni archiepiscopo Tarentino et Johanni episcopo Signensi 1439 April 20 apostolice sedis legatis missis salutem etc. ad ea, que pacem unitatem et concordiam Christifidelium et presertim regum nobis et Romane ecclesie devotorum respiciunt, libenter intendimus illaque indefessis operibus et favoribus prosequimur oportunis. sane cum inter carissimos in Christo filios nostros Albertum Romanorum et Wladislaum Polonie reges illustres occasione regni Boemie prochdolor gravis dissensionis materia orta esse noscatur, ita ut, nisi celeri et oportuno pacis et concordie remedio occurratur, gravia bellorum incendia dampna et pericula possent ex hujusmodi dissensionibus in populo Christiano verisimiliter provenire, nos igitur volentes bellis scandalis periculis ac malis, que hujusmodi dissensionum occasione suboriri possent, quantum eum deo possumus, obviare sperantesque ex precedentibus tractatibus, ex quibus 10 treugel inter prefatos reges usque ad proximum festum sancti Johannis baptiste sunt deo propicio subsecute, bonam viam perpetue future paci ipso deo donante preparari circumspeccioni vestre et “ cuilibetb vestrum tam conjunctim quam divisim per apostolica scripta committimus et mandamus, quatenus ad partes Ala- manie et alibi et ad presenciam dicti Romanorum regis, si expedierit, personaliter accedentes seu alter vestrum accedens cum ipso rege aut ejus commissariis necnon ad partes Polonie et ad presenciam dicti regis 15 Polonie seu ipsius commissariorum, ubicunque eos simul et divisim esse contingat, signanter in dieta super hoc in die ascensionis proxime future inter partes antea constituta, si opus fuerit, vos conferentes seu alter Mai 14 vestrum se conferens super hujusmodi pacis et concordie materia pertractanda dicatis procedatis et faciatis, prout eidem circumspeccioni pro bono hujusmodi pacis et concordie videbitur expedire. nos enim vobis et cuilibet vestrum insolidum de et super discordiis differenciis contencionibus et querelis et guerris quibus- 20 cunque inter dictos reges existentibus quibuscunque juribus occasionibus et accionibus causis et modis quandocunque et qualitercunque nostra auctoritate et nomine tractandi concordandi componendi et con- cludendi treugas et sufferencias, si opus fuerit, sub spe firmande pacis, temporales indicendi pacem et con- cordiam perpetuo duraturas sub illis capitulis pactis modis et condicionibus atque formis penarum adjec- cionibus juramentis obsidibus personarum deposicione terrarum jurium et bonorum obligacionibus renun- 25 ciacionibus promissionibus cautelis clausulis solempnitatibus atque modis, de quibus eidem circumspeccioni vestre videbitur expedire, necnon predictis regibus et eorum cuilibet nostro nomine promittendi et recipiendi promissiones et obligaciones ab eis et alia faciendi, quecunque vobis seu alteri vestrum ad firmitatem robur et observacionem pacis et concordie hujusmodi necessaria videbuntur seu eciam oportuna, plenam et liberam tenore presentium damus et concedimus facultatem ratum et gratum habituri, quicquid feceritis seu alter datum Florencie anno incarnacionis etc. tricesimo nono duodecimoe 30 vestrum fecerit in premissis. kalendas maji anno nono etc. Juni 24 1439 Avril 20 126. K. Albrecht an verschiedene Reichsstände einzeln: bittet sie, Hilfstruppen gegen die Polen bis zum 25. Juni an gen. Sammelpunkte zu schicken; beglaubigt zu den Verhandlungen 1439 April 20 Wien bzw. Konrad von Weinsberg bzw. Haupt von Pappenheim2. April 23 Preßburg. An Frankfurt: F aus Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe 3 nr. 67 or. ch. lit. cl. — Inc. wir zweifeln nicht. Adresse Den ersamen burgermeistern schepffen und burgern der stat zu Frankfurt unsern und des reichs lieben getruen. Kanzleivermerk innen unten Dieser brief wart geantwort sabbato ante Albani [Juni 20]3. Vermerk außen unten Winsperg 20. An Straßburg: S coll. Straßburg St.-A. Série AA nr. 198 fol. 9 or. ch. lit. cl. Adresse Den ersamen burgermeister und rat der stat zu Straßburg [usw. wie Frankfurt]. Vermerk unterhalb des Siegels Weinsperg 40. An Mühlhausen in Thüringen: M coll. Mühlhausen St.-A. Urk. nr. 857 or. ch. lit. cl. datiert vom 23. April [vgl. S. 248 Var. sJ. Adresse wie Straßburg. An Ulm und verbündete Städte: N coll. Nördlingen St.-A. Missiven v. Jahr 1439 cop. ch. Adresse 45 Den ersamen burgermeister und rat der stat zu Ulm und allen andern stetten, die mit in ir ainung sind etc. unsern und des reichs lieben getruen. An Augsburg: A coll. München H. St.-A. Reichsstadt Augsburg Urkk. II/25 or. ch. lit. cl. Adresse wie Straßburg. An nichtgen. Herrn: O coll. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch. Lateinisches Formular, mit Vorl. 50 F völlig übereinstimmend, nur Anrede im Singular statt Plural. Gedruckt: Janssen 1, 478-481 nr. 857 nach Vorl. F. 35 40 1439 April 20 bzw. 23 55 Legt die Entwicklung des Konfliktes mit Polen dar: Einfall der Polen in Böhmen, dann in Schlesien, endlich Verhandlungen und Waffenstillstand biß uff sente Johans tag nest kumftig, Juni 21 a) W de qua in hiis et aliis specialem in domino fiduciam obtinemus statt et — divisim. b) R cujuslibet. c) R ursprünglich undecimo; von anderer gleichzeitiger Hand wurde duo übergeschrieben. 1 Vertrag von Namslau, s. RTA. 13 nr. 380. 2 Zur Vorgeschichte des Hilfegesuchs vgl. nr. 110 art. 2; zu nrr. 126-128 vgl. auch nr. 112 art. 3. 3 Vgl. nr. 129 art. 7.
Strana 248
248 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Juli 25 1439 April 20 1439 ab man in der zceit icht guts het mit teydingen finden mugen; daz abir alleß nicht had mogen April 20. bezw. 23 helfen. sundern uns ist gewisse botschafft komen, wie sich dieselbin Polen a mit aller ir macht uffmachen, gleubig und ungleubig mit nemen, und meynen unser land Slesie und Behmen b abir ubirzcuzcihenn und habin sich auch des geeynit mit den Turken1, gotes und unsere houpt- finden, die dan vert in iren trost, als wir zeu Behem waren, in Hungern unseglich unmentschli- keit an Kristenlewten begiengen und nu abir in dem feld sein ubir uns ze czihen2, also das wir genczlich besorgen, wo allenthalb nicht darzeu getan wirdt, das die Krystenheit€ großlich gedrungen wirt. so mag menniglich wol versteen, diewile vormals wir und alle umblegen lannd mit den Behemen alleine gnug ze schaffin gehabt habin, solten nu Polen und Behmen mit eynnander hantraichen und helfen, was unrats daruß entstunde, nachdem und der irresal undir 10 sie nu geworczelt ist. nu habin wir uns daruff geseczt, das wir in gotes dinst widder die heyden und auch die Polen leib und gud secczen wellen der heilgen Cristenheit ze troste; und gheen nu mit unsern hern ze Hungernd damit umbe, damit sie mechticlich gein den Turken uffsein, so woln wir uns auch gein den Polen schicken nach allem unserm vermogen mit gotes und uwer allir hilff 3. darumbe so irsuchen und irmanen wir euch als getruwe Kristenlute und 15 bitten auch euch, so wir ummer gudlichse kunnen, mit allem vliesse und ernst, das ir uch sulch groß sach zeu herczen nemit und betrachtet den irresal, der nu in Behmen widder ensteet und nu in die Polen gewachsen ist, auch macht der heiden, die also in dem krieg die Krystenheit vast temphen mochten, auch ander groß ubel, das daruß entsteen mochte dem heilgen reich und allem Deutschem geczunge, das sie doch understeen ze dringen und auß iren landen auß- 20 tribin, wo sie mogen; und wollet euch zcurusten und bereyten got dem almechtigen und siner kirchen und uns und dem reich ze dinst und uns mit ezweinczig f glefin guter gewopenter und waß ir suest tugelichs fußfolkesg mit schuczen h und ander were ufbrenge vermocht ze dinst und hilff komen, also das ir mit sulchem uwerm folke uff sent Jacofs tag nest kumftig ane alleß vortzihen zcuri Wyda vor Behmerland sietk, also wir den€ andern stetin unde getruwin auch 25 beschiden habin m, wan wir ane zwifel einen gewissen streyt an der hant habin werden, darzeu uns allen got und die gerechtikeit, ab god wel, selig seg gebin werdit zcu trost der ganczen Cristenheit. und wollet uns also nicht lassen, als wir uch des genezlich und wol getruwin und uns des zou uch verlassen ane zcweifel. das woln wir gein uch ubir den loen, den ir von got dem herren, und das lob, das ir von der werld darumbe irwirbet, gar gnediclich irkennen und 30 in gut nymmer vergessen, alse n dan unser liebir getruwer der edil Cunrath herr zu Weinspergo unser rath adir sin botschafft uch unserer meynung 4 baß werdit underwiesinp. dem wollet gloubin alse uns selbir und uns sulch hulff imeq zcusagen, als wir des ye ein gancz zcuversicht zeu uch habin. gebinr zcu Wiens amme nestin montag vor sent Jurgen tag unserer rich Ad mandatum domini regis ! Petrus Kaldet. 35 imme andern jaren. a) M Polan. b) M Behem. c) SNA add. dadurch; M großlich dadurch. d) MA Ungern. e) SM guet- lichest. f) von anderer Hand in Lücke; S vierczig; M acht; N 150; A vierczig; O tot lanceas. g) M volks von fursßvolk. h) M geschacz. I) S zue der Weiden; M zu Drezen in Meyssen statt zur — land. k) M add. bey unserm lieben o hem herezog Fridrich von Sassen seinem raut und underweisung an unser stat zu volgen. I) SMN dann. m) O significamus. n) M om. alse— haben. 0) S Chunrat von Weinsperg des heiligen Ro’mischen reichs erbkamre"r; N Houpt marschalk von Bappenhain und A Haupt marschalkch von Bappenheim statt Cunrath — Weinsperg. p) N underrichten. q) F eine; SNO bei im. r) O datum [in Breßlaw aus- s) M Preßpurg an sant Jurgen tag gestrichen] in Preßburg anno domini 1439 statt gebin — jaren. [April 23.] statt Wien — Jurgen tag. t) M N add. prepositus Northusensis. wisset, daz des herzogs von der Littaw sich ge’ntzlich 45 bei meins herren gnaden ze sein verschriben und im trewleich ze helfen und beizebesteen verpunden und gewilligt hat; so laße ich ewch wissen, daz die Türkchen ietz mochtleich mit merkleich grossem volk zu Ungern im land ligen, dadurch sich meins 50 herren gnade ietz eilund gen Pressburg ab zu den Ungrischen herren und landschaft hat fuegen muessen; dat. Wien Eritag vor Gorgentag -- 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A.Q 27 nr. 37 or. ch. lit. cl.) nr. 127. 1 Vgl. RTA. Wostry 1, 173. 2 Vgl. Wostry 2, 104 ff. und 117 ff. 3 Am 21. April berichtet Ulrich Eytzinger hub- maister in Osterreich an Konrad von Weinsberg allerlei hofme’r: laß ich ewch wissen, daz m. h. der kûnig ietz auf den heiligen auffarttag nechstkom- mend [Mai 14] ainen merkleichen und hochtrefleichen tag mit dem kûnig von Polan halden wirdet. ich ver- main aber, daz versehenleich, kain bericht zu disen zeiten zwischen in nicht werde beschehen; auch 13 nr. 283 und S. 729 Z. 26 ff.; 40 5 55
248 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Juli 25 1439 April 20 1439 ab man in der zceit icht guts het mit teydingen finden mugen; daz abir alleß nicht had mogen April 20. bezw. 23 helfen. sundern uns ist gewisse botschafft komen, wie sich dieselbin Polen a mit aller ir macht uffmachen, gleubig und ungleubig mit nemen, und meynen unser land Slesie und Behmen b abir ubirzcuzcihenn und habin sich auch des geeynit mit den Turken1, gotes und unsere houpt- finden, die dan vert in iren trost, als wir zeu Behem waren, in Hungern unseglich unmentschli- keit an Kristenlewten begiengen und nu abir in dem feld sein ubir uns ze czihen2, also das wir genczlich besorgen, wo allenthalb nicht darzeu getan wirdt, das die Krystenheit€ großlich gedrungen wirt. so mag menniglich wol versteen, diewile vormals wir und alle umblegen lannd mit den Behemen alleine gnug ze schaffin gehabt habin, solten nu Polen und Behmen mit eynnander hantraichen und helfen, was unrats daruß entstunde, nachdem und der irresal undir 10 sie nu geworczelt ist. nu habin wir uns daruff geseczt, das wir in gotes dinst widder die heyden und auch die Polen leib und gud secczen wellen der heilgen Cristenheit ze troste; und gheen nu mit unsern hern ze Hungernd damit umbe, damit sie mechticlich gein den Turken uffsein, so woln wir uns auch gein den Polen schicken nach allem unserm vermogen mit gotes und uwer allir hilff 3. darumbe so irsuchen und irmanen wir euch als getruwe Kristenlute und 15 bitten auch euch, so wir ummer gudlichse kunnen, mit allem vliesse und ernst, das ir uch sulch groß sach zeu herczen nemit und betrachtet den irresal, der nu in Behmen widder ensteet und nu in die Polen gewachsen ist, auch macht der heiden, die also in dem krieg die Krystenheit vast temphen mochten, auch ander groß ubel, das daruß entsteen mochte dem heilgen reich und allem Deutschem geczunge, das sie doch understeen ze dringen und auß iren landen auß- 20 tribin, wo sie mogen; und wollet euch zcurusten und bereyten got dem almechtigen und siner kirchen und uns und dem reich ze dinst und uns mit ezweinczig f glefin guter gewopenter und waß ir suest tugelichs fußfolkesg mit schuczen h und ander were ufbrenge vermocht ze dinst und hilff komen, also das ir mit sulchem uwerm folke uff sent Jacofs tag nest kumftig ane alleß vortzihen zcuri Wyda vor Behmerland sietk, also wir den€ andern stetin unde getruwin auch 25 beschiden habin m, wan wir ane zwifel einen gewissen streyt an der hant habin werden, darzeu uns allen got und die gerechtikeit, ab god wel, selig seg gebin werdit zcu trost der ganczen Cristenheit. und wollet uns also nicht lassen, als wir uch des genezlich und wol getruwin und uns des zou uch verlassen ane zcweifel. das woln wir gein uch ubir den loen, den ir von got dem herren, und das lob, das ir von der werld darumbe irwirbet, gar gnediclich irkennen und 30 in gut nymmer vergessen, alse n dan unser liebir getruwer der edil Cunrath herr zu Weinspergo unser rath adir sin botschafft uch unserer meynung 4 baß werdit underwiesinp. dem wollet gloubin alse uns selbir und uns sulch hulff imeq zcusagen, als wir des ye ein gancz zcuversicht zeu uch habin. gebinr zcu Wiens amme nestin montag vor sent Jurgen tag unserer rich Ad mandatum domini regis ! Petrus Kaldet. 35 imme andern jaren. a) M Polan. b) M Behem. c) SNA add. dadurch; M großlich dadurch. d) MA Ungern. e) SM guet- lichest. f) von anderer Hand in Lücke; S vierczig; M acht; N 150; A vierczig; O tot lanceas. g) M volks von fursßvolk. h) M geschacz. I) S zue der Weiden; M zu Drezen in Meyssen statt zur — land. k) M add. bey unserm lieben o hem herezog Fridrich von Sassen seinem raut und underweisung an unser stat zu volgen. I) SMN dann. m) O significamus. n) M om. alse— haben. 0) S Chunrat von Weinsperg des heiligen Ro’mischen reichs erbkamre"r; N Houpt marschalk von Bappenhain und A Haupt marschalkch von Bappenheim statt Cunrath — Weinsperg. p) N underrichten. q) F eine; SNO bei im. r) O datum [in Breßlaw aus- s) M Preßpurg an sant Jurgen tag gestrichen] in Preßburg anno domini 1439 statt gebin — jaren. [April 23.] statt Wien — Jurgen tag. t) M N add. prepositus Northusensis. wisset, daz des herzogs von der Littaw sich ge’ntzlich 45 bei meins herren gnaden ze sein verschriben und im trewleich ze helfen und beizebesteen verpunden und gewilligt hat; so laße ich ewch wissen, daz die Türkchen ietz mochtleich mit merkleich grossem volk zu Ungern im land ligen, dadurch sich meins 50 herren gnade ietz eilund gen Pressburg ab zu den Ungrischen herren und landschaft hat fuegen muessen; dat. Wien Eritag vor Gorgentag -- 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A.Q 27 nr. 37 or. ch. lit. cl.) nr. 127. 1 Vgl. RTA. Wostry 1, 173. 2 Vgl. Wostry 2, 104 ff. und 117 ff. 3 Am 21. April berichtet Ulrich Eytzinger hub- maister in Osterreich an Konrad von Weinsberg allerlei hofme’r: laß ich ewch wissen, daz m. h. der kûnig ietz auf den heiligen auffarttag nechstkom- mend [Mai 14] ainen merkleichen und hochtrefleichen tag mit dem kûnig von Polan halden wirdet. ich ver- main aber, daz versehenleich, kain bericht zu disen zeiten zwischen in nicht werde beschehen; auch 13 nr. 283 und S. 729 Z. 26 ff.; 40 5 55
Strana 249
B. Der Krieg gegen Polen nr. 126-127. 249 127. Anweisung für nicht genannte Sendboten K. Albrechts zu den Reichsständen in Sachen 11439 zu [ 1439 zu April 23 Preßburg 2.) Apr. 23) der Polenhilfe1. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 27d cop. ch., an mehreren Stellen beschädigt; unsere Er- gänzungen in Kursive. [I] Die sendbotten, die gein Deutschen landen reiten sollen als umb hilf ze begern, di sullen fürsten herrn und steten, dohin die brief lauten 3, zum ersten erzelen, wie u.h. dez kunigs sach gelegen sein mit den Beheim und Polan, als si dann in abschriften der brief, die si haben werden, wol vernemen und sich dornach werden richten mogen. [2] Und als dann den Swaben Bayren Francken und Reinluten beschiden 4 ist, auf sand 10 Jacobs tag bei der Weiden zu sein, also sol man in auch erzelen, daz u. h. der kunig gehoffet Juli 25 hett, er solt auf dieselb zeit auch zu Beheim oder in der nehe dabei gewesen sein, mitsambt in und nach irem rate die sache zu handeln. nu sind seinen genaden solich treflich gescheft fur- hand komen, nemlich daz die Türken unden in daz land zu Ungern gerücket sind, desgleich in Bossen 5, und der Türkischer keiser komet mit eigner person und aller seiner macht hernach, 15 also daz unser herre gein Ofen ziehen mûeß, daz land aufzubringen, als sich alle hern und gemeinde gewilligt haben 6, mit macht auf zu sein, den Türken zu begegen, also daz sein genad personlich zu den sachen gein Beheim nit komen mag, sünder sein genad hat bestellet seinen gemeinen haubtman zu Beheim", ouch seinen hauptman in Slesien seinen oheim margraf Albrechten 8. und man sol also an si begern, das si nach underweisung dez hauptmans zu 20 Beheim helfen und raten, wo dez notdurftig sein wirt. [3] Item man sol alhie reden mit dez von Sassen ° reten, auch mit dem lantgraven 1°, daz si sich auch zurichten unserm hern zu dinst und das si auch auf sand Jacobs tag also in dem Juli 25 felde berait sein als umb Drezen oder daselbs umb. [4] Item das man in geb brief an die Sechsischen und Niderlendischen bischofe fursten 25 hern und stete, daz si auch auf weren und zu dem von Sassen zuzugen und auf sand Jacobs tag Juli 25 bei Drezen weren. [5] Wer’ dann sach, das die Polan die Slesie angriffen, daz dann die Oberlender von der Weiden zu dem Sassen zurückten und mitsambt in margraff Albrechten und der Slesie zu hilf würden aber die Polan gerichts durch Slesien gein Beheim ziehen und in der zugen. 30 Slesien kein felt machen, sunder ir macht in Beheim versuchen, daz dann die von Sassen und die Oberlender von der Weyden also zusamen ruckten uber Wald an den enden, als si dann uberquemen und si am besten bedeucht, und alsdann aber teten nach rat dez hauptmans zu Beheim, was in den sachen gein den feinden am besten furzunemen were. [6] Item desgleichs sol man schreiben margraf Fridrichen von Brandemburg dem jungen, 35 das er sich aufmachte und sollt im zugeben die See-fürsten und See-stete und den auch schrei- ben, daz si auf sand Jacobs tag bei im in der Marck weren mit im fürbas den feinden zu wider- Juli 25 sten nach dez margraven underweisüng. [7] Man sol auch margraf Fridrichen schreiben, wer’ sach, daz die Polan in Slesien ein geleger machten, daz er dann mit allen denselben und auch seiner macht seinem bruder mar- 40 graf Albrechten und der Slesie zu hilf queme; und trost in auch, das die andern fursten, als würden aber die Polan daz feld gein Beheim machen obgemelt, auch zu in rucken würden. 1 Vgl. hierzu S. 217 Z. 16. 2 Datierung und Ort nach Zusammenhang mit nr. 126. Für April 23 Preßburg spricht art. 4. 3 Vgl. nrr. 126 und 128. 4 Vgl. nr. 126 Vorl. FSN. 5 Wohl Bosnien. 6 Vgl. Wostry 2, 124. Gubernator von Böhmen war Ulrich von Cilli; 50 vgl. Wostry 2, 94 f. Ubertragung der Hauptmannschaft 45 von Böhmen an Ulrich von Rosenberg und Meinhart von Neuhaus am 10. Mai 1439; vgl. Wostry 2, 194 bis 196. 8 Am 3. März 1439, vgl. Bayer in Forsch. z. brand. u. preuß. Gesch. 11, 99 ff. 9 Vgl. Wostry 2, 107. 10 Wilhelm, Lgf. zu Thüringen, K. Albrechts Schwie- gersohn. Vgl. auch nr. 126 Vorl. M. Deutsche Reichstags-Akten XIV 32
B. Der Krieg gegen Polen nr. 126-127. 249 127. Anweisung für nicht genannte Sendboten K. Albrechts zu den Reichsständen in Sachen 11439 zu [ 1439 zu April 23 Preßburg 2.) Apr. 23) der Polenhilfe1. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 27d cop. ch., an mehreren Stellen beschädigt; unsere Er- gänzungen in Kursive. [I] Die sendbotten, die gein Deutschen landen reiten sollen als umb hilf ze begern, di sullen fürsten herrn und steten, dohin die brief lauten 3, zum ersten erzelen, wie u.h. dez kunigs sach gelegen sein mit den Beheim und Polan, als si dann in abschriften der brief, die si haben werden, wol vernemen und sich dornach werden richten mogen. [2] Und als dann den Swaben Bayren Francken und Reinluten beschiden 4 ist, auf sand 10 Jacobs tag bei der Weiden zu sein, also sol man in auch erzelen, daz u. h. der kunig gehoffet Juli 25 hett, er solt auf dieselb zeit auch zu Beheim oder in der nehe dabei gewesen sein, mitsambt in und nach irem rate die sache zu handeln. nu sind seinen genaden solich treflich gescheft fur- hand komen, nemlich daz die Türken unden in daz land zu Ungern gerücket sind, desgleich in Bossen 5, und der Türkischer keiser komet mit eigner person und aller seiner macht hernach, 15 also daz unser herre gein Ofen ziehen mûeß, daz land aufzubringen, als sich alle hern und gemeinde gewilligt haben 6, mit macht auf zu sein, den Türken zu begegen, also daz sein genad personlich zu den sachen gein Beheim nit komen mag, sünder sein genad hat bestellet seinen gemeinen haubtman zu Beheim", ouch seinen hauptman in Slesien seinen oheim margraf Albrechten 8. und man sol also an si begern, das si nach underweisung dez hauptmans zu 20 Beheim helfen und raten, wo dez notdurftig sein wirt. [3] Item man sol alhie reden mit dez von Sassen ° reten, auch mit dem lantgraven 1°, daz si sich auch zurichten unserm hern zu dinst und das si auch auf sand Jacobs tag also in dem Juli 25 felde berait sein als umb Drezen oder daselbs umb. [4] Item das man in geb brief an die Sechsischen und Niderlendischen bischofe fursten 25 hern und stete, daz si auch auf weren und zu dem von Sassen zuzugen und auf sand Jacobs tag Juli 25 bei Drezen weren. [5] Wer’ dann sach, das die Polan die Slesie angriffen, daz dann die Oberlender von der Weiden zu dem Sassen zurückten und mitsambt in margraff Albrechten und der Slesie zu hilf würden aber die Polan gerichts durch Slesien gein Beheim ziehen und in der zugen. 30 Slesien kein felt machen, sunder ir macht in Beheim versuchen, daz dann die von Sassen und die Oberlender von der Weyden also zusamen ruckten uber Wald an den enden, als si dann uberquemen und si am besten bedeucht, und alsdann aber teten nach rat dez hauptmans zu Beheim, was in den sachen gein den feinden am besten furzunemen were. [6] Item desgleichs sol man schreiben margraf Fridrichen von Brandemburg dem jungen, 35 das er sich aufmachte und sollt im zugeben die See-fürsten und See-stete und den auch schrei- ben, daz si auf sand Jacobs tag bei im in der Marck weren mit im fürbas den feinden zu wider- Juli 25 sten nach dez margraven underweisüng. [7] Man sol auch margraf Fridrichen schreiben, wer’ sach, daz die Polan in Slesien ein geleger machten, daz er dann mit allen denselben und auch seiner macht seinem bruder mar- 40 graf Albrechten und der Slesie zu hilf queme; und trost in auch, das die andern fursten, als würden aber die Polan daz feld gein Beheim machen obgemelt, auch zu in rucken würden. 1 Vgl. hierzu S. 217 Z. 16. 2 Datierung und Ort nach Zusammenhang mit nr. 126. Für April 23 Preßburg spricht art. 4. 3 Vgl. nrr. 126 und 128. 4 Vgl. nr. 126 Vorl. FSN. 5 Wohl Bosnien. 6 Vgl. Wostry 2, 124. Gubernator von Böhmen war Ulrich von Cilli; 50 vgl. Wostry 2, 94 f. Ubertragung der Hauptmannschaft 45 von Böhmen an Ulrich von Rosenberg und Meinhart von Neuhaus am 10. Mai 1439; vgl. Wostry 2, 194 bis 196. 8 Am 3. März 1439, vgl. Bayer in Forsch. z. brand. u. preuß. Gesch. 11, 99 ff. 9 Vgl. Wostry 2, 107. 10 Wilhelm, Lgf. zu Thüringen, K. Albrechts Schwie- gersohn. Vgl. auch nr. 126 Vorl. M. Deutsche Reichstags-Akten XIV 32
Strana 250
250 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 11439 und nit in Slesien, daz dann margraf Fridrich mitsambt den fursten, die in zugegeben würden, zu Apr. 23/ das land zu Polan durch die Marck angreifen, wann es in vil zu ferre were, als versehenlich ist, gein Beheim zu ziehen. 1439 128. Aufzeichnung Konrads von Weinsberg über die Versendung der königlichen Aufforderung zu 1439 zu Mai 26 bis 30 1 Basel. betr. Polenhilfe. Маi 26 bis 30 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30—31 nr. 1, und zwar artt. 1—1 b fol. 3ab; artt. 2—7a fol. 5ab not. ch. Vgl. Quellenbeschreibung von nr. 116. Mit den durch * bezeichneten Reichs- ständen (art. 1) verhandelte Konrad auf dem Speierer Armagnakentag 7. Juni persönlich; vgl. nr. 116 artt. 1—8. In artt. 1, 2 u. 3 steht jeder Empfänger auf besonderer Zeile. Mai 29 Мai 29 [I] Nota 2. dieße hernach geschriben briefe die hat min herre gesant bi Conrat von Vinster- 10 Juli 25 loch den fursten und steten von dez zugs wegen gen Beheim, der do sein sal uf sant Jacobs tag anno domini 1439: *item her Wilhelm bischof zu Straßburg ; *item her Friderich bischof zu Wurms; item hern Jacob marggraff zu Baden3; *item herzog Steffan von Beyern3; item dem herzog von Kleffe3; item dem herzog von Berge3; item dem bischof von Luttich3; item groff Rupprecht von Firrenberg3; *item Friderich grauff zu Feldentz; *item graff Vilips sone von Nassaw3; item graff Johann von Hengsperg3; item graff Friderich von Mors3; *item dem apt nota den steten b: *item Straßburg ; *item Speyer4; *item von Weissenburg in ElBes a. Worms 4; item Coln c4; item Och c4; *item Hagenaw Colmar Schlezstat Keyssersberg Eenheim Turicken und andern des richs steten in Elßes; *item Mentz. [Ia] Nota. uf fritag nach dem heilgen phinstdag da sant ich Cunrat von Vinsterloh zu 20 den vorgeschriben fursten grauffen herren und steten mit m. h. dez kûnges und minen briefen 5 dem gab ich zu zeren 20 gulden selbdrit mit drien pherden; und ich enphalle ime, aber im gebreche, wû er mer gelt zu Coln nemen sult. [Ib] nota 6. also er 2 sin phert zu Meintz sten lassen und er füre uf dem Rine furbas hinab ; und die waren da gestanden bies in die fünften wüchen und ein kneht da bi; die hoten verzert in der zit 12 gulden und 6 sh. heller. die bezalt 25 ich auch, wan er nûme geltz hete. und hot danach zû den 20 gulden hantlehet 2 gulden; die bezalt ich aûch, wan er und sin knecht verfaren phert gehuwert hoten zû riten die fûrsten grauffen herren und stete zû sûchend mer dan 9 gulden. [2] Nota7. diesse hernoch geschriben brief die hat min herre bi Henßlein Jegern hinweck gesant: item beiden von Wirtenberg; item der stat zu Rottenburg am Necker ; item der stat 30 zu Horb; item den von Gemünd; item den von Heilprunnen; item ein dobei an die Schenken von Limpurg von dez zugs wegen gein Behem. [2a] Notae. die vorgenanten brieff sant ich von Bassel uf den vorgenanten fritag bei einem laufenden boten; dem must ich zu lon geben 2 gulden. [3] Notas. disse hernoch geschriben brieff und mins herren brief domit die hot mein 35 here bei Erhart Bucher sinem diener gesant Vilipß von Kronnenberg" dem eltern, sinem swager, daz er mit den zu den graffen heren und steten ritten sol mit inen zu reden, als im 15 a) es folgt durchstrichen, vom Schreiber geschrieben: nota den steten Stroßburg Spyer Worms Coln Oche item Hagenaw Colmar Schletzstat Keyssersberg Eenheim Thurckeim und andern richsteten in ElBeß etc., von Konrad geschrieben item dem grauffen von Blanckenburg, wieder von des Schreibers Hand item Mentz. b) von Konrads Hand beigeschrieben Meintz. c) von Konrad (?) ausgestrichen. d) undeutlich. e) Nachtrag von Konrads Hand. 40 1 Vgl. S. 223 Z. 24, S. 251 Z. 17 und nr. 165 art. 14. gungsschreiben für Vinsterlohr — nicht aufgefunden. 6 Vgl. nr. 164 art. 34. 2 Vgl. nr. 165 art. 15. 7 Vgl. nr. 165 art. 17. 3 Vgl. nr. 116 art. 2 u. nr. 117 art. 12 (Baden); nr. 116 s Vgl. nr. 165 art. 16. art. 3 und nr. 117 art. 14 (Stefan von Bayern); nr. 117 2 Daneben überbrachte Bucher ihm wohl noch den art. 10 (Kleve); art. 9 (Berg); art. 8 (Lüttich); art. 11 Auftrag, in der Streitsache Konrads von Weinsberg (Virneburg, Hengstberg und Mörs); art. 14 (Nassau). 4 Vgl. nr. 116 artt. 8 und 9 (Speyer); art. 10 gegen Stefan Scherf, ehemaligen Münzmeister zu Frankfurt. (Vgl. Konrad von Weinsberg an Straß- (Worms); nr. 117 art. 6 (Köln); art. 7 (Aachen); burg vom 25. August 1439 [Di. n. Bartholomeustag]. 50 nr. 116 art. 11 (Städte im Elsaß). 5 nr. 126; die Briefe Konrads — wohl Beglaubi- Straßburg St.-A. Série AA 198 fol. 21 or. ch. lit. cl.) 45
250 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 11439 und nit in Slesien, daz dann margraf Fridrich mitsambt den fursten, die in zugegeben würden, zu Apr. 23/ das land zu Polan durch die Marck angreifen, wann es in vil zu ferre were, als versehenlich ist, gein Beheim zu ziehen. 1439 128. Aufzeichnung Konrads von Weinsberg über die Versendung der königlichen Aufforderung zu 1439 zu Mai 26 bis 30 1 Basel. betr. Polenhilfe. Маi 26 bis 30 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30—31 nr. 1, und zwar artt. 1—1 b fol. 3ab; artt. 2—7a fol. 5ab not. ch. Vgl. Quellenbeschreibung von nr. 116. Mit den durch * bezeichneten Reichs- ständen (art. 1) verhandelte Konrad auf dem Speierer Armagnakentag 7. Juni persönlich; vgl. nr. 116 artt. 1—8. In artt. 1, 2 u. 3 steht jeder Empfänger auf besonderer Zeile. Mai 29 Мai 29 [I] Nota 2. dieße hernach geschriben briefe die hat min herre gesant bi Conrat von Vinster- 10 Juli 25 loch den fursten und steten von dez zugs wegen gen Beheim, der do sein sal uf sant Jacobs tag anno domini 1439: *item her Wilhelm bischof zu Straßburg ; *item her Friderich bischof zu Wurms; item hern Jacob marggraff zu Baden3; *item herzog Steffan von Beyern3; item dem herzog von Kleffe3; item dem herzog von Berge3; item dem bischof von Luttich3; item groff Rupprecht von Firrenberg3; *item Friderich grauff zu Feldentz; *item graff Vilips sone von Nassaw3; item graff Johann von Hengsperg3; item graff Friderich von Mors3; *item dem apt nota den steten b: *item Straßburg ; *item Speyer4; *item von Weissenburg in ElBes a. Worms 4; item Coln c4; item Och c4; *item Hagenaw Colmar Schlezstat Keyssersberg Eenheim Turicken und andern des richs steten in Elßes; *item Mentz. [Ia] Nota. uf fritag nach dem heilgen phinstdag da sant ich Cunrat von Vinsterloh zu 20 den vorgeschriben fursten grauffen herren und steten mit m. h. dez kûnges und minen briefen 5 dem gab ich zu zeren 20 gulden selbdrit mit drien pherden; und ich enphalle ime, aber im gebreche, wû er mer gelt zu Coln nemen sult. [Ib] nota 6. also er 2 sin phert zu Meintz sten lassen und er füre uf dem Rine furbas hinab ; und die waren da gestanden bies in die fünften wüchen und ein kneht da bi; die hoten verzert in der zit 12 gulden und 6 sh. heller. die bezalt 25 ich auch, wan er nûme geltz hete. und hot danach zû den 20 gulden hantlehet 2 gulden; die bezalt ich aûch, wan er und sin knecht verfaren phert gehuwert hoten zû riten die fûrsten grauffen herren und stete zû sûchend mer dan 9 gulden. [2] Nota7. diesse hernoch geschriben brief die hat min herre bi Henßlein Jegern hinweck gesant: item beiden von Wirtenberg; item der stat zu Rottenburg am Necker ; item der stat 30 zu Horb; item den von Gemünd; item den von Heilprunnen; item ein dobei an die Schenken von Limpurg von dez zugs wegen gein Behem. [2a] Notae. die vorgenanten brieff sant ich von Bassel uf den vorgenanten fritag bei einem laufenden boten; dem must ich zu lon geben 2 gulden. [3] Notas. disse hernoch geschriben brieff und mins herren brief domit die hot mein 35 here bei Erhart Bucher sinem diener gesant Vilipß von Kronnenberg" dem eltern, sinem swager, daz er mit den zu den graffen heren und steten ritten sol mit inen zu reden, als im 15 a) es folgt durchstrichen, vom Schreiber geschrieben: nota den steten Stroßburg Spyer Worms Coln Oche item Hagenaw Colmar Schletzstat Keyssersberg Eenheim Thurckeim und andern richsteten in ElBeß etc., von Konrad geschrieben item dem grauffen von Blanckenburg, wieder von des Schreibers Hand item Mentz. b) von Konrads Hand beigeschrieben Meintz. c) von Konrad (?) ausgestrichen. d) undeutlich. e) Nachtrag von Konrads Hand. 40 1 Vgl. S. 223 Z. 24, S. 251 Z. 17 und nr. 165 art. 14. gungsschreiben für Vinsterlohr — nicht aufgefunden. 6 Vgl. nr. 164 art. 34. 2 Vgl. nr. 165 art. 15. 7 Vgl. nr. 165 art. 17. 3 Vgl. nr. 116 art. 2 u. nr. 117 art. 12 (Baden); nr. 116 s Vgl. nr. 165 art. 16. art. 3 und nr. 117 art. 14 (Stefan von Bayern); nr. 117 2 Daneben überbrachte Bucher ihm wohl noch den art. 10 (Kleve); art. 9 (Berg); art. 8 (Lüttich); art. 11 Auftrag, in der Streitsache Konrads von Weinsberg (Virneburg, Hengstberg und Mörs); art. 14 (Nassau). 4 Vgl. nr. 116 artt. 8 und 9 (Speyer); art. 10 gegen Stefan Scherf, ehemaligen Münzmeister zu Frankfurt. (Vgl. Konrad von Weinsberg an Straß- (Worms); nr. 117 art. 6 (Köln); art. 7 (Aachen); burg vom 25. August 1439 [Di. n. Bartholomeustag]. 50 nr. 116 art. 11 (Städte im Elsaß). 5 nr. 126; die Briefe Konrads — wohl Beglaubi- Straßburg St.-A. Série AA 198 fol. 21 or. ch. lit. cl.) 45
Strana 251
B. Der Krieg gegen Polen nr. 127-129. 251 dann min herre des ein zeichnis gesant hat: item dem von Hannaw; item den von Sulmß; 1439 zu Маi 20 item den von Eppenstein; item den burkmannen und der stat zu Fridberg; item den burk- bis 30 lûten und der stat zu Geylnhussen; item den von Franckfurt. [3a] Nota den vorgenanten Bucher hat min herre auch geben die brief an den apt 5 von Hirßfelden und a dem von Ziegenhain zu bringen und mit ime zu reden. dem hat min herre zu zerung geben an fritag nechst noch dem heiligen pfingsttag 5 gulden. [3b] nota. Mai 29 unser herre der hat aûch geschrieben dem vorgenanten von Kronberg, wu er mer verzere, daz wulle er ime wieder geben, daz er die zerung darlijhe. [4] Nota b1. mit dez marggraufen von Roteln und des aptes von sant Blassien brief sant 10 ich einen boten auch uf den vorgenanten fritag; dem mûst ich zu lonne geben 1 gulden. [5] Item b 2 so sant ich einen redlichen gesellen zu dem herzogen von Saphoy auch uf den vorgenanten fritag; dem gab ich zu zeren 3 gulden. [6] Item b so han ich dem bieschof von Bassel sinen brief selber gegeben. der hat geant- wert, er wulle ez gern tun. [6a] Item b so han ich den von Bassel den burgern auch geantwert ir beide brief von der hûldung und auch von dez zuges wegen3; die haben in ein bedencken genumen etc. [7] Nota b4. uf samstag nach dem heilgen phinstag da sant ich Thoman von Gotliebe mit Mai 30 [7a] m.h. des kungs briefen zu minem heren von Costenz und den bûrgern von Costenz. und ich reit auch also hinwek zu den kûrfürsten und zu andern fürsten, als mir dan sin 20 kûnglich genade geschrieben hat. und ich bescheide Thoman, daz er mir nachkûmen solt; dem gab ich zu zeren 4 gülden. 15 Mai 29 Mai 29 129. Städtischer Briefwechsel wegen der Polenhilfe. 1439 Маi 31—Juni 27. 1439 Маi 31 bis Juni 27 [I] Am 31. Mai 1439 übersendet Ulm an Nördlingen das kgl. Schreiben5 wegen Polenhilfe, das Heinrich Marschalk an Stelle seines Vaters Haupt von Pappenheim überbracht hat: wir haben diesem geantwortet, die 25 Sache an die Städte des Bundes bringen zu wollen; fordern euch auf, eure Ansicht zu der nächsten Mahnung des Bundes mitzuteilen; dat. So. v. corp. Chr. 39 (Nördlingen St.-A. Missiven v. 1439 or. ch. lit. cl.) [2] Nürnberg, dem das kgl. Schreiben durch des erbern und vesten ritters hern Martin Trochsessen bruder zugestellt worden ist, verweist am 9. Juni auf die früher geleistete Hilfe€. und wir wellen uns mit- sampt u. h. den fürsten herren und stetten unsern umbseßen auf ew. kunigl. gn. vorgemeldt schrifte aber 30 beweisen, damit wir auch in ew. künigl. gnaden hoffen zu beleiben, wann unser hilf allein gen und wider sôllich sache zu klein und unaußtregenlich were. scriptum ut supra [d. h. feria 3. infra octavam corp. Chr.]. (Nürnberg St.-A. Brfb. 13 fol. 399 ab; erwähnt Wostry 2, 106 Anm. 4.) [3] Das Ausschreiben des Ebf. Dietrich von Mainz und des Pfalzgrafen Otto zum Armagnakentag nach Mainzs benützt Ulm, um am 11. Juni Nördlingen mitzuteilen: wir möchten die Bundesstädte in disen wilden 35 landslôffen nit gern mit manung bekúmbern, zumal nur das Ersuchen des Königs um Polenhilfe als einziger Beratungsgegenstand vorliege; bitten um euren schriftlichen Vorschlag betr. Antwort an den König; geb. Do. v. Viti 39 (Nördlingen St.-A. Missiven v. 1439 or. ch. lit. cl.). [4] Am 20. Juni erkundigt sich Nürnberg bei Ulm, wie es sich mit seinem Bund zu der kgl. Forderung betr. Polenhilfe verhalte, wann nun ir und ewr einung und etlich ander stett und wir seiner kuniglichen 40 großmechtikeit verd verren und swerlich gedient haben und sich sôllich sache und begerung aber ausser lands verren und côstenlich machen wurden. dat. ut supra [d. h. feria 6. p. Viti]. In einem ähnlich ge- a) und— reden Nachtrag von Konrads Hand. b) artt. 4-7 von Konrads Hand nachgetragen. 45 50 1 Vgl. nr. 165 art. 20. 2 Vgl. nr. 165 art. 19. 3 Entsprechende Notiz: Basel St.-A. Öffnungsbuch I 1438-49 pag. 50 not. ch. 1 Vgl. nr. 165 art. 18. 5 nr. 126. 6 Vgl. RTA. 13, 393 ff. und 667 ff. passim. 7 Vgl. Ausgabenotizen Nürnbergs aus der 5. Bürger- meisterperiode fer. 4. in die Erasmi ep. bis fer. 4. post Petri et Pauli [Juni 3bis Juli I] 1439 : item dedimus 5 lb. haller, hat Berchtold Volkmer verzert gen Onlspach ad marchionem sich mit im zu unterreden von der schrift wegen, die uns unser herre der kunig getan hat von der Polan und dez tags zu Mencz wegen. item dedimus 11 sh. 8 haller einem boten gen Augspurg, als wir in schriben, als uns danne unser herre der kunig schraib von der Polan wegen. item dedimus 1 1b. 3 sh. 6 haller einem boten gen Ulme in der obgeschrieben unsers herren dez kunigs sach von der Polan wegen. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 334.) s nr. 157.
B. Der Krieg gegen Polen nr. 127-129. 251 dann min herre des ein zeichnis gesant hat: item dem von Hannaw; item den von Sulmß; 1439 zu Маi 20 item den von Eppenstein; item den burkmannen und der stat zu Fridberg; item den burk- bis 30 lûten und der stat zu Geylnhussen; item den von Franckfurt. [3a] Nota den vorgenanten Bucher hat min herre auch geben die brief an den apt 5 von Hirßfelden und a dem von Ziegenhain zu bringen und mit ime zu reden. dem hat min herre zu zerung geben an fritag nechst noch dem heiligen pfingsttag 5 gulden. [3b] nota. Mai 29 unser herre der hat aûch geschrieben dem vorgenanten von Kronberg, wu er mer verzere, daz wulle er ime wieder geben, daz er die zerung darlijhe. [4] Nota b1. mit dez marggraufen von Roteln und des aptes von sant Blassien brief sant 10 ich einen boten auch uf den vorgenanten fritag; dem mûst ich zu lonne geben 1 gulden. [5] Item b 2 so sant ich einen redlichen gesellen zu dem herzogen von Saphoy auch uf den vorgenanten fritag; dem gab ich zu zeren 3 gulden. [6] Item b so han ich dem bieschof von Bassel sinen brief selber gegeben. der hat geant- wert, er wulle ez gern tun. [6a] Item b so han ich den von Bassel den burgern auch geantwert ir beide brief von der hûldung und auch von dez zuges wegen3; die haben in ein bedencken genumen etc. [7] Nota b4. uf samstag nach dem heilgen phinstag da sant ich Thoman von Gotliebe mit Mai 30 [7a] m.h. des kungs briefen zu minem heren von Costenz und den bûrgern von Costenz. und ich reit auch also hinwek zu den kûrfürsten und zu andern fürsten, als mir dan sin 20 kûnglich genade geschrieben hat. und ich bescheide Thoman, daz er mir nachkûmen solt; dem gab ich zu zeren 4 gülden. 15 Mai 29 Mai 29 129. Städtischer Briefwechsel wegen der Polenhilfe. 1439 Маi 31—Juni 27. 1439 Маi 31 bis Juni 27 [I] Am 31. Mai 1439 übersendet Ulm an Nördlingen das kgl. Schreiben5 wegen Polenhilfe, das Heinrich Marschalk an Stelle seines Vaters Haupt von Pappenheim überbracht hat: wir haben diesem geantwortet, die 25 Sache an die Städte des Bundes bringen zu wollen; fordern euch auf, eure Ansicht zu der nächsten Mahnung des Bundes mitzuteilen; dat. So. v. corp. Chr. 39 (Nördlingen St.-A. Missiven v. 1439 or. ch. lit. cl.) [2] Nürnberg, dem das kgl. Schreiben durch des erbern und vesten ritters hern Martin Trochsessen bruder zugestellt worden ist, verweist am 9. Juni auf die früher geleistete Hilfe€. und wir wellen uns mit- sampt u. h. den fürsten herren und stetten unsern umbseßen auf ew. kunigl. gn. vorgemeldt schrifte aber 30 beweisen, damit wir auch in ew. künigl. gnaden hoffen zu beleiben, wann unser hilf allein gen und wider sôllich sache zu klein und unaußtregenlich were. scriptum ut supra [d. h. feria 3. infra octavam corp. Chr.]. (Nürnberg St.-A. Brfb. 13 fol. 399 ab; erwähnt Wostry 2, 106 Anm. 4.) [3] Das Ausschreiben des Ebf. Dietrich von Mainz und des Pfalzgrafen Otto zum Armagnakentag nach Mainzs benützt Ulm, um am 11. Juni Nördlingen mitzuteilen: wir möchten die Bundesstädte in disen wilden 35 landslôffen nit gern mit manung bekúmbern, zumal nur das Ersuchen des Königs um Polenhilfe als einziger Beratungsgegenstand vorliege; bitten um euren schriftlichen Vorschlag betr. Antwort an den König; geb. Do. v. Viti 39 (Nördlingen St.-A. Missiven v. 1439 or. ch. lit. cl.). [4] Am 20. Juni erkundigt sich Nürnberg bei Ulm, wie es sich mit seinem Bund zu der kgl. Forderung betr. Polenhilfe verhalte, wann nun ir und ewr einung und etlich ander stett und wir seiner kuniglichen 40 großmechtikeit verd verren und swerlich gedient haben und sich sôllich sache und begerung aber ausser lands verren und côstenlich machen wurden. dat. ut supra [d. h. feria 6. p. Viti]. In einem ähnlich ge- a) und— reden Nachtrag von Konrads Hand. b) artt. 4-7 von Konrads Hand nachgetragen. 45 50 1 Vgl. nr. 165 art. 20. 2 Vgl. nr. 165 art. 19. 3 Entsprechende Notiz: Basel St.-A. Öffnungsbuch I 1438-49 pag. 50 not. ch. 1 Vgl. nr. 165 art. 18. 5 nr. 126. 6 Vgl. RTA. 13, 393 ff. und 667 ff. passim. 7 Vgl. Ausgabenotizen Nürnbergs aus der 5. Bürger- meisterperiode fer. 4. in die Erasmi ep. bis fer. 4. post Petri et Pauli [Juni 3bis Juli I] 1439 : item dedimus 5 lb. haller, hat Berchtold Volkmer verzert gen Onlspach ad marchionem sich mit im zu unterreden von der schrift wegen, die uns unser herre der kunig getan hat von der Polan und dez tags zu Mencz wegen. item dedimus 11 sh. 8 haller einem boten gen Augspurg, als wir in schriben, als uns danne unser herre der kunig schraib von der Polan wegen. item dedimus 1 1b. 3 sh. 6 haller einem boten gen Ulme in der obgeschrieben unsers herren dez kunigs sach von der Polan wegen. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 334.) s nr. 157.
Strana 252
252 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 haltenen Schreiben wandte sich Nürnberg auch an Augsburg. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 346a conc. Mai 31 bzw. not. ch.) bis [5] Am 26. Juni teilt Ulm an Nördlingen mit, daß sich die Städte dahin erklärt haben, das die sache Juni 27 groß und notdurftig si darumbe ain kurze manung zů haben; wan nu das an im selb war und sôlicher dienst groß und swar zu tun ist und wir dick dem riche gedient haben, so vil fursten herren und ander stette 5 verhalten und nicht gedient hand, und sunder verrend u. h. dem kunig usser dem lande, da lúczel fúrsten herren und stette gedient hand, schwarlich gedient haben, darumbe uns stetten not dût wißlich zu be- dencken, ob wir stette im also oder wie wir im dienen, ald was wir darinne vermiden tun oder laussen wôllen, das uns icht zû verwissen und z schaden kommen werde. Demgemäß setzt Ulm eine Mahnung nach Ulm auf gutemtag nach s. Uolrichs tage zu naht und den folgenden Tagen an; geb. Frei. n. Johanns tag zue synnwenden 39. 10 (Nördlingen St.-A. Akten des schwäb. Städtebundes IV, 4 1439 nr. 40 [blau] or. ch. lit. cl.) [6] Am 27. Juni bittet auch Eßlingen durch Nachschrift zu dem S. 90 Z. 20 erwähnten Brief an Ulm um dessen schriftlichen Rat, wie es sich zu der kgl. Forderung betr. Polenhilfe verhalten solle; dat. Sa. n. Johanns tag zue sunnwenden 39. (Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437—40 pag. 512 conc. ch.) Am 29. Juni mahnt Eßlingen seine Bundesstädte Reutlingen und Weil zu beraten, was uns dri stetten gepurlichen si furzüniemen 15 und ze tain uf sôllich manung, so ---der kung iez tût; dat. ut in litteris [d. h. guettentag s. Peter und Pauls tag 39] (ebd. pag. 513 conc. ch.). [7] Frankfurt endlich gibt am 3. Juli seinen Gesandten am kgl. Hof im Anschluß an das Schreiben über die Judenbesteuerung (vgl. S. 261 Anm. 4) die Weisung: wenn der König zu euch über die Polenhilfe reden sollte, so sollt ihr antworten, das ir uch genzlich versehet. si iß, das fursten herren und stede dieser lande darzů 20 tûn und s. gn. zu hulfe schicken, das wir dan nach unserer gelegenheit auch mit tun und schicken werden. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 82 ced. ch. und nr. 81 conc. ch.) Juli 6 und 7 1439 130. K. Albrecht an HM. Paul von Rusdorf: Ankündigung einer Gesandtschaft an ihn und Juni 15 1439 Juni 15 Ofen. Großfürst Sigmund von Litauen; politische Lage im Osten. Aus Königsberg St.-A. Schl. IV nr. 123 or. ch. lit. cl., stark beschädigt. Adresse Dem erwirdigen 25 Paul von Rußdorff hoemeister Deutschsordens unserm lieben andechtigen. Gedruckt: Lewicki in Rozprawy Akademii umiejetnosci Ser. II. T. 12, 315 f. Beil. nr. 6 nach uns. Vorl. — Erwähnt Voigt, Gesch. Preußens 7,735. Juni 15 es sind uff datum dis brieffs zu uns Albrecht [usw.] erwirdiger und lieber andechtiger. komen unsere sendboten von Littaw€ und haben uns erczelet solich handlung, die sy daselbs mit herezog 30 Sigmunden gehabt haben, die wir dann wol vernomen haben. nu meynen wir unser sendboten kurczlich widerumb zu in zu senden, die dann dein andacht unser meynung ouch wol underweisen werden. und lassen dein andacht wissen, das unser prelaten und hern, die wir gehabt haben uff dem tag 2, der mit den Polan geleist worden ist, nu widerkomen sind; und hat kein richtung uberal zwischen uns gefolgen mogen, wann sy aller teyding und berednûs, die zu Breßlaw und zu Namslaw3 gescheen sein, vergessen und den nicht 35 haben ufnemen a wollen, wiewol es verscriben" und versigelt ist von beiden teilen zu Namslaw, daz man die teyding daselbst die ascensionisa domini solt vollendet haben. und was die Polan doselbs newer teyding furbrachten, ist nichts doraus worden, dann das die legaten den czeitlichen fryd aber erlengten; inczwischena Sept. s nemlich uf unser frawen tag nativitatis sollen wir leisten a mit dem kunig von Polan und sinem bruder Kazimir zu Byecz4. und do sol versucht werden durch des babstes legaten, ob man ... sich zusamme bringen mochte. 40 ouch lassen wir dich wissen, das wir von den gnaden gots...b und ein jo...b ernemen und geet uns in Unterrichtet den Hochmeister von dem Ungarischen Landesaufgebot unsern sachen wol, got sey gelobt. gegen den zu erwartenden Türkeneinfall5; gibt eine [beschönigende] Darstellung von den deutschfeindlichen Un- ruhen in Ofen 6. so steen unser sach in Behem ouch, gelobt sei got, wol. und wer der frid nit begriffen worden, so hetten wir von kurfursten fursten hern und steten Deutscher lande grosse hilff gehabt genunsern 45 1439 feinden und werden die ouch noch haben, so es notdurfft wirt. und ob dein andacht icht newer mere hatt, Juni 15 die wollest uns verkunden. geben zu Ofen an sandt Vyts tag unser reiche im andern jare. Ad mandatum domini regis Gasparo i cancellario domino Novicastri referente. Mai 14 1439 131. K. Albrecht an verschiedene Reichsstände einzeln: widerruft wegen Verlängerung des Waffen- Juni 19 1439 Juni 19 Ofen. stillstandes die Polenhilfe. 50 a) Lücke; ergänzt. b) Lücken, Ergänzungen schwierig. 1 Vgl. S. 211 Z. 5 f. 2 Tag zu Lublau, vgl. S. 210 Anm. 2. Vgl. RTA. 13, 676 ff. 3 4 Vgl. Wostry, 2, 113. 5 Vgl. Wostry 2, 126. 6 Vgl. Wostry 2, 119 ff.
252 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 haltenen Schreiben wandte sich Nürnberg auch an Augsburg. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 346a conc. Mai 31 bzw. not. ch.) bis [5] Am 26. Juni teilt Ulm an Nördlingen mit, daß sich die Städte dahin erklärt haben, das die sache Juni 27 groß und notdurftig si darumbe ain kurze manung zů haben; wan nu das an im selb war und sôlicher dienst groß und swar zu tun ist und wir dick dem riche gedient haben, so vil fursten herren und ander stette 5 verhalten und nicht gedient hand, und sunder verrend u. h. dem kunig usser dem lande, da lúczel fúrsten herren und stette gedient hand, schwarlich gedient haben, darumbe uns stetten not dût wißlich zu be- dencken, ob wir stette im also oder wie wir im dienen, ald was wir darinne vermiden tun oder laussen wôllen, das uns icht zû verwissen und z schaden kommen werde. Demgemäß setzt Ulm eine Mahnung nach Ulm auf gutemtag nach s. Uolrichs tage zu naht und den folgenden Tagen an; geb. Frei. n. Johanns tag zue synnwenden 39. 10 (Nördlingen St.-A. Akten des schwäb. Städtebundes IV, 4 1439 nr. 40 [blau] or. ch. lit. cl.) [6] Am 27. Juni bittet auch Eßlingen durch Nachschrift zu dem S. 90 Z. 20 erwähnten Brief an Ulm um dessen schriftlichen Rat, wie es sich zu der kgl. Forderung betr. Polenhilfe verhalten solle; dat. Sa. n. Johanns tag zue sunnwenden 39. (Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437—40 pag. 512 conc. ch.) Am 29. Juni mahnt Eßlingen seine Bundesstädte Reutlingen und Weil zu beraten, was uns dri stetten gepurlichen si furzüniemen 15 und ze tain uf sôllich manung, so ---der kung iez tût; dat. ut in litteris [d. h. guettentag s. Peter und Pauls tag 39] (ebd. pag. 513 conc. ch.). [7] Frankfurt endlich gibt am 3. Juli seinen Gesandten am kgl. Hof im Anschluß an das Schreiben über die Judenbesteuerung (vgl. S. 261 Anm. 4) die Weisung: wenn der König zu euch über die Polenhilfe reden sollte, so sollt ihr antworten, das ir uch genzlich versehet. si iß, das fursten herren und stede dieser lande darzů 20 tûn und s. gn. zu hulfe schicken, das wir dan nach unserer gelegenheit auch mit tun und schicken werden. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 82 ced. ch. und nr. 81 conc. ch.) Juli 6 und 7 1439 130. K. Albrecht an HM. Paul von Rusdorf: Ankündigung einer Gesandtschaft an ihn und Juni 15 1439 Juni 15 Ofen. Großfürst Sigmund von Litauen; politische Lage im Osten. Aus Königsberg St.-A. Schl. IV nr. 123 or. ch. lit. cl., stark beschädigt. Adresse Dem erwirdigen 25 Paul von Rußdorff hoemeister Deutschsordens unserm lieben andechtigen. Gedruckt: Lewicki in Rozprawy Akademii umiejetnosci Ser. II. T. 12, 315 f. Beil. nr. 6 nach uns. Vorl. — Erwähnt Voigt, Gesch. Preußens 7,735. Juni 15 es sind uff datum dis brieffs zu uns Albrecht [usw.] erwirdiger und lieber andechtiger. komen unsere sendboten von Littaw€ und haben uns erczelet solich handlung, die sy daselbs mit herezog 30 Sigmunden gehabt haben, die wir dann wol vernomen haben. nu meynen wir unser sendboten kurczlich widerumb zu in zu senden, die dann dein andacht unser meynung ouch wol underweisen werden. und lassen dein andacht wissen, das unser prelaten und hern, die wir gehabt haben uff dem tag 2, der mit den Polan geleist worden ist, nu widerkomen sind; und hat kein richtung uberal zwischen uns gefolgen mogen, wann sy aller teyding und berednûs, die zu Breßlaw und zu Namslaw3 gescheen sein, vergessen und den nicht 35 haben ufnemen a wollen, wiewol es verscriben" und versigelt ist von beiden teilen zu Namslaw, daz man die teyding daselbst die ascensionisa domini solt vollendet haben. und was die Polan doselbs newer teyding furbrachten, ist nichts doraus worden, dann das die legaten den czeitlichen fryd aber erlengten; inczwischena Sept. s nemlich uf unser frawen tag nativitatis sollen wir leisten a mit dem kunig von Polan und sinem bruder Kazimir zu Byecz4. und do sol versucht werden durch des babstes legaten, ob man ... sich zusamme bringen mochte. 40 ouch lassen wir dich wissen, das wir von den gnaden gots...b und ein jo...b ernemen und geet uns in Unterrichtet den Hochmeister von dem Ungarischen Landesaufgebot unsern sachen wol, got sey gelobt. gegen den zu erwartenden Türkeneinfall5; gibt eine [beschönigende] Darstellung von den deutschfeindlichen Un- ruhen in Ofen 6. so steen unser sach in Behem ouch, gelobt sei got, wol. und wer der frid nit begriffen worden, so hetten wir von kurfursten fursten hern und steten Deutscher lande grosse hilff gehabt genunsern 45 1439 feinden und werden die ouch noch haben, so es notdurfft wirt. und ob dein andacht icht newer mere hatt, Juni 15 die wollest uns verkunden. geben zu Ofen an sandt Vyts tag unser reiche im andern jare. Ad mandatum domini regis Gasparo i cancellario domino Novicastri referente. Mai 14 1439 131. K. Albrecht an verschiedene Reichsstände einzeln: widerruft wegen Verlängerung des Waffen- Juni 19 1439 Juni 19 Ofen. stillstandes die Polenhilfe. 50 a) Lücke; ergänzt. b) Lücken, Ergänzungen schwierig. 1 Vgl. S. 211 Z. 5 f. 2 Tag zu Lublau, vgl. S. 210 Anm. 2. Vgl. RTA. 13, 676 ff. 3 4 Vgl. Wostry, 2, 113. 5 Vgl. Wostry 2, 126. 6 Vgl. Wostry 2, 119 ff.
Strana 253
B. Der Krieg gegen Polen nr. 129-132. 253 5 An Elsässische Städte: aus Hagenau St.-A. AA 111 nr. 1 or. ch. lit. cl. — Inc. also wir uch. Adresse 1439 Juni 19 Den burgermeistern und reten der stat Hagenau, Kolmar, Sletstat etc. und andern reichsteten in Elsaß unsern und des reichs lieben getruen. An Frankfurt: coll. Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 88 or. ch. lit. cl. Nur formale Abweichungen. An Windsheim bezw. an Straßburg: in Nürnberg German. Nat.-Museum Archiv nr. 1 or. ch. lit. cl. bezw. in Straßburg St.-A. Série AA fasc. 194 fol. 12 or. ch. lit. cl. Gedruckt: Janssen 2,483 nr. 862 (nach der Frankfurter Vorlage). Vgl. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4346. K. Albrecht erinnert an die begehrte Polenhilfe. also wellent wissen, daz unseres heyligen vatters des babstes legaten zwischen unß und dem kunige von Polonn und Kazimir, seinem 10 bruder, fride erlengt und gemaht haben bicz uff sandt Michels tag nehst kunfftigl. darumb so Sept. 29 wellent uwer volk enthalden. und wir getruwen uch gentzlichen, wurde der fryde also ußgen und wir und der von Polon niht verriht wurden, als danne die legaten aber einen tag gelegt haben uff nativitatis Marie, do wir personlichen zusamen komen sullent umb richtung zu Sept. 8 versüchen, das ir unß danne mit hulff und rat nit lossen wellenth und uch die wile darnoch 15 rihten, wanne die sache sicher die gantze Cristenheit, den glouben und Deutschez gezunge großlichen antrifft. und die sach ist also angeslagen zwischen Behem und Polon, daz groß geben zû Ofen am unrat daruß erstein moht, dovon lange zû schriben were etc. nehsten fritag noch sandt Vitts tag unserer rich im anderen jare. Ad mandatum domini regis Petrus Kalde. 20 131 a. Städtischer Briefwechsel zur Versendung des kgl. Schreibens vom Juli 19 fnr. 131]. 1439 Juni 28—Juli 20. 1439 Juni 19 [I] Am 28. Juni bittet K. Albrecht Straßburg, die mitüberbrachten Schreiben: Widerruf der Polenhilfe durch städtische Boten den Empfängern zuzustellen; die königlichen Boten könnten sie innerhalb der kurzen Zeit nicht sämtlich befördern; dat. Ofen Peters u. Pauls abent u. r. 2. Unterfertigung: Ad. m. d. r. Petrus 25 Kalde. (Straßburg St.-A. Serie AA fasc. 198 fol. 11 or. ch. lit. cl.) [2] Nürnberg übersendet das Widerrufs-Schreiben am 12. Juli an Ulm, an Frankfurt und an andere Reichsstände 2. Ulm gegenüber bemerkt es, daß es schon bei etlichen kurzen tagen von der Verlängerung des Waffenstillstands vernommen habe; wir westen aber des niht eigenschaft bis zum Eintreffen des kgl. Schreibens; dat. dom. a. Margarete (Nürnberg St.-A. Briefbuch 14 fol. 10 a cop.ch.). [2a] In dem Begleit- 30 schreiben an Frankfurt bittet Nürnberg entsprechend einem Wunsch der kgl. Boten, Frankfurt möchte an Mainz schreiben, daz sie sich mit irem volk und zeweg dazwischen niht verkôsten, doch also enthalten; Mainz solle entsprechend an Köln, dieses an Aachen schreiben und sôlliche stete das andern herren und stetten umb sie gesessen das auch also verkünden; der kgl. Bote wird so bald als möglich die Original- schreiben überbringen. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 74 or. mb. lit. cl. — Nürnberg St.-A. Brief- 35 buch 14 fol. 10ab cop. ch.) [3] Am 20. Juli sendet Frankfurt das kgl. Schreiben mit entsprechendem Begleitschreiben an Mainz; dat. feria 2. a. Marie Magdalene 39 (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr.77 conc. ch. Druck: Janssen 2, 485 nr. 867). 132. Instruktion für den Komtur von Brandenburg als Gesandten des Deutschen Ordens zu 11439 Aug. ex [1439 Ende August bis Anfang September4. ] Großfürst Sigmund von Litauen. Sept. in.] 1439 Juli 12 40 Aus Königsberg St.-A. Deutschordensbriefarchiv (früher Schbl. XVI nr. 31) conc. ch. Vermerk oben Diß sein die gewerbe, die der von Brandenburg sal brengen ken Littawen. Gedruckt: Lewicki in Rozprawy Akad. umiejetnošci Ser. II T. 12, 316 f. Beil. 7 nach unserer Vorlage. 1 Vgl. Wostry 2, 111-113. 2 Hierher gehören wohl auch die Ausgabenotizen Nürnbergs zur 6. Bürgermeisterperiode feria 4. p. Petri et Pauli bis fer. 4. post Jacobi [Juli 1-29] 1439: Item dedimus 1 gulden unsers herren des kunigs boten, der uns brief bracht von seiner gnaden. item dedi- 50 mus 1 lb. 16 sh. 2 haller einem boten zu dem von Hohenloh, den von Windshaim, Wimpfen und Hail- prunn mit unsers herren des kunigs briefen, die uns sin gnad fûrer zu schicken zugesandt hette. (Nürn- berg St.-A. Jahresregister IV fol. 33 not. ch.) 45 3 Zur Benachrichtigung des Pfalzgrafen vgl. S. 228 Z. 27 f. 4 Zur Datierung: Aus der Gleichheit der Verhand- lungspunkte von nr. 134 ergibt sich die Zugehörigkeit unserer nr. zu der Sendung des Komturs von Branden- burg. Da der Komtur nach nr. 133 am 4. September noch nicht in Troki weilte, nach nr. 134 am 22. wieder auf der Rückkehr Waldau berührte, so wird die In- struktion wie oben zu datieren sein.
B. Der Krieg gegen Polen nr. 129-132. 253 5 An Elsässische Städte: aus Hagenau St.-A. AA 111 nr. 1 or. ch. lit. cl. — Inc. also wir uch. Adresse 1439 Juni 19 Den burgermeistern und reten der stat Hagenau, Kolmar, Sletstat etc. und andern reichsteten in Elsaß unsern und des reichs lieben getruen. An Frankfurt: coll. Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 88 or. ch. lit. cl. Nur formale Abweichungen. An Windsheim bezw. an Straßburg: in Nürnberg German. Nat.-Museum Archiv nr. 1 or. ch. lit. cl. bezw. in Straßburg St.-A. Série AA fasc. 194 fol. 12 or. ch. lit. cl. Gedruckt: Janssen 2,483 nr. 862 (nach der Frankfurter Vorlage). Vgl. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4346. K. Albrecht erinnert an die begehrte Polenhilfe. also wellent wissen, daz unseres heyligen vatters des babstes legaten zwischen unß und dem kunige von Polonn und Kazimir, seinem 10 bruder, fride erlengt und gemaht haben bicz uff sandt Michels tag nehst kunfftigl. darumb so Sept. 29 wellent uwer volk enthalden. und wir getruwen uch gentzlichen, wurde der fryde also ußgen und wir und der von Polon niht verriht wurden, als danne die legaten aber einen tag gelegt haben uff nativitatis Marie, do wir personlichen zusamen komen sullent umb richtung zu Sept. 8 versüchen, das ir unß danne mit hulff und rat nit lossen wellenth und uch die wile darnoch 15 rihten, wanne die sache sicher die gantze Cristenheit, den glouben und Deutschez gezunge großlichen antrifft. und die sach ist also angeslagen zwischen Behem und Polon, daz groß geben zû Ofen am unrat daruß erstein moht, dovon lange zû schriben were etc. nehsten fritag noch sandt Vitts tag unserer rich im anderen jare. Ad mandatum domini regis Petrus Kalde. 20 131 a. Städtischer Briefwechsel zur Versendung des kgl. Schreibens vom Juli 19 fnr. 131]. 1439 Juni 28—Juli 20. 1439 Juni 19 [I] Am 28. Juni bittet K. Albrecht Straßburg, die mitüberbrachten Schreiben: Widerruf der Polenhilfe durch städtische Boten den Empfängern zuzustellen; die königlichen Boten könnten sie innerhalb der kurzen Zeit nicht sämtlich befördern; dat. Ofen Peters u. Pauls abent u. r. 2. Unterfertigung: Ad. m. d. r. Petrus 25 Kalde. (Straßburg St.-A. Serie AA fasc. 198 fol. 11 or. ch. lit. cl.) [2] Nürnberg übersendet das Widerrufs-Schreiben am 12. Juli an Ulm, an Frankfurt und an andere Reichsstände 2. Ulm gegenüber bemerkt es, daß es schon bei etlichen kurzen tagen von der Verlängerung des Waffenstillstands vernommen habe; wir westen aber des niht eigenschaft bis zum Eintreffen des kgl. Schreibens; dat. dom. a. Margarete (Nürnberg St.-A. Briefbuch 14 fol. 10 a cop.ch.). [2a] In dem Begleit- 30 schreiben an Frankfurt bittet Nürnberg entsprechend einem Wunsch der kgl. Boten, Frankfurt möchte an Mainz schreiben, daz sie sich mit irem volk und zeweg dazwischen niht verkôsten, doch also enthalten; Mainz solle entsprechend an Köln, dieses an Aachen schreiben und sôlliche stete das andern herren und stetten umb sie gesessen das auch also verkünden; der kgl. Bote wird so bald als möglich die Original- schreiben überbringen. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 74 or. mb. lit. cl. — Nürnberg St.-A. Brief- 35 buch 14 fol. 10ab cop. ch.) [3] Am 20. Juli sendet Frankfurt das kgl. Schreiben mit entsprechendem Begleitschreiben an Mainz; dat. feria 2. a. Marie Magdalene 39 (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr.77 conc. ch. Druck: Janssen 2, 485 nr. 867). 132. Instruktion für den Komtur von Brandenburg als Gesandten des Deutschen Ordens zu 11439 Aug. ex [1439 Ende August bis Anfang September4. ] Großfürst Sigmund von Litauen. Sept. in.] 1439 Juli 12 40 Aus Königsberg St.-A. Deutschordensbriefarchiv (früher Schbl. XVI nr. 31) conc. ch. Vermerk oben Diß sein die gewerbe, die der von Brandenburg sal brengen ken Littawen. Gedruckt: Lewicki in Rozprawy Akad. umiejetnošci Ser. II T. 12, 316 f. Beil. 7 nach unserer Vorlage. 1 Vgl. Wostry 2, 111-113. 2 Hierher gehören wohl auch die Ausgabenotizen Nürnbergs zur 6. Bürgermeisterperiode feria 4. p. Petri et Pauli bis fer. 4. post Jacobi [Juli 1-29] 1439: Item dedimus 1 gulden unsers herren des kunigs boten, der uns brief bracht von seiner gnaden. item dedi- 50 mus 1 lb. 16 sh. 2 haller einem boten zu dem von Hohenloh, den von Windshaim, Wimpfen und Hail- prunn mit unsers herren des kunigs briefen, die uns sin gnad fûrer zu schicken zugesandt hette. (Nürn- berg St.-A. Jahresregister IV fol. 33 not. ch.) 45 3 Zur Benachrichtigung des Pfalzgrafen vgl. S. 228 Z. 27 f. 4 Zur Datierung: Aus der Gleichheit der Verhand- lungspunkte von nr. 134 ergibt sich die Zugehörigkeit unserer nr. zu der Sendung des Komturs von Branden- burg. Da der Komtur nach nr. 133 am 4. September noch nicht in Troki weilte, nach nr. 134 am 22. wieder auf der Rückkehr Waldau berührte, so wird die In- struktion wie oben zu datieren sein.
Strana 254
254 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [1439 Aug. ex. Sept. in.I [I] Zum ersten nach dem grusße, das unsers gnedigsten hern Romischen koniges sendeboten als meister Nicolaus Stok lerer des geistlichen rechtes und her Opetcz van Seydelitz ritter haben uns vorbracht und unsern gebietigern: ap es geschege, das euwir herlichkeit einen bunt und fruntschaft mit u. gnstn. h. Romischen konige wurde angehn und machen, das ir euch an unserm homeister und seinen gebietigern besorget, das her und seine gebietiger und die lant zu Preußen euch sulde, der crone zu Polon beilegende, obirfallen, — let euwir gnaden unser homeister und alle seine gebietiger sagen: das ir euch dovor nicht durft besorgen noch des keine forchte haben ; wond euwir liebe wal weis, das unser homeister sulchen vorbindunge als von des ewigen fredesl wegen mit euch hat alzo zere und gros als mit der crone zu Polan, die also vor- sichert und befestent, als ir das wal wisset; und lett euch sagen mitsampt allen seinen gebietigern und sichern, das ir keine sorge nach forchte dorumb haben bedurfet; sunder konde unser homeister und seine 10 gebietiger euch thun irne mete zu willen, do sullet ir en alle zeit gutwillig befinden; ouch batschaft durch unser lant zu senden dorfet ir euch keins besorgen; wir haben ein frei lant und die ding sein also zwuschen euch und a unserm homeister und a seinen gebietigern alzo gelegen, das ir euch des nicht durfet besorgen, [2] Versuche der Livländer, den Großfürsten gegen sunder freilich senden, wenn euch das ist bequeme. [3] Beilegung der Grenzverletzungen bei dem den Hochmeister einzunchmen, möchte ersterer abweisen.2 Steynforte, do die Masawsche grenitz wendit, durch die Litauer, sunderlich die von Rogel. 5 15 [1439 Sept. 4] 133. Großfürst Sigmund von Litauen an Gesandte des Deutschordenshochmeister: beschwert sich, daß die Gesandtschaft des Römischen Königs ihm nicht angekündigt worden sei. 1439 [Sept. 4] Troki. Aus Königsberg St.-A. Deutschordensbriefarchiv Schbl. XVI nr. 53 Stück 1 Beil. 2 or. ch. lit. 20 cl. Adresse Denen ersamen herren kumpthur zu Ragnith adir andern des homeisters boten unsern besundern lieben frunden. Gedruckt: Lewicki in Rozprawy Akademii umiejetnosci Ser. II T. 12, 314 f. nr. 5 nach uns erer Vorlage. ersamen herren unsere be- 25 Sigmund von gotes gnaden grosfurste zu Lithawen und Rewssen etc. sundern lieben frunde. vor hat der hoemeister gewonheit, wenne ymans von seinen in botschaft zu uns komen sulde, das her uns vor, wen her senden wolde und wenne, uns vorkundet und vorschreben; und af dis mal haben wir von ewer zukumpht nis nicht gewost, alleine bas men euch zu Cawen3 gesehen hat. is ist wal wor, das uns der hoemeister vor firzen tage hat geschreben 4 : wie des Romischen konigs botschaft5 ken ſum Aug.24] Slochaw ‘ were komen und eren zog vort van dannen zu em fugen sulde und denne zu uns ouch komen 30 wurde; adir wenne sie komen sulde, das wuste her nach nicht; sunder wenne die zu em qwemen, her welde is uns vorschreiben, of welche zeit sie zu uns komen sulden. also das wir uns ganz af das vorlassen hatten ; und hatten unsere rethe noch nicht besanth, seiner briefe von der semliche botschaft harende. so haben wir von derselben boten zukumpht, wenne sie bei uns sein sulde, nicht gewost eigentlich, sinthemol [Sept.51 her uns das nicht hat vorschreben, denne irste, do men sie auch zu Cawen hat gesehen. hirumbe wert ir morne 35 zu Semylischke? im unsern howe die molzeit halden und auch of die nacht do bleiben, das wir dach, ap gegeben zu 1439 ir do legen wollet, zu ewer wille setzen, wenne wir nach nicht unsere rethe bei uns haben. [Sept.4] Trakenam freitag vor nativitatis Marieas im 39. jaren. 1439 134. Komtur von Brandenburg an den Hochmeister Paul von Rusdorf: berichtet über seine Sen- Sept. 22 dung zum Großfürsten Sigmund von Litauen, u. a. auch über die Gesandtschaft K. Albrechts 40 1439 Sept. 22 Waldau. beim Großfürsten. Aus Königsberg St.-A. Der Brief mit Nachschrift: Deutschordensbriefarchiv Schbl. XVI nr. 53 Stück 3 or. ch. lit. cl. — Inc. euwer genade geruche. Adresse Deme gar erwirdigen homeister mit aller erwirdikeit, ane alles seumen, sunderlich große ernste macht heran leit. Darunter die Vermerke über die Beförderung des Briefes: gegangen von Waldaw am 45 a) ergänzt. 1 Der ewige Friede von Brzesc 1435; vgl. Voigt 7, 672-676 und Caro, Geschichte Polens 4, 162 ff. 2 Uber den Streit zwischen dem Hochmeister und den Livländern vgl. Voigt 7, 708-743; Toeppen, Acten der Städtetage Ost- und Westpreußens 2, 278 ff.; Wostry 2, 135 f. 3 Kowno. 4 Nicht aufgefunden. 5 Vgl. nr. 134 artt. 2, 8-11. 6 Schlochau in der Grenzmark Posen-Westpreußen. 7 Sumilischki zwischen Kowno und Troki. 8 Die Ergänzung domini scheidet aus, da Gesandt- schaften K. Albrechts an den Großfürsten im Winter 1438 oder 1439 uns unbekannt sind. Andererseits 50 wartete der Großfürst seit Anfang 1439 auf eine längst angekündigte Gesandtschaft des Römischen Königs (vgl. RTA. 13 nrr. 367 und 368). Hingegen paßt die Ergänzung Marie recht gut zu der Mitte Juni dem Hochmeister angekündigten Gesandtschaft 55 (nr. 130). Lewicki hat abweichendes Datum.
254 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [1439 Aug. ex. Sept. in.I [I] Zum ersten nach dem grusße, das unsers gnedigsten hern Romischen koniges sendeboten als meister Nicolaus Stok lerer des geistlichen rechtes und her Opetcz van Seydelitz ritter haben uns vorbracht und unsern gebietigern: ap es geschege, das euwir herlichkeit einen bunt und fruntschaft mit u. gnstn. h. Romischen konige wurde angehn und machen, das ir euch an unserm homeister und seinen gebietigern besorget, das her und seine gebietiger und die lant zu Preußen euch sulde, der crone zu Polon beilegende, obirfallen, — let euwir gnaden unser homeister und alle seine gebietiger sagen: das ir euch dovor nicht durft besorgen noch des keine forchte haben ; wond euwir liebe wal weis, das unser homeister sulchen vorbindunge als von des ewigen fredesl wegen mit euch hat alzo zere und gros als mit der crone zu Polan, die also vor- sichert und befestent, als ir das wal wisset; und lett euch sagen mitsampt allen seinen gebietigern und sichern, das ir keine sorge nach forchte dorumb haben bedurfet; sunder konde unser homeister und seine 10 gebietiger euch thun irne mete zu willen, do sullet ir en alle zeit gutwillig befinden; ouch batschaft durch unser lant zu senden dorfet ir euch keins besorgen; wir haben ein frei lant und die ding sein also zwuschen euch und a unserm homeister und a seinen gebietigern alzo gelegen, das ir euch des nicht durfet besorgen, [2] Versuche der Livländer, den Großfürsten gegen sunder freilich senden, wenn euch das ist bequeme. [3] Beilegung der Grenzverletzungen bei dem den Hochmeister einzunchmen, möchte ersterer abweisen.2 Steynforte, do die Masawsche grenitz wendit, durch die Litauer, sunderlich die von Rogel. 5 15 [1439 Sept. 4] 133. Großfürst Sigmund von Litauen an Gesandte des Deutschordenshochmeister: beschwert sich, daß die Gesandtschaft des Römischen Königs ihm nicht angekündigt worden sei. 1439 [Sept. 4] Troki. Aus Königsberg St.-A. Deutschordensbriefarchiv Schbl. XVI nr. 53 Stück 1 Beil. 2 or. ch. lit. 20 cl. Adresse Denen ersamen herren kumpthur zu Ragnith adir andern des homeisters boten unsern besundern lieben frunden. Gedruckt: Lewicki in Rozprawy Akademii umiejetnosci Ser. II T. 12, 314 f. nr. 5 nach uns erer Vorlage. ersamen herren unsere be- 25 Sigmund von gotes gnaden grosfurste zu Lithawen und Rewssen etc. sundern lieben frunde. vor hat der hoemeister gewonheit, wenne ymans von seinen in botschaft zu uns komen sulde, das her uns vor, wen her senden wolde und wenne, uns vorkundet und vorschreben; und af dis mal haben wir von ewer zukumpht nis nicht gewost, alleine bas men euch zu Cawen3 gesehen hat. is ist wal wor, das uns der hoemeister vor firzen tage hat geschreben 4 : wie des Romischen konigs botschaft5 ken ſum Aug.24] Slochaw ‘ were komen und eren zog vort van dannen zu em fugen sulde und denne zu uns ouch komen 30 wurde; adir wenne sie komen sulde, das wuste her nach nicht; sunder wenne die zu em qwemen, her welde is uns vorschreiben, of welche zeit sie zu uns komen sulden. also das wir uns ganz af das vorlassen hatten ; und hatten unsere rethe noch nicht besanth, seiner briefe von der semliche botschaft harende. so haben wir von derselben boten zukumpht, wenne sie bei uns sein sulde, nicht gewost eigentlich, sinthemol [Sept.51 her uns das nicht hat vorschreben, denne irste, do men sie auch zu Cawen hat gesehen. hirumbe wert ir morne 35 zu Semylischke? im unsern howe die molzeit halden und auch of die nacht do bleiben, das wir dach, ap gegeben zu 1439 ir do legen wollet, zu ewer wille setzen, wenne wir nach nicht unsere rethe bei uns haben. [Sept.4] Trakenam freitag vor nativitatis Marieas im 39. jaren. 1439 134. Komtur von Brandenburg an den Hochmeister Paul von Rusdorf: berichtet über seine Sen- Sept. 22 dung zum Großfürsten Sigmund von Litauen, u. a. auch über die Gesandtschaft K. Albrechts 40 1439 Sept. 22 Waldau. beim Großfürsten. Aus Königsberg St.-A. Der Brief mit Nachschrift: Deutschordensbriefarchiv Schbl. XVI nr. 53 Stück 3 or. ch. lit. cl. — Inc. euwer genade geruche. Adresse Deme gar erwirdigen homeister mit aller erwirdikeit, ane alles seumen, sunderlich große ernste macht heran leit. Darunter die Vermerke über die Beförderung des Briefes: gegangen von Waldaw am 45 a) ergänzt. 1 Der ewige Friede von Brzesc 1435; vgl. Voigt 7, 672-676 und Caro, Geschichte Polens 4, 162 ff. 2 Uber den Streit zwischen dem Hochmeister und den Livländern vgl. Voigt 7, 708-743; Toeppen, Acten der Städtetage Ost- und Westpreußens 2, 278 ff.; Wostry 2, 135 f. 3 Kowno. 4 Nicht aufgefunden. 5 Vgl. nr. 134 artt. 2, 8-11. 6 Schlochau in der Grenzmark Posen-Westpreußen. 7 Sumilischki zwischen Kowno und Troki. 8 Die Ergänzung domini scheidet aus, da Gesandt- schaften K. Albrechts an den Großfürsten im Winter 1438 oder 1439 uns unbekannt sind. Andererseits 50 wartete der Großfürst seit Anfang 1439 auf eine längst angekündigte Gesandtschaft des Römischen Königs (vgl. RTA. 13 nrr. 367 und 368). Hingegen paßt die Ergänzung Marie recht gut zu der Mitte Juni dem Hochmeister angekündigten Gesandtschaft 55 (nr. 130). Lewicki hat abweichendes Datum.
Strana 255
B. Der Krieg gegen Polen nr. 132-134. — C. Besteuerung der Juden nr. 135. 255 tage Mawriti et sociorum ejus [Sept. 22] nochmittages hora 1. gekommen und gegangen von Konigsperg am selben tage nochmittage hora 2. gekommen und gangen von Brande- borg am selbigen tage nochmittages hora 6. gekommen und gangen von der Balge an der mitwoche dernoch [Sept. 23] vormittages hora 6. gekommen und gangen von dem Elbingen am selbigen tage nochmittages hora 6. gekommen und gegangen von Marienburg am donrs- tage nach Mauricii [Sept. 24] vormittages hora 8. — Der beiliegende Zettel: Ebd. Stück 2 ced. or. ch. ein zweiseitig beschriebenes Folio-Blatt. Gedruckt: Lewicki in Rozprawy Akademii umiejetnošci Ser. II T. 12, 318—319 nr. 8, jedoch nur der Brief und die artt. 5, 8-12 des Zettels. Ferner in Liv-, Est- und Curländisches Urkk.-Buch Bd. 9 nr. 506, jedoch nur artt. 1-4 u. 7 des Zettels. Beide nach unserer Vorlage. 1439 Sept. 22 10 [I] Berichtet über seine Unterredung mit dem Großfürsten wegen der angeblichen Absetzung des Hoch- meisters. [2] ouch genediger liber her homeister, als euwer genade begerende ist von mir, euw. gn. zu schreiben von u. allergnstn. h. Romischen konigiß sendebothen 1, wi der irlouchte forste herzok Sege- munt vorgenumpth di sachen mit een gelossen hot, und mit von euwern genaden wegen des geleich etc., so gegeben zu 15 senden ich euw. gn. disse ingeslossen zedel, die euw. gn. lesende wol wirt vornemen etc. Waldaw am tag Mauricii et sociorum und im 39. jaren. [Nachschrift:] Ubersendet des großforsten brif; --- des gelich her ouch hot den sendebothen Kompthur zu Brandenburg. [K. Albrechts] geschreben etc. [8] gn. [Beiliegender Zettel:] [artt. 1—7 betreffen Litauische und Livländische Angelegenheiten.] 20 1. h. homeister. euw. gn. geruch zu wissen, das di vorbindunge mit dem allergnstn. h. Romischen konig und herzok Segemunt dem großforsten noch nicht volgangen ist noch volgeen wirt, es sei denne, das di vorbindunge mit euwern gnaden und euwer gebitiger und dem grosforsten vorheen gescheen sei, also ich mich versehe. ouch so sint die hern und das lant zu Littaw nicht ganz eins undir sich, eins teils sein uf der Polen seithe geneiget und eins teiles uf des grosforsten genaden seithe. ouch so werden die Polen bot- 25 schaft haben bei dem hern grossforsten inne 8 tagen, also ich vorneme; und vorsehe mich wol, das der herre grosforste noch deßem tage, den her wirt haben mit den Polen, semeliche wirt lossen stroffen, di uf seine [9] ouch so haben mir des Romischen konigs bothen gesait, das eu. gn. habe in seythe nicht ensein etc. schriften2, das euw. gn. di gebitiger und das lant di eide der vorbindungen mit den Polen sei dirlassen. [10] ouch so haben di vorgedochten sendebothen mir lossen lesen di artigkel erer botschaft3; sunder etzliche 30 artigkel, also das sich di zwene meister also uß Dewtezschen landen und Liflant mit dem Romischen konige sich haben verbunden, haben si mir nicht lassen lesen, das doch also in der worheit ist. und ist das di vor- bindunge geschit mit dem grosforsten, so sullen diselben zwene meistere sein in dem bunde. und von den- selben artigkel hot mein herre grosforste eine abeschrift bei im behalden. [II] auch, gn. 1. h. homeister, als mir eu. gn. hot befolen zum grosforsten zu werbin, das her botschaft sicherlich ungehinderth durch ew. gn. lant mag senden uß und ind, das horte her zumole sere gerne und danket euwern genaden sere groß. [I2] In den Grenzstreitigkeiten 5 ist ein Tag auf den wynachten uf des heiligen Crist tag vereinbart worden. Dez. 25 1439 Sept. 22 [Sept. 30] 35 C. Besteuerung der Juden nr. 135-148. [I] Am 5. Februar schrieb K. Albrecht an [Konrad von Weinsberg6]: die von Swinfurt, die ihre Juden 40 gefangen und geschätzt haben 7, haben uns durch eine Botschaft 2000 Gulden angeboten 8. sunder si wir under- wiset, das sie uns gern dritusent gulden geben; so wolten wir doch ein sollichs hinder dir nicht thûn. und wir haben ire botschaft an dich gewiset. also ist unser ernstlich meinunge begerent, daz du nicht miner von ine nemen sollest dann dritusent gulden oder mit dem rechten gegen ine volfarn, als du daz angefangen hast. Einigst du dich mit ihnen gütlich, so bezahle dem Baumgartner 2 seine 700 Gulden; die übrigen 2300 Gulden ver- 45 wahre, da sie als Zehrgelder für die Gesandtschaft zu dem Tag 1°, der da sin sol zwuschen den konigen von Franckrich und von Engellant, bestimmt sind. Wenn sie sich nicht gütlich einigen und der Prozeß gegen sie sich verzögern wird, so soll dich diser gegenwertig Theodericus Ebbracht unser prothonotario unterweisen, wo du das Geld zur Gesandtschaft hernehmen sollst. geb. Breßlaw Do. n. frauwentag lichtmesse u. r. des Hunger. 2. des Röm. 1439 Februar 5—[April 8. 1439 Febr. 5 bis [April 8/ 135. Akten zu der Besteuerung der Schweinfurter Juden. 1439 Febr. 5 50 55 1 Vgl. S. 254 Z. 29. 2 Nicht aufgefunden. 3 Nicht aufgefunden. 4 Vgl. nr. 132 art. 1. 5 Vgl. nr. 132 art. 3. Ergibt sich aus dem Fundort. 7Vgl. RTA. 13 nrr. 41 art. 39; 334 art. 9; 438 6 art. 2. — Mon. Swinfurtensia S. 349. — Vgl. dazu Schöffel, Kirchenhoheit d. Reichsstadt Schweinfurt S. 69-70. 8 Vgl. nr. 110 art. 3. 9 Vgl. RTA. 13 nr. 438 art. 3. 10 Vgl. nr. 111 art. 2 und nr. 164 art. 43.
B. Der Krieg gegen Polen nr. 132-134. — C. Besteuerung der Juden nr. 135. 255 tage Mawriti et sociorum ejus [Sept. 22] nochmittages hora 1. gekommen und gegangen von Konigsperg am selben tage nochmittage hora 2. gekommen und gangen von Brande- borg am selbigen tage nochmittages hora 6. gekommen und gangen von der Balge an der mitwoche dernoch [Sept. 23] vormittages hora 6. gekommen und gangen von dem Elbingen am selbigen tage nochmittages hora 6. gekommen und gegangen von Marienburg am donrs- tage nach Mauricii [Sept. 24] vormittages hora 8. — Der beiliegende Zettel: Ebd. Stück 2 ced. or. ch. ein zweiseitig beschriebenes Folio-Blatt. Gedruckt: Lewicki in Rozprawy Akademii umiejetnošci Ser. II T. 12, 318—319 nr. 8, jedoch nur der Brief und die artt. 5, 8-12 des Zettels. Ferner in Liv-, Est- und Curländisches Urkk.-Buch Bd. 9 nr. 506, jedoch nur artt. 1-4 u. 7 des Zettels. Beide nach unserer Vorlage. 1439 Sept. 22 10 [I] Berichtet über seine Unterredung mit dem Großfürsten wegen der angeblichen Absetzung des Hoch- meisters. [2] ouch genediger liber her homeister, als euwer genade begerende ist von mir, euw. gn. zu schreiben von u. allergnstn. h. Romischen konigiß sendebothen 1, wi der irlouchte forste herzok Sege- munt vorgenumpth di sachen mit een gelossen hot, und mit von euwern genaden wegen des geleich etc., so gegeben zu 15 senden ich euw. gn. disse ingeslossen zedel, die euw. gn. lesende wol wirt vornemen etc. Waldaw am tag Mauricii et sociorum und im 39. jaren. [Nachschrift:] Ubersendet des großforsten brif; --- des gelich her ouch hot den sendebothen Kompthur zu Brandenburg. [K. Albrechts] geschreben etc. [8] gn. [Beiliegender Zettel:] [artt. 1—7 betreffen Litauische und Livländische Angelegenheiten.] 20 1. h. homeister. euw. gn. geruch zu wissen, das di vorbindunge mit dem allergnstn. h. Romischen konig und herzok Segemunt dem großforsten noch nicht volgangen ist noch volgeen wirt, es sei denne, das di vorbindunge mit euwern gnaden und euwer gebitiger und dem grosforsten vorheen gescheen sei, also ich mich versehe. ouch so sint die hern und das lant zu Littaw nicht ganz eins undir sich, eins teils sein uf der Polen seithe geneiget und eins teiles uf des grosforsten genaden seithe. ouch so werden die Polen bot- 25 schaft haben bei dem hern grossforsten inne 8 tagen, also ich vorneme; und vorsehe mich wol, das der herre grosforste noch deßem tage, den her wirt haben mit den Polen, semeliche wirt lossen stroffen, di uf seine [9] ouch so haben mir des Romischen konigs bothen gesait, das eu. gn. habe in seythe nicht ensein etc. schriften2, das euw. gn. di gebitiger und das lant di eide der vorbindungen mit den Polen sei dirlassen. [10] ouch so haben di vorgedochten sendebothen mir lossen lesen di artigkel erer botschaft3; sunder etzliche 30 artigkel, also das sich di zwene meister also uß Dewtezschen landen und Liflant mit dem Romischen konige sich haben verbunden, haben si mir nicht lassen lesen, das doch also in der worheit ist. und ist das di vor- bindunge geschit mit dem grosforsten, so sullen diselben zwene meistere sein in dem bunde. und von den- selben artigkel hot mein herre grosforste eine abeschrift bei im behalden. [II] auch, gn. 1. h. homeister, als mir eu. gn. hot befolen zum grosforsten zu werbin, das her botschaft sicherlich ungehinderth durch ew. gn. lant mag senden uß und ind, das horte her zumole sere gerne und danket euwern genaden sere groß. [I2] In den Grenzstreitigkeiten 5 ist ein Tag auf den wynachten uf des heiligen Crist tag vereinbart worden. Dez. 25 1439 Sept. 22 [Sept. 30] 35 C. Besteuerung der Juden nr. 135-148. [I] Am 5. Februar schrieb K. Albrecht an [Konrad von Weinsberg6]: die von Swinfurt, die ihre Juden 40 gefangen und geschätzt haben 7, haben uns durch eine Botschaft 2000 Gulden angeboten 8. sunder si wir under- wiset, das sie uns gern dritusent gulden geben; so wolten wir doch ein sollichs hinder dir nicht thûn. und wir haben ire botschaft an dich gewiset. also ist unser ernstlich meinunge begerent, daz du nicht miner von ine nemen sollest dann dritusent gulden oder mit dem rechten gegen ine volfarn, als du daz angefangen hast. Einigst du dich mit ihnen gütlich, so bezahle dem Baumgartner 2 seine 700 Gulden; die übrigen 2300 Gulden ver- 45 wahre, da sie als Zehrgelder für die Gesandtschaft zu dem Tag 1°, der da sin sol zwuschen den konigen von Franckrich und von Engellant, bestimmt sind. Wenn sie sich nicht gütlich einigen und der Prozeß gegen sie sich verzögern wird, so soll dich diser gegenwertig Theodericus Ebbracht unser prothonotario unterweisen, wo du das Geld zur Gesandtschaft hernehmen sollst. geb. Breßlaw Do. n. frauwentag lichtmesse u. r. des Hunger. 2. des Röm. 1439 Februar 5—[April 8. 1439 Febr. 5 bis [April 8/ 135. Akten zu der Besteuerung der Schweinfurter Juden. 1439 Febr. 5 50 55 1 Vgl. S. 254 Z. 29. 2 Nicht aufgefunden. 3 Nicht aufgefunden. 4 Vgl. nr. 132 art. 1. 5 Vgl. nr. 132 art. 3. Ergibt sich aus dem Fundort. 7Vgl. RTA. 13 nrr. 41 art. 39; 334 art. 9; 438 6 art. 2. — Mon. Swinfurtensia S. 349. — Vgl. dazu Schöffel, Kirchenhoheit d. Reichsstadt Schweinfurt S. 69-70. 8 Vgl. nr. 110 art. 3. 9 Vgl. RTA. 13 nr. 438 art. 3. 10 Vgl. nr. 111 art. 2 und nr. 164 art. 43.
Strana 256
256 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Nov. 11 Nov. II 1439 u. Behem. 1. Ad m. d. r. Theodericus Ebbracht. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. mit Verschickungs- Febr. 5 schnitten. — Erwähnt Kerler in Zschr. f. d. Gesch. d. Juden in Deutschland 3, 121 nach unserer Vorlage.) [2] Anscheinend noch bevor dieser Brief in die Hände Konrads gelangte1, kam Johannes Volke von Schweinfurt, etwan statschriber daselbst am 23. März zu Konrad auf dessen Schloß Reigelsberg; und beide vereinbarten dort von wegen des Königs und derer von Schweinfurt einen zetel, so das die obgenanten von 5 Swinfurt den ersamen Cunratten Bamgartner siebenhundert gulden und Peter Steynbergern beide zu Nurnberg gesessen funfhundert gulden ietz ze stunds on verziehen ußrichten, auch der Judischeitt zu Nurnberg sechshundert gulden auf den nehsten sand Martins tag ußrichten und bezalen sollen zu Nurn- berg in ire sicher gewalt ongeverlich. dargegen haben wir den vorgenanten von Swinfurt macht gegeben von wegen u. gnstn. h. kunigs, das sie den gulden opferphenning von den zweien nehstvergangen jarn von 10 der Judischeit bi ine zu iren handen innemen und ufheben sollen; auch so dieselbe Judischeitt uf diß nehstmale den dritten pfenning reichen und geben wollen, daz dieselben von Swinfurt den halben teile des dritten pfennigs fur sich innemen und uns den andern halbteile von wegen u. gnstn. h. des kunigs antwurten zu urkunde sollicher beredunge haben wir dieser zetele zwene gemacht und üsser 1439 sullen ungeverlich. März 23 einander gerissen und ieden teile einen gegeben uf montag vor annunciacionis Marie a. d. 1439. (Ebenda 15 E 55 ced. or. ch. Der Zettel ist am unteren Rande viermal ausgezackt und trägt schwache Siegelspuren.) [3] Nachdem diese Regelung getroffen war, langte am 29. März das Schreiben K. Albrechts vom 5. Februar bei Konrad an. Er entsandte zum Abschluß der Verhandlungen seinen Schreiber Nikolaus2 nach Nürnberg. Dieser berichtet am 8. April oder kurz darnach3 an Konrad. Am Mittwoch ƒ8. April] nach essens kamen wir zusammen Jorge Derrer, Hans Sigwin und ich von uwer gnaden wegen, der Bamgartner, Stein- 20 berger und die vorgenanten zwene [nämlich Johannes Volk und Hanns Sladung] von der von Swin- furt wegen. und sie retten: es were mit uch uberkummen, des zwene zetel4 gein einander geschriben weren; dem wolten sie nachgeen. daruf retten wir: wie u. gnstr. h. der kunig uch geschriben 5 hett und das er a ine nit getrüwt hett solchs hinder uch also ze suchen und ze handeln etc. also wolten sie nuwe straas den zeteln nachgeen. dabi meldet ich wol, wie und waz bi den zeteln gerett wurde als von Johannen Volken und 25 uch; und sundern rett ich mit Bamgartner und Steinbergern, wie ir ein gut getruwen zu ine hettent, das sie die von Swinfurt von wegen u. h. kunigs und uwern wegen unterwisen die 600 gulden heruß zu geben, m. h. kunigs botschaft mit dem und anderm zu vertigen. und wase Derrers und Sigwins rate, das wir sie die abschrift u. h. kunigs brief horen liessen. also sagten Bamgartner und Steinberger, wie sie solchs hinder uns von uwern wegen mit ine gerett hetten: des gelts were ie nit vorhanden; und Volk lewgket noch zumale sere solcher teidinge°, so er zu Presslaw gethan und geboten solle haben. gnediger herre, da haben sich vil rede verlauffen; und ich meint also davon gescheiden sin on endes. haben mich Derrer, Sigwin, Bamgartner und Steinberger sere unterwiset: ich solle es ie nit thûn, sundern uwern gnaden den zetel, der da ußwise, un- widderuffenlichen vollefuren etc. daruf han ich die ersten quitanz" hinuß geben und die schuldebrief8 und quitancien etc. heruß genommen; dann hett uwer gnade mir nehst nit geschriben °, das ich beide quitan- cien 1° mit mir nemen solde, so were ich also on endes davon gescheiden. Hanns Sigwin und Derrer haben gnediger herre, die Judischet ist zumale hart dar- Steinbergern gesprochen fûr die 15 gulden 1 ort 11. hinder bracht, das sie das den von Swinfurt ansteen lossen sollen umbe sunst biz Martini, und meinten solchs niemand ze tunde nach gethan haben dann uwern gnaden ; da zugen sie alles den zetel fur, der da ußewiset, das sie die Judischeit des uf Martini erst entriechten solten. also meldet ich oft und vil, wie Volk zu Reigel- berg gerett hett: er versehe sich, sin herren hetten etlich gelt hie zu Nurnberg, und wollt es alles slecht machen und uch von den schulden entheben, und uch das sint auch zugeschriben haben. des wase er einsteils abrede, und meinten, ich solt die Judischeit sere von uwern wegen biten, des ich dann nit vast willen wase. a) Vorl. ir. 30 35 40 1 Vgl. S. 218 Anm. 4. 2 Nach nr. 165 art. 8. 3 Datierung nach 288 Anm. 9. 4 Vgl. art. 2. 5 art. 1. 6 Vgl. S. 255 Z. 40. S. Anm. 10. Nicht aufgefunden. Nicht aufgefunden. 10 In der ersten Quittanz vom 7. April tut Konrad von Weinsberg kund, daß Schweinfurt wegen der Ge- fangennahme und Schätzung der Juden daselbst dem Conrad Baumgartner, Bürger von Nürnberg, 700 fl., Peter Steinberger, Nürnberger Bürger, 500 fl. und ihm selbst 600 fl. von des kunigs und unser selbs als von amtswegen ausgezahlt haben; er sagt daraufhin im 8 Namen Albrechts Schweinfurt der sachen und hande- 45 lung mit den Jûden begangen und sollicher summe --- genzlich quit ledig und lose. dat. Di. n. Ostern 1439 (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 conc. ch.). In einer zweiten vom 9. April tut Konrad kund, daß sich Schweinfurt mit ihm dahin geeinigt habe, 700 fl. dem Conrad Baumgartner, 500 fl. dem Peter Steinberger und 600 fl. der Judenschaft zu Nürnberg zu zahlen, und spricht Schweinfurt der 1800 fl. ledig; dat. Do. n. Ostertag a. 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 66-67 cop. ch.; gedruckt: Stein, Mon. Swinfur- 55 tensia nr. 286 nach einer Kopie aus dem großen Rezeßbuch im Schweinfurter Archiv, jedoch mit Datum: Di. n. Ostern [7. April]). 11 Vgl. nr. 165 art. 8a. 50 60
256 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Nov. 11 Nov. II 1439 u. Behem. 1. Ad m. d. r. Theodericus Ebbracht. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. mit Verschickungs- Febr. 5 schnitten. — Erwähnt Kerler in Zschr. f. d. Gesch. d. Juden in Deutschland 3, 121 nach unserer Vorlage.) [2] Anscheinend noch bevor dieser Brief in die Hände Konrads gelangte1, kam Johannes Volke von Schweinfurt, etwan statschriber daselbst am 23. März zu Konrad auf dessen Schloß Reigelsberg; und beide vereinbarten dort von wegen des Königs und derer von Schweinfurt einen zetel, so das die obgenanten von 5 Swinfurt den ersamen Cunratten Bamgartner siebenhundert gulden und Peter Steynbergern beide zu Nurnberg gesessen funfhundert gulden ietz ze stunds on verziehen ußrichten, auch der Judischeitt zu Nurnberg sechshundert gulden auf den nehsten sand Martins tag ußrichten und bezalen sollen zu Nurn- berg in ire sicher gewalt ongeverlich. dargegen haben wir den vorgenanten von Swinfurt macht gegeben von wegen u. gnstn. h. kunigs, das sie den gulden opferphenning von den zweien nehstvergangen jarn von 10 der Judischeit bi ine zu iren handen innemen und ufheben sollen; auch so dieselbe Judischeitt uf diß nehstmale den dritten pfenning reichen und geben wollen, daz dieselben von Swinfurt den halben teile des dritten pfennigs fur sich innemen und uns den andern halbteile von wegen u. gnstn. h. des kunigs antwurten zu urkunde sollicher beredunge haben wir dieser zetele zwene gemacht und üsser 1439 sullen ungeverlich. März 23 einander gerissen und ieden teile einen gegeben uf montag vor annunciacionis Marie a. d. 1439. (Ebenda 15 E 55 ced. or. ch. Der Zettel ist am unteren Rande viermal ausgezackt und trägt schwache Siegelspuren.) [3] Nachdem diese Regelung getroffen war, langte am 29. März das Schreiben K. Albrechts vom 5. Februar bei Konrad an. Er entsandte zum Abschluß der Verhandlungen seinen Schreiber Nikolaus2 nach Nürnberg. Dieser berichtet am 8. April oder kurz darnach3 an Konrad. Am Mittwoch ƒ8. April] nach essens kamen wir zusammen Jorge Derrer, Hans Sigwin und ich von uwer gnaden wegen, der Bamgartner, Stein- 20 berger und die vorgenanten zwene [nämlich Johannes Volk und Hanns Sladung] von der von Swin- furt wegen. und sie retten: es were mit uch uberkummen, des zwene zetel4 gein einander geschriben weren; dem wolten sie nachgeen. daruf retten wir: wie u. gnstr. h. der kunig uch geschriben 5 hett und das er a ine nit getrüwt hett solchs hinder uch also ze suchen und ze handeln etc. also wolten sie nuwe straas den zeteln nachgeen. dabi meldet ich wol, wie und waz bi den zeteln gerett wurde als von Johannen Volken und 25 uch; und sundern rett ich mit Bamgartner und Steinbergern, wie ir ein gut getruwen zu ine hettent, das sie die von Swinfurt von wegen u. h. kunigs und uwern wegen unterwisen die 600 gulden heruß zu geben, m. h. kunigs botschaft mit dem und anderm zu vertigen. und wase Derrers und Sigwins rate, das wir sie die abschrift u. h. kunigs brief horen liessen. also sagten Bamgartner und Steinberger, wie sie solchs hinder uns von uwern wegen mit ine gerett hetten: des gelts were ie nit vorhanden; und Volk lewgket noch zumale sere solcher teidinge°, so er zu Presslaw gethan und geboten solle haben. gnediger herre, da haben sich vil rede verlauffen; und ich meint also davon gescheiden sin on endes. haben mich Derrer, Sigwin, Bamgartner und Steinberger sere unterwiset: ich solle es ie nit thûn, sundern uwern gnaden den zetel, der da ußwise, un- widderuffenlichen vollefuren etc. daruf han ich die ersten quitanz" hinuß geben und die schuldebrief8 und quitancien etc. heruß genommen; dann hett uwer gnade mir nehst nit geschriben °, das ich beide quitan- cien 1° mit mir nemen solde, so were ich also on endes davon gescheiden. Hanns Sigwin und Derrer haben gnediger herre, die Judischet ist zumale hart dar- Steinbergern gesprochen fûr die 15 gulden 1 ort 11. hinder bracht, das sie das den von Swinfurt ansteen lossen sollen umbe sunst biz Martini, und meinten solchs niemand ze tunde nach gethan haben dann uwern gnaden ; da zugen sie alles den zetel fur, der da ußewiset, das sie die Judischeit des uf Martini erst entriechten solten. also meldet ich oft und vil, wie Volk zu Reigel- berg gerett hett: er versehe sich, sin herren hetten etlich gelt hie zu Nurnberg, und wollt es alles slecht machen und uch von den schulden entheben, und uch das sint auch zugeschriben haben. des wase er einsteils abrede, und meinten, ich solt die Judischeit sere von uwern wegen biten, des ich dann nit vast willen wase. a) Vorl. ir. 30 35 40 1 Vgl. S. 218 Anm. 4. 2 Nach nr. 165 art. 8. 3 Datierung nach 288 Anm. 9. 4 Vgl. art. 2. 5 art. 1. 6 Vgl. S. 255 Z. 40. S. Anm. 10. Nicht aufgefunden. Nicht aufgefunden. 10 In der ersten Quittanz vom 7. April tut Konrad von Weinsberg kund, daß Schweinfurt wegen der Ge- fangennahme und Schätzung der Juden daselbst dem Conrad Baumgartner, Bürger von Nürnberg, 700 fl., Peter Steinberger, Nürnberger Bürger, 500 fl. und ihm selbst 600 fl. von des kunigs und unser selbs als von amtswegen ausgezahlt haben; er sagt daraufhin im 8 Namen Albrechts Schweinfurt der sachen und hande- 45 lung mit den Jûden begangen und sollicher summe --- genzlich quit ledig und lose. dat. Di. n. Ostern 1439 (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 conc. ch.). In einer zweiten vom 9. April tut Konrad kund, daß sich Schweinfurt mit ihm dahin geeinigt habe, 700 fl. dem Conrad Baumgartner, 500 fl. dem Peter Steinberger und 600 fl. der Judenschaft zu Nürnberg zu zahlen, und spricht Schweinfurt der 1800 fl. ledig; dat. Do. n. Ostertag a. 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 66-67 cop. ch.; gedruckt: Stein, Mon. Swinfur- 55 tensia nr. 286 nach einer Kopie aus dem großen Rezeßbuch im Schweinfurter Archiv, jedoch mit Datum: Di. n. Ostern [7. April]). 11 Vgl. nr. 165 art. 8a. 50 60
Strana 257
C. Besteuerung der Juden nr. 135-137. 257 10 darinne sie etwas verdrießen hetten und giengen also uf den zetel: iedoch haben sie sovil mit ine gerett, das sie ine es steen lossen; und meinten die Juden : wo es uch keinen unglimph brecht nach inhalt der zetel, sie wolten es gar nit getan haben; und sie wolten 10 gulden darumbe geben, das es die zetel nit ußwiset etc. die von Swinfurt baten zuletzt sere: sie gein uch zu verantwurten; dann hetten sie das gelt gehabt, so wolten sie uch die 600 gulden zumale gerne herußgegeben haben. ich han auch umbe die summe alle, das ich Hannsen Crammen geben han, ein quittancien1 genommen. In der Angelegenheit des Smyden wird der Dechant [von Hildesheim] an Konrad schreiben, daß der Wiesentawer wegen des Bischofs von Bamberg sachen erst am andern Ostertag ritten und das2 sammen könne, sowie daß er mit den Chorherren von St. Stephan [in Bamberg] wegen der 100 fl. geredet habe. Nach einem Brief des Marschalk an den Steinberger aus Wien März 27 vom Freitag vor Palmarum sei der König heim für gezogen, nach Mariazell gewallet 3, würde in die osterviertag April 5 und 6 nach Wien kommen und weiter nach Preßburg reisen, da er ze tunde gewünne mit den Hungrischen herrn etc. Tod des Holczinger zu Onelspach. Johannes Volk sagt mir, uwern gnaden in geheimde zu wissen ze tünde, wie etlich Juden meinten uß Swinfurt hinder den herzog von Sachssen ze ziehen; were uch iht darinne zu willen, das sie darzu tun solten, wôlten sie gern tun. der lantschreiber wase nit anheimsch. der 15 Bamgartner gab die quitancien € ungern herûß, das mich fremde name. er meint, er hett keinen brief, sunder nüwr wort. antwurtet ich : werent ir selbs da, ir gertent villicht keiner; ich tett als ein knecht und dorst nit abscheiden und auch der von Swinfurt quitanz nit ubergeben, ich hett dan sin quittanz; es were kein missegetraw, sundern ob er abgieng etc. also meint er: sôlt er mir ein quittanz geben, so wolde er scheden darin seczen, wann ime were verzug geschehen. daruf rett ich: ir hett ein gut getruwen zu ime; 20 doch so were mir lieber ein quitanz mit scheden begrieffen dann keine, nachdem ir selbvierd oder fumfte darzu werend. ich verstunde aber glichwol, das er des licht nit nutzs, sundern ehe schaden muwe und arbet hette; doch moht u. h. kunig solchs wol herkennen, und ir alle ime des tanken. also gab er mir die und rette: es mecht doch nit ime bliben; er hett wol gemerket das datum der copien m. h. konigs briefs ; uf denselben tag were Johannes Volk erst gen Preßlaw kummen und dannoch nicht angefangen zu werben etc.; 25 tett er oder siner genoß einer solchs, so wurde er zu schimph darob. da rett ich: ich hett nach nie gemerket, wie das datum stunde; aber ir hett einen jungen schriber (noch ein schuler) bi uch; es moht villicht die copien misseschriben oder villicht gar recht a geschriben sin. ich glawbt genzlichen und weste fur ware, das ie der brief rechtvertig were; solchs hett Johannes Volk darvor auch gein mir gemeldt; dem antwurtet ich auch solcher mosß, das ich wol weste, das es anders nit dann recht zugienge. die copia warde auch nit mere 30 dann einest verhôrt. (ebenda E 55 ced. or. ch.) 1439 Febr. 5 bis [April 8] [Feb. 51 136. Briefe zur Besteuerung der Juden des Erzbischofs von Köln. April 18. 1439 Februar 13 und 1439 Febr. 13 und April 18 [I] Am 13. Februar 1439 bestätigt Erzbischof [Dietrich] von Köln Konrad von Weinsberg den Empfang seines Briefes€ über dessen Verhandlungen mit proist Tilman von unser Juden wegen"; gleichzeitig sei nun 35 letzterer van Basel herave gekommen und habe ihm mitgeteilt, dat hee van dir gescheiden si, dat man van der ind anderen sachen, als man zu dem dage zo Franckefort kompt, forder reden sulle; dem wir ouch denken also nazogain. --- dat. Rolandzecke fridages na s. Scholastice. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) [2] In einem zweiten Schreiben vom 18. April nimmt nun der Erzbischof Bezug darauf, daß unse frunde mit dir gesprochen hant7 van unser Juedschaf wegen; aber er spricht auch die Zuversicht aus, daß der König 40 uns bi unser friheit ind privilegien laissen wille und bittet, das du (Konrad) unse Juden mit freden laissen wils bis unse genedige herre gekroenet wirt ---ind wils, lieve neve, uns darup dinen versigelten brief8 senden bi disem boiden. Weiter teilt der Erzbischof mit, daß er Konrad einen Hengst gesandt habe, von dem er hoffe, daß er ihm wale behagelich were. dat. Poppilstorp satertages na sondage quasimodogeniti (ebenda E 55 or. ch. lit. cl.). 45 137." K. Albrecht bevollmächtigt Konrad von Weinsberg, mit den auf 25. Juli nach Nürnberg, 1439 Mai 1 bzw. auf 24. Aug. nach Mainz beschiedenen Juden des dritten Pfennigs wegen zu verhandeln und abzuschließen. 1439 Mai 1 Preßburg. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 50 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. Rückseite Registrata Jo- hannes Richter. 50 a) sic. 1 Nicht aufgefunden. 2 Griechenablaßgelder?, vgl. nr. 160 art. 10. 3 Vgl. Wostry 2, 103 f. 4 Nicht aufgefunden; wohl eine Gegenquittung über 55 die 700 Gulden. Deutsche Reichstags-Akten XIV 33 5 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 165 art. 1. In Basel, vgl. RTA. 13 nrr. 352 u. 353. Wo und wann, ist nicht zu erschen. Vgl. dazu nr. 165 art. II. Vgl. zu den nrr. 137-140 auch nr. 112 art. 2. 6 7 8 9
C. Besteuerung der Juden nr. 135-137. 257 10 darinne sie etwas verdrießen hetten und giengen also uf den zetel: iedoch haben sie sovil mit ine gerett, das sie ine es steen lossen; und meinten die Juden : wo es uch keinen unglimph brecht nach inhalt der zetel, sie wolten es gar nit getan haben; und sie wolten 10 gulden darumbe geben, das es die zetel nit ußwiset etc. die von Swinfurt baten zuletzt sere: sie gein uch zu verantwurten; dann hetten sie das gelt gehabt, so wolten sie uch die 600 gulden zumale gerne herußgegeben haben. ich han auch umbe die summe alle, das ich Hannsen Crammen geben han, ein quittancien1 genommen. In der Angelegenheit des Smyden wird der Dechant [von Hildesheim] an Konrad schreiben, daß der Wiesentawer wegen des Bischofs von Bamberg sachen erst am andern Ostertag ritten und das2 sammen könne, sowie daß er mit den Chorherren von St. Stephan [in Bamberg] wegen der 100 fl. geredet habe. Nach einem Brief des Marschalk an den Steinberger aus Wien März 27 vom Freitag vor Palmarum sei der König heim für gezogen, nach Mariazell gewallet 3, würde in die osterviertag April 5 und 6 nach Wien kommen und weiter nach Preßburg reisen, da er ze tunde gewünne mit den Hungrischen herrn etc. Tod des Holczinger zu Onelspach. Johannes Volk sagt mir, uwern gnaden in geheimde zu wissen ze tünde, wie etlich Juden meinten uß Swinfurt hinder den herzog von Sachssen ze ziehen; were uch iht darinne zu willen, das sie darzu tun solten, wôlten sie gern tun. der lantschreiber wase nit anheimsch. der 15 Bamgartner gab die quitancien € ungern herûß, das mich fremde name. er meint, er hett keinen brief, sunder nüwr wort. antwurtet ich : werent ir selbs da, ir gertent villicht keiner; ich tett als ein knecht und dorst nit abscheiden und auch der von Swinfurt quitanz nit ubergeben, ich hett dan sin quittanz; es were kein missegetraw, sundern ob er abgieng etc. also meint er: sôlt er mir ein quittanz geben, so wolde er scheden darin seczen, wann ime were verzug geschehen. daruf rett ich: ir hett ein gut getruwen zu ime; 20 doch so were mir lieber ein quitanz mit scheden begrieffen dann keine, nachdem ir selbvierd oder fumfte darzu werend. ich verstunde aber glichwol, das er des licht nit nutzs, sundern ehe schaden muwe und arbet hette; doch moht u. h. kunig solchs wol herkennen, und ir alle ime des tanken. also gab er mir die und rette: es mecht doch nit ime bliben; er hett wol gemerket das datum der copien m. h. konigs briefs ; uf denselben tag were Johannes Volk erst gen Preßlaw kummen und dannoch nicht angefangen zu werben etc.; 25 tett er oder siner genoß einer solchs, so wurde er zu schimph darob. da rett ich: ich hett nach nie gemerket, wie das datum stunde; aber ir hett einen jungen schriber (noch ein schuler) bi uch; es moht villicht die copien misseschriben oder villicht gar recht a geschriben sin. ich glawbt genzlichen und weste fur ware, das ie der brief rechtvertig were; solchs hett Johannes Volk darvor auch gein mir gemeldt; dem antwurtet ich auch solcher mosß, das ich wol weste, das es anders nit dann recht zugienge. die copia warde auch nit mere 30 dann einest verhôrt. (ebenda E 55 ced. or. ch.) 1439 Febr. 5 bis [April 8] [Feb. 51 136. Briefe zur Besteuerung der Juden des Erzbischofs von Köln. April 18. 1439 Februar 13 und 1439 Febr. 13 und April 18 [I] Am 13. Februar 1439 bestätigt Erzbischof [Dietrich] von Köln Konrad von Weinsberg den Empfang seines Briefes€ über dessen Verhandlungen mit proist Tilman von unser Juden wegen"; gleichzeitig sei nun 35 letzterer van Basel herave gekommen und habe ihm mitgeteilt, dat hee van dir gescheiden si, dat man van der ind anderen sachen, als man zu dem dage zo Franckefort kompt, forder reden sulle; dem wir ouch denken also nazogain. --- dat. Rolandzecke fridages na s. Scholastice. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) [2] In einem zweiten Schreiben vom 18. April nimmt nun der Erzbischof Bezug darauf, daß unse frunde mit dir gesprochen hant7 van unser Juedschaf wegen; aber er spricht auch die Zuversicht aus, daß der König 40 uns bi unser friheit ind privilegien laissen wille und bittet, das du (Konrad) unse Juden mit freden laissen wils bis unse genedige herre gekroenet wirt ---ind wils, lieve neve, uns darup dinen versigelten brief8 senden bi disem boiden. Weiter teilt der Erzbischof mit, daß er Konrad einen Hengst gesandt habe, von dem er hoffe, daß er ihm wale behagelich were. dat. Poppilstorp satertages na sondage quasimodogeniti (ebenda E 55 or. ch. lit. cl.). 45 137." K. Albrecht bevollmächtigt Konrad von Weinsberg, mit den auf 25. Juli nach Nürnberg, 1439 Mai 1 bzw. auf 24. Aug. nach Mainz beschiedenen Juden des dritten Pfennigs wegen zu verhandeln und abzuschließen. 1439 Mai 1 Preßburg. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 50 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. Rückseite Registrata Jo- hannes Richter. 50 a) sic. 1 Nicht aufgefunden. 2 Griechenablaßgelder?, vgl. nr. 160 art. 10. 3 Vgl. Wostry 2, 103 f. 4 Nicht aufgefunden; wohl eine Gegenquittung über 55 die 700 Gulden. Deutsche Reichstags-Akten XIV 33 5 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 165 art. 1. In Basel, vgl. RTA. 13 nrr. 352 u. 353. Wo und wann, ist nicht zu erschen. Vgl. dazu nr. 165 art. II. Vgl. zu den nrr. 137-140 auch nr. 112 art. 2. 6 7 8 9
Strana 258
258 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Mai 1 W coll. Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 44 a cop.ch. Unterfertg. RexIMarquardus. Ferner in Öhringen Hohenloh. H.-A. E 50 Vidimus des Erbmarschalls Konrad von Pappenheim und des Ritters Ulrich Goldast vom Mi. n. Jacobi 1439 [Juli 29] or. mb. lit. pat. c. 2 sigg. pend. — Ebenda E 55 inseriert in nr. 142. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4260 nach Vorl. W. — Erwähnt: Bossert in Archivalische Zeitschrift 5 7, 168 und Kerler in Zsch. f. G. d. Juden 3, 119; beide nach O. Wir a Albrecht [usw.] bekennen und tun kunt offenbar mit disem briefe allen den, die als wir yeczund allen und yeglichen Juden unsern camer- in sehen oder hôren lesen. knechten in dem heiligen Romischen reyche, in allen herschefften gebietten stetten und enden Juli 25 gesessen und wonhafftigen, beschiden1 und vertagt haben eyns teils uff sant Jacobs tag schierost 10 Aug. 24 künfftig gen Nüremberg und eins teils auff sant Bartholomeus tag gen Mencze zu kommen oder yr volmâchtig machtbotten zu senden mit uns zu überkomen und eynig zu werden umb den dritten pfennig, der uns nach enpfahung Rômischer kôniglicher wirdikeit von recht und alter loblicher gewonheit und herkomen von in gebûrt zu haben und inzunemen, also haben wir dem edeln Cünraten herren zu Winsperg unserm und des reychs erbcamrer râte und diener 15 bevolhen und macht und gewalt gegeben bevelhen und geben im macht und gewalt mit krafft diß briefs, daz er an unser statt und in unserm namen mit aller und yeglicher obgenant Jûd- scheit uff den obgesaczten tagen beyde zu Nûremberg und zu Mencze mit in von desselben dritten pfennings wegen überkomen, den von in vorderrn und zu unsern handen und gewalt. innemen, und sy und ir yeglichen des mit seyn briefen quittieren und ledig machen und mit 20 beqwemenlichen billichen freyheiten und gnaden von unsern wegen versorgen sol und mag, wie sich daz nach aller noturfft zu tun gebûrt. und was er also mit derselben Jûdscheit und ir yeglichem von des genanten drytten pfennings wegen verhandelt tût und volfûret, daz ist unser gûter wille und sol ouch krafft und macht haben; und wir wôllen uns ouch doran be- nûgen und daz stât halten und mit unser mayestatbrief confirmieren zu geleicher wise, als ob 25 wir das selbst verhandelt getân und vollfüret hetten. mit urkund diß b briefs versigelt mit unser kunglichen majestat anhangendem insigel. geben zû Presßpurg uff sant Philipps 1439 und sant Jacobs tag dere heilgen zwelffbotten nach der geburt Cristi vierczehenhundert jar Mai 1 darnach im newnunddrissigosten jare unser reyche im andern jare etc. Ad mandatum domini regis ll Marquardus Brisacher. 30 1439 138. K. Albrecht an alle Juden im Reich: beruft sie auf 25. Juli nach Nürnberg, bzw. auƒ 24.August Mai I nach Mainz zu Verhandlungen wegen des dritten Pfennigs. 1439 Mai 1 Preßburg. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 49 or. mb. lit. pat. c. sig. intus subtus impr. Ausschreiben für den Tag zu Nürnberg 25. Juli. A coll. ebenda or. mb. lit. pat. c. sig. intus subtus impr. Ausschreiben für den Tag zu Mainz 35 24. August. B coll. ebenda wie A. Erwähnt: Bossert in Arch. Zschr. 7, 168; Kerler in Zsch. f. G. d. Juden 3, 119; beide nach unserer Vorlage. 1 nr. 138. 2 Die in Petit gedruckten Stellen übereinstimmend mit nr. 137. Wir Albrecht [usw.] embietten allen und yeglichen Juden, unsern camerknechten, in 2 40 allen des heilgen reychs herschefften landen gebietten stetten und enden gesessen und wonhafftigen, ewch ist die mit disem unserm brieve ermant und ervordert werden, unser genad. wol wissenlich, wie wir ewch vormals zu dreyn3 maln vertagt und gezilt haben zu unsern râtten und machtbotten gen Nûrenberg zu komen oder mit macht zu senden mit in von unser und des heylgen reychs gerechtikeit als von des dritten pfennings wegen (der uns nach enphahung 45 Römischer kôniglicher wirdikeit von ewch allen und ewer yeglichem insonders von recht und alter a) W Wir Albrecht etc. bekennen etc. statt Wir bis lesen. b) W mit urkunt etc. majestas statt mit ur. bis insigel. c) W anno domini 1439 statt der bis etc. 3 Auf die Reichstage zu Nürnberg Juli bzw. Ok- tober 1438 (vgl. RTA. 13, 389-391 bzw. S. 665 f.) und 50 auf den Judentag zu Nürnberg 22. Februar 1439.
258 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Mai 1 W coll. Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 44 a cop.ch. Unterfertg. RexIMarquardus. Ferner in Öhringen Hohenloh. H.-A. E 50 Vidimus des Erbmarschalls Konrad von Pappenheim und des Ritters Ulrich Goldast vom Mi. n. Jacobi 1439 [Juli 29] or. mb. lit. pat. c. 2 sigg. pend. — Ebenda E 55 inseriert in nr. 142. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4260 nach Vorl. W. — Erwähnt: Bossert in Archivalische Zeitschrift 5 7, 168 und Kerler in Zsch. f. G. d. Juden 3, 119; beide nach O. Wir a Albrecht [usw.] bekennen und tun kunt offenbar mit disem briefe allen den, die als wir yeczund allen und yeglichen Juden unsern camer- in sehen oder hôren lesen. knechten in dem heiligen Romischen reyche, in allen herschefften gebietten stetten und enden Juli 25 gesessen und wonhafftigen, beschiden1 und vertagt haben eyns teils uff sant Jacobs tag schierost 10 Aug. 24 künfftig gen Nüremberg und eins teils auff sant Bartholomeus tag gen Mencze zu kommen oder yr volmâchtig machtbotten zu senden mit uns zu überkomen und eynig zu werden umb den dritten pfennig, der uns nach enpfahung Rômischer kôniglicher wirdikeit von recht und alter loblicher gewonheit und herkomen von in gebûrt zu haben und inzunemen, also haben wir dem edeln Cünraten herren zu Winsperg unserm und des reychs erbcamrer râte und diener 15 bevolhen und macht und gewalt gegeben bevelhen und geben im macht und gewalt mit krafft diß briefs, daz er an unser statt und in unserm namen mit aller und yeglicher obgenant Jûd- scheit uff den obgesaczten tagen beyde zu Nûremberg und zu Mencze mit in von desselben dritten pfennings wegen überkomen, den von in vorderrn und zu unsern handen und gewalt. innemen, und sy und ir yeglichen des mit seyn briefen quittieren und ledig machen und mit 20 beqwemenlichen billichen freyheiten und gnaden von unsern wegen versorgen sol und mag, wie sich daz nach aller noturfft zu tun gebûrt. und was er also mit derselben Jûdscheit und ir yeglichem von des genanten drytten pfennings wegen verhandelt tût und volfûret, daz ist unser gûter wille und sol ouch krafft und macht haben; und wir wôllen uns ouch doran be- nûgen und daz stât halten und mit unser mayestatbrief confirmieren zu geleicher wise, als ob 25 wir das selbst verhandelt getân und vollfüret hetten. mit urkund diß b briefs versigelt mit unser kunglichen majestat anhangendem insigel. geben zû Presßpurg uff sant Philipps 1439 und sant Jacobs tag dere heilgen zwelffbotten nach der geburt Cristi vierczehenhundert jar Mai 1 darnach im newnunddrissigosten jare unser reyche im andern jare etc. Ad mandatum domini regis ll Marquardus Brisacher. 30 1439 138. K. Albrecht an alle Juden im Reich: beruft sie auf 25. Juli nach Nürnberg, bzw. auƒ 24.August Mai I nach Mainz zu Verhandlungen wegen des dritten Pfennigs. 1439 Mai 1 Preßburg. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 49 or. mb. lit. pat. c. sig. intus subtus impr. Ausschreiben für den Tag zu Nürnberg 25. Juli. A coll. ebenda or. mb. lit. pat. c. sig. intus subtus impr. Ausschreiben für den Tag zu Mainz 35 24. August. B coll. ebenda wie A. Erwähnt: Bossert in Arch. Zschr. 7, 168; Kerler in Zsch. f. G. d. Juden 3, 119; beide nach unserer Vorlage. 1 nr. 138. 2 Die in Petit gedruckten Stellen übereinstimmend mit nr. 137. Wir Albrecht [usw.] embietten allen und yeglichen Juden, unsern camerknechten, in 2 40 allen des heilgen reychs herschefften landen gebietten stetten und enden gesessen und wonhafftigen, ewch ist die mit disem unserm brieve ermant und ervordert werden, unser genad. wol wissenlich, wie wir ewch vormals zu dreyn3 maln vertagt und gezilt haben zu unsern râtten und machtbotten gen Nûrenberg zu komen oder mit macht zu senden mit in von unser und des heylgen reychs gerechtikeit als von des dritten pfennings wegen (der uns nach enphahung 45 Römischer kôniglicher wirdikeit von ewch allen und ewer yeglichem insonders von recht und alter a) W Wir Albrecht etc. bekennen etc. statt Wir bis lesen. b) W mit urkunt etc. majestas statt mit ur. bis insigel. c) W anno domini 1439 statt der bis etc. 3 Auf die Reichstage zu Nürnberg Juli bzw. Ok- tober 1438 (vgl. RTA. 13, 389-391 bzw. S. 665 f.) und 50 auf den Judentag zu Nürnberg 22. Februar 1439.
Strana 259
C. Besteuerung der Juden nr. 137-140. 259 loblicher gewonheit und herkomen von unsern vorfarn am reych Rômischen keysern und kônigen biß an uns gepúrt zu haben und inzunemen) zu überkomen und eynig zu werden, daz aber von manicherley sachen und hindernúsß wegen, die darunder kommen ist und der wir a wol underricht sind, bißher nit hat volgen môgen, daz uns doch unpillich und wider recht beschicht. und wann wir ye meynen sôllich unser und des reychs gerechtikeit gen ewch mit nichte zû lassen, dorumb so gebietten wir ewch allen und ewer yeglichem insonders von Rômi- scher kôniglicher macht ernstlich und vestiklich mit disem brief bey unsern hulden und bey verliesung aller ewer genad freyheit und rechten und bey einer schwarer pûß, die wir auff ewer leib und gût legen wôllen, daz ir on alles vercziehen und ausßrede auff den nâchsten sant 10 Jacobs tag b gen Nürenberge zu unsern retten und machtbotten, die wir umb sôllichs auff den- Juli 25 selben tag doselbst hinsenden werden, komet oder ewer botten mit vollem gewalt sendet und ewch doran nichcz hyndren noch irren lasset, mit denselben unsern râtten umb sôllich ob- gemelt unser gerechtikeit nâmlich den dritten pfenning entlichen zu überkomen eynig zu wer- den und dorumb genûg zu tûn. und tût hyerinn nit anders bey beheltnusß unser hulde, als ir 15 uns des phlichtigd seyt. wann, geschee des nit und sôlte diß unser meynung und gebott von ewch verachtet und uns unser obgenant gerechtikeit dadurch verhalten und verzogen werden, so môchten wir daz von ewch nit mer langer gedulden noch leiden, sonder wir müsten furbasser mit ernstlichen wegen dorzû gedenken zu tun, damit wir ewch sôllicher unser und des reychs geben zu Presßpurg gerechtikeit gehorsam machten dem nachzukomen und genûg zu tûn. 20 ane sant Philipp und sant Jacobs tag der heylgen zwôlffbotten nach der gepurt Cristi vier- czehenhundert jar darnach im newnunddreyßigosten jare unser reyche im andern jare etc. Ad mandatum domini regis il Marquardus Brisacher. 5 1439 Mai 1 1439 Mai I 139. K. Albrecht an Frankfurt: befiehlt, ihre Juden zur Beschickung des auf den 24. August 1439 1439 Mai I Preßburg. nach Mainz angesetzten Tages anzuhalten. Mai 1 25 Aus Frankfurt St.-A. Ugb. E 45 A nr. 86 or. ch. lit. cl. Euch ist wohl wissentlich, daß wir die Judenschaft im Deutschen Reich zweimal wegen des dritten Pfennigs vertagt und geczilt haben; das abir von manchirlei sachen und hindernuß wegen, die derselbin Judischeit czugeczogen ist und der wirf wol underricht sind, von wann das herlanget, bißher nit gesien mogen; darum verlangen wir von euch, daß ihr eure Judenschaft ernstlich anhaltet, nächsten Bartholomäustag 30 zu unsern Räten und Machtboten nach Mainz zu kommen oder bevollmächtigte Botschaft dorthin zu senden, um wegen des dritten Pfennigs übereinzukommen. und wir getruen euch ir werdit die Judischeit darczu halten, das wir uns gein euch nit ernstlicher beweisen dorfen. dat. Prespurg Phylips und Jacobs tag 1439. Ad mandatum domini regis I Marquardus Brisacher. Aug. 24 1439 Mai I 35 140. Aufzeichnung Konrads von Weinsberg über die Versendung der Aufforderungen zu den 11439 zu [1439 zu Mai 26 bis 301 Basel. Judentagen. Мai 26 bis 30/ Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 nr. 1, und zwar artt. 1-3 auf fol. 2ab, artt. 4-6 auf fol. 4ab not. ch. Vgl. Quellenbeschreibung von nr. 116 und nr. 128. — Die Bezeichnungen der einzelnen Judenschaften stehen jeweils auf besonderer Zeile. [I] Nota. dieße hernach geschriben briefe2 hat min herre geschickt bi Binischtz dem 40 Juden 3 den, die da komen sollen gein Nurenberg uf sant Jacobs tag anno etc. domini 1439: item den Juden zu Schoffhusen 4; item den zu Costentz5; item den zu Ulm6; item den zu 1439 Juli 25 a) ergänzt. b) AB Bartholomeus tag [24. August]. c) AB Mencze. d) AB schuldig. e) AB zuerst Jahres-, dann Tagesbezeichnung. f) ergänzt. 1 Zur Datierung vgl. S. 223 Z. 25 und S. 251 45 Z. 18 f. 2 Ahnlich nr. 139. 3 Vgl. nr. 165 art. 28 und Anm. 10. 4 Vgl. nr. 142, II art. 1. 5 Vgl. nr. 121 artt. 31 u. 9h; nr. 142, II art. 1. 6 Ulm teilte am I1. Juni Nördlingen mit, daß es auf die kgl. Schreiben betr. Judenbesteuerung geantwortet habe, das wir úch die egenanten schrift och verkún- den wollen --- uch darnach wissen zu richten. (Vgl. S. 129 art. 3.) Außerdem vgl. nr. 144.
C. Besteuerung der Juden nr. 137-140. 259 loblicher gewonheit und herkomen von unsern vorfarn am reych Rômischen keysern und kônigen biß an uns gepúrt zu haben und inzunemen) zu überkomen und eynig zu werden, daz aber von manicherley sachen und hindernúsß wegen, die darunder kommen ist und der wir a wol underricht sind, bißher nit hat volgen môgen, daz uns doch unpillich und wider recht beschicht. und wann wir ye meynen sôllich unser und des reychs gerechtikeit gen ewch mit nichte zû lassen, dorumb so gebietten wir ewch allen und ewer yeglichem insonders von Rômi- scher kôniglicher macht ernstlich und vestiklich mit disem brief bey unsern hulden und bey verliesung aller ewer genad freyheit und rechten und bey einer schwarer pûß, die wir auff ewer leib und gût legen wôllen, daz ir on alles vercziehen und ausßrede auff den nâchsten sant 10 Jacobs tag b gen Nürenberge zu unsern retten und machtbotten, die wir umb sôllichs auff den- Juli 25 selben tag doselbst hinsenden werden, komet oder ewer botten mit vollem gewalt sendet und ewch doran nichcz hyndren noch irren lasset, mit denselben unsern râtten umb sôllich ob- gemelt unser gerechtikeit nâmlich den dritten pfenning entlichen zu überkomen eynig zu wer- den und dorumb genûg zu tûn. und tût hyerinn nit anders bey beheltnusß unser hulde, als ir 15 uns des phlichtigd seyt. wann, geschee des nit und sôlte diß unser meynung und gebott von ewch verachtet und uns unser obgenant gerechtikeit dadurch verhalten und verzogen werden, so môchten wir daz von ewch nit mer langer gedulden noch leiden, sonder wir müsten furbasser mit ernstlichen wegen dorzû gedenken zu tun, damit wir ewch sôllicher unser und des reychs geben zu Presßpurg gerechtikeit gehorsam machten dem nachzukomen und genûg zu tûn. 20 ane sant Philipp und sant Jacobs tag der heylgen zwôlffbotten nach der gepurt Cristi vier- czehenhundert jar darnach im newnunddreyßigosten jare unser reyche im andern jare etc. Ad mandatum domini regis il Marquardus Brisacher. 5 1439 Mai 1 1439 Mai I 139. K. Albrecht an Frankfurt: befiehlt, ihre Juden zur Beschickung des auf den 24. August 1439 1439 Mai I Preßburg. nach Mainz angesetzten Tages anzuhalten. Mai 1 25 Aus Frankfurt St.-A. Ugb. E 45 A nr. 86 or. ch. lit. cl. Euch ist wohl wissentlich, daß wir die Judenschaft im Deutschen Reich zweimal wegen des dritten Pfennigs vertagt und geczilt haben; das abir von manchirlei sachen und hindernuß wegen, die derselbin Judischeit czugeczogen ist und der wirf wol underricht sind, von wann das herlanget, bißher nit gesien mogen; darum verlangen wir von euch, daß ihr eure Judenschaft ernstlich anhaltet, nächsten Bartholomäustag 30 zu unsern Räten und Machtboten nach Mainz zu kommen oder bevollmächtigte Botschaft dorthin zu senden, um wegen des dritten Pfennigs übereinzukommen. und wir getruen euch ir werdit die Judischeit darczu halten, das wir uns gein euch nit ernstlicher beweisen dorfen. dat. Prespurg Phylips und Jacobs tag 1439. Ad mandatum domini regis I Marquardus Brisacher. Aug. 24 1439 Mai I 35 140. Aufzeichnung Konrads von Weinsberg über die Versendung der Aufforderungen zu den 11439 zu [1439 zu Mai 26 bis 301 Basel. Judentagen. Мai 26 bis 30/ Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. Q 30-31 nr. 1, und zwar artt. 1-3 auf fol. 2ab, artt. 4-6 auf fol. 4ab not. ch. Vgl. Quellenbeschreibung von nr. 116 und nr. 128. — Die Bezeichnungen der einzelnen Judenschaften stehen jeweils auf besonderer Zeile. [I] Nota. dieße hernach geschriben briefe2 hat min herre geschickt bi Binischtz dem 40 Juden 3 den, die da komen sollen gein Nurenberg uf sant Jacobs tag anno etc. domini 1439: item den Juden zu Schoffhusen 4; item den zu Costentz5; item den zu Ulm6; item den zu 1439 Juli 25 a) ergänzt. b) AB Bartholomeus tag [24. August]. c) AB Mencze. d) AB schuldig. e) AB zuerst Jahres-, dann Tagesbezeichnung. f) ergänzt. 1 Zur Datierung vgl. S. 223 Z. 25 und S. 251 45 Z. 18 f. 2 Ahnlich nr. 139. 3 Vgl. nr. 165 art. 28 und Anm. 10. 4 Vgl. nr. 142, II art. 1. 5 Vgl. nr. 121 artt. 31 u. 9h; nr. 142, II art. 1. 6 Ulm teilte am I1. Juni Nördlingen mit, daß es auf die kgl. Schreiben betr. Judenbesteuerung geantwortet habe, das wir úch die egenanten schrift och verkún- den wollen --- uch darnach wissen zu richten. (Vgl. S. 129 art. 3.) Außerdem vgl. nr. 144.
Strana 260
260 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Aug. 24 11439 Felkirchen1; item den zu Augspurg2; item den zu Nordlingen3; item den von Werd in zu Mai 26 Schwaben; item bischof von Eystetten; item den von Ottingen 4; item herzog Albrecht von bis 30) Beyern 5; item herzog Ludwig dem eltern von Beyern; item herzog Ludwig sinem son ; item herzog Heinrich von Beyern; item und damit einen brieff an alle Judischeit 6, wo oder under weme sie gesessen sin, die mit mins a herrn dez kûnigs brief zu ersuchen und zu er� 5 fordern von m. h. dez konigs wegen zu komen uf den vorgenanten tag gen Nurenberg. [2] Nota. dise hernach geschriben brief hat min herre auch gegeben dem vorgenanten Juden. die sollen komen zu dem tag gein Meintz uf sant Bartholomeus tage anno domini 1439 : item margraff Wilhelm von Rottel landvogt; item Schmaßman here zu Rappolstein; item heren Wilhelm bischof zu Straßburg"; item here Jacob marggraff zu Baden7; item den 10 burgermeistern und retten der stette Hagenaw Colmar Schletzstat Keysserberg Eenheim Dunekeim und anderen dez richs steten in ElBes 7; item her Raben bischof zu Spyer 7; item herzog Steffan von Beyern 7; item burgermeistern und retten zu Oppenheim 7; item auch ein offen brief an alle Judischeit, do mit zu ersuchen und zu erfordern uf den vorgenanten tage gein Meintz. [3] Nota b. dem vorgenanten Binysch dem Jûden han ich geben zu zeren 2 gülden und einen offen brief 8 an die Jûden, daz sie ime zerung geben solten, wu er kumpt. geschehen zu Mai 28 Bassel an dûnderstag nach dem heilgen phinstag anno etc. 39. nota, ich gabe ime auch umb ein phert zwelf gulden. item und umb einen sattel 1 gulden 1 ort. [4] Nota. diese hernoch geschriben briefe die hat min here hinwek gesant bi Fischlein 20 Juli 25 dem Juden von der Juden wegen, die gein Nurenberg zu dem tage komen sollen uf sant Jacobs tag anno etc. 1439. item minem herren von Wurtzburg; item minem herren von Bam- berg; item minem herren dem marggraff von Brandenburg; item minem herren herzog Hanssen von Beyern 9. item den Tuchsen herrn; item den von Nurenberg; item den von Rottenburg. uf der Tawber 1° ; item den von Werthein; item den von Schweinfurt11; item den von Erfurt 12; 25 item graff Heinrich, sinem son Gunthern und Heinrich Graffen zu Schwartzburg13; item dem bischof von Meydburg14; item der stat zu Meydburg ; item bischof von Hildeßhein; item den a) Vorl. mins — brief von Konrads Hand. b) art. 3 von Konrads Hand. 1 Vgl. nr. 142, II art. 1. 13 Vgl. nr. 121 art. 3 b. 2 Vgl. nrr. 121 art. 3m u. 9d; nr. 143. 11 Am II. und 15. Juli 1439 wendet sich Ebf. Gün- 30 3 Vgl. nr. 121 art. 9 f. ther von Magdeburg in vier gleichlautenden Briefen 4 Am 16. Juni teilt Ludwig Graf zu Öttingen an K. Albrecht und Konrad von Weinsberg; er legt dar: K. Albrecht mit, daß er gemäß dem an ihn und seine wie das dieselbin meine Judescheit, als ich von lan- Vettern Hans und Ulrich gerichteten Mandat seinen den und luten vorjagit was, mit mir ouch vortrebin einzigen Juden, der sein Arzt und nicht habend ist, worden, so das sie nicht gewinnen noch werbin 35 nach Nürnberg schicken werde; dat. Alerheim feria 3. mochten; und nach der zeit, als ich durch schickunge p. Viti 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. des almechtigen gotis und mit hulfe und rate m. lit. cl.) allirgnst. h. des Romischen keisers uwers vaters 5 Vgl. nrr. 121 artt. 3n u. 9c; nr. 142, II art. 2. seligen, uwer und ander miner herrn und ir frunde 6 nr. 138. widder zu landen und luten kommen was und bin, 7 Vgl. nr. 147; nr. 121 art. 3g (Elsaß). haben mir dieselbin mine Juden zu notdorft etlicher Nicht aufgefunden; vgl. nr. 165 art. 28. miner slosse, die darin binnen sulchir zeit, als ich € Am 29. Juli 1439 teilt Herzog Johann von Baiern buessen landis was, vaste zubrochen zuschossen und Konrad von Weinsberg mit, daß er keine Juden, sein vorterbit waren, die widderufzurichten und zu Sohn Christoph 3 oder 4 Juden habe; deren Steuern buwen, und ouch von etlicher schulde wegen, darin dienen aber gemäß persönlicher Zusage des Königs in ich binnen sulchir zit swerlichin kommen was, vaste Breslau als Entschädigung für den Aufwand, der ihm hulfe nach eren vermogen gethon; von deswegen sie durch den Aufenthalt beim König erwächst; die Juden zu großen schaden kommen und in warheit doch haben ihm ein kleins gegeben; er bittet daher, diese sust, ab des nicht gewest were, ganz arm waren und Juden ledig zu lassen; dat. Nürnberg Mi. n. Jacobi 39. sind, und doch ein solchs, als sie nach irem armute 50 (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) Vgl. und vormogen gebin mochten, ie gar lutzit uwer nr. 121 art. 4. koninglichen gnaden hulflich were; bittet daher 10 Vgl. nr. 165 art. 34. sie diesmal zu verschonen. dat. Gebichenstein Sa. n. 11 Vgl. nr. 121 art. 3f u. 3 h; nr. 165 art. 35. Kilian 39 bzw. Magdeburg Mi. n. Margarethe 39. 12 Vgl. nr. 121 artt. 3 a u. 9b; nr. 144, II. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 orr. ch. litt. cl.) 15 40 45 55
260 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. Aug. 24 11439 Felkirchen1; item den zu Augspurg2; item den zu Nordlingen3; item den von Werd in zu Mai 26 Schwaben; item bischof von Eystetten; item den von Ottingen 4; item herzog Albrecht von bis 30) Beyern 5; item herzog Ludwig dem eltern von Beyern; item herzog Ludwig sinem son ; item herzog Heinrich von Beyern; item und damit einen brieff an alle Judischeit 6, wo oder under weme sie gesessen sin, die mit mins a herrn dez kûnigs brief zu ersuchen und zu er� 5 fordern von m. h. dez konigs wegen zu komen uf den vorgenanten tag gen Nurenberg. [2] Nota. dise hernach geschriben brief hat min herre auch gegeben dem vorgenanten Juden. die sollen komen zu dem tag gein Meintz uf sant Bartholomeus tage anno domini 1439 : item margraff Wilhelm von Rottel landvogt; item Schmaßman here zu Rappolstein; item heren Wilhelm bischof zu Straßburg"; item here Jacob marggraff zu Baden7; item den 10 burgermeistern und retten der stette Hagenaw Colmar Schletzstat Keysserberg Eenheim Dunekeim und anderen dez richs steten in ElBes 7; item her Raben bischof zu Spyer 7; item herzog Steffan von Beyern 7; item burgermeistern und retten zu Oppenheim 7; item auch ein offen brief an alle Judischeit, do mit zu ersuchen und zu erfordern uf den vorgenanten tage gein Meintz. [3] Nota b. dem vorgenanten Binysch dem Jûden han ich geben zu zeren 2 gülden und einen offen brief 8 an die Jûden, daz sie ime zerung geben solten, wu er kumpt. geschehen zu Mai 28 Bassel an dûnderstag nach dem heilgen phinstag anno etc. 39. nota, ich gabe ime auch umb ein phert zwelf gulden. item und umb einen sattel 1 gulden 1 ort. [4] Nota. diese hernoch geschriben briefe die hat min here hinwek gesant bi Fischlein 20 Juli 25 dem Juden von der Juden wegen, die gein Nurenberg zu dem tage komen sollen uf sant Jacobs tag anno etc. 1439. item minem herren von Wurtzburg; item minem herren von Bam- berg; item minem herren dem marggraff von Brandenburg; item minem herren herzog Hanssen von Beyern 9. item den Tuchsen herrn; item den von Nurenberg; item den von Rottenburg. uf der Tawber 1° ; item den von Werthein; item den von Schweinfurt11; item den von Erfurt 12; 25 item graff Heinrich, sinem son Gunthern und Heinrich Graffen zu Schwartzburg13; item dem bischof von Meydburg14; item der stat zu Meydburg ; item bischof von Hildeßhein; item den a) Vorl. mins — brief von Konrads Hand. b) art. 3 von Konrads Hand. 1 Vgl. nr. 142, II art. 1. 13 Vgl. nr. 121 art. 3 b. 2 Vgl. nrr. 121 art. 3m u. 9d; nr. 143. 11 Am II. und 15. Juli 1439 wendet sich Ebf. Gün- 30 3 Vgl. nr. 121 art. 9 f. ther von Magdeburg in vier gleichlautenden Briefen 4 Am 16. Juni teilt Ludwig Graf zu Öttingen an K. Albrecht und Konrad von Weinsberg; er legt dar: K. Albrecht mit, daß er gemäß dem an ihn und seine wie das dieselbin meine Judescheit, als ich von lan- Vettern Hans und Ulrich gerichteten Mandat seinen den und luten vorjagit was, mit mir ouch vortrebin einzigen Juden, der sein Arzt und nicht habend ist, worden, so das sie nicht gewinnen noch werbin 35 nach Nürnberg schicken werde; dat. Alerheim feria 3. mochten; und nach der zeit, als ich durch schickunge p. Viti 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. des almechtigen gotis und mit hulfe und rate m. lit. cl.) allirgnst. h. des Romischen keisers uwers vaters 5 Vgl. nrr. 121 artt. 3n u. 9c; nr. 142, II art. 2. seligen, uwer und ander miner herrn und ir frunde 6 nr. 138. widder zu landen und luten kommen was und bin, 7 Vgl. nr. 147; nr. 121 art. 3g (Elsaß). haben mir dieselbin mine Juden zu notdorft etlicher Nicht aufgefunden; vgl. nr. 165 art. 28. miner slosse, die darin binnen sulchir zeit, als ich € Am 29. Juli 1439 teilt Herzog Johann von Baiern buessen landis was, vaste zubrochen zuschossen und Konrad von Weinsberg mit, daß er keine Juden, sein vorterbit waren, die widderufzurichten und zu Sohn Christoph 3 oder 4 Juden habe; deren Steuern buwen, und ouch von etlicher schulde wegen, darin dienen aber gemäß persönlicher Zusage des Königs in ich binnen sulchir zit swerlichin kommen was, vaste Breslau als Entschädigung für den Aufwand, der ihm hulfe nach eren vermogen gethon; von deswegen sie durch den Aufenthalt beim König erwächst; die Juden zu großen schaden kommen und in warheit doch haben ihm ein kleins gegeben; er bittet daher, diese sust, ab des nicht gewest were, ganz arm waren und Juden ledig zu lassen; dat. Nürnberg Mi. n. Jacobi 39. sind, und doch ein solchs, als sie nach irem armute 50 (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) Vgl. und vormogen gebin mochten, ie gar lutzit uwer nr. 121 art. 4. koninglichen gnaden hulflich were; bittet daher 10 Vgl. nr. 165 art. 34. sie diesmal zu verschonen. dat. Gebichenstein Sa. n. 11 Vgl. nr. 121 art. 3f u. 3 h; nr. 165 art. 35. Kilian 39 bzw. Magdeburg Mi. n. Margarethe 39. 12 Vgl. nr. 121 artt. 3 a u. 9b; nr. 144, II. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 orr. ch. litt. cl.) 15 40 45 55
Strana 261
C. Besteuerung der Juden nr. 140-141. 261 herzogen von Brunschwick; item der stat zu Halle in Sachßen; item den steten Mulhaussen1, 11439 zu Quedelingburg, Northaussen und Ascherßleben ; item und ein offen brief an alle Judischeit, Маi 26 bis 30] domit zu ersuchen und zu erfordern gein Nürenberg zu dem vorgeschriben tag. [5] Nota. dießen hernochgeschriben brief den hat min here auch geben dem vorgenanten 5 Fischlein dem Juden von dez tags wegen, der do sin sol zu Meintz uf sant Bartholomeus tag Aug. 24 item dem bischof von Mentze2; item dem bischof von Coln; item dem anno etc. 1439: bischof von Tryer ; item herzog Otten von Beyern3; item dem herzog von Geulich und von dem Berg; item herzog von Kleff; item den graffen von Hanau; item den burkluten zu Fridberg; item den von Eppenstein; item den von Franckfurt 4; item den von Meintz 5; item den von 10 Wepfflar, item den von Worms6 ; item einen gemeinen brief an alle Judischeit, domit zu ersuchen und zu erfordern uf den vorgenanten tag gen Mentz. item einen offen brief an die Judischeit, daz sie ime zerung geben sollen. [6]. Nota. uf den fritag nach phinsten da sant ich einen ritenden kneht 7 zu Vieschlin Mai 29 vorgenant von Bassel gen Würzburg, dem gab ich zu zeren 3 gulden. nota. und ich schickt 15 ime auch einen briff an die Juden ime zerung zu geben. 141. K. Albrecht an Dr. Johannes von Eych: bevollmächtigt ihn zur Einziehung des dritten Pfen- 1439 Мai 29 nigs von den Juden in Italien. 1439 Mai 29 Ofen. 20 Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 55b cop. ch. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4308. — Erwähnt: Kerler in Zschr. f. G. d. Juden 3, 119. Beide nach unserer Vorlage. Albertus etc. egregio Johanni de Eych utriusque juris doctori consiliario nostro fideli dilecto graciam regiam et omne bonum. inter ceteras solicitudinis nostre curas attentos nos esse convenit, ut imperii nostri debita per quecunque juris remedia ab illis precipue exigi studeamus, quos specialis tributi atque servitutis jure eidem imperio subjectos esse cognosci- 25 mus, ut sic nostro erario pecunia habundante subditorum quieti commodius vacare valeamus. cum itaque jam dudum vetustissimo jure et consuetudine, de cujus inicio hominum memoria non existit, a divis Romanorum imperatoribus et regibus nostris predecessoribus introductum 1 Mühlhausen an K. Albrecht am 14. Juli: Wir sechs hûsgesesse und arme sin, die bi uns stedekeit bitten euch in Anbetracht unserer Privilegien, das alle haben, mit namen Hefe ire sone und eiden, Moysse 30 und iegliche Judischeid bi uns med liebe und med Smohel und Samson. [Vgl. Kerler, Zsch. f. G. d. Juden gute gesucht und ungesucht unser stad zusteht, --- 3, 126.] Da nun der Rat der Ansicht ist, daß diese uns und unser Juden dorubir nicht zu bedrangen; Sache beim König baß und lichtlicher zu verhandeln geb. Di. n. Kilian 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. ist als zu Mainz mit dem von Winßberg, so gibt er E 55 or. mb. lit. cl.; dabei beglaubigte und besiegelte seinen Vertretern den Auftrag: besprecht als von uch 35 Abschriften zweier Privilegien: I. K. Karls IV. v. 1349 selbs und eigener bewegunge diese Angelegenheit mit Aug. 10 = Reg. Imp. VIII nr. 11II, und 2. K. Sig- hern Hans Gyselern odern andern, das sie (die Juden- munds von 1415 März 25 = Mo. nach Palmarum, schaft) davon gwijd gelassen und gesaget und des siner identisch mit Reg. Imp. XI nr. 1502, dat. feria 2. post gnaden redelicher irkentenis- und frijheidbrief bij Judica = März 18. Sollte es in der Abschrift Mo. vor iren frijheiden zû lassen, als andern Juden in den 40 Palm. heißen? — Mühlhausen St.-A. Akten Abt. W richssteden, die getedinget han, gegeben wurde, mit Fach 1 nr. 5 Copialbuch 1430-48 fol. 177a cop. ch.) — drin oder vierhundert gulden... und ee dann ire Vgl. weiter nr. 121 art. 3a. — Quedlinburg: vgl. nr. 121 deßhalb ungeendet von dannen schiedet, so vullet art. 3 a. — Nordhausen: vgl. nr. 121 artt. 3a; 9b; uch mechtigen uf funfhündert gulden fur sie zů nr. 144, II. — Aschersleben: vgl. nr. 121 art. 3a. geben... getruwen wir, so wir das in der Jûden 45 2 Vgl. nr. 121 artt. 3d u. 3n. besten tun, sie werden uns darane nit stecken lassen. 3 Vgl. nr. 147. Der Rat erwartet Bericht vor dem Tag zu Mainz. Dat. 4 Der Rat von Frankfurt ließ, wie er am 3. Juli an feria 6. p. visitationis Marie 1439. (Frankfurt St.-A. meister Dyether von Alczei unserer stede advocaten Ugb. E 45 A nr. 89 or. ch. lit. cl.; ebenda nr. 87 conc. und Johann von Glauburg unserm midescheffen und ch.) Vgl. weiter nrr. 121 art. 3e u. 3i; nrr. 145 u. 146. 50 ratgesellen, z. Z. am königlichen Hof, mitteilt, nach 5 Vgl. nr. 121 art. 3k. 6 Empfang der königlichen Schreiben seine Judischeit Vgl. nr. 163 art. 10. 7 Vgl. S. 291 Anm. 10. vorfordern; die han sich faste swere und cleinlich in den sachen gemacht und sagen, das ire nit me danne
C. Besteuerung der Juden nr. 140-141. 261 herzogen von Brunschwick; item der stat zu Halle in Sachßen; item den steten Mulhaussen1, 11439 zu Quedelingburg, Northaussen und Ascherßleben ; item und ein offen brief an alle Judischeit, Маi 26 bis 30] domit zu ersuchen und zu erfordern gein Nürenberg zu dem vorgeschriben tag. [5] Nota. dießen hernochgeschriben brief den hat min here auch geben dem vorgenanten 5 Fischlein dem Juden von dez tags wegen, der do sin sol zu Meintz uf sant Bartholomeus tag Aug. 24 item dem bischof von Mentze2; item dem bischof von Coln; item dem anno etc. 1439: bischof von Tryer ; item herzog Otten von Beyern3; item dem herzog von Geulich und von dem Berg; item herzog von Kleff; item den graffen von Hanau; item den burkluten zu Fridberg; item den von Eppenstein; item den von Franckfurt 4; item den von Meintz 5; item den von 10 Wepfflar, item den von Worms6 ; item einen gemeinen brief an alle Judischeit, domit zu ersuchen und zu erfordern uf den vorgenanten tag gen Mentz. item einen offen brief an die Judischeit, daz sie ime zerung geben sollen. [6]. Nota. uf den fritag nach phinsten da sant ich einen ritenden kneht 7 zu Vieschlin Mai 29 vorgenant von Bassel gen Würzburg, dem gab ich zu zeren 3 gulden. nota. und ich schickt 15 ime auch einen briff an die Juden ime zerung zu geben. 141. K. Albrecht an Dr. Johannes von Eych: bevollmächtigt ihn zur Einziehung des dritten Pfen- 1439 Мai 29 nigs von den Juden in Italien. 1439 Mai 29 Ofen. 20 Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 55b cop. ch. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4308. — Erwähnt: Kerler in Zschr. f. G. d. Juden 3, 119. Beide nach unserer Vorlage. Albertus etc. egregio Johanni de Eych utriusque juris doctori consiliario nostro fideli dilecto graciam regiam et omne bonum. inter ceteras solicitudinis nostre curas attentos nos esse convenit, ut imperii nostri debita per quecunque juris remedia ab illis precipue exigi studeamus, quos specialis tributi atque servitutis jure eidem imperio subjectos esse cognosci- 25 mus, ut sic nostro erario pecunia habundante subditorum quieti commodius vacare valeamus. cum itaque jam dudum vetustissimo jure et consuetudine, de cujus inicio hominum memoria non existit, a divis Romanorum imperatoribus et regibus nostris predecessoribus introductum 1 Mühlhausen an K. Albrecht am 14. Juli: Wir sechs hûsgesesse und arme sin, die bi uns stedekeit bitten euch in Anbetracht unserer Privilegien, das alle haben, mit namen Hefe ire sone und eiden, Moysse 30 und iegliche Judischeid bi uns med liebe und med Smohel und Samson. [Vgl. Kerler, Zsch. f. G. d. Juden gute gesucht und ungesucht unser stad zusteht, --- 3, 126.] Da nun der Rat der Ansicht ist, daß diese uns und unser Juden dorubir nicht zu bedrangen; Sache beim König baß und lichtlicher zu verhandeln geb. Di. n. Kilian 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. ist als zu Mainz mit dem von Winßberg, so gibt er E 55 or. mb. lit. cl.; dabei beglaubigte und besiegelte seinen Vertretern den Auftrag: besprecht als von uch 35 Abschriften zweier Privilegien: I. K. Karls IV. v. 1349 selbs und eigener bewegunge diese Angelegenheit mit Aug. 10 = Reg. Imp. VIII nr. 11II, und 2. K. Sig- hern Hans Gyselern odern andern, das sie (die Juden- munds von 1415 März 25 = Mo. nach Palmarum, schaft) davon gwijd gelassen und gesaget und des siner identisch mit Reg. Imp. XI nr. 1502, dat. feria 2. post gnaden redelicher irkentenis- und frijheidbrief bij Judica = März 18. Sollte es in der Abschrift Mo. vor iren frijheiden zû lassen, als andern Juden in den 40 Palm. heißen? — Mühlhausen St.-A. Akten Abt. W richssteden, die getedinget han, gegeben wurde, mit Fach 1 nr. 5 Copialbuch 1430-48 fol. 177a cop. ch.) — drin oder vierhundert gulden... und ee dann ire Vgl. weiter nr. 121 art. 3a. — Quedlinburg: vgl. nr. 121 deßhalb ungeendet von dannen schiedet, so vullet art. 3 a. — Nordhausen: vgl. nr. 121 artt. 3a; 9b; uch mechtigen uf funfhündert gulden fur sie zů nr. 144, II. — Aschersleben: vgl. nr. 121 art. 3a. geben... getruwen wir, so wir das in der Jûden 45 2 Vgl. nr. 121 artt. 3d u. 3n. besten tun, sie werden uns darane nit stecken lassen. 3 Vgl. nr. 147. Der Rat erwartet Bericht vor dem Tag zu Mainz. Dat. 4 Der Rat von Frankfurt ließ, wie er am 3. Juli an feria 6. p. visitationis Marie 1439. (Frankfurt St.-A. meister Dyether von Alczei unserer stede advocaten Ugb. E 45 A nr. 89 or. ch. lit. cl.; ebenda nr. 87 conc. und Johann von Glauburg unserm midescheffen und ch.) Vgl. weiter nrr. 121 art. 3e u. 3i; nrr. 145 u. 146. 50 ratgesellen, z. Z. am königlichen Hof, mitteilt, nach 5 Vgl. nr. 121 art. 3k. 6 Empfang der königlichen Schreiben seine Judischeit Vgl. nr. 163 art. 10. 7 Vgl. S. 291 Anm. 10. vorfordern; die han sich faste swere und cleinlich in den sachen gemacht und sagen, das ire nit me danne
Strana 262
Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 262 sit, quod Judei servi imperialis camere nostre per totum Romanum degentes imperium Roma- norum imperatori sive regi pro tempore existenti post assumptionem ejus ad supreme dig- nitatis apicem specialis tributi nomine terciam partem omnium bonorum suorum dare ac persolvere ac census hujusmodi honorancios a coram eo se exhibere teneantur, nos prefatorum predecessorum nostrorum vestigiis inherendo prenominatum tributum sive censum exigi, uti 5 debemus, cupientes tibi, cujus legalitatem fidemque erga nos et sacrum imperium probatas habemus, maturo desuper prehabito consilio committimus ac seriosius injungimus, quatenus a prefatis Judeis imperialis camere nostre servis per Italiam tamen dumtaxat ubilibet consti- tutis, in quibuscunque provinciis civitatibus territoriis aut districtibus habitent, pretaxatum tributum sive censum tercie partis omnium bonorum mobilium et immobilium exigas et 10 requiras, leves et exsolvi facias, dantes et concedentes tibi de imperialis potestatis plenitudine liberam plenam et omnimodam potestatem atque facultatem ac mandatum speciale prefatum tributum sive censum nostri nomine requirendi exigendi levandi recipiendi et exsolvi faciendi ac cum predictis Judeis imperialis camere nostre servis super tributo sive censu hujusmodi eciam in minori summa, prout tue discrecioni videbitur, concordandi et componendi deque 15 sic per te a prefatis Judeis receptis levatis exactis solutis et concordatis quittandi et ab- solvendi; et, qui tuis in hac parte paruerint requisicionibus, quittatos liberos et absolutos reddi faciendi, contradictores vero et, qui rebelles fuerint, omni juris remedio cohercendi et compellendi et nichilominus omnes et singulos principes tam ecclesiasticos quam seculares comites vicecomites barones nobiles militares nostros et imperii sacri vasallos feodatarios et 20 subditos et alios quoscunque judices potestates terrarum et officiales, ut in premissis tibi assistant, invocandi requirendi et ammonendi, quos et nos tenore presencium sub debito fidelitatis, qua nobis et sacro imperio astricti sunt, requirimus et admonemus invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii spiritualis b; omniaque alia et singula agendi faciendi pro- curandi et exequendi, que circa premissa necessaria fuerint et quomodolibet oportuna, eciam- 25 si mandatum exigant magis speciale, decernentes exnunc ratum gratum et validum ac tenore presencium perpetue firmitatis robur illi adicientesc, quidquid per te in premissis nostri nomine actum gestum factum procuratum et executum fuerit, universos et singulos, a quibus sepedicti tributi census sive debiti solucionem receperis et qui tecum super eodem juxta tue discrecionis arbitrium (ut premittitur) concordaverint aut composuerint, liberos quittatos et 30 absolutos fore, quos nichilominus, si literis tuo sigillo sigillatis quittaveris, perinde quittatos liberos ac absolutos esse volumus, acsi hujusmodi litere nostro proprio regali sigillo roborate forent. in quorum omnium robur et fidem presentes fieri jussimus et nostre majestatis appen- 1139 datum Bude die vigesima nona mensis maji anno domini etc. 39. Mai 29 sione communiri. Rex Il Marquardus. 1439 Mai 29 35 1439 142. Formular über Ablösung der Steuer, ausgestellt von Konrad von Weinsberg auf dem Nürn- Aug. I 1439 August I berger Judentag für die in angefigter Liste verzeichneten Juden. Nürnberg 1. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 100�102 cop. ch. Diese Vorl. faßt auf pag. 100-104 die nrr. 142-144 in einem Stück unter der Bemerkung zusammen: Nota. in solcher moß hat min 40 herre brief gegeben uf dem tag, so zu Nurnberg wase uf sand Jacobs tag [Juli 25] anno 1439 als von des dritten pfennings wegen. In Vorl. beginnt mit jedem item eine neue Zeile. B coll. ebenda E 55 cop. ch. Enthält nur die vorliegende nr. Erwähnt: Kerler in Zsch. f. G. d. Juden 3, 120. Wir Conrat herre zu Winsperg etc. bekennen etc.: als der 45 [I] Forma literarum. allerdurchluhtigist furste und herre etc. die Judischeit gen Nurnberg und gen Menntz verbott hat mit sinen gnaden oder siner gnaden mahtboten umbe den dritten pfenning zu uber- a) em.; Vorl. honorancia. b) undeutlich. c) Vorl. addicientes. 1 Zu dem Nürnberger Judentag vom 25. Juli bis nr. 163 art. 7. nr. 164 art. 40-45. nr. 165 artt. 30-32. 5. August vgl. noch nr. 121 artt. 3; 4; 8 u. 9.— 50
Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 262 sit, quod Judei servi imperialis camere nostre per totum Romanum degentes imperium Roma- norum imperatori sive regi pro tempore existenti post assumptionem ejus ad supreme dig- nitatis apicem specialis tributi nomine terciam partem omnium bonorum suorum dare ac persolvere ac census hujusmodi honorancios a coram eo se exhibere teneantur, nos prefatorum predecessorum nostrorum vestigiis inherendo prenominatum tributum sive censum exigi, uti 5 debemus, cupientes tibi, cujus legalitatem fidemque erga nos et sacrum imperium probatas habemus, maturo desuper prehabito consilio committimus ac seriosius injungimus, quatenus a prefatis Judeis imperialis camere nostre servis per Italiam tamen dumtaxat ubilibet consti- tutis, in quibuscunque provinciis civitatibus territoriis aut districtibus habitent, pretaxatum tributum sive censum tercie partis omnium bonorum mobilium et immobilium exigas et 10 requiras, leves et exsolvi facias, dantes et concedentes tibi de imperialis potestatis plenitudine liberam plenam et omnimodam potestatem atque facultatem ac mandatum speciale prefatum tributum sive censum nostri nomine requirendi exigendi levandi recipiendi et exsolvi faciendi ac cum predictis Judeis imperialis camere nostre servis super tributo sive censu hujusmodi eciam in minori summa, prout tue discrecioni videbitur, concordandi et componendi deque 15 sic per te a prefatis Judeis receptis levatis exactis solutis et concordatis quittandi et ab- solvendi; et, qui tuis in hac parte paruerint requisicionibus, quittatos liberos et absolutos reddi faciendi, contradictores vero et, qui rebelles fuerint, omni juris remedio cohercendi et compellendi et nichilominus omnes et singulos principes tam ecclesiasticos quam seculares comites vicecomites barones nobiles militares nostros et imperii sacri vasallos feodatarios et 20 subditos et alios quoscunque judices potestates terrarum et officiales, ut in premissis tibi assistant, invocandi requirendi et ammonendi, quos et nos tenore presencium sub debito fidelitatis, qua nobis et sacro imperio astricti sunt, requirimus et admonemus invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii spiritualis b; omniaque alia et singula agendi faciendi pro- curandi et exequendi, que circa premissa necessaria fuerint et quomodolibet oportuna, eciam- 25 si mandatum exigant magis speciale, decernentes exnunc ratum gratum et validum ac tenore presencium perpetue firmitatis robur illi adicientesc, quidquid per te in premissis nostri nomine actum gestum factum procuratum et executum fuerit, universos et singulos, a quibus sepedicti tributi census sive debiti solucionem receperis et qui tecum super eodem juxta tue discrecionis arbitrium (ut premittitur) concordaverint aut composuerint, liberos quittatos et 30 absolutos fore, quos nichilominus, si literis tuo sigillo sigillatis quittaveris, perinde quittatos liberos ac absolutos esse volumus, acsi hujusmodi litere nostro proprio regali sigillo roborate forent. in quorum omnium robur et fidem presentes fieri jussimus et nostre majestatis appen- 1139 datum Bude die vigesima nona mensis maji anno domini etc. 39. Mai 29 sione communiri. Rex Il Marquardus. 1439 Mai 29 35 1439 142. Formular über Ablösung der Steuer, ausgestellt von Konrad von Weinsberg auf dem Nürn- Aug. I 1439 August I berger Judentag für die in angefigter Liste verzeichneten Juden. Nürnberg 1. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 100�102 cop. ch. Diese Vorl. faßt auf pag. 100-104 die nrr. 142-144 in einem Stück unter der Bemerkung zusammen: Nota. in solcher moß hat min 40 herre brief gegeben uf dem tag, so zu Nurnberg wase uf sand Jacobs tag [Juli 25] anno 1439 als von des dritten pfennings wegen. In Vorl. beginnt mit jedem item eine neue Zeile. B coll. ebenda E 55 cop. ch. Enthält nur die vorliegende nr. Erwähnt: Kerler in Zsch. f. G. d. Juden 3, 120. Wir Conrat herre zu Winsperg etc. bekennen etc.: als der 45 [I] Forma literarum. allerdurchluhtigist furste und herre etc. die Judischeit gen Nurnberg und gen Menntz verbott hat mit sinen gnaden oder siner gnaden mahtboten umbe den dritten pfenning zu uber- a) em.; Vorl. honorancia. b) undeutlich. c) Vorl. addicientes. 1 Zu dem Nürnberger Judentag vom 25. Juli bis nr. 163 art. 7. nr. 164 art. 40-45. nr. 165 artt. 30-32. 5. August vgl. noch nr. 121 artt. 3; 4; 8 u. 9.— 50
Strana 263
C. Besteuerung der Juden nr. 141-142. 263 1439 Aug. 1 25 kummen a, als dann sin koniglich gnaden uns enpholhen und des siner etc. gnaden majestat- brief gegeben hat, der dann von worte zu worte hienachgeschriben stet und sich also anhebt : also sin zu uns here gen Nurnberg kummen N. Juden zu diser zit wir Albrecht etc.1 zu b N. gesessen etc., die sich als gehorsamme Juden erzeigt und uns auch ir armut gefang- 5 nussec oder schatzung etc. herzelt haben. sollich ir gehorsamme und d armut wir angesehen und von ine genommen haben N. e gulden und sie darumb begnadet und gefriet, begnaden und frien sie auch mit diesem brief an stat und von wegen des vorgenanten unsers gnedigsten herrn des konigs, als dann sin konigliche gnaden uns daz enpholhen und ganz macht gegeben hat nach ußwisung des vorgeschriben siner koniglichen gnaden majestatbriefs, also daz sie 10 alle die friung2 haben und haben sollen die nehsten zehen jare, die da nehst nach einander volgen und kummen sin nach datum dißs briefs, die dann der Judischeit von dem aller- durchluchtigsten fursten keiser Sigmunden u. gnstn. herrn seligen gegeben ist, sich der zu halten und zu gebrawchen glicher wise und in aller der mosse, als die von worte zu worte in diesem brief geschriben und benennt stunden. und wann sie auch des begeren und fordern sin, so sol 15 man ine des majestatbrief usser der canzli geben solchs zu confirmieren, darumb sie dann der canzli ire gerechtikeit auch geben und ußrichten sollen. und wir gebieten auch an stat und von wegen dez vorgen. u. gnstn. h. des konigs allen fursten geistlichen und werntlichen graven frien hern rittern knechten amptluten steten burgermeistern und allen andern auch den Juden mit diesem brief und biten auch dinstlichen und fruntlichen, die vorgen. Juden bi 20 solchen gnaden und friheiten on intrag und on alle hindernûsse bliben zu lossen; und das alles bi solchen penen, so dann in des vorgen. u. gnstn. h. des keisers seligen brief begriefen zu urkunde dißs briefes versigelt mit unserm anhangendem ist und geschriben stet. insigel. dieser brief ist geben zu Nurnberg an sand Peters tag ad vincula in den jaren etc. 1400 und im 39. jaren. [II. Liste] [I] Uf die vorgeschriben forme hat man den hernachgeschriben brief geben: item Berman und Lazarus von Bopfingen umbe — 20 gl.3; item Abraham vom Stein4 zu Costentz umbe — 10 gl.; item Abraham von Colmar zu Costentz umbe — 40 gl.; item Jacob Judenmeister von Costentz — [fehlt Betrag]; item Jacob Jude burger zu Costentz umbe — 100 gl. ; item Lewe von Schoffhusen mit brûdern swestern und Gabrieheln sinen schaffer 30 Vynants sun umbe — 500 gl.; item Moyses von Mellingen umbe — 20 gl.; item Eberlin von Veltkirch umbe — 30 gl.; item Abraham von Wintertawer umbe — 25 gl. [2] Nota. in vorgeschribener mosse haben auch diese nachgenanten brief, dann so vil mee, das wissentlichen furbraht ist, das sie geschetzt sin von herzogen Albrehten5 zu Beyern 1439 Aug. 1 a) O uberkimmen. b) om. O. c) B om. gefangnusse bis etc. d) B om. und armut. e) B add. rinische. 35 1 nr. 137. 2 Privileg K. Sigmunds für die Konstanzer Juden v. 24. Februar 1434; vgl. Reg. Imp. IX nr. 10 075. — Für die Schaffhauser Juden im allgemeinen v. 20. März 1434 und für Loewe v. Schaffhausen im 40 besonderen v. 24. Februar 1434; vgl. RTA. II, 299 Anm. 3 und Reg. Imp. IX, nrr. 10167 u. 10064.— Für die Juden v. Mellingen vom 24. Februar 1434, vgl. Reg. Imp. IX nr. 10080; dazu Urkunde Sigmunds v. 20. März, vgl. RTA. 11, 299 Anm. 3 u. Reg. Imp. IX 45 nr. 10167. — Für die Juden von Winterthur v. 24. Fe- bruar 1434, Reg. Imp. IX nr. 10079. Entsprechende Privilegien für Bopfingen und Feldkirch sind nicht bekannt geworden. 3 Vgl. zu diesen Einträgen die Schlußabrechnung 50 Konrads von 1440, unsere nr. 163 artt. 7 u. 11. 4 Diesem hatte Konstanz am 24. Juli 1439 ein Schreiben an Caspar Schlick und Konrad von Weins- berg mitgegeben, in dem es bittet, gnädig zu sein, da er arm und verdorben und bi uns von schulden wegen, so im dann entragen sind, an sin gut vast abgangen und nit habhaft ist ; dat. s. Jacobs aubend 39. (Öhrin- gen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) — Zu den Verhandlungen mit den Konstanzer Juden vgl. nr. 121 art. 9h. 5 Herzog Albrecht von Baiern teilte am 19. Juni K. Albrecht mit, daß er seiner Zeit Konrad von Weins- berg und Haupt von Pappenheim zugesagt habe, seine Juden zu den Verhandlungen zu entbieten [vgl. RTA. 13 nr. 244]. Nun habe er aber gemäß ordnung und ge- seczt des Baseler Konzils, das man dhainen Juden zu dem wucher mer halten solle, diejenigen, welich nicht ungewuchert sein wolten, geurlaubet und aus seinem Land ziehen lassen; diejenigen, die noch im Land sind, der sicher gar lûczel sein, will er zu den Verhandlungen entbieten; geb. Fridberg Fr. n. Viti 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) In einem inhaltlich übereinstimmenden Schreiben an
C. Besteuerung der Juden nr. 141-142. 263 1439 Aug. 1 25 kummen a, als dann sin koniglich gnaden uns enpholhen und des siner etc. gnaden majestat- brief gegeben hat, der dann von worte zu worte hienachgeschriben stet und sich also anhebt : also sin zu uns here gen Nurnberg kummen N. Juden zu diser zit wir Albrecht etc.1 zu b N. gesessen etc., die sich als gehorsamme Juden erzeigt und uns auch ir armut gefang- 5 nussec oder schatzung etc. herzelt haben. sollich ir gehorsamme und d armut wir angesehen und von ine genommen haben N. e gulden und sie darumb begnadet und gefriet, begnaden und frien sie auch mit diesem brief an stat und von wegen des vorgenanten unsers gnedigsten herrn des konigs, als dann sin konigliche gnaden uns daz enpholhen und ganz macht gegeben hat nach ußwisung des vorgeschriben siner koniglichen gnaden majestatbriefs, also daz sie 10 alle die friung2 haben und haben sollen die nehsten zehen jare, die da nehst nach einander volgen und kummen sin nach datum dißs briefs, die dann der Judischeit von dem aller- durchluchtigsten fursten keiser Sigmunden u. gnstn. herrn seligen gegeben ist, sich der zu halten und zu gebrawchen glicher wise und in aller der mosse, als die von worte zu worte in diesem brief geschriben und benennt stunden. und wann sie auch des begeren und fordern sin, so sol 15 man ine des majestatbrief usser der canzli geben solchs zu confirmieren, darumb sie dann der canzli ire gerechtikeit auch geben und ußrichten sollen. und wir gebieten auch an stat und von wegen dez vorgen. u. gnstn. h. des konigs allen fursten geistlichen und werntlichen graven frien hern rittern knechten amptluten steten burgermeistern und allen andern auch den Juden mit diesem brief und biten auch dinstlichen und fruntlichen, die vorgen. Juden bi 20 solchen gnaden und friheiten on intrag und on alle hindernûsse bliben zu lossen; und das alles bi solchen penen, so dann in des vorgen. u. gnstn. h. des keisers seligen brief begriefen zu urkunde dißs briefes versigelt mit unserm anhangendem ist und geschriben stet. insigel. dieser brief ist geben zu Nurnberg an sand Peters tag ad vincula in den jaren etc. 1400 und im 39. jaren. [II. Liste] [I] Uf die vorgeschriben forme hat man den hernachgeschriben brief geben: item Berman und Lazarus von Bopfingen umbe — 20 gl.3; item Abraham vom Stein4 zu Costentz umbe — 10 gl.; item Abraham von Colmar zu Costentz umbe — 40 gl.; item Jacob Judenmeister von Costentz — [fehlt Betrag]; item Jacob Jude burger zu Costentz umbe — 100 gl. ; item Lewe von Schoffhusen mit brûdern swestern und Gabrieheln sinen schaffer 30 Vynants sun umbe — 500 gl.; item Moyses von Mellingen umbe — 20 gl.; item Eberlin von Veltkirch umbe — 30 gl.; item Abraham von Wintertawer umbe — 25 gl. [2] Nota. in vorgeschribener mosse haben auch diese nachgenanten brief, dann so vil mee, das wissentlichen furbraht ist, das sie geschetzt sin von herzogen Albrehten5 zu Beyern 1439 Aug. 1 a) O uberkimmen. b) om. O. c) B om. gefangnusse bis etc. d) B om. und armut. e) B add. rinische. 35 1 nr. 137. 2 Privileg K. Sigmunds für die Konstanzer Juden v. 24. Februar 1434; vgl. Reg. Imp. IX nr. 10 075. — Für die Schaffhauser Juden im allgemeinen v. 20. März 1434 und für Loewe v. Schaffhausen im 40 besonderen v. 24. Februar 1434; vgl. RTA. II, 299 Anm. 3 und Reg. Imp. IX, nrr. 10167 u. 10064.— Für die Juden v. Mellingen vom 24. Februar 1434, vgl. Reg. Imp. IX nr. 10080; dazu Urkunde Sigmunds v. 20. März, vgl. RTA. 11, 299 Anm. 3 u. Reg. Imp. IX 45 nr. 10167. — Für die Juden von Winterthur v. 24. Fe- bruar 1434, Reg. Imp. IX nr. 10079. Entsprechende Privilegien für Bopfingen und Feldkirch sind nicht bekannt geworden. 3 Vgl. zu diesen Einträgen die Schlußabrechnung 50 Konrads von 1440, unsere nr. 163 artt. 7 u. 11. 4 Diesem hatte Konstanz am 24. Juli 1439 ein Schreiben an Caspar Schlick und Konrad von Weins- berg mitgegeben, in dem es bittet, gnädig zu sein, da er arm und verdorben und bi uns von schulden wegen, so im dann entragen sind, an sin gut vast abgangen und nit habhaft ist ; dat. s. Jacobs aubend 39. (Öhrin- gen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) — Zu den Verhandlungen mit den Konstanzer Juden vgl. nr. 121 art. 9h. 5 Herzog Albrecht von Baiern teilte am 19. Juni K. Albrecht mit, daß er seiner Zeit Konrad von Weins- berg und Haupt von Pappenheim zugesagt habe, seine Juden zu den Verhandlungen zu entbieten [vgl. RTA. 13 nr. 244]. Nun habe er aber gemäß ordnung und ge- seczt des Baseler Konzils, das man dhainen Juden zu dem wucher mer halten solle, diejenigen, welich nicht ungewuchert sein wolten, geurlaubet und aus seinem Land ziehen lassen; diejenigen, die noch im Land sind, der sicher gar lûczel sein, will er zu den Verhandlungen entbieten; geb. Fridberg Fr. n. Viti 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) In einem inhaltlich übereinstimmenden Schreiben an
Strana 264
264 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Aug. 1 etc. und usser ine geboten habe ze ziehen, und allen gesuch abelossen mussen gein den sinen unter ime gesessen etc.: item der alte Seligman, Jude von Munchen, item Joseph und Eberlein sin sûne — 100 gl.1; item Joseph von Wylhem von Munchen2 — 44 gl.; item Abraham von Dôltze zu Munchen — 36 gl.; item Eberlein von Pfaffenhofen3 — [fehlt Betrag]; item Anshelm Jude von Hohenwart — 20 gl. 1439 143. Formular über Aufschub der Steuer, ausgestellt von Konrad von Weinsberg auf dem Nürn- Aug. I berger Judentag für die Juden von Augsburg. 1439 August 1. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 102 u. 103 cop. ch. Vgl. Quellenbeschreibung nr. 142 Vorl. O. Wir Conrat herre zu Winsperg etc. bekennen etc. [I] Alia forma unius litere. das von gebote des durchluchtigisten fursten und hern hern Albrechts etc. u. gnstn. h. und von geheisse wegen der ersamen wisen burgermeister und rate der stat zu Augspurg4 unserer guten frunde zu uns here gen Nurnberg kummen sin mit namen Fynelman und Berman Juden von iren und irer mitburger und geselschaft wegen der Juden zu diesen zitten wonhaftig und gesessen zu Augspurg. und sie haben uns furbracht : wie das ine die vorgen. unsere gut frunde 15 von Augspurg ußgeboten haben von ine zu ziehen etc., also das sie nit wissen, nach gewissen mogen, was ine an iren schulden werden und gevallen moge; und sie wôlten doch gerne recht tun und dem vorgen. u. gnstn. h. dem konige in den und in andern sachen williglichen gehor- samme sin nach allem irem vermogen ; so sin auch ein teile Juden von ine gezogen und konnen nit gewissen, ob die mit ine tragen wollen oder nit ; doch so hofften sie, mochten sie u. h. des 20 konigs gnade geniessen, daz die von Augspurg vorgenant sie halten und bliben wôlten lossen als bizhere; sie hofften, die hinweg gezogen Juden weren willig alles ze tunde nach gnaden, waz sie also von des dritten pfennings wegen tun solten. und haben uns daruf demutiglichen gebeten ine einen zugk zu geben, ob sie u. h. des konigs gnade geniessen mohten, das sie in irem wesen und unvertrieben bliben mochten; so vermôchten sie dester baz u. h. des konigs gnaden ge- 25 dienen und dester volliglicher sich umbe des dritten pfennings wegen gerichten. also haben wir angesehen ir gehorsamme und redlich bete und sie also gutlichen von uns scheiden lossen und auch einen zugk gegeben, biz das wir solchs an u. h. des konigs gnaden bringen mogen, also und in solcher moß : wann sie von dem obgenanten u. gnst. h. dem konige oder uns hermant werden, das sie sich mit diesem brief in keinerlei wise behelfen, sundern kummen und gehorsam 30 sin sollen, in mossen sie uns das ze tunde glewplich zugesagt haben. und des zu waren urkund geben wir ine diesen brief versigelt mit unserm ufgetruckten insigel; der geben ist an 1439 Aug. 1 sand Peters tag ad vincula anno domini 1439. [II] In der vorgeschriben forme hat min herre einen brief geben zweien Juden von Augs- purg genant Fynelman und Berman. 10 35 Konrad von Weinsberg vom 22. Juli bittet er diesen, mit den nach Nürnberg entsandten Juden gutlich zu übereinkommen und ain gleichs zu nemen; dat. Muen- chein Marie Magdalene 39 (ebenda E 55 or. ch. lit. cl.). — Vgl. auch nr. 121 art. 9c. 1 Unsere nr. 163 art. 7 verzeichnet nur den ersten und den letzten Posten; somit muß sich die in unserem vorliegenden Stück zwischen den Steuersummen des Joseph von Wylhem und Abraham von Doeltze stehende spätere Bemerkung die sein nit gefallen auf diese bei- den beziehen. 2 Diesen Juden Joseph von Weylhaim empfiehlt Herzog Albrecht in einem besonderen Brief vom 22. Juni der Gnade der kgl. Räte und bittet, ihn nit zu hârt zu halten; dat. München Marie Magdalene 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) 3 Dieser Eberlein von Pfaffenhofen ist wohl identisch mit dem Juden Aboel des Herzogs Albrecht, dem Jan von Sedlitz, Marschalk und Pfleger zu Pfaffen- hofen am 21. Juli ein besonderes Empfehlungs- schreiben an Konrad von Weinsberg mitgibt, da er 40 (Abel) zu disem jar vergangen verdarben ist und nichtz hat; er hat auch kain parschaft nicht; sunder was er hat, das ligt unter etlichen busten, und habent auch weder brief noch pfant daruber und sich selber vast verburgt, das er auf gûte wort und 45 glauben gelihen hat, und verste, daz es sein schuld mug ainpringen nach notdurft sunder nach ver- derben; dat. Pfaffenhofen Erichtag v. Jacobi 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) 4 Vgl. nr. 121 art. 9d. 50
264 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Aug. 1 etc. und usser ine geboten habe ze ziehen, und allen gesuch abelossen mussen gein den sinen unter ime gesessen etc.: item der alte Seligman, Jude von Munchen, item Joseph und Eberlein sin sûne — 100 gl.1; item Joseph von Wylhem von Munchen2 — 44 gl.; item Abraham von Dôltze zu Munchen — 36 gl.; item Eberlein von Pfaffenhofen3 — [fehlt Betrag]; item Anshelm Jude von Hohenwart — 20 gl. 1439 143. Formular über Aufschub der Steuer, ausgestellt von Konrad von Weinsberg auf dem Nürn- Aug. I berger Judentag für die Juden von Augsburg. 1439 August 1. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 102 u. 103 cop. ch. Vgl. Quellenbeschreibung nr. 142 Vorl. O. Wir Conrat herre zu Winsperg etc. bekennen etc. [I] Alia forma unius litere. das von gebote des durchluchtigisten fursten und hern hern Albrechts etc. u. gnstn. h. und von geheisse wegen der ersamen wisen burgermeister und rate der stat zu Augspurg4 unserer guten frunde zu uns here gen Nurnberg kummen sin mit namen Fynelman und Berman Juden von iren und irer mitburger und geselschaft wegen der Juden zu diesen zitten wonhaftig und gesessen zu Augspurg. und sie haben uns furbracht : wie das ine die vorgen. unsere gut frunde 15 von Augspurg ußgeboten haben von ine zu ziehen etc., also das sie nit wissen, nach gewissen mogen, was ine an iren schulden werden und gevallen moge; und sie wôlten doch gerne recht tun und dem vorgen. u. gnstn. h. dem konige in den und in andern sachen williglichen gehor- samme sin nach allem irem vermogen ; so sin auch ein teile Juden von ine gezogen und konnen nit gewissen, ob die mit ine tragen wollen oder nit ; doch so hofften sie, mochten sie u. h. des 20 konigs gnade geniessen, daz die von Augspurg vorgenant sie halten und bliben wôlten lossen als bizhere; sie hofften, die hinweg gezogen Juden weren willig alles ze tunde nach gnaden, waz sie also von des dritten pfennings wegen tun solten. und haben uns daruf demutiglichen gebeten ine einen zugk zu geben, ob sie u. h. des konigs gnade geniessen mohten, das sie in irem wesen und unvertrieben bliben mochten; so vermôchten sie dester baz u. h. des konigs gnaden ge- 25 dienen und dester volliglicher sich umbe des dritten pfennings wegen gerichten. also haben wir angesehen ir gehorsamme und redlich bete und sie also gutlichen von uns scheiden lossen und auch einen zugk gegeben, biz das wir solchs an u. h. des konigs gnaden bringen mogen, also und in solcher moß : wann sie von dem obgenanten u. gnst. h. dem konige oder uns hermant werden, das sie sich mit diesem brief in keinerlei wise behelfen, sundern kummen und gehorsam 30 sin sollen, in mossen sie uns das ze tunde glewplich zugesagt haben. und des zu waren urkund geben wir ine diesen brief versigelt mit unserm ufgetruckten insigel; der geben ist an 1439 Aug. 1 sand Peters tag ad vincula anno domini 1439. [II] In der vorgeschriben forme hat min herre einen brief geben zweien Juden von Augs- purg genant Fynelman und Berman. 10 35 Konrad von Weinsberg vom 22. Juli bittet er diesen, mit den nach Nürnberg entsandten Juden gutlich zu übereinkommen und ain gleichs zu nemen; dat. Muen- chein Marie Magdalene 39 (ebenda E 55 or. ch. lit. cl.). — Vgl. auch nr. 121 art. 9c. 1 Unsere nr. 163 art. 7 verzeichnet nur den ersten und den letzten Posten; somit muß sich die in unserem vorliegenden Stück zwischen den Steuersummen des Joseph von Wylhem und Abraham von Doeltze stehende spätere Bemerkung die sein nit gefallen auf diese bei- den beziehen. 2 Diesen Juden Joseph von Weylhaim empfiehlt Herzog Albrecht in einem besonderen Brief vom 22. Juni der Gnade der kgl. Räte und bittet, ihn nit zu hârt zu halten; dat. München Marie Magdalene 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) 3 Dieser Eberlein von Pfaffenhofen ist wohl identisch mit dem Juden Aboel des Herzogs Albrecht, dem Jan von Sedlitz, Marschalk und Pfleger zu Pfaffen- hofen am 21. Juli ein besonderes Empfehlungs- schreiben an Konrad von Weinsberg mitgibt, da er 40 (Abel) zu disem jar vergangen verdarben ist und nichtz hat; er hat auch kain parschaft nicht; sunder was er hat, das ligt unter etlichen busten, und habent auch weder brief noch pfant daruber und sich selber vast verburgt, das er auf gûte wort und 45 glauben gelihen hat, und verste, daz es sein schuld mug ainpringen nach notdurft sunder nach ver- derben; dat. Pfaffenhofen Erichtag v. Jacobi 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) 4 Vgl. nr. 121 art. 9d. 50
Strana 265
C. Besteuerung der Juden nr. 142-144. 965 144, Formular über Steueraufschub, von. Konrad von. Weinsberg den in angefügter Liste ver- Les zeichneten Juden auf dem Nürnberger Tag ausgestellt. 1439 August 4 Nürnberg. = Aus Ohringen Hohenloh. H.-A, G 57 pag. 108-104 cop. ch. Vgl. Quellenbeschreibung von nw. 142 Vorl. O. 5 [Z.] Alia forma. Wir Cunradt herre zu Winsperg etc. bekennen eto. als von gebote des durchluchtigisten fursten und hern hern Albrehts etc. die Judischet ietz uf sand Jacobs tag nehstvergangen here gen Nurnberg geheischen und betagt sin als von des dritten Juti 25 pfennings wegen mit uns von siner koniglichen gnaden wegen ze richten und zu uberkummen, also ist zu uns kummen Kyrsen Jude von Ulme als von sin und siner mitburger gesellschaft der Juden 10 wegen zu Ulme und hat uns von iren wegen wol furgelegt und herzelt merklich irrung als vind- schaft und unfrieds halben, defhalb sie nit wol sicher here kummen móhten, und auch sunder- lichen demutiglichen gebeten, sollich wilde lewfe allenthalben difs lands anzesehen und ine des uberkumens als umbe den dritten pfenning schub und zugk zu geben, biz das es durch uns an u. h. konigs gnade bracht werden und gelangen moge; und biten auch dabi, das wir solchs 15 von wegen u. gnst. h. des konigs fur gehorsamme und nicht als fur ungehorsamme haben wollen. also haben wir angesehen ir gehorsamme und demutige bete und ine also schüb und zügk gegeben und geben ine das mit diesem brief alles biz an ein anbringen an u. gnst. h. den konig in solcher mosB, wann sie von uns an stat und von wegen des vorgenanten unsers gne- digsten hern etc. hermant werden, das sie alsdanne gehorsamme sin wollen in mossen und sich 20 25 30 85 4 o 4 e 50 gebürt. Petri anno 1400 und im 39. jaren. [II. Liste.] Solcher moB haben wir brief gegeben den hernachgeschrieben: item den von Erffurt?; item David Sprintzen von Saltzburg?. von Ulme der Judischeit! ; Northüsen?; 1 Am 10. Juni 1439 teilte Ulm dem König mit, daß es sein an Ulm und die Schwäbischen Bundesstädte gerichtetes Mandat [vgl. ıw. 139] diesen mitteilen und seine Juden zu dem Nürnberger Tage schicken werde, obwohl sie bereits zweimal vergeblich dort gewesen seien; dat. Mi. n. Fronleichnam. ( Ölwingen Hohen- loh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) — Ulm gab gemäß Schreiben an Nördlingen vom 20. Juli seinen Juden den Auftrag, das si losend und ir acht habend, was die Juden der von Augspurg und Nueremberg tun wollen, das si das och tügent; wer es aber, das man si darbi nit beliben lassen und verrer und witer drengen wólt, das si denne die sachen nach der Judi- scheit rate und nach dem wegsten handeln, wie sich das aischen werde; dat. feria 2. a. Magdalene 39 (.Nórdlingen St.- A. Missiven vom J.1439 or. ch. liit. cl. ). ? Erfurt hatte am 24. Juli den Juden Menchin als Abgesandten der Judenschaft beglaubigt und dargelegt, daß seine Juden im Wohlstand sehr heruntergekommen sind, daß sie sich stets dem König willig bewiesen haben, als sie noch in narunge und mogede sassen, daß sie vom Kaiser begnadet und gefreiet sind [ Reg. Imp. IX mr. 100687, solche gnade und friheit noch etlich zit stehen und veren werdet, daß sie bei der letzten Teuerung den Christen in der Stadt auf Bitte des Rates Schulden nachgelassen haben und daher schonendste Behandlung verdienen; dat. feria. 6. vi- gilia Jacobi 39 (Óhringen Hoh. H.-A. E 55 or. mb. lit. cl.). — Dem in Erfurt lebenden Juden, Haym Gans hatte sein. Herr, der Landgraf Ludwig zu Hessen, Deutsche Reichstags-Akten XIV 34 zu urkunde versigelt mit unserm ufgetruckten insigel uf dinstag nach ad vincula item den item Abraham und Mossen zu durch persönliche Fürsprache von K. Albrecht Steuer- befreiung erwirkt; am 5. Mai hatte der König eine ent- sprechende Weisung am seinen Kämmerer und seine Amtsleute ergehen lassen; dat. Preßburg Di. n. Phi- lipp u. Jakob u. r. 2. 1439 (ebenda E 55 cop. ch.). Kine Abschrift dieses Patentes übersandte Ludwig von Hessen am 29. Juli an Konrad und ersuchte ihn, diesen Juden unbeschwert zu lassen, andererseits die Erfurter Judenschaft von dieser königlichen Befreiung nicht eher in Kenntnis zu setzen, als bis Konrad mit ihnen über die Steuer einig geworden sei; dann solle Konrad den Erfurter Juden diese Mitteilung machen und ihnen befehlen, von dem gen. Juden keinen Anteil zu fordern; dat. Dorlo [ Dorla Kreis Fritzlar] Mi.n. Jacobstag 39 (ebenda E 55 or. ch. lit, cl.). — Vgl.auchnr. 121 art. 9b. 3 Nordhausen teilte am. 23. Jai 4n. einem, Schreiben, das an des Romischen konigs gewaldige und ampt- mann ovir di sture von der Judisscheid zesammen gerichtet ist, mit, daß der Jude Abraham mit seinem Vetter und den Seinen nach Nürnberg kommen werde; daß sie sonst noch einen Juden hätten, genannt Wacuß, den Bruder des gen. Abraham, der früher unter dem Herzog von Sachsen gesessen hätte und von diesem gróblich und. oft übernommen worden sei, zudem, auch Feuerschaden erlitten habe; bittet um milde Behand- lung; screven Domslage n. Maria Magdalena 39 (Ohringen Hohenloh. H.-A. K 55 or. mb. lit. cl.). — Vgl. mr. 121 avt. 9b. 4 Am 17. Juli benachrichtigte Ebf. Johannes von Salzburg die kgl. Räte und Machtboten, daß er seinen 1439 Aug. 4
C. Besteuerung der Juden nr. 142-144. 965 144, Formular über Steueraufschub, von. Konrad von. Weinsberg den in angefügter Liste ver- Les zeichneten Juden auf dem Nürnberger Tag ausgestellt. 1439 August 4 Nürnberg. = Aus Ohringen Hohenloh. H.-A, G 57 pag. 108-104 cop. ch. Vgl. Quellenbeschreibung von nw. 142 Vorl. O. 5 [Z.] Alia forma. Wir Cunradt herre zu Winsperg etc. bekennen eto. als von gebote des durchluchtigisten fursten und hern hern Albrehts etc. die Judischet ietz uf sand Jacobs tag nehstvergangen here gen Nurnberg geheischen und betagt sin als von des dritten Juti 25 pfennings wegen mit uns von siner koniglichen gnaden wegen ze richten und zu uberkummen, also ist zu uns kummen Kyrsen Jude von Ulme als von sin und siner mitburger gesellschaft der Juden 10 wegen zu Ulme und hat uns von iren wegen wol furgelegt und herzelt merklich irrung als vind- schaft und unfrieds halben, defhalb sie nit wol sicher here kummen móhten, und auch sunder- lichen demutiglichen gebeten, sollich wilde lewfe allenthalben difs lands anzesehen und ine des uberkumens als umbe den dritten pfenning schub und zugk zu geben, biz das es durch uns an u. h. konigs gnade bracht werden und gelangen moge; und biten auch dabi, das wir solchs 15 von wegen u. gnst. h. des konigs fur gehorsamme und nicht als fur ungehorsamme haben wollen. also haben wir angesehen ir gehorsamme und demutige bete und ine also schüb und zügk gegeben und geben ine das mit diesem brief alles biz an ein anbringen an u. gnst. h. den konig in solcher mosB, wann sie von uns an stat und von wegen des vorgenanten unsers gne- digsten hern etc. hermant werden, das sie alsdanne gehorsamme sin wollen in mossen und sich 20 25 30 85 4 o 4 e 50 gebürt. Petri anno 1400 und im 39. jaren. [II. Liste.] Solcher moB haben wir brief gegeben den hernachgeschrieben: item den von Erffurt?; item David Sprintzen von Saltzburg?. von Ulme der Judischeit! ; Northüsen?; 1 Am 10. Juni 1439 teilte Ulm dem König mit, daß es sein an Ulm und die Schwäbischen Bundesstädte gerichtetes Mandat [vgl. ıw. 139] diesen mitteilen und seine Juden zu dem Nürnberger Tage schicken werde, obwohl sie bereits zweimal vergeblich dort gewesen seien; dat. Mi. n. Fronleichnam. ( Ölwingen Hohen- loh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) — Ulm gab gemäß Schreiben an Nördlingen vom 20. Juli seinen Juden den Auftrag, das si losend und ir acht habend, was die Juden der von Augspurg und Nueremberg tun wollen, das si das och tügent; wer es aber, das man si darbi nit beliben lassen und verrer und witer drengen wólt, das si denne die sachen nach der Judi- scheit rate und nach dem wegsten handeln, wie sich das aischen werde; dat. feria 2. a. Magdalene 39 (.Nórdlingen St.- A. Missiven vom J.1439 or. ch. liit. cl. ). ? Erfurt hatte am 24. Juli den Juden Menchin als Abgesandten der Judenschaft beglaubigt und dargelegt, daß seine Juden im Wohlstand sehr heruntergekommen sind, daß sie sich stets dem König willig bewiesen haben, als sie noch in narunge und mogede sassen, daß sie vom Kaiser begnadet und gefreiet sind [ Reg. Imp. IX mr. 100687, solche gnade und friheit noch etlich zit stehen und veren werdet, daß sie bei der letzten Teuerung den Christen in der Stadt auf Bitte des Rates Schulden nachgelassen haben und daher schonendste Behandlung verdienen; dat. feria. 6. vi- gilia Jacobi 39 (Óhringen Hoh. H.-A. E 55 or. mb. lit. cl.). — Dem in Erfurt lebenden Juden, Haym Gans hatte sein. Herr, der Landgraf Ludwig zu Hessen, Deutsche Reichstags-Akten XIV 34 zu urkunde versigelt mit unserm ufgetruckten insigel uf dinstag nach ad vincula item den item Abraham und Mossen zu durch persönliche Fürsprache von K. Albrecht Steuer- befreiung erwirkt; am 5. Mai hatte der König eine ent- sprechende Weisung am seinen Kämmerer und seine Amtsleute ergehen lassen; dat. Preßburg Di. n. Phi- lipp u. Jakob u. r. 2. 1439 (ebenda E 55 cop. ch.). Kine Abschrift dieses Patentes übersandte Ludwig von Hessen am 29. Juli an Konrad und ersuchte ihn, diesen Juden unbeschwert zu lassen, andererseits die Erfurter Judenschaft von dieser königlichen Befreiung nicht eher in Kenntnis zu setzen, als bis Konrad mit ihnen über die Steuer einig geworden sei; dann solle Konrad den Erfurter Juden diese Mitteilung machen und ihnen befehlen, von dem gen. Juden keinen Anteil zu fordern; dat. Dorlo [ Dorla Kreis Fritzlar] Mi.n. Jacobstag 39 (ebenda E 55 or. ch. lit, cl.). — Vgl.auchnr. 121 art. 9b. 3 Nordhausen teilte am. 23. Jai 4n. einem, Schreiben, das an des Romischen konigs gewaldige und ampt- mann ovir di sture von der Judisscheid zesammen gerichtet ist, mit, daß der Jude Abraham mit seinem Vetter und den Seinen nach Nürnberg kommen werde; daß sie sonst noch einen Juden hätten, genannt Wacuß, den Bruder des gen. Abraham, der früher unter dem Herzog von Sachsen gesessen hätte und von diesem gróblich und. oft übernommen worden sei, zudem, auch Feuerschaden erlitten habe; bittet um milde Behand- lung; screven Domslage n. Maria Magdalena 39 (Ohringen Hohenloh. H.-A. K 55 or. mb. lit. cl.). — Vgl. mr. 121 avt. 9b. 4 Am 17. Juli benachrichtigte Ebf. Johannes von Salzburg die kgl. Räte und Machtboten, daß er seinen 1439 Aug. 4
Strana 266
266 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 145. Gen. Mitglieder des Frankfurter Rates vermitteln zwischen Konrad von Weinsberg und der Aug. 31 Frankfurter Judenschaft wegen des dritten Pfennigs. 1439 August 31 [Frankfurt]. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 52 or. ch. lit. pat. c. 3 sigg. subtus impr. Ferner ebenda E 55 cop. ch. Gedruckt teilweise: RTA. 15, 38 Anm. 2. Walther Schwarzenberger der Alte und Hert Wysse der Alte, beide Ratsmannen zu Frankfurt, bekennen, Aug. 31 daß sie heute Mo. v. Egidien von empfehlnis und geheiß zwischen Konrad Herrn zu Weinsberg einerseits und der Judischeit zu Frankfurt, mit namen meister Mosse rabi von Colne, Smohel von Emriche, Hefe Jacobs von Eppensteins witwe, Simon ire sone, Meyer Cronenberger ir eidem und Samßen von Fridberg, der nehst gefangen wardt1, andrerseits wegen des dritten Pfennigs beredet und beteidingt haben: zum ersten sollen 10 die obgeschriben Jûden von Frankfurt u. obgen. h. des kunigs gnaden geben und ußrichten von des obge- melten dritten phenninges wegen sehs hundert rinischer gulden, der si€ dann vor unserm herrn von Wins- perg druhondert gulden uf silbrin pfandt 2 herußgelihen han; und also sollen die obgemelten pfandt und darzu druhundert gulden von der obgemelten Judischeit hinder die obgen. unser gute fründe, burgermeister und rate zu Frankfurt, gelegt werden, solange biß der obgemelt unser herre von Winsperg der gnanten 15 Judischeit ein fri€ungsbriefe mit der majestat von u. benanten gnstn. h. dem Romeschen etc. kunig schikt, in maßen als dann sin kungliche gnade andern gehorsamen Juden pflegt zu geben. und so daz gescheen ist, alsdann soll der rate zu Frankfurt unserm gnedigen herren von Winsperg daz silberin geschirre und die druhundert gulden herußgeben; und ist nemlichen beredt worden, daz die obgeschriben Juden solichen majestat brief ußer u. gnstn. h. des Romschen kunigs cantzeli lôsen und sechszig gulden dafur geben und 20 uBrichten sollen. und dißer beredung zu warer urkünde drücken Walther Swartzenberger und Hert Wyße geb. Mo. v. Egidien 1439 ihre eigenen Siegel und Konrad von Weinsberg sein Secret zu ende diser geschrift. Aug. 31 tag 39. 11439 146. Konrad von Weinsberg an K. Albrecht: Mainzer Judentag; Verhandlungen mit den Frank- Aug. 31] [1439 August 313 Frankfurt.] furter Juden u. a. 25 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 cop. ch. Beilage zu einem nicht aufgefundenen Schreiben. Erwähnt: Kerler in Zschr. f. G. d. Juden 3, 119 nach unserer Vorlage jedoch mit unrichtigem Datum: 24. August. Uwer küngliche gnade solle auch wissen, daz zû mole nimantz von der Judischeit wegen Aug. 24 uf den tag gein Mencz uf sant Bartholomeus tag nehst vergangen kummen ist 4, und daz sich 30 die Judischeit ußer dem riche vast gezogen hat ; ire auch zu guter moß viel uß den richestetten verdriben sein, und verdriben die deglich ; so sint si auch vast dode und besunder die richsten Juden. doch so hon ich von uwer gnaden wegen bi den von Augspurg und etlichen stetten an dem Bodemsee der fluchtigen und verdriben Jûden gût und schulde verbotten5 biß an uwer gnade. und als ich uf dem tag zu Mencz war, da kame mir ware botschaft, daz der Jûden zu 35 Frankfürt eins teils vast hinweck weren besunder die richsten und der anderen wolten auch mer hinwecke. also fügt ich mich gein Frankfürt; und mit hilf des rates daselbst überkame 6 ich mit der Judischeit, die danne noch da waz, in maßen als ich uwern gnaden des ein abschrift hie mit senden, und auch ein abschrift des briefs 7, den ich ine gegeben han. und ich bitte uw. Juden die Beschickung des Tages anbefohlen habe und daß sie auch gewillt sind ihn zu beschicken; er läßt sie aber gleichzeitig wissen, daß seine Judenschaft nur klein und wenig vermögend ist, wie ihr Anwalt und Zeiger dieses Briefes noch erzählen wird; empfiehlt sie zu guter Behandlung; dat. Saltzpurg Fr. v. Margrete 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) Vgl. nr. 121 art. 9e. 1 Vgl. nr. 121 art. 3 e. 2 Vgl. RTA. 13, 701 Anm. 2, und 15, 38 Anm. 2; auch unsere nr. 167 IIJ art. 5. 3 Datierung nach Zusammenhang mit nr. 145 und nr. 164 art. 48. 4 Am 15. August hatte Frankfurt bei Mainz um Geleit für seine Judenschaft zu dem Tage zu Mainz nachgesucht. dat. feria 4. p. assumptionis Marie 1439. 40 (Frankfurt St.-A. Ugb. E 56 nr. 9 conc. ch.) — Zum Mainzer Judentag vgl. ferner nr. 164 artt. 46 u. 47, sowie S. 292 Anm. 5. 5 Vgl. nr. 143; RTA. 13 nrr. 351 u. 352. 6 nr. 145. Als Konzept erhalten. Es stimmt in seinem ersten Teil völlig mit unserer nr. 142 I von Wir Conrat [S. 262 Z. 45] bis anhebt [S. 263 Z. 2] überein, schließt daran unsere nr. 137, fährt dann mit den Worten fort also haben die Judischeit zu Franckfurt 50 sich alz gehorsam Jûden erzeiget und uns auch ir armut erzelt, wie viel jar daher mißwachs gewesen si, daz in ir schuld von iren schuldener nit werden moht, und darzu, daz si gefangen und auch geschaczt 45
266 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 145. Gen. Mitglieder des Frankfurter Rates vermitteln zwischen Konrad von Weinsberg und der Aug. 31 Frankfurter Judenschaft wegen des dritten Pfennigs. 1439 August 31 [Frankfurt]. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 52 or. ch. lit. pat. c. 3 sigg. subtus impr. Ferner ebenda E 55 cop. ch. Gedruckt teilweise: RTA. 15, 38 Anm. 2. Walther Schwarzenberger der Alte und Hert Wysse der Alte, beide Ratsmannen zu Frankfurt, bekennen, Aug. 31 daß sie heute Mo. v. Egidien von empfehlnis und geheiß zwischen Konrad Herrn zu Weinsberg einerseits und der Judischeit zu Frankfurt, mit namen meister Mosse rabi von Colne, Smohel von Emriche, Hefe Jacobs von Eppensteins witwe, Simon ire sone, Meyer Cronenberger ir eidem und Samßen von Fridberg, der nehst gefangen wardt1, andrerseits wegen des dritten Pfennigs beredet und beteidingt haben: zum ersten sollen 10 die obgeschriben Jûden von Frankfurt u. obgen. h. des kunigs gnaden geben und ußrichten von des obge- melten dritten phenninges wegen sehs hundert rinischer gulden, der si€ dann vor unserm herrn von Wins- perg druhondert gulden uf silbrin pfandt 2 herußgelihen han; und also sollen die obgemelten pfandt und darzu druhundert gulden von der obgemelten Judischeit hinder die obgen. unser gute fründe, burgermeister und rate zu Frankfurt, gelegt werden, solange biß der obgemelt unser herre von Winsperg der gnanten 15 Judischeit ein fri€ungsbriefe mit der majestat von u. benanten gnstn. h. dem Romeschen etc. kunig schikt, in maßen als dann sin kungliche gnade andern gehorsamen Juden pflegt zu geben. und so daz gescheen ist, alsdann soll der rate zu Frankfurt unserm gnedigen herren von Winsperg daz silberin geschirre und die druhundert gulden herußgeben; und ist nemlichen beredt worden, daz die obgeschriben Juden solichen majestat brief ußer u. gnstn. h. des Romschen kunigs cantzeli lôsen und sechszig gulden dafur geben und 20 uBrichten sollen. und dißer beredung zu warer urkünde drücken Walther Swartzenberger und Hert Wyße geb. Mo. v. Egidien 1439 ihre eigenen Siegel und Konrad von Weinsberg sein Secret zu ende diser geschrift. Aug. 31 tag 39. 11439 146. Konrad von Weinsberg an K. Albrecht: Mainzer Judentag; Verhandlungen mit den Frank- Aug. 31] [1439 August 313 Frankfurt.] furter Juden u. a. 25 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 cop. ch. Beilage zu einem nicht aufgefundenen Schreiben. Erwähnt: Kerler in Zschr. f. G. d. Juden 3, 119 nach unserer Vorlage jedoch mit unrichtigem Datum: 24. August. Uwer küngliche gnade solle auch wissen, daz zû mole nimantz von der Judischeit wegen Aug. 24 uf den tag gein Mencz uf sant Bartholomeus tag nehst vergangen kummen ist 4, und daz sich 30 die Judischeit ußer dem riche vast gezogen hat ; ire auch zu guter moß viel uß den richestetten verdriben sein, und verdriben die deglich ; so sint si auch vast dode und besunder die richsten Juden. doch so hon ich von uwer gnaden wegen bi den von Augspurg und etlichen stetten an dem Bodemsee der fluchtigen und verdriben Jûden gût und schulde verbotten5 biß an uwer gnade. und als ich uf dem tag zu Mencz war, da kame mir ware botschaft, daz der Jûden zu 35 Frankfürt eins teils vast hinweck weren besunder die richsten und der anderen wolten auch mer hinwecke. also fügt ich mich gein Frankfürt; und mit hilf des rates daselbst überkame 6 ich mit der Judischeit, die danne noch da waz, in maßen als ich uwern gnaden des ein abschrift hie mit senden, und auch ein abschrift des briefs 7, den ich ine gegeben han. und ich bitte uw. Juden die Beschickung des Tages anbefohlen habe und daß sie auch gewillt sind ihn zu beschicken; er läßt sie aber gleichzeitig wissen, daß seine Judenschaft nur klein und wenig vermögend ist, wie ihr Anwalt und Zeiger dieses Briefes noch erzählen wird; empfiehlt sie zu guter Behandlung; dat. Saltzpurg Fr. v. Margrete 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) Vgl. nr. 121 art. 9e. 1 Vgl. nr. 121 art. 3 e. 2 Vgl. RTA. 13, 701 Anm. 2, und 15, 38 Anm. 2; auch unsere nr. 167 IIJ art. 5. 3 Datierung nach Zusammenhang mit nr. 145 und nr. 164 art. 48. 4 Am 15. August hatte Frankfurt bei Mainz um Geleit für seine Judenschaft zu dem Tage zu Mainz nachgesucht. dat. feria 4. p. assumptionis Marie 1439. 40 (Frankfurt St.-A. Ugb. E 56 nr. 9 conc. ch.) — Zum Mainzer Judentag vgl. ferner nr. 164 artt. 46 u. 47, sowie S. 292 Anm. 5. 5 Vgl. nr. 143; RTA. 13 nrr. 351 u. 352. 6 nr. 145. Als Konzept erhalten. Es stimmt in seinem ersten Teil völlig mit unserer nr. 142 I von Wir Conrat [S. 262 Z. 45] bis anhebt [S. 263 Z. 2] überein, schließt daran unsere nr. 137, fährt dann mit den Worten fort also haben die Judischeit zu Franckfurt 50 sich alz gehorsam Jûden erzeiget und uns auch ir armut erzelt, wie viel jar daher mißwachs gewesen si, daz in ir schuld von iren schuldener nit werden moht, und darzu, daz si gefangen und auch geschaczt 45
Strana 267
C. Besteuerung der Juden nr. 145-147. 267 gn. demûtiglichen und dinstlichen, daz uw. gn. schaffen wôlle uw. gn. briefel auch darüber zu geben und mir den bi diessem gegenwertigen minem knecht senden, wann ich dafür gesprochen han, uf daz ob sich die Judischeit icht dester eer sich wider under daz riche ziehen würden und daz ich auch glauben tûn und gehalten môge von uw. gn. wegen. daz will ich besunder willig- 5 lichen umb dieselben uwer kungliche gnade verdienen. Konrad verwahrt sich gegen den Vor- wurf mit des Königs sachen förtenlischer2 umbzugeen; verlangt eine Untersuchung hierüber. Winsperg. datum ut supra. [Nachschrift] Auch gnediger herre, mir haben die Judischeit zu Frankfurt mine pfand und die ubrigen drûhundert gulden herußgeben uf daz, das ich ine versprochen han solichen 10 briefe zu schaffen von uw. kgl. gnade. herumb so wôlle uw. gn. so wol tun und schaffen, daz mir der werde, als danne uwern gnaden wol getruwe, daz ich glauben tun und gehalten môge, wanne doch soliche gelt in uw. gn. sachen und nûtz gewant ist, als danne uw. gn. in miner rechnunge, so ich die tun wûrde, daz und anders wol vernemen wirdet etc. 1439 Aug. 31) 15 147. Konrad von Weinsberg an gen. Reichsstände einzeln: Aufforderung ihre Juden auf 25. Ok- 1439 Sept. 10 1439 tober nach Worms zu Verhandlungen wegen des dritten Pfennigs zu entsenden. September 10 Heidelberg. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 conc. ch. Von Konrad eigenhändig aus der ursprünglichen „Ich“-Form in die „Wir“-Form umkorrigiert. Unsern dinst a und fruntliche grus a zuvor. ersamen wisen besunder lieben frunde. wir 20 schicken hiemit uwern fruntschaften einen brief wisen von unBrem allergnedigsten herrn dem konig, der uns dann mit andern brieven uf hût datum dietz briefs gein Heydelberg komen ist 4, 1Sept.4) der dann uch vor langem geworden solt sin, das ir die Judischeit bi uch gesessen uf Bartholomei Aug. 24 geschickt soltent hon gein Meintz mit u. gnst. h. des konigs retten dasselben zû uberkomen umb den dritten pfennig, alsdann ir an demselben brief von sinen koniglichen gnaden wol ver- 25 nemen werdent. die hwile nû die zitt und der tag zu Meintz fur und vergangen ist, also bitten wir uwer fruntschaft von des vorgen. u. gnst. h. des konigs wegen, das ir die Judischeit bi uch gein Wurms schicken wollent uf sonndag zenaht vor Simonis et Jude b mit sinen gnaden okt. 25 retten da zu uberkomen, inmassen u. h. des konigs gnaden schriben und begerent ist 5. das wiret sinen koniglichen gnaden von uch wol zedanke, das er gnediglichen gein uch erkennen datum Heydelberg 30 wurdet. uwer fruntlich verschriben antwort widder bi disem botten. an donderstag vor exaltacionis sancte crucis anno etc. 39. Conradt herre zu Winsperg des heligen Romischen riches erbcamerer beschirmer des heligen conciliums ze Basel und stathelter daselbs u. gnst. h. des Romischen etc. koniges. Nota. uf sollichen sine ist geschriben 6 minem herrn von Spier, herzog Otten, und dem 35 bischof von Strasburg", dem marggrauf von Baden, dem graven von Vierenburg und von Lynigen, herzog Steffans, den stetten in der lantvogtij in Elsas. 1439 Sept. 10 a) Von Konrad übergeschrieben über durchstrichenem grus bezw. dinst. b) Vorl. Judi. sin worden [vgl. nr. 121 art. 3e] und dann weiter sollich ir gehorsamme und armut [S. 263 Z 4.] bis ingesigel 40 [S. 263 Z. 23]. Datum fehlt. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 conc. ch.) 1 Vgl. S. 266 Z. 16. 2 vorteilisch = betrügerisch. 3 nr. 139. 45 4 Dazu stimmt freilich nicht, daß einige der Adres- saten schon in nr. 140 art. 2 aufgezählt sind. Vgl. nr. 139. 5 Der Tag kam nicht zustande, vgl. nr. 165 art. 48. 6 Vgl. nr. 165 art. 44. Am 14. September 1439 antwortet Bf. Wilhelm 50 von Straßburg: will seine Juden, deren nicht über 8 sind, nach Worms schicken; bittet um Rat, was er tun solle, falls sie ungehorsam sind; dat. Zabern cruzes tag exaltacionis 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) s Pfalzgraf Stephan antwortet am 12. September 1439: hat keinen Juden, will auch keinen Juden; würde sonst dem König gehorsam sein; dat. Lamßheim sab. p. nativitatis Marie 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) — Die Stadt Oppenheim (vgl. nr. 165 art. 44) antwortet am 14. September, die Juden werden ihre Vertreter nach Worms schicken; dat. exaltacionis crucis 39. (Ebenda E 55 or.ch. lit. cl.)
C. Besteuerung der Juden nr. 145-147. 267 gn. demûtiglichen und dinstlichen, daz uw. gn. schaffen wôlle uw. gn. briefel auch darüber zu geben und mir den bi diessem gegenwertigen minem knecht senden, wann ich dafür gesprochen han, uf daz ob sich die Judischeit icht dester eer sich wider under daz riche ziehen würden und daz ich auch glauben tûn und gehalten môge von uw. gn. wegen. daz will ich besunder willig- 5 lichen umb dieselben uwer kungliche gnade verdienen. Konrad verwahrt sich gegen den Vor- wurf mit des Königs sachen förtenlischer2 umbzugeen; verlangt eine Untersuchung hierüber. Winsperg. datum ut supra. [Nachschrift] Auch gnediger herre, mir haben die Judischeit zu Frankfurt mine pfand und die ubrigen drûhundert gulden herußgeben uf daz, das ich ine versprochen han solichen 10 briefe zu schaffen von uw. kgl. gnade. herumb so wôlle uw. gn. so wol tun und schaffen, daz mir der werde, als danne uwern gnaden wol getruwe, daz ich glauben tun und gehalten môge, wanne doch soliche gelt in uw. gn. sachen und nûtz gewant ist, als danne uw. gn. in miner rechnunge, so ich die tun wûrde, daz und anders wol vernemen wirdet etc. 1439 Aug. 31) 15 147. Konrad von Weinsberg an gen. Reichsstände einzeln: Aufforderung ihre Juden auf 25. Ok- 1439 Sept. 10 1439 tober nach Worms zu Verhandlungen wegen des dritten Pfennigs zu entsenden. September 10 Heidelberg. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 conc. ch. Von Konrad eigenhändig aus der ursprünglichen „Ich“-Form in die „Wir“-Form umkorrigiert. Unsern dinst a und fruntliche grus a zuvor. ersamen wisen besunder lieben frunde. wir 20 schicken hiemit uwern fruntschaften einen brief wisen von unBrem allergnedigsten herrn dem konig, der uns dann mit andern brieven uf hût datum dietz briefs gein Heydelberg komen ist 4, 1Sept.4) der dann uch vor langem geworden solt sin, das ir die Judischeit bi uch gesessen uf Bartholomei Aug. 24 geschickt soltent hon gein Meintz mit u. gnst. h. des konigs retten dasselben zû uberkomen umb den dritten pfennig, alsdann ir an demselben brief von sinen koniglichen gnaden wol ver- 25 nemen werdent. die hwile nû die zitt und der tag zu Meintz fur und vergangen ist, also bitten wir uwer fruntschaft von des vorgen. u. gnst. h. des konigs wegen, das ir die Judischeit bi uch gein Wurms schicken wollent uf sonndag zenaht vor Simonis et Jude b mit sinen gnaden okt. 25 retten da zu uberkomen, inmassen u. h. des konigs gnaden schriben und begerent ist 5. das wiret sinen koniglichen gnaden von uch wol zedanke, das er gnediglichen gein uch erkennen datum Heydelberg 30 wurdet. uwer fruntlich verschriben antwort widder bi disem botten. an donderstag vor exaltacionis sancte crucis anno etc. 39. Conradt herre zu Winsperg des heligen Romischen riches erbcamerer beschirmer des heligen conciliums ze Basel und stathelter daselbs u. gnst. h. des Romischen etc. koniges. Nota. uf sollichen sine ist geschriben 6 minem herrn von Spier, herzog Otten, und dem 35 bischof von Strasburg", dem marggrauf von Baden, dem graven von Vierenburg und von Lynigen, herzog Steffans, den stetten in der lantvogtij in Elsas. 1439 Sept. 10 a) Von Konrad übergeschrieben über durchstrichenem grus bezw. dinst. b) Vorl. Judi. sin worden [vgl. nr. 121 art. 3e] und dann weiter sollich ir gehorsamme und armut [S. 263 Z 4.] bis ingesigel 40 [S. 263 Z. 23]. Datum fehlt. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 conc. ch.) 1 Vgl. S. 266 Z. 16. 2 vorteilisch = betrügerisch. 3 nr. 139. 45 4 Dazu stimmt freilich nicht, daß einige der Adres- saten schon in nr. 140 art. 2 aufgezählt sind. Vgl. nr. 139. 5 Der Tag kam nicht zustande, vgl. nr. 165 art. 48. 6 Vgl. nr. 165 art. 44. Am 14. September 1439 antwortet Bf. Wilhelm 50 von Straßburg: will seine Juden, deren nicht über 8 sind, nach Worms schicken; bittet um Rat, was er tun solle, falls sie ungehorsam sind; dat. Zabern cruzes tag exaltacionis 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) s Pfalzgraf Stephan antwortet am 12. September 1439: hat keinen Juden, will auch keinen Juden; würde sonst dem König gehorsam sein; dat. Lamßheim sab. p. nativitatis Marie 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl.) — Die Stadt Oppenheim (vgl. nr. 165 art. 44) antwortet am 14. September, die Juden werden ihre Vertreter nach Worms schicken; dat. exaltacionis crucis 39. (Ebenda E 55 or.ch. lit. cl.)
Strana 268
268 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 148. Konrad von Weinsberg an Hans Gerwer und Hans Truchses: Besteuerung der Heilbronner Sept. 21 1439 September 21. Juden1 u. a. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl. Der Brief ist anscheinend nicht abgeschickt worden. Schickt abschriftlich ein Schreiben 2 König Albrechts. heruber so wollet dester ernstlicher und dester flissiger daran sin mit unsern guten frunden den von Heilprunn, daz ie die zweihundert gulden von den Juden heruß werden3 und die überigen Hannsen Eyerer dem eltern. das wollen wir u. h. des konigs gnaden von ine sagen und rumen; zweivel wir nit, es wûrt sinen gnaden von ine wol zu danke. und tut uwern flis und sende uns die brief alle, die wir dann Hannsen Eyerer nehst zu Heilprunn und darnach gesandt 1439 haben. und schreibt uns eigentlich, wie ir dadannen scheident und daz Bynisch der Jude auch zu uns Sept. 21 kome. [Das Folgende betrifft anscheinend eine Fehde4 Konrads von Weinsberg.] geb. Matheus tag 39. 5 10 D. Huldigung der Reichsstädte nr. 149-153. 1439 149. K. Albrecht bevollmächtigt Konrad von Weinsberg, die Huldigung5 der Rheinischen 6 Städte April 28 1439 April 28 Preßburg. entgegenzunchmen. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. C 29 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. In Mainz Stadtbibl. Inordinata cop. ch. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4255 nach Reichsregistraturbuch M fol. 47, not. ch. mit Datierung ut supra; vorhergeht der Anm. 6 gebrachte Eintrag. 15 Wir Alberecht [usw.] allz wir von schickung dez allmachtigen gottes zu wirde und hôhe dez heyligen Rômischen reichs unverdienter sach durch sein unaußsprechliche gnad erkoren und komen und die pûrde desselben heyligen reichs zu verwesen got zů lob der Kristen- 20 heit zû trost und gemainem nucz zû frommen uf uns genomen und empfangen haben und ouch allen unsern fleiß nach unserm vermôgen daran legen, wie wir dasselb reich und alle seine un- dertane in frid und gemach môchten geseczen, so haben wir uns fürgenomen sôlicher ordnung nachzůgen, die dann unsere vorfaren Rômische keyser und kûnig in dem heyligen reich her- bracht und gehalden han, sunder mit der huldung, die uns dann gebûrt von den stetten und 25 allen dez reichs undertanen. und wann wir durch grosser treffenlicher gescheffte willen, damit wir grôßlich beladen sind, yczund persônlich in daz heylig reich uns nicht beqwemlich gefugen môgen sôlich huldung ufzunemen, dorumb, angesehen sôlich biderbkayt und vernufft und ouch trûe, damit uns und dem heyligen reich der edel Conrat her zu Weinsperg erbkamrer unser rat und lieber getrûer gewant ist, und dorumb mit wolbedachtem mûte gütem rat und rechter wissen so sennden wir zû unsern und dez heyligen reichs stetten am Reinstrom gelegen den egenanten Conraten und geben im vollen gewalt und macht von kuniglicher gewalt in krafft dis briefs, sôlich billiche und schuldige huldung und gelübte aller trew undertânikeit und ge- horsam, die sy dann dem heyligen reich und einem Rômischen kûnig zû tûn phlichtig sind, in unserm namen und zû unsern kûnigklichen hennden zu nemen und zû empfahen und allez daz 35 dorinne tun und zû hanndeln, daz sich dorzů gebûret von recht oder gewonhait. und waz in 6 Zu den Schwäbischen wurde Haupt von Pappen- heim gesandt. Item so ist gegeben dem edeln Houpten von Bappenheim volle macht und gewalt huldunge und globde, als die reichstette in Swaben u. h. dem kunige zu tund pflichtig sin, zu nemen und zu empfahen an u. h. des kunigs stat und namen; und was der egen. Haupt von Bappenheim also mit den steten handeln wirt, das sol kraft und macht haben, als ob das u. h. der kunig selber getan hette. geben zu Preßburg sub majestate Mo. n. Jubilate 39 [Juni 27J. Rex. Marquardus. (Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 47 cop. ch. — Erwähnt: Lichnowsky 5 nr. 4254.) 1 Vgl. RTA. 13 nrr. 239 u. 240. 2 Vgl. nr. 139. 3 Vgl. nr. 121 art. 9g und nr. 163 art. 9. Uber das Ergebnis vgl. die Notiz Konrads : Item die Juden von Heilprunn haben mit minen hern geteidingt und ge- geben zweihundert guldin; darumbe ine min herre auch freiung gegeben hat, in mossen als andern Juden und so hievor geschriben stet. das ist ge- schehen uf dunrstag v. s. Dyonisien tag anno do- mini 1439 [Okt. 8]. (Öhringen Hohenloh. H.-A.G 57 pag. 109 not. ch.) Vgl. nr. 163 art. 9. 4 Vgl. nr. 120. 5 Zur Vorgeschichte vgl. nr. 110 art. 2; nr. 117 artt. 18 und 22. Zu nr. 149-151 vgl. auch nr. 112 art. 4. 30 40 45 50
268 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 148. Konrad von Weinsberg an Hans Gerwer und Hans Truchses: Besteuerung der Heilbronner Sept. 21 1439 September 21. Juden1 u. a. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. E 55 or. ch. lit. cl. Der Brief ist anscheinend nicht abgeschickt worden. Schickt abschriftlich ein Schreiben 2 König Albrechts. heruber so wollet dester ernstlicher und dester flissiger daran sin mit unsern guten frunden den von Heilprunn, daz ie die zweihundert gulden von den Juden heruß werden3 und die überigen Hannsen Eyerer dem eltern. das wollen wir u. h. des konigs gnaden von ine sagen und rumen; zweivel wir nit, es wûrt sinen gnaden von ine wol zu danke. und tut uwern flis und sende uns die brief alle, die wir dann Hannsen Eyerer nehst zu Heilprunn und darnach gesandt 1439 haben. und schreibt uns eigentlich, wie ir dadannen scheident und daz Bynisch der Jude auch zu uns Sept. 21 kome. [Das Folgende betrifft anscheinend eine Fehde4 Konrads von Weinsberg.] geb. Matheus tag 39. 5 10 D. Huldigung der Reichsstädte nr. 149-153. 1439 149. K. Albrecht bevollmächtigt Konrad von Weinsberg, die Huldigung5 der Rheinischen 6 Städte April 28 1439 April 28 Preßburg. entgegenzunchmen. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. C 29 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. In Mainz Stadtbibl. Inordinata cop. ch. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4255 nach Reichsregistraturbuch M fol. 47, not. ch. mit Datierung ut supra; vorhergeht der Anm. 6 gebrachte Eintrag. 15 Wir Alberecht [usw.] allz wir von schickung dez allmachtigen gottes zu wirde und hôhe dez heyligen Rômischen reichs unverdienter sach durch sein unaußsprechliche gnad erkoren und komen und die pûrde desselben heyligen reichs zu verwesen got zů lob der Kristen- 20 heit zû trost und gemainem nucz zû frommen uf uns genomen und empfangen haben und ouch allen unsern fleiß nach unserm vermôgen daran legen, wie wir dasselb reich und alle seine un- dertane in frid und gemach môchten geseczen, so haben wir uns fürgenomen sôlicher ordnung nachzůgen, die dann unsere vorfaren Rômische keyser und kûnig in dem heyligen reich her- bracht und gehalden han, sunder mit der huldung, die uns dann gebûrt von den stetten und 25 allen dez reichs undertanen. und wann wir durch grosser treffenlicher gescheffte willen, damit wir grôßlich beladen sind, yczund persônlich in daz heylig reich uns nicht beqwemlich gefugen môgen sôlich huldung ufzunemen, dorumb, angesehen sôlich biderbkayt und vernufft und ouch trûe, damit uns und dem heyligen reich der edel Conrat her zu Weinsperg erbkamrer unser rat und lieber getrûer gewant ist, und dorumb mit wolbedachtem mûte gütem rat und rechter wissen so sennden wir zû unsern und dez heyligen reichs stetten am Reinstrom gelegen den egenanten Conraten und geben im vollen gewalt und macht von kuniglicher gewalt in krafft dis briefs, sôlich billiche und schuldige huldung und gelübte aller trew undertânikeit und ge- horsam, die sy dann dem heyligen reich und einem Rômischen kûnig zû tûn phlichtig sind, in unserm namen und zû unsern kûnigklichen hennden zu nemen und zû empfahen und allez daz 35 dorinne tun und zû hanndeln, daz sich dorzů gebûret von recht oder gewonhait. und waz in 6 Zu den Schwäbischen wurde Haupt von Pappen- heim gesandt. Item so ist gegeben dem edeln Houpten von Bappenheim volle macht und gewalt huldunge und globde, als die reichstette in Swaben u. h. dem kunige zu tund pflichtig sin, zu nemen und zu empfahen an u. h. des kunigs stat und namen; und was der egen. Haupt von Bappenheim also mit den steten handeln wirt, das sol kraft und macht haben, als ob das u. h. der kunig selber getan hette. geben zu Preßburg sub majestate Mo. n. Jubilate 39 [Juni 27J. Rex. Marquardus. (Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 47 cop. ch. — Erwähnt: Lichnowsky 5 nr. 4254.) 1 Vgl. RTA. 13 nrr. 239 u. 240. 2 Vgl. nr. 139. 3 Vgl. nr. 121 art. 9g und nr. 163 art. 9. Uber das Ergebnis vgl. die Notiz Konrads : Item die Juden von Heilprunn haben mit minen hern geteidingt und ge- geben zweihundert guldin; darumbe ine min herre auch freiung gegeben hat, in mossen als andern Juden und so hievor geschriben stet. das ist ge- schehen uf dunrstag v. s. Dyonisien tag anno do- mini 1439 [Okt. 8]. (Öhringen Hohenloh. H.-A.G 57 pag. 109 not. ch.) Vgl. nr. 163 art. 9. 4 Vgl. nr. 120. 5 Zur Vorgeschichte vgl. nr. 110 art. 2; nr. 117 artt. 18 und 22. Zu nr. 149-151 vgl. auch nr. 112 art. 4. 30 40 45 50
Strana 269
C. Besteuerung der Juden nr. 148. — D. Huldigung der Reichsstädte nr. 149-151. 269 den sachen also durch den egen. Conraten mit den stetten gehandelt wirt, daz sol krafft haben gleicher weis, allz wir daz selber getan hetten. und wir gebieten dorumb allen und yeg- lichen burgermaistern reten und burgern gemeinlich derselben stett, daz sy sich sôlicher huldung nicht widern, sunder die tün und volfüren, in maß allz obgeschriben steet, allz lieb mit urkund diß briefs ver- 5 einer yeglichen sey unser und dez reichs hulde zû behalden. geben zu Preßpurg nach Cristi gebûrt vier- 1439 sigelt mit unser kûniglichen maiestat insigl. czehenhundert jar und darnach in dem neûnundtreissigistem jare an afftermontage nach dem April 28 suntag jubilate unser reiche im andern jare. Ad mandatum domini regis ! Marquardus Brisacher. Registrata Johannes Richter. 1439 April 28 10 150. K. Albrecht an gen. Städte einzeln: Befehl, Konrad von Weinsberg an seiner Statt zu hul- 1439 April 28 1439 April 28 Preßburg. digen. An Frankfurt: F aus Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 70 or. ch. lit. pat. c. sig. subtus impr. Unterfertigung von anderer Hand. — Gedruckt: Janssen 1, 481 nr. 858. An Dinkelsbühl: D coll. Nördlingen St.-A. Akten des schwäb. Städtebundes IV, 4 1439 nr. 14 (blau) 15 cop. ch., mit nr. 153 artt. 3, 4 u. 8 auf einem Bogen stehend; von Ulm an Nördlingen mit Schreiben vom I. Sep- tember 1439 Inr. 153 art. 10] versandt. An Weil, Rottweil, Straßburg, Mülhausen, Türkheim, Colmar, Oberehnheim, Schlettstadt, Weißenburg, Ha- genau, Kaisersberg einzeln: in Öhringen Hohenloh. H.-A. C 30 orr. ch. litt. pat. c. sigg. subtus impr. Vgl. nr. 153 art. 9. Wir Albrecht [usw.] embieten unsern und dez reichs lieben getrewen den burgermaystern 20 und rate der stat zu Franckfurt unser gnad und allez gût. lieben getrewen. wann wir mit grossen treffennlichen sachen die Kristenhait antreffend also beladen sind, daz wir uns zû disem mal gen Deûtschen landen nit gefügen môgen, und dorumbe so sennden wir zu eûch den edeln Conraten her zu Weinsperg a unsern rat und lieben getrewen mit vollem gewalt, huldung und gelûbte, die ir dann einem Rômischen künig und dem heyligen reich zu tun phlichtig seyt, 25 von eûch in unserm namen zu empfahen und ufzunemen. und gebieten eûch von küniglicher macht und gewalt mit disem briefe ernstlich, daz ir dem egen. Conraten sôlich huldung an unser stat und zû unsern hennden, wenn er eûch dorumbe erfordert, zu stunden tût und voll- fûret, und tût in den sachen nit anders, allz wir eûch dez getrawen und ir auch billich tût. geben zu Preßpurg versigelt mit unserm kûniglichen aufgetrucktem insigl nach Cristi gebûrt 30 vierczehenhundert jar und darnach in dem neûnundtreissigistem jare an afftermontage nach dem suntag jubilate unser reiche im andern jare. Ad mandatum domini regis !l Marquardus Brisacher. 1439 April 28 151. Formel des Huldigungseides der Reichsstädte. [ 1439 zu April 281] 11439 2u 35 F aus Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 83 cop. ch. Uber dem Stück mit anderer Tinte der Apr.28) Vermerk Dise verzeichenis hatte der von Winsperg lassen sehen. O coll. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 91 cop. ch. mit der Uberschrift Der eit, den die stete minem herrn tun sollen von unsers herrn des konnigs wegen. Gedruckt: Janssen 1, 485 nr. 865 nach Vorl. F. Wir hulden globen und sweren, das wir getruwe gehorsam und undertenig sin wollen 40 und sollen dem allerdurchluchtigisten fursten unserm gnedigisten lieben herren hern Albrechten Romischen etc. kunig, sin ere bestes und frommen furwenden und sin argstes keren, die wile er lebet, und alles das tûn wollen, das getruwe undertane und burger irem rechten ordenlichin herren einem Romischen kunig und zukunftigen keiser und dem heiligen riche zu tun plichtig sint von recht oder gewonheit. also bitt wir uns got zu helfen und alle 45 heiligen etc. a) D add. erbkamerer. 1 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 150.
C. Besteuerung der Juden nr. 148. — D. Huldigung der Reichsstädte nr. 149-151. 269 den sachen also durch den egen. Conraten mit den stetten gehandelt wirt, daz sol krafft haben gleicher weis, allz wir daz selber getan hetten. und wir gebieten dorumb allen und yeg- lichen burgermaistern reten und burgern gemeinlich derselben stett, daz sy sich sôlicher huldung nicht widern, sunder die tün und volfüren, in maß allz obgeschriben steet, allz lieb mit urkund diß briefs ver- 5 einer yeglichen sey unser und dez reichs hulde zû behalden. geben zu Preßpurg nach Cristi gebûrt vier- 1439 sigelt mit unser kûniglichen maiestat insigl. czehenhundert jar und darnach in dem neûnundtreissigistem jare an afftermontage nach dem April 28 suntag jubilate unser reiche im andern jare. Ad mandatum domini regis ! Marquardus Brisacher. Registrata Johannes Richter. 1439 April 28 10 150. K. Albrecht an gen. Städte einzeln: Befehl, Konrad von Weinsberg an seiner Statt zu hul- 1439 April 28 1439 April 28 Preßburg. digen. An Frankfurt: F aus Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 70 or. ch. lit. pat. c. sig. subtus impr. Unterfertigung von anderer Hand. — Gedruckt: Janssen 1, 481 nr. 858. An Dinkelsbühl: D coll. Nördlingen St.-A. Akten des schwäb. Städtebundes IV, 4 1439 nr. 14 (blau) 15 cop. ch., mit nr. 153 artt. 3, 4 u. 8 auf einem Bogen stehend; von Ulm an Nördlingen mit Schreiben vom I. Sep- tember 1439 Inr. 153 art. 10] versandt. An Weil, Rottweil, Straßburg, Mülhausen, Türkheim, Colmar, Oberehnheim, Schlettstadt, Weißenburg, Ha- genau, Kaisersberg einzeln: in Öhringen Hohenloh. H.-A. C 30 orr. ch. litt. pat. c. sigg. subtus impr. Vgl. nr. 153 art. 9. Wir Albrecht [usw.] embieten unsern und dez reichs lieben getrewen den burgermaystern 20 und rate der stat zu Franckfurt unser gnad und allez gût. lieben getrewen. wann wir mit grossen treffennlichen sachen die Kristenhait antreffend also beladen sind, daz wir uns zû disem mal gen Deûtschen landen nit gefügen môgen, und dorumbe so sennden wir zu eûch den edeln Conraten her zu Weinsperg a unsern rat und lieben getrewen mit vollem gewalt, huldung und gelûbte, die ir dann einem Rômischen künig und dem heyligen reich zu tun phlichtig seyt, 25 von eûch in unserm namen zu empfahen und ufzunemen. und gebieten eûch von küniglicher macht und gewalt mit disem briefe ernstlich, daz ir dem egen. Conraten sôlich huldung an unser stat und zû unsern hennden, wenn er eûch dorumbe erfordert, zu stunden tût und voll- fûret, und tût in den sachen nit anders, allz wir eûch dez getrawen und ir auch billich tût. geben zu Preßpurg versigelt mit unserm kûniglichen aufgetrucktem insigl nach Cristi gebûrt 30 vierczehenhundert jar und darnach in dem neûnundtreissigistem jare an afftermontage nach dem suntag jubilate unser reiche im andern jare. Ad mandatum domini regis !l Marquardus Brisacher. 1439 April 28 151. Formel des Huldigungseides der Reichsstädte. [ 1439 zu April 281] 11439 2u 35 F aus Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 83 cop. ch. Uber dem Stück mit anderer Tinte der Apr.28) Vermerk Dise verzeichenis hatte der von Winsperg lassen sehen. O coll. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 91 cop. ch. mit der Uberschrift Der eit, den die stete minem herrn tun sollen von unsers herrn des konnigs wegen. Gedruckt: Janssen 1, 485 nr. 865 nach Vorl. F. Wir hulden globen und sweren, das wir getruwe gehorsam und undertenig sin wollen 40 und sollen dem allerdurchluchtigisten fursten unserm gnedigisten lieben herren hern Albrechten Romischen etc. kunig, sin ere bestes und frommen furwenden und sin argstes keren, die wile er lebet, und alles das tûn wollen, das getruwe undertane und burger irem rechten ordenlichin herren einem Romischen kunig und zukunftigen keiser und dem heiligen riche zu tun plichtig sint von recht oder gewonheit. also bitt wir uns got zu helfen und alle 45 heiligen etc. a) D add. erbkamerer. 1 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 150.
Strana 270
270 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 152. Frankfurts Briefwechsel wegen der Huldigung. Juni 12 bis Juli 16 1439 Juni 12 bis Juli 16. Juni 27 [I] Am 12. Juni übersandte Frankfurt die Aufforderung des Königs [nr. 150] in Abschrift den Städten Nürnberg, Augsburg, Ulm und Hagenau: wand uns nu nit wissentlich ist oder in unsern buchern finden mogen, daz soliche huldunge imands anders dan eim Romischen konige bi uns vormals gescheen si, und wir uns doch gerne geburlich verhalten wollen, bitten wir um geheime Nachricht, wie ihr euch gegenüber dieser Aufforderung 5 verhaltet bzw. gegebenenfalls verhalten würdet; dat. feria 6. a. Viti et Modesti. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 79 conc. ch.) [2] Nürnberg antwortete Frankfurt am 17. Juni: wir haben noch keine Aufforderung erhalten; wir sind also herkommen, daz unser vordern und wir einem Rômischen kûnig, so s. kgl. maj. zû uns kommen ist, huldung bei uns getan und alsdann s. kgl. gn. sich gen uns und den unseren auch gnediclich beweiset hat ; 10 unsere Ratsbotschaft, die den Mainzer Tagl besuchen wird, wird mit euch über diese Sache reden; dat. feria 4. p. Viti 39 (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 84 or. mb. lit. cl. — Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 343b bis 344a conc. ch.). [3] Am gleichen Tage schrieb auch Hagenau an Frankfurt: wir haben noch deheine schrifte vom König erhalten; erhalten wir eine solche Aufforderung, so werden wir mit den andern Städten im Elsaß zû uns 15 gehôrende zusammenkommen, ein gemeine antwurt daruf zû ratslagen; und versehen uns, wile solichs ein nuwekeit were, das man dan botschaft oder schrift zů s. kgl. gn. ußfertigte fürzůnemen, wie sich dan uf solich sr. gn. schrifte und noch herkummen zûm besten geburte; geb. Mi. n. Vitus und Modesten tag 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 80 or. ch. lit. cl.) [4] Ulm erwiderte am 18. Juni: bei uns ist noch dehain sôliche schrifte noch bottschaft vom König 20 angekommen; nach Erkundigung im Rat und bei unsern alten râten finden wir nicht, daz dehain unser vordern ie kain sôlich huldunge nie getan, sunder ainem Romischen kaiser oder kunig, so der bi uns in unserer statt gewesen ist und des begert hat, gehuldet haben; es sien och wol kaiser und kunig gewesen, die des nie begert noch wir in das nicht getan haben. darumbe wir mainen, ---, daz wir dem egen. von Winsperg dehain sôlich huldunge nicht tun wôllen. Sollte dann eine Aufforderung an uns gelangen, so mainen wir gemeinsam 25 mit den Städten unserer verainung zu antworten; falls ir die sache gen dem egen. von Winsperg - - - anders --- furnemen und tun würdent, so teilt uns das auf unsere Kosten mit, wie wir euch auch den gemeinsamen Städte- beschluß übermitteln wollen; dat. feria 5. post Viti et Modesti 39. (Ebenda III nr. 85 or. ch. lit. cl.) [5] Auch Augsburg antwortete am gleichen Tag: uns ist noch kein kgl. Schreiben zugekommen und ist nit ingedenk, das sôlichs vormals bi uns nie beschehen is, das Römischen kûnigen, ee und si gekrônet, hul- 30 dungen verschehen si; wir haben unsere Botschaft zu dem Armagnakentag2 angewiesen, sich bei den anderen Städteboten nach dem Herkommen und ihrem Verhalten gegenüber dieser Forderung zu erkundigen; geb. Do. n. Veits tag 39. (Ebenda nr. 86 or. mb. lit. cl.) [6] Aber schon 4 Tage später mußte Augsburg an Frankfurt mitteilen; wir können den Mainzer Tag nicht beschicken; wir schlagen vor, daß wegen der Huldigung ain underredunge durch der freien und reichsstett 35 potten, als vil der ietzo gen Mentz zusamenkomen, beschehe, was darin ze tûn oder ze lazzen wâre, darmitte die stett bi altem herkomen beleiben; wir bitten dann, die rautschlagunge der Städteboten uns schriftlich mitzuteilen; geb. maentag v. Johans tag 39. (Ebenda nr. 71 or. mb. lit. cl. — Augsburg St.-A. Briefbuch 4 nr. 278 fol. 195 conc. ch.) [7] Am 24. Juni teilte auch Nürnberg Frankfurt mit: wir können den Mainzer Tag nicht beschicken; 40 wegen der Huldigung bedunkt uns, da diese Forderung an viele freie und Reichsstädte gerichtet werden wird, daz dann sôllich sache von ir selbs und anderer nachvolgenden dinge wegen auf andere stette wol zu ver- ziehen und on andrer stett rate und wissen nicht zu handeln oder zu verantworten sein. geb. die Johannis bapt. 39 (Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag nr. 1482° nr. 17 or. mb. lit. cl. — Nürnberg St.-A. Brief- buch nr. 13 fol. 349b cop. ch. — Regest: Wülcker S. 14.) [8] Am 29. Juni berichtete Frankfurt an Nürnberg über den Abschluß der Huldigungsangelegenheit: wir lassen euch wissen, daz wir in meinunge waren, die sache der stede frunden uf dem tage zu Mencze fur- zubrengen und nach verhorunge und rade gehandelt han. so ist aber der vorg. von Winsperg umb solicher huldunge willen uf samßtag nestvergangen in unsern rat komen 3 und hat einen machtbrief4 mit unsers allergnedigesten herren des Romischen etc. konigs vorg. majestat ingesigel besigelt lassen lesen und auch 50 einen zedel5, wie wir und die unsern die huldunge tun sullen (des zedels abeschrift wir uch in heimlichkeit hieinne verslossen senden), und begert, ime die zu tun mit etwe fast sinen zugelachten reden. daruf wir demselben herren von Winsperg im besten geantwort han: das wir noch unsere vorfaren soliche huldunge vormals und bißher eime Romischen kaiser oder konige, so der personlich in des heilgen richs stad Franck- furt kommen si, gehorsamelich getan haben nach unserm herkommen und nimands anders, der sich dan 55 auch widerumb gnediclich gein uns irzeiget habe; wand wir dan der seligen kore, so sin konigliche person 45 1 Vom 29. Juni vgl. nr. 157. 2 Am 29. Juni zu Mainz; vgl. nr. 157. 3 Vgl. nr. 117 art. 18. 4 nr. 149. 5 nr. 151.
270 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 152. Frankfurts Briefwechsel wegen der Huldigung. Juni 12 bis Juli 16 1439 Juni 12 bis Juli 16. Juni 27 [I] Am 12. Juni übersandte Frankfurt die Aufforderung des Königs [nr. 150] in Abschrift den Städten Nürnberg, Augsburg, Ulm und Hagenau: wand uns nu nit wissentlich ist oder in unsern buchern finden mogen, daz soliche huldunge imands anders dan eim Romischen konige bi uns vormals gescheen si, und wir uns doch gerne geburlich verhalten wollen, bitten wir um geheime Nachricht, wie ihr euch gegenüber dieser Aufforderung 5 verhaltet bzw. gegebenenfalls verhalten würdet; dat. feria 6. a. Viti et Modesti. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 79 conc. ch.) [2] Nürnberg antwortete Frankfurt am 17. Juni: wir haben noch keine Aufforderung erhalten; wir sind also herkommen, daz unser vordern und wir einem Rômischen kûnig, so s. kgl. maj. zû uns kommen ist, huldung bei uns getan und alsdann s. kgl. gn. sich gen uns und den unseren auch gnediclich beweiset hat ; 10 unsere Ratsbotschaft, die den Mainzer Tagl besuchen wird, wird mit euch über diese Sache reden; dat. feria 4. p. Viti 39 (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 84 or. mb. lit. cl. — Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 343b bis 344a conc. ch.). [3] Am gleichen Tage schrieb auch Hagenau an Frankfurt: wir haben noch deheine schrifte vom König erhalten; erhalten wir eine solche Aufforderung, so werden wir mit den andern Städten im Elsaß zû uns 15 gehôrende zusammenkommen, ein gemeine antwurt daruf zû ratslagen; und versehen uns, wile solichs ein nuwekeit were, das man dan botschaft oder schrift zů s. kgl. gn. ußfertigte fürzůnemen, wie sich dan uf solich sr. gn. schrifte und noch herkummen zûm besten geburte; geb. Mi. n. Vitus und Modesten tag 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 80 or. ch. lit. cl.) [4] Ulm erwiderte am 18. Juni: bei uns ist noch dehain sôliche schrifte noch bottschaft vom König 20 angekommen; nach Erkundigung im Rat und bei unsern alten râten finden wir nicht, daz dehain unser vordern ie kain sôlich huldunge nie getan, sunder ainem Romischen kaiser oder kunig, so der bi uns in unserer statt gewesen ist und des begert hat, gehuldet haben; es sien och wol kaiser und kunig gewesen, die des nie begert noch wir in das nicht getan haben. darumbe wir mainen, ---, daz wir dem egen. von Winsperg dehain sôlich huldunge nicht tun wôllen. Sollte dann eine Aufforderung an uns gelangen, so mainen wir gemeinsam 25 mit den Städten unserer verainung zu antworten; falls ir die sache gen dem egen. von Winsperg - - - anders --- furnemen und tun würdent, so teilt uns das auf unsere Kosten mit, wie wir euch auch den gemeinsamen Städte- beschluß übermitteln wollen; dat. feria 5. post Viti et Modesti 39. (Ebenda III nr. 85 or. ch. lit. cl.) [5] Auch Augsburg antwortete am gleichen Tag: uns ist noch kein kgl. Schreiben zugekommen und ist nit ingedenk, das sôlichs vormals bi uns nie beschehen is, das Römischen kûnigen, ee und si gekrônet, hul- 30 dungen verschehen si; wir haben unsere Botschaft zu dem Armagnakentag2 angewiesen, sich bei den anderen Städteboten nach dem Herkommen und ihrem Verhalten gegenüber dieser Forderung zu erkundigen; geb. Do. n. Veits tag 39. (Ebenda nr. 86 or. mb. lit. cl.) [6] Aber schon 4 Tage später mußte Augsburg an Frankfurt mitteilen; wir können den Mainzer Tag nicht beschicken; wir schlagen vor, daß wegen der Huldigung ain underredunge durch der freien und reichsstett 35 potten, als vil der ietzo gen Mentz zusamenkomen, beschehe, was darin ze tûn oder ze lazzen wâre, darmitte die stett bi altem herkomen beleiben; wir bitten dann, die rautschlagunge der Städteboten uns schriftlich mitzuteilen; geb. maentag v. Johans tag 39. (Ebenda nr. 71 or. mb. lit. cl. — Augsburg St.-A. Briefbuch 4 nr. 278 fol. 195 conc. ch.) [7] Am 24. Juni teilte auch Nürnberg Frankfurt mit: wir können den Mainzer Tag nicht beschicken; 40 wegen der Huldigung bedunkt uns, da diese Forderung an viele freie und Reichsstädte gerichtet werden wird, daz dann sôllich sache von ir selbs und anderer nachvolgenden dinge wegen auf andere stette wol zu ver- ziehen und on andrer stett rate und wissen nicht zu handeln oder zu verantworten sein. geb. die Johannis bapt. 39 (Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag nr. 1482° nr. 17 or. mb. lit. cl. — Nürnberg St.-A. Brief- buch nr. 13 fol. 349b cop. ch. — Regest: Wülcker S. 14.) [8] Am 29. Juni berichtete Frankfurt an Nürnberg über den Abschluß der Huldigungsangelegenheit: wir lassen euch wissen, daz wir in meinunge waren, die sache der stede frunden uf dem tage zu Mencze fur- zubrengen und nach verhorunge und rade gehandelt han. so ist aber der vorg. von Winsperg umb solicher huldunge willen uf samßtag nestvergangen in unsern rat komen 3 und hat einen machtbrief4 mit unsers allergnedigesten herren des Romischen etc. konigs vorg. majestat ingesigel besigelt lassen lesen und auch 50 einen zedel5, wie wir und die unsern die huldunge tun sullen (des zedels abeschrift wir uch in heimlichkeit hieinne verslossen senden), und begert, ime die zu tun mit etwe fast sinen zugelachten reden. daruf wir demselben herren von Winsperg im besten geantwort han: das wir noch unsere vorfaren soliche huldunge vormals und bißher eime Romischen kaiser oder konige, so der personlich in des heilgen richs stad Franck- furt kommen si, gehorsamelich getan haben nach unserm herkommen und nimands anders, der sich dan 55 auch widerumb gnediclich gein uns irzeiget habe; wand wir dan der seligen kore, so sin konigliche person 45 1 Vom 29. Juni vgl. nr. 157. 2 Am 29. Juni zu Mainz; vgl. nr. 157. 3 Vgl. nr. 117 art. 18. 4 nr. 149. 5 nr. 151.
Strana 271
D. Huldigung der Reichsstädte nr. 152-153. 271 zu Romischem konige irkorn si, von herzen irfrauwet sin und in gerne zu herren haben; so dan sin konigliche 1439 Juni 12 wirdikeit in des heilgen richs stad Franckfurt kommen werde, wollen wir uns mit solicher huldunge aber so bis gehorsamelich und underteniclich gein sinen gnaden halden, daz wir hoffen in sinen gnaden und hulden zu Juli 16 sin und zu bliben; und daraf han wir den obg. herren von Winsperg gebeden, unser antwurt gunstlich zu 5 versteen und die gnedeclich unserm herren dem konige furzubrengen, als wir des siner edelkeit wole getruwen. Wir teilen dies euch in guter Heimlichkeit als unsern besonderen guten Freunden mit. dat. die Petri et Pauli 1439. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 78 conc. ch. — Gedr. Janssen 1, 484 f. nr. 864 nach uns. Vorl.) [9] Am 3. Juli antwortete Frankfurt dem König unmittelbar auf dessen Schreiben vom 28. April und zwar bis auf die Kurialien mit den gleichen Worten wie an Konrad von Weinsberg; geb. Fr. n. visitacionis 10 Marie 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 72 cop. ch. mit Verschickungsschnitten, vgl. Z. II. — Ebenda nr. 73 conc. ch. — Regest: Janssen I, 485 nr. 866 nach uns. Vorl. — Die ebenerwähnte Abschrift wurde den Frankfurter Gesandten beim Hofe K. Albrechts zusammen mit dem Schreiben wegen Judenbesteuerung (vgl. S. 261 Anm. 4) und einem Begleitschreiben übersandt. — Letzteres, das auch die Polenhilfe berührte (vgl. nr. 129 art. 7), gibt als Zweck der Abschrift an, uf das, obe s. kgl. gn. mit uch davon redden 15 wurde, das ir uch in der antwurt darnach wissen moget zu richten. (Ebenda nr. 82 ced. ch. — Ebenda nr. 81 conc. ch.) [10] Am 9. Juli berichtete Frankfurt über die Konrad von Weinsberg gegebene Antwort auch an Augsburg und Ulm, und zwar wörtlich wie an Nürnberg unterm 29. Juni [art, 8], nur mit dem Zusatz, daß, wie man ver- nommen, Konrad von Weinsberg umb solicher huldunge willen in etlichen andern frien und richssteten 20 gewest und auch ungeendet von in gescheiden si; dat. feria 5. p. Kiliani 39. (Ebenda nr. 90 conc. ch.) [II] Am 14. Juli dankte Ulm, am 16. Juli Augsburg für das Schreiben vom 9. Juli; geb. aftermentag n. Margarethe bzw. Do. n. Margrethentag 39. (Ebenda nr. 76 or. ch. lit. cl. bzw. nr. 75 or. mb. lit. cl.) [12] Uber die Haltung Speiers vgl. nr. 116 art. 9; nr. 117 art. 20. Desgl. Worms vgl. nr. 116 art. 10; nr. 117 art. 20. Desgl. Mainz vgl. nr. 117 art. 17. 25 153. Briefwechsel Schwäbischer, Fränkischer und Elsässischer Reichsstädte wegen der Huldigung. 1439 Juni 26 bis September 1. 1439 Juni 26 bis Sept. I [I] Am 11. Juni ließ Ulm Nördlingen in gehaim wissen: uns ist furkommen, daß der von Weinsberg mit kgl. Briefen, die aide an u. h. des kungs statt von uns innemen sulle; ob dies wahr sei, wissen wir noch nicht; sollte Konrad zu euch kommen, so antwurtent darzu ane die stette nicht und verziehent sôlichs an die 30 stete; in dieser Weise werden auch wir antworten, die sache an unser frunde die stette zu bringen; dat. Do. v. Viti 39. (Nördlingen St.-A. Missiven 1439 or. ch. lit. cl.; vgl. nr. 129 art. 3 und nr. 158 art. 4.) [2] Am 26. Juni wandte sich Ulm wegen der Huldigung abermals an die Bundesstadt Nördlingen und teilte, wie an Frankfurt unterm 18. Juni Inr. 152 art. 4], mit, was bei ihnen Herkommen sei; und wan nu not- durft ist, ob sôlich mütung an uns stette --- beschehen wurde, das wir stette danne uf ainer antwurt bestanden, 35 so bitten wir euch, hierüber zu beraten und eure Botschaft zu der nächsten manung (gutentag n. Uolrichs tag) Juli 6 auf diesen Punkt zu bevollmächtigen; geb. Fr. n. Johanns tag zu synnwenden 39. (Vgl. nr. 129 art. 5.) [3] Am 8. Juli übersandte Konrad von Weinsberg an Dinkelsbühl die Aufforderung K. Albrechts, Kon- rad von Weinsberg an seiner Stelle zu huldigen;1 also bitten wir úch, das ir uns wissen wôllet lassen mit disem botten, ob ir das also tun wolt; so wôllen wir uns zu úch fûgen, so wir erste mugen, und sôlich huldung 40 von úch nemen und úch och s. kgl. gn. majestat briefe2 darumbe insunderhait lassen hôren, was s. kgl. gn. uns in den sachen macht gegeben hat; geb. Guetemberg Kylians tage 39. (Nördlingen St.-A. Akten des schwäb. Städtebundes IV, 4 v. 1439 nr. 14b (blau) cop. ch.) [4] Am 12. Juli antwortete ihm Dinkelsbühl vorläufig, daß es sich mit Ulm und den anderen Bundes- städten unterreden und ihm dann baldigst seine Antwort zusenden wolle; geb. So. v. Margrethen tage 39. (Ebenda 45 nr. 14d (blau) cop. ch.) [5] Ahnlich antwortete Rothenburg o. d. Tauber am 13. Juli, das wir in verschri- bener einung sint mit gemeinen stetten in Swaben, an die wir sulchs zubringen, so wir ungeverlichen eest můgen; dat. die Margarethe 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. C 30 or. ch. lit. cl.) [6] Ebenso erwiderte Windsheim am 13. Juli, daß es sich zuerst mit etlichen Städten, mit denen es in verpüntnisse und freunt- licher einikeit ist, entsinnen und unterreden müsse, und hernach ihm durch eigene Botschaft antworten wolle; 50 dat. die Margarethe 39. (Ebenda C 30 or. ch. lit. cl.) [7] Am 14. Juli dankte Ulm Frankfurt für das Schreiben vom 9. Juli 3 und verwies noch einmal auf sein eigenes Schreiben vom 18. Juni 4; außerdem haben wir uns egestern mit den Ratsboten unserer Bundesstädte Juli 12 hier unterredet. So hoffen wir, wenn Konrad von Weinsberg uns zur Huldigung auffordert, sôlich redlich und erber antwúrten darzů zu tunde, dadurch die dinge beliben, als wir iuch denne nehst geschriben haben 4; 55 geb. aftermentag n. Margarethe 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 76 or. ch. lit. cl.) Vgl. nr. 152 art. 11. 1 nr. 150. nr. 149. 2 3 nr. 152 art. 10. nr. 152 art. 4.
D. Huldigung der Reichsstädte nr. 152-153. 271 zu Romischem konige irkorn si, von herzen irfrauwet sin und in gerne zu herren haben; so dan sin konigliche 1439 Juni 12 wirdikeit in des heilgen richs stad Franckfurt kommen werde, wollen wir uns mit solicher huldunge aber so bis gehorsamelich und underteniclich gein sinen gnaden halden, daz wir hoffen in sinen gnaden und hulden zu Juli 16 sin und zu bliben; und daraf han wir den obg. herren von Winsperg gebeden, unser antwurt gunstlich zu 5 versteen und die gnedeclich unserm herren dem konige furzubrengen, als wir des siner edelkeit wole getruwen. Wir teilen dies euch in guter Heimlichkeit als unsern besonderen guten Freunden mit. dat. die Petri et Pauli 1439. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 78 conc. ch. — Gedr. Janssen 1, 484 f. nr. 864 nach uns. Vorl.) [9] Am 3. Juli antwortete Frankfurt dem König unmittelbar auf dessen Schreiben vom 28. April und zwar bis auf die Kurialien mit den gleichen Worten wie an Konrad von Weinsberg; geb. Fr. n. visitacionis 10 Marie 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 72 cop. ch. mit Verschickungsschnitten, vgl. Z. II. — Ebenda nr. 73 conc. ch. — Regest: Janssen I, 485 nr. 866 nach uns. Vorl. — Die ebenerwähnte Abschrift wurde den Frankfurter Gesandten beim Hofe K. Albrechts zusammen mit dem Schreiben wegen Judenbesteuerung (vgl. S. 261 Anm. 4) und einem Begleitschreiben übersandt. — Letzteres, das auch die Polenhilfe berührte (vgl. nr. 129 art. 7), gibt als Zweck der Abschrift an, uf das, obe s. kgl. gn. mit uch davon redden 15 wurde, das ir uch in der antwurt darnach wissen moget zu richten. (Ebenda nr. 82 ced. ch. — Ebenda nr. 81 conc. ch.) [10] Am 9. Juli berichtete Frankfurt über die Konrad von Weinsberg gegebene Antwort auch an Augsburg und Ulm, und zwar wörtlich wie an Nürnberg unterm 29. Juni [art, 8], nur mit dem Zusatz, daß, wie man ver- nommen, Konrad von Weinsberg umb solicher huldunge willen in etlichen andern frien und richssteten 20 gewest und auch ungeendet von in gescheiden si; dat. feria 5. p. Kiliani 39. (Ebenda nr. 90 conc. ch.) [II] Am 14. Juli dankte Ulm, am 16. Juli Augsburg für das Schreiben vom 9. Juli; geb. aftermentag n. Margarethe bzw. Do. n. Margrethentag 39. (Ebenda nr. 76 or. ch. lit. cl. bzw. nr. 75 or. mb. lit. cl.) [12] Uber die Haltung Speiers vgl. nr. 116 art. 9; nr. 117 art. 20. Desgl. Worms vgl. nr. 116 art. 10; nr. 117 art. 20. Desgl. Mainz vgl. nr. 117 art. 17. 25 153. Briefwechsel Schwäbischer, Fränkischer und Elsässischer Reichsstädte wegen der Huldigung. 1439 Juni 26 bis September 1. 1439 Juni 26 bis Sept. I [I] Am 11. Juni ließ Ulm Nördlingen in gehaim wissen: uns ist furkommen, daß der von Weinsberg mit kgl. Briefen, die aide an u. h. des kungs statt von uns innemen sulle; ob dies wahr sei, wissen wir noch nicht; sollte Konrad zu euch kommen, so antwurtent darzu ane die stette nicht und verziehent sôlichs an die 30 stete; in dieser Weise werden auch wir antworten, die sache an unser frunde die stette zu bringen; dat. Do. v. Viti 39. (Nördlingen St.-A. Missiven 1439 or. ch. lit. cl.; vgl. nr. 129 art. 3 und nr. 158 art. 4.) [2] Am 26. Juni wandte sich Ulm wegen der Huldigung abermals an die Bundesstadt Nördlingen und teilte, wie an Frankfurt unterm 18. Juni Inr. 152 art. 4], mit, was bei ihnen Herkommen sei; und wan nu not- durft ist, ob sôlich mütung an uns stette --- beschehen wurde, das wir stette danne uf ainer antwurt bestanden, 35 so bitten wir euch, hierüber zu beraten und eure Botschaft zu der nächsten manung (gutentag n. Uolrichs tag) Juli 6 auf diesen Punkt zu bevollmächtigen; geb. Fr. n. Johanns tag zu synnwenden 39. (Vgl. nr. 129 art. 5.) [3] Am 8. Juli übersandte Konrad von Weinsberg an Dinkelsbühl die Aufforderung K. Albrechts, Kon- rad von Weinsberg an seiner Stelle zu huldigen;1 also bitten wir úch, das ir uns wissen wôllet lassen mit disem botten, ob ir das also tun wolt; so wôllen wir uns zu úch fûgen, so wir erste mugen, und sôlich huldung 40 von úch nemen und úch och s. kgl. gn. majestat briefe2 darumbe insunderhait lassen hôren, was s. kgl. gn. uns in den sachen macht gegeben hat; geb. Guetemberg Kylians tage 39. (Nördlingen St.-A. Akten des schwäb. Städtebundes IV, 4 v. 1439 nr. 14b (blau) cop. ch.) [4] Am 12. Juli antwortete ihm Dinkelsbühl vorläufig, daß es sich mit Ulm und den anderen Bundes- städten unterreden und ihm dann baldigst seine Antwort zusenden wolle; geb. So. v. Margrethen tage 39. (Ebenda 45 nr. 14d (blau) cop. ch.) [5] Ahnlich antwortete Rothenburg o. d. Tauber am 13. Juli, das wir in verschri- bener einung sint mit gemeinen stetten in Swaben, an die wir sulchs zubringen, so wir ungeverlichen eest můgen; dat. die Margarethe 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. C 30 or. ch. lit. cl.) [6] Ebenso erwiderte Windsheim am 13. Juli, daß es sich zuerst mit etlichen Städten, mit denen es in verpüntnisse und freunt- licher einikeit ist, entsinnen und unterreden müsse, und hernach ihm durch eigene Botschaft antworten wolle; 50 dat. die Margarethe 39. (Ebenda C 30 or. ch. lit. cl.) [7] Am 14. Juli dankte Ulm Frankfurt für das Schreiben vom 9. Juli 3 und verwies noch einmal auf sein eigenes Schreiben vom 18. Juni 4; außerdem haben wir uns egestern mit den Ratsboten unserer Bundesstädte Juli 12 hier unterredet. So hoffen wir, wenn Konrad von Weinsberg uns zur Huldigung auffordert, sôlich redlich und erber antwúrten darzů zu tunde, dadurch die dinge beliben, als wir iuch denne nehst geschriben haben 4; 55 geb. aftermentag n. Margarethe 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 76 or. ch. lit. cl.) Vgl. nr. 152 art. 11. 1 nr. 150. nr. 149. 2 3 nr. 152 art. 10. nr. 152 art. 4.
Strana 272
272 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [8] Dinkelsbühl bat am 16. Juli Ulm, die Huldigungsfrage in die nechste manung zu setzen, damit die 1439 Juni 26 Bundesstädte raten könnten, was es Konrad antworten solle; geb. Do. n. Margrethe 39. (Nördlingen St.-A. bis Akten des schwäb. Städtebundes IV, 4 v. 1439 nr. 14a (blau) cop. ch.) Sept. 1 [9] Die Elsässischen Städte Hagenau, Colmar, Schlettstadt, Kaisersberg, Weißenburg, Oberehenheim, Mülhausen, Münster, Türckheim und Roßheim, mit deren Vertreter, Gilige Kempfe von Colmar, Konrad von 5 Weinsberg fin Mainz am 29. Juni1] gesprochen hatte, antworteten ihm auf Kempfes Bericht am 8. August: wir haben halten und loben ---den kunig ---für unsern allerôbersten gnedigesten und liebesten natür- lichen heren; und als er den Pfalzgraf Ludwig bei Rhein uns zu eime obern lantfougte geben hat nach innehalt sins kuniglichen briefes, do ist ein iegeliche stat under uns solichem briefe gehorsam gewesen, als sie dan herkomen ist, und hat ouch unser iegeliche stat und die gemeinde in der stat --- dem Römischen kûnige 10 daruf gehuldet und gesworn, als dan ouch jegeliche stat herkomen ist; dat. Sa. v. Laurentien tag 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. C 30 or. ch. lit. cl.) [10] Dinkelsbühls Wunsch entsprechend, setzte Ulm, wie sein Schreiben an Nördlingen vom I. September Sept. 20 darlegt, auf die Tagesordnung der nächsten manung, die auf So. n. Crutztag ze herbst ausgeschrieben wurde, die Huldigung als zweiten Punkt nach dem über die Verlängerung der Städte-Einung 2 und vor 8 anderen, bündische 15 und städtische Angelegenheiten berührenden Punkten; geb. uf Egidij 39. (Nördlingen St.-A. Akten des schwäb. Bundes IV, 4 v. 1439 nr. 12 (blau) or. ch. lit. cl.) E. Einfall der Armagnaken nr. 154-159. 1438 154. Tagungen und Briefwechsel Elsässischer Reichsstände zur Zeit des Armagnaken-Einfalls.3 Nov. bis 1438 November bis 1439 März 25. 1439 März 25 [I] Seit dem Spätherbst des Jahres 1438 drohte den Elsässischen Fürsten, Herren und Städten ein Einfall der Kriegsscharen der Armagnaken, die durch den Friedensschluß zwischen dem Grafen von Vaudemont und dem Herzog Renatus von Lothringen beschäftigungslos geworden waren. Mit dieser Gefahr und den Maßnahmen zu ihrer Abwehr befaßten sich Anfang November 1438 mehrere Zusammenkünfte Elsässischer Stände zu Molsheim (Novem- ber), Straßburg (November, Dezember), abermals Molsheim (Jahreswende), die endlich Mitte Januar in den Ab- 25 machungen von Molsheim, in einem Abwehr-Bündnis gipfelten (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/38 pag. 59; 62; 64; 67 und 69 nott. ch.). [2] Doch wurden diese Abmachungen noch einmal in neuen Verhandlungen zu Molsheim kurz vor oder am 25. Januar abgeändert (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 pag. 72. — Straßburg St.-A. Série AA 186 Am 5. Februar konnte das Bündnis der Elsässischen Stände zur Abwehr der Armag- 30 fol. 44; 59; 81; 82). naken urkundlich ausgefertigt werden (Straßburg Bezirks-A. G 139 nr. 3. — Hagenau St.-A. EE 55; beide orr. mb. litt. pat. c. sigg. Gedruckt: Spach, Oeuvres 3, 475). [3] Nebenher lief ein reger Briefwechsel der Elsässischen Stände über den Aufenthalt und die Bewegungen der Armagnaken in Lothringen (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 2; 3; 13; 16; 29; 30. 183 fol. 1. 185 fol. 1. 186 fol. 3. — Frankfurt St.-A. gedr. Janssen 1, 470 nr. 841). [4] Zur Durchführung des Bündnisses hielten die Elsässischen Reichsstädte mit dem Landvogt Mitte Februar nochmals eine Besprechung zu Roßheim ab (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 pag. 75.— Straßburg Differenzen zwischen den Elsässischen Ständen und der Verdacht, daß der St.-A. Série AA 186 fol. 40). Bischof von Straßburg von den Armagnaken bestochen sei, machten eine weitere Tagung zu Molsheim am 19. Februar notwendig (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437 pag. 76. — Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 5; 40 8; 15; 25-28; 31; 32. 186 fol. 51; 83; 84). [5] Seit dem 20. Februar häuften sich die Anzeigen, daß der Einfall der Armagnaken bald bevorstehe (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 4; 9; 19-21; 23; 24). [6] In dieser Lage kamen am 24. Februar noch einmal der Landvogt und Vertreter des Bischofs von Straß- burg in Molsheim zusammen und verabredeten, daß der Landvogt den Herzog Otto, der Bischof aber den Mark- 45 grafen von Baden und den Herzog von Württemberg sowie andere Stände auffordern sollten, mit aller Macht am 15. März (Halbfasten) bei Hagenau sich zu sammeln (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 17. 183 fol. 7). Aber als am 25. Februar der Bischof die Nachricht von diesem Schluß erhielt, da kam auch schon die Kunde, daß die Armagnaken die Zaberner Steige ins Unterelsaß herunterzögen (ebenda 182 fol. 7. 183 fol. 7. 186 fol. 61. 195 fol. 1a). Gmünden und Bopfingen lud am 30. Oktober Dinkels- 50 1 Vgl. nrr. 116 art. 11 und 117 art. 19. bühl die Nachbarstadt Nördlingen ein, zu einer 2 Nach einem Schreiben Dinkelsbühls an Nörd- Sondervorbesprechung dieser Städte in Dinkelsbühl lingen vom 30. Oktober war man am 20./21. September am So. v. Martini [8. Nov.] Vertreter zu entsenden; in diesem Punkt: erlengrung der stette verainung, geb. Fr. v. Allerhailigen 1439. (Nördlingen St.-A. on ends abgeschaiden; man hatte nur eine neue Missiven fasc. 32 or. ch. lit. cl.) Tagung auf Kathrinen tag [25. Nov.J angesetzt, wo 3 Vgl. H. Witte, Die Armagnaken im Elsaß. 1889. jede Stadt erklären sollte, ob sie des ingan wôlle oder nicht. Gemäß Verabredung mit Rothenburg, Hall, 35 20 55
272 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [8] Dinkelsbühl bat am 16. Juli Ulm, die Huldigungsfrage in die nechste manung zu setzen, damit die 1439 Juni 26 Bundesstädte raten könnten, was es Konrad antworten solle; geb. Do. n. Margrethe 39. (Nördlingen St.-A. bis Akten des schwäb. Städtebundes IV, 4 v. 1439 nr. 14a (blau) cop. ch.) Sept. 1 [9] Die Elsässischen Städte Hagenau, Colmar, Schlettstadt, Kaisersberg, Weißenburg, Oberehenheim, Mülhausen, Münster, Türckheim und Roßheim, mit deren Vertreter, Gilige Kempfe von Colmar, Konrad von 5 Weinsberg fin Mainz am 29. Juni1] gesprochen hatte, antworteten ihm auf Kempfes Bericht am 8. August: wir haben halten und loben ---den kunig ---für unsern allerôbersten gnedigesten und liebesten natür- lichen heren; und als er den Pfalzgraf Ludwig bei Rhein uns zu eime obern lantfougte geben hat nach innehalt sins kuniglichen briefes, do ist ein iegeliche stat under uns solichem briefe gehorsam gewesen, als sie dan herkomen ist, und hat ouch unser iegeliche stat und die gemeinde in der stat --- dem Römischen kûnige 10 daruf gehuldet und gesworn, als dan ouch jegeliche stat herkomen ist; dat. Sa. v. Laurentien tag 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. C 30 or. ch. lit. cl.) [10] Dinkelsbühls Wunsch entsprechend, setzte Ulm, wie sein Schreiben an Nördlingen vom I. September Sept. 20 darlegt, auf die Tagesordnung der nächsten manung, die auf So. n. Crutztag ze herbst ausgeschrieben wurde, die Huldigung als zweiten Punkt nach dem über die Verlängerung der Städte-Einung 2 und vor 8 anderen, bündische 15 und städtische Angelegenheiten berührenden Punkten; geb. uf Egidij 39. (Nördlingen St.-A. Akten des schwäb. Bundes IV, 4 v. 1439 nr. 12 (blau) or. ch. lit. cl.) E. Einfall der Armagnaken nr. 154-159. 1438 154. Tagungen und Briefwechsel Elsässischer Reichsstände zur Zeit des Armagnaken-Einfalls.3 Nov. bis 1438 November bis 1439 März 25. 1439 März 25 [I] Seit dem Spätherbst des Jahres 1438 drohte den Elsässischen Fürsten, Herren und Städten ein Einfall der Kriegsscharen der Armagnaken, die durch den Friedensschluß zwischen dem Grafen von Vaudemont und dem Herzog Renatus von Lothringen beschäftigungslos geworden waren. Mit dieser Gefahr und den Maßnahmen zu ihrer Abwehr befaßten sich Anfang November 1438 mehrere Zusammenkünfte Elsässischer Stände zu Molsheim (Novem- ber), Straßburg (November, Dezember), abermals Molsheim (Jahreswende), die endlich Mitte Januar in den Ab- 25 machungen von Molsheim, in einem Abwehr-Bündnis gipfelten (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/38 pag. 59; 62; 64; 67 und 69 nott. ch.). [2] Doch wurden diese Abmachungen noch einmal in neuen Verhandlungen zu Molsheim kurz vor oder am 25. Januar abgeändert (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 pag. 72. — Straßburg St.-A. Série AA 186 Am 5. Februar konnte das Bündnis der Elsässischen Stände zur Abwehr der Armag- 30 fol. 44; 59; 81; 82). naken urkundlich ausgefertigt werden (Straßburg Bezirks-A. G 139 nr. 3. — Hagenau St.-A. EE 55; beide orr. mb. litt. pat. c. sigg. Gedruckt: Spach, Oeuvres 3, 475). [3] Nebenher lief ein reger Briefwechsel der Elsässischen Stände über den Aufenthalt und die Bewegungen der Armagnaken in Lothringen (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 2; 3; 13; 16; 29; 30. 183 fol. 1. 185 fol. 1. 186 fol. 3. — Frankfurt St.-A. gedr. Janssen 1, 470 nr. 841). [4] Zur Durchführung des Bündnisses hielten die Elsässischen Reichsstädte mit dem Landvogt Mitte Februar nochmals eine Besprechung zu Roßheim ab (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 pag. 75.— Straßburg Differenzen zwischen den Elsässischen Ständen und der Verdacht, daß der St.-A. Série AA 186 fol. 40). Bischof von Straßburg von den Armagnaken bestochen sei, machten eine weitere Tagung zu Molsheim am 19. Februar notwendig (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437 pag. 76. — Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 5; 40 8; 15; 25-28; 31; 32. 186 fol. 51; 83; 84). [5] Seit dem 20. Februar häuften sich die Anzeigen, daß der Einfall der Armagnaken bald bevorstehe (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 4; 9; 19-21; 23; 24). [6] In dieser Lage kamen am 24. Februar noch einmal der Landvogt und Vertreter des Bischofs von Straß- burg in Molsheim zusammen und verabredeten, daß der Landvogt den Herzog Otto, der Bischof aber den Mark- 45 grafen von Baden und den Herzog von Württemberg sowie andere Stände auffordern sollten, mit aller Macht am 15. März (Halbfasten) bei Hagenau sich zu sammeln (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 17. 183 fol. 7). Aber als am 25. Februar der Bischof die Nachricht von diesem Schluß erhielt, da kam auch schon die Kunde, daß die Armagnaken die Zaberner Steige ins Unterelsaß herunterzögen (ebenda 182 fol. 7. 183 fol. 7. 186 fol. 61. 195 fol. 1a). Gmünden und Bopfingen lud am 30. Oktober Dinkels- 50 1 Vgl. nrr. 116 art. 11 und 117 art. 19. bühl die Nachbarstadt Nördlingen ein, zu einer 2 Nach einem Schreiben Dinkelsbühls an Nörd- Sondervorbesprechung dieser Städte in Dinkelsbühl lingen vom 30. Oktober war man am 20./21. September am So. v. Martini [8. Nov.] Vertreter zu entsenden; in diesem Punkt: erlengrung der stette verainung, geb. Fr. v. Allerhailigen 1439. (Nördlingen St.-A. on ends abgeschaiden; man hatte nur eine neue Missiven fasc. 32 or. ch. lit. cl.) Tagung auf Kathrinen tag [25. Nov.J angesetzt, wo 3 Vgl. H. Witte, Die Armagnaken im Elsaß. 1889. jede Stadt erklären sollte, ob sie des ingan wôlle oder nicht. Gemäß Verabredung mit Rothenburg, Hall, 35 20 55
Strana 273
D. Huldigung nr. 153. — E. Einfall der Armagnaken nr. 154-155. 273 [7] Bis zum 6. März verblieben die Armagnaken in der Gegend zwischen Zabern und Straßburg. Ein reger 1438 Nov. bis Briefwechsel der Elsässischen Stände läßt uns das Treiben der Armagnaken und die Gegenmaßnahmen der 1439 Stände erkennen (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 14. 183 fol. 5. 186 fol. 8: 9; 11; 32; 41; 50; 56; 58; März 25 69; 71; 74; 75; 88. 189 nr. 35. — Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 pag. 77. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag nr. 1482° nr. 1". — Basel Staats-A. Briefe IV nr. 224). Hagenau bewirbt sich bei Frankfurt und Speier um Geschütz und Büchsenmeister (Hagenau St.-A. EE 53 nr. 28; 31; 52. 54 nr. 46; 47. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 3b-d; 10; 12. Rechenbuch 1438 fol. 46a). [8] Am Tag nach dem Einbruch, 26. Februar, waren der Landvogt, Vertreter des Bischofs, der Herren und einiger Reichsstädte aufs neue in Molsheim versammelt. Der Landvogt und Vertreter der Herren fertigten nun 10 das am 24. Februar beschlossene Schreiben an Pfgf. Otto aus, das sie durch die Bitte erweiterten, der Pfalzgf. möge den Gfn. von Württemberg, die Gesellschaft mit St.-Georgenschild u. a. zur Hilfe auffordern, wie die Ab- sender auch bereits den Mgf. von Röteln darum ersucht hätten (Hagenau St.-A. EE 53 nr. 33 conc. ch.). Straß- burg bat, noch etwas zurückhaltend, tags darauf Ulm, den Armagnakeneinfall den Bundesstädten zu melden und die Sache zu bedenken, da die Gefahr weiter greifen kann. Als dann die Armagnaken unter den Mauern Straßburgs 15 brannten, war der zweite Hilferuf an Ulm und Basel vom I. März bedeutend dringlicher: Sendung militärischer Hilfe zum 16. März nach Hagenau (Nördlingen St.-A. Missiven v. 1439. — Basel St.-A. Briefe IV nr. 183). [9] Bevor noch diese Hilfe wirksam werden konnte, rückten die Armagnaken am 7. März in das Ober- elsaß, in die Gegend um Tammerkirch, Altkirch und Thann ab. Trotzdem hielt man im Unterelsaß einen Rück- marsch der Armagnaken nicht für ausgeschlossen, zumal sich der Markgraf Wilhelm von Hochberg, Herr zu 20 Röteln, als Österreichischer Landvogt bemühte, die Armagnaken durch Geldzahlungen zum Abzug zu bewegen (Straßburg St.-A. Série AA 183 fol. 9. 186 fol. 16; 17; 31; 72. — Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437 pag. 78; 79. — Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 123 Nachschrift. — Basel St.-A. Öffnungsbuch I pag. 43. Ebenda Univ.-B. Ms. D. IV. 10 f. 9). Am 16. März unternahmen die Armagnaken einen erfolgreichen Vorstoß in das Gebiet von Mömpelgard und eroberten die Städtchen Grandvillars und Munstrol (Basel St.-A. 25 Briefe IV nr. 188; 190. Ebenda Liber missiv. 1438 pag. 54; 56; 58. — Straßburg St.-A. Série AA 191 nr. 3; 4; 8. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 4). [10] Inzwischen wurden die Verhandlungen mit den Armagnaken wegen Abzugs fortgesetzt. Am 25. März endlich rückten sie aus dem Oberelsaß in Richtung auf Belfort ab (Straßburg St.-A. Série AA 187 fol. 4. 191 nr. 9. — Basel St.-A. Briefe IV nr. 186. — Nördlingen St.-A. Missiven v. 1439. — Königsberg St.-A. 30 Schl. II/a nr. 32). [II] Ausgaben Colmars wegen des Armagnakeneinfalls (St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 außer den bereits angeführten Stellen noch pag. 83; 86. Kaufhausbuch 1439/41 pag. 4; 5). 5 155. Die Süddeutschen Reichsstände und der Armagnaken-Einfall. 1439 März. 1439 März [I] Otto Pfalzgf. bei Rhein sagte am 2. März auf den Hilferuf des Landvogts Reinhart von Neiperg 1 Hilfe 35 auf den 15. März zu; ja er stellte eine vorläufige Unterstützung bereits zum 8. in Aussicht (Straßburg St.-A. Série AA 181). Das Hilfegesuch der Unterelsässischen Stände gab er an Fürsten, Grafen, Herren, Ritter und Städte (2. B. Speyer und Worms) weiter. (Ebenda fasc. 181. — Hagenau St.-A. EE 54 nr. 44). [2] Mgf. Jakob von Baden wies am 6. März Straßburg, das ihn um Hilfe angegangen hatte, darauf hin, daß, wolle man dem volk Widerstand leisten, das mit rate geschee, damit man dester minre schaden liden 40 dorfte; am 8. März teilte er Straßburg die Ankunft seiner Räte für den 9. März von den sachen und dem anslag helfen zu redende mit (Straßburg St.-A. Série AA 187 fol. 3; 5). Das Hilfegesuch gab er u. a. an Eßlingen und Nürnberg weiter (vgl. artt. 6 u. 7). [3] Basel, von Ulm um Hilfe angegangen, sagte sie am 4. März in unverbindlicher Form zu; tatsächlich hielt es sich selbst für bedroht, seit dem Einfall der Armagnaken ins Oberelsaß auch mit Recht. Es suchte gemein- 45 sam mit Solothurn bei Bern und Luzern um Hilfe nach (Straßburg St.-A. Série AA 191 nrr. 5-7. — Basel St.-A. Briefe IV nrr. 185; 189. Liber missiv. 1438 pag. 54 f. Jahrrechnungsbuch 1430 pag. 238-240 passim; Vgl. auch Mon. 247. Öffnungsbuch I 1438 pag. 41. — Luzern St.-A. Kriege fasc. 114 [Marz 9 u. 12]). Conc. 3, 237 und Conc. Bas. 6, 343 Z. 29 ff. u. 344 Z. 4 ff. [4] Ulm, das sich am 5. März bei Straßburg wegen der Armagnaken erkundigte, sagte am 6. März Hilfe 50 zu und schickte 80 reisige wohlgerüstete Pferde unter dem Hauptmann Heinrich von Sulmetingen ab. Das Hilfe- gesuch gab es am 7. an Nördlingen und wohl auch an die anderen Bundesstädte weiter mit dem Bemerken, die Sache sei zu eilig, um eine Bundesversammlung einzuberufen; man möge die Hilfsmannschaft ohne Verzug ab- schicken (Straßburg St.-A. Série AA 189 nrr. 47; 48; 50. — Nördlingen St.-A. Missiv. v. 1439). [5] Augsburg und Rotenburg uf der Thauber bitten im Lauf des März Straßburg um nähere Nachrichten2 (Straßburg St.-A. Série AA 189 nrr. 1 u. 29). — Rotemburg auj dem Neckar schickte am 7. März Straßburg seinen Büchsenmeister (ebenda nr. 28). 55 1 nr. 154 art. 6 und 8. 2 Zu Augsburg vgl. nr. 158 art. 6. Deutsche Reichstags-Akten XIV 35
D. Huldigung nr. 153. — E. Einfall der Armagnaken nr. 154-155. 273 [7] Bis zum 6. März verblieben die Armagnaken in der Gegend zwischen Zabern und Straßburg. Ein reger 1438 Nov. bis Briefwechsel der Elsässischen Stände läßt uns das Treiben der Armagnaken und die Gegenmaßnahmen der 1439 Stände erkennen (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 14. 183 fol. 5. 186 fol. 8: 9; 11; 32; 41; 50; 56; 58; März 25 69; 71; 74; 75; 88. 189 nr. 35. — Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 pag. 77. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag nr. 1482° nr. 1". — Basel Staats-A. Briefe IV nr. 224). Hagenau bewirbt sich bei Frankfurt und Speier um Geschütz und Büchsenmeister (Hagenau St.-A. EE 53 nr. 28; 31; 52. 54 nr. 46; 47. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 3b-d; 10; 12. Rechenbuch 1438 fol. 46a). [8] Am Tag nach dem Einbruch, 26. Februar, waren der Landvogt, Vertreter des Bischofs, der Herren und einiger Reichsstädte aufs neue in Molsheim versammelt. Der Landvogt und Vertreter der Herren fertigten nun 10 das am 24. Februar beschlossene Schreiben an Pfgf. Otto aus, das sie durch die Bitte erweiterten, der Pfalzgf. möge den Gfn. von Württemberg, die Gesellschaft mit St.-Georgenschild u. a. zur Hilfe auffordern, wie die Ab- sender auch bereits den Mgf. von Röteln darum ersucht hätten (Hagenau St.-A. EE 53 nr. 33 conc. ch.). Straß- burg bat, noch etwas zurückhaltend, tags darauf Ulm, den Armagnakeneinfall den Bundesstädten zu melden und die Sache zu bedenken, da die Gefahr weiter greifen kann. Als dann die Armagnaken unter den Mauern Straßburgs 15 brannten, war der zweite Hilferuf an Ulm und Basel vom I. März bedeutend dringlicher: Sendung militärischer Hilfe zum 16. März nach Hagenau (Nördlingen St.-A. Missiven v. 1439. — Basel St.-A. Briefe IV nr. 183). [9] Bevor noch diese Hilfe wirksam werden konnte, rückten die Armagnaken am 7. März in das Ober- elsaß, in die Gegend um Tammerkirch, Altkirch und Thann ab. Trotzdem hielt man im Unterelsaß einen Rück- marsch der Armagnaken nicht für ausgeschlossen, zumal sich der Markgraf Wilhelm von Hochberg, Herr zu 20 Röteln, als Österreichischer Landvogt bemühte, die Armagnaken durch Geldzahlungen zum Abzug zu bewegen (Straßburg St.-A. Série AA 183 fol. 9. 186 fol. 16; 17; 31; 72. — Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437 pag. 78; 79. — Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 123 Nachschrift. — Basel St.-A. Öffnungsbuch I pag. 43. Ebenda Univ.-B. Ms. D. IV. 10 f. 9). Am 16. März unternahmen die Armagnaken einen erfolgreichen Vorstoß in das Gebiet von Mömpelgard und eroberten die Städtchen Grandvillars und Munstrol (Basel St.-A. 25 Briefe IV nr. 188; 190. Ebenda Liber missiv. 1438 pag. 54; 56; 58. — Straßburg St.-A. Série AA 191 nr. 3; 4; 8. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 4). [10] Inzwischen wurden die Verhandlungen mit den Armagnaken wegen Abzugs fortgesetzt. Am 25. März endlich rückten sie aus dem Oberelsaß in Richtung auf Belfort ab (Straßburg St.-A. Série AA 187 fol. 4. 191 nr. 9. — Basel St.-A. Briefe IV nr. 186. — Nördlingen St.-A. Missiven v. 1439. — Königsberg St.-A. 30 Schl. II/a nr. 32). [II] Ausgaben Colmars wegen des Armagnakeneinfalls (St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 außer den bereits angeführten Stellen noch pag. 83; 86. Kaufhausbuch 1439/41 pag. 4; 5). 5 155. Die Süddeutschen Reichsstände und der Armagnaken-Einfall. 1439 März. 1439 März [I] Otto Pfalzgf. bei Rhein sagte am 2. März auf den Hilferuf des Landvogts Reinhart von Neiperg 1 Hilfe 35 auf den 15. März zu; ja er stellte eine vorläufige Unterstützung bereits zum 8. in Aussicht (Straßburg St.-A. Série AA 181). Das Hilfegesuch der Unterelsässischen Stände gab er an Fürsten, Grafen, Herren, Ritter und Städte (2. B. Speyer und Worms) weiter. (Ebenda fasc. 181. — Hagenau St.-A. EE 54 nr. 44). [2] Mgf. Jakob von Baden wies am 6. März Straßburg, das ihn um Hilfe angegangen hatte, darauf hin, daß, wolle man dem volk Widerstand leisten, das mit rate geschee, damit man dester minre schaden liden 40 dorfte; am 8. März teilte er Straßburg die Ankunft seiner Räte für den 9. März von den sachen und dem anslag helfen zu redende mit (Straßburg St.-A. Série AA 187 fol. 3; 5). Das Hilfegesuch gab er u. a. an Eßlingen und Nürnberg weiter (vgl. artt. 6 u. 7). [3] Basel, von Ulm um Hilfe angegangen, sagte sie am 4. März in unverbindlicher Form zu; tatsächlich hielt es sich selbst für bedroht, seit dem Einfall der Armagnaken ins Oberelsaß auch mit Recht. Es suchte gemein- 45 sam mit Solothurn bei Bern und Luzern um Hilfe nach (Straßburg St.-A. Série AA 191 nrr. 5-7. — Basel St.-A. Briefe IV nrr. 185; 189. Liber missiv. 1438 pag. 54 f. Jahrrechnungsbuch 1430 pag. 238-240 passim; Vgl. auch Mon. 247. Öffnungsbuch I 1438 pag. 41. — Luzern St.-A. Kriege fasc. 114 [Marz 9 u. 12]). Conc. 3, 237 und Conc. Bas. 6, 343 Z. 29 ff. u. 344 Z. 4 ff. [4] Ulm, das sich am 5. März bei Straßburg wegen der Armagnaken erkundigte, sagte am 6. März Hilfe 50 zu und schickte 80 reisige wohlgerüstete Pferde unter dem Hauptmann Heinrich von Sulmetingen ab. Das Hilfe- gesuch gab es am 7. an Nördlingen und wohl auch an die anderen Bundesstädte weiter mit dem Bemerken, die Sache sei zu eilig, um eine Bundesversammlung einzuberufen; man möge die Hilfsmannschaft ohne Verzug ab- schicken (Straßburg St.-A. Série AA 189 nrr. 47; 48; 50. — Nördlingen St.-A. Missiv. v. 1439). [5] Augsburg und Rotenburg uf der Thauber bitten im Lauf des März Straßburg um nähere Nachrichten2 (Straßburg St.-A. Série AA 189 nrr. 1 u. 29). — Rotemburg auj dem Neckar schickte am 7. März Straßburg seinen Büchsenmeister (ebenda nr. 28). 55 1 nr. 154 art. 6 und 8. 2 Zu Augsburg vgl. nr. 158 art. 6. Deutsche Reichstags-Akten XIV 35
Strana 274
274 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 März [6] Eßlingen sagte am 7. März dem Mgfn. Jakob von Baden Hilfe zu; es schickte am 12. März vierzig schúczen mit armbrosten und handbûchsen und darzů wâgen, sie darûf zů füren und unsern houptman mit zwôlf pfarten nach Pforzheim. Von den Bundesstädten war Weil zur Absendung einer Hil smannschaft bereit. Reutlingen sprach sich für eine manung unser trier stette aus. Sie wurde von Eßlingen auf Mittwoch, II. März, angesetzt. Eßlingen gab jedem Fußgänger einen Tagessold von 8 sh. hll. während des Zuges, den halben Sold vor dem Ausmarsch und nach der Rückkehr; und sind gestanden die haß [Röcke] fur ied person an barchat an kappen und an macherlôn sin zwei pfunt und drießig hallér (Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437/39 pag. 437-441; 445 f.). [7] Nürnberg sagte dem Mgfn. Jakob von Baden am 7. März Hilfe zu; gab das Hilfegesuch anscheinend an Windsheim und an Weißenburg, sowie an Regensburg weiter. Es sandte selbst unverzüglich den Fridwerez- 10 hofer selbvierd mit 60 fußknechten mit půchsen und armbrosten und mit zwaien wegen nach Pforzheim ; Kosten für 14 Tage: 274 lb. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 295b; 300ab. Jahresregister IV fol. 334a München H. St.-A. Gmeiners Nachlaß II/19). [8] Auch auf dem Kongreß zu Mainz besprach man um diese Zeit den Armagnakeneinfall (nr. 74 art. 2). Von König Albrecht wurde, allerdings mit reichlicher Verspätung, am I1. April Konrad von Weinsberg an- 15 gewiesen, sich der Armagnaken-Angelegenheit anzunchmen (nr. III art. 4). [9] Der Marsch der Armagnaken vom Unterelsaß in den Sundgau1 veranlaßte den Grafen Heinrich von Fürstenberg am 10. März sich bei Straßburg zu erkundigen. Mgf. Jakob von Baden teilte am gleichen Tag Straßburg seine Absicht mit, vorläufig den Zug nicht zu widerbieten. Aber schon hatte Pfalzgf. Otto, in der Meinung, die Armagnaken wären nach Wälschland abgerückt, den geplanten Zug gegen sie abgesagt. Am 20 14. März erkundigte sich Eßlingen bei Hall, ob die Nachricht, daß der gezug--- wendig geworden sei, zu- treffe. (Straßburg St.-A. Série AA 183 fol. 8. 187 fol. 6. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482c nr. 2. — Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437 pag. 442 f. — Nürnberg St.-A. Briefb. 13 fol. 302b). [10] Die Nachricht, daß die Armagnaken wieder ins Unterelsaß zurückkehren würden1, veranlaßte am 15. März eine Tagung in Straßburg, an der Vertreter Bf. Wilhelms, Mgf. Jakobs und der Unterlandvogt teil- 25 nahmen. Das Ergebnis war die Abmachung, am 23. und 24. März sich mit ihrem Kriegsvolk in Hagenau zu treffen (Basel St.-A. Lib. miss. 1438 pag. 57. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 5; gedruckt: Janssen 1, 476 ff.). [I1] Die Einnahme der Städtchen Munstrol und Grandwilr am 16. März] veranlaßte den Mgfn. Wilhelm am 18. März sich mit der Bitte um Hilfe an Basel und die Fürsten und Herren des Unterlandes zu wenden: man 30 solle 8 Tage nach Ostern mit mindestens 6000 Reisigen in Ensisheim zusammenkommen (Basel St.-A. Briefe IV nrr. 192 u. 193). [12] Der Tagung vom 15. März folgten allem Anschein nach noch weitere Besprechungen, wohl am 19., an der außer Vertretern des Bischofs und des Markgrafen auch noch Räte des Pfalzgrafen Otto und der Grafen Ludwig und Ulrich von Württemberg teilnahmen: man beschloß, bis zum 4. April zwei Truppenkörper bei Speier 35 und bei Stuttgart zusammenzuziehen. Von diesem Beschluß benachrichtigten am 21. März im Namen aller der Pfalzgraf die Stadt Frankfurt und wohl auch die anderen Rheinischen Städte, die Grafen von Württemberg die Stadt Ulm und deren Bund, der Bischof von Straßburg die Stadt Nürnberg (Straßburg St.-A. Série AA 186 fol. 55. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 6. — Nördlingen St.-A. Missiven v. J. 1439). Daß natürlich dieses Schwanken auf die Elsässischen Reichsstände verwirrend wirken mußte, liegt auf der Hand so (Straßburg St.-A. Série AA 186 fol. 52; 53; 90. 187 fol. 1). [13] Die Elsässischen Reichsstände besprachen sich nach dem 15. März auf Betreiben des Landvogts in mehrfachen Tagungen zu Bergkeim, Straßburg und Hagenau über dieses neuerliche Aufgebot (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 pag. 80; 82). [14] Frankfurt sagte den Fürsten am 26. März Hilfe gegen die Armagnaken zu (Frankfurt St.-A. 45 [15] Ulm beabsichtigte, wenn der Zug zur Durchführung kommen Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 7). sollte, gegen 40 Pferde zu schicken (Nördlingen St.-A. Missiven v. J. 1439). [16] Eßlingen lud auf das zweite Aufgebot hin am 22. März seine Bundesstädte zu einer Tagung auf 24. März. Am 31. März war es entschlossen, seine Hilfe auf 4. April nach Enzweihingen zu schicken und er- wartete von den beiden Bundesstädten das gleiche (Eßlingen St.-A. Missivenbuch pag. 448-453). [17] Auch Nürnberg sagte am 28. März seine Hilfe zu. Am 31. rückten von dort Ulrich von Augsburg selb funft zu roß, 80 fußknechte mit bûchsen (und zwar 60) und armbrosten (20) und 3 wegen ab. Kosten für 7 Tage: 138 lb. hllr. 3 sh. (Nürnberg St.-A. Briefb. 13 fol. 307a-308a. — Jahresregister IV pag. 335). [18] Inzwischen waren die Armagnaken endgültig aus dem Elsaß abgezogen. Schlettstadt teilte dies am 26. März an Ulm mit, das die Nachricht am 30. März nach Nördlingen weitergab. Am 28. März schrieb Mgf. 55 Wilhelm von Hochberg an Straßburg, Speier und Mgf. Jakob, daß man die Rüstungen einstellen könne. Am 31. März widerboten dann die gleichen Fürsten, die am 21. März das Aufgebot erlassen hatten, den Zug. (Nörd- lingen St.-A. Missiven v. J. 1439. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nrr. 8 u. 11.) 50 5 1 Vgl. nr. 154 art. 9.
274 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 März [6] Eßlingen sagte am 7. März dem Mgfn. Jakob von Baden Hilfe zu; es schickte am 12. März vierzig schúczen mit armbrosten und handbûchsen und darzů wâgen, sie darûf zů füren und unsern houptman mit zwôlf pfarten nach Pforzheim. Von den Bundesstädten war Weil zur Absendung einer Hil smannschaft bereit. Reutlingen sprach sich für eine manung unser trier stette aus. Sie wurde von Eßlingen auf Mittwoch, II. März, angesetzt. Eßlingen gab jedem Fußgänger einen Tagessold von 8 sh. hll. während des Zuges, den halben Sold vor dem Ausmarsch und nach der Rückkehr; und sind gestanden die haß [Röcke] fur ied person an barchat an kappen und an macherlôn sin zwei pfunt und drießig hallér (Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437/39 pag. 437-441; 445 f.). [7] Nürnberg sagte dem Mgfn. Jakob von Baden am 7. März Hilfe zu; gab das Hilfegesuch anscheinend an Windsheim und an Weißenburg, sowie an Regensburg weiter. Es sandte selbst unverzüglich den Fridwerez- 10 hofer selbvierd mit 60 fußknechten mit půchsen und armbrosten und mit zwaien wegen nach Pforzheim ; Kosten für 14 Tage: 274 lb. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 295b; 300ab. Jahresregister IV fol. 334a München H. St.-A. Gmeiners Nachlaß II/19). [8] Auch auf dem Kongreß zu Mainz besprach man um diese Zeit den Armagnakeneinfall (nr. 74 art. 2). Von König Albrecht wurde, allerdings mit reichlicher Verspätung, am I1. April Konrad von Weinsberg an- 15 gewiesen, sich der Armagnaken-Angelegenheit anzunchmen (nr. III art. 4). [9] Der Marsch der Armagnaken vom Unterelsaß in den Sundgau1 veranlaßte den Grafen Heinrich von Fürstenberg am 10. März sich bei Straßburg zu erkundigen. Mgf. Jakob von Baden teilte am gleichen Tag Straßburg seine Absicht mit, vorläufig den Zug nicht zu widerbieten. Aber schon hatte Pfalzgf. Otto, in der Meinung, die Armagnaken wären nach Wälschland abgerückt, den geplanten Zug gegen sie abgesagt. Am 20 14. März erkundigte sich Eßlingen bei Hall, ob die Nachricht, daß der gezug--- wendig geworden sei, zu- treffe. (Straßburg St.-A. Série AA 183 fol. 8. 187 fol. 6. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482c nr. 2. — Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437 pag. 442 f. — Nürnberg St.-A. Briefb. 13 fol. 302b). [10] Die Nachricht, daß die Armagnaken wieder ins Unterelsaß zurückkehren würden1, veranlaßte am 15. März eine Tagung in Straßburg, an der Vertreter Bf. Wilhelms, Mgf. Jakobs und der Unterlandvogt teil- 25 nahmen. Das Ergebnis war die Abmachung, am 23. und 24. März sich mit ihrem Kriegsvolk in Hagenau zu treffen (Basel St.-A. Lib. miss. 1438 pag. 57. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 5; gedruckt: Janssen 1, 476 ff.). [I1] Die Einnahme der Städtchen Munstrol und Grandwilr am 16. März] veranlaßte den Mgfn. Wilhelm am 18. März sich mit der Bitte um Hilfe an Basel und die Fürsten und Herren des Unterlandes zu wenden: man 30 solle 8 Tage nach Ostern mit mindestens 6000 Reisigen in Ensisheim zusammenkommen (Basel St.-A. Briefe IV nrr. 192 u. 193). [12] Der Tagung vom 15. März folgten allem Anschein nach noch weitere Besprechungen, wohl am 19., an der außer Vertretern des Bischofs und des Markgrafen auch noch Räte des Pfalzgrafen Otto und der Grafen Ludwig und Ulrich von Württemberg teilnahmen: man beschloß, bis zum 4. April zwei Truppenkörper bei Speier 35 und bei Stuttgart zusammenzuziehen. Von diesem Beschluß benachrichtigten am 21. März im Namen aller der Pfalzgraf die Stadt Frankfurt und wohl auch die anderen Rheinischen Städte, die Grafen von Württemberg die Stadt Ulm und deren Bund, der Bischof von Straßburg die Stadt Nürnberg (Straßburg St.-A. Série AA 186 fol. 55. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 6. — Nördlingen St.-A. Missiven v. J. 1439). Daß natürlich dieses Schwanken auf die Elsässischen Reichsstände verwirrend wirken mußte, liegt auf der Hand so (Straßburg St.-A. Série AA 186 fol. 52; 53; 90. 187 fol. 1). [13] Die Elsässischen Reichsstände besprachen sich nach dem 15. März auf Betreiben des Landvogts in mehrfachen Tagungen zu Bergkeim, Straßburg und Hagenau über dieses neuerliche Aufgebot (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 pag. 80; 82). [14] Frankfurt sagte den Fürsten am 26. März Hilfe gegen die Armagnaken zu (Frankfurt St.-A. 45 [15] Ulm beabsichtigte, wenn der Zug zur Durchführung kommen Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 7). sollte, gegen 40 Pferde zu schicken (Nördlingen St.-A. Missiven v. J. 1439). [16] Eßlingen lud auf das zweite Aufgebot hin am 22. März seine Bundesstädte zu einer Tagung auf 24. März. Am 31. März war es entschlossen, seine Hilfe auf 4. April nach Enzweihingen zu schicken und er- wartete von den beiden Bundesstädten das gleiche (Eßlingen St.-A. Missivenbuch pag. 448-453). [17] Auch Nürnberg sagte am 28. März seine Hilfe zu. Am 31. rückten von dort Ulrich von Augsburg selb funft zu roß, 80 fußknechte mit bûchsen (und zwar 60) und armbrosten (20) und 3 wegen ab. Kosten für 7 Tage: 138 lb. hllr. 3 sh. (Nürnberg St.-A. Briefb. 13 fol. 307a-308a. — Jahresregister IV pag. 335). [18] Inzwischen waren die Armagnaken endgültig aus dem Elsaß abgezogen. Schlettstadt teilte dies am 26. März an Ulm mit, das die Nachricht am 30. März nach Nördlingen weitergab. Am 28. März schrieb Mgf. 55 Wilhelm von Hochberg an Straßburg, Speier und Mgf. Jakob, daß man die Rüstungen einstellen könne. Am 31. März widerboten dann die gleichen Fürsten, die am 21. März das Aufgebot erlassen hatten, den Zug. (Nörd- lingen St.-A. Missiven v. J. 1439. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nrr. 8 u. 11.) 50 5 1 Vgl. nr. 154 art. 9.
Strana 275
E. Einfall der Armagnaken nr. 155-157. 275 156. Armagnakengefahr und Rheinische Tage zu Oppenheim und Speier. 1439 April bis Juli. 1439 April bis Juli [I] Trotz des Abzugs der Armagnaken blieb die Gefahr eines zweiten Einfalls oder wenigstens der Glaube an diese Gefahr bestehen. Frankfurt gab Anfang April Jacob Stralnberg, der nach dem Kongreßort Mainz ging, den Auftrag mit, von der Armejacken wegen zu erfarn (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1438 fol. 60a). Speier erkundigte sich am 13. April bei Straßburg, wie es umb sie [d. Armagnaken] gestalt Berichtete doch Basel am 15. April an Zürich, daß die were. (Straßburg St.-A. Série AA 189 nr. 34). Armagnaken wieder nach Tuetschen landen zurückmarschiert wären, wenn sie sich nicht mit den Burgundern wegen des Durchmarsches nach der Champagne (Zschampanie) geeint hätten; am 11. April hätten sie die Nichtsdestoweniger besprachen Saône (Sana) überschritten (Basel St.-A. Liber missiv. 1438 pag. 59). 10 sich am 21. April anläßlich der Einführung des neuen Bischofs von Speier, Bernhards von Helmstädt, die an- wesenden Fürsten, insbesondere Pfalzgf. Otto und Mgf. Jakob von Baden, über die Armagnakengefahr (vgl. Remling, Gesch. d. Bischöfe von Speyer 2, 69 nach einem gleichzeitigen nicht wieder aufgefundenen Bericht). [2] Im Mai liefen in Worms Warnungen vor den Armagnaken ein. Worms erholte sich darauf bei Frankfurt Rat und setzte nach dieser Besprechung am 25. Mai seinen „eitgenoßen“ Mainz und Speier einen 15 Tag auf nächsten Samstag und Sonntag [Mai 30/31] nach Oppenheim, um zu beraten, wie den Armagnaken Frankfurt verzeichnete am 6. Juni als Frankfurt sagte am 27. Mai zu. Widerstand zu leisten sei. Kosten : 6 gulden 12 sh 6 hllr und 31/2 gulden (Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482 nrr. 13 u. 15.— Rechenbuch 1439 fol. 48a). [3] Die Armagnakengefahr muß bedrohlich genug erschienen sein. Am 7. Juni fand jedenfalls in Speier 20 ein Tag Ober- und Mittelrheinischer Reichsstände statt. Er endete mit Vertagung auf den 29. Juni, auf welchen Termin bereits ein allgemeiner Armagnakentag nach Mainz von Kurpfalz und Kurmainz einberufen war. (Vgl. unsere nrr. 116 art. 1; 117 art. 2; 165 art. 21). [4 Zu diesem Mainzer Armagnakentag hielten die Elsässischen Reichsstädte eine Vorbesprechung in Straßburg und Schlettstadt ab; anscheinend dachte man an den Abschluß eines Bündnisses der Städte. Man 25 beriet darüber noch dreimal im Juli in Rappoltsweiler und Schlettstadt, doch scheiterten die Verhandlungen an der Haltung Hagenaus und Weißenburgs (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1439 fol. 3; 5; 9). 157. Ebf. Dietrich von Mainz und Pfalzgraf Otto an gen. Reichsstände einzeln: Einladung zu 1439 1439 Маi 30 Маi зо einem Tag nach Mainz auf 29. Juni wegen des Armagnakeneinfalls. Bischofsheim. An den Herzog von Berg: D aus Düsseldorf St.-A. Jülich-Berg Literalien Q I or. ch. lit. cl. c. 2 sigg. Adresse Dem hochgebornen fursten hern ..herzogen zum Berge etc. und graven zu Ravenspurg unserm besundern lieben frunde und oheimen. An Straßburg: S coll. Straßburg St.-A. Série AA 183 fol. 6 or. ch. lit. cl. c. 2 sigg. Die Angabe der Ab- sender über dem Stück. Adresse Den ersamen wisen unsern lieben besunderen meister und ratte der statt 35 zu Strasburg. An Frankfurt: F coll. Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 14 or. ch. lit. cl. c. 2 sigg. Wie an Straßburg. An Augsburg, Eßlingen, Köln, Nürnberg, Schwäbischer Städtebund, vgl. nr. 158 artt. 2-7. Gedruckt: Janssen 1, 482 f. (aus Frankfurt). — Erwähnt Tuetey 1, 109 Anm. 2 (aus S). 30 Unser a fruntlichen dienst zuvor. hochgeborner furste. besunder lieber frunt und oheim. uwer liebe hat wol vernomen, wie ein fremde volk, daz man nennet die Armenjacken, nechst in der vasten in daz Elsaß gezogen und groß ubel schaden und smacheit begangen und getan hat. und als zu besorgen ist, daz solich volk mit großer b macht wider in Dutsche lande ziehen werde, als uns dann davon treffliche warnunge1 komen sin, und want demselben folke ein 45 furste oder herre oder land nit vermag zu widdersteen, und auch solichs die gemeine lande und daz heilige Romische riche und nit einen fursten herren oder land alleine beruret und angeet und unser gnedigester herre der Romische kunig zu dießen zijten etwas ferre und in dießen landen nit ist, so meinen wir daz allen kurfursten fursten graven herren ritterschaffte und steten, die zu dem heiligen rijche gehoren, wol gebure sich darzu zu schicken und zu stellen d 50 solichem volke zu widersteen und darzu zu helfen, daz Dutsche lande nit so jemerlichen von solichem fremden folke beschediget gewustet und verterbet und daz heilige Romische rijche 40 a) S hat Unsern fruntlichen gruß zuvor. ersamen wysen besunder gut frunde. ir habent an Stelle von Unser —hat. b) S größer. c) om. D.; ergänzt aus S; vgl. S. 276 Z. 14. d) S bestellen. 1 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 156 art. 2.
E. Einfall der Armagnaken nr. 155-157. 275 156. Armagnakengefahr und Rheinische Tage zu Oppenheim und Speier. 1439 April bis Juli. 1439 April bis Juli [I] Trotz des Abzugs der Armagnaken blieb die Gefahr eines zweiten Einfalls oder wenigstens der Glaube an diese Gefahr bestehen. Frankfurt gab Anfang April Jacob Stralnberg, der nach dem Kongreßort Mainz ging, den Auftrag mit, von der Armejacken wegen zu erfarn (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1438 fol. 60a). Speier erkundigte sich am 13. April bei Straßburg, wie es umb sie [d. Armagnaken] gestalt Berichtete doch Basel am 15. April an Zürich, daß die were. (Straßburg St.-A. Série AA 189 nr. 34). Armagnaken wieder nach Tuetschen landen zurückmarschiert wären, wenn sie sich nicht mit den Burgundern wegen des Durchmarsches nach der Champagne (Zschampanie) geeint hätten; am 11. April hätten sie die Nichtsdestoweniger besprachen Saône (Sana) überschritten (Basel St.-A. Liber missiv. 1438 pag. 59). 10 sich am 21. April anläßlich der Einführung des neuen Bischofs von Speier, Bernhards von Helmstädt, die an- wesenden Fürsten, insbesondere Pfalzgf. Otto und Mgf. Jakob von Baden, über die Armagnakengefahr (vgl. Remling, Gesch. d. Bischöfe von Speyer 2, 69 nach einem gleichzeitigen nicht wieder aufgefundenen Bericht). [2] Im Mai liefen in Worms Warnungen vor den Armagnaken ein. Worms erholte sich darauf bei Frankfurt Rat und setzte nach dieser Besprechung am 25. Mai seinen „eitgenoßen“ Mainz und Speier einen 15 Tag auf nächsten Samstag und Sonntag [Mai 30/31] nach Oppenheim, um zu beraten, wie den Armagnaken Frankfurt verzeichnete am 6. Juni als Frankfurt sagte am 27. Mai zu. Widerstand zu leisten sei. Kosten : 6 gulden 12 sh 6 hllr und 31/2 gulden (Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482 nrr. 13 u. 15.— Rechenbuch 1439 fol. 48a). [3] Die Armagnakengefahr muß bedrohlich genug erschienen sein. Am 7. Juni fand jedenfalls in Speier 20 ein Tag Ober- und Mittelrheinischer Reichsstände statt. Er endete mit Vertagung auf den 29. Juni, auf welchen Termin bereits ein allgemeiner Armagnakentag nach Mainz von Kurpfalz und Kurmainz einberufen war. (Vgl. unsere nrr. 116 art. 1; 117 art. 2; 165 art. 21). [4 Zu diesem Mainzer Armagnakentag hielten die Elsässischen Reichsstädte eine Vorbesprechung in Straßburg und Schlettstadt ab; anscheinend dachte man an den Abschluß eines Bündnisses der Städte. Man 25 beriet darüber noch dreimal im Juli in Rappoltsweiler und Schlettstadt, doch scheiterten die Verhandlungen an der Haltung Hagenaus und Weißenburgs (Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1439 fol. 3; 5; 9). 157. Ebf. Dietrich von Mainz und Pfalzgraf Otto an gen. Reichsstände einzeln: Einladung zu 1439 1439 Маi 30 Маi зо einem Tag nach Mainz auf 29. Juni wegen des Armagnakeneinfalls. Bischofsheim. An den Herzog von Berg: D aus Düsseldorf St.-A. Jülich-Berg Literalien Q I or. ch. lit. cl. c. 2 sigg. Adresse Dem hochgebornen fursten hern ..herzogen zum Berge etc. und graven zu Ravenspurg unserm besundern lieben frunde und oheimen. An Straßburg: S coll. Straßburg St.-A. Série AA 183 fol. 6 or. ch. lit. cl. c. 2 sigg. Die Angabe der Ab- sender über dem Stück. Adresse Den ersamen wisen unsern lieben besunderen meister und ratte der statt 35 zu Strasburg. An Frankfurt: F coll. Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 14 or. ch. lit. cl. c. 2 sigg. Wie an Straßburg. An Augsburg, Eßlingen, Köln, Nürnberg, Schwäbischer Städtebund, vgl. nr. 158 artt. 2-7. Gedruckt: Janssen 1, 482 f. (aus Frankfurt). — Erwähnt Tuetey 1, 109 Anm. 2 (aus S). 30 Unser a fruntlichen dienst zuvor. hochgeborner furste. besunder lieber frunt und oheim. uwer liebe hat wol vernomen, wie ein fremde volk, daz man nennet die Armenjacken, nechst in der vasten in daz Elsaß gezogen und groß ubel schaden und smacheit begangen und getan hat. und als zu besorgen ist, daz solich volk mit großer b macht wider in Dutsche lande ziehen werde, als uns dann davon treffliche warnunge1 komen sin, und want demselben folke ein 45 furste oder herre oder land nit vermag zu widdersteen, und auch solichs die gemeine lande und daz heilige Romische riche und nit einen fursten herren oder land alleine beruret und angeet und unser gnedigester herre der Romische kunig zu dießen zijten etwas ferre und in dießen landen nit ist, so meinen wir daz allen kurfursten fursten graven herren ritterschaffte und steten, die zu dem heiligen rijche gehoren, wol gebure sich darzu zu schicken und zu stellen d 50 solichem volke zu widersteen und darzu zu helfen, daz Dutsche lande nit so jemerlichen von solichem fremden folke beschediget gewustet und verterbet und daz heilige Romische rijche 40 a) S hat Unsern fruntlichen gruß zuvor. ersamen wysen besunder gut frunde. ir habent an Stelle von Unser —hat. b) S größer. c) om. D.; ergänzt aus S; vgl. S. 276 Z. 14. d) S bestellen. 1 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 156 art. 2.
Strana 276
276 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Маi 30 nit so swerlich gesmehet werde. und hirumb so bitten wir uwer a liebe mit fruntlichen ernste und fliße, daz ir uch b dem almechtigen gote zu lobe, unserm gnedigen herren dem Rômischen kunige und dem heiligen riche unde Dutschen landen zu eren und den gemeinen landen zu Juni 29 nucze und fromend uf sant Peters und Pauls tag nechstkumpt gen Mencze fugene wollent, daselbs mit andernf kurfursten fursten graven herren ritterschafftg und steten zu rate zu wer- 5 den: wie die lande bestellet geschicket und geordent mogen werden solichem volke zu wider- steen, so daz herußer in Dutsche lande ziehen worde, also daz die gemeinen lande alsdann zu stunt und unverzogliche bereit und geschicket weren, zuzuziehen und zu helfen dem fremden volke zu widersteen, so balde man gewar worde, daz solich volk in Dutsche lande understunde zu komen, und daz alsdann nit not were erste sich darzu, solichem volke zu widersteen, zu 10 stellen zu bereiten und zu schicken. und wolle h uwer liebe bedenken, wie wijte und groß soliche sache inrißen wurde, wo solichem volke nit widerstant geschee, auch was schanden unere und schaden dem heiligen riche den i gemeinen Dutschen landen und k allen fursten graven herren ritterschaft und steten, die zu dem riche gehoren, und Dutschen genant sin, davon entstunde und qweme, und uch1 uf den obgenanten tag alsom gen Mencze fugenn und solichs an uch 15 nicht gebrechen laßen wollent, als wir hoffen daz ir gerne thun sollent; und begern des uwer geben zu Bisschoffeßheim am sampßtag nach verschreben entwurt bi€ dießem boten. Von gots gnaden Ditherich erzbischoff zu Mencze etc. q und Mai 30 Urbanip anno etc. 39. Ott phalezgrave bi [ Rine und herzog in Beiern furmunder etc.r 1439 158. Städtischer Briefwechsel wegen des Mainzer Tages1. Juni 9 bis 24 1439 Juni 9 bis 24. 20 [I] Am 9. Juni sagt Frankfurt die Beschickung des Tages zu2; fer. 3. p. corp. Chr. (Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 16 conc. ch. — Reg. Janssen I, 483 nr. 861). [2] Ebenso stellt Köln in einem fundatiert überlieferten] Schreiben an die beiden Einladenden den Besuch des Tages in Aussicht. (Köln St.-A. Köln u. d. Reich Briefbuch 15 fol. 10 cop. ch. - Reg. Mitteilgn. a. d. Kölner St.-A. 24, 160). [3] Auch Nürnberg sagt zuerst am 10. Juni die Beschickung des Tages zu; dat. fer. 4 25 infra octavam corp. Chr. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 340 cop. ch.) [4] Eine andere Stellung nimmt Ulm ein. In einem Schreiben an Nördlingen vom II. Juni spricht es sich dahin aus, das den stetten [des Schwäbischen Bundes] nach gelegenheit der ding nicht wol ir ratzbottschaft dahin zû schickent ist; es schlägt vor, nachdem und der tage kurze gesetzt ist, nur ain sôlich mainung zu schriben: die Städte haben merklich grauß vientschaft; sie haben bei dem Armagnakeneinfall [im Februar/März] zû zwain malen gerústet3 und ains tails ußgeschicket ; sie würden sich auch bei einem neuen Einfall halten und bewisen als die, den sôlich unbillich beschwarung und schâdigung laid were; geb. Do. v. Viti 39 (Nördlingen St.-A. Missiven v. J. 1439 or. ch. lit. cl.; vgl. nr. 153 art. 1). [5] Eßlingen begründet seine Ablehnung am 21. Juni damit: wir haben bei dem vergangenen Armagnakeneinfall uns so kostlich und schwerlich darwider zů senden und zû ziehen angegriffen und verkostet 4; auch sind unser rautsfreund ain tail von unser stat an- liegenden sach wegen nit bi uns besammet und anhaimsch; bitten die Nichtbeschickung nicht in arg aufzu- nehmen; bei einem neuen Einfall in dise Tutschen land werden wir nach dem Maß anderer Reichsstädte ziem- lichen funden werden; dat. Do. v. Johanstag babtisten ze suënwenden 39 (Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437-40 [6] Auch Augsburg gibt in der Antwort an beide Fürsten vom 22. Juni an, das pag. 506 f. conc. ch.). uns seiderher sollich swar laffe zugestanden sind, das wir deshalben und auch von ander fromder zuvell und handlunge wegen, die in den craissen umb uns entstanden sind und taglichen zunement, unser potschaft zu demselben tage nit můgen gesenden; erinnert daran, daß es vormals seinen raissigen geziuge in das Elsaß 30 35 40 a) S uch fruntlich mit ernste statt uwer — fliße. b) om. S. c) S in. d) S add. uwer erbern frunde und rattß- botten. e) S mit macht schicken statt fugen. f) om. S. g) Vgl. S. 275 Var. c. h) S wollent auch statt wolle — liebe. 1) S und. k) om. S. 1) S uwer frunde und ratsbotten statt uch. m) om. S. n) S 45 schicken. 0) S mit. p) S dem heiligen pfingstage anno etc. tricesimo nono [Mai 30]. q) om. S. r) S des hochgebornen fursten unsers lieben vettern herczug Ludwigs des pfalezgraven statt etc. 1 Vgl. zu dem Tag auch nr. 117 art. 12 und art. 19 mit Anmerkung. 2 Die Teilnahme Frankfurts an dem Tag beweisen folgende Notizen: Item gein Mencze Stralnberg, Conrad Nuhus bi di fursten und stede von der Armen Jacken wegen; dat. fer. 3. p. corp. Chr. [Juni I]. (Frankfurt St.-A. Burgermeisterbuch 1439 fol. 9b not. ch.) Item 17 gulden 8 sh. 4 hll. han verzeret Jacob Stralnberg, Wyker Frosch und Conrad Nuhus mit etwa faste iren dinern gen Mencze vier tage zu schiffe, als man von den fursten dar verbott waren 50 von der Armejacken wegen; dat. die Udalrici [Juli 4]. (Ebenda Rechenbuch 1439 fol. 48a not. ch.; Rubrik: Ußgeben zu zerunge in der ersten rechenunge.) 3 Vgl. nr. 155 artt. 4 u. 15. 4 Vgl. nr. 155 artt. 6 u. 16. 55
276 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Маi 30 nit so swerlich gesmehet werde. und hirumb so bitten wir uwer a liebe mit fruntlichen ernste und fliße, daz ir uch b dem almechtigen gote zu lobe, unserm gnedigen herren dem Rômischen kunige und dem heiligen riche unde Dutschen landen zu eren und den gemeinen landen zu Juni 29 nucze und fromend uf sant Peters und Pauls tag nechstkumpt gen Mencze fugene wollent, daselbs mit andernf kurfursten fursten graven herren ritterschafftg und steten zu rate zu wer- 5 den: wie die lande bestellet geschicket und geordent mogen werden solichem volke zu wider- steen, so daz herußer in Dutsche lande ziehen worde, also daz die gemeinen lande alsdann zu stunt und unverzogliche bereit und geschicket weren, zuzuziehen und zu helfen dem fremden volke zu widersteen, so balde man gewar worde, daz solich volk in Dutsche lande understunde zu komen, und daz alsdann nit not were erste sich darzu, solichem volke zu widersteen, zu 10 stellen zu bereiten und zu schicken. und wolle h uwer liebe bedenken, wie wijte und groß soliche sache inrißen wurde, wo solichem volke nit widerstant geschee, auch was schanden unere und schaden dem heiligen riche den i gemeinen Dutschen landen und k allen fursten graven herren ritterschaft und steten, die zu dem riche gehoren, und Dutschen genant sin, davon entstunde und qweme, und uch1 uf den obgenanten tag alsom gen Mencze fugenn und solichs an uch 15 nicht gebrechen laßen wollent, als wir hoffen daz ir gerne thun sollent; und begern des uwer geben zu Bisschoffeßheim am sampßtag nach verschreben entwurt bi€ dießem boten. Von gots gnaden Ditherich erzbischoff zu Mencze etc. q und Mai 30 Urbanip anno etc. 39. Ott phalezgrave bi [ Rine und herzog in Beiern furmunder etc.r 1439 158. Städtischer Briefwechsel wegen des Mainzer Tages1. Juni 9 bis 24 1439 Juni 9 bis 24. 20 [I] Am 9. Juni sagt Frankfurt die Beschickung des Tages zu2; fer. 3. p. corp. Chr. (Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 16 conc. ch. — Reg. Janssen I, 483 nr. 861). [2] Ebenso stellt Köln in einem fundatiert überlieferten] Schreiben an die beiden Einladenden den Besuch des Tages in Aussicht. (Köln St.-A. Köln u. d. Reich Briefbuch 15 fol. 10 cop. ch. - Reg. Mitteilgn. a. d. Kölner St.-A. 24, 160). [3] Auch Nürnberg sagt zuerst am 10. Juni die Beschickung des Tages zu; dat. fer. 4 25 infra octavam corp. Chr. (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 340 cop. ch.) [4] Eine andere Stellung nimmt Ulm ein. In einem Schreiben an Nördlingen vom II. Juni spricht es sich dahin aus, das den stetten [des Schwäbischen Bundes] nach gelegenheit der ding nicht wol ir ratzbottschaft dahin zû schickent ist; es schlägt vor, nachdem und der tage kurze gesetzt ist, nur ain sôlich mainung zu schriben: die Städte haben merklich grauß vientschaft; sie haben bei dem Armagnakeneinfall [im Februar/März] zû zwain malen gerústet3 und ains tails ußgeschicket ; sie würden sich auch bei einem neuen Einfall halten und bewisen als die, den sôlich unbillich beschwarung und schâdigung laid were; geb. Do. v. Viti 39 (Nördlingen St.-A. Missiven v. J. 1439 or. ch. lit. cl.; vgl. nr. 153 art. 1). [5] Eßlingen begründet seine Ablehnung am 21. Juni damit: wir haben bei dem vergangenen Armagnakeneinfall uns so kostlich und schwerlich darwider zů senden und zû ziehen angegriffen und verkostet 4; auch sind unser rautsfreund ain tail von unser stat an- liegenden sach wegen nit bi uns besammet und anhaimsch; bitten die Nichtbeschickung nicht in arg aufzu- nehmen; bei einem neuen Einfall in dise Tutschen land werden wir nach dem Maß anderer Reichsstädte ziem- lichen funden werden; dat. Do. v. Johanstag babtisten ze suënwenden 39 (Eßlingen St.-A. Missivenbuch 1437-40 [6] Auch Augsburg gibt in der Antwort an beide Fürsten vom 22. Juni an, das pag. 506 f. conc. ch.). uns seiderher sollich swar laffe zugestanden sind, das wir deshalben und auch von ander fromder zuvell und handlunge wegen, die in den craissen umb uns entstanden sind und taglichen zunement, unser potschaft zu demselben tage nit můgen gesenden; erinnert daran, daß es vormals seinen raissigen geziuge in das Elsaß 30 35 40 a) S uch fruntlich mit ernste statt uwer — fliße. b) om. S. c) S in. d) S add. uwer erbern frunde und rattß- botten. e) S mit macht schicken statt fugen. f) om. S. g) Vgl. S. 275 Var. c. h) S wollent auch statt wolle — liebe. 1) S und. k) om. S. 1) S uwer frunde und ratsbotten statt uch. m) om. S. n) S 45 schicken. 0) S mit. p) S dem heiligen pfingstage anno etc. tricesimo nono [Mai 30]. q) om. S. r) S des hochgebornen fursten unsers lieben vettern herczug Ludwigs des pfalezgraven statt etc. 1 Vgl. zu dem Tag auch nr. 117 art. 12 und art. 19 mit Anmerkung. 2 Die Teilnahme Frankfurts an dem Tag beweisen folgende Notizen: Item gein Mencze Stralnberg, Conrad Nuhus bi di fursten und stede von der Armen Jacken wegen; dat. fer. 3. p. corp. Chr. [Juni I]. (Frankfurt St.-A. Burgermeisterbuch 1439 fol. 9b not. ch.) Item 17 gulden 8 sh. 4 hll. han verzeret Jacob Stralnberg, Wyker Frosch und Conrad Nuhus mit etwa faste iren dinern gen Mencze vier tage zu schiffe, als man von den fursten dar verbott waren 50 von der Armejacken wegen; dat. die Udalrici [Juli 4]. (Ebenda Rechenbuch 1439 fol. 48a not. ch.; Rubrik: Ußgeben zu zerunge in der ersten rechenunge.) 3 Vgl. nr. 155 artt. 4 u. 15. 4 Vgl. nr. 155 artt. 6 u. 16. 55
Strana 277
E. Einfall der Armagnaken nr. 157-159. 277 gesandt hal; versichert, bei einem neuen Einfall sich so zu verhalten, das wir hoffen uns nicht zu verweisende sein; dat. ut supra (Augsburg St.-A. Missivbuch IVa pag. 199 nr. 282 cop. ch.). Am gleichen Tage bittet Augs- burg in zwei Schreiben an die städtischen Gesandtschaften, als die ietzo zu Mentze bi enander sind, und an die Stadt Mainz selbst, sein Fernbleiben bei den Einberufern und den Besuchern des Tages zu entschuldigen; Mainz 5 möge auch den Abschied des Tages übersenden. Mo. v. Johannstag 39 (ebenda pag. 197 nr. 280 u. pag. 198 nr. 281 cop. ch.). [7 Am 24. Juni sagt auch Nürnberg seinen Besuch doch noch ab. Es hätte seine Gesandtschaft nach Mainz geschickt und hett uns côst noch arbeit darinnen niht verdrossen, wiewol doch wir noch unser bot- schaft zu sôllichen anslegen in fremden gegenden lûczel außtregenlichs reden oder raten konten; aber wir 10 sind mit merklicher veintschaft beladen, wie auch sust swear krieg aufstôß und lewfe uberal in den landen sind; wenn in Mainz zu widerstande söllichem volk und übel icht fürgenommen und beslossen wird, wellen wir -- - mitsampt unsern gn. h. fürsten herren stetten unsern umbseaßen uns darinnen auch gern beweisen und tun als wol gebürt, wan unser hilfe allein wider sôllich volk und so verren wegs lüczel fürtrůge noch verfenklich were; scriptum ut supra i. e. die Johannis bapt, (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 348b-349a 15 conc. ch. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 18 cop. ch. — Regest: Wülker S. 13 nach Am gleichen Tag bittet Nürnberg Frankfurt, es wegen Nichtbeschickung des Tages Frankfurter Vorlage). Daraufhin antwortet Frankfurt, wohl am 29. Juni, daß es seinen zu entschuldigen (vgl. nr. 152 art. 7). Ratsfreunden befohlen hat, Nürnberg zu entschuldigen; ohne Datum (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 78 conc. ch., vgl. nr. 152 art. 8). 1439 Juni s bis 24 20 159. K. Karl von Frankreich an Ebf. [Dietrich] von Mainz und [Pfalzgraf] Otto: antwortet auf 1439 1439 August 20 Orléans. Beschwerden wegen des Einfalls der Armagnaken. Aug. 20 25 Aus Straßburg St.-A. Série AA 108 nr. 42 cop. ch. Adresse unter dem Text Carissimis consan- gwineis nostris et amicis specialissimis archiepiscopo Maguntinensi et Ottoni duci Bavarie curatori. Einlage in einen Brief des Unterlandvogts im Elsaß, Reinhartd von Nipberg, an Straßburg als Antwort auf die Sendung des Bechtolt von Wyckersheyme; darin der Satz: doch duchte mich geraten sin, das man sich dester minner nit dazu stelte in etwievil sachen; dat. 2. post Francisci [Oktober 57 1439 (ebenda nr. 43 or. ch. lit. cl.). Karolus dei gracia Francorum rex. carissimi consangwinei et amici nostri specialis- libenter vestras suscepimus litterasl narrantes capitaneos et gentes arma sequentes simi. so de regno nostro nuper egressos ad partes sacri imperii vestrique territorii magno cum impetu devenisse ibique multa nephanda et gravia inhumaniter perpetrasse. hec, cum audivimus, dolorem nobis non modicum intulerunt nec minor a cordi nostro illata est tristicia, quam si terris nostris ac subditis eadem intulissent. cara enim sangwinis federumque sacri imperii et Cristianissimi regni nostri necessitudine movemur blandoque conpassionis affectu sacri imperii 35 necessitatibus condolere. nec excidit a memoria dicti imperii regnique nostri sangwinis et federum mutua dilectio, que tot et tantis presidiorum vicissitudinibus sepius conprobata non sinet. serenissimum principem et fratrem nostrum carissimum regem Romanorum et vestras amicicias in quatenus suspicari nostrum tam flagiciosis sceleribus preisse jussum aut susper- venisse consensum, profecto molestum valde nobis fuit; nec parum nostris aliis, quibus pro 40 regno angustiamur, erumpnis meroris addidit per dictos belligeros tam execrabiliter acta auribus nostris inculcari. audivimus sicque fama loquitur acersitos eosdem belligeros a non- nullis sub sacri imperii principibus opidanis et incolis, qui diuturnis inter se exardescentes odiis2 vindicta in proximos sementes materiam scelerum prestiterant, quorum auctoritate, non nostri, freti monitique impulsi viri bellorum malicie dediti se tantis sceleribus immerserunt. 45 quod, cum ad nostram noticiam pervenitb, ad summam displicenciam redundavit et, quod a principio nescii cohibere nequivimus, in posterum eciam penitus ab ipso inchoacionum et ingressus vestibulo contravenimusc et eosdem regiad indignacione abutentes plectere statui- mus scelerosos. considerabitque, si condigna ulcio differatur, dictus carissimus frater noster, a) Vorl. add. ex. b) Vorl. prevenit. c) Vorl. conpruvenimus. d) Vorl. regie indignacionis. 50 1 Nichtaufgefunden; wohl das Ergebnis des Mainzer Herr zu Vinstingen vom Bf. Wilhelm des Einver- nehmens mit den Armagnaken bezichtigt. (Straßburg Armagnakentages. 2 Vgl. nr. 154 art. 4. Andererseits wurde Johann St.-A. Série AA fasc. 182 fol. 5; 8; 15 orr. ch.)
E. Einfall der Armagnaken nr. 157-159. 277 gesandt hal; versichert, bei einem neuen Einfall sich so zu verhalten, das wir hoffen uns nicht zu verweisende sein; dat. ut supra (Augsburg St.-A. Missivbuch IVa pag. 199 nr. 282 cop. ch.). Am gleichen Tage bittet Augs- burg in zwei Schreiben an die städtischen Gesandtschaften, als die ietzo zu Mentze bi enander sind, und an die Stadt Mainz selbst, sein Fernbleiben bei den Einberufern und den Besuchern des Tages zu entschuldigen; Mainz 5 möge auch den Abschied des Tages übersenden. Mo. v. Johannstag 39 (ebenda pag. 197 nr. 280 u. pag. 198 nr. 281 cop. ch.). [7 Am 24. Juni sagt auch Nürnberg seinen Besuch doch noch ab. Es hätte seine Gesandtschaft nach Mainz geschickt und hett uns côst noch arbeit darinnen niht verdrossen, wiewol doch wir noch unser bot- schaft zu sôllichen anslegen in fremden gegenden lûczel außtregenlichs reden oder raten konten; aber wir 10 sind mit merklicher veintschaft beladen, wie auch sust swear krieg aufstôß und lewfe uberal in den landen sind; wenn in Mainz zu widerstande söllichem volk und übel icht fürgenommen und beslossen wird, wellen wir -- - mitsampt unsern gn. h. fürsten herren stetten unsern umbseaßen uns darinnen auch gern beweisen und tun als wol gebürt, wan unser hilfe allein wider sôllich volk und so verren wegs lüczel fürtrůge noch verfenklich were; scriptum ut supra i. e. die Johannis bapt, (Nürnberg St.-A. Briefbuch 13 fol. 348b-349a 15 conc. ch. — Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482° nr. 18 cop. ch. — Regest: Wülker S. 13 nach Am gleichen Tag bittet Nürnberg Frankfurt, es wegen Nichtbeschickung des Tages Frankfurter Vorlage). Daraufhin antwortet Frankfurt, wohl am 29. Juni, daß es seinen zu entschuldigen (vgl. nr. 152 art. 7). Ratsfreunden befohlen hat, Nürnberg zu entschuldigen; ohne Datum (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 78 conc. ch., vgl. nr. 152 art. 8). 1439 Juni s bis 24 20 159. K. Karl von Frankreich an Ebf. [Dietrich] von Mainz und [Pfalzgraf] Otto: antwortet auf 1439 1439 August 20 Orléans. Beschwerden wegen des Einfalls der Armagnaken. Aug. 20 25 Aus Straßburg St.-A. Série AA 108 nr. 42 cop. ch. Adresse unter dem Text Carissimis consan- gwineis nostris et amicis specialissimis archiepiscopo Maguntinensi et Ottoni duci Bavarie curatori. Einlage in einen Brief des Unterlandvogts im Elsaß, Reinhartd von Nipberg, an Straßburg als Antwort auf die Sendung des Bechtolt von Wyckersheyme; darin der Satz: doch duchte mich geraten sin, das man sich dester minner nit dazu stelte in etwievil sachen; dat. 2. post Francisci [Oktober 57 1439 (ebenda nr. 43 or. ch. lit. cl.). Karolus dei gracia Francorum rex. carissimi consangwinei et amici nostri specialis- libenter vestras suscepimus litterasl narrantes capitaneos et gentes arma sequentes simi. so de regno nostro nuper egressos ad partes sacri imperii vestrique territorii magno cum impetu devenisse ibique multa nephanda et gravia inhumaniter perpetrasse. hec, cum audivimus, dolorem nobis non modicum intulerunt nec minor a cordi nostro illata est tristicia, quam si terris nostris ac subditis eadem intulissent. cara enim sangwinis federumque sacri imperii et Cristianissimi regni nostri necessitudine movemur blandoque conpassionis affectu sacri imperii 35 necessitatibus condolere. nec excidit a memoria dicti imperii regnique nostri sangwinis et federum mutua dilectio, que tot et tantis presidiorum vicissitudinibus sepius conprobata non sinet. serenissimum principem et fratrem nostrum carissimum regem Romanorum et vestras amicicias in quatenus suspicari nostrum tam flagiciosis sceleribus preisse jussum aut susper- venisse consensum, profecto molestum valde nobis fuit; nec parum nostris aliis, quibus pro 40 regno angustiamur, erumpnis meroris addidit per dictos belligeros tam execrabiliter acta auribus nostris inculcari. audivimus sicque fama loquitur acersitos eosdem belligeros a non- nullis sub sacri imperii principibus opidanis et incolis, qui diuturnis inter se exardescentes odiis2 vindicta in proximos sementes materiam scelerum prestiterant, quorum auctoritate, non nostri, freti monitique impulsi viri bellorum malicie dediti se tantis sceleribus immerserunt. 45 quod, cum ad nostram noticiam pervenitb, ad summam displicenciam redundavit et, quod a principio nescii cohibere nequivimus, in posterum eciam penitus ab ipso inchoacionum et ingressus vestibulo contravenimusc et eosdem regiad indignacione abutentes plectere statui- mus scelerosos. considerabitque, si condigna ulcio differatur, dictus carissimus frater noster, a) Vorl. add. ex. b) Vorl. prevenit. c) Vorl. conpruvenimus. d) Vorl. regie indignacionis. 50 1 Nichtaufgefunden; wohl das Ergebnis des Mainzer Herr zu Vinstingen vom Bf. Wilhelm des Einver- nehmens mit den Armagnaken bezichtigt. (Straßburg Armagnakentages. 2 Vgl. nr. 154 art. 4. Andererseits wurde Johann St.-A. Série AA fasc. 182 fol. 5; 8; 15 orr. ch.)
Strana 278
278 pensabunt vestre amicicie sollertissima circumspectione a bellorum, quibus hoc regnum nostrum Cristianissimum concutitur, impetus et inter armorum strepitus silere leges quandoque et justicie rigorem pro tempore intermitti. verob operam dabimus pervigilem, ne per dictos 1439 datum Aurelianis 20ma die augusti. Aug. 20 quepiame similia attemptenturl. Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Анg. 20 F. Anhang. Griechenablass nr. 160-163. 1439 160. Akten zu den Versuchen Konrads von Weinsberg, die Griechenablaßgelder zu erheben. Jan. 22 1439 Januar 22 bis Sept. 21. bis Sept. 21 [I] Am 22. Januar 1439 wendet sich Konrad von Weinsberg als Konzilsprotektor an den Straßburger Altammeister Adam Riff: Zur Ausführung einer merklichen sache, die das Konzil und den König betrifft, be- nötige er in Kürze viel Geld, etwa 3000 Gulden; er habe dabei an das Ablaßgeld, besonders im Straßburger Stift, 10 gedacht; einige Konzilsväter, mit denen er sich besprochen, billigten diesen Gedanken und seien der Meinung, daß auch das Konzil als Ganzes dem zustimmen würde. Bevor er jedoch sich an das Konzil wende, wünsche er seinen Rat, wie die Sache allerstillest und heimlichst betrieben werden könnte; Straßburg würde sich den Dank des Königs und des Konzils verdienen; und solle das concilio von hinnen verendert werden, so geschicht es nirgent anderswohin dan zu uch, als wir dan versten. Sollte die Auszahlung des Ablaßgeldes unmöglich sein, so möge 15 Riff dazu helfen, daß das Geld gegen Versicherung oder Pfand von gemeiner stat wegen geliehen werde. Bei- liegenden Entwurf eines Schreibens des Konzils an Straßburg wegen Auslieferung des Ablaßgeldes möge Riff prüfen und, wenn nötig, verbessert wieder zurückschicken. Endlich schlägt Konrad mündliche Besprechung in Nuwenburg oder Brisach vor. dat. Do. n. Angnesen tag 39 (Straßburg St.-A. Série AA fasc. 198 fol. 8 or. ch. lit. cl). [2] Adam Riff leitet nun am 24. Januar von Ettenheim aus Konrads briefe an den Ammeister Claus 20 Melbrügen in Straßburg weiter mit dem Vorschlag, die Angelegenheit den Dreizehn zu unterbreiten, und mit Bitte, ihm deren Weisung uf mittewoch nach Breisach zukommen zu lassen, wo er sich — wie er Konrad von Weinsberg bereits mitgeteilt habe — mit ihm treffen wolle. Seine eigene Meinung geht dahin, er (Riff) könne Konrad nicht raten, die Stadt Straßburg um ein Darlehen anzugehen; hingegen können Konrad und das Konzil sich sehr wohl von dez geltez in der kisten wegen an den dumprobst, an des Bischofs von Stroßburg suflian und an den Rat 25 der Stadt wenden, die die drei Schlüssel in Händen hätten; doch nur uf sicherheit, daß das Konzil die Summe zurückerstatte, wenn der Römsch kunig mitsampt den kurfursten und allen Duschen landen sich auf Seite des Papstes schlagen würden; sollten sie nicht soviel Geld in der Kiste finden, als er benötige, so könnten sie an ander ende oUch schriben, do soliche kisten stundent; domitte wurden su abe úch gewiset und beholtet ouch domitte dank on uwern schaden etc. geb. Ettenheim Sa. n. Angnesens tag 39 (Ebenda fasc. 180 fol. 36 or. ch. lit. cl.). — [3] Daraufhin bittet am 8. Februar das Baseler Konzil die Stadt Straßburg, die bei ihr angesammelten Indul- genzgelder an Konrad von Weinsberg als Konzilsprotektor abführen zu lassen; dat. Basilee 6 id. febr. 1439 (ebenda Série AA 180 or. mbr. lit. pat. c. bulla plumb. pend.). [4] Am gleichen Tag ergeht eine ähnliche Aufforderung von Basel an das Stift Magdeburg: das Ablaßgeld an Konrad von Weinsberg oder seine Vertreter auszuhändigen; über diesen Vorgang zwei Notariatsinstrumente anfertigen zu lassen und eines nach 35 Basel zu schicken; dat. Basilee 6. id. febr. 1439 (gedruckt: Neue Beiträge von - -- theologischen Sachen 1753, S. 19-23). [5] In die gleiche Zeit fällt wohl auch das Schreiben, in dem das Konzil Propst, Dekan und Kapitel einer Marienkirche auffordert, die bei ihnen liegenden, für wichtige Angelegenheiten der Kirche höch- lich benötigten Ablaßgelder an Konrad von Weinsberg oder seine Bevollmächtigten auszuhändigen, dieses Schreiben als Quittung anzunehmen und zwei Instrumente über die Auszahlung anfertigen zu lassen, von denen 40 eines nach Basel einzuschicken sei; dat. Basilee etc. (Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 441a cop. ch., vgl. art. 7). [6] Am 19. Februar bevollmächtigt das Baseler Konzil den Dechanten Johann [Christiani 2] der Heilig- Kreuz-Kirche in Hildesheim, der bereits seit 16 Monaten und mehr in den Diözesen Hildesheim, Halberstadt, Verden und Paderborn3 als indulgenciarum ad procurandam Grecorum et Orientalis ecclesie reductionem 30 a) nach S. 277 Z. 37 f. em.; Vorl. pensabit et v. a. s. circumspectio. b) Vorl. veram. c) Vorl. quempiam. Weinsberg, dat. Basel s. Appolinaristag [Juli 23; ohne Jahr] zuzuweisen. Darin teilt Christiani mit: ich wil in achte tagen abefaren zu minem heren und och vele anderen heren stiften und steten in Sachsen und Westfaln von dez hlg. concilium wegen. Der 50 weitaus größere Teil des Briefes betrifft die Streitsache zwischen Konrad von Weinsberg und Herzog Bern- hard von Sachsen-Lauenburg und die Verleihung geistlicher Pfründen an den Dechanten. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. c. sig.) 1 Trotz dieser Versicherungen schien Ende Sep- tember 1439 ein zweiter Einfall der Armagnaken bevor- zustehen. Er wurde durch die innerfranzösischen Ver- hältnisse — König Karl benötigte die Armagnaken selbst gegen die Engländer — abgewendet. (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 12; 33.-186 fol. 54. — Basel St.-A. Briefe IV nr. 204.) 2 Vgl. Stutt, Baseler Konzil u. nordwestdeutsche Diözesen S. 99. 3 Wahrscheinlich ist dieser ersten Tätigkeit Chri- stianis in Niederdeutschland sein Brief an Konrad von 55 45
278 pensabunt vestre amicicie sollertissima circumspectione a bellorum, quibus hoc regnum nostrum Cristianissimum concutitur, impetus et inter armorum strepitus silere leges quandoque et justicie rigorem pro tempore intermitti. verob operam dabimus pervigilem, ne per dictos 1439 datum Aurelianis 20ma die augusti. Aug. 20 quepiame similia attemptenturl. Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 Анg. 20 F. Anhang. Griechenablass nr. 160-163. 1439 160. Akten zu den Versuchen Konrads von Weinsberg, die Griechenablaßgelder zu erheben. Jan. 22 1439 Januar 22 bis Sept. 21. bis Sept. 21 [I] Am 22. Januar 1439 wendet sich Konrad von Weinsberg als Konzilsprotektor an den Straßburger Altammeister Adam Riff: Zur Ausführung einer merklichen sache, die das Konzil und den König betrifft, be- nötige er in Kürze viel Geld, etwa 3000 Gulden; er habe dabei an das Ablaßgeld, besonders im Straßburger Stift, 10 gedacht; einige Konzilsväter, mit denen er sich besprochen, billigten diesen Gedanken und seien der Meinung, daß auch das Konzil als Ganzes dem zustimmen würde. Bevor er jedoch sich an das Konzil wende, wünsche er seinen Rat, wie die Sache allerstillest und heimlichst betrieben werden könnte; Straßburg würde sich den Dank des Königs und des Konzils verdienen; und solle das concilio von hinnen verendert werden, so geschicht es nirgent anderswohin dan zu uch, als wir dan versten. Sollte die Auszahlung des Ablaßgeldes unmöglich sein, so möge 15 Riff dazu helfen, daß das Geld gegen Versicherung oder Pfand von gemeiner stat wegen geliehen werde. Bei- liegenden Entwurf eines Schreibens des Konzils an Straßburg wegen Auslieferung des Ablaßgeldes möge Riff prüfen und, wenn nötig, verbessert wieder zurückschicken. Endlich schlägt Konrad mündliche Besprechung in Nuwenburg oder Brisach vor. dat. Do. n. Angnesen tag 39 (Straßburg St.-A. Série AA fasc. 198 fol. 8 or. ch. lit. cl). [2] Adam Riff leitet nun am 24. Januar von Ettenheim aus Konrads briefe an den Ammeister Claus 20 Melbrügen in Straßburg weiter mit dem Vorschlag, die Angelegenheit den Dreizehn zu unterbreiten, und mit Bitte, ihm deren Weisung uf mittewoch nach Breisach zukommen zu lassen, wo er sich — wie er Konrad von Weinsberg bereits mitgeteilt habe — mit ihm treffen wolle. Seine eigene Meinung geht dahin, er (Riff) könne Konrad nicht raten, die Stadt Straßburg um ein Darlehen anzugehen; hingegen können Konrad und das Konzil sich sehr wohl von dez geltez in der kisten wegen an den dumprobst, an des Bischofs von Stroßburg suflian und an den Rat 25 der Stadt wenden, die die drei Schlüssel in Händen hätten; doch nur uf sicherheit, daß das Konzil die Summe zurückerstatte, wenn der Römsch kunig mitsampt den kurfursten und allen Duschen landen sich auf Seite des Papstes schlagen würden; sollten sie nicht soviel Geld in der Kiste finden, als er benötige, so könnten sie an ander ende oUch schriben, do soliche kisten stundent; domitte wurden su abe úch gewiset und beholtet ouch domitte dank on uwern schaden etc. geb. Ettenheim Sa. n. Angnesens tag 39 (Ebenda fasc. 180 fol. 36 or. ch. lit. cl.). — [3] Daraufhin bittet am 8. Februar das Baseler Konzil die Stadt Straßburg, die bei ihr angesammelten Indul- genzgelder an Konrad von Weinsberg als Konzilsprotektor abführen zu lassen; dat. Basilee 6 id. febr. 1439 (ebenda Série AA 180 or. mbr. lit. pat. c. bulla plumb. pend.). [4] Am gleichen Tag ergeht eine ähnliche Aufforderung von Basel an das Stift Magdeburg: das Ablaßgeld an Konrad von Weinsberg oder seine Vertreter auszuhändigen; über diesen Vorgang zwei Notariatsinstrumente anfertigen zu lassen und eines nach 35 Basel zu schicken; dat. Basilee 6. id. febr. 1439 (gedruckt: Neue Beiträge von - -- theologischen Sachen 1753, S. 19-23). [5] In die gleiche Zeit fällt wohl auch das Schreiben, in dem das Konzil Propst, Dekan und Kapitel einer Marienkirche auffordert, die bei ihnen liegenden, für wichtige Angelegenheiten der Kirche höch- lich benötigten Ablaßgelder an Konrad von Weinsberg oder seine Bevollmächtigten auszuhändigen, dieses Schreiben als Quittung anzunehmen und zwei Instrumente über die Auszahlung anfertigen zu lassen, von denen 40 eines nach Basel einzuschicken sei; dat. Basilee etc. (Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 441a cop. ch., vgl. art. 7). [6] Am 19. Februar bevollmächtigt das Baseler Konzil den Dechanten Johann [Christiani 2] der Heilig- Kreuz-Kirche in Hildesheim, der bereits seit 16 Monaten und mehr in den Diözesen Hildesheim, Halberstadt, Verden und Paderborn3 als indulgenciarum ad procurandam Grecorum et Orientalis ecclesie reductionem 30 a) nach S. 277 Z. 37 f. em.; Vorl. pensabit et v. a. s. circumspectio. b) Vorl. veram. c) Vorl. quempiam. Weinsberg, dat. Basel s. Appolinaristag [Juli 23; ohne Jahr] zuzuweisen. Darin teilt Christiani mit: ich wil in achte tagen abefaren zu minem heren und och vele anderen heren stiften und steten in Sachsen und Westfaln von dez hlg. concilium wegen. Der 50 weitaus größere Teil des Briefes betrifft die Streitsache zwischen Konrad von Weinsberg und Herzog Bern- hard von Sachsen-Lauenburg und die Verleihung geistlicher Pfründen an den Dechanten. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. c. sig.) 1 Trotz dieser Versicherungen schien Ende Sep- tember 1439 ein zweiter Einfall der Armagnaken bevor- zustehen. Er wurde durch die innerfranzösischen Ver- hältnisse — König Karl benötigte die Armagnaken selbst gegen die Engländer — abgewendet. (Straßburg St.-A. Série AA 182 fol. 12; 33.-186 fol. 54. — Basel St.-A. Briefe IV nr. 204.) 2 Vgl. Stutt, Baseler Konzil u. nordwestdeutsche Diözesen S. 99. 3 Wahrscheinlich ist dieser ersten Tätigkeit Chri- stianis in Niederdeutschland sein Brief an Konrad von 55 45
Strana 279
F. Anhang. Griechenablaß nr. 160. 279 1439 Jan. 22 bis Sept. 21 25 30 40 55 a nobis concessarum executor et commissarius per nos deputatus tätig ist und dem nach der letzten Abrechnung das Konzil noch 250 fl schuldet, zur Erhebung von 200 fl von den Ablaßgeldern. Ihn bevollmächtigt das Kon- zil, kraft seiner Autorität und mit Willen und Einverständnis Konrads von Weinsberg als Konzilsprotektors und königlichen Statthalters, alle in den genannten Städten und Diözesen hinterlegten Ablaßgelder zu erheben, 5 hierüber zwei Instrumente — eines für das Konzil, das andere für sich oder für die auszahlende Stelle (solventes) — anfertigen zu lassen und die erhobenen Gelder nach Abzug der ihm bewilligten Summe an das Konzil oder an den Konzilprotektor zu übersenden. dat. Basilee I1. kal. marcii 1439 (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 [7] Am gleichen Tage ergeht an die proconsules et consules von Lüneburg dieselbe Aufforderung cop. ch.). wie an die S. 278 Z. 37 erwähnte Marienkirche; dat. Basilee II. kal. marcii 1439 (Lüneburg St.-A. Urkunden 10 Format a or. mbr. lit. pat. c. bulla plumb. pend.).—[8] Auch Frankfurt wird mit Schreiben vom 20. Februar aufgefordert, das Ablaßgeld an Konrad von Weinsberg oder seine Bevollmächtigten auszuliefern; dat. Basilee 10. kal. marcii 1439. Jedoch war nach Vermerk auf der Rückseite des Schreibens das Geld bereits an den Bischof von Passau abgegeben worden (Frankfurt St.-A. Conc. Basil. 1431-46 fol. 62 or. mb. lit. pat. c. bulla plumbea pend.). —[9] Am 24. Februar ergeht die gleiche Aufforderung in ähnlicher Weise an Erzbischof Raban von 15 Trier; dat. Basilee 6. kal. marcii 1439 (gedruckt: Neue Beyträge von theol. Sachen 1753 S. 22 Anm.). [10] Konrad von Weinsberg nahm sich der Eintreibung der Ablaßgelder in Franken an. Von Nürnberg aus, wo er wegen der Besteuerung der Juden weilte, berichtet er am 7. März dem Patriarchen von Aquileja 1, damals in Mainz: der Erzbischof von Tarent, der hie zu Nurnberg lit, hat ihn und den Bischof von Bamberg hertiglichen und heftiglichen zu rede geseczt, weil der letztere, dem Konzil gehorsam, das Griechenablaßgeld an 20 Konrad von Weinsberg ausgehändigt habe; der Rat der Stadt Nürnberg aber hat ihm, Konrad, uf gestern fritag März 6 eine abschlägige Antwort gegeben mit Hinweis auf die Bestimmungen, daß die Ablaßgelder nur zur Griechenunion zu verwenden und nur Leuten auszuzahlen seien, die die Tütsche deputacio durch Schreiben und Siegel be- glaubigt habe2. [Die nächsten beiden Abschnitte betreffen den Besuch des Frankfurter Tages3 und Konrads Verhältnis zum Bischof von Passau4. Dann fährt K. fort :] das heilig concilium und ir nemet uch fur, wie man dem tû; dann durch groß merklich personen verhindert wirdet, das uch nit vil gevallen mage vom abloßgelt ; es si dann sache, das das von dem concilio und uch zu Franckfurt furgenommen werde, das ir mins gnedigsten herrn des kunigs, ander kunige und der fursten ambasiatores willen behaltet und das sie schriben, uch das volgen zu lossen. da moget ir uch frilich wol nach richten. Dann äußert sich Konrad über die von den Armag- naken dem Konzil drohenden Gefahren 5. dat. Nürnberg Sa. v. oculi 39 (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch.). — [II] Darauf antwortet am 12. März der Patriarch aus Mainz, daß er ihn gerne zu Mainz getroffen als von gelts wegen, das wir hoften bei euch ze finden; dankt für die gute underweisung in seinem Brief; erwähnt kurz die Verhandlungen des 12. März"; bittet um Mitteilung, wohin er di bullen", di do gehoren gen Hildeshaim etc. und die er Konrad in Mainz übergeben sollte, nun schicken soll, domit di sachen nicht verkurzt werden; erwähnt die in Mainz anwesenden fremden Gesandtschaften; bittet um Mitteilung, was Konrad im Auf- 35 trag des Konzils bei Herzog Ludwig ausgerichtet hat. dat. Mencz s. Gregori tag 39 (ebenda G 59 or. ch. lit. cl.). [12] Am 17. März schreibt der Dechant Johann Christiani an Konrad von Weinsberg aus Mainzs: er habe ihm bereits zweimal geschrieben und auch der Patriarch schreibe ihm jetzt ein zweitesmal?, woraus zu er- schen, wie erwünscht seine Anwesenheit sei, und zwar besonders weil es nod were uwern willebrief 1° zu bestellen, die horet uf daz ghelt in Sassen, dar men des hilgen concilium bullen11 alhier hat gebracht; wünscht Weisung, ob er nach Frankfurt kommen soll ; schreibt über die Verhandlungen in Mainz12. dat. Mentze Di. n. letare sub secreto (ebenda G 59 or. ch. lit. cl.). [13] Etwa am 23. März13 stellt nun Konrad Beglaubigungsschreiben für den Dechant zum hl. Kreuz in Hildesheim, Johann Christiani, und Endres Drosler, die mit einer bullen von dem heligen concilio --- als von des aploßgelts wegen geschickt werden, an Bf. Magnus von Hildesheim, an Bürgermeister und Rat zu Braunschweig und Lüneburg, an Domprobst, Dechant und Kapitel zu Hildesheim, 45 an die Herzöge Otto und Friedrich zu Braunschweig und Lauenburg, Heinrich von Braunschweig und Wilhelm hard von Sachsen und des Bischofs Magnus von Hildesheim (Conc. Bas. 6, 335 Z. 18-22). 2 Nicht aufgefunden. 10 Vgl. Z. 3. 11 Vgl. art. 6. 12 Bi tet zu nrr. 73 u. 74 nichts Neues. 13 Datierung nach der Ausgabenotiz Konrads: Nota. uf dinstag vor u. 1. frauwen klibeltag i. d. vasten [März 23] sant ich Enderis Troslern mit briefen von dez hlg. contzillios wegen zû riten mit her Johan Christy an dechant zů dem heiligem crůtz zů Hildis- hem mit ime zû riten gen Sahssen von dez aplosgeltz wegen; dem gab ich zû zeren 10 gulden (Gedr. [Albrecht] in Bibl. d. Literar. V. Stuttgart 18, 60). 1 Als dem Präsidenten der Germanischen Nation. 2 Vgl. RTA. 12 nr. 33 und 34. Vgl. Nürnberger Ausgabenotiz zur 9. Bürgermeisterperiode d. J. 1439 fer. 4. p. Mathei bis fer. 4. p. Galli [Sept. 23 bis 50 Okt. 21]. Item dedimus 1 lb. hl. Micheln und Johann Kriczelmor des instrument von dez stockgeltz wegen Deutsch zu machen (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 342a not. ch.). 3 Vgl. Zusätze und Berichtigungen. 1 Vgl. Zusätze und Berichtigungen. 5 Vgl. nr. 155 art. 3. s Vgl. S. 142 Z. 25 ff. Dazu gehören wohl die beiden artt. 6 und 7 er- wähnten Schreiben. Chr. weilte dort als Vertreter des Herzogs Bern- 60
F. Anhang. Griechenablaß nr. 160. 279 1439 Jan. 22 bis Sept. 21 25 30 40 55 a nobis concessarum executor et commissarius per nos deputatus tätig ist und dem nach der letzten Abrechnung das Konzil noch 250 fl schuldet, zur Erhebung von 200 fl von den Ablaßgeldern. Ihn bevollmächtigt das Kon- zil, kraft seiner Autorität und mit Willen und Einverständnis Konrads von Weinsberg als Konzilsprotektors und königlichen Statthalters, alle in den genannten Städten und Diözesen hinterlegten Ablaßgelder zu erheben, 5 hierüber zwei Instrumente — eines für das Konzil, das andere für sich oder für die auszahlende Stelle (solventes) — anfertigen zu lassen und die erhobenen Gelder nach Abzug der ihm bewilligten Summe an das Konzil oder an den Konzilprotektor zu übersenden. dat. Basilee I1. kal. marcii 1439 (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 [7] Am gleichen Tage ergeht an die proconsules et consules von Lüneburg dieselbe Aufforderung cop. ch.). wie an die S. 278 Z. 37 erwähnte Marienkirche; dat. Basilee II. kal. marcii 1439 (Lüneburg St.-A. Urkunden 10 Format a or. mbr. lit. pat. c. bulla plumb. pend.).—[8] Auch Frankfurt wird mit Schreiben vom 20. Februar aufgefordert, das Ablaßgeld an Konrad von Weinsberg oder seine Bevollmächtigten auszuliefern; dat. Basilee 10. kal. marcii 1439. Jedoch war nach Vermerk auf der Rückseite des Schreibens das Geld bereits an den Bischof von Passau abgegeben worden (Frankfurt St.-A. Conc. Basil. 1431-46 fol. 62 or. mb. lit. pat. c. bulla plumbea pend.). —[9] Am 24. Februar ergeht die gleiche Aufforderung in ähnlicher Weise an Erzbischof Raban von 15 Trier; dat. Basilee 6. kal. marcii 1439 (gedruckt: Neue Beyträge von theol. Sachen 1753 S. 22 Anm.). [10] Konrad von Weinsberg nahm sich der Eintreibung der Ablaßgelder in Franken an. Von Nürnberg aus, wo er wegen der Besteuerung der Juden weilte, berichtet er am 7. März dem Patriarchen von Aquileja 1, damals in Mainz: der Erzbischof von Tarent, der hie zu Nurnberg lit, hat ihn und den Bischof von Bamberg hertiglichen und heftiglichen zu rede geseczt, weil der letztere, dem Konzil gehorsam, das Griechenablaßgeld an 20 Konrad von Weinsberg ausgehändigt habe; der Rat der Stadt Nürnberg aber hat ihm, Konrad, uf gestern fritag März 6 eine abschlägige Antwort gegeben mit Hinweis auf die Bestimmungen, daß die Ablaßgelder nur zur Griechenunion zu verwenden und nur Leuten auszuzahlen seien, die die Tütsche deputacio durch Schreiben und Siegel be- glaubigt habe2. [Die nächsten beiden Abschnitte betreffen den Besuch des Frankfurter Tages3 und Konrads Verhältnis zum Bischof von Passau4. Dann fährt K. fort :] das heilig concilium und ir nemet uch fur, wie man dem tû; dann durch groß merklich personen verhindert wirdet, das uch nit vil gevallen mage vom abloßgelt ; es si dann sache, das das von dem concilio und uch zu Franckfurt furgenommen werde, das ir mins gnedigsten herrn des kunigs, ander kunige und der fursten ambasiatores willen behaltet und das sie schriben, uch das volgen zu lossen. da moget ir uch frilich wol nach richten. Dann äußert sich Konrad über die von den Armag- naken dem Konzil drohenden Gefahren 5. dat. Nürnberg Sa. v. oculi 39 (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch.). — [II] Darauf antwortet am 12. März der Patriarch aus Mainz, daß er ihn gerne zu Mainz getroffen als von gelts wegen, das wir hoften bei euch ze finden; dankt für die gute underweisung in seinem Brief; erwähnt kurz die Verhandlungen des 12. März"; bittet um Mitteilung, wohin er di bullen", di do gehoren gen Hildeshaim etc. und die er Konrad in Mainz übergeben sollte, nun schicken soll, domit di sachen nicht verkurzt werden; erwähnt die in Mainz anwesenden fremden Gesandtschaften; bittet um Mitteilung, was Konrad im Auf- 35 trag des Konzils bei Herzog Ludwig ausgerichtet hat. dat. Mencz s. Gregori tag 39 (ebenda G 59 or. ch. lit. cl.). [12] Am 17. März schreibt der Dechant Johann Christiani an Konrad von Weinsberg aus Mainzs: er habe ihm bereits zweimal geschrieben und auch der Patriarch schreibe ihm jetzt ein zweitesmal?, woraus zu er- schen, wie erwünscht seine Anwesenheit sei, und zwar besonders weil es nod were uwern willebrief 1° zu bestellen, die horet uf daz ghelt in Sassen, dar men des hilgen concilium bullen11 alhier hat gebracht; wünscht Weisung, ob er nach Frankfurt kommen soll ; schreibt über die Verhandlungen in Mainz12. dat. Mentze Di. n. letare sub secreto (ebenda G 59 or. ch. lit. cl.). [13] Etwa am 23. März13 stellt nun Konrad Beglaubigungsschreiben für den Dechant zum hl. Kreuz in Hildesheim, Johann Christiani, und Endres Drosler, die mit einer bullen von dem heligen concilio --- als von des aploßgelts wegen geschickt werden, an Bf. Magnus von Hildesheim, an Bürgermeister und Rat zu Braunschweig und Lüneburg, an Domprobst, Dechant und Kapitel zu Hildesheim, 45 an die Herzöge Otto und Friedrich zu Braunschweig und Lauenburg, Heinrich von Braunschweig und Wilhelm hard von Sachsen und des Bischofs Magnus von Hildesheim (Conc. Bas. 6, 335 Z. 18-22). 2 Nicht aufgefunden. 10 Vgl. Z. 3. 11 Vgl. art. 6. 12 Bi tet zu nrr. 73 u. 74 nichts Neues. 13 Datierung nach der Ausgabenotiz Konrads: Nota. uf dinstag vor u. 1. frauwen klibeltag i. d. vasten [März 23] sant ich Enderis Troslern mit briefen von dez hlg. contzillios wegen zû riten mit her Johan Christy an dechant zů dem heiligem crůtz zů Hildis- hem mit ime zû riten gen Sahssen von dez aplosgeltz wegen; dem gab ich zû zeren 10 gulden (Gedr. [Albrecht] in Bibl. d. Literar. V. Stuttgart 18, 60). 1 Als dem Präsidenten der Germanischen Nation. 2 Vgl. RTA. 12 nr. 33 und 34. Vgl. Nürnberger Ausgabenotiz zur 9. Bürgermeisterperiode d. J. 1439 fer. 4. p. Mathei bis fer. 4. p. Galli [Sept. 23 bis 50 Okt. 21]. Item dedimus 1 lb. hl. Micheln und Johann Kriczelmor des instrument von dez stockgeltz wegen Deutsch zu machen (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 342a not. ch.). 3 Vgl. Zusätze und Berichtigungen. 1 Vgl. Zusätze und Berichtigungen. 5 Vgl. nr. 155 art. 3. s Vgl. S. 142 Z. 25 ff. Dazu gehören wohl die beiden artt. 6 und 7 er- wähnten Schreiben. Chr. weilte dort als Vertreter des Herzogs Bern- 60
Strana 280
280 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 von Braunschweig (usgenommen Lauenburg), an die Bischöfe und Kapitel von Verden und Halberstadt aus; Jan. 22 bittet darin weiter zu entschuldigen, daß er nicht persönlich kommt; versichert, daß das Ablaßgeld nur zu dem bis glawben und zu dinst der heligen kirchen verwendet werden soll; quittiert mit diesem Brief von des Konzils Sept. 21 [14] Am 29. März antwortet Konrad dem und seinetwegen. Ohne Dat. (ebenda G 58 nr. 18 conc. ch.). Dechanten auf seinen und des Patriarchen Briefe 1: er sei erfreut, daß sich die Kurfürsten der Sache des Herzogs 5 Bernhard von Sachsen annehmen; beauftragt auch seinerseits den Dechanten, das Ablaßgeld in Sachsen einzu- nehmen, wie er auch seinen Diener Droßler dazu befohlen hat; seine Meinung geht dahin, das Geld mit Wechseln in Nürnberg, Frankfurt oder Erfurt zugunsten des Konzils zu hinterlegen, damit das Konzil nicht verkürzt werde; dem Patriarchen hat er erst neulich geschrieben und gestern seinen Boten gesandt 2; erwartet vom Dechanter. [15] Jedoch die Sache kam nicht vorwärts. Am 8. Mai 10 Antwort; dat. Palmtag 39 (ebenda G 59 conc. ch.). schreibt der Dechant aus Hildesheim: ich warde alle tage up Andreaß Trosler, iuwe botschaft und iuwe wille- breve, an die ich nit magh noch enwil mir der sache uf daz ablaßgelt annemen zu handeln. Beteuert dann seine Treue und seinen Eifer. were iemant, die mi des vergonde, dem wolte ich gherne darzu staden und vordern so furder, daz mir min gelt, daz ich eghene, von des conciliums wegen versorget werde. ich enhebbe keine lust daran, daz ich min lieb und min gud velefure in diessen unsichirn landen, die ir wol kennen, und 15 wolte, daz der probest von Bardewyk" daz tun zolte, want itzunt hie große sterben und krige ufsten in alle diessen landen zu Sachsen, vor allem eine Fehde zwischen Braunschweig und Lüneburg wegen der Schiffahrt nach Bremen auf der Ocker und der Aller; regt an, daß das Konzil durch eine Gesandtschaft — etwa aus Johann Pansar, Propst von Utrecht, und Mag. Rudolf von Rüdesheim oder dem Archidiakon Bachenstein bestehend — diese Differenz beilege. Weder die heren und prelaten noch er seien von dem Schluß des Mainzer Tages umb 20 dazzelbe ablatesgelt unterrichtet. Dat. Hildesen 8. mensis maji sub secreto. Nach der Anschrift ist der Brief dem Weinsberg in Gutenberg oder in Basel und in dessen Abwesenheit dem Patriarchen von Aquileja zuzustellen, in Frankfurt dem Konrad von Stegen campsori gegenüber dem Apotheker abzugeben (ebenda G 59 or. ch. lit. cl.). [16] Am 2. Juni 1439 weist die Deutsche Nation des Baseler Konzils die Einnehmer des Griechenablaß- geldes in der Mainzer und Magdeburger Kirchenprovinz an, das gesammelte Geld an Konrad von Weinsberg 25 abzuliefern (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 8 or. mbr. lit. pat. c. sig. intus subtus impr. und zwei notariell beglaubigte Abschriften copp. mbr. litt. pat. c. sig. pend.; ebenda G 60 cop. ch.). Auch das Konzil als Gesamt- [17] Beide Schreiben, heit stellt eine (von uns nicht aufgefundene) Bulle in der Ablaßangelegenheit aus. darin mon follen gewalt gibt aufzuheben daz ablosgelt, übersendet Jakob Friesheimer thesawrir [der Ger- manischen Nation] am 7. Juni an Konrad von Weinsberg. In dem Begleitschreiben wird der Inhalt ƒder 30 Bulle] charakterisiert : und ist pegriffen darin, daz mon daz [ablesgelt] ew. gn. antburten sol oder den, den ew. gn. daz pefelhen wirdet; und wirt auch kain sum [Vorl. sun] penent. Weiter wird Konrad in diesem Schreiben ersucht, sein vermůgen zu tûen. und wo mon daz nit allez wolt heben lazzen, so solt ir und di ewren halben tail oder mer oder minner heben und daz ander haissen pewaren, alz lang pis daz hlg. concilii furbas ornumb und schikumb machet, wie mon mit dem sul handel, auch daz sul ausgeben; wann di ege- 35 nannt nacion ains ist worden, daz mon in ider provincien etwevil geltz aufheb, damit mon tagleich potschaft und anligen notdurft mûge aus gehalden. scriptum Basel So. n. corp. Chr. 39 (ebenda G 59 or. ch. lit. cl. — Erwähnt RTA 15, 4 Z. 35b-41b). — Dies Schreiben fand Konrad am 7. Juli in Gutenberg nach der Rückkehr von seiner Rheinreise vor. [18] Inzwischen hatte Konrad auch die Einhebung in den Rheinischen Diözesen eingeleitet. Auf ein 40 Schreiben4 von dez apleßgeltz wegen an den Bf. Reinhart von Speier antwortete ihm dieser am II. Juli, daß es ihm und dem Kapitel etwas swere dünket soliche gelt uf dismale zu ubergeben; sie wollten vielmehr mit ihrer Antwort warten bis zum Provinzialkapitel in Mainz5, wie wir da scheiden nach willen und rate unser obersten, das uns mit solichem gelt zutunde sij; geb. Spier Sa. n. Kylians dag -- 39 (ebenda G 59 or. ch. l. cl. c. sig.). [19] Am II. September aber konnte er Konrad von des gelts wegen in der kisten doch noch 45 keine Antwort geben, weil man nust nit iczunt zu Meincz davon geteidingt hat ---; aber wir wollen uns iczunt uf dem tage zu Franckfurt‘ baß darumb erfaren und uch alsdann ein entwurt wissen laßen. (Ebenda Q 27 ced. ch. zu einem Briefe, geb. Spier Fr. n. frauwentag nativitatis 39). [20] Auch die Erhebung des Ablaßgeldes in Sachsen hatte nicht den gewünschten Erfolg. Etwa am 21. Sep- tember erwidert Bf. Magnus von Hildesheim, dem Konrad die Bullen des Konzils und andere credencien mit 50 1 Vgl. art. 12. 2 Vgl. Ausgabenotiz Konrads von Weinsberg: Item Classen Roten zû zeren gen Meintz zû dem pate- rarchen; dem han ich geben 1 gulden. (Gedr. [Albrecht] in Bibl. d. Lit. V. Stuttgart 18, 61.) 3 Johannes Gerwini. 4 Vgl. Ausgabenotiz Konrads von Weinsberg: Nota. item als ich mit den bischofen von Spijer und von Wurms und iren capieteln geret hette als von dez aplasgeltz wegen und sie mir zû antwort gaben, ich solt sie wieder manen lassen, also schreibe ich ine und sant in die brief bi einem ritenden kneht uf dunderstag nach sant Kilgans tag [Juli 9]; dem gab ich zu zeren — I gulden (Öhringen Hohenloh. H.-A. 55 P 37 pag. 45. — Gedruckt [Albrecht] in Bibl. d. Lit. Ver. Stuttgart 18, 73). 5 Vgl. nr. 177 u. 178. 6 Reichstag zu Frankfurt Nov. 1439.
280 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. 1439 von Braunschweig (usgenommen Lauenburg), an die Bischöfe und Kapitel von Verden und Halberstadt aus; Jan. 22 bittet darin weiter zu entschuldigen, daß er nicht persönlich kommt; versichert, daß das Ablaßgeld nur zu dem bis glawben und zu dinst der heligen kirchen verwendet werden soll; quittiert mit diesem Brief von des Konzils Sept. 21 [14] Am 29. März antwortet Konrad dem und seinetwegen. Ohne Dat. (ebenda G 58 nr. 18 conc. ch.). Dechanten auf seinen und des Patriarchen Briefe 1: er sei erfreut, daß sich die Kurfürsten der Sache des Herzogs 5 Bernhard von Sachsen annehmen; beauftragt auch seinerseits den Dechanten, das Ablaßgeld in Sachsen einzu- nehmen, wie er auch seinen Diener Droßler dazu befohlen hat; seine Meinung geht dahin, das Geld mit Wechseln in Nürnberg, Frankfurt oder Erfurt zugunsten des Konzils zu hinterlegen, damit das Konzil nicht verkürzt werde; dem Patriarchen hat er erst neulich geschrieben und gestern seinen Boten gesandt 2; erwartet vom Dechanter. [15] Jedoch die Sache kam nicht vorwärts. Am 8. Mai 10 Antwort; dat. Palmtag 39 (ebenda G 59 conc. ch.). schreibt der Dechant aus Hildesheim: ich warde alle tage up Andreaß Trosler, iuwe botschaft und iuwe wille- breve, an die ich nit magh noch enwil mir der sache uf daz ablaßgelt annemen zu handeln. Beteuert dann seine Treue und seinen Eifer. were iemant, die mi des vergonde, dem wolte ich gherne darzu staden und vordern so furder, daz mir min gelt, daz ich eghene, von des conciliums wegen versorget werde. ich enhebbe keine lust daran, daz ich min lieb und min gud velefure in diessen unsichirn landen, die ir wol kennen, und 15 wolte, daz der probest von Bardewyk" daz tun zolte, want itzunt hie große sterben und krige ufsten in alle diessen landen zu Sachsen, vor allem eine Fehde zwischen Braunschweig und Lüneburg wegen der Schiffahrt nach Bremen auf der Ocker und der Aller; regt an, daß das Konzil durch eine Gesandtschaft — etwa aus Johann Pansar, Propst von Utrecht, und Mag. Rudolf von Rüdesheim oder dem Archidiakon Bachenstein bestehend — diese Differenz beilege. Weder die heren und prelaten noch er seien von dem Schluß des Mainzer Tages umb 20 dazzelbe ablatesgelt unterrichtet. Dat. Hildesen 8. mensis maji sub secreto. Nach der Anschrift ist der Brief dem Weinsberg in Gutenberg oder in Basel und in dessen Abwesenheit dem Patriarchen von Aquileja zuzustellen, in Frankfurt dem Konrad von Stegen campsori gegenüber dem Apotheker abzugeben (ebenda G 59 or. ch. lit. cl.). [16] Am 2. Juni 1439 weist die Deutsche Nation des Baseler Konzils die Einnehmer des Griechenablaß- geldes in der Mainzer und Magdeburger Kirchenprovinz an, das gesammelte Geld an Konrad von Weinsberg 25 abzuliefern (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 8 or. mbr. lit. pat. c. sig. intus subtus impr. und zwei notariell beglaubigte Abschriften copp. mbr. litt. pat. c. sig. pend.; ebenda G 60 cop. ch.). Auch das Konzil als Gesamt- [17] Beide Schreiben, heit stellt eine (von uns nicht aufgefundene) Bulle in der Ablaßangelegenheit aus. darin mon follen gewalt gibt aufzuheben daz ablosgelt, übersendet Jakob Friesheimer thesawrir [der Ger- manischen Nation] am 7. Juni an Konrad von Weinsberg. In dem Begleitschreiben wird der Inhalt ƒder 30 Bulle] charakterisiert : und ist pegriffen darin, daz mon daz [ablesgelt] ew. gn. antburten sol oder den, den ew. gn. daz pefelhen wirdet; und wirt auch kain sum [Vorl. sun] penent. Weiter wird Konrad in diesem Schreiben ersucht, sein vermůgen zu tûen. und wo mon daz nit allez wolt heben lazzen, so solt ir und di ewren halben tail oder mer oder minner heben und daz ander haissen pewaren, alz lang pis daz hlg. concilii furbas ornumb und schikumb machet, wie mon mit dem sul handel, auch daz sul ausgeben; wann di ege- 35 nannt nacion ains ist worden, daz mon in ider provincien etwevil geltz aufheb, damit mon tagleich potschaft und anligen notdurft mûge aus gehalden. scriptum Basel So. n. corp. Chr. 39 (ebenda G 59 or. ch. lit. cl. — Erwähnt RTA 15, 4 Z. 35b-41b). — Dies Schreiben fand Konrad am 7. Juli in Gutenberg nach der Rückkehr von seiner Rheinreise vor. [18] Inzwischen hatte Konrad auch die Einhebung in den Rheinischen Diözesen eingeleitet. Auf ein 40 Schreiben4 von dez apleßgeltz wegen an den Bf. Reinhart von Speier antwortete ihm dieser am II. Juli, daß es ihm und dem Kapitel etwas swere dünket soliche gelt uf dismale zu ubergeben; sie wollten vielmehr mit ihrer Antwort warten bis zum Provinzialkapitel in Mainz5, wie wir da scheiden nach willen und rate unser obersten, das uns mit solichem gelt zutunde sij; geb. Spier Sa. n. Kylians dag -- 39 (ebenda G 59 or. ch. l. cl. c. sig.). [19] Am II. September aber konnte er Konrad von des gelts wegen in der kisten doch noch 45 keine Antwort geben, weil man nust nit iczunt zu Meincz davon geteidingt hat ---; aber wir wollen uns iczunt uf dem tage zu Franckfurt‘ baß darumb erfaren und uch alsdann ein entwurt wissen laßen. (Ebenda Q 27 ced. ch. zu einem Briefe, geb. Spier Fr. n. frauwentag nativitatis 39). [20] Auch die Erhebung des Ablaßgeldes in Sachsen hatte nicht den gewünschten Erfolg. Etwa am 21. Sep- tember erwidert Bf. Magnus von Hildesheim, dem Konrad die Bullen des Konzils und andere credencien mit 50 1 Vgl. art. 12. 2 Vgl. Ausgabenotiz Konrads von Weinsberg: Item Classen Roten zû zeren gen Meintz zû dem pate- rarchen; dem han ich geben 1 gulden. (Gedr. [Albrecht] in Bibl. d. Lit. V. Stuttgart 18, 61.) 3 Johannes Gerwini. 4 Vgl. Ausgabenotiz Konrads von Weinsberg: Nota. item als ich mit den bischofen von Spijer und von Wurms und iren capieteln geret hette als von dez aplasgeltz wegen und sie mir zû antwort gaben, ich solt sie wieder manen lassen, also schreibe ich ine und sant in die brief bi einem ritenden kneht uf dunderstag nach sant Kilgans tag [Juli 9]; dem gab ich zu zeren — I gulden (Öhringen Hohenloh. H.-A. 55 P 37 pag. 45. — Gedruckt [Albrecht] in Bibl. d. Lit. Ver. Stuttgart 18, 73). 5 Vgl. nr. 177 u. 178. 6 Reichstag zu Frankfurt Nov. 1439.
Strana 281
F. Anhang. Griechenablaß nr. 160-161. 281 5 samt einem Begleitbrief dat aflatesgeld betreffend geschickt hatte. unde don gik fruntliken veten, dat sodanne 1439 Jan. 22 geld aver langetijden van vegen unses hilligesten vaders des pavestes Eugenij bekummerd und besrith is, bis so dat wi unde unse cappitail nicht mechtig sin sodanne geld ane fulbord des erscreven pavestes in ander Sept. 21 stede to kerende. ok, leve swager, moge wi sodanne geld ane vulbord mines hern van Mentze nicht wol van uns antworden edder antworden laten, sunder wi moten dat darmede holden als de erscreven unse here van Mentze unde andere korefursten unde fursten dat holden, van den wi uns nicht wol thun en mogen; gegeven to Stralvolde am donnersdage in sante Mathei1 (ebenda G 59 or. ch. lit. cl. c. sig.). 11439 um Sept. 21/ 10 161. Anweisung Konrads von Weinsberg für die mit Einsammlung des Griechenablasses Beauf- 11439 Mai [ 1439 Mai zweite Hälfte2 Basel.] tragten. zweite Hälfte/ O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 87-90 cop. ch. Uberschrift Copi der vormatzen von des aplasgelts wegen, so ich geben und nach dem gelt gesant han in trüwen und indem dadurch ich hoffenung hette und auch hanne das concili zu behalten etc. A coll. ebenda G 58 nr. 7b cop. ch. Ferner ebenda G 58 nr. 7 cop. ch.; von zwei Händen; der Anfang von der Joh. Bruckenmüllers. 15 20 25 [I] Item sit bedacht, alz hernach geschrieben stet, daz zu dem besten fûr uch zu nemen und uwern fliß darinne zu tun. und uf daz, daz ir einen grunt dester baß gehaben mocht, darumb und daruf zu reden, so solt ir wissen, daz u. h. dez kûnigs gnaden rete und u. h. der kurfursten rete uf den tag zu Meincz be- slossen haben3, daz concilium zu bitten und zu hermanen, waz sie zu ermanen mogen, daz sie unserna heili- gen vatter den a babst nit abseczen noch siner wirdikeit berauben wollen etc. [2] Item also wer’ daz concilio dez wol willig, so haben sie uf die Kriechen so groß gleite, daz sie so vil schuldig sin, da teglichs grosser schade ufgeet, daz sie nit wol darab geharren môgen, sie hetten dann gelt. also haben wir etlich gelt von dem aplasgelt ußgebracht und auch geschickt dez mee ußzubringen. und do- durch haben wir so viele zu wege bracht, daz sie bißherre ufgehalten haben. und ich hoffe sie noch lenger ufzuhalten, biz der almechtig got sin gnade mit uns teilen und in der menschen herze schicken werde, daz [2a] item alz ist auch offenbar, daz solich aplasgelt ge- es ob got wil zu bessern sachen kummet etc. sammet ist worden von einikeit wegen der heiligen kirchen und auch von der Krichenb wegen, daz man die damit zu dem glauben bringe, daz sie bißherre merer dann sechzigtusend gulden gekostet hat, der ein teile bezalt sin und ein teil zu schaden stent, daz sie bezalen mussen; und wu in nicht geholfen wirdet, so mogen sie nicht geharren und werden den babst° entsetzen, dodurch danne groß irsale in der heiligen 30 Cristenheit wurde, alz ir das wol verstet etc. [3] Item wann die Venediger 4 ganz vor in haben, wurde ein scisma und daz auch daz concilium zertrent wurde, so meinten sie u. h. dend kûnig, daz heilige riche und alle Tüsche lant und alle stat darinne zu trucken und under sich zu bringen. [3a] item wann sie unsern heiligen vatter dend babst in irer gewalt haben, und darnach môge nicht anders getun, dann waz sie wollen; und daz er gern etwas gutes dette, so 35 mage er dez vor in nicht getun, alz dann daz offenbar und wissentlich ist. [3b] item so haben auch die Venediger die Türcken5 uf und in daz lant zu Ungern gebracht, darinne sie swerlichen liegen etc. [3c] item so genne sie auch damit umb, die richtunge zu verhindern zwûschen u. gn. h. dem kônige und dem konige von Polande‘ etc. [3d] item und geloben dem konige von Poland groß hilfe zu tun mit gelt, also daz zu a) O unserm und dem. b) O kirchen. c) OA add. zu. d) O unserm und dem. 50 1 Der Inhalt des Schreibens weist ins Jahr 1439 (vgl. S. 278 Z. 43 und S. 279 Z. 43); das Datum stimmt nur für das Jahr 1441. Vgl. Zusätze u. Berichtgn. 2 Man darf diese Instruktion in Zusammenhang bringen mit dem Brief des Hildesheimer Dechanten 45 vom 8. Mai (S. 280 art. 15) und der Sendung Henmann Offenburgs (nr. 93 art. 9). Die der großen Europäi- schen Politik entnommenen Argumente, die die Um- triebe Venedigs hervorheben, zeigen, daß bei Abfassung unserer nr. der Patriarch von Aquileja beteiligt war. Mit ihm war Konrad nach dem Mainzer Tag nur im Mai zu Basel zusammen. Vgl. das Schreiben Kon- rads von Weinsberg an Bf. Heinrich von Konstanz vom 22. Mai: da das Konzil und der Bischof des Ab- laßgeldes wegen in Zwist sind, so hat er als Protektor 55 das Konzil veranlaßt, die Sache ihm zu übertragen; schickt deshalb den Ritter Henmann Offenburg und Thoman von Gotliebe und beglaubigt sie; mahnt ihn im Namen des Königs und seinem eigenen zum Gehorsam (dat. Bassel Fr. v. hlg. pfingsttag 1439; Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch.). Gleich- zeitig übersendet Konrad von Weinsberg Abschrift dieses Briefes mit einigen Begleitworten an das Dom- kapitel zu Konstanz (ebenda G 59 cop. ch.). Vgl. auch Conc. Bas. 6, 271 Z. 26-29. 3 Vgl. nr. 69 art. 14. 4 Vgl. S. 69 Z. 11 f. 5 Zum Einfall der Türken vgl. Wostry 2, 117 f. und 125 ff.; Jorga, Gesch. d. Osmanischen Reiches I, 422 bis 424. 6 Zu den Verhandlungen zwischen K. Albrecht und Polen vgl. Wostry 2, 111 ff. Am 14. Mai sollten die beiden Könige in persönlicher Zusammenkunft einen Frieden zustande bringen; vgl. S. 247 Z. 14. 40 Deutsche Reichstags-Akten XIV 36
F. Anhang. Griechenablaß nr. 160-161. 281 5 samt einem Begleitbrief dat aflatesgeld betreffend geschickt hatte. unde don gik fruntliken veten, dat sodanne 1439 Jan. 22 geld aver langetijden van vegen unses hilligesten vaders des pavestes Eugenij bekummerd und besrith is, bis so dat wi unde unse cappitail nicht mechtig sin sodanne geld ane fulbord des erscreven pavestes in ander Sept. 21 stede to kerende. ok, leve swager, moge wi sodanne geld ane vulbord mines hern van Mentze nicht wol van uns antworden edder antworden laten, sunder wi moten dat darmede holden als de erscreven unse here van Mentze unde andere korefursten unde fursten dat holden, van den wi uns nicht wol thun en mogen; gegeven to Stralvolde am donnersdage in sante Mathei1 (ebenda G 59 or. ch. lit. cl. c. sig.). 11439 um Sept. 21/ 10 161. Anweisung Konrads von Weinsberg für die mit Einsammlung des Griechenablasses Beauf- 11439 Mai [ 1439 Mai zweite Hälfte2 Basel.] tragten. zweite Hälfte/ O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 57 pag. 87-90 cop. ch. Uberschrift Copi der vormatzen von des aplasgelts wegen, so ich geben und nach dem gelt gesant han in trüwen und indem dadurch ich hoffenung hette und auch hanne das concili zu behalten etc. A coll. ebenda G 58 nr. 7b cop. ch. Ferner ebenda G 58 nr. 7 cop. ch.; von zwei Händen; der Anfang von der Joh. Bruckenmüllers. 15 20 25 [I] Item sit bedacht, alz hernach geschrieben stet, daz zu dem besten fûr uch zu nemen und uwern fliß darinne zu tun. und uf daz, daz ir einen grunt dester baß gehaben mocht, darumb und daruf zu reden, so solt ir wissen, daz u. h. dez kûnigs gnaden rete und u. h. der kurfursten rete uf den tag zu Meincz be- slossen haben3, daz concilium zu bitten und zu hermanen, waz sie zu ermanen mogen, daz sie unserna heili- gen vatter den a babst nit abseczen noch siner wirdikeit berauben wollen etc. [2] Item also wer’ daz concilio dez wol willig, so haben sie uf die Kriechen so groß gleite, daz sie so vil schuldig sin, da teglichs grosser schade ufgeet, daz sie nit wol darab geharren môgen, sie hetten dann gelt. also haben wir etlich gelt von dem aplasgelt ußgebracht und auch geschickt dez mee ußzubringen. und do- durch haben wir so viele zu wege bracht, daz sie bißherre ufgehalten haben. und ich hoffe sie noch lenger ufzuhalten, biz der almechtig got sin gnade mit uns teilen und in der menschen herze schicken werde, daz [2a] item alz ist auch offenbar, daz solich aplasgelt ge- es ob got wil zu bessern sachen kummet etc. sammet ist worden von einikeit wegen der heiligen kirchen und auch von der Krichenb wegen, daz man die damit zu dem glauben bringe, daz sie bißherre merer dann sechzigtusend gulden gekostet hat, der ein teile bezalt sin und ein teil zu schaden stent, daz sie bezalen mussen; und wu in nicht geholfen wirdet, so mogen sie nicht geharren und werden den babst° entsetzen, dodurch danne groß irsale in der heiligen 30 Cristenheit wurde, alz ir das wol verstet etc. [3] Item wann die Venediger 4 ganz vor in haben, wurde ein scisma und daz auch daz concilium zertrent wurde, so meinten sie u. h. dend kûnig, daz heilige riche und alle Tüsche lant und alle stat darinne zu trucken und under sich zu bringen. [3a] item wann sie unsern heiligen vatter dend babst in irer gewalt haben, und darnach môge nicht anders getun, dann waz sie wollen; und daz er gern etwas gutes dette, so 35 mage er dez vor in nicht getun, alz dann daz offenbar und wissentlich ist. [3b] item so haben auch die Venediger die Türcken5 uf und in daz lant zu Ungern gebracht, darinne sie swerlichen liegen etc. [3c] item so genne sie auch damit umb, die richtunge zu verhindern zwûschen u. gn. h. dem kônige und dem konige von Polande‘ etc. [3d] item und geloben dem konige von Poland groß hilfe zu tun mit gelt, also daz zu a) O unserm und dem. b) O kirchen. c) OA add. zu. d) O unserm und dem. 50 1 Der Inhalt des Schreibens weist ins Jahr 1439 (vgl. S. 278 Z. 43 und S. 279 Z. 43); das Datum stimmt nur für das Jahr 1441. Vgl. Zusätze u. Berichtgn. 2 Man darf diese Instruktion in Zusammenhang bringen mit dem Brief des Hildesheimer Dechanten 45 vom 8. Mai (S. 280 art. 15) und der Sendung Henmann Offenburgs (nr. 93 art. 9). Die der großen Europäi- schen Politik entnommenen Argumente, die die Um- triebe Venedigs hervorheben, zeigen, daß bei Abfassung unserer nr. der Patriarch von Aquileja beteiligt war. Mit ihm war Konrad nach dem Mainzer Tag nur im Mai zu Basel zusammen. Vgl. das Schreiben Kon- rads von Weinsberg an Bf. Heinrich von Konstanz vom 22. Mai: da das Konzil und der Bischof des Ab- laßgeldes wegen in Zwist sind, so hat er als Protektor 55 das Konzil veranlaßt, die Sache ihm zu übertragen; schickt deshalb den Ritter Henmann Offenburg und Thoman von Gotliebe und beglaubigt sie; mahnt ihn im Namen des Königs und seinem eigenen zum Gehorsam (dat. Bassel Fr. v. hlg. pfingsttag 1439; Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch.). Gleich- zeitig übersendet Konrad von Weinsberg Abschrift dieses Briefes mit einigen Begleitworten an das Dom- kapitel zu Konstanz (ebenda G 59 cop. ch.). Vgl. auch Conc. Bas. 6, 271 Z. 26-29. 3 Vgl. nr. 69 art. 14. 4 Vgl. S. 69 Z. 11 f. 5 Zum Einfall der Türken vgl. Wostry 2, 117 f. und 125 ff.; Jorga, Gesch. d. Osmanischen Reiches I, 422 bis 424. 6 Zu den Verhandlungen zwischen K. Albrecht und Polen vgl. Wostry 2, 111 ff. Am 14. Mai sollten die beiden Könige in persönlicher Zusammenkunft einen Frieden zustande bringen; vgl. S. 247 Z. 14. 40 Deutsche Reichstags-Akten XIV 36
Strana 282
282 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [1439 besorgen ist, daz die richtung nit fûr sich gee. [3e] item so haben sie auch gereit herzog Symonde von der Mai Littauwl mit gabe und gelt uberwunden, daz er zu dem konige von Poland geslagen ist wieder u. gn. h. zweite den Rômischen künig, alz man dann daz gar gleublichen sagte. [3f] item darumb so ist wol not, daz man Hälfte) daz concilium hanthabe und dem zu hilfe kumme. dann wu daz nicht geschicht und daz daz concilium zertrent würde und daz die Venediger iren willen behielten durch unsern heiligen vatter den bapste, daz es dem riche, der heiligen kirchen und allen Tüschen landen grossen schaden bringen wurde, alz dann daz ein iglicher frümmer und vernunftiger mensche daz wol versten mage. herumb wollend daz alles wol bedenken und zu herzen nemen, daz ir daz wissent eigentlichen zu erzelen, wu sich dann daz geburt zu tun etc. [4] Item und also daruf gutlichen und demütiglichen zu bitten, daz man dem heiligen concilium solich aploßgelt werden und volgen laße, daz sie damit bezalen môgen daz gelt, daz uf die Kriechen gangen 10 ist etc. [4a] item daz sie auch sich damit enthalten und in den sachen ir botschaft zu kûngen zu fursten und zu andern etc. gemachen und tun môgen, alz sich dann gebürt und ein groß notdurft ist, alz daz meng- lichen wol versten mag. dann wu daz nicht geschicht, so mogen sie des nicht geharren etc., darzu getun und zu schicken daz sich geburt, und müssen von not wegen den sachen ein ende geben und daz concilium zergene lassen etc. [4b] item also manent und bittent, waz ir môgent, ob daz gelt heruß kummen môge, daz sie ein solichs nit zu worte haben dorfen und den Tüschen die schuld geben etc.; und wollent, daz alle baß versten und merken, wann wir daz verzeichent haben lassen, wann wir daz in rechter warheit von uns selbs in trüwen und in dem besten also fur uns genommen und verzeichent haben lassen nach den leufen, die wir hie2 verstanden haben und teglichen versten etc. [4c] item und besunder, alz u. gn. h. der kônig uns so ernstlichen und so getruwelichen empfolhen 3 hat alles daz zu suchen und furzunemen, damit 20 und dadürch unser heiliger vatter der babste nicht entseczet werde und friede und gemache in der heiligen kirchen entstee und werden môge etc., also west ich keinen andern weeg, damit ich solichs ufgehalten mochte dann durch ein solliches etc. [5] Item ob iemand were, wer der wer', der spreche und sprechen wûrde: „sol man den pfaffen solich gelt werden und volgen lassen, daz sie unendelichen verzert haben, und das sie ir schulde damit bezalen 25 sollen, waz haben sie guts getan oder geschickt die langen zit und jare, alz sie zu Basel gewesen sint"; [5a] item und dargegen solt ir sprechen: „wer es weis und recht bedenken wil, so haben sie viel gutes getan, nemlichen, wie man bistum und ander goczgabe lihen soll“ etc.4, alz ir dann daz wol wissent etc. „item wie man ez auch mit den geistlichen gerichten halten sol“ etc.5 „item durch die zwei stückea die Kristenheit und besunder die leihen großlichen beswert und gescheczet sin worden und besunder Tüsche 30 lant“ etc., alz in dann daz alles wol wissent und auch zu erzelen etc. „item so haben sie auch vil geltes gemacht, daz zu hilfe und zu statten kummen ist gegen den ungleubingen und den Hussen zu Behem“ etc. [6] Item wil man soliches nit ansehen und bedenken, so dann alles vor geschrieben stet, so wissen wir im furbaß nicht mee zu tun, dann der almechtig got der kumme uns zu hilfe; daz dut uns allen not etc. 15 [1439 162. Anweisung Konrads von Weinsberg für [Hans Gerber] an den Erzbischof von Mainz betr. 35 zwischen Erhebung des Griechenablasses. ƒ1439 zwischen Juli 7 u. 206.) Juli 7 u. 20/ Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 14 not. ch. Nota. von des aplosgelts wegen da solt ir reden, so hernach geschriben stet. [I] Item sagen und bitten demutiglichen minen gn. herren von Meintz: daz ich an vil enden ge- sprochen habe fûr gelt, daz das concilio sin botschaft zu m. h. dem kunig" getan haben etc., item zu dem 40 tag gein Meintzs etc. und sust an vil ende, dadurch ich alles ufgehalten habe, daz man des bapstes nit absetze ; so habe ich auch sust groß zerunge von des conciliums wegen zu Basel und anderswo getan, als daz offenbare und wissentlich ist ; wan mir daz nit widder wurde, daz mir faste schedlich und unverwurtlichen were. heruber so ruffe ich sin gnade an als minen herren, zu dem ich ein ganz unzwivelichen getruwen habe, a) A add. alleine. 45 1 Betreffs Litauen vgl. Wostry 2, 135-139 und unsere nrr. 130; 132-134. 2 Doch wohl zu Basel? 3 Vgl. nr. 1. Das 2. Dekret der 31. Sitzung vom 24. Januar 1438, vgl. S. 112 Anm. 4. 5 Das I. Dekret der 31. Sitzung vom 24. Januar 1438; vgl. S. 112 Anm. 7. 6 Die Person des Unterhändlers und der terminus ante quem nach folgender Ausgabenotiz Konrads: Nota. item uf den vorgen. mantag [vorhergeht mantag vor sant Marien Madalenen tag = Juli 20], da sant ich den vorgen. her Hanssen [Gerwer] zû minem herrn von Meintz, sinem capietel und den bürgern von Meintz mit den bullen von dez aplass- geltz wegen; dem gab ich zü zeren 10 gulden (Öhringen Hohenloh. H.-A. P 37 pag. 46 not. ch. Ge- 50 druckt [Albrecht] in Bibl. d. Lit. V. Stuttgart 18, 74). Terminus post quem ist die Rückkehr Konrads von der Rheinreise (vgl. nrr. 117 und 164 art. 39). Vermutlich die Sendung Henmann Offenburgs Mai bis Juli, vgl. nrr. 92; 93; 113-115; 118. Kongreß zu Mainz März und April. 55
282 Weltliche Reichspolitik seit Februar 1439. [1439 besorgen ist, daz die richtung nit fûr sich gee. [3e] item so haben sie auch gereit herzog Symonde von der Mai Littauwl mit gabe und gelt uberwunden, daz er zu dem konige von Poland geslagen ist wieder u. gn. h. zweite den Rômischen künig, alz man dann daz gar gleublichen sagte. [3f] item darumb so ist wol not, daz man Hälfte) daz concilium hanthabe und dem zu hilfe kumme. dann wu daz nicht geschicht und daz daz concilium zertrent würde und daz die Venediger iren willen behielten durch unsern heiligen vatter den bapste, daz es dem riche, der heiligen kirchen und allen Tüschen landen grossen schaden bringen wurde, alz dann daz ein iglicher frümmer und vernunftiger mensche daz wol versten mage. herumb wollend daz alles wol bedenken und zu herzen nemen, daz ir daz wissent eigentlichen zu erzelen, wu sich dann daz geburt zu tun etc. [4] Item und also daruf gutlichen und demütiglichen zu bitten, daz man dem heiligen concilium solich aploßgelt werden und volgen laße, daz sie damit bezalen môgen daz gelt, daz uf die Kriechen gangen 10 ist etc. [4a] item daz sie auch sich damit enthalten und in den sachen ir botschaft zu kûngen zu fursten und zu andern etc. gemachen und tun môgen, alz sich dann gebürt und ein groß notdurft ist, alz daz meng- lichen wol versten mag. dann wu daz nicht geschicht, so mogen sie des nicht geharren etc., darzu getun und zu schicken daz sich geburt, und müssen von not wegen den sachen ein ende geben und daz concilium zergene lassen etc. [4b] item also manent und bittent, waz ir môgent, ob daz gelt heruß kummen môge, daz sie ein solichs nit zu worte haben dorfen und den Tüschen die schuld geben etc.; und wollent, daz alle baß versten und merken, wann wir daz verzeichent haben lassen, wann wir daz in rechter warheit von uns selbs in trüwen und in dem besten also fur uns genommen und verzeichent haben lassen nach den leufen, die wir hie2 verstanden haben und teglichen versten etc. [4c] item und besunder, alz u. gn. h. der kônig uns so ernstlichen und so getruwelichen empfolhen 3 hat alles daz zu suchen und furzunemen, damit 20 und dadürch unser heiliger vatter der babste nicht entseczet werde und friede und gemache in der heiligen kirchen entstee und werden môge etc., also west ich keinen andern weeg, damit ich solichs ufgehalten mochte dann durch ein solliches etc. [5] Item ob iemand were, wer der wer', der spreche und sprechen wûrde: „sol man den pfaffen solich gelt werden und volgen lassen, daz sie unendelichen verzert haben, und das sie ir schulde damit bezalen 25 sollen, waz haben sie guts getan oder geschickt die langen zit und jare, alz sie zu Basel gewesen sint"; [5a] item und dargegen solt ir sprechen: „wer es weis und recht bedenken wil, so haben sie viel gutes getan, nemlichen, wie man bistum und ander goczgabe lihen soll“ etc.4, alz ir dann daz wol wissent etc. „item wie man ez auch mit den geistlichen gerichten halten sol“ etc.5 „item durch die zwei stückea die Kristenheit und besunder die leihen großlichen beswert und gescheczet sin worden und besunder Tüsche 30 lant“ etc., alz in dann daz alles wol wissent und auch zu erzelen etc. „item so haben sie auch vil geltes gemacht, daz zu hilfe und zu statten kummen ist gegen den ungleubingen und den Hussen zu Behem“ etc. [6] Item wil man soliches nit ansehen und bedenken, so dann alles vor geschrieben stet, so wissen wir im furbaß nicht mee zu tun, dann der almechtig got der kumme uns zu hilfe; daz dut uns allen not etc. 15 [1439 162. Anweisung Konrads von Weinsberg für [Hans Gerber] an den Erzbischof von Mainz betr. 35 zwischen Erhebung des Griechenablasses. ƒ1439 zwischen Juli 7 u. 206.) Juli 7 u. 20/ Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 58 nr. 14 not. ch. Nota. von des aplosgelts wegen da solt ir reden, so hernach geschriben stet. [I] Item sagen und bitten demutiglichen minen gn. herren von Meintz: daz ich an vil enden ge- sprochen habe fûr gelt, daz das concilio sin botschaft zu m. h. dem kunig" getan haben etc., item zu dem 40 tag gein Meintzs etc. und sust an vil ende, dadurch ich alles ufgehalten habe, daz man des bapstes nit absetze ; so habe ich auch sust groß zerunge von des conciliums wegen zu Basel und anderswo getan, als daz offenbare und wissentlich ist ; wan mir daz nit widder wurde, daz mir faste schedlich und unverwurtlichen were. heruber so ruffe ich sin gnade an als minen herren, zu dem ich ein ganz unzwivelichen getruwen habe, a) A add. alleine. 45 1 Betreffs Litauen vgl. Wostry 2, 135-139 und unsere nrr. 130; 132-134. 2 Doch wohl zu Basel? 3 Vgl. nr. 1. Das 2. Dekret der 31. Sitzung vom 24. Januar 1438, vgl. S. 112 Anm. 4. 5 Das I. Dekret der 31. Sitzung vom 24. Januar 1438; vgl. S. 112 Anm. 7. 6 Die Person des Unterhändlers und der terminus ante quem nach folgender Ausgabenotiz Konrads: Nota. item uf den vorgen. mantag [vorhergeht mantag vor sant Marien Madalenen tag = Juli 20], da sant ich den vorgen. her Hanssen [Gerwer] zû minem herrn von Meintz, sinem capietel und den bürgern von Meintz mit den bullen von dez aplass- geltz wegen; dem gab ich zü zeren 10 gulden (Öhringen Hohenloh. H.-A. P 37 pag. 46 not. ch. Ge- 50 druckt [Albrecht] in Bibl. d. Lit. V. Stuttgart 18, 74). Terminus post quem ist die Rückkehr Konrads von der Rheinreise (vgl. nrr. 117 und 164 art. 39). Vermutlich die Sendung Henmann Offenburgs Mai bis Juli, vgl. nrr. 92; 93; 113-115; 118. Kongreß zu Mainz März und April. 55
Strana 283
F. Griechenablaß nr. 161 u. 162. — G. Rechnungsauszüge nr. 163. 283 daz er mir brief geben welle, daz man mir sollich gelt werden und volgen welle lassen in sinem stift und 11439 zwischen in den stiften siner suffraganyen, und ansehe, das ich von erste, da er bischof wurde, mich zu s. gn. tete, Juli 7 wie ich auch sinen gnaden und sinem stifte gewant bin; und das er mich mit einem sollichen nit lasse und u. 20] zu hilfe kumen welle, daz doch sinen gnaden nit geschaden moge. daz wolle ich umb s. gn. und den stift verdienen, wie ich solle konne oder mage etc. [Ia] item und horte, waz er also sage etc. item also ist mir glauplichen, er werde sprechen: ez emfuget mir nit, nachdem m. h. des konigs frunde, ander m. h. der kurfursten und auch die minen einig worden sin, daz wir uns nit partihischen machen sollen zwuschen dem pabst und dem heligen conciliol; und es emfuget uns nit zu tun hinder inen etc. wie dan sin wort und [Ib] item dagegen solt ir sprechen: gnediger herre. uwer gnade, die mahte sich antwert luten ist etc. T 10 dadurch nit partihischen, daz gelt geburet minem herren und loset sich, als er in der heligen kirchen dinst gesprochen geleit und verzert hat. wu ime das nit widder wurde, das were ime verderplichen; so mohte er uw. gn. nit gedienen, als er dan gern dette und willig were zu tun. so hat ime auch m. h. des konigs gnaden geschriben2 under andern sachen: er si verdrost von dem concilio, daz man mir ein sollichs also usrichten und bezalen solle. also werde sin gnade sundern danke verdienen gein m. h. des konigs gnaden, wu er helfe, daz ich bezalt werde. und rette dan anderweile: gnediger herre, würumbe wolt uw. gn. minem herren von Winsperg nit helfen mit einem sollichen, daz uch nit schetde, und gein dem bopst, wu ez sich geburt, wol zu verantworten habt: ich hon ez dem volgen und werden lassen, der von m. h. des konigs gnaden in der heligen Cristenheit sache dinst gelegen gedienet und versprochen hat, dadurch lange zit er ufgehalten hat, das der bapst nit entsetzet wart. gnediger herre, ich hette gehofft zu dem almehtigen 20 got, were min herre von Winsperg zu Basel gewest, er hetde ez aber understanden, nach dem er wol weste, wu die sachen lagen und wumit daz zu herwenden were gewest, so solt es villicht nit sin etc. item dan, gnediger herre, ich bin uwer gnaden caplan und ich rede es nit, das mir gutlichen geschehen ist von minem herren von Winsperg; kennte ir ine als wol als ich, ir lieste ine nimer von uch, wan er ist getruwe und wahrhaftig und also emsiegk und so erbetsame als ich je keinen herren erkant hon; wu er bi uch 25 were oder uwer ampte inne hete, er uberhube uch vil erbeit. so kan er also wol gelt machen als den man, den ich erkant hon. heruber, genediger herre, so last ine nit und helfet ime in einem sollichen etc. [2] Item mohte ez dan ie nit gesin, so versprecht ime, ich solle ime einen vierteil, waz mir wurt [2a] item mage dez nit gesin, ir habt maht umb in sinen stift, lassen werden, in einer geheime etc. den dryteil etc. und daz er den dritteil halben ime behalt und den andern halpteil unsern herren zu dem 30 thume an den bullea gebe; so hete er dadurch aber ein gut wart gen meniglichen. [3] Item versprecht dem cantzler auch funftig oder nach 100 gulden, si ez endelichen und daz er mir [3a] item und besprecht uch vor mit dan zu hilfe und zu eren tû, daz er helfe, daz es durchgee etc. [3b] item desglichen auch zu minen dem cantzler; zu dem haben wir gar ein gut vertruwen etc. herren von dem capitel. 5 15 35 G. Rechnungsauszüge nr. 163-167. 163. Einnahmen Konrads von Weinsberg aus Reichs- und Judensteuern in der Zeit von 1438 1438 Apr. 24 April 24 bis 1439 November 11. bis Nov. 1I 40 15 50 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. D 24 Stück 12 pag. 1-2 cop. ch. Ferner ebenda D 24 Stücke 13, 14 und 15 jeweils pag. 1-2 copp. ch. Ferner enthält Öhringen ebenda P 37 (Einnahmen- und Ausgabenregister Konrads von 1437-39) von den Einträgen unserer Vorl. artt. 1-3 auf pag. 3, art. 6 pag. 4, art. 9 pag. 4. Ein den artt. 7-7h entsprechender Eintrag findet sich auf pag. 44 mit folgendem Wortlaut: Item als die Jüden zů Costentz mir gelihen 300 gûlden, als die rechenung inne helt, die ich hingelegt han, so vor geschriben stet 3, also haben sie mir vollen darzů gegeben fûr den driten & 300 gulden. item so hat sûst ein Jûde Aberhan von Colenmar auch dagesessen, besonder mit mir item dezglichen Aberhan von Stein umb — 10 gulden. geteidingt umb —40 gulden. item item so haben die Jûden zû München mit mir geteidingt umb —144 gulden. item und zwen arme Jûde von Phaffen- und dann einer besunder umb —36 gulden. item dezglichen zwen Jûden von Popffingen umb — 20 gul- hofen umb —20 gulden. Nota. geschehen uf dem tag zu Nureinberg, der uf s. Jackobs tag [Juli 25] den. a) zu em.: buwe? 55 1 Die letzte Erneuerung der Neutralität auf dem Oktober-Reichstag 1438 zu Nürnberg, vgl. RTA. 13, 683 Z. 34-38. Auch unsere nr. 69 art. 16. 2 Vgl. nr. 112 art. 9. 3 Vgl. dazu andern Eintrag Konrads: Item ich han entlehnet umb die Jûden zu Costentz 300 gulden zu bezallen uf mitfasten a. etc. 39 [März 15]. (Öhringen Hohenloh. H.-A. P 37 pag. 4; gedruckt [Albrecht] in Bibl. Lit. V. Stuttgart 18, 36.)
F. Griechenablaß nr. 161 u. 162. — G. Rechnungsauszüge nr. 163. 283 daz er mir brief geben welle, daz man mir sollich gelt werden und volgen welle lassen in sinem stift und 11439 zwischen in den stiften siner suffraganyen, und ansehe, das ich von erste, da er bischof wurde, mich zu s. gn. tete, Juli 7 wie ich auch sinen gnaden und sinem stifte gewant bin; und das er mich mit einem sollichen nit lasse und u. 20] zu hilfe kumen welle, daz doch sinen gnaden nit geschaden moge. daz wolle ich umb s. gn. und den stift verdienen, wie ich solle konne oder mage etc. [Ia] item und horte, waz er also sage etc. item also ist mir glauplichen, er werde sprechen: ez emfuget mir nit, nachdem m. h. des konigs frunde, ander m. h. der kurfursten und auch die minen einig worden sin, daz wir uns nit partihischen machen sollen zwuschen dem pabst und dem heligen conciliol; und es emfuget uns nit zu tun hinder inen etc. wie dan sin wort und [Ib] item dagegen solt ir sprechen: gnediger herre. uwer gnade, die mahte sich antwert luten ist etc. T 10 dadurch nit partihischen, daz gelt geburet minem herren und loset sich, als er in der heligen kirchen dinst gesprochen geleit und verzert hat. wu ime das nit widder wurde, das were ime verderplichen; so mohte er uw. gn. nit gedienen, als er dan gern dette und willig were zu tun. so hat ime auch m. h. des konigs gnaden geschriben2 under andern sachen: er si verdrost von dem concilio, daz man mir ein sollichs also usrichten und bezalen solle. also werde sin gnade sundern danke verdienen gein m. h. des konigs gnaden, wu er helfe, daz ich bezalt werde. und rette dan anderweile: gnediger herre, würumbe wolt uw. gn. minem herren von Winsperg nit helfen mit einem sollichen, daz uch nit schetde, und gein dem bopst, wu ez sich geburt, wol zu verantworten habt: ich hon ez dem volgen und werden lassen, der von m. h. des konigs gnaden in der heligen Cristenheit sache dinst gelegen gedienet und versprochen hat, dadurch lange zit er ufgehalten hat, das der bapst nit entsetzet wart. gnediger herre, ich hette gehofft zu dem almehtigen 20 got, were min herre von Winsperg zu Basel gewest, er hetde ez aber understanden, nach dem er wol weste, wu die sachen lagen und wumit daz zu herwenden were gewest, so solt es villicht nit sin etc. item dan, gnediger herre, ich bin uwer gnaden caplan und ich rede es nit, das mir gutlichen geschehen ist von minem herren von Winsperg; kennte ir ine als wol als ich, ir lieste ine nimer von uch, wan er ist getruwe und wahrhaftig und also emsiegk und so erbetsame als ich je keinen herren erkant hon; wu er bi uch 25 were oder uwer ampte inne hete, er uberhube uch vil erbeit. so kan er also wol gelt machen als den man, den ich erkant hon. heruber, genediger herre, so last ine nit und helfet ime in einem sollichen etc. [2] Item mohte ez dan ie nit gesin, so versprecht ime, ich solle ime einen vierteil, waz mir wurt [2a] item mage dez nit gesin, ir habt maht umb in sinen stift, lassen werden, in einer geheime etc. den dryteil etc. und daz er den dritteil halben ime behalt und den andern halpteil unsern herren zu dem 30 thume an den bullea gebe; so hete er dadurch aber ein gut wart gen meniglichen. [3] Item versprecht dem cantzler auch funftig oder nach 100 gulden, si ez endelichen und daz er mir [3a] item und besprecht uch vor mit dan zu hilfe und zu eren tû, daz er helfe, daz es durchgee etc. [3b] item desglichen auch zu minen dem cantzler; zu dem haben wir gar ein gut vertruwen etc. herren von dem capitel. 5 15 35 G. Rechnungsauszüge nr. 163-167. 163. Einnahmen Konrads von Weinsberg aus Reichs- und Judensteuern in der Zeit von 1438 1438 Apr. 24 April 24 bis 1439 November 11. bis Nov. 1I 40 15 50 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. D 24 Stück 12 pag. 1-2 cop. ch. Ferner ebenda D 24 Stücke 13, 14 und 15 jeweils pag. 1-2 copp. ch. Ferner enthält Öhringen ebenda P 37 (Einnahmen- und Ausgabenregister Konrads von 1437-39) von den Einträgen unserer Vorl. artt. 1-3 auf pag. 3, art. 6 pag. 4, art. 9 pag. 4. Ein den artt. 7-7h entsprechender Eintrag findet sich auf pag. 44 mit folgendem Wortlaut: Item als die Jüden zů Costentz mir gelihen 300 gûlden, als die rechenung inne helt, die ich hingelegt han, so vor geschriben stet 3, also haben sie mir vollen darzů gegeben fûr den driten & 300 gulden. item so hat sûst ein Jûde Aberhan von Colenmar auch dagesessen, besonder mit mir item dezglichen Aberhan von Stein umb — 10 gulden. geteidingt umb —40 gulden. item item so haben die Jûden zû München mit mir geteidingt umb —144 gulden. item und zwen arme Jûde von Phaffen- und dann einer besunder umb —36 gulden. item dezglichen zwen Jûden von Popffingen umb — 20 gul- hofen umb —20 gulden. Nota. geschehen uf dem tag zu Nureinberg, der uf s. Jackobs tag [Juli 25] den. a) zu em.: buwe? 55 1 Die letzte Erneuerung der Neutralität auf dem Oktober-Reichstag 1438 zu Nürnberg, vgl. RTA. 13, 683 Z. 34-38. Auch unsere nr. 69 art. 16. 2 Vgl. nr. 112 art. 9. 3 Vgl. dazu andern Eintrag Konrads: Item ich han entlehnet umb die Jûden zu Costentz 300 gulden zu bezallen uf mitfasten a. etc. 39 [März 15]. (Öhringen Hohenloh. H.-A. P 37 pag. 4; gedruckt [Albrecht] in Bibl. Lit. V. Stuttgart 18, 36.)
Strana 284
1438 Apr. 24 bis Nov. 11 1438 Apr. 24 1438 Nov, 18 Nov. 20 1439 Febr. 23 1439 Nov, 11 1439 164. Persönliche Ausgaben Kowrads von Weinsberg in Reichsangelegenheiten Febr. [16] bis Sept. 14 284 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. dahin der Jüdischeit bescheiden was a. d. 1439. — Gedruckt: [Albrecht] in Bibliothek des Literarischen Vereins Stuttgart 18, und zwar die den artt. 1-3, 6 und 9 entsprechenden. Eintráge S. 36 und 36; der zw art. 7 entsprechende S. 72. Zu wissen, das ich diefi hernachgeschriben von wegen mins gnedigen herrn koning Albrehts etc. ingenomen han seit der zitt, als ich zu sinen koniglichen gnaden gein Wienn kamme an s. Jorgen tag a. d. millesimo 438. [7] Item uf dinstag vor s. ElBbethen tag anno etc. 38 da gabe mir Walther Swarczenberger von der gewonlichen stüre wegen zu Frannckfurt! — 928 guldin. Swinfurt? von der gewonlichen sture wegen — 100 guldin. [2] item uf denselben tag gaben mir die von die von WindBhein? von irer sture wegen — 100 guldin. [4] Item uf mondag nach s. Peters tag cathedra anno etc. 39 da braht mir Fisschlin der Jude gein Nurnberg“ von des guldin pfennigs wegen — 106 guldin. Franckfurt gelossen, das mir worden ist — 100 guldin. [5] item so hetd derselbe Fischlin Jude zu [6] item so han ich ingenomen von den von Swinfurt5, als sie mit mir geteidingt haben von der Juden wegen, die sie gefangen und gescheczt hetden, — 1800 guldin. von Berman, von Lazaro von Bopfingen — 20 guldin. — 10 guldin. von Colnberg zu Costentz — 40 guldin. von Mossen Jüden von Mellingen — 20 guldin. und Eberlin sinem sone — 100 guldin. wart — 20 guldin. [7] so han ich ingenomen von des dritden pfennigs wegen von den Juden? etc. item von Jacob Jüden burger zú Costentz — 100 guldin. item von Eberlin Jüden von Feltkirchen — 20 guldin. item der alte Seligman Jüde von Munchingen, Joseph item Eberlin von Pfaffenhóven und Anfhelm Jude von Hohen- item item von Abraham Jüàden vom Stein zu Costenntz item von Abraham Jüden item [8] Item so ist mir worden von den von Swinfurt? von der gewonlichen stüre zu s. Martins tag a. d. millesimo 439 aber — 100 guldin. [9] Item so han ich ingenomen von des dritden pfennigs wegen von den Juden zu Heilprunn* alles rinischer — 200 guldin. din. Summa Summarum 4414 !? guldin. — Februar [1611] bis September 14. Aus Ohringen Hohenloh. H.-A. P 37 und. zwar arti. 1-7. auf pag. 28; art. 8 pag. 31; arlt. 9-18 : [10] item desglichen han ich ingenomen von den Juden von Wurms — 200 gul- [11] item so ist mir von Lewo? Juden zu Costentz und zu Schaffhusen erben worden — 500 guldin. 1439 von pag. 40; artt. 19-24 pag. 41; artt. 25-82 pag. 42; artt. 33-39 pag. 43; artt. 40-42 pag. 46; art. 43 pag. 46-48; art. 44 pag. 48; art. 45 pag. 50; artt. 46-47 pag. 51; artt. 48-51 pag. 50; * art. 52 pag. 57; art. 53 pag. 61; artt. 64 u. 55 pag. 62 nott. ch. Gedruckt: [Albrecht] in Bibl. d. Lit. Ver. Stuttgart 18, 57-86, und zwar 1: S. 57 f. u. 60; IT: S. 68-72; III: S. 74-82; IV: S. 85 u. 86. 1 Quillung K. Albrechts hierüber vom 13. November 1438 aus Górlitz; vgl. Lichnowsky 6 wr. 4078.— Em- pfangsbestätigung vom 19. November 1438 über die am 11. November fällige Stadtsteuer; ebenda nr. 4082. — Für 1439 vgl. unsere wr. 113. art. 12; 118 art. 7; RTA. 15 nr. 15. 2 Quittung K. Albrechis über die an Konrad von Weinsberg zu entrichtende Stadtsteuer vom 13. No- vember 1438 aus Görlitz; vgl. Lichnowsky 5 wr. 4080. 3 Quittung K. Albrechts über die am Konrad von Weinsberg zu entrichtende Stadtsteuer vom 13. No- vember 1438 aus Gorlitz; vgl. Lichnowsky 5 ww. 4079. Für 1439: vgl. wer. 113 art. 12; 118 art. 7; 121 art. 5 Anm. 12; 124 art. 6. 1 Judentag zu Nürnberg vom 22. Februar. 5 Vgl. wr. 135. 5 Vgl. aw. 142, 11. * Befehl K. Albrechts vom 29. Juni 1439 aus Ofen an Schweinfurt und Windsheim, die auf kommenden 11. November fällige Steuer dem Konrad von Weins- berg auszuzahlen; vgl. Lichnowsky 6 nrr. 4376 und 4377. Vgl. unsere mir. 113 art. 12; 118 art. 7; 121 art. ó Anm. 12; 124 art. 6. 8 Vgl. S. 268 Amm. 3. 9 Vgl. wr. 165 art. 47. 10 Richtiger 4464 Gulden. ua Vgl.S.287 Z.31. Dazu Aufzeichnung Komads [im Anschluß an S. 58 Z.47> ff.]: Nota. und ich bin also zu Basele gewest bi8 m. h. des konings gn. mir schreib gein Nurnberg zu ritten, als der Judischeit dahin tag bescheiden wase uf s. Peters tag cathedra a. d. 1439 [.Febr. 22] und das ich es hinder mir zu Basele mit einem andern bestellen wolte die wil. des waz ich aber gehorsam. item also liesse ich an miner stat hinder mir da minen oheim grave Johannsen von Tierstein, herrn Hannsen Gerbern minen caplan und andere die minen. (Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 17 cop. ch. — Ebenda auch Stück 15 und 13.) — Uber die Be- stellung Heinz Gerwers vgl. die Kintriige zum 6. Februar (Dorotheentag) in Kowrads Register. [Albrecht] im ; Bibl. d. Lit. V. Stuttgart 18, 56. [3] item uf donderstag darnach gaben mir . a 10 a © e St
1438 Apr. 24 bis Nov. 11 1438 Apr. 24 1438 Nov, 18 Nov. 20 1439 Febr. 23 1439 Nov, 11 1439 164. Persönliche Ausgaben Kowrads von Weinsberg in Reichsangelegenheiten Febr. [16] bis Sept. 14 284 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. dahin der Jüdischeit bescheiden was a. d. 1439. — Gedruckt: [Albrecht] in Bibliothek des Literarischen Vereins Stuttgart 18, und zwar die den artt. 1-3, 6 und 9 entsprechenden. Eintráge S. 36 und 36; der zw art. 7 entsprechende S. 72. Zu wissen, das ich diefi hernachgeschriben von wegen mins gnedigen herrn koning Albrehts etc. ingenomen han seit der zitt, als ich zu sinen koniglichen gnaden gein Wienn kamme an s. Jorgen tag a. d. millesimo 438. [7] Item uf dinstag vor s. ElBbethen tag anno etc. 38 da gabe mir Walther Swarczenberger von der gewonlichen stüre wegen zu Frannckfurt! — 928 guldin. Swinfurt? von der gewonlichen sture wegen — 100 guldin. [2] item uf denselben tag gaben mir die von die von WindBhein? von irer sture wegen — 100 guldin. [4] Item uf mondag nach s. Peters tag cathedra anno etc. 39 da braht mir Fisschlin der Jude gein Nurnberg“ von des guldin pfennigs wegen — 106 guldin. Franckfurt gelossen, das mir worden ist — 100 guldin. [5] item so hetd derselbe Fischlin Jude zu [6] item so han ich ingenomen von den von Swinfurt5, als sie mit mir geteidingt haben von der Juden wegen, die sie gefangen und gescheczt hetden, — 1800 guldin. von Berman, von Lazaro von Bopfingen — 20 guldin. — 10 guldin. von Colnberg zu Costentz — 40 guldin. von Mossen Jüden von Mellingen — 20 guldin. und Eberlin sinem sone — 100 guldin. wart — 20 guldin. [7] so han ich ingenomen von des dritden pfennigs wegen von den Juden? etc. item von Jacob Jüden burger zú Costentz — 100 guldin. item von Eberlin Jüden von Feltkirchen — 20 guldin. item der alte Seligman Jüde von Munchingen, Joseph item Eberlin von Pfaffenhóven und Anfhelm Jude von Hohen- item item von Abraham Jüàden vom Stein zu Costenntz item von Abraham Jüden item [8] Item so ist mir worden von den von Swinfurt? von der gewonlichen stüre zu s. Martins tag a. d. millesimo 439 aber — 100 guldin. [9] Item so han ich ingenomen von des dritden pfennigs wegen von den Juden zu Heilprunn* alles rinischer — 200 guldin. din. Summa Summarum 4414 !? guldin. — Februar [1611] bis September 14. Aus Ohringen Hohenloh. H.-A. P 37 und. zwar arti. 1-7. auf pag. 28; art. 8 pag. 31; arlt. 9-18 : [10] item desglichen han ich ingenomen von den Juden von Wurms — 200 gul- [11] item so ist mir von Lewo? Juden zu Costentz und zu Schaffhusen erben worden — 500 guldin. 1439 von pag. 40; artt. 19-24 pag. 41; artt. 25-82 pag. 42; artt. 33-39 pag. 43; artt. 40-42 pag. 46; art. 43 pag. 46-48; art. 44 pag. 48; art. 45 pag. 50; artt. 46-47 pag. 51; artt. 48-51 pag. 50; * art. 52 pag. 57; art. 53 pag. 61; artt. 64 u. 55 pag. 62 nott. ch. Gedruckt: [Albrecht] in Bibl. d. Lit. Ver. Stuttgart 18, 57-86, und zwar 1: S. 57 f. u. 60; IT: S. 68-72; III: S. 74-82; IV: S. 85 u. 86. 1 Quillung K. Albrechts hierüber vom 13. November 1438 aus Górlitz; vgl. Lichnowsky 6 wr. 4078.— Em- pfangsbestätigung vom 19. November 1438 über die am 11. November fällige Stadtsteuer; ebenda nr. 4082. — Für 1439 vgl. unsere wr. 113. art. 12; 118 art. 7; RTA. 15 nr. 15. 2 Quittung K. Albrechis über die an Konrad von Weinsberg zu entrichtende Stadtsteuer vom 13. No- vember 1438 aus Görlitz; vgl. Lichnowsky 5 wr. 4080. 3 Quittung K. Albrechts über die am Konrad von Weinsberg zu entrichtende Stadtsteuer vom 13. No- vember 1438 aus Gorlitz; vgl. Lichnowsky 5 ww. 4079. Für 1439: vgl. wer. 113 art. 12; 118 art. 7; 121 art. 5 Anm. 12; 124 art. 6. 1 Judentag zu Nürnberg vom 22. Februar. 5 Vgl. wr. 135. 5 Vgl. aw. 142, 11. * Befehl K. Albrechts vom 29. Juni 1439 aus Ofen an Schweinfurt und Windsheim, die auf kommenden 11. November fällige Steuer dem Konrad von Weins- berg auszuzahlen; vgl. Lichnowsky 6 nrr. 4376 und 4377. Vgl. unsere mir. 113 art. 12; 118 art. 7; 121 art. ó Anm. 12; 124 art. 6. 8 Vgl. S. 268 Amm. 3. 9 Vgl. wr. 165 art. 47. 10 Richtiger 4464 Gulden. ua Vgl.S.287 Z.31. Dazu Aufzeichnung Komads [im Anschluß an S. 58 Z.47> ff.]: Nota. und ich bin also zu Basele gewest bi8 m. h. des konings gn. mir schreib gein Nurnberg zu ritten, als der Judischeit dahin tag bescheiden wase uf s. Peters tag cathedra a. d. 1439 [.Febr. 22] und das ich es hinder mir zu Basele mit einem andern bestellen wolte die wil. des waz ich aber gehorsam. item also liesse ich an miner stat hinder mir da minen oheim grave Johannsen von Tierstein, herrn Hannsen Gerbern minen caplan und andere die minen. (Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 17 cop. ch. — Ebenda auch Stück 15 und 13.) — Uber die Be- stellung Heinz Gerwers vgl. die Kintriige zum 6. Februar (Dorotheentag) in Kowrads Register. [Albrecht] im ; Bibl. d. Lit. V. Stuttgart 18, 56. [3] item uf donderstag darnach gaben mir . a 10 a © e St
Strana 285
G. Rechnungsauszüge nr. 163 u. 164. 285 [I. Anläßlich des Judentags zu Nürnberg von 1439 [Februar 167—März 25./ [I] Item für daz schieff und daz darzu gehôrt und dem schieffman mit zweien kneht bis gen Stros- item Troslern, daz er bezalt pürg zu lon — 7 gulden. [2] item in der herberg zû letze — 1 gulden. [3] item zu Sels in dem clostern zů letze alle dink in beiden herbergeren, han ich geben — 12 gulden. [5] item den schieffknehten von Strospürg [4] item des promoters kneht — 1 gulden. 5 — 1 gulden. item [6] item verzert zu Udenheim —31/2 gulden. bies gen Udenheim zu lonne —21/2 gulden. in der bûrge zû letze - 1 gulden. [7] item zu Heidelberg liesse ich Klaussen Schnydern zû zeren - 2 gulden. [8] Nota. ich han gerechet mit Nyecollauwe, als ich uf samsdag vor sant Peters tag" reit gen Nüren- Febr. 21 berg von dez kûngs und contzillios wegen und also wieder gen Reygelberg kame uf mantag nach letare; März 16 10 daz waren dri wüchen und zwen dag. in der zeit han ich verzert 533 86 und 16 gulden. geschehen an unser lieben frauwen klibeltag in der vasten anno etc. 39. 1439 Febr. 16] bis Sept. 14 März 25 1439 Маi 30 [II. Auf der Reise am Rhein wegen Polenhilfe und Städtehuldigung. bis Juli 5. [9] Nota. ich reit zů Bassel selber üsse zů den kurfürsten etliche ander fürsten graffen heren und 15 steten als von des zûges wegen gen Behem, als man bi der Wyden vor dem Behemer walde sin sol uf Juli 25 s. Jackobs tag, an samstag nach dem hlg. phinstag a. etc. 39, daz was der samstag vor s. Bonifaziûs tag.1 Маi 30 item so [10] Item ich was des nahtes zu Nuwenberg in dem Brissgauwe [folgt nr. 165 art. 18]. item verzert uf den suntag zû naht darnach zû Frybůrg auch in dem Mai 31 verzert ich daselbst — 5 gulden. Brisgauwe - 3 gulden. [II]item uf den mantag zu morgenessen verzert ich in der vruch b — 11/2 gulden. Juni 1 20 [12] item uf mantag zû naht, den dinstag, die mitwüch und dünderstag unsers hern lichamstag verzert zů Juni 1-4 [I3] item zu Hassellach dez nahtes da lost mich grauff Heinrich von Fürsten- Villingen — 15 gulden. [15] item Juni 5 berg usser der herberg. [14] item an fritag zû naht verzert zû Olterswiller — 2 gulden. Juni 6 [16] item an sûntag darnach verzert dez uf den samstag verzert zů Baden — 41/2 gulden 11/2 sh. dn. item uf denselben sûntag da ließe ich die phert und etliche kneht Juni 7 morgens zû Lynckenhein - 1 gulden. 25 dabi; den gab ich zû zeren zu Udenheim — 4 gulden. [17] Item di sûntag zû naht zu Spijer2 und dez morges und in daz schieff zů keûfen verzert - 6 gulden. Juni 8 [18] Item uf dinstag zů naht zů Meintz, die mitwüchen allen dag und den dunderstag im schief3 Juni 9 bis 11 verzert - 6 gulden. [19] item uf fritag zû Cobellentz4 fûr die herberg, zû keûfen in das schief — 3 gul- Juni den. [20] item uf fritdag zû naht zů Gûdensperg5, uf samstag in dem schief, dez nahtes zu Collen" 12 bis 1s item den knehten zů Coln in 30 und aûch dez morges, was verzert wart, bezalt min here von Coln. [21] item uf samstag vor s. Vitz tag da gabe ich Mertin dem Juni 13 mins hern hofe zû letze — 1 gulden. schieffman, als er min schief, daz von Bassel kame, gekauft hete zû sinem schieff und daz er mich gen item und als er mich vollen von Meintz gen Coln fürte, da schankt ich Meintz gefürt hete — 1 gulden. item zwen item ich gabe einem furman von Meintz bis gen Coln — 11/2 gulden. ime — 1 gulden. 35 kneht waren zû Udenheim gedingt, daz ire einem den dag zû der coste geben solt 1 sh. dn.; als heten sie gerûjet von Udenhein bies gen Coln, daz waren sieben dage; da gabe ich ire jidem fûr lonne und heim zû [22] item uf Juni 14 item ich verwesselt zu Coln — 4 gulden. zeren 1 gulden, daz macht 2 gulden. [23] item uf mantag s. Vitz dag Juni 1. süntag zû naht vor s. Vitz dag verzert ich zu Güllich — 31/2 gulden. da kame ich gen Ochen ?; und ich was da also bies uf die mitwüchen nach mitdag; also han ich da ver- bis 17 [24] item uf mitwůch zů naht nach s. Vitz tag aber zu Güllich“ verzert —3 gulden Juni 12 40 zert — 24 gulden. 41/2 wissen dn. [25] item aber verzert zů Berck uf den důnderstag zů morgen — 1 gulden 101/2 Juni 18 [26] item uf dunderstag zû naht und fritag zu morgen zû Coln die zerung bezalt min und 19 wissen dn. [27] item den fûrlûten von Coln here von Coln alle ; und da gab ich dem gesin zû letze — 1 gulden. [28] item uf fritag zû naht in der gen Och und wieder gen Coln den gab ich zû lonne — 5 gulden. [29] item zu Güdensperg" in die 45 herberg zů Bûne und in das schieff zû keûfen gab ich — 3 gulden. item dem knecht, der miner husfrauwen Juni 22 ampte zû letze etc. — 5 gulden uf mantag vor s. Johans tag. item der von Colln kneht, der von minem hern von Coln den becher broht, geschenkt — 2 gulden. item dem, der mir das phert broht, zû halftergelt — I gulden. auch von ine den becher broht — I gulden. [30 item uf mantag vor s. Johans tag baptista dez nahtes Juni 22 item dem zwerge geschenkt — 1 gulden. [31] item Walter Swarzenberger, der hat 50 in der herberg und dez morges in daz schieff —3 gulden. item und umb 440 blat- dargelichen Hanssen Kochen zu Coln zû keûfen in daz schieff — 1 gulden. [32] item Juni 23 disstchen - 2 gulden. die 3 gulden gab ich ime uf den dinstag vor s. Johanns tag baptista. und 24 uf den dinstag zû naht zu Bacherach und uf die mitwüch s. Johans tag in das schieff — 2 gulden. a) Randbemerkung: katedra daz waz der wisse suntag. b) Albrecht liest: Vrach; an Urach ist jedoch nicht zu denken. 55 1 Vgl. nr. 128 art. 7. 2 Vgl. nr. 116 artt. 1-8; nr. 117 art. 2; nr. 165 art. 21. 3 Vgl. nr. 117 art. 3. 1 Vgl. nr. 117 art. 4; nr. 165 art. 22. 5 6 8 2 Vgl. nr. 117 art. 5 und S. 224 Z. 35a-47a ff. Vgl. nr. 117 art. 6. Vgl. nr. 117 art. 7. Vgl. nr. 117 art. 9. Vgl. S. 224 Z. 49a ff.
G. Rechnungsauszüge nr. 163 u. 164. 285 [I. Anläßlich des Judentags zu Nürnberg von 1439 [Februar 167—März 25./ [I] Item für daz schieff und daz darzu gehôrt und dem schieffman mit zweien kneht bis gen Stros- item Troslern, daz er bezalt pürg zu lon — 7 gulden. [2] item in der herberg zû letze — 1 gulden. [3] item zu Sels in dem clostern zů letze alle dink in beiden herbergeren, han ich geben — 12 gulden. [5] item den schieffknehten von Strospürg [4] item des promoters kneht — 1 gulden. 5 — 1 gulden. item [6] item verzert zu Udenheim —31/2 gulden. bies gen Udenheim zu lonne —21/2 gulden. in der bûrge zû letze - 1 gulden. [7] item zu Heidelberg liesse ich Klaussen Schnydern zû zeren - 2 gulden. [8] Nota. ich han gerechet mit Nyecollauwe, als ich uf samsdag vor sant Peters tag" reit gen Nüren- Febr. 21 berg von dez kûngs und contzillios wegen und also wieder gen Reygelberg kame uf mantag nach letare; März 16 10 daz waren dri wüchen und zwen dag. in der zeit han ich verzert 533 86 und 16 gulden. geschehen an unser lieben frauwen klibeltag in der vasten anno etc. 39. 1439 Febr. 16] bis Sept. 14 März 25 1439 Маi 30 [II. Auf der Reise am Rhein wegen Polenhilfe und Städtehuldigung. bis Juli 5. [9] Nota. ich reit zů Bassel selber üsse zů den kurfürsten etliche ander fürsten graffen heren und 15 steten als von des zûges wegen gen Behem, als man bi der Wyden vor dem Behemer walde sin sol uf Juli 25 s. Jackobs tag, an samstag nach dem hlg. phinstag a. etc. 39, daz was der samstag vor s. Bonifaziûs tag.1 Маi 30 item so [10] Item ich was des nahtes zu Nuwenberg in dem Brissgauwe [folgt nr. 165 art. 18]. item verzert uf den suntag zû naht darnach zû Frybůrg auch in dem Mai 31 verzert ich daselbst — 5 gulden. Brisgauwe - 3 gulden. [II]item uf den mantag zu morgenessen verzert ich in der vruch b — 11/2 gulden. Juni 1 20 [12] item uf mantag zû naht, den dinstag, die mitwüch und dünderstag unsers hern lichamstag verzert zů Juni 1-4 [I3] item zu Hassellach dez nahtes da lost mich grauff Heinrich von Fürsten- Villingen — 15 gulden. [15] item Juni 5 berg usser der herberg. [14] item an fritag zû naht verzert zû Olterswiller — 2 gulden. Juni 6 [16] item an sûntag darnach verzert dez uf den samstag verzert zů Baden — 41/2 gulden 11/2 sh. dn. item uf denselben sûntag da ließe ich die phert und etliche kneht Juni 7 morgens zû Lynckenhein - 1 gulden. 25 dabi; den gab ich zû zeren zu Udenheim — 4 gulden. [17] Item di sûntag zû naht zu Spijer2 und dez morges und in daz schieff zů keûfen verzert - 6 gulden. Juni 8 [18] Item uf dinstag zů naht zů Meintz, die mitwüchen allen dag und den dunderstag im schief3 Juni 9 bis 11 verzert - 6 gulden. [19] item uf fritag zû Cobellentz4 fûr die herberg, zû keûfen in das schief — 3 gul- Juni den. [20] item uf fritdag zû naht zů Gûdensperg5, uf samstag in dem schief, dez nahtes zu Collen" 12 bis 1s item den knehten zů Coln in 30 und aûch dez morges, was verzert wart, bezalt min here von Coln. [21] item uf samstag vor s. Vitz tag da gabe ich Mertin dem Juni 13 mins hern hofe zû letze — 1 gulden. schieffman, als er min schief, daz von Bassel kame, gekauft hete zû sinem schieff und daz er mich gen item und als er mich vollen von Meintz gen Coln fürte, da schankt ich Meintz gefürt hete — 1 gulden. item zwen item ich gabe einem furman von Meintz bis gen Coln — 11/2 gulden. ime — 1 gulden. 35 kneht waren zû Udenheim gedingt, daz ire einem den dag zû der coste geben solt 1 sh. dn.; als heten sie gerûjet von Udenhein bies gen Coln, daz waren sieben dage; da gabe ich ire jidem fûr lonne und heim zû [22] item uf Juni 14 item ich verwesselt zu Coln — 4 gulden. zeren 1 gulden, daz macht 2 gulden. [23] item uf mantag s. Vitz dag Juni 1. süntag zû naht vor s. Vitz dag verzert ich zu Güllich — 31/2 gulden. da kame ich gen Ochen ?; und ich was da also bies uf die mitwüchen nach mitdag; also han ich da ver- bis 17 [24] item uf mitwůch zů naht nach s. Vitz tag aber zu Güllich“ verzert —3 gulden Juni 12 40 zert — 24 gulden. 41/2 wissen dn. [25] item aber verzert zů Berck uf den důnderstag zů morgen — 1 gulden 101/2 Juni 18 [26] item uf dunderstag zû naht und fritag zu morgen zû Coln die zerung bezalt min und 19 wissen dn. [27] item den fûrlûten von Coln here von Coln alle ; und da gab ich dem gesin zû letze — 1 gulden. [28] item uf fritag zû naht in der gen Och und wieder gen Coln den gab ich zû lonne — 5 gulden. [29] item zu Güdensperg" in die 45 herberg zů Bûne und in das schieff zû keûfen gab ich — 3 gulden. item dem knecht, der miner husfrauwen Juni 22 ampte zû letze etc. — 5 gulden uf mantag vor s. Johans tag. item der von Colln kneht, der von minem hern von Coln den becher broht, geschenkt — 2 gulden. item dem, der mir das phert broht, zû halftergelt — I gulden. auch von ine den becher broht — I gulden. [30 item uf mantag vor s. Johans tag baptista dez nahtes Juni 22 item dem zwerge geschenkt — 1 gulden. [31] item Walter Swarzenberger, der hat 50 in der herberg und dez morges in daz schieff —3 gulden. item und umb 440 blat- dargelichen Hanssen Kochen zu Coln zû keûfen in daz schieff — 1 gulden. [32] item Juni 23 disstchen - 2 gulden. die 3 gulden gab ich ime uf den dinstag vor s. Johanns tag baptista. und 24 uf den dinstag zû naht zu Bacherach und uf die mitwüch s. Johans tag in das schieff — 2 gulden. a) Randbemerkung: katedra daz waz der wisse suntag. b) Albrecht liest: Vrach; an Urach ist jedoch nicht zu denken. 55 1 Vgl. nr. 128 art. 7. 2 Vgl. nr. 116 artt. 1-8; nr. 117 art. 2; nr. 165 art. 21. 3 Vgl. nr. 117 art. 3. 1 Vgl. nr. 117 art. 4; nr. 165 art. 22. 5 6 8 2 Vgl. nr. 117 art. 5 und S. 224 Z. 35a-47a ff. Vgl. nr. 117 art. 6. Vgl. nr. 117 art. 7. Vgl. nr. 117 art. 9. Vgl. S. 224 Z. 49a ff.
Strana 286
286 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. Jиni 24 [33] Item uf s. Johans tag baptista kame ich wieder gen Meintz; da gab ich dem schiffmann zů lônne von Coln bies gen Meintz — 4 gulden. [34] item1 Contz hete sine phert zu Meintz lassen sten [35] item so han ich verzert zů Meintz2 Juni 24 und einen kneht, die haben verzert — 12 gulden 6 heller. bis von sant Johans tag bies uf unser frauwen vissiedatzionis — 18 gulden. item fûr die herberg — 3 gul- Juli 2 den. item dem gesinde zu letze — 6 sh. dn. item meins hern von Meintz marstellern zu halfter- 5 Juli 1 geld - 2 gulden. item zû Delckeshein zû letze — 1 gulden. nota. uf u. 1. frauwen obent vorgenant gaben mir min heren von Meintz und herzog Otte ein antwort etc.3 item mins hern von Meintz phiffern — 1 gulden. [36] Item verzert zu dem morgenessen zů Oppenhain an u. 1. frauwen tag vissiedatzionis — 2 gulden. und 3 [37] item dez nahtes und des morges zû Würms€ verzert — 5 gulden. [38] item uf s. Ulrichs tag kame 10 Juli I ich gen Spijer.5 da wart mir m. h. dez kûngs brieff‘, als er minem hern von Lübeck, her Jorgen Vischlin und mir schreibe mit dem contzillio etc. zü reden etc. was ich da verzert bezalten die von Spijer. item Juli 4 uf den vorgenanten samstag da gab ich den fürlûten, die di minen gefürt von Meintz bies gen Spijer — 10 gul- [39] item und ich reit also gen Heidelberg" und was den suntag allen dag da und ich verzert Juli 5 den. — 9 gulden. Juli 2 15 IIII. Anläßlich der Judentage zu Nürnberg und Mainz September 14] 1439 von Juli I228/ bis Aug. 6 Aug. 21 [40] Item zů letze geben zů Werdeck — 1 gulden. [4I] item verzert zû Schillingsfirt - 2 gulden. Juli 25 [42] item verzert zů Anelspach - 6 gulden. [43] nota. item uf s. Jackobs tag da kam ich gen Nürenberg von der Jüdiescheit? wegen etc., alsdan mins hern dez kunges genaden geschrieben 1° hete da hin zů kûmen; 20 Aug. 6 und ich was also bies uf den dünderstag vor s. Lorentzen tag anno etc. 39 a. item her Ulrich Goldast riter der broht mir einen majestatbriff11 von m. h. dem kûng, daz ich ime geben solt 3000 gulden. der enhete ich nit. da dete er also kleglichen. also gab ich ime — 200 gulden; als ich dez sin qwitdanz12 hab. item als die Jûden von München 13 mit mir uberkumen waren umb 144 gulden, also maht ich ein wessel zů Nüren- berg, daz ich dem vorgenant her Ulrich gehelfen mohte. da mûst ich ufgeben zu wessel — 4 gulden. item 25 und uf die uberigen 56 gulden da must ich zů ufwessel geben — 2 gulden. item zu letze in der herberg und daz man des morges am dunderstag verzert hat — 1 gulden. [44] item zu Zenne verzert — 11/2 gul- [45] nota. zerung und bezalung zu Nurenberg uf Jackobij etc. die han ich da vornen abgetan den. und hernach geschrieben 14. [46] Nota. so fürt ich mit mir zu zeren gen Meintz 15 - 100 gulden. [47] nota. an fritag vor s. Bar- 30 tolmeůs tag, reit ich usse zû Gûtenberg zu dem tag gen Meintz, den m. h. dez kungs gn. der Jûdiescheit Ang. 28 dar bescheiden hete l5; und ich was also zû Meintz bies uf fritag vor s. Egiedien tag1s ! in der zit verzert ich mit allen dingen — 41 gulden. [48] nota. uf fritag nach Bartolmei zů naht kame ich gen Franckfürt Sept. 1 von der Jûden wegen; und ich was da bies uf s. Egiedien tag; daz waren vir ganz tag; in der zit verzert ich mit allen dingen — 24 gulden. item zu Delckelhein zû letze — 1 gulden. [49] item uf s. Egiedien tag 35 Sept. 1 zů Meintz zû morgen verzert — 2 gulden. [50] item uf s. Egiedien tag zu naht kame ich gen Würms Sept. 3 auch von der Jûden wegen und ich was da bies uf den dunderstag; da verzert ich — 11 gulden. [51] und 4 item zû Heidelberg verzert den dunderstag zû naht und den fritag zû morgen - 6 gulden. [52] Nota. ich reit usse gen Besiecken1 uf dez vorgenant hlg. cruz tag als von der Jûden wegen; darumbb also schickt ich nit und verzert doch — 8 gulden. Sept. 14 40 [IV. Anläßlich des Fürstentags zu Frankfurt.18 Oktober 30 bis November 18.] [53] Nota. ich füre usse zů Gütenberg an fritag vor aller heilgen tag zû dem tag gen Franckenfürt, Okt. 30 als mins hern dez kûngs genade mir geschriben 19 hette anno etc. 39. item dem schieffman von Heidel- berg gab ich zû lonne bies gen Franckenfürt - 5 gulden. item verzert underwegen — 10 gulden. a) Vorl. 38. b) später nachgetragen. 45 1 Vgl. nr. 128 art. 1b. 2 Vgl. nr. 117 artt. 12 und 17. In diese Zeit fällt auch die Fahrt nach Frankfurt, vgl. nr. 117 artt. 18 und 19; nr. 152 art. 8. 3 Vgl. nr. 117 art. 14. 4 Vgl. nr. 116 art. 10 und nr. 117 art. 20. Vgl. nr. 116 art. 9 und nr. 117 art. 20. 6 Wgl. nr. 116 art. 12 und nr. 117 art. 16. Vgl. nr. 117 art. 15. 8 Datum: art. 43 gibt den 25. Juli an; das letzt vor- hergehende Datum ist dinstag vor sant Marien Magda- lenen tag = Juli 20; dazwischen 3 Reisetage. 5 2 Vgl. nr. 121 artt. 3, 4 und 9. 10 nr. 137. 11 Nicht aufgefunden. Vgl. nr. III art. 2. 12 Nicht aufgefunden. 13 Vgl. S. 264 Z. 2 und nr. 163 art. 7. 14 Ein solcher Eintrag findet sich in dem Ein- nahmen- und Ausgabenregister nicht. 15 Vgl. nr. 138. 18 Vgl. nrr. 145 und 146. Besiegheim. Vgl. 4. Hauptabteilung. nr. 207. 17 18 50 55 19
286 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. Jиni 24 [33] Item uf s. Johans tag baptista kame ich wieder gen Meintz; da gab ich dem schiffmann zů lônne von Coln bies gen Meintz — 4 gulden. [34] item1 Contz hete sine phert zu Meintz lassen sten [35] item so han ich verzert zů Meintz2 Juni 24 und einen kneht, die haben verzert — 12 gulden 6 heller. bis von sant Johans tag bies uf unser frauwen vissiedatzionis — 18 gulden. item fûr die herberg — 3 gul- Juli 2 den. item dem gesinde zu letze — 6 sh. dn. item meins hern von Meintz marstellern zu halfter- 5 Juli 1 geld - 2 gulden. item zû Delckeshein zû letze — 1 gulden. nota. uf u. 1. frauwen obent vorgenant gaben mir min heren von Meintz und herzog Otte ein antwort etc.3 item mins hern von Meintz phiffern — 1 gulden. [36] Item verzert zu dem morgenessen zů Oppenhain an u. 1. frauwen tag vissiedatzionis — 2 gulden. und 3 [37] item dez nahtes und des morges zû Würms€ verzert — 5 gulden. [38] item uf s. Ulrichs tag kame 10 Juli I ich gen Spijer.5 da wart mir m. h. dez kûngs brieff‘, als er minem hern von Lübeck, her Jorgen Vischlin und mir schreibe mit dem contzillio etc. zü reden etc. was ich da verzert bezalten die von Spijer. item Juli 4 uf den vorgenanten samstag da gab ich den fürlûten, die di minen gefürt von Meintz bies gen Spijer — 10 gul- [39] item und ich reit also gen Heidelberg" und was den suntag allen dag da und ich verzert Juli 5 den. — 9 gulden. Juli 2 15 IIII. Anläßlich der Judentage zu Nürnberg und Mainz September 14] 1439 von Juli I228/ bis Aug. 6 Aug. 21 [40] Item zů letze geben zů Werdeck — 1 gulden. [4I] item verzert zû Schillingsfirt - 2 gulden. Juli 25 [42] item verzert zů Anelspach - 6 gulden. [43] nota. item uf s. Jackobs tag da kam ich gen Nürenberg von der Jüdiescheit? wegen etc., alsdan mins hern dez kunges genaden geschrieben 1° hete da hin zů kûmen; 20 Aug. 6 und ich was also bies uf den dünderstag vor s. Lorentzen tag anno etc. 39 a. item her Ulrich Goldast riter der broht mir einen majestatbriff11 von m. h. dem kûng, daz ich ime geben solt 3000 gulden. der enhete ich nit. da dete er also kleglichen. also gab ich ime — 200 gulden; als ich dez sin qwitdanz12 hab. item als die Jûden von München 13 mit mir uberkumen waren umb 144 gulden, also maht ich ein wessel zů Nüren- berg, daz ich dem vorgenant her Ulrich gehelfen mohte. da mûst ich ufgeben zu wessel — 4 gulden. item 25 und uf die uberigen 56 gulden da must ich zů ufwessel geben — 2 gulden. item zu letze in der herberg und daz man des morges am dunderstag verzert hat — 1 gulden. [44] item zu Zenne verzert — 11/2 gul- [45] nota. zerung und bezalung zu Nurenberg uf Jackobij etc. die han ich da vornen abgetan den. und hernach geschrieben 14. [46] Nota. so fürt ich mit mir zu zeren gen Meintz 15 - 100 gulden. [47] nota. an fritag vor s. Bar- 30 tolmeůs tag, reit ich usse zû Gûtenberg zu dem tag gen Meintz, den m. h. dez kungs gn. der Jûdiescheit Ang. 28 dar bescheiden hete l5; und ich was also zû Meintz bies uf fritag vor s. Egiedien tag1s ! in der zit verzert ich mit allen dingen — 41 gulden. [48] nota. uf fritag nach Bartolmei zů naht kame ich gen Franckfürt Sept. 1 von der Jûden wegen; und ich was da bies uf s. Egiedien tag; daz waren vir ganz tag; in der zit verzert ich mit allen dingen — 24 gulden. item zu Delckelhein zû letze — 1 gulden. [49] item uf s. Egiedien tag 35 Sept. 1 zů Meintz zû morgen verzert — 2 gulden. [50] item uf s. Egiedien tag zu naht kame ich gen Würms Sept. 3 auch von der Jûden wegen und ich was da bies uf den dunderstag; da verzert ich — 11 gulden. [51] und 4 item zû Heidelberg verzert den dunderstag zû naht und den fritag zû morgen - 6 gulden. [52] Nota. ich reit usse gen Besiecken1 uf dez vorgenant hlg. cruz tag als von der Jûden wegen; darumbb also schickt ich nit und verzert doch — 8 gulden. Sept. 14 40 [IV. Anläßlich des Fürstentags zu Frankfurt.18 Oktober 30 bis November 18.] [53] Nota. ich füre usse zů Gütenberg an fritag vor aller heilgen tag zû dem tag gen Franckenfürt, Okt. 30 als mins hern dez kûngs genade mir geschriben 19 hette anno etc. 39. item dem schieffman von Heidel- berg gab ich zû lonne bies gen Franckenfürt - 5 gulden. item verzert underwegen — 10 gulden. a) Vorl. 38. b) später nachgetragen. 45 1 Vgl. nr. 128 art. 1b. 2 Vgl. nr. 117 artt. 12 und 17. In diese Zeit fällt auch die Fahrt nach Frankfurt, vgl. nr. 117 artt. 18 und 19; nr. 152 art. 8. 3 Vgl. nr. 117 art. 14. 4 Vgl. nr. 116 art. 10 und nr. 117 art. 20. Vgl. nr. 116 art. 9 und nr. 117 art. 20. 6 Wgl. nr. 116 art. 12 und nr. 117 art. 16. Vgl. nr. 117 art. 15. 8 Datum: art. 43 gibt den 25. Juli an; das letzt vor- hergehende Datum ist dinstag vor sant Marien Magda- lenen tag = Juli 20; dazwischen 3 Reisetage. 5 2 Vgl. nr. 121 artt. 3, 4 und 9. 10 nr. 137. 11 Nicht aufgefunden. Vgl. nr. III art. 2. 12 Nicht aufgefunden. 13 Vgl. S. 264 Z. 2 und nr. 163 art. 7. 14 Ein solcher Eintrag findet sich in dem Ein- nahmen- und Ausgabenregister nicht. 15 Vgl. nr. 138. 18 Vgl. nrr. 145 und 146. Besiegheim. Vgl. 4. Hauptabteilung. nr. 207. 17 18 50 55 19
Strana 287
10 20 30 ce ci 40 G. Rechnungsauszůge nr. 164-166. 287 [54] nota. zerung zü Franckenfürt von mantag aller sellen tag bies uf fritag nach s. Mertins tag und daz man in daz sohieff kaüft hat ist gewessen — 15 gulden. fürt bis gen Miltenberg — 115 gulden und die coste ime, sinem kneht und dem pherde. [55] item dem schiefman von Francken- no'a. ich kam wieder heime zu der Nuwenstatt uf mittwüch vor s. Elspeten tag anno etc. 39. der zerung von Franckenfürt 5 bis heime der ist gewest [fehlt Zahlenangabe]. 165. Ausgaben Konrads von Weinsberg für Botenlohne in Reichsangelegenheiten. 1439 von Februar 3 bis November [91]. O aus Óhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 7-16, und zwar I: pag. 7-11; AI: pag. 11-13; III: pag. 13-16 cop. ch. A coll. ebenda D nr. 24 Stiick 14 [pag. 7-16], und zwar I: [pag. 7-11]; II: [pag. 11 u. 12]; III: [pag. 13-16] cop. ch. Ferner ebenda D nr. 24 Stück 13 «nd Stück 15 copp. ch. [1. Botenlóhne in der Zeit vom Februar 3 bis Mai 29.] [1] Item? da warde mir auch gesagt von treffelichen luten, wie das min herre von Colne sinen Juden 15 verboten solt haben, das ir keiner zu dem tag gein Nurnberg komen solte, als dann der Judischeit ein ander 1439 tag? geseozt und bescheiden warde uf s. Peters tag cathedra anno etc. 39. also schreibe? ich sinen gnaden Febr. 22 darumbe uf das beste: daz ich mich verstunde, das er m. h. des konings gnaden in einem sollichen kein hindernisse nach infelhe machen wolt. den boten sandte ich uf uf s. Blasius tag zu Basele; der verzerte Febr. 3 hin und herwider rinischer — 6 gulden. [2] Item* Henslin Plencklin m. h. des kunings boten; der kamme zu mir gein Basele mit brieven? uf samstag nach s. Doretheen tag und sprach, ime were zuronnen an siner zerunge, und bate mich ime zu febr. helfen umb funf gulden. also gabe ich ime die. rinischer — 5 guldin. [3] Ttem” als ich kamme gein Nurnberg zu dem tag, als der Judischeit dahin bescheiden wase uf в. Peters tag cathedra anno eto. 39, da kame ein Slesier und bracht mir zwein brieve? von m. h. des konings Febr. gn., die da stunden an mins herren von Lubigk und von Augspurg bischoffe und der sprach: finde er sie nit da, so solt er mir die brieve geben, das ich die unverzogenlichen ine schicken solde, wanne ine geschriben were, daz sie zu dem tag gein Franckfurt kummen solten. also schicke ich einen rittenden knehte — den liehen mir die von Nurenberg — zu dem von Augspurg; dem gabe ich zu zern rinischer — 2 guldin. [4a] Item so schicke ich miner knehte einen gein Basele zu minen herren von Lubigk; dem gabe ich zu zeren dahin und wider zu mir gein Guttenberg rinischer — 5 guldin. [4] Item? und als ich von Basele uBschiede uf mondag vor vaBnacht und hinder mir da liesse an Febr. 16 miner stat zu verwesen graven Johannsen von Tierstein und herrn Hansen Gerbern minen caplan etc., so zwivelt ich nit, mir keme botschaft von m. h. des konings gn. gein Nurnberg, wie ich mich furbaz halden und waz ich thun solt. und da ich als lange da gelage, biB das m. h. von Passaw? kame!? und mir nicht weste zu sagen, waz ich thun oder lassen solt, also schreibe! ich den vorgen. graven Johannsen und herrn Hansen ! Datierung: Der Schlufl vorliegender nr. betrifft Konrads Brief vom 8. November [m. 222]. ? Entsprechende Einträge enthält Konrads Ein- nahme- und Ausgaberegister, Öhringen Hohenloh. H.-A. P 3 not. ch.; gedruckt: [ Albrecht] B. d. Lit. V. Stuttgart 18. Wir bringen die Entsprechungen in An- merkungen und zitieren abgekürzt mur Óhr. P 37 pag. ... Entsprechung zu obigem art.: Item mir wart gesagt von Jüden, daz m. h. von Coln sin Jüden 5 nit zu dem tag gen Nürenberg lassen wolt; were daz also, so geschehe kein einikeit under der Jüdiescheit, wan er die meisten und die richsten Jüden hete. also ich schreib daz s. gn. etc. und sant einen ritenden kneht zà ime uf s. Blassius tag; dem gab ich zü zeren — 6 gulden. ( Óhr. P 37 pag. 27.) 3 Judentag zu Nürnberg Februar 1439. * Vgl. nr. 136 avt. 1. 5 Item Blencklin mins hern ritender bot der kam zł mir gen Bassel und der sprach: im were an der zerung zerrünen etc. also gab ich ieme am samstag nach sant Dorentehen tag — 5 [korr. «us 4] gulden. (Ohr. P 37 pag. 8.) 5 Befehl an Konrad, sich zum Judentag nach Nürn- berg zw begeben, vgl. S. 284 Aum. 11; dann auch wohl die Schreiben RT'A. 18 wr. 372-374. ? [tem als ich uf s. Peters tag katedra gen Nüren- berg kame, da fand ich briefe von m. h. dez kungs gn., die da stünden an min heren von Aügspurg und von Lübeck, daz sie zà dem tag gen Francken- furt solten kümen. die sant in von stünde an; den knehten gab ich zà zeren — 4 gulden. (Ohr. P 37 pag. 28.) 8 Nicht aufgefunden. ? Ich schreibe hern Hansen Gerwern von Nüren- berg, daz kein gelt gefallen mohte; und daz ich weder schrieft noch botschaft von m. h. des küngs gn. fünden hete, daz beste zü tün. und ich sant einen ritenden kneht damit hinweg an dinstag nach dem süntag remeniBere; dem gab ich zü zeren — 4 [korr. eus 6] gulden. (Uhr. P 37 pag. 28.) 1 Auf der Reise nach Frankfurt, vgl. nr. 42. 11 Nicht aufgefunden. 'Nov. 2 bis 13 Nov. 18 1439 Febr, 3 his Nov. 9 u to i
10 20 30 ce ci 40 G. Rechnungsauszůge nr. 164-166. 287 [54] nota. zerung zü Franckenfürt von mantag aller sellen tag bies uf fritag nach s. Mertins tag und daz man in daz sohieff kaüft hat ist gewessen — 15 gulden. fürt bis gen Miltenberg — 115 gulden und die coste ime, sinem kneht und dem pherde. [55] item dem schiefman von Francken- no'a. ich kam wieder heime zu der Nuwenstatt uf mittwüch vor s. Elspeten tag anno etc. 39. der zerung von Franckenfürt 5 bis heime der ist gewest [fehlt Zahlenangabe]. 165. Ausgaben Konrads von Weinsberg für Botenlohne in Reichsangelegenheiten. 1439 von Februar 3 bis November [91]. O aus Óhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 7-16, und zwar I: pag. 7-11; AI: pag. 11-13; III: pag. 13-16 cop. ch. A coll. ebenda D nr. 24 Stiick 14 [pag. 7-16], und zwar I: [pag. 7-11]; II: [pag. 11 u. 12]; III: [pag. 13-16] cop. ch. Ferner ebenda D nr. 24 Stück 13 «nd Stück 15 copp. ch. [1. Botenlóhne in der Zeit vom Februar 3 bis Mai 29.] [1] Item? da warde mir auch gesagt von treffelichen luten, wie das min herre von Colne sinen Juden 15 verboten solt haben, das ir keiner zu dem tag gein Nurnberg komen solte, als dann der Judischeit ein ander 1439 tag? geseozt und bescheiden warde uf s. Peters tag cathedra anno etc. 39. also schreibe? ich sinen gnaden Febr. 22 darumbe uf das beste: daz ich mich verstunde, das er m. h. des konings gnaden in einem sollichen kein hindernisse nach infelhe machen wolt. den boten sandte ich uf uf s. Blasius tag zu Basele; der verzerte Febr. 3 hin und herwider rinischer — 6 gulden. [2] Item* Henslin Plencklin m. h. des kunings boten; der kamme zu mir gein Basele mit brieven? uf samstag nach s. Doretheen tag und sprach, ime were zuronnen an siner zerunge, und bate mich ime zu febr. helfen umb funf gulden. also gabe ich ime die. rinischer — 5 guldin. [3] Ttem” als ich kamme gein Nurnberg zu dem tag, als der Judischeit dahin bescheiden wase uf в. Peters tag cathedra anno eto. 39, da kame ein Slesier und bracht mir zwein brieve? von m. h. des konings Febr. gn., die da stunden an mins herren von Lubigk und von Augspurg bischoffe und der sprach: finde er sie nit da, so solt er mir die brieve geben, das ich die unverzogenlichen ine schicken solde, wanne ine geschriben were, daz sie zu dem tag gein Franckfurt kummen solten. also schicke ich einen rittenden knehte — den liehen mir die von Nurenberg — zu dem von Augspurg; dem gabe ich zu zern rinischer — 2 guldin. [4a] Item so schicke ich miner knehte einen gein Basele zu minen herren von Lubigk; dem gabe ich zu zeren dahin und wider zu mir gein Guttenberg rinischer — 5 guldin. [4] Item? und als ich von Basele uBschiede uf mondag vor vaBnacht und hinder mir da liesse an Febr. 16 miner stat zu verwesen graven Johannsen von Tierstein und herrn Hansen Gerbern minen caplan etc., so zwivelt ich nit, mir keme botschaft von m. h. des konings gn. gein Nurnberg, wie ich mich furbaz halden und waz ich thun solt. und da ich als lange da gelage, biB das m. h. von Passaw? kame!? und mir nicht weste zu sagen, waz ich thun oder lassen solt, also schreibe! ich den vorgen. graven Johannsen und herrn Hansen ! Datierung: Der Schlufl vorliegender nr. betrifft Konrads Brief vom 8. November [m. 222]. ? Entsprechende Einträge enthält Konrads Ein- nahme- und Ausgaberegister, Öhringen Hohenloh. H.-A. P 3 not. ch.; gedruckt: [ Albrecht] B. d. Lit. V. Stuttgart 18. Wir bringen die Entsprechungen in An- merkungen und zitieren abgekürzt mur Óhr. P 37 pag. ... Entsprechung zu obigem art.: Item mir wart gesagt von Jüden, daz m. h. von Coln sin Jüden 5 nit zu dem tag gen Nürenberg lassen wolt; were daz also, so geschehe kein einikeit under der Jüdiescheit, wan er die meisten und die richsten Jüden hete. also ich schreib daz s. gn. etc. und sant einen ritenden kneht zà ime uf s. Blassius tag; dem gab ich zü zeren — 6 gulden. ( Óhr. P 37 pag. 27.) 3 Judentag zu Nürnberg Februar 1439. * Vgl. nr. 136 avt. 1. 5 Item Blencklin mins hern ritender bot der kam zł mir gen Bassel und der sprach: im were an der zerung zerrünen etc. also gab ich ieme am samstag nach sant Dorentehen tag — 5 [korr. «us 4] gulden. (Ohr. P 37 pag. 8.) 5 Befehl an Konrad, sich zum Judentag nach Nürn- berg zw begeben, vgl. S. 284 Aum. 11; dann auch wohl die Schreiben RT'A. 18 wr. 372-374. ? [tem als ich uf s. Peters tag katedra gen Nüren- berg kame, da fand ich briefe von m. h. dez kungs gn., die da stünden an min heren von Aügspurg und von Lübeck, daz sie zà dem tag gen Francken- furt solten kümen. die sant in von stünde an; den knehten gab ich zà zeren — 4 gulden. (Ohr. P 37 pag. 28.) 8 Nicht aufgefunden. ? Ich schreibe hern Hansen Gerwern von Nüren- berg, daz kein gelt gefallen mohte; und daz ich weder schrieft noch botschaft von m. h. des küngs gn. fünden hete, daz beste zü tün. und ich sant einen ritenden kneht damit hinweg an dinstag nach dem süntag remeniBere; dem gab ich zü zeren — 4 [korr. eus 6] gulden. (Uhr. P 37 pag. 28.) 1 Auf der Reise nach Frankfurt, vgl. nr. 42. 11 Nicht aufgefunden. 'Nov. 2 bis 13 Nov. 18 1439 Febr, 3 his Nov. 9 u to i
Strana 288
288 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. März 1 uf sondag reminiscere: das mir noch kein botschaft von m. h. des konings gn. komen were; vollend daz beste zu thunde, biß daz ich eine botschaft tetde und schickte ime den brief bi einen ritdenden kneht; dem gabe ich zu zeren rinischer — 5 guldin. [5] Item1 da mir kein botschafft kame von m. h. des konings gn. in einchen sachen, waz ich thun oder lassen solt, des ich faste betrubet waz, so wase auch von keiner fremden Judischeit niment zu dem 5 tag kommen dann ein Jude von der Judischeit wegen in der lantvogti zu Elsaß und einer von der Judischeit wegen zu Costenntz und von Schaffhusen. sollichs schreibe 2 ich m. h. des konings gn. und auch andern etc. und sandte auch s. gn. ein bullen von dem heligen concilio3 und einen brief von dem koning von Franckrich4 März 3 uf dinstag nach dem sondag reminiscere. demselben boten gabe ich zu zeren rinischer — 6 guldin. [5a] Item demselben boten, als der warde alslange ufgehalten, daz ime an zerunge abginge, dem 10 leihe min oheim Hewpt Marschalk rinischer — 3 guldin. —item die ist man ime noch schuldig. [6] Item uf mitwoch vor dem sundag oculi da kamme her Herman Hecht zu mir gein Nurenberg und sprach widder mich: waz ich da tetde, das ich nit zu dem tag gein Franckfurt oder gein Meintz kommen were. da sprach ich : mir were davon gar nicht empholhen; darzu so muste ich da bliben, biß ich den Bam- gartner und ander bezalte etc., da sprach er: er hetde die brief selber geschriben, das ich zu dem vorge- 15 nanten tag selber ie kumen solt, und in demselben brief eigentlich geschriben, wie ich mich halten und waz ich thûn solte etc.; und ine nemme fremde, das mir die brieve nit warden weren, wanne meister Diethe- rich Ebracht mir die brieve geschicket solt haben. da sprach ich: da weste ich gar nicht von. da schicke ich nach sinem ratde einen ritdenden kneht zu meister Dietherich vorgenanten gein Meintz und ich schreibe" ime damit von den sachen etc. dem gabe ich zu zerunge rinischer — 4 guldin. [7] Item ? also uberkamme ich mit dem Bamgartner und andern, die mir geliehen hetden, das marg- graff Hans und meister Rudolff vorgenant8 und auch ander sachen usgericht wurden, das ich sie zu Franck- furt in der fastenmesse also bezalen solt. also schicke ich Enndres Dreßlerna minen diener von mir sollichs März 23 ußzurichten. der verzert selbander mit zweien pferden dahin daselbst und widder zu mir von dem sundag April s judica an biß uf die mittwuch nach dem heligen ostertag, als er widder zu mir kamme gein Guttenberg und 25 auch mit gleitgelt rinischer — 16 guldin. [8] Item ° als die von Swinfurt mit mir uberkommen waren mich zu bezalen, so vor geschriben stet in minen innemen1°, darzu sandte ich Nicolaum 11 minen schriber selbander mit zweien pferden daz gelt zu entphohen und die lute zu bezalen, mit den ich dann wechsel gemacht hetde in die messe vorgenant; der verzert rinischer — 6 gulden. [8a] Item so was zub ufwechsel uf das gelt gegangen, als das Peter Steinberger wol weiß, das ich ime bezalt han, rinischer — 15 guldin 1 ort. [9] Item 12 ich sandte Hansen, minen schmit, zu m. h. des konings gnaden von mir zu Guttenberg April 8 uß uf mitwuch nach dem heligen ostertag mit brieven13, und unter andern sachen schreib ich sinen gnaden, März 29 daz mir die brieve14 erste uf den palmtag zu obent worden weren, als ich uf dem tag zu Meintz gewest solt 35 sin, und auch andere brieve etc. dem gab ich zu zerunge rinischer — 12 guldin. [10] Item 15 Thoman von Gotliebe der kamme zu mir uf donderstag nach dem heligen ostertag gein a) A Dreschlern. b) om. A. März 4 20 30 April 9 1 Item so schreib ich m. h. des kûngs gn. aůch alle geleigenheit und sant s. gn. ein bûllen von dem contzillio und brief von dem küng von Franckerriche und wie ich die lût nit bezallen moht ; so weren die Jûden auch nit kûmen etc. dem boten gab ich uf vorgenanten dinstag zû zeren — 6 gulden. (Öhr. P 37 pag. 29.) 2 Nicht aufgefunden, vgl. nr. 111 art. 1. 3 Wohl nr. 33. 4 Vgl. nr. 111 art. 2. 5 nr. 41. 6 Nicht aufgefunden. Item ich gab Endris Troslern zû zerung uf dins- tag nach dem suntag Jüdieka [März 24] selbander mit zweien pherden, die 600 gulden von den Jûden zu hollen - vir gulden. (Öhr. P 37 pag. 30.) 8 Es handelt sich um die Kosten der Sendung des Mgfn. Hans von Brandenburg und des Mag. Rudolf von Rüdesheim nach Preußen; vgl. RTA. 13, 671 Z. 10. 8 Item ich han Nyeckollauwe minen schriber heissen riten, daz er uf den osterdinstag [April 2] zů Nûrenberg si und die 1800 gulden enphahe und davon bezalle dem Conrat dem Bamgartner zû Nürenberg 700 gulden, als der von Bassauwe, her 40 Caspar, der von Bûtendorf und ich ime versprochen hete. der hat verzert — 4 gulden. (Öhr. P 37 pag. 32.) 10 nr. 163 art. 6. 11 Vgl. nr. 135 art. 3. 12 Item uf mitwüch nach dem heilgen osterdag 45 [Apr. 8] da sant ich Hanssen Schmijden zu m. h. dem kûnge, als mir s. gn. geschriben hete gen Francken- furt zu kûmen von dez bopstes und dez contzillios wegen uf den ersten tag dez merzen [März I], der von Swinfürt und auch von der Jûdiescheit wegen, 50 wie sich die sachen gemacht heten etc., min antwert und rate uf siner genaden schriben. dem gab ich zu zeren — 12 gulden. (Öhr. P 37 pag. 33.) 13 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 112 art. 1. 14 Vgl. nrr. 41, 47, 113 artt. 1-3. 15 Es ist zu wiessen, daz Toman von Goteliebe zů mir kame gen Gûtenberg; und der seit mir von viel großen sachen, die er vernûmen hete in Hollant, Friessenlant und den Nijderlanden, und wie auch der wirdieg here Walrabe von Mors bieschof zû 60 55
288 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. März 1 uf sondag reminiscere: das mir noch kein botschaft von m. h. des konings gn. komen were; vollend daz beste zu thunde, biß daz ich eine botschaft tetde und schickte ime den brief bi einen ritdenden kneht; dem gabe ich zu zeren rinischer — 5 guldin. [5] Item1 da mir kein botschafft kame von m. h. des konings gn. in einchen sachen, waz ich thun oder lassen solt, des ich faste betrubet waz, so wase auch von keiner fremden Judischeit niment zu dem 5 tag kommen dann ein Jude von der Judischeit wegen in der lantvogti zu Elsaß und einer von der Judischeit wegen zu Costenntz und von Schaffhusen. sollichs schreibe 2 ich m. h. des konings gn. und auch andern etc. und sandte auch s. gn. ein bullen von dem heligen concilio3 und einen brief von dem koning von Franckrich4 März 3 uf dinstag nach dem sondag reminiscere. demselben boten gabe ich zu zeren rinischer — 6 guldin. [5a] Item demselben boten, als der warde alslange ufgehalten, daz ime an zerunge abginge, dem 10 leihe min oheim Hewpt Marschalk rinischer — 3 guldin. —item die ist man ime noch schuldig. [6] Item uf mitwoch vor dem sundag oculi da kamme her Herman Hecht zu mir gein Nurenberg und sprach widder mich: waz ich da tetde, das ich nit zu dem tag gein Franckfurt oder gein Meintz kommen were. da sprach ich : mir were davon gar nicht empholhen; darzu so muste ich da bliben, biß ich den Bam- gartner und ander bezalte etc., da sprach er: er hetde die brief selber geschriben, das ich zu dem vorge- 15 nanten tag selber ie kumen solt, und in demselben brief eigentlich geschriben, wie ich mich halten und waz ich thûn solte etc.; und ine nemme fremde, das mir die brieve nit warden weren, wanne meister Diethe- rich Ebracht mir die brieve geschicket solt haben. da sprach ich: da weste ich gar nicht von. da schicke ich nach sinem ratde einen ritdenden kneht zu meister Dietherich vorgenanten gein Meintz und ich schreibe" ime damit von den sachen etc. dem gabe ich zu zerunge rinischer — 4 guldin. [7] Item ? also uberkamme ich mit dem Bamgartner und andern, die mir geliehen hetden, das marg- graff Hans und meister Rudolff vorgenant8 und auch ander sachen usgericht wurden, das ich sie zu Franck- furt in der fastenmesse also bezalen solt. also schicke ich Enndres Dreßlerna minen diener von mir sollichs März 23 ußzurichten. der verzert selbander mit zweien pferden dahin daselbst und widder zu mir von dem sundag April s judica an biß uf die mittwuch nach dem heligen ostertag, als er widder zu mir kamme gein Guttenberg und 25 auch mit gleitgelt rinischer — 16 guldin. [8] Item ° als die von Swinfurt mit mir uberkommen waren mich zu bezalen, so vor geschriben stet in minen innemen1°, darzu sandte ich Nicolaum 11 minen schriber selbander mit zweien pferden daz gelt zu entphohen und die lute zu bezalen, mit den ich dann wechsel gemacht hetde in die messe vorgenant; der verzert rinischer — 6 gulden. [8a] Item so was zub ufwechsel uf das gelt gegangen, als das Peter Steinberger wol weiß, das ich ime bezalt han, rinischer — 15 guldin 1 ort. [9] Item 12 ich sandte Hansen, minen schmit, zu m. h. des konings gnaden von mir zu Guttenberg April 8 uß uf mitwuch nach dem heligen ostertag mit brieven13, und unter andern sachen schreib ich sinen gnaden, März 29 daz mir die brieve14 erste uf den palmtag zu obent worden weren, als ich uf dem tag zu Meintz gewest solt 35 sin, und auch andere brieve etc. dem gab ich zu zerunge rinischer — 12 guldin. [10] Item 15 Thoman von Gotliebe der kamme zu mir uf donderstag nach dem heligen ostertag gein a) A Dreschlern. b) om. A. März 4 20 30 April 9 1 Item so schreib ich m. h. des kûngs gn. aůch alle geleigenheit und sant s. gn. ein bûllen von dem contzillio und brief von dem küng von Franckerriche und wie ich die lût nit bezallen moht ; so weren die Jûden auch nit kûmen etc. dem boten gab ich uf vorgenanten dinstag zû zeren — 6 gulden. (Öhr. P 37 pag. 29.) 2 Nicht aufgefunden, vgl. nr. 111 art. 1. 3 Wohl nr. 33. 4 Vgl. nr. 111 art. 2. 5 nr. 41. 6 Nicht aufgefunden. Item ich gab Endris Troslern zû zerung uf dins- tag nach dem suntag Jüdieka [März 24] selbander mit zweien pherden, die 600 gulden von den Jûden zu hollen - vir gulden. (Öhr. P 37 pag. 30.) 8 Es handelt sich um die Kosten der Sendung des Mgfn. Hans von Brandenburg und des Mag. Rudolf von Rüdesheim nach Preußen; vgl. RTA. 13, 671 Z. 10. 8 Item ich han Nyeckollauwe minen schriber heissen riten, daz er uf den osterdinstag [April 2] zů Nûrenberg si und die 1800 gulden enphahe und davon bezalle dem Conrat dem Bamgartner zû Nürenberg 700 gulden, als der von Bassauwe, her 40 Caspar, der von Bûtendorf und ich ime versprochen hete. der hat verzert — 4 gulden. (Öhr. P 37 pag. 32.) 10 nr. 163 art. 6. 11 Vgl. nr. 135 art. 3. 12 Item uf mitwüch nach dem heilgen osterdag 45 [Apr. 8] da sant ich Hanssen Schmijden zu m. h. dem kûnge, als mir s. gn. geschriben hete gen Francken- furt zu kûmen von dez bopstes und dez contzillios wegen uf den ersten tag dez merzen [März I], der von Swinfürt und auch von der Jûdiescheit wegen, 50 wie sich die sachen gemacht heten etc., min antwert und rate uf siner genaden schriben. dem gab ich zu zeren — 12 gulden. (Öhr. P 37 pag. 33.) 13 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 112 art. 1. 14 Vgl. nrr. 41, 47, 113 artt. 1-3. 15 Es ist zu wiessen, daz Toman von Goteliebe zů mir kame gen Gûtenberg; und der seit mir von viel großen sachen, die er vernûmen hete in Hollant, Friessenlant und den Nijderlanden, und wie auch der wirdieg here Walrabe von Mors bieschof zû 60 55
Strana 289
G. Rechnungsauszüge nr. 165. 289 Guttenberg; und der sagte mir von faste treffelichen sachen, die grauf Walraub von Morß bischof zu Utricht 1439 Febr. 3 mit ime geretd hetde an mich zu bringen, die lant Prafannd Holannd und Frieslanndt antreffende. in den- bis selben sachen ich ine widderumb sandte mir ein eigenschaft in schriften1 zu bringen, das ich daz furbaz weste Nov. 6 an m. h. des konings gnaden zu bringen. dem gabe ich zu zerunge rinischer — 12 guldin. [II] Item uf sontag nach s. Jorgen tag da schreib2 ich anderwerbe minen herren von Coln von der April 27 Judischeit wegen. dem boten gab ich zu lone rinischer —3 guldin3. [12] Item uf mitwuch vor unsers herren uffarttage von m. h. des koniges gnaden wegen zu teidingen Mai 13 zuschen den von Zurch und den von Switz, ob wir daz zu richtunge oder zu frieden bringen mohten, da sandt ich herrn Hanman Offenburg. der verzert rinischer — 4 guldin. [13] Item ich rechet4 mit herrn Hansen Gerbern minen caplan, waz er also in m. h. des konings sachen ußgegeben hetde in minen abewesen, des wase eilf wüchen; in derselben zit hetde er verbotenlonet zu dem tag gen Meintz, zu mir gein Nurnberg, einen gein Guttenberg von der Armen Jeckena und auch ander merklicher sachen wegen, als danne das sin rechnunge gar eigentlichen innheltet. der summe ist rinischer — 21 guldin 10 rappen. [14] Zu wissen, das mir brieve5 kamen von m. h. des konings gnaden gein Basele an dinstag nach s. Urbans tag anno etc. 39. und sin gnade die schreib" mir damit, das ich mit etlichen brieven selber person- lich zu minen herren den kurfursten und andern fursten etc. mich fugen solt und die anderen mit ringern personen schickte als von des zugs wegen gein Beheim, der da sin solt uf s. Jacobs tag anno etc. 39. Juli 25 [15] Nota dieß hernach geschriben brieve sandte ich hinwegk bi Conraten von Vinsterloh minen 20 diener uf fritag darnach und mit minen brieven darzu etc., nemlich dem bischof von Strasburg, dem bischof Mai 29 von Wurms, herzog Steffan von Beyern, herzog Friderich sinem sone, dem herzogen von Berge, dem her- zogen von Chleve, dem grafen von Virnberg, den von Nassawe, dem von Feldentz, den von Henschbergb, den von Planckenhein, dem abte von Wissenburg. item den steten in der lantvogti zu Elsaß, Stras- burg Meintz Spir. item der vorgenant Conradt hat in den sachen verfaren, verhuheret pferde zu 25 mietten selbdritde mit drien pferden und verzert rinischer — 32 guldin 6 ß heller. [16] Notas. desglichen mit sollichen brieven sandte ich Erhart Büchern zu Philips von Cronberg dem eltern und ich schreib dem und bate den in sinen brief und liesse den auch bitten den vorgenanten Erhart, das er di hernach geschriben brief selber antwurt und darzu reden wolt, als ich ime des ein zeich- nisse sandte, nemlich dem von Hannawe, von Sulms, von Eppenstein, den burgmannen und burgluten und 30 der stat Friedburg, den burggraf burgluten und der stad Geylnhusen etc. und ich liesse Philipsen vorge- nanten sagen, waz er verzert, das wolt ich ime bezalen etc. das hat er getan; aber fur die zerunge wolt er nicht nemen, und sprach: mehte er m. h. des konings gnaden nach grossen dinst getanc, das wolt er gerne thûn. item dem vorgenanten Erhart Bucher gab ich auch die brieve an den graven von Zigenhein und den apte von Herßfelden ine die zu bringen. und ich gabe ime also in beiden sachen zu zerunge 35 rinischer — 6 guldin. [17] Nota°. mit sollichen brieven sandte ich Henslin Jeger minen kneht, und ich schreib auch damit etc., nemlich zu beiden von Wirtenberg und den Schencken von Lympurg. dem gabe ich zu zerunge rinischer — 2 guldin. [18] Item 1° so sandte ich Thoman von Gotlieb zu dem bischof und der stat Costentz und beschiede 40 ine widder mir nachzukummen den Ryn abe. dem gabe ich zu zeren rinischer — 6 gulden. a) A immer Armen Jacken. b) A Hengschberg. c) A tan. 10 15 1439 Mai 26 Utdriht mit ime geredt hete von grossen sachen, da m. h. dez kungs genaden gros ere und nûtze ussegen würde. und da er also gar eigenlichen mit mir usser 45 den sachen rete, also schreibe ich dem vorgenanten von Utdriht, wie Toman mit mir usser den sachen geret het, und ich bat in ernstlichen, daz er mir bi Toman eigenlichen verzeichet wolt schicken die sachen und auch bi ime schriben und mir entbieten, 50 wie man die sach nach dem besten für sich nemen solte etc. also kauft ich im ein phert umb drizehen gûlden und ich gab ime zû zeren 12 gulden und ich schickt in also zu dem obgen. bieschof am samstag nach dem heilgen ostertag [April I1] a. d. 1439. (Öhr. 55 P 37 pag. 34.) 1 Nicht aufgefunden; vgl. S. 220 Anm. 3. 2 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 136 art. 2. 3 Zeitlich hierher gehörig der Eintrag Konrads: Item ich han Binijsch Switzern dem Jûden geben 60 zû zeren gen Ulm und gen Schaffhussen 2 gulden zu Gütenberg an mitwůch vors. Walpůrg tag [April 29] anno etc. 39 zu riten von der Jûden wegen, die gen Welschenlanden gezogen sin, inne ir gût zû verbieten etc. (Öhr. P 37 pag. 36.) Vgl. auch RTA. 13 nr. 352. 4 Während Konrads zweitem Aufenthalt in Basel, Маi 1439. 5 Vgl. nr. 116 Quellenbeschreibung; nr. 126. 6 nr. 112 bes. art. 3. 7 Item Contzen von Vinsterloh zû zeren uf fritag nach phinsten zů den fursten groffen heren und steten als von des zûges wegen gen Beheim, han ich geben — 20 gulden. (Öhr. P 37 pag. 39.) — Vgl. nr. 128 artt. I und Ia. s Item Erhart Büchern uf denselben tag gen Meintz und in Wetterauwe zû zeren — 5 gulden. (Öhr. P 37 pag. 39.) — Vgl. nr. 128 artt. 3 und 3a. 9Vgl. nr. 128 artt. 2 und 2a. 10 Item Doman von Gotliebe zu zeren gen Kostentz, der mir nach kûmen solte den Rein abe — 5 gul- Deutsche Reichstags-Akten XIV 37
G. Rechnungsauszüge nr. 165. 289 Guttenberg; und der sagte mir von faste treffelichen sachen, die grauf Walraub von Morß bischof zu Utricht 1439 Febr. 3 mit ime geretd hetde an mich zu bringen, die lant Prafannd Holannd und Frieslanndt antreffende. in den- bis selben sachen ich ine widderumb sandte mir ein eigenschaft in schriften1 zu bringen, das ich daz furbaz weste Nov. 6 an m. h. des konings gnaden zu bringen. dem gabe ich zu zerunge rinischer — 12 guldin. [II] Item uf sontag nach s. Jorgen tag da schreib2 ich anderwerbe minen herren von Coln von der April 27 Judischeit wegen. dem boten gab ich zu lone rinischer —3 guldin3. [12] Item uf mitwuch vor unsers herren uffarttage von m. h. des koniges gnaden wegen zu teidingen Mai 13 zuschen den von Zurch und den von Switz, ob wir daz zu richtunge oder zu frieden bringen mohten, da sandt ich herrn Hanman Offenburg. der verzert rinischer — 4 guldin. [13] Item ich rechet4 mit herrn Hansen Gerbern minen caplan, waz er also in m. h. des konings sachen ußgegeben hetde in minen abewesen, des wase eilf wüchen; in derselben zit hetde er verbotenlonet zu dem tag gen Meintz, zu mir gein Nurnberg, einen gein Guttenberg von der Armen Jeckena und auch ander merklicher sachen wegen, als danne das sin rechnunge gar eigentlichen innheltet. der summe ist rinischer — 21 guldin 10 rappen. [14] Zu wissen, das mir brieve5 kamen von m. h. des konings gnaden gein Basele an dinstag nach s. Urbans tag anno etc. 39. und sin gnade die schreib" mir damit, das ich mit etlichen brieven selber person- lich zu minen herren den kurfursten und andern fursten etc. mich fugen solt und die anderen mit ringern personen schickte als von des zugs wegen gein Beheim, der da sin solt uf s. Jacobs tag anno etc. 39. Juli 25 [15] Nota dieß hernach geschriben brieve sandte ich hinwegk bi Conraten von Vinsterloh minen 20 diener uf fritag darnach und mit minen brieven darzu etc., nemlich dem bischof von Strasburg, dem bischof Mai 29 von Wurms, herzog Steffan von Beyern, herzog Friderich sinem sone, dem herzogen von Berge, dem her- zogen von Chleve, dem grafen von Virnberg, den von Nassawe, dem von Feldentz, den von Henschbergb, den von Planckenhein, dem abte von Wissenburg. item den steten in der lantvogti zu Elsaß, Stras- burg Meintz Spir. item der vorgenant Conradt hat in den sachen verfaren, verhuheret pferde zu 25 mietten selbdritde mit drien pferden und verzert rinischer — 32 guldin 6 ß heller. [16] Notas. desglichen mit sollichen brieven sandte ich Erhart Büchern zu Philips von Cronberg dem eltern und ich schreib dem und bate den in sinen brief und liesse den auch bitten den vorgenanten Erhart, das er di hernach geschriben brief selber antwurt und darzu reden wolt, als ich ime des ein zeich- nisse sandte, nemlich dem von Hannawe, von Sulms, von Eppenstein, den burgmannen und burgluten und 30 der stat Friedburg, den burggraf burgluten und der stad Geylnhusen etc. und ich liesse Philipsen vorge- nanten sagen, waz er verzert, das wolt ich ime bezalen etc. das hat er getan; aber fur die zerunge wolt er nicht nemen, und sprach: mehte er m. h. des konings gnaden nach grossen dinst getanc, das wolt er gerne thûn. item dem vorgenanten Erhart Bucher gab ich auch die brieve an den graven von Zigenhein und den apte von Herßfelden ine die zu bringen. und ich gabe ime also in beiden sachen zu zerunge 35 rinischer — 6 guldin. [17] Nota°. mit sollichen brieven sandte ich Henslin Jeger minen kneht, und ich schreib auch damit etc., nemlich zu beiden von Wirtenberg und den Schencken von Lympurg. dem gabe ich zu zerunge rinischer — 2 guldin. [18] Item 1° so sandte ich Thoman von Gotlieb zu dem bischof und der stat Costentz und beschiede 40 ine widder mir nachzukummen den Ryn abe. dem gabe ich zu zeren rinischer — 6 gulden. a) A immer Armen Jacken. b) A Hengschberg. c) A tan. 10 15 1439 Mai 26 Utdriht mit ime geredt hete von grossen sachen, da m. h. dez kungs genaden gros ere und nûtze ussegen würde. und da er also gar eigenlichen mit mir usser 45 den sachen rete, also schreibe ich dem vorgenanten von Utdriht, wie Toman mit mir usser den sachen geret het, und ich bat in ernstlichen, daz er mir bi Toman eigenlichen verzeichet wolt schicken die sachen und auch bi ime schriben und mir entbieten, 50 wie man die sach nach dem besten für sich nemen solte etc. also kauft ich im ein phert umb drizehen gûlden und ich gab ime zû zeren 12 gulden und ich schickt in also zu dem obgen. bieschof am samstag nach dem heilgen ostertag [April I1] a. d. 1439. (Öhr. 55 P 37 pag. 34.) 1 Nicht aufgefunden; vgl. S. 220 Anm. 3. 2 Nicht aufgefunden; vgl. nr. 136 art. 2. 3 Zeitlich hierher gehörig der Eintrag Konrads: Item ich han Binijsch Switzern dem Jûden geben 60 zû zeren gen Ulm und gen Schaffhussen 2 gulden zu Gütenberg an mitwůch vors. Walpůrg tag [April 29] anno etc. 39 zu riten von der Jûden wegen, die gen Welschenlanden gezogen sin, inne ir gût zû verbieten etc. (Öhr. P 37 pag. 36.) Vgl. auch RTA. 13 nr. 352. 4 Während Konrads zweitem Aufenthalt in Basel, Маi 1439. 5 Vgl. nr. 116 Quellenbeschreibung; nr. 126. 6 nr. 112 bes. art. 3. 7 Item Contzen von Vinsterloh zû zeren uf fritag nach phinsten zů den fursten groffen heren und steten als von des zûges wegen gen Beheim, han ich geben — 20 gulden. (Öhr. P 37 pag. 39.) — Vgl. nr. 128 artt. I und Ia. s Item Erhart Büchern uf denselben tag gen Meintz und in Wetterauwe zû zeren — 5 gulden. (Öhr. P 37 pag. 39.) — Vgl. nr. 128 artt. 3 und 3a. 9Vgl. nr. 128 artt. 2 und 2a. 10 Item Doman von Gotliebe zu zeren gen Kostentz, der mir nach kûmen solte den Rein abe — 5 gul- Deutsche Reichstags-Akten XIV 37
Strana 290
290 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. 1439 Febr. 3 bis Nov. 9 [I9] Item1 so schicke ich der von Basel boten einen zu dem herzogen von Saphoy mit sinem brief. dem gab ich zu lone rinischer —3 gulden. [20] Item2 so schicke ich aber der von Basel boten einen mit sollichen brieven zu dem marggraven von Rôteln und dem abte von sant Blasie. dem gabe ich zu lone rinischer — 1/2 gulden. [II. Botenlöhne in der Zeit von Juni 7 bis Juli 9./ [21] Nota a 3. also weste ich wol, das ein tag zu Spir sin solt uf den sundag nach unsers herren lichnam tage. da fugte ich mich hin. da fande ich daselbst minen herren herzog Otten und der Pfalcz retde, minen alten herrn von Trier herren Raban, minen herrn von Würms, den marggraf von Baden. den gabe ich selbs ire brieve4 und retde mit ine, als mir empholhen wase. so waren auch da min herren herzog Steffann sin sûne, die graven von Lyningen, von Nassaw°, von Bitzsch, die Raw graven und von Feldenncz und von 10 vil stetten erber boten, die danne da zusamen komen waren als von der Armen Jacken wegen, mit den ich auch anderwerbe retde etc.; von den allen mir zu antwurt wurde: sie weren eins tages einig warden gein Juni 29 Meintz uf sant Peters und sant Pauls tag, da dann ander kurfursten und sunst fursten graven herren und stette auch hinkomen solten; da solte ich hinkummen; so konnte man mir volliglichen geantwurten, dann man so swerlichen beladen were mit den Armen Jacken etc. also fure ich den Ryne abe zu minen herren 15 von Meintz, dem bischof von Trier dem von Sirigk, von Coln, der stat zu Colne und gen Ache etc.5 [22] Item‘ also fande ich des bischofs von Triere den von Sirigk nicht daheimen. da sandte ich ime mins herren brieve von Choblenntz und ich schreibe ime damit uf daz beste. dem boten gabe ich zu lone rinischer — 2 guldin. [23] Item" und ich schreibe auch m. h. dem bischof von Lutich und bate ine, das er sich uf s. Vits 20 tag finden liesse und das er alsbalde bi ime haben wolte von den drien stetten; so wolt ich zu ine kommen, wann ich treffelichen mit ine zu reden hetde. und ich empfalhe dem boten mir widder unter awgen zu kommen item also schreibe mir der bischoff wider : treffen gein Colne. dem gab ich zu lone rinischer — 3 guldin. ine und daz land die sachen selbs an, so konnte er sie in vierzehen tagen nit gesamen und zusamen bringen also schicke ich ine m. h. des konings und minen brief damit und sandte ine die b 25 die darzu horten. Thoman von Gotlieb. dem gab ich zu zerunge rinischer — 5 guldin. Juni 15 Juni 7 a) A Item. [Juni 29]; da wolten sie mir ein volkomlich ant den. Dieser Eintrag kehrt dann noch einmal, und zwar wurt geben. zů dem tag ich auch kamme. (Öhringen im Anschluß an unsere nr. 164 art. 10, wieder. Item Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 17 und 18 30 ich was dez nahtes [Mai 30] zů Nüwenburg, in dem cop. ch.) Vgl. noch unsere nrr. 116 art. 1 und 117 Breisgauwe. da gab ich Thaman von Gotliebe zû artt. 1 und 2. zeren mit den briefen gen Schaffhûsen, dem bischof 4 Wegen der Hilfe gegen die Polen, entsprechend und der stat zu Costentz — 5 gulden. (Öhr. P 37 nr. 126. pag. 39 und 40.) — Vgl. nr. 128 art. 7. 5 Vgl. dazu nr. 117 artt. 3, 5-7 und nr. 164 artt. 18-23. 35 1 Item einem boten gen Saffohy zû lon — 2 gulden. 6 Vgl. nr. 117 art. 4. (Öhr. P 37 pag. 40.) — Vgl. nr. 128 art. 5. 2 Vgl. nr. 128 art. 4. Item als ich minem heren von Lûtich und den 3 Vgl. eine Aufzeichnung Konrads, die sich an S. 284 drien stetten geschriben hete etc. und sie mir wieder schrieben, sie konten bi virzehen dagen nit Anm. II anschließt: Und als ich nu widder kame gen zůsamen kůmen, also was ez mir zu lank dez usse 40 Basel, item da kamen mir brieve [unsere nr. 116 zû warten, als ich dan zû dem tag gen Meinz solt Quellenbeschreibung] von m. h. konings gnaden an uf s. Peters und s. Pauls tag. und ich schreib inne dinstag nach s. Urbans tag a. d. 1439 [Mai 26] als und sant in m. h. dez kûngs und minen brief bei von des zugs wegen gen Beheim, also daz ich mich Thoman von Gotliebe und vordert darinne antwert mit min selbs libe solt fugen zu minen herrn den und enphalle mir die antwort nach zû bringen. dem 45 kurfursten uf dem Ryne, gen Coln und gen Ache; und ich solt daz aber hinder mir bestellen zu gab ich zu zeren — 6 gulden. item uf samstag dar- nach [Juli 4], da sant ich Toman von Gotliebe Basele etc. des wase ich gehorsame und liesse aber wieder gen Lûtich nach rate mins heren von Coln hinder mir grave Johannsen von Tierstein und ander als von dez landes zû Lutzelnburg wegen. dem gab item also weste ich wol, das die minen etc. ich zû zeren — 5 gulden. (Öhr. P 37 pag. 41 und 42.) 50 etlich fursten graven und herren und von den stetten Vgl. auch nr. 117 art. 8. — Ein weiterer Eintrag in zu Spir zusammen kummen salten uf sundag nach Konrads Einnahme- und Ausgaberegister: Item dem unsers herrn lichnamstag [Juni 7] zu naht. zu den boten zû dem bieschoff von Uhtdriht von dez landes fugte ich mich und warbe min botschaft als von zů Hollant etc. — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 43), steht des zugs wegen und fugte mich also furbaz zu zwischen Einträgen von s. Johanns dag baptista 55 meinen herrn den kurfursten, gein Colne und gein [Juni 24] und unser frauwen tag vissiedatzionis Ache. die bescheiden mich widder zu ine zu kom- men gein Meintz uf sant Peters und sant Pauls tag € [Juli 2].
290 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. 1439 Febr. 3 bis Nov. 9 [I9] Item1 so schicke ich der von Basel boten einen zu dem herzogen von Saphoy mit sinem brief. dem gab ich zu lone rinischer —3 gulden. [20] Item2 so schicke ich aber der von Basel boten einen mit sollichen brieven zu dem marggraven von Rôteln und dem abte von sant Blasie. dem gabe ich zu lone rinischer — 1/2 gulden. [II. Botenlöhne in der Zeit von Juni 7 bis Juli 9./ [21] Nota a 3. also weste ich wol, das ein tag zu Spir sin solt uf den sundag nach unsers herren lichnam tage. da fugte ich mich hin. da fande ich daselbst minen herren herzog Otten und der Pfalcz retde, minen alten herrn von Trier herren Raban, minen herrn von Würms, den marggraf von Baden. den gabe ich selbs ire brieve4 und retde mit ine, als mir empholhen wase. so waren auch da min herren herzog Steffann sin sûne, die graven von Lyningen, von Nassaw°, von Bitzsch, die Raw graven und von Feldenncz und von 10 vil stetten erber boten, die danne da zusamen komen waren als von der Armen Jacken wegen, mit den ich auch anderwerbe retde etc.; von den allen mir zu antwurt wurde: sie weren eins tages einig warden gein Juni 29 Meintz uf sant Peters und sant Pauls tag, da dann ander kurfursten und sunst fursten graven herren und stette auch hinkomen solten; da solte ich hinkummen; so konnte man mir volliglichen geantwurten, dann man so swerlichen beladen were mit den Armen Jacken etc. also fure ich den Ryne abe zu minen herren 15 von Meintz, dem bischof von Trier dem von Sirigk, von Coln, der stat zu Colne und gen Ache etc.5 [22] Item‘ also fande ich des bischofs von Triere den von Sirigk nicht daheimen. da sandte ich ime mins herren brieve von Choblenntz und ich schreibe ime damit uf daz beste. dem boten gabe ich zu lone rinischer — 2 guldin. [23] Item" und ich schreibe auch m. h. dem bischof von Lutich und bate ine, das er sich uf s. Vits 20 tag finden liesse und das er alsbalde bi ime haben wolte von den drien stetten; so wolt ich zu ine kommen, wann ich treffelichen mit ine zu reden hetde. und ich empfalhe dem boten mir widder unter awgen zu kommen item also schreibe mir der bischoff wider : treffen gein Colne. dem gab ich zu lone rinischer — 3 guldin. ine und daz land die sachen selbs an, so konnte er sie in vierzehen tagen nit gesamen und zusamen bringen also schicke ich ine m. h. des konings und minen brief damit und sandte ine die b 25 die darzu horten. Thoman von Gotlieb. dem gab ich zu zerunge rinischer — 5 guldin. Juni 15 Juni 7 a) A Item. [Juni 29]; da wolten sie mir ein volkomlich ant den. Dieser Eintrag kehrt dann noch einmal, und zwar wurt geben. zů dem tag ich auch kamme. (Öhringen im Anschluß an unsere nr. 164 art. 10, wieder. Item Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 17 und 18 30 ich was dez nahtes [Mai 30] zů Nüwenburg, in dem cop. ch.) Vgl. noch unsere nrr. 116 art. 1 und 117 Breisgauwe. da gab ich Thaman von Gotliebe zû artt. 1 und 2. zeren mit den briefen gen Schaffhûsen, dem bischof 4 Wegen der Hilfe gegen die Polen, entsprechend und der stat zu Costentz — 5 gulden. (Öhr. P 37 nr. 126. pag. 39 und 40.) — Vgl. nr. 128 art. 7. 5 Vgl. dazu nr. 117 artt. 3, 5-7 und nr. 164 artt. 18-23. 35 1 Item einem boten gen Saffohy zû lon — 2 gulden. 6 Vgl. nr. 117 art. 4. (Öhr. P 37 pag. 40.) — Vgl. nr. 128 art. 5. 2 Vgl. nr. 128 art. 4. Item als ich minem heren von Lûtich und den 3 Vgl. eine Aufzeichnung Konrads, die sich an S. 284 drien stetten geschriben hete etc. und sie mir wieder schrieben, sie konten bi virzehen dagen nit Anm. II anschließt: Und als ich nu widder kame gen zůsamen kůmen, also was ez mir zu lank dez usse 40 Basel, item da kamen mir brieve [unsere nr. 116 zû warten, als ich dan zû dem tag gen Meinz solt Quellenbeschreibung] von m. h. konings gnaden an uf s. Peters und s. Pauls tag. und ich schreib inne dinstag nach s. Urbans tag a. d. 1439 [Mai 26] als und sant in m. h. dez kûngs und minen brief bei von des zugs wegen gen Beheim, also daz ich mich Thoman von Gotliebe und vordert darinne antwert mit min selbs libe solt fugen zu minen herrn den und enphalle mir die antwort nach zû bringen. dem 45 kurfursten uf dem Ryne, gen Coln und gen Ache; und ich solt daz aber hinder mir bestellen zu gab ich zu zeren — 6 gulden. item uf samstag dar- nach [Juli 4], da sant ich Toman von Gotliebe Basele etc. des wase ich gehorsame und liesse aber wieder gen Lûtich nach rate mins heren von Coln hinder mir grave Johannsen von Tierstein und ander als von dez landes zû Lutzelnburg wegen. dem gab item also weste ich wol, das die minen etc. ich zû zeren — 5 gulden. (Öhr. P 37 pag. 41 und 42.) 50 etlich fursten graven und herren und von den stetten Vgl. auch nr. 117 art. 8. — Ein weiterer Eintrag in zu Spir zusammen kummen salten uf sundag nach Konrads Einnahme- und Ausgaberegister: Item dem unsers herrn lichnamstag [Juni 7] zu naht. zu den boten zû dem bieschoff von Uhtdriht von dez landes fugte ich mich und warbe min botschaft als von zů Hollant etc. — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 43), steht des zugs wegen und fugte mich also furbaz zu zwischen Einträgen von s. Johanns dag baptista 55 meinen herrn den kurfursten, gein Colne und gein [Juni 24] und unser frauwen tag vissiedatzionis Ache. die bescheiden mich widder zu ine zu kom- men gein Meintz uf sant Peters und sant Pauls tag € [Juli 2].
Strana 291
G. Rechnungsauszüge nr. 165. 291 10 15 [24] Item 1 an s. Ulrichs tag kamen mir briefe2 von m. h. des konings gnaden gein Spir, die da stunden Juli 4 an daz concilio dem bischof von Lubigk, herrn Jorgen Fischlin und mich. die sandte ich von stunden gein Basele bi Leonharden minem schriber. dem gabe ich zu zeren rinischer — 4 guldin. [25] Item und einen brief 3 an graüf Eberharten von Kirchberg von mins herren gnaden den sandte 5 ich ime auch mit einen ritdenden knehte. dem gab ich zu zeren rinischer — 2 guldin. [26] Item ich schreib 4 m. h. des konings gnaden alle gelegenheit, was mir zu antwort worden were von den kurfursten andern fursten graven herren und stetten uf dem tag zu Meintz uf Petri et Pauli als von des zuges wegen, der huldunge der stett und auch der Judischeit wegen: und ich sandte sinen gnaden des alles eigentlichen ein schrift 5 min frauwen van Lutzelnberg und das land Lutzelburg antreffende. und ich sandte damit Erhart Buchern" zu mins herren gnaden uf donderstag nach sant Kylians tag. dem gabe Juli 9 ich zu zerunge rinischer — 16 guldin. [27] Item mir warde gesagte, wie daz etlich stete sich unterretde solten haben, das sie niemant kein huldunge thûn wolten danne mins herren gnaden selber ; wanne sin sachen weren wilde und stunde ubel", daz versehenlich were, daz er zu disen landen nit wol komen mohte ; und es were weger, si emhilten sich also mit der huldunge, biz man besehe, wie siner gnaden sachen ein gestalt gewunnen. uf daz schreibs ich den von Heilprunn von Wyl von Rotwil den von Rotenburg an der Tuber den von Dinckelspuhel den von Windsheim und den von Swinfurt und sandte ine damit m. h. des konings brief? und furdert an sie, ob sie mir in sollicher masse huldunge thun wolten von siner gnaden wegen etc. den boten, die die brieve trugen, den gabe ich zu lone rinischer — 3 guldin. Juni 29 20 [III. Botenlöhne in der Zeit vom Juli 25 bis November 9.] [28] Nota 1°. alle die brief die Judischeit antreffende, als sie kumen solten zu den tagen Nurnberg und gein Meintze, da han ich dem boten nicht meer gegeben danne rinischer — 4 guldin; und waz es sunst kostet hat, das han ich die Juden dar geben lassen. [29] Item ich han einem boten gegeben zu laufen zu minen herren herzog Otten von eines abtes wegen 25 rinischer — 3 guldin. [30] Nota. als ich zu dem tag gein Nurnberg kamme, als m. h. des kunings gnade mich darzua komen item11 da schicket ich zwirent nach meister Jacoben Juli 25 bescheiden hetde, uf s. Jacobs tag a. d. 1439. raby gein Bamberg; dem boten muste ich geben rinischer — 1 guldin. Aug. 4 [31] Item 12 uf dinstag nach s. Peters tag ad vincula, da die Judischeit nit komen wase, als m.h. des 30 konings gnade sie dahin bescheiden hetde, also sandte ich Conraten von Vinsterlohe, minen diener, zu m. h. des konings gnaden von mir zu Nurnberg, sinen gnaden zu sagen die gelegenheit von der Judischeit wegen und auch besunder von dem heligen concilio. und als mir Jorge Hutlin sagt, das s. gn. nit neher zu treffen were dann zu Sigedin oder Krigischen Wissenburg, und uf ein sollichs gabe ich ime zu zerunge rinischer — 100 und 82 guldin. die hetde er verfaren und zu gleit geben, als ich die mit ime rechet, und etlichs 35 gelts mere. [32] Item 13 Fischlin Juden m. h. des konings kneht und auch Bynnes Switzern desglichen die hetden verzert zu Nurnberg an irer herberge, daz ich fur sie bezalt, rinischer — 8 guldin. a) A add. zu. 50 1 Item uf s. Ulrichs tag kame ich gen Spijer, da 40 wart mir m. h. des kûngs brief, als er minem heren von Lübeck, her Jorgen Vischlin und mir schreibe mit dem contzillio etc. was ich da verzert, daz be- zalten die von Spijer. item uf den samstag nach [ .] s. Ulrichs tag [Juli II?] sant ich Lenharde minen 45 schriber mit m. h. des kûngs brief gen Bassel etc. dem gab ich zû zeren — 5 gulden. (Öhr. P 37 pag. 43.) 2 Vgl. nr. 117 art. 16. 3 Nicht aufgefunden. 4 nr. 117. 5 Vgl. S. 224 Anm. 9. 6 Vgl. nr. 116 art. 15. Vgl. nr. 117 art. 22. 8 Vgl. nr. 153 artt. 3, 5 u. 6. 9 nr. 150. 55 10 Item Henslin Jagern, aûch mit der Jûden brief zů Vieschlin — 2 gulden. item Binijsche Switzern zû zeren gen Swaben mit der Jûden brief — 2 gulden. item Menlin Juden geliehen — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 39.) — Vgl. nrr. 116 Quellenbeschreibung und 140. 11 Item also gab ich einem boten zu zweien mallen zů laüfen zů meister Jackob raby gen Babenberg. dem gabe ich zû lone — 1 gulden. (Öhr. P 37 pag. 46.) 12 Item uf dinstag nach s. Peters tag ad vinckůlaů sant ich Contzen von Vinsterloh zů m. h. des kungs genaden ime zu sagen die gelegenheit von der Jûdischeit wegen und besunder von dem heilgen contzillio und der leufe diesser lande sinen gnaden zû sagen. und als mir Jorge Hûtlein seit, daz s. gn. nit eher zû treffen were, wan zu Sygendyme, also gab ich zû zerung — 150 gulden. item und einen brief an kaûflût, abe ime gebreche, die ime auch lihen solten, daz er nit gesûmet wûrde. item darzu lihe ich ime — 32 gulden. (Öhr. P 37 pag. 47.) Vgl. nr. 121. 13 Item Vischlin der Jûde, mins hern kneht, der hat zu Nurenberg in seiner herberg verzert - 4 gulden; die bezalt ich an s. Oswaltz tag [Aug. 5] anno etc. 39.
G. Rechnungsauszüge nr. 165. 291 10 15 [24] Item 1 an s. Ulrichs tag kamen mir briefe2 von m. h. des konings gnaden gein Spir, die da stunden Juli 4 an daz concilio dem bischof von Lubigk, herrn Jorgen Fischlin und mich. die sandte ich von stunden gein Basele bi Leonharden minem schriber. dem gabe ich zu zeren rinischer — 4 guldin. [25] Item und einen brief 3 an graüf Eberharten von Kirchberg von mins herren gnaden den sandte 5 ich ime auch mit einen ritdenden knehte. dem gab ich zu zeren rinischer — 2 guldin. [26] Item ich schreib 4 m. h. des konings gnaden alle gelegenheit, was mir zu antwort worden were von den kurfursten andern fursten graven herren und stetten uf dem tag zu Meintz uf Petri et Pauli als von des zuges wegen, der huldunge der stett und auch der Judischeit wegen: und ich sandte sinen gnaden des alles eigentlichen ein schrift 5 min frauwen van Lutzelnberg und das land Lutzelburg antreffende. und ich sandte damit Erhart Buchern" zu mins herren gnaden uf donderstag nach sant Kylians tag. dem gabe Juli 9 ich zu zerunge rinischer — 16 guldin. [27] Item mir warde gesagte, wie daz etlich stete sich unterretde solten haben, das sie niemant kein huldunge thûn wolten danne mins herren gnaden selber ; wanne sin sachen weren wilde und stunde ubel", daz versehenlich were, daz er zu disen landen nit wol komen mohte ; und es were weger, si emhilten sich also mit der huldunge, biz man besehe, wie siner gnaden sachen ein gestalt gewunnen. uf daz schreibs ich den von Heilprunn von Wyl von Rotwil den von Rotenburg an der Tuber den von Dinckelspuhel den von Windsheim und den von Swinfurt und sandte ine damit m. h. des konings brief? und furdert an sie, ob sie mir in sollicher masse huldunge thun wolten von siner gnaden wegen etc. den boten, die die brieve trugen, den gabe ich zu lone rinischer — 3 guldin. Juni 29 20 [III. Botenlöhne in der Zeit vom Juli 25 bis November 9.] [28] Nota 1°. alle die brief die Judischeit antreffende, als sie kumen solten zu den tagen Nurnberg und gein Meintze, da han ich dem boten nicht meer gegeben danne rinischer — 4 guldin; und waz es sunst kostet hat, das han ich die Juden dar geben lassen. [29] Item ich han einem boten gegeben zu laufen zu minen herren herzog Otten von eines abtes wegen 25 rinischer — 3 guldin. [30] Nota. als ich zu dem tag gein Nurnberg kamme, als m. h. des kunings gnade mich darzua komen item11 da schicket ich zwirent nach meister Jacoben Juli 25 bescheiden hetde, uf s. Jacobs tag a. d. 1439. raby gein Bamberg; dem boten muste ich geben rinischer — 1 guldin. Aug. 4 [31] Item 12 uf dinstag nach s. Peters tag ad vincula, da die Judischeit nit komen wase, als m.h. des 30 konings gnade sie dahin bescheiden hetde, also sandte ich Conraten von Vinsterlohe, minen diener, zu m. h. des konings gnaden von mir zu Nurnberg, sinen gnaden zu sagen die gelegenheit von der Judischeit wegen und auch besunder von dem heligen concilio. und als mir Jorge Hutlin sagt, das s. gn. nit neher zu treffen were dann zu Sigedin oder Krigischen Wissenburg, und uf ein sollichs gabe ich ime zu zerunge rinischer — 100 und 82 guldin. die hetde er verfaren und zu gleit geben, als ich die mit ime rechet, und etlichs 35 gelts mere. [32] Item 13 Fischlin Juden m. h. des konings kneht und auch Bynnes Switzern desglichen die hetden verzert zu Nurnberg an irer herberge, daz ich fur sie bezalt, rinischer — 8 guldin. a) A add. zu. 50 1 Item uf s. Ulrichs tag kame ich gen Spijer, da 40 wart mir m. h. des kûngs brief, als er minem heren von Lübeck, her Jorgen Vischlin und mir schreibe mit dem contzillio etc. was ich da verzert, daz be- zalten die von Spijer. item uf den samstag nach [ .] s. Ulrichs tag [Juli II?] sant ich Lenharde minen 45 schriber mit m. h. des kûngs brief gen Bassel etc. dem gab ich zû zeren — 5 gulden. (Öhr. P 37 pag. 43.) 2 Vgl. nr. 117 art. 16. 3 Nicht aufgefunden. 4 nr. 117. 5 Vgl. S. 224 Anm. 9. 6 Vgl. nr. 116 art. 15. Vgl. nr. 117 art. 22. 8 Vgl. nr. 153 artt. 3, 5 u. 6. 9 nr. 150. 55 10 Item Henslin Jagern, aûch mit der Jûden brief zů Vieschlin — 2 gulden. item Binijsche Switzern zû zeren gen Swaben mit der Jûden brief — 2 gulden. item Menlin Juden geliehen — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 39.) — Vgl. nrr. 116 Quellenbeschreibung und 140. 11 Item also gab ich einem boten zu zweien mallen zů laüfen zů meister Jackob raby gen Babenberg. dem gabe ich zû lone — 1 gulden. (Öhr. P 37 pag. 46.) 12 Item uf dinstag nach s. Peters tag ad vinckůlaů sant ich Contzen von Vinsterloh zů m. h. des kungs genaden ime zu sagen die gelegenheit von der Jûdischeit wegen und besunder von dem heilgen contzillio und der leufe diesser lande sinen gnaden zû sagen. und als mir Jorge Hûtlein seit, daz s. gn. nit eher zû treffen were, wan zu Sygendyme, also gab ich zû zerung — 150 gulden. item und einen brief an kaûflût, abe ime gebreche, die ime auch lihen solten, daz er nit gesûmet wûrde. item darzu lihe ich ime — 32 gulden. (Öhr. P 37 pag. 47.) Vgl. nr. 121. 13 Item Vischlin der Jûde, mins hern kneht, der hat zu Nurenberg in seiner herberg verzert - 4 gulden; die bezalt ich an s. Oswaltz tag [Aug. 5] anno etc. 39.
Strana 292
292 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. [33] Iteml alsmirherr Hamman Offenburgschreibe von Kitzbühele gein Nurnberg, wie er gescheiden were von m. h. des konings gnaden und ich solt ine ein antwort wissen lassen gen Basele, daz tetde ich und sandte damit einen boten hinwegk an sundag vor s. Laurencien tag. dem boten muste ich geben rinischer — 3 guldin. [34] Item 2 uf s. Laurencien tag da sante ich Hansen Truchsessen und Nicolaewe minen schriber gen Rotenburg uf der Tuber selbvierde von der Juden wegen. die verzerten rinischer — 2 guldin. [35] Item3 uf dieselben zitt sandt ich Enndres Treschlern selbdritde auch von der Juden wegen gein Swinfurt. die haben verzert gein Swinfurt unterwegen und widder zu mir rinischer — 11/2 guldin, wann die Juden loßten sie zu Swinfurt usser der herberge. [36] Item 4 ich sandte den vorgen. Fischlin den Juden zu den Juden uf dem Ryne und darumbe, als Aug. 24 ine m. h. des konings gnade geschriben und geboten hetde zu komen gein Meintz uf s. Bartholomeus tag, 10 Aug. 9 uf sundag vor u. 1. frauwen tag als sie gen himel fure. und er kamme also widder zu mir uf fritag nach Aug. 28 s. Bartholomeus tag gein Meintz. der hetde verzert in der zitt, die ich bezalt, rinischer — 8 guldin. Aug. 20 [37] Item 5 uf donderstag vor s. Bartholomeus tag sandte ich herrn Hansen Gerbern minen caplan mit m. h. des konings brieven zu minen herren und oheim von Meintz, dem pfalzgraven und dem von Katzenelnbogen. der hat verzert rinischer — 6 guldin. [38] Item ° herr Hanman Offenburg der sandte mir gein Meintz uf sant Bartholomeus tag m. h. des konings brief und schreibs mir damit siner gnaden meinunge und auch wie der patriarch von Aglay tod were. uf sollich brieve und schrift sandte ich Leonharten, minen schriber, widder gein Basele zu herrn Hanman mit brieven und zeichnisse", die sich darzu geburt. dem gab ich von Meintz gein Basel zu zeren Aug. 27 uf donderstag nach s. Bartholomeus tag rinischer — 6 guldin. [39] Item als der patriarch tod wase, das schreib und verkundet grauf Hanns von Dierstein und herre Hanman Offenburg m. h. des konings gnaden 1° und tetden ime dabi zu wissen, das sie mit dem concilio sovil geretd hetden, das sie das patriarchthum mit nimant versehen ane u. h. des konings willen, wann dem riche und dem huse zu Osterrich vil daran gelegen were; das sie auch geretden zu thunde. gab ich dem boten a rinischer — 18 guldin. [40] Item 11, mit den brieven 12, die mir herre Hanman schickte, die da stunden an minen herren von Coln und grauf Walraüben den electen zu Utricht von m. h. des konings gnaden, dem boten muste ich geben von Meintz zu ine uf den vorgenanten donderstag zu lone rinischer — 4 guldin. [41] Item13 uf fritag nach s. Egidien tag sandte ich Fischlin den Juden vorgen. zu den Juden gein Aug. 9 Aug. 10 Aug. 24 15 20 25 Aug. 27 Sept. 4 a) Vorl. eher baten. 30 item dezglichen Binysche der Jûde — 4 gulden; die bezalt ich auch. item ich schreibe von Nürenberg den von Augspûrg der Jûden libe und gût zû be- halten bies an mins heren genade an s. Oswaltz tag. dem boten gab ich — 1 gulden. (Öhr. P 37 pag. 47 f.) 1 Item als mir her Hanman Offenbürg schreibe von Kytzbûhel gen Nürenberg, wie er gescheiden were von m. h. dem kûnge und daz ich ine ein ant- wort wiessen solt lassen gen Bassel etc., daz dete ich und sant zû ime mit der antwort an süntag vor s. Lorentzen tag. dem boten gab ich — 3 gulden. (Öhr. P 37 pag. 48.) — Vgl. nr. 118. 2 Item also sant ich uf s. Lorentzen tag Hans Trüsses und Nyckollaüwe gen Rotenburg uf der Tüber von der Jûden wegen. die haben selb virde verzert — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 49.) 3 Item dezglichen sant ich Enders Troslern gen Swinfürt auch von der Jûden selbdrit; die haben verzert — 11/2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 49.) 4 Item ich sant Vischlin den Jûden zů den Jüden uf dem Rine uf süntag vor u. 1. frauwentag als sie gen hiemel füre und daz er wieder gen zu mir kûmen solt uf s. Bartolmeus tag; also hat er ver- zert und verzolt bies uf fritag nach s. Bartolmeus tag, daz ich bezalt han - 8 gulden. (Öhr. P 37 pag. 54.) Vgl. nr. 140 art. 5. 5 Item uf dunderstag vor s. Bartolmeus tag da sant ich hern Hanssen minen caplan zû minem heren und oheim dem phalzgraffen, von Meintz und von Katzenelnbogen. und der kame wieder zû mir zû Meintz und der hat verzert — 51/2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 54.) — Item ich sant Hern Hansen minen caplan vor mir gein Meintz zû den Jûden, als die uf s. Bartolomeûs tag dahin kûmen solten, zů bestellen ine daz geleit etc. uf dünderstag vor s. Bartolomeůs 35 tag [Aug. 20], dem gab ich zu zeren — 2 gulden. (Öhringen P 37 pag. 51.) 6 Item her Hanman Offenburg der sant mir gen Meintz uf s. Bartolomeus tag m. h. dez kûnges brief und schreib mir da mins heren meinung und wie 40 aûch der paterarch auch dot were, bi den von Stros- burg. also sant ich Lenharde minen schriber wieder- umb gen Basel zû her Hanman mit briefen und zeichenis etc. dem gab ich zû zeren uf donderstag nach Bartolomeus tag - 4 gulden. (Öhr. P 37 pag. 54.) 45 Nicht aufgefunden. nrr. 123 und 124. 9 Nicht aufgefunden. 10 Vgl. S. 246 Anm. 7. 11 Item also sant ich einen kneht mit m. h. des 50 kungs brieffen zû minen heren von Koln und von Uhtrieht. dem gab ich zu zeren — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 54.) 12 Nicht aufgefunden. 13 Item zweien boten zů den Jûden gen Lauda und 55 gen Hartenberg zû lonne han ich geben — 1 gulden. uf den vorgenanten fritag [vorhergeht fritag nach s. Egiedien]. item Vieschlin der Jüde der hat ver- zert zů Würms und zů Heidelberg — 2 gulden, die han ich bezalt. (Öhr. P 37 pag. 55.) 60
292 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. [33] Iteml alsmirherr Hamman Offenburgschreibe von Kitzbühele gein Nurnberg, wie er gescheiden were von m. h. des konings gnaden und ich solt ine ein antwort wissen lassen gen Basele, daz tetde ich und sandte damit einen boten hinwegk an sundag vor s. Laurencien tag. dem boten muste ich geben rinischer — 3 guldin. [34] Item 2 uf s. Laurencien tag da sante ich Hansen Truchsessen und Nicolaewe minen schriber gen Rotenburg uf der Tuber selbvierde von der Juden wegen. die verzerten rinischer — 2 guldin. [35] Item3 uf dieselben zitt sandt ich Enndres Treschlern selbdritde auch von der Juden wegen gein Swinfurt. die haben verzert gein Swinfurt unterwegen und widder zu mir rinischer — 11/2 guldin, wann die Juden loßten sie zu Swinfurt usser der herberge. [36] Item 4 ich sandte den vorgen. Fischlin den Juden zu den Juden uf dem Ryne und darumbe, als Aug. 24 ine m. h. des konings gnade geschriben und geboten hetde zu komen gein Meintz uf s. Bartholomeus tag, 10 Aug. 9 uf sundag vor u. 1. frauwen tag als sie gen himel fure. und er kamme also widder zu mir uf fritag nach Aug. 28 s. Bartholomeus tag gein Meintz. der hetde verzert in der zitt, die ich bezalt, rinischer — 8 guldin. Aug. 20 [37] Item 5 uf donderstag vor s. Bartholomeus tag sandte ich herrn Hansen Gerbern minen caplan mit m. h. des konings brieven zu minen herren und oheim von Meintz, dem pfalzgraven und dem von Katzenelnbogen. der hat verzert rinischer — 6 guldin. [38] Item ° herr Hanman Offenburg der sandte mir gein Meintz uf sant Bartholomeus tag m. h. des konings brief und schreibs mir damit siner gnaden meinunge und auch wie der patriarch von Aglay tod were. uf sollich brieve und schrift sandte ich Leonharten, minen schriber, widder gein Basele zu herrn Hanman mit brieven und zeichnisse", die sich darzu geburt. dem gab ich von Meintz gein Basel zu zeren Aug. 27 uf donderstag nach s. Bartholomeus tag rinischer — 6 guldin. [39] Item als der patriarch tod wase, das schreib und verkundet grauf Hanns von Dierstein und herre Hanman Offenburg m. h. des konings gnaden 1° und tetden ime dabi zu wissen, das sie mit dem concilio sovil geretd hetden, das sie das patriarchthum mit nimant versehen ane u. h. des konings willen, wann dem riche und dem huse zu Osterrich vil daran gelegen were; das sie auch geretden zu thunde. gab ich dem boten a rinischer — 18 guldin. [40] Item 11, mit den brieven 12, die mir herre Hanman schickte, die da stunden an minen herren von Coln und grauf Walraüben den electen zu Utricht von m. h. des konings gnaden, dem boten muste ich geben von Meintz zu ine uf den vorgenanten donderstag zu lone rinischer — 4 guldin. [41] Item13 uf fritag nach s. Egidien tag sandte ich Fischlin den Juden vorgen. zu den Juden gein Aug. 9 Aug. 10 Aug. 24 15 20 25 Aug. 27 Sept. 4 a) Vorl. eher baten. 30 item dezglichen Binysche der Jûde — 4 gulden; die bezalt ich auch. item ich schreibe von Nürenberg den von Augspûrg der Jûden libe und gût zû be- halten bies an mins heren genade an s. Oswaltz tag. dem boten gab ich — 1 gulden. (Öhr. P 37 pag. 47 f.) 1 Item als mir her Hanman Offenbürg schreibe von Kytzbûhel gen Nürenberg, wie er gescheiden were von m. h. dem kûnge und daz ich ine ein ant- wort wiessen solt lassen gen Bassel etc., daz dete ich und sant zû ime mit der antwort an süntag vor s. Lorentzen tag. dem boten gab ich — 3 gulden. (Öhr. P 37 pag. 48.) — Vgl. nr. 118. 2 Item also sant ich uf s. Lorentzen tag Hans Trüsses und Nyckollaüwe gen Rotenburg uf der Tüber von der Jûden wegen. die haben selb virde verzert — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 49.) 3 Item dezglichen sant ich Enders Troslern gen Swinfürt auch von der Jûden selbdrit; die haben verzert — 11/2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 49.) 4 Item ich sant Vischlin den Jûden zů den Jüden uf dem Rine uf süntag vor u. 1. frauwentag als sie gen hiemel füre und daz er wieder gen zu mir kûmen solt uf s. Bartolmeus tag; also hat er ver- zert und verzolt bies uf fritag nach s. Bartolmeus tag, daz ich bezalt han - 8 gulden. (Öhr. P 37 pag. 54.) Vgl. nr. 140 art. 5. 5 Item uf dunderstag vor s. Bartolmeus tag da sant ich hern Hanssen minen caplan zû minem heren und oheim dem phalzgraffen, von Meintz und von Katzenelnbogen. und der kame wieder zû mir zû Meintz und der hat verzert — 51/2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 54.) — Item ich sant Hern Hansen minen caplan vor mir gein Meintz zû den Jûden, als die uf s. Bartolomeûs tag dahin kûmen solten, zů bestellen ine daz geleit etc. uf dünderstag vor s. Bartolomeůs 35 tag [Aug. 20], dem gab ich zu zeren — 2 gulden. (Öhringen P 37 pag. 51.) 6 Item her Hanman Offenburg der sant mir gen Meintz uf s. Bartolomeus tag m. h. dez kûnges brief und schreib mir da mins heren meinung und wie 40 aûch der paterarch auch dot were, bi den von Stros- burg. also sant ich Lenharde minen schriber wieder- umb gen Basel zû her Hanman mit briefen und zeichenis etc. dem gab ich zû zeren uf donderstag nach Bartolomeus tag - 4 gulden. (Öhr. P 37 pag. 54.) 45 Nicht aufgefunden. nrr. 123 und 124. 9 Nicht aufgefunden. 10 Vgl. S. 246 Anm. 7. 11 Item also sant ich einen kneht mit m. h. des 50 kungs brieffen zû minen heren von Koln und von Uhtrieht. dem gab ich zu zeren — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 54.) 12 Nicht aufgefunden. 13 Item zweien boten zů den Jûden gen Lauda und 55 gen Hartenberg zû lonne han ich geben — 1 gulden. uf den vorgenanten fritag [vorhergeht fritag nach s. Egiedien]. item Vieschlin der Jüde der hat ver- zert zů Würms und zů Heidelberg — 2 gulden, die han ich bezalt. (Öhr. P 37 pag. 55.) 60
Strana 293
G. Rechnungsauszüge nr. 165. 293 Laudawe und beschiede den widder zu mir gen Heidelberg zu komen. und der hetde unter wegen und zu Heidelberg verzert rinischer — 3 guldin. [42] Item 1 m. h. des konings gnade schicket mir brieve bi Erhart Buchern, die sandte ich von stunde an minen herren von Meintz von Coln von Trier und dem pfalzgraufen. derselbe kneht verzert rinischer 5 — 5 guldin. [43] Item 2 sin gnade die schreibe mir auch damit, dem concilio sin brief3 zu schicken und wie ich mich halten solte zu Basel. das tetde ich. demselben knehte gab ich zu zerena rinischer — 4 guldin. [44] Item 4 ich sandte dri boten uß, als ich etlichen Juden ein andern tag satzte gein Worms uf sundag Okt. 25 naht vor Simonis und Jude, mit brieven5 zu minen herren herzog Steffan und herzog Otten, dem marggraff 10 von Baden, den bischoven von Spiere, von Worms und von Straßburg, und des riches stetten in Elsaß, zu den graven von Lyningen von Virnberg, den burkluten und der stat zu Oppenhein. den drien boten gabe ich zu lone an donderstag nach u. 1. frauwen tag nativitatis a. d. etc. 39 — 6 guldin. Sept. 10 [45] Item° uf samstag vor s. Matheus tag sandte ich einen ritdenden kneht zu den Juden gein Stück- Sept. 19 garten. dem gabe ich zu zerunge rinisch — 1 guldin. [46] Item" uf mondag sant Mattheus tag schreib ich den Juden zu Villingen auch zu komen gein Sept. 21 Worms uf den vorgenanten tag. dem boten muste ich geben rinisch — 1 guldin und 2 sh. den. [47] Item° Bynnes der Jude der kame zu mir gein Guttenberg uf donderstag vor s. Michels tag. Sept. 24 der sagt mir, das Lewe der rich Jude zu Costenntz tod were; und es stunde wunderlich umbe sin gût und ich solt bi zitt darzû schicken, diewil es in der nuwe were. dann ime geburt alleine fur ine und die sinen zu 20 geben das merer teil von des dritden pfennigs wegen. also sandte ich Gerhart Venndler minen kneht, das er gein Wiesensteig ritden solt und da zu ime nemmen Peter Rammynger, den vogt zu Wiesensteig, wanne der bekannt an dem lande und redelich were. die haben verzert hin und widder in zwenzig tagen und doch nichtz geschickt rinischer — 9 guldin. [48] Item? uf samstag nach s. Michels tag da kame mir brieve von m. h. des konings gnaden, daz Okt. 3 25 ich on verziehen mich gen Basel fugen wolte. also muste ich der Judischeit widderbitten den tag, als ich sie bescheiden hetde gein Wurms zu kommen uf den sundag vor Simonis und Jude. und ich widderbote ir Okt. 25 etlichen. den boten muste ich geben rinischer — 3 guldin. [49] Item 1) als ich etlichen nit widderbitten môhte, da sandte ich herrn Hansen Gerbern minen caplan 15 a) A zerung. 30 1 Item m. h. dez kûngs genade der schickt mir brief bi Erhart Buchern, die sant ich von stunden an m. h. von Meintz und von Coln als daz lant Lûtzelnbürg antreffende. also sant ich einen boten zů m. h. von Coln an u. 1. frauwen dag der jüngern 35 [Sept. 8]. dem gab ich zû lon - 2 gulden. item so sant ich Gerhart minen barbirer zû minem heren von Meintz. dem gab ich zû zeren — I gulden. (Öhringen P 37 pag. 56.) Erhard Bucher brachte auch unsere nrr. 119 und 120 vom König mit. 2 Item als mir s. gn. auch geschrieben hete, wie ich ez halten solt zû Bassel in dem contzillio, also schreib ich daz graff Hanssen von Dirstein etc. dem gab ich zû lonne — 2 gulden. item Croten Hanssen zů lon gen Bassel — 1 gulden 2 sh. den. (Öhr. P 37 pag. 56.) 3 Nicht aufgefunden. 4 Item ich sant dri boten usse, als ich etlichen Jûden einen andern tag satzte gen Würms uf sün- tag zû naht vor Symonis et Jude mit brieffen zů herzog Steffen, dem bischof von Spijer [dem bis 50 Sp. am Rand], dem marggraffen von Baden, dem bischof von Strospůrg, zu herzog Otten und der Pfaltz reten [zu bis reten am Rand], dez riches steten in Elsses, zû den graffen von Liningen, von Virnburg, den burkluten und der stat zû Openheim. den gab 55 ich zû lonne - vir gulden an dunderstag nach u. 1. frauwen tag natividat a. etc. 39. (Öhr. P 37 pag. 56.) 5 nr. 147. 6 Item uf samstag vor s. Mateus dag sant ich einen ritenden kneht zů den Jûden gen Stückgarten; dem 60 gab ich zů zeren — 1 gulden. (Čhr. P 37 pag. 57.) 40 45 7 Item uf mantag sant Mateus tag da sant ich einen boten gen Villingen zů den Jûden und schreibe ine, daz sie zů dem tag gen Würms uf süntag zů naht vor Syemonie et Jûde kûmen solten; dem gab ich aûch ein gulden und 2 sh. den. (Öhr. P 37 pag. 57.) 8 Item Binysche der Jûde der kame zû mir gen Gütenberg und seit mir, daz Leüwe, der rich Jûde zu Costentz, dot were; und ez stünde wünderlichen umb sin gût; ich solt darzû schicken, die wille ez noch in der nûwe were, dan ime gebûrt allein fûr in und die sinen zû geben an den 600 gulden 500 gul- den. als sant ich gen Costentz Gerhart Vendler und daz der zû Wissensteig zû ime nemen solt Peter Ramingern zu Wiessensteig, wan der bekant an dem lande und redlichen ist, uf dûnderstag vor sant Michels tag. der hat, ussen gewesen bis uf --- [Lücke], verzert— 5 gulden [Zahl später eingetragen]. (Öhringen P 37 pag. 57.) Vgl. nr. 167 art. II, 1. 2 Item uf samstag darnach nach s. Michels tag, als mir botschaft kame, daz ich gen Bassel müst, also wiederbot ich der Jüdiescheit mins hern von Stros- burg, in der lantvogtey zů Elsses und zů Villingen, daz ich nit gen Würms kümen mohte, als ich ine dan dag bescheiden hete uf sûntag vor Symony et Jûde. den boten gab ich zû lonne — 3 gulden. (Öhringen P 37 pag. 58.) — Briefe K. Albrechts nicht aufgefunden. 1° Item ich sant hern Hanssen Gerwern minen caplan und Gerhart Vendler gen Würms, als ich der Jûdischeit bescheiden het dahin zů kůmen uf sûntag vor Symonis et Jude, uf samstag zuvor [Okt. 24]. (Öhringen P 37 pag. 60.)
G. Rechnungsauszüge nr. 165. 293 Laudawe und beschiede den widder zu mir gen Heidelberg zu komen. und der hetde unter wegen und zu Heidelberg verzert rinischer — 3 guldin. [42] Item 1 m. h. des konings gnade schicket mir brieve bi Erhart Buchern, die sandte ich von stunde an minen herren von Meintz von Coln von Trier und dem pfalzgraufen. derselbe kneht verzert rinischer 5 — 5 guldin. [43] Item 2 sin gnade die schreibe mir auch damit, dem concilio sin brief3 zu schicken und wie ich mich halten solte zu Basel. das tetde ich. demselben knehte gab ich zu zerena rinischer — 4 guldin. [44] Item 4 ich sandte dri boten uß, als ich etlichen Juden ein andern tag satzte gein Worms uf sundag Okt. 25 naht vor Simonis und Jude, mit brieven5 zu minen herren herzog Steffan und herzog Otten, dem marggraff 10 von Baden, den bischoven von Spiere, von Worms und von Straßburg, und des riches stetten in Elsaß, zu den graven von Lyningen von Virnberg, den burkluten und der stat zu Oppenhein. den drien boten gabe ich zu lone an donderstag nach u. 1. frauwen tag nativitatis a. d. etc. 39 — 6 guldin. Sept. 10 [45] Item° uf samstag vor s. Matheus tag sandte ich einen ritdenden kneht zu den Juden gein Stück- Sept. 19 garten. dem gabe ich zu zerunge rinisch — 1 guldin. [46] Item" uf mondag sant Mattheus tag schreib ich den Juden zu Villingen auch zu komen gein Sept. 21 Worms uf den vorgenanten tag. dem boten muste ich geben rinisch — 1 guldin und 2 sh. den. [47] Item° Bynnes der Jude der kame zu mir gein Guttenberg uf donderstag vor s. Michels tag. Sept. 24 der sagt mir, das Lewe der rich Jude zu Costenntz tod were; und es stunde wunderlich umbe sin gût und ich solt bi zitt darzû schicken, diewil es in der nuwe were. dann ime geburt alleine fur ine und die sinen zu 20 geben das merer teil von des dritden pfennigs wegen. also sandte ich Gerhart Venndler minen kneht, das er gein Wiesensteig ritden solt und da zu ime nemmen Peter Rammynger, den vogt zu Wiesensteig, wanne der bekannt an dem lande und redelich were. die haben verzert hin und widder in zwenzig tagen und doch nichtz geschickt rinischer — 9 guldin. [48] Item? uf samstag nach s. Michels tag da kame mir brieve von m. h. des konings gnaden, daz Okt. 3 25 ich on verziehen mich gen Basel fugen wolte. also muste ich der Judischeit widderbitten den tag, als ich sie bescheiden hetde gein Wurms zu kommen uf den sundag vor Simonis und Jude. und ich widderbote ir Okt. 25 etlichen. den boten muste ich geben rinischer — 3 guldin. [49] Item 1) als ich etlichen nit widderbitten môhte, da sandte ich herrn Hansen Gerbern minen caplan 15 a) A zerung. 30 1 Item m. h. dez kûngs genade der schickt mir brief bi Erhart Buchern, die sant ich von stunden an m. h. von Meintz und von Coln als daz lant Lûtzelnbürg antreffende. also sant ich einen boten zů m. h. von Coln an u. 1. frauwen dag der jüngern 35 [Sept. 8]. dem gab ich zû lon - 2 gulden. item so sant ich Gerhart minen barbirer zû minem heren von Meintz. dem gab ich zû zeren — I gulden. (Öhringen P 37 pag. 56.) Erhard Bucher brachte auch unsere nrr. 119 und 120 vom König mit. 2 Item als mir s. gn. auch geschrieben hete, wie ich ez halten solt zû Bassel in dem contzillio, also schreib ich daz graff Hanssen von Dirstein etc. dem gab ich zû lonne — 2 gulden. item Croten Hanssen zů lon gen Bassel — 1 gulden 2 sh. den. (Öhr. P 37 pag. 56.) 3 Nicht aufgefunden. 4 Item ich sant dri boten usse, als ich etlichen Jûden einen andern tag satzte gen Würms uf sün- tag zû naht vor Symonis et Jude mit brieffen zů herzog Steffen, dem bischof von Spijer [dem bis 50 Sp. am Rand], dem marggraffen von Baden, dem bischof von Strospůrg, zu herzog Otten und der Pfaltz reten [zu bis reten am Rand], dez riches steten in Elsses, zû den graffen von Liningen, von Virnburg, den burkluten und der stat zû Openheim. den gab 55 ich zû lonne - vir gulden an dunderstag nach u. 1. frauwen tag natividat a. etc. 39. (Öhr. P 37 pag. 56.) 5 nr. 147. 6 Item uf samstag vor s. Mateus dag sant ich einen ritenden kneht zů den Jûden gen Stückgarten; dem 60 gab ich zů zeren — 1 gulden. (Čhr. P 37 pag. 57.) 40 45 7 Item uf mantag sant Mateus tag da sant ich einen boten gen Villingen zů den Jûden und schreibe ine, daz sie zů dem tag gen Würms uf süntag zů naht vor Syemonie et Jûde kûmen solten; dem gab ich aûch ein gulden und 2 sh. den. (Öhr. P 37 pag. 57.) 8 Item Binysche der Jûde der kame zû mir gen Gütenberg und seit mir, daz Leüwe, der rich Jûde zu Costentz, dot were; und ez stünde wünderlichen umb sin gût; ich solt darzû schicken, die wille ez noch in der nûwe were, dan ime gebûrt allein fûr in und die sinen zû geben an den 600 gulden 500 gul- den. als sant ich gen Costentz Gerhart Vendler und daz der zû Wissensteig zû ime nemen solt Peter Ramingern zu Wiessensteig, wan der bekant an dem lande und redlichen ist, uf dûnderstag vor sant Michels tag. der hat, ussen gewesen bis uf --- [Lücke], verzert— 5 gulden [Zahl später eingetragen]. (Öhringen P 37 pag. 57.) Vgl. nr. 167 art. II, 1. 2 Item uf samstag darnach nach s. Michels tag, als mir botschaft kame, daz ich gen Bassel müst, also wiederbot ich der Jüdiescheit mins hern von Stros- burg, in der lantvogtey zů Elsses und zů Villingen, daz ich nit gen Würms kümen mohte, als ich ine dan dag bescheiden hete uf sûntag vor Symony et Jûde. den boten gab ich zû lonne — 3 gulden. (Öhringen P 37 pag. 58.) — Briefe K. Albrechts nicht aufgefunden. 1° Item ich sant hern Hanssen Gerwern minen caplan und Gerhart Vendler gen Würms, als ich der Jûdischeit bescheiden het dahin zů kůmen uf sûntag vor Symonis et Jude, uf samstag zuvor [Okt. 24]. (Öhringen P 37 pag. 60.)
Strana 294
294 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. Okt. 24 und Gerhart Venndler gen Worms zu den selben Juden uf samstag vor Symonis und Jude und beschiede Nov. I sie also widder zu mir gen Franckfurt uf den tag aller heiligen tagl. in der zitt haben sie verzert rinischer — 8 gulden und 4 sh. den. [50] Item2 und als mir botschafft kamen gein Franckfurt von Basele, wie der herzog von Saphoyen zu pabst herwelt were, mit sollichen brieven ° sandte meister Hanns von Eych und ich Gerhart Venndler zu m. h. des konings gnaden. und als er kamme gein Reyne, da warde ime warhaftiglich gesagt, das m. h. des konings gnade leider tode solt sin, und er fande zû Nurnberg meister Dietherich Ebbracht und Marquarten Brisacher prothonotarium; zu dem reite er. und er kame also widder zu mir zu der Nuwenstat; da liesse ich mit ime rechen. also hetde er verzert rinischer — 8 guldin und 5 beh. groschen. 5 11440 April oder Mai] 166. Aufzeichnung Konrads über Tagegelder 4 in der Zeit vom 22. Februar bis I. November 1439. 10 [1440 April oder Mai5.] Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 26-27 cop. ch. Ferner ebenda Stück 13, 14 und 15 copp. ch. Juni 4 Juni 7 Juni 29 [I] Item als mir von mines herren des konings gnoden brieff komen gein Bassel bi Henßlin Blencklin sinem botten und sin gnode mir schreibe" under andern sachen, das ich zu dem tag gein Nurenberg kommen 15 Febr. 22 solt, als sin gnade der Judischeit dahin bescheiden hett ze kommen uf s. Peters tag kathedra anno etc. 39 Febr. 16 jare, also schiede ich von Bassel uf montag vor vasenaht und ließe an miner stadt hinder mir grave Hansen von Tierstein, herrn Hannsen Gerbern minen capplan und Hannsen von Gemyengen minen diener mit andern den minen. und als ich gein Nurenberg kame, da vande ich sûnst niemantz da von mines herren des konigs wegen. so waren auch gar wenig Juden da. und da ich sahe und vername, das die sachen unendlich waren, 20 März 8 also blib ich doch da bis uf den sontag oculi. da kame zu mir herre Herman Hecht. der seit mir: das sunst März 15 nimantz keme zu mir von m. h. des konigs wegen, und ich solt selber das best tûn. also blibe ich da zu März 17 Nurenberg bis uf den sontag letare und kame also widder heim uf den dinstag nach letare. das machet Summa 170 gulden. 34 tag. zu tag und zu nacht fur min zerung 5 gulden, bringen — 170 gulden. [2] Item als ich nun widder gein Bassel kommen waß, da kommen mir brieve" von mines herren des 25 konigs gnaden, mit den ich einteils selber, nemlich zu m. h. den kurfürsten und andern fursten, mich fugen solt und die andern mit miner erbern botschaft hinwegk schicken solt, alles antreffend hulf gein Beheim etc. also bestalt ich aber min sachen zu Bassel mit grave Hannsen von Tierstein und andern den minen und herhube mich zu Bassel uf unsers herren lichnams tag, das waß der nehst donerstag vor s. Vits tag, wanne ich wol west, daz etlich fursten graven und herren etc. gein Spyeer zesammen kommen solten uf den sontag 30 nach unsers herren lichnams tag. also kame ich auch dahin, da vande ich daselbst min alten herren den bischoff Raban von Trier, von Spyer und von Wormes, herzog Otten und der Pfalcz rete, herzog Steffans sûne, die graven von Lyningen, von Nassauwe, die Ruwegreven, von Bittsch und von Feldencz und etwevil erber botten von den stetten, die sich da gesamnet hetten von der Armen Jacken wegen. den allen ich ire brieff selber antwurtet und redt mit dene, als mir danne entpfolhen waß. die gaben mir alle einmutiglich ze 35 antwurt, wie das sie und ander fursten etc. eines tags einigh worden weren gein Meintz uf s. Peter und Pauls tag; da solt ich hinne kommen, so mohten sie mir dester volliglicher geantwurten, so die andern fursten graven herren und von den steten zu ine kemen etc. 1 Zu Konrads Anwesenheit auf dem Frankfurter Fürstentag vgl. folgende Einträge in Konrads Ein- nahme- und Ausgaberegister: Item als m. h. der küng mir schreibe (nr. 207), daz ich alle sache under- wegen solt lassen und gen Franckenfürt zu dem tag uf aller heiligen tag kûmmen, also sant ich Johannes Goshein min schriber gen Basel zû dem contzillio und ich verkûnt in daz; dem gab ich zû zeren — 4 gulden uf den obgn. eilf dûssent meide tag [Okt. 21] anno etc. 39. item Boltzhussen zû zeren gen Franckenfürt und wieder heime — 2 gulden. item ich gab einem boten von Franckenfürt bies gen Basel — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 60 und 61.) 2 Item Gerhard dem barbirer zů zern zů m. h. dem künge mit meister Hanssen von Eich und meinem brief. dem gab ich uf mantag vor s. Martins tag [Nov. 9] 10 gulden und einen brief an Hansen Kramern von Nürenberg umb 20 gulden. der vollen- reit nit; er verzert aber die 10 gulden [der bis gulden später nachgetragen]. (Öhr. P 37 pag. 62.) 3 nrr. 212 und 213, auch nr. 222. Zu der Berechnung dieser „Tagegelder“ war Kon- rad jedoch nicht berechtigt (vgl. RTA. 15, LIII), da er gemäß folgender Aufzeichnung ein Jahresgehalt be- zog: Nota. so geburt mir des jares von mins herrn 45 des konings seligen gnaden fur min dinst 1500 guldin, als ich des siner gnaden brief [RTA. 13, 112 Anm. I] han. das ist uf itz fritag nach sant Jorgen tag in anno 40 [1440 April 29] zwei jare; das macht 3000 guldin. (Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 50 12 pag. 18; Stück 14 pag. 18; ferner in Stück 15 und 13 copp.ch.) Zur Berechnung der Tagegelder vgl. RTA. 15, LXXIV. 5 Zur Datierung vgl. RTA. 15, LXIII ff. 6 Vgl. nr. 165 art. 2. 7 Vgl. nr. 116 Quellenbeschreibung. 40 55
294 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. Okt. 24 und Gerhart Venndler gen Worms zu den selben Juden uf samstag vor Symonis und Jude und beschiede Nov. I sie also widder zu mir gen Franckfurt uf den tag aller heiligen tagl. in der zitt haben sie verzert rinischer — 8 gulden und 4 sh. den. [50] Item2 und als mir botschafft kamen gein Franckfurt von Basele, wie der herzog von Saphoyen zu pabst herwelt were, mit sollichen brieven ° sandte meister Hanns von Eych und ich Gerhart Venndler zu m. h. des konings gnaden. und als er kamme gein Reyne, da warde ime warhaftiglich gesagt, das m. h. des konings gnade leider tode solt sin, und er fande zû Nurnberg meister Dietherich Ebbracht und Marquarten Brisacher prothonotarium; zu dem reite er. und er kame also widder zu mir zu der Nuwenstat; da liesse ich mit ime rechen. also hetde er verzert rinischer — 8 guldin und 5 beh. groschen. 5 11440 April oder Mai] 166. Aufzeichnung Konrads über Tagegelder 4 in der Zeit vom 22. Februar bis I. November 1439. 10 [1440 April oder Mai5.] Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 12 pag. 26-27 cop. ch. Ferner ebenda Stück 13, 14 und 15 copp. ch. Juni 4 Juni 7 Juni 29 [I] Item als mir von mines herren des konings gnoden brieff komen gein Bassel bi Henßlin Blencklin sinem botten und sin gnode mir schreibe" under andern sachen, das ich zu dem tag gein Nurenberg kommen 15 Febr. 22 solt, als sin gnade der Judischeit dahin bescheiden hett ze kommen uf s. Peters tag kathedra anno etc. 39 Febr. 16 jare, also schiede ich von Bassel uf montag vor vasenaht und ließe an miner stadt hinder mir grave Hansen von Tierstein, herrn Hannsen Gerbern minen capplan und Hannsen von Gemyengen minen diener mit andern den minen. und als ich gein Nurenberg kame, da vande ich sûnst niemantz da von mines herren des konigs wegen. so waren auch gar wenig Juden da. und da ich sahe und vername, das die sachen unendlich waren, 20 März 8 also blib ich doch da bis uf den sontag oculi. da kame zu mir herre Herman Hecht. der seit mir: das sunst März 15 nimantz keme zu mir von m. h. des konigs wegen, und ich solt selber das best tûn. also blibe ich da zu März 17 Nurenberg bis uf den sontag letare und kame also widder heim uf den dinstag nach letare. das machet Summa 170 gulden. 34 tag. zu tag und zu nacht fur min zerung 5 gulden, bringen — 170 gulden. [2] Item als ich nun widder gein Bassel kommen waß, da kommen mir brieve" von mines herren des 25 konigs gnaden, mit den ich einteils selber, nemlich zu m. h. den kurfürsten und andern fursten, mich fugen solt und die andern mit miner erbern botschaft hinwegk schicken solt, alles antreffend hulf gein Beheim etc. also bestalt ich aber min sachen zu Bassel mit grave Hannsen von Tierstein und andern den minen und herhube mich zu Bassel uf unsers herren lichnams tag, das waß der nehst donerstag vor s. Vits tag, wanne ich wol west, daz etlich fursten graven und herren etc. gein Spyeer zesammen kommen solten uf den sontag 30 nach unsers herren lichnams tag. also kame ich auch dahin, da vande ich daselbst min alten herren den bischoff Raban von Trier, von Spyer und von Wormes, herzog Otten und der Pfalcz rete, herzog Steffans sûne, die graven von Lyningen, von Nassauwe, die Ruwegreven, von Bittsch und von Feldencz und etwevil erber botten von den stetten, die sich da gesamnet hetten von der Armen Jacken wegen. den allen ich ire brieff selber antwurtet und redt mit dene, als mir danne entpfolhen waß. die gaben mir alle einmutiglich ze 35 antwurt, wie das sie und ander fursten etc. eines tags einigh worden weren gein Meintz uf s. Peter und Pauls tag; da solt ich hinne kommen, so mohten sie mir dester volliglicher geantwurten, so die andern fursten graven herren und von den steten zu ine kemen etc. 1 Zu Konrads Anwesenheit auf dem Frankfurter Fürstentag vgl. folgende Einträge in Konrads Ein- nahme- und Ausgaberegister: Item als m. h. der küng mir schreibe (nr. 207), daz ich alle sache under- wegen solt lassen und gen Franckenfürt zu dem tag uf aller heiligen tag kûmmen, also sant ich Johannes Goshein min schriber gen Basel zû dem contzillio und ich verkûnt in daz; dem gab ich zû zeren — 4 gulden uf den obgn. eilf dûssent meide tag [Okt. 21] anno etc. 39. item Boltzhussen zû zeren gen Franckenfürt und wieder heime — 2 gulden. item ich gab einem boten von Franckenfürt bies gen Basel — 2 gulden. (Öhr. P 37 pag. 60 und 61.) 2 Item Gerhard dem barbirer zů zern zů m. h. dem künge mit meister Hanssen von Eich und meinem brief. dem gab ich uf mantag vor s. Martins tag [Nov. 9] 10 gulden und einen brief an Hansen Kramern von Nürenberg umb 20 gulden. der vollen- reit nit; er verzert aber die 10 gulden [der bis gulden später nachgetragen]. (Öhr. P 37 pag. 62.) 3 nrr. 212 und 213, auch nr. 222. Zu der Berechnung dieser „Tagegelder“ war Kon- rad jedoch nicht berechtigt (vgl. RTA. 15, LIII), da er gemäß folgender Aufzeichnung ein Jahresgehalt be- zog: Nota. so geburt mir des jares von mins herrn 45 des konings seligen gnaden fur min dinst 1500 guldin, als ich des siner gnaden brief [RTA. 13, 112 Anm. I] han. das ist uf itz fritag nach sant Jorgen tag in anno 40 [1440 April 29] zwei jare; das macht 3000 guldin. (Öhringen Hohenloh. H.-A. D nr. 24 Stück 50 12 pag. 18; Stück 14 pag. 18; ferner in Stück 15 und 13 copp.ch.) Zur Berechnung der Tagegelder vgl. RTA. 15, LXXIV. 5 Zur Datierung vgl. RTA. 15, LXIII ff. 6 Vgl. nr. 165 art. 2. 7 Vgl. nr. 116 Quellenbeschreibung. 40 55
Strana 295
10 20 25 30 35 40 50 55 G. Rechnungsauszüge nr. 165-167. 295 [3] Item also fure ich den Ry?ne abe! zu minen herren von Meintz von Kolen von Trier den von Sircke, den steten Kolen Oche etc. und fugt mich auch herwidder uf zu dem tage von Meintz vorgenant, also das ich eerst widder heim gein Guttenberg kame uf s. Kilians tag, das macht 27 tag. die bringen, ze tag und nacht fur min zerung 5 gulden, — 135 gulden. [4] Item also schrib? mir mines herren des konigs gnode, das ich widder gein Nurenberg reiten solt von der Judischeit wegen, das ich da sin solt uf sant Jacobs tag und darnach zu Meintz uf s. Bartolomeus tag und darnach aber zu Franckefurt uf aller heiligen tag, des ich alles gehorsam waf. und also in minen abwesen da giengen die veter zu Bassel in, ze welen einen pabst, da grave Hanns von Tierstein und ander die minen von minen wegen sie zubehalten, als sich geburet, 200 menschen und auch minner und meer alle tag zu spiesen etc. item also bin ich uB gewesen in dienst des vorgenanten m. gn. h. des konigs sit sant Jacobs tag bis uf aller heiligen tag, da leider die kleglich botschaft gein Franckfurt kame, das sin gnode tod were. das macht also 100 tag und, fur min zerung ze tag und nacht 5 gulden, bringt — 500 gulden. 167. Aufzeichnungen Konrads von Weinsberg über die von ihm aufgenommenen Darlehen?. [ 1440 April oder Mai bezw. nach September 9.4] Aus Ólwingen Hohenloh. H.-A., und zwar I: D nr. 24 Stück 15 [pag. 25] cop. ch.; IT: ebenda Stück 12 pag. 22 cop. ch. Ferner I: ebenda Stück 13; II: ebenda Stück 13, 14 und 15. [7] Nota das ich also uBgerichtet han von wegen mins gnedigen herrn konig Albrechts seligen in den sachen, so vor geschriben stet, desselben geltes han ich eines teils entlechenet umbe die, so hernach geschriben stet. [1] Item 4000 guldin umbe Hannsen und Petern von Berlichingen gebrudere, davon ich zu jerlicher gulte 400 guldin geben müf)*. [2] item 700 gulden umbe Symon von Nideck, davon ich 55 guldin jer- lichs zu gulte geben müfi ?. [3] item so bin ich dem wirte zu Basele sin gelt von der herberge noch alles schuldig”. [4] item der Judischeit zu Nurnberg 200 guldin?. [5] item der Judischeit zu Franck- furt 300 guldin, darfure sie min silbrine pfand innhaben?. [6] item den Juden von Colmar 100 guldin, da man win umbe hat kaüft gen Basele. Summa 5000 und 300 guldin on des wirtes zu Basel. [11] [1] Nota. mir leihe der Titschmeister 84'/, mark silbers an kopfen bechern und sunst silber, die ich versaczt fur 500 rinisch gulden, das ich zu Basel mins herrn des konigs sachen bestellen und ufigerichten mohte. und als die Juden zu Costencz mit mir uberkomen waren, den empfalhe ich sollicli silber dem meister zu lösen und ich gabe ine daruf min quitantz hinuB. also indes starbe Lewe Jude”, also das sollich gelt nit gevile und daz silber verginge und verkauft wart. also sin die minen zu Basel in minen abewesen dar unter geritden die Juden, geladen, als lange biz das das gelt doch geviele, als danne das vor in dem innemen geschriben^ stet. also rechet ich mit den minen, waz sie also verzert, umb die ladbrief geben und verboten- lonet hetden, uf fritag vor des heiligen cruez tag als daz herhohet wart anno domini etc. 40. das ist ge- wesen 24 guldin 6 Basler schillinge 1 rappe??. item also han ich ie fur ein mark silbers geben, als ich 1 Vgl. m. 117. 2 mr. 137 und 207. 3 Vgl. dazu RT A. 15, LVII bes. auch. Amm. 5-10. 4 Vgl. zur Datierung ВТА. 15, LXIV f. 5 Vgl. RTA. 15, LVII Amm. 6. 6 Vgl. ebenda Anm. 7. * Vgl. Abrechnung vom 9. September 1440: Item und Ausgaberegister Konrads: Nota. miner swester dohter von Helfenstein, der von Müntfürt, was ich schüldieg 500 gulden, dafüre sie silberin phant hete, die mir der Dützsche meister gelihen hat. also sant ich Peter Schriber vogt zů Wiessensteig zů ire und der solt innemen von Lewen Jůden zů Costentz und denen, die zů ime gehoren, 300 gulden; item uf den vorgenanten fritag vor des heligen crucz tag da liesse ich mit dem wirt auch rechen von der her- herge wegen, waz ime geburt fur den huszinse, so vorgeschriben stet. dem muste ich geben zu den 96 guldin, so vorgeschriben stet (8.59 7. 30? ff.) 78 guldin. ( Óhringen Hohenloh. H. A. D nr. 24 Stück 12 pag. 22 cop. ch. — Ferner in Stück 183 und 15.) 8 Näheres wicht festzustellen. 9 Vgl. dazu RT A. 18, 701 Amm. 2; unsere mr. 145; ferner RT A. 16, 38 Amm. 2, und. die wr. 5; 17; 18; 167 artt. 4 und 5. 1 Im September 1439, vgl. aw. 165 art. 47. 11 Vgl. mr. 168 art. 11. 12 Vgl. zu diesem Darlehen die Darstellung in, RT A. 15, LIV Anm. 4 und folgende E'intrüge im Einnahme- und von miner gerehtiekeit wegen 30 gulden; item von Aberham vom Stein 10 gulden; item von Aber- ham Jüden von Collemar 40 gulden; item und von miner gerehtiekeit wegen 2 gulden; item von Obellin Jüden von Velkirch 30 gulden; item von der ge- rehtiegkeit 115 gulden; item von Mosse von Mol- lingen 20 gulden; item und der gerehtiekeit 1 gulden; item von miner swester, als ich ir geliehen hete, 10 gulden; suma 44415 gulden; item so han ich ime darzü geben 58 gulden; suma sumarum 50215 gulden; die 214 gulden sol er verzeren. geschehen an montag nach unser lieben frauwen tag würtzwihe [Aug. 17] anno eto. 39. item als mir miner swester dohter von Helfenstein geliehen hete uf silbe- rin phant 500 gulden, dez silbers hat sie verkauft zü Juli 8 Juli 26 Aug. 24 Nov. 1 Juli 26 Nov. 1 [1440 April oder Mai bezw. nach Sept. 9] 1440 Sept. 9
10 20 25 30 35 40 50 55 G. Rechnungsauszüge nr. 165-167. 295 [3] Item also fure ich den Ry?ne abe! zu minen herren von Meintz von Kolen von Trier den von Sircke, den steten Kolen Oche etc. und fugt mich auch herwidder uf zu dem tage von Meintz vorgenant, also das ich eerst widder heim gein Guttenberg kame uf s. Kilians tag, das macht 27 tag. die bringen, ze tag und nacht fur min zerung 5 gulden, — 135 gulden. [4] Item also schrib? mir mines herren des konigs gnode, das ich widder gein Nurenberg reiten solt von der Judischeit wegen, das ich da sin solt uf sant Jacobs tag und darnach zu Meintz uf s. Bartolomeus tag und darnach aber zu Franckefurt uf aller heiligen tag, des ich alles gehorsam waf. und also in minen abwesen da giengen die veter zu Bassel in, ze welen einen pabst, da grave Hanns von Tierstein und ander die minen von minen wegen sie zubehalten, als sich geburet, 200 menschen und auch minner und meer alle tag zu spiesen etc. item also bin ich uB gewesen in dienst des vorgenanten m. gn. h. des konigs sit sant Jacobs tag bis uf aller heiligen tag, da leider die kleglich botschaft gein Franckfurt kame, das sin gnode tod were. das macht also 100 tag und, fur min zerung ze tag und nacht 5 gulden, bringt — 500 gulden. 167. Aufzeichnungen Konrads von Weinsberg über die von ihm aufgenommenen Darlehen?. [ 1440 April oder Mai bezw. nach September 9.4] Aus Ólwingen Hohenloh. H.-A., und zwar I: D nr. 24 Stück 15 [pag. 25] cop. ch.; IT: ebenda Stück 12 pag. 22 cop. ch. Ferner I: ebenda Stück 13; II: ebenda Stück 13, 14 und 15. [7] Nota das ich also uBgerichtet han von wegen mins gnedigen herrn konig Albrechts seligen in den sachen, so vor geschriben stet, desselben geltes han ich eines teils entlechenet umbe die, so hernach geschriben stet. [1] Item 4000 guldin umbe Hannsen und Petern von Berlichingen gebrudere, davon ich zu jerlicher gulte 400 guldin geben müf)*. [2] item 700 gulden umbe Symon von Nideck, davon ich 55 guldin jer- lichs zu gulte geben müfi ?. [3] item so bin ich dem wirte zu Basele sin gelt von der herberge noch alles schuldig”. [4] item der Judischeit zu Nurnberg 200 guldin?. [5] item der Judischeit zu Franck- furt 300 guldin, darfure sie min silbrine pfand innhaben?. [6] item den Juden von Colmar 100 guldin, da man win umbe hat kaüft gen Basele. Summa 5000 und 300 guldin on des wirtes zu Basel. [11] [1] Nota. mir leihe der Titschmeister 84'/, mark silbers an kopfen bechern und sunst silber, die ich versaczt fur 500 rinisch gulden, das ich zu Basel mins herrn des konigs sachen bestellen und ufigerichten mohte. und als die Juden zu Costencz mit mir uberkomen waren, den empfalhe ich sollicli silber dem meister zu lösen und ich gabe ine daruf min quitantz hinuB. also indes starbe Lewe Jude”, also das sollich gelt nit gevile und daz silber verginge und verkauft wart. also sin die minen zu Basel in minen abewesen dar unter geritden die Juden, geladen, als lange biz das das gelt doch geviele, als danne das vor in dem innemen geschriben^ stet. also rechet ich mit den minen, waz sie also verzert, umb die ladbrief geben und verboten- lonet hetden, uf fritag vor des heiligen cruez tag als daz herhohet wart anno domini etc. 40. das ist ge- wesen 24 guldin 6 Basler schillinge 1 rappe??. item also han ich ie fur ein mark silbers geben, als ich 1 Vgl. m. 117. 2 mr. 137 und 207. 3 Vgl. dazu RT A. 15, LVII bes. auch. Amm. 5-10. 4 Vgl. zur Datierung ВТА. 15, LXIV f. 5 Vgl. RTA. 15, LVII Amm. 6. 6 Vgl. ebenda Anm. 7. * Vgl. Abrechnung vom 9. September 1440: Item und Ausgaberegister Konrads: Nota. miner swester dohter von Helfenstein, der von Müntfürt, was ich schüldieg 500 gulden, dafüre sie silberin phant hete, die mir der Dützsche meister gelihen hat. also sant ich Peter Schriber vogt zů Wiessensteig zů ire und der solt innemen von Lewen Jůden zů Costentz und denen, die zů ime gehoren, 300 gulden; item uf den vorgenanten fritag vor des heligen crucz tag da liesse ich mit dem wirt auch rechen von der her- herge wegen, waz ime geburt fur den huszinse, so vorgeschriben stet. dem muste ich geben zu den 96 guldin, so vorgeschriben stet (8.59 7. 30? ff.) 78 guldin. ( Óhringen Hohenloh. H. A. D nr. 24 Stück 12 pag. 22 cop. ch. — Ferner in Stück 183 und 15.) 8 Näheres wicht festzustellen. 9 Vgl. dazu RT A. 18, 701 Amm. 2; unsere mr. 145; ferner RT A. 16, 38 Amm. 2, und. die wr. 5; 17; 18; 167 artt. 4 und 5. 1 Im September 1439, vgl. aw. 165 art. 47. 11 Vgl. mr. 168 art. 11. 12 Vgl. zu diesem Darlehen die Darstellung in, RT A. 15, LIV Anm. 4 und folgende E'intrüge im Einnahme- und von miner gerehtiekeit wegen 30 gulden; item von Aberham vom Stein 10 gulden; item von Aber- ham Jüden von Collemar 40 gulden; item und von miner gerehtiekeit wegen 2 gulden; item von Obellin Jüden von Velkirch 30 gulden; item von der ge- rehtiegkeit 115 gulden; item von Mosse von Mol- lingen 20 gulden; item und der gerehtiekeit 1 gulden; item von miner swester, als ich ir geliehen hete, 10 gulden; suma 44415 gulden; item so han ich ime darzü geben 58 gulden; suma sumarum 50215 gulden; die 214 gulden sol er verzeren. geschehen an montag nach unser lieben frauwen tag würtzwihe [Aug. 17] anno eto. 39. item als mir miner swester dohter von Helfenstein geliehen hete uf silbe- rin phant 500 gulden, dez silbers hat sie verkauft zü Juli 8 Juli 26 Aug. 24 Nov. 1 Juli 26 Nov. 1 [1440 April oder Mai bezw. nach Sept. 9] 1440 Sept. 9
Strana 296
296 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. [1440 dem Tutschen meister ander silber kauft han 7 guldin, das machet an einer summe 5911/2 guldin. item April also geburet mir abzugein an minen innemen und an minen schulden zugeen, das ich meer fur das silber oder Mai gegeben han, wann das silber vergangen ist, nemlichen — 911/2 guldin. bezw. nach Ulm 41 mark, I lot zu 7 gulden minus 1 ort, als sie Sept. 9p es uberschlet; daz moht an golde 276 gulden 1 ort. so hat man mir gesagt, sie habe verkauft 45 mark; daz meht 27 gulden meer. mit solcher unterscheidt han ich hern Wernhern Künlin zû ire gesant. und dem han ich gesant 25 gulden bi Renlin uf samstag nach sant Elspeten tag [Nov. 2I]. so sol er von Lewen Jûden von Schaffhüssen innemen 200 minus 5 6 gulden. also wirt sie bezalt der 500 gulden und daz uberig silber gelost. und die 2 gulden, die uberig sin, die sol er verzeren. ([Albrecht] in Bibl. d. Lit. V. Stuttgart 18, 77 und 86 f.)
296 Weltliche Reichspolitik seit Oktober 1438. [1440 dem Tutschen meister ander silber kauft han 7 guldin, das machet an einer summe 5911/2 guldin. item April also geburet mir abzugein an minen innemen und an minen schulden zugeen, das ich meer fur das silber oder Mai gegeben han, wann das silber vergangen ist, nemlichen — 911/2 guldin. bezw. nach Ulm 41 mark, I lot zu 7 gulden minus 1 ort, als sie Sept. 9p es uberschlet; daz moht an golde 276 gulden 1 ort. so hat man mir gesagt, sie habe verkauft 45 mark; daz meht 27 gulden meer. mit solcher unterscheidt han ich hern Wernhern Künlin zû ire gesant. und dem han ich gesant 25 gulden bi Renlin uf samstag nach sant Elspeten tag [Nov. 2I]. so sol er von Lewen Jûden von Schaffhüssen innemen 200 minus 5 6 gulden. also wirt sie bezalt der 500 gulden und daz uberig silber gelost. und die 2 gulden, die uberig sin, die sol er verzeren. ([Albrecht] in Bibl. d. Lit. V. Stuttgart 18, 77 und 86 f.)
Strana 297
Kurfürstentag zu Mainz August 1439. Die Absetzung Papst Eugens rückte das Schisma in bedrohliche Nähe. Dagegen gab es nach Anschauung der Deutschen Kurfürsten nur ein Mittel, die Neutralität. Sie mußte aber 5 nach dem Ausbrechen Rabans von Trierl und nach dem Ubergang des Trierer Hochstifts an Jakob von Sirck2 neu gegründet werden. Und dies schien um so nötiger, als die Abhaltung des in Mainz von den Deutschen und Französischen Gesandten verabredeten Frankfurter Tages3, der den Kirchenstreit entscheiden sollte, noch nicht gesichert war. Im Juli konnten die Kurfürsten noch nicht wissen, ob König Albrecht die Mainzer Intelligenzien annehmen oder den Frankfurter Tag 10 mit Rücksicht auf die Ungarischen Verhältnisse weiter hinausschieben würde. Verzögerte sich die Entscheidung im Kirchenstreit, dann war die Neubegründung der Neutralität unbedingt nötig. Sie konnte nur auf einem Kurfürstentag erfolgen. Dessen Akten bietet unsere lit. C. In un- mittelbarem Anschluß an den Kurfürstentag fand zu Mainz eine Synode der Mainzer Kirchen- provinz (lit. D) statt. Auch sie diente der Vorbereitung des Frankfurter Tages. Beide Tagungen 15 suchte das Konzil zu seinen Gunsten auszunutzen, wie aus den Vorakten (lit. B) und dem ein- zigen Bericht über die Vorgänge und Verhandlungen in Mainz (lit. E) hervorgeht. Diese Mainzer Tagungen gehören somit dem Bereich kurfürstlicher Reichspolitik an. Europa aber sah in dem Römischen König die Stelle, die allein den verwüstenden Kirchenstreit beheben konnte; davon zeugen die Akten unserer lit. A. 20 A. König Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 168-176. 25 Nach dem verhängnisvollen 25. Juni suchten beide Parteien, Konzil und Papst, den Römi- schen König für sich zu gewinnen. Die Baseler Väter erteilten dem Bischof Johann von Lübeck die nicht leichte Aufgabe, das Vorgehen des Konzils gegen Eugen IV. zu rechtfertigen und den König auf ihre Seite zu ziehen (nrr. 168—170). Papst Eugen suchte ihn durch die Mitteilung vom Abschluß der Union zwischen der Römischen und der Griechischen Kirche zu gewinnen (nrr. 171 u. 172). König Karl von Frankreich beschwor Albrecht, an den Mainzer Verabredungen festzuhalten (nr. I73), und König Heinrich von England wünschte ein strenges Vorgehen gegen die Baseler (nr. 174). Ob und wie König Albrecht beiden antwortete, wissen wir nicht. Die Ant- wort an den Papst besagte nichts besonderes (nr. 176). Der Bischof von Lübeck, der Ende August 30 zum König ins Feldlager kam, erzielte gegenüber den Ungarn keinen Erfolg (nrr. 175 u. 176). Der König gab ihm eine schriftliche Antwort, die am 23. Oktober in der Generalkongregation ver- lesen wurde. Nach der Inhaltsangabe Segovias war das königliche Schreiben identisch mit unserer nr. 109 (vgl. auch nr. 202 art. 6). Die Angabe Hüglins (S. 208 Z. 16b ff.) erscheint nach nr. 122 Abs. 8 durchaus glaubhaft, müßte aber auf einen Brief bezogen werden, der bis jetzt 35 nicht wieder gefunden worden ist. Mündliche Aufträge nahm der Bischof wohl mit in sein Grab; auf der Rückreise ereilte ihn am 8. September der Tod. Ob Kunz von Vinsterlohr, der Abgesandte Konrads von Weinsberg (nr. 121), noch mit König Albrecht verhandelt hat, müssen wir mangels Quellen dahingestellt sein lassen. 1 Vgl. S. 3 Z. 35 f. u. 47. 40 2 Vgl. S. 224 Anm. 1. 3 Vgl. S. 3 Z. 47 If. Deutsche Reichstags-Akten XIV. 38
Kurfürstentag zu Mainz August 1439. Die Absetzung Papst Eugens rückte das Schisma in bedrohliche Nähe. Dagegen gab es nach Anschauung der Deutschen Kurfürsten nur ein Mittel, die Neutralität. Sie mußte aber 5 nach dem Ausbrechen Rabans von Trierl und nach dem Ubergang des Trierer Hochstifts an Jakob von Sirck2 neu gegründet werden. Und dies schien um so nötiger, als die Abhaltung des in Mainz von den Deutschen und Französischen Gesandten verabredeten Frankfurter Tages3, der den Kirchenstreit entscheiden sollte, noch nicht gesichert war. Im Juli konnten die Kurfürsten noch nicht wissen, ob König Albrecht die Mainzer Intelligenzien annehmen oder den Frankfurter Tag 10 mit Rücksicht auf die Ungarischen Verhältnisse weiter hinausschieben würde. Verzögerte sich die Entscheidung im Kirchenstreit, dann war die Neubegründung der Neutralität unbedingt nötig. Sie konnte nur auf einem Kurfürstentag erfolgen. Dessen Akten bietet unsere lit. C. In un- mittelbarem Anschluß an den Kurfürstentag fand zu Mainz eine Synode der Mainzer Kirchen- provinz (lit. D) statt. Auch sie diente der Vorbereitung des Frankfurter Tages. Beide Tagungen 15 suchte das Konzil zu seinen Gunsten auszunutzen, wie aus den Vorakten (lit. B) und dem ein- zigen Bericht über die Vorgänge und Verhandlungen in Mainz (lit. E) hervorgeht. Diese Mainzer Tagungen gehören somit dem Bereich kurfürstlicher Reichspolitik an. Europa aber sah in dem Römischen König die Stelle, die allein den verwüstenden Kirchenstreit beheben konnte; davon zeugen die Akten unserer lit. A. 20 A. König Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 168-176. 25 Nach dem verhängnisvollen 25. Juni suchten beide Parteien, Konzil und Papst, den Römi- schen König für sich zu gewinnen. Die Baseler Väter erteilten dem Bischof Johann von Lübeck die nicht leichte Aufgabe, das Vorgehen des Konzils gegen Eugen IV. zu rechtfertigen und den König auf ihre Seite zu ziehen (nrr. 168—170). Papst Eugen suchte ihn durch die Mitteilung vom Abschluß der Union zwischen der Römischen und der Griechischen Kirche zu gewinnen (nrr. 171 u. 172). König Karl von Frankreich beschwor Albrecht, an den Mainzer Verabredungen festzuhalten (nr. I73), und König Heinrich von England wünschte ein strenges Vorgehen gegen die Baseler (nr. 174). Ob und wie König Albrecht beiden antwortete, wissen wir nicht. Die Ant- wort an den Papst besagte nichts besonderes (nr. 176). Der Bischof von Lübeck, der Ende August 30 zum König ins Feldlager kam, erzielte gegenüber den Ungarn keinen Erfolg (nrr. 175 u. 176). Der König gab ihm eine schriftliche Antwort, die am 23. Oktober in der Generalkongregation ver- lesen wurde. Nach der Inhaltsangabe Segovias war das königliche Schreiben identisch mit unserer nr. 109 (vgl. auch nr. 202 art. 6). Die Angabe Hüglins (S. 208 Z. 16b ff.) erscheint nach nr. 122 Abs. 8 durchaus glaubhaft, müßte aber auf einen Brief bezogen werden, der bis jetzt 35 nicht wieder gefunden worden ist. Mündliche Aufträge nahm der Bischof wohl mit in sein Grab; auf der Rückreise ereilte ihn am 8. September der Tod. Ob Kunz von Vinsterlohr, der Abgesandte Konrads von Weinsberg (nr. 121), noch mit König Albrecht verhandelt hat, müssen wir mangels Quellen dahingestellt sein lassen. 1 Vgl. S. 3 Z. 35 f. u. 47. 40 2 Vgl. S. 224 Anm. 1. 3 Vgl. S. 3 Z. 47 If. Deutsche Reichstags-Akten XIV. 38
Strana 298
298 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. B. Vorbereitungen nr. 177-184. Vorbereitende Aktenstücke zum Kurfürstentag haben wir nicht. Die erste Spur von ihm erscheint anfangs Juli, also nach der Absetzung des Papstes (nr. 179). Als Versammlungsort war ursprünglich Frankfurt in Aussicht genommen; in letzter Stunde wurde der Tag nach Mainz verlegt, angeblich wegen der Pest (nrr. 182; 183; 191). Dagegen sind uns vorbereitende Aktenstücke zu der Synode der Mainzer Kirchenprovinz erhalten. Sie war bereits im Anschluß an den Mainzer Kongreß vom April als Vorbereitung zu dem entscheidenden Frankfurter Tag in Aussicht genommen; die Kunde von der Absetzung Eugens beschleunigte die Einberufung (nr. 177). Die Tagesordnung liegt uns in nr. 178 vor. Unbekannt mit den Mainzer Intelligenzien maßen die beiden kirchlichen Parteien dem Kur- 10 fürstentag eine übergroße Bedeutung zu. Das Konzil schickte eine Gesandtschaft, deren Instruk- tion sich mit der für Johann von Lübeck deckt (nrr. 180; 181 u. 183). — Nikolaus von Cues, der päpstliche Agent, suchte durch persönliche Beeinflussung Deutscher Prälaten der Sache seines Herren zu dienen. Die Widersprüche in den beiden Berichten des Cusanus und des Abtes Johannes von Maulbronn über ihre kirchenpolitische Unterhaltung lösen sich, wenn wir bedenken, daß 15 Nikolaus, um seine Tätigkeit in günstigstem Licht erscheinen zu lassen, stärker auftragen mußte, während Johannes, der wegen dieser Unterredung scharf angegriffen worden war, in seinem Ent- schuldigungsschreiben nach Möglichkeit milderte und abschwächte (nrr. 182 u. 184). C. Akten des Kurfürstentags nr. 185-193. Das Uberwiegen von aktenmäßigen, häufig nicht oder ungenügend datierten Quellen und die 20 Einseitigkeit des einzigen uns erhaltenen Berichts (nr. 200) — des der Konzilsgesandten, der über die Beratungen der kurfürstlichen Räte untereinander natürlich nichts bringt — erschweren die Rekonstruktion der Verhandlungen. Die Teilnehmer des Kurfürstentages lassen sich aus nrr. 186 und 191, die Zusammen- setzung der Konzilsgesandtschaft aus nr. 180, die päpstlichen Beobachter aus nrr. 182 und 200 25 Anm. ermitteln. Der Beginn der Verhandlungen war nach nr. 182 auf 9. August angesetzt. Das in nr. 185 Vorlage R und nr. 216 genannte Datum, 6. August, stößt auf allerlei Schwierigkeiten (vgl. S. 325 Anm. 3). Der Versuch der Konzilsgesandten, sofort zu Beginn des Tages eine Audienz zu erhalten und damit die kommenden Verhandlungen zu beeinflussen, scheiterte. Gemäß ihrer Absicht, die 30 Neutralität neu zu begründen, erklärten die Kurfürsten am 13. August in der protestacio Wesen und Zweck der Neutralität (nr. 185), ergänzten diese Erklärung durch die appellatio (nr. 186) und schlossen am 14. August mit der Erneuerung der Frankfurter Neutralitätseinung vom 20. März 1438 (nr. 187) das ganze Werk ab. Nun erst gewährten sie den Konzilsvertretern die Audienz, die von den Kurfürsten aber kurzerhand abgebrochen wurde, als Segovia die Absetzung 35 des Papstes begründen wollte (nrr. 188 u. 200). In den folgenden Tagen beschlossen die Kur- fürsten und kurfürstlichen Räte die Absendung des Erzbischofs von Trier, der den König zum Beitritt zur Neutralitätsunion gewinnen und mit ihm ein kirchenpolitisches Programm verein- baren sollte; weiter traf man Abmachungen über die Besiegelung der Einungsurkunde, sowie über den Beitritt der Erzbischöfe und Fürsten zur Neutralität (nrr. 189—191). Die Verhandlungen 40 waren bereits beendet, da langte, vermutlich am 25. August, ein Schreiben König Albrechts an, in dem er gemäß den Mainzer Verabredungen anordnete, daß der geplante Frankfurter Tag zur Ent- scheidung des Kirchenstreites am I. November stattfinden sollte. Damit war ein förmlicher Ab- schluß der Neutralitätsunion und die Sendung des Trierers zum Hofe Albrechts überflüssig ge- worden (nr. 192). Für eine solch kurze Zeit glaubte man einer doch nur vorläufigen Einung 45 nicht zu bedürfen. Nur dem Konzil gegenüber sprach der Kurfürst von Mainz die Bitte aus, von einem weiteren Vorgehen gegen den Papst abzuschen (nr. 193). — Andere Verhandlungen des
298 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. B. Vorbereitungen nr. 177-184. Vorbereitende Aktenstücke zum Kurfürstentag haben wir nicht. Die erste Spur von ihm erscheint anfangs Juli, also nach der Absetzung des Papstes (nr. 179). Als Versammlungsort war ursprünglich Frankfurt in Aussicht genommen; in letzter Stunde wurde der Tag nach Mainz verlegt, angeblich wegen der Pest (nrr. 182; 183; 191). Dagegen sind uns vorbereitende Aktenstücke zu der Synode der Mainzer Kirchenprovinz erhalten. Sie war bereits im Anschluß an den Mainzer Kongreß vom April als Vorbereitung zu dem entscheidenden Frankfurter Tag in Aussicht genommen; die Kunde von der Absetzung Eugens beschleunigte die Einberufung (nr. 177). Die Tagesordnung liegt uns in nr. 178 vor. Unbekannt mit den Mainzer Intelligenzien maßen die beiden kirchlichen Parteien dem Kur- 10 fürstentag eine übergroße Bedeutung zu. Das Konzil schickte eine Gesandtschaft, deren Instruk- tion sich mit der für Johann von Lübeck deckt (nrr. 180; 181 u. 183). — Nikolaus von Cues, der päpstliche Agent, suchte durch persönliche Beeinflussung Deutscher Prälaten der Sache seines Herren zu dienen. Die Widersprüche in den beiden Berichten des Cusanus und des Abtes Johannes von Maulbronn über ihre kirchenpolitische Unterhaltung lösen sich, wenn wir bedenken, daß 15 Nikolaus, um seine Tätigkeit in günstigstem Licht erscheinen zu lassen, stärker auftragen mußte, während Johannes, der wegen dieser Unterredung scharf angegriffen worden war, in seinem Ent- schuldigungsschreiben nach Möglichkeit milderte und abschwächte (nrr. 182 u. 184). C. Akten des Kurfürstentags nr. 185-193. Das Uberwiegen von aktenmäßigen, häufig nicht oder ungenügend datierten Quellen und die 20 Einseitigkeit des einzigen uns erhaltenen Berichts (nr. 200) — des der Konzilsgesandten, der über die Beratungen der kurfürstlichen Räte untereinander natürlich nichts bringt — erschweren die Rekonstruktion der Verhandlungen. Die Teilnehmer des Kurfürstentages lassen sich aus nrr. 186 und 191, die Zusammen- setzung der Konzilsgesandtschaft aus nr. 180, die päpstlichen Beobachter aus nrr. 182 und 200 25 Anm. ermitteln. Der Beginn der Verhandlungen war nach nr. 182 auf 9. August angesetzt. Das in nr. 185 Vorlage R und nr. 216 genannte Datum, 6. August, stößt auf allerlei Schwierigkeiten (vgl. S. 325 Anm. 3). Der Versuch der Konzilsgesandten, sofort zu Beginn des Tages eine Audienz zu erhalten und damit die kommenden Verhandlungen zu beeinflussen, scheiterte. Gemäß ihrer Absicht, die 30 Neutralität neu zu begründen, erklärten die Kurfürsten am 13. August in der protestacio Wesen und Zweck der Neutralität (nr. 185), ergänzten diese Erklärung durch die appellatio (nr. 186) und schlossen am 14. August mit der Erneuerung der Frankfurter Neutralitätseinung vom 20. März 1438 (nr. 187) das ganze Werk ab. Nun erst gewährten sie den Konzilsvertretern die Audienz, die von den Kurfürsten aber kurzerhand abgebrochen wurde, als Segovia die Absetzung 35 des Papstes begründen wollte (nrr. 188 u. 200). In den folgenden Tagen beschlossen die Kur- fürsten und kurfürstlichen Räte die Absendung des Erzbischofs von Trier, der den König zum Beitritt zur Neutralitätsunion gewinnen und mit ihm ein kirchenpolitisches Programm verein- baren sollte; weiter traf man Abmachungen über die Besiegelung der Einungsurkunde, sowie über den Beitritt der Erzbischöfe und Fürsten zur Neutralität (nrr. 189—191). Die Verhandlungen 40 waren bereits beendet, da langte, vermutlich am 25. August, ein Schreiben König Albrechts an, in dem er gemäß den Mainzer Verabredungen anordnete, daß der geplante Frankfurter Tag zur Ent- scheidung des Kirchenstreites am I. November stattfinden sollte. Damit war ein förmlicher Ab- schluß der Neutralitätsunion und die Sendung des Trierers zum Hofe Albrechts überflüssig ge- worden (nr. 192). Für eine solch kurze Zeit glaubte man einer doch nur vorläufigen Einung 45 nicht zu bedürfen. Nur dem Konzil gegenüber sprach der Kurfürst von Mainz die Bitte aus, von einem weiteren Vorgehen gegen den Papst abzuschen (nr. 193). — Andere Verhandlungen des
Strana 299
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 168. 299 Tages betrafen ein Bündnis zwischen Mainz und Trier; sie sollten später in Frankfurt fort- gesetzt und ergänzt werden1. D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 194-199. Die Verhandlungen der Provinzialsynode, auf der anscheinend alle Diözesen vertreten 5 waren, begannen vermutlich am 20. August. Segovia gibt (nr. 200, III) an, daß die Konzils- gesandten am vierten Tage der Provinzialsynode zur Audienz zugelassen worden seien. Nach dem allerdings verstümmelt überlieferten Datum der dabei gehaltenen Rede des Abtes von Schottland (nr. 195) war dies der 23. August. Somit ergibt sich obiges Datum. Erhalten ist an Akten nur der Schluß, der wiederum nach Segovia (nr. 200, III) vor die Audienz fällt, also auf 22. August zu 10 datieren ist (nr. 194). Er stimmt mit der Tagesordnung (nr. 178) überein; es fehlen lediglich die artt. 2 und 7. Die Provinzialsynode erscheint damit als ein Werkzeug kurfürstlicher Kirchenpolitik. Nun erst, als nichts mehr zu ändern und zu beeinflussen war, gewährte man am 23. August den Konzilsvertretern die gewünschte Audienz; an diesem und dem folgenden Tage trug Johannes von Segovia seine zwei Abhandlungen vor: Uber die Rechtmäßigkeit der Absetzung 15 Eugens durch das Konzil, und: Gegen die Neutralität 2 (nrr. 195—197; 200). Eine schriftliche Antwort lehnte die Provinzialsynode ab. Auch die in Aussicht gestellte Gesandtschaft nach Basel unterblieb, vielleicht infolge des am 25. August eingetroffenen königlichen Schreibens. Die Mainzer Synode vom August galt der Ausführung der Mainzer April-Verabredungen. Der strikten Durchführung der auf dem Kurfürstentag besprochenen Neutralität diente vermutlich 20 eine zweite Versammlung geistlicher Herren zu Aschaffenburg, die wohl in den Oktober, kaum in den September zu setzen ist. Ihre Beschlüsse bzw. Vorschläge und Empfehlungen an die Bischöfe liegen in nr. 199 vor. Auch nr. 198 beweist den Willen des Mainzer Erzbischofs zur Durchführung der Neutralität. Er war jedenfalls seit August die treibende Kraft zu und in der Neutralitätspolitik. 25 E. Bericht nr. 200. Der Bericht der Konzilsgesandten erzählt zwar lediglich von Verhandlungen, an welchen diese beteiligt waren; er ist uns aber wertvoll als einziges Hilfsmittel zur Einreihung undatierter Akten. Kennzeichnende Einzelheiten geben uns die Abschnitte V und VI. A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 168-176. 30 168. Die Germanische Nation des Baseler Konzils an K. Albrecht: beglaubigt Bf. Johann von 1139 Juni 29 1439 Juni 29 Basel. Lübeck als Gesandten. 35 Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 441ab cop. ch. Adresse Illustrissimo et gloriosissimo principi domino domino Alberto Romanorum semper augusto ac Hungarie Bohemie Dal- macie Croacie etc. regi marchioni Moravie duci Austrie etc. domino nostro metuendissimo. Gedruckt: (Horix) 2, 83-85; Würdtwein 8, 76. 1 Erzbf. Dietrich von Mainz und Jakob erwählter und bestätigter Erzbf. von Trier verabreden mit hand- 40 gebenden truwen, einander brüderlich und freundlich zu fördern, gegenseitige Schädigung zu verhindern, Fehden des Vertragsgegners mit reden und tei- dingen beizulegen, andernfalls einander zu helfen und, wenn es in Zukunft nötig wird, ihre bruderschaft Illustrissime et gloriosissime princeps, domine metuendissime. oracionibus devotis et obsequiis cunctis vestre regie majestati semper preoblatis. pridem sacrum Basiliense und frundschaft zu ircleren. Ohne Datum. (Würz- burg Staats-A. Mainz-Aschaffenburg. Ingrossatur- Buch 23 fol. 266b-267a cop. mb., ohne Promulgatio und Corroboratio; steht zwischen zwei Stücken von Do. n. Jacobi = Juli 30 und Mi. n. exalt. crucis = Sep- tember 16.) — Vgl. RTA. 15, 29 ff. 2 Zu beiden Traktaten vgl. Conc. Bas. 1, 30-40.
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 168. 299 Tages betrafen ein Bündnis zwischen Mainz und Trier; sie sollten später in Frankfurt fort- gesetzt und ergänzt werden1. D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 194-199. Die Verhandlungen der Provinzialsynode, auf der anscheinend alle Diözesen vertreten 5 waren, begannen vermutlich am 20. August. Segovia gibt (nr. 200, III) an, daß die Konzils- gesandten am vierten Tage der Provinzialsynode zur Audienz zugelassen worden seien. Nach dem allerdings verstümmelt überlieferten Datum der dabei gehaltenen Rede des Abtes von Schottland (nr. 195) war dies der 23. August. Somit ergibt sich obiges Datum. Erhalten ist an Akten nur der Schluß, der wiederum nach Segovia (nr. 200, III) vor die Audienz fällt, also auf 22. August zu 10 datieren ist (nr. 194). Er stimmt mit der Tagesordnung (nr. 178) überein; es fehlen lediglich die artt. 2 und 7. Die Provinzialsynode erscheint damit als ein Werkzeug kurfürstlicher Kirchenpolitik. Nun erst, als nichts mehr zu ändern und zu beeinflussen war, gewährte man am 23. August den Konzilsvertretern die gewünschte Audienz; an diesem und dem folgenden Tage trug Johannes von Segovia seine zwei Abhandlungen vor: Uber die Rechtmäßigkeit der Absetzung 15 Eugens durch das Konzil, und: Gegen die Neutralität 2 (nrr. 195—197; 200). Eine schriftliche Antwort lehnte die Provinzialsynode ab. Auch die in Aussicht gestellte Gesandtschaft nach Basel unterblieb, vielleicht infolge des am 25. August eingetroffenen königlichen Schreibens. Die Mainzer Synode vom August galt der Ausführung der Mainzer April-Verabredungen. Der strikten Durchführung der auf dem Kurfürstentag besprochenen Neutralität diente vermutlich 20 eine zweite Versammlung geistlicher Herren zu Aschaffenburg, die wohl in den Oktober, kaum in den September zu setzen ist. Ihre Beschlüsse bzw. Vorschläge und Empfehlungen an die Bischöfe liegen in nr. 199 vor. Auch nr. 198 beweist den Willen des Mainzer Erzbischofs zur Durchführung der Neutralität. Er war jedenfalls seit August die treibende Kraft zu und in der Neutralitätspolitik. 25 E. Bericht nr. 200. Der Bericht der Konzilsgesandten erzählt zwar lediglich von Verhandlungen, an welchen diese beteiligt waren; er ist uns aber wertvoll als einziges Hilfsmittel zur Einreihung undatierter Akten. Kennzeichnende Einzelheiten geben uns die Abschnitte V und VI. A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 168-176. 30 168. Die Germanische Nation des Baseler Konzils an K. Albrecht: beglaubigt Bf. Johann von 1139 Juni 29 1439 Juni 29 Basel. Lübeck als Gesandten. 35 Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 441ab cop. ch. Adresse Illustrissimo et gloriosissimo principi domino domino Alberto Romanorum semper augusto ac Hungarie Bohemie Dal- macie Croacie etc. regi marchioni Moravie duci Austrie etc. domino nostro metuendissimo. Gedruckt: (Horix) 2, 83-85; Würdtwein 8, 76. 1 Erzbf. Dietrich von Mainz und Jakob erwählter und bestätigter Erzbf. von Trier verabreden mit hand- 40 gebenden truwen, einander brüderlich und freundlich zu fördern, gegenseitige Schädigung zu verhindern, Fehden des Vertragsgegners mit reden und tei- dingen beizulegen, andernfalls einander zu helfen und, wenn es in Zukunft nötig wird, ihre bruderschaft Illustrissime et gloriosissime princeps, domine metuendissime. oracionibus devotis et obsequiis cunctis vestre regie majestati semper preoblatis. pridem sacrum Basiliense und frundschaft zu ircleren. Ohne Datum. (Würz- burg Staats-A. Mainz-Aschaffenburg. Ingrossatur- Buch 23 fol. 266b-267a cop. mb., ohne Promulgatio und Corroboratio; steht zwischen zwei Stücken von Do. n. Jacobi = Juli 30 und Mi. n. exalt. crucis = Sep- tember 16.) — Vgl. RTA. 15, 29 ff. 2 Zu beiden Traktaten vgl. Conc. Bas. 1, 30-40.
Strana 300
300 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Juni 29 1439 Juni 29 concilium cum a videret ecclesiam variis agitari perversorum conatibus et dies inanes deduci absque ulla spe, quod Gabriel olim Eugenius IV. nuncupatus quamquam sufficienter requisitus et expectatus ecclesiam ipsam recognoscere deberet et vellet, tandem processum jam diu vera- citer et juridice contra eum intentatum et habitum1 coram se recenseri fecit et examinari; quo liquide examinato et relato ac criminibus notoriis multiplicibus contra eum deductis repertis 5 et testium omni excepcione majorum deposicione comprobatis ipsum Gabrielem justo dei et universalis ecclesie per ipsum representate judicio papatu privavit et ab illo ejecit2, prout reverendissimus pater dominus Joannes episcopus Lubicensis, vestre majestatis in hac sancta synodo ambasiator, de hiis omnibus ac veritate et justicia ipsius sancte synodi plenius infor- matus eandem majestatem reddet clariorem3. et quoniam concipimus vestre majestatis, que 10 pre ceteris regibus Christianitatis monarchie principatum tenet, summopere interesse, ut ecclesie Christi provideri debeat de tali presule utili et idoneo, per cujus digna opera vestris junctis viribus ecclesiam et imperium simul prosperari et exaltari debeant ad dei laudem et gloriam, unde ipsi episcopo oratori et ambasiatori vestre regie celsitudinis hec et alia avi- sanda4 plenius et exprimenda oraculo vocis commisimus. cui in hiis referendis vestra dignetur 15 et velit celsitudo, quesumus, hac vice ut nobis ipsis adhibere credencie plenam fidem, qui ad quevis ecclesie et imperio ac vestre celsitudini profutura nos, sicut debemus et tenemur, offerimus integerrime dispositos exorantes altissimum, ut vestram dignetur celsitudinem ex Basilea ipsa die preservare diucius ad exaltacionem ecclesie et imperii preoptatam. beatorum Petri et Pauli apostolorum anno a nativitate domini 1439. Ejusdem vestre regie majestatis humiles oratores presidens prelati doctores et alii inclitam nacionem Germanicam in sacro Basiliensi concilio facientes et representantes N. Volrat. 20 11139 169. Anweisung (Allgemeine Instruktion) des Baseler Konzils für Bf. Johann von Lübeck als nach Gesandten zu K. Albrecht. [1439 nach Juni 295 Basel. Juni 29) Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1i fol. 87a-89a cop. ch. Uberschrift Instrucciones sacri generalis concilii Basiliensis pro venerabili Johanne episcopo Lubicensi ituro ad serenissimum Albertum Romanorum semper augustum necnon Hungarie Boemie etc. regem. Die Alineas der Vorlage sind durch Artikelzählung ersetzt. [I] Cum ecclesia catholica in turbacionibus et necessitatibus suis, maxime dum fides 30 orthodoxa impugnatur, consueverit per inclite memorie Romanorum imperatores constanter adjuvari et viriliter adversus impugnatores sustineri tanquam per fidelissimos ipsius ecclesie protectores et advocatos, quibus gladius datus est a domino ad vindictam maleficorum, laudem vero bonorum, instituerat hoc tempore sancta sinodus Basiliensis per solennem le- gacionem insinuare serenissimo regi Romanorum Alberto, quomodo in hac extrema necessitate, 35 qua Gabriel de Condolmario olim Eugenius papa quartus nuncupatus veritates fideis verbis scriptis et operibus vehementer impugnat, Christianam religionem scindit et totam ecclesiam notorie scandalizat, perniciosissimis quoque criminibus iretitus de universali ecclesia immo de fide ipsa agere conatur pro sue proprie libito voluntatis in eversionem fundamentorum tocius 25 a) Vorl. ut. 40 1 Vgl. RTA. 13, 679 Z. 36-681 Z. 17; unsere nr. 38. 2 Am 25. Juni, vgl. S. 5 Z. 13 ff. 3 Vgl. zu dieser Sendung ein gemeinsames Schrei- ben des Patriarchen Ludwig von Aquileja, des Prop- stes Johann von Bardowick und des Thesaurars Jacob Friesheimer an Konrad von Weinsberg unterm 13. Juli: --- es hat auch das heilig concilium unserm benanten herrn dem Romischen kunig all sach bei dem bischof von Lubich zugeschriben und empoten. auch so hat uns derselb bischof an seiner stat von u. h. des kunigs wegen geseczt und substituirt von mengerlei sachen wegen, die sich in seinem abwesen schicken mochten; dat. Margrethen tag 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl.) A nr. 169. 5 Daß unser Stück nach dem 29. Juni fällt, ergibt sich mit ziemlicher Sicherheit aus S. 301 Z. 8 f., die 45 doch nur auf unsere nr. 168 sich beziehen können. Möglicherweise ist die Abfassungszeit noch weiter, nach Juli 2, zu verlegen, wenn die S. 30I Z. I8 er- wähnten littere s. sinodi auf das Synodalschreiben vom 2. Juli (vgl. S. 301 Anm. 2) sich beziehen. 6 Von der Superiorität und der Unauflösbarkeit des allgemeinen Konzils, vgl. S. 4 Z. 2. 50
300 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Juni 29 1439 Juni 29 concilium cum a videret ecclesiam variis agitari perversorum conatibus et dies inanes deduci absque ulla spe, quod Gabriel olim Eugenius IV. nuncupatus quamquam sufficienter requisitus et expectatus ecclesiam ipsam recognoscere deberet et vellet, tandem processum jam diu vera- citer et juridice contra eum intentatum et habitum1 coram se recenseri fecit et examinari; quo liquide examinato et relato ac criminibus notoriis multiplicibus contra eum deductis repertis 5 et testium omni excepcione majorum deposicione comprobatis ipsum Gabrielem justo dei et universalis ecclesie per ipsum representate judicio papatu privavit et ab illo ejecit2, prout reverendissimus pater dominus Joannes episcopus Lubicensis, vestre majestatis in hac sancta synodo ambasiator, de hiis omnibus ac veritate et justicia ipsius sancte synodi plenius infor- matus eandem majestatem reddet clariorem3. et quoniam concipimus vestre majestatis, que 10 pre ceteris regibus Christianitatis monarchie principatum tenet, summopere interesse, ut ecclesie Christi provideri debeat de tali presule utili et idoneo, per cujus digna opera vestris junctis viribus ecclesiam et imperium simul prosperari et exaltari debeant ad dei laudem et gloriam, unde ipsi episcopo oratori et ambasiatori vestre regie celsitudinis hec et alia avi- sanda4 plenius et exprimenda oraculo vocis commisimus. cui in hiis referendis vestra dignetur 15 et velit celsitudo, quesumus, hac vice ut nobis ipsis adhibere credencie plenam fidem, qui ad quevis ecclesie et imperio ac vestre celsitudini profutura nos, sicut debemus et tenemur, offerimus integerrime dispositos exorantes altissimum, ut vestram dignetur celsitudinem ex Basilea ipsa die preservare diucius ad exaltacionem ecclesie et imperii preoptatam. beatorum Petri et Pauli apostolorum anno a nativitate domini 1439. Ejusdem vestre regie majestatis humiles oratores presidens prelati doctores et alii inclitam nacionem Germanicam in sacro Basiliensi concilio facientes et representantes N. Volrat. 20 11139 169. Anweisung (Allgemeine Instruktion) des Baseler Konzils für Bf. Johann von Lübeck als nach Gesandten zu K. Albrecht. [1439 nach Juni 295 Basel. Juni 29) Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1i fol. 87a-89a cop. ch. Uberschrift Instrucciones sacri generalis concilii Basiliensis pro venerabili Johanne episcopo Lubicensi ituro ad serenissimum Albertum Romanorum semper augustum necnon Hungarie Boemie etc. regem. Die Alineas der Vorlage sind durch Artikelzählung ersetzt. [I] Cum ecclesia catholica in turbacionibus et necessitatibus suis, maxime dum fides 30 orthodoxa impugnatur, consueverit per inclite memorie Romanorum imperatores constanter adjuvari et viriliter adversus impugnatores sustineri tanquam per fidelissimos ipsius ecclesie protectores et advocatos, quibus gladius datus est a domino ad vindictam maleficorum, laudem vero bonorum, instituerat hoc tempore sancta sinodus Basiliensis per solennem le- gacionem insinuare serenissimo regi Romanorum Alberto, quomodo in hac extrema necessitate, 35 qua Gabriel de Condolmario olim Eugenius papa quartus nuncupatus veritates fideis verbis scriptis et operibus vehementer impugnat, Christianam religionem scindit et totam ecclesiam notorie scandalizat, perniciosissimis quoque criminibus iretitus de universali ecclesia immo de fide ipsa agere conatur pro sue proprie libito voluntatis in eversionem fundamentorum tocius 25 a) Vorl. ut. 40 1 Vgl. RTA. 13, 679 Z. 36-681 Z. 17; unsere nr. 38. 2 Am 25. Juni, vgl. S. 5 Z. 13 ff. 3 Vgl. zu dieser Sendung ein gemeinsames Schrei- ben des Patriarchen Ludwig von Aquileja, des Prop- stes Johann von Bardowick und des Thesaurars Jacob Friesheimer an Konrad von Weinsberg unterm 13. Juli: --- es hat auch das heilig concilium unserm benanten herrn dem Romischen kunig all sach bei dem bischof von Lubich zugeschriben und empoten. auch so hat uns derselb bischof an seiner stat von u. h. des kunigs wegen geseczt und substituirt von mengerlei sachen wegen, die sich in seinem abwesen schicken mochten; dat. Margrethen tag 39. (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl.) A nr. 169. 5 Daß unser Stück nach dem 29. Juni fällt, ergibt sich mit ziemlicher Sicherheit aus S. 301 Z. 8 f., die 45 doch nur auf unsere nr. 168 sich beziehen können. Möglicherweise ist die Abfassungszeit noch weiter, nach Juli 2, zu verlegen, wenn die S. 30I Z. I8 er- wähnten littere s. sinodi auf das Synodalschreiben vom 2. Juli (vgl. S. 301 Anm. 2) sich beziehen. 6 Von der Superiorität und der Unauflösbarkeit des allgemeinen Konzils, vgl. S. 4 Z. 2. 50
Strana 301
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 169. 301 50 ipsius religionis Christiane et signanter in enervacionem auctoritatis conciliorum et generalium, 11409 nach disposuerat hujusmodi languoribus gravissimis ecclesie opportune subvenire justicia mediante Juni 29] declarando prefatum olim Eugenium se summo pontificio reddidisse indignum ipsumque ab illo amovendum, ne in cathedra principis veritatis magister sederet erroris, ne preterea in sede pastoris lupus perseveraret immanissime feritatis, cum presertim nec monitis flecti nec man- suetudine allici potuerit, sed expectacio diuturna eundem firmare durioremque persecutorem visa fuerit efficere, in qua presertim causa ipse serenissimus rex sua efficaci protectione fidem catholicam et sanctam matrem ecclesiam adjuvare habet. quia tamen venerabilis Johannes episcopus Lubicensis eciam pro rebus arduis1 sacri Romani imperii ad presenciam ipsius 10 invictissimi regis impresentiarum se confert, prefata sancta sinodus sibi onus hujusmodi legacionis injungit tanquam fidelissimo ecclesie prelato et principi imperii, tanquam ejusdem sancte sinodi notabili supposito atque membro sed et in ea dicti sacri imperii et regie majestatis oratori, tamquam denique cunctorum per sanctam sinodum gestorum ac necessitatis et an- gustiarum ecclesie informato sed et tantum cupido, ut sacrum imperium debitum ad ecclesiam 15 exsolvat, quantum jurium et honoris ejusdem imperii et regie celsitudinis zelatori. arbitrati equidem sunt patres a domino factum esse, ut ipse venerabilis episcopus hoc tempore alia tamen occasione regiam serenitatem accederet rebus ecclesie profuturus. [2] Presentabit itaque prefate regie majestati litteras2 sancte sinodi et benedicionem omnipotentis dei, ut moris est, exhibebit. exordietur : quia a recitacione 3 longitudine temporis, 20 quo etsi primum, ut reverteretur ad cor, expectatus est olim Eugenius, multe tamen dilaciones consideracione principum Christianorum supplicancium observate fuere, demonstrando, quomodo, etsi dumtaxat propterea, quia sacrum concilium dissolvit, fuisset contra eum pro- cessus instructus, juxta decretum 11. sessionis 4, quod ipse in adhesione 5 suscepit, statim per duos menses post suspensionem ‘ deponi poterat, et, quamvis alia eciam gravissima contra eum 25 probata forent immo et notoria essent universo orbi, post tamen suspensionem, quam animo induratissimo sustinuit, per 15 menses et amplius expectatus fuit, licet in periculosissimam conturbacionem populi dei et jacturam tocius Christianitatis. [2a] subjunget consequenter, quomodo patres sacri concilii, licet scirent dictum olim Eugenium ad pacem ecclesie nolle adduci, tractatibus pacis nichilominus, quantum cum deo et salva fide atque auctoritate con- 30 ciliorum generalium potuerunt, promptissimis animis intenderunt, ubi enarrari poterunt media pacis per sacrum concilium aperta, cedule confecte et responciones ad ea que aperiebantur per oratores principum date; quibus dum vaccabat sancta sinodus, ipse olim Eugenius semper in sacrum concilium crudelius seviebat. [2b] et tandem exhibebit responsionem 7 novissime per sanctam sinodum datam oratoribus principum pro pace intervenientibus, quam exactis- 35 sime regie majestati et aliis, de quibus videbitur, eciam vulgari sermone exponet et dicet, quo- modo sacrum concilium per serenum militem Johannem de Offemburg ' civem Basiliensem et Johannem Quintini licenciatum" in legibus ac per plures litteras suam majestatem semper de singulis reddidit informatam, existimans merito decere, quod hec arduissima ecclesie negocia ipsum protectorem et advocatum ecclesie non laterent. et specialiter rememorabit decretum 10 40 de tribus veritatibus fidei declaratis et ipsam responsionem missa extitisse. [2c] postea explicabit, quomodo patres sacri concilii videntes sanctam matrem ecclesiam tantis discri- minibus expositam et plorantes super languoribus illius ad dominum deum in jejunio et fletu devotissime tum oracionibus cum processionibus solemnibus recurrerunt maxima cum humi- 5 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. Am 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. nr. 100. 8 Vgl. nrr. 92 und 93. 9 Von dessen Sendung ist uns nichts bekannt; er überbrachte wohl die ablehnende Konzilsantwort vom 13. Juni und unsere nr. 106. Vgl. Z. 40. 10 Vom 16. Mai 1439, vgl. S. 163 Anm. 2. 1 Wohl die Fragen der Kirchenpolitik; vgl. nrr. 104 45 u. 105. 2 Das Synodalschreiben vom 2. Juli 1439? vgl. Mon. Conc. 3, 331-334. 3 Vom 31. Juli 1437; vgl. RTA. 13, 679 Z. 36 und unseren Band S. 37 Anm. 5. 4 Vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 54; Mon. Conc. 2, 353; Hefele 7, 532. 5
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 169. 301 50 ipsius religionis Christiane et signanter in enervacionem auctoritatis conciliorum et generalium, 11409 nach disposuerat hujusmodi languoribus gravissimis ecclesie opportune subvenire justicia mediante Juni 29] declarando prefatum olim Eugenium se summo pontificio reddidisse indignum ipsumque ab illo amovendum, ne in cathedra principis veritatis magister sederet erroris, ne preterea in sede pastoris lupus perseveraret immanissime feritatis, cum presertim nec monitis flecti nec man- suetudine allici potuerit, sed expectacio diuturna eundem firmare durioremque persecutorem visa fuerit efficere, in qua presertim causa ipse serenissimus rex sua efficaci protectione fidem catholicam et sanctam matrem ecclesiam adjuvare habet. quia tamen venerabilis Johannes episcopus Lubicensis eciam pro rebus arduis1 sacri Romani imperii ad presenciam ipsius 10 invictissimi regis impresentiarum se confert, prefata sancta sinodus sibi onus hujusmodi legacionis injungit tanquam fidelissimo ecclesie prelato et principi imperii, tanquam ejusdem sancte sinodi notabili supposito atque membro sed et in ea dicti sacri imperii et regie majestatis oratori, tamquam denique cunctorum per sanctam sinodum gestorum ac necessitatis et an- gustiarum ecclesie informato sed et tantum cupido, ut sacrum imperium debitum ad ecclesiam 15 exsolvat, quantum jurium et honoris ejusdem imperii et regie celsitudinis zelatori. arbitrati equidem sunt patres a domino factum esse, ut ipse venerabilis episcopus hoc tempore alia tamen occasione regiam serenitatem accederet rebus ecclesie profuturus. [2] Presentabit itaque prefate regie majestati litteras2 sancte sinodi et benedicionem omnipotentis dei, ut moris est, exhibebit. exordietur : quia a recitacione 3 longitudine temporis, 20 quo etsi primum, ut reverteretur ad cor, expectatus est olim Eugenius, multe tamen dilaciones consideracione principum Christianorum supplicancium observate fuere, demonstrando, quomodo, etsi dumtaxat propterea, quia sacrum concilium dissolvit, fuisset contra eum pro- cessus instructus, juxta decretum 11. sessionis 4, quod ipse in adhesione 5 suscepit, statim per duos menses post suspensionem ‘ deponi poterat, et, quamvis alia eciam gravissima contra eum 25 probata forent immo et notoria essent universo orbi, post tamen suspensionem, quam animo induratissimo sustinuit, per 15 menses et amplius expectatus fuit, licet in periculosissimam conturbacionem populi dei et jacturam tocius Christianitatis. [2a] subjunget consequenter, quomodo patres sacri concilii, licet scirent dictum olim Eugenium ad pacem ecclesie nolle adduci, tractatibus pacis nichilominus, quantum cum deo et salva fide atque auctoritate con- 30 ciliorum generalium potuerunt, promptissimis animis intenderunt, ubi enarrari poterunt media pacis per sacrum concilium aperta, cedule confecte et responciones ad ea que aperiebantur per oratores principum date; quibus dum vaccabat sancta sinodus, ipse olim Eugenius semper in sacrum concilium crudelius seviebat. [2b] et tandem exhibebit responsionem 7 novissime per sanctam sinodum datam oratoribus principum pro pace intervenientibus, quam exactis- 35 sime regie majestati et aliis, de quibus videbitur, eciam vulgari sermone exponet et dicet, quo- modo sacrum concilium per serenum militem Johannem de Offemburg ' civem Basiliensem et Johannem Quintini licenciatum" in legibus ac per plures litteras suam majestatem semper de singulis reddidit informatam, existimans merito decere, quod hec arduissima ecclesie negocia ipsum protectorem et advocatum ecclesie non laterent. et specialiter rememorabit decretum 10 40 de tribus veritatibus fidei declaratis et ipsam responsionem missa extitisse. [2c] postea explicabit, quomodo patres sacri concilii videntes sanctam matrem ecclesiam tantis discri- minibus expositam et plorantes super languoribus illius ad dominum deum in jejunio et fletu devotissime tum oracionibus cum processionibus solemnibus recurrerunt maxima cum humi- 5 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. Am 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. nr. 100. 8 Vgl. nrr. 92 und 93. 9 Von dessen Sendung ist uns nichts bekannt; er überbrachte wohl die ablehnende Konzilsantwort vom 13. Juni und unsere nr. 106. Vgl. Z. 40. 10 Vom 16. Mai 1439, vgl. S. 163 Anm. 2. 1 Wohl die Fragen der Kirchenpolitik; vgl. nrr. 104 45 u. 105. 2 Das Synodalschreiben vom 2. Juli 1439? vgl. Mon. Conc. 3, 331-334. 3 Vom 31. Juli 1437; vgl. RTA. 13, 679 Z. 36 und unseren Band S. 37 Anm. 5. 4 Vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 54; Mon. Conc. 2, 353; Hefele 7, 532. 5
Strana 302
302 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 litate deposcentes spiritum domini adesse, qui aspiraret dirigeret corda et intelligencias patrum nach Junt29) ad consulendum ecclesie in tantis necessitatibus constitutel, et subiciet, quomodo divino auxilio tam humiliter quam instanter implorato eciam per continuacionem dierum multorum positum est avisamentum2 in deputacionibus ad deliberandum, juxta quod dominus daret, quod expediret pro salute ecclesie; inibi3 quoque missis primitus celebratis et gracia spiritus sancti per ymnum „Veni sancte spiritus“ invocata, rememoratis eciam juramentis de dando sanum et salubre consilium pro communi utilitate ecclesie secundum deum et conscienciam, quod via spiritus sancti dicta responcio conclusa et successive continuando hujusmodi devotissimos actus communi quasi omnium inspirato assensu electa via est a, ut refferretur processus ipsius olim Eugenii nec sic uni parceretur, quando totus orbis adduceretur in discrimen. [2d] deinde 10 descendet ad materiam processus, comemorando, quomodo eciam prefatus olim Eugenius et sui fautores palam ubique contra sanctam sinodum invehebant, quod patres illius calump- niatores essent sibi crimina imponentes, que probari non potuerant; et licet crimina ejus ita notoria sint, ut nemo quasi Christianus illa ignoret, se nichilominus predicari faciebat insontem, quod et in maximam veniebat lezionem veritatum fidei catholice, quarum contrarios errores 15 sub umbra hujusmodi ficte sanctitatis disseminari procurabat ; hec igitur et innumera scandala, que ex suis promocionibus et alias inviolacionem decretorum sinodalium universam ecclesiam intollerabiliter afficiebant, coegerunt patres facere dictum processum referri 4, ex quo de singulis criminibus in monitorio5 contentis repertus est plenissime convictus. exactissima b insuper dis- cussione facta inter peritissimos utriusque juris divini scilicet et humani compertus est perti- 20 nax hereticus; et quia morbus eo periculosius corpu sinficit, quo diucius curari differtur in ca- pite, opportuit sanctam sinodum corpori mistico Christi ecclesie scilicet catholice in virtute omnipotentis dei subvenire; ubi et de illis tribus veritatibus fidei et aliis quinque conclusioni- bus ' illarumque discussione significabit, que gesta fuere. [2e] addet pericula dissolucionis et disgregacionis patrum, que imminebant propter pestem et alia incommoda; et demonstra- 25 bit, quam perniciosum fuisset sic ecclesiam derelinquere et talem in summo pontificio dimittere atque ponere in possessione dissolvendi generalia concilia et agendi de tota ecclesia et fide pro [2f] consequenter presentabit regie majestati sentenciam" deposicionis, libito voluntatis. quam justificabit tam ex hiis, que inferius sunt insertas, quam ex aliis, que sibi expedire vide- [2g] ete deinceps veniet ad exhortandum prefatum invictissimum regem, ut judi- 30 buntur. cium ecclesie tanta maturitate digestum, tanta unitate suffultum, tanta quoque devocione probatum, quod pocius domini nostri Jesu Christi, qui in medio ecclesie sue sancte reos dijudi- cat, dicendum est per organum sinodi promulgatum, reverenter suscipiat, potenter adjuvet et viriliter exequatur. ecce etenim si ita fecerit, si ad ipsum alios reges et principes catholicos, prout sue advocacionis incumbit officio, diligenter induxerit, in promptu unitas et pax ame- 35 nissima in ecclesia reflorebit, pulcherrimus decor, honestissimus morum optimusque ordo per efficacem observacionem canonum sinodalium universam Christianam religionem exornabit, cuncta morum scandala convertentur in tranquilitatemd, fides exaltabitur et auctoritas con- ciliorum generalium suum in ecclesia supremum obtinebit locum, nullusque deinceps Roma- norum pontificum audebit in totam ecclesiam desevire, sed quisque suo studebit virtuose satis- 40 facere officio. facile Christianitas sic jocundissime unita et suo reconciliata creatori hereses extirpabit, adversos reducet et nephandorum reprimet incursus aliaque inenarrabilia bona ecce in foribus sunt, que hec majestas regia hujusmodi exortacionibus ecclesie cum effectu intendendo tam facile quam breviter operari potest in populo dei, si vero aut neglexerit aut distulerit et a) ergänzt. b) Vorl. Alinea. c) Vorl. keine Alinea. d) ergänzt. 45 3 4 5 6 1 Vgl. Conc. Bas. 6, 479 Z. 25-480 Z. 19. 2 Vgl. Conc. Bas. 6, 453 Z. 26-31; 454 Z. 26-36. Vgl. Conc. Bas. 6, 480 ff. Vgl. Conc. Bas. 6, 497 Z. 4, 506 Z. 14. Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. Vom 23. Juni 1439, vgl. Conc. Bas. 6, 507 Z. 17-26; 514 Z. 35-515 Z. 8; 520 Z. 26-521 Z. 16. 7 Vom 25. Juni 1439, vgl. Conc. Bas. 6, 527 Z. 25 bis 529 Z. 33 Anm. I. Der Verlauf der Session ebd. S. 524 Z. 21-530 Z. 8. 8 nr. 170. 50
302 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 litate deposcentes spiritum domini adesse, qui aspiraret dirigeret corda et intelligencias patrum nach Junt29) ad consulendum ecclesie in tantis necessitatibus constitutel, et subiciet, quomodo divino auxilio tam humiliter quam instanter implorato eciam per continuacionem dierum multorum positum est avisamentum2 in deputacionibus ad deliberandum, juxta quod dominus daret, quod expediret pro salute ecclesie; inibi3 quoque missis primitus celebratis et gracia spiritus sancti per ymnum „Veni sancte spiritus“ invocata, rememoratis eciam juramentis de dando sanum et salubre consilium pro communi utilitate ecclesie secundum deum et conscienciam, quod via spiritus sancti dicta responcio conclusa et successive continuando hujusmodi devotissimos actus communi quasi omnium inspirato assensu electa via est a, ut refferretur processus ipsius olim Eugenii nec sic uni parceretur, quando totus orbis adduceretur in discrimen. [2d] deinde 10 descendet ad materiam processus, comemorando, quomodo eciam prefatus olim Eugenius et sui fautores palam ubique contra sanctam sinodum invehebant, quod patres illius calump- niatores essent sibi crimina imponentes, que probari non potuerant; et licet crimina ejus ita notoria sint, ut nemo quasi Christianus illa ignoret, se nichilominus predicari faciebat insontem, quod et in maximam veniebat lezionem veritatum fidei catholice, quarum contrarios errores 15 sub umbra hujusmodi ficte sanctitatis disseminari procurabat ; hec igitur et innumera scandala, que ex suis promocionibus et alias inviolacionem decretorum sinodalium universam ecclesiam intollerabiliter afficiebant, coegerunt patres facere dictum processum referri 4, ex quo de singulis criminibus in monitorio5 contentis repertus est plenissime convictus. exactissima b insuper dis- cussione facta inter peritissimos utriusque juris divini scilicet et humani compertus est perti- 20 nax hereticus; et quia morbus eo periculosius corpu sinficit, quo diucius curari differtur in ca- pite, opportuit sanctam sinodum corpori mistico Christi ecclesie scilicet catholice in virtute omnipotentis dei subvenire; ubi et de illis tribus veritatibus fidei et aliis quinque conclusioni- bus ' illarumque discussione significabit, que gesta fuere. [2e] addet pericula dissolucionis et disgregacionis patrum, que imminebant propter pestem et alia incommoda; et demonstra- 25 bit, quam perniciosum fuisset sic ecclesiam derelinquere et talem in summo pontificio dimittere atque ponere in possessione dissolvendi generalia concilia et agendi de tota ecclesia et fide pro [2f] consequenter presentabit regie majestati sentenciam" deposicionis, libito voluntatis. quam justificabit tam ex hiis, que inferius sunt insertas, quam ex aliis, que sibi expedire vide- [2g] ete deinceps veniet ad exhortandum prefatum invictissimum regem, ut judi- 30 buntur. cium ecclesie tanta maturitate digestum, tanta unitate suffultum, tanta quoque devocione probatum, quod pocius domini nostri Jesu Christi, qui in medio ecclesie sue sancte reos dijudi- cat, dicendum est per organum sinodi promulgatum, reverenter suscipiat, potenter adjuvet et viriliter exequatur. ecce etenim si ita fecerit, si ad ipsum alios reges et principes catholicos, prout sue advocacionis incumbit officio, diligenter induxerit, in promptu unitas et pax ame- 35 nissima in ecclesia reflorebit, pulcherrimus decor, honestissimus morum optimusque ordo per efficacem observacionem canonum sinodalium universam Christianam religionem exornabit, cuncta morum scandala convertentur in tranquilitatemd, fides exaltabitur et auctoritas con- ciliorum generalium suum in ecclesia supremum obtinebit locum, nullusque deinceps Roma- norum pontificum audebit in totam ecclesiam desevire, sed quisque suo studebit virtuose satis- 40 facere officio. facile Christianitas sic jocundissime unita et suo reconciliata creatori hereses extirpabit, adversos reducet et nephandorum reprimet incursus aliaque inenarrabilia bona ecce in foribus sunt, que hec majestas regia hujusmodi exortacionibus ecclesie cum effectu intendendo tam facile quam breviter operari potest in populo dei, si vero aut neglexerit aut distulerit et a) ergänzt. b) Vorl. Alinea. c) Vorl. keine Alinea. d) ergänzt. 45 3 4 5 6 1 Vgl. Conc. Bas. 6, 479 Z. 25-480 Z. 19. 2 Vgl. Conc. Bas. 6, 453 Z. 26-31; 454 Z. 26-36. Vgl. Conc. Bas. 6, 480 ff. Vgl. Conc. Bas. 6, 497 Z. 4, 506 Z. 14. Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. Vom 23. Juni 1439, vgl. Conc. Bas. 6, 507 Z. 17-26; 514 Z. 35-515 Z. 8; 520 Z. 26-521 Z. 16. 7 Vom 25. Juni 1439, vgl. Conc. Bas. 6, 527 Z. 25 bis 529 Z. 33 Anm. I. Der Verlauf der Session ebd. S. 524 Z. 21-530 Z. 8. 8 nr. 170. 50
Strana 303
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 169-170. 303 non illis intenderit, ecce mox horum optimorum contraria nephandissima pessimaque sanctua- 11439 nach rium dei subintrant, que eciam particulariter ex adverso cominabuntur. exortabitur igitur Juni 29/ majestatem illam regiam per viscera misericordie domini nostri Jesu Christi et per aspersionem sanguinis ejus, quo omnes redempti sumus; obsecrabit et sub obtestacione divini judicii, in quo 5 dominus ab eo de ecclesie sue proteccione exacturus est racionem, requiret, ut, cum tota salus sancte matris ecclesie in manibus ejus sit posita, illam operetur in medio gregis domini ad gloriam perpetuam sue regie serenitatis. adiciet a defautoria heresis et scismatis, si dictus olim Eugenius declaratus per ecclesiam hereticus et scismaticus quomodolibet sustineatur. et alias penas juris commemorabit aperiens, quomodo nec mediare licet, cum de fide agatur et ruina 10 ecclesie; id enim nichil aliud esset, quam et fidem et ecclesiam deserere et vacillacioni muta- cionique exponere, ubi sincerus zelus et munda ac pura habet devocio exhiberi sic integra sicque sinplex, ut nullam omnino secum duplicitatis speciem paciatur. [3] Laborabit autem efficaciter pro litteris regiis super hac redirigendis Christianissimo Francie et serenissimis Castelle Aragonum Portugalie etc. regibus, Burgundie Sabaudie et 15 Mediolani etc. ducibus ac principibus Germanice nacionis; nec omittet Anglie Scotie et Dacie reges. [4] Si vero de Grecis mencio fiat, insinuabit maximum desiderium ad reduccionem ipso- rum et quomodo nichil est, quod patres pro illa non facerent salva salute ecclesie catholice; advertunt tamen semper doctrinam salvatoris inquientisl minime cuiquam prodesse, si uni- 20 versum mundum lucretur, anime vero sue detrimentum paciatur. nec certe consultum judi- cavit sancta sinodus exponere ecclesiam totam discrimini finalis quasi ruine et interitus, ut incerto huic negocio aliter quam oporteret intendereturb. nunc vero rebus ecclesie in solido et quieto positis salubriter et utiliter et huic et aliis sanctissimis operibus totis conatibus totisque animis poterit intendi et quecunque inchoata feliciter perfici. [5] Super eo preterea, quod de Prutenis? petitum est, exponet veritatem excusando sanctam sinodum propter causas sibi notas, inter quas eciam dicet, quomodo deputati, qui primam litteram3 expediverint, se a loco propter pestem absentarunt. [6] Postremo instabit pro expedicione peccuniarum, que per Germaniam ex indulgenciis provenerunt, ut illis fidelissimis civibus Avinionensibus et aliis creditoribus, quibus sacrum 30 concilium obligatum est, merito satisfiat; ubi narrabit liberalitatem, qua dicti cives ad ecclesiam in necessitate usi sunt, et quam impium foret illis in fide ecclesie decipi; aliasque necessitates ecclesie exponet et operam dabit cum effectu pro obtinendis in hac parte litteris opportunis. 25 170. Ergänzung zu der Anweisung (Sonderinstruktion) für [Bf. Johann von LübeckJ: Recht- 11439 nach fertigung der Absetzung des Papstes. [1439 nach Juni 294 Basel. Juni 29) 35 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11. fol. 89a-90b cop. ch. Gleichzeitige Uberschrift Pro justificacione sentencie. [I] Quantum ad principale, videlicet materiam de heresi, quod hec materia non repente aut clandestine agitata et deliberata est, sed jam a diuturno tempore per solempnes publicas et multiplices disceptaciones. et non facta mencione, quociens in presentia oratorum principum, 40 quando agebatur super mutacione concilii in alium locum e, ostensum fuit, quomodo opportebat provideri in materia, quia papa, ut concilium publicavit in sessione 29.5 et in decreto suspen- sionis6, videbatur male sentire de veritatibus fidei. tandem coram judice fidei multisque pre- a) Vorl. kein Alinea. b) Vorl. intendebitis. c) ergänzt. 1 Marc. 8, 36. 45 2 Vgl. J. Voigl 7, 683-743, bes. S. 720 und 730 f. 3 Wohl die Bulle, in der das Konzil am 28. Sept. 1437 die Statuten des Werner von Orseln bestätigte; dat. quarto cal. oktobr. 1437 (In Königsberg St.-A. Schbl. 81 cop. ch.). 4 Datierung gemäß Zusammenhang vorliegender nr. mit nr. 169 art. 2 f. 5 Vom 12. Oktober 1437, vgl. Mansi 29, 151-158; Monc. Conc. 2, 1043-48; Hefele 7, 653 f. 6 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 169-170. 303 non illis intenderit, ecce mox horum optimorum contraria nephandissima pessimaque sanctua- 11439 nach rium dei subintrant, que eciam particulariter ex adverso cominabuntur. exortabitur igitur Juni 29/ majestatem illam regiam per viscera misericordie domini nostri Jesu Christi et per aspersionem sanguinis ejus, quo omnes redempti sumus; obsecrabit et sub obtestacione divini judicii, in quo 5 dominus ab eo de ecclesie sue proteccione exacturus est racionem, requiret, ut, cum tota salus sancte matris ecclesie in manibus ejus sit posita, illam operetur in medio gregis domini ad gloriam perpetuam sue regie serenitatis. adiciet a defautoria heresis et scismatis, si dictus olim Eugenius declaratus per ecclesiam hereticus et scismaticus quomodolibet sustineatur. et alias penas juris commemorabit aperiens, quomodo nec mediare licet, cum de fide agatur et ruina 10 ecclesie; id enim nichil aliud esset, quam et fidem et ecclesiam deserere et vacillacioni muta- cionique exponere, ubi sincerus zelus et munda ac pura habet devocio exhiberi sic integra sicque sinplex, ut nullam omnino secum duplicitatis speciem paciatur. [3] Laborabit autem efficaciter pro litteris regiis super hac redirigendis Christianissimo Francie et serenissimis Castelle Aragonum Portugalie etc. regibus, Burgundie Sabaudie et 15 Mediolani etc. ducibus ac principibus Germanice nacionis; nec omittet Anglie Scotie et Dacie reges. [4] Si vero de Grecis mencio fiat, insinuabit maximum desiderium ad reduccionem ipso- rum et quomodo nichil est, quod patres pro illa non facerent salva salute ecclesie catholice; advertunt tamen semper doctrinam salvatoris inquientisl minime cuiquam prodesse, si uni- 20 versum mundum lucretur, anime vero sue detrimentum paciatur. nec certe consultum judi- cavit sancta sinodus exponere ecclesiam totam discrimini finalis quasi ruine et interitus, ut incerto huic negocio aliter quam oporteret intendereturb. nunc vero rebus ecclesie in solido et quieto positis salubriter et utiliter et huic et aliis sanctissimis operibus totis conatibus totisque animis poterit intendi et quecunque inchoata feliciter perfici. [5] Super eo preterea, quod de Prutenis? petitum est, exponet veritatem excusando sanctam sinodum propter causas sibi notas, inter quas eciam dicet, quomodo deputati, qui primam litteram3 expediverint, se a loco propter pestem absentarunt. [6] Postremo instabit pro expedicione peccuniarum, que per Germaniam ex indulgenciis provenerunt, ut illis fidelissimis civibus Avinionensibus et aliis creditoribus, quibus sacrum 30 concilium obligatum est, merito satisfiat; ubi narrabit liberalitatem, qua dicti cives ad ecclesiam in necessitate usi sunt, et quam impium foret illis in fide ecclesie decipi; aliasque necessitates ecclesie exponet et operam dabit cum effectu pro obtinendis in hac parte litteris opportunis. 25 170. Ergänzung zu der Anweisung (Sonderinstruktion) für [Bf. Johann von LübeckJ: Recht- 11439 nach fertigung der Absetzung des Papstes. [1439 nach Juni 294 Basel. Juni 29) 35 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11. fol. 89a-90b cop. ch. Gleichzeitige Uberschrift Pro justificacione sentencie. [I] Quantum ad principale, videlicet materiam de heresi, quod hec materia non repente aut clandestine agitata et deliberata est, sed jam a diuturno tempore per solempnes publicas et multiplices disceptaciones. et non facta mencione, quociens in presentia oratorum principum, 40 quando agebatur super mutacione concilii in alium locum e, ostensum fuit, quomodo opportebat provideri in materia, quia papa, ut concilium publicavit in sessione 29.5 et in decreto suspen- sionis6, videbatur male sentire de veritatibus fidei. tandem coram judice fidei multisque pre- a) Vorl. kein Alinea. b) Vorl. intendebitis. c) ergänzt. 1 Marc. 8, 36. 45 2 Vgl. J. Voigl 7, 683-743, bes. S. 720 und 730 f. 3 Wohl die Bulle, in der das Konzil am 28. Sept. 1437 die Statuten des Werner von Orseln bestätigte; dat. quarto cal. oktobr. 1437 (In Königsberg St.-A. Schbl. 81 cop. ch.). 4 Datierung gemäß Zusammenhang vorliegender nr. mit nr. 169 art. 2 f. 5 Vom 12. Oktober 1437, vgl. Mansi 29, 151-158; Monc. Conc. 2, 1043-48; Hefele 7, 653 f. 6 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
Strana 304
304 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. Apr. 15 bis 24 11439) latis et doctoribus in jure divino et humano publice hec materia aperta fuit 18. februarii in Febr. 18 refectorio fratrum minorum et consequenter quasi continue per collegium magistrorum in März 16 theologia deliberata, die 16. marcii unanimiter per totum, collegium nemine contradicente sunt concluse 8 proposiciones probantes papam fuisse et esse prolapsum in errores fidei jam iterum per eum in facie ecclesie mandante concilio in sessione publical revocatos; suntque 5 dicte proposiciones misse ad dietam Maguntinam oratoribus concilii et Francie ac Yspanie2. tandem de mandato sacrarum deputacionum et generalis congregacionis materia dictarum proposicionum introducta fuit auctentice, ut deliberaretur per omnes prelatos magistros et doctores existentes in concilio aliosque multos. fuit discussa in capitulo majoris ecclesie eciam respondendo specialiter et expresse pluribus vicibus et argumenta illorum, qui contradicere 10 voluerunt. et continuata fuit discussio tam in dicto loco quam postea in deputacionibus a 15. aprilis usque 24. ejusdem mensis, quo fuit facta conclusio per concilium super primis tribus3. fuitque oblata audiencia quibuscumque dicere volentibus in deputacionibus concilii, in quibus numquam hactenus denegata fuit, sed libere audiencia prestatur omnibus eam habere volentibus in quibuscumque causis. verum est autem, quod Arragonenses, qui in eadem 15 materia plus resistere videbantur, publice dixerunt pluries in congregacione generali, quod ipsi nolebant audire legi formam decretacionis primarum trium veritatum fidei, quia non poterant in eis consentire, quia non habebant ad hoc mandatum consenciendi 4. dixerunt a eciam publice, quod predictis tribus veritatibus existentibus in suo vigore nemo erat, qui posset deffendere papam, cum esset hereticus, quia notorium erat de impugnationibus, quas papa 20 hactenus fecisset contra dictas tres veritates fidei. [2] In 5 materia vero, quod olim papa est hereticus judicatus, id videtur significandum, quod crimen heresis est tam periculosum in Christiana religione, quod quicumque non solum judicatus hereticus sed vehementer suspectus de heresi consuevit statim in principio processus capi et in custodia detineri. et causa est, quia de necessitate fidei est, ut per omnes Christianos 25 absque ulla dubitacione credatur; quando vero aliquis errat in fide et negat esse necessitatem, quod ab eo deberet firmiter credi, quia per negacionem res efficitur dubia, ne istud opprobrium paciatur Christiana religio, quod in ea dicatur esse aliquid dubium, ut dubitacio illius, qui negat veritatem catholicam, ad alios non ostendatur, statim captivatur, ne ex doctrina ejus alii catholici incipiant dubitare, eciamsi ille, qui pertinaciter negat, sit homo simplex, et quia 30 quanto ille qui negat est majoris auctoritatis, tanto ex negatione ipsius fides ipsa redditur magis dubia. et quidem majorem dubitacionem ponit in fide unus magister in theologia predi- cans contra eam quam unus simplex rusticus aut vetula. et si ille sit episcopus archiepiscopus patriarcha aut cardinalis, facit majus dubium sine comparacione. stat ante oculos exemplum de illo cardinali Sergiob, qui dicitur fuisse magister Machimotis. quantum dampnum fecit in 35 fide dimissus libertati sue Eugenius quondam papa quartus, supremus magister fidei omnium catholicorum in hiis, que pertineant ad Christianam religionem, nemo explicare potest. quantum periculum imminet catholice fidei, quando papa est vehementer suspectus de heresi; si autem publice predicet tam per literas quam per suos nuncios contra aliquam veritatem fidei sitque pertinax nec umquam amonitus revocare voluerit; et, quod gravius, tamquam devius a fide 40 pertinax et hereticus est jam judicatus per generale concilium, quod libere permittatur, immo quod ei cedatur tamquam catholico et obediatur tamquam patri et magistro omnium fidelium a) Vorl. dixit. b) Vorl. Yergio. 1 In der 16. Session vom 5. Februar 1434 durch die Bulle ,Dudum sacrum“ vom 15. Dez. 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 2 Vgl. zum ganzen Mon. Conc. 3, 221 und 240 f. 3 Vgl. zum ganzen Mon. Conc. 3, 257-268 und Conc. Bas. 6, 369 Z. 8-371 Z. 7; 372 Z. 8-22; 373 Z. 16-32. 4 Vgl. Mon. Conc. 3, 267. 5 Dieser und der folgende art. zeigen weitgehende Ubereinstimmungen mit den entsprechenden Teilen des Traktates De justificatione von Segovia (nr. 196) und 45 mit den Ausführungen im ersten Kapitel des 15. Buches seiner Konzilschronik (vgl. Mon. Conc.3, 281f.). Dies legt nahe, an Segovia als Verfasser der vorliegen- den Instruktion zu denken. 6 Vgl. Zedler, Universal-Levikon 37, 171. 50
304 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. Apr. 15 bis 24 11439) latis et doctoribus in jure divino et humano publice hec materia aperta fuit 18. februarii in Febr. 18 refectorio fratrum minorum et consequenter quasi continue per collegium magistrorum in März 16 theologia deliberata, die 16. marcii unanimiter per totum, collegium nemine contradicente sunt concluse 8 proposiciones probantes papam fuisse et esse prolapsum in errores fidei jam iterum per eum in facie ecclesie mandante concilio in sessione publical revocatos; suntque 5 dicte proposiciones misse ad dietam Maguntinam oratoribus concilii et Francie ac Yspanie2. tandem de mandato sacrarum deputacionum et generalis congregacionis materia dictarum proposicionum introducta fuit auctentice, ut deliberaretur per omnes prelatos magistros et doctores existentes in concilio aliosque multos. fuit discussa in capitulo majoris ecclesie eciam respondendo specialiter et expresse pluribus vicibus et argumenta illorum, qui contradicere 10 voluerunt. et continuata fuit discussio tam in dicto loco quam postea in deputacionibus a 15. aprilis usque 24. ejusdem mensis, quo fuit facta conclusio per concilium super primis tribus3. fuitque oblata audiencia quibuscumque dicere volentibus in deputacionibus concilii, in quibus numquam hactenus denegata fuit, sed libere audiencia prestatur omnibus eam habere volentibus in quibuscumque causis. verum est autem, quod Arragonenses, qui in eadem 15 materia plus resistere videbantur, publice dixerunt pluries in congregacione generali, quod ipsi nolebant audire legi formam decretacionis primarum trium veritatum fidei, quia non poterant in eis consentire, quia non habebant ad hoc mandatum consenciendi 4. dixerunt a eciam publice, quod predictis tribus veritatibus existentibus in suo vigore nemo erat, qui posset deffendere papam, cum esset hereticus, quia notorium erat de impugnationibus, quas papa 20 hactenus fecisset contra dictas tres veritates fidei. [2] In 5 materia vero, quod olim papa est hereticus judicatus, id videtur significandum, quod crimen heresis est tam periculosum in Christiana religione, quod quicumque non solum judicatus hereticus sed vehementer suspectus de heresi consuevit statim in principio processus capi et in custodia detineri. et causa est, quia de necessitate fidei est, ut per omnes Christianos 25 absque ulla dubitacione credatur; quando vero aliquis errat in fide et negat esse necessitatem, quod ab eo deberet firmiter credi, quia per negacionem res efficitur dubia, ne istud opprobrium paciatur Christiana religio, quod in ea dicatur esse aliquid dubium, ut dubitacio illius, qui negat veritatem catholicam, ad alios non ostendatur, statim captivatur, ne ex doctrina ejus alii catholici incipiant dubitare, eciamsi ille, qui pertinaciter negat, sit homo simplex, et quia 30 quanto ille qui negat est majoris auctoritatis, tanto ex negatione ipsius fides ipsa redditur magis dubia. et quidem majorem dubitacionem ponit in fide unus magister in theologia predi- cans contra eam quam unus simplex rusticus aut vetula. et si ille sit episcopus archiepiscopus patriarcha aut cardinalis, facit majus dubium sine comparacione. stat ante oculos exemplum de illo cardinali Sergiob, qui dicitur fuisse magister Machimotis. quantum dampnum fecit in 35 fide dimissus libertati sue Eugenius quondam papa quartus, supremus magister fidei omnium catholicorum in hiis, que pertineant ad Christianam religionem, nemo explicare potest. quantum periculum imminet catholice fidei, quando papa est vehementer suspectus de heresi; si autem publice predicet tam per literas quam per suos nuncios contra aliquam veritatem fidei sitque pertinax nec umquam amonitus revocare voluerit; et, quod gravius, tamquam devius a fide 40 pertinax et hereticus est jam judicatus per generale concilium, quod libere permittatur, immo quod ei cedatur tamquam catholico et obediatur tamquam patri et magistro omnium fidelium a) Vorl. dixit. b) Vorl. Yergio. 1 In der 16. Session vom 5. Februar 1434 durch die Bulle ,Dudum sacrum“ vom 15. Dez. 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 2 Vgl. zum ganzen Mon. Conc. 3, 221 und 240 f. 3 Vgl. zum ganzen Mon. Conc. 3, 257-268 und Conc. Bas. 6, 369 Z. 8-371 Z. 7; 372 Z. 8-22; 373 Z. 16-32. 4 Vgl. Mon. Conc. 3, 267. 5 Dieser und der folgende art. zeigen weitgehende Ubereinstimmungen mit den entsprechenden Teilen des Traktates De justificatione von Segovia (nr. 196) und 45 mit den Ausführungen im ersten Kapitel des 15. Buches seiner Konzilschronik (vgl. Mon. Conc.3, 281f.). Dies legt nahe, an Segovia als Verfasser der vorliegen- den Instruktion zu denken. 6 Vgl. Zedler, Universal-Levikon 37, 171. 50
Strana 305
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 170-171. 305 sive tamquam summo pontifici. unum autem dicitur, quod a multis sentenciis per aliquos 11439 nach doctores reperitur scriptum, majus periculum imminere Christiane religioni, si aliquis papa Juni 29] principum favore suffultus futurus esset hereticus, quam si tota Christianitas a Sarracenis vel infidelibus tempore diuturno subiceretur. consueverunt potestates seculares quemcumque hereticum adjudicatum eciam per solum unum inquisitorem absque alia discussione tradere ignibus comburendum, quid igitur pape judicato heretico per generale concilium intendatur, quantum periculum imminet fidei, quis judicare potest ? id autem summe cavendum est, ne post sentenciam concilii incipiant quomodolibet eidem adherere, quoniam postea, ne contra ipsos vertatur judicium tamquam contra fautores heresis et hereticorum, timendum est, quod 10 non resilient, sed obdurata mente persistent cum ipso in errore, necdum in uno sed in omni- bus, quos ipse voluerit seminare, racione, qui pretendit se esse supra judicium generalis concilii, ita quod non licet concilio de ejus actibus judicare, multo amplius assereret se non teneri acquiescere consiliis seu judiciis quorumlibet principum a, immo in errore eum firmabunt omnes adherentes eidem, ne per concilium, quia ei adheserunt, debeant judicari fautores. 15 multa alia circa hunc articulum dicenda essent; sed angustia temporis urget. reperet autem quicumque in se ruminans de ista materia, quanto amplius excogitaverit, tanto majora pericula inveniet. non refert, circa quem articulum papa fuerit judicatus hereticus; sufficit enim, quod de minima veritate fidei. nam si ille, qui totam legem observat, offendat autem in uno, factus est omni reus. hec multa plus urgent in credendo, quin qui vel in uno discredit aut dubitat 20 pertinaciter aliter, quam ecclesia judicat, in totum judicatur hereticus. jam enim deserit infalibilem mensuram fidei, quod non credit divine veritati declarate per ecclesiam, omnium magistram fidelium; sed ipse vel in illo vult esse aut reputari tamquam deus, quod sibi soli amplius debeat credi quam ecclesie, constat tamen errorem pape esse non exiguum sed archi- tectonicum, equidem asserit ecclesiam legitime congregatam potius stare debere sue assercioni 25 quam ipse judicio concilii. et sic omnis fides redigeretur ad libitum unius mortalis aut hominis mendacis, quo nichil absurdius. [3] Quoad alia criminal in sentencia2 contenta notoria, satis est justificacio concilii. specialiter in perjurio, quia notum fuit toti mundo de juramentis per eum in conclavi et postea prestitis3. de symonia autem, quod concilium servavit magnam honestatem, equidem 30 fere omnes attestaciones dicebant, quod in curia ita publice venduntur beneficia tamquam carnes in macello. et si non venderentur aliqua, hinc erat, quia deficiebant emptores; nam venditores semper erant parati, et quomodo per manus laycorum mercatorum. aliaque multa circa dilapidacionem, quod non est necesse persuaderi, quia notorium est, quomodo tem- pore obitus Martini predecessoris omnia erant in plena audiencia c 4, quodque nunc non tenet 35 quindecimam partem. [4] Id vero considerandum se offert, quod in annalibus Romanorum pontificum legitur multos summos pontifices depositos aut diffamatos propter aliqua crimina, numquam tamen de aliquo ab inicio pontificatus reperietur, quod tantis criminibus dicatur fuisse irretitus; quodque gravissimum est, quod notorietas suorum criminum est tanta, quod vix est unus de 40 fidelibus, qui super hujusmodi non audierit scandalum 5. ac in curiis secularium principum quasi per experienciam scitur, eo quod in ipsis sint multib, qui peccunias ex pacto dederunt pro beneficiis; nec est aliquis eciam de servitoribus et familiaribus pape, qui hec audeat negare. 5 45 171. Papst Eugen an K. Albrecht und Deutsche Reichsstände einzeln: Abschluß der Griechen- union; bevorstehende Unionsverhandlungen mit den Armeniern; Mahnung zum Kampf gegen die Türken. 1439 Juli 7 Florenz. 1439 Juli 7 50 An K. Albrecht: W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 4971 fol. 155a-156a cop. ch. a) Vorl. principio. b) Vorl. multis. c) Lesung unsicher; oder auctiencia = Wachstum? 1 Vgl. dazu S. 353 Z. 42 ff.; Z. 1I ff. S. 354 Z. 43 ff. L. Pastor 1, 281. 2 Vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7. 4 audiencia = tributum, jährliche Zahlung. 3 Vgl. Raynald, Annales eccl. 1431 nrr. 5-7; 5 Vgl. S. 355 Z. 13 ff. Deutsche Reichstags-Akten XIV 39
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 170-171. 305 sive tamquam summo pontifici. unum autem dicitur, quod a multis sentenciis per aliquos 11439 nach doctores reperitur scriptum, majus periculum imminere Christiane religioni, si aliquis papa Juni 29] principum favore suffultus futurus esset hereticus, quam si tota Christianitas a Sarracenis vel infidelibus tempore diuturno subiceretur. consueverunt potestates seculares quemcumque hereticum adjudicatum eciam per solum unum inquisitorem absque alia discussione tradere ignibus comburendum, quid igitur pape judicato heretico per generale concilium intendatur, quantum periculum imminet fidei, quis judicare potest ? id autem summe cavendum est, ne post sentenciam concilii incipiant quomodolibet eidem adherere, quoniam postea, ne contra ipsos vertatur judicium tamquam contra fautores heresis et hereticorum, timendum est, quod 10 non resilient, sed obdurata mente persistent cum ipso in errore, necdum in uno sed in omni- bus, quos ipse voluerit seminare, racione, qui pretendit se esse supra judicium generalis concilii, ita quod non licet concilio de ejus actibus judicare, multo amplius assereret se non teneri acquiescere consiliis seu judiciis quorumlibet principum a, immo in errore eum firmabunt omnes adherentes eidem, ne per concilium, quia ei adheserunt, debeant judicari fautores. 15 multa alia circa hunc articulum dicenda essent; sed angustia temporis urget. reperet autem quicumque in se ruminans de ista materia, quanto amplius excogitaverit, tanto majora pericula inveniet. non refert, circa quem articulum papa fuerit judicatus hereticus; sufficit enim, quod de minima veritate fidei. nam si ille, qui totam legem observat, offendat autem in uno, factus est omni reus. hec multa plus urgent in credendo, quin qui vel in uno discredit aut dubitat 20 pertinaciter aliter, quam ecclesia judicat, in totum judicatur hereticus. jam enim deserit infalibilem mensuram fidei, quod non credit divine veritati declarate per ecclesiam, omnium magistram fidelium; sed ipse vel in illo vult esse aut reputari tamquam deus, quod sibi soli amplius debeat credi quam ecclesie, constat tamen errorem pape esse non exiguum sed archi- tectonicum, equidem asserit ecclesiam legitime congregatam potius stare debere sue assercioni 25 quam ipse judicio concilii. et sic omnis fides redigeretur ad libitum unius mortalis aut hominis mendacis, quo nichil absurdius. [3] Quoad alia criminal in sentencia2 contenta notoria, satis est justificacio concilii. specialiter in perjurio, quia notum fuit toti mundo de juramentis per eum in conclavi et postea prestitis3. de symonia autem, quod concilium servavit magnam honestatem, equidem 30 fere omnes attestaciones dicebant, quod in curia ita publice venduntur beneficia tamquam carnes in macello. et si non venderentur aliqua, hinc erat, quia deficiebant emptores; nam venditores semper erant parati, et quomodo per manus laycorum mercatorum. aliaque multa circa dilapidacionem, quod non est necesse persuaderi, quia notorium est, quomodo tem- pore obitus Martini predecessoris omnia erant in plena audiencia c 4, quodque nunc non tenet 35 quindecimam partem. [4] Id vero considerandum se offert, quod in annalibus Romanorum pontificum legitur multos summos pontifices depositos aut diffamatos propter aliqua crimina, numquam tamen de aliquo ab inicio pontificatus reperietur, quod tantis criminibus dicatur fuisse irretitus; quodque gravissimum est, quod notorietas suorum criminum est tanta, quod vix est unus de 40 fidelibus, qui super hujusmodi non audierit scandalum 5. ac in curiis secularium principum quasi per experienciam scitur, eo quod in ipsis sint multib, qui peccunias ex pacto dederunt pro beneficiis; nec est aliquis eciam de servitoribus et familiaribus pape, qui hec audeat negare. 5 45 171. Papst Eugen an K. Albrecht und Deutsche Reichsstände einzeln: Abschluß der Griechen- union; bevorstehende Unionsverhandlungen mit den Armeniern; Mahnung zum Kampf gegen die Türken. 1439 Juli 7 Florenz. 1439 Juli 7 50 An K. Albrecht: W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 4971 fol. 155a-156a cop. ch. a) Vorl. principio. b) Vorl. multis. c) Lesung unsicher; oder auctiencia = Wachstum? 1 Vgl. dazu S. 353 Z. 42 ff.; Z. 1I ff. S. 354 Z. 43 ff. L. Pastor 1, 281. 2 Vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7. 4 audiencia = tributum, jährliche Zahlung. 3 Vgl. Raynald, Annales eccl. 1431 nrr. 5-7; 5 Vgl. S. 355 Z. 13 ff. Deutsche Reichstags-Akten XIV 39
Strana 306
306 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Juli 7 An Hzg. Friedrich von Sachsen: D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 10297 fol. 16ab cop. ch. Vermerk Presentata in Schellinberg ultima augusti [Aug. 31] 1439. An Hzg. Ludwig von Baiern: P coll. Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 600 fol. 92b-93a cop. ch. Vermerke oben rechts Blondus; unten A. Pollicianus. Von zwei verschiedenen Händen geschrieben. An nichtgen. Fürsten: R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 381, II fol. 196ab cop. ch. Uberschrift Littera 5 missiva ad principes. An Straßburgl: in Straßburg St.-A. Série AA 180 fol. 39-40 cop. ch. Ubersetzung. Uberschrift Tenor bulle misse per dominum apostolicum civitati Argentinensi ex parte conversionis Grecorum in Theutonicum translate. An die Universität Wien: in Wien Nat.-B. cod. ms. 4576 fol. 198b-199a cop. ch. An nichtgen. Empfänger: in Wien Nat.-B. cod. ms. 3462 fol. 46b-48a cop. ch. Gedruckt: Hardouin 9, 1000-1002 (nach Vorl. R); Würdtwein 8, 78-81 (an die Universität Erfurt). 10 Eugenius episcopus servus servorum dei carissimo a filio Alberto Romanorum impera- tori Hungarie et Boemie regi illustri salutem et apostolicam benedictionem. gloria2 in altissimis deo et in terra pax hominibus bone voluntatis! juvat, carissimeb fili, in vocem 15 exultacionis erumpere et gestientec animo cum angelis miscere leticiam, quandoquidem ineffabile3 gaudium, quod erit omni Christiano populo, nunciamus. tanto quippe mens nostra divine consolacionis rore perfunditur, ita exhilaratur cor nostrum, ut, quid sentimus, explicare nequaquam valeamus solaque in graciarum actione et voce laudis requiescat affectus noster. ecce enim, quod ardentissimo studio et indefessa pietate olim et longe, antequam ad ponti- 20 ficatus apicem assumeremur, optavimus, Orientalis et Occidentalis ecclesie diuturnum perni- ciosumque dissidium post quadringentos quinquaginta4 annos divina tandem miseracione sublatum est. qua in re licet omnem pro viribus adhibuerimus diligenciam, quantum ille donare dignatus est, totum tamen infinite illius bonitati ascribimus, sine cujus oped totum est inane, quod geritur. namque ab ipsis nostri apostolatus iniciis omni studio elaboravimus, ut utriusque 25 ecclesie unio felicissima sequeretur. et post multas hincinde missas legacionesi advenerunt ad nos anno preterito5 adducti et hactenus sustentati sumptibus nostris carissmus in Christo filius noster Johannes Paleologus Romeorum imperator illustris et bone memorie venerabilis frater noster Joseph patriarcha Constantinopolitanus et locatenentes Alexandrini Antioceni et Jherusolomitani patriarcharum legatique Trapezunciie imperatoris, Iberorumf, Rutheno- 30 rum et Valachorum cum metropolitis et clericis ac nobilibus plurimis et multitudine copiosa. avidi quippe hujus sacratissime unionis laboribus plurimis marisque periculis sese exponere nequaquam cunctati sunt sacro ycumenico concilio, quod intra Italiam et, ubi nos commode interesse possemus, fieri magna cum instancia postularunt, adesse cupientes. advenerunt autem ad disputandum parati sine contencionisg tamen vicio aut pertinacie studio. nos itaque divini 35 humanique juris professores omni ex parte congregare curavimus, qui cupientibus veritatem aperirent. deoque largiente postquam eis tam ex scripturis divinis quam ex sanctis patribus Latinis pariter et Grecis veritas per omnia est patefacta, libentissime consenserunt invente veritati spiritumque sanctum ex patre simul et filio procedere professi sunt summamque Romane ecclesie et sancte sedis apostolice auctoritatem, quam improbe nimium quidam 40 opprimere nituntur, grate recognoverunt atqueh reliquis consenserunt, prout ex decretos inde confecto, quod hiis inclusum mittimus, tua celsitudo i apercius discet. audemus sane in domino gloriari atque confidentissime dicere id nostra etate patratumk esse, quo a) D dilecto filio nobili viro duci Sassonie et lantgravio Thuringie, P dilecto filio nobili viro duci Bavarie statt carissimo—illustri. b) DPRimmer dilecte. c) D gestienti; W add. auge. d) W Ropere. e) R Trapezuntini. 45 I) DRHiberorum. g) W contentationis. h) DPR add. in. i) DPR excellencia. k) P peractum. 1 Auch an Nürnberg. Vgl. Eintrag zur 8. Bürger- meisterperiode feria 4. p. Bartholomei bis feria 4. p. Mathei ap. et ew. [Aug. 26 bis Sept. 23]: Item dedimus 10 guldein des babsts botten zu erung, als er uns die bullen bracht von der Kriechen wegen. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 340a not. ch). 2 Luc. 2, 14. 3 Nach Luc. 2, 10. 4 Diese Angabe ist, wie ein Vergleich mit S. 308 Z. I0 zeigt, nur ganz ungefähr. Vgl. W. Norden, Papst- tum und Byzanz S. 14-16 u. 28. 5 Vgl. Hefele 7, 670 und RTA. 13 nr. 120. 6 Vom 6. Juli 1439, vgl. Hefele 7, 741-756. 50
306 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Juli 7 An Hzg. Friedrich von Sachsen: D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 10297 fol. 16ab cop. ch. Vermerk Presentata in Schellinberg ultima augusti [Aug. 31] 1439. An Hzg. Ludwig von Baiern: P coll. Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 600 fol. 92b-93a cop. ch. Vermerke oben rechts Blondus; unten A. Pollicianus. Von zwei verschiedenen Händen geschrieben. An nichtgen. Fürsten: R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 381, II fol. 196ab cop. ch. Uberschrift Littera 5 missiva ad principes. An Straßburgl: in Straßburg St.-A. Série AA 180 fol. 39-40 cop. ch. Ubersetzung. Uberschrift Tenor bulle misse per dominum apostolicum civitati Argentinensi ex parte conversionis Grecorum in Theutonicum translate. An die Universität Wien: in Wien Nat.-B. cod. ms. 4576 fol. 198b-199a cop. ch. An nichtgen. Empfänger: in Wien Nat.-B. cod. ms. 3462 fol. 46b-48a cop. ch. Gedruckt: Hardouin 9, 1000-1002 (nach Vorl. R); Würdtwein 8, 78-81 (an die Universität Erfurt). 10 Eugenius episcopus servus servorum dei carissimo a filio Alberto Romanorum impera- tori Hungarie et Boemie regi illustri salutem et apostolicam benedictionem. gloria2 in altissimis deo et in terra pax hominibus bone voluntatis! juvat, carissimeb fili, in vocem 15 exultacionis erumpere et gestientec animo cum angelis miscere leticiam, quandoquidem ineffabile3 gaudium, quod erit omni Christiano populo, nunciamus. tanto quippe mens nostra divine consolacionis rore perfunditur, ita exhilaratur cor nostrum, ut, quid sentimus, explicare nequaquam valeamus solaque in graciarum actione et voce laudis requiescat affectus noster. ecce enim, quod ardentissimo studio et indefessa pietate olim et longe, antequam ad ponti- 20 ficatus apicem assumeremur, optavimus, Orientalis et Occidentalis ecclesie diuturnum perni- ciosumque dissidium post quadringentos quinquaginta4 annos divina tandem miseracione sublatum est. qua in re licet omnem pro viribus adhibuerimus diligenciam, quantum ille donare dignatus est, totum tamen infinite illius bonitati ascribimus, sine cujus oped totum est inane, quod geritur. namque ab ipsis nostri apostolatus iniciis omni studio elaboravimus, ut utriusque 25 ecclesie unio felicissima sequeretur. et post multas hincinde missas legacionesi advenerunt ad nos anno preterito5 adducti et hactenus sustentati sumptibus nostris carissmus in Christo filius noster Johannes Paleologus Romeorum imperator illustris et bone memorie venerabilis frater noster Joseph patriarcha Constantinopolitanus et locatenentes Alexandrini Antioceni et Jherusolomitani patriarcharum legatique Trapezunciie imperatoris, Iberorumf, Rutheno- 30 rum et Valachorum cum metropolitis et clericis ac nobilibus plurimis et multitudine copiosa. avidi quippe hujus sacratissime unionis laboribus plurimis marisque periculis sese exponere nequaquam cunctati sunt sacro ycumenico concilio, quod intra Italiam et, ubi nos commode interesse possemus, fieri magna cum instancia postularunt, adesse cupientes. advenerunt autem ad disputandum parati sine contencionisg tamen vicio aut pertinacie studio. nos itaque divini 35 humanique juris professores omni ex parte congregare curavimus, qui cupientibus veritatem aperirent. deoque largiente postquam eis tam ex scripturis divinis quam ex sanctis patribus Latinis pariter et Grecis veritas per omnia est patefacta, libentissime consenserunt invente veritati spiritumque sanctum ex patre simul et filio procedere professi sunt summamque Romane ecclesie et sancte sedis apostolice auctoritatem, quam improbe nimium quidam 40 opprimere nituntur, grate recognoverunt atqueh reliquis consenserunt, prout ex decretos inde confecto, quod hiis inclusum mittimus, tua celsitudo i apercius discet. audemus sane in domino gloriari atque confidentissime dicere id nostra etate patratumk esse, quo a) D dilecto filio nobili viro duci Sassonie et lantgravio Thuringie, P dilecto filio nobili viro duci Bavarie statt carissimo—illustri. b) DPRimmer dilecte. c) D gestienti; W add. auge. d) W Ropere. e) R Trapezuntini. 45 I) DRHiberorum. g) W contentationis. h) DPR add. in. i) DPR excellencia. k) P peractum. 1 Auch an Nürnberg. Vgl. Eintrag zur 8. Bürger- meisterperiode feria 4. p. Bartholomei bis feria 4. p. Mathei ap. et ew. [Aug. 26 bis Sept. 23]: Item dedimus 10 guldein des babsts botten zu erung, als er uns die bullen bracht von der Kriechen wegen. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 340a not. ch). 2 Luc. 2, 14. 3 Nach Luc. 2, 10. 4 Diese Angabe ist, wie ein Vergleich mit S. 308 Z. I0 zeigt, nur ganz ungefähr. Vgl. W. Norden, Papst- tum und Byzanz S. 14-16 u. 28. 5 Vgl. Hefele 7, 670 und RTA. 13 nr. 120. 6 Vom 6. Juli 1439, vgl. Hefele 7, 741-756. 50
Strana 307
o 1 1 o 2 o N ex 40 50 A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 171-172. 307 nichil majus nichilque dignius ab ipso apostolice predicacionis tempore catholica vidit ecclesia. neque vero hic erit finis divinorum mirabilium, sed divine miseracionis lacior campus aperitur, ut sol ille justicie, qui in Oriente jam ortus est, ad ipsas quoque infidelium tenebras radios sue lucis extendat fiatque salus domini usque ad extremum terre omnesque uno ore et uno spiritu glorificent deum et patrem domini nostri Jhesu Christi..expectantur ecce in dies cum nostris nunciis ad id missis et jam fere pro foribus adesse nunciantur Armenii, gens magna et celebris, parati se per omnia Romane ecclesie et sancte sedi apostolice subdere ejus- que mandatis et doctrinis incunctanter obedire!. merito itaque, carissime fili, cum in re jam tam multa, in spe eciam plurima teneamus, omnipotenti deo hostiam obtulimus jubilacio- nis et laudis tibique ista insinuanda putavimus, ut nostrorum in domino gaudiorum particeps factus divine pietati nobiscum gracias referas, hortamurque a, ut Christiane devotionis affectu per tua regna letanias ac processiones oracionesque publicas fieri jubeas partim referendo gracias pro acceptis a deo muneribus partim orando, ut complere dignetur omnipotens opus suum et barbaras naciones in sua feritate gloriantes sub sacratissime Christiane fidei jugum mittere. et quoniam.spes adeo leta sese undique aperit, pio monemus affectu, ut ad eri- piendos ab infidelibus, a quibus indignissime opprimuntur, illarum partium Christianos, nobiseum animum intendas. jam enim deo inspirante classem terrestresque copias proximo vere parare intendimus sperantes, quod, qui? cepit in nobis opus bonum, ipse perficiet ac per hujusmodi studia nostra a jugo miserabilis servitutis catholicum gregem propicius ac benignus eripiet. confidimus autem negocium facilime felicissimeque successurum per tuam maxime c reliquorumque Christianorum principum d opem atque operam. accingere itaque, fili caris- sime, ardentique animo concurre ad hec studia pietatis, ex quibus et in hoc seculo gloriam consequeris et in futuro cum piis fidelibusque principibus, qui ab inicio deo placuerunt, con- scribi mereberis. nos enim te per alias nostras litteras? et nuncios requiremus non ambigentes nichil te a tua majorumque tuorum pietate ac nobilitate degeneraturum. datum Florencie anno incarnacionis dominice millesimo quadringentesimo tricesimo nono nonis julii pontifi- catus nostri anno nono*. 172. Kardinal Julian am gen. Empfänger einzeln: Abschluß der Griechenunion; Plan des Papstes, ; 1439 Juli 12 bzw. 14 Florenz. An Propst Peter? zu Rohr: D aus Dresden Landes-B. Ms. F 172» fol. 24 cop. ch. Adresse Venerabili die Türken zu bekämpfen. a) P hortamur itaque nobilitatem tuam. b) DPR tuum dominium. c) om. DPR. d) R add. prelatorumque. 1 Den Abschluß der Union mit den Armeniern vom 28. November zeigt P. Eugen dem Hzg. Friedrich von Sachsen am 24. November 1439 von Florenz aus an; dat. Florencie 1439 ociavo kal. decembris pont. n. a. nono. Unterfertg. N. de Deoremane (Dresden H. St.-A. Loc. 10297 fol. 10% cop. ch. Vermerk presen- tata in Coburg 1440 feria 3. p. epiphaniam [Januar 12]). — Schreiben des Papstes an Bf. Konrad v. Bres- lau vom 23. November: Union der Griechen und Armenier; gedr. mit starken Kürzungen Codex dipl. Silesie 15, 69 f. nach Breslau St.-A. cod. D 8 fol. 307* bis 308* cop. ch. 2 Phil. 1, 6. 3 Nicht aufgefunden. * Vgl. die Ausgabenotizen: Item florenos auri similes viginti quinque per eum [Bischof Christoph von Rimini] solutos Matthie cursori, qui portavit decre- tum unionis Grecorum ad serenissimum d. regem Romanorum et literas ad d. Signensem [nicht aufge- fwnden] et pro alio itinere ad dietam pro pace Bohemie [wohl Tag zu Lublau Mai 1439], pro quo tunc habuit undecim ducatos, quam etiam pro presenti itinere usque in diem tertiam decimam julii [Juli 18]. (Nach Jorga, Notes el extraits pour servir a l'histoire des croisades aw 15. siecle 2. Serie pag. 13 aus Rom A. Vat. Libri dei mandati reg. 1434-39 fol. 225 mot. ch.) Am 2. August werden verrechnet 19 dulden pro 350 copiis decreti sanctissime unionis Grecorum factis pro mittendo ad nonnullas partes mundi. (Vach Valois 2, 173 aus Rom Staats- A. Tesoro pontificio mandati 1434-39 fol. 284 not. ch.) 5 Kardinal Julian hatte diesem bereits in einem Schreiben vom 5. Mai 1439 außer seinem Glückwunsch zur Erhebung zum Propst folgendes über die Umion mit den Griechen mitgeteilt: usque nunc crebre di- sputaciones habite sunt cum Grecis in materia spiri- tus sancti. laboramus, quantum possumus, ut fidei veritatem, quam eis per manifesta testimonia sacre scripture et sanctorum doctorum Grecorum et Lati- norum patefecimus, amplectantür et certe ex parte nostra impenditur omne studium et diligencia. nesci- mus, quid erit. infra paucos dies sciemus tandem, 1439 Juli 7 1439 Juli 7 1489 uli 12 bzw. 14
o 1 1 o 2 o N ex 40 50 A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 171-172. 307 nichil majus nichilque dignius ab ipso apostolice predicacionis tempore catholica vidit ecclesia. neque vero hic erit finis divinorum mirabilium, sed divine miseracionis lacior campus aperitur, ut sol ille justicie, qui in Oriente jam ortus est, ad ipsas quoque infidelium tenebras radios sue lucis extendat fiatque salus domini usque ad extremum terre omnesque uno ore et uno spiritu glorificent deum et patrem domini nostri Jhesu Christi..expectantur ecce in dies cum nostris nunciis ad id missis et jam fere pro foribus adesse nunciantur Armenii, gens magna et celebris, parati se per omnia Romane ecclesie et sancte sedi apostolice subdere ejus- que mandatis et doctrinis incunctanter obedire!. merito itaque, carissime fili, cum in re jam tam multa, in spe eciam plurima teneamus, omnipotenti deo hostiam obtulimus jubilacio- nis et laudis tibique ista insinuanda putavimus, ut nostrorum in domino gaudiorum particeps factus divine pietati nobiscum gracias referas, hortamurque a, ut Christiane devotionis affectu per tua regna letanias ac processiones oracionesque publicas fieri jubeas partim referendo gracias pro acceptis a deo muneribus partim orando, ut complere dignetur omnipotens opus suum et barbaras naciones in sua feritate gloriantes sub sacratissime Christiane fidei jugum mittere. et quoniam.spes adeo leta sese undique aperit, pio monemus affectu, ut ad eri- piendos ab infidelibus, a quibus indignissime opprimuntur, illarum partium Christianos, nobiseum animum intendas. jam enim deo inspirante classem terrestresque copias proximo vere parare intendimus sperantes, quod, qui? cepit in nobis opus bonum, ipse perficiet ac per hujusmodi studia nostra a jugo miserabilis servitutis catholicum gregem propicius ac benignus eripiet. confidimus autem negocium facilime felicissimeque successurum per tuam maxime c reliquorumque Christianorum principum d opem atque operam. accingere itaque, fili caris- sime, ardentique animo concurre ad hec studia pietatis, ex quibus et in hoc seculo gloriam consequeris et in futuro cum piis fidelibusque principibus, qui ab inicio deo placuerunt, con- scribi mereberis. nos enim te per alias nostras litteras? et nuncios requiremus non ambigentes nichil te a tua majorumque tuorum pietate ac nobilitate degeneraturum. datum Florencie anno incarnacionis dominice millesimo quadringentesimo tricesimo nono nonis julii pontifi- catus nostri anno nono*. 172. Kardinal Julian am gen. Empfänger einzeln: Abschluß der Griechenunion; Plan des Papstes, ; 1439 Juli 12 bzw. 14 Florenz. An Propst Peter? zu Rohr: D aus Dresden Landes-B. Ms. F 172» fol. 24 cop. ch. Adresse Venerabili die Türken zu bekämpfen. a) P hortamur itaque nobilitatem tuam. b) DPR tuum dominium. c) om. DPR. d) R add. prelatorumque. 1 Den Abschluß der Union mit den Armeniern vom 28. November zeigt P. Eugen dem Hzg. Friedrich von Sachsen am 24. November 1439 von Florenz aus an; dat. Florencie 1439 ociavo kal. decembris pont. n. a. nono. Unterfertg. N. de Deoremane (Dresden H. St.-A. Loc. 10297 fol. 10% cop. ch. Vermerk presen- tata in Coburg 1440 feria 3. p. epiphaniam [Januar 12]). — Schreiben des Papstes an Bf. Konrad v. Bres- lau vom 23. November: Union der Griechen und Armenier; gedr. mit starken Kürzungen Codex dipl. Silesie 15, 69 f. nach Breslau St.-A. cod. D 8 fol. 307* bis 308* cop. ch. 2 Phil. 1, 6. 3 Nicht aufgefunden. * Vgl. die Ausgabenotizen: Item florenos auri similes viginti quinque per eum [Bischof Christoph von Rimini] solutos Matthie cursori, qui portavit decre- tum unionis Grecorum ad serenissimum d. regem Romanorum et literas ad d. Signensem [nicht aufge- fwnden] et pro alio itinere ad dietam pro pace Bohemie [wohl Tag zu Lublau Mai 1439], pro quo tunc habuit undecim ducatos, quam etiam pro presenti itinere usque in diem tertiam decimam julii [Juli 18]. (Nach Jorga, Notes el extraits pour servir a l'histoire des croisades aw 15. siecle 2. Serie pag. 13 aus Rom A. Vat. Libri dei mandati reg. 1434-39 fol. 225 mot. ch.) Am 2. August werden verrechnet 19 dulden pro 350 copiis decreti sanctissime unionis Grecorum factis pro mittendo ad nonnullas partes mundi. (Vach Valois 2, 173 aus Rom Staats- A. Tesoro pontificio mandati 1434-39 fol. 284 not. ch.) 5 Kardinal Julian hatte diesem bereits in einem Schreiben vom 5. Mai 1439 außer seinem Glückwunsch zur Erhebung zum Propst folgendes über die Umion mit den Griechen mitgeteilt: usque nunc crebre di- sputaciones habite sunt cum Grecis in materia spiri- tus sancti. laboramus, quantum possumus, ut fidei veritatem, quam eis per manifesta testimonia sacre scripture et sanctorum doctorum Grecorum et Lati- norum patefecimus, amplectantür et certe ex parte nostra impenditur omne studium et diligencia. nesci- mus, quid erit. infra paucos dies sciemus tandem, 1439 Juli 7 1439 Juli 7 1489 uli 12 bzw. 14
Strana 308
308 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 viro fratri Petro preposito in Ror ordinis sancti Augustini canonicorum regularium Ratisponensis diocesis Juli 12 amico nostro karissimo. Vermerke von verschiedenen Händen Secunda littera d. Juliani cardinalis. Narracio bona. bezw. 14 An die Universität Wien: W coll. Wittingau Schwarzenberg. A. Urkk. nr. 446 cop. ch. Adresse Vene- rabilibus et egregiis viris rectori magistris et doctoribus universitatis studii Wiennensis amicis nostris preca- rissimis. Venerabilis a vir, amice noster karissime. quoniam certi sumus nichil vobis gracius nuntiarib posse quam ea, que honorem dei et ampliacionem fidei katholice nominisque Christiani concernunt, annunciamus vobis gaudium magnum, quod sexta hujus mensis die omnipotens deus ecclesie sue concedere dignatus est. ea enim die sublatum est illud Grecorum diuturnum scisma, quod fere quingentisl duravit annis, et ipsi Greci sancte Romane ecclesie 10 reuniti sunt, prout in decreto2, cujus copiam mittimus inclusam, laciuse continetur. vere a tempore apostolorum citra vix preclarior res atque meliord Christianitati una vice facta est quam ista sanctissima unio, per quam non una civitas seu populus, sed multe provincie multa- que regna et naciones, imo fere dimidium Christianitatis fidem catholicam recognovit. pro qua re mirabiliter commendandus est sanctissimus dominus noster papa, qui post deum principalis 15 causa et auctor est tanti boni, qui pretere plurimos labores et angustias usque nunc maximam pecuniarumf summam pro conducendis et alendis Grecis in concilio et custodia civitatis Constantinopolitane exposuit magnamque expositurus est in reducendo imperatorem cum nec hiis solum contentus est, sed proxima estate comitiva sua usque Constantinopolim. intendit totis viribus laborare ad expellendum Turcos de Europa et armare classem maritimam 20 versus Constantinopolim; statimque mittet ad serenissimum dominum regem Romanorum ambasiatam ad exhortandum serenitatem suam pro exercitu terrestri versus Ungariam, ut uno eodemque tempore Turci terra marique opprimantur. judicare jam potestis, quam pia et commendabilis sit ad honorem dei et exaltacionem fidei katholice hujus nostri pontificis voluntas, quantumque digni sint reprehensione aput deum et homines, qui ipsum Romanum 25 pontificem persecuntur et calumpniantur. nos autem, sicuti sepiuss consulere soliti sumus, ita nunch et vos et omnes fideles Christianos ortamur, ut prefatum Romanum pontificem, sicuti veros Christianos decet, tueamini atque defendatis a volentibus impugnare eum. valete feli- 1439 Julianus k cardinalis sancti Angeli. datumi die 14. julii 1439. Juli 14 citer. Juli 6 [14391 173. K. Karl von Frankreich an K. Albrecht: Vermittlung im Kirchenstreit gemäß den 30 Juli 15 Mainzer Vereinbarungen. [1439] Juli 15 Bourges. Aus Basel Univ.-B. cod. E. I. 11. fol. 39ab cop. ch. Uber dem Stück die Adresse nahezu gleich- lautend wie Anrede Serenissimo bis Romanorum ac Hungarie etc. regi. Serenissimo principi fratri et consanguineo nostro carissimo Alberto dei gracia Romano- rum regi Karolus eadem gracia Francorum rex salutem. ad pacem ecclesie dei regiam 35 opem ferre divine pietatis providencia ecclesiam sanctam precioso sanguine Christi fundatam regibus et principibus tuendam et defendendam commisit. qua in re ob reverenciam regis eterni cunctorum creatoris junctis auxiliis succurrere eos convenit ipsi ecclesie, de qua spiritualiter regenerati existunt, ne corruat in lamentabilem desolacionem. prospicientes igitur his infau- stis temporibus ingentissimam sacrosancte matris ecclesie predicte turbacionem regia pietate 40 a) W hat vor venerabilis die Intitulatio Julianus cardinalis)sancti Angeli; die Anrede lautet Venerabiles viri, amici nostri carissimi. b) W intimari. c) W plenius. d Wutilior. e) W post. f) W pecuniam impensam statt pec. sum. g) W sepe. h) W vobis consulimus vosque statt nunc bis Christianos. i) W dat. Florencie die 12. julii a. d. 1439. k) W om. Julianus bis Angeli. 1) Die Konstruktion dieses Satzes ist durch Aus- lassungen unklar geworden. an velint ecclesie Romane uniri, pro qua re oretis dominum nostrum Jhesum Christum, ut sua pietate dignetur eorum corda illuminare. dat. die 5. mai 1439. (Dresden Landes-B. Ms. F. 172b fol. 25a cop. ch. Vermerke von verschiedenen Händen Prima littera domini Juliani cardinalis, quam propria manu scrip- sit. congratulatio cum narracione.) Uber Propsl 45 Peter Fries von Rohr vgl. RTA. 10, XXXV f. und 560 f. 1 Auch diese Zahlenangabe ist nur ungefähr, vgl. S. 306 Anm. 4 2 Vom 6. Juli 1439, vgl. S. 306 Anm. 6. 50
308 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 viro fratri Petro preposito in Ror ordinis sancti Augustini canonicorum regularium Ratisponensis diocesis Juli 12 amico nostro karissimo. Vermerke von verschiedenen Händen Secunda littera d. Juliani cardinalis. Narracio bona. bezw. 14 An die Universität Wien: W coll. Wittingau Schwarzenberg. A. Urkk. nr. 446 cop. ch. Adresse Vene- rabilibus et egregiis viris rectori magistris et doctoribus universitatis studii Wiennensis amicis nostris preca- rissimis. Venerabilis a vir, amice noster karissime. quoniam certi sumus nichil vobis gracius nuntiarib posse quam ea, que honorem dei et ampliacionem fidei katholice nominisque Christiani concernunt, annunciamus vobis gaudium magnum, quod sexta hujus mensis die omnipotens deus ecclesie sue concedere dignatus est. ea enim die sublatum est illud Grecorum diuturnum scisma, quod fere quingentisl duravit annis, et ipsi Greci sancte Romane ecclesie 10 reuniti sunt, prout in decreto2, cujus copiam mittimus inclusam, laciuse continetur. vere a tempore apostolorum citra vix preclarior res atque meliord Christianitati una vice facta est quam ista sanctissima unio, per quam non una civitas seu populus, sed multe provincie multa- que regna et naciones, imo fere dimidium Christianitatis fidem catholicam recognovit. pro qua re mirabiliter commendandus est sanctissimus dominus noster papa, qui post deum principalis 15 causa et auctor est tanti boni, qui pretere plurimos labores et angustias usque nunc maximam pecuniarumf summam pro conducendis et alendis Grecis in concilio et custodia civitatis Constantinopolitane exposuit magnamque expositurus est in reducendo imperatorem cum nec hiis solum contentus est, sed proxima estate comitiva sua usque Constantinopolim. intendit totis viribus laborare ad expellendum Turcos de Europa et armare classem maritimam 20 versus Constantinopolim; statimque mittet ad serenissimum dominum regem Romanorum ambasiatam ad exhortandum serenitatem suam pro exercitu terrestri versus Ungariam, ut uno eodemque tempore Turci terra marique opprimantur. judicare jam potestis, quam pia et commendabilis sit ad honorem dei et exaltacionem fidei katholice hujus nostri pontificis voluntas, quantumque digni sint reprehensione aput deum et homines, qui ipsum Romanum 25 pontificem persecuntur et calumpniantur. nos autem, sicuti sepiuss consulere soliti sumus, ita nunch et vos et omnes fideles Christianos ortamur, ut prefatum Romanum pontificem, sicuti veros Christianos decet, tueamini atque defendatis a volentibus impugnare eum. valete feli- 1439 Julianus k cardinalis sancti Angeli. datumi die 14. julii 1439. Juli 14 citer. Juli 6 [14391 173. K. Karl von Frankreich an K. Albrecht: Vermittlung im Kirchenstreit gemäß den 30 Juli 15 Mainzer Vereinbarungen. [1439] Juli 15 Bourges. Aus Basel Univ.-B. cod. E. I. 11. fol. 39ab cop. ch. Uber dem Stück die Adresse nahezu gleich- lautend wie Anrede Serenissimo bis Romanorum ac Hungarie etc. regi. Serenissimo principi fratri et consanguineo nostro carissimo Alberto dei gracia Romano- rum regi Karolus eadem gracia Francorum rex salutem. ad pacem ecclesie dei regiam 35 opem ferre divine pietatis providencia ecclesiam sanctam precioso sanguine Christi fundatam regibus et principibus tuendam et defendendam commisit. qua in re ob reverenciam regis eterni cunctorum creatoris junctis auxiliis succurrere eos convenit ipsi ecclesie, de qua spiritualiter regenerati existunt, ne corruat in lamentabilem desolacionem. prospicientes igitur his infau- stis temporibus ingentissimam sacrosancte matris ecclesie predicte turbacionem regia pietate 40 a) W hat vor venerabilis die Intitulatio Julianus cardinalis)sancti Angeli; die Anrede lautet Venerabiles viri, amici nostri carissimi. b) W intimari. c) W plenius. d Wutilior. e) W post. f) W pecuniam impensam statt pec. sum. g) W sepe. h) W vobis consulimus vosque statt nunc bis Christianos. i) W dat. Florencie die 12. julii a. d. 1439. k) W om. Julianus bis Angeli. 1) Die Konstruktion dieses Satzes ist durch Aus- lassungen unklar geworden. an velint ecclesie Romane uniri, pro qua re oretis dominum nostrum Jhesum Christum, ut sua pietate dignetur eorum corda illuminare. dat. die 5. mai 1439. (Dresden Landes-B. Ms. F. 172b fol. 25a cop. ch. Vermerke von verschiedenen Händen Prima littera domini Juliani cardinalis, quam propria manu scrip- sit. congratulatio cum narracione.) Uber Propsl 45 Peter Fries von Rohr vgl. RTA. 10, XXXV f. und 560 f. 1 Auch diese Zahlenangabe ist nur ungefähr, vgl. S. 306 Anm. 4 2 Vom 6. Juli 1439, vgl. S. 306 Anm. 6. 50
Strana 309
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 172-174. 309 movemur vestre serenitati ob id ipsum in presenciarum rescribere. rogamus igitur et obsecra- mus per ineffabilem redemptoris nostri caritatem, quatinus mutuas intelligenciasl inter vestros sollemnes oratores et nostros Maguncie nuper ob eam ipsam causam initas et acceptas conser- vare et vestre serenitatis optimam disposicionem intencionemque super his, que de novo 5 emerserunt, ad plenum nobis significare per presentem nuncium velitis, ut sic in domo domini ambulantes cum consensu ipsa matre a ecclesia divine dignitatis honore illustrata per mutuos piosque labores nostros optata pace letemurb et tandem videre mereamur deum deorum in Syon, qui vestram serenitatem in cunctis feliciter dirigere et conservare dignetur. scrip- 1439 Karolus. Natalis. Juli 15 tum Bituris 15. die julii. 11439/ Juli 15 10 174. K. Heinrich von England an K. Albrecht: Aufforderung, die Einheit der Kirche gegen die [ 1439 August Baseler zu wahren; Bitte um Mitteilung der beabsichtigten Maßnahmen. oder September2.) 11439 Aug. oder Sept.] Aus Breslau St.-A. Rep. 135 D 8 (cod. Novoforensis) fol. 265b-267b cop. ch. Serenissimo atque invictissimo principi. Alberto dei gracia regi Romanorum Henricus 15 eadem gracia rex Anglie et Francie etc. salutem. ex quo Christianum principem nichil plus decet ad sancte matris ecclesie unionem et pacem solita semper gestare viscera pietatis, vox doloris et tristicie, vox ploratus et ululatus, vox inquam, mesta et lugubris, serenissime prin- ceps et frater noster precarissime, proximis diebus auribus nostris intonuit, que nos multis curis multisque cogitacionibus anxium et sollicitum reddidit, audivimus siquidem non sine 20 gravi cordis molestia quosdam viros ecclesiasticos numero paucos, auctoritate leves, Basilee utinam in spiritu sancto et non in spiritu Belial congregatos, rigidam quandam et amaram nimis atque acerbiam sentenciam3 prima sui facie plurimum inhonestatis atque turpidinis continentem adversus beatissimum patrem nostrum Eugenium supremum in terris Cristi vica- rium, impudice et inverecunde dictasse, per quam virum, utique dum in minoribus ageret et 25 post, ab omni Christiano populo habitum et reputatum sanctum pudicum castum ornatum moribus pium et probum ecclesie pastorem illi velut hereticum scismaticum et multis enormi- bus criminibus irretitum, que pie abhorrent aures, papali dignitate privare spoliare ac denudare omnesque Cristi caractere insignitos ab ejus obediencia subtrahere omni studio conantur ac moliuntur. in quo quam acriter lingwas suas in prefatum beatum patrem exacuerint, inmitis 30 ille literarum desuper conscriptarum tenor habunde demonstrat. hec sane res ad primum ad nos delata est et dolore et admiracione nostrum replevit animum. memoria enim et cogitacione repetebamus tria illa sancta opera, que ab inicio Basiliensis concilii toti populo Christiano premissa fuerant, errores videlicet et hereses, quibus nonnullis in locis grex fidelium inficiebatur, extirpandos, pacem insuper post gravissimos bellorum tumultus inter reges et principes com- 35 ponendam, morum denique deformitates faciem militantis ecclesie multipliciter dehonestantes in melius emandandas ac reformandas. quorum quidem operum pollicitacio ingenti leticia et incredibili quodam gaudio universam replevit ecclesiam, neque injuria. quid enim hiis tempori- bus sancciusque pulcrius, quid humano generi utilius atque comodius in hac presertim fece temporum, in hac tanta rerum turbacione dari aut excogitari potuisset? quis ignorat magni 40 meriti esse errantibus et per devia queque vagantibus iter veritatis et salutis ostendere; paci vero ac tranquillitati populi Christiani consulere ipsi auctori pacis gratissimum esse. nemo a) Vorl. mater. b) Vorl. letentur. 1 nrr. 65 und 69. 2 Das Schreiben ist undatiert. Es liegt nach der Ab- 45 setzung Papst Eugens und nach Abschluß der Griechen- union, andererseits vor Mitte November, dem Zeit- punkt, an dem frühestens die Wahl Papst Felix V. und der Tod Albrechts in England bekannt sein konnte. Die Nachricht von der Griechenunion ist kaum 50 vor Mitte Juli gerüchtweise oder zeitungsweise nach England gekommen; ein offizielles päpstliches Schrei- ben, das wir nach Muster unserernr. 171 wohlannehmen dürfen, ist nicht vor Ende August (vgl. S. 306 Z. 2), wahrscheinlich erst im September eingetroffen. Es muß unbestimmt bleiben, ob unser Stück in den August oder erst in den September zu setzen ist. 3 Das Absetzungsurteil vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Z. 7.
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 172-174. 309 movemur vestre serenitati ob id ipsum in presenciarum rescribere. rogamus igitur et obsecra- mus per ineffabilem redemptoris nostri caritatem, quatinus mutuas intelligenciasl inter vestros sollemnes oratores et nostros Maguncie nuper ob eam ipsam causam initas et acceptas conser- vare et vestre serenitatis optimam disposicionem intencionemque super his, que de novo 5 emerserunt, ad plenum nobis significare per presentem nuncium velitis, ut sic in domo domini ambulantes cum consensu ipsa matre a ecclesia divine dignitatis honore illustrata per mutuos piosque labores nostros optata pace letemurb et tandem videre mereamur deum deorum in Syon, qui vestram serenitatem in cunctis feliciter dirigere et conservare dignetur. scrip- 1439 Karolus. Natalis. Juli 15 tum Bituris 15. die julii. 11439/ Juli 15 10 174. K. Heinrich von England an K. Albrecht: Aufforderung, die Einheit der Kirche gegen die [ 1439 August Baseler zu wahren; Bitte um Mitteilung der beabsichtigten Maßnahmen. oder September2.) 11439 Aug. oder Sept.] Aus Breslau St.-A. Rep. 135 D 8 (cod. Novoforensis) fol. 265b-267b cop. ch. Serenissimo atque invictissimo principi. Alberto dei gracia regi Romanorum Henricus 15 eadem gracia rex Anglie et Francie etc. salutem. ex quo Christianum principem nichil plus decet ad sancte matris ecclesie unionem et pacem solita semper gestare viscera pietatis, vox doloris et tristicie, vox ploratus et ululatus, vox inquam, mesta et lugubris, serenissime prin- ceps et frater noster precarissime, proximis diebus auribus nostris intonuit, que nos multis curis multisque cogitacionibus anxium et sollicitum reddidit, audivimus siquidem non sine 20 gravi cordis molestia quosdam viros ecclesiasticos numero paucos, auctoritate leves, Basilee utinam in spiritu sancto et non in spiritu Belial congregatos, rigidam quandam et amaram nimis atque acerbiam sentenciam3 prima sui facie plurimum inhonestatis atque turpidinis continentem adversus beatissimum patrem nostrum Eugenium supremum in terris Cristi vica- rium, impudice et inverecunde dictasse, per quam virum, utique dum in minoribus ageret et 25 post, ab omni Christiano populo habitum et reputatum sanctum pudicum castum ornatum moribus pium et probum ecclesie pastorem illi velut hereticum scismaticum et multis enormi- bus criminibus irretitum, que pie abhorrent aures, papali dignitate privare spoliare ac denudare omnesque Cristi caractere insignitos ab ejus obediencia subtrahere omni studio conantur ac moliuntur. in quo quam acriter lingwas suas in prefatum beatum patrem exacuerint, inmitis 30 ille literarum desuper conscriptarum tenor habunde demonstrat. hec sane res ad primum ad nos delata est et dolore et admiracione nostrum replevit animum. memoria enim et cogitacione repetebamus tria illa sancta opera, que ab inicio Basiliensis concilii toti populo Christiano premissa fuerant, errores videlicet et hereses, quibus nonnullis in locis grex fidelium inficiebatur, extirpandos, pacem insuper post gravissimos bellorum tumultus inter reges et principes com- 35 ponendam, morum denique deformitates faciem militantis ecclesie multipliciter dehonestantes in melius emandandas ac reformandas. quorum quidem operum pollicitacio ingenti leticia et incredibili quodam gaudio universam replevit ecclesiam, neque injuria. quid enim hiis tempori- bus sancciusque pulcrius, quid humano generi utilius atque comodius in hac presertim fece temporum, in hac tanta rerum turbacione dari aut excogitari potuisset? quis ignorat magni 40 meriti esse errantibus et per devia queque vagantibus iter veritatis et salutis ostendere; paci vero ac tranquillitati populi Christiani consulere ipsi auctori pacis gratissimum esse. nemo a) Vorl. mater. b) Vorl. letentur. 1 nrr. 65 und 69. 2 Das Schreiben ist undatiert. Es liegt nach der Ab- 45 setzung Papst Eugens und nach Abschluß der Griechen- union, andererseits vor Mitte November, dem Zeit- punkt, an dem frühestens die Wahl Papst Felix V. und der Tod Albrechts in England bekannt sein konnte. Die Nachricht von der Griechenunion ist kaum 50 vor Mitte Juli gerüchtweise oder zeitungsweise nach England gekommen; ein offizielles päpstliches Schrei- ben, das wir nach Muster unserernr. 171 wohlannehmen dürfen, ist nicht vor Ende August (vgl. S. 306 Z. 2), wahrscheinlich erst im September eingetroffen. Es muß unbestimmt bleiben, ob unser Stück in den August oder erst in den September zu setzen ist. 3 Das Absetzungsurteil vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Z. 7.
Strana 310
310 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 sane mentis inficiabitur vicia postremo corrigere vitamque hominum salubriter emendare; Aug. oder ipsorumque animas deo lucrefacere super omnia gloriosum est ac laudabile. hos sane fructus Sept.] dulcissimos, hec preclara opera nobis animo et meditacione pensantibus grandis nos dolor occupavit, cum omnia hec in adversum tendere consideravimus et mala queque invalescere magis animadvertimus nosque pro pace intestinum bellum, pro reformacione scissuram ac 5 deformaciones innumeras, pro exstirpacione heresum gravissimorum errorum pollulacionem assecutos a, magnaque nos admiracio tenuit cogitantes, quonam pacto fieri potuerit, ut hii, qui se talium operum auctores futuros polliciti sunt, quibus universum orbem terre ac expec- tacione longo nimis tempore tenuerunt, obliti timoris dei, existimacionis pape atque antiquarum promissionum, immemores quoque salutis eterne, ad eam nephandissimam improbam ac 10 scelestam rem manus apponere non formidaverint, quam nulla unquam, si ab exordio nascentis ecclesie rerum gestarum annales relegamus, visa aut cognita est deterior turpior ac reipublice Christiane perniciosior, viam enim scismati propinquissimam parat, imo magis ipsum dete- stabile scisma inducit, quod in ipsis jam adesse foribus lacrimabilibus oculis cernimus. quid enim hanc, quam asserunt, privacionem aliud secuturum est nisi alterius eleccio? ea autem 15 celebrata nonne ecclesie unitas disrumpitur? o nephandissimum dissidium, o venenatam dis- cordiam, o genus belli nephandum ac flebile! ex quo quanta quamque gravissima dampna toti orbi obvenient, supernorum temporum edocet experiencia. quociens enim horrendo scismate vulneratur ecclesia? nonne innumeris malis atque dispendiis totam Christianitatem involvi necesse est? ubi erit pax, ubi quies, ubi tranquillitas, si in regno militantis ecclesie, que pacem 20 affluere cunctis largiri deberet, intestinum bellum ac pungna domestica erigetur ; vilescet pro- fecto ipsius pie matris ecclesie dignitas majestas et auctoritas; sequatur innumerabilium ani- marum periclitacio, contrariarum censurarum fulminacio, conscienciarumque involuciones et intercationes difficiles; reddentur Christianorum animi mutantes atque perplexi quibusdam in unam aliis in aliam declinantibus sentenciam. tutissima quoque Christiane religionis arx 25 terrisque fortitudine munitissima, sedes videlicet apostolorum principis Petri hisce machinis pene usque ad demolicionem oppugnabitur; omnisque ecclesie compago disrumpetur. ex quibus vehementer pertimescendum est, ne ad ultimam desolacionem deducitur ecclesia, cum veritas clamat evangelistal : „omne regnum in se divisum desolabitur et domus supra domum cadat", irridebunt preterea nos gentiles, subsanabunt barbari, blasphemabunt Christianum 30 nomen finesque nostros invadent audacius, rati ex hac dampnabili scissura hiisque conflictibus eorum furori ac debachacioni occasionem oportunitatemque datam esse. quis, queso, illustris- sime princeps, has calamitates posset siccis oculis recensere, quis sine multis suspiriis mente concipere? quis talia fando temperet alacrius? cui cor tam ferreum dabitur, quod huic turba- cioni ecclesiastice non compaciatur? que, etsi semper amara nimis atque acerba et multis referta 35 incommodis censenda sit, hec tamen tempore potissimum execranda et detestanda videtur atque omni conatu extirpanda. cum enim omnipotens deus, qui ex alto pias hominum cogitaciones exaudit neque umquam deserit sperantes in se, per curam ac diligenciam labores- que et vigilias prefati beati patris nostri Eugenii Orientalem ecclesiam, que multis retro tem- poribus maximorum errorum laqueis irretita detinebatur, unitati fidei et obediencie Romane 40 ecclesie abjectis perfidie vinculis reintegraverit, eaque reintegracio utpute novella ac recens firmas stabilesque radices nondum jecerit, verendum quam maxime est, ne per has discordias collusionesque Grecorum ipsorum recidivacioni ingens occasio et materia subministretur, qui unitatem a nobis quomodo se consecutos esse existimabunt, quam nos ipsi invicem servare non possumus. nonne, cum eis concordiam servandam persuadebimus, in eorum mentibus nobis 45 vel taciti responsuri sunt: „medice2, sana te ipsum“ et „qui festucam in oculo fratris cernis, in oculo tuo trabem cur non vides?“ aderit preterea seminator ille discordiarum, humani generis a) Vorl. assecutas. 1 Luc. 11, 17. Luc. 4, 23. 3 Matth. 7, 3. 50
310 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 sane mentis inficiabitur vicia postremo corrigere vitamque hominum salubriter emendare; Aug. oder ipsorumque animas deo lucrefacere super omnia gloriosum est ac laudabile. hos sane fructus Sept.] dulcissimos, hec preclara opera nobis animo et meditacione pensantibus grandis nos dolor occupavit, cum omnia hec in adversum tendere consideravimus et mala queque invalescere magis animadvertimus nosque pro pace intestinum bellum, pro reformacione scissuram ac 5 deformaciones innumeras, pro exstirpacione heresum gravissimorum errorum pollulacionem assecutos a, magnaque nos admiracio tenuit cogitantes, quonam pacto fieri potuerit, ut hii, qui se talium operum auctores futuros polliciti sunt, quibus universum orbem terre ac expec- tacione longo nimis tempore tenuerunt, obliti timoris dei, existimacionis pape atque antiquarum promissionum, immemores quoque salutis eterne, ad eam nephandissimam improbam ac 10 scelestam rem manus apponere non formidaverint, quam nulla unquam, si ab exordio nascentis ecclesie rerum gestarum annales relegamus, visa aut cognita est deterior turpior ac reipublice Christiane perniciosior, viam enim scismati propinquissimam parat, imo magis ipsum dete- stabile scisma inducit, quod in ipsis jam adesse foribus lacrimabilibus oculis cernimus. quid enim hanc, quam asserunt, privacionem aliud secuturum est nisi alterius eleccio? ea autem 15 celebrata nonne ecclesie unitas disrumpitur? o nephandissimum dissidium, o venenatam dis- cordiam, o genus belli nephandum ac flebile! ex quo quanta quamque gravissima dampna toti orbi obvenient, supernorum temporum edocet experiencia. quociens enim horrendo scismate vulneratur ecclesia? nonne innumeris malis atque dispendiis totam Christianitatem involvi necesse est? ubi erit pax, ubi quies, ubi tranquillitas, si in regno militantis ecclesie, que pacem 20 affluere cunctis largiri deberet, intestinum bellum ac pungna domestica erigetur ; vilescet pro- fecto ipsius pie matris ecclesie dignitas majestas et auctoritas; sequatur innumerabilium ani- marum periclitacio, contrariarum censurarum fulminacio, conscienciarumque involuciones et intercationes difficiles; reddentur Christianorum animi mutantes atque perplexi quibusdam in unam aliis in aliam declinantibus sentenciam. tutissima quoque Christiane religionis arx 25 terrisque fortitudine munitissima, sedes videlicet apostolorum principis Petri hisce machinis pene usque ad demolicionem oppugnabitur; omnisque ecclesie compago disrumpetur. ex quibus vehementer pertimescendum est, ne ad ultimam desolacionem deducitur ecclesia, cum veritas clamat evangelistal : „omne regnum in se divisum desolabitur et domus supra domum cadat", irridebunt preterea nos gentiles, subsanabunt barbari, blasphemabunt Christianum 30 nomen finesque nostros invadent audacius, rati ex hac dampnabili scissura hiisque conflictibus eorum furori ac debachacioni occasionem oportunitatemque datam esse. quis, queso, illustris- sime princeps, has calamitates posset siccis oculis recensere, quis sine multis suspiriis mente concipere? quis talia fando temperet alacrius? cui cor tam ferreum dabitur, quod huic turba- cioni ecclesiastice non compaciatur? que, etsi semper amara nimis atque acerba et multis referta 35 incommodis censenda sit, hec tamen tempore potissimum execranda et detestanda videtur atque omni conatu extirpanda. cum enim omnipotens deus, qui ex alto pias hominum cogitaciones exaudit neque umquam deserit sperantes in se, per curam ac diligenciam labores- que et vigilias prefati beati patris nostri Eugenii Orientalem ecclesiam, que multis retro tem- poribus maximorum errorum laqueis irretita detinebatur, unitati fidei et obediencie Romane 40 ecclesie abjectis perfidie vinculis reintegraverit, eaque reintegracio utpute novella ac recens firmas stabilesque radices nondum jecerit, verendum quam maxime est, ne per has discordias collusionesque Grecorum ipsorum recidivacioni ingens occasio et materia subministretur, qui unitatem a nobis quomodo se consecutos esse existimabunt, quam nos ipsi invicem servare non possumus. nonne, cum eis concordiam servandam persuadebimus, in eorum mentibus nobis 45 vel taciti responsuri sunt: „medice2, sana te ipsum“ et „qui festucam in oculo fratris cernis, in oculo tuo trabem cur non vides?“ aderit preterea seminator ille discordiarum, humani generis a) Vorl. assecutas. 1 Luc. 11, 17. Luc. 4, 23. 3 Matth. 7, 3. 50
Strana 311
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 174. 311 inimicus suggerens eis, ne cum lacero corpore inter se discordi atque diviso unitatem carita- temque atque concordiam servent. sicque tam sanctum tamquam deo gratum opus hiis con- certantibus fortasse intervertetur atque turbabitur effusoque illi gaudio incredibilique leticie, quam ex hac unione merito recipit populus Christianus, hec tanta commiscebitur amari- 5 tudo. hec omnia et multo pluria non sine multis suspiriis animo a revolventes hiisque tot ac tantis malis imminentibus gravioribusque verisimiliter futuris quo pacto provideri possit, attenta meditacione pensantes volentesque pro virili parte periclitanti ecclesie manus porrigere adjutrices, ne fidei ac devocioni nostre, quam ad Christi sponsam ecclesiam hereditario jure a progenitoribus nostris recipimus quamque hactenus auctore deo illesam incontaminatamque 10 servavimus, aliquid deesse videatur. illud pre ceteris huic morbo necessarium et expediens ac salubre antidotum esse censuimus, ut vestre cesaree celsitudini affectuosissime scriberemus hortaremurque ab intimis, ut ex adverso consurgat vestra sublimitas seque murum opponat pro domo domini exercituum eamque ab impiis atque infidelibus filiis conculcari ac lacerari non sinat, remedia quoque salubria excogitet imperialis providencie altitudo, quibus tam 15 caucioso vulneri debite ac provide succuratur. nos enim, qui hos inordinatos processus, hos furibundos paucissimorum hominum impetus adversus pacem atque unitatem ecclesie equo animo fere non possumus, quidquid in nobis est virium quidquid potencie quidquid consilii ac presidii, id omne ad subveniendum oppresse ac pene subjugate ecclesie prompto animo atque hilari corde adhibebimus. scientes idcirco principes potestatis culmen ac solium possi- 20 dere, ut per eandem ecclesiasticam muniant disciplinam, ut, qui intra ecclesiam positi contra fidem et pacem illius agunt, rigore principum conterantur, eapropter, cum plurimis divisioni- bus superiori parte turbata fuerit ecclesia, rarissime sine principum auxilio ea scismata sedata fuisse comperimus. hoc profecto peculiari quodam et vetustissimo jure ad eos pertinere dino- scitur, cum pro fidei catholice ipsiusque sancte matris ecclesie reverencia, tum pro pace et quiete 25 subditorum omniumque fidelium, quos pestifero scismatis malo turbari atque inquietari nulla- tenus permittere possumus aut debemus, quinimmo totis incumbere conatibus, ne aliquorum conjuracione sanctuarium dei hac maculanteb peste inficiatur. id autem potissime decet imperialem celsitudinem, ne, quod maxime abhorrendum est, hanc perniciosam ecclesie jac- turam nostris inspiciamus temporibus. ad id autem ferventi animo peragendum cum alia 30 permulta Cesaream sublimitatem monere debent, tum summo opere leta illa et jocunda recor- dacio sanctissimorum et clarissimorum operum invictissimi cesaris Sigismundi, qui ante vos Romani imperii gubernacula tenuit, cujus nomen ac gloriam ob egregia et preclara in unione ecclesie merita nulla umquam delebit vetustas aut oblivio; laudabuntur enim omni tempore ipsius labores, extollentur consilia, predicabitur ingens illa et infatigabilis diligencia, per quam 35 factum est, ut sublato inveterato scismate, quod plurimis annis dei ecclesiam inquinaverat, pacem tranquillitatem atque unitatem in sacra atque magna Constanciensi sinodo leti reci- peremus siccatisque lacrimarum fontibus, qui ex fidelium oculis ob innumeras calamitates ante derivaverant, cum ympnis et canticis universa deo jubilaret ecclesia. hujus fidei hujus zelus hujusque devocionis ferventissime sicut imperialis troni successorem esse vos convenit. 40 hujus imitari vestigia vestram decet majestatem, ut unitas ecclesie, que gloriosissimi illius principis industria et sudoribus orta est et ad hec usque tempora perducta, vestro et aliorum catholicorum principum auxilio inmaculata atque inviolata servetur. quod profecto vestrum cesareum nomen maximis laudum titulis illustrabit vestrumque spiritum post decursa hujus fragilis vite curricula in beatorum consorcio per hec intercollocabit. et quamquam super- 45 fluum videatur solem facibus adjuvare aut currentem equum concitare calcaribus, grandis tamen illa devocio, quam Christi vicario et Romane ecclesie gerere intendimus ipsiusque imminens grande periculum atque discrimen nos induxerunt, ut eciam a supervacuis exhor- tacionibus non desistamus vestramque sublimitatem deprecemur, ut ad has ecclesie calami- tates aciem mentis convertat, hiis intendat, de hiis cogitet, de hiis consultet totisque viribus 11439 Aug- oder Sept.] 50 a) Vorl. non. b) Vorl. miculenta.
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 174. 311 inimicus suggerens eis, ne cum lacero corpore inter se discordi atque diviso unitatem carita- temque atque concordiam servent. sicque tam sanctum tamquam deo gratum opus hiis con- certantibus fortasse intervertetur atque turbabitur effusoque illi gaudio incredibilique leticie, quam ex hac unione merito recipit populus Christianus, hec tanta commiscebitur amari- 5 tudo. hec omnia et multo pluria non sine multis suspiriis animo a revolventes hiisque tot ac tantis malis imminentibus gravioribusque verisimiliter futuris quo pacto provideri possit, attenta meditacione pensantes volentesque pro virili parte periclitanti ecclesie manus porrigere adjutrices, ne fidei ac devocioni nostre, quam ad Christi sponsam ecclesiam hereditario jure a progenitoribus nostris recipimus quamque hactenus auctore deo illesam incontaminatamque 10 servavimus, aliquid deesse videatur. illud pre ceteris huic morbo necessarium et expediens ac salubre antidotum esse censuimus, ut vestre cesaree celsitudini affectuosissime scriberemus hortaremurque ab intimis, ut ex adverso consurgat vestra sublimitas seque murum opponat pro domo domini exercituum eamque ab impiis atque infidelibus filiis conculcari ac lacerari non sinat, remedia quoque salubria excogitet imperialis providencie altitudo, quibus tam 15 caucioso vulneri debite ac provide succuratur. nos enim, qui hos inordinatos processus, hos furibundos paucissimorum hominum impetus adversus pacem atque unitatem ecclesie equo animo fere non possumus, quidquid in nobis est virium quidquid potencie quidquid consilii ac presidii, id omne ad subveniendum oppresse ac pene subjugate ecclesie prompto animo atque hilari corde adhibebimus. scientes idcirco principes potestatis culmen ac solium possi- 20 dere, ut per eandem ecclesiasticam muniant disciplinam, ut, qui intra ecclesiam positi contra fidem et pacem illius agunt, rigore principum conterantur, eapropter, cum plurimis divisioni- bus superiori parte turbata fuerit ecclesia, rarissime sine principum auxilio ea scismata sedata fuisse comperimus. hoc profecto peculiari quodam et vetustissimo jure ad eos pertinere dino- scitur, cum pro fidei catholice ipsiusque sancte matris ecclesie reverencia, tum pro pace et quiete 25 subditorum omniumque fidelium, quos pestifero scismatis malo turbari atque inquietari nulla- tenus permittere possumus aut debemus, quinimmo totis incumbere conatibus, ne aliquorum conjuracione sanctuarium dei hac maculanteb peste inficiatur. id autem potissime decet imperialem celsitudinem, ne, quod maxime abhorrendum est, hanc perniciosam ecclesie jac- turam nostris inspiciamus temporibus. ad id autem ferventi animo peragendum cum alia 30 permulta Cesaream sublimitatem monere debent, tum summo opere leta illa et jocunda recor- dacio sanctissimorum et clarissimorum operum invictissimi cesaris Sigismundi, qui ante vos Romani imperii gubernacula tenuit, cujus nomen ac gloriam ob egregia et preclara in unione ecclesie merita nulla umquam delebit vetustas aut oblivio; laudabuntur enim omni tempore ipsius labores, extollentur consilia, predicabitur ingens illa et infatigabilis diligencia, per quam 35 factum est, ut sublato inveterato scismate, quod plurimis annis dei ecclesiam inquinaverat, pacem tranquillitatem atque unitatem in sacra atque magna Constanciensi sinodo leti reci- peremus siccatisque lacrimarum fontibus, qui ex fidelium oculis ob innumeras calamitates ante derivaverant, cum ympnis et canticis universa deo jubilaret ecclesia. hujus fidei hujus zelus hujusque devocionis ferventissime sicut imperialis troni successorem esse vos convenit. 40 hujus imitari vestigia vestram decet majestatem, ut unitas ecclesie, que gloriosissimi illius principis industria et sudoribus orta est et ad hec usque tempora perducta, vestro et aliorum catholicorum principum auxilio inmaculata atque inviolata servetur. quod profecto vestrum cesareum nomen maximis laudum titulis illustrabit vestrumque spiritum post decursa hujus fragilis vite curricula in beatorum consorcio per hec intercollocabit. et quamquam super- 45 fluum videatur solem facibus adjuvare aut currentem equum concitare calcaribus, grandis tamen illa devocio, quam Christi vicario et Romane ecclesie gerere intendimus ipsiusque imminens grande periculum atque discrimen nos induxerunt, ut eciam a supervacuis exhor- tacionibus non desistamus vestramque sublimitatem deprecemur, ut ad has ecclesie calami- tates aciem mentis convertat, hiis intendat, de hiis cogitet, de hiis consultet totisque viribus 11439 Aug- oder Sept.] 50 a) Vorl. non. b) Vorl. miculenta.
Strana 312
312 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 agat imperialis majestas, ut, qui ab impugnacione ecclesie piis principum precibus ac per- Aug. oder suasionibus sepenumero debita cum instancia repetitis desistere hactenus noluerunt, quinimmo Sept.] tamquam aspides surde obdurarunt aures suas, ut non exaudirent voces incantancium eorun- dem, terrore auctoritate ac potencia compescantur corrigantur atque arceantur, ut, quibus non profuit dulcis et caritativa monitio, eis non parcat gravis et severa abscissio. quidquam autem, invictissime princeps, nos nostrique omnes ad repressionem tanti tamquam execrabilis mali conferre poterimus, per nos semper et fervidos cooperatores vestre majestatis et aliorum quorumcumque unitatis et pacis ecclesiastice zelatorum nos futuros pollicemur, optantes im- perialibus literis quam tocius effici cerciores, quid ad impediendum tam dampnabile scisma tucius caucius ac melius agendum tractandum ac practicandum censuerit cesarea celsitudo, 10 quam prospere ac feliciter conservare dignetur ad sue protectionem ecclesie, qui est trinus et unus benedictus in secula seculorum. amen. 5 1439 175. Zwei Schreiben Ungarischer Großer an Papst Eugen: u. a. über die Gesandtschaft des Aug. 24 1439 August 241 Kisdi. Bischofs von Lübeck zu K. Albrecht. U aus Utrecht Univ.-B. ms. 373, und zwar 1: fol. 211a-213b; 2: fol. 214a copp. ch. N coll. Breslau St.-A. D 8 (cod. Novoforensis), und zwar 1: fol. 263a-264a; 2: fol. 264ab сорp. ch. In Paris Arch. Nat. K 1711 nur 1: fol. 434a-435b cop. ch.; auf das Datum folgen 30 Namen. Gedruckt: Th. Lindner, Zur Deutschen Geschichte im 15. Jahrhundert in MÖJG. 13, 427-429 bzw. 429 nach Vorl. N. 15 20 [I] Dreißig Ungarische Große richten wohl am 24. August ein Schreiben an den Papst, in dem sie in schwülstigen Ausdrücken die Not Ungarns beklagen, wortreich ihre Freude über den Abschluß der Griechenunion bezeugen und endlich überschwenglich ihre Treue zum Papst und zum Stuhl Petri beteuern, die sie, wie aus folgendem hervorgeht, auch durch die Tat bewiesen haben. nempe veniente in hunc locum serenissimo domino Alberto Romanorum et nostro rege illustrissimo2 unacum nobiscum atque copiosa gencium exercituancium 25 in occursum Turcorum domini et ejus exercitus cumulata quantitate et per certorum dierum lapsum potis- sime ob causam direccionis sue navalis potencie istic repausante, appulit fortuna ducente adventu fere inproviso ad serenitatem ejusdem domini regis eta ad nos quidam episcopus Lubicensis ecclesie titulo insigni- tus tunc nobis et in persona et dicendorum intencione incognitus, qui nomine oratoris eximie nacionis Germanice veniens rem et pugnam patrum Basiliensium agebat obtentoque audiencie die in paucis legacionis 30 sibi imposite officium executus fere in singulis sue oracionis articulis quedam dictorum patrum decreta et certos processus contra sanctitatem vestram pretensos crebra replicacione commemorare, ymmo et quandam sentenciam deposicionis prohdolor, ut dicebat, jam apud sepefatos patres latam explicare videbatur. sed cum sui prolixitate sermonis diem primam sibi prestite audiencie occupatam tenens ab omni nos opere, quod nos de eo die contra inimicorum insultum gerendum incumbebat, prepediret, alio die subsequente 35 prefato episcopo itidem prosequente nos, qui aliis expedicionibus magis arduis gravabamur, ea potissime, que in dedecus apostolice sedis et sanctitatis vestre cedere videbamus, tamquam vere obediencie filii sufferre non valentes eundem mox extra nostram et communitatis hujus regni partem pro honore sanctitatis vestre cum responso, nos esse et remanere semper velle cum sanctitate vestra, et alio tali expedivimus, quale sua prosecucio et intencio merebatur, prout de hoc reverendus pater dominus Johannes episcopus Segniensis 40 sanctitatis vestre legatus, frater noster vere carissimus, nobiscum pondus diei et estus perferens tamquam omnium bene conscius et prout ille, qui se pro sanctitate vestra prefato Lubicensi episcopo semper in nostra a) ergänzt. 1 Das Datum unseres Schreibens I ist verderbt. Am 20. August, dem uns überlieferten Datum, konnten die Ungarn von der Abreise des Bf. Johann noch nichts berichten, da ihm noch am 23. August die königliche Kanzlei Urkunden ausstellte. Lichnowsky teilt drei Beurkundungen K. Albrechts für Bf. Johann bzw. auf dessen Ersuchen, ausgestellt im Feldlager von Kisdi am 20. und am 23. August mit, Bd. 5 nrr. 4446, 50 und 52. Die sprachlich naheliegende, von Lindner vor- genommene Emendation in trigesima [30. August ist durch die Bezugnahme unseres Schreibens 2 auf Schreiben I unmöglich. Denn Schreiben 2 ist zweifellos auf den 24. August anzusetzen. Das in U überlieferte Datum von Schreiben 2 ist zutreffend; im Jahre 1439 45 fiel der Bartholomäustag auf einen Montag. Die Lesart in N erklärt sich als Verlesung. Damit wird bei dem engen Zusammenhang auch unser Schreiben I auf 24. August zu datieren sein. 2 K. Albrecht liegt vom 23. bis 29. Juli vor Szegedin, 50 urkundet am 13. August in Kabal und befindet sich vom 14. August bis Anfang September im Feldlager bei Kisdi an der Theiß, vgl. Lichnowsky Bd. 5 nrr. 4428; 30; 38; 40; 61 u. 63; Wostry 2, 128 f. 55
312 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 agat imperialis majestas, ut, qui ab impugnacione ecclesie piis principum precibus ac per- Aug. oder suasionibus sepenumero debita cum instancia repetitis desistere hactenus noluerunt, quinimmo Sept.] tamquam aspides surde obdurarunt aures suas, ut non exaudirent voces incantancium eorun- dem, terrore auctoritate ac potencia compescantur corrigantur atque arceantur, ut, quibus non profuit dulcis et caritativa monitio, eis non parcat gravis et severa abscissio. quidquam autem, invictissime princeps, nos nostrique omnes ad repressionem tanti tamquam execrabilis mali conferre poterimus, per nos semper et fervidos cooperatores vestre majestatis et aliorum quorumcumque unitatis et pacis ecclesiastice zelatorum nos futuros pollicemur, optantes im- perialibus literis quam tocius effici cerciores, quid ad impediendum tam dampnabile scisma tucius caucius ac melius agendum tractandum ac practicandum censuerit cesarea celsitudo, 10 quam prospere ac feliciter conservare dignetur ad sue protectionem ecclesie, qui est trinus et unus benedictus in secula seculorum. amen. 5 1439 175. Zwei Schreiben Ungarischer Großer an Papst Eugen: u. a. über die Gesandtschaft des Aug. 24 1439 August 241 Kisdi. Bischofs von Lübeck zu K. Albrecht. U aus Utrecht Univ.-B. ms. 373, und zwar 1: fol. 211a-213b; 2: fol. 214a copp. ch. N coll. Breslau St.-A. D 8 (cod. Novoforensis), und zwar 1: fol. 263a-264a; 2: fol. 264ab сорp. ch. In Paris Arch. Nat. K 1711 nur 1: fol. 434a-435b cop. ch.; auf das Datum folgen 30 Namen. Gedruckt: Th. Lindner, Zur Deutschen Geschichte im 15. Jahrhundert in MÖJG. 13, 427-429 bzw. 429 nach Vorl. N. 15 20 [I] Dreißig Ungarische Große richten wohl am 24. August ein Schreiben an den Papst, in dem sie in schwülstigen Ausdrücken die Not Ungarns beklagen, wortreich ihre Freude über den Abschluß der Griechenunion bezeugen und endlich überschwenglich ihre Treue zum Papst und zum Stuhl Petri beteuern, die sie, wie aus folgendem hervorgeht, auch durch die Tat bewiesen haben. nempe veniente in hunc locum serenissimo domino Alberto Romanorum et nostro rege illustrissimo2 unacum nobiscum atque copiosa gencium exercituancium 25 in occursum Turcorum domini et ejus exercitus cumulata quantitate et per certorum dierum lapsum potis- sime ob causam direccionis sue navalis potencie istic repausante, appulit fortuna ducente adventu fere inproviso ad serenitatem ejusdem domini regis eta ad nos quidam episcopus Lubicensis ecclesie titulo insigni- tus tunc nobis et in persona et dicendorum intencione incognitus, qui nomine oratoris eximie nacionis Germanice veniens rem et pugnam patrum Basiliensium agebat obtentoque audiencie die in paucis legacionis 30 sibi imposite officium executus fere in singulis sue oracionis articulis quedam dictorum patrum decreta et certos processus contra sanctitatem vestram pretensos crebra replicacione commemorare, ymmo et quandam sentenciam deposicionis prohdolor, ut dicebat, jam apud sepefatos patres latam explicare videbatur. sed cum sui prolixitate sermonis diem primam sibi prestite audiencie occupatam tenens ab omni nos opere, quod nos de eo die contra inimicorum insultum gerendum incumbebat, prepediret, alio die subsequente 35 prefato episcopo itidem prosequente nos, qui aliis expedicionibus magis arduis gravabamur, ea potissime, que in dedecus apostolice sedis et sanctitatis vestre cedere videbamus, tamquam vere obediencie filii sufferre non valentes eundem mox extra nostram et communitatis hujus regni partem pro honore sanctitatis vestre cum responso, nos esse et remanere semper velle cum sanctitate vestra, et alio tali expedivimus, quale sua prosecucio et intencio merebatur, prout de hoc reverendus pater dominus Johannes episcopus Segniensis 40 sanctitatis vestre legatus, frater noster vere carissimus, nobiscum pondus diei et estus perferens tamquam omnium bene conscius et prout ille, qui se pro sanctitate vestra prefato Lubicensi episcopo semper in nostra a) ergänzt. 1 Das Datum unseres Schreibens I ist verderbt. Am 20. August, dem uns überlieferten Datum, konnten die Ungarn von der Abreise des Bf. Johann noch nichts berichten, da ihm noch am 23. August die königliche Kanzlei Urkunden ausstellte. Lichnowsky teilt drei Beurkundungen K. Albrechts für Bf. Johann bzw. auf dessen Ersuchen, ausgestellt im Feldlager von Kisdi am 20. und am 23. August mit, Bd. 5 nrr. 4446, 50 und 52. Die sprachlich naheliegende, von Lindner vor- genommene Emendation in trigesima [30. August ist durch die Bezugnahme unseres Schreibens 2 auf Schreiben I unmöglich. Denn Schreiben 2 ist zweifellos auf den 24. August anzusetzen. Das in U überlieferte Datum von Schreiben 2 ist zutreffend; im Jahre 1439 45 fiel der Bartholomäustag auf einen Montag. Die Lesart in N erklärt sich als Verlesung. Damit wird bei dem engen Zusammenhang auch unser Schreiben I auf 24. August zu datieren sein. 2 K. Albrecht liegt vom 23. bis 29. Juli vor Szegedin, 50 urkundet am 13. August in Kabal und befindet sich vom 14. August bis Anfang September im Feldlager bei Kisdi an der Theiß, vgl. Lichnowsky Bd. 5 nrr. 4428; 30; 38; 40; 61 u. 63; Wostry 2, 128 f. 55
Strana 313
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 174-176. 313 presencia fortiter objecit1, si opus fuerit, clarius vestram informare poterit sanctitatem, die ihnen in ge- datum in progressu exercituali regio et nostro in villa Kesdy eigneter Weise helfen möge. Schlußfloskel. vigesima quartaa die mensis augusti a. d. millesimo 439. [2] Am 24. August schreibt Simon von Rozgon, Bischof von Vezprém an Papst Eugen: Sciat eadem 5 sanctitas vestra, quando Lubicensis legatus ex parte concilii Basiliensis nudius tercius2 ad serenissimum principem Romanorum regem ac Hungarie etc. dominum Albertum campizantem contra Turcos, emulos Christiane fidei, advenit. quiquidem episcopus Lubicensis legacionem suam proposuit " contra ejusdem sancti- tatis vestre honorem plura inducendo, sicut clarebit eidem sanctitati vestre per scripta aliorum3. auditaque hujusmodi legacione in publico coram ipso serenissimo domino nostro rege aliisque principibus prelatisque 10 et baronibus dominis, episcopus Signensis fidelis et humilis capellanus sanctitatis vestre statim contradicendo domino episcopo Lubicensi asserens falsas et frivolas universas propositiones contra eandem sanctitatem vestram, dictum Lubicensem scandalizando coram ipso domino nostro rege et aliis principibus in vituperium sue detractionis multa objecit. ita certissime fideliter executus est dominus episcopus Segniensis honorem ejusdem vestre sanctitatis, si vos eum genuissetis et a juventute sua eum nutrivissetis, pro quo certissime ingenti gaudio repleti sumus unacum aliis prelatis et baronibus ac magnatibus hujus regni Hungarie. de quibus suis laudabilibus gestis pro honore ejusdem vestre sanctitatis et nos, quantum valuimus, operam dedimus, prout verissime audiet eadem sanctitas vestra, predictos dominos prelatos et barones hujus regni, fratres et amicos nostros, induximus pro honore ejusdem vestre sanctitatis loqui et dicere determinative et conclusive, dicto Lubicensi episcopo respondere ac relacionem facere, quod nos et totum regnum vita comite 20 nunquam ab eadem vestra sanctitate separabimur, sed totam et perfectam obedienciam ejusdem sanctitatis 1439 datum in Kidicis secunda died festi Bartho- Aug. 24 vestre sicut boni Christiani faciemus. Schlußfloskeln. lomei apostoli a. d. 1439. 15 1439 Aug. 124] 25 176. K. Albrecht an Papst Eugen: Freude über die Union mit den Griechen; Versprechen, als 1439 Septem- Vogt der Kirche ihren Feinden, besonders den Türken, entgegenzutreten. ber 3 Titel. 1439 Sept. 3 30 U aus Utrecht Univ.-B. cod. 373 fol. 210ab cop. ch. Adresse Sanctissimo in Christo patri et domino domino Eugenio divina providentia sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summo pontifici domino nostro reverendissimo. N coll. Breslau St.-A. D 8 (cod. Novoforensis) fol. 262a-263a cop. ch. In Paris Arch. Nat. K 1711 fol. 433a-434a cop. ch. Gedruckt: Th. Lindner in MIÖG 13, 430 nach Vorl. N. Drückt in schwülstigen Sätzen die Freude aus, Beatissime pater, domine noster reverendissime. die er über den Abschluß der Griechenunion 4 empfindet. et quia tam ex hoc quam eciam expressiori explica- 35 a) ergänzt, vgl. S. 312 Anm. 1. b) N proponendo. c) UN falsa et frivola. d) N mensis aprilis statt festi Barth. ap. 1 Vgl. den Bericht des Bernardus Wineken, qui ex parte nacionis Germanice fuerat in societate epis- copi Lubicensis, erstattet in der Generalkongregation am 5. Oktober: Retulit, quod in exposicione am- bassiate per synodum illi concesse coram rege Ro- manorum, quando raciones et motiva allegavit, quare sancta synodus ad deposicionem pape pro- cesserat, demonstrans omnia per concilium sancte et juste facta fuisse, Signensis episcopus olim Eugenii nuncius replicaverat ; qui [ep. Lubic.] rediens cum lit- teris regis [nr. 109] ante exitum Ungarie tactus morbo pestilenti, priusquam sumeret corpus domini fra- terne alloquens astantes predixerat, ut deum orarent pro illis, qui manebant cum Gabriele papa quondam, 50 quia prout ipse credebat, omnia extiterant juste et sancte facta per synodum Basiliensem, magna cum paciencia ante deposicionem expectantem correc- cionem illius; cui adherentes salvari non poterant, nisi desisterent a sua opinione; eandemque profes- 55 sionem iterum fecisset ante sacramentum extreme unctionis. (Mon. Conc. 3, 404; vgl. auch Conc. Bas. 6, 617 Z. 13-25.) 40 45 2 d. i. vor einigen Tagen. 3 Schreiben der 30 Ungarischen Großen, art. 1. 4 Am 30. August spricht Bf. Nikodemus von Frei- sing dem Papst seine Freude über den Abschluß der Griechenunion aus; die Freude des Königs könne er gar nicht recht beschreiben; der König hoffe, daß die Union der ganzen Christenheit und hauptsächlich seinen Königreichen nützen werde; ausführlicher werde der König selbst dem Papste schreiben; dat. in felici exercitu --- in rippa Danubii contra sevissimos Turcos penultima augusti 39 [August 30] (Utrecht Univ.-B. cod. 373 fol. 214a cop. ch.; Breslau St.-A. D 8 (cod. Novoforensis) fol. 264b cop. ch. Druck: Lindner in MIOG 13, 428f nach Breslau.) — Auf diese beiden Schreiben und unsere nr. 175 beziehen sich wohl folgende Ausgabenotizen. Am 30. Ok- tober 1439 weist der Kardinal-Kämmerer Franciscus den Thesaurar, Bischof Daniel, an, durch den päpst- lichen Kubikular Franciscus de Padua zahlen zu lassen Mathie de Ungaria cursori florenos auri de camera decem sine retentione pro expensis per eum factis veniendo de partibus Almanie ad Romanam Deutsche Reichstags-Akten XIV 40
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit Ende Juni bis Anfang September nr. 174-176. 313 presencia fortiter objecit1, si opus fuerit, clarius vestram informare poterit sanctitatem, die ihnen in ge- datum in progressu exercituali regio et nostro in villa Kesdy eigneter Weise helfen möge. Schlußfloskel. vigesima quartaa die mensis augusti a. d. millesimo 439. [2] Am 24. August schreibt Simon von Rozgon, Bischof von Vezprém an Papst Eugen: Sciat eadem 5 sanctitas vestra, quando Lubicensis legatus ex parte concilii Basiliensis nudius tercius2 ad serenissimum principem Romanorum regem ac Hungarie etc. dominum Albertum campizantem contra Turcos, emulos Christiane fidei, advenit. quiquidem episcopus Lubicensis legacionem suam proposuit " contra ejusdem sancti- tatis vestre honorem plura inducendo, sicut clarebit eidem sanctitati vestre per scripta aliorum3. auditaque hujusmodi legacione in publico coram ipso serenissimo domino nostro rege aliisque principibus prelatisque 10 et baronibus dominis, episcopus Signensis fidelis et humilis capellanus sanctitatis vestre statim contradicendo domino episcopo Lubicensi asserens falsas et frivolas universas propositiones contra eandem sanctitatem vestram, dictum Lubicensem scandalizando coram ipso domino nostro rege et aliis principibus in vituperium sue detractionis multa objecit. ita certissime fideliter executus est dominus episcopus Segniensis honorem ejusdem vestre sanctitatis, si vos eum genuissetis et a juventute sua eum nutrivissetis, pro quo certissime ingenti gaudio repleti sumus unacum aliis prelatis et baronibus ac magnatibus hujus regni Hungarie. de quibus suis laudabilibus gestis pro honore ejusdem vestre sanctitatis et nos, quantum valuimus, operam dedimus, prout verissime audiet eadem sanctitas vestra, predictos dominos prelatos et barones hujus regni, fratres et amicos nostros, induximus pro honore ejusdem vestre sanctitatis loqui et dicere determinative et conclusive, dicto Lubicensi episcopo respondere ac relacionem facere, quod nos et totum regnum vita comite 20 nunquam ab eadem vestra sanctitate separabimur, sed totam et perfectam obedienciam ejusdem sanctitatis 1439 datum in Kidicis secunda died festi Bartho- Aug. 24 vestre sicut boni Christiani faciemus. Schlußfloskeln. lomei apostoli a. d. 1439. 15 1439 Aug. 124] 25 176. K. Albrecht an Papst Eugen: Freude über die Union mit den Griechen; Versprechen, als 1439 Septem- Vogt der Kirche ihren Feinden, besonders den Türken, entgegenzutreten. ber 3 Titel. 1439 Sept. 3 30 U aus Utrecht Univ.-B. cod. 373 fol. 210ab cop. ch. Adresse Sanctissimo in Christo patri et domino domino Eugenio divina providentia sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summo pontifici domino nostro reverendissimo. N coll. Breslau St.-A. D 8 (cod. Novoforensis) fol. 262a-263a cop. ch. In Paris Arch. Nat. K 1711 fol. 433a-434a cop. ch. Gedruckt: Th. Lindner in MIÖG 13, 430 nach Vorl. N. Drückt in schwülstigen Sätzen die Freude aus, Beatissime pater, domine noster reverendissime. die er über den Abschluß der Griechenunion 4 empfindet. et quia tam ex hoc quam eciam expressiori explica- 35 a) ergänzt, vgl. S. 312 Anm. 1. b) N proponendo. c) UN falsa et frivola. d) N mensis aprilis statt festi Barth. ap. 1 Vgl. den Bericht des Bernardus Wineken, qui ex parte nacionis Germanice fuerat in societate epis- copi Lubicensis, erstattet in der Generalkongregation am 5. Oktober: Retulit, quod in exposicione am- bassiate per synodum illi concesse coram rege Ro- manorum, quando raciones et motiva allegavit, quare sancta synodus ad deposicionem pape pro- cesserat, demonstrans omnia per concilium sancte et juste facta fuisse, Signensis episcopus olim Eugenii nuncius replicaverat ; qui [ep. Lubic.] rediens cum lit- teris regis [nr. 109] ante exitum Ungarie tactus morbo pestilenti, priusquam sumeret corpus domini fra- terne alloquens astantes predixerat, ut deum orarent pro illis, qui manebant cum Gabriele papa quondam, 50 quia prout ipse credebat, omnia extiterant juste et sancte facta per synodum Basiliensem, magna cum paciencia ante deposicionem expectantem correc- cionem illius; cui adherentes salvari non poterant, nisi desisterent a sua opinione; eandemque profes- 55 sionem iterum fecisset ante sacramentum extreme unctionis. (Mon. Conc. 3, 404; vgl. auch Conc. Bas. 6, 617 Z. 13-25.) 40 45 2 d. i. vor einigen Tagen. 3 Schreiben der 30 Ungarischen Großen, art. 1. 4 Am 30. August spricht Bf. Nikodemus von Frei- sing dem Papst seine Freude über den Abschluß der Griechenunion aus; die Freude des Königs könne er gar nicht recht beschreiben; der König hoffe, daß die Union der ganzen Christenheit und hauptsächlich seinen Königreichen nützen werde; ausführlicher werde der König selbst dem Papste schreiben; dat. in felici exercitu --- in rippa Danubii contra sevissimos Turcos penultima augusti 39 [August 30] (Utrecht Univ.-B. cod. 373 fol. 214a cop. ch.; Breslau St.-A. D 8 (cod. Novoforensis) fol. 264b cop. ch. Druck: Lindner in MIOG 13, 428f nach Breslau.) — Auf diese beiden Schreiben und unsere nr. 175 beziehen sich wohl folgende Ausgabenotizen. Am 30. Ok- tober 1439 weist der Kardinal-Kämmerer Franciscus den Thesaurar, Bischof Daniel, an, durch den päpst- lichen Kubikular Franciscus de Padua zahlen zu lassen Mathie de Ungaria cursori florenos auri de camera decem sine retentione pro expensis per eum factis veniendo de partibus Almanie ad Romanam Deutsche Reichstags-Akten XIV 40
Strana 314
314 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Sept. 3 cione nostri fidelis dilecti et consiliarii specialis, reverendi patris domini Johannis episcopi Segniensis, sanctitatis ejusdem legati, colligimusa singularissimum affectumb sanctitatis vestre ad nostra vota preser- vandac, nos obligaciorem reddimus, quanto id et officium advocacionis nostre propensius exposcit et favo- rum multiplicum accepta beneficia seriosius exigere dinoscuntur. necquidem vestra quoquomodo dubitet beatitudo, quin singulis sancte Romane ecclesie et ejus auctoritati sese improbe opponentibus, prout deo 5 placitumd et honori nostroe conveniens fore videbimus, forti nos resistencia opponemus. denique, pater beatissime, postrema litterarum sanctitatis vestre supranotatarum clausulal non minus saluberrimum quam utilissimum et Christianorum saluti conveniens sanctitatis ejusdem intentum et propositum exprimens nos admonere videbatur, ut hujusmodi vestro beatifico proposito et nostrum intentum confirmare deberemus, unde!, sicut cunctis intuentibus ad oculum patet, nostra cotidiana solercia ad reprimendum seve gentis 10 barbarorum" populum dei indignissime opprimentium proterviam hominibus Christianis et principibus amplius expendatur et invigilet. ad ea quoque, ad que facienda monemur, sponte curamus; non ampliori egemus requisicione; sed ad omnia circa hanc rem prosequendam oportuna nostra non deerit solicitudo et precipuus favor succurrendi, ita ut et ipsi domini Greci intelligant hanc sanctam unionem et statui eorum multum posse conducere. secundum que et nos sanctitatem vestram devocius deprecamur, ut eadem sanctitas hiis, ad que manum principii posuit, tam solerter quam provide attendat et eadem, prout concepit, ad salutis portum deducat. speramus etenim cum ipsa vestra sanctitate, ut ille omnium visibilium et invisi- bilium conditor, qui unam affectatam rem in vestris manibus salutifero fine clausit, et alteram conceptam direccione ac succursu prosequetur concupito. processiones et signa leticie per dominia nostra, ut nobis sanctitas vestra scribit2, fieri merito faciemus. altissimus conservet sanctitatem vestram per tempora longeva datum in descensu nostro exercituali campestri juxta portum Danubii Tydewrew voca- 1439 juxta vota. Sept. 3 tum tercia die mensis septembris a. d. 1439. Ejusdem sanctitatis vestre devotus filius Albertus dei gracia Romanorum rex semper augustus ac Ungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. rex et dux Austrie etc. Ad m. d. r. Mathias episcopus Wratiensis cancellarius. 15 20 25 B. Vorbereitungen nr. 177-184. 1439 177. Erzbf. Dietrich von Mainz an Bf. Friedrich, Kapitel und Klerus von Worms: Aufforderung Juni 28 1439 Juni 28 Ehrenfels. zum Besuch der Mainzer Provinzialsynode. Aus Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 595 fol. 260ab cop. ch. Adresse Reverendo in Christo patri domino Friderico episcopo et honerabilibus capitulo necnon toti clero ecclesie Worma- 30 ciensis amico carissimo et nobis in Christo sinceriter dilectis. Theodericus dei gracia archiepiscopus Maguntinus. sincera complacendi voluntate predirecta, reverende pater et amice necnon honorabiles in Christo sinceriter nobis dilecti. existimamus ea, que hujus dissidii occasione, quod inter sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium et sacrum Basiliense concilium hoc nostro seculo succreverat, in dieta 35 nostre Maguntine civitatis3 novissime congesta sunt, quorum interventu talis in tranquillum sperabatur conduci differencia, vobis dudum innotuisse; cujus sub pretextu apud prefatum sacrum Basiliense concilium sacre regie majestatis Romani imperii aliorumque regnorum et signanter omnium fere principum coelectorum nostrorum nostrique oratores preteritis con- stituti diebus pro pace possibiliter laborantes responsum4 auspiciis nostris ingratum afferre 40 meruerunt. cum autem contra et adversus summum pontificem prefatum sentenciam priva- cionis patres sacri concilii protulisse fama discurrens referat novumque virum ad summi pontificii apicem creandum citissime alius rumor pronunctiet, summe necessarium putamus, ut in federe optime caritatis potissime in nostra metropoli incommodis verisimiliter ob hanc differenciam crassantibus quantocius et maturius occurratur et ad summam taliter providea- 45 tur, ne propter istius differencie diuturnitatem, qui suis premuntur affectibus, inardescant a) N collegimus. b) UN singularissimo affectu. c) N preservandum. d) N placuerit. e) N vestro. f) Nut. g) N perbarbarorum. curiam eum litteris ser. d. Romanorum imperatoris [I] et aliorum principum; dat. Florencie die 30. octobris 1439 pont. etc. a. 9 (Rom St.-A. Tesoro pontificio Mandati 1439-43 fol. 2b not. ch.). — Notiz über die geschehene Zahlung vom gleichen Datum. (Rom Arch. Vat. Introitus et exitus vol. 404 fol. 80a not. ch.) 1 Vgl. S. 307 Z. 15-22. 2 Vgl. S. 307 Z. 9. März und April 1439. nr. 100. 3 4 50
314 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Sept. 3 cione nostri fidelis dilecti et consiliarii specialis, reverendi patris domini Johannis episcopi Segniensis, sanctitatis ejusdem legati, colligimusa singularissimum affectumb sanctitatis vestre ad nostra vota preser- vandac, nos obligaciorem reddimus, quanto id et officium advocacionis nostre propensius exposcit et favo- rum multiplicum accepta beneficia seriosius exigere dinoscuntur. necquidem vestra quoquomodo dubitet beatitudo, quin singulis sancte Romane ecclesie et ejus auctoritati sese improbe opponentibus, prout deo 5 placitumd et honori nostroe conveniens fore videbimus, forti nos resistencia opponemus. denique, pater beatissime, postrema litterarum sanctitatis vestre supranotatarum clausulal non minus saluberrimum quam utilissimum et Christianorum saluti conveniens sanctitatis ejusdem intentum et propositum exprimens nos admonere videbatur, ut hujusmodi vestro beatifico proposito et nostrum intentum confirmare deberemus, unde!, sicut cunctis intuentibus ad oculum patet, nostra cotidiana solercia ad reprimendum seve gentis 10 barbarorum" populum dei indignissime opprimentium proterviam hominibus Christianis et principibus amplius expendatur et invigilet. ad ea quoque, ad que facienda monemur, sponte curamus; non ampliori egemus requisicione; sed ad omnia circa hanc rem prosequendam oportuna nostra non deerit solicitudo et precipuus favor succurrendi, ita ut et ipsi domini Greci intelligant hanc sanctam unionem et statui eorum multum posse conducere. secundum que et nos sanctitatem vestram devocius deprecamur, ut eadem sanctitas hiis, ad que manum principii posuit, tam solerter quam provide attendat et eadem, prout concepit, ad salutis portum deducat. speramus etenim cum ipsa vestra sanctitate, ut ille omnium visibilium et invisi- bilium conditor, qui unam affectatam rem in vestris manibus salutifero fine clausit, et alteram conceptam direccione ac succursu prosequetur concupito. processiones et signa leticie per dominia nostra, ut nobis sanctitas vestra scribit2, fieri merito faciemus. altissimus conservet sanctitatem vestram per tempora longeva datum in descensu nostro exercituali campestri juxta portum Danubii Tydewrew voca- 1439 juxta vota. Sept. 3 tum tercia die mensis septembris a. d. 1439. Ejusdem sanctitatis vestre devotus filius Albertus dei gracia Romanorum rex semper augustus ac Ungarie Bohemie Dalmacie Croacie etc. rex et dux Austrie etc. Ad m. d. r. Mathias episcopus Wratiensis cancellarius. 15 20 25 B. Vorbereitungen nr. 177-184. 1439 177. Erzbf. Dietrich von Mainz an Bf. Friedrich, Kapitel und Klerus von Worms: Aufforderung Juni 28 1439 Juni 28 Ehrenfels. zum Besuch der Mainzer Provinzialsynode. Aus Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 595 fol. 260ab cop. ch. Adresse Reverendo in Christo patri domino Friderico episcopo et honerabilibus capitulo necnon toti clero ecclesie Worma- 30 ciensis amico carissimo et nobis in Christo sinceriter dilectis. Theodericus dei gracia archiepiscopus Maguntinus. sincera complacendi voluntate predirecta, reverende pater et amice necnon honorabiles in Christo sinceriter nobis dilecti. existimamus ea, que hujus dissidii occasione, quod inter sanctissimum dominum nostrum papam Eugenium et sacrum Basiliense concilium hoc nostro seculo succreverat, in dieta 35 nostre Maguntine civitatis3 novissime congesta sunt, quorum interventu talis in tranquillum sperabatur conduci differencia, vobis dudum innotuisse; cujus sub pretextu apud prefatum sacrum Basiliense concilium sacre regie majestatis Romani imperii aliorumque regnorum et signanter omnium fere principum coelectorum nostrorum nostrique oratores preteritis con- stituti diebus pro pace possibiliter laborantes responsum4 auspiciis nostris ingratum afferre 40 meruerunt. cum autem contra et adversus summum pontificem prefatum sentenciam priva- cionis patres sacri concilii protulisse fama discurrens referat novumque virum ad summi pontificii apicem creandum citissime alius rumor pronunctiet, summe necessarium putamus, ut in federe optime caritatis potissime in nostra metropoli incommodis verisimiliter ob hanc differenciam crassantibus quantocius et maturius occurratur et ad summam taliter providea- 45 tur, ne propter istius differencie diuturnitatem, qui suis premuntur affectibus, inardescant a) N collegimus. b) UN singularissimo affectu. c) N preservandum. d) N placuerit. e) N vestro. f) Nut. g) N perbarbarorum. curiam eum litteris ser. d. Romanorum imperatoris [I] et aliorum principum; dat. Florencie die 30. octobris 1439 pont. etc. a. 9 (Rom St.-A. Tesoro pontificio Mandati 1439-43 fol. 2b not. ch.). — Notiz über die geschehene Zahlung vom gleichen Datum. (Rom Arch. Vat. Introitus et exitus vol. 404 fol. 80a not. ch.) 1 Vgl. S. 307 Z. 15-22. 2 Vgl. S. 307 Z. 9. März und April 1439. nr. 100. 3 4 50
Strana 315
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit nr. 176. B. Vorbereitungen nr. 177-178. 315 laborent et estuando sudent sub diversitatis hujuscemodi velamine facere, que sua videbuntur, et rempublicam ecclesiastice monarchie suis scelestibus factionibus coinquinare, gladium spiritualem opprimere et subicere christos dei, hoc est clerum, in quem pernicies liquido parata est, sue reprobe potestati. hinc sumpta occasione generalem cleri nostre metropolis 5 convencionem, quam provinciale concilium etas priorum nostrorum cognominavit, maturo preordinante nostrorum prelatorum et doctorum consilio in crastinum assumpcionis gloriose virginis Marie proxime futurum in nostram civitatem Maguntinam cum ceteris sequentibus diebus duximus instituendam. idcirco per viscera misericordie ejus, qui suo sanguine salutem humani federis reparavit nec ecclesiam suam deseret usque ad consummacionem seculi, vos 10 requirimus et rogamus, quatenus, si in propria persona accedere nequiveritis vice vestra clerique tocius vestre dicioni subjecti nonnullos constantes doctosque viros de hiis, que supe- rius commemorata sunt, et vestris intencionibus plenissime instructos ad convencionem hujusmodi (ut prefertur) tempore et loco premissis institutam ordinare et transmittere velint devociones vestre tali fulcitos facultate, ut nobiscum ceterisque ibidem concurrentibus trac- 15 tare consulere avizare et concludere valeant super et de legibus modisque, quibus frenum illicitis adhibere ausibus, pericula quantum possibile fuerit excludere jam formata, metro- polim nostram in aura felicis unionis conservare et tandem applicare vulneribus ecclesie et clades cleri nostrarum diocesium imminentes domino suffragante feliciter submovere valeamus ad laudem dei et salutem populi Christiani, pro quo omnium bonorum retributor vestris 20 devocionibus procul dubio digna rependet graciarum premia et nos in virtute ejusdem ad grata habebitis paratos. oramus eciam, ut nos de voluntate vestra super premissis certos facere data in castro nostro Ernfels dominica post festum sancti Johannis non deseratis. baptiste anno etc. 30 nono. Aug. 16 1439 Juni 28 1439 Juni 28 25 zu 178. Tagesordnung („Denkzettel“) für die Verhandlungen der Mainzer Provinzialsynode in der 11439 Juni28) [ 1439 zи Juni 282.] Kirchenfrage 1. E aus Eichstätt Staatl. B. Ms. 379 fol. 366ab cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 371b-372a cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Memoriale. 35 40 [I] Item avisetur de modo et ordine instituendi futurum concilium atque de personis 3o illuc destinandis et de provisione et stipendio mittendorum 3. [2] Item cum relatum sit laicam potestatem de pecuniis indulgenciarum4 se plurimum ingerere et suis forsan usibus applicare, deliberandum est, quid de hujusmodi peccuniis agen- dum sit, adeo ut in eum usum convertantur, in quem merito sunt convertende. [3] Item de modificacionibus5 uniuscujusque ecclesie et dyoceseos. [4] Item ut decretorum accepcio“ minus cavilletur, videatur de provisione" facienda sedi apostolice in sublacionem annatarum. [5] Item ut in ecclesiis provincie Maguntinensis ordinetur eciam sub penis oportunis, ut nemo vituperet Romanum pontificem seu sacrum generale concilium Basiliense aut de factis quomodolibet per partes hincinde disceptetur. [6] Item ordinentur generales processiones pro pace ecclesie danda auctoritate hujus concilii provincialis instituende cum indulgenciis. [7] Item avisetur, ut Carolina8 alieque pene contra violatores ecclesiastice libertatis institute de ambonibus crebrius publicentur, ut nemo ex ignorancia libertates prescriptas videatur offendere. 45 1 Zum Charakter des Stückes vgl. S. 299 Z. I0. 2 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 177. 3 Vgl. nr. 65 art. 10. 4 Vgl. nr. 65 art. 12. 5 Vgl. S. 121 Z. I. 6 nr. 56. 7 Vgl. nr. 69 art. 4b. 8 Gesetz K. Karls IV. vom 13. Oktober 1359 zum Schutz des Klerus, vgl. Böhmer-Huber, Reg. Imp. VIII. Karl IV. nrr. 3006 u. 3007.
A. K. Albrecht und der Kirchenstreit nr. 176. B. Vorbereitungen nr. 177-178. 315 laborent et estuando sudent sub diversitatis hujuscemodi velamine facere, que sua videbuntur, et rempublicam ecclesiastice monarchie suis scelestibus factionibus coinquinare, gladium spiritualem opprimere et subicere christos dei, hoc est clerum, in quem pernicies liquido parata est, sue reprobe potestati. hinc sumpta occasione generalem cleri nostre metropolis 5 convencionem, quam provinciale concilium etas priorum nostrorum cognominavit, maturo preordinante nostrorum prelatorum et doctorum consilio in crastinum assumpcionis gloriose virginis Marie proxime futurum in nostram civitatem Maguntinam cum ceteris sequentibus diebus duximus instituendam. idcirco per viscera misericordie ejus, qui suo sanguine salutem humani federis reparavit nec ecclesiam suam deseret usque ad consummacionem seculi, vos 10 requirimus et rogamus, quatenus, si in propria persona accedere nequiveritis vice vestra clerique tocius vestre dicioni subjecti nonnullos constantes doctosque viros de hiis, que supe- rius commemorata sunt, et vestris intencionibus plenissime instructos ad convencionem hujusmodi (ut prefertur) tempore et loco premissis institutam ordinare et transmittere velint devociones vestre tali fulcitos facultate, ut nobiscum ceterisque ibidem concurrentibus trac- 15 tare consulere avizare et concludere valeant super et de legibus modisque, quibus frenum illicitis adhibere ausibus, pericula quantum possibile fuerit excludere jam formata, metro- polim nostram in aura felicis unionis conservare et tandem applicare vulneribus ecclesie et clades cleri nostrarum diocesium imminentes domino suffragante feliciter submovere valeamus ad laudem dei et salutem populi Christiani, pro quo omnium bonorum retributor vestris 20 devocionibus procul dubio digna rependet graciarum premia et nos in virtute ejusdem ad grata habebitis paratos. oramus eciam, ut nos de voluntate vestra super premissis certos facere data in castro nostro Ernfels dominica post festum sancti Johannis non deseratis. baptiste anno etc. 30 nono. Aug. 16 1439 Juni 28 1439 Juni 28 25 zu 178. Tagesordnung („Denkzettel“) für die Verhandlungen der Mainzer Provinzialsynode in der 11439 Juni28) [ 1439 zи Juni 282.] Kirchenfrage 1. E aus Eichstätt Staatl. B. Ms. 379 fol. 366ab cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 371b-372a cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Memoriale. 35 40 [I] Item avisetur de modo et ordine instituendi futurum concilium atque de personis 3o illuc destinandis et de provisione et stipendio mittendorum 3. [2] Item cum relatum sit laicam potestatem de pecuniis indulgenciarum4 se plurimum ingerere et suis forsan usibus applicare, deliberandum est, quid de hujusmodi peccuniis agen- dum sit, adeo ut in eum usum convertantur, in quem merito sunt convertende. [3] Item de modificacionibus5 uniuscujusque ecclesie et dyoceseos. [4] Item ut decretorum accepcio“ minus cavilletur, videatur de provisione" facienda sedi apostolice in sublacionem annatarum. [5] Item ut in ecclesiis provincie Maguntinensis ordinetur eciam sub penis oportunis, ut nemo vituperet Romanum pontificem seu sacrum generale concilium Basiliense aut de factis quomodolibet per partes hincinde disceptetur. [6] Item ordinentur generales processiones pro pace ecclesie danda auctoritate hujus concilii provincialis instituende cum indulgenciis. [7] Item avisetur, ut Carolina8 alieque pene contra violatores ecclesiastice libertatis institute de ambonibus crebrius publicentur, ut nemo ex ignorancia libertates prescriptas videatur offendere. 45 1 Zum Charakter des Stückes vgl. S. 299 Z. I0. 2 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 177. 3 Vgl. nr. 65 art. 10. 4 Vgl. nr. 65 art. 12. 5 Vgl. S. 121 Z. I. 6 nr. 56. 7 Vgl. nr. 69 art. 4b. 8 Gesetz K. Karls IV. vom 13. Oktober 1359 zum Schutz des Klerus, vgl. Böhmer-Huber, Reg. Imp. VIII. Karl IV. nrr. 3006 u. 3007.
Strana 316
316 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 [8] Item quantum libertas ecclesiastica opprimatur, in dubium non venit; cui morbo zu Juni2s) congruit occurrere per concordiam sinceram et unanimi consensu majorum ecclesiarum opti- avisetur de concordia remedio intelligencia et ordine, quibus ecclesiastica matum. censura debito non destituatur exercicio et libertas ecclesiastica, quantum possibile est, illibata custodiatur. [9] Item quatenus omnes episcopi et suffraganei reverendissimi domini nostri et ecclesie Maguntinensis personaliterb se conferant ad dietam Franckfordensem1 deliberaturic super premissis et aliis avisamentis de proximo in dieta Maguntina2 per oratores regum et principum conclusisd. [10] Iteme de executoribus decretorum3. 10 [14391 179. Juli 6 Goswin Muyl, Propst von St. Simeon in Trier, an den Patriarchen von Aquileja: Aufnahme der Absetzungsbulle durch den Erzbischof von Mainz; Vorschläge zur Beeinflussung K. Al- brechts und der Kurfürsten; Bitte um Zusendung der gegen Papst Eugen gerichteten Artikel. [ 1439] Juli 6 Koblenz. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. Adresse Reverendissimo in Christo patri 15 domino patriarche Aquilegiensi domino meo generosissimo detur. Vermerk Johann Brucken- müllers auf der Rückseite An sant Margareta tag [Juli 13] gab mir min herre der patriarch den brief und sprach, daz ich euwern gnaden [Konrad von Weinsberg] schriben solt, daz er im erst worden were; [folgt Inhaltsangabe in deutscher Sprache.] Reverendissime in Christo pater et domine graciosissime. post debitam recommenda- 20 scripsi4 dominacioni vestre nuper de Maguncia cum nuncio domini protectoris, cionem. qualiter bullas5 sacri concilii presentavi domino archiepiscopo Maguntinensi et sibi omnia, prout gesta fuerant, exposui justificando justiciam sacri concilii contra olim dominum Euge- nium et processum contra eundem factum et habitum. qui singulis auditis et intellectis michi respondit, quod omnia ad noticiam aliorum dominorum principum electorum deducere f et 25 ulterius in facto hujusmodi deliberacionem habere vellet cum eisdem et, quicquid tunc facien- dum foret, michi dicere aut sacro concilio vel dominacioni vestre illud vellet significare. michi tamen apparet, quod in facto hujusmodi nichil facient ipsi domini electores absque scitu et consilio domini regis Romanorum, ad quem se referunt in ista materia. et ideo bonum esset mittere aliquos notabiles viros ad ipsum dominum regem et eciam ad dominos electores cum 30 processu facto et habito contra ipsum olim dominum papam ad informandos ipsos ad plenum de justicia sacri concilii. et hoc videtur michi et aliis devotis sacri concilii in istis partibus existentibus valde necessarium esse et utile, quia multi detrahunt sacro concilio propter istam sentenciam latam contra olim dominum papam, qui, si essent de veritate informati, forte tacerent et acquiescerent justicie et veritati sacri concilii. et hec dignemini dicere reverendis- 35 simo domino meo cardinali Arelatensi, ut super his provideat, quantocius poterit. vellem hic habere articulos “ et probaciones " contra olim papam datos et factos, ut informarem alios, ne crederent ipsis detractoribus, qui detrahunt sacro concilio et justificant ipsum olim dominum papam etc. rogo propter deum, ut premissa dignemini bene ponderare et providere taliter, ut justicia sacri concilii omnibus patefiat; et in hoc non velitis parcere laboribus nec expensis. 40 et spero in deum, quod non deserat veritatem et justiciam sacri concilii, dummodo in premissis non fueritis negligentes; nam in aliis negociis ipsius sacri concilii semper hucusque fuistis a) B concordie. b) B persone. c) EB deliberati. d) B conclusuris; E inclusuris. e) B om. item — decreto- rum. f) in Vorlage folgt durchstrichen vellet et cum quorum consilio. 1 Am 1. November; vgl. nr. 69 art. 6. Anm. 7. Kongreß vom März und April 1439. 6 Die tres veritates und die quinque conclusiones, 3 Vgl. nr. 61 art. 2. vgl. S. 302 Anm. 6. Nicht aufgefunden. Wohl das gleiche wie die testium deposiciones, Absetzungsdekret vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Zeugenaussagen; vgl. S. 300 Z. 6. 2 5 45
316 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 [8] Item quantum libertas ecclesiastica opprimatur, in dubium non venit; cui morbo zu Juni2s) congruit occurrere per concordiam sinceram et unanimi consensu majorum ecclesiarum opti- avisetur de concordia remedio intelligencia et ordine, quibus ecclesiastica matum. censura debito non destituatur exercicio et libertas ecclesiastica, quantum possibile est, illibata custodiatur. [9] Item quatenus omnes episcopi et suffraganei reverendissimi domini nostri et ecclesie Maguntinensis personaliterb se conferant ad dietam Franckfordensem1 deliberaturic super premissis et aliis avisamentis de proximo in dieta Maguntina2 per oratores regum et principum conclusisd. [10] Iteme de executoribus decretorum3. 10 [14391 179. Juli 6 Goswin Muyl, Propst von St. Simeon in Trier, an den Patriarchen von Aquileja: Aufnahme der Absetzungsbulle durch den Erzbischof von Mainz; Vorschläge zur Beeinflussung K. Al- brechts und der Kurfürsten; Bitte um Zusendung der gegen Papst Eugen gerichteten Artikel. [ 1439] Juli 6 Koblenz. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. Adresse Reverendissimo in Christo patri 15 domino patriarche Aquilegiensi domino meo generosissimo detur. Vermerk Johann Brucken- müllers auf der Rückseite An sant Margareta tag [Juli 13] gab mir min herre der patriarch den brief und sprach, daz ich euwern gnaden [Konrad von Weinsberg] schriben solt, daz er im erst worden were; [folgt Inhaltsangabe in deutscher Sprache.] Reverendissime in Christo pater et domine graciosissime. post debitam recommenda- 20 scripsi4 dominacioni vestre nuper de Maguncia cum nuncio domini protectoris, cionem. qualiter bullas5 sacri concilii presentavi domino archiepiscopo Maguntinensi et sibi omnia, prout gesta fuerant, exposui justificando justiciam sacri concilii contra olim dominum Euge- nium et processum contra eundem factum et habitum. qui singulis auditis et intellectis michi respondit, quod omnia ad noticiam aliorum dominorum principum electorum deducere f et 25 ulterius in facto hujusmodi deliberacionem habere vellet cum eisdem et, quicquid tunc facien- dum foret, michi dicere aut sacro concilio vel dominacioni vestre illud vellet significare. michi tamen apparet, quod in facto hujusmodi nichil facient ipsi domini electores absque scitu et consilio domini regis Romanorum, ad quem se referunt in ista materia. et ideo bonum esset mittere aliquos notabiles viros ad ipsum dominum regem et eciam ad dominos electores cum 30 processu facto et habito contra ipsum olim dominum papam ad informandos ipsos ad plenum de justicia sacri concilii. et hoc videtur michi et aliis devotis sacri concilii in istis partibus existentibus valde necessarium esse et utile, quia multi detrahunt sacro concilio propter istam sentenciam latam contra olim dominum papam, qui, si essent de veritate informati, forte tacerent et acquiescerent justicie et veritati sacri concilii. et hec dignemini dicere reverendis- 35 simo domino meo cardinali Arelatensi, ut super his provideat, quantocius poterit. vellem hic habere articulos “ et probaciones " contra olim papam datos et factos, ut informarem alios, ne crederent ipsis detractoribus, qui detrahunt sacro concilio et justificant ipsum olim dominum papam etc. rogo propter deum, ut premissa dignemini bene ponderare et providere taliter, ut justicia sacri concilii omnibus patefiat; et in hoc non velitis parcere laboribus nec expensis. 40 et spero in deum, quod non deserat veritatem et justiciam sacri concilii, dummodo in premissis non fueritis negligentes; nam in aliis negociis ipsius sacri concilii semper hucusque fuistis a) B concordie. b) B persone. c) EB deliberati. d) B conclusuris; E inclusuris. e) B om. item — decreto- rum. f) in Vorlage folgt durchstrichen vellet et cum quorum consilio. 1 Am 1. November; vgl. nr. 69 art. 6. Anm. 7. Kongreß vom März und April 1439. 6 Die tres veritates und die quinque conclusiones, 3 Vgl. nr. 61 art. 2. vgl. S. 302 Anm. 6. Nicht aufgefunden. Wohl das gleiche wie die testium deposiciones, Absetzungsdekret vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Zeugenaussagen; vgl. S. 300 Z. 6. 2 5 45
Strana 317
B. Vorbereitungen nr. 178-181. 317 5 solliciti et diligentes; et nunc, ubi magis periculum imminet, eciam similiter facere debetis, prout spero, quod facietis. altissimus dominacionem vestram salvam conservet pro execucione scrip- premissorum, paratus semper ad omnia mandata vestre reverendissime dominacionis. Vestre reverendissime paternitatis humilis servitor Gos- tum Confluencie sexta julii. winus Muyl prepositus sancti Symeonis Treverensis. 11439] Juli 6 11439) Juli 6 180. Das Baseler Konzil an Konrad von Weinsberg als Konzilsprotektor: beglaubigt drei gen. Gesandte zu einem Tag in Frankfurt [d. h. zum Kurfürstentag]. 1439 August I Basel. 1439 Aug. I Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 15 or. mb. lit. cl. Gedruckt: Neue Beiträge von ... theologischen Sachen 1753 pag. 159. 10 Um des Heils der Christenheit willen mittimus ad conventionem tenendam in Francfordia, cui tuam devotionem interesse speramus, dilectos ecclesie filios Thomam 1 abbatem monasterii de Dondrena, Johannem de Segobia in sacra theologia magistros et Johannem de Bachenstein decretorum doctorem oratores nostros de intentione hujus sancte synodi necnon veritate et justicia, quam prosequitur propter conservationem fidei et ecclesie ac necessitatem salutis omnium Christianorum, sufficienter instructos. Wir ersuchen Euch, 15 ihnen Glauben zu schenken und sie zum Besten der Kirche zu unterstützen. dat. Basilee kal. augusti 1439. Joannes de Foresteria. 1439 Aug. I 181. Instruktionen für nicht gen. Gesandte des Baseler Konzils [zum Kurfürstentag und zur 11439 um [ 1439 um August 13 Basel.] Provinzialsynode nach Mainz2]. Aug. 1I 20 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 292a�294a or. ch. lit. pat. c. sig. subtus impr. Uberschrift Sequuntur instrucciones, wohl nachträglich beim Einordnen des Stückes in die Sammlung von Ragusas Schreiber übergeschrieben. Primo presentatis litteris credencialibus4 et impetrata audiencia coram omnibus in ipsa convencione congregatis declarabunt ordinem rerum gestarum in hac sancta sinodo incipiendo a responsione sinodali5 data oratoribus illustrium principum et ipsius responsionis effectum 25 sub compendio. resument specialiter raciones in eadem declaratas, propter quas necessarium erat fidei orthodoxe et saluti tocius ecclesie providere, postquam tanto tempore et tot annis cum multa paciencia expectatum erat, ut amplius differri non posset, cum immineret hujus sacri concilii dissolucio et olim Eugenius papa quartus magis et magis in sua duricia a per- sistere videretur auctoritatem generalium conciliorum acerrime impugnando, fidem ortho- 30 doxam offendendo, canones passim rumpendo et violandob, ecclesias conturbando per reser- vaciones suas, abusus symoniacos, imperdicionem animarum, depauperacionem ecclesiarum regnorum et provinciarum continuando, in aliisque lacius in processu suo declaratis perma- nendo et se incorrigibilem exhibendo. undec ecclesiam in manibus suis relinquere erat eam ponere in maximam desolacionem, quod d nullus fidelium Christianorum consentire debebat; 35 sicque maxima necessitate impellente processum est ad faciendam relacionem eorum, quee in processibus agitatis super correctione ipsius deducta erant, et tandem lata est sentencias, cujus tenorem ipsi domini electores videre potuerunt, quam eciam iterato prefati oratores presen- tabunt eisdem. [Ia] circa ista vero adicient, quomodo ipsi principes atque ceteri ibidem convenientes satis potuerunt informari de duricia Gabrielis prius dicti Eugenii pape quarti ex 40 a) Vorl. duricie. b) Vorl. violendo. c) Vorl. add. si. d) Vorl. quos. e) Vorl. qui. 45 1 Vgl. zur Bestellung der Gesandten den Protokoll- eintrag Hüglins zum 2. August, Conc. Bas. 6, 567 Z. 29-568 Z. 8. 2 Ergibt sich aus Z. 38 und S. 319 Z. 22. 3 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 150. 4 Außer nr. 180 ist kein Beglaubigungsschreiben aufgefunden worden. — Auffallend, da für Instruk- tionen jener Zeit im allgemeinen die Besiegelung der Instruktion nicht gebräuchlich ist. Sie ist ja, wenn die Instruktion vertraulich ist und nicht vorgezeigt werden soll, zur Beglaubigung nicht nötig. Etwas anderes ist es, wenn die Instruktion gleich der Kredenz zur Uber- reichung bestimmt ist. In der Reformationszeit werden Instruktionen vereinzelt besiegelt, später ständig. 5 nr. 100. 6 Vgl. S. 302 Z. 7.
B. Vorbereitungen nr. 178-181. 317 5 solliciti et diligentes; et nunc, ubi magis periculum imminet, eciam similiter facere debetis, prout spero, quod facietis. altissimus dominacionem vestram salvam conservet pro execucione scrip- premissorum, paratus semper ad omnia mandata vestre reverendissime dominacionis. Vestre reverendissime paternitatis humilis servitor Gos- tum Confluencie sexta julii. winus Muyl prepositus sancti Symeonis Treverensis. 11439] Juli 6 11439) Juli 6 180. Das Baseler Konzil an Konrad von Weinsberg als Konzilsprotektor: beglaubigt drei gen. Gesandte zu einem Tag in Frankfurt [d. h. zum Kurfürstentag]. 1439 August I Basel. 1439 Aug. I Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 15 or. mb. lit. cl. Gedruckt: Neue Beiträge von ... theologischen Sachen 1753 pag. 159. 10 Um des Heils der Christenheit willen mittimus ad conventionem tenendam in Francfordia, cui tuam devotionem interesse speramus, dilectos ecclesie filios Thomam 1 abbatem monasterii de Dondrena, Johannem de Segobia in sacra theologia magistros et Johannem de Bachenstein decretorum doctorem oratores nostros de intentione hujus sancte synodi necnon veritate et justicia, quam prosequitur propter conservationem fidei et ecclesie ac necessitatem salutis omnium Christianorum, sufficienter instructos. Wir ersuchen Euch, 15 ihnen Glauben zu schenken und sie zum Besten der Kirche zu unterstützen. dat. Basilee kal. augusti 1439. Joannes de Foresteria. 1439 Aug. I 181. Instruktionen für nicht gen. Gesandte des Baseler Konzils [zum Kurfürstentag und zur 11439 um [ 1439 um August 13 Basel.] Provinzialsynode nach Mainz2]. Aug. 1I 20 Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 292a�294a or. ch. lit. pat. c. sig. subtus impr. Uberschrift Sequuntur instrucciones, wohl nachträglich beim Einordnen des Stückes in die Sammlung von Ragusas Schreiber übergeschrieben. Primo presentatis litteris credencialibus4 et impetrata audiencia coram omnibus in ipsa convencione congregatis declarabunt ordinem rerum gestarum in hac sancta sinodo incipiendo a responsione sinodali5 data oratoribus illustrium principum et ipsius responsionis effectum 25 sub compendio. resument specialiter raciones in eadem declaratas, propter quas necessarium erat fidei orthodoxe et saluti tocius ecclesie providere, postquam tanto tempore et tot annis cum multa paciencia expectatum erat, ut amplius differri non posset, cum immineret hujus sacri concilii dissolucio et olim Eugenius papa quartus magis et magis in sua duricia a per- sistere videretur auctoritatem generalium conciliorum acerrime impugnando, fidem ortho- 30 doxam offendendo, canones passim rumpendo et violandob, ecclesias conturbando per reser- vaciones suas, abusus symoniacos, imperdicionem animarum, depauperacionem ecclesiarum regnorum et provinciarum continuando, in aliisque lacius in processu suo declaratis perma- nendo et se incorrigibilem exhibendo. undec ecclesiam in manibus suis relinquere erat eam ponere in maximam desolacionem, quod d nullus fidelium Christianorum consentire debebat; 35 sicque maxima necessitate impellente processum est ad faciendam relacionem eorum, quee in processibus agitatis super correctione ipsius deducta erant, et tandem lata est sentencias, cujus tenorem ipsi domini electores videre potuerunt, quam eciam iterato prefati oratores presen- tabunt eisdem. [Ia] circa ista vero adicient, quomodo ipsi principes atque ceteri ibidem convenientes satis potuerunt informari de duricia Gabrielis prius dicti Eugenii pape quarti ex 40 a) Vorl. duricie. b) Vorl. violendo. c) Vorl. add. si. d) Vorl. quos. e) Vorl. qui. 45 1 Vgl. zur Bestellung der Gesandten den Protokoll- eintrag Hüglins zum 2. August, Conc. Bas. 6, 567 Z. 29-568 Z. 8. 2 Ergibt sich aus Z. 38 und S. 319 Z. 22. 3 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 150. 4 Außer nr. 180 ist kein Beglaubigungsschreiben aufgefunden worden. — Auffallend, da für Instruk- tionen jener Zeit im allgemeinen die Besiegelung der Instruktion nicht gebräuchlich ist. Sie ist ja, wenn die Instruktion vertraulich ist und nicht vorgezeigt werden soll, zur Beglaubigung nicht nötig. Etwas anderes ist es, wenn die Instruktion gleich der Kredenz zur Uber- reichung bestimmt ist. In der Reformationszeit werden Instruktionen vereinzelt besiegelt, später ständig. 5 nr. 100. 6 Vgl. S. 302 Z. 7.
Strana 318
318 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. (1439 frequentibus operibus ejus et ex hiis, que a sepius jam a longo tempore viderunt et audierunt; um Aug. 1/ quam et iterum paulo ante ipsius deposicionem magis et magis b manifestabat per literas trans- missas ad diversos principes, sicut conspici potest ex illis1, quas novissimo mense mayo direxit ad Christianissimum regem Francorum et illustrem principem dominum ducem Britanie; quarum tenorem ostendent prefati oratores existentibus in illa convencione, ut cuncti videant, 5 si expediebat ipsum in tali proposito perseverantem dimittere in cathedra Petri et presidencia apostolice sedis, et quid imposterum fecisset dissoluto concilio contra principes volentes ob- servare decreta sacri concilii, quando adhuc sedente volebat eos notare nota infamie tanquam impugnatores et hostes sue dignitatis et ultionem in eos comminabatur ipsosque errare denotabat et non permanere in fide sincera, sicut prefate litere misse duci Britanie ostendunt, 10 in quibus plures errores adversus fidem catholicam, conciliorum auctoritatem et ewangelicam veritatem ac diffiniciones ecclesie continentur gravissimusque et intollerabilis decretorum sinodalium contemptus, que corruptelas appellat, et totalis destructio eorum, que in conciliis Constanciensi Senensi et Basiliensi pro reformacione ecclesie in capite et in membris elaborata sunt; sed et in litteris missis regi Francie quante blasphemie contineantur adversus hanc 15 sanctam sinodum quantaque condemnacio omnium principum et aliorum, qui ipsam sinodum esse reputant, clare conspicitur, ita ut nullus estc, quin facile cognoscered possit, quanta mala quantos errores quanta scandala facturus erate in orbe, si in presidencia sedis apostolice per- missus fuisset; nec fieri poterat, dum ipse magis et magis perdurabat in heresi, quod omnium animarum precioso Christi sanguine redemptarum sibi relinqueretur administracio, quare 20 gracie debent exhiberif divine majestati, que a tanto malo ecclesiam suam liberare dignatag est. et cunctos aspirare totis conatibus convenit, ut probus pastor habeatur, qui in sanctitate et justicia regat populum domini, sub cujus administracione ecclesia relevetur a tantis languo- ribus, quos passa est ex regimine hactenus habito. [Ib] quod si dicant prefati principes fuisse adhuc expectandum per aliquos menses, donec admonitus fuisset ipse olim Eugenius et 25 tunc omnes principes orbis libencius cum sancta sinodo in omnibus concurrissent, declarabitur per oratores prefatos, quomodo illa dilacio erat dissolucio hujus sacri concilii et fortificacio ipsius olim Eugenii in sua duricia et in malis ejus; nam supposita concilii non potuissent hic detineri imminentibus periculis mortis, quando maxime vidissent, sic negocia ecclesie in solis dilacionibus agi, quarum exitus incertus penitus erat; nec videbant, quomodoh pro conser- 30 vacione fidei catholice et defensione veritatis et justicie aliqua provisio fieret, sicut lacius fuit declaratum in responsione sinodali, ubi multis racionibus ostenditur, quanta desolacio im- minebat ipsi ecclesie et nunc et in futurum, si res in tantam dilacionem posite fuissent absque alia provisione. et enumerabunt inconveniencia, que ex communi intelligencia2 oratorum principum et scedulis 3 eorum oblatis concilio imminebant juxta contenta in prefata respon- 35 sione; et singulariter bene declarabunt, quomodo enervabatur conciliorum generalium auc- toritas per ea, que fieri petebantur, prout lacius in ipsa responsione continetur, et quod frustra deinceps celebrarentur concilia generalia, si ordinacionibus statutis et decretis eorum homines [Ic] ulterius declarabunt, quomodo, postquam necessitas maxima salutis non obedirent. et ecclesie coegit, ut justum judicium ferretur in ipsum olim Eugenium, jam non est uni per- 40 sone taliter volenti opprimere ecclesiam i talis favor adhibendus, ut propter complacere illi dimittant Christiani universi, qui laborant ad hoc, quod omnes concorditer velint, bene esse provisum saluti reipublice et tocius religionis Christiane, et quod omnes seclusis quibuscumque particularibus favoribus velint haberi in tota ecclesia, bonam pacem et bonam administra- cionem; istudque est, quod maxime desiderat sancta sinodus, que non voluit festinare ad 45 electionem summi pontificis, licet eciam in expectacione imminerent pericula mortis. voluit a) Vorl. de. b) Vorl. add. et. c) sic. d) ergänzt. e) sic. f) Vorl. exhaberi. g) Vorl. dignatus. h) er- gänzt. 1) Vorl. ecclesie. 1 Briefe P. Eugens an den Herzog der Bretagne vom 25. Mai 1439 und Brief an den König von Frankreich vom 31. Mai 1439; im Auszug in Mon. Conc. 3, 329 f. 2 nr. 65. 3 nr. 88. 50
318 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. (1439 frequentibus operibus ejus et ex hiis, que a sepius jam a longo tempore viderunt et audierunt; um Aug. 1/ quam et iterum paulo ante ipsius deposicionem magis et magis b manifestabat per literas trans- missas ad diversos principes, sicut conspici potest ex illis1, quas novissimo mense mayo direxit ad Christianissimum regem Francorum et illustrem principem dominum ducem Britanie; quarum tenorem ostendent prefati oratores existentibus in illa convencione, ut cuncti videant, 5 si expediebat ipsum in tali proposito perseverantem dimittere in cathedra Petri et presidencia apostolice sedis, et quid imposterum fecisset dissoluto concilio contra principes volentes ob- servare decreta sacri concilii, quando adhuc sedente volebat eos notare nota infamie tanquam impugnatores et hostes sue dignitatis et ultionem in eos comminabatur ipsosque errare denotabat et non permanere in fide sincera, sicut prefate litere misse duci Britanie ostendunt, 10 in quibus plures errores adversus fidem catholicam, conciliorum auctoritatem et ewangelicam veritatem ac diffiniciones ecclesie continentur gravissimusque et intollerabilis decretorum sinodalium contemptus, que corruptelas appellat, et totalis destructio eorum, que in conciliis Constanciensi Senensi et Basiliensi pro reformacione ecclesie in capite et in membris elaborata sunt; sed et in litteris missis regi Francie quante blasphemie contineantur adversus hanc 15 sanctam sinodum quantaque condemnacio omnium principum et aliorum, qui ipsam sinodum esse reputant, clare conspicitur, ita ut nullus estc, quin facile cognoscered possit, quanta mala quantos errores quanta scandala facturus erate in orbe, si in presidencia sedis apostolice per- missus fuisset; nec fieri poterat, dum ipse magis et magis perdurabat in heresi, quod omnium animarum precioso Christi sanguine redemptarum sibi relinqueretur administracio, quare 20 gracie debent exhiberif divine majestati, que a tanto malo ecclesiam suam liberare dignatag est. et cunctos aspirare totis conatibus convenit, ut probus pastor habeatur, qui in sanctitate et justicia regat populum domini, sub cujus administracione ecclesia relevetur a tantis languo- ribus, quos passa est ex regimine hactenus habito. [Ib] quod si dicant prefati principes fuisse adhuc expectandum per aliquos menses, donec admonitus fuisset ipse olim Eugenius et 25 tunc omnes principes orbis libencius cum sancta sinodo in omnibus concurrissent, declarabitur per oratores prefatos, quomodo illa dilacio erat dissolucio hujus sacri concilii et fortificacio ipsius olim Eugenii in sua duricia et in malis ejus; nam supposita concilii non potuissent hic detineri imminentibus periculis mortis, quando maxime vidissent, sic negocia ecclesie in solis dilacionibus agi, quarum exitus incertus penitus erat; nec videbant, quomodoh pro conser- 30 vacione fidei catholice et defensione veritatis et justicie aliqua provisio fieret, sicut lacius fuit declaratum in responsione sinodali, ubi multis racionibus ostenditur, quanta desolacio im- minebat ipsi ecclesie et nunc et in futurum, si res in tantam dilacionem posite fuissent absque alia provisione. et enumerabunt inconveniencia, que ex communi intelligencia2 oratorum principum et scedulis 3 eorum oblatis concilio imminebant juxta contenta in prefata respon- 35 sione; et singulariter bene declarabunt, quomodo enervabatur conciliorum generalium auc- toritas per ea, que fieri petebantur, prout lacius in ipsa responsione continetur, et quod frustra deinceps celebrarentur concilia generalia, si ordinacionibus statutis et decretis eorum homines [Ic] ulterius declarabunt, quomodo, postquam necessitas maxima salutis non obedirent. et ecclesie coegit, ut justum judicium ferretur in ipsum olim Eugenium, jam non est uni per- 40 sone taliter volenti opprimere ecclesiam i talis favor adhibendus, ut propter complacere illi dimittant Christiani universi, qui laborant ad hoc, quod omnes concorditer velint, bene esse provisum saluti reipublice et tocius religionis Christiane, et quod omnes seclusis quibuscumque particularibus favoribus velint haberi in tota ecclesia, bonam pacem et bonam administra- cionem; istudque est, quod maxime desiderat sancta sinodus, que non voluit festinare ad 45 electionem summi pontificis, licet eciam in expectacione imminerent pericula mortis. voluit a) Vorl. de. b) Vorl. add. et. c) sic. d) ergänzt. e) sic. f) Vorl. exhaberi. g) Vorl. dignatus. h) er- gänzt. 1) Vorl. ecclesie. 1 Briefe P. Eugens an den Herzog der Bretagne vom 25. Mai 1439 und Brief an den König von Frankreich vom 31. Mai 1439; im Auszug in Mon. Conc. 3, 329 f. 2 nr. 65. 3 nr. 88. 50
Strana 319
B. Vorbereitungen nr. 181. 319 eciam ultro et spontanee intimare ad pacem et concordiam gratissimam omnes in curia pre- 11439 um Aug. 11 tensa Gabrielis existentes et eos benigne amplecti obtulit, sicut patet in tenore decreti 1 super hoc promulgati, quod ipsi exhibebunt. [Id] insuper circa factum Grecorum2, si de hoc fiat mencio, dicent, quomodo hoc sacrum concilium desideravit semper unionem ipsorum et multos labores in hoc impendit et, si ad suasionem vel olim Eugenii vel alterius cujuscunque inducti sunt ad agnicionem veritatis, de hoc concilium multum gaudet, optans, ut magis ac magis in veritate firmentur et stabiliantur atque nobiscum in bona unitate existant et perse- verent. sed quod sub umbra hujus unionis Gabriel tunc dictus Eugenius vellet opprimere eccle- siam et de facto conciliorum auctoritatem decreta salubria contemnere, reformacionem sub- 10 terfugere, fidem nostram ledere et in errore permanere, hec nequaquam approbanda sunt. sic enim bona recipienda sunt, ut non tamen sub specie bonorum mala approbentur a; sic amplec- tenda et optanda est Grecorum unio, ut non destruatur Latina ecclesia. fuit quidem Basiliense concilium in causab, quod Greci citra mare fuerint aducti, cum Eugenius vellet magis, quod non adducerentur et quod in Constantinopoli haberetur cum eis convencio. dum autem con- 15 cilium vehemencius institit pro adductione illorum, ipse laboravit, ut eos haberet, fecitque pro ea re divisiones scandala et multiplicacionem expensarum, cum omnia cum pace quiete et honore ecclesie longe commodius longe celerius fieri potuissent ad unionem ipsorum Greco- rum habendame, si ipse hanc sanctam sinodum in persecucione ipsius negocii adjuvare et non sic perturbare voluisset. unde propter ista non obmittere debet hec sancta sinodus, quin 20 persequatur salutem universalis ecclesie et ejus bonam administracionem et non permittat [Ie] finaliter ex- eam sub quocunque colore in desolacionem, que sibi paratur, adduci. hortabuntur obsecrabunt et requirent omnes prelatos principes et alios ibi convenientes, quatinus per viscera misericordie Jhesu Christi per salutem omnium velint efficaciter intendere ad hoc, quod justicia et veritas locum habeant deseraturque ab omnibus efficaciter omnis 25 obediencia Gabrielis provideaturque, ut non possit fovere scisma volendo sibi indebite retinere primatum ecclesie, quo se indignum reddidit, et permanendo in heresi, ne eciam detur in futurum occasio, quod aliqui ad summum pontificium assumpti comminandod timorem scismatis possunt sub hac umbra omnia mala facere et Christianum populum inducere in errorem ; sed et concorditer omnes laborente, ut f regimini et administracioni ecclesie salubriter provideatur ad gloriam dei et consolacionem omnium Christianorum. sic enim poterunt rex Romanorum et alii principes facere, quod scisma evitetur nunc et in futurum et nichilominus salus ecclesie habeatur. requirent eciam, quod velint mittere ad hoc sacrum concilium oratores suos illi, qui in propria personag venire non possunt, ut ipsi auxiliantur ad providendum ecclesie, nam res omnium agitur estimandumque est illos non parvum peccatum habere coram 35 deo, qui ecclesiam deserunt in tempore necessitatis et non ei subvenire curant; suntque in causa, quantum in eis est, ut in diebus eorum fides corruat, auctoritas ecclesie depereat, omnes labores habiti pro reformacione ecclesie in capite et in membris et animarum salute per tria generalia concilia in nichilum ruant, confundaturque status ecclesiasticus et Christiana religio atque in opprobrium et confusionemh adducantur. quare pro reverencia dei velint principes evitare, 40 ne talia per eos accidant, sed toto corde adjuvent, ut omnium regimen in ecclesia habeatur. [2] Item3 si possibile sit, tractenti concordiam inter illas dominas litigantes super abbatissatuk undecim milium virginum Coloniensi ; et dicatis, quomodo concilium processit, et pacificetis reverendum patrem dominum archiepiscopum Coloniensem et justificetis sacrum concilium meliori modo, quo poteritis. [3] Item utantur contentis in instructionibus4 dat is reverendo patri domino episcopo Lubicensi concernentibus dominum regem Romanorum, que ad materiam eisdem commissam pertinebant. 5 30 45 a) Vorl. approbantur. b) Vorl. causi. c) Vorl. habenda. d) Vorl. comminendo. e) Vorl. elaborant. f) Vorl. pro. g) ergänzt. h) Vorl. confusione. i) Vorl. tradant, dann korr. tractant. k) Vorl. abbassiata. 1 Dekret der 35. Sitzung vom 10. Juli 1439, vgl. 50 Mansi 29, 181, Mon. Conc. 3, 338 f.; Hefele 7, 780. 2 Vgl. nr. 169 art. 4. 3 Vgl. Stutt, Baseler Konzil u. nordwestd. Diözesen S. 72-73. 4 nrr. 169 u. 170.
B. Vorbereitungen nr. 181. 319 eciam ultro et spontanee intimare ad pacem et concordiam gratissimam omnes in curia pre- 11439 um Aug. 11 tensa Gabrielis existentes et eos benigne amplecti obtulit, sicut patet in tenore decreti 1 super hoc promulgati, quod ipsi exhibebunt. [Id] insuper circa factum Grecorum2, si de hoc fiat mencio, dicent, quomodo hoc sacrum concilium desideravit semper unionem ipsorum et multos labores in hoc impendit et, si ad suasionem vel olim Eugenii vel alterius cujuscunque inducti sunt ad agnicionem veritatis, de hoc concilium multum gaudet, optans, ut magis ac magis in veritate firmentur et stabiliantur atque nobiscum in bona unitate existant et perse- verent. sed quod sub umbra hujus unionis Gabriel tunc dictus Eugenius vellet opprimere eccle- siam et de facto conciliorum auctoritatem decreta salubria contemnere, reformacionem sub- 10 terfugere, fidem nostram ledere et in errore permanere, hec nequaquam approbanda sunt. sic enim bona recipienda sunt, ut non tamen sub specie bonorum mala approbentur a; sic amplec- tenda et optanda est Grecorum unio, ut non destruatur Latina ecclesia. fuit quidem Basiliense concilium in causab, quod Greci citra mare fuerint aducti, cum Eugenius vellet magis, quod non adducerentur et quod in Constantinopoli haberetur cum eis convencio. dum autem con- 15 cilium vehemencius institit pro adductione illorum, ipse laboravit, ut eos haberet, fecitque pro ea re divisiones scandala et multiplicacionem expensarum, cum omnia cum pace quiete et honore ecclesie longe commodius longe celerius fieri potuissent ad unionem ipsorum Greco- rum habendame, si ipse hanc sanctam sinodum in persecucione ipsius negocii adjuvare et non sic perturbare voluisset. unde propter ista non obmittere debet hec sancta sinodus, quin 20 persequatur salutem universalis ecclesie et ejus bonam administracionem et non permittat [Ie] finaliter ex- eam sub quocunque colore in desolacionem, que sibi paratur, adduci. hortabuntur obsecrabunt et requirent omnes prelatos principes et alios ibi convenientes, quatinus per viscera misericordie Jhesu Christi per salutem omnium velint efficaciter intendere ad hoc, quod justicia et veritas locum habeant deseraturque ab omnibus efficaciter omnis 25 obediencia Gabrielis provideaturque, ut non possit fovere scisma volendo sibi indebite retinere primatum ecclesie, quo se indignum reddidit, et permanendo in heresi, ne eciam detur in futurum occasio, quod aliqui ad summum pontificium assumpti comminandod timorem scismatis possunt sub hac umbra omnia mala facere et Christianum populum inducere in errorem ; sed et concorditer omnes laborente, ut f regimini et administracioni ecclesie salubriter provideatur ad gloriam dei et consolacionem omnium Christianorum. sic enim poterunt rex Romanorum et alii principes facere, quod scisma evitetur nunc et in futurum et nichilominus salus ecclesie habeatur. requirent eciam, quod velint mittere ad hoc sacrum concilium oratores suos illi, qui in propria personag venire non possunt, ut ipsi auxiliantur ad providendum ecclesie, nam res omnium agitur estimandumque est illos non parvum peccatum habere coram 35 deo, qui ecclesiam deserunt in tempore necessitatis et non ei subvenire curant; suntque in causa, quantum in eis est, ut in diebus eorum fides corruat, auctoritas ecclesie depereat, omnes labores habiti pro reformacione ecclesie in capite et in membris et animarum salute per tria generalia concilia in nichilum ruant, confundaturque status ecclesiasticus et Christiana religio atque in opprobrium et confusionemh adducantur. quare pro reverencia dei velint principes evitare, 40 ne talia per eos accidant, sed toto corde adjuvent, ut omnium regimen in ecclesia habeatur. [2] Item3 si possibile sit, tractenti concordiam inter illas dominas litigantes super abbatissatuk undecim milium virginum Coloniensi ; et dicatis, quomodo concilium processit, et pacificetis reverendum patrem dominum archiepiscopum Coloniensem et justificetis sacrum concilium meliori modo, quo poteritis. [3] Item utantur contentis in instructionibus4 dat is reverendo patri domino episcopo Lubicensi concernentibus dominum regem Romanorum, que ad materiam eisdem commissam pertinebant. 5 30 45 a) Vorl. approbantur. b) Vorl. causi. c) Vorl. habenda. d) Vorl. comminendo. e) Vorl. elaborant. f) Vorl. pro. g) ergänzt. h) Vorl. confusione. i) Vorl. tradant, dann korr. tractant. k) Vorl. abbassiata. 1 Dekret der 35. Sitzung vom 10. Juli 1439, vgl. 50 Mansi 29, 181, Mon. Conc. 3, 338 f.; Hefele 7, 780. 2 Vgl. nr. 169 art. 4. 3 Vgl. Stutt, Baseler Konzil u. nordwestd. Diözesen S. 72-73. 4 nrr. 169 u. 170.
Strana 320
320 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 um Aug. 11 [4] Item cum omni gravitate et maturitate personarum locorum et negociorum temporum disposicionem considerando et precipue personarum quantitate pensata utantur facultatibusi eisdem concessis et ad honorem ecclesie et hujus sacri concilii et quantum fieri poterit sine prejudicio ordinariorum et quando utilitas expedit a et necessitas. [5] Item laborabuntb pro recollacione pecuniarum provenienciume ex indulgenciis? ad 5 persolvendum exinde creditoribus sacri concilii videlicet Avinionensibus et aliis3, qui eas pre- stiterunt bona fide ad persecucionem unionis et reductionis Grecorum, quam semper concilium desideravit et pro qua laboravit quantum potuit, unde nullomodo debent ipsius concilii de- bitores defraudari. et eciam addere poterunt, quomodo concilium habet salvum conductum pro se et rebus ac bonis suis et suorum tam ab imperatore defuncto inclite memorie quam a 10 domino rege Romanorum moderno 4, unde, cum hujusmodid pecunie pertinent sacro concilio et creditoribus suis, nullomodo debent arrestari in partibus Germanie aut aliqualiter impediri. [6] Item laborabunt pro pace componenda inter duces Bavarie illustres Ludovicum seniorem patrem et Ludovicum juniorem filium ejus, ad quos eciam intendit concilium mittere alios ambassiatores suos 5. Joannes Pivani. 15 1439 182. Briefe des Nikolaus von Cues: Kurfürstentag zu Mainz; kirchenpolitische Besprechungen. Aug. 4 1439 August 4 auf dem Schiff nach Frankfurt. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k und zwar I: fol. 435a cop. ch.; 2: fol. 435ab cop. ch. Ebenda Ms. E. I. 1i und zwar 1: fol. 60b cop. ch.; 2: fol. 60a cop. ch. Sämtliche 4 Kopien mit den Beglaubigungsvermerken der Konzilsnotare Henricus de Bor- 20 queto und Egbertus de Naerden domini auditoris; vgl. S. 410 Z. 34. [I] Nikolaus an den apostolischen Subdiakon mag. Thomas in domo domini s. crucis; persönliche Notizen; Ausdruck der Freude über die Griechenunion; dann folgende Sätze: nostri Germani more suo con- [Aug.J9 venient Francfordie 9. hujus ad providendum novitati et fatuitati Basiliensi et, licet tepide et fatue in preteritum actum sit, spero, quod nunc aliter et melius declarabiture, quoniam omnibus indifferenter pre- 25 sumpcio ista usque ad nauseam displicere videtur. ego nunc ad dietam pergo, quoniam archiepiscopi Treve- rensis nomine acceptior ero maxime nunc, quando Basilienses sunt omnibus horrori. scriptum in navi 4. augusti. [2] Nikolaus an Petrus de Mera, päpstlichen Kubikular: bittet diesen, sich dafür einzusetzen, daß er in den Besitz der erledigten Propstei St. Martin zu Worms komme; dann berichtet er weiter: ego nunc sum in via ad dietam Francfordiensem, ubi de fatuitate agitur Basiliensi et pro virili mea usque ad mortem 30 pro apostolica sede et domino nostro ac ipsa veritate certabo. fuit Confluencie mecum abbas de Mulbrunno, magister Johannes de Lisura et magister Tilmannus prepositus sancti Florini; et hii tres visi sunt michi representare tres principes electores et in unam sentenciam convenimus": scilicet quod principes nostri se declarare debent, quomodo numquam voluerunt consentire in aliquod decretum, ex quo scisma posset exoriri et sedes apostolica in auctoritate diminui; et quod propterea protestati fuerunt nolle acceptare su- 35 spensionem neque deposicionem, sed adherere domino nostro, quoad vixerit; si vero pretendant aliqui ex Basiliensibus rite processum, placet principibus, quod in loco, ubi dominus noster commode presens esse poterit, per universalem ecclesiam examinentur omnia et, quod ibi concludetur, acceptabunt; interim stabunt ut prius. ad promovendam istam conclusionem nunc pergo. si venerint principes, spero, bona conclusio capietur. scriptum in navi 4. augusti. 40 1439 183. Das Baseler Konzil an die Kurfürsten und die anderen Teilnehmer der Tagungen in Frank- Aug. 9 furt: übersendet zwei Briefe des Nikolaus von Cues; bittet, dem Konzil treu zu sein und den 1439 August 9 Basel. Nikolaus zu verhaften. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1i. fol. 97a-98b cop. ch. Sacrosancta etc. venerabilibus archiepiscopis et dilectis ecclesie filiis nobilibus viris 45 electoribus sacri imperii ceterisque in Francfordia de presenti congregatis salutem etc. a) ergänzt; Vorl. freier Raum. b) Vorl. laborant. c) Vorl. provenencium. d) Vorl. hujus. e) Vorl. delibe- rabitur; vgl. Z. 34 und S. 321 Z. 9. 1 Vgl. Mon. Con. 3, 236, Z. 20 ff. 2 Vgl. nr. 169 art. 6. 3 Vgl. Conc. Bas. 6, 558 Z. 4-11. 4 Vgl. RTA. 10 nr. 102 und 13 nr. 162. 5 Vgl. Riezler 3, 335-339 und Conc. Bas. 6, LXXV bis LXXVIII, endlich unsere nr. 201 art. 8. 6 Vgl. nr. 184; S. 298 Z. 12 ff.
320 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 um Aug. 11 [4] Item cum omni gravitate et maturitate personarum locorum et negociorum temporum disposicionem considerando et precipue personarum quantitate pensata utantur facultatibusi eisdem concessis et ad honorem ecclesie et hujus sacri concilii et quantum fieri poterit sine prejudicio ordinariorum et quando utilitas expedit a et necessitas. [5] Item laborabuntb pro recollacione pecuniarum provenienciume ex indulgenciis? ad 5 persolvendum exinde creditoribus sacri concilii videlicet Avinionensibus et aliis3, qui eas pre- stiterunt bona fide ad persecucionem unionis et reductionis Grecorum, quam semper concilium desideravit et pro qua laboravit quantum potuit, unde nullomodo debent ipsius concilii de- bitores defraudari. et eciam addere poterunt, quomodo concilium habet salvum conductum pro se et rebus ac bonis suis et suorum tam ab imperatore defuncto inclite memorie quam a 10 domino rege Romanorum moderno 4, unde, cum hujusmodid pecunie pertinent sacro concilio et creditoribus suis, nullomodo debent arrestari in partibus Germanie aut aliqualiter impediri. [6] Item laborabunt pro pace componenda inter duces Bavarie illustres Ludovicum seniorem patrem et Ludovicum juniorem filium ejus, ad quos eciam intendit concilium mittere alios ambassiatores suos 5. Joannes Pivani. 15 1439 182. Briefe des Nikolaus von Cues: Kurfürstentag zu Mainz; kirchenpolitische Besprechungen. Aug. 4 1439 August 4 auf dem Schiff nach Frankfurt. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k und zwar I: fol. 435a cop. ch.; 2: fol. 435ab cop. ch. Ebenda Ms. E. I. 1i und zwar 1: fol. 60b cop. ch.; 2: fol. 60a cop. ch. Sämtliche 4 Kopien mit den Beglaubigungsvermerken der Konzilsnotare Henricus de Bor- 20 queto und Egbertus de Naerden domini auditoris; vgl. S. 410 Z. 34. [I] Nikolaus an den apostolischen Subdiakon mag. Thomas in domo domini s. crucis; persönliche Notizen; Ausdruck der Freude über die Griechenunion; dann folgende Sätze: nostri Germani more suo con- [Aug.J9 venient Francfordie 9. hujus ad providendum novitati et fatuitati Basiliensi et, licet tepide et fatue in preteritum actum sit, spero, quod nunc aliter et melius declarabiture, quoniam omnibus indifferenter pre- 25 sumpcio ista usque ad nauseam displicere videtur. ego nunc ad dietam pergo, quoniam archiepiscopi Treve- rensis nomine acceptior ero maxime nunc, quando Basilienses sunt omnibus horrori. scriptum in navi 4. augusti. [2] Nikolaus an Petrus de Mera, päpstlichen Kubikular: bittet diesen, sich dafür einzusetzen, daß er in den Besitz der erledigten Propstei St. Martin zu Worms komme; dann berichtet er weiter: ego nunc sum in via ad dietam Francfordiensem, ubi de fatuitate agitur Basiliensi et pro virili mea usque ad mortem 30 pro apostolica sede et domino nostro ac ipsa veritate certabo. fuit Confluencie mecum abbas de Mulbrunno, magister Johannes de Lisura et magister Tilmannus prepositus sancti Florini; et hii tres visi sunt michi representare tres principes electores et in unam sentenciam convenimus": scilicet quod principes nostri se declarare debent, quomodo numquam voluerunt consentire in aliquod decretum, ex quo scisma posset exoriri et sedes apostolica in auctoritate diminui; et quod propterea protestati fuerunt nolle acceptare su- 35 spensionem neque deposicionem, sed adherere domino nostro, quoad vixerit; si vero pretendant aliqui ex Basiliensibus rite processum, placet principibus, quod in loco, ubi dominus noster commode presens esse poterit, per universalem ecclesiam examinentur omnia et, quod ibi concludetur, acceptabunt; interim stabunt ut prius. ad promovendam istam conclusionem nunc pergo. si venerint principes, spero, bona conclusio capietur. scriptum in navi 4. augusti. 40 1439 183. Das Baseler Konzil an die Kurfürsten und die anderen Teilnehmer der Tagungen in Frank- Aug. 9 furt: übersendet zwei Briefe des Nikolaus von Cues; bittet, dem Konzil treu zu sein und den 1439 August 9 Basel. Nikolaus zu verhaften. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1i. fol. 97a-98b cop. ch. Sacrosancta etc. venerabilibus archiepiscopis et dilectis ecclesie filiis nobilibus viris 45 electoribus sacri imperii ceterisque in Francfordia de presenti congregatis salutem etc. a) ergänzt; Vorl. freier Raum. b) Vorl. laborant. c) Vorl. provenencium. d) Vorl. hujus. e) Vorl. delibe- rabitur; vgl. Z. 34 und S. 321 Z. 9. 1 Vgl. Mon. Con. 3, 236, Z. 20 ff. 2 Vgl. nr. 169 art. 6. 3 Vgl. Conc. Bas. 6, 558 Z. 4-11. 4 Vgl. RTA. 10 nr. 102 und 13 nr. 162. 5 Vgl. Riezler 3, 335-339 und Conc. Bas. 6, LXXV bis LXXVIII, endlich unsere nr. 201 art. 8. 6 Vgl. nr. 184; S. 298 Z. 12 ff.
Strana 321
B. Vorbereitungen nr. 181-183. 321 postquam oratores nostros ad vestram presenciam nuper transmisimus, devenerunt in manus nostras certe litterel scripte propria manu Nicholay de Cußa, quem, ut credimus, satis novistis, non parum tangentes honorem universalis ecclesie et hujus sancte sinodi ac eciam devocionum vestrarum ac eciam ceterorum Germanie principum et prelatorum; et, ut ea que scribit clarius 5 conspicere possint ipse devociones vestre, mittimus copiam earundem litterarum presentibus interclusam collacionatam cum originalibus; et, dum opus erit, eciam ostendetur originalis scriptura, ipse quidem in hiis litteris, sicut videbitis, hanc sanctam sinodum verbis injuriosis appellare presumit et non minus Germanos ,fatue et tepide in preteritum egisse“ asserit; sed sperat, ut ait, quod „in ista convencione aliter declarabitur et melius". dicit ulterius, quod 10 ipse et tres in suis litteris nominati, qui, ut inquit, „visi sunt sibi representare tres principes electores, fuerunt simul Confluencie et in unam sentenciam convenerunt, scilicet quod prin- cipes sui se declarare deberent“, prout in ipsis litteris plene conspicietis. dicit salvator noster Christus Jhesus: „qui dixerit fratri suo ,fatue', reus erit iehenne ignis“2. ipse Nicholaus jam ita audet in hanc sanctam sinodum verba injuriosa proferre et in aliam mittere regionem. sed 15 satis scitis, qualia prochdolor et agere et dicere solitus sit et quomodo prius matrem suam particularem ecclesiam Treverensem conturbaverit et deinde matrem suam universalem eccle- siam persequatur laborans prosternere hanc sanctam sinodum, que fuit refugium ejus, dum magnam tribulacionem pape pateretur. et quoniam ait scriptura „vir dupplex animo incon- stans est in omnibus viis suis“3, ipse, postquam auctoritatem sacrorum conciliorum et verbis 20 et scriptis plurimum exaltavit, nunc eam conatur prosternere, ut conplaceat uni hominum, a quo suam promocionem querit, sicut ipse littere ostendunt, in quibus preposituram sancti Martini Wormaciensis petit adversus electionem celebrandam cum intencione a reservacionis facte ex certis causis altero vivente; que, quantum digna sint honesto et veraci viro, qui eciam in condendo decretum4 super electionibus in hac sancta sinodo interfuit, considerare potes- 25 tis. hec autem omnia non miramur considerantes mores ejus; dolemus vero plurimum, si illi tres in litteris suis nominati pariter cum ipso in illam sentenciam, quam narrat, convene- rint; sed longe magis doleremus, si vestre devociones in illam sentenciam per ipsos quatuor, ut dicit, Confluencie captatam devenirent, ad quam inter vos promovendam scribebat ipse de Cußa se pergere tempore scripture litterarum predictarum, tendit enim illa ejus sentencia, ut 30 ipse devociones vestre huic sancte sinodo non obediant, sed ei, qui per eam judicatus est here- ticus aliisque sceleribus irretitus, semper obediant et adhereant tamquam summo pontifici, quamdiu vixerit; et nichilominus perquiratur aliud concilium pro examinando processum illius. ita littere ille sonant. nullatenus autem incidit in mentes nostras, ut devociones vestre in talem umquam sentenciam deliberatis animis assentirent, per quam enervaretur conciliorum 35 auctoritas, fides lederetur, morum reformacio deperiret, et ad omnium viciorum atque abu- suum incrementa preberetur ingressus. quid enim prodesset concilia generalia cum magnis sumptibus celebrari, si eis non obediretur nec in facto fidei nec in facto reformacionis morum ? quid prodesset fide confiteri, quod concilium habet in hiis potestatem inmediate a Christo, cui papa et quilibet alius obedire tenetur, si homines pape inobedienti et in adversum rebel- 40 lanti semper adherere et obedire vellent adversus ipsius concilii judicium et expectarent, donec illud concilium per aliud judicaretur? sed et ex hoc ingressus prebentur summis pontificibus omnia agendi pro libito voluntatis, qui semper comminarentur se scisma facturos, si concilia generalia ipsos corrigere b vellent. quodque gravius est, non parvum fomentum daretur heresi- bus, si principes aliqui vellent obedire illi, qui judicatus est hereticus per hanc sanctam sino- 45 dum, cui ipsi adherent et eam universalem ecclesiam representare semper confessi sunt. sic enim deinceps heretici per concilia generalia condemnati non sisterent judiciis eorum, sed alia 1439 Aug. 9 a) schwer lesbar. b) Vorl. corripere. 1 nr. 182. 2 Matth. 5, 22. 50 3 Jac. 1, 8. 12. Dekret der 12. Sitzung vom 13. Juli 1433; vgl. S. 111 Anm. 4. Deutsche Reichstags-Akten XIV 41
B. Vorbereitungen nr. 181-183. 321 postquam oratores nostros ad vestram presenciam nuper transmisimus, devenerunt in manus nostras certe litterel scripte propria manu Nicholay de Cußa, quem, ut credimus, satis novistis, non parum tangentes honorem universalis ecclesie et hujus sancte sinodi ac eciam devocionum vestrarum ac eciam ceterorum Germanie principum et prelatorum; et, ut ea que scribit clarius 5 conspicere possint ipse devociones vestre, mittimus copiam earundem litterarum presentibus interclusam collacionatam cum originalibus; et, dum opus erit, eciam ostendetur originalis scriptura, ipse quidem in hiis litteris, sicut videbitis, hanc sanctam sinodum verbis injuriosis appellare presumit et non minus Germanos ,fatue et tepide in preteritum egisse“ asserit; sed sperat, ut ait, quod „in ista convencione aliter declarabitur et melius". dicit ulterius, quod 10 ipse et tres in suis litteris nominati, qui, ut inquit, „visi sunt sibi representare tres principes electores, fuerunt simul Confluencie et in unam sentenciam convenerunt, scilicet quod prin- cipes sui se declarare deberent“, prout in ipsis litteris plene conspicietis. dicit salvator noster Christus Jhesus: „qui dixerit fratri suo ,fatue', reus erit iehenne ignis“2. ipse Nicholaus jam ita audet in hanc sanctam sinodum verba injuriosa proferre et in aliam mittere regionem. sed 15 satis scitis, qualia prochdolor et agere et dicere solitus sit et quomodo prius matrem suam particularem ecclesiam Treverensem conturbaverit et deinde matrem suam universalem eccle- siam persequatur laborans prosternere hanc sanctam sinodum, que fuit refugium ejus, dum magnam tribulacionem pape pateretur. et quoniam ait scriptura „vir dupplex animo incon- stans est in omnibus viis suis“3, ipse, postquam auctoritatem sacrorum conciliorum et verbis 20 et scriptis plurimum exaltavit, nunc eam conatur prosternere, ut conplaceat uni hominum, a quo suam promocionem querit, sicut ipse littere ostendunt, in quibus preposituram sancti Martini Wormaciensis petit adversus electionem celebrandam cum intencione a reservacionis facte ex certis causis altero vivente; que, quantum digna sint honesto et veraci viro, qui eciam in condendo decretum4 super electionibus in hac sancta sinodo interfuit, considerare potes- 25 tis. hec autem omnia non miramur considerantes mores ejus; dolemus vero plurimum, si illi tres in litteris suis nominati pariter cum ipso in illam sentenciam, quam narrat, convene- rint; sed longe magis doleremus, si vestre devociones in illam sentenciam per ipsos quatuor, ut dicit, Confluencie captatam devenirent, ad quam inter vos promovendam scribebat ipse de Cußa se pergere tempore scripture litterarum predictarum, tendit enim illa ejus sentencia, ut 30 ipse devociones vestre huic sancte sinodo non obediant, sed ei, qui per eam judicatus est here- ticus aliisque sceleribus irretitus, semper obediant et adhereant tamquam summo pontifici, quamdiu vixerit; et nichilominus perquiratur aliud concilium pro examinando processum illius. ita littere ille sonant. nullatenus autem incidit in mentes nostras, ut devociones vestre in talem umquam sentenciam deliberatis animis assentirent, per quam enervaretur conciliorum 35 auctoritas, fides lederetur, morum reformacio deperiret, et ad omnium viciorum atque abu- suum incrementa preberetur ingressus. quid enim prodesset concilia generalia cum magnis sumptibus celebrari, si eis non obediretur nec in facto fidei nec in facto reformacionis morum ? quid prodesset fide confiteri, quod concilium habet in hiis potestatem inmediate a Christo, cui papa et quilibet alius obedire tenetur, si homines pape inobedienti et in adversum rebel- 40 lanti semper adherere et obedire vellent adversus ipsius concilii judicium et expectarent, donec illud concilium per aliud judicaretur? sed et ex hoc ingressus prebentur summis pontificibus omnia agendi pro libito voluntatis, qui semper comminarentur se scisma facturos, si concilia generalia ipsos corrigere b vellent. quodque gravius est, non parvum fomentum daretur heresi- bus, si principes aliqui vellent obedire illi, qui judicatus est hereticus per hanc sanctam sino- 45 dum, cui ipsi adherent et eam universalem ecclesiam representare semper confessi sunt. sic enim deinceps heretici per concilia generalia condemnati non sisterent judiciis eorum, sed alia 1439 Aug. 9 a) schwer lesbar. b) Vorl. corripere. 1 nr. 182. 2 Matth. 5, 22. 50 3 Jac. 1, 8. 12. Dekret der 12. Sitzung vom 13. Juli 1433; vgl. S. 111 Anm. 4. Deutsche Reichstags-Akten XIV 41
Strana 322
322 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Aug. 9 concilia exposcerent et interim favores et adherencie eisdem prestarentur. non possumus cre- dere, venerabiles archipresules et principes incliti, quod aut prefatus de Cußa aut alii, qui secum in hoc conspiraverint, pertrahant animos vestros, ut in hanc ruinam et desolacionem ecclesie, lezionem fidei orthodoxe consenciant. quod si forsan facerent, speramus nichilominus, quod deus ipse, cujus veritas manet in eternum1 aliter juvaret ecclesiam suam et meliora concilia sugereret animis, si enim principes catholici in prosecucione justicie et veritatis hanc sanctam sinodum adjuverint, omne scisma vitabitur et ecclesia felici atque salutifero regimine gaudebit, fecimus diligenciam nostram de informando devociones vestras super justicia et veritate, quam prosequimur, legatosque nostros litteras et epistolas frequentes transmisimus ac novissime in responsione nostra sinodali2 oratoribus vestris reddita latissime de hiis rebus 10 disseruimus. rursumque oratores nostri apud vos sunt, per quos vestre excellencie de cunctis informari possunt, que eciam clarissime sencient, in quo animo Gabriel de Condulmario quondam dictus Eugenius papa quartus perseverabat ante deposicionem ejus erga auctori- tatem conciliorum et decreta ipsorum ac eciam erga principes Christianos huic sancte sinodo adherentes ipsaque ejus decreta observare volentes; ex quibus et aliis multis videre potestis 15 apertissime hanc sanctam sinodum fecisse debitum suum coram deo angelis et hominibus, dum urgente maxima necessitate sentenciam justissimam in eum protulit pro sequenda salute plura de hiis scribere ad presens minime putamus, dum ecclesie et nunc et in futurum. et nostri penes vos sunt et devotos vestros animos zelatores justicie et veritatis semper spe- ramus. unum vero in litteris suis commemorat supradictus de Cußa, quod unio Grecorum 20 felicissime est expedita. quod si ita est, multum gaudemus et videre affectamus ipsorum Gre- corum professionem super veritatibus fidei catholice, in quibus a nobis dissidebant, signis et sigillis eorum debite communitam. hujus enim unionis prosecucionem inchoavit hec sancta sinodus et eam cum maximis laboribus atque inpensis prosecuta est; potuissetque illa unio multo celerius expediri cum bona pace et unione ecclesie nostre catholice, si quidam non tantum 25 contendissent ipsos ad aliam regionem ducere volentes sub umbra hujus rei reformacionem evitare et auctoritatem conciliorum generalium subterfugere, qui prius contendebant, ut in Constantinopoli fieret cum eis convencio, dum hec sancta sinodus ipsos in regiones citra- marinas producere laborabat. itaque si quid boni ex malo eorum divina pietas elicere dignata sit, gracias agimus eidem pietati orantes ipsam, ut prefatis Grecis semper de ipsa fide recte so sentire donet atque in eadem perseverare. sed hoc non beneplacitum eidem divine pietati esse sentimus, quod sub hac specie boni omnia, que in tribus conciliis Constanciensi Senensi et Basiliensi pro reformacione ecclesie elaborata sunt, nunc miserabiliter depereant, maxime cum in futurum, si Greci reducti sunt, non possunt amplius celebrari concilia generalia represen- tancia universalem ecclesiam, nisi ipsi Greci pariter conveniant cum Latinis, quod rarissime 35 fieri poterit. volumus enim et unionem Grecorum habere et salutem Latine ecclesie atque sed et maxime hoc vulneraret ecclesiam, si nunc hoc animarum nostrarum non obmittere. concilium, quod legitimum est concilium universalis ecclesie et ita per principes Christianos semper reputatum, nunc permitteretur abrumpi et sua obediencia frustrari manente tali con- culcacione synodalis auctoritatis et lezione orthodoxe fidei, sicut per prefatum Gabrielem 40 attentate conspiciuntur. pocius enim fidelibus Christianis mors propria et omnia pericula temporalia suscipienda sunt, quam matrem suam ecclesiam, ex qua spiritualiter regenerati sunt, ita deludi irrideri et conculcari paciantur diebus suis sub quibuscumque coloribus. pro deo, orthodoxi principes, hec attendite, hoc diligencius cogitate et non obstantibus suasionibus prefati de Cußa aut quorumlibet aliorum secum conveniencium ita justicie et veritati pure 45 et simpliciter adhereatis, ut omnes homines super terram laudaturi veniant probitatem vestram et a justissimo omnium retributore mercedem eternam recipere promereamini. ce- terum benigne semper suportavimus supradictum Nicholaum de Cußa sperantes ipsum ad meliora converti, sed, dum non ei proficit pia paciencia, ymmo in malis et scandalis durius 1 Ps. 117, 2. 2 nr. 100. 50
322 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Aug. 9 concilia exposcerent et interim favores et adherencie eisdem prestarentur. non possumus cre- dere, venerabiles archipresules et principes incliti, quod aut prefatus de Cußa aut alii, qui secum in hoc conspiraverint, pertrahant animos vestros, ut in hanc ruinam et desolacionem ecclesie, lezionem fidei orthodoxe consenciant. quod si forsan facerent, speramus nichilominus, quod deus ipse, cujus veritas manet in eternum1 aliter juvaret ecclesiam suam et meliora concilia sugereret animis, si enim principes catholici in prosecucione justicie et veritatis hanc sanctam sinodum adjuverint, omne scisma vitabitur et ecclesia felici atque salutifero regimine gaudebit, fecimus diligenciam nostram de informando devociones vestras super justicia et veritate, quam prosequimur, legatosque nostros litteras et epistolas frequentes transmisimus ac novissime in responsione nostra sinodali2 oratoribus vestris reddita latissime de hiis rebus 10 disseruimus. rursumque oratores nostri apud vos sunt, per quos vestre excellencie de cunctis informari possunt, que eciam clarissime sencient, in quo animo Gabriel de Condulmario quondam dictus Eugenius papa quartus perseverabat ante deposicionem ejus erga auctori- tatem conciliorum et decreta ipsorum ac eciam erga principes Christianos huic sancte sinodo adherentes ipsaque ejus decreta observare volentes; ex quibus et aliis multis videre potestis 15 apertissime hanc sanctam sinodum fecisse debitum suum coram deo angelis et hominibus, dum urgente maxima necessitate sentenciam justissimam in eum protulit pro sequenda salute plura de hiis scribere ad presens minime putamus, dum ecclesie et nunc et in futurum. et nostri penes vos sunt et devotos vestros animos zelatores justicie et veritatis semper spe- ramus. unum vero in litteris suis commemorat supradictus de Cußa, quod unio Grecorum 20 felicissime est expedita. quod si ita est, multum gaudemus et videre affectamus ipsorum Gre- corum professionem super veritatibus fidei catholice, in quibus a nobis dissidebant, signis et sigillis eorum debite communitam. hujus enim unionis prosecucionem inchoavit hec sancta sinodus et eam cum maximis laboribus atque inpensis prosecuta est; potuissetque illa unio multo celerius expediri cum bona pace et unione ecclesie nostre catholice, si quidam non tantum 25 contendissent ipsos ad aliam regionem ducere volentes sub umbra hujus rei reformacionem evitare et auctoritatem conciliorum generalium subterfugere, qui prius contendebant, ut in Constantinopoli fieret cum eis convencio, dum hec sancta sinodus ipsos in regiones citra- marinas producere laborabat. itaque si quid boni ex malo eorum divina pietas elicere dignata sit, gracias agimus eidem pietati orantes ipsam, ut prefatis Grecis semper de ipsa fide recte so sentire donet atque in eadem perseverare. sed hoc non beneplacitum eidem divine pietati esse sentimus, quod sub hac specie boni omnia, que in tribus conciliis Constanciensi Senensi et Basiliensi pro reformacione ecclesie elaborata sunt, nunc miserabiliter depereant, maxime cum in futurum, si Greci reducti sunt, non possunt amplius celebrari concilia generalia represen- tancia universalem ecclesiam, nisi ipsi Greci pariter conveniant cum Latinis, quod rarissime 35 fieri poterit. volumus enim et unionem Grecorum habere et salutem Latine ecclesie atque sed et maxime hoc vulneraret ecclesiam, si nunc hoc animarum nostrarum non obmittere. concilium, quod legitimum est concilium universalis ecclesie et ita per principes Christianos semper reputatum, nunc permitteretur abrumpi et sua obediencia frustrari manente tali con- culcacione synodalis auctoritatis et lezione orthodoxe fidei, sicut per prefatum Gabrielem 40 attentate conspiciuntur. pocius enim fidelibus Christianis mors propria et omnia pericula temporalia suscipienda sunt, quam matrem suam ecclesiam, ex qua spiritualiter regenerati sunt, ita deludi irrideri et conculcari paciantur diebus suis sub quibuscumque coloribus. pro deo, orthodoxi principes, hec attendite, hoc diligencius cogitate et non obstantibus suasionibus prefati de Cußa aut quorumlibet aliorum secum conveniencium ita justicie et veritati pure 45 et simpliciter adhereatis, ut omnes homines super terram laudaturi veniant probitatem vestram et a justissimo omnium retributore mercedem eternam recipere promereamini. ce- terum benigne semper suportavimus supradictum Nicholaum de Cußa sperantes ipsum ad meliora converti, sed, dum non ei proficit pia paciencia, ymmo in malis et scandalis durius 1 Ps. 117, 2. 2 nr. 100. 50
Strana 323
B. Vorbereitungen nr. 183-184. 323 perseverat adversus ecclesiam sanctam dei et salutem atque honorem nacionis sue et anime proprie, debemus de remedio justicie providere, ne facilitas longioris venie incentivum tribuat delinquendi. quam ob rem vestras excellencias requirimus, ut ipsum sub tuta custodia faciant detineri, donec ad presenciam hujus sancte synodi perducatur debitam correctionis et emen- 5 dacionis accepturus disciplinam. in qua re deo gratum servicium exhibebitis. pro hiis autem mittimus Johannem Widenroc, canonicum Olomucensem, exhibitorem presencium, qui una- cum oratoribus nostris ibidem existentibus de hiis et aliis occurrentibus lacius informabit ex- cellencias vestras, quas spiritus paraclitus feliciter in cunctis dirigere dignetur cum omni datum Basilee 5. idus augusti anno a nativitate domini 1439 apo- prosperitate et salute. 10 stolica sede vacante. 1439 Анg. 9 1439 Aug. 9 184. Abt Johannes von Maulbronn an Konrad von Weinsberg: kirchenpolitische Unterredung 1439 1439 mit Nikolaus von Cues; Grundlinien einer Deutschen Kirchenpolitik; Polenhilfe. Sept. 15 September 15 [Heidelberg1]. 15 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. Adresse Dem wolgebornen und mechtigen hern Conrad herren zu Wynsperg etc. detur. Häufig vorkommendes ye haben wir als ie gegeben. Min gebett und das wenig, das ich in got vermag, zuvor. wolgeborner lieber herre. ich danken uch uß herzen, daz ir sorge und gedenken von mir habent, als ich dick und nûwest von hern Conrat Monchinger wol emphunden und verstanden han. und bin auch von derselben sach und briefe2 wegen, als etlich geschrieben hant, darinne ich mit andern benant und ver- 20 dacht werden, fur sich dar gein Heidelberg gerieten und hatt gehoft, uwer gnad auch da zu finden3, und also vor mim gnedigen herren herzog Otten furmunder und den reten mins gne- digen herren und schirmers herzog Ludewigs mich verantwurtt, daz sie ein ganz genügen und gevalhen daran haben; und haben mit mir mim gnedigen herren von Mencz geschrieben und in gebetten mich entschuldigt zu haben, nach dem als ich in die sach erzalt und auch sinen gnaden eigentlich verschriben4 han, und mich auch gein andern fursten, an die er das bracht hat, entschuldigen wolle, darfür sie mich vor und nun nach volliclicher haben wollen etc. also wollent mich auch, gnediger herre, entschuldiget haben und, wo man des rede hett, nach vermogen und a besunder gein m. gn. h. dem marggraven von Brandenburg gunstic- lichen entschuldigen. ich han ie mût, als ich dan eins von uwer grossen erfarnher wisheit zu 30 Nuremberg 5 vername, da ich vor mim gn. herren von Wurczburg manigfelticlichen versagt was wol zu tun und uch zu volgen; dan ir spracht: „lieber, du bist ein frumme man; also blibe und tû wol und kere dich nit an idermans rede“, und spracht da von uch selbst: „ich und daz ir wissent, wil frumme sin und recht tun, iderman sag von mir, was er wolle“. wie sichs verloufen hat, lassen ich uch versten. als ich umb sant Jacobs tag von mim herren Juli 25 35 von Spire und siner pfaffheit besunder von den geistlichen erwelt und erbetten wart zu dem concilio, daz min obgenanter herre von Mencz nach unser frawen tag assumptionis halten wolt Aug. 15 und auch hielt, und ich lange vor mir hatt gehabt, daz ich gein Ach wold faren, also nam ich mit mir minen koch und einen knecht und fûer also in bilgerems wise bis gein Bonne, und b wold furbas gein Ach, und dannoch wol zu rechter zit gein Mencz meint ze kommen ; 40 da vername ich, daz es daselbst und umb und umb in den landen fast sturbe; da wart mir grusen und keret wider umb uf sant Jacobs tag. und kam also zu mim gn. herren von Kolne, Juli 25 25 a) und — Brandenburg Nachtrag am Rand. b) und — kommen Nachtrag am Rand. 45 1 Heidelberg als Abfassungsort legt Z. 20 nahe. 2 Vgl. nr. 182 art. 2. 3 Vgl. Eintrag in Konrads von Weinsberg Ein- nahme- und Ausgaberegister: Item ich reit usse zu Gutenberg an u. 1. frawentag als sie geboren wart [Sept. 8] gen Heydelberg und mit mir min husfraw; verzert 16 gulden. (Bibl. Lit. V. Stuttgart 18, 81.) 4 Nicht aufgefunden. 5 Vielleicht auf dem Tag vom Juni 1438, an dem der Bischof von Würzburg persönlich teilnahm, vgl. RTA. 13, 382 Z. 32. Sollte der Abt von Maulbronn einer der Gesandten des Pfalzgrafen gewesen sein? Vgl. ebenda 382 Z. 21.
B. Vorbereitungen nr. 183-184. 323 perseverat adversus ecclesiam sanctam dei et salutem atque honorem nacionis sue et anime proprie, debemus de remedio justicie providere, ne facilitas longioris venie incentivum tribuat delinquendi. quam ob rem vestras excellencias requirimus, ut ipsum sub tuta custodia faciant detineri, donec ad presenciam hujus sancte synodi perducatur debitam correctionis et emen- 5 dacionis accepturus disciplinam. in qua re deo gratum servicium exhibebitis. pro hiis autem mittimus Johannem Widenroc, canonicum Olomucensem, exhibitorem presencium, qui una- cum oratoribus nostris ibidem existentibus de hiis et aliis occurrentibus lacius informabit ex- cellencias vestras, quas spiritus paraclitus feliciter in cunctis dirigere dignetur cum omni datum Basilee 5. idus augusti anno a nativitate domini 1439 apo- prosperitate et salute. 10 stolica sede vacante. 1439 Анg. 9 1439 Aug. 9 184. Abt Johannes von Maulbronn an Konrad von Weinsberg: kirchenpolitische Unterredung 1439 1439 mit Nikolaus von Cues; Grundlinien einer Deutschen Kirchenpolitik; Polenhilfe. Sept. 15 September 15 [Heidelberg1]. 15 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. Adresse Dem wolgebornen und mechtigen hern Conrad herren zu Wynsperg etc. detur. Häufig vorkommendes ye haben wir als ie gegeben. Min gebett und das wenig, das ich in got vermag, zuvor. wolgeborner lieber herre. ich danken uch uß herzen, daz ir sorge und gedenken von mir habent, als ich dick und nûwest von hern Conrat Monchinger wol emphunden und verstanden han. und bin auch von derselben sach und briefe2 wegen, als etlich geschrieben hant, darinne ich mit andern benant und ver- 20 dacht werden, fur sich dar gein Heidelberg gerieten und hatt gehoft, uwer gnad auch da zu finden3, und also vor mim gnedigen herren herzog Otten furmunder und den reten mins gne- digen herren und schirmers herzog Ludewigs mich verantwurtt, daz sie ein ganz genügen und gevalhen daran haben; und haben mit mir mim gnedigen herren von Mencz geschrieben und in gebetten mich entschuldigt zu haben, nach dem als ich in die sach erzalt und auch sinen gnaden eigentlich verschriben4 han, und mich auch gein andern fursten, an die er das bracht hat, entschuldigen wolle, darfür sie mich vor und nun nach volliclicher haben wollen etc. also wollent mich auch, gnediger herre, entschuldiget haben und, wo man des rede hett, nach vermogen und a besunder gein m. gn. h. dem marggraven von Brandenburg gunstic- lichen entschuldigen. ich han ie mût, als ich dan eins von uwer grossen erfarnher wisheit zu 30 Nuremberg 5 vername, da ich vor mim gn. herren von Wurczburg manigfelticlichen versagt was wol zu tun und uch zu volgen; dan ir spracht: „lieber, du bist ein frumme man; also blibe und tû wol und kere dich nit an idermans rede“, und spracht da von uch selbst: „ich und daz ir wissent, wil frumme sin und recht tun, iderman sag von mir, was er wolle“. wie sichs verloufen hat, lassen ich uch versten. als ich umb sant Jacobs tag von mim herren Juli 25 35 von Spire und siner pfaffheit besunder von den geistlichen erwelt und erbetten wart zu dem concilio, daz min obgenanter herre von Mencz nach unser frawen tag assumptionis halten wolt Aug. 15 und auch hielt, und ich lange vor mir hatt gehabt, daz ich gein Ach wold faren, also nam ich mit mir minen koch und einen knecht und fûer also in bilgerems wise bis gein Bonne, und b wold furbas gein Ach, und dannoch wol zu rechter zit gein Mencz meint ze kommen ; 40 da vername ich, daz es daselbst und umb und umb in den landen fast sturbe; da wart mir grusen und keret wider umb uf sant Jacobs tag. und kam also zu mim gn. herren von Kolne, Juli 25 25 a) und — Brandenburg Nachtrag am Rand. b) und — kommen Nachtrag am Rand. 45 1 Heidelberg als Abfassungsort legt Z. 20 nahe. 2 Vgl. nr. 182 art. 2. 3 Vgl. Eintrag in Konrads von Weinsberg Ein- nahme- und Ausgaberegister: Item ich reit usse zu Gutenberg an u. 1. frawentag als sie geboren wart [Sept. 8] gen Heydelberg und mit mir min husfraw; verzert 16 gulden. (Bibl. Lit. V. Stuttgart 18, 81.) 4 Nicht aufgefunden. 5 Vielleicht auf dem Tag vom Juni 1438, an dem der Bischof von Würzburg persönlich teilnahm, vgl. RTA. 13, 382 Z. 32. Sollte der Abt von Maulbronn einer der Gesandten des Pfalzgrafen gewesen sein? Vgl. ebenda 382 Z. 21.
Strana 324
324 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Sept. 15 des ich lange gnad und kuntschaft gehabt han, der mich auch gnediclich emphing, wiewol er dazumal nit gern iderman zu im ließ; und als ich mit siner gnaden geaß und allerlei von Juli 25 diesen leuften geredten, schied ich desselben tags von im. und uf mim wege kam ich zu meister Niclas von Cusa zu Cobelencz, da er ein dechan ist; und assen zu nacht mit einander; also kommet one geverde meister Johannes von Lisura oben aber von Mencz eim guten frund (als 5 er sprach) sinen tag helfen zu leisten, und wißt dazumal nit von mir. also redten wir mit ein- ander uß diesen sachen als von uns selbst1; wann ie mir niemans nicht empholhen hatt, so name ich mich auch niemans gewalts an; so enmerke ich auch nit, daz sich meister Hans dazumal iemans anneme; und sagt also iglicher, daz in beducht. und min meinung und rede was, daz ich nit verstunde, daz die fursten solich abseczung des babsts lobten oder davon 10 halten wolten, sunder sie2 gern zusamen- und uberein brechten, damit fried und gnad in der heilgen kirchen bliebe; und hofft auch, als unser gn. herren der churfursten frunde kurzlich dazumal3 zusamen kommen wurden, sie wurden sich einigen, wie sie das nûn hinfur halten wolten, daruf man fast lûgen wurde und das auch also halten. wol sagt meister Niclas was in ducht, daz ze tunde were; ich enbin aber nit indenk, daz sich meister Hans versehe, daz die 15 fursten solichs nůzumal vûrnemen. was er aber oder her Tylman, der nit bi uns was, darnach mit im oder andern geredt han, da enweiß ich nit umb. wol hald ich sie fur fast wise erber ge- sellen, die wol wissen ze tun und zu lassen und sich auch wol verantworten kunnen. was ich aber mit in geredt han, das redt ich nach hude bi tage zu Basel, vor mim allergnedigsten herren dem kunige und wo sin not beschehe, als auch mit des conciliis trefflich botschaft, als 20 sie zu Mencz 3 was, wol ist geredt worden. und geraten ich ie mins teils, daz sie nach wolten gedenken wege vürzunemen, dadurch die heilig kirch in einung und frieden blibe, und nit als hert uf iren sinnen besten ; dan, so es lange gewere, wolle man dan eins werden, so muß man doch zusamen kommen, das nûn vil besser ist, dan lenger gebeit; und wo sie oder der babst des nit volgen wurden, sie mochten minner gunsts und bistands gewinnen. und mich bedunkt 25 nach miner einfeltikeit, wer uf solichen wegen und mitteln stee, nach dem die sach nûn gestalt ist, der fliehe scisma und sûch einung und frieden. dan man falle nûzûmal uf welchen teil das si, es weren dan alle Kristlich kunig fursten und herschaft eins, so ist das scisma befestent ; und nit wol wissen mogen, wann das ein ende nimmet. dan daz wir fast sprechen und nemen das concilium zu Basel fur ein concilium, so sin doch one zale vil, die nicht davon halten und 30 sprechen: »es hab ein ende genommen, zum minsten nachdem die Kriechen uber mere zu unsern landen kommen sin«, und meinen das wol zu gewisen. so sin vil und zumal vil, die von solicher zwitrecht wegen sin zwifeln worden, einer hieruß zûget, der ander dort ussen. sollen wir nün eins werden, wir mussen ie wider zusamen; wir wollen gein Florencz nit, die wollen zu uns nit. darumb mich dunkt, daz es unser fursten recht vor in han sie an ein driet stat zu brengen. 35 und wer in des nit volgen wolte one solich sache, die unser herren auch erkenten, daz die red- lich weren, es were babst oder concilium, ducht mich unrecht han; wan einer oder der ander keinen gewalt nit enhan, dan zu nucz und besserung der heiligen kirchen. wer nun mittel und wege zu frieden und also den frieden ußslecht, was sol man sich zu dem anders versehen, dan daz der ie die heilgen kirchen betruben, in unfrieden und zweitrecht seczen und halten wôlle 40 und also sins gewalts nit zu nucz der kirchen sich gebruchen; dem ich mins teils nit gern bistendig were. doch ich han bisher uf min fursten und herren gelûget als auch nach ; wes sich die zulest einigen, da getruwen ich auch wol bi zu bliben ; dan ich sie solicher vernunft und gewissen erkenne, daz sie sich und die iren wol wissen und wollen versorgen. das wollent also zum besten verste'n und ufnemen, dan ich ie gern wol tede. auch gnediger herre, als ich 45 uch lest von des schribens 4 wegen, als mir m. allergnedigster h. Romischer kunig umb reisige lute und hulf etc. tede, geantwurt 5 han, darnach mir sin majestat aber geschrieben 6 hat, also 2 3 1 Vgl. nr. 182 art. 2. Papst und Konzil. Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 4 5 Nicht aufgefunden; entspricht unserer nr. 126. Vgl. nr. 116 art. 7. Nicht aufgefunden. 50
324 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Sept. 15 des ich lange gnad und kuntschaft gehabt han, der mich auch gnediclich emphing, wiewol er dazumal nit gern iderman zu im ließ; und als ich mit siner gnaden geaß und allerlei von Juli 25 diesen leuften geredten, schied ich desselben tags von im. und uf mim wege kam ich zu meister Niclas von Cusa zu Cobelencz, da er ein dechan ist; und assen zu nacht mit einander; also kommet one geverde meister Johannes von Lisura oben aber von Mencz eim guten frund (als 5 er sprach) sinen tag helfen zu leisten, und wißt dazumal nit von mir. also redten wir mit ein- ander uß diesen sachen als von uns selbst1; wann ie mir niemans nicht empholhen hatt, so name ich mich auch niemans gewalts an; so enmerke ich auch nit, daz sich meister Hans dazumal iemans anneme; und sagt also iglicher, daz in beducht. und min meinung und rede was, daz ich nit verstunde, daz die fursten solich abseczung des babsts lobten oder davon 10 halten wolten, sunder sie2 gern zusamen- und uberein brechten, damit fried und gnad in der heilgen kirchen bliebe; und hofft auch, als unser gn. herren der churfursten frunde kurzlich dazumal3 zusamen kommen wurden, sie wurden sich einigen, wie sie das nûn hinfur halten wolten, daruf man fast lûgen wurde und das auch also halten. wol sagt meister Niclas was in ducht, daz ze tunde were; ich enbin aber nit indenk, daz sich meister Hans versehe, daz die 15 fursten solichs nůzumal vûrnemen. was er aber oder her Tylman, der nit bi uns was, darnach mit im oder andern geredt han, da enweiß ich nit umb. wol hald ich sie fur fast wise erber ge- sellen, die wol wissen ze tun und zu lassen und sich auch wol verantworten kunnen. was ich aber mit in geredt han, das redt ich nach hude bi tage zu Basel, vor mim allergnedigsten herren dem kunige und wo sin not beschehe, als auch mit des conciliis trefflich botschaft, als 20 sie zu Mencz 3 was, wol ist geredt worden. und geraten ich ie mins teils, daz sie nach wolten gedenken wege vürzunemen, dadurch die heilig kirch in einung und frieden blibe, und nit als hert uf iren sinnen besten ; dan, so es lange gewere, wolle man dan eins werden, so muß man doch zusamen kommen, das nûn vil besser ist, dan lenger gebeit; und wo sie oder der babst des nit volgen wurden, sie mochten minner gunsts und bistands gewinnen. und mich bedunkt 25 nach miner einfeltikeit, wer uf solichen wegen und mitteln stee, nach dem die sach nûn gestalt ist, der fliehe scisma und sûch einung und frieden. dan man falle nûzûmal uf welchen teil das si, es weren dan alle Kristlich kunig fursten und herschaft eins, so ist das scisma befestent ; und nit wol wissen mogen, wann das ein ende nimmet. dan daz wir fast sprechen und nemen das concilium zu Basel fur ein concilium, so sin doch one zale vil, die nicht davon halten und 30 sprechen: »es hab ein ende genommen, zum minsten nachdem die Kriechen uber mere zu unsern landen kommen sin«, und meinen das wol zu gewisen. so sin vil und zumal vil, die von solicher zwitrecht wegen sin zwifeln worden, einer hieruß zûget, der ander dort ussen. sollen wir nün eins werden, wir mussen ie wider zusamen; wir wollen gein Florencz nit, die wollen zu uns nit. darumb mich dunkt, daz es unser fursten recht vor in han sie an ein driet stat zu brengen. 35 und wer in des nit volgen wolte one solich sache, die unser herren auch erkenten, daz die red- lich weren, es were babst oder concilium, ducht mich unrecht han; wan einer oder der ander keinen gewalt nit enhan, dan zu nucz und besserung der heiligen kirchen. wer nun mittel und wege zu frieden und also den frieden ußslecht, was sol man sich zu dem anders versehen, dan daz der ie die heilgen kirchen betruben, in unfrieden und zweitrecht seczen und halten wôlle 40 und also sins gewalts nit zu nucz der kirchen sich gebruchen; dem ich mins teils nit gern bistendig were. doch ich han bisher uf min fursten und herren gelûget als auch nach ; wes sich die zulest einigen, da getruwen ich auch wol bi zu bliben ; dan ich sie solicher vernunft und gewissen erkenne, daz sie sich und die iren wol wissen und wollen versorgen. das wollent also zum besten verste'n und ufnemen, dan ich ie gern wol tede. auch gnediger herre, als ich 45 uch lest von des schribens 4 wegen, als mir m. allergnedigster h. Romischer kunig umb reisige lute und hulf etc. tede, geantwurt 5 han, darnach mir sin majestat aber geschrieben 6 hat, also 2 3 1 Vgl. nr. 182 art. 2. Papst und Konzil. Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 4 5 Nicht aufgefunden; entspricht unserer nr. 126. Vgl. nr. 116 art. 7. Nicht aufgefunden. 50
Strana 325
C. Akten des Kurfürstentags nr. 185. 325 bitten ich uwer gnade aber, daz ir daran sin wollent, als ferr ir mogent, daz man mich und das closter solichs schribens und zumûtung uberhebe; dann wir’s nit vermogen und auch bisher bi uns ungehort ist. man wenet licht in der kanzeli, ich hab vil herlichkeit und lehen als etlich gefurstt ept vom riche; des enhan ich nit, so enhan noch halten ich auch kein reisige, sonder lassen fursten und herren, den wir vom rich empholhen sin, vûr uns fechten und uns schirmen, doch nit one unsern grossen kosten und dienst; daruber, lieber herre, nit merklich abzebrechen ist, wil man es anders bi dem gotsdienst behalten, als bißher kommen ist. wo das nit gesin enmocht, als ich besunder mins herren majestat und gutikeit nit getruwen, der ie bißher ein trost und uffenthalt aller zucht und geistlichkeit gewest ist, so enbliebe ich, lieber herre, 10 nit dabi, und solt ich auch mit eim stabe nach brot gen. darumb lassent mich uch mit den minen empfolhen sin, das wil ich nach vermogen umb uwer gnade verdienen und umb uwer heil got getrulichen bitten. und sit min und der minen mechtig, wo ir vernement, daz wir anders dan billichs teden oder liessen, uns darumb gnediclich zu underwisen, dan wir ie geschrieben mit miner wol tun wollen und uch gern volgen. damit phleg uwer got. 15 eigener hant ilende in octava nativitatis Marie anno etc. 39. Bruder Johannes apt zu Mulnbrunn. Nachschrift: bittet um Nachricht über den König; entschuldigt sich, daß er nit lutrer ge- schrieben hat, wann ich geilet han und nit bi huse gewest bin. 5 1439 Sept. 15 1439 Sept. 15 C. Akten des Kurfürstentags nr. 185-193. 20 185. Protestation nicht gen. Kurfürsten [bzw. kurfürstlicher Gesandten 1]: erneuern ihre früher abgegebenen Protestationen 2, im Streit zwischen Konzil und Papst keine Erlasse usw. beider 1439 August [133) Parteien annehmen, sondern neutral bleiben zu wollen. (Entwurf) Mainz. 1439 August [13] 25 30 G aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 55a-56a cop. ch. W coll. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 357a-358a cop. mb. Uberschrift Protestacio dominorum principum electorum. P coll. Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 381/II. fol. 193b-194a cop. ch. bricht mit amplectimur [S. 327 Z. 22] ab. Uberschrift Copia suspensionis animorum dominorum electorum. Am Ende von gleicher Hand Facta est illa protestacio 1439 de mense augusti in vigilia assumpcionis [August 14]. 1 Vgl. nr. 186. 2 Vgl. RTA. 13 nr. 130. 3 Vorl. R gibt als Datum den 6. August, Vorl. P den 14. August an. Nach S. 320 Z. 24 war der Beginn der 35 Verhandlungen auf 9. August angesetzt. Nun nennt aber auch der Abschied des Frankfurter Fürstentags vom II. November Inr. 216] den 6. August als das Datum der in Mainz beschlossenen Union, freilich im Widerspruch zu unserer nr. 187, die die Neutralitäts- 40 einung auf 14. August setzt. Es bleibt nur die Wahl zwischen zwei Erklärungen: entweder war der 6. August (Sixtustag) der Termin, auf den der Tag ausgeschrie- ben war; oder es ist vor pape Sixti der Ausdruck in octava weggefallen. Damit käme man auf den 45 13. August als Datum der Protestation. Das würde zu dem Datum der Appellation [nr. 186], 13. August, wohl stimmen. Die Frage, ob nicht auch das Datum der Vorlage P, 14. August, in Betracht käme, möchte ich verneinen. Denn die Appellation kann doch nur 50 als Ausfluß der Neutralität betrachtet werden; das Wesen der Neutralität wird nun eben in der Prote- station dargelegt. Die Verlesung der Appellation vor dem Notar zwecks Instrumentierung (vgl. S. 330 Z. 24 f.) setzt die Verlesung der Protestation voraus. Die Verlesung beider Schriftstücke hat deshalb wohl vor dem gleichen Notar am gleichen Ort zu gleicher Zeit, d. h. unmittelbar aufeinanderfolgend, stattgefun- den. Dafür spricht, daß einerseits in allen folgenden Aktenstücken auf die Appellation und die Protestation als öffentlich dargelegte Willenserklärungen Bezug ge- nommen wird, daß andrerseits nur einmal, und zwar im Anschluß an die — an zweiter Stelle verlesene — Appellation die für die Instrumentierung notwendigen Bemerkungen über Bitte um Ausstellung eines Instru- ments, über die Persönlichkeiten der Protestierenden fund Appellierenden] sowie des Notars, über Zeit und Ort der Verlesung enthalten sind. Unsere beiden nrr. 185 u. 186 bilden deshalb nicht nur eine politische, sondern auch technische Einheit; die formalen Be- standteile der nr. 186, von super quibus (S. 330 Z. 24 f.) ab, betrachte ich als zu beiden nrr. gehörig. Damit aber wäre der 13. August als Datierung unserer nr. 185 gesichert.
C. Akten des Kurfürstentags nr. 185. 325 bitten ich uwer gnade aber, daz ir daran sin wollent, als ferr ir mogent, daz man mich und das closter solichs schribens und zumûtung uberhebe; dann wir’s nit vermogen und auch bisher bi uns ungehort ist. man wenet licht in der kanzeli, ich hab vil herlichkeit und lehen als etlich gefurstt ept vom riche; des enhan ich nit, so enhan noch halten ich auch kein reisige, sonder lassen fursten und herren, den wir vom rich empholhen sin, vûr uns fechten und uns schirmen, doch nit one unsern grossen kosten und dienst; daruber, lieber herre, nit merklich abzebrechen ist, wil man es anders bi dem gotsdienst behalten, als bißher kommen ist. wo das nit gesin enmocht, als ich besunder mins herren majestat und gutikeit nit getruwen, der ie bißher ein trost und uffenthalt aller zucht und geistlichkeit gewest ist, so enbliebe ich, lieber herre, 10 nit dabi, und solt ich auch mit eim stabe nach brot gen. darumb lassent mich uch mit den minen empfolhen sin, das wil ich nach vermogen umb uwer gnade verdienen und umb uwer heil got getrulichen bitten. und sit min und der minen mechtig, wo ir vernement, daz wir anders dan billichs teden oder liessen, uns darumb gnediclich zu underwisen, dan wir ie geschrieben mit miner wol tun wollen und uch gern volgen. damit phleg uwer got. 15 eigener hant ilende in octava nativitatis Marie anno etc. 39. Bruder Johannes apt zu Mulnbrunn. Nachschrift: bittet um Nachricht über den König; entschuldigt sich, daß er nit lutrer ge- schrieben hat, wann ich geilet han und nit bi huse gewest bin. 5 1439 Sept. 15 1439 Sept. 15 C. Akten des Kurfürstentags nr. 185-193. 20 185. Protestation nicht gen. Kurfürsten [bzw. kurfürstlicher Gesandten 1]: erneuern ihre früher abgegebenen Protestationen 2, im Streit zwischen Konzil und Papst keine Erlasse usw. beider 1439 August [133) Parteien annehmen, sondern neutral bleiben zu wollen. (Entwurf) Mainz. 1439 August [13] 25 30 G aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 55a-56a cop. ch. W coll. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 357a-358a cop. mb. Uberschrift Protestacio dominorum principum electorum. P coll. Rom Bibl. Vat. cod. Pal. 381/II. fol. 193b-194a cop. ch. bricht mit amplectimur [S. 327 Z. 22] ab. Uberschrift Copia suspensionis animorum dominorum electorum. Am Ende von gleicher Hand Facta est illa protestacio 1439 de mense augusti in vigilia assumpcionis [August 14]. 1 Vgl. nr. 186. 2 Vgl. RTA. 13 nr. 130. 3 Vorl. R gibt als Datum den 6. August, Vorl. P den 14. August an. Nach S. 320 Z. 24 war der Beginn der 35 Verhandlungen auf 9. August angesetzt. Nun nennt aber auch der Abschied des Frankfurter Fürstentags vom II. November Inr. 216] den 6. August als das Datum der in Mainz beschlossenen Union, freilich im Widerspruch zu unserer nr. 187, die die Neutralitäts- 40 einung auf 14. August setzt. Es bleibt nur die Wahl zwischen zwei Erklärungen: entweder war der 6. August (Sixtustag) der Termin, auf den der Tag ausgeschrie- ben war; oder es ist vor pape Sixti der Ausdruck in octava weggefallen. Damit käme man auf den 45 13. August als Datum der Protestation. Das würde zu dem Datum der Appellation [nr. 186], 13. August, wohl stimmen. Die Frage, ob nicht auch das Datum der Vorlage P, 14. August, in Betracht käme, möchte ich verneinen. Denn die Appellation kann doch nur 50 als Ausfluß der Neutralität betrachtet werden; das Wesen der Neutralität wird nun eben in der Prote- station dargelegt. Die Verlesung der Appellation vor dem Notar zwecks Instrumentierung (vgl. S. 330 Z. 24 f.) setzt die Verlesung der Protestation voraus. Die Verlesung beider Schriftstücke hat deshalb wohl vor dem gleichen Notar am gleichen Ort zu gleicher Zeit, d. h. unmittelbar aufeinanderfolgend, stattgefun- den. Dafür spricht, daß einerseits in allen folgenden Aktenstücken auf die Appellation und die Protestation als öffentlich dargelegte Willenserklärungen Bezug ge- nommen wird, daß andrerseits nur einmal, und zwar im Anschluß an die — an zweiter Stelle verlesene — Appellation die für die Instrumentierung notwendigen Bemerkungen über Bitte um Ausstellung eines Instru- ments, über die Persönlichkeiten der Protestierenden fund Appellierenden] sowie des Notars, über Zeit und Ort der Verlesung enthalten sind. Unsere beiden nrr. 185 u. 186 bilden deshalb nicht nur eine politische, sondern auch technische Einheit; die formalen Be- standteile der nr. 186, von super quibus (S. 330 Z. 24 f.) ab, betrachte ich als zu beiden nrr. gehörig. Damit aber wäre der 13. August als Datierung unserer nr. 185 gesichert.
Strana 326
326 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 August 113] R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 595 fol. 268a�269a cop. ch. Uberschrift Protestaciones et appellacio electorum imperii Maguncie facte 1439 de mense augusti pape Sixti [August 6]. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 370a-371a cop. ch. M coll. Mainz Stadt-B. [Ungeordnete Faszikel IV] fol. 23a�24a cop. ch. N coll. ebenda cop. ch., mit M zusammengeheftet. L coll. Lüttich Univ.-B. cod. ms. nr. 107 fol. 186b-188a cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Protestacio ultima Maguncie concepta et facta. K coll. Koblenz St.-A. Kurtrier Domkapitel Aktenfaszikel 30 fol. 47a-50b cop. ch. v. 1446. Uberschrift Protestacio dominorum facta Maguncie de mense marcii [/]. U coll. Leipzig Univ.-B. cod. ms. 1328 fol. 220a-221a cop. ch. Ferner in Einsiedeln Stifts-B. ms. 224 fol. 98a-99a cop. ch. Uberschrift Decreta concilii pro- vincialis Maguntini de anno 39. — Leipzig Univ.-B. cod. ms. 176 fol. 218b�220a cop. ch. Gleichzeitige Uberschrift Secunda protestacio electorum imperii de neutralitate. C S coll. die Wiederholung der Protestation auf dem Tage zu Frankfurt Nov. 1439, unsere nr. 214. Gedruckt: Martène, Veterum scriptorum et monumentorum etc. amplissima collectio 8, 956-957 nach Vorl. L; Mansi 30, 1228-1230 nach Martène; (Horix) 2, 94-100. 5 10 15 Nos a etc. b attendentes c, etsi sacrorum generalium conciliorum sedisque apostolice honor et auctoritas ut principibusd catholicis sancte matris ecclesie filiis in cunctis agendis nostris e semper insideat animis, totum f in hoc jactavimuss cogitatum, ut inter fluctuantes mortalium h 20 sentencias, quas prochdolor presens ad nos ecclesie scissura cottidie defert contrarias, sic rectii tramitis incedamus k protecti clipeo, sic sedem honoremusl apostolicam, ut sacrorumm conciliorum non ledatur auctoritas, et sacras sic generales colamusn synodos, ut apostolicao sedes, quam inter cunctas primam credimus, non juris sui preeminencia deprimatur; sed (quod dolenter referimus) adeo sacrum Basiliense concilium et sanctissimus dominus noster" se 25 mutuo inqueq se invicem contrariis processibus inseviuntr, mandata atque decreta tam ad- versas conficiunt, ut non solum, quid ea in re verius justius sanctiusque tenendum sit, nos ipsi probabilitert ignoremus; quinimmou confusio status multiplicatur, ecclesie succrescunty scandala, fidelium hominum perplexantur w animi, dietim graviorx serpit divisio, ety, nisi celeri aliquoz occurratur a' antidoto dato libello repudii, ecclesie unitas tam in superioribus potesta- 30 tibus quam singulis fidelium conventibus extra mundi b' terminos exulabitc'. sacrum namque concilium non solum sanctissimo domino nostro Eugenio pape nullam papalis dignitatis ad- ministracionem attribuit, quinimmo privatum d' predicat et ut privatum et depositum reputari sibique non obediendum cunctis principibus et fidelibus Christianis palam maximarum pena- rum formidine conatur precipere; viceversa sanctissimus dominus noster nullam Basiliensi 35 generali concilioe' auctoritatem deferrel, quinimmo conciliabolum et ad alia pretendit loca translatum inhibens nichilominus penis non mediocribus, ne quisquam cujuscumque status f etc.g' concilium audeat Basiliense h' profiteri, prout in bullis litteris et processibus parciumi', a) N add. A et B. C. b) om. PS; U add. sacri Romani imperii principes electores. c) RLU add. quod. d) C principalibus; Randbemerkung non omnis, qui est principalis prelatus, est principalis catholicus. e) om. S. 40 f) zu em. tamen? g) US jactamus. h) C korr. in monitorialium. i) PU recto tramite. k) W insidamus; U procedamus. l) C am Rand si, ut inquit de se papa Gregorius, honor episcoporum est honor meus, honor generalium synodorum non derogat dignitati sedis apostolice. m) M add. generalium. n) so C S; die and. Hss. colemus. 0) Papostolice sedis --- juris sui a preeminencia deprivatur statt apostolica — deprimatur. p) G sanctitas domini nostri. q) BN inique; U atque in; C inter. r) C am Rand insevire, quod est verbum fu- 45 rentis, an competet sacro concilio? s) B korr. aus diversa; C diversa. t) W probare. u) C am Rand attende, si post sentenciam deposicionis latam possunt utraque habere denominacionem, cum enim senten- cia ipsa concernat fidem scisma et reformacionem ecclesie sive animarum salutem, et concilium asserit Ga- brielem fore hereticum scismaticum et alias multipliciter criminosum declaratque eum non esse papam; si non obstante sentencia nichilominus sit papa, sequitur, quod concilium erravit in tribus predictis. non potest autem 50 nominari sacrum concilium, quod culpabiliter errat in hiis, que pertinent ad fidem et ad salutem animarum. v) WP accrescunt. w) C am Rand non potest dici,perplexus“, quando quis non vult audire ipsum docen- tem [/] generale concilium. x) C graviter. y) s0 S; alle anderen Hss. ut. z) om. GLC. a ) PNL succur- ratur. b’) N racionis. c’) Pejulabit. d’) S privacionem ; N add. eundem ; U add. eum. e5) WPM synodo. 1') S dignitatis. g') U condicionis et dignitatis extitit. h') GC Basilee. i0) C am Rand vocat partem 55 generale concilium procedens in facto reformacionis ecclesie in capite, si concilium et papa sunt partes, coram quo debent comparere tamquam coram judice? 1 Wohl zu ergänzen conatur precipere.
326 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 August 113] R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 595 fol. 268a�269a cop. ch. Uberschrift Protestaciones et appellacio electorum imperii Maguncie facte 1439 de mense augusti pape Sixti [August 6]. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 370a-371a cop. ch. M coll. Mainz Stadt-B. [Ungeordnete Faszikel IV] fol. 23a�24a cop. ch. N coll. ebenda cop. ch., mit M zusammengeheftet. L coll. Lüttich Univ.-B. cod. ms. nr. 107 fol. 186b-188a cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Protestacio ultima Maguncie concepta et facta. K coll. Koblenz St.-A. Kurtrier Domkapitel Aktenfaszikel 30 fol. 47a-50b cop. ch. v. 1446. Uberschrift Protestacio dominorum facta Maguncie de mense marcii [/]. U coll. Leipzig Univ.-B. cod. ms. 1328 fol. 220a-221a cop. ch. Ferner in Einsiedeln Stifts-B. ms. 224 fol. 98a-99a cop. ch. Uberschrift Decreta concilii pro- vincialis Maguntini de anno 39. — Leipzig Univ.-B. cod. ms. 176 fol. 218b�220a cop. ch. Gleichzeitige Uberschrift Secunda protestacio electorum imperii de neutralitate. C S coll. die Wiederholung der Protestation auf dem Tage zu Frankfurt Nov. 1439, unsere nr. 214. Gedruckt: Martène, Veterum scriptorum et monumentorum etc. amplissima collectio 8, 956-957 nach Vorl. L; Mansi 30, 1228-1230 nach Martène; (Horix) 2, 94-100. 5 10 15 Nos a etc. b attendentes c, etsi sacrorum generalium conciliorum sedisque apostolice honor et auctoritas ut principibusd catholicis sancte matris ecclesie filiis in cunctis agendis nostris e semper insideat animis, totum f in hoc jactavimuss cogitatum, ut inter fluctuantes mortalium h 20 sentencias, quas prochdolor presens ad nos ecclesie scissura cottidie defert contrarias, sic rectii tramitis incedamus k protecti clipeo, sic sedem honoremusl apostolicam, ut sacrorumm conciliorum non ledatur auctoritas, et sacras sic generales colamusn synodos, ut apostolicao sedes, quam inter cunctas primam credimus, non juris sui preeminencia deprimatur; sed (quod dolenter referimus) adeo sacrum Basiliense concilium et sanctissimus dominus noster" se 25 mutuo inqueq se invicem contrariis processibus inseviuntr, mandata atque decreta tam ad- versas conficiunt, ut non solum, quid ea in re verius justius sanctiusque tenendum sit, nos ipsi probabilitert ignoremus; quinimmou confusio status multiplicatur, ecclesie succrescunty scandala, fidelium hominum perplexantur w animi, dietim graviorx serpit divisio, ety, nisi celeri aliquoz occurratur a' antidoto dato libello repudii, ecclesie unitas tam in superioribus potesta- 30 tibus quam singulis fidelium conventibus extra mundi b' terminos exulabitc'. sacrum namque concilium non solum sanctissimo domino nostro Eugenio pape nullam papalis dignitatis ad- ministracionem attribuit, quinimmo privatum d' predicat et ut privatum et depositum reputari sibique non obediendum cunctis principibus et fidelibus Christianis palam maximarum pena- rum formidine conatur precipere; viceversa sanctissimus dominus noster nullam Basiliensi 35 generali concilioe' auctoritatem deferrel, quinimmo conciliabolum et ad alia pretendit loca translatum inhibens nichilominus penis non mediocribus, ne quisquam cujuscumque status f etc.g' concilium audeat Basiliense h' profiteri, prout in bullis litteris et processibus parciumi', a) N add. A et B. C. b) om. PS; U add. sacri Romani imperii principes electores. c) RLU add. quod. d) C principalibus; Randbemerkung non omnis, qui est principalis prelatus, est principalis catholicus. e) om. S. 40 f) zu em. tamen? g) US jactamus. h) C korr. in monitorialium. i) PU recto tramite. k) W insidamus; U procedamus. l) C am Rand si, ut inquit de se papa Gregorius, honor episcoporum est honor meus, honor generalium synodorum non derogat dignitati sedis apostolice. m) M add. generalium. n) so C S; die and. Hss. colemus. 0) Papostolice sedis --- juris sui a preeminencia deprivatur statt apostolica — deprimatur. p) G sanctitas domini nostri. q) BN inique; U atque in; C inter. r) C am Rand insevire, quod est verbum fu- 45 rentis, an competet sacro concilio? s) B korr. aus diversa; C diversa. t) W probare. u) C am Rand attende, si post sentenciam deposicionis latam possunt utraque habere denominacionem, cum enim senten- cia ipsa concernat fidem scisma et reformacionem ecclesie sive animarum salutem, et concilium asserit Ga- brielem fore hereticum scismaticum et alias multipliciter criminosum declaratque eum non esse papam; si non obstante sentencia nichilominus sit papa, sequitur, quod concilium erravit in tribus predictis. non potest autem 50 nominari sacrum concilium, quod culpabiliter errat in hiis, que pertinent ad fidem et ad salutem animarum. v) WP accrescunt. w) C am Rand non potest dici,perplexus“, quando quis non vult audire ipsum docen- tem [/] generale concilium. x) C graviter. y) s0 S; alle anderen Hss. ut. z) om. GLC. a ) PNL succur- ratur. b’) N racionis. c’) Pejulabit. d’) S privacionem ; N add. eundem ; U add. eum. e5) WPM synodo. 1') S dignitatis. g') U condicionis et dignitatis extitit. h') GC Basilee. i0) C am Rand vocat partem 55 generale concilium procedens in facto reformacionis ecclesie in capite, si concilium et papa sunt partes, coram quo debent comparere tamquam coram judice? 1 Wohl zu ergänzen conatur precipere.
Strana 327
C. Akten des Kurfürstentags nr. 185. 327 25 quas, quantum pro nobis faciunt, hic repetimus a et pro expressis haberib volumus, plenius continetur. evenit, prochdolor, ut quidquid altera parcium sua eciam auctoritate agitat, altera non solum hereticum dicit et scismaticum, quinimmo in maximam fidei catholice utri- usque auctoritatis lesionem scandalum et confusionem tocius orbise palam et publice pro- nos itaqued ute catholici principes et fideles sancte matris ecclesie 5 mulgare non veretur. et sedis apostolice devoti filii hujus nostre matris condolentes angustiis f fidos nostros inde- fesseg multiplices nunc soli nunc aliorum regum et principum assistencia precibus et pro- testacionibus hactenus labores impendimus eth, quantumque i absque k gravi perplexitate ani- morum potuimus, spe future pacis neutri parcium! quidquid m obediencien impendere distuli- 10 mus. quod dumo tamenp, utq desideramusr, minuss profuisse conspicimus et, quod tanta sinceritate extingwere conati sumus, ex utriusque partis adherenciat amplius (quod dolentes u referimus) conspicimus dilatari, animadvertentes v consideravimus w: quodcunquex inantea sacri Basiliensis concilii mandatum obediendoy recipimus, contra sanctissimum dominum nostrum Eugenium nos potestatem erigimus, illi contradicimus sueque resistimus auctoritati; et si quo z 15 sanctitatis sue precepto paremus, sacrum nos Basiliense concilium fautores scismatis et here- tice pravitatis reputabit a' ; hec nostrorum b' diversitas vires c' excedit d' ingeniorum; hic os in celum tolleree' veremur. has duas ecclesie preeminenciasf nostre nolentes inniti prudencie nequaquam possumus volumus seu intendimus tam tenebrosam in nubibus aeris questionem quomodolibet diffinires' ; in tanta profecto contrarietate processuum edictorum h' mandatorum 20 requisicionum merito perplexi, veluti inter recia provoluti pisces latera i', undique pertimescen- tes nescimus, in quam partem declinare timoratis k', undique querentes gravatis!' consulere conscienciis, ne, dum unum amplectimur, in alterius laqueum graviter incidamus m'; con- fusionin' tocius fidei catholice et ecclesiastici status et innumerabilibus in populo scandalis, que exo' utraque partep' propter d' adhesionem premissorum provenire cottidie cernimus et que dietim, proch dolor, nisi occurrereturr', graviora exspectaremus, possibilibus nobis remediis occurrere cupientes sacri Constanciensis concilii attenta constitucione super provisione scis- matis editas', que incipit „Frequens“t/1, certis u' inter nos aliosque reges et principes intel- ligenciis2 confisi supradictis causis aliisque suis loco et tempore clarius explicandis alias per nos factas protestaciones3 renovantesv' in hiis scriptis convenimus dicimus et protestamurw 30 quod inantea nullum edictum sentenciam processum seu aliasx' mandatum quodcumque parciumy' contra aut in se invicemz', alios quoscumque seu quemcumque a", cujuscumque statumb" dignitatem beneficium officium bona res jus vel accionem prejudicium seu gravamen quomodolibet directe vel indirecte respiciens cujuscumque dignitatis condicionis et status, eciamsi papalis fuerit, occasione presentis discidii«" fulminatum, etd" si quee" fierent!“ aut 35 fulminarentur in futurum, sive contra decreta 4 alias per nos acceptata sive alias quecumqueg' 1439 August [13) 45 a) K reponimus. b) WPNC habere. c) Bordinis. d) Nigitur. e) om. WP. f) N angustie. g) WPMC indefessos; U et indefessos et. h) so S; alle anderen Hss. om. i) GPUS quantumcumque. k) S in tanta statt absque gravi. 1) RE parti. m) WPC quicquam; LS quidquam. n) C am Rand confitentur se fuisse inobedientes. 0) P cum. p) so K; alle andern Hss. tandem. q) om. S. r)RBNUSC desideravi- mus. s) RBC minime. t) C am Rand confitentur se adhesisse pape heretico. u) WPLU dolenter. v) S animadvertentesque; C animadvertenter; L add. quod ; B am Rand hoc male sapit. w) PRNS con- sideramus. x) S quod si quomodo. y) C am Rand vide, qualis assercio, quod obedire generali concilio est erigere se contra potestatem pape ac illi contradicere et sue resistere auctoritati. z) S quando. a ) S reputat. b’) M korr. in materiarum. c)Gfides. d’)GMKU succedit; B succedet. e ) PU ponere. f)C am Rand quod sint due in ecclesia summe potestates; attende, cum id, quod per superhabundanciam dicitur, uni soll convenit. g) S om. quom. diff.; C am Rand diffinita est jam in Constanciensi concilio. h') C predicto- rum. i') S latebras. k') R timorati korr. aus timoratis; N timorati. 1') S gravati. m') S incedamus. n°) S add. eciam. 0°) S exemplo. p') em; alle Hss. utriusque partis; C partium; U utrisque parte; L utrisque partibus. q R adhesione premissa statt propter adh. prem. r) WRBN occurretur; C oc- curratur. s') G editum. t)CS add. etc. u ) S ceterisque. v) U innovantes. w*) C Alinea und Uberschrift Secunda pars protestacionis. x') S aliud. y') S add. predictarum. z) S add. aut. a“) WRBS quecumque; S add. seu. b') Rstatus. c")NUS dissidii. d') om. alle Hss. außer US. e‘) so N; alle anderen Hss. qui. 1") S ferrentur; K fuerint. g'") S quomodocumque quorumque effect. existant statt que — effect. 55 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 2 nrr. 65 u. 69. 3 Vom 17. März 1438; vgl. RTA. 13 nr. 130. 1 Vgl. nr. 56.
C. Akten des Kurfürstentags nr. 185. 327 25 quas, quantum pro nobis faciunt, hic repetimus a et pro expressis haberib volumus, plenius continetur. evenit, prochdolor, ut quidquid altera parcium sua eciam auctoritate agitat, altera non solum hereticum dicit et scismaticum, quinimmo in maximam fidei catholice utri- usque auctoritatis lesionem scandalum et confusionem tocius orbise palam et publice pro- nos itaqued ute catholici principes et fideles sancte matris ecclesie 5 mulgare non veretur. et sedis apostolice devoti filii hujus nostre matris condolentes angustiis f fidos nostros inde- fesseg multiplices nunc soli nunc aliorum regum et principum assistencia precibus et pro- testacionibus hactenus labores impendimus eth, quantumque i absque k gravi perplexitate ani- morum potuimus, spe future pacis neutri parcium! quidquid m obediencien impendere distuli- 10 mus. quod dumo tamenp, utq desideramusr, minuss profuisse conspicimus et, quod tanta sinceritate extingwere conati sumus, ex utriusque partis adherenciat amplius (quod dolentes u referimus) conspicimus dilatari, animadvertentes v consideravimus w: quodcunquex inantea sacri Basiliensis concilii mandatum obediendoy recipimus, contra sanctissimum dominum nostrum Eugenium nos potestatem erigimus, illi contradicimus sueque resistimus auctoritati; et si quo z 15 sanctitatis sue precepto paremus, sacrum nos Basiliense concilium fautores scismatis et here- tice pravitatis reputabit a' ; hec nostrorum b' diversitas vires c' excedit d' ingeniorum; hic os in celum tolleree' veremur. has duas ecclesie preeminenciasf nostre nolentes inniti prudencie nequaquam possumus volumus seu intendimus tam tenebrosam in nubibus aeris questionem quomodolibet diffinires' ; in tanta profecto contrarietate processuum edictorum h' mandatorum 20 requisicionum merito perplexi, veluti inter recia provoluti pisces latera i', undique pertimescen- tes nescimus, in quam partem declinare timoratis k', undique querentes gravatis!' consulere conscienciis, ne, dum unum amplectimur, in alterius laqueum graviter incidamus m'; con- fusionin' tocius fidei catholice et ecclesiastici status et innumerabilibus in populo scandalis, que exo' utraque partep' propter d' adhesionem premissorum provenire cottidie cernimus et que dietim, proch dolor, nisi occurrereturr', graviora exspectaremus, possibilibus nobis remediis occurrere cupientes sacri Constanciensis concilii attenta constitucione super provisione scis- matis editas', que incipit „Frequens“t/1, certis u' inter nos aliosque reges et principes intel- ligenciis2 confisi supradictis causis aliisque suis loco et tempore clarius explicandis alias per nos factas protestaciones3 renovantesv' in hiis scriptis convenimus dicimus et protestamurw 30 quod inantea nullum edictum sentenciam processum seu aliasx' mandatum quodcumque parciumy' contra aut in se invicemz', alios quoscumque seu quemcumque a", cujuscumque statumb" dignitatem beneficium officium bona res jus vel accionem prejudicium seu gravamen quomodolibet directe vel indirecte respiciens cujuscumque dignitatis condicionis et status, eciamsi papalis fuerit, occasione presentis discidii«" fulminatum, etd" si quee" fierent!“ aut 35 fulminarentur in futurum, sive contra decreta 4 alias per nos acceptata sive alias quecumqueg' 1439 August [13) 45 a) K reponimus. b) WPNC habere. c) Bordinis. d) Nigitur. e) om. WP. f) N angustie. g) WPMC indefessos; U et indefessos et. h) so S; alle anderen Hss. om. i) GPUS quantumcumque. k) S in tanta statt absque gravi. 1) RE parti. m) WPC quicquam; LS quidquam. n) C am Rand confitentur se fuisse inobedientes. 0) P cum. p) so K; alle andern Hss. tandem. q) om. S. r)RBNUSC desideravi- mus. s) RBC minime. t) C am Rand confitentur se adhesisse pape heretico. u) WPLU dolenter. v) S animadvertentesque; C animadvertenter; L add. quod ; B am Rand hoc male sapit. w) PRNS con- sideramus. x) S quod si quomodo. y) C am Rand vide, qualis assercio, quod obedire generali concilio est erigere se contra potestatem pape ac illi contradicere et sue resistere auctoritati. z) S quando. a ) S reputat. b’) M korr. in materiarum. c)Gfides. d’)GMKU succedit; B succedet. e ) PU ponere. f)C am Rand quod sint due in ecclesia summe potestates; attende, cum id, quod per superhabundanciam dicitur, uni soll convenit. g) S om. quom. diff.; C am Rand diffinita est jam in Constanciensi concilio. h') C predicto- rum. i') S latebras. k') R timorati korr. aus timoratis; N timorati. 1') S gravati. m') S incedamus. n°) S add. eciam. 0°) S exemplo. p') em; alle Hss. utriusque partis; C partium; U utrisque parte; L utrisque partibus. q R adhesione premissa statt propter adh. prem. r) WRBN occurretur; C oc- curratur. s') G editum. t)CS add. etc. u ) S ceterisque. v) U innovantes. w*) C Alinea und Uberschrift Secunda pars protestacionis. x') S aliud. y') S add. predictarum. z) S add. aut. a“) WRBS quecumque; S add. seu. b') Rstatus. c")NUS dissidii. d') om. alle Hss. außer US. e‘) so N; alle anderen Hss. qui. 1") S ferrentur; K fuerint. g'") S quomodocumque quorumque effect. existant statt que — effect. 55 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 2 nrr. 65 u. 69. 3 Vom 17. März 1438; vgl. RTA. 13 nr. 130. 1 Vgl. nr. 56.
Strana 328
328 seu quascumque contrariorum effectuum, in terris et dominiis nobis et dicionibus nostris sub- jectis nequaquam recipiemus a, publicarib seu affigi permittemus, quinimmo impetrantes promoventes, eciamsi motu proprio concedereturc, recipientes utentes publicantes seu affigentes in judicio quomodolibet dantes vel allegantes eo ipso ex omnibus dominiis et terris nobis sub- jectis censeantur relegati et bona eorum ipso jure d confiscata, ultra hoc, si extraneifuerint, penis 5 condignis arbitrio ordinariorum moderandis arcius puniendie. verumf cum non solum ex supradictisg mandatis processibus sentenciis sive edictis, quinimmo eciam ex singularibus aliis concessionibus sentenciis processibus sive mandatis, qualiacumque sint aut quibuscumque no- minibus censeantur, sich ut premisimusi in fonte et origine, contrarietas et perplexitas gene- returk, quinimmo experientia nos diuturna edocuit statum non solum universalis sed et alia- 10 ruml ecclesiarum confundim, graviter scandala irreparabilia generari et partes hincinde conten- dentes per multorum assistenciam multipliciter in suis extremitatibus confoveri, adicimusn, quod similiter inantea nullius partis processus mandata sentencias decreta etc.p, que per se aut aliosq sua auctoritate in quibuscumque causis vel negociis eciam actur pendentibus post tempus hujusmodi fieri contingerits, in terris ett dominiis nostris nullatenus recipiemus, quin- 15 immo publicantes affigentes seu aliasu quovismodov utentes penas supradictas eo ipso incur- rant w, penitenciarie litterisx et aliis omnibus in foro consciencie suo y quemquam z judicio relin- quentes. nolumus tamen per premissa a' ea, que per utramque partem prius b' rite facta data «' aut concessa fuerint, in aliquo ledere, sed illad' in omnie' suo robore cumf effectu durare et firmiter observare. etg' sic nostra tam spiritualia quam secularia ordinabimus consistoria, 20 ut unicuiqueh' petenti expedite quomodolibet i' cessantek' impedimento justicia ministre- tur l'. ut m' autem pia et sincera omnium nostrum clareat intencio nec quisquam nos aut n' acephalos vivere aut sine superioriso' auctoritate stare velle sinistre forsan suspicetur, dicimus et expresse protestamur, quod per dictas convenciones ordinaciones seu adinvicem consensus non intendimus neque volumus ab obediencia sacrorump' conciliorumq' autr' sancte 25 sedis apostolice quomodolibet recedere, sed in tantis contrarietatibus angustiis scandalis et perplexitatibus, ut ad pacem et unionem deveniatur cicius, animos nostros suspensos tenere, donec per aliud sacrum generale aut ycomenicum concilium aut alias de consilios' litteratorum et doctorum nostrorum sacrique Romani imperii optimatum, quid agendum, cui pocius obe- diendum sit, conclusum fuerit seu determinatum. ad quod efficiendumt' labores nostros, 30 quantum injunctis nobis incumbit officiis, solum dei sancte matris ecclesie et sedis apostolice re- spectu deo nobis auxiliante operam dabimus laboresque nostros fidos et sollicitos impendemus u'. 1439 186. Appellation1 gen. Kurfürsten und kurfürstlicher Gesandten: erneuern ihre früher abge- Aug. 13 gebenen Erklärungen2, im Streit zwischen Konzil und Papst an eine zuständige Instanz zu appellieren. (Entwurf) 1439 August 13 Mainz. Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 August [13/ 35 W aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburg. Ingrossaturbuch nr. 23 fol. 356-357a cop. mb. Uberschrift Protestacio dominorum electorum. Der Schluß mutandi — stili (S. 330 Z.27) steht neben der Inhaltsangabe von nr. 185. G coll. Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 56ab cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Appellacio. R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 595 fol. 269ab cop. ch. Uberschrift Appellacio super premissis 40 [vorhergeht nr. 185]. n) N add. nec. b) S publicarique. c) RNS concederentur; U concedatur. d) C ipsorum statt Ipso jure. e) US puniantur. f) C Alinea Tercia pars protestacionis. g) S add. causis. h) SC add. si. i) G pre- missum. k) N continetur. I) zu em. singularum? m) so U; alle andern Hss. confundere. n) LCSedi- cimus. 0) Smandatum. p)C vel. q) Kalias. r) om. C. s)WRBMNLKOS contingeret. t) S aut. u) BSC alio. v) R quomodolibet. w) MS add. in. x) R litteras. y) S sue. z) S quemque; B cui- quam. n) C add. ut. b) om. US. c') om. S. d') R add. omnia. e) om. R. f ) Uom. cum effectu. g) om. s. h') S cuique. i’) RB quolibet. k') S cessantibus impedimentis. 15) B administre- tur; S add. in penitenciarie literis et aliis in foro prime [?] consciencie sue quemque judicio relinquentes etc. m') Uberschrift in R Protestacio super premissis; C Conclusio protestacionis. n’) WRBMNOS ut. 50 of) W superiore. p') C sacri concilii. q) W add. generalium; S add. sacri Basiliensis concilii. r) R et; S add. eciam. s') U conciliis. t*) W perficiendum. u’) KC impendimus. 45 1 Vgl. S. 325 Anm. 3. 2 Vgl. RTA. 13 nr. 131.
328 seu quascumque contrariorum effectuum, in terris et dominiis nobis et dicionibus nostris sub- jectis nequaquam recipiemus a, publicarib seu affigi permittemus, quinimmo impetrantes promoventes, eciamsi motu proprio concedereturc, recipientes utentes publicantes seu affigentes in judicio quomodolibet dantes vel allegantes eo ipso ex omnibus dominiis et terris nobis sub- jectis censeantur relegati et bona eorum ipso jure d confiscata, ultra hoc, si extraneifuerint, penis 5 condignis arbitrio ordinariorum moderandis arcius puniendie. verumf cum non solum ex supradictisg mandatis processibus sentenciis sive edictis, quinimmo eciam ex singularibus aliis concessionibus sentenciis processibus sive mandatis, qualiacumque sint aut quibuscumque no- minibus censeantur, sich ut premisimusi in fonte et origine, contrarietas et perplexitas gene- returk, quinimmo experientia nos diuturna edocuit statum non solum universalis sed et alia- 10 ruml ecclesiarum confundim, graviter scandala irreparabilia generari et partes hincinde conten- dentes per multorum assistenciam multipliciter in suis extremitatibus confoveri, adicimusn, quod similiter inantea nullius partis processus mandata sentencias decreta etc.p, que per se aut aliosq sua auctoritate in quibuscumque causis vel negociis eciam actur pendentibus post tempus hujusmodi fieri contingerits, in terris ett dominiis nostris nullatenus recipiemus, quin- 15 immo publicantes affigentes seu aliasu quovismodov utentes penas supradictas eo ipso incur- rant w, penitenciarie litterisx et aliis omnibus in foro consciencie suo y quemquam z judicio relin- quentes. nolumus tamen per premissa a' ea, que per utramque partem prius b' rite facta data «' aut concessa fuerint, in aliquo ledere, sed illad' in omnie' suo robore cumf effectu durare et firmiter observare. etg' sic nostra tam spiritualia quam secularia ordinabimus consistoria, 20 ut unicuiqueh' petenti expedite quomodolibet i' cessantek' impedimento justicia ministre- tur l'. ut m' autem pia et sincera omnium nostrum clareat intencio nec quisquam nos aut n' acephalos vivere aut sine superioriso' auctoritate stare velle sinistre forsan suspicetur, dicimus et expresse protestamur, quod per dictas convenciones ordinaciones seu adinvicem consensus non intendimus neque volumus ab obediencia sacrorump' conciliorumq' autr' sancte 25 sedis apostolice quomodolibet recedere, sed in tantis contrarietatibus angustiis scandalis et perplexitatibus, ut ad pacem et unionem deveniatur cicius, animos nostros suspensos tenere, donec per aliud sacrum generale aut ycomenicum concilium aut alias de consilios' litteratorum et doctorum nostrorum sacrique Romani imperii optimatum, quid agendum, cui pocius obe- diendum sit, conclusum fuerit seu determinatum. ad quod efficiendumt' labores nostros, 30 quantum injunctis nobis incumbit officiis, solum dei sancte matris ecclesie et sedis apostolice re- spectu deo nobis auxiliante operam dabimus laboresque nostros fidos et sollicitos impendemus u'. 1439 186. Appellation1 gen. Kurfürsten und kurfürstlicher Gesandten: erneuern ihre früher abge- Aug. 13 gebenen Erklärungen2, im Streit zwischen Konzil und Papst an eine zuständige Instanz zu appellieren. (Entwurf) 1439 August 13 Mainz. Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 August [13/ 35 W aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburg. Ingrossaturbuch nr. 23 fol. 356-357a cop. mb. Uberschrift Protestacio dominorum electorum. Der Schluß mutandi — stili (S. 330 Z.27) steht neben der Inhaltsangabe von nr. 185. G coll. Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 56ab cop. ch. Uberschrift von gleicher Hand Appellacio. R coll. Rom Bibl. Vat. cod. Palat. 595 fol. 269ab cop. ch. Uberschrift Appellacio super premissis 40 [vorhergeht nr. 185]. n) N add. nec. b) S publicarique. c) RNS concederentur; U concedatur. d) C ipsorum statt Ipso jure. e) US puniantur. f) C Alinea Tercia pars protestacionis. g) S add. causis. h) SC add. si. i) G pre- missum. k) N continetur. I) zu em. singularum? m) so U; alle andern Hss. confundere. n) LCSedi- cimus. 0) Smandatum. p)C vel. q) Kalias. r) om. C. s)WRBMNLKOS contingeret. t) S aut. u) BSC alio. v) R quomodolibet. w) MS add. in. x) R litteras. y) S sue. z) S quemque; B cui- quam. n) C add. ut. b) om. US. c') om. S. d') R add. omnia. e) om. R. f ) Uom. cum effectu. g) om. s. h') S cuique. i’) RB quolibet. k') S cessantibus impedimentis. 15) B administre- tur; S add. in penitenciarie literis et aliis in foro prime [?] consciencie sue quemque judicio relinquentes etc. m') Uberschrift in R Protestacio super premissis; C Conclusio protestacionis. n’) WRBMNOS ut. 50 of) W superiore. p') C sacri concilii. q) W add. generalium; S add. sacri Basiliensis concilii. r) R et; S add. eciam. s') U conciliis. t*) W perficiendum. u’) KC impendimus. 45 1 Vgl. S. 325 Anm. 3. 2 Vgl. RTA. 13 nr. 131.
Strana 329
C. Akten des Kurfürstentags nr. 185-186. 329 B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 371ab cop. ch. M coll. Mainz Stadt-B. [Ungeordnete Faszikel IV] fol. 24ab cop. ch. L coll. Lüttich Univ.-B. cod. ms. nr. 107 fol. 185a-186a cop. ch. K coll. Koblenz St.-A. Kurtrier. Domkapitel Aktenfasc. 30 fol. 45a-47a cop. ch. von 1446. Nach et consuetis (S. 330 Z. 26) folgen drei Erklärungen In forma, qua suprascribitur, domini nostri electores concorditer appellarunt me presente. manu mea propria Tilmannus de Lynß decretorum doctor prepositus ecclesie sancti Florini Confluentis. in forma, qua prescribitur, domini [wie Z. 6 bis] presente teste. manu mea propria Henricus de Erpel prepositus ecclesie sancti Severini Coloniensis. item et michi Christiano de Erpel legum doctori preposito ecclesie beate Marie ad gradus Coloniensis constat esse appellatum ut suprascribitur, quod protestor sub subscriptione manus mee. U coll. Leipzig Univ.-B. cod. ms. 1328 fol. 221a-222a cop. ch. abbrechend mitet consuetis (S.330 Z.26). C coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 261ab cop. ch.1 Ferner in Einsiedeln Stifts-B. ms. 224 fol. 99ab cop. ch. abbrechend mit et stili (S. 330 Z. 27). — Leipzig Univ.-B. cod. ms. 176 fol. 221a�222a cop. ch. Gedruckt: Martène, Veterum scriptorum et monumentorum etc. amplissima collectio 8, 953-955 nach Vorl. L; Mansi 30, 1225-27 nach Martène; (Horix) 2, 89-94; Würdtwein 8, 81-85 nach Vorl. C. — Im Auszug in Mon. Conc. 3, 343 f. (Segovia lib. 16 cap. 22). Nosa etc. sacri Romani imperii principes electores coram vobis venerabilibus b virise 20 notariis et testibus hic presentibus proponimus et dicimus: quod, licet fidos nostros et in- defessos labores impendimus gravissimis expensis, ut katholici principes sollicita convencioned sedula oratorum missione, ut detestabile inter sanctissimum dominum nostrume et sacrum Basiliense concilium cessaret dissidium, reformarentur difformia, fieret pax in populo katho- licof, in omni honore et reverencia ecclesie status refloreret, hactenus tamen, quod dolenter 25 referimus, tam gratum nil aut acceptum partibus hincinde nostre sollicitudines afferreg potue- runt, per quod ad pacem nonnunquam digesta oblata media condescenderunt h, sed nostris et i undique multorum regum et principum seclusis precibus pendentibus laboribus et expressis protestacionibus, quek veluti scismatis fomenta extingwere quesivimus, in execrabilem et duriorem se divisionem precipitarunt; sanctissimum dominum nostrum dominum! Eugenium papam quartum quadam sua sentencia2 patres sacri Basiliensis concilii, ut asserunt m et palam predicant, ab omni pontificali et papali administracione deponentes privaverunt; sicque omni se dicti patres papali administracioni immiscentes, ea agunt et n nituntur expedire, que dictus dominus Eugenius papa et alii Romani pontifices facere consueverunt3. dicto nichilominus sanctissimo domino nostro Eugenio se opponente et in contrarium omni sua ut ante auctoritate 35 utente, id° evenit, ut contrariis tam in hujusmodi dissidii et divisionis materia quam eciam in aliis casibus dietim processibus sentenciis mandatisp edictis nos et nostri molestemur et coctidie requiramur, que, etsi hactenus spe future pacis licet maximo incommodo et in grave ecclesiastici status periculum pacienter sustinuimus q, conspicimus tamen non solum ad pacem non conferrer, quinimo hujusmodi divisionem ex hiis multipliciter confoveri. nos itaque attendentes, dum in radice clare palam contraria predicatur auctoritas, contradicit, quicquid tandem ejusdem auctoritatis pretextu quomodolibet editur decernitur sive mandatur; et, dums uni obedire studemus, in aliud veremur incidere ; sicque timorate undique fluctuant con- sciencie ett nesciunt, in quam partem declinare, succedunt dietim irreparabilia scandala, vertitur in vulgiu disceptacionem superiorumv auctoritas a summo usque ad ima, singuli 45 fidelium conventus, prochdolor, ut videmus, hoc scismate ob singulares affecciones graviter maculantur, res hec tenebrosa aqua in nubibus aeris ingeniorum nostrorum vires excedit et absque3 periculo non valemus apud nos ipsos rem literatissimis tam difficilimam determinare; a) M add. A. et B. b) R venerandis. c) om. U; B add. dominis. d) U add. et. e) M add. dominum Eu- genium papam quartum; K add. Eugenium papam. f) U add. et. g) GBMLKU offerre. h) GR con- descenderent; L condescenderint. i) ergänzt. k) zu em. quibus? 1) om. GRB. m) K asseruerunt. n) W unde. o) GR hine. p)GRBKC add. et. q) W suscipimus. r) C consentire. s) GRBM cum. t) ergänst nach M. u) GR dubiam. v) MC superioris. 15 30 40 1439 Aug. 13 50 1 Vgl. S. 418 Anm. 1. 2 Vom 25. Juni 1439; vgl. S. 302 Z. 7. 55 3 Vgl. Beckmann in Conc. Bas. 6, LXXIX—XCI. Deutsche Reichstags-Akten XIV 42 Darf man die Worte „absque — determinare“ wirk- lich mit Joachimschn (Gregor Heimburg S. 70) als „Abschied von der Politik der Gelehrten“ auslegen?
C. Akten des Kurfürstentags nr. 185-186. 329 B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k fol. 371ab cop. ch. M coll. Mainz Stadt-B. [Ungeordnete Faszikel IV] fol. 24ab cop. ch. L coll. Lüttich Univ.-B. cod. ms. nr. 107 fol. 185a-186a cop. ch. K coll. Koblenz St.-A. Kurtrier. Domkapitel Aktenfasc. 30 fol. 45a-47a cop. ch. von 1446. Nach et consuetis (S. 330 Z. 26) folgen drei Erklärungen In forma, qua suprascribitur, domini nostri electores concorditer appellarunt me presente. manu mea propria Tilmannus de Lynß decretorum doctor prepositus ecclesie sancti Florini Confluentis. in forma, qua prescribitur, domini [wie Z. 6 bis] presente teste. manu mea propria Henricus de Erpel prepositus ecclesie sancti Severini Coloniensis. item et michi Christiano de Erpel legum doctori preposito ecclesie beate Marie ad gradus Coloniensis constat esse appellatum ut suprascribitur, quod protestor sub subscriptione manus mee. U coll. Leipzig Univ.-B. cod. ms. 1328 fol. 221a-222a cop. ch. abbrechend mitet consuetis (S.330 Z.26). C coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 261ab cop. ch.1 Ferner in Einsiedeln Stifts-B. ms. 224 fol. 99ab cop. ch. abbrechend mit et stili (S. 330 Z. 27). — Leipzig Univ.-B. cod. ms. 176 fol. 221a�222a cop. ch. Gedruckt: Martène, Veterum scriptorum et monumentorum etc. amplissima collectio 8, 953-955 nach Vorl. L; Mansi 30, 1225-27 nach Martène; (Horix) 2, 89-94; Würdtwein 8, 81-85 nach Vorl. C. — Im Auszug in Mon. Conc. 3, 343 f. (Segovia lib. 16 cap. 22). Nosa etc. sacri Romani imperii principes electores coram vobis venerabilibus b virise 20 notariis et testibus hic presentibus proponimus et dicimus: quod, licet fidos nostros et in- defessos labores impendimus gravissimis expensis, ut katholici principes sollicita convencioned sedula oratorum missione, ut detestabile inter sanctissimum dominum nostrume et sacrum Basiliense concilium cessaret dissidium, reformarentur difformia, fieret pax in populo katho- licof, in omni honore et reverencia ecclesie status refloreret, hactenus tamen, quod dolenter 25 referimus, tam gratum nil aut acceptum partibus hincinde nostre sollicitudines afferreg potue- runt, per quod ad pacem nonnunquam digesta oblata media condescenderunt h, sed nostris et i undique multorum regum et principum seclusis precibus pendentibus laboribus et expressis protestacionibus, quek veluti scismatis fomenta extingwere quesivimus, in execrabilem et duriorem se divisionem precipitarunt; sanctissimum dominum nostrum dominum! Eugenium papam quartum quadam sua sentencia2 patres sacri Basiliensis concilii, ut asserunt m et palam predicant, ab omni pontificali et papali administracione deponentes privaverunt; sicque omni se dicti patres papali administracioni immiscentes, ea agunt et n nituntur expedire, que dictus dominus Eugenius papa et alii Romani pontifices facere consueverunt3. dicto nichilominus sanctissimo domino nostro Eugenio se opponente et in contrarium omni sua ut ante auctoritate 35 utente, id° evenit, ut contrariis tam in hujusmodi dissidii et divisionis materia quam eciam in aliis casibus dietim processibus sentenciis mandatisp edictis nos et nostri molestemur et coctidie requiramur, que, etsi hactenus spe future pacis licet maximo incommodo et in grave ecclesiastici status periculum pacienter sustinuimus q, conspicimus tamen non solum ad pacem non conferrer, quinimo hujusmodi divisionem ex hiis multipliciter confoveri. nos itaque attendentes, dum in radice clare palam contraria predicatur auctoritas, contradicit, quicquid tandem ejusdem auctoritatis pretextu quomodolibet editur decernitur sive mandatur; et, dums uni obedire studemus, in aliud veremur incidere ; sicque timorate undique fluctuant con- sciencie ett nesciunt, in quam partem declinare, succedunt dietim irreparabilia scandala, vertitur in vulgiu disceptacionem superiorumv auctoritas a summo usque ad ima, singuli 45 fidelium conventus, prochdolor, ut videmus, hoc scismate ob singulares affecciones graviter maculantur, res hec tenebrosa aqua in nubibus aeris ingeniorum nostrorum vires excedit et absque3 periculo non valemus apud nos ipsos rem literatissimis tam difficilimam determinare; a) M add. A. et B. b) R venerandis. c) om. U; B add. dominis. d) U add. et. e) M add. dominum Eu- genium papam quartum; K add. Eugenium papam. f) U add. et. g) GBMLKU offerre. h) GR con- descenderent; L condescenderint. i) ergänzt. k) zu em. quibus? 1) om. GRB. m) K asseruerunt. n) W unde. o) GR hine. p)GRBKC add. et. q) W suscipimus. r) C consentire. s) GRBM cum. t) ergänst nach M. u) GR dubiam. v) MC superioris. 15 30 40 1439 Aug. 13 50 1 Vgl. S. 418 Anm. 1. 2 Vom 25. Juni 1439; vgl. S. 302 Z. 7. 55 3 Vgl. Beckmann in Conc. Bas. 6, LXXIX—XCI. Deutsche Reichstags-Akten XIV 42 Darf man die Worte „absque — determinare“ wirk- lich mit Joachimschn (Gregor Heimburg S. 70) als „Abschied von der Politik der Gelehrten“ auslegen?
Strana 330
330 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Aug. 13 quibus attentis hac hactenus confidencia ducti probabili nostra pensata dubitacione speramus, quod a neutra b nos parcium hac diversitate minime diffinita aut determinata in alio concilio, ut cum aliis regibus et principibus sepe expetivimusc, requisivissetd; sed hiis non obstan- tibus nunc per legatos nunc per oratores nunc vero pere bullarum affixionem pretendunt hincinde nos requirere, ut in tam arduissima re, que de auctoritatef ecclesie et fidei catholice funda- 5 mentis multipliciter variat, partem statim assumamus uni obediendo reliquum repellendo, quemadmodum in dictis asseritur contineri bullis literis et processibus, quasg hic repetimus et pro expressis haberi volumus, quantum pro nobis faciunt et non aliter seu alio modo, de quo expresse protestamur, plenius continetur. ex illis igitur causis et aliis suis h loco et tem- pore dicendis i proponendis et allegandis, de quo similiter k protestamur, ab omnibus et singu- 10 lis mandatis processibus sentenciis sive edictis occasione presentis dissidii directe vel indirecte quomodolibet fulminatis seu fulminandis requisicionibus jam factis aut in futurum faciendis pro nobis nostris et cujuslibet nostrum subditis adherentibus et adherere volentibus ad sacro- sanctum! Basiliense, futurum generale m vel icomenicum concilium, sanctissimum dominumn Eugenium papam quartum, sanctam sedem apostolicam, alium vel alios, ad quem vel ad quos 15 de jureo fuerit appellandum, omnibus melioribus modisp via causa et formis, quibus hoc efficacius fieri potest et debet, tam conjunctim quam divisim provocamus et appellamus, sub- mittentes nichilominus nos et omnia bona nostra ac adherentes et adherere volentes prefatorum sacri concilii, sanctissimi domini Eugenii, sancte sedis apostolice, seu alterius, ad quem appel- landum fuerit, protectioni et defensioni, petentes q instanter instancius et instantissime a vobis 20 apostolos seu literas dimissoriales nobis tradi et assignari, protestantes, quod per nos non stat, quominusr eas recipiamus, si quis sit, qui nobis eas dare velits tradere et assignare cum pro- testacione de insinuando prosequendo hujusmodi appellacionem suis loco et tempore, proutt super quibus a vobis dominis notariis publicis petimus in- juris fuerit et opportunum. strumentum confici seu instrumenta unum vel plura tot quot fuerint necessaria et opportuna 25 cum aliis protestacionibus et clausulis apponi solitis necessariis et consuetis salvo jure addendi u exhibitax est presens cedula mutandi minuendiv alias, prout fuit et est moris et stiliw. nobis notariis infrascriptis per reverendos patres dominos Theodricum archiepiscopum Magun- tinum ac Jacobum electum et confirmatum Treverensem pro se et nominibus propriis necnon prefatum dominum Theodricum archiepiscopum illustris principis Friderici marchionis 30 Brandenburgensis, reverendum patrem Fridericum episcopum Wormaciensem illustris prin- cipis domini Ludovici comitis palatini Reni ac venerabilem dominum Henricum de Erpel reverendissimi patris domini Theodorici Coloniensis archiepiscopi principum electorum ora- Aug. 13 tores et ambassiatoresy. die z Jovis 13. augusti hora vesperorum vel quasi in stuba a' capi- tulari ecclesie Maguntinensis presenteb' domino Joanne abbate sancti Mathie extra murum e' 35 Treverensem et Philippo de Sirck decano ecclesie Treverensis anno domini etc. 39. Henricus Doliator d' notarius e'. 1439 187. Gen. sechs Kurfürsten erneuern ihre zur Herstellung der kirchlichen Einheit geschlossene 1439 August 14 Mainz. Einung (sog. kurfürstliche Union1). Aug. I4 Aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 48 [fol. 51ab ] cop. ch. BK coll. Urkunde vom II. Nov. 1439, unsere nr. 215. Benützt: Manns, K. Albrecht II. und dis Kirchenpolitik S. 52. 40 Von gottes gnaden wir Dytherich erzbischof zû Meincz des heiligen Romischen richs in Germanien erzcanzeler, Dyetherich erzbischof zû Collen des heiligen Romischen richs in a) ergänzt nach M. b) Cneutri. c) MC expectavimus. d) W requisivisse. e) ergänzt nach C. 1) R 45 auctoritatis. g) R quos. h) C suo. i) C deducendis. k) C sollempniter. 1) WK add. generale. m) C sinodale. n) GRM add. nostrum. 0) GRB om. de jure. p) M modo v. c. et forma; R m. viis causis et f. q) B competentes; M competenti; L cum petentes; C cum peticione. r) K om. quominus — sit. s) LC vellet. t) RLC om. prout — fuerit. u) M etc. statt addendi — stili. v) BLC add. et. w) L hat 6 Zeilen Zwischenraum. x) LC Alinea. y) L add. prout etc. z) Hss. haben Alinca. a ) L stuffa. b') L pre- 50 sentibus dominis. c') L muros Treverenses. d’) C Doliatoris. e) om. L. 1 Nur von Mainz, Köln, Trier und Pfalz besiegelt; vgl. S. 338 Z. 38 f, S. 340 Z. 17 ff., S. 342 Z. 33 ff.
330 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Aug. 13 quibus attentis hac hactenus confidencia ducti probabili nostra pensata dubitacione speramus, quod a neutra b nos parcium hac diversitate minime diffinita aut determinata in alio concilio, ut cum aliis regibus et principibus sepe expetivimusc, requisivissetd; sed hiis non obstan- tibus nunc per legatos nunc per oratores nunc vero pere bullarum affixionem pretendunt hincinde nos requirere, ut in tam arduissima re, que de auctoritatef ecclesie et fidei catholice funda- 5 mentis multipliciter variat, partem statim assumamus uni obediendo reliquum repellendo, quemadmodum in dictis asseritur contineri bullis literis et processibus, quasg hic repetimus et pro expressis haberi volumus, quantum pro nobis faciunt et non aliter seu alio modo, de quo expresse protestamur, plenius continetur. ex illis igitur causis et aliis suis h loco et tem- pore dicendis i proponendis et allegandis, de quo similiter k protestamur, ab omnibus et singu- 10 lis mandatis processibus sentenciis sive edictis occasione presentis dissidii directe vel indirecte quomodolibet fulminatis seu fulminandis requisicionibus jam factis aut in futurum faciendis pro nobis nostris et cujuslibet nostrum subditis adherentibus et adherere volentibus ad sacro- sanctum! Basiliense, futurum generale m vel icomenicum concilium, sanctissimum dominumn Eugenium papam quartum, sanctam sedem apostolicam, alium vel alios, ad quem vel ad quos 15 de jureo fuerit appellandum, omnibus melioribus modisp via causa et formis, quibus hoc efficacius fieri potest et debet, tam conjunctim quam divisim provocamus et appellamus, sub- mittentes nichilominus nos et omnia bona nostra ac adherentes et adherere volentes prefatorum sacri concilii, sanctissimi domini Eugenii, sancte sedis apostolice, seu alterius, ad quem appel- landum fuerit, protectioni et defensioni, petentes q instanter instancius et instantissime a vobis 20 apostolos seu literas dimissoriales nobis tradi et assignari, protestantes, quod per nos non stat, quominusr eas recipiamus, si quis sit, qui nobis eas dare velits tradere et assignare cum pro- testacione de insinuando prosequendo hujusmodi appellacionem suis loco et tempore, proutt super quibus a vobis dominis notariis publicis petimus in- juris fuerit et opportunum. strumentum confici seu instrumenta unum vel plura tot quot fuerint necessaria et opportuna 25 cum aliis protestacionibus et clausulis apponi solitis necessariis et consuetis salvo jure addendi u exhibitax est presens cedula mutandi minuendiv alias, prout fuit et est moris et stiliw. nobis notariis infrascriptis per reverendos patres dominos Theodricum archiepiscopum Magun- tinum ac Jacobum electum et confirmatum Treverensem pro se et nominibus propriis necnon prefatum dominum Theodricum archiepiscopum illustris principis Friderici marchionis 30 Brandenburgensis, reverendum patrem Fridericum episcopum Wormaciensem illustris prin- cipis domini Ludovici comitis palatini Reni ac venerabilem dominum Henricum de Erpel reverendissimi patris domini Theodorici Coloniensis archiepiscopi principum electorum ora- Aug. 13 tores et ambassiatoresy. die z Jovis 13. augusti hora vesperorum vel quasi in stuba a' capi- tulari ecclesie Maguntinensis presenteb' domino Joanne abbate sancti Mathie extra murum e' 35 Treverensem et Philippo de Sirck decano ecclesie Treverensis anno domini etc. 39. Henricus Doliator d' notarius e'. 1439 187. Gen. sechs Kurfürsten erneuern ihre zur Herstellung der kirchlichen Einheit geschlossene 1439 August 14 Mainz. Einung (sog. kurfürstliche Union1). Aug. I4 Aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 48 [fol. 51ab ] cop. ch. BK coll. Urkunde vom II. Nov. 1439, unsere nr. 215. Benützt: Manns, K. Albrecht II. und dis Kirchenpolitik S. 52. 40 Von gottes gnaden wir Dytherich erzbischof zû Meincz des heiligen Romischen richs in Germanien erzcanzeler, Dyetherich erzbischof zû Collen des heiligen Romischen richs in a) ergänzt nach M. b) Cneutri. c) MC expectavimus. d) W requisivisse. e) ergänzt nach C. 1) R 45 auctoritatis. g) R quos. h) C suo. i) C deducendis. k) C sollempniter. 1) WK add. generale. m) C sinodale. n) GRM add. nostrum. 0) GRB om. de jure. p) M modo v. c. et forma; R m. viis causis et f. q) B competentes; M competenti; L cum petentes; C cum peticione. r) K om. quominus — sit. s) LC vellet. t) RLC om. prout — fuerit. u) M etc. statt addendi — stili. v) BLC add. et. w) L hat 6 Zeilen Zwischenraum. x) LC Alinea. y) L add. prout etc. z) Hss. haben Alinca. a ) L stuffa. b') L pre- 50 sentibus dominis. c') L muros Treverenses. d’) C Doliatoris. e) om. L. 1 Nur von Mainz, Köln, Trier und Pfalz besiegelt; vgl. S. 338 Z. 38 f, S. 340 Z. 17 ff., S. 342 Z. 33 ff.
Strana 331
C. Akten des Kurfürstentags nr. 186-188. 331 Ytalien erzcanzler herzog zû Westfolen und zû Engera, Jacob erwelter und bestedigter zü Triere des heiligen Rômischen richs dürch Welschelant und des kûnigrichs von Arelaut erzecan- zeler, Ott pfalzgrave bi Rine b herzog in Beyern und e fürmünder des hochgebornen fürsten hern Lüdwigs pfalzgraven bi Rine des heiligen Romischen richs erzdrüchseßen und herzogen in Beyern, Friederich herzog zû Sahßen des heiligen richs erzmarschalk lantgreve in Doringen und marggrave zû Myssen und Friederich marggrave zu Brandenburg des heiligen richs erz- kammerer und burggreve zû Nurenberg, alle des vorgenanten richs kurfürsten, bekennen und als wir vor ziten von sôlicher zweitracht wegen, tun kûnt offenbard mit diesem briefe: die zwúschen ünserm heiligen vater dem babst Eugenio und dem heiligen concilio zû Basel uff- 10 erstanden ist, ûns früntlichen zûsammen verbünden haben bi einander zu bliben, wie sôliche einungl, dabi wir auch genzlichen bliben wollen und sollen, inneheldet, han wir gemerket und zû herzen genommen, das sôliche zweitracht sieder des diefer ingerissen ist und fürter in- brechen mag, daruß ein grosser unrat der heiligen kirchen, dem heiligen Cristenglauben und dem heiligen rich ufferstete, wief die vorgenante heilige kirche nit schiere in friede gesaczt 15 wurde: darumbe sog wollen wir nach innehalt sôlicher ûnser einunge darzů nach getrûlichen raten helfen und arbeiten, das in der heiligen kirchen friede gemacht werde und ûns (wie sich h es fürter mit sôlichem zisma, das dann iczunt vor augen ist, machen wûrde, das gott wende, iß were zwúschen einem babst und einem concilio, zwein bebsten oder zwein concilien, oder wie sich das sûst machen wûrde) von einander nit scheiden oder scheiden laßen ane alle 20 geverde. und want gereide manicherlei gebott proceß und briefe von beiden parthien ußge- gangen und verkundet sint und fürter ußgen und verkündet werden môgen, haben wir in einer andern ûnserer einunge protestacien? und appellacien3 geordent und geseczt, wie es damit gehalten und bi sôlicher pene, die darinne geschrieben steet, von nimans überfaren werden soll. wir getruen auch, das alle andere fürsten, geistlich und werntliche, ganze Dutsche 25 lant, sich von ûns in sôlicher obgeschriebener gôtlicher und redlicher einunge nicht scheiden sollen nach wollen, die wir auch alle gern in diese ûnser einüng in obgeschriebener maßen nemen wollen. alle vorgeschriebene stücke puncte und artikel und appellacien stete veste und unverrückt ane argelist und geverde gehalten zu werden, han wir auch alle und iglicher be- sünder einander mit hantgebenden truwen gelobt und globen auch i das gegenwirticlichen in 30 craft diß briefs. und des zû urkunde haben wir ûnser ingesiegele an diesen brief mit rechter der geben ist zû Meincz an ûnser lieben frauwen abent wießenschaft laßen henken. assumpcionis anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. 5 1439 AuD. 14 1439 Aug. 14 35 188. Ausführungen des Abtes [Thomas von Dundrainan] in der Audienz der Konzilsgesandt- schaft bei den Erzbischöfen von Mainz und Trier und den Vertretern des Erzbischofs von 1439 August [144] Mainz. Köln und des Pfalzgrafen bei Rhein. 1439 Аиg. 114] Aus Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 56a-61b cop. ch. Uberschrift Proposicio domni abbatis de Scocia facta Maguncie in quadam dieta ibidem servata a. d. millesimo quadringen- tesimo tricesimo nono de mense augusti etc. sacrosancta synodus Basiliensis in Illustrissimi principes et colendissimi domini. 40 spiritu sancto legitime congregata universalem ecclesiam representans vestras reverendissimas paternitates et illustrissimas dominaciones salutat cum omnipotentis dei benedictione et has litteras 5 suas atque bullas vestris dignissimis conspectibus jussit presentari, quas nos Johannes de Segobia sacre pagine professor, Johannes Bachensteijn decretorum doctor et ego unacum 45 a) BK von Engern. b) B K add. und. c) om. BK. d) BK offenlich. e) B K ufersteen. f) so auch BK; zu em. wo oder wenn? g) om. BK. h) B K stellen um ez sich. i) BK stellen um das auch. 1 Vom 20. März 1438; vgl. RTA. 13 nr. 144. 2 nr. 185. 3 nr. 186. Datierung nach S. 392 Z. 39 f. 5 Das Dekret über die 3 Wahrheiten vom 15. Mai, das Absetzungsdekret vom 25. Juni, wohl auch das Dekret über das Verbleiben des Konzils in Basel vom 10. Juli.
C. Akten des Kurfürstentags nr. 186-188. 331 Ytalien erzcanzler herzog zû Westfolen und zû Engera, Jacob erwelter und bestedigter zü Triere des heiligen Rômischen richs dürch Welschelant und des kûnigrichs von Arelaut erzecan- zeler, Ott pfalzgrave bi Rine b herzog in Beyern und e fürmünder des hochgebornen fürsten hern Lüdwigs pfalzgraven bi Rine des heiligen Romischen richs erzdrüchseßen und herzogen in Beyern, Friederich herzog zû Sahßen des heiligen richs erzmarschalk lantgreve in Doringen und marggrave zû Myssen und Friederich marggrave zu Brandenburg des heiligen richs erz- kammerer und burggreve zû Nurenberg, alle des vorgenanten richs kurfürsten, bekennen und als wir vor ziten von sôlicher zweitracht wegen, tun kûnt offenbard mit diesem briefe: die zwúschen ünserm heiligen vater dem babst Eugenio und dem heiligen concilio zû Basel uff- 10 erstanden ist, ûns früntlichen zûsammen verbünden haben bi einander zu bliben, wie sôliche einungl, dabi wir auch genzlichen bliben wollen und sollen, inneheldet, han wir gemerket und zû herzen genommen, das sôliche zweitracht sieder des diefer ingerissen ist und fürter in- brechen mag, daruß ein grosser unrat der heiligen kirchen, dem heiligen Cristenglauben und dem heiligen rich ufferstete, wief die vorgenante heilige kirche nit schiere in friede gesaczt 15 wurde: darumbe sog wollen wir nach innehalt sôlicher ûnser einunge darzů nach getrûlichen raten helfen und arbeiten, das in der heiligen kirchen friede gemacht werde und ûns (wie sich h es fürter mit sôlichem zisma, das dann iczunt vor augen ist, machen wûrde, das gott wende, iß were zwúschen einem babst und einem concilio, zwein bebsten oder zwein concilien, oder wie sich das sûst machen wûrde) von einander nit scheiden oder scheiden laßen ane alle 20 geverde. und want gereide manicherlei gebott proceß und briefe von beiden parthien ußge- gangen und verkundet sint und fürter ußgen und verkündet werden môgen, haben wir in einer andern ûnserer einunge protestacien? und appellacien3 geordent und geseczt, wie es damit gehalten und bi sôlicher pene, die darinne geschrieben steet, von nimans überfaren werden soll. wir getruen auch, das alle andere fürsten, geistlich und werntliche, ganze Dutsche 25 lant, sich von ûns in sôlicher obgeschriebener gôtlicher und redlicher einunge nicht scheiden sollen nach wollen, die wir auch alle gern in diese ûnser einüng in obgeschriebener maßen nemen wollen. alle vorgeschriebene stücke puncte und artikel und appellacien stete veste und unverrückt ane argelist und geverde gehalten zu werden, han wir auch alle und iglicher be- sünder einander mit hantgebenden truwen gelobt und globen auch i das gegenwirticlichen in 30 craft diß briefs. und des zû urkunde haben wir ûnser ingesiegele an diesen brief mit rechter der geben ist zû Meincz an ûnser lieben frauwen abent wießenschaft laßen henken. assumpcionis anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. 5 1439 AuD. 14 1439 Aug. 14 35 188. Ausführungen des Abtes [Thomas von Dundrainan] in der Audienz der Konzilsgesandt- schaft bei den Erzbischöfen von Mainz und Trier und den Vertretern des Erzbischofs von 1439 August [144] Mainz. Köln und des Pfalzgrafen bei Rhein. 1439 Аиg. 114] Aus Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1020 fol. 56a-61b cop. ch. Uberschrift Proposicio domni abbatis de Scocia facta Maguncie in quadam dieta ibidem servata a. d. millesimo quadringen- tesimo tricesimo nono de mense augusti etc. sacrosancta synodus Basiliensis in Illustrissimi principes et colendissimi domini. 40 spiritu sancto legitime congregata universalem ecclesiam representans vestras reverendissimas paternitates et illustrissimas dominaciones salutat cum omnipotentis dei benedictione et has litteras 5 suas atque bullas vestris dignissimis conspectibus jussit presentari, quas nos Johannes de Segobia sacre pagine professor, Johannes Bachensteijn decretorum doctor et ego unacum 45 a) BK von Engern. b) B K add. und. c) om. BK. d) BK offenlich. e) B K ufersteen. f) so auch BK; zu em. wo oder wenn? g) om. BK. h) B K stellen um ez sich. i) BK stellen um das auch. 1 Vom 20. März 1438; vgl. RTA. 13 nr. 144. 2 nr. 185. 3 nr. 186. Datierung nach S. 392 Z. 39 f. 5 Das Dekret über die 3 Wahrheiten vom 15. Mai, das Absetzungsdekret vom 25. Juni, wohl auch das Dekret über das Verbleiben des Konzils in Basel vom 10. Juli.
Strana 332
332 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Aug. 114] eis predicte synodi oratores indigni cum omni reverencia et honore eisdem presentamus, re- verendissimum patrem dominum Ludovicum sancte Romane ecclesie presbiterum cardinalem Arelatensem vulgariter nuncupatum sacri concilii Basiliensis presidentem et reverendissimum patrem dominum Ludovicum patriarcham Aquilegiensem vestrarum dominacionum con- sanguineum et amicum ceterosque patres et supposita ejusdem concilii vestris dominacionibus 5 humiliter recommendando. Reverendissimi patres et clarissimi domini. attendens sacrosancta synodus Basiliensis instantem turbacionem tocius ecclesie dei, quam Christus, qui in medio predicte synodi resi- dere dignatus est, aspersione sanguinis sui sanctissimi dedicavit, voluit juxta beati Petri ver- bum sic inquientis! „justum arbitror, quamdiu sum in hoc tabernaculo“ vos in commonicione 10 singulos Christianos et potissime catholicos principes tam ecclesiasticos quam seculares assidue commonere, ut in hoc turbine per publicum hostem, humani generis inimicum, cum suis satellitibus suscitato fidelitatem, quam regi regum promiserunt, firmiter et cum amore ob- servare conentur, sic quod ab ipso post parvum certamen et brevi tempore finiendum in terris inestimabilis glorie coronam perpetuam adipisci mereantur in celis. mandavit ergo ipsa sancta 15 synodus Basiliensis, ut sui oratores per principes et populos Christianos diligenter discurrerent, eos sollicitando, ne tam fidelissimi amoris ignis, quem salvator noster misit in terram et voluit vehementer accendi, viciorum affectibus extinguatur, quia teste beato Augustino2 oportet fre- quenter reminisci celeberrimi scilicet mandati divine dilectionis, quo mundi pestifera dilectio pereat, quod mandatum mundus ipse cogit oblivisci. occurrite ergo, principes merito colendi, 20 sancte matri ecclesie et sacrosancte synodo Basiliensi, quam scriptis et voce condignis laudibus extollitis, ne quovismodo adversus eam prevaleat inimicus, ut autem assumpte legacionis negocium coram tantarum dignitatum venerando fastigio ordinate a exequamur. occurrit verbum evangelici prophete urbani scilicet Ysaje, qui de sancta dei ecclesia adhuc exigentibus colligenda et multipliciter extollenda 60. capitulo in personam domini sic inquit3: „domum 25 majestatis mee glorificabo". domus hec divine majestatis est ecclesia universalis et synodus sancta Basiliensis ipsam representans. sed hanc et illam peccator homo calcare festinat, verax autem deus utramque glorificare promisit. videamus, quis prevalebit. verbum ergo premissum reassumo, quod fidelis dominus per prophetam expressit dicens „domum majestatis mee glorificabo". o magna omnipotentis dei miseracio, qui non solum homines a peccatis liberare 30 et cum eisdem habitare dignatus est, sed eciam b ex eisdem sua gracia cooperante sanctam congregacionem domum sue majestatis voluit appellare, etiam eandem multiplicibus insigniis ac variis laudum titulis glorificare promisit, ipsam supra regum et principum tremenda fastigia et solia excelsa sublimando, quia ad ecclesiam per Ysajam prophetam, ubi supra, sic inquit4. „aperientur porte tue jugiter die ac nocte ; non claudantur, ut afferatur ad te fortitudo gencium 35 et reges eorum adducantur. gens enim et regnum, quod non servierit tibi, peribit". nescitis enim, incliti principes, quod die, id est tempore prosperitatis, et nocte, id est tempore tribu- lacionis, non claudit sancta mater ecclesia gremium suum. voluerunt habere recursum suum propter quod subjungit idem propheta Ysajas 5: „gloria Libani ad te veniet; abies, pinus et buxus simul venient ad orandum locum sanctificacionis mee“. o bona simultas, in bono simul 40 serviendum est domino. quid enim est „gloria Libani“ nisi potencia mundi, quia reges et principes seculi pollere cernuntur. et ideo tamquam aliis preminentes altitudine quadam per abietem et pinum merito designantur; sed humiles et eorum subditi per buxum congrue figu- rantur. et sicut tam abies quam pinus atque buxus speciali quodam nature privilegio eciam hiemise frigore gelido virere non desinunt, sic principes et populi Christiani, per quod salvator 45 noster Jesus Christus domum sue majestatis glorificare disposuit, solerter et diligenter debent attendere, ne cujuscumque tribulacionis mundane frigore constringente vere fidei a) Vorl. ordinatus. b) Vorl. add. sanctam. c) Vorl. hiemps. 1 3 Jes. 60, 7. 2. Petri 1, 13. 2 Wohl In Joannem ev. Tract. 66 cap. 13 oder 4 Jes. 60, 11-12. 5 Tr. 82 c. 15 in Migne Ser. lat. 35, 1808 bezw. 1845. Jes. 60, 13. 50
332 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Aug. 114] eis predicte synodi oratores indigni cum omni reverencia et honore eisdem presentamus, re- verendissimum patrem dominum Ludovicum sancte Romane ecclesie presbiterum cardinalem Arelatensem vulgariter nuncupatum sacri concilii Basiliensis presidentem et reverendissimum patrem dominum Ludovicum patriarcham Aquilegiensem vestrarum dominacionum con- sanguineum et amicum ceterosque patres et supposita ejusdem concilii vestris dominacionibus 5 humiliter recommendando. Reverendissimi patres et clarissimi domini. attendens sacrosancta synodus Basiliensis instantem turbacionem tocius ecclesie dei, quam Christus, qui in medio predicte synodi resi- dere dignatus est, aspersione sanguinis sui sanctissimi dedicavit, voluit juxta beati Petri ver- bum sic inquientis! „justum arbitror, quamdiu sum in hoc tabernaculo“ vos in commonicione 10 singulos Christianos et potissime catholicos principes tam ecclesiasticos quam seculares assidue commonere, ut in hoc turbine per publicum hostem, humani generis inimicum, cum suis satellitibus suscitato fidelitatem, quam regi regum promiserunt, firmiter et cum amore ob- servare conentur, sic quod ab ipso post parvum certamen et brevi tempore finiendum in terris inestimabilis glorie coronam perpetuam adipisci mereantur in celis. mandavit ergo ipsa sancta 15 synodus Basiliensis, ut sui oratores per principes et populos Christianos diligenter discurrerent, eos sollicitando, ne tam fidelissimi amoris ignis, quem salvator noster misit in terram et voluit vehementer accendi, viciorum affectibus extinguatur, quia teste beato Augustino2 oportet fre- quenter reminisci celeberrimi scilicet mandati divine dilectionis, quo mundi pestifera dilectio pereat, quod mandatum mundus ipse cogit oblivisci. occurrite ergo, principes merito colendi, 20 sancte matri ecclesie et sacrosancte synodo Basiliensi, quam scriptis et voce condignis laudibus extollitis, ne quovismodo adversus eam prevaleat inimicus, ut autem assumpte legacionis negocium coram tantarum dignitatum venerando fastigio ordinate a exequamur. occurrit verbum evangelici prophete urbani scilicet Ysaje, qui de sancta dei ecclesia adhuc exigentibus colligenda et multipliciter extollenda 60. capitulo in personam domini sic inquit3: „domum 25 majestatis mee glorificabo". domus hec divine majestatis est ecclesia universalis et synodus sancta Basiliensis ipsam representans. sed hanc et illam peccator homo calcare festinat, verax autem deus utramque glorificare promisit. videamus, quis prevalebit. verbum ergo premissum reassumo, quod fidelis dominus per prophetam expressit dicens „domum majestatis mee glorificabo". o magna omnipotentis dei miseracio, qui non solum homines a peccatis liberare 30 et cum eisdem habitare dignatus est, sed eciam b ex eisdem sua gracia cooperante sanctam congregacionem domum sue majestatis voluit appellare, etiam eandem multiplicibus insigniis ac variis laudum titulis glorificare promisit, ipsam supra regum et principum tremenda fastigia et solia excelsa sublimando, quia ad ecclesiam per Ysajam prophetam, ubi supra, sic inquit4. „aperientur porte tue jugiter die ac nocte ; non claudantur, ut afferatur ad te fortitudo gencium 35 et reges eorum adducantur. gens enim et regnum, quod non servierit tibi, peribit". nescitis enim, incliti principes, quod die, id est tempore prosperitatis, et nocte, id est tempore tribu- lacionis, non claudit sancta mater ecclesia gremium suum. voluerunt habere recursum suum propter quod subjungit idem propheta Ysajas 5: „gloria Libani ad te veniet; abies, pinus et buxus simul venient ad orandum locum sanctificacionis mee“. o bona simultas, in bono simul 40 serviendum est domino. quid enim est „gloria Libani“ nisi potencia mundi, quia reges et principes seculi pollere cernuntur. et ideo tamquam aliis preminentes altitudine quadam per abietem et pinum merito designantur; sed humiles et eorum subditi per buxum congrue figu- rantur. et sicut tam abies quam pinus atque buxus speciali quodam nature privilegio eciam hiemise frigore gelido virere non desinunt, sic principes et populi Christiani, per quod salvator 45 noster Jesus Christus domum sue majestatis glorificare disposuit, solerter et diligenter debent attendere, ne cujuscumque tribulacionis mundane frigore constringente vere fidei a) Vorl. ordinatus. b) Vorl. add. sanctam. c) Vorl. hiemps. 1 3 Jes. 60, 7. 2. Petri 1, 13. 2 Wohl In Joannem ev. Tract. 66 cap. 13 oder 4 Jes. 60, 11-12. 5 Tr. 82 c. 15 in Migne Ser. lat. 35, 1808 bezw. 1845. Jes. 60, 13. 50
Strana 333
C. Akten des Kurfürstentags nr. 188. 333 25 30 40 45 virorem amittant et nullius eciamsi patris aut matris vel quacumque propinquitate carnati vel mundana conjunctorum affectione vel favore ipsam fidem quovismodo vel in una jotha ledere presumant aut, in quantum in ipsis est, usque ad status sui enervacionem et pro- prii sanguinis eciam usque ad mortem totalem effusionem ledi aut violari nullo modo per- 5 mittant. nobilis res fides ipsa est, quam dominus suo sanguine precioso plantavit in mundo, sine qua teste apostolo ad Corinthios 11.1 impossibile est placere deo, que integra esse vult, aut omnino sic esse non vult. qui ergo hanc fidem violat eciam in minimo, ipsam in eo totaliter extinguit et preciosissimi sanguinis dominici pro ea in cordibus fidelium plantanda crudeliter effusi reum se constituit racionem redditurus in districto dei judicio, in quo si de tali crimine 10 reus repertus fuerit, sibi latere erit impossibile et apparere intollerabile; nec mirum, quia si teste Sapiente2 in illo judicio „stabunt justi in magna instancia adversus eos, qui se angustia- verunt et abstulerunt labores eorum". quid ergo dicturi sunt, qui ipsius summi judicis malis merito metuendi in supremo tribunali districte judicantis labores, quos in hoc seculo pro fide plantando pertulerit, non solum abstulerunt, verum eciam ipsius venerandi insigne de domo 15 domini penitus extinguere moliebantur, signa sathane hereses scilicet et errores inserendo ! hec res, illustrissimi principes et doctissimi viri, jam in foribus est. adeo enim (quod cum dolore recolimus) serpens virulentus et draco insaciabilis suo sibulo venenoso quosdam, qui in ecclesia esse videbantur, invasit, ut eciam ipsum, qui sanctissimam sedem apostolicam et supremi pastoris officium occupavit, sue perfidie veneno (quod omni Christiano dolendum est), sicut 20 acta probant, letaliter infecisse monstretur, et, dum supremum canale, per quod aqua doctrine salutaris ad potandos sicientes fideles decurrere solebat, inficitur, singuli sicientes liberius inficiantur. sed non est mirandum, quod talia temporibus istis contigerunt, si ad tempora pre- terita conspiciamus oculos nostros convertentes. non ad vanitates seu insanias falsas, rumores scilicet hujus seculi, qui ea que mundi sunt laudant et extollunt, que autem dei sunt propter prelatum infectum non sapiunt, sed magis ad indefectibilem veritatem in sacris libris divine scripture contentam humiliter et diligenter attendamus. hoc enim speciale habet divina scrip- tura, quod sua profunditate superbum supercilium contempnat et miro quodam modo sua firmitate et intellectu fideli humiles pascat, quia ipsa fluvius est teste quodam sapiente3, „in quo et elephas natat et agnus peditat“. Invenimus autem in sacris litteris, quomodo salvator noster suam sponsam sanctam scilicet ecclesiam antiqui serpentis inpugnaciones gravissimas expectantem graciose voluit pre- munire, ut jacula previsa minus ferirent. et hoc per altissonam tubam scilicet beatum Johan- nem evangelistam, qui preter illam terribilissimam et horrendissimam impugnacionem, quam adversus predictam ecclesiam suscitaturus est Antichristus circa finem seculi, tres alias 35 impugnaciones, quarum due preterierunt et tercia jam instat, in 6. capitulo sui libri apo- calipsis patenter insinuat, ubi sic inquit4: „et cum aperuisset sigillum secundum, audivi se- cundum animal dicens: veni et vide! et exivit alius equus ruffus; et qui sedebat super eum, datum est ei, ut sumeret pacem de terra et ut invicem se interficiant; et datus est ei gladius magnus". videns enim sathanas novelle ecclesie felicem successum in orto suo sancto, vidit et invidit et ipsam graviter impugnare disposuit; qui status tunc fulgebat, quando impleta prophecia, de qua in apercione a primi sigilli sic dicitur5: „vidi et ecce equus albus ; et qui sedebat super illum, habebat arcum; et data est ei corona et exivit vincens, ut vinceret". equus iste albus sanctissimum cetum apostolorum significabat, qui sanctitate et caritate candebat ; super quem salvator noster sedere dignatus est, cui data erat a patre suo corona regni, qua gloriosus appareret in conspectu ecclesie; in cujus manu est arcus divini sermonis, quo corda fidelium jaculata ab errore gentilitatis recesserunt et impleta fidei catholice veritate ardescebant in amorem celestium hujus seculi calcatis honoribus et diviciis; et sic exivit fama salubris nostri a) Vorl. hier und später apericione. 1 Wohl zu denken an 2. Cor. 11. 2 Sap. 5, 1. 3 Nicht nachzuweisen. 1439 Aиg. 114] 50 5 Apokal. 6, 3 u. 4. Apokal. 6, 2.
C. Akten des Kurfürstentags nr. 188. 333 25 30 40 45 virorem amittant et nullius eciamsi patris aut matris vel quacumque propinquitate carnati vel mundana conjunctorum affectione vel favore ipsam fidem quovismodo vel in una jotha ledere presumant aut, in quantum in ipsis est, usque ad status sui enervacionem et pro- prii sanguinis eciam usque ad mortem totalem effusionem ledi aut violari nullo modo per- 5 mittant. nobilis res fides ipsa est, quam dominus suo sanguine precioso plantavit in mundo, sine qua teste apostolo ad Corinthios 11.1 impossibile est placere deo, que integra esse vult, aut omnino sic esse non vult. qui ergo hanc fidem violat eciam in minimo, ipsam in eo totaliter extinguit et preciosissimi sanguinis dominici pro ea in cordibus fidelium plantanda crudeliter effusi reum se constituit racionem redditurus in districto dei judicio, in quo si de tali crimine 10 reus repertus fuerit, sibi latere erit impossibile et apparere intollerabile; nec mirum, quia si teste Sapiente2 in illo judicio „stabunt justi in magna instancia adversus eos, qui se angustia- verunt et abstulerunt labores eorum". quid ergo dicturi sunt, qui ipsius summi judicis malis merito metuendi in supremo tribunali districte judicantis labores, quos in hoc seculo pro fide plantando pertulerit, non solum abstulerunt, verum eciam ipsius venerandi insigne de domo 15 domini penitus extinguere moliebantur, signa sathane hereses scilicet et errores inserendo ! hec res, illustrissimi principes et doctissimi viri, jam in foribus est. adeo enim (quod cum dolore recolimus) serpens virulentus et draco insaciabilis suo sibulo venenoso quosdam, qui in ecclesia esse videbantur, invasit, ut eciam ipsum, qui sanctissimam sedem apostolicam et supremi pastoris officium occupavit, sue perfidie veneno (quod omni Christiano dolendum est), sicut 20 acta probant, letaliter infecisse monstretur, et, dum supremum canale, per quod aqua doctrine salutaris ad potandos sicientes fideles decurrere solebat, inficitur, singuli sicientes liberius inficiantur. sed non est mirandum, quod talia temporibus istis contigerunt, si ad tempora pre- terita conspiciamus oculos nostros convertentes. non ad vanitates seu insanias falsas, rumores scilicet hujus seculi, qui ea que mundi sunt laudant et extollunt, que autem dei sunt propter prelatum infectum non sapiunt, sed magis ad indefectibilem veritatem in sacris libris divine scripture contentam humiliter et diligenter attendamus. hoc enim speciale habet divina scrip- tura, quod sua profunditate superbum supercilium contempnat et miro quodam modo sua firmitate et intellectu fideli humiles pascat, quia ipsa fluvius est teste quodam sapiente3, „in quo et elephas natat et agnus peditat“. Invenimus autem in sacris litteris, quomodo salvator noster suam sponsam sanctam scilicet ecclesiam antiqui serpentis inpugnaciones gravissimas expectantem graciose voluit pre- munire, ut jacula previsa minus ferirent. et hoc per altissonam tubam scilicet beatum Johan- nem evangelistam, qui preter illam terribilissimam et horrendissimam impugnacionem, quam adversus predictam ecclesiam suscitaturus est Antichristus circa finem seculi, tres alias 35 impugnaciones, quarum due preterierunt et tercia jam instat, in 6. capitulo sui libri apo- calipsis patenter insinuat, ubi sic inquit4: „et cum aperuisset sigillum secundum, audivi se- cundum animal dicens: veni et vide! et exivit alius equus ruffus; et qui sedebat super eum, datum est ei, ut sumeret pacem de terra et ut invicem se interficiant; et datus est ei gladius magnus". videns enim sathanas novelle ecclesie felicem successum in orto suo sancto, vidit et invidit et ipsam graviter impugnare disposuit; qui status tunc fulgebat, quando impleta prophecia, de qua in apercione a primi sigilli sic dicitur5: „vidi et ecce equus albus ; et qui sedebat super illum, habebat arcum; et data est ei corona et exivit vincens, ut vinceret". equus iste albus sanctissimum cetum apostolorum significabat, qui sanctitate et caritate candebat ; super quem salvator noster sedere dignatus est, cui data erat a patre suo corona regni, qua gloriosus appareret in conspectu ecclesie; in cujus manu est arcus divini sermonis, quo corda fidelium jaculata ab errore gentilitatis recesserunt et impleta fidei catholice veritate ardescebant in amorem celestium hujus seculi calcatis honoribus et diviciis; et sic exivit fama salubris nostri a) Vorl. hier und später apericione. 1 Wohl zu denken an 2. Cor. 11. 2 Sap. 5, 1. 3 Nicht nachzuweisen. 1439 Aиg. 114] 50 5 Apokal. 6, 3 u. 4. Apokal. 6, 2.
Strana 334
334 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Аиg. 114] redemptoris per orbem, propter quam dejectis idolis in omni fastigio erectus est titulus salva- toris. sed postea permittente domino principum Romanorum potestate succensa est prima harum impugnacionum in gravissima persecucione fidelium, quod insinuatur in predicta apercione secundi sigilli, cum dicitur, quod exivit equus ruffus. equus iste ruffus Romanum designabat imperium in effusione sanguinis martirum rubricatum; cui insedebant principes infideles Christum in suis membris crudeliter persequentes, quibus, etsi data fuit potestas secularis a domino, ut populum suum regerent, ipsi tamen predictam potestatem ut gladium acutum converterunt ad ecclesiam Christi de terris abolendam, sed prevalere non poterant, quia divina gratia cooperante, dum unus martir gladio tyranni corrueret in mortem, multa milia populorum quandoque a erigebantur ad fidem; et sic de illis regibus et impletum est 10 illud, quod scribitur judicum 5.1: „venerunt reges et pugnaverunt reges Chanaan in Thanac juxta aquas Magido et tamen nichil tulere predantes“. pugnaverunt, inquam, reges Chanaan, quod interpretatur „erubescens“, in Thanac, id est contra Thanac, quod interpretatur "hu- milis tibi“ et significat martires, qui tamquam vere humiles deo, non principum jussis voluerunt obedire, pugnaverunt ergo reges Romani et principes contra humiles martires, quos 15 variis tormentis extinxerunt; et erubescebat eorum superba potencia, quod tam exiles per- sonas superare nequibat. „et sic nichil tulere predantes“, sed magis pulcherrimis fidelium patronis basilice Christianorum replete sunt, in quibus eorum corpora sacra ad nostram con- solacionem conservantur, quibus patronis vestre paternitates succedunt in honoribus. conemini ergo eos bonis moribus imitari et, sicut ipsi pro subditis protegendis et catholica fide tuenda 20 sua corpora tradiderunt in mortem, ita non pigrescant vestre dominaciones pro ecclesie dei reformacione et erroribus expellendis salubribus decretis et sentenciis universalis synodi fidelem prebere consensum, illa et illas ad dei gloriam juxta vires vestros exequendo, ut in vobis et vestro ministerio impleat Christus dulce promissum, quod ecclesie insinuavit in themate pre- assumpto dicens2: „domum majestatis mee glorificabo". et tantum de illo. Sequitur secunda impugnacio, que insinuatur in tercii sigilli appercione, cum dici- tur 3: „et cum apperuisset sigillum tercium, audivi tercium animal dicens: veni et vide! et exivit equus niger; qui sedebat super eum, habebat stateram in manu sua". equus isteniger ---b hereticorum doctrinam significat; super quam sedet heresiarcha habens stateram verbosi- tatis, stateram, inquam, dolosam in manu sua, id est potestate lingue sue ponderans sic verba 30 scripture inique, ut sentencias catholicas aliter intelligat, quam spiritus sanctus efflagitat, qui eas per ora sanctorum dictare curavit, et sic simplices fideles ducit in errorem: et ita impletur vaticinium Johelis primo conscriptum 4 in populis ab eis deceptis, ubi sic agitur, „devastatum est triticum, confusum est vinum et elanguit oleum". triticum ecclesie per hereticos devastatur, dum evangelica doctrina perfidarum exposicionum adulterio corrumpitur et inquinature ; vinum 35 spiritualis leticie confunditur, dum ipsa leticia spiritualis per timorem, quem heretici false ingerunt, crudeliter enervaturd. contra istos munivit nos dominus nobis serpentinam pruden- ciam suadendo. hec est prudencia serpentis, ut caput suum servet cum omni diligencia, quia in eo vita est; et ideo juste illud protegit et occultat totum corpus exponendo periculo pro capite suo salvando. ex hoc est, quod voluit dominus, ut similem prudenciam habere debeamus 40 totum corpus nostrum exponendo periculis, ne fidem amittamus, quia sicut vita corporalis non consistit in nobis sine capite, ita nec vita spiritualis sine fide; unde Abacuc 2.5: „justus autem in fide sua vivet“, et Jheremie 5.6: „domine, oculi tui respiciunt fidem". non dixit elemosinam vel jejunium, sed fidem, quia fides radix est et fundamentum omnium virtutum. hec autem tempestas, etsi quoad horrendos errores, qui propter ignominia, quam salvatori nostro im- 45 ponere presumebant divinitatis vel humanitatis ejus veritatem abnegantes, a Christianorum finibus longe excluduntur, transiit et finita sit, tamen quoad alios quosdam latentes errores, a) sic. b) Vorl. Lücke. c) Vorl. eher inquirratur. d) Vorl. evernatur? 1 Judic. 5, 19. Joel 1, 10. 2 Vgl. S. 332 Anm. 3. Habakuk 2, 4. Jeremias 5, 3. Apokal. 6, 5. 25 5 3 6 50
334 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Аиg. 114] redemptoris per orbem, propter quam dejectis idolis in omni fastigio erectus est titulus salva- toris. sed postea permittente domino principum Romanorum potestate succensa est prima harum impugnacionum in gravissima persecucione fidelium, quod insinuatur in predicta apercione secundi sigilli, cum dicitur, quod exivit equus ruffus. equus iste ruffus Romanum designabat imperium in effusione sanguinis martirum rubricatum; cui insedebant principes infideles Christum in suis membris crudeliter persequentes, quibus, etsi data fuit potestas secularis a domino, ut populum suum regerent, ipsi tamen predictam potestatem ut gladium acutum converterunt ad ecclesiam Christi de terris abolendam, sed prevalere non poterant, quia divina gratia cooperante, dum unus martir gladio tyranni corrueret in mortem, multa milia populorum quandoque a erigebantur ad fidem; et sic de illis regibus et impletum est 10 illud, quod scribitur judicum 5.1: „venerunt reges et pugnaverunt reges Chanaan in Thanac juxta aquas Magido et tamen nichil tulere predantes“. pugnaverunt, inquam, reges Chanaan, quod interpretatur „erubescens“, in Thanac, id est contra Thanac, quod interpretatur "hu- milis tibi“ et significat martires, qui tamquam vere humiles deo, non principum jussis voluerunt obedire, pugnaverunt ergo reges Romani et principes contra humiles martires, quos 15 variis tormentis extinxerunt; et erubescebat eorum superba potencia, quod tam exiles per- sonas superare nequibat. „et sic nichil tulere predantes“, sed magis pulcherrimis fidelium patronis basilice Christianorum replete sunt, in quibus eorum corpora sacra ad nostram con- solacionem conservantur, quibus patronis vestre paternitates succedunt in honoribus. conemini ergo eos bonis moribus imitari et, sicut ipsi pro subditis protegendis et catholica fide tuenda 20 sua corpora tradiderunt in mortem, ita non pigrescant vestre dominaciones pro ecclesie dei reformacione et erroribus expellendis salubribus decretis et sentenciis universalis synodi fidelem prebere consensum, illa et illas ad dei gloriam juxta vires vestros exequendo, ut in vobis et vestro ministerio impleat Christus dulce promissum, quod ecclesie insinuavit in themate pre- assumpto dicens2: „domum majestatis mee glorificabo". et tantum de illo. Sequitur secunda impugnacio, que insinuatur in tercii sigilli appercione, cum dici- tur 3: „et cum apperuisset sigillum tercium, audivi tercium animal dicens: veni et vide! et exivit equus niger; qui sedebat super eum, habebat stateram in manu sua". equus isteniger ---b hereticorum doctrinam significat; super quam sedet heresiarcha habens stateram verbosi- tatis, stateram, inquam, dolosam in manu sua, id est potestate lingue sue ponderans sic verba 30 scripture inique, ut sentencias catholicas aliter intelligat, quam spiritus sanctus efflagitat, qui eas per ora sanctorum dictare curavit, et sic simplices fideles ducit in errorem: et ita impletur vaticinium Johelis primo conscriptum 4 in populis ab eis deceptis, ubi sic agitur, „devastatum est triticum, confusum est vinum et elanguit oleum". triticum ecclesie per hereticos devastatur, dum evangelica doctrina perfidarum exposicionum adulterio corrumpitur et inquinature ; vinum 35 spiritualis leticie confunditur, dum ipsa leticia spiritualis per timorem, quem heretici false ingerunt, crudeliter enervaturd. contra istos munivit nos dominus nobis serpentinam pruden- ciam suadendo. hec est prudencia serpentis, ut caput suum servet cum omni diligencia, quia in eo vita est; et ideo juste illud protegit et occultat totum corpus exponendo periculo pro capite suo salvando. ex hoc est, quod voluit dominus, ut similem prudenciam habere debeamus 40 totum corpus nostrum exponendo periculis, ne fidem amittamus, quia sicut vita corporalis non consistit in nobis sine capite, ita nec vita spiritualis sine fide; unde Abacuc 2.5: „justus autem in fide sua vivet“, et Jheremie 5.6: „domine, oculi tui respiciunt fidem". non dixit elemosinam vel jejunium, sed fidem, quia fides radix est et fundamentum omnium virtutum. hec autem tempestas, etsi quoad horrendos errores, qui propter ignominia, quam salvatori nostro im- 45 ponere presumebant divinitatis vel humanitatis ejus veritatem abnegantes, a Christianorum finibus longe excluduntur, transiit et finita sit, tamen quoad alios quosdam latentes errores, a) sic. b) Vorl. Lücke. c) Vorl. eher inquirratur. d) Vorl. evernatur? 1 Judic. 5, 19. Joel 1, 10. 2 Vgl. S. 332 Anm. 3. Habakuk 2, 4. Jeremias 5, 3. Apokal. 6, 5. 25 5 3 6 50
Strana 335
C. Akten des Kurfürstentags nr. 188. 335 quibus opposita a veritas a simplicium cordibus priscis temporibus abscondebatur, hec eadem tempestas prochdolor adhuc aliqualiter remanere videtur; qui sic fines invasit ecclesie, ut pene in omni statu aliquos evertisse dicatur, et adeo invaluit, ut eciam Gabrielem olim Eugenium papam quartum nuncupatum lamentabiliter subverti se probetur. ad cujus sublevamen, ne 5 cum interitu spiritus eciam ad interitum corporis perveniat, (quod absit) sine fine perdendo prudentissimis remediis succurrere debent singuli Christiani tam propter mandatum domini, qui unicuique jussit de proximo suo, tam propter honorem pontificii summi, quod olim ob- tinere videbatur. hoc autem remedium meo judicio salvo semper meliori inter cetera precipuum estimavi, ut subtracto favore principum, quo sua superbia faveri timetur, humiliatus senten- 10 ciam catholice veritatis sincero corde cognoscat, quam tumor inprudens ex assistencium vel obediencium sequela periculosa gemitus ad cor excecatum intrare non sinit. quod remedium attendens ecclesia in sancta synodo Basiliensi congregata, que cum gemitu et singultu tam sui quam omnium Christifidelium animarum salutem inquirere sollicita est, ad justum judicium post longam pacienciam viriliter se convertit, ut ille, qui fomentis benignitatis et levis ser- 15 monis curari non poterat, tandem calculo cadentis sentencie tactus stuporem insensibilitatis propter pene acerbitatem amittat et vulnere cognito, antequam ad mortem perducat eternam, per veram obedienciam medicina salutaris requiratur. hoc eciam magis salubre est, quam vulnus tectum et non-curatum palpando permittere, ut b vitam deducat in desperacionem. fecit eciam in hoc secunda synodus juxta domini mandatum, quod per Ysajam prophetam 22. capitulo sibi insinuare curavit, ut sic inquitl: "vade et ingredere ad Sobnam prepositum templi et dices ei: quid tu hic aut quasi quis hic?“ et parum post: „expellam te de stacione tua et de ministerio tuo deponam te, et vocaboc servum meum Elyachim, filium Helchie, et induam illum tunica tua et cingulo tuo confortabo eum et potestatem tuam dabo in manu ejus et dabo clavem domus David super humeris ejus. et claudet, et non erit qui operiat; et 25 operiet, et non erit qui claudet“. Sobnas siquidem superbus olim erat prepositus templi Jude- orum, de cujus expulsione a ministerio et deposicione prophetabat Ysajas. iste Sobnas merito olim Eugenium papam quartum nuncupatum significare videtur. interpretatur enim Sobnas „nunc versus“; et nonne honor, quem habebat olim Eugenius, versus est in ignominiam, cel- situdo in abjectionem, dum illum, quem prius reges et principes beatissimum et sanctissimum papam appellabant, nunc eciam ipsi inferiores in ecclesia hereticum et depositum et papali dignitate indignum propter fidei contumeliam, quam fecit, nominare non verentur. idcirco impletur vaticinium predictum mistice in predicto olim Eugenio, quod tunc ad litteram fiebat in Sobna, Judeorum summo preposito, nam valido clamore invalescente contra eundem olim Eugenium propter morum subversionem et ipsius fidei lesionem non modicam ingressa est c sancta 35 synodus Basiliensis juxta mandatum spiritus sancti judiciale examen meritorum predicti olim Eugenii, ut videret, si peccatis, de quibus ad synodum deferebatur, fuerat notorie irretitus; et cum inventum per exactam inquisicionem, quod non solum perversis moribus ecclesiam dei notorie scandalizaret, verum eciam quia ipsam fidem catholicam a sacris generalibus et uni- versalibus conciliis declaratam lederet et violaret, per justum judicium juxta domini mandatum 40 per prophetam expressum dixit ei: „quid tu hic?“, ac si diceret: „quid facit hereticus in sede Petri", aut „quasi quis hic" id est „quomodo, qui fidem violat, apostolicus appellatur“; „ex- pellam te de stacione tua“, quia populum Christianum a tua obediencia subtrahendo te de fastigio summi pontificatus deiciam propter errorem, in quo repertus es, te a deo depositum declarando; „et vocabo servum meum Eliachim et potestatem tuam dabo in manu ejus" 45 dum scilicet per exactissimam diligenciam, ut sancte dei ecclesie utiliter provideatur, vocabo futurum summum pontificem ad regimen ecclesie, qui eidem omni humilitate et diligencia servire, non dominare curabit; „et induam illum tunica tua et cingulo tuo confortabo“, cum ipsum summum pontificem canonice electum infulis et pallio papalibus debite decorando; „cui 20 30 1439 Aug. 114) a) Vorl. apposita. b) Vorl. ef. c) ergänzt. 50 1 Jes. 22, 15; 19-21; 22.
C. Akten des Kurfürstentags nr. 188. 335 quibus opposita a veritas a simplicium cordibus priscis temporibus abscondebatur, hec eadem tempestas prochdolor adhuc aliqualiter remanere videtur; qui sic fines invasit ecclesie, ut pene in omni statu aliquos evertisse dicatur, et adeo invaluit, ut eciam Gabrielem olim Eugenium papam quartum nuncupatum lamentabiliter subverti se probetur. ad cujus sublevamen, ne 5 cum interitu spiritus eciam ad interitum corporis perveniat, (quod absit) sine fine perdendo prudentissimis remediis succurrere debent singuli Christiani tam propter mandatum domini, qui unicuique jussit de proximo suo, tam propter honorem pontificii summi, quod olim ob- tinere videbatur. hoc autem remedium meo judicio salvo semper meliori inter cetera precipuum estimavi, ut subtracto favore principum, quo sua superbia faveri timetur, humiliatus senten- 10 ciam catholice veritatis sincero corde cognoscat, quam tumor inprudens ex assistencium vel obediencium sequela periculosa gemitus ad cor excecatum intrare non sinit. quod remedium attendens ecclesia in sancta synodo Basiliensi congregata, que cum gemitu et singultu tam sui quam omnium Christifidelium animarum salutem inquirere sollicita est, ad justum judicium post longam pacienciam viriliter se convertit, ut ille, qui fomentis benignitatis et levis ser- 15 monis curari non poterat, tandem calculo cadentis sentencie tactus stuporem insensibilitatis propter pene acerbitatem amittat et vulnere cognito, antequam ad mortem perducat eternam, per veram obedienciam medicina salutaris requiratur. hoc eciam magis salubre est, quam vulnus tectum et non-curatum palpando permittere, ut b vitam deducat in desperacionem. fecit eciam in hoc secunda synodus juxta domini mandatum, quod per Ysajam prophetam 22. capitulo sibi insinuare curavit, ut sic inquitl: "vade et ingredere ad Sobnam prepositum templi et dices ei: quid tu hic aut quasi quis hic?“ et parum post: „expellam te de stacione tua et de ministerio tuo deponam te, et vocaboc servum meum Elyachim, filium Helchie, et induam illum tunica tua et cingulo tuo confortabo eum et potestatem tuam dabo in manu ejus et dabo clavem domus David super humeris ejus. et claudet, et non erit qui operiat; et 25 operiet, et non erit qui claudet“. Sobnas siquidem superbus olim erat prepositus templi Jude- orum, de cujus expulsione a ministerio et deposicione prophetabat Ysajas. iste Sobnas merito olim Eugenium papam quartum nuncupatum significare videtur. interpretatur enim Sobnas „nunc versus“; et nonne honor, quem habebat olim Eugenius, versus est in ignominiam, cel- situdo in abjectionem, dum illum, quem prius reges et principes beatissimum et sanctissimum papam appellabant, nunc eciam ipsi inferiores in ecclesia hereticum et depositum et papali dignitate indignum propter fidei contumeliam, quam fecit, nominare non verentur. idcirco impletur vaticinium predictum mistice in predicto olim Eugenio, quod tunc ad litteram fiebat in Sobna, Judeorum summo preposito, nam valido clamore invalescente contra eundem olim Eugenium propter morum subversionem et ipsius fidei lesionem non modicam ingressa est c sancta 35 synodus Basiliensis juxta mandatum spiritus sancti judiciale examen meritorum predicti olim Eugenii, ut videret, si peccatis, de quibus ad synodum deferebatur, fuerat notorie irretitus; et cum inventum per exactam inquisicionem, quod non solum perversis moribus ecclesiam dei notorie scandalizaret, verum eciam quia ipsam fidem catholicam a sacris generalibus et uni- versalibus conciliis declaratam lederet et violaret, per justum judicium juxta domini mandatum 40 per prophetam expressum dixit ei: „quid tu hic?“, ac si diceret: „quid facit hereticus in sede Petri", aut „quasi quis hic" id est „quomodo, qui fidem violat, apostolicus appellatur“; „ex- pellam te de stacione tua“, quia populum Christianum a tua obediencia subtrahendo te de fastigio summi pontificatus deiciam propter errorem, in quo repertus es, te a deo depositum declarando; „et vocabo servum meum Eliachim et potestatem tuam dabo in manu ejus" 45 dum scilicet per exactissimam diligenciam, ut sancte dei ecclesie utiliter provideatur, vocabo futurum summum pontificem ad regimen ecclesie, qui eidem omni humilitate et diligencia servire, non dominare curabit; „et induam illum tunica tua et cingulo tuo confortabo“, cum ipsum summum pontificem canonice electum infulis et pallio papalibus debite decorando; „cui 20 30 1439 Aug. 114) a) Vorl. apposita. b) Vorl. ef. c) ergänzt. 50 1 Jes. 22, 15; 19-21; 22.
Strana 336
336 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Аиg. dabo clavem domus David“, dum predicto summo pontifici per canonicam electionem et aliis insigniis legittime instituto principes et populos Christianos sibi sicut debent obedire mandabo ; et sic ipsius sancte synodi recto et fideli judicio implevit dominus, quod ecclesie promisit, dicens „domum majestatis mee glorificabo". Tercia impugnacio, quam diebus istis sustinet ecclesia, describitur in apercione sigilli 5 quarti, cum diciturl: „et cum aperuisset sigillum quartum, audivi vocem quarti animalis di- centis: veni et vide! et ecce equus pallidus; et qui sedebat desuper, nomen illi mors; et infernus sequebatur eum; et data est illi potestas super quatuor partes terre interficere gladio et fame et morte et bestiis terre“. equus autem pallidus, qui neque est albus neque niger, sed metitur utriusque per commixtionem, significat ypocritam, qui exterius nitet per simulacionem 10 sanctitatis, sed intus fetet, tenebrescit et nigrescit putredine viciorum. et merito super illum mors sedere dicitur, quem a infernus consequitur, quia ypocrite animas, quas sua simulacione inique interficiunt, transmittunt in gehennam et a regno celorum excludunt. contra quos in personis scribarum et phariseorum dominus in evangelio frequenter invexisse videtur, ut Mathei 23. sic inquit2: "ve vobis, scribe et pharisei, ypocrite, qui clauditis regnum ante homines ; 15 vos enim non intratis nec introeuntes sinitis introire“. hoc jam diebus istis impletum est, cum quidem in lege divina et humana docti simulantes sanctitatem, sed iniquitate repleti, clauden- tes regnum celorum ante homines per suggestionem periculosi erroris asserunt summos pon- tifices generalibus et universalibus conciliis non esse subjectos tribuentes uni homini potesta- tem, qua pro libito totum statum ecclesie poterit subvertere et ipsam fidem, quam ipsi suo 20 errore amiserunt, eciam impune violare; qui error igne et gladio exterminandus est a populo Christiano; que enim stabilitas esset in policia Christiana, si ex toto poterit everti per unum peccatorem, cui nec per singularem hominem, nec per quamcumque synodalem congregacio- nem, sicut isti asserunt, in sua iniquitate perseveranti poterit obviari. isti sunt, qui non intrant regnum celorum, auctoritatis ecclesie cognoscentes veritatem, sed nec simplices, quos suo 25 errore poterint involvere, ad hanc veritatem cognoscendam permittunt introire. quibus eciam convenit, quod sequitur parum post 3: „ve vobis, scribe et pharisei, ypocrite, qui circuitis mare et aridam, ut faciatis unum proselitum; et cum fuerit factus, faciatis eum filium jehenne“. hoc enim (quod dolendum est) impletum est in olim Eugenio cum quibusdam subversoribus sibi adherentibus. circuit enim mare et aridam per suas litteras et bullas, ut faciat unum suis 30 opinionibus et cerimoniis obedientem; et, cum talis factus fuerit, facit eum filium gehenne per contemptum sancte matris ecclesie. et de ista persecucione terribili sic loquitur 4 beatus Bernardus super canticis exponens illud verbum in canticis Ezechie5 : „ecce in pace amaritudo mea amarissima". hoc verbo pronunciat jam sancta mater ecclesia, cujus amaritudo amara fuit in persecucione tyrannorum, amarior in persecucione hereticorum, sed amarissima in per- 35 secucione ypocritarum et propriorum filiorum. et merito amarissima dicenda est hec persecucio, quia de potestate ecclesie se extollunt et ejus emolumenta temporalia fidelibus servitoribus debita ad ecclesie inpugnacionem crudeliter sibi usurpant et invadunt, ut quasi propriis muni- cionibus prosternatur ecclesia ipsa, succurrite ergo, principes incliti, in hoc periculo sancte dei ecclesie et fidelem et catholicam doctrinam de mammillis ejus sugentes, quam ministerio 40 sacrosancte synodi Basiliensis adipisci valetis. vos ipsos ab errore periculoso elongantes in- tentissimam curam gerite, ut non sequamini alienum, qui vos (quod absit) tali errore involutos ducere cupit ad interitum. non enim universalis synodus humanis ingeniis, quoad veritates fidei declarandas inherescit, sed spiritus sancti indefectibili directione secundum temporis exigenciam in talibus veritatibus declarandis firmam et fidelem exprimit sentenciam. homo 45 autem quilibet singularis, si non specialissima assistat sibi divina clemencia, decipi poterit et a) Vorl. que. Apokal. 6, 7 u. 8. Matth. 23, 13. Matth. 23, 15. In den Sermones Bernhards v. Clairvaux ließ [II 1 2 3 sich die in Anm. 5 angeführte Bibelstelle nicht auf- finden. 5 Vgl. Ezechiel 27, 31. 50
336 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Аиg. dabo clavem domus David“, dum predicto summo pontifici per canonicam electionem et aliis insigniis legittime instituto principes et populos Christianos sibi sicut debent obedire mandabo ; et sic ipsius sancte synodi recto et fideli judicio implevit dominus, quod ecclesie promisit, dicens „domum majestatis mee glorificabo". Tercia impugnacio, quam diebus istis sustinet ecclesia, describitur in apercione sigilli 5 quarti, cum diciturl: „et cum aperuisset sigillum quartum, audivi vocem quarti animalis di- centis: veni et vide! et ecce equus pallidus; et qui sedebat desuper, nomen illi mors; et infernus sequebatur eum; et data est illi potestas super quatuor partes terre interficere gladio et fame et morte et bestiis terre“. equus autem pallidus, qui neque est albus neque niger, sed metitur utriusque per commixtionem, significat ypocritam, qui exterius nitet per simulacionem 10 sanctitatis, sed intus fetet, tenebrescit et nigrescit putredine viciorum. et merito super illum mors sedere dicitur, quem a infernus consequitur, quia ypocrite animas, quas sua simulacione inique interficiunt, transmittunt in gehennam et a regno celorum excludunt. contra quos in personis scribarum et phariseorum dominus in evangelio frequenter invexisse videtur, ut Mathei 23. sic inquit2: "ve vobis, scribe et pharisei, ypocrite, qui clauditis regnum ante homines ; 15 vos enim non intratis nec introeuntes sinitis introire“. hoc jam diebus istis impletum est, cum quidem in lege divina et humana docti simulantes sanctitatem, sed iniquitate repleti, clauden- tes regnum celorum ante homines per suggestionem periculosi erroris asserunt summos pon- tifices generalibus et universalibus conciliis non esse subjectos tribuentes uni homini potesta- tem, qua pro libito totum statum ecclesie poterit subvertere et ipsam fidem, quam ipsi suo 20 errore amiserunt, eciam impune violare; qui error igne et gladio exterminandus est a populo Christiano; que enim stabilitas esset in policia Christiana, si ex toto poterit everti per unum peccatorem, cui nec per singularem hominem, nec per quamcumque synodalem congregacio- nem, sicut isti asserunt, in sua iniquitate perseveranti poterit obviari. isti sunt, qui non intrant regnum celorum, auctoritatis ecclesie cognoscentes veritatem, sed nec simplices, quos suo 25 errore poterint involvere, ad hanc veritatem cognoscendam permittunt introire. quibus eciam convenit, quod sequitur parum post 3: „ve vobis, scribe et pharisei, ypocrite, qui circuitis mare et aridam, ut faciatis unum proselitum; et cum fuerit factus, faciatis eum filium jehenne“. hoc enim (quod dolendum est) impletum est in olim Eugenio cum quibusdam subversoribus sibi adherentibus. circuit enim mare et aridam per suas litteras et bullas, ut faciat unum suis 30 opinionibus et cerimoniis obedientem; et, cum talis factus fuerit, facit eum filium gehenne per contemptum sancte matris ecclesie. et de ista persecucione terribili sic loquitur 4 beatus Bernardus super canticis exponens illud verbum in canticis Ezechie5 : „ecce in pace amaritudo mea amarissima". hoc verbo pronunciat jam sancta mater ecclesia, cujus amaritudo amara fuit in persecucione tyrannorum, amarior in persecucione hereticorum, sed amarissima in per- 35 secucione ypocritarum et propriorum filiorum. et merito amarissima dicenda est hec persecucio, quia de potestate ecclesie se extollunt et ejus emolumenta temporalia fidelibus servitoribus debita ad ecclesie inpugnacionem crudeliter sibi usurpant et invadunt, ut quasi propriis muni- cionibus prosternatur ecclesia ipsa, succurrite ergo, principes incliti, in hoc periculo sancte dei ecclesie et fidelem et catholicam doctrinam de mammillis ejus sugentes, quam ministerio 40 sacrosancte synodi Basiliensis adipisci valetis. vos ipsos ab errore periculoso elongantes in- tentissimam curam gerite, ut non sequamini alienum, qui vos (quod absit) tali errore involutos ducere cupit ad interitum. non enim universalis synodus humanis ingeniis, quoad veritates fidei declarandas inherescit, sed spiritus sancti indefectibili directione secundum temporis exigenciam in talibus veritatibus declarandis firmam et fidelem exprimit sentenciam. homo 45 autem quilibet singularis, si non specialissima assistat sibi divina clemencia, decipi poterit et a) Vorl. que. Apokal. 6, 7 u. 8. Matth. 23, 13. Matth. 23, 15. In den Sermones Bernhards v. Clairvaux ließ [II 1 2 3 sich die in Anm. 5 angeführte Bibelstelle nicht auf- finden. 5 Vgl. Ezechiel 27, 31. 50
Strana 337
C. Akten des Kurfürstentags nr. 188. 337 35 in errorem incidere, sancta autem synodus universalis promissione nostri salvatoris omnino in fide est indefectibilis. quam promissionem tunc dominus expressit, cum de ecclesia fundanda super se ipsum tamquam supra firmam petram sic inquitl: „et porte inferi non prevalebunt adversus eam". porte autem inferi secundum sanctos doctores sunt hereticorum perfide doc- 5 trine, que adversus ecclesiam prevalerent, si non solum quilibet homo singularis, sed eciam et ipsa generalia concilia et universalia in fide errare possent. sed dicit michi hereticus : ecclesia catholica per orbem dispersa hac Christi pollicitacione sic est in fide firmata, quod errare non poterit ; non autem hoc privilegium synodis universalibus est a Christo concessum. o versipellis et inique, immo maxima iniquitate plene, nescis, quod nulla poterit esse synodus universalis, 10 nisi in cujus medio residet Christus et cujus declaraciones circa fidei veritatem dictat spiritus sanctus. si ergo a tali synodo decretum hereticum emanaret, spiritus sanctus actor esset erroris. tolle blasphemiam, et non dicas a sancta synodo universali per decretatam sentenciam posse procedere errorem aliunde. eciam adverte. ego, quicumque sum, qui filius obediens volo a esse ecclesie, si dubium occurrat circa illud, quod necessarium est ad consecucionem vite eterne, 15 si quilibet homo possit errare et eciam ipsa sancta synodus universalis, quis michi dicet fidem rectam, quam in tali necessitate tenet ecclesia catholica dispersa per orbem, quam, si non co- gnovero, de mea salute incertus et dubius (quod absit) remanebo. ecce, heretice, quomodo, dum periculosum errorem ore blasphemo diffundis, singulos ecclesie filios eciam quacumque sciencia vel dignitate fulcitos in periculo sue salutis constituere conaris. iste casus jam currit. dicit 20 sancta synodus, quod auctoritati generalium et universalium conciliorum omnis catholicus, eciamsi papali dignitate prepoleat, deberet esse subjectus; negat hoc olim Eugenius asserens, ipsum eciam supra omnem synodum universalem per auctoritatem specialem esse sublimatum nec mandatis synodalibus esse subjectum. in hoc dubio, quo vertet se simplex ecclesie filius, dum in virtute sancte obediencie et sub aliis ecclesie censuris contrariis mandatis a synodo 25 universali et papa manantibus constringitur? cui obediet? quem sequitur? quis sibi nunciabit? res anime sue agitur imminetque periculum, si in partem cadat deteriorem. in hoc casu veram et fidelem sentenciam tenet, ut dicis et verum dicis, ecclesia catholica dispersa per orbem. sed quis michi istam enunciabit? non aliquis singularis homo, quia forte mentitur aut errat, ex quo errare poterit; ideo non firmior, sed incertus remaneo. interrogo synodum universalem; so et ipsa, ut dicis, poterit errare. adhuc ergo post synodale responsum manet michi dubium; et sic michi de mea salute non est sufficienter provisum. quod est contra mee salutis auctorem proferre blasphemiam. neminem in lege sua permisit esse perplexum; constituit ergo in ecclesia sua sancta pro talibus dubiis extricandis indefectibile magisterium sacrosanctum scilicet universale concilium, cui in hiis que fidei sunt sub pena interitus salutis eterne per quemlibet Christianum firmiter voluit esse credendum. cum igitur sacrosancta synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata universalem ecclesiam representans in olim Eugenio preter multa et gravia peccata ecclesiam dei notorie scandalizancia, que delicta, quia peccator sum, enumerare non presumo sufficienter, ea sentencia synodalis enumerat, eciam in eodem gravem in fide invenit errorem, cui errori nota per mundum conjuncta est 40 pertinacia, ipsa synodus sine periculo nimio ecclesie illum ulterius sustinere non potuit, ut sanctam sedem apostolicam et summi pontificatus officium super Christifideles amplius occu- paret, quia doctrina sua perniciosa et administracio perversa non in edificacionem Christi- fidelium, sed magis in fidei catholice jacturam et populi Christiani periculosam ruinam vergere videbantur. A vestris ergo reverendissimis paternitatibus et dominacionibus inclitis 45 longe sit, ut tali heretico per ecclesiam declarato et a Romano pontificio et papatu deposito tamquam pape et Christi vicario quovismodo obediatis aut vestros subditos eidem obedire sinatis, nec eciam in vestrarum animarum periculum ipsum pro summo pontifice teneatis aut reputetis vel nominetis nec a vestris subditis aut aliquo eorum (quan- 1439 Aug. 114] a) Vorl. velle. 50 1 Matth. 16, 18. Deutsche Reichstags-Akten XIV 43
C. Akten des Kurfürstentags nr. 188. 337 35 in errorem incidere, sancta autem synodus universalis promissione nostri salvatoris omnino in fide est indefectibilis. quam promissionem tunc dominus expressit, cum de ecclesia fundanda super se ipsum tamquam supra firmam petram sic inquitl: „et porte inferi non prevalebunt adversus eam". porte autem inferi secundum sanctos doctores sunt hereticorum perfide doc- 5 trine, que adversus ecclesiam prevalerent, si non solum quilibet homo singularis, sed eciam et ipsa generalia concilia et universalia in fide errare possent. sed dicit michi hereticus : ecclesia catholica per orbem dispersa hac Christi pollicitacione sic est in fide firmata, quod errare non poterit ; non autem hoc privilegium synodis universalibus est a Christo concessum. o versipellis et inique, immo maxima iniquitate plene, nescis, quod nulla poterit esse synodus universalis, 10 nisi in cujus medio residet Christus et cujus declaraciones circa fidei veritatem dictat spiritus sanctus. si ergo a tali synodo decretum hereticum emanaret, spiritus sanctus actor esset erroris. tolle blasphemiam, et non dicas a sancta synodo universali per decretatam sentenciam posse procedere errorem aliunde. eciam adverte. ego, quicumque sum, qui filius obediens volo a esse ecclesie, si dubium occurrat circa illud, quod necessarium est ad consecucionem vite eterne, 15 si quilibet homo possit errare et eciam ipsa sancta synodus universalis, quis michi dicet fidem rectam, quam in tali necessitate tenet ecclesia catholica dispersa per orbem, quam, si non co- gnovero, de mea salute incertus et dubius (quod absit) remanebo. ecce, heretice, quomodo, dum periculosum errorem ore blasphemo diffundis, singulos ecclesie filios eciam quacumque sciencia vel dignitate fulcitos in periculo sue salutis constituere conaris. iste casus jam currit. dicit 20 sancta synodus, quod auctoritati generalium et universalium conciliorum omnis catholicus, eciamsi papali dignitate prepoleat, deberet esse subjectus; negat hoc olim Eugenius asserens, ipsum eciam supra omnem synodum universalem per auctoritatem specialem esse sublimatum nec mandatis synodalibus esse subjectum. in hoc dubio, quo vertet se simplex ecclesie filius, dum in virtute sancte obediencie et sub aliis ecclesie censuris contrariis mandatis a synodo 25 universali et papa manantibus constringitur? cui obediet? quem sequitur? quis sibi nunciabit? res anime sue agitur imminetque periculum, si in partem cadat deteriorem. in hoc casu veram et fidelem sentenciam tenet, ut dicis et verum dicis, ecclesia catholica dispersa per orbem. sed quis michi istam enunciabit? non aliquis singularis homo, quia forte mentitur aut errat, ex quo errare poterit; ideo non firmior, sed incertus remaneo. interrogo synodum universalem; so et ipsa, ut dicis, poterit errare. adhuc ergo post synodale responsum manet michi dubium; et sic michi de mea salute non est sufficienter provisum. quod est contra mee salutis auctorem proferre blasphemiam. neminem in lege sua permisit esse perplexum; constituit ergo in ecclesia sua sancta pro talibus dubiis extricandis indefectibile magisterium sacrosanctum scilicet universale concilium, cui in hiis que fidei sunt sub pena interitus salutis eterne per quemlibet Christianum firmiter voluit esse credendum. cum igitur sacrosancta synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata universalem ecclesiam representans in olim Eugenio preter multa et gravia peccata ecclesiam dei notorie scandalizancia, que delicta, quia peccator sum, enumerare non presumo sufficienter, ea sentencia synodalis enumerat, eciam in eodem gravem in fide invenit errorem, cui errori nota per mundum conjuncta est 40 pertinacia, ipsa synodus sine periculo nimio ecclesie illum ulterius sustinere non potuit, ut sanctam sedem apostolicam et summi pontificatus officium super Christifideles amplius occu- paret, quia doctrina sua perniciosa et administracio perversa non in edificacionem Christi- fidelium, sed magis in fidei catholice jacturam et populi Christiani periculosam ruinam vergere videbantur. A vestris ergo reverendissimis paternitatibus et dominacionibus inclitis 45 longe sit, ut tali heretico per ecclesiam declarato et a Romano pontificio et papatu deposito tamquam pape et Christi vicario quovismodo obediatis aut vestros subditos eidem obedire sinatis, nec eciam in vestrarum animarum periculum ipsum pro summo pontifice teneatis aut reputetis vel nominetis nec a vestris subditis aut aliquo eorum (quan- 1439 Aug. 114] a) Vorl. velle. 50 1 Matth. 16, 18. Deutsche Reichstags-Akten XIV 43
Strana 338
338 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Aug. [14] tum in vobis est) pro tali teneri reputari aut nominari permittatis, sed justissimam senten- ciaml deposicionis ipsius olim Eugenii sub bulla predicte synodi Basiliensis vestris dignissimis paternitatibus et dominacionibus transmissam cum reverentia, quam decet filios sue matri exhibere, suscipiatis sibi secundum ejus tenorem debite et salubriter obediendo ad vestrarum animarum salutem non modo dicam, et vestri status augmentum et honorem. hoc a vestris inclitis dominacionibus exigit Christus, qui vos super suum populum ad eorum salutem procurandam constituere dignatus est. hoc requirit sancta synodus Basiliensis uni- versalem ecclesiam representans, piissima mater vestra de animarum vestrarum salute multum sollicita, status vestri et honoris augmentum concupiscens. hoc nos humiles ejusdem synodi oratores a vestris dominacionibus fieri omni cum instancia petimus et flagitamus, eciam 10 adjungentes, quod dignissime vestre paternitates et dominaciones futurum statum ecclesie, felicem successum omni cum diligencia procurantes et promoventes vestros subditos, ut in obediencia sancte synodi permaneant, inducatis et, si qui sint, qui in sacris conciliis interesse teneantur, ipsos ad eandem synodum destinare velitis. et vos, spirituales principes, eciam per propriam presenciam ipsam synodum, si facultas assit aut opportunitas, velitis decorare 15 cum a patribus reverendissimis et aliis in eodem synodo degentibus pro tocius ecclesie salute cooperaturi et eisdem magnam consolacionem de tantarum dominacionum presencia multi- pliciter allaturi, ut tam vos quam alii eciam seculares principes ecclesie universalis consola- cionem procurantes honorem in hoc seculo et gloriam eternam in futuro consequi mereamini, quod ipse concedat, qui sine fine regnat. amen. 20 11439 zw. Aug. 14 u. 19] 189. Abschied des Kurfürstentags zu Mainz: Programm für die fernere Behandlung der Kirchen- [1439 zwischen August 14 und 192 Mainz.] frage. Aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 51 [fol. 53a-54b] cop. ch. Erwähnt: Manns S. 53. Es ist dûrch sôliche zweitracht willen, die dann zwûschen ünserm heiligen vater dem 25 babst und dem heiligen concilio zû Basel ufferstanden ist und umbe anderer ernüwerüng3 willen, die sich von beiden parthien gereide daruß gemacht hant und, als zû besorgen ist, fürter verlaufen werden, umbe großes unrades willen, der daruß in der heiligen kirchen und in dem heiligen Romischen rich wahßen môcht, abezûstellen, geratslagt, [I] das ûnsere gnedige herren die kurfûrsten gemeinlichen einen under in und nemlichen unsern herren von Triere 30 got zû lobe, dem heiligen Cristenglauben und rich zû eren und nocze zû ûnserm gnedigsten herren dem Romischen kunige schiecken sollen, an sin gnade mit fuglichen worten zu bringen, was sie uff diesen tag hie zû Meincz gehalten geratslaget hant uff siner gnaden wolegefallen. [Ia] zům ersten das ûnsere gnedige herren sôliche ernuwerůng angesehen hant, und, wann nit nûczlichers ist, dann das sie bijeinander sint und blibent und eimmûticlichen raten und 35 helfen, als Cristelichen fursten in sôlichen nôten zûgehôret, uff alle wege, dadürch die heilige kirche in frieden kummen môge, hant sie sich nach innehalt der einunge4 zû Franckfûrt be- griffen underret und besprochen eindrechteclichen zû den sachen zu tun in maßen, das ire [Ib] item einunge5, die von in besiegelt ist und hernach gesaczt werden sal, inneheldet. wanne zu besorgen ist, das dûrch gebott proceß und briefe fil anders unrats und zweitracht in 40 dem riche und in irer aller lant entsten und grôßerer zweitracht machen môchten, dadürch a) ergänzt. 1 Vom 25. Juni 1439; vgl. S. 302 Anm. 7. 2 Die nrr. 189-191 hängen eng miteinander zu- sammen. Sie liegen nach der Abfassung unserer nrr. 185-187, also nach dem 14. August, andrerseits vor nr. 192 vom 25. August, da sie durch dieses Schreiben teilweise außer Kraft gesetzt werden. Sie müssen sogar vor Beginn des Provinzialkonzils am 19. August fertiggestellt worden sein, da an diesem nur noch der Erzbischof von Mainz und die Vertreter von Kurpfalz (deren Anwesenheit aus S. 394 Z. 25 45 hervorgeht) interessiert waren. 3 Die Absetzung des Papstes. 4 Vom 20. März 1438, vgl. RTA. 13 nr. 144. 5 nr. 187.
338 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 Aug. [14] tum in vobis est) pro tali teneri reputari aut nominari permittatis, sed justissimam senten- ciaml deposicionis ipsius olim Eugenii sub bulla predicte synodi Basiliensis vestris dignissimis paternitatibus et dominacionibus transmissam cum reverentia, quam decet filios sue matri exhibere, suscipiatis sibi secundum ejus tenorem debite et salubriter obediendo ad vestrarum animarum salutem non modo dicam, et vestri status augmentum et honorem. hoc a vestris inclitis dominacionibus exigit Christus, qui vos super suum populum ad eorum salutem procurandam constituere dignatus est. hoc requirit sancta synodus Basiliensis uni- versalem ecclesiam representans, piissima mater vestra de animarum vestrarum salute multum sollicita, status vestri et honoris augmentum concupiscens. hoc nos humiles ejusdem synodi oratores a vestris dominacionibus fieri omni cum instancia petimus et flagitamus, eciam 10 adjungentes, quod dignissime vestre paternitates et dominaciones futurum statum ecclesie, felicem successum omni cum diligencia procurantes et promoventes vestros subditos, ut in obediencia sancte synodi permaneant, inducatis et, si qui sint, qui in sacris conciliis interesse teneantur, ipsos ad eandem synodum destinare velitis. et vos, spirituales principes, eciam per propriam presenciam ipsam synodum, si facultas assit aut opportunitas, velitis decorare 15 cum a patribus reverendissimis et aliis in eodem synodo degentibus pro tocius ecclesie salute cooperaturi et eisdem magnam consolacionem de tantarum dominacionum presencia multi- pliciter allaturi, ut tam vos quam alii eciam seculares principes ecclesie universalis consola- cionem procurantes honorem in hoc seculo et gloriam eternam in futuro consequi mereamini, quod ipse concedat, qui sine fine regnat. amen. 20 11439 zw. Aug. 14 u. 19] 189. Abschied des Kurfürstentags zu Mainz: Programm für die fernere Behandlung der Kirchen- [1439 zwischen August 14 und 192 Mainz.] frage. Aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 51 [fol. 53a-54b] cop. ch. Erwähnt: Manns S. 53. Es ist dûrch sôliche zweitracht willen, die dann zwûschen ünserm heiligen vater dem 25 babst und dem heiligen concilio zû Basel ufferstanden ist und umbe anderer ernüwerüng3 willen, die sich von beiden parthien gereide daruß gemacht hant und, als zû besorgen ist, fürter verlaufen werden, umbe großes unrades willen, der daruß in der heiligen kirchen und in dem heiligen Romischen rich wahßen môcht, abezûstellen, geratslagt, [I] das ûnsere gnedige herren die kurfûrsten gemeinlichen einen under in und nemlichen unsern herren von Triere 30 got zû lobe, dem heiligen Cristenglauben und rich zû eren und nocze zû ûnserm gnedigsten herren dem Romischen kunige schiecken sollen, an sin gnade mit fuglichen worten zu bringen, was sie uff diesen tag hie zû Meincz gehalten geratslaget hant uff siner gnaden wolegefallen. [Ia] zům ersten das ûnsere gnedige herren sôliche ernuwerůng angesehen hant, und, wann nit nûczlichers ist, dann das sie bijeinander sint und blibent und eimmûticlichen raten und 35 helfen, als Cristelichen fursten in sôlichen nôten zûgehôret, uff alle wege, dadürch die heilige kirche in frieden kummen môge, hant sie sich nach innehalt der einunge4 zû Franckfûrt be- griffen underret und besprochen eindrechteclichen zû den sachen zu tun in maßen, das ire [Ib] item einunge5, die von in besiegelt ist und hernach gesaczt werden sal, inneheldet. wanne zu besorgen ist, das dûrch gebott proceß und briefe fil anders unrats und zweitracht in 40 dem riche und in irer aller lant entsten und grôßerer zweitracht machen môchten, dadürch a) ergänzt. 1 Vom 25. Juni 1439; vgl. S. 302 Anm. 7. 2 Die nrr. 189-191 hängen eng miteinander zu- sammen. Sie liegen nach der Abfassung unserer nrr. 185-187, also nach dem 14. August, andrerseits vor nr. 192 vom 25. August, da sie durch dieses Schreiben teilweise außer Kraft gesetzt werden. Sie müssen sogar vor Beginn des Provinzialkonzils am 19. August fertiggestellt worden sein, da an diesem nur noch der Erzbischof von Mainz und die Vertreter von Kurpfalz (deren Anwesenheit aus S. 394 Z. 25 45 hervorgeht) interessiert waren. 3 Die Absetzung des Papstes. 4 Vom 20. März 1438, vgl. RTA. 13 nr. 144. 5 nr. 187.
Strana 339
C. Akten des Kurfürstentags nr. 188 u. 189. 339 sie als friedelichen der heiligen kirchen nûcze nit versorgen mochten, als not were, hant sie 11439 zw. sich einer protestacion und appellacien1 vereiniget, die hernach sal gemeldet werden. Aug. 14 [2] Item das alles sollen sie an ûnsern herren den Romischen künig bringen, als vôr ge- u. 19] meldet ist, mit fûglichen worten und uf sin verbessern. [2a] item sin gnade zû bietten, 5 das er das alles gnediclichen versten bewilligen raten und helfen wolle, als hernach ge- schrieben steet. [3] Item würde sin gnade das bewilligen, als zû hoffen und dhein zwifel ist, soll die bott- schaft fûrter daran sin, das ein sôlichs den andern metropolitanen und fûrsten zû dem rich in Dutschen landen gehornden dûrch sin gnade verkundet werde, dem auch nachzugen, als 10 billich ist. [4] Item want nû die vorgenante protestacie inneheldet, das ein herclerûng dûrch ein ander concilium oder anders geschehen solle, und wann es auch sûst vorhanden ist, das es darzû kummen werde, die wile die vettere zû Basel also sere ilent, ist geratslagt, das sôliche bottschaft daran sin solle, das sôliche wege vorgenommen werden, als vor 15 ziten auch vorhanden gewest ist: nemlich das ûnser herre der Romische kunig daran sij nach innehalt eins avizaments2, sinen gnaden nehst von Basel gesant, und schribe babst und concilio, das sie bewilligen wollent ein concilium gehalten zu werden an der drier stete einer, in der intelligencien 3 genant. item nota das avizament mitzûnemen. [4a] item weliche teile sôliche wege bewilligen wûrde, eins oder beide, das es dabij bliebe und dem 20 nachgegangen werde, als in einem andern artikel hernach4 und in der intelligencien5 auch [4b] item6 wûrden aber beide teile sôliche wege abeslagen und die nit geschrieben stet. bewilligen, da gott vôr sij, wann alsdann ein großer not ist, das die heilige kirche in friede gesaczt werde, sal solich bottschaft alle die wege vorhant nemmen bij und mit û. h. dem Romischen kûnig, dadürch ûnser herre mit zûfalle und gûten willen ander kunige und 25 fürsten ee es zû einem concilio an ende und stete in der intelligencien begriffen bringen [4c] item " oder aber des alles nit sin wolt, so sal dannoch sôlich bottschaft daran môge. sin, das û.h. der Romische kûnig einen gemeinen tag benenne an der drier stete ein, als vor- gerûrt ist, und da hin besammenen, wie das aller beqwemlichst ist, die gelarten siner gnaden, aller erzbischof korefürsten und fürsten, die darzů nûczlichen sint, daselbs zû wiegen, was s0 fûrter zu tûnde sij oder welichen teil man annemmen solle, als dann davon die protestacies auch rûret. [4d] item ist es not, das man dann darumbe einen tag mache, als in der intel- ligencien? begriffen ist, das der tag allen metropolitanen erzbischofen chorfürsten fürsten und andern darzů gehorig verkündet und verbottet werde. [5] Item solt der protestacien 1° zů ende nit nachgegangen werden, so were sie nit wese- 35 lich. und darumbe so ist geratslagt, das sôlich botschaft daran sin soll, das ù. h. der Romische kûnig und auch u. h. die kûrefürsten iglicher besunder ir trefflichen bestentlichen prelaten und gelerten an der drier stete eine, wie das die intelligencien inneheldet, schiecken sollen: mit namen von iglichem stifte, da zwolfe prebenden uff das minste sten, zwen gelerten, dar- under einer uff das minste sij ein graduatus doctor licenciat in der heiligen schrieft in dem 40 rechten oder sust einen andern gelerten, und auch sûst uß den clostern und von den kirchen, die darzû beqwemlichen sint; und obe man die an einem ende nit beqwemlichen gehaben môge, so mag man die an andern enden gewinnen, also das, die also gewunnen werden, vor- sehen werden von den enden, da der gebrechen were, in dem concilio zû sin oder anders an der drier stete ein kommell durch ûnsern herren den konig benant zû den sachen, als vor- 45 50 2 3 4 5 6 1 nr. 185 u. 186. nr. 104 artt. 4 und 5. nr. 65 art. 2. Vgl. S. 202 Z. 16 f. nr. 69 artt. 3—3b. Vgl. nr. 65 art. 14. Vgl. nr. 69 art. 6. S. 328 Z. 28. 9 nr. 69 art. 6. 10 nr. 185. 11 Die Konstruktion erfordert zu kommen, das nach konig benant zu setzen wäre; vgl. art. 4c. 7
C. Akten des Kurfürstentags nr. 188 u. 189. 339 sie als friedelichen der heiligen kirchen nûcze nit versorgen mochten, als not were, hant sie 11439 zw. sich einer protestacion und appellacien1 vereiniget, die hernach sal gemeldet werden. Aug. 14 [2] Item das alles sollen sie an ûnsern herren den Romischen künig bringen, als vôr ge- u. 19] meldet ist, mit fûglichen worten und uf sin verbessern. [2a] item sin gnade zû bietten, 5 das er das alles gnediclichen versten bewilligen raten und helfen wolle, als hernach ge- schrieben steet. [3] Item würde sin gnade das bewilligen, als zû hoffen und dhein zwifel ist, soll die bott- schaft fûrter daran sin, das ein sôlichs den andern metropolitanen und fûrsten zû dem rich in Dutschen landen gehornden dûrch sin gnade verkundet werde, dem auch nachzugen, als 10 billich ist. [4] Item want nû die vorgenante protestacie inneheldet, das ein herclerûng dûrch ein ander concilium oder anders geschehen solle, und wann es auch sûst vorhanden ist, das es darzû kummen werde, die wile die vettere zû Basel also sere ilent, ist geratslagt, das sôliche bottschaft daran sin solle, das sôliche wege vorgenommen werden, als vor 15 ziten auch vorhanden gewest ist: nemlich das ûnser herre der Romische kunig daran sij nach innehalt eins avizaments2, sinen gnaden nehst von Basel gesant, und schribe babst und concilio, das sie bewilligen wollent ein concilium gehalten zu werden an der drier stete einer, in der intelligencien 3 genant. item nota das avizament mitzûnemen. [4a] item weliche teile sôliche wege bewilligen wûrde, eins oder beide, das es dabij bliebe und dem 20 nachgegangen werde, als in einem andern artikel hernach4 und in der intelligencien5 auch [4b] item6 wûrden aber beide teile sôliche wege abeslagen und die nit geschrieben stet. bewilligen, da gott vôr sij, wann alsdann ein großer not ist, das die heilige kirche in friede gesaczt werde, sal solich bottschaft alle die wege vorhant nemmen bij und mit û. h. dem Romischen kûnig, dadürch ûnser herre mit zûfalle und gûten willen ander kunige und 25 fürsten ee es zû einem concilio an ende und stete in der intelligencien begriffen bringen [4c] item " oder aber des alles nit sin wolt, so sal dannoch sôlich bottschaft daran môge. sin, das û.h. der Romische kûnig einen gemeinen tag benenne an der drier stete ein, als vor- gerûrt ist, und da hin besammenen, wie das aller beqwemlichst ist, die gelarten siner gnaden, aller erzbischof korefürsten und fürsten, die darzů nûczlichen sint, daselbs zû wiegen, was s0 fûrter zu tûnde sij oder welichen teil man annemmen solle, als dann davon die protestacies auch rûret. [4d] item ist es not, das man dann darumbe einen tag mache, als in der intel- ligencien? begriffen ist, das der tag allen metropolitanen erzbischofen chorfürsten fürsten und andern darzů gehorig verkündet und verbottet werde. [5] Item solt der protestacien 1° zů ende nit nachgegangen werden, so were sie nit wese- 35 lich. und darumbe so ist geratslagt, das sôlich botschaft daran sin soll, das ù. h. der Romische kûnig und auch u. h. die kûrefürsten iglicher besunder ir trefflichen bestentlichen prelaten und gelerten an der drier stete eine, wie das die intelligencien inneheldet, schiecken sollen: mit namen von iglichem stifte, da zwolfe prebenden uff das minste sten, zwen gelerten, dar- under einer uff das minste sij ein graduatus doctor licenciat in der heiligen schrieft in dem 40 rechten oder sust einen andern gelerten, und auch sûst uß den clostern und von den kirchen, die darzû beqwemlichen sint; und obe man die an einem ende nit beqwemlichen gehaben môge, so mag man die an andern enden gewinnen, also das, die also gewunnen werden, vor- sehen werden von den enden, da der gebrechen were, in dem concilio zû sin oder anders an der drier stete ein kommell durch ûnsern herren den konig benant zû den sachen, als vor- 45 50 2 3 4 5 6 1 nr. 185 u. 186. nr. 104 artt. 4 und 5. nr. 65 art. 2. Vgl. S. 202 Z. 16 f. nr. 69 artt. 3—3b. Vgl. nr. 65 art. 14. Vgl. nr. 69 art. 6. S. 328 Z. 28. 9 nr. 69 art. 6. 10 nr. 185. 11 Die Konstruktion erfordert zu kommen, das nach konig benant zu setzen wäre; vgl. art. 4c. 7
Strana 340
340 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. Nov. I Sept. 13 11430 gerûrt ist. [5a] item wolt auch iemants von im selber dahin ziehen, der darzů tôgelich zw. [5b] item2 den Aug. 14 were, uf diesen nachgeschrieben bescheit1, dem sal man das auch gunnen. u. 19] worten, das die deste williger sint, das denienen, die also geschieckt sollen werden oder selber zûgen, mit gûnst ires bischofs ire pfrûnde genzlichen folgen, als obe sie die teglichen verdienten, und in keinen sachen verkurzt werden durch ires abewesens willen. [6] Item alle andere gûte wege vorzûnemmen, die in derselben zedel3 zu Franckfûrt begriffen in etlichen stücken, die darzů dienen, geschrieben stet. und darumbe die zedel zû einem gedechteniß mitzûnemmen. [7] Item als auch in der intelligencien4 ein tag benant ist uf omnium sanctorum, das dem nachgegangen werde, obe es anders ù. h. dem Romischen kûnige wole gefellet; oder aber 10 wü sich es mit der bottschaft verziehen und von kûrz wegen nit gesin enkonde, einen andern tag zů machen zû solichen sachen gelegen und beqwem. [8] Item was in den sachen sal vorgenommen werden, das das nit gespart oder verzogen werde, wann des der heiligen kirchen und dem Cristelichen folk ein groß notdûrft ist. [9] Item wie sich das bij û. h. dem kunig machen wûrde, das ein sôlichs zitlichen ünsern 15 herren gemeinlichen durch sôlich bottschaft verkundet werde, sich darnoch wießen zu riechten. [I0] Item sal ûnser herre von Trier uf des heiligen cruczes tag obent als es herhaben wart nehstkunftig zû Nuremberg sin, dahin dann ünsere herren von Sahßen und Brandenburg frunde auch kumment, mit sich secret oder siegel und iglicher zweihündert gûldin bringen und die einûng versiegeln laßen sollen 5, als dann andere ûnsere herren die korefûrsten auch getan besiegelt und geschieckt hant, damit ûnser herre von Triere sal gefertiget werden fürter zû ú. h. dem kunig zů riten. [II] Item were das u. h. der Romische kûnig union, protestacion und appellacion be- willigen wurde, sal die bottschaft daran sin, das sin gnade die bestelle zû exequieren und das auch selber tün. 20 25 [1439 190. Nicht gen. Kurfürsten an K. Albrecht: bitten um Nachricht, wo ihre Gesandtschaft, die zw. den Abschied des Mainzer Tages überbringen soll, den König treffen könnte. (Entwurf) Aug. I4 u. 19] [ 1439 zwischen August 14 und 196 Mainz.] Aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 49 [fol. 51b-52a] cop. ch. Erwähnt: Manns S. 52. 30 Allerdurchlúchtigster fürste. ûnsere undertenige schûldige und willige dinste sint uwern kúniclichen gnaden zûvoran demüticlichen bereit. allergnedigster liebster herre. wir zwifeln nit, es habe uwer gnade nu wole verstanden sôliche antwort 7, die durch das heilige concilium zů Basel uwerer gnaden anderer kûnige ûnserer und anderer fürsten bottschaft nehst gein Basel geschieckt umbe ein ander concilium würden ist. und want sieder der zit die vettere zû 35 Basel furter gefuren und ûnsern heiligen vater den babest abegeseczt hant, des wir in ûnserm gemûte sere bekummert sint, dann wir besorgen, das dadürch von beiden parthien manicherlei nûwerůng gein einander und auch süst vorgenommen werden, daruß der heiligen kirchen, dem Cristenglauben, uwern gnaden und dem heiligen Romischen riche grôßer unrat uffersten môcht, darumbe so han wir ûns nach innehalt der einúnge zû Franckfurts begriffen zûsammen ge- 40 füget und sint ûber sôliche sachen mit ganzem fliß und ernst gesessen und in ratslag gewest, wümit die heilige kirche in friede geseczt und das heilige Romische riche vor ünredelichen inbruchen verhûtet und bewaret werden môchte, in meinüng, die an uwer kunicliche gnade zù bringen laßen, als billich ist. und want nů sôliche sachen trefflichen große uwern gnaden, 1 art. 5b. 2 Vgl. nr. 60 art. 7c. 3 Welche Frankfurter Vorschläge sind damit ge- meint, die vom Nov. 1437 (RTA. 12 nr. 189-192) oder vom März 1438 (RTA. 13 nrr. 132, 134, 138 u. 139)? 4 nr. 69 art. 6. 5 Vgl. S. 341 Z. 34 f. Absender und Datierung nach Zusammenhang mit nrr. 189 u. 191. Vom 13. Juni, nr. 100. s Vom 20. März 1438, vgl. RTA. 13 nr. 144. 45 50
340 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. Nov. I Sept. 13 11430 gerûrt ist. [5a] item wolt auch iemants von im selber dahin ziehen, der darzů tôgelich zw. [5b] item2 den Aug. 14 were, uf diesen nachgeschrieben bescheit1, dem sal man das auch gunnen. u. 19] worten, das die deste williger sint, das denienen, die also geschieckt sollen werden oder selber zûgen, mit gûnst ires bischofs ire pfrûnde genzlichen folgen, als obe sie die teglichen verdienten, und in keinen sachen verkurzt werden durch ires abewesens willen. [6] Item alle andere gûte wege vorzûnemmen, die in derselben zedel3 zu Franckfûrt begriffen in etlichen stücken, die darzů dienen, geschrieben stet. und darumbe die zedel zû einem gedechteniß mitzûnemmen. [7] Item als auch in der intelligencien4 ein tag benant ist uf omnium sanctorum, das dem nachgegangen werde, obe es anders ù. h. dem Romischen kûnige wole gefellet; oder aber 10 wü sich es mit der bottschaft verziehen und von kûrz wegen nit gesin enkonde, einen andern tag zů machen zû solichen sachen gelegen und beqwem. [8] Item was in den sachen sal vorgenommen werden, das das nit gespart oder verzogen werde, wann des der heiligen kirchen und dem Cristelichen folk ein groß notdûrft ist. [9] Item wie sich das bij û. h. dem kunig machen wûrde, das ein sôlichs zitlichen ünsern 15 herren gemeinlichen durch sôlich bottschaft verkundet werde, sich darnoch wießen zu riechten. [I0] Item sal ûnser herre von Trier uf des heiligen cruczes tag obent als es herhaben wart nehstkunftig zû Nuremberg sin, dahin dann ünsere herren von Sahßen und Brandenburg frunde auch kumment, mit sich secret oder siegel und iglicher zweihündert gûldin bringen und die einûng versiegeln laßen sollen 5, als dann andere ûnsere herren die korefûrsten auch getan besiegelt und geschieckt hant, damit ûnser herre von Triere sal gefertiget werden fürter zû ú. h. dem kunig zů riten. [II] Item were das u. h. der Romische kûnig union, protestacion und appellacion be- willigen wurde, sal die bottschaft daran sin, das sin gnade die bestelle zû exequieren und das auch selber tün. 20 25 [1439 190. Nicht gen. Kurfürsten an K. Albrecht: bitten um Nachricht, wo ihre Gesandtschaft, die zw. den Abschied des Mainzer Tages überbringen soll, den König treffen könnte. (Entwurf) Aug. I4 u. 19] [ 1439 zwischen August 14 und 196 Mainz.] Aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 49 [fol. 51b-52a] cop. ch. Erwähnt: Manns S. 52. 30 Allerdurchlúchtigster fürste. ûnsere undertenige schûldige und willige dinste sint uwern kúniclichen gnaden zûvoran demüticlichen bereit. allergnedigster liebster herre. wir zwifeln nit, es habe uwer gnade nu wole verstanden sôliche antwort 7, die durch das heilige concilium zů Basel uwerer gnaden anderer kûnige ûnserer und anderer fürsten bottschaft nehst gein Basel geschieckt umbe ein ander concilium würden ist. und want sieder der zit die vettere zû 35 Basel furter gefuren und ûnsern heiligen vater den babest abegeseczt hant, des wir in ûnserm gemûte sere bekummert sint, dann wir besorgen, das dadürch von beiden parthien manicherlei nûwerůng gein einander und auch süst vorgenommen werden, daruß der heiligen kirchen, dem Cristenglauben, uwern gnaden und dem heiligen Romischen riche grôßer unrat uffersten môcht, darumbe so han wir ûns nach innehalt der einúnge zû Franckfurts begriffen zûsammen ge- 40 füget und sint ûber sôliche sachen mit ganzem fliß und ernst gesessen und in ratslag gewest, wümit die heilige kirche in friede geseczt und das heilige Romische riche vor ünredelichen inbruchen verhûtet und bewaret werden môchte, in meinüng, die an uwer kunicliche gnade zù bringen laßen, als billich ist. und want nů sôliche sachen trefflichen große uwern gnaden, 1 art. 5b. 2 Vgl. nr. 60 art. 7c. 3 Welche Frankfurter Vorschläge sind damit ge- meint, die vom Nov. 1437 (RTA. 12 nr. 189-192) oder vom März 1438 (RTA. 13 nrr. 132, 134, 138 u. 139)? 4 nr. 69 art. 6. 5 Vgl. S. 341 Z. 34 f. Absender und Datierung nach Zusammenhang mit nrr. 189 u. 191. Vom 13. Juni, nr. 100. s Vom 20. März 1438, vgl. RTA. 13 nr. 144. 45 50
Strana 341
C. Akten des Kurfürstentags nr. 189-191. 341 5 dem heiligen riche und Cristelichen folke gemeinlich anliegende ist, herumbe wollen wir in I1439 zw. einer kûrze eine trefflich bottschaft an uwer gnade schiecken von ünserer meinüng eigent- Aug. 14 u. 19] lichen underwiset und bietten uwer gnade, so wir allerflißlichst môgen, ir wollent uch an be- qwemen stetten laßen finden und das der vorgenanten unserer bottschaft ünder augen gnedic- lichen zû wießen tun mit diesem gegenwirtigen botten, das sich dieselbe ûnsere bottschaft darnoch geriechten môge. das wollen wir etc. 191. Ebf. Dietrich von Mainz, Bf. Friedrich von Worms, sowie die Räte und Vertreter des Erz- 11439 zw. bischofs von Köln und des Pfalzgrafen bei Rhein an nicht gen. Kurfürsten: wünschen deren Aug. 14 Beitritt zur Erneuerung der kurfürstlichen Einung vom 20. März 1438 und deren Be- u. 19) [1439 zwischen August 14 und 191 Mainz.] siegelung (Entwurf). Aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 50 [fol. 52ab] cop. ch. als wir Unsern früntlichen dinst zûvor. hochgeborner fürste, besünder gûter frunt. erzbischof Dytherich uwer liebe zû lest von sôlicher zweitracht und nuwerůng wegen, die sich dann zwûschen ûnserm heiligen vater dem babst und dem heiligen concilio zů Basel in kürz 15 aber verlaufen hant, geschrieben2 und gebetten hatten, das sich uwer liebe darumbe zû einem tage gein Franckfürt verramet und icz gein Meincz gelegt ist dûrch der pestilencien willen, die nach zû Franckfürt ist, persônlichen fugen oder aber uwere frunde trefflichen schiecken wolt, daruff dann uwer liebe uns wieder geschrieben2 und geantwort hat, das ir von vehde und anderer trefflicher sachen wegen darzů selbs nit kommen oder auch uwere frunde nit ge- 20 schiecken kündent, — want nů sôliche sachen trefflich swere und dem heiligen riche groß an- ligende sint, darumbe sint wir ûber sôliche sachen in gûter luterer meinüng nach innehalt ûnserer forigen einüng 3, zů Franckfürt vor zijten begriffen, geseßen und han geratslagt, das es nûcze sij, dieselbe ûnsere einung etlicher maße zû ercleren, die und andere wege, darüber wir dann nach sieczent, an ûnsern gnedigsten herren den Romischen kûnig zû bringen, inmaßen 25 dise ingeslossen abeschrift 4 eigentlichen innehaltent; und hant ünserm lieben nefen und be- sündern gûten frunt hern Jacob erwelten und bestedigten erzbischof zû Triere, der auch hie bij uns gewest ist, flißiclichen herbetten, sich der bottschaft gott zû lobe und gemeinem Cristen- folk zû nûcze und troste zů underwinden, sich bij ünsern herren den Romischen kûnige in einer kûrze zû fûgen, sôliche sachen nach notdûrfte an sin gnade zû bringen und alles das zû tünde, das zû sôlichen sachen geburlichen und nûcze ist und in der maßen vorgeschrieben stet und in diesen ingesloßen copien 4 gerûrt ist. und die wile nû uwer liebe hie nit gewest ist und doch einen gûten willen hat zû dem, das von ûns in dem besten vorgenommen wirt, als wir uß uwerm briefe uns Dytherichen erzbischof zû Meincz gesant eigentlichen verstanden han, herumbe so bietten wir uch, so wir ûmmer früntlichst môgen, ir wollent5 uwere frunde zû Nuremberg uf des heiligen crûczes abent als es herhaben wart nehst kûnftig mit uwerm siegel Sept. 13 oder secret und mit dem gelde, nemlichen zweinhündert rinischer gûldin schiecken, da zû sin und die einunge zû versiegeln, die und gelt dem vorgenanten ûnserm nefen und gûten frunde zû ûbergeben, damit fûrt zû faren und zû tûn, als im enpfolhen ist; des er dann alles dieselben uwer frunde bescheiden wirdet fürter an uch zû bringen. und wollent uch darinne also trefflichen und früntlichen bewisen, die mit uwern heimlichen reten handeln und halten, als not und billich ist und als wir des und alles gûten ein gût getruen zu uch han, daruf wir ûns auch ganz laßen. das wollen wir über den lone, den ir darumbe von gott verdienent, auch geben. gern und willig umbe uwer liebe und fruntschaft verschulden. Von gots gnaden Dyetherich erzbischof zû Meincz, Friederich bischof zû Wormeß und gemeinlichen alle andere rete und bottschaft ûnser gnedigen herren von Colne, des pfalzgraven bij Rine und herzogen in Beyern. 3 Vom 20. März 1438, vgl. RTA. 13 nr. 144. 1 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 189 4 nr. 189. artt. 1b u. 10. 5 Vgl. nr. 189 art. 10. 50 2 Nicht aufgefunden. 30 35 40 45 10
C. Akten des Kurfürstentags nr. 189-191. 341 5 dem heiligen riche und Cristelichen folke gemeinlich anliegende ist, herumbe wollen wir in I1439 zw. einer kûrze eine trefflich bottschaft an uwer gnade schiecken von ünserer meinüng eigent- Aug. 14 u. 19] lichen underwiset und bietten uwer gnade, so wir allerflißlichst môgen, ir wollent uch an be- qwemen stetten laßen finden und das der vorgenanten unserer bottschaft ünder augen gnedic- lichen zû wießen tun mit diesem gegenwirtigen botten, das sich dieselbe ûnsere bottschaft darnoch geriechten môge. das wollen wir etc. 191. Ebf. Dietrich von Mainz, Bf. Friedrich von Worms, sowie die Räte und Vertreter des Erz- 11439 zw. bischofs von Köln und des Pfalzgrafen bei Rhein an nicht gen. Kurfürsten: wünschen deren Aug. 14 Beitritt zur Erneuerung der kurfürstlichen Einung vom 20. März 1438 und deren Be- u. 19) [1439 zwischen August 14 und 191 Mainz.] siegelung (Entwurf). Aus Gießen Univ.-B. cod. nr. 650 Stück 50 [fol. 52ab] cop. ch. als wir Unsern früntlichen dinst zûvor. hochgeborner fürste, besünder gûter frunt. erzbischof Dytherich uwer liebe zû lest von sôlicher zweitracht und nuwerůng wegen, die sich dann zwûschen ûnserm heiligen vater dem babst und dem heiligen concilio zů Basel in kürz 15 aber verlaufen hant, geschrieben2 und gebetten hatten, das sich uwer liebe darumbe zû einem tage gein Franckfürt verramet und icz gein Meincz gelegt ist dûrch der pestilencien willen, die nach zû Franckfürt ist, persônlichen fugen oder aber uwere frunde trefflichen schiecken wolt, daruff dann uwer liebe uns wieder geschrieben2 und geantwort hat, das ir von vehde und anderer trefflicher sachen wegen darzů selbs nit kommen oder auch uwere frunde nit ge- 20 schiecken kündent, — want nů sôliche sachen trefflich swere und dem heiligen riche groß an- ligende sint, darumbe sint wir ûber sôliche sachen in gûter luterer meinüng nach innehalt ûnserer forigen einüng 3, zů Franckfürt vor zijten begriffen, geseßen und han geratslagt, das es nûcze sij, dieselbe ûnsere einung etlicher maße zû ercleren, die und andere wege, darüber wir dann nach sieczent, an ûnsern gnedigsten herren den Romischen kûnig zû bringen, inmaßen 25 dise ingeslossen abeschrift 4 eigentlichen innehaltent; und hant ünserm lieben nefen und be- sündern gûten frunt hern Jacob erwelten und bestedigten erzbischof zû Triere, der auch hie bij uns gewest ist, flißiclichen herbetten, sich der bottschaft gott zû lobe und gemeinem Cristen- folk zû nûcze und troste zů underwinden, sich bij ünsern herren den Romischen kûnige in einer kûrze zû fûgen, sôliche sachen nach notdûrfte an sin gnade zû bringen und alles das zû tünde, das zû sôlichen sachen geburlichen und nûcze ist und in der maßen vorgeschrieben stet und in diesen ingesloßen copien 4 gerûrt ist. und die wile nû uwer liebe hie nit gewest ist und doch einen gûten willen hat zû dem, das von ûns in dem besten vorgenommen wirt, als wir uß uwerm briefe uns Dytherichen erzbischof zû Meincz gesant eigentlichen verstanden han, herumbe so bietten wir uch, so wir ûmmer früntlichst môgen, ir wollent5 uwere frunde zû Nuremberg uf des heiligen crûczes abent als es herhaben wart nehst kûnftig mit uwerm siegel Sept. 13 oder secret und mit dem gelde, nemlichen zweinhündert rinischer gûldin schiecken, da zû sin und die einunge zû versiegeln, die und gelt dem vorgenanten ûnserm nefen und gûten frunde zû ûbergeben, damit fûrt zû faren und zû tûn, als im enpfolhen ist; des er dann alles dieselben uwer frunde bescheiden wirdet fürter an uch zû bringen. und wollent uch darinne also trefflichen und früntlichen bewisen, die mit uwern heimlichen reten handeln und halten, als not und billich ist und als wir des und alles gûten ein gût getruen zu uch han, daruf wir ûns auch ganz laßen. das wollen wir über den lone, den ir darumbe von gott verdienent, auch geben. gern und willig umbe uwer liebe und fruntschaft verschulden. Von gots gnaden Dyetherich erzbischof zû Meincz, Friederich bischof zû Wormeß und gemeinlichen alle andere rete und bottschaft ûnser gnedigen herren von Colne, des pfalzgraven bij Rine und herzogen in Beyern. 3 Vom 20. März 1438, vgl. RTA. 13 nr. 144. 1 Datierung gemäß Zusammenhang mit nr. 189 4 nr. 189. artt. 1b u. 10. 5 Vgl. nr. 189 art. 10. 50 2 Nicht aufgefunden. 30 35 40 45 10
Strana 342
342 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 192. Ebf. Dietrich von Mainz an Hzg. Friedrich von Sachsen: bittet, die auf dem Mainzer Tag Aug. 25 beschlossenen Erklärungen anzunchmen, sowie den auf I. November angesetzten Frankfurter 1439 August 25 Mainz. Tag zu besuchen oder zu beschicken. Aus Dresden H.St.-A. Loc. 4369 fol. 176ab or. ch. lit. cl. Adresse Dem hochgeborn fursten hern Friederich herzogen zu Sachsen etc. lantgraven in Doringen und marggraven zu 5 Miessen unserm besundern guten frunde. Vermerk auf der Rückseite Presentata in Kempnicz feria quinta post nativitatem Marie [Sept. 10] a. d. etc. 39. Erwähnt: Droysen 1, 629 Anm. I; Pückert S. 112 Anm. I. Nov. I Unsern fruntlichen dienst [und weiter wie nr. 191 nur mit Auslassung der Worte erzbischof Dytherich bis S. 341 Z. 21] darumbe sind wir mit etlichen andern unsern mitkurfursten und 10 iren trefflichen frunden uber [weiter wie S. 341 Z. 21 bis Z. 23] wege, dadurch fride in der heiligen kirchen gemachet und das heilige Romische rich vor großen unredelichen inbruchen verhutet werden mochte, inmaßen [weiter wie S. 342 Z. 25 bis Z. 33] uns nehste gesant eigentlich verstanden han, hierumb so han wir soliche unsere einungel zu Frangfurt a begriffen ercleret2 mit etlichen worten, die dann alle andere unsere mitkurfursten biß an uch verwilliget 15 hant. so sin wir auch einer protestacien 3 und appellacien4 uberkomen in dem allerbesten, der worten, das das heilige rich in Dutschen landen nit zurißen b werde, die auch bewilliget sint. so han wir auch ein concilium provinciale gehalten alhie in unser stat zu Mencze, da alle und igliche unsere suffraganien durch ire volmechtige ersame botschafte und gelerten alle soliche wege auch ufgenomen gelobt und gewilliget hant 5. und als wir uber den sachen also geseßen 20 han, damitde unser lieber neve von Triere zu u. h. dem Romischen kunige riten solte, da quam uns des vorgenanten u. gnstn. h. des Romischen kuniges briff6, und versehen uns, das er des- glichen uwer liebe auch sinen briff gesant habe, darinne sin gnade den tag uf allerheiligen tag nehstkunftig zu Frangfurt zugeschreben, an uns gesonnen und begeret hat mit allen unsern suffraganien personlichen dahin zu komen. und nachdem und wir siner gnaden lutere meinunge 25 verstunden, han wir uns mit andern unsern mitkurfursten c frunden underrett und sin einig wurden : dwile sine gnade als ferre ist und der tag zu Frangfurt einen furgang gewinnet, darinne wir dann vorhin einen zwifel hatten, soliche botschaft" uf dißmal abezustellen und des tages zu Frangfurt zu warten; und han auch das u. h. dem Romischen kunige geschreben uf die maße, als das auch eine abeschrift 8 hie-inne versloßen eigentlichen inheldet; und wolten wol, 30 das uwer liebe bi solichen sachen auch gewest were ader botschaft gehabt hettent. nu zwifeln wir nit, soliche sachen sollen uwer liebe wolgefallen, und bitten dieselbe uwere liebe von aller unser lieben neven mitkurfursten und unser wegen, so wir fruntlichste mogen: ir wollent soliche erclerunge unser einunge zu Frangfurt begriffen mit der protestacien und appellacien verwilligen und ufnemen, die auch, so das ummer erst gesin mag, versiegeln laßen, zu dem tage 35 gen Frangfurt personlichen komen ader aber ie uwer frunde mit foller gewalt schicken, nach inhalt dieser ingesloßen instruccien9 und uf alle andere gute sache zu besließen und gote zu lobe in solichen sachen tun und uch erzeigen, als wir des und alles guten ein besunder getruwen zu uwer liebe han. das wollen wir gerne und williclichen verdienen und begeren des uwer antwert, darnach wir uns gerichten mogen. 8 geben in unser stat Mencze am dinstage 40 nach sant Bartholomeus tage anno etc. 39. Dieterich von gots gnaden erzbischof zu Mencze etc. a) Vorl. immer Ffrangfurt. b) zu em. zerrißen? c) ursprünglich suffraganien. 1 Vom 20. März 1438, RTA. 13 nr. 144. 2 Vgl. nr. 187. 3 nr. 185. A nr. 186. 5 Der Abschied der Provinzialsynode in Mainz Inr. 194] befaßt sich nur zum Teil mit der Neutralitäts- politik, eingehender erst der der etwas späteren Pro- vinzialsynode zu Aschaffenburg Inr. 199J. Nicht aufgefunden. Vgl. nr. 189 art. 1. Nicht au gefunden. Wohl kaum nr. 189. 8 9 45
342 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 192. Ebf. Dietrich von Mainz an Hzg. Friedrich von Sachsen: bittet, die auf dem Mainzer Tag Aug. 25 beschlossenen Erklärungen anzunchmen, sowie den auf I. November angesetzten Frankfurter 1439 August 25 Mainz. Tag zu besuchen oder zu beschicken. Aus Dresden H.St.-A. Loc. 4369 fol. 176ab or. ch. lit. cl. Adresse Dem hochgeborn fursten hern Friederich herzogen zu Sachsen etc. lantgraven in Doringen und marggraven zu 5 Miessen unserm besundern guten frunde. Vermerk auf der Rückseite Presentata in Kempnicz feria quinta post nativitatem Marie [Sept. 10] a. d. etc. 39. Erwähnt: Droysen 1, 629 Anm. I; Pückert S. 112 Anm. I. Nov. I Unsern fruntlichen dienst [und weiter wie nr. 191 nur mit Auslassung der Worte erzbischof Dytherich bis S. 341 Z. 21] darumbe sind wir mit etlichen andern unsern mitkurfursten und 10 iren trefflichen frunden uber [weiter wie S. 341 Z. 21 bis Z. 23] wege, dadurch fride in der heiligen kirchen gemachet und das heilige Romische rich vor großen unredelichen inbruchen verhutet werden mochte, inmaßen [weiter wie S. 342 Z. 25 bis Z. 33] uns nehste gesant eigentlich verstanden han, hierumb so han wir soliche unsere einungel zu Frangfurt a begriffen ercleret2 mit etlichen worten, die dann alle andere unsere mitkurfursten biß an uch verwilliget 15 hant. so sin wir auch einer protestacien 3 und appellacien4 uberkomen in dem allerbesten, der worten, das das heilige rich in Dutschen landen nit zurißen b werde, die auch bewilliget sint. so han wir auch ein concilium provinciale gehalten alhie in unser stat zu Mencze, da alle und igliche unsere suffraganien durch ire volmechtige ersame botschafte und gelerten alle soliche wege auch ufgenomen gelobt und gewilliget hant 5. und als wir uber den sachen also geseßen 20 han, damitde unser lieber neve von Triere zu u. h. dem Romischen kunige riten solte, da quam uns des vorgenanten u. gnstn. h. des Romischen kuniges briff6, und versehen uns, das er des- glichen uwer liebe auch sinen briff gesant habe, darinne sin gnade den tag uf allerheiligen tag nehstkunftig zu Frangfurt zugeschreben, an uns gesonnen und begeret hat mit allen unsern suffraganien personlichen dahin zu komen. und nachdem und wir siner gnaden lutere meinunge 25 verstunden, han wir uns mit andern unsern mitkurfursten c frunden underrett und sin einig wurden : dwile sine gnade als ferre ist und der tag zu Frangfurt einen furgang gewinnet, darinne wir dann vorhin einen zwifel hatten, soliche botschaft" uf dißmal abezustellen und des tages zu Frangfurt zu warten; und han auch das u. h. dem Romischen kunige geschreben uf die maße, als das auch eine abeschrift 8 hie-inne versloßen eigentlichen inheldet; und wolten wol, 30 das uwer liebe bi solichen sachen auch gewest were ader botschaft gehabt hettent. nu zwifeln wir nit, soliche sachen sollen uwer liebe wolgefallen, und bitten dieselbe uwere liebe von aller unser lieben neven mitkurfursten und unser wegen, so wir fruntlichste mogen: ir wollent soliche erclerunge unser einunge zu Frangfurt begriffen mit der protestacien und appellacien verwilligen und ufnemen, die auch, so das ummer erst gesin mag, versiegeln laßen, zu dem tage 35 gen Frangfurt personlichen komen ader aber ie uwer frunde mit foller gewalt schicken, nach inhalt dieser ingesloßen instruccien9 und uf alle andere gute sache zu besließen und gote zu lobe in solichen sachen tun und uch erzeigen, als wir des und alles guten ein besunder getruwen zu uwer liebe han. das wollen wir gerne und williclichen verdienen und begeren des uwer antwert, darnach wir uns gerichten mogen. 8 geben in unser stat Mencze am dinstage 40 nach sant Bartholomeus tage anno etc. 39. Dieterich von gots gnaden erzbischof zu Mencze etc. a) Vorl. immer Ffrangfurt. b) zu em. zerrißen? c) ursprünglich suffraganien. 1 Vom 20. März 1438, RTA. 13 nr. 144. 2 Vgl. nr. 187. 3 nr. 185. A nr. 186. 5 Der Abschied der Provinzialsynode in Mainz Inr. 194] befaßt sich nur zum Teil mit der Neutralitäts- politik, eingehender erst der der etwas späteren Pro- vinzialsynode zu Aschaffenburg Inr. 199J. Nicht aufgefunden. Vgl. nr. 189 art. 1. Nicht au gefunden. Wohl kaum nr. 189. 8 9 45
Strana 343
C. D. Akten des Kurfürstentags nr. 192-193 und des Provinzialkonzils nr. 194. 343 193. /Ebf. Dietrich von Mainz an das Baseler Konzil]: bittet, von weiteren Schritten zur Wahl bs eines neuen Papstes abzusehen. [1439 zu August 25? Mainz.] Aug. £m o 10 1 a 2 o 30 85 40 Aus Wien H. H. 8t.-A. Filiale Supplement nr. 410 lose einliegender Zettel; oben abgerissen; conc. ch. - - - a erti licuit propter dissidiam b inter supremas potestates subortam b et in dies con- valescentem - - -© presertim in nostra Germanica nacione -- -^ consulere, in quos magnum a populo Christiano collatum est arbitrium, sacri videlicet Romani imperii optimates coelectores nostros, ut hujusmodi incendiis, que magis ac magis pro crastinante hujusmodi differencia contra libertatem ecclesiasticam deseviunt, eorum interventu eb salutari antidoto occurratur. cujus rei gracia solempnis iterum dieta in nostra civitate Maguntinensi celebrata est, in qua et provinciali nostro concilio inibi celebrato quedam via recepta existit, per quam nostre visum est humanitati pro pace ecclesie comodius construenda principes Germanie in solida unione posse conservari. applicuerunt et huc vestrarum reverendarum paternitatum oratores, quibus cum ea qua decuit reverencia plena audiencia? accomodata est, quos de nostra eciam sinceri- tate certificatos aput vestras reverendas paternitates fidem facturos non. ambigimus. nec aliud superest nisi omnia ponere principia, per que mater nostra sancta universalis ecclesia pacem, quam optat, felicius consequatur atque ut hec saluberrima benediccio, quam ab eadem pre- stolamur, improbis a nobis ausibus non auferatur. quantumque ad ea conferre conspicimus, si paternitates vestrespectatissime de et super ulterius procedendo ad alterius pastoris eleccionem supersederent, novit, qui nichil ignorat. quare, reverendi patres, quanto humilius possumus pro parte sacri imperii principum coelectorum nostrorum et nostra suplices exoramus, quatenus patermitates vestre reverende benignam suam pacienciam humaniter continuare et a processu ulteriori supersedere graciosius dignentur. confidimus namque, quod dieta per sacram regiam majestatem in oppidum Frankfurdense de proximo? instituta et felicissime domno concedente celebranda paci4 ecclesie, patermitatibus vestris reverendis ac universo orbi consolacionem parere debeat optatam. datum. D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 194-199. 194. Beschlüsse des Mainzer Provinzialkonzils 9. [1439 August 229 Mainz.] Aus Giefen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 56P cop. ch. [1] Item ? conclusum fuit in concilio provinciali, quod in qualibet dyocesi episcopus cum capitulo et clero debeat cogitare de modo instituendi futurum concilium etc. et de personis illuc mittendis et de stipendio eorundem ita, quod de hoc relacio fieri possit ad dietam Franck- fordensem $. [2] Item? quod similiter quisque episcopus cum capitulo respicere debeat decreta et instrumentum acceptacionis!? eorundem et modificaciones in eodem positas et avizare, si quas velint adicere modificaciones, ut sic eciam de eisdem relacio fiat ad dietam Franckfordensem. [3] Item!! simili modo de modo providendi pape in finem, ut acceptacio decretorum firma permaneat. a) Lücken; vgl. Quellenbeschreibung. d) Vorlage pace. b) ergänzt. c) Lücken; Auasfüllung schwierig. 1 Absender nach Z. 10; Empfänger nach dem ge- samten Inhalt. 2 Datierung nach Z. 23; die Erwähnung der Absicht Albrechts, den Tag zu Frankfurt zw halien, riicki unsere mr. an nr. 192 heran. 3 Vgl. m. 200. 4 Am 1. November. 5 Zuweisung unserer nr. zum Mainzer Provinzial- konzil ergibt sich aus nr. 178 und aus Z. 30. 6 Zur Datierung: Nach mr. 200 [III] waren die Beratungen des Provinzialkonzils bereits abgeschlossen, als die Konzilsgesandten am 23. August (vgl. nr. 195) zur Audienz zugelassen wurden. Der Abschied ist also ' wohl auf August 22 zu datieren. ? Vgl. ww. 178 art. 1. 8 Am 1. November. 9 Vgl. mr. 178 art. 3. 1 mr, 56. 11 Vgl. nr. 178 art, 4.
C. D. Akten des Kurfürstentags nr. 192-193 und des Provinzialkonzils nr. 194. 343 193. /Ebf. Dietrich von Mainz an das Baseler Konzil]: bittet, von weiteren Schritten zur Wahl bs eines neuen Papstes abzusehen. [1439 zu August 25? Mainz.] Aug. £m o 10 1 a 2 o 30 85 40 Aus Wien H. H. 8t.-A. Filiale Supplement nr. 410 lose einliegender Zettel; oben abgerissen; conc. ch. - - - a erti licuit propter dissidiam b inter supremas potestates subortam b et in dies con- valescentem - - -© presertim in nostra Germanica nacione -- -^ consulere, in quos magnum a populo Christiano collatum est arbitrium, sacri videlicet Romani imperii optimates coelectores nostros, ut hujusmodi incendiis, que magis ac magis pro crastinante hujusmodi differencia contra libertatem ecclesiasticam deseviunt, eorum interventu eb salutari antidoto occurratur. cujus rei gracia solempnis iterum dieta in nostra civitate Maguntinensi celebrata est, in qua et provinciali nostro concilio inibi celebrato quedam via recepta existit, per quam nostre visum est humanitati pro pace ecclesie comodius construenda principes Germanie in solida unione posse conservari. applicuerunt et huc vestrarum reverendarum paternitatum oratores, quibus cum ea qua decuit reverencia plena audiencia? accomodata est, quos de nostra eciam sinceri- tate certificatos aput vestras reverendas paternitates fidem facturos non. ambigimus. nec aliud superest nisi omnia ponere principia, per que mater nostra sancta universalis ecclesia pacem, quam optat, felicius consequatur atque ut hec saluberrima benediccio, quam ab eadem pre- stolamur, improbis a nobis ausibus non auferatur. quantumque ad ea conferre conspicimus, si paternitates vestrespectatissime de et super ulterius procedendo ad alterius pastoris eleccionem supersederent, novit, qui nichil ignorat. quare, reverendi patres, quanto humilius possumus pro parte sacri imperii principum coelectorum nostrorum et nostra suplices exoramus, quatenus patermitates vestre reverende benignam suam pacienciam humaniter continuare et a processu ulteriori supersedere graciosius dignentur. confidimus namque, quod dieta per sacram regiam majestatem in oppidum Frankfurdense de proximo? instituta et felicissime domno concedente celebranda paci4 ecclesie, patermitatibus vestris reverendis ac universo orbi consolacionem parere debeat optatam. datum. D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 194-199. 194. Beschlüsse des Mainzer Provinzialkonzils 9. [1439 August 229 Mainz.] Aus Giefen Univ.-B. cod. nr. 650 fol. 56P cop. ch. [1] Item ? conclusum fuit in concilio provinciali, quod in qualibet dyocesi episcopus cum capitulo et clero debeat cogitare de modo instituendi futurum concilium etc. et de personis illuc mittendis et de stipendio eorundem ita, quod de hoc relacio fieri possit ad dietam Franck- fordensem $. [2] Item? quod similiter quisque episcopus cum capitulo respicere debeat decreta et instrumentum acceptacionis!? eorundem et modificaciones in eodem positas et avizare, si quas velint adicere modificaciones, ut sic eciam de eisdem relacio fiat ad dietam Franckfordensem. [3] Item!! simili modo de modo providendi pape in finem, ut acceptacio decretorum firma permaneat. a) Lücken; vgl. Quellenbeschreibung. d) Vorlage pace. b) ergänzt. c) Lücken; Auasfüllung schwierig. 1 Absender nach Z. 10; Empfänger nach dem ge- samten Inhalt. 2 Datierung nach Z. 23; die Erwähnung der Absicht Albrechts, den Tag zu Frankfurt zw halien, riicki unsere mr. an nr. 192 heran. 3 Vgl. m. 200. 4 Am 1. November. 5 Zuweisung unserer nr. zum Mainzer Provinzial- konzil ergibt sich aus nr. 178 und aus Z. 30. 6 Zur Datierung: Nach mr. 200 [III] waren die Beratungen des Provinzialkonzils bereits abgeschlossen, als die Konzilsgesandten am 23. August (vgl. nr. 195) zur Audienz zugelassen wurden. Der Abschied ist also ' wohl auf August 22 zu datieren. ? Vgl. ww. 178 art. 1. 8 Am 1. November. 9 Vgl. mr. 178 art. 3. 1 mr, 56. 11 Vgl. nr. 178 art, 4.
Strana 344
344 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439) Nov. I [4] Item1 conclusum fuit, quod processiones fieri debeant in qualibet dyocesi etc. infra festum omnium sanctorum et episcopus loci conferre debeat quadraginta dies indulgenciarum interessentibus, prout et archiepiscopus Maguntinensis quadraginta concessit. [5] Item2 fuit conclusum bonum fore, quod quandoque in ambonibus publicentur pene Karoline et alie in jure et conciliis provincialibus statute contra violatores libertatis ecclesias- 5 tice, prout hoc visum fuerit episcopo loci expedire, qui eciam ad hoc debeat esse attentus, quod libertas ecclesiastica non pereat et censure debito non destituantur exercicio. [6] Item3 fuit conclusum quemque episcopum providere debere, ne in ambonibus vel alias in multitudine quicumque vituperet vel sacrum Basiliense concilium vel Romanum ponti- ficem, ne laici ex hoc scandalizentur vel alias divisiones et rixe generentur; et similiter quod 10 non fiant de factis hincinde temerarie disceptaciones, quousque principes partem susceperunt, quam sperant suscipere non oportere per confeccionem pacis, quam sequi et perfici summe desiderant. Aug. 123) 1439 195. Begrüßungs-und Einleitungsworte des Abtes [Thomas von Dundrainan ] in der ersten Audienz 1439 August [235] Mainz. vor dem Provinzialkonzil 4. 15 Aus Rom Bibl. Vat. cod. Regin. 1020 fol. 61b-63a cop. ch. Uberschrift: Proposicio domini abbatis de Scocia oratoris sacri Basiliensis concilii facta in provinciali synodo Maguntina celebrata ibidem anno domini 1439 et 3 mensis augusti. Reverendissime pater et illustrissime princeps " ceterique patres et viri doctissimi variis laudum tytulis insigniti. sacrosanctum Basiliense concilium in spiritu sancto legitime 20 congregatum universalem ecclesiam representans hunc sacerrimum cetum, synodus synodum a, universalis provincialem, mater filiam tenerrime salutat; et, ut ea que Christi sunt et ecclesie sue sancte corde cogitare et opere prosequi cum effectu efficacius valeat, offert omnipotentis dei benedictionem et has litteras? suas atque bullas eidem jussit presentari, quas nos predicti oratores indigni cum omni humilitate et reverencia presentamus. Reverendissime pater ceterique patres et domini. dum gloriam incontaminati sacer- docii intenta mente considero, super me ipsum et michi similes assumptum sacerdocium vehe- menter deplorare compellor, quod commissis coctidianis et assiduisnegligenciis in dies maculatur; ejusdem b sacerdocii onus injunctum quemlibet catholicum sacerdotem urget et constringit, ut lupos infernales, subversores scilicet et perverse doctrine seminatores a populo Christiano 30 arceat et compellat, qui lupi gregem dominicum non solum perversis moribus pervertere moliuntur, sed eciam ipsum ovile dei per fidei extinctionem usque ad fundamentum exinanire festinant. hiis omni conatu resistere jubemur a domino, ut summo sacerdoti Christo Jesu de- bitum obsequium prebeamus, et sic unusquisque sacerdos dicere possit suo subdito, quod dicit Micheas propheta capitulo 6.8 sic inquiens: „indicabo tibi, o homo, quid sit bonum et quid 35 querat deus a te, utique facere judicium et diligere misericordiam et sollicitum ambulare cum deo tuo“. reverendissime pater ceterique domini merito venerandi, audivit mundus pene totus, quam tremendum judicium in medio sacrosancte synodi Basiliensis tamquam in supremo solio ecclesie militantis fecit salvator noster Jesus Christus, dum ille, qui sanctissimam sedem apostolicam et summi pastoris officium occupavit, propter notoria crimina ecclesiam dei 40 scandalizancia et gravem in fide errorem a Romano pontificio et papatu dejectus est, quod judicium quamvis terribile cuncti catholici et precipue sacerdotes domini cognito, quod a 25 a) Vorl. add. pro. b) em.; Vorl. cujus cum. 1 Vgl. nr. 178 art. 6. 2 Vgl. nr. 178 art. 7. Vgl. nr. 178 art. 5. 4 Vgl. nr. 200 [IIIJ. 5 Die Tagesangabe der Uberschrift 3 mensis augusti kann nach den Regeln der Grammatik und gemäß der 3 Berufung der Synode auf den 16. August (nr. 177) nur durch vicesima ergänzt werden. 6 Gemeint ist der Erzbischof von Mainz, vgl. nr. 200 [IVJ. Vgl. S. 318 Anm. 1. 8 Micha 6, 8. 45
344 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439) Nov. I [4] Item1 conclusum fuit, quod processiones fieri debeant in qualibet dyocesi etc. infra festum omnium sanctorum et episcopus loci conferre debeat quadraginta dies indulgenciarum interessentibus, prout et archiepiscopus Maguntinensis quadraginta concessit. [5] Item2 fuit conclusum bonum fore, quod quandoque in ambonibus publicentur pene Karoline et alie in jure et conciliis provincialibus statute contra violatores libertatis ecclesias- 5 tice, prout hoc visum fuerit episcopo loci expedire, qui eciam ad hoc debeat esse attentus, quod libertas ecclesiastica non pereat et censure debito non destituantur exercicio. [6] Item3 fuit conclusum quemque episcopum providere debere, ne in ambonibus vel alias in multitudine quicumque vituperet vel sacrum Basiliense concilium vel Romanum ponti- ficem, ne laici ex hoc scandalizentur vel alias divisiones et rixe generentur; et similiter quod 10 non fiant de factis hincinde temerarie disceptaciones, quousque principes partem susceperunt, quam sperant suscipere non oportere per confeccionem pacis, quam sequi et perfici summe desiderant. Aug. 123) 1439 195. Begrüßungs-und Einleitungsworte des Abtes [Thomas von Dundrainan ] in der ersten Audienz 1439 August [235] Mainz. vor dem Provinzialkonzil 4. 15 Aus Rom Bibl. Vat. cod. Regin. 1020 fol. 61b-63a cop. ch. Uberschrift: Proposicio domini abbatis de Scocia oratoris sacri Basiliensis concilii facta in provinciali synodo Maguntina celebrata ibidem anno domini 1439 et 3 mensis augusti. Reverendissime pater et illustrissime princeps " ceterique patres et viri doctissimi variis laudum tytulis insigniti. sacrosanctum Basiliense concilium in spiritu sancto legitime 20 congregatum universalem ecclesiam representans hunc sacerrimum cetum, synodus synodum a, universalis provincialem, mater filiam tenerrime salutat; et, ut ea que Christi sunt et ecclesie sue sancte corde cogitare et opere prosequi cum effectu efficacius valeat, offert omnipotentis dei benedictionem et has litteras? suas atque bullas eidem jussit presentari, quas nos predicti oratores indigni cum omni humilitate et reverencia presentamus. Reverendissime pater ceterique patres et domini. dum gloriam incontaminati sacer- docii intenta mente considero, super me ipsum et michi similes assumptum sacerdocium vehe- menter deplorare compellor, quod commissis coctidianis et assiduisnegligenciis in dies maculatur; ejusdem b sacerdocii onus injunctum quemlibet catholicum sacerdotem urget et constringit, ut lupos infernales, subversores scilicet et perverse doctrine seminatores a populo Christiano 30 arceat et compellat, qui lupi gregem dominicum non solum perversis moribus pervertere moliuntur, sed eciam ipsum ovile dei per fidei extinctionem usque ad fundamentum exinanire festinant. hiis omni conatu resistere jubemur a domino, ut summo sacerdoti Christo Jesu de- bitum obsequium prebeamus, et sic unusquisque sacerdos dicere possit suo subdito, quod dicit Micheas propheta capitulo 6.8 sic inquiens: „indicabo tibi, o homo, quid sit bonum et quid 35 querat deus a te, utique facere judicium et diligere misericordiam et sollicitum ambulare cum deo tuo“. reverendissime pater ceterique domini merito venerandi, audivit mundus pene totus, quam tremendum judicium in medio sacrosancte synodi Basiliensis tamquam in supremo solio ecclesie militantis fecit salvator noster Jesus Christus, dum ille, qui sanctissimam sedem apostolicam et summi pastoris officium occupavit, propter notoria crimina ecclesiam dei 40 scandalizancia et gravem in fide errorem a Romano pontificio et papatu dejectus est, quod judicium quamvis terribile cuncti catholici et precipue sacerdotes domini cognito, quod a 25 a) Vorl. add. pro. b) em.; Vorl. cujus cum. 1 Vgl. nr. 178 art. 6. 2 Vgl. nr. 178 art. 7. Vgl. nr. 178 art. 5. 4 Vgl. nr. 200 [IIIJ. 5 Die Tagesangabe der Uberschrift 3 mensis augusti kann nach den Regeln der Grammatik und gemäß der 3 Berufung der Synode auf den 16. August (nr. 177) nur durch vicesima ergänzt werden. 6 Gemeint ist der Erzbischof von Mainz, vgl. nr. 200 [IVJ. Vgl. S. 318 Anm. 1. 8 Micha 6, 8. 45
Strana 345
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 194 u. 195. 345 synodo universali processit, approbare tenentur; nec illi judicio justo quibuscumque nisibus ullo modo contraire presumant, ne divino judicio quoquomodo contradicant, sed magis judi- cium facientes saltem approbacione misericordiam diligant salutem anime ipsius dejecti jugiter perquirentes et sic solliciti ambulent cum deo suo. ut autem brevis exhortacio ordinem susci- piat, occurrit verbum nostri salvatoris 24. capitulo Johannisl conscriptum, apostolos et eorum successores ceterosque pastores gregis dominici sic alloquentis: „posui vos, ut eatis et fructum afferatis", in quo quidem verbo insinuatur dignitas sacerdocii aliorum curam habentis, et primo in ordine posicionis condigne, cum dicitur: „posui vos“, secundo in efficacia progressus salutiferi, cum dicitur: „ut eatis“, et tertio in execucione operis fructuosi, cum dicitur: „et in primo implevit illud dulce promissum, quod in antiqua prophecia fructum afferatis“. Ysaie capitulo 54.2 conscriptum ecclesie sue sancte insinuare dignatus est sic inquiens: „ecce ego sternam per ordinem lapides tuos, fundabo te in saphiris, ponam jaspidem propugnacula tua et portas tuas in lapides sculptos et omnes terminos tuos in lapides desiderabiles". o magna pulchritudo ecclesie militantis, dum singule dignitates sua officia debite exequuntur. lapides per ordinem positi sunt anime sancte in ecclesia dei pro meritorum diversitate distincte. saphiri colorem habent celestem et significant illos, qui contemptis terrenis desideriis in amorem ce- lestium inardescunt, in quibus velut in preciosis saphiris merito fundatur ecclesia, quia tales rerum temporalium decrementa non curant, ut ipsius ecclesie jacture gravissime tempore necessitatis occurrant. jaspis autem viridis coloris est et suo virore fantasmata fugat; posuit 20 ergo dominus jaspidem propugnacula ecclesie, dum doctores peritissimos fidei virorem im- marcessibilem retinentes heresum et errorum illusiones fantasticas docet extinguere catholicam doctrinam infidelium cordibus inserendo. sed portas ecclesie posuit dominus in lapides sculptos, dum prudentissimos prelatos eciam cum corporis maceracione et afflictione spiritus sua cari- tate cogente ab ecclesia deviantes jubet ad viam veritatis reducere, ut per eos tamquam per portas salutares ingrediantur ad sue salutis auctorem salubriter cognoscendum, quod jam oportunum est diebus istis. multi enim in hoc turbine in errorem corruentes seducti sunt, ut sequerentur alienum, qui non eorum salutem, sed suam voluntatem adimplere studebat, ut miser miseros faceret et tandem ab ecclesia separatos traheret in gehennam; sed hos docta manus prelatorum, qui tortuosum serpentem obstetricando a corde excecato novit extrahere, 30 taliter deviantes ab ecclesia et sequentes alium cum omni labore et diligencia debet revocare laboribus et afflictionibus pro subditorum salute procuranda nullo modo parcendo, ut ab errore reducti portas ecclesie ingredi mereantur, ut sic digni sint tales pastores ministerium injunctum exequentes dominicam legacionem perficere, que innuitur, cum in predicta auctoritate sub- jungitur „ut eatis“. quo autem ibunt, declarat Ysaias capitulo 18.3 in persona domini sic 35 inquiens: „ite angeli veloces ad gentem convulsam et dilaceratam, ad populum terribilem et post quem non est alius, ad gentem expectantem et conculcatam, cujus diripuerunt flumina terram ejus". angeli isti veloces sunt prelati et pastores populi Christiani, qui velociter debent discurrere, ut succurrant calamitatibus gregis dominici sue felicitati commissi, quia hic jam queritur inter dispensatores, ut fidelis quis inveniatur. calamitates autem, quibus grex Christi pulsatur, sufficienter enumerantur in auctoritate3 predicta. nam in neglecto grege dominico invenitur populus convulsus et dilaceratus a lupis infernalibus, nigredine peccatorum factus terribilis, post quem in malicia quandoque vix invenitur infidelis collocandus, qui conculcatur a demonibus; et quia non diligenter se separat a viciis, necesse est, si non sequatur penitentia salutaris, quod furorem domini expectet in suppliciis eternis. et sic in tali populo per prelatos 45 non sine gravissimo ipsorum periculo, quia durissimum judicium hiis, qui presunt, fiet in debito regimine, male neglecto impletur illud terribile vaticinium in cantico Moysi deuteronomio scriptum, ubi sic dicitur 4: „devorabunt eos aves morsu amarissimo: dentes bestiarum mittam in eos cum furore trahencium super terram atque serpencium". malignus namque spiritus 10 15 25 40 1439 Aug. [23/ 5 1 Nicht Joh. 24, sondern 15, 16. 50 2 Jesaias 54, 11 f. Deutsche Reichstags-Akten XIV 44 3 Jesaias 18, 2 f. 15. Mos. 32, 24.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 194 u. 195. 345 synodo universali processit, approbare tenentur; nec illi judicio justo quibuscumque nisibus ullo modo contraire presumant, ne divino judicio quoquomodo contradicant, sed magis judi- cium facientes saltem approbacione misericordiam diligant salutem anime ipsius dejecti jugiter perquirentes et sic solliciti ambulent cum deo suo. ut autem brevis exhortacio ordinem susci- piat, occurrit verbum nostri salvatoris 24. capitulo Johannisl conscriptum, apostolos et eorum successores ceterosque pastores gregis dominici sic alloquentis: „posui vos, ut eatis et fructum afferatis", in quo quidem verbo insinuatur dignitas sacerdocii aliorum curam habentis, et primo in ordine posicionis condigne, cum dicitur: „posui vos“, secundo in efficacia progressus salutiferi, cum dicitur: „ut eatis“, et tertio in execucione operis fructuosi, cum dicitur: „et in primo implevit illud dulce promissum, quod in antiqua prophecia fructum afferatis“. Ysaie capitulo 54.2 conscriptum ecclesie sue sancte insinuare dignatus est sic inquiens: „ecce ego sternam per ordinem lapides tuos, fundabo te in saphiris, ponam jaspidem propugnacula tua et portas tuas in lapides sculptos et omnes terminos tuos in lapides desiderabiles". o magna pulchritudo ecclesie militantis, dum singule dignitates sua officia debite exequuntur. lapides per ordinem positi sunt anime sancte in ecclesia dei pro meritorum diversitate distincte. saphiri colorem habent celestem et significant illos, qui contemptis terrenis desideriis in amorem ce- lestium inardescunt, in quibus velut in preciosis saphiris merito fundatur ecclesia, quia tales rerum temporalium decrementa non curant, ut ipsius ecclesie jacture gravissime tempore necessitatis occurrant. jaspis autem viridis coloris est et suo virore fantasmata fugat; posuit 20 ergo dominus jaspidem propugnacula ecclesie, dum doctores peritissimos fidei virorem im- marcessibilem retinentes heresum et errorum illusiones fantasticas docet extinguere catholicam doctrinam infidelium cordibus inserendo. sed portas ecclesie posuit dominus in lapides sculptos, dum prudentissimos prelatos eciam cum corporis maceracione et afflictione spiritus sua cari- tate cogente ab ecclesia deviantes jubet ad viam veritatis reducere, ut per eos tamquam per portas salutares ingrediantur ad sue salutis auctorem salubriter cognoscendum, quod jam oportunum est diebus istis. multi enim in hoc turbine in errorem corruentes seducti sunt, ut sequerentur alienum, qui non eorum salutem, sed suam voluntatem adimplere studebat, ut miser miseros faceret et tandem ab ecclesia separatos traheret in gehennam; sed hos docta manus prelatorum, qui tortuosum serpentem obstetricando a corde excecato novit extrahere, 30 taliter deviantes ab ecclesia et sequentes alium cum omni labore et diligencia debet revocare laboribus et afflictionibus pro subditorum salute procuranda nullo modo parcendo, ut ab errore reducti portas ecclesie ingredi mereantur, ut sic digni sint tales pastores ministerium injunctum exequentes dominicam legacionem perficere, que innuitur, cum in predicta auctoritate sub- jungitur „ut eatis“. quo autem ibunt, declarat Ysaias capitulo 18.3 in persona domini sic 35 inquiens: „ite angeli veloces ad gentem convulsam et dilaceratam, ad populum terribilem et post quem non est alius, ad gentem expectantem et conculcatam, cujus diripuerunt flumina terram ejus". angeli isti veloces sunt prelati et pastores populi Christiani, qui velociter debent discurrere, ut succurrant calamitatibus gregis dominici sue felicitati commissi, quia hic jam queritur inter dispensatores, ut fidelis quis inveniatur. calamitates autem, quibus grex Christi pulsatur, sufficienter enumerantur in auctoritate3 predicta. nam in neglecto grege dominico invenitur populus convulsus et dilaceratus a lupis infernalibus, nigredine peccatorum factus terribilis, post quem in malicia quandoque vix invenitur infidelis collocandus, qui conculcatur a demonibus; et quia non diligenter se separat a viciis, necesse est, si non sequatur penitentia salutaris, quod furorem domini expectet in suppliciis eternis. et sic in tali populo per prelatos 45 non sine gravissimo ipsorum periculo, quia durissimum judicium hiis, qui presunt, fiet in debito regimine, male neglecto impletur illud terribile vaticinium in cantico Moysi deuteronomio scriptum, ubi sic dicitur 4: „devorabunt eos aves morsu amarissimo: dentes bestiarum mittam in eos cum furore trahencium super terram atque serpencium". malignus namque spiritus 10 15 25 40 1439 Aug. [23/ 5 1 Nicht Joh. 24, sondern 15, 16. 50 2 Jesaias 54, 11 f. Deutsche Reichstags-Akten XIV 44 3 Jesaias 18, 2 f. 15. Mos. 32, 24.
Strana 346
346 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 quandoque sicut avis per superbiam, quandoque sicut leo aut bestia crudelis per ferocitatem, quandoque sicut serpens aut immundum reptile trahens super terram per luxuriam et carnis immundiciam miserum peccatorem evellit lacerat et conculcat; cujus peccatoris tota mentis soliditas sic flumine voluptatum diripitur, ut extincta caritate et spe debilitata misera ejus anima vix in fide stabilitur. hoc autem periculum, quod valde dolendum est, temporibus istis 5 in multis, qui in religione Christiana pollere videbantur, lamentabiliter invenitur. curant enim quidam non parve a auctoritatis viri honorati, ut emolimenta temporalia consequantur, non solum Christiane pollicie publicam honestatem perversis moribus defedare, sed eciam in con- tumeliam fidei, ut eorum voluptas execrabilis impleatur, heretico per ecclesiam declarato firmiter adherere, in b animarum suarum detrimentum ingrata sua nephanda possetenus exe- 10 quendo. hoc lamentabile verbum illos respicit, qui Gabrielem olim Eugenium papam quartum nuncupatum a Romano pontificio et papatu debito depositum tamquam verum papam aut Christi vicarium, ut comodis temporalibus paciantur, perperam et inique c venerantur, quibus veri prelati fideles pastores, non perfidi mercenarii, libera fronte in congressu salutari pro com- missis subditis viriliter debent obviare, ut eorum ministerio fideli impleatur dictum Ysaie 15 propheticum sacrosancte synodo Basiliensi et aliis conciliis generalibus universalem ecclesiam representantibus a domino insinuatum, ubi sic diciturl: „gens enim et regnum, quod non servierit tibi, peribit“. grandis comminacio omnipotentis dei : qui non servit ecclesie et synodo universali ipsam representanti, peribit, quid ergo erit ibi, qui hanc et illam calcare festinat et sanctam sponsam dei ecclesiam scilicet universalem vel sacrosanctam synodum ipsam repre- 20 sentantem pro libito miseri peccatoris asserit esse prostituendam, dum de hac et illa, ut dicit, facere possit, quod libet, an liceat vel debeat, non attendens. o ceca ambicio et cecitas am- biciosa, que, ut tali homini placeat, propter temporales honores consequendos propriam matrem debitis honoribus spoliare non formidat. contra talem improbum conatum probi prelati et ceteri zelum habentes fidei catholice debent indefesse resistere, ut populus suo 25 regimini commissus alienum fugiens veros pastores imitetur et ipsi pastores fideles, dum pastor bonus in extremo examine segregaturus edos ab agnis in terribili judicio cunctis manifestus apparebit, cumd gaudio propter ministerium fidele ante ipsum supremum pastorem tamquam legittimi pastores audeant comparere, ubi eorum predecessores in magna gloria cum gregibus, quos post se trahent, astare videbuntur. et sicut Thomas Indiam, Andreas Achajam et ceteri dominici gregis arietes varias multitudines post se trahent ad salutem, ita presentis temporis prelati pastores et curati multitudines diversas ab hoc errore periculoso, quem Gabriel olim Eugenius cum quibusdam subversoribus injecit in mundum, salubriter extractas ad vitam conducat eternam et sic fructum offerant in domum regni celestis, quod ipsi concedat, qui sine amen. fine vivit et regnat. 30 Аug. [23/ 35 11439 196. Traktat des Johannes von Segovia: Rechtfertigung des vom Baseler Konzil über Papst zu Eugen gefällten Urteils; vorgetragen in der ersten Audienz der Konzilsgesandten beim Aug.23/ Mainzer Provinzialkonzil. [1439 zu August 232./ M aus München Staats-B. cod. lat. 6606 fol. 205a-219b cop. ch. Uberschrift Justificatio sen- tencie late contra Gabrielem olim Eugenium papam quartum a sacrosancto Basiliensi 40 concilio per magistrum Johannem de Segobia sacre theologie professorem ; nunc vero car- dinalis sancti Calixti. Die Worte per bis Calixti nachträglich in den Zwischenraum zwischen Uberschrift und Text eingefügt. A coll. ebenda cod. lat. 22 382 fol. 48a-56b cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. ms. A. I. 27 fol. 169a-182a cop. ch. C coll. ebenda ms. A. IV. 16 fol. 196-205 cop. ch. D coll. Bonn Univ.-B. cod. ms. S 739 fol. 20a-42a cop. ch. Schluß collacionata cum originali. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 367a-380b cop. ch. a) Vorl. parvi. b) ergänzt. e) Vorl. iniquam. d) Vorl. vorher et ipsi. 45 1 Jesaias 60, 12. 2 Die Datierung nach dem Zusammenhang mit nr. 195 und dem Bericht des Segovia nr. 200 fIIIJ. 50
346 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1439 quandoque sicut avis per superbiam, quandoque sicut leo aut bestia crudelis per ferocitatem, quandoque sicut serpens aut immundum reptile trahens super terram per luxuriam et carnis immundiciam miserum peccatorem evellit lacerat et conculcat; cujus peccatoris tota mentis soliditas sic flumine voluptatum diripitur, ut extincta caritate et spe debilitata misera ejus anima vix in fide stabilitur. hoc autem periculum, quod valde dolendum est, temporibus istis 5 in multis, qui in religione Christiana pollere videbantur, lamentabiliter invenitur. curant enim quidam non parve a auctoritatis viri honorati, ut emolimenta temporalia consequantur, non solum Christiane pollicie publicam honestatem perversis moribus defedare, sed eciam in con- tumeliam fidei, ut eorum voluptas execrabilis impleatur, heretico per ecclesiam declarato firmiter adherere, in b animarum suarum detrimentum ingrata sua nephanda possetenus exe- 10 quendo. hoc lamentabile verbum illos respicit, qui Gabrielem olim Eugenium papam quartum nuncupatum a Romano pontificio et papatu debito depositum tamquam verum papam aut Christi vicarium, ut comodis temporalibus paciantur, perperam et inique c venerantur, quibus veri prelati fideles pastores, non perfidi mercenarii, libera fronte in congressu salutari pro com- missis subditis viriliter debent obviare, ut eorum ministerio fideli impleatur dictum Ysaie 15 propheticum sacrosancte synodo Basiliensi et aliis conciliis generalibus universalem ecclesiam representantibus a domino insinuatum, ubi sic diciturl: „gens enim et regnum, quod non servierit tibi, peribit“. grandis comminacio omnipotentis dei : qui non servit ecclesie et synodo universali ipsam representanti, peribit, quid ergo erit ibi, qui hanc et illam calcare festinat et sanctam sponsam dei ecclesiam scilicet universalem vel sacrosanctam synodum ipsam repre- 20 sentantem pro libito miseri peccatoris asserit esse prostituendam, dum de hac et illa, ut dicit, facere possit, quod libet, an liceat vel debeat, non attendens. o ceca ambicio et cecitas am- biciosa, que, ut tali homini placeat, propter temporales honores consequendos propriam matrem debitis honoribus spoliare non formidat. contra talem improbum conatum probi prelati et ceteri zelum habentes fidei catholice debent indefesse resistere, ut populus suo 25 regimini commissus alienum fugiens veros pastores imitetur et ipsi pastores fideles, dum pastor bonus in extremo examine segregaturus edos ab agnis in terribili judicio cunctis manifestus apparebit, cumd gaudio propter ministerium fidele ante ipsum supremum pastorem tamquam legittimi pastores audeant comparere, ubi eorum predecessores in magna gloria cum gregibus, quos post se trahent, astare videbuntur. et sicut Thomas Indiam, Andreas Achajam et ceteri dominici gregis arietes varias multitudines post se trahent ad salutem, ita presentis temporis prelati pastores et curati multitudines diversas ab hoc errore periculoso, quem Gabriel olim Eugenius cum quibusdam subversoribus injecit in mundum, salubriter extractas ad vitam conducat eternam et sic fructum offerant in domum regni celestis, quod ipsi concedat, qui sine amen. fine vivit et regnat. 30 Аug. [23/ 35 11439 196. Traktat des Johannes von Segovia: Rechtfertigung des vom Baseler Konzil über Papst zu Eugen gefällten Urteils; vorgetragen in der ersten Audienz der Konzilsgesandten beim Aug.23/ Mainzer Provinzialkonzil. [1439 zu August 232./ M aus München Staats-B. cod. lat. 6606 fol. 205a-219b cop. ch. Uberschrift Justificatio sen- tencie late contra Gabrielem olim Eugenium papam quartum a sacrosancto Basiliensi 40 concilio per magistrum Johannem de Segobia sacre theologie professorem ; nunc vero car- dinalis sancti Calixti. Die Worte per bis Calixti nachträglich in den Zwischenraum zwischen Uberschrift und Text eingefügt. A coll. ebenda cod. lat. 22 382 fol. 48a-56b cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. ms. A. I. 27 fol. 169a-182a cop. ch. C coll. ebenda ms. A. IV. 16 fol. 196-205 cop. ch. D coll. Bonn Univ.-B. cod. ms. S 739 fol. 20a-42a cop. ch. Schluß collacionata cum originali. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 367a-380b cop. ch. a) Vorl. parvi. b) ergänzt. e) Vorl. iniquam. d) Vorl. vorher et ipsi. 45 1 Jesaias 60, 12. 2 Die Datierung nach dem Zusammenhang mit nr. 195 und dem Bericht des Segovia nr. 200 fIIIJ. 50
Strana 347
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 195 u. 196. 347 Ferner: Colmar Stadt-B. cod. ms. 51 fol. 19a-34b cop. ch. — Rom Bibl. Vatic. cod. Palat. 600 11439 fol. 122a-133b cop. ch. — Ebenda cod. Palat. 601 fol. 235a�246b cop. ch. — Wien Nat.-B. zu cod. ms. 4160 fol. 142a-157b cop. ch. Auszug gedruckt: Mon. Conc. 3, 350-361. Besprochen: Haller, Conc. Bas. I, 36-38. Aug.23/ 1439 Juni 25 Ut omnibus evidenter constat sentenciam pridem videlicet 7. kalendas julii anno domini 1439 per sacrosanctam generalem synodum Basiliensem adversus Gabrielem de Con- dulmario vocatum quondam Eugenium papam quartum latam esse justissimam et ab omni- bus fidelibus acceptandam, quatuor sequuntur consideranda. que si in unum concurrant, 10 omnis sentencia absque ulla hesitacione tradenda est execucioni. hoc est, [I] si lata sit a competenti et legitimo judice, [2] in ea contenta sunt vera et sufficiencia ad effectum in sentencia pronunciatum, [3] debitis modo et ordine observatis et [4] recta intencione, secundum a genus quadruplicis cause efficientis materie forme et finisi. equidem horum contrarius b effectuse vel alicujus ipsorum judicium reddit defectuosum. [I] Primum d istorum, videlicet sentenciam hujusmodi latam esse a competenti judice, nemo eorum, qui confitetur Basilee fuisse et esse generale conciliume non obstante dicti Gabrielis secunda facta dissolucione2, dubitare potest. nam cujuslibet aliorum fidelium, eciamsi ille metropolitanus patriarcha aut cardinalis esset, cum saltem diverso tempore possunt esse plures judices et velf calumpniando unum vels recusando ad alterum possit 20 recurrere, pape tamen unicus est in terris supremus judex, videlicet generale concilium. hec autem sentencia jam ab antiquissimis temporibus continuo a progenitoribus nostris divulgata est in ecclesia dei, quod in hiis, que tangunt fidem, aut quando papa suis criminibus notorie scandalizat ecclesiam dei, quod subicitur judicio generalis concilii. demum hec jurisdictio plenius et specifice declarata est in magna synodo Constanciensi3, quod quilibet fidelis, eciamsi papalis dignitatis existat, si in hiis, que pertinent ad fidem extirpationem scismatish et reformacionem generalem ecclesie in capite et in membris, non obedierit mandatis statutis ordinacionibus et preceptis cujuslibet generalis concilii, debite puniatur eciam ad alia juris subsidiai recurrendo. habet namque generale concilium, ut patet ex predicta declaracione, non ab homine, sed immediate potestatem a Christo. verum est autem, quod per aliquos 30 doctores modernos exponitur hujusmodi declaracio dicendo papam obedire teneri concilio in tribus predictis, non quidem generaliter; sed quando illa tria vel singulum ex ipsis in sua per- sona concurreret, puta si male sentiret de fide aut scisma faceret vel taliter esset criminosus, quod esset per concilium merito reformandus. hec subterfugiens exposicio eciam juvat pro- positum. nam omnia hec tria declaratum est concurrere in personam k dicti Gabrielis. equidem 35 pronunciatus est multipliciter criminosus scismaticus et hereticus. jamquel tenens predictam declaracionem concilii Constanciensis veram fore non dubitat, quin ipsius Gabrielis Basiliense concilium sit competens et legitimus judex. praeterea hec jurisdictio peramplius declarata est in 11. sessione 4 Basiliensis concilii, quam ipse Gabriel unacum aliis censetur approbasse per suam adhesionem5. ibi enim expresse dicitur, quod quilibet summus pontifex in principio 40 sui pontificatus inter alia debet profiteri se esse subjectum judicio generalis concilii racione cujuslibet notorii criminis ecclesiam scandalizantis. preterea de prefato Gabriele eciam concurrunt alia, propter que nullomodo potuit subterfugere jurisdiccionem sacri concilii Basiliensis. hec autem sunt sua prima ejusdem concilii institucios, sua solempnis adhesio ac jurisdiccionis recognicio", facultatis suorum oratorum judicialis presentacio, ipsius tam per a) om. M. b)B om.; CDW contrarii. c) ABCW defectus. d) D Uberschrift de primo pertinente ad justificacionem sentencie. e) D add. legitime congregatum. f) om. D. g) om. MABDW. h) M heresum; em. nach Z. 32. i) W remedia. k) D persona. I) DW ideoque. 15 25 45 1 Die Durchführung weicht von diesem Schema in- sofern ab, als sie den vierten Punkt vor dem dritten be- 50 handelt. 2 Vom 18. Sept. 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. Am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 3 4 Vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 52-55; Mon. Conc. 2, 352-355; Hefele 7, 531-533. 5 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 6 Vom 12. März 1431, vgl. S. 15 Anm. 4. 7 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 195 u. 196. 347 Ferner: Colmar Stadt-B. cod. ms. 51 fol. 19a-34b cop. ch. — Rom Bibl. Vatic. cod. Palat. 600 11439 fol. 122a-133b cop. ch. — Ebenda cod. Palat. 601 fol. 235a�246b cop. ch. — Wien Nat.-B. zu cod. ms. 4160 fol. 142a-157b cop. ch. Auszug gedruckt: Mon. Conc. 3, 350-361. Besprochen: Haller, Conc. Bas. I, 36-38. Aug.23/ 1439 Juni 25 Ut omnibus evidenter constat sentenciam pridem videlicet 7. kalendas julii anno domini 1439 per sacrosanctam generalem synodum Basiliensem adversus Gabrielem de Con- dulmario vocatum quondam Eugenium papam quartum latam esse justissimam et ab omni- bus fidelibus acceptandam, quatuor sequuntur consideranda. que si in unum concurrant, 10 omnis sentencia absque ulla hesitacione tradenda est execucioni. hoc est, [I] si lata sit a competenti et legitimo judice, [2] in ea contenta sunt vera et sufficiencia ad effectum in sentencia pronunciatum, [3] debitis modo et ordine observatis et [4] recta intencione, secundum a genus quadruplicis cause efficientis materie forme et finisi. equidem horum contrarius b effectuse vel alicujus ipsorum judicium reddit defectuosum. [I] Primum d istorum, videlicet sentenciam hujusmodi latam esse a competenti judice, nemo eorum, qui confitetur Basilee fuisse et esse generale conciliume non obstante dicti Gabrielis secunda facta dissolucione2, dubitare potest. nam cujuslibet aliorum fidelium, eciamsi ille metropolitanus patriarcha aut cardinalis esset, cum saltem diverso tempore possunt esse plures judices et velf calumpniando unum vels recusando ad alterum possit 20 recurrere, pape tamen unicus est in terris supremus judex, videlicet generale concilium. hec autem sentencia jam ab antiquissimis temporibus continuo a progenitoribus nostris divulgata est in ecclesia dei, quod in hiis, que tangunt fidem, aut quando papa suis criminibus notorie scandalizat ecclesiam dei, quod subicitur judicio generalis concilii. demum hec jurisdictio plenius et specifice declarata est in magna synodo Constanciensi3, quod quilibet fidelis, eciamsi papalis dignitatis existat, si in hiis, que pertinent ad fidem extirpationem scismatish et reformacionem generalem ecclesie in capite et in membris, non obedierit mandatis statutis ordinacionibus et preceptis cujuslibet generalis concilii, debite puniatur eciam ad alia juris subsidiai recurrendo. habet namque generale concilium, ut patet ex predicta declaracione, non ab homine, sed immediate potestatem a Christo. verum est autem, quod per aliquos 30 doctores modernos exponitur hujusmodi declaracio dicendo papam obedire teneri concilio in tribus predictis, non quidem generaliter; sed quando illa tria vel singulum ex ipsis in sua per- sona concurreret, puta si male sentiret de fide aut scisma faceret vel taliter esset criminosus, quod esset per concilium merito reformandus. hec subterfugiens exposicio eciam juvat pro- positum. nam omnia hec tria declaratum est concurrere in personam k dicti Gabrielis. equidem 35 pronunciatus est multipliciter criminosus scismaticus et hereticus. jamquel tenens predictam declaracionem concilii Constanciensis veram fore non dubitat, quin ipsius Gabrielis Basiliense concilium sit competens et legitimus judex. praeterea hec jurisdictio peramplius declarata est in 11. sessione 4 Basiliensis concilii, quam ipse Gabriel unacum aliis censetur approbasse per suam adhesionem5. ibi enim expresse dicitur, quod quilibet summus pontifex in principio 40 sui pontificatus inter alia debet profiteri se esse subjectum judicio generalis concilii racione cujuslibet notorii criminis ecclesiam scandalizantis. preterea de prefato Gabriele eciam concurrunt alia, propter que nullomodo potuit subterfugere jurisdiccionem sacri concilii Basiliensis. hec autem sunt sua prima ejusdem concilii institucios, sua solempnis adhesio ac jurisdiccionis recognicio", facultatis suorum oratorum judicialis presentacio, ipsius tam per a) om. M. b)B om.; CDW contrarii. c) ABCW defectus. d) D Uberschrift de primo pertinente ad justificacionem sentencie. e) D add. legitime congregatum. f) om. D. g) om. MABDW. h) M heresum; em. nach Z. 32. i) W remedia. k) D persona. I) DW ideoque. 15 25 45 1 Die Durchführung weicht von diesem Schema in- sofern ab, als sie den vierten Punkt vor dem dritten be- 50 handelt. 2 Vom 18. Sept. 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. Am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 3 4 Vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 52-55; Mon. Conc. 2, 352-355; Hefele 7, 531-533. 5 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 6 Vom 12. März 1431, vgl. S. 15 Anm. 4. 7 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5.
Strana 348
348 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 litteras suas quam suorum organo a oratorum ad reformacionem expressa submissio, prout de zu Aug.23/ hoc constat illis eciam, qui vel pauca noverunt de gestis in Basiliensi concilio. fortasse b obicere quis poterit: etsi generale concilium sit legitimus judex pape in eo, tamen ad declaracio- nem faciendam contingentem personam pape requiritur numerositasc episcoporum. et a quibusdam ultra hoc dicitur allegari, quod inter gesta antiquorum conciliorum reperitur 5 unum decretum, quod deposicioni pape faciende per concilium requiritur interessencia tredecim archiepiscoporum; tamen, ut dicunt, prefate sentencie dumtaxat interfuerunt pauci episcopi, quorum major pars fuerunt titulares. qui hoc obicit, quantum ad hoc factum con- cernit, verum non asserit. equidem deposicioni pape interfuerunt dumtaxat unus aut duo episcopi titulares. item tenetur probare, quod non facit, illud d, quod presumite, esse verum 10 humano aut jure divino : sed in neutro reperiret f determinatum fore, quod ad celebracionemg legitimam generalis concilii requiriturh certus et determinatus numerus episcoporum, ita quod, si aliquis ex prefato numero desit, sentencia per concilium lata vel alia quelibet gesta eo ipso reddantur nulla. sed de jure divino satis facile hoc constat; nec enim in antiquo aut novo testamento hoc reperitur determinate; jure autem humano eciam id certum est omnia generalia 15 concilia eque libera esse nec in hiis, que positiva sunt, posse coartari. et attendat obiciens de numero 13 archiepiscoporum i, si esse neccessarium dicit, quomodo respondere possit ad gesta concilii Constanciensis, per cujus sentenciam depositi sunt successive duo, quorum quilibet gerebat se pro summo pontifice, et tamen eidem concilio non interfuerunt ultra quinque vel sex archiepiscopi. non negatur autem, quin k in generalibus conciliis affuit ali- 20 quando magna! numerositas episcoporum; sed eciam fatendum est multo plura approbata esse concilia, quibus interfuerunt episcopi numero pauci. desistitur ab exemplificacione, quia evidenter satis nota sunt hec legenti libros Ysidori de generalibus conciliisl et c. 6 synodus di. 162. et licet patres interessentes m conciliis fuerint aliquando numero 12, 20 aut hujusmodi, nichilominus condiderunt canones, qui tamen non contendunturn ex paucitate condencium 25 patrum, eciamsi numerus canonum, qui condebantur, excedat numerum patrum condencium. id autem ad presens dicitur, quod illa quatuor apostolorum concilia, de quorum celebracione sacra scriptura act. 1, 6, 15, 21 capitulis3 testimonium profert, que nos tamquam articulum fidei credimus celebrata fuisse legitime, non legitur expresse fuisse referta tanta numerositate episcoporum, quod major fortassis non affuerit in prolacione sentencie contra dictum Gabrielem. 30 et si argumentum de episcopis titularibus sentenciam concilii invalidam efficit, animadvertere possit obiciens, quarum ecclesiarum fuerunt apostoli tunc episcopi possessores. fortassis non reperiet, quod duo aut tres ex illis dicerentur tunc habere determinatam alicujus civitatis sedem episcopalem. sed obmittendo dicere de antiquis hiis proximiso diebus nos profitemur fuisse plura concilia legitime celebrata, in quibus non affuit nec numerositas episcoporum 35 aut aliorum superiorum p. equidem in concilio Papiensi, quando fuit facta deliberacio de transferendo ipso ad civitatem Senarum, de nacione Germanica numero quatuor, Gallicana sex, de Hyspanica vero et Italica preter oratores felicis recordacionis Martini pape quinti nullus aut vix duo vel tres interfuerunt4. confitemur tamen illud fuisse generale concilium. preterea in generali Senensi concilio, eciamsi ibi fuerunt « facta decreta arduas res concernentia, 40 tamen non affuit magna numerositas episcoporum. in Basiliensi vero quantum ad sui prin- cipium notorium est, quod unus solus abbas cum duobus aut tribus, qui ab extra venerunt, iniciarunt illud5. et tamen ipse Gabriel per litteras sue adhesionis publice in toto mundo pro- a) M per organum suorum statt su. or. b) W am Rand hec fuit objectio domini Nycolai de Cußa decani st. Florini Confluencie Treverensis diocesis de certo numero archiepiscoporum interessendo deposicioni pape. c) E universitas. d) ABCWid. e) CW presupponit. f) D reperiet; A reperietur. g) D declaracionem. h) D requiratur. i) A episcoporum. k) MAB quod. I) MAB magis. m) D add. generalibus. n) BCDW contempnuntur. o) MABCW proximo. p) em.; Hss. inferiorum. q) CD fuerint. 45 1 Gemeint ist die Dekretalensammlung Isidors (Migne, Ser. lat. 84, 93-627); in ihr ist zu jedem Konzil die Zahl der anwesenden Bischöfe angegeben. 2 c. 4. D. 16. 3 Act. I, 15-26. 6, 1-7. 15, 1-29. 21, 17-27. Am 22. Juni 1423, vgl. Mansi 28, 1059; Hardouin 50 8, 1013 ff.; Hefele 7, 391 f. 5 Vgl. Hefele 7, 432.
348 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 litteras suas quam suorum organo a oratorum ad reformacionem expressa submissio, prout de zu Aug.23/ hoc constat illis eciam, qui vel pauca noverunt de gestis in Basiliensi concilio. fortasse b obicere quis poterit: etsi generale concilium sit legitimus judex pape in eo, tamen ad declaracio- nem faciendam contingentem personam pape requiritur numerositasc episcoporum. et a quibusdam ultra hoc dicitur allegari, quod inter gesta antiquorum conciliorum reperitur 5 unum decretum, quod deposicioni pape faciende per concilium requiritur interessencia tredecim archiepiscoporum; tamen, ut dicunt, prefate sentencie dumtaxat interfuerunt pauci episcopi, quorum major pars fuerunt titulares. qui hoc obicit, quantum ad hoc factum con- cernit, verum non asserit. equidem deposicioni pape interfuerunt dumtaxat unus aut duo episcopi titulares. item tenetur probare, quod non facit, illud d, quod presumite, esse verum 10 humano aut jure divino : sed in neutro reperiret f determinatum fore, quod ad celebracionemg legitimam generalis concilii requiriturh certus et determinatus numerus episcoporum, ita quod, si aliquis ex prefato numero desit, sentencia per concilium lata vel alia quelibet gesta eo ipso reddantur nulla. sed de jure divino satis facile hoc constat; nec enim in antiquo aut novo testamento hoc reperitur determinate; jure autem humano eciam id certum est omnia generalia 15 concilia eque libera esse nec in hiis, que positiva sunt, posse coartari. et attendat obiciens de numero 13 archiepiscoporum i, si esse neccessarium dicit, quomodo respondere possit ad gesta concilii Constanciensis, per cujus sentenciam depositi sunt successive duo, quorum quilibet gerebat se pro summo pontifice, et tamen eidem concilio non interfuerunt ultra quinque vel sex archiepiscopi. non negatur autem, quin k in generalibus conciliis affuit ali- 20 quando magna! numerositas episcoporum; sed eciam fatendum est multo plura approbata esse concilia, quibus interfuerunt episcopi numero pauci. desistitur ab exemplificacione, quia evidenter satis nota sunt hec legenti libros Ysidori de generalibus conciliisl et c. 6 synodus di. 162. et licet patres interessentes m conciliis fuerint aliquando numero 12, 20 aut hujusmodi, nichilominus condiderunt canones, qui tamen non contendunturn ex paucitate condencium 25 patrum, eciamsi numerus canonum, qui condebantur, excedat numerum patrum condencium. id autem ad presens dicitur, quod illa quatuor apostolorum concilia, de quorum celebracione sacra scriptura act. 1, 6, 15, 21 capitulis3 testimonium profert, que nos tamquam articulum fidei credimus celebrata fuisse legitime, non legitur expresse fuisse referta tanta numerositate episcoporum, quod major fortassis non affuerit in prolacione sentencie contra dictum Gabrielem. 30 et si argumentum de episcopis titularibus sentenciam concilii invalidam efficit, animadvertere possit obiciens, quarum ecclesiarum fuerunt apostoli tunc episcopi possessores. fortassis non reperiet, quod duo aut tres ex illis dicerentur tunc habere determinatam alicujus civitatis sedem episcopalem. sed obmittendo dicere de antiquis hiis proximiso diebus nos profitemur fuisse plura concilia legitime celebrata, in quibus non affuit nec numerositas episcoporum 35 aut aliorum superiorum p. equidem in concilio Papiensi, quando fuit facta deliberacio de transferendo ipso ad civitatem Senarum, de nacione Germanica numero quatuor, Gallicana sex, de Hyspanica vero et Italica preter oratores felicis recordacionis Martini pape quinti nullus aut vix duo vel tres interfuerunt4. confitemur tamen illud fuisse generale concilium. preterea in generali Senensi concilio, eciamsi ibi fuerunt « facta decreta arduas res concernentia, 40 tamen non affuit magna numerositas episcoporum. in Basiliensi vero quantum ad sui prin- cipium notorium est, quod unus solus abbas cum duobus aut tribus, qui ab extra venerunt, iniciarunt illud5. et tamen ipse Gabriel per litteras sue adhesionis publice in toto mundo pro- a) M per organum suorum statt su. or. b) W am Rand hec fuit objectio domini Nycolai de Cußa decani st. Florini Confluencie Treverensis diocesis de certo numero archiepiscoporum interessendo deposicioni pape. c) E universitas. d) ABCWid. e) CW presupponit. f) D reperiet; A reperietur. g) D declaracionem. h) D requiratur. i) A episcoporum. k) MAB quod. I) MAB magis. m) D add. generalibus. n) BCDW contempnuntur. o) MABCW proximo. p) em.; Hss. inferiorum. q) CD fuerint. 45 1 Gemeint ist die Dekretalensammlung Isidors (Migne, Ser. lat. 84, 93-627); in ihr ist zu jedem Konzil die Zahl der anwesenden Bischöfe angegeben. 2 c. 4. D. 16. 3 Act. I, 15-26. 6, 1-7. 15, 1-29. 21, 17-27. Am 22. Juni 1423, vgl. Mansi 28, 1059; Hardouin 50 8, 1013 ff.; Hefele 7, 391 f. 5 Vgl. Hefele 7, 432.
Strana 349
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 349 fessus est illud fuisse legitime inchoatum, item in prima et secunda sessionibus 1, que fuerunt 11439 zu Aug.23) bases et fundamentum principale, vix quinque aut sex interfuerunt episcopi. constat tamen, quod illa sessio secunda prevaluit sentencie pape et decem cardinalium, qui se unacum eo in dissolucione supscripserunt, item omnium prelatorum et aliorum notabilium virorum in 5 Romana curia tunc existencium, fuit enim facta prima dissolucio2 in generali consistorio; unde, si numerositas episcoporum debuerat attendi in hiis sessionibus, jam igitur non fuisset umquam Basiliense concilium. constat tamen pocius fuisse consideratam a veritatem fidei, que in dictis sessionibus declarata fuit, quam numerositatem b episcoporum, qui Rome cum papa ad dissolucionem concilii consenserunt. item nec tunc fuit in hujusmodi concilioc tanta 10 numerositas patrum sicut et modo, qui vix 40 d fuerunt et omnes non doctores aut in dignitatibus constituti. amplius de hoc jam est tradita doctrina ,ad perpetuam rei memo- riam“ in prefata sessione 11.3, „quod negligentibus Romano pontifice et aliis, qui ad gene- rale concilium venire tenentur, archiepiscopus, in cujus provincia vel dyocesi fuerit concilium celebrandum, et omnes prelati vicini loco celebracionis concilii per quatuor dietas vulgares 15 cessante impedimento canonico in propriis personis vel eo obsistente per viros idoneos ad hoc vicarios constitutos adesse teneantur, ut de loci disposicione aliis preparatoriis con- cilii valeant habere tractatum. die autem inchoationis concilii prefinita hii qui ibidem fuerint missam de spiritu sancto solempniter celebrent et concilium ex eo die stabilitum et inchoatum esse efficaciter censeatur“, ecce quam evidenter ex hiis constat, quid de necessi- 20 tate generalis concilii non requiritur, ut assit continue magna numerositas episcoporum, quin- immo eciamsi nullus ex parte pape ibidem affuerit nec quisquam episcopus, nihilominus censetur generale concilium legitime esse stabilitum. et, ut infra subicitur, eciam papa invito debet celebrari concilium generale. et, nisi ipse infra certum tempus per se vel suos intersit celebracioni, venit per hujusmodi concilium suspendendus et deponendus. item 25 quod ad redargucionem sive declaracionem faciendam, quando papa ipse non recte ambu- laret ad veritatem evangelii, necdum per generale concilium, sed per unum ex coepiscopis possit redargui, videtur nobis esse exemplo sacra scriptura (Galatos 1.4), ubi legitur, quod Paulus in faciem restitit Petro et, quod majus est, declaravit toti mundo ad perpetuam rei memoriam, quod vore reprehensibilis erat et tulit sentenciam declarando eum non ambu- 30 lare recte ad veritatem evangelii, eo quia prestabat occasionem, quode quidam ex gentilibus non observarunt f decretum editum in generali concilios. si vero Paulus tunc cognovisset Petrum contemptorem prefati decreti et non-observantibus conferre beneficia aut indebitos tribuere favores vel asserere: prefatum decretum esse corruptelamh omni humano et juri divino, acceptantes vero et observantes incurrere notam perpetue infamie ac ecclesiam in 35 eos ultricem esse debere, — quomodo nunc contra decreta Basiliensis concilii facit ipse olim Eugenius, ut patet ex littera, quam misit ad ducem Britanie 5, — quid Paulus tunc contra Petrum facere debuisset, intelligere quisque potest, quando pro sola occasione, quam presta- bat, ne servaretur i decretum ab aliis, tam dure eum reprehendit. unum vero audenter asseritur, quod in reprehensione dicti Gabrielis, quando per sanctam synodum declaratus 40 est perjurus symoniacus hereticus et aliis nephandis criminibus irretitus, affuit in concilio numerus trecentorum patrum, quorum fere ducenti fuerunt prelatik abbates doctores et gra- duati aut constituti in dignitatibus et officiis vel canonici prebendati, qui omnes nemine discrepante aut quomodolibet retrahente audita plenarie informacione de probacione suorum criminum judicaverunt ipsum Gabrielem a sede apostolica depellendum. et secundum legem 45 b) Mnumerositate. c) eraänz. d) W sexaginta. e) ABCDW ut. a) M considerata veritate. g) B concilio generali Jerosolimitano. h) A add. adversus ; CDW adversam. f) ABODW observarent. i) ABODW observaretur. k) D add. episcopi et. 1 Vom 14. Dezember 1431, vgl. Mansi 29, 3-21; Mon. Conc. 2, 45-62; Hefele 7, 445 f.; und vom 50 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5. 2 Vom 18. Dezember 1431; vgl. S. 35 Anm. 1. 3 5. Dekret vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 54; Mon. Conc. 2, 354; Hefele 7, 532. 4 Gal. 2, 11 ff. 5 Vgl. S. 318 Anm. 1.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 349 fessus est illud fuisse legitime inchoatum, item in prima et secunda sessionibus 1, que fuerunt 11439 zu Aug.23) bases et fundamentum principale, vix quinque aut sex interfuerunt episcopi. constat tamen, quod illa sessio secunda prevaluit sentencie pape et decem cardinalium, qui se unacum eo in dissolucione supscripserunt, item omnium prelatorum et aliorum notabilium virorum in 5 Romana curia tunc existencium, fuit enim facta prima dissolucio2 in generali consistorio; unde, si numerositas episcoporum debuerat attendi in hiis sessionibus, jam igitur non fuisset umquam Basiliense concilium. constat tamen pocius fuisse consideratam a veritatem fidei, que in dictis sessionibus declarata fuit, quam numerositatem b episcoporum, qui Rome cum papa ad dissolucionem concilii consenserunt. item nec tunc fuit in hujusmodi concilioc tanta 10 numerositas patrum sicut et modo, qui vix 40 d fuerunt et omnes non doctores aut in dignitatibus constituti. amplius de hoc jam est tradita doctrina ,ad perpetuam rei memo- riam“ in prefata sessione 11.3, „quod negligentibus Romano pontifice et aliis, qui ad gene- rale concilium venire tenentur, archiepiscopus, in cujus provincia vel dyocesi fuerit concilium celebrandum, et omnes prelati vicini loco celebracionis concilii per quatuor dietas vulgares 15 cessante impedimento canonico in propriis personis vel eo obsistente per viros idoneos ad hoc vicarios constitutos adesse teneantur, ut de loci disposicione aliis preparatoriis con- cilii valeant habere tractatum. die autem inchoationis concilii prefinita hii qui ibidem fuerint missam de spiritu sancto solempniter celebrent et concilium ex eo die stabilitum et inchoatum esse efficaciter censeatur“, ecce quam evidenter ex hiis constat, quid de necessi- 20 tate generalis concilii non requiritur, ut assit continue magna numerositas episcoporum, quin- immo eciamsi nullus ex parte pape ibidem affuerit nec quisquam episcopus, nihilominus censetur generale concilium legitime esse stabilitum. et, ut infra subicitur, eciam papa invito debet celebrari concilium generale. et, nisi ipse infra certum tempus per se vel suos intersit celebracioni, venit per hujusmodi concilium suspendendus et deponendus. item 25 quod ad redargucionem sive declaracionem faciendam, quando papa ipse non recte ambu- laret ad veritatem evangelii, necdum per generale concilium, sed per unum ex coepiscopis possit redargui, videtur nobis esse exemplo sacra scriptura (Galatos 1.4), ubi legitur, quod Paulus in faciem restitit Petro et, quod majus est, declaravit toti mundo ad perpetuam rei memoriam, quod vore reprehensibilis erat et tulit sentenciam declarando eum non ambu- 30 lare recte ad veritatem evangelii, eo quia prestabat occasionem, quode quidam ex gentilibus non observarunt f decretum editum in generali concilios. si vero Paulus tunc cognovisset Petrum contemptorem prefati decreti et non-observantibus conferre beneficia aut indebitos tribuere favores vel asserere: prefatum decretum esse corruptelamh omni humano et juri divino, acceptantes vero et observantes incurrere notam perpetue infamie ac ecclesiam in 35 eos ultricem esse debere, — quomodo nunc contra decreta Basiliensis concilii facit ipse olim Eugenius, ut patet ex littera, quam misit ad ducem Britanie 5, — quid Paulus tunc contra Petrum facere debuisset, intelligere quisque potest, quando pro sola occasione, quam presta- bat, ne servaretur i decretum ab aliis, tam dure eum reprehendit. unum vero audenter asseritur, quod in reprehensione dicti Gabrielis, quando per sanctam synodum declaratus 40 est perjurus symoniacus hereticus et aliis nephandis criminibus irretitus, affuit in concilio numerus trecentorum patrum, quorum fere ducenti fuerunt prelatik abbates doctores et gra- duati aut constituti in dignitatibus et officiis vel canonici prebendati, qui omnes nemine discrepante aut quomodolibet retrahente audita plenarie informacione de probacione suorum criminum judicaverunt ipsum Gabrielem a sede apostolica depellendum. et secundum legem 45 b) Mnumerositate. c) eraänz. d) W sexaginta. e) ABCDW ut. a) M considerata veritate. g) B concilio generali Jerosolimitano. h) A add. adversus ; CDW adversam. f) ABODW observarent. i) ABODW observaretur. k) D add. episcopi et. 1 Vom 14. Dezember 1431, vgl. Mansi 29, 3-21; Mon. Conc. 2, 45-62; Hefele 7, 445 f.; und vom 50 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5. 2 Vom 18. Dezember 1431; vgl. S. 35 Anm. 1. 3 5. Dekret vom 27. April 1433, vgl. Mansi 29, 54; Mon. Conc. 2, 354; Hefele 7, 532. 4 Gal. 2, 11 ff. 5 Vgl. S. 318 Anm. 1.
Strana 350
350 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 divinaml: „in ore duorum vel trium stat omne verbum", meritocredendum erit tam numeroso zu Aug 23/ cetui prelatorum abbatum doctorum et aliorum ecclesiasticorum, attenta maxime temporis circumstancia. incipiebat a namque plus solito invalescere pestilencie morbus; unde, cum singuli prospicerent sibi imminere satis proxime mortis periculum, nullatenus existimandum est fuisse proprie salutis immemores, ut dictaverint sentenciam, quam fore minus justam b 5 credebant; quinpocius dicendum est, quod tamquam constituti in mortis articulo deum pre oculis habentes hanc sentenciam dictaverint episcopi doctores predicatores prepositi archi- diaconi et alii curam animarum habentes, qui juxta doctrinam sanctorum doctorum successe- runt et continue succedent usque ad consumacionem seculi in locum apostolorum prophetarum evangelistarum pastorum et doctorum, „quos“, ut apostolus testatur (Eph. 42), „Christus 10 ascendens in celum instituit ad consumacionem seculorum in opus ministerii ad edificacionem ecclesie, ut jam non simus parvuli fluctuantes et circumferamur omni vento doctrine in nequitia hominum et astucia ad circumvencionem c erroris, quemadmodum gentiles fecerunt ambulantes singuli in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum habentes intellectum, alienati a via dei per ignoranciam, que erat in illis propter cecitatem cordis eorumd“. quia igitur con- 15 gregacio hec videlicet apostolorum prophetarum evangelistarum pastorum et doctorum, quos representante, qui dictam sentenciam pronunciarunt, proprie loquendo dicitur generale concilium, manifeste omnibus patet, quod sentencia predicta contra prefatum Gabrielem lata sit a competenti et legitimo judice. non enim in militanti ecclesia in causa summi pontificis assignari potest judex competentior et magis legitimus quam generale concilium, in cujus 20 medio assistit Christus et cui presidet spiritus sanctus. nulla siquidem alia congregacio est sive religiosorum aut ecclesiasticorum sive secularium fidelium, de qua omni cum fiducia asserere liceat, quod in ejus medio est Christus, quemadmodum omnes fideles profitentur de generali concilio, quia vel non est generale concilium, aut, si est, necessario creditur, quod in ejus medio sit. Christus docuitf nos hanc veritatem, ille, qui mentiri non potuit videlicet 25 noster salvator, qui dicit in evangelio3: „ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum", alias multas congregaciones videmus fieri nomine principum regum aut prelatorum; congregacio vero generalis concilii fit dumtaxat in nomine Christi; nec alia quevis audet asserere, quod sit in spiritu sancto legitime congregata, quemadmodum ab inicio ecclesie sola congregacio generalis concilii possidet hanc denominacionem, quamobrem 30 fideliter considerantibus hec sola prerogativa generalis concilii satis esse deberet, ut spontanee assenciant acceptando synodales sentencias. sic enim legitur 4 de Constantino primo maximo Romanorum imperatore, quod sentencias, quas in Nicena synodo approbatas audivit, ita veneratus est, acsi eas de divine majestatis sensisset emanasse judicio. cui intencioni aperte favet illa communis et doctrina aurea (act. 155), ubi sentencia synodalis attribuitur simul 35 spiritui sancto et apostolis, ita uts eidem spiritui sancto visum fuit, quod et ipsi generali synodo, unde quia synodale concilium reputatur divinum, hinc in sessione 15.h 6 Constan- ciensis concilii reprobata est tamquam erronea et scandalosa appellacio a generali concilio, eciam illa, que fieret ad Christum, quoniam ipse Christus, qui est in medio congregatorum, in nomine suo censetur pronunciare synodale judicium et unacum ipso patres in concilio 40 assistentes i. ipse enim dignatur eos sibi conjudices facere, sicut de apostolis legitur Matth. 197, quod erunt k unacum ipso in fine mundi judicantes duodecim tribusl, recte igitur synodalis sentencia lata per generale concilium diciturm divinum judicium et ei credi debet supra hu- a) so DW; d. and. Hss. incipiebant. b) MABCW juste. c) W circumvenciones. d) CDWipsorum. e) MW representat. 1) M om. docuit — noster. g) D quod. h) MACDW Lücke. i) BD existentes. k) D 45 erant; MA essent. 1) D add. Israhel. m) M om. dicitur — judicium. 3 4 1 2. Cor. 13, 1. 2 Nach Eph. 4, 10-14; 18. Matth. 18, 20. Quelle hat sich nicht feststellen lassen. 5 Act. Apol. 15, 28. 6 Vom 6. Juli 1415, vgl. Mansi 27, 753; Hefele 7, 207. Matth. 19, 28. 50
350 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 divinaml: „in ore duorum vel trium stat omne verbum", meritocredendum erit tam numeroso zu Aug 23/ cetui prelatorum abbatum doctorum et aliorum ecclesiasticorum, attenta maxime temporis circumstancia. incipiebat a namque plus solito invalescere pestilencie morbus; unde, cum singuli prospicerent sibi imminere satis proxime mortis periculum, nullatenus existimandum est fuisse proprie salutis immemores, ut dictaverint sentenciam, quam fore minus justam b 5 credebant; quinpocius dicendum est, quod tamquam constituti in mortis articulo deum pre oculis habentes hanc sentenciam dictaverint episcopi doctores predicatores prepositi archi- diaconi et alii curam animarum habentes, qui juxta doctrinam sanctorum doctorum successe- runt et continue succedent usque ad consumacionem seculi in locum apostolorum prophetarum evangelistarum pastorum et doctorum, „quos“, ut apostolus testatur (Eph. 42), „Christus 10 ascendens in celum instituit ad consumacionem seculorum in opus ministerii ad edificacionem ecclesie, ut jam non simus parvuli fluctuantes et circumferamur omni vento doctrine in nequitia hominum et astucia ad circumvencionem c erroris, quemadmodum gentiles fecerunt ambulantes singuli in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum habentes intellectum, alienati a via dei per ignoranciam, que erat in illis propter cecitatem cordis eorumd“. quia igitur con- 15 gregacio hec videlicet apostolorum prophetarum evangelistarum pastorum et doctorum, quos representante, qui dictam sentenciam pronunciarunt, proprie loquendo dicitur generale concilium, manifeste omnibus patet, quod sentencia predicta contra prefatum Gabrielem lata sit a competenti et legitimo judice. non enim in militanti ecclesia in causa summi pontificis assignari potest judex competentior et magis legitimus quam generale concilium, in cujus 20 medio assistit Christus et cui presidet spiritus sanctus. nulla siquidem alia congregacio est sive religiosorum aut ecclesiasticorum sive secularium fidelium, de qua omni cum fiducia asserere liceat, quod in ejus medio est Christus, quemadmodum omnes fideles profitentur de generali concilio, quia vel non est generale concilium, aut, si est, necessario creditur, quod in ejus medio sit. Christus docuitf nos hanc veritatem, ille, qui mentiri non potuit videlicet 25 noster salvator, qui dicit in evangelio3: „ubi enim sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum", alias multas congregaciones videmus fieri nomine principum regum aut prelatorum; congregacio vero generalis concilii fit dumtaxat in nomine Christi; nec alia quevis audet asserere, quod sit in spiritu sancto legitime congregata, quemadmodum ab inicio ecclesie sola congregacio generalis concilii possidet hanc denominacionem, quamobrem 30 fideliter considerantibus hec sola prerogativa generalis concilii satis esse deberet, ut spontanee assenciant acceptando synodales sentencias. sic enim legitur 4 de Constantino primo maximo Romanorum imperatore, quod sentencias, quas in Nicena synodo approbatas audivit, ita veneratus est, acsi eas de divine majestatis sensisset emanasse judicio. cui intencioni aperte favet illa communis et doctrina aurea (act. 155), ubi sentencia synodalis attribuitur simul 35 spiritui sancto et apostolis, ita uts eidem spiritui sancto visum fuit, quod et ipsi generali synodo, unde quia synodale concilium reputatur divinum, hinc in sessione 15.h 6 Constan- ciensis concilii reprobata est tamquam erronea et scandalosa appellacio a generali concilio, eciam illa, que fieret ad Christum, quoniam ipse Christus, qui est in medio congregatorum, in nomine suo censetur pronunciare synodale judicium et unacum ipso patres in concilio 40 assistentes i. ipse enim dignatur eos sibi conjudices facere, sicut de apostolis legitur Matth. 197, quod erunt k unacum ipso in fine mundi judicantes duodecim tribusl, recte igitur synodalis sentencia lata per generale concilium diciturm divinum judicium et ei credi debet supra hu- a) so DW; d. and. Hss. incipiebant. b) MABCW juste. c) W circumvenciones. d) CDWipsorum. e) MW representat. 1) M om. docuit — noster. g) D quod. h) MACDW Lücke. i) BD existentes. k) D 45 erant; MA essent. 1) D add. Israhel. m) M om. dicitur — judicium. 3 4 1 2. Cor. 13, 1. 2 Nach Eph. 4, 10-14; 18. Matth. 18, 20. Quelle hat sich nicht feststellen lassen. 5 Act. Apol. 15, 28. 6 Vom 6. Juli 1415, vgl. Mansi 27, 753; Hefele 7, 207. Matth. 19, 28. 50
Strana 351
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 351 manum testimonium a (1.Joh. 51): „si testimonium hominum accipimus, testimonium dei majus 11439 zu pro conclusione autem hujus particule offertur considerandum, quante sit necessi- est“. Au9.23] tatis acceptari hujusmodi sentenciam synodalem absque ulteriori examine. equidem cum laudibus b ecclesiastica consuetudo habeat, quod sentencia lata in unicae dyocesi vel pro- vincia necdum a metropolitano vel episcopo aut preposito, sed ab ipsorum vicariis, eciam longe in aliis provinciis vel dyocesibus creditur ei, acceptatur et execucioni demandatur, utpote denunciando reum excommunicatum, adversus quem sentencia lata fuerit, vel eum corpo- raliter captivando. si nunc sentencia lata a generali sinodo non acceptetur vel ei non credaturd vel non demandetur execucioni, facile judicare quis potest, quid in futurum continget de 10 sentenciis latis ab inferioribus judicibuse. equidem multo major erit occasio repugnandi et opponetur judicem errare potuisse in judicando, si allegare possuntf modernum exemplum de sentencia lata a generali concilio. hoc autem non dicitur, ut patres de concilio, qui eam protulerunt, pertimescant jure retractari posse sentenciam vel audire nolle, quecumque in contrarium quisquis velit obicere — equidem juxta doctrinam Petri2 (1. Petri 4) parati 15 sunt de hoc et deg aliis decretis reddere racionem —, sed eoh fine dicitur, ut compescat se, qui dicit illam acceptandam non fore, non allegata in contrarium racione. Ex premissis jam omnibus manifeste constat sentenciam latam contra dictum Gabrielem validam et omne robur habere firmitatis, quantum tangit ad causam efficientem ex concursu legitimi et competentis judicis tum secundum antiqua jura, quia male senciens 20 de fide et ecclesiam suis pravis moribus scandalizans, tum quia in ejus persona concurrunt heresis scisma et deformitas morum, in quibus juxta declaracionem concilii Constanciensis est subjectus generali concilio, tum quia ipse expresse ac frequenter submisit se judicio sancte synodi, tum quia non ambulabat ad veritatem evangelii et in eo casu legimus, quod solus sanctus Paulus protulit sentenciam perpetue diffinitivam contra Petrum summum pontificem. 25 unde merito judicari per generale concilium potuit Gabriel, qui repertus est multipliciter criminosus et a fide devius. 5 [II] Erat i secundum concurrens ad justificacionem dicte sentencie causa materialis, hoc est quod contenta crimina in dicta sentencia sunt vera. non putatur autem aliquem dubitare, quod si predicta crimina sunt vera, quin sint sufficiencia ad deposicionem. nam 30 propter crimen fornicacionis et alia crimina minora in scriptis legitur depositos fuisse summos pontifices, eo quia prefata crimina plusquam fuerunt sufficiencia ad dictam deposicionem faciendam. crimina vero, de quibus in k sentencia fit mentio, sunt numero decem et sex. quorum quatuor directe opponuntur legi divine et evangelio, videlicet quod est symoniacus, perjurus, dilapidator et scandalizator notorius universalis ecclesie. alia vero quatuor referuntur 35 ad transgressionem ordinacionum sanctarum, quibus ecclesiam regere debuisset; unde declara- tur, quod fuit inobediens mandatis seu preceptis ecclesie universalis, sacrorum canonum sinodalium violator assiduus atque contemptor inutilis, preterea et dampnosus ad admini- stracionem Romani pontificii. sunt eciam et alia quatuor tangencia ipsius heresim et scisma, unde judicatur pacis et unitatis ecclesie perturbator, scismaticus, a fide devius et hereticus. 40 ultima vero quatuor concernunt ejus continuacionem1 in prefatis criminibus et parvipensionem judicii synodalis, et ob hec declaratur contumax, in aperta rebellione persistens, pertinax et incorrigibilis. Quantum ad istum ultimum quaternarium dicere multa non expedit. equidem no- tum est universe Christiane religioni, quociens ipse Gabriel tam per synodales epistolas et 45 decreta quam legatos et nuncios sacri concilii, quorum duo fuerunt cardinales sancte Romane ecclesie, monitus fuerit super abusibus Romane curie corrigendis quodque ipse abstinere a) D ursprünglich judicium. b) Dlaudabilis. c) BODW una. d) MAB creditur. e) om. M. f)D possint. g) ODW add. omnibus. h) M ex; C in. i) in D rote Uberschrift secundum concurrens ad justificacionem sentencie. k) D add. dicta. I) D add. sive contumaciam. 50 1 1. Joh. 5, 9. 2 1. Petri 4, 5.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 351 manum testimonium a (1.Joh. 51): „si testimonium hominum accipimus, testimonium dei majus 11439 zu pro conclusione autem hujus particule offertur considerandum, quante sit necessi- est“. Au9.23] tatis acceptari hujusmodi sentenciam synodalem absque ulteriori examine. equidem cum laudibus b ecclesiastica consuetudo habeat, quod sentencia lata in unicae dyocesi vel pro- vincia necdum a metropolitano vel episcopo aut preposito, sed ab ipsorum vicariis, eciam longe in aliis provinciis vel dyocesibus creditur ei, acceptatur et execucioni demandatur, utpote denunciando reum excommunicatum, adversus quem sentencia lata fuerit, vel eum corpo- raliter captivando. si nunc sentencia lata a generali sinodo non acceptetur vel ei non credaturd vel non demandetur execucioni, facile judicare quis potest, quid in futurum continget de 10 sentenciis latis ab inferioribus judicibuse. equidem multo major erit occasio repugnandi et opponetur judicem errare potuisse in judicando, si allegare possuntf modernum exemplum de sentencia lata a generali concilio. hoc autem non dicitur, ut patres de concilio, qui eam protulerunt, pertimescant jure retractari posse sentenciam vel audire nolle, quecumque in contrarium quisquis velit obicere — equidem juxta doctrinam Petri2 (1. Petri 4) parati 15 sunt de hoc et deg aliis decretis reddere racionem —, sed eoh fine dicitur, ut compescat se, qui dicit illam acceptandam non fore, non allegata in contrarium racione. Ex premissis jam omnibus manifeste constat sentenciam latam contra dictum Gabrielem validam et omne robur habere firmitatis, quantum tangit ad causam efficientem ex concursu legitimi et competentis judicis tum secundum antiqua jura, quia male senciens 20 de fide et ecclesiam suis pravis moribus scandalizans, tum quia in ejus persona concurrunt heresis scisma et deformitas morum, in quibus juxta declaracionem concilii Constanciensis est subjectus generali concilio, tum quia ipse expresse ac frequenter submisit se judicio sancte synodi, tum quia non ambulabat ad veritatem evangelii et in eo casu legimus, quod solus sanctus Paulus protulit sentenciam perpetue diffinitivam contra Petrum summum pontificem. 25 unde merito judicari per generale concilium potuit Gabriel, qui repertus est multipliciter criminosus et a fide devius. 5 [II] Erat i secundum concurrens ad justificacionem dicte sentencie causa materialis, hoc est quod contenta crimina in dicta sentencia sunt vera. non putatur autem aliquem dubitare, quod si predicta crimina sunt vera, quin sint sufficiencia ad deposicionem. nam 30 propter crimen fornicacionis et alia crimina minora in scriptis legitur depositos fuisse summos pontifices, eo quia prefata crimina plusquam fuerunt sufficiencia ad dictam deposicionem faciendam. crimina vero, de quibus in k sentencia fit mentio, sunt numero decem et sex. quorum quatuor directe opponuntur legi divine et evangelio, videlicet quod est symoniacus, perjurus, dilapidator et scandalizator notorius universalis ecclesie. alia vero quatuor referuntur 35 ad transgressionem ordinacionum sanctarum, quibus ecclesiam regere debuisset; unde declara- tur, quod fuit inobediens mandatis seu preceptis ecclesie universalis, sacrorum canonum sinodalium violator assiduus atque contemptor inutilis, preterea et dampnosus ad admini- stracionem Romani pontificii. sunt eciam et alia quatuor tangencia ipsius heresim et scisma, unde judicatur pacis et unitatis ecclesie perturbator, scismaticus, a fide devius et hereticus. 40 ultima vero quatuor concernunt ejus continuacionem1 in prefatis criminibus et parvipensionem judicii synodalis, et ob hec declaratur contumax, in aperta rebellione persistens, pertinax et incorrigibilis. Quantum ad istum ultimum quaternarium dicere multa non expedit. equidem no- tum est universe Christiane religioni, quociens ipse Gabriel tam per synodales epistolas et 45 decreta quam legatos et nuncios sacri concilii, quorum duo fuerunt cardinales sancte Romane ecclesie, monitus fuerit super abusibus Romane curie corrigendis quodque ipse abstinere a) D ursprünglich judicium. b) Dlaudabilis. c) BODW una. d) MAB creditur. e) om. M. f)D possint. g) ODW add. omnibus. h) M ex; C in. i) in D rote Uberschrift secundum concurrens ad justificacionem sentencie. k) D add. dicta. I) D add. sive contumaciam. 50 1 1. Joh. 5, 9. 2 1. Petri 4, 5.
Strana 352
352 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 deberet a pravis actionibus a, de quibus diffamatus erat, quod scandalizaret ecclesiam. tandem zu Aug.23/ numquam acquiescere voluit, sed visum est prefatos abusus in dies continue peramplius suscipere incrementum, unde, si juxta doctrinam evangelicam (Matth. 181) „secundo tertiove commonitus reputandus est incorrigibilis et habendus tamquam ethnicus et publicanus“, prefatus Gabriel per sanctam generalem synodum totiens ammonitus et numquam se corrigere valens merito reputari debuit contumax, in aperta rebellione persistens, pertinax et incorrigibilis. si vero quis obiciat ex verbo sequenti, quod dimittendum est peccatum non solum septies, sed septuagies septies, legat responsionem ex ipsius verbo salvatoris (Luce 17), ubi hanc materiam de fraterna correctione plenius disserens inquit2: „si peccaverit in te frater tuus, increpa illum et, si penitenciam egerit, dimitte illi; etsi sepcies in die peccaverit in te 10 frater tuus et sepcies in die conversus fuerit ad te dicens: ,penitet me', dimitte illi“. ex hoc autem manifesteb apparetc intelligencia, quomodo fratri dimittendum est sepcies peccatum, videlicet, quando primum constiterit, quod de ipso peccato penitenciam egerit et conversus fuerit ad ipsum, in quem peccavit, confitendo se peccasse et quodque eum peccasse penitet. hec autem duo an prefatus Gabriel fecerit, satis patet ex dictis suis, qui, ut infra declarabitur, 15 quanto amplius peccat, tanto se magis innocentem predicat; unde concilium salva veritate justicie non potuit impenitenti et resistenti ecclesie peccata dimittere. De alio vero quarternario concernenti ipsius transgressionem respectu synodalium decretorum, quia vix est aliquis doctus ex fidelibus, qui ignorat, non est opus dicere multa. nam cum plurima decreta saluberrima edita fuerint per sacrum Basiliense concilium ad 20 bonum et salutare regimen ecclesie pertinentia et tamquam talia acceptata sint jam solemp- niter in pluribus nacionibus et provinciis, utpote de eleccionibus3, de annatis4, de sublacioned reservacionum5, causarum litibus in partibus terminandiss, collacionibus beneficiorum et alie quam plurime sancte ordinaciones, prefatus Gabriel tanta cum reverencia attendit ad ipsorum observacionem, quod vix assignari poteste vel unum exemplum, in quo sub ea 25 racione dicatur observasse decreta sacri concilii, quinimmo ea non-observantibus favores inordinatos prestitit et quam plurima officia et beneficia, unde merito judicatus est per sa- crum concilium inobediens mandatis ecclesie, violator assiduus atque contemp- tor sacrorum canonum synodalium, et quoniam ipse Gabriel, ut patet ex sessione 21.s, ad bonum regimen ecclesie obligatur pre ceteris exequi et custodire canones universalium 30 conciliorum, rectef pronunciatus est inutilis ac dampnosus ad administracionem Romani pontificii. non enim alias quam inutiliter et dampnose exercet se in regimine civitatis aut regni, qui violator assiduus et contemptor est justissimarum legum, quibus habebat nempe con- institutum est ipsam civitatem aut regnum gubernarig debere. sideracionem aliam ille sanctissimus Gregorius? magnus, qui profitebatur, se venerari con- 35 cilia generalia ut sancta evangelia asserens, quih aliud saperet, anathema esse. et merito sic concludebat, quoniam in principio ante illa verba, que ponitur in decreto 3. c. sicut sancti di. 15.10, ut dicit textus in originali, hoc est in registro suo, indictionis i 11. epistula 24., preterea quiak, ut ait apostolus 11, creditur corde ad justiciam, ore autem confessio fit ad salutem, „sicut 12 sancti evangelii quatuor libros etc“. sed Gracianus quemadmodum in aliis pluribus 40 obmisit principium et finem, que tamen maxime attestantur intencionem et mentem beati Gregorii l, videlicet quod venerari concilia est pertinens ad fidem catholicam et, qui aliud 5 a) M exaccionibus. b) C aperte. c) C patet. d) ADW sublatis reservacionibus. e) C possit. f) om. M. g) MABW gubernare. h) D si quis; MABC quid. 1) D indictione. k) om. D. 1) D add. pape. 1 Matth. 18, 17. 2 Luc. 17, 3 f. 3 5. Dekret vom 25. März 1436, vgl. S. 46 Anm. 11. 4 1. Dekret vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 Anm. 12. 5 6. Dekret vom 25. März 1436, vgl. S. 112 Z. 15. 6 1. Dekret vom 24. Januar 1438, vgl. S. 112 Anm. 7. 2. Dekret vom 24. Januar 1438, vgl. S. 112 Anm. 4. 8 Vgl. Annatendekret vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 45 Anm. 12. 9 Joannes Diaconus, Gregorii Magni vita lib. 2 сар. 5 in Migne, Ser. lat. 75, 89. 10 c. 2. D. 15. 11 Römer 10, 10. 12 Vgl. Anm. 10. 50
352 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 deberet a pravis actionibus a, de quibus diffamatus erat, quod scandalizaret ecclesiam. tandem zu Aug.23/ numquam acquiescere voluit, sed visum est prefatos abusus in dies continue peramplius suscipere incrementum, unde, si juxta doctrinam evangelicam (Matth. 181) „secundo tertiove commonitus reputandus est incorrigibilis et habendus tamquam ethnicus et publicanus“, prefatus Gabriel per sanctam generalem synodum totiens ammonitus et numquam se corrigere valens merito reputari debuit contumax, in aperta rebellione persistens, pertinax et incorrigibilis. si vero quis obiciat ex verbo sequenti, quod dimittendum est peccatum non solum septies, sed septuagies septies, legat responsionem ex ipsius verbo salvatoris (Luce 17), ubi hanc materiam de fraterna correctione plenius disserens inquit2: „si peccaverit in te frater tuus, increpa illum et, si penitenciam egerit, dimitte illi; etsi sepcies in die peccaverit in te 10 frater tuus et sepcies in die conversus fuerit ad te dicens: ,penitet me', dimitte illi“. ex hoc autem manifesteb apparetc intelligencia, quomodo fratri dimittendum est sepcies peccatum, videlicet, quando primum constiterit, quod de ipso peccato penitenciam egerit et conversus fuerit ad ipsum, in quem peccavit, confitendo se peccasse et quodque eum peccasse penitet. hec autem duo an prefatus Gabriel fecerit, satis patet ex dictis suis, qui, ut infra declarabitur, 15 quanto amplius peccat, tanto se magis innocentem predicat; unde concilium salva veritate justicie non potuit impenitenti et resistenti ecclesie peccata dimittere. De alio vero quarternario concernenti ipsius transgressionem respectu synodalium decretorum, quia vix est aliquis doctus ex fidelibus, qui ignorat, non est opus dicere multa. nam cum plurima decreta saluberrima edita fuerint per sacrum Basiliense concilium ad 20 bonum et salutare regimen ecclesie pertinentia et tamquam talia acceptata sint jam solemp- niter in pluribus nacionibus et provinciis, utpote de eleccionibus3, de annatis4, de sublacioned reservacionum5, causarum litibus in partibus terminandiss, collacionibus beneficiorum et alie quam plurime sancte ordinaciones, prefatus Gabriel tanta cum reverencia attendit ad ipsorum observacionem, quod vix assignari poteste vel unum exemplum, in quo sub ea 25 racione dicatur observasse decreta sacri concilii, quinimmo ea non-observantibus favores inordinatos prestitit et quam plurima officia et beneficia, unde merito judicatus est per sa- crum concilium inobediens mandatis ecclesie, violator assiduus atque contemp- tor sacrorum canonum synodalium, et quoniam ipse Gabriel, ut patet ex sessione 21.s, ad bonum regimen ecclesie obligatur pre ceteris exequi et custodire canones universalium 30 conciliorum, rectef pronunciatus est inutilis ac dampnosus ad administracionem Romani pontificii. non enim alias quam inutiliter et dampnose exercet se in regimine civitatis aut regni, qui violator assiduus et contemptor est justissimarum legum, quibus habebat nempe con- institutum est ipsam civitatem aut regnum gubernarig debere. sideracionem aliam ille sanctissimus Gregorius? magnus, qui profitebatur, se venerari con- 35 cilia generalia ut sancta evangelia asserens, quih aliud saperet, anathema esse. et merito sic concludebat, quoniam in principio ante illa verba, que ponitur in decreto 3. c. sicut sancti di. 15.10, ut dicit textus in originali, hoc est in registro suo, indictionis i 11. epistula 24., preterea quiak, ut ait apostolus 11, creditur corde ad justiciam, ore autem confessio fit ad salutem, „sicut 12 sancti evangelii quatuor libros etc“. sed Gracianus quemadmodum in aliis pluribus 40 obmisit principium et finem, que tamen maxime attestantur intencionem et mentem beati Gregorii l, videlicet quod venerari concilia est pertinens ad fidem catholicam et, qui aliud 5 a) M exaccionibus. b) C aperte. c) C patet. d) ADW sublatis reservacionibus. e) C possit. f) om. M. g) MABW gubernare. h) D si quis; MABC quid. 1) D indictione. k) om. D. 1) D add. pape. 1 Matth. 18, 17. 2 Luc. 17, 3 f. 3 5. Dekret vom 25. März 1436, vgl. S. 46 Anm. 11. 4 1. Dekret vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 Anm. 12. 5 6. Dekret vom 25. März 1436, vgl. S. 112 Z. 15. 6 1. Dekret vom 24. Januar 1438, vgl. S. 112 Anm. 7. 2. Dekret vom 24. Januar 1438, vgl. S. 112 Anm. 4. 8 Vgl. Annatendekret vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 45 Anm. 12. 9 Joannes Diaconus, Gregorii Magni vita lib. 2 сар. 5 in Migne, Ser. lat. 75, 89. 10 c. 2. D. 15. 11 Römer 10, 10. 12 Vgl. Anm. 10. 50
Strana 353
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 353 sapit, anathema esse. huic sensui satis favere sacra scriptura videtur (ad Galat. 11), ubi 11439 2u Au9. 23/ Paulus reprehendit Petrum, quia non ambulabat ad veritatem a evangelii, appellans „evange- lium“ decretum illud factum in concilio apostolorum (act. 152). hec est enim veritas evangelii, de qua réprehensus est, quod recte non ambularet, ut patet manifeste intuenti. Quantum ad tercium quaternarium, in quo ipse Gabriel condempnatur tamquam pacis et unitatis ecclesie perturbator, scismaticus, a fide devius et hereticus, quia alciorem indaginem requirunt, ad presens dicere supersedetur. Sed quantum ad illa crimina quatuor, que, ut dictum est, directe opponuntur legi divine et evangelio videlicet simonia, perjurium, dilapidacio et scandalizatio notoria 10 universalis ecclesie, id licet asserto dicere, quod sacra synodus servavit omnem modestiam, equidem super detestabili crimine que servari poterat, nisi ex integro violata justicia. simonie, quod in Romana curia tempore papatus dicti Gabrielis exercebatur et, utinam hodie non continuareturb, testes fide digni jure jurando asseruerunt, quod idem Gabriel pro pecuniis repulsis dignis promovebat indignos ad prelaturas episcopatus beneficia et officia 15 ecclesiastica et, postquam ea exposuerat vendicioni, contulit ea non gratis, sed plus offeren- tibus, mandabatque litteras bullatas conficie per manus mercatorum et nummulariorum, quemadmodum de mercibus mercari solitum est; quodque unum et idem beneficium fre- quenter venditumd seu concessum fuit diversis personis aut per anticipationem dare aut in litibus per imposicionem perpetui silencii aut mandando cassari in registris litteras et bullas 20 jam expeditas. nec advertebat, quod abe hujusmodi abusibus beneficia ecclesie constitueban- tur venalia velut terrena aut viles merces a negociatoribus venditori exposita. item quod ipse Gabriel certos referendarios et cubicularios suos habuit mediatores et personetasf grossarum et pingwium symoniarum ecclesiarum cathedralium abbatiarum monasteriorum prioratuumg et beneficiorum vacanciumh ; quodque, si beneficia aliquando non emebanturi, non erat alia 25 causa, nisi quia deficiebant emptores, nam venditores semper parati erant; immo et aliqui testes dicunt, quod beneficia vendebantur in curia Romana sicut carnes in macello3. et, quod cum dolore et amaritudine cordis referendum est, hujusmodi assercio testium non indiget multa examinacione, quoniam multitudo magna ecclesiasticorum, qui alias beneficia ab ipso Gabriele obtinere non potuerunt, huic rei testimonium dicit ubique terrarum, ut numquam 30 opponatur contra testem, qui hec asserit, quod contra proximum suum dixerit falsum testi- monium. animadvertere possunt nunc omnes fideles k, sil Christus noster salvator, ut legitur Joh. 24: „flagello facto de funiculis tam accerime m expulit de templo vendentes columbas, que tamen ad altare dei in sacrificio offerebantur, dicens eis : aufferte ista hinc et nolite facere domum patris mei domum negociacionis“, si tunc hicn reperisset dictum Gabrielem seden- 35 tem loco sui in prima cathedra templi et exponentem vendicioni publice velut carnes in macello beneficia ecclesiastica dignitates episcopatus, utrum solum cum flagello de funiculis facto expulsisset eum de templo vel potius talem punicionem in eum exercuisset, quod eciam, si postmodum vellet, non potuisset sedem domini sui tam turpissimo crimine iterum detur- pare. unde hoc solum crimen tam diucius continuatum erat, ut per sanctam synodum depelli 40 meruisset ab apostolica sede, cum legimus de Yesio 4. reg. 5.5, quod pro unica venditione gratie spiritualis, eciamsi primo non intercesserat paccio efficiens p, est leprosus perpetuo cum semine suo. secundum crimen est perjurium. quantum ad evidenciam hujusmodi notoria referendo certissimum est ipsum Gabrielem unacum aliis cardinalibus, quando post mortem Martini pape quinti intrarunt conclave, inter se concordasse 14 capitula, que unusquisque 45 eorum juravit se servaturum, si contingeret eligi in papatum. hec autem sunt : quod Romanam curiam in capite et in membris reformaret; quod Romanam curiam non educeret de urbe nec a) M add. fidei. b) MABCD continuarentur. c) BCD conferri. d) M add. sit. e) BODW ex. f)CW prosenetas. g) om. C. h) D add. constituit. i) D vendebantur. k) C Christifideles. 1) 0 quod. m) C acriter. n) ABODW ibi. 0) AC Gyesi; D Giezi; B om., läßst aber Lücke. D) BD W effectus. 4 Joh. 2, 15 und 16. 4. (= 2.) Reg. 5, 8-27. 1 Gal. 2, 11 50 2 Act. 15, 22 ff. 3 Vgl. S. 305 Z. 29-32. 5 Deutsche Reichstags-Akten XIV 45
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 353 sapit, anathema esse. huic sensui satis favere sacra scriptura videtur (ad Galat. 11), ubi 11439 2u Au9. 23/ Paulus reprehendit Petrum, quia non ambulabat ad veritatem a evangelii, appellans „evange- lium“ decretum illud factum in concilio apostolorum (act. 152). hec est enim veritas evangelii, de qua réprehensus est, quod recte non ambularet, ut patet manifeste intuenti. Quantum ad tercium quaternarium, in quo ipse Gabriel condempnatur tamquam pacis et unitatis ecclesie perturbator, scismaticus, a fide devius et hereticus, quia alciorem indaginem requirunt, ad presens dicere supersedetur. Sed quantum ad illa crimina quatuor, que, ut dictum est, directe opponuntur legi divine et evangelio videlicet simonia, perjurium, dilapidacio et scandalizatio notoria 10 universalis ecclesie, id licet asserto dicere, quod sacra synodus servavit omnem modestiam, equidem super detestabili crimine que servari poterat, nisi ex integro violata justicia. simonie, quod in Romana curia tempore papatus dicti Gabrielis exercebatur et, utinam hodie non continuareturb, testes fide digni jure jurando asseruerunt, quod idem Gabriel pro pecuniis repulsis dignis promovebat indignos ad prelaturas episcopatus beneficia et officia 15 ecclesiastica et, postquam ea exposuerat vendicioni, contulit ea non gratis, sed plus offeren- tibus, mandabatque litteras bullatas conficie per manus mercatorum et nummulariorum, quemadmodum de mercibus mercari solitum est; quodque unum et idem beneficium fre- quenter venditumd seu concessum fuit diversis personis aut per anticipationem dare aut in litibus per imposicionem perpetui silencii aut mandando cassari in registris litteras et bullas 20 jam expeditas. nec advertebat, quod abe hujusmodi abusibus beneficia ecclesie constitueban- tur venalia velut terrena aut viles merces a negociatoribus venditori exposita. item quod ipse Gabriel certos referendarios et cubicularios suos habuit mediatores et personetasf grossarum et pingwium symoniarum ecclesiarum cathedralium abbatiarum monasteriorum prioratuumg et beneficiorum vacanciumh ; quodque, si beneficia aliquando non emebanturi, non erat alia 25 causa, nisi quia deficiebant emptores, nam venditores semper parati erant; immo et aliqui testes dicunt, quod beneficia vendebantur in curia Romana sicut carnes in macello3. et, quod cum dolore et amaritudine cordis referendum est, hujusmodi assercio testium non indiget multa examinacione, quoniam multitudo magna ecclesiasticorum, qui alias beneficia ab ipso Gabriele obtinere non potuerunt, huic rei testimonium dicit ubique terrarum, ut numquam 30 opponatur contra testem, qui hec asserit, quod contra proximum suum dixerit falsum testi- monium. animadvertere possunt nunc omnes fideles k, sil Christus noster salvator, ut legitur Joh. 24: „flagello facto de funiculis tam accerime m expulit de templo vendentes columbas, que tamen ad altare dei in sacrificio offerebantur, dicens eis : aufferte ista hinc et nolite facere domum patris mei domum negociacionis“, si tunc hicn reperisset dictum Gabrielem seden- 35 tem loco sui in prima cathedra templi et exponentem vendicioni publice velut carnes in macello beneficia ecclesiastica dignitates episcopatus, utrum solum cum flagello de funiculis facto expulsisset eum de templo vel potius talem punicionem in eum exercuisset, quod eciam, si postmodum vellet, non potuisset sedem domini sui tam turpissimo crimine iterum detur- pare. unde hoc solum crimen tam diucius continuatum erat, ut per sanctam synodum depelli 40 meruisset ab apostolica sede, cum legimus de Yesio 4. reg. 5.5, quod pro unica venditione gratie spiritualis, eciamsi primo non intercesserat paccio efficiens p, est leprosus perpetuo cum semine suo. secundum crimen est perjurium. quantum ad evidenciam hujusmodi notoria referendo certissimum est ipsum Gabrielem unacum aliis cardinalibus, quando post mortem Martini pape quinti intrarunt conclave, inter se concordasse 14 capitula, que unusquisque 45 eorum juravit se servaturum, si contingeret eligi in papatum. hec autem sunt : quod Romanam curiam in capite et in membris reformaret; quod Romanam curiam non educeret de urbe nec a) M add. fidei. b) MABCD continuarentur. c) BCD conferri. d) M add. sit. e) BODW ex. f)CW prosenetas. g) om. C. h) D add. constituit. i) D vendebantur. k) C Christifideles. 1) 0 quod. m) C acriter. n) ABODW ibi. 0) AC Gyesi; D Giezi; B om., läßst aber Lücke. D) BD W effectus. 4 Joh. 2, 15 und 16. 4. (= 2.) Reg. 5, 8-27. 1 Gal. 2, 11 50 2 Act. 15, 22 ff. 3 Vgl. S. 305 Z. 29-32. 5 Deutsche Reichstags-Akten XIV 45
Strana 354
354 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1431 März 12 11439 transferret de loco ad locum sine consensu cardinalium; quod generale concilium faceret zu Aug. 23/ celebrari solempniter; quod non crearet cardinales nisi juxta formam et ordinacionem factam in concilio Constanciensi ; quod non apponetur manum nec per quecumque apponi permitteret in persona vel bonis cardinalium nec aliquid mutaret in suo statu et provisione; quod non occuparet vel occupari permitteret a bona cardinalium et aliorum cortisanorum in curia b de- cedentiume; quod feudatarios regnorum vicarios capitaneos gubernatores castellanos ac omnes et singulos officiales terrarum ecclesie faceret jurare in eorum institucione obedienciam et fidelitatem ecclesie Romane videlicet sibi et successoribus et cetui dominorum cardinalium; quod permitteret libere recipere et faceret assignari dominis cardinalibus medietatem omnium et singulorum censuum jurium reddituum proventuum et quorumlibet emolumentorum 10 Romane ecclesied ; quod non daret aliquam ex terris ecclesie Romane in vicariatum feudum et emphiteosim sine consensu cardinalium; quod non moveret guerram nec confederaciones faceret cum quocumque rege vel principe temporali aut communitate sine consensu dictorum dominorum cardinalium; quod non imponeret gabellas novas sive exactiones alias in urbe Romana nec in aliis terris Romane ecclesie (et in hoc non agitur mencio de consensu car- 15 dinalium; sed absolute juravit); quod non concederet alicui regi, domino temporali seu com- munitati preter vel contra e libertatem ecclesiasticam exactionem super clero vel ecclesiis sive bonis ad ecclesias vel loca pia pertinentibus sine consensu cardinalium; quod nihil alienaret de juribus Romane ecclesie nec alienata de juribus aliarum ecclesiarum vel ordinum approbaret sine consensu cardinalium; quod super omnibus et singulis supradictis et aliis, in quibus 20 consilium dominorum cardinalium requireretur, promocionibus ad prelaturas, dumtaxat exceptis in litteris apostolicis, scribi faceret nomina cardinalium consenciencium vel trium ex ipsis primorum. prefata 14 capitula idem Gabriel juravit et vovit deo et sanctis ejus ac ecclesie sue sancte, si in papam eligeretur, se servaturum simpliciter et bona fide et cum effectu adim- plere; secundo eciam juravit eadem die, qua electus fuit in summum pontificem; tertio eciam 25 juravit eadem capitulaf die post coronacionem suam et tradidit de hoc plures bullas ad per- petuam rei memoriam sub datum Rome apud sanctum Petrum 4. idus marcii pontificatus sui anno primol, et hujusmodi littere subscripte fuerunt manu sua propria et 13 cardinalium, in quibus plurimum laudat capitula supradicta asserendo erratum fuisse pluribuss tem- poribus, quoniam hec capitula non fuerunt observata, et dicit ea necessaria esse observarih ad 30 conservandum statum Romane curie i et monarchiam ecclesiasticam, quodque eorum obser- vacioni non obstaret libertas et potestas concessa Romano pontifici. hec autem capitula jura- mentorum tociens et tanta cum sollempnitate per eum jurata quomodo observaverit, qui Romane curie interfuerunt perhiberek testimonium possunt. equidem notum1 est de defor- macione curie Romane in capite et in membris, de alienacione terrarum per eum facta, quod- 35 que cardinales non recepuerint medietatem emolumentorum; et hoc est notorium notorietate facti permanentis. de aliis vero capitulis, si et quomodo observantur, dicere supersedetur potest ergo quilibet Christicola satis percipere, quomodo m Gabriel dignus est regere apostoli- cam sedem, qui contra divinum mandatum tam gravissime n est irretitus perjurio, quantumque periculum imminet populo Christiano ob peccatum ipsius, cum legamus de rege Sedechia 40 ipsum cum omni populo Juda dejectum a regno ductum fuisse in Babilonicam servitutem, quia pervaricatus est juramentum, quod regi Babilonis in principio sui regni prestiterat (2. paralipp. 362). de tercio vero crimine in ordine isto, videlicet dilapidacione jurium et bono- rum ecclesie, necdum fideles subditi, sed lapides et terra proclamant°. nam ex locis insigni- bus Romane ecclesie usque ad solum plura demolita sunt, ita ut, sicut de Jherusalem scribit p 45 Matth. 243, „in Jherosolima non sit relictus lapis super lapidem". alia vero supposita incendio, a) ABCDW pateretur. b) D add. Romana. c) W existencium. d) MAW curie. e) Dultra. f) ACDW add. secunda. g) CD prioribus. h) M servari. i) BD ecclesie. k) MAB prehibere. 1) C notorium. m) ABODW add. prefatus. n) CW gravissimo. 0) D clamant. p) BW scribitur; D legitur. 1 Vgl. Raynaldi Annales 1431 nrr. 5-7. 2 2. Chron. 36, 13. 3 Matth. 24, 2. 50
354 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1431 März 12 11439 transferret de loco ad locum sine consensu cardinalium; quod generale concilium faceret zu Aug. 23/ celebrari solempniter; quod non crearet cardinales nisi juxta formam et ordinacionem factam in concilio Constanciensi ; quod non apponetur manum nec per quecumque apponi permitteret in persona vel bonis cardinalium nec aliquid mutaret in suo statu et provisione; quod non occuparet vel occupari permitteret a bona cardinalium et aliorum cortisanorum in curia b de- cedentiume; quod feudatarios regnorum vicarios capitaneos gubernatores castellanos ac omnes et singulos officiales terrarum ecclesie faceret jurare in eorum institucione obedienciam et fidelitatem ecclesie Romane videlicet sibi et successoribus et cetui dominorum cardinalium; quod permitteret libere recipere et faceret assignari dominis cardinalibus medietatem omnium et singulorum censuum jurium reddituum proventuum et quorumlibet emolumentorum 10 Romane ecclesied ; quod non daret aliquam ex terris ecclesie Romane in vicariatum feudum et emphiteosim sine consensu cardinalium; quod non moveret guerram nec confederaciones faceret cum quocumque rege vel principe temporali aut communitate sine consensu dictorum dominorum cardinalium; quod non imponeret gabellas novas sive exactiones alias in urbe Romana nec in aliis terris Romane ecclesie (et in hoc non agitur mencio de consensu car- 15 dinalium; sed absolute juravit); quod non concederet alicui regi, domino temporali seu com- munitati preter vel contra e libertatem ecclesiasticam exactionem super clero vel ecclesiis sive bonis ad ecclesias vel loca pia pertinentibus sine consensu cardinalium; quod nihil alienaret de juribus Romane ecclesie nec alienata de juribus aliarum ecclesiarum vel ordinum approbaret sine consensu cardinalium; quod super omnibus et singulis supradictis et aliis, in quibus 20 consilium dominorum cardinalium requireretur, promocionibus ad prelaturas, dumtaxat exceptis in litteris apostolicis, scribi faceret nomina cardinalium consenciencium vel trium ex ipsis primorum. prefata 14 capitula idem Gabriel juravit et vovit deo et sanctis ejus ac ecclesie sue sancte, si in papam eligeretur, se servaturum simpliciter et bona fide et cum effectu adim- plere; secundo eciam juravit eadem die, qua electus fuit in summum pontificem; tertio eciam 25 juravit eadem capitulaf die post coronacionem suam et tradidit de hoc plures bullas ad per- petuam rei memoriam sub datum Rome apud sanctum Petrum 4. idus marcii pontificatus sui anno primol, et hujusmodi littere subscripte fuerunt manu sua propria et 13 cardinalium, in quibus plurimum laudat capitula supradicta asserendo erratum fuisse pluribuss tem- poribus, quoniam hec capitula non fuerunt observata, et dicit ea necessaria esse observarih ad 30 conservandum statum Romane curie i et monarchiam ecclesiasticam, quodque eorum obser- vacioni non obstaret libertas et potestas concessa Romano pontifici. hec autem capitula jura- mentorum tociens et tanta cum sollempnitate per eum jurata quomodo observaverit, qui Romane curie interfuerunt perhiberek testimonium possunt. equidem notum1 est de defor- macione curie Romane in capite et in membris, de alienacione terrarum per eum facta, quod- 35 que cardinales non recepuerint medietatem emolumentorum; et hoc est notorium notorietate facti permanentis. de aliis vero capitulis, si et quomodo observantur, dicere supersedetur potest ergo quilibet Christicola satis percipere, quomodo m Gabriel dignus est regere apostoli- cam sedem, qui contra divinum mandatum tam gravissime n est irretitus perjurio, quantumque periculum imminet populo Christiano ob peccatum ipsius, cum legamus de rege Sedechia 40 ipsum cum omni populo Juda dejectum a regno ductum fuisse in Babilonicam servitutem, quia pervaricatus est juramentum, quod regi Babilonis in principio sui regni prestiterat (2. paralipp. 362). de tercio vero crimine in ordine isto, videlicet dilapidacione jurium et bono- rum ecclesie, necdum fideles subditi, sed lapides et terra proclamant°. nam ex locis insigni- bus Romane ecclesie usque ad solum plura demolita sunt, ita ut, sicut de Jherusalem scribit p 45 Matth. 243, „in Jherosolima non sit relictus lapis super lapidem". alia vero supposita incendio, a) ABCDW pateretur. b) D add. Romana. c) W existencium. d) MAW curie. e) Dultra. f) ACDW add. secunda. g) CD prioribus. h) M servari. i) BD ecclesie. k) MAB prehibere. 1) C notorium. m) ABODW add. prefatus. n) CW gravissimo. 0) D clamant. p) BW scribitur; D legitur. 1 Vgl. Raynaldi Annales 1431 nrr. 5-7. 2 2. Chron. 36, 13. 3 Matth. 24, 2. 50
Strana 355
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 355 alia prede suppositaa, alia hostili gladio devastata. potestque judicari absque magno labore 11439 zu comparacionis, quanta prosperitate immob urbs Romana civitates opida terre et alia bona Aug.23) Romane ecclesie tempore obitus dicti Martini florebant et in quem statum redacta sunt, postquam dictus Gabriel suscepit administracionem papatus. legitur autem Luce 171 dictum fuisse villico a domino suo, qui diffamatus erat apud eum, quasi dissipasset bona ipsius, reddere racionem villicacionis sue, quia jam non posset villicare. ecce, quod ex sola diffama- cione auffertur villico administracio, nec dicitur simpliciter, quod dissipasset, sed quasi dissipasset. quid igitur, si notorium foret eum dissipasse non quidem bona unius ville, sed civitatum et insignium opidorum ? de hac re scribitur a salvatore terribilis sentencia Matth. 252, 10 ubi contra eum, qui retinuit talentum integrum, quemadmodum acceperat, quia non super- lucratus est cum illo, mandatur ab eo aufferri talentum et ipsam tamquam servum inutilem proici in tenebras exteriores. quam severiorem sentenciam contra se reportasset, si talen- quartum vero crimen, scilicet notoria tum acceptum perdidisset, facile intelligi potest. scandalizatio ecclesie universalis, manifeste apparet ex dictisc. etenim quia scanda- 15 lum est dictum vel factum minus rectum prebens aliis occasionem ruine, notissimum est quodlibet mortale peccatum summi pontificis, si sit notorium, esse in scandalum pusillorum, ut enim docet sanctus Gregorius3: „peccata prelatorum facile trahuntur a subditis in exem- plum". unde, quia notorium peccatum cujuslibet presidentis multorum est causa ruine, et juxta evangelicam doctrinam" expedit eum, qui scandalizat unum ex pusillis credentibus in 20 Christum, mola asinaria suspensa ad collum demergi in profundum maris, prefatum Gabrielem, qui tam diuturno tempore notorius fuit scandalizator universalis ecclesie, nemo dubitat prop- ter hujusmodi crimen ab apostolica sede meruisse deponi. equidem Petrus predecessor illius, licet ex zelo pietatis id ageret, quia, cum nitebatur retrahere Christum, ne pateretur, sathana est vocatus et audivit: "vade post me sathana, scandalum mihi es“ (Matth. 16 d 5). id autem 25 magna cum anxietate cordis licet referre, quod, predicta crimina cum adeo notoria fuerinte hactenus sintque continue, ut nulla possint tergiversacione celari, predictus tamen Gabriel non erubescit continue predicare se ipsum innocentem. et quanto efficacius crimina ei oppo- nuntur, tanto majori cum audacia laudans se ipsum proprio ore suam jactat innocentiam. quantum ad hoc. qui perlegit gesta synodi Basiliensis, reperiet, quod abf inicio sui olim so pontificatus ad modum unius contrarii, quod nititur aliud destruere, ipse Gabriel semper impug- navits sacrum concilium Basiliense, obmisso autem dicere de multis aliis contrarietati- bus quatuor tamen ex illis vel transitorie licet enumerare. hec autem sunt. sacrum concilium laboravit semper pro sui continuacione desiderans continuare illa tria sancta opera, propter que a principio fuerat congregatum, ut patet in prima epistola synodali"; ipse autem Gabriel 35 magna cum instancia e contrario laboravit pro ejus festina dissolucione. nam cum primo commiserat reverendissimo domino Juliano cardinali olim ipsius per Germaniam legato, quod concilium deberet dissolvere, non expectata ipsius responsione per se ipsum dissolvit 7. quot vero et quam varias tenuerath etiam! post ejus adhesionem8 practicas, ut vel paulatim et quasi insensibiliter dissolveret, quia ad alia sermo festinat, dicere sistitur. sed in palam ejus 40 animus claruit, quando pro secunda vice tam publica inhonestate dissolvit? concilium Ba- siliense, videlicet si contra eum aut aliquem cardinalium aut oratorum suorum presidencium procederetur per concilium; unde apparuit, quod ejus mentem super hac re grandis flamma continue adureret, quoniamk tamen inhonestissimam causam ad ejus dissolucionem in- 5 45 a) DW expositas. b) om. ABDW. c) C predictis. d) ergänzt. e) M sunt. f) D add. ipso. g) W repugnavit; D add. ipse. h) AD eher tenuerit. i) om. M. k) MBDW quam tam statt quon. tamen. 50 1 Vgl. Luc. 16, 1-8. 2 Matth. 25, 24-30. 3 Dieser Gedanke wird von Gregor öfters ausge- sprochen. Die vorliegende oder eine ähnliche Form war nicht festzustellen. Matth. 18, 6. 5 Matth. 16, 23. 6 Vom 21. Januar 1432, vgl. Mansi 29, 237; Mon. Conc. 2, 118-120; Hefele 7, 458. Vgl. Hefele 7, 443 ff. und 448 ff. 8 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. Am 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 9
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 355 alia prede suppositaa, alia hostili gladio devastata. potestque judicari absque magno labore 11439 zu comparacionis, quanta prosperitate immob urbs Romana civitates opida terre et alia bona Aug.23) Romane ecclesie tempore obitus dicti Martini florebant et in quem statum redacta sunt, postquam dictus Gabriel suscepit administracionem papatus. legitur autem Luce 171 dictum fuisse villico a domino suo, qui diffamatus erat apud eum, quasi dissipasset bona ipsius, reddere racionem villicacionis sue, quia jam non posset villicare. ecce, quod ex sola diffama- cione auffertur villico administracio, nec dicitur simpliciter, quod dissipasset, sed quasi dissipasset. quid igitur, si notorium foret eum dissipasse non quidem bona unius ville, sed civitatum et insignium opidorum ? de hac re scribitur a salvatore terribilis sentencia Matth. 252, 10 ubi contra eum, qui retinuit talentum integrum, quemadmodum acceperat, quia non super- lucratus est cum illo, mandatur ab eo aufferri talentum et ipsam tamquam servum inutilem proici in tenebras exteriores. quam severiorem sentenciam contra se reportasset, si talen- quartum vero crimen, scilicet notoria tum acceptum perdidisset, facile intelligi potest. scandalizatio ecclesie universalis, manifeste apparet ex dictisc. etenim quia scanda- 15 lum est dictum vel factum minus rectum prebens aliis occasionem ruine, notissimum est quodlibet mortale peccatum summi pontificis, si sit notorium, esse in scandalum pusillorum, ut enim docet sanctus Gregorius3: „peccata prelatorum facile trahuntur a subditis in exem- plum". unde, quia notorium peccatum cujuslibet presidentis multorum est causa ruine, et juxta evangelicam doctrinam" expedit eum, qui scandalizat unum ex pusillis credentibus in 20 Christum, mola asinaria suspensa ad collum demergi in profundum maris, prefatum Gabrielem, qui tam diuturno tempore notorius fuit scandalizator universalis ecclesie, nemo dubitat prop- ter hujusmodi crimen ab apostolica sede meruisse deponi. equidem Petrus predecessor illius, licet ex zelo pietatis id ageret, quia, cum nitebatur retrahere Christum, ne pateretur, sathana est vocatus et audivit: "vade post me sathana, scandalum mihi es“ (Matth. 16 d 5). id autem 25 magna cum anxietate cordis licet referre, quod, predicta crimina cum adeo notoria fuerinte hactenus sintque continue, ut nulla possint tergiversacione celari, predictus tamen Gabriel non erubescit continue predicare se ipsum innocentem. et quanto efficacius crimina ei oppo- nuntur, tanto majori cum audacia laudans se ipsum proprio ore suam jactat innocentiam. quantum ad hoc. qui perlegit gesta synodi Basiliensis, reperiet, quod abf inicio sui olim so pontificatus ad modum unius contrarii, quod nititur aliud destruere, ipse Gabriel semper impug- navits sacrum concilium Basiliense, obmisso autem dicere de multis aliis contrarietati- bus quatuor tamen ex illis vel transitorie licet enumerare. hec autem sunt. sacrum concilium laboravit semper pro sui continuacione desiderans continuare illa tria sancta opera, propter que a principio fuerat congregatum, ut patet in prima epistola synodali"; ipse autem Gabriel 35 magna cum instancia e contrario laboravit pro ejus festina dissolucione. nam cum primo commiserat reverendissimo domino Juliano cardinali olim ipsius per Germaniam legato, quod concilium deberet dissolvere, non expectata ipsius responsione per se ipsum dissolvit 7. quot vero et quam varias tenuerath etiam! post ejus adhesionem8 practicas, ut vel paulatim et quasi insensibiliter dissolveret, quia ad alia sermo festinat, dicere sistitur. sed in palam ejus 40 animus claruit, quando pro secunda vice tam publica inhonestate dissolvit? concilium Ba- siliense, videlicet si contra eum aut aliquem cardinalium aut oratorum suorum presidencium procederetur per concilium; unde apparuit, quod ejus mentem super hac re grandis flamma continue adureret, quoniamk tamen inhonestissimam causam ad ejus dissolucionem in- 5 45 a) DW expositas. b) om. ABDW. c) C predictis. d) ergänzt. e) M sunt. f) D add. ipso. g) W repugnavit; D add. ipse. h) AD eher tenuerit. i) om. M. k) MBDW quam tam statt quon. tamen. 50 1 Vgl. Luc. 16, 1-8. 2 Matth. 25, 24-30. 3 Dieser Gedanke wird von Gregor öfters ausge- sprochen. Die vorliegende oder eine ähnliche Form war nicht festzustellen. Matth. 18, 6. 5 Matth. 16, 23. 6 Vom 21. Januar 1432, vgl. Mansi 29, 237; Mon. Conc. 2, 118-120; Hefele 7, 458. Vgl. Hefele 7, 443 ff. und 448 ff. 8 Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. Am 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 9
Strana 356
356 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 duxit. secunda contrarietas fuit, quod sacrum concilium ad res tam arduas, quemadmodum a zu Aug.23/ inceperat perficiendas, fiduciam suam totaliter posuit in auxilio dei, ut patet in multis epistolis synodalibus; predictus vero Gabriel ad firmandum se in statu pontificali, de quo pertimescebat propter sua demerita per concilium deponi debere, totam suam spem posuisse videtur in auxilio principum secularium, cumb quibus, ut ipse per suas literas jam publicavit, diversas 5 practicas conatus est intexere exquirendo ab eis novas promissiones, non quidem ut defendere haberent catholicam fidem, sed quod ei perpetuo obedirent. unde unus ex suis oratoribus habuit dicerel in generali concilio veneris 16. octobris anno domini 1433 presente dive memorie Sigismundoe, quod anima ipsius Gabrielis et suorum sequacium erat in manu dei, hoc est secularium principum. et tantum operatus est, quod plures fere reges et principes induxit ad 10 intercedendum, ne contra eum procederetur, suggerendo eis id, quod tenebat in mente, quod alias scisma fieret. equidem sciebat se tenere pertinax et obstinatum propositum, ut numquam obediret generali concilio, eoque quantum erat ex parte sua, semper existimavitd de futuro scismate per suam rebellionem. ad firmandum se eciam in statu papali multas alias tenuit practicas recipiendo juramenta a decanis prepositis et aliis, qui numquam consueverunt 15 jurare summo pontifice in beneficiorum collacione; item in instituendo multitudinem officia- lium, qui prestarent ei fidelitatis juramentum; deque aliis practicis diversis longum esset tertia contrarietas fuit: sacra Basiliensis synodus semper venerata est decla- enarrare. racionem2 factam in Constanciensi concilio de auctoritate generalium conciliorum; in eaque se fundavit summo conamine defendens ipsam tamquam veritatem fidei catholice; Gabriel 20 autem quociens eidem veritati restitit et quot genera expugnacionum adversus eam tam- quam hostem sui status armavit, facile intelligi potest, qui decreta et synodales epistolas, ab alia vero parte dicta et gesta jam per septennium ab ipso Gabriele intueatur. hanc enim veritatem semper extimuit tamquam se ipso fortiorem et quam videbat non facile se rumpere quarta contrarietas est. sacra synodus Basiliensis quasi ab inicio sui vidense 25 posse. abusus Romane curie semper magisf continue suscipere incrementum«, conata est intendere ad reformacionem ejus tam in capite quam in membris. ipse vero Gabriel existimans se per hoc effugere posse reformacionem, ad quam videbat manifeste concilium intendere, crimi- natus est patres in Basileam convenientes inponendo eis nunc scisma nunc heresim nunc crimen lese majestatis, item conjuraciones conspiracionesh et alia multifaria crimina. de se so ipso autem i semper clamavit, quod esset justus et innocens, et putavit se agere satis, si remitteret hujusmodi crimina, que imponebat eisdem patribus. unde diversis temporibus publicate sunt tres bulle3 sue in concilio, quod hec omnia volebat ipsis remittere ac eciam illis jurare. has tamen oblaciones k et alias multas preces non acceptaverunt, quia non existi- mabant se commisisse crimen lese majestatis erroris aut heresis laborando in concilio ad 35 consummationem! illorum operum, propter que fuerat congregatum. quod autem de se ipso hujusmodi innocenciam reputet, patet tam ex suis literis quam expositionibusm factis per oratores suos. equidem in prima proposicione 4, quam sui oratores fecerunt in concilio Basiliensi, unus eorum publice asseruit, quod ipse Gabriel a puero usque in illam etatem vitam pre- clarissimis virtutum muneribus exornavit, adeo ut in ipso nichil corrigendum nichilque 40 abradendum videretur. in bullis' vero, quas secundi oratores ipsius presentarunt in concilio, continetur, quod, si patres in concilio adeo essent in extrema n perducti, quod instarent, ut generale concilium omnino in Alamania celebraretur, tunc ipse exemplo salvatoris nostri, 1433 Okt. 16 a) so BW; M per quem; ACD que. b) M in. c) D add. Romanorum imperatore. d) MABD existimant. e) om. MBD. f)ODW majus. g) D add. perspicientes. h) M aspiraciones. i) om. MB. k) W obliga- ciones. I) MAB conservacionem. m) C propositionibus. n) D extremo. 45 1 Rede des Erzbischofs von Spaleto, vgl. Mansi Hefele 7, 528 und 530. 4 Am 26. August 1432, vgl. Mansi 31, 482-492; 30, 656. 2 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. Hefele 7, 485 ff. 5 Vom 2. Januar 1433 und vom I. Februar 1433, 50 3 Aufgeführt in der Adhäsionserklärung vom vgl. Mansi 30, 510 und 512; Hefele 7, 529. 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5.; weiter auch
356 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 duxit. secunda contrarietas fuit, quod sacrum concilium ad res tam arduas, quemadmodum a zu Aug.23/ inceperat perficiendas, fiduciam suam totaliter posuit in auxilio dei, ut patet in multis epistolis synodalibus; predictus vero Gabriel ad firmandum se in statu pontificali, de quo pertimescebat propter sua demerita per concilium deponi debere, totam suam spem posuisse videtur in auxilio principum secularium, cumb quibus, ut ipse per suas literas jam publicavit, diversas 5 practicas conatus est intexere exquirendo ab eis novas promissiones, non quidem ut defendere haberent catholicam fidem, sed quod ei perpetuo obedirent. unde unus ex suis oratoribus habuit dicerel in generali concilio veneris 16. octobris anno domini 1433 presente dive memorie Sigismundoe, quod anima ipsius Gabrielis et suorum sequacium erat in manu dei, hoc est secularium principum. et tantum operatus est, quod plures fere reges et principes induxit ad 10 intercedendum, ne contra eum procederetur, suggerendo eis id, quod tenebat in mente, quod alias scisma fieret. equidem sciebat se tenere pertinax et obstinatum propositum, ut numquam obediret generali concilio, eoque quantum erat ex parte sua, semper existimavitd de futuro scismate per suam rebellionem. ad firmandum se eciam in statu papali multas alias tenuit practicas recipiendo juramenta a decanis prepositis et aliis, qui numquam consueverunt 15 jurare summo pontifice in beneficiorum collacione; item in instituendo multitudinem officia- lium, qui prestarent ei fidelitatis juramentum; deque aliis practicis diversis longum esset tertia contrarietas fuit: sacra Basiliensis synodus semper venerata est decla- enarrare. racionem2 factam in Constanciensi concilio de auctoritate generalium conciliorum; in eaque se fundavit summo conamine defendens ipsam tamquam veritatem fidei catholice; Gabriel 20 autem quociens eidem veritati restitit et quot genera expugnacionum adversus eam tam- quam hostem sui status armavit, facile intelligi potest, qui decreta et synodales epistolas, ab alia vero parte dicta et gesta jam per septennium ab ipso Gabriele intueatur. hanc enim veritatem semper extimuit tamquam se ipso fortiorem et quam videbat non facile se rumpere quarta contrarietas est. sacra synodus Basiliensis quasi ab inicio sui vidense 25 posse. abusus Romane curie semper magisf continue suscipere incrementum«, conata est intendere ad reformacionem ejus tam in capite quam in membris. ipse vero Gabriel existimans se per hoc effugere posse reformacionem, ad quam videbat manifeste concilium intendere, crimi- natus est patres in Basileam convenientes inponendo eis nunc scisma nunc heresim nunc crimen lese majestatis, item conjuraciones conspiracionesh et alia multifaria crimina. de se so ipso autem i semper clamavit, quod esset justus et innocens, et putavit se agere satis, si remitteret hujusmodi crimina, que imponebat eisdem patribus. unde diversis temporibus publicate sunt tres bulle3 sue in concilio, quod hec omnia volebat ipsis remittere ac eciam illis jurare. has tamen oblaciones k et alias multas preces non acceptaverunt, quia non existi- mabant se commisisse crimen lese majestatis erroris aut heresis laborando in concilio ad 35 consummationem! illorum operum, propter que fuerat congregatum. quod autem de se ipso hujusmodi innocenciam reputet, patet tam ex suis literis quam expositionibusm factis per oratores suos. equidem in prima proposicione 4, quam sui oratores fecerunt in concilio Basiliensi, unus eorum publice asseruit, quod ipse Gabriel a puero usque in illam etatem vitam pre- clarissimis virtutum muneribus exornavit, adeo ut in ipso nichil corrigendum nichilque 40 abradendum videretur. in bullis' vero, quas secundi oratores ipsius presentarunt in concilio, continetur, quod, si patres in concilio adeo essent in extrema n perducti, quod instarent, ut generale concilium omnino in Alamania celebraretur, tunc ipse exemplo salvatoris nostri, 1433 Okt. 16 a) so BW; M per quem; ACD que. b) M in. c) D add. Romanorum imperatore. d) MABD existimant. e) om. MBD. f)ODW majus. g) D add. perspicientes. h) M aspiraciones. i) om. MB. k) W obliga- ciones. I) MAB conservacionem. m) C propositionibus. n) D extremo. 45 1 Rede des Erzbischofs von Spaleto, vgl. Mansi Hefele 7, 528 und 530. 4 Am 26. August 1432, vgl. Mansi 31, 482-492; 30, 656. 2 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. Hefele 7, 485 ff. 5 Vom 2. Januar 1433 und vom I. Februar 1433, 50 3 Aufgeführt in der Adhäsionserklärung vom vgl. Mansi 30, 510 und 512; Hefele 7, 529. 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5.; weiter auch
Strana 357
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 357 qui non dedignatus est hominibus eciam peccatoribus se submittere, ipse erat contentus, 11439 zu Aug. 23) quod concilium celebraretur in Germania preterquam in Basilea. addidit tunc 10 aut 12 condiciones, quarum medietatem vix aut numquam erat possibile adimpleri. itaque com- paruit se ipsum Christo, patres vero in concilio Judeis crucifixoribus. unde silencio pretereundo multa de hujusmodi scriptis per eum aut dictis per suos, hoc unum certum est, quod qui- cumque intuetur gesta dicta responsiones literas et bullas suas per mundum jam publicatas, manifeste cognoscere potest, quod summum desiderium et vehemens studium prefati Gabrielis fuit, ut non obstantibus tam nephandis criminibus, de quibus hodie per sacram synodum convictus est et condempnatus, nichilominus in tota Christiana religione ab universis catholicis 10 reputetur justus et innocens, ut vel sic durante hujusmodi existimacione firmatus in sede apostolica effectui mancipare posset, quicque ei visum foret pro libitu voluntatis. practicavit ad hoc obtinendum diversis viis et modis ita, ut, quantum humanitus excogitari potest ad hunc finem consequendum, nihil obmitteret a ; sed stante tanta suorum notorietate criminum vidit se non posse retinere hujusmodi existimacionem et specialiter, quam cognovit, quod sacra 15 synodus Basiliensis in citatorio b1 decreto contra ipsum commemoravit tam multa crimina, que eciam ipsemet non ignorabat esse notoria, putavit humanam prudenciam non sufficere, ut jam reputaretur justus et innocens, desiderium suum alia via conatuse implere, quod non potuit perficere homo, temptavit, ut faceret deus. voluit namque, ut, quoniam homines inducere non poterat, quod de ipso haberent estimacionem de innocencia, quod summe ipse 20 desiderabat, — voluit, ut testimonium de d innocencia redderet deus; et per hoc quasi compelleret homines, quod eum crederent innocentem. hoc autem facile est probare. constat enim ex duabus solum proposicionibus; quarum prima2 superius deducta est, quod sentencia lata a generali synodo ab omnibus fidelibus est veneranda, tamquam ex ore divino procedat; se- cunda proposicio est, quod ipse Gabriel ideo dissolvit secundo Basiliense concilium et 25 transtulit in Ferrariam, ne de suis criminibus in Basilea fieret discussio, sed generali con- cilio existente in Ferraria ibidem sentencia fierete de sua innocencia. hec autem secunda proposicio manifestissime patetf in bulla ipsius Gabrielis de predicta translacione Ferrariensi3. dicit enim sic: „ipsum Basiliense concilium ad prefatam civitatem Ferrariensem pure libere et simpliciter transferimus et decernimus esse inchoandum; in quo eciam sic translato talia s0 actoreg domino proponere et agere intendimus, ex quibus nostram innocenciam orbis totus cognoscere poterit et, que sunt adversum nos, quorundam malivolencia et malignitate conficta, falsa et omni veritatis fundamento destituta intellegere“. ecce evidentissimum testimonium de intencione ac desiderio prefati Gabrielis, quod voluit, uth generalis synodus sentenciam faceret i de sua innocencia et, quia omnes fideles tenentur acquiescere sentencie late per gene- 35 rale concilium, quasi eam pronunciaverit deus, per hoc contra humanam credulitatem com- pelleret eos ad fidem suscipiendam de sua innocencia. patet eciam de hoc desiderio suo in diversis responsionibus post dictam suam pretensam translacionem per eum datis ac multi- plicatis bullis ad diversos principes destinatis. in cedula4 namque responsionis date Ferrarie de mense maji anno 38 oratoribus electorum imperii dicit se velle destinare ad locum, in quo 40 rex Romanorum et electores convenirent, legatos de sua innocencia et justicia plenissime in- formatos. idem eciam reperitur scriptum in bullis suis' sub data 4. idus augusti destinatis multis principibus Germanie exhortans eos, quod in dieta apud Nurenbergam ordinata stude- rent assistere sue justicie et k innocencie. qualem ergo existimacionem de prefato Gabriele habere nunc possunt fideles catholici, quando cognoscunt evidenter, quod ipse, ut reputaretur 45 innocens, ut sic loquamur, voluit cogere homines divinol testimonio, cum tamen in tanta a) Hss. obmisit. b) D citacionis. c) CD add. est. d) BW add. sua. e) CD ferretur. f) ACDW 1) MAB ponitur. g) D auctore. h) MBC quod. i) CD ferret. k) MBD om. et innocencie. diuturno. 1 Vgl. S. 37 Z. 5. 2 Vgl. S. 351 Z. 2 ff. 3 Vom 18. September 1437, vgl. Hardouin 9, 705; Mon. Conc. 2, 1039. 1438 Mai 11438) Aug. 10 4 RTA. 13 nr. 173. 5 RTA. 13 nr. 297. 50
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 357 qui non dedignatus est hominibus eciam peccatoribus se submittere, ipse erat contentus, 11439 zu Aug. 23) quod concilium celebraretur in Germania preterquam in Basilea. addidit tunc 10 aut 12 condiciones, quarum medietatem vix aut numquam erat possibile adimpleri. itaque com- paruit se ipsum Christo, patres vero in concilio Judeis crucifixoribus. unde silencio pretereundo multa de hujusmodi scriptis per eum aut dictis per suos, hoc unum certum est, quod qui- cumque intuetur gesta dicta responsiones literas et bullas suas per mundum jam publicatas, manifeste cognoscere potest, quod summum desiderium et vehemens studium prefati Gabrielis fuit, ut non obstantibus tam nephandis criminibus, de quibus hodie per sacram synodum convictus est et condempnatus, nichilominus in tota Christiana religione ab universis catholicis 10 reputetur justus et innocens, ut vel sic durante hujusmodi existimacione firmatus in sede apostolica effectui mancipare posset, quicque ei visum foret pro libitu voluntatis. practicavit ad hoc obtinendum diversis viis et modis ita, ut, quantum humanitus excogitari potest ad hunc finem consequendum, nihil obmitteret a ; sed stante tanta suorum notorietate criminum vidit se non posse retinere hujusmodi existimacionem et specialiter, quam cognovit, quod sacra 15 synodus Basiliensis in citatorio b1 decreto contra ipsum commemoravit tam multa crimina, que eciam ipsemet non ignorabat esse notoria, putavit humanam prudenciam non sufficere, ut jam reputaretur justus et innocens, desiderium suum alia via conatuse implere, quod non potuit perficere homo, temptavit, ut faceret deus. voluit namque, ut, quoniam homines inducere non poterat, quod de ipso haberent estimacionem de innocencia, quod summe ipse 20 desiderabat, — voluit, ut testimonium de d innocencia redderet deus; et per hoc quasi compelleret homines, quod eum crederent innocentem. hoc autem facile est probare. constat enim ex duabus solum proposicionibus; quarum prima2 superius deducta est, quod sentencia lata a generali synodo ab omnibus fidelibus est veneranda, tamquam ex ore divino procedat; se- cunda proposicio est, quod ipse Gabriel ideo dissolvit secundo Basiliense concilium et 25 transtulit in Ferrariam, ne de suis criminibus in Basilea fieret discussio, sed generali con- cilio existente in Ferraria ibidem sentencia fierete de sua innocencia. hec autem secunda proposicio manifestissime patetf in bulla ipsius Gabrielis de predicta translacione Ferrariensi3. dicit enim sic: „ipsum Basiliense concilium ad prefatam civitatem Ferrariensem pure libere et simpliciter transferimus et decernimus esse inchoandum; in quo eciam sic translato talia s0 actoreg domino proponere et agere intendimus, ex quibus nostram innocenciam orbis totus cognoscere poterit et, que sunt adversum nos, quorundam malivolencia et malignitate conficta, falsa et omni veritatis fundamento destituta intellegere“. ecce evidentissimum testimonium de intencione ac desiderio prefati Gabrielis, quod voluit, uth generalis synodus sentenciam faceret i de sua innocencia et, quia omnes fideles tenentur acquiescere sentencie late per gene- 35 rale concilium, quasi eam pronunciaverit deus, per hoc contra humanam credulitatem com- pelleret eos ad fidem suscipiendam de sua innocencia. patet eciam de hoc desiderio suo in diversis responsionibus post dictam suam pretensam translacionem per eum datis ac multi- plicatis bullis ad diversos principes destinatis. in cedula4 namque responsionis date Ferrarie de mense maji anno 38 oratoribus electorum imperii dicit se velle destinare ad locum, in quo 40 rex Romanorum et electores convenirent, legatos de sua innocencia et justicia plenissime in- formatos. idem eciam reperitur scriptum in bullis suis' sub data 4. idus augusti destinatis multis principibus Germanie exhortans eos, quod in dieta apud Nurenbergam ordinata stude- rent assistere sue justicie et k innocencie. qualem ergo existimacionem de prefato Gabriele habere nunc possunt fideles catholici, quando cognoscunt evidenter, quod ipse, ut reputaretur 45 innocens, ut sic loquamur, voluit cogere homines divinol testimonio, cum tamen in tanta a) Hss. obmisit. b) D citacionis. c) CD add. est. d) BW add. sua. e) CD ferretur. f) ACDW 1) MAB ponitur. g) D auctore. h) MBC quod. i) CD ferret. k) MBD om. et innocencie. diuturno. 1 Vgl. S. 37 Z. 5. 2 Vgl. S. 351 Z. 2 ff. 3 Vom 18. September 1437, vgl. Hardouin 9, 705; Mon. Conc. 2, 1039. 1438 Mai 11438) Aug. 10 4 RTA. 13 nr. 173. 5 RTA. 13 nr. 297. 50
Strana 358
358 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 suorum notorietate criminum de innocencia ejus, quale testimonium verum an falsum dari zu Aug. 23/ posset, quisque videt. placuit autem omnipotenti deo, quod, licet quemadmodum ipse testatur, ad hoc erexerit conventiculum, ut de per eum desiderata a existimacione innocencie faceret b testimonium, licet ejus celebracio per annum cum dimidio duraverit, priusquam synodali sentencial ipsius Gabrielis crimina innotescerent, prefatum tamen testimonium a suo con- 5 venticulo vel obtinere non potuit aut desperavit temptare. legimus2 de Damaso papa, quod accusatus coram synodo purgavite se cum 42 episcopis. similiter legitur3 de Leone Sixto Pelagio et aliis pluribus summis pontificibus. qui noverunt gesta ipsius Gabrielis, facile judi- cant, utrum possit habere 40 notos episcopos compurgatores sui permaxime, si diu in Romana curia sui pontificatus tempore perstitissent. Ex premissis omnibus jam evidentissime constat secundum supra premissum, videlicet causa materialis dicte sentencie quam sit legitima sufficiens et superhabundans, hoc est, quod crimina concernencia personam ipsius dicti Gabrielis in ea specificata vera sunt et notoria, propter que non solum a papatu deponi, sed eciam aliasd gravissimas demeruit penas. et tanto magis ad hujusmodi penas coherceri debuit, quanto non obstante suorum 15 tam evidentissima notorietate criminum se ipsum innocentem predicavit et cogere conatus est omnes fideles, ut eum crederent innocentem, quod, si et prima facie non grandis videatur esse periculi, habita tamen intrinsecus consideracione tendit in enervacionem, ade destruc- tionem legis divine. equidem cum notorium esset toti orbi, quod ipse Gabriel prefata crimina commisisset, si jam hiis non obstantibus innocens credi deberet, quid restabat dicere, nisi 20 quod hec non essent crimina nec peccata; ex quo ipse committendo ea nichilominus retinebat innocenciam; unde consequens erat dicere, quod hec crimina aut divina lege nonf essent prohibita aut quod transgressores legis divine equaliter essent comparandi hiis, qui divinam legem observarent, quinimmo quod illis essent meliores. nam sanctus Johannes evangelista in persona sua et aliorum justorum profitetur (1. Joh. 14): „si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus; et veritas in nobis non est". unde, cum homines justi con- fiteantur, se esse peccatores, si dictus Gabriel, qui tot nephanda crimina commisit, credi deberet innocens, quid restabat, nisi ut lex divina, que predicta crimina prohibet, ab omnibus conculcaretur et contempneretur, jam enim nullus eam observare vellet, ex quo transgressores ipsius reputari deberent innocentes. hec igitur sola causa non mediocris erat, ut ipse Gabriel 30 a papatu deponeretur, ne ejus occasione lex divina nostris temporibus tantum susciperet detrimentum. et quemadmodum docet Augustinus5 in tractatu super canonica Johannis: „qui se innocentes predicant, hii sunt, qui in ecclesia dei scisma faciunt“. equidem vox illa pharisei vox scismatis est: „non sum sicut ceteri hominum“ (Luc. 18 6). [III] Tertiums pertinens ad justificacionem dicte sentencie est causa finalis. hoc est, quod pro salutari bono rei publice et non odio aut quavis alia corrupcione dicta sentencia fuerit pronunciata. quantum ad hoc communis est doctrina omnium juristarum, quod quatuor modis pervertitur humanum judicium: odio, favore, accepcione personarum vel corrupcione numerum. quod autem nullum istorum causa fuerit ad pronunciacionem dicte sentencie, 40 licet asserere confidenter. equidem quod patres existentes in concilio odio habuerint personam dicti Gabrielis, nullatenus non solum verum, sed neque verisimile est. fortassis namque major pars eorum ab ipso susceperunt officia aut beneficia et alias diversas gracias, unde non odio, sed pocius favore ad personam dicti Gabrielis afficiebantur, si respexissent a) em.; MB considerato; D considerata; ACW desiderato. b) BCD ferret. c) A BC expurgavit. d) MABW add. contra. e) C et. 1) so D; om. MABOW. g) D Uberschrift in rot Tertium pertinens ad justifica- cionem sentencie. 10 25 35 45 1 Vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7. 2 Mon. Germ. Lib. pont. Rom. 1,84. 3 Ebd. 1,102 f. (Leo); 155 (Pelagius). 1. Joh. 1, 8. 5 In epist. Joannis ad Parthos tract. in Migne, Ser. lat. 35, 1984. Luc. 18, 11. 50
358 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 suorum notorietate criminum de innocencia ejus, quale testimonium verum an falsum dari zu Aug. 23/ posset, quisque videt. placuit autem omnipotenti deo, quod, licet quemadmodum ipse testatur, ad hoc erexerit conventiculum, ut de per eum desiderata a existimacione innocencie faceret b testimonium, licet ejus celebracio per annum cum dimidio duraverit, priusquam synodali sentencial ipsius Gabrielis crimina innotescerent, prefatum tamen testimonium a suo con- 5 venticulo vel obtinere non potuit aut desperavit temptare. legimus2 de Damaso papa, quod accusatus coram synodo purgavite se cum 42 episcopis. similiter legitur3 de Leone Sixto Pelagio et aliis pluribus summis pontificibus. qui noverunt gesta ipsius Gabrielis, facile judi- cant, utrum possit habere 40 notos episcopos compurgatores sui permaxime, si diu in Romana curia sui pontificatus tempore perstitissent. Ex premissis omnibus jam evidentissime constat secundum supra premissum, videlicet causa materialis dicte sentencie quam sit legitima sufficiens et superhabundans, hoc est, quod crimina concernencia personam ipsius dicti Gabrielis in ea specificata vera sunt et notoria, propter que non solum a papatu deponi, sed eciam aliasd gravissimas demeruit penas. et tanto magis ad hujusmodi penas coherceri debuit, quanto non obstante suorum 15 tam evidentissima notorietate criminum se ipsum innocentem predicavit et cogere conatus est omnes fideles, ut eum crederent innocentem, quod, si et prima facie non grandis videatur esse periculi, habita tamen intrinsecus consideracione tendit in enervacionem, ade destruc- tionem legis divine. equidem cum notorium esset toti orbi, quod ipse Gabriel prefata crimina commisisset, si jam hiis non obstantibus innocens credi deberet, quid restabat dicere, nisi 20 quod hec non essent crimina nec peccata; ex quo ipse committendo ea nichilominus retinebat innocenciam; unde consequens erat dicere, quod hec crimina aut divina lege nonf essent prohibita aut quod transgressores legis divine equaliter essent comparandi hiis, qui divinam legem observarent, quinimmo quod illis essent meliores. nam sanctus Johannes evangelista in persona sua et aliorum justorum profitetur (1. Joh. 14): „si dixerimus, quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus; et veritas in nobis non est". unde, cum homines justi con- fiteantur, se esse peccatores, si dictus Gabriel, qui tot nephanda crimina commisit, credi deberet innocens, quid restabat, nisi ut lex divina, que predicta crimina prohibet, ab omnibus conculcaretur et contempneretur, jam enim nullus eam observare vellet, ex quo transgressores ipsius reputari deberent innocentes. hec igitur sola causa non mediocris erat, ut ipse Gabriel 30 a papatu deponeretur, ne ejus occasione lex divina nostris temporibus tantum susciperet detrimentum. et quemadmodum docet Augustinus5 in tractatu super canonica Johannis: „qui se innocentes predicant, hii sunt, qui in ecclesia dei scisma faciunt“. equidem vox illa pharisei vox scismatis est: „non sum sicut ceteri hominum“ (Luc. 18 6). [III] Tertiums pertinens ad justificacionem dicte sentencie est causa finalis. hoc est, quod pro salutari bono rei publice et non odio aut quavis alia corrupcione dicta sentencia fuerit pronunciata. quantum ad hoc communis est doctrina omnium juristarum, quod quatuor modis pervertitur humanum judicium: odio, favore, accepcione personarum vel corrupcione numerum. quod autem nullum istorum causa fuerit ad pronunciacionem dicte sentencie, 40 licet asserere confidenter. equidem quod patres existentes in concilio odio habuerint personam dicti Gabrielis, nullatenus non solum verum, sed neque verisimile est. fortassis namque major pars eorum ab ipso susceperunt officia aut beneficia et alias diversas gracias, unde non odio, sed pocius favore ad personam dicti Gabrielis afficiebantur, si respexissent a) em.; MB considerato; D considerata; ACW desiderato. b) BCD ferret. c) A BC expurgavit. d) MABW add. contra. e) C et. 1) so D; om. MABOW. g) D Uberschrift in rot Tertium pertinens ad justifica- cionem sentencie. 10 25 35 45 1 Vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7. 2 Mon. Germ. Lib. pont. Rom. 1,84. 3 Ebd. 1,102 f. (Leo); 155 (Pelagius). 1. Joh. 1, 8. 5 In epist. Joannis ad Parthos tract. in Migne, Ser. lat. 35, 1984. Luc. 18, 11. 50
Strana 359
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 359 privatum commodum. multi a ex eis, utrum frequenter fuerunt incitati oblacione et promissione magnorum munerum beneficiorum et officiorum, ut se absentarent a concilio et per hoc desi- sterent ab ipso processu, dicant b testimonium, qui probati fuerunt, etsi aliquic campsores d obtulerunt pecuniam se daturos; sed prevaluit desiderium et amor reipublice salutis, quam 5 quilibet fidelis preferre tenetur privato commodo cujuslibet persone. pro illo autem speciali gloria de hoc reddenda est deo. nam cum Gabriel per literas suas in orbem multiplicatas querelam frequenter egisset et quasi continue ageret, quod in concilio procedebatur contra eum instantibus principaliter oratoribus unius aut quorundam principum1, quos dicebat sibi inimicari, et de hoc eciam extra concilium aliqualis existimacio haberetur, unde putabant 10 multi, quod processus ipse ex odio fieret, deus tamen providens responsionem condignam hujusmodi impugnacionibus convertit corda illius aut illorum principum taliter, quod ipsorum oratores fuerunt illi, qui permaxime restiterunt concilio, ne processus continuaretur. sed prevaluit veritas et justicia, adversuse quas illi non potuerunt adinvenire congruas excusa- ciones; equidem crimina ipsius Gabrielis adeo notoria erant, quod nullus ipsorum defen- 15 dencium audebat ea negare in publico, fortassis in publico et in abscondito fatebantur; juris- dictionem vero sacri concilii deprimere jam non poterant. nam plures ex ipsis verbo et scriptis multiplicatis per orbem extulerant eam magna cum favore doctrinam. unde, cum Gabriel adversus alios non potuisset obicere, quod ex odio continuarent processum, conversis istis in ejus defensionef sacra synodus absoluta est ab hujusmodi obprobrio, quod ex odio proce- 20 deretur contra eum. itaque amor vel odium vel corrupcio munerum obici non possunt contra quartum vero, quod pervertit patres in sacros concilio, qui sentenciam protulerunt. humanum judicium, est accepcio personarum. hoc autem nullatenus intervenit in prolacione dicteh sentencie. nam cum omnes fere patres in concilio existentes sint de regnis et dominiis illorum regum et principum tam secularium quam ecclesiasticorum, qui instanciam fecerunt, 25 ut in processu supersederetur, si personarum accepcio debuisset eos pervertere, merito illa fuisset, ut complacerent suis regibus et principibus, sub quorum dominiis aut jurisdictione se sciunt fore constitutos nec eciam alias in Basilea commode vivere posse, nisi de beneficiis et bonis, que tenent sub illorum dominio, eisdem provideaturi. ad oppositam vero partem nulla accepcio personarum inclinabat. videbant equidem se in perpetuum effici odiosos so prefato Gabrieli summo quondam pontifici et fortassis non gratos pluribus magnis dominis. processerunt tamen ad pronunciacionem veritatis et justicie confidentes in dei misericordia, que revelavit suis fidelibus (proverbiorum 112), „quod justicia rectorum liberabit eos". eoque propter defensionem veritatis et administracionem justicie non perderent graciam eciam suorum dominorum et principum rogancium supersederi. nam et k cognoscebant ipsos forte nullus ergo, 35 justos principes et numquam ad eos pertinentem justiciam denegantesl. ut jam premissum est, obicere potest adversus dictam sentenciam premissa quatuor, quibus humanum judicium pervertitur, videlicet odium favorem accepcionem persona- rum et corrupcionem munerum. quinimmo racionabiliter credere debet, quod pro bono salutari reipublice Christiane et ad manutenendas veritates catholice fidei jam per ecclesiam 40 declaratas conservandaque auctoritate generalium conciliorum et, ne lex divina modo supra exposito in irritum deduceretur, prefata sentencia a sacra generali synodo esse prolata. [IV] Erat m quartum pertinens ad dictam sentenciam justificandam debita judicii forma. hoc est, quod fuerit n pronunciata debitis modo et ordine observatis videlicet 45 facta legitima probacione et o in tempore competenti. Quantum ad id, quod tangit de legitima probacione non videtur necesse multa dicere. nam crimina ipsius Gabrielis contenta in predicta sentencia adeo sunt notoria, quod a) BOD add. etiam. b) M dicat testimonio statt d. test. c) om. C; W aliquando. d) C add. aliquando. e) om. MB. f) W defensionem. g) om. M. h) om. M. i) M add. etcetera. k) om. M. 1)M add. etcetera. m) D Uberschrift in rot quartum quod sentenciam justificat. n) D fuit. 0) M om. et — pro- bacione. 1 Anspielung auf Aragon und Mailand. 11439 zu Aug.23/ 50 2 Proverb. 11, 6.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 359 privatum commodum. multi a ex eis, utrum frequenter fuerunt incitati oblacione et promissione magnorum munerum beneficiorum et officiorum, ut se absentarent a concilio et per hoc desi- sterent ab ipso processu, dicant b testimonium, qui probati fuerunt, etsi aliquic campsores d obtulerunt pecuniam se daturos; sed prevaluit desiderium et amor reipublice salutis, quam 5 quilibet fidelis preferre tenetur privato commodo cujuslibet persone. pro illo autem speciali gloria de hoc reddenda est deo. nam cum Gabriel per literas suas in orbem multiplicatas querelam frequenter egisset et quasi continue ageret, quod in concilio procedebatur contra eum instantibus principaliter oratoribus unius aut quorundam principum1, quos dicebat sibi inimicari, et de hoc eciam extra concilium aliqualis existimacio haberetur, unde putabant 10 multi, quod processus ipse ex odio fieret, deus tamen providens responsionem condignam hujusmodi impugnacionibus convertit corda illius aut illorum principum taliter, quod ipsorum oratores fuerunt illi, qui permaxime restiterunt concilio, ne processus continuaretur. sed prevaluit veritas et justicia, adversuse quas illi non potuerunt adinvenire congruas excusa- ciones; equidem crimina ipsius Gabrielis adeo notoria erant, quod nullus ipsorum defen- 15 dencium audebat ea negare in publico, fortassis in publico et in abscondito fatebantur; juris- dictionem vero sacri concilii deprimere jam non poterant. nam plures ex ipsis verbo et scriptis multiplicatis per orbem extulerant eam magna cum favore doctrinam. unde, cum Gabriel adversus alios non potuisset obicere, quod ex odio continuarent processum, conversis istis in ejus defensionef sacra synodus absoluta est ab hujusmodi obprobrio, quod ex odio proce- 20 deretur contra eum. itaque amor vel odium vel corrupcio munerum obici non possunt contra quartum vero, quod pervertit patres in sacros concilio, qui sentenciam protulerunt. humanum judicium, est accepcio personarum. hoc autem nullatenus intervenit in prolacione dicteh sentencie. nam cum omnes fere patres in concilio existentes sint de regnis et dominiis illorum regum et principum tam secularium quam ecclesiasticorum, qui instanciam fecerunt, 25 ut in processu supersederetur, si personarum accepcio debuisset eos pervertere, merito illa fuisset, ut complacerent suis regibus et principibus, sub quorum dominiis aut jurisdictione se sciunt fore constitutos nec eciam alias in Basilea commode vivere posse, nisi de beneficiis et bonis, que tenent sub illorum dominio, eisdem provideaturi. ad oppositam vero partem nulla accepcio personarum inclinabat. videbant equidem se in perpetuum effici odiosos so prefato Gabrieli summo quondam pontifici et fortassis non gratos pluribus magnis dominis. processerunt tamen ad pronunciacionem veritatis et justicie confidentes in dei misericordia, que revelavit suis fidelibus (proverbiorum 112), „quod justicia rectorum liberabit eos". eoque propter defensionem veritatis et administracionem justicie non perderent graciam eciam suorum dominorum et principum rogancium supersederi. nam et k cognoscebant ipsos forte nullus ergo, 35 justos principes et numquam ad eos pertinentem justiciam denegantesl. ut jam premissum est, obicere potest adversus dictam sentenciam premissa quatuor, quibus humanum judicium pervertitur, videlicet odium favorem accepcionem persona- rum et corrupcionem munerum. quinimmo racionabiliter credere debet, quod pro bono salutari reipublice Christiane et ad manutenendas veritates catholice fidei jam per ecclesiam 40 declaratas conservandaque auctoritate generalium conciliorum et, ne lex divina modo supra exposito in irritum deduceretur, prefata sentencia a sacra generali synodo esse prolata. [IV] Erat m quartum pertinens ad dictam sentenciam justificandam debita judicii forma. hoc est, quod fuerit n pronunciata debitis modo et ordine observatis videlicet 45 facta legitima probacione et o in tempore competenti. Quantum ad id, quod tangit de legitima probacione non videtur necesse multa dicere. nam crimina ipsius Gabrielis contenta in predicta sentencia adeo sunt notoria, quod a) BOD add. etiam. b) M dicat testimonio statt d. test. c) om. C; W aliquando. d) C add. aliquando. e) om. MB. f) W defensionem. g) om. M. h) om. M. i) M add. etcetera. k) om. M. 1)M add. etcetera. m) D Uberschrift in rot quartum quod sentenciam justificat. n) D fuit. 0) M om. et — pro- bacione. 1 Anspielung auf Aragon und Mailand. 11439 zu Aug.23/ 50 2 Proverb. 11, 6.
Strana 360
360 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 nulla possunt tergiversacione celari. et qui Romanam curiam vel parvo tempore secuti sunt, zu Aug.23/ illa esse vera testarentur. preterea cum examinaciones testium a facte in curiis prelatorum et judicum inferiorum non sit consuetum in pallacio fieri et inculcari auribus singulorum, multominus hoc decet quantum ad synodale judicium; essetque b perniciosi exempli, si sen- tencia lata per quemvis episcopum, cum traditur execucioni per singula loca diocesis, non alias 5 acceptaretur, nisi priuse in eisdem notificarentur probaciones testium. sumerentd tamen in futurum causam, si de sentencia lata nunc per generale concilium ante ejus acceptacionem peteretur copia attestacionum. et eciame aliud jure caveturf, quod in causa heresis nomina testium non debent publicari, si periculum immineat, eciamsi pars peteret. ipse autem olim Eugenius est tamquam hereticus condempnatus. amplius cum in jure sit communis doctrina, 10 quod presumendum est pro sentencia a competenti judice lata, quanto magis hoc fieri debet de sentencia lata per concilium generale. unde, cum crimina sint notoria et in causa heresis nec sit de ecclesiastico more dicta testium singulis publicare et quia presumendum est pro judice sentenciam ferente, quod per sacrum concilium facte sunt legitime probaciones, nemo debet racionabiliter dubitare. Quod vero lata sit predicta sentencia tempore oportuno nec debuerit amplius ex- spectari, adversus hanc circumstanciam quatuor communiter sunt objecta. primum quod debuit exspectari unio Grecorum, secundum quod pocius decuit fieri in concilio ycu- menico, tertium quod debuit exspectari major multitudo prelatorum, quartum quod debuit attendi ad instancias regum et principum, videlicet quod in septem mensibus nichil omnino 20 super hac re fieri deberet1. quantum ad primum inpingebant multi, quod deponere predictum Gabrielem propter sua demerita a papatu esset ponere impedimentum unioni Grecorum faciende per ipsum. econtra vero multi arbitrabantur. nam, prout constat ex diver- sis literis et aliis multis circumstanciis, non dicitur: si nons principaliter, sed quod maxime ipse quondam Eugenius propter hoc intendebat unioni Grecorum, ut se ipsum perpetuo 25 confirmaret in papali statu et reformacio ecclesie in capite et in membris diebus nostris num- quam habuisset effectualem execucionem, quinimmo, quod maxime desiderabat, ipsum con- cilium dissolveret. intuens namque ejus bullas et responsiones, ut vel ex multis pauca referantur, reperieth, quod, quando conatus est dissolvere concilium Basiliense, tunc maxime laudavit hanc unionem Grecorum et ob hanc causam dicebat se dissolvere concilium in Germania et 30 velle congregare aliud in Italia asserendo se obtulisse expensas pro ipsorum adventu. sed cum hoc obtinere non potuit requisitus ab ipsis Grecis, quod oblata deberet implere, opposuit multas difficultates nec fecit. hoc patet ex bullis prime dissolucionis sub data 2. idus novembris et 15. kal. januarii anno domini 14312, item 17. kal. decembris anno domini 14343. item, quando sensit, quod concilium prosequebatur materiam, ut ipsi Greci venire deberent ad partes 35 Latinorum, tunc ipse practicavit, ut non venirent, sed concilium celebraretur in Constan- tinopoli 4. item, quando concilium faciebat diligenciam, ut expense haberentur pro ipsorum adventu, ex parte sua oratores ipsius responderunt concilio papam gaudere, quod hec reductio patribus concilii facilis videretur; tamen aliqui philateriam! et antiquam cantilenam eam vocabant. item quando sensit, quod locus concilii pro eorum reductione non erat electus in 40 Italia, cum omnes reges principes et communitates, a quibus petitus fuerat salvus conductus, concesserant k libere illum in eadem forma, qua concilium requisivit, ipse numquam concedere noluit, nisi prius eligeretur locus sibi accomodus. item reperitur in dicta bulla sub data 17. kal. decembris 5, quod eam viam reductionis Grecorum, videlicet ut venirent ad expensum 1 Occi- a) om. M. b) CDW add. res. c) hier und öfters MABCD primo. d) MACW sumerit. e) D est. f) D 45 cautum. g) ergänzt. h) M reperiret. 1) D philacteriam. k) om. MB. 1) ABCD expensas. 15 1 Vgl. nr. 65 art. 2-6. 2 Vom 12. November bzw. 18. Dezember 1431, vgl. Mansi T. 29, 561-564 bzw. 564-567; Hefele 7, 443 f. bzw. 448-450. 3 Vom 15. November 1434, vgl. Mansi 30, 874-876; Hefele 7, 590 f. 4 Vgl. Hefele 7, 585 f. und 589 f. 5 Vom 15. November 1434, vgl. Anm. 3. 50
360 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 nulla possunt tergiversacione celari. et qui Romanam curiam vel parvo tempore secuti sunt, zu Aug.23/ illa esse vera testarentur. preterea cum examinaciones testium a facte in curiis prelatorum et judicum inferiorum non sit consuetum in pallacio fieri et inculcari auribus singulorum, multominus hoc decet quantum ad synodale judicium; essetque b perniciosi exempli, si sen- tencia lata per quemvis episcopum, cum traditur execucioni per singula loca diocesis, non alias 5 acceptaretur, nisi priuse in eisdem notificarentur probaciones testium. sumerentd tamen in futurum causam, si de sentencia lata nunc per generale concilium ante ejus acceptacionem peteretur copia attestacionum. et eciame aliud jure caveturf, quod in causa heresis nomina testium non debent publicari, si periculum immineat, eciamsi pars peteret. ipse autem olim Eugenius est tamquam hereticus condempnatus. amplius cum in jure sit communis doctrina, 10 quod presumendum est pro sentencia a competenti judice lata, quanto magis hoc fieri debet de sentencia lata per concilium generale. unde, cum crimina sint notoria et in causa heresis nec sit de ecclesiastico more dicta testium singulis publicare et quia presumendum est pro judice sentenciam ferente, quod per sacrum concilium facte sunt legitime probaciones, nemo debet racionabiliter dubitare. Quod vero lata sit predicta sentencia tempore oportuno nec debuerit amplius ex- spectari, adversus hanc circumstanciam quatuor communiter sunt objecta. primum quod debuit exspectari unio Grecorum, secundum quod pocius decuit fieri in concilio ycu- menico, tertium quod debuit exspectari major multitudo prelatorum, quartum quod debuit attendi ad instancias regum et principum, videlicet quod in septem mensibus nichil omnino 20 super hac re fieri deberet1. quantum ad primum inpingebant multi, quod deponere predictum Gabrielem propter sua demerita a papatu esset ponere impedimentum unioni Grecorum faciende per ipsum. econtra vero multi arbitrabantur. nam, prout constat ex diver- sis literis et aliis multis circumstanciis, non dicitur: si nons principaliter, sed quod maxime ipse quondam Eugenius propter hoc intendebat unioni Grecorum, ut se ipsum perpetuo 25 confirmaret in papali statu et reformacio ecclesie in capite et in membris diebus nostris num- quam habuisset effectualem execucionem, quinimmo, quod maxime desiderabat, ipsum con- cilium dissolveret. intuens namque ejus bullas et responsiones, ut vel ex multis pauca referantur, reperieth, quod, quando conatus est dissolvere concilium Basiliense, tunc maxime laudavit hanc unionem Grecorum et ob hanc causam dicebat se dissolvere concilium in Germania et 30 velle congregare aliud in Italia asserendo se obtulisse expensas pro ipsorum adventu. sed cum hoc obtinere non potuit requisitus ab ipsis Grecis, quod oblata deberet implere, opposuit multas difficultates nec fecit. hoc patet ex bullis prime dissolucionis sub data 2. idus novembris et 15. kal. januarii anno domini 14312, item 17. kal. decembris anno domini 14343. item, quando sensit, quod concilium prosequebatur materiam, ut ipsi Greci venire deberent ad partes 35 Latinorum, tunc ipse practicavit, ut non venirent, sed concilium celebraretur in Constan- tinopoli 4. item, quando concilium faciebat diligenciam, ut expense haberentur pro ipsorum adventu, ex parte sua oratores ipsius responderunt concilio papam gaudere, quod hec reductio patribus concilii facilis videretur; tamen aliqui philateriam! et antiquam cantilenam eam vocabant. item quando sensit, quod locus concilii pro eorum reductione non erat electus in 40 Italia, cum omnes reges principes et communitates, a quibus petitus fuerat salvus conductus, concesserant k libere illum in eadem forma, qua concilium requisivit, ipse numquam concedere noluit, nisi prius eligeretur locus sibi accomodus. item reperitur in dicta bulla sub data 17. kal. decembris 5, quod eam viam reductionis Grecorum, videlicet ut venirent ad expensum 1 Occi- a) om. M. b) CDW add. res. c) hier und öfters MABCD primo. d) MACW sumerit. e) D est. f) D 45 cautum. g) ergänzt. h) M reperiret. 1) D philacteriam. k) om. MB. 1) ABCD expensas. 15 1 Vgl. nr. 65 art. 2-6. 2 Vom 12. November bzw. 18. Dezember 1431, vgl. Mansi T. 29, 561-564 bzw. 564-567; Hefele 7, 443 f. bzw. 448-450. 3 Vom 15. November 1434, vgl. Mansi 30, 874-876; Hefele 7, 590 f. 4 Vgl. Hefele 7, 585 f. und 589 f. 5 Vom 15. November 1434, vgl. Anm. 3. 50
Strana 361
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 361 dentalis ecclesie, expresse redarguit dicens eam parare inexplicabiles a difficultates; tamen, 11439 zu cum sensit jam per concilium processum contra eum fiendum, quia nolebat servare decreta, Aug.23) illam, quam primo improbavitb, viam prosecutus est1. qua intencione satis percipi potest ex literis olim archiepiscopi Tharantini. sed et quilibet non multum animadvertens profunde, facile intelligere potest. etenim si ipse Gabriel potuisset habere concilium in Italiam et ultra hoc tenuisset in eo Grecos ad expensas suas, tum multos de patribus in concilio existentibus potuisset traherec in suum favorem; si ultra istos habuisset multitudinem Grecorum, jam igitur in concilio nichil poterat fieri nisid juxta sue beneplacitum voluntatis. imminebate eciam et aliud. nam, quemadmodum supradictum est, quia prefatus Gabriel maxime im- 10 pugnat veritatem fidei de auctoritate generalium conciliorum declaratam in generali Con- stanciensi concilio, suffultus Grecorum favore potuisset eam in totof opprimere, simili modo eciam contigisset de multis decretis tangentibus reformacionem ecclesie in capite factis per concilia Constanciense et Basiliense et jam solempniter acceptatis in majori parte Christiane religionis. quod autem talis fuerit animus ejus, jam evidenter patet per 15 litteras2 suas, in quibus decreta concilii Basiliensis nominat corruptelas adversas omni juri divino et humano et contra eos, qui acceptarunt, talia et tanta dicit, quod plene testi- ficaturs ejus animum intendere ad ipsorum decretorum enervacionem; unde fideles ca- tholici, qui condiderunt et acceptarunt premissa decreta, sic intendere debuerunt ad unio- nem Grecorum, quod auctoritas universalis ecclesie et generalium conciliorum ac decreta 20 per ipsa edita non destruerentur. doctrina autem illa apostoli3 creditur satis nota esse, quod justa est illorum dampnacio, qui dicunt: faciamus mala, ut evenirent bona, itaque non licet sub specie eciam magni boni consequendi vel minimum dampnabile committere. imminebat vero satis evidenter periculum supradictum, quod numquam effectualiter fieret reformacio ecclesie, enervaretur veritas fidei de auctoritate generalium conciliorum facta in concilio Constanciensi revocarenturque decreta tam salutaria jam facta pro regimine ecclesie nec alia fierent, nisi que grata forent summo pontifici. quodh igitur hec mala permitterentur fieri sub incerto respectu assequendi bonumi de unione Grecorum, quis hec prudenter assereret. amplius intellecto, quod Greci erant ad peticionemk ipsius olim Eugenii, processus, qui adversus eum in Basiliensi concilio agitabatur, non poterat dici, quod esset impedimento 30 unioni Grecorum, nam quamdiu ipse acgnosceret, quod faciebat! ad firmitatem status sui, quod eos teneret sub spe unionis, ita fecisset; cum vero, quod ex unione illorum poterat juvari in m manutenendo statu suo, acceleraret pro facienda unione. unde jam experiencia demonstravit contrarium aliud, quod obiciebatur. nam cum prefatus Gabriel tenuerit apud se dictos Grecos per n 17 menses, numquam tamen ad unionem ipsorum in tantum acceleravit 35 quemadmodum post latam dictam sententiam. equidem dicitur facta fuisse 12.° die post ejus deposicionem. de modo autem, qui tentus est circa predictam, que asseritur, unionem non est dicere ad presens. omnipotens deus perficiet, in quo deficit humana fragilitas. sed jam illud est omnibus fidelibus notissimum, quod processus vel deposicio Gabrielis a papatu obiciebatur eo modo, quo res agebantur, non fuit impedimentum unionis Grecorum. 40 secundo, quod debuit exspectari, usque quo Latini et Greci convenirent in unum locum et constituereturp concilium ycumenicum. ex proxime dictis haberi potest responsio ad istud objectum. sed ultra hoc est specialis consideracio. nam si prefatus Gabriel per novem annos semper quasi continue laboravit ad dissolucionem concilii pertimescens, ne procederet, sicut postmodum factum est, ad suam reformacionem, quot practicas, quales 45 vias, quos modos, que machinamenta ipse Gabriel studuisset apponere, ne umquam cele- braretur pacifice illud concilium ycumenicum attento, quod jam sciebat se fore delatum de 5 25 a) CW inextricabiles. b) D reprobavit. c) D retrahere. d) D add. secundum. e) D preminebat. f) ACW totum. g) C testatur. h) M cum autem statt quod igitur. 1) om. M. k) M impeticionem. 1) C faceret. m) om. M. n) om. M. o) D 7. p) CD constituerent. 50 1 Vgl. Hefele 7, 648. 2 Vgl. Hefele, Konziliengeschichte 7, 647. 3 Röm. 3, 8. Deutsche Reichstags-Akten XIV 46
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 361 dentalis ecclesie, expresse redarguit dicens eam parare inexplicabiles a difficultates; tamen, 11439 zu cum sensit jam per concilium processum contra eum fiendum, quia nolebat servare decreta, Aug.23) illam, quam primo improbavitb, viam prosecutus est1. qua intencione satis percipi potest ex literis olim archiepiscopi Tharantini. sed et quilibet non multum animadvertens profunde, facile intelligere potest. etenim si ipse Gabriel potuisset habere concilium in Italiam et ultra hoc tenuisset in eo Grecos ad expensas suas, tum multos de patribus in concilio existentibus potuisset traherec in suum favorem; si ultra istos habuisset multitudinem Grecorum, jam igitur in concilio nichil poterat fieri nisid juxta sue beneplacitum voluntatis. imminebate eciam et aliud. nam, quemadmodum supradictum est, quia prefatus Gabriel maxime im- 10 pugnat veritatem fidei de auctoritate generalium conciliorum declaratam in generali Con- stanciensi concilio, suffultus Grecorum favore potuisset eam in totof opprimere, simili modo eciam contigisset de multis decretis tangentibus reformacionem ecclesie in capite factis per concilia Constanciense et Basiliense et jam solempniter acceptatis in majori parte Christiane religionis. quod autem talis fuerit animus ejus, jam evidenter patet per 15 litteras2 suas, in quibus decreta concilii Basiliensis nominat corruptelas adversas omni juri divino et humano et contra eos, qui acceptarunt, talia et tanta dicit, quod plene testi- ficaturs ejus animum intendere ad ipsorum decretorum enervacionem; unde fideles ca- tholici, qui condiderunt et acceptarunt premissa decreta, sic intendere debuerunt ad unio- nem Grecorum, quod auctoritas universalis ecclesie et generalium conciliorum ac decreta 20 per ipsa edita non destruerentur. doctrina autem illa apostoli3 creditur satis nota esse, quod justa est illorum dampnacio, qui dicunt: faciamus mala, ut evenirent bona, itaque non licet sub specie eciam magni boni consequendi vel minimum dampnabile committere. imminebat vero satis evidenter periculum supradictum, quod numquam effectualiter fieret reformacio ecclesie, enervaretur veritas fidei de auctoritate generalium conciliorum facta in concilio Constanciensi revocarenturque decreta tam salutaria jam facta pro regimine ecclesie nec alia fierent, nisi que grata forent summo pontifici. quodh igitur hec mala permitterentur fieri sub incerto respectu assequendi bonumi de unione Grecorum, quis hec prudenter assereret. amplius intellecto, quod Greci erant ad peticionemk ipsius olim Eugenii, processus, qui adversus eum in Basiliensi concilio agitabatur, non poterat dici, quod esset impedimento 30 unioni Grecorum, nam quamdiu ipse acgnosceret, quod faciebat! ad firmitatem status sui, quod eos teneret sub spe unionis, ita fecisset; cum vero, quod ex unione illorum poterat juvari in m manutenendo statu suo, acceleraret pro facienda unione. unde jam experiencia demonstravit contrarium aliud, quod obiciebatur. nam cum prefatus Gabriel tenuerit apud se dictos Grecos per n 17 menses, numquam tamen ad unionem ipsorum in tantum acceleravit 35 quemadmodum post latam dictam sententiam. equidem dicitur facta fuisse 12.° die post ejus deposicionem. de modo autem, qui tentus est circa predictam, que asseritur, unionem non est dicere ad presens. omnipotens deus perficiet, in quo deficit humana fragilitas. sed jam illud est omnibus fidelibus notissimum, quod processus vel deposicio Gabrielis a papatu obiciebatur eo modo, quo res agebantur, non fuit impedimentum unionis Grecorum. 40 secundo, quod debuit exspectari, usque quo Latini et Greci convenirent in unum locum et constituereturp concilium ycumenicum. ex proxime dictis haberi potest responsio ad istud objectum. sed ultra hoc est specialis consideracio. nam si prefatus Gabriel per novem annos semper quasi continue laboravit ad dissolucionem concilii pertimescens, ne procederet, sicut postmodum factum est, ad suam reformacionem, quot practicas, quales 45 vias, quos modos, que machinamenta ipse Gabriel studuisset apponere, ne umquam cele- braretur pacifice illud concilium ycumenicum attento, quod jam sciebat se fore delatum de 5 25 a) CW inextricabiles. b) D reprobavit. c) D retrahere. d) D add. secundum. e) D preminebat. f) ACW totum. g) C testatur. h) M cum autem statt quod igitur. 1) om. M. k) M impeticionem. 1) C faceret. m) om. M. n) om. M. o) D 7. p) CD constituerent. 50 1 Vgl. Hefele 7, 648. 2 Vgl. Hefele, Konziliengeschichte 7, 647. 3 Röm. 3, 8. Deutsche Reichstags-Akten XIV 46
Strana 362
362 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 tantis criminibus et receptas fuisse attestationes. est enim omnibus notum illud dictum zu Aug.23) vulgare, quod reorum est subterfugere judicium; unde illa via, quod deberet exspectari con- cilium ycumenicum, in id juxta existimacionem plurium tendebat, ut dissolveretur semel concilium Basiliense et vix aut numquam aliud fieret. tertium objectum, quod esset exspectanda magna numerositasa prelatorum. qui vidit ordinem rerum, facile ad hoc respondere potest. monstravit namque experiencia, quod, quanto amplius supersedebatur in dicto processu, tanto magis decrescebat in dies copia prelatorum. equidem major multitudo illorum affuit, quando decretum est citatorium1, quam ad duos menses, quando ipsius Gabrielis contumacia extitit declarata 2; minor autem multitudo affuit, quando articuli fuerunt productie, sed etiam ex hiis aliqui defecerunt, quando facta fuit admissio articulorum et decretum ex- 10 titit ad probationem et examinacionem testium procedi debere 4. etenim cum plures reges et principes se interposuissent supplicando, ut in processu supersederetur, aliqui ex prelatis, qui primo interveniebant, jam vel non audebant interesse. et per consequens spes non aderat, quod in futurum ventura esset multitudo magna prelatorum. unde, priusquam dispergerentur illi, qui erant presentes, necessitas compulit, ut intenderetur ad cause diffinicionem. si nam- 15 que sunt b plures judices, ad quos spectat ministrare justiciam, nec est determinatus numerus ipsorum, qui facere debent judicium, quanto illi, qui remanent, vident se esse pauciores, tanto magis obligantur justiciam ministrare. simili modo est in quolibet alio collegio instituto ad ope- quod randam; paucie convenientes non desistuntd ab operee, eciamsi deficiunt multi. autem quarto obiciebatur attendi debuisse ad instancias regum et principum, qui 20 deprecabantur videlicet supersederi in processu pape; addunt eciam aliqui, quod non auditis oratoribus eorum in ipsorum contemptum processit sacrum concilium. quantum ad hoc ultimum, qui hoc asserit, non dicit verum. et obmisso dicere de quamplurimis propositionibus tam super mutacione concilii quam de supersedendo in processu per eos factis, priusquam ad dietam Maguntinam 5 convenissent, post reversionem ipsorum habuerunt audienciam et 25 fecerunt proposiciones, quotiens eis libuit. et ne apponatur hoc asseri pro libito voluntatis, licet ipsas, quas habuerunt, audiencias specificare. primo namque sabbati 9. mensis maji in generali congregacione6, quando agebatur de forma decretationis trium veritatum fidei, in propria persona locuti sunt episcopus Lubicensis Romanorum, archiepiscopus Thuronensis Francie, episcopus Conchensis Castelle, archiepiscopus Panormitanus et Ludowicus bone 30 memorie prothonotarius Aroganum regum, item archiepiscopus Mediolanensis et episcopus Albiganensis ducis Mediolanensis oratores. omnes hii proposuerunt in predicta generali con- Mai 11 gregacione quicquid et quanto tempore eis libuit. deindef lune 11. maji in capitulo majoris ecclesie coram deputatis", quos pecierunt a concilio, presentaverunt cedulam de mutaciones Mai 12 ipsius et tunc eciam dixerunt, quicquid voluerunt. simili modo die sequenti in eodem loco?. 35 Mai 15 item 15. die maji in generali congregacione 1 , quando fuit indicta sessio pro declarandis veri- Mai 23 tatibus fidei. demum sabbati 23.g maji in generali congregacione11, que specialiter et solum ad ipsorum audienciam indicta fuit, quando publice presentarunt cedulam12 de mutacione concilii prefati, archiepiscopus h Turonensis et Panormitanus proposuerunt, quicquid et quanto Mai29 tempore voluerunt. item veneris 29. maji in generali congregacione13 proposuit Lubicensis 40 Juni 5 episcopus super facta in dieta Maguntina acceptacione decretorum, demum veneris 5. junii14 de mandato ipsorum oratorum exhortando patres ad contenta in dicta cedula proposuit 11439) Mai 9 5 a) ABCDW multitudo. b) MABC sint. c) om. B. d) MABOW om. non desistunt. e) C add. deficere „ non debent. f) D add. die. g) W korr. aus 24. h) D archiepiscopi. 5 6 7 1 Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 2 Vom 1. Oktober 1437, vgl. S. 80 Anm. I. Am 24. März 1438, vgl. RTA. 13, 680 Z. 26 ff. Am 28. April 1438, vgl. RTA. 13, 680 Z. 40 ff. März und April 1439. Vgl. nr. 81. Vgl. nr. 82. e 8 nr. 65 art. 1-6. 9 Vgl. nr. 82. 10 Vgl. nr. 83. 11 Vgl. nr. 87. nr. 88. 13 Vgl. nr. 94. 14 Vgl. nr. 98. 12 45 50 5e “**n lannsunaa -
362 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 11439 tantis criminibus et receptas fuisse attestationes. est enim omnibus notum illud dictum zu Aug.23) vulgare, quod reorum est subterfugere judicium; unde illa via, quod deberet exspectari con- cilium ycumenicum, in id juxta existimacionem plurium tendebat, ut dissolveretur semel concilium Basiliense et vix aut numquam aliud fieret. tertium objectum, quod esset exspectanda magna numerositasa prelatorum. qui vidit ordinem rerum, facile ad hoc respondere potest. monstravit namque experiencia, quod, quanto amplius supersedebatur in dicto processu, tanto magis decrescebat in dies copia prelatorum. equidem major multitudo illorum affuit, quando decretum est citatorium1, quam ad duos menses, quando ipsius Gabrielis contumacia extitit declarata 2; minor autem multitudo affuit, quando articuli fuerunt productie, sed etiam ex hiis aliqui defecerunt, quando facta fuit admissio articulorum et decretum ex- 10 titit ad probationem et examinacionem testium procedi debere 4. etenim cum plures reges et principes se interposuissent supplicando, ut in processu supersederetur, aliqui ex prelatis, qui primo interveniebant, jam vel non audebant interesse. et per consequens spes non aderat, quod in futurum ventura esset multitudo magna prelatorum. unde, priusquam dispergerentur illi, qui erant presentes, necessitas compulit, ut intenderetur ad cause diffinicionem. si nam- 15 que sunt b plures judices, ad quos spectat ministrare justiciam, nec est determinatus numerus ipsorum, qui facere debent judicium, quanto illi, qui remanent, vident se esse pauciores, tanto magis obligantur justiciam ministrare. simili modo est in quolibet alio collegio instituto ad ope- quod randam; paucie convenientes non desistuntd ab operee, eciamsi deficiunt multi. autem quarto obiciebatur attendi debuisse ad instancias regum et principum, qui 20 deprecabantur videlicet supersederi in processu pape; addunt eciam aliqui, quod non auditis oratoribus eorum in ipsorum contemptum processit sacrum concilium. quantum ad hoc ultimum, qui hoc asserit, non dicit verum. et obmisso dicere de quamplurimis propositionibus tam super mutacione concilii quam de supersedendo in processu per eos factis, priusquam ad dietam Maguntinam 5 convenissent, post reversionem ipsorum habuerunt audienciam et 25 fecerunt proposiciones, quotiens eis libuit. et ne apponatur hoc asseri pro libito voluntatis, licet ipsas, quas habuerunt, audiencias specificare. primo namque sabbati 9. mensis maji in generali congregacione6, quando agebatur de forma decretationis trium veritatum fidei, in propria persona locuti sunt episcopus Lubicensis Romanorum, archiepiscopus Thuronensis Francie, episcopus Conchensis Castelle, archiepiscopus Panormitanus et Ludowicus bone 30 memorie prothonotarius Aroganum regum, item archiepiscopus Mediolanensis et episcopus Albiganensis ducis Mediolanensis oratores. omnes hii proposuerunt in predicta generali con- Mai 11 gregacione quicquid et quanto tempore eis libuit. deindef lune 11. maji in capitulo majoris ecclesie coram deputatis", quos pecierunt a concilio, presentaverunt cedulam de mutaciones Mai 12 ipsius et tunc eciam dixerunt, quicquid voluerunt. simili modo die sequenti in eodem loco?. 35 Mai 15 item 15. die maji in generali congregacione 1 , quando fuit indicta sessio pro declarandis veri- Mai 23 tatibus fidei. demum sabbati 23.g maji in generali congregacione11, que specialiter et solum ad ipsorum audienciam indicta fuit, quando publice presentarunt cedulam12 de mutacione concilii prefati, archiepiscopus h Turonensis et Panormitanus proposuerunt, quicquid et quanto Mai29 tempore voluerunt. item veneris 29. maji in generali congregacione13 proposuit Lubicensis 40 Juni 5 episcopus super facta in dieta Maguntina acceptacione decretorum, demum veneris 5. junii14 de mandato ipsorum oratorum exhortando patres ad contenta in dicta cedula proposuit 11439) Mai 9 5 a) ABCDW multitudo. b) MABC sint. c) om. B. d) MABOW om. non desistunt. e) C add. deficere „ non debent. f) D add. die. g) W korr. aus 24. h) D archiepiscopi. 5 6 7 1 Vom 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 2 Vom 1. Oktober 1437, vgl. S. 80 Anm. I. Am 24. März 1438, vgl. RTA. 13, 680 Z. 26 ff. Am 28. April 1438, vgl. RTA. 13, 680 Z. 40 ff. März und April 1439. Vgl. nr. 81. Vgl. nr. 82. e 8 nr. 65 art. 1-6. 9 Vgl. nr. 82. 10 Vgl. nr. 83. 11 Vgl. nr. 87. nr. 88. 13 Vgl. nr. 94. 14 Vgl. nr. 98. 12 45 50 5e “**n lannsunaa -
Strana 363
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 363 prefatus Ludowicus prothonotarius, item et episcopus Albinganensis. simile factum est in die sequenti coram deputatis conciliil, quod a dictus archiepiscopus Panormitanus respondit de dicta materia quecumque voluit. consequenter sabbati 13. junii post lectam in presencia ipsorum responsionem synodalem2 ad cedulam per eos presentatam de mutacione concilii Juni 13 5 replicaverunt' verbo quecumque voluerunt Lubicensis et Burgensis episcopi et petierunt sibi dari audienciam ad dicendum super contentis in dicta responsione. quod et factum fuit; et marti 16. junii sequenti dixerunt verbo4 et presentarunt in scriptis5, quecumque illis placu- Juni 16 erunt. et ultra hec et post responsionem datam a presidente concilii prefatus olim Ludowicus prothonotarius quamplurima replicavit et tam diu remoratum fuit, quod dictus presidens ob 10 tarditate temporis non valuit respondere. preter hec habuerunt eciam audienciam in deputa- tionibus, quandocumqueb placuit collegialiter illas adeundo et seorsum cum aliis patribus concilii singulis in suis deputacionibus, quando super materia deliberabatur consulendo ac eciam ad allegata in contrarium avisamenta per eos porrecta respondendo. unde ex hiis manifeste quis percipere potest non fuisse verum de contemptu principum et denegata audien- 15 cia suorum oratorum. equidem narratum est in premissis, quod in supradicta materia preter illas, quas in deputacionibus, habuerunt decem audiencias. nec umquam probari poterit, quod petierunt a dicto sacro concilio audienciam et non fuerit eis statim concessa. posset eciam hic interseri, que sunt ille raciones, quas singulus predictorum edixerit in enumeratis audienciis; sed ne tedium ingeratur, obmittitur. preter hec offertur eciam illud tamquam 20 peculiare considerandum, quod quandocumque mittuntur oratores, licet una vel plures audiencie assignentur eis ad exponendum injuncta suarum legacionum, tamen cum illi, ad quos mittuntur, deliberare super proposita volunt, legati ipsi et oratores unacum deliberanti- bus interesse non consueverunt nec ut communiter admittuntur. hoc autem non contingit predictis oratoribus in sacro concilio. nam cum primo in generalibus congregacionibus et 25 coram deputatis dixerunte ad plenum, quantum libuit, postmodum, quando materia ab ipsis proposita fuit exposita per concilium autentice ad deliberandum in sacris deputacionibus, ipsi fuerunt presentes et illi, qui primo loco super ea re sua vota dixerunt. itaque non solum auditi quociens voluerint, sed eciam cum deliberantibus principaliterd ipsi interfuerunt. quan- tum vero tangit ad regume deprecaciones, quod non fuerunt exauditi, certum est, quod 30 nimis gravia et onerosaf concilio continebantur in cedula6 de mutacione concilii avisata per suos oratores, videlicet: quod supersederi deberet usque ad septem menses; quod fieret mutacio concilii allegando, quods pro pace ecclesie papa in eum locum consentire deberet; item pro unione Grecorum, uth eciam ipsi personaliter venirent. sed tandem in fine cedule" expresse avisabatur, quod fieri deberet mutacio absque hoc, quod esset spes de unione Grecorum 35 aut consensu dicti Gabrielis in eum locum, in quo avisabant celebrari concilium, quas tamen tamquam duas causas precipuas primo allegabant ad istam mutacionem faciendam. secundo i non providebatur circa illa novem, que in responsione synodali sub dato 10 kal. marti anno domini 14398 avisata fueruntk tamquam necessaria pro mutacione concilii, quam petebant. in ea eciam cedula? continebantur multa, per que significabatur Gabrielem ipsum non reputari 40 tamquam suspensum, sed ut habentem papatus legitimam administracionem, ut de missione suorum legatorum et, quando loca essent incommodata juxta decretum concilii Constancien- sis 1°, ipse Gabriel haberet judicium. interveniebant preterea et alia multa satis periculosa, prout multis visum est, de quibus fiebat mentio in instrumento intelligencie1l notificato quibus- 2 1439 Febr. 20 (1439 Juni 6) 45 a) D quando. b) M quecumque. c) CW dixerint. d) om. M. e) D add. et principum. f) D add. ipsi. g) om. M. h) M nec. i) ABDW item. k) D fuerant. 50 2 5 1 Vgl. nr. 99. nr. 100. 3 Vgl. nr. 101. 4 Vgl. nr. 103. nr. 102. nr. 65 artt. 1-6. nr. 65 art. 6. 8 Vgl. S. 83 ff. 9 nr. 65, bes. artt. 5 und 4. 10 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 11 nr. 65 artt. 7-15. bes. art. 9.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 363 prefatus Ludowicus prothonotarius, item et episcopus Albinganensis. simile factum est in die sequenti coram deputatis conciliil, quod a dictus archiepiscopus Panormitanus respondit de dicta materia quecumque voluit. consequenter sabbati 13. junii post lectam in presencia ipsorum responsionem synodalem2 ad cedulam per eos presentatam de mutacione concilii Juni 13 5 replicaverunt' verbo quecumque voluerunt Lubicensis et Burgensis episcopi et petierunt sibi dari audienciam ad dicendum super contentis in dicta responsione. quod et factum fuit; et marti 16. junii sequenti dixerunt verbo4 et presentarunt in scriptis5, quecumque illis placu- Juni 16 erunt. et ultra hec et post responsionem datam a presidente concilii prefatus olim Ludowicus prothonotarius quamplurima replicavit et tam diu remoratum fuit, quod dictus presidens ob 10 tarditate temporis non valuit respondere. preter hec habuerunt eciam audienciam in deputa- tionibus, quandocumqueb placuit collegialiter illas adeundo et seorsum cum aliis patribus concilii singulis in suis deputacionibus, quando super materia deliberabatur consulendo ac eciam ad allegata in contrarium avisamenta per eos porrecta respondendo. unde ex hiis manifeste quis percipere potest non fuisse verum de contemptu principum et denegata audien- 15 cia suorum oratorum. equidem narratum est in premissis, quod in supradicta materia preter illas, quas in deputacionibus, habuerunt decem audiencias. nec umquam probari poterit, quod petierunt a dicto sacro concilio audienciam et non fuerit eis statim concessa. posset eciam hic interseri, que sunt ille raciones, quas singulus predictorum edixerit in enumeratis audienciis; sed ne tedium ingeratur, obmittitur. preter hec offertur eciam illud tamquam 20 peculiare considerandum, quod quandocumque mittuntur oratores, licet una vel plures audiencie assignentur eis ad exponendum injuncta suarum legacionum, tamen cum illi, ad quos mittuntur, deliberare super proposita volunt, legati ipsi et oratores unacum deliberanti- bus interesse non consueverunt nec ut communiter admittuntur. hoc autem non contingit predictis oratoribus in sacro concilio. nam cum primo in generalibus congregacionibus et 25 coram deputatis dixerunte ad plenum, quantum libuit, postmodum, quando materia ab ipsis proposita fuit exposita per concilium autentice ad deliberandum in sacris deputacionibus, ipsi fuerunt presentes et illi, qui primo loco super ea re sua vota dixerunt. itaque non solum auditi quociens voluerint, sed eciam cum deliberantibus principaliterd ipsi interfuerunt. quan- tum vero tangit ad regume deprecaciones, quod non fuerunt exauditi, certum est, quod 30 nimis gravia et onerosaf concilio continebantur in cedula6 de mutacione concilii avisata per suos oratores, videlicet: quod supersederi deberet usque ad septem menses; quod fieret mutacio concilii allegando, quods pro pace ecclesie papa in eum locum consentire deberet; item pro unione Grecorum, uth eciam ipsi personaliter venirent. sed tandem in fine cedule" expresse avisabatur, quod fieri deberet mutacio absque hoc, quod esset spes de unione Grecorum 35 aut consensu dicti Gabrielis in eum locum, in quo avisabant celebrari concilium, quas tamen tamquam duas causas precipuas primo allegabant ad istam mutacionem faciendam. secundo i non providebatur circa illa novem, que in responsione synodali sub dato 10 kal. marti anno domini 14398 avisata fueruntk tamquam necessaria pro mutacione concilii, quam petebant. in ea eciam cedula? continebantur multa, per que significabatur Gabrielem ipsum non reputari 40 tamquam suspensum, sed ut habentem papatus legitimam administracionem, ut de missione suorum legatorum et, quando loca essent incommodata juxta decretum concilii Constancien- sis 1°, ipse Gabriel haberet judicium. interveniebant preterea et alia multa satis periculosa, prout multis visum est, de quibus fiebat mentio in instrumento intelligencie1l notificato quibus- 2 1439 Febr. 20 (1439 Juni 6) 45 a) D quando. b) M quecumque. c) CW dixerint. d) om. M. e) D add. et principum. f) D add. ipsi. g) om. M. h) M nec. i) ABDW item. k) D fuerant. 50 2 5 1 Vgl. nr. 99. nr. 100. 3 Vgl. nr. 101. 4 Vgl. nr. 103. nr. 102. nr. 65 artt. 1-6. nr. 65 art. 6. 8 Vgl. S. 83 ff. 9 nr. 65, bes. artt. 5 und 4. 10 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 11 nr. 65 artt. 7-15. bes. art. 9.
Strana 364
364 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439/ Juni 6 [1439] Juni 13 11439 dam ex patribus, inter que primo sic avisabatur, quod revocabantur a quasi in dubium que- zu Aug.23/ cumque per ipsum concilium Basiliense hactenus declarata et statuta fuerant. unde unus ex dictis oratoribus, qui organum aliorumb communiter erat in congregacione generali, visus est dicere contra declaracionem concilii Constanciensis de auctoritate conciliorum1, quod papa Johannes XXIII. super ea re non fuisset auditus. item ipsimet oratores non asserebant 5 consentire principes suos in avisamentis eorum, sed quod daturi essent operam pro habendo eorum consensum, item per tres vices solempniter interrogati, utrum ad ea, que specialiter avisaverunt circa mutacionem concilii faciendam per suos principes, habuissent ab eis speciale mandatum aut potestatem, responderunt, quod non haberent e de hoc speciale mandatum2. item in ultima eorum coram deputatis sacri concilii publicata responsione3 super illa materia 10 dixerunt: quod non esset necesse requirere ab eis speciale mandatum suorum principum, quod non offerebant concordata per ipsos in dieta Maguntina per modum determinacionis ita, quod concilium tenetur de necessitate illa complere ; sed offerebant ea concilio per modum cujusdam avisamenti, quod sibi videbatur convenire ad pacem ecclesie, quod eciam posset offerre concilio quicumque fidelis, cum ad omnes pertineat de pace ecclesie; essetque non 15 prudencie, sed demencie opus, si principes ita offerrent hec avisamenta concilio, quasi vellent. diffinitive dicere illa solum sequenda esse pro pace; sed omnia remittebantur arbitrio concilii, quod videre habebat, si potest amplecti illa tamquam conveniencia ad pacem ecclesie; sin autem, quod hec dimitteret et alia media avisaret ; ipsique oratores contenti essent et rogabant, quod concilium sive ipsi deputati, si ista non videbantur eis conveniencia, quod avisarent 20 aliud medium conveniens ad pacem, quia ista intencio hec erat per qualecumque medium dari pacem ecclesie. hec ex parte et de mandato ipsorum oratorum coram deputatis sacri concilii, in tercia responsione exposuit dominus archiepiscopus Panormitanus sabbati 6. die junii in capitulod majoris ecclesie. ex hiis, que premissa sunt, satis facile quisquam percipere potest, quod sacrum concilium in prolacione dicte sentencie non ine contemptum regum et 25 principum, qui supersederi deprecabantur, sed evidentissima urgente necessitate pro con- servanda multiplici veritate fidei, manutenenda auctoritate universalis ecclesie et, ne Chri- stiana religio tam diuturno scandalo perturbaretur, sed veritas fidei et justicie omnibus relucerent, processit ad deposicionem summi pontificis. inter alia vero, quod ultimo enarratum fuit, satis aperte declarat, nullomodo posse dici gestum aliquid in contemptum deprecan- 30 cium, cum et ipsi oratores expresse dixeruntf et rogaverunt super eo deputatos concilii, quod, si media per eos oblata non videbantur concilio ad pacem convenire, ipsimet deputati avisarent aliud medium et ipsi erant contenti. quod et ipsi deputati juxta requisicionem eorum fecerunt. nam pro avisamento convenienti ad pacem ecclesie ad eorum avisamenta4 proposita concilio receperunt eam responsionem 5, que synodaliter fuit exposita eis idus junii. item quod fieri 35 deberet relacio de contentis in processu conciliis contra dictum Gabrielem, ut sic omnibus manifestareturh, quod salva veritate fidei et integritate justicie nullatenus poterat concilium supersedere nisi cum gravissimo periculo et scandalo Christiane religionis et dissolucione concilii, que aperte videbatur foribus imminere. et ut de ceteris ad presens taceatur, illud unum facile omnis homo judicare potest, quod obstante decreto 31. sessionis de suspensione 40 pape facta‘ legitime concilium non poterat ullatenus consentire predicte cedule ab ipsis oratoribus presentate, in qua fiebat mencio de ipso olim Eugenio tamquam non esset suspensus, sed haberet legitimam administracionem papatus. preterea sciebant jam constare ex legitimis probacionibus habitis super dicto processu, quod de ipso olim Eugenio non solum facienda mencio non erat, tamquam haberet papatus administracionem, a qua tamen suspensus erat, 45 sed, si eciam legitime eam protunc habuisset, propter sua demerita veniebat privandus ab a) M revocabant. b) D add. ut. c) CW habuerunt. d) W capitulari loco. e) om. MBD. f) W dixerint et rogaverint. g) ACDW per concilium. h) C notificaretur. 1 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 2 Vgl. nrr. 87; 88 und 99. 3 Vgl. S. 184 Z. 7—185 Z. 20; S. 186 Z. 5 ff. 4 5 nr. 65 artt. 1-6. nr. 100. 8 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 50
364 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439/ Juni 6 [1439] Juni 13 11439 dam ex patribus, inter que primo sic avisabatur, quod revocabantur a quasi in dubium que- zu Aug.23/ cumque per ipsum concilium Basiliense hactenus declarata et statuta fuerant. unde unus ex dictis oratoribus, qui organum aliorumb communiter erat in congregacione generali, visus est dicere contra declaracionem concilii Constanciensis de auctoritate conciliorum1, quod papa Johannes XXIII. super ea re non fuisset auditus. item ipsimet oratores non asserebant 5 consentire principes suos in avisamentis eorum, sed quod daturi essent operam pro habendo eorum consensum, item per tres vices solempniter interrogati, utrum ad ea, que specialiter avisaverunt circa mutacionem concilii faciendam per suos principes, habuissent ab eis speciale mandatum aut potestatem, responderunt, quod non haberent e de hoc speciale mandatum2. item in ultima eorum coram deputatis sacri concilii publicata responsione3 super illa materia 10 dixerunt: quod non esset necesse requirere ab eis speciale mandatum suorum principum, quod non offerebant concordata per ipsos in dieta Maguntina per modum determinacionis ita, quod concilium tenetur de necessitate illa complere ; sed offerebant ea concilio per modum cujusdam avisamenti, quod sibi videbatur convenire ad pacem ecclesie, quod eciam posset offerre concilio quicumque fidelis, cum ad omnes pertineat de pace ecclesie; essetque non 15 prudencie, sed demencie opus, si principes ita offerrent hec avisamenta concilio, quasi vellent. diffinitive dicere illa solum sequenda esse pro pace; sed omnia remittebantur arbitrio concilii, quod videre habebat, si potest amplecti illa tamquam conveniencia ad pacem ecclesie; sin autem, quod hec dimitteret et alia media avisaret ; ipsique oratores contenti essent et rogabant, quod concilium sive ipsi deputati, si ista non videbantur eis conveniencia, quod avisarent 20 aliud medium conveniens ad pacem, quia ista intencio hec erat per qualecumque medium dari pacem ecclesie. hec ex parte et de mandato ipsorum oratorum coram deputatis sacri concilii, in tercia responsione exposuit dominus archiepiscopus Panormitanus sabbati 6. die junii in capitulod majoris ecclesie. ex hiis, que premissa sunt, satis facile quisquam percipere potest, quod sacrum concilium in prolacione dicte sentencie non ine contemptum regum et 25 principum, qui supersederi deprecabantur, sed evidentissima urgente necessitate pro con- servanda multiplici veritate fidei, manutenenda auctoritate universalis ecclesie et, ne Chri- stiana religio tam diuturno scandalo perturbaretur, sed veritas fidei et justicie omnibus relucerent, processit ad deposicionem summi pontificis. inter alia vero, quod ultimo enarratum fuit, satis aperte declarat, nullomodo posse dici gestum aliquid in contemptum deprecan- 30 cium, cum et ipsi oratores expresse dixeruntf et rogaverunt super eo deputatos concilii, quod, si media per eos oblata non videbantur concilio ad pacem convenire, ipsimet deputati avisarent aliud medium et ipsi erant contenti. quod et ipsi deputati juxta requisicionem eorum fecerunt. nam pro avisamento convenienti ad pacem ecclesie ad eorum avisamenta4 proposita concilio receperunt eam responsionem 5, que synodaliter fuit exposita eis idus junii. item quod fieri 35 deberet relacio de contentis in processu conciliis contra dictum Gabrielem, ut sic omnibus manifestareturh, quod salva veritate fidei et integritate justicie nullatenus poterat concilium supersedere nisi cum gravissimo periculo et scandalo Christiane religionis et dissolucione concilii, que aperte videbatur foribus imminere. et ut de ceteris ad presens taceatur, illud unum facile omnis homo judicare potest, quod obstante decreto 31. sessionis de suspensione 40 pape facta‘ legitime concilium non poterat ullatenus consentire predicte cedule ab ipsis oratoribus presentate, in qua fiebat mencio de ipso olim Eugenio tamquam non esset suspensus, sed haberet legitimam administracionem papatus. preterea sciebant jam constare ex legitimis probacionibus habitis super dicto processu, quod de ipso olim Eugenio non solum facienda mencio non erat, tamquam haberet papatus administracionem, a qua tamen suspensus erat, 45 sed, si eciam legitime eam protunc habuisset, propter sua demerita veniebat privandus ab a) M revocabant. b) D add. ut. c) CW habuerunt. d) W capitulari loco. e) om. MBD. f) W dixerint et rogaverint. g) ACDW per concilium. h) C notificaretur. 1 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 2 Vgl. nrr. 87; 88 und 99. 3 Vgl. S. 184 Z. 7—185 Z. 20; S. 186 Z. 5 ff. 4 5 nr. 65 artt. 1-6. nr. 100. 8 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2. 50
Strana 365
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 365 administracione ac eciam titulo papatus. deputati namque concilii coram ipsis oratoribus 11439) zu in hac materia sic raciocinabanturl: illi homini, qui est notorius et manifestus contumax, Aua.23) inobediens preceptis seu mandatis universalis ecclesie, in aperta rebellione contra eam per- sistens, violator assiduus atque contemptor sacrorum canonum synodalium, pacis et unitatis ecclesie perturbator, notorius scandalizator universalis ecclesie, notorius symoniacus, perjurus, incorrigibilis, scismaticus, a fide devius, pertinax hereticus, dilapidator jurium et bonorum ecclesie, inutilis et dampnosus ad administracionem Romani pontificii, tali, inquam, homini non debet restitui administracio papatus neque committi cura gregis dominici, sed ipse olim a Eugenius est omnibus supradictis criminibus irretitus; et de hoc jam legitime constat in 10 judicio; igitur non est ei per concilium restituenda administracio papatus. adversus hanc raciocinacionem prefati oratores non habebant quicquam congruum respondere. equidem illa universalis proposicio negari non poterat, quomodo est per se nota. nullus enim Christia- norum audet asserere, quod persona, que esset supradictis criminibus irretita et hoc esset aliis notorium, talis deberet exercere vicariatum in terris pro Christo salvatore nostro, immo 15 nec pro minimo episcopo ecclesie aut principe mundi. nemo est enim, qui velit habere in domo sua infidelem dispensatorem. omnis enim hereticus est infidelis deo et hominibus. secundam vero propositionem, videlicet quod dictus olim Eugenius erat supradictis criminibus involutus, quia fortassis omnes aut plures ex ipsis oratoribus credebant esse veram, non negabant illam. et, si negassent, statim respondebant deputati sacri concilii, quod igitur fieret relacio de pro- 20 cessu, ut ipsi evidenter ex relacione cognoscerent, quod omnia supradicta crimina de persona dicti Gabrielis erant sufficienter probata et legitime de illis in judicio constabat; unde nec ipsi oratores aut alius quilibet fidelium durante prefato olim Eugenio in sua duricia et per- tinacia cum bona conscientia ex animo poterat facere magnas instancias, ut sibi restitueretur administracio papatus, a qua credebat eum fore suspensum legitime. ex hac eciam racione 25 manifeste omnibus apparet, quod non erat per concilium supersedendum in dicto processu usque ad septem menses, prout avisabatur 2. attento quod tam criminosus in judicio synodali convictus non quidem septem mensibus, sed neque per momentum erat in papatu tollerandus juxta doctrinam apostoli (ad Gal. 23): „quibus nec ad horam cessimus subjectione, ut veritas evangelii permaneret apud nos“, ex quo patet, quod, ubi agitur de veritate fidei aut quod 30 ipsa conculcatur, nec per horam est tollerandum; attento secundo, quod post septem menses nulla offerebatur certitudo aut firma securitas, quod provideri deberet ecclesie de bono et utili regimine; attento tertio, quod durante termino predicto, quomodo supratactum est, infinite practice per dictumb Eugeniumc excogitari et fieri poterant, ne umquam concilium celebraretur in eo loco, de quo avisabatur, et sic deluderetur judicium inchoatum; attento 35 quarto, quod experimento videbant omnes dilaciones et expectationem factam jam quasi per duos annos nullum attulisse profectum; imod in dies majora semper excrescebant defor- mitatum et diversionume pericula :— ex hiis omnibus homo, qui dicit se velle tractare pacem ecclesie, facile intelligere potest, quam pacem decet eum persequi. si enim dicit, quod vult tractare pacem ecclesie cum ipso olim Eugenio, ut maneat perpetuo in statu papatus, attento, 40 quod nec in ipsius persona videt correctionem aliquam de criminibus, de quibus est condemp- natus, quodque non humiliat se, ut velit subicere se judicio concilii, apponat manum in corde suo, qui talem pacem intelligit, si vellet eam habere in domo sua vel regno; cogitetque, ipse Gabriel, qui tam diu impugnavit concilium, si videat se illud superasse manens liber in ad- ministracione papatus, quid faciet, cum evidens sit, quomodo servavit capitula ter jurata 45 per eum in conclavi et post coronacionem4. et si dissoluto concilio quemeumque principum curabit prelatorum juramentis specialibus premunitum eo ipsof, quo absque timore generalis a) D Gabriel statt ol. Eug. b) D add. olim. c) ACW Gabrielem. d) M ideo. e) BC divisionum. f) ACDW tempore. 2 Vgl. nr. 65 art. 6. 3 Gal. 2, 5. 4 Vgl. S. 353 Z. 42 ff. 5 1 Die folgenden Ausführungen stimmen weder zu nr. 82 noch zu nr. 99; am ehesten noch zu der Ver- lesung der Begründung der Kommissionsantwort am 50 31. Dezember 1438; vgl. nr. 17.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196. 365 administracione ac eciam titulo papatus. deputati namque concilii coram ipsis oratoribus 11439) zu in hac materia sic raciocinabanturl: illi homini, qui est notorius et manifestus contumax, Aua.23) inobediens preceptis seu mandatis universalis ecclesie, in aperta rebellione contra eam per- sistens, violator assiduus atque contemptor sacrorum canonum synodalium, pacis et unitatis ecclesie perturbator, notorius scandalizator universalis ecclesie, notorius symoniacus, perjurus, incorrigibilis, scismaticus, a fide devius, pertinax hereticus, dilapidator jurium et bonorum ecclesie, inutilis et dampnosus ad administracionem Romani pontificii, tali, inquam, homini non debet restitui administracio papatus neque committi cura gregis dominici, sed ipse olim a Eugenius est omnibus supradictis criminibus irretitus; et de hoc jam legitime constat in 10 judicio; igitur non est ei per concilium restituenda administracio papatus. adversus hanc raciocinacionem prefati oratores non habebant quicquam congruum respondere. equidem illa universalis proposicio negari non poterat, quomodo est per se nota. nullus enim Christia- norum audet asserere, quod persona, que esset supradictis criminibus irretita et hoc esset aliis notorium, talis deberet exercere vicariatum in terris pro Christo salvatore nostro, immo 15 nec pro minimo episcopo ecclesie aut principe mundi. nemo est enim, qui velit habere in domo sua infidelem dispensatorem. omnis enim hereticus est infidelis deo et hominibus. secundam vero propositionem, videlicet quod dictus olim Eugenius erat supradictis criminibus involutus, quia fortassis omnes aut plures ex ipsis oratoribus credebant esse veram, non negabant illam. et, si negassent, statim respondebant deputati sacri concilii, quod igitur fieret relacio de pro- 20 cessu, ut ipsi evidenter ex relacione cognoscerent, quod omnia supradicta crimina de persona dicti Gabrielis erant sufficienter probata et legitime de illis in judicio constabat; unde nec ipsi oratores aut alius quilibet fidelium durante prefato olim Eugenio in sua duricia et per- tinacia cum bona conscientia ex animo poterat facere magnas instancias, ut sibi restitueretur administracio papatus, a qua credebat eum fore suspensum legitime. ex hac eciam racione 25 manifeste omnibus apparet, quod non erat per concilium supersedendum in dicto processu usque ad septem menses, prout avisabatur 2. attento quod tam criminosus in judicio synodali convictus non quidem septem mensibus, sed neque per momentum erat in papatu tollerandus juxta doctrinam apostoli (ad Gal. 23): „quibus nec ad horam cessimus subjectione, ut veritas evangelii permaneret apud nos“, ex quo patet, quod, ubi agitur de veritate fidei aut quod 30 ipsa conculcatur, nec per horam est tollerandum; attento secundo, quod post septem menses nulla offerebatur certitudo aut firma securitas, quod provideri deberet ecclesie de bono et utili regimine; attento tertio, quod durante termino predicto, quomodo supratactum est, infinite practice per dictumb Eugeniumc excogitari et fieri poterant, ne umquam concilium celebraretur in eo loco, de quo avisabatur, et sic deluderetur judicium inchoatum; attento 35 quarto, quod experimento videbant omnes dilaciones et expectationem factam jam quasi per duos annos nullum attulisse profectum; imod in dies majora semper excrescebant defor- mitatum et diversionume pericula :— ex hiis omnibus homo, qui dicit se velle tractare pacem ecclesie, facile intelligere potest, quam pacem decet eum persequi. si enim dicit, quod vult tractare pacem ecclesie cum ipso olim Eugenio, ut maneat perpetuo in statu papatus, attento, 40 quod nec in ipsius persona videt correctionem aliquam de criminibus, de quibus est condemp- natus, quodque non humiliat se, ut velit subicere se judicio concilii, apponat manum in corde suo, qui talem pacem intelligit, si vellet eam habere in domo sua vel regno; cogitetque, ipse Gabriel, qui tam diu impugnavit concilium, si videat se illud superasse manens liber in ad- ministracione papatus, quid faciet, cum evidens sit, quomodo servavit capitula ter jurata 45 per eum in conclavi et post coronacionem4. et si dissoluto concilio quemeumque principum curabit prelatorum juramentis specialibus premunitum eo ipsof, quo absque timore generalis a) D Gabriel statt ol. Eug. b) D add. olim. c) ACW Gabrielem. d) M ideo. e) BC divisionum. f) ACDW tempore. 2 Vgl. nr. 65 art. 6. 3 Gal. 2, 5. 4 Vgl. S. 353 Z. 42 ff. 5 1 Die folgenden Ausführungen stimmen weder zu nr. 82 noch zu nr. 99; am ehesten noch zu der Ver- lesung der Begründung der Kommissionsantwort am 50 31. Dezember 1438; vgl. nr. 17.
Strana 366
366 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 concilii ipse Gabriel, si ita contingeret, vindictam exerceret in eos, quos reputat a hostes suos zu Aug.23/ et fidei Christiane, ac in eos, qui fuerunt Basiliensi concilio adherentes et defensores, multi laudarent, quod per concilium Basiliense, priusquam dissolveretur, contra eum fuit processum. illud autem omnis, qui novit circumstancias temporis, certissime judicare potest, quod, nisi tunc fuisset processum ad faciendum b sentenciam, synodus ipsa Basiliensis totaliter dissol- vebatur, etenim cum gravis tunc urgerec inciperet pestilencia, si fuerat concessum id, quod avisabatur in cedula oratorum, videlicet usque ad septem menses in nullo procedi debere et quod tunc ad septem menses patres, si phas est sic dicere, eciam inviti transire deberent ad locum, qui ipsis minus erat gratus, quia videbant sed gratis et pro nulla utilitate hiis 7 mensibus expectare debere, urgente mortis periculo omnes acceleravissente gressus suos ad 10 recedendum nec tanto tempore voluissent stare ociosi in locis circumvicinis, sed remeas- sent ad propria; ipsi vero jam singuli in propriis domiciliis commorantes non libenter regressi fuissent in termino septem mensium, sed exspectassent primo habere noticiam, utrum illud concilium esset jam inchoatum ac de modo et ordine, quo in eo res agebantur, et si spes erat ad faciendam effectualem reformacionem in ecclesia. equidem timuissent, ne 15 evenisset eis in isto concilio eo modo, quo in isto post laborem septem annorum, quod, cum res essent in conclusione, ageretur de mutacione aut dissolucione concilii, multitudine vero patrum ob dictam causam de Basilea recedenti et ad partes remeanti, si vel pauci remansissent illic eciam, non data sibi spe de prospero successu rerum agendarum, quando vidissent ex tantarum concessione dilacionum nullum sequi fructum, sed continue res ecclesie majus 20 suscipere detrimentum, eciam ipsi non libenter perstitissent urgente jam periculo pestis; et sic concilium per exinanicionem fuisset miserabiliter continuo dissolutum. hoc autem sic fore rerum experiencia demonstravit. nam donec fuit lata dicta sentencia, paucissimi aut nullus de concilio recesserunt, immo, qui erant absentes in locis circumvicinis, revertebantur, ut essent participes tanti meriti. unde, quemadmodum dictum fuit, hec non parva est circumstancia, 25 ut credatur legitime et recta intencione patres in concilio sistentesf in tanta re procedere voluisse. consuevit namque credi hiis, qui existunt in articulo mortis nec protunc, nisi qui desperati existunt, consentire nolunt in id, quod credunt esse peccatum. constat autem patres pronunciasse hanc sentenciam, quando in periculo mortis erant graviter constituti. lata vero sentencia, quia viderunt totalem eversionem et status fidei et ecclesie, nisi in concilio perse- 30 verassent, exemplo Machabeorum exposuerunt animas suas morti, ne in diebus suis perirent veritates fidei per ecclesiam declarate et in irritum ducerentur sanctissime ordinaciones et decreta conciliorum Constanciensium et Basiliensium, que jam, omnipotenti deo gloria, acceptata fuerant solempniter in pluribus nacionibus et provinciis religionis Christiane. itaque nisi fuisset processum ad dictam sentenciam deposicionis, nec hodie esset Basiliense concilium 35 nec fortassis esset spes de alio nostris diebus celebrando. quis nam ille foret, qui videns tam miserabilem exitum istius concilii, quod tam diu pugnavit pro defensione fidei et auctoritatis ecclesie, auderet venire de cetero ad generale concilium, cum videret, quod omnia relinque- bantur in arbitrio summi pontificis, ut tam de ecclesia et catholica fide quam de personis et rebus ecclesiasticis agere posset ad libitum voluntatis. unde pro pace ecclesie firmanda in 40 perpetuum ac pro danda fiducia posteris de continuanda celebracione generalium conciliorum necesse fuit, ut veritas justicie declararetur, per quam omnes cognoscerent, quod prefatus Gabriel in tanto tempore suis pravis moribus scandalizaverat ecclesiam, omnes fideles agno- scerent, quam inutilis et dampnosus esset ad administracionem Romani pontificii. sunt et alia multa, que evidentissime demonstrant, quod necesse fuit procedere ad deposicionem 45 summi pontificis, ut pax daretur ecclesie. sed de hiis suo loco alio in tempore dicetur, quod ista via deposicionis comprobabitur ad predicta avisamenta1 oratorum regum et principum, que ipsi dicebant esse conveniencia ad dandum pacem ecclesie. a) B reputaret. b) DW ferendum. c) C vigere. d) om. M. e) em.; Hss. acceleraverant. f) W existentes. 1 nr. 65 artt. 1-6. 50
366 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 concilii ipse Gabriel, si ita contingeret, vindictam exerceret in eos, quos reputat a hostes suos zu Aug.23/ et fidei Christiane, ac in eos, qui fuerunt Basiliensi concilio adherentes et defensores, multi laudarent, quod per concilium Basiliense, priusquam dissolveretur, contra eum fuit processum. illud autem omnis, qui novit circumstancias temporis, certissime judicare potest, quod, nisi tunc fuisset processum ad faciendum b sentenciam, synodus ipsa Basiliensis totaliter dissol- vebatur, etenim cum gravis tunc urgerec inciperet pestilencia, si fuerat concessum id, quod avisabatur in cedula oratorum, videlicet usque ad septem menses in nullo procedi debere et quod tunc ad septem menses patres, si phas est sic dicere, eciam inviti transire deberent ad locum, qui ipsis minus erat gratus, quia videbant sed gratis et pro nulla utilitate hiis 7 mensibus expectare debere, urgente mortis periculo omnes acceleravissente gressus suos ad 10 recedendum nec tanto tempore voluissent stare ociosi in locis circumvicinis, sed remeas- sent ad propria; ipsi vero jam singuli in propriis domiciliis commorantes non libenter regressi fuissent in termino septem mensium, sed exspectassent primo habere noticiam, utrum illud concilium esset jam inchoatum ac de modo et ordine, quo in eo res agebantur, et si spes erat ad faciendam effectualem reformacionem in ecclesia. equidem timuissent, ne 15 evenisset eis in isto concilio eo modo, quo in isto post laborem septem annorum, quod, cum res essent in conclusione, ageretur de mutacione aut dissolucione concilii, multitudine vero patrum ob dictam causam de Basilea recedenti et ad partes remeanti, si vel pauci remansissent illic eciam, non data sibi spe de prospero successu rerum agendarum, quando vidissent ex tantarum concessione dilacionum nullum sequi fructum, sed continue res ecclesie majus 20 suscipere detrimentum, eciam ipsi non libenter perstitissent urgente jam periculo pestis; et sic concilium per exinanicionem fuisset miserabiliter continuo dissolutum. hoc autem sic fore rerum experiencia demonstravit. nam donec fuit lata dicta sentencia, paucissimi aut nullus de concilio recesserunt, immo, qui erant absentes in locis circumvicinis, revertebantur, ut essent participes tanti meriti. unde, quemadmodum dictum fuit, hec non parva est circumstancia, 25 ut credatur legitime et recta intencione patres in concilio sistentesf in tanta re procedere voluisse. consuevit namque credi hiis, qui existunt in articulo mortis nec protunc, nisi qui desperati existunt, consentire nolunt in id, quod credunt esse peccatum. constat autem patres pronunciasse hanc sentenciam, quando in periculo mortis erant graviter constituti. lata vero sentencia, quia viderunt totalem eversionem et status fidei et ecclesie, nisi in concilio perse- 30 verassent, exemplo Machabeorum exposuerunt animas suas morti, ne in diebus suis perirent veritates fidei per ecclesiam declarate et in irritum ducerentur sanctissime ordinaciones et decreta conciliorum Constanciensium et Basiliensium, que jam, omnipotenti deo gloria, acceptata fuerant solempniter in pluribus nacionibus et provinciis religionis Christiane. itaque nisi fuisset processum ad dictam sentenciam deposicionis, nec hodie esset Basiliense concilium 35 nec fortassis esset spes de alio nostris diebus celebrando. quis nam ille foret, qui videns tam miserabilem exitum istius concilii, quod tam diu pugnavit pro defensione fidei et auctoritatis ecclesie, auderet venire de cetero ad generale concilium, cum videret, quod omnia relinque- bantur in arbitrio summi pontificis, ut tam de ecclesia et catholica fide quam de personis et rebus ecclesiasticis agere posset ad libitum voluntatis. unde pro pace ecclesie firmanda in 40 perpetuum ac pro danda fiducia posteris de continuanda celebracione generalium conciliorum necesse fuit, ut veritas justicie declararetur, per quam omnes cognoscerent, quod prefatus Gabriel in tanto tempore suis pravis moribus scandalizaverat ecclesiam, omnes fideles agno- scerent, quam inutilis et dampnosus esset ad administracionem Romani pontificii. sunt et alia multa, que evidentissime demonstrant, quod necesse fuit procedere ad deposicionem 45 summi pontificis, ut pax daretur ecclesie. sed de hiis suo loco alio in tempore dicetur, quod ista via deposicionis comprobabitur ad predicta avisamenta1 oratorum regum et principum, que ipsi dicebant esse conveniencia ad dandum pacem ecclesie. a) B reputaret. b) DW ferendum. c) C vigere. d) om. M. e) em.; Hss. acceleraverant. f) W existentes. 1 nr. 65 artt. 1-6. 50
Strana 367
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196-197. 367 10 15 Verum ex premissis omnibus cuilibet docto catholico evidenter constare potest pre- 11439 zu fatam sentenciam contra dictum Gabrielem per sanctam generalem synodum Basiliensem Auo.23) latam ab omnibus fidelibus esse acceptandam et execucioni debite demandandam, cum indubie constet latam fuisse a legitimo et competenti judice, crimina in ipsa contenta notoria esse et plus a quam sufficiencia ad deposicionem; item quod lata est rectissima intencione pro conservacione et stabilimento catholice fidei et ecclesie sancte dei ac debitis modo et ordine observatis; quodque igitur omnes fideles teneantur predicte sentencie acquiescere et obedire. iste expresse est casus declaracionis facte in Constanciensi concilio de auctoritate generalium conciliorum1, videlicet quod „generali concilio habenti immediate potestatem a Christo, cui quilibet cujuscumque status vel dignitatis, eciamsi papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, exstirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie dei in capite et in membris“. constat autem prefatam sentenciam contra olim Eugenium latam omnia tria predicta in se continere. equidem condempnatus est tamquam hereticus scismaticus et multipliciter criminosus; unde predicta sentencia est de hiis, que pertinent ad fidem exstirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie. in hoc igitur casu omnis fidelis cujuscumque status et dignitatis sacro Basiliensi concilio obedire tenetur b. 197. Traktat des Johannes von Segovia gegen die Neutralität; vorgetragen in der zweiten Audienz [ 1439 August 232.] der Konzilsgesandten beim Mainzer Provinzialkonzil. 11439 Aug 23] 25 30 35 M aus München St.-B. cod. lat. 6489 fol. 79b-102b cop. ch. Bemerkung über dem Anfang Cardinalis sancti Calixti. Randbemerkungen von zwei Händen, da meist Inhaltsangaben, von uns nur mit Auswahl wiedergegeben. Die eine Hand eignet einem Benützer aus dem Jahr 1442. C coll. ebenda cod. lat. 6606 fol. 121a-149b cop. ch. Uberschrift Incipit quidam brevis et bonus tractatus super rebellione olim Eugenii pape quarti necnon neutralitate regum quorundam et principum electorum imperii collectus per venerabilem et eximium sacre theologie pro- fessorem magistrum Johannem de Segovia nunc vero cardinalem s. Calixti. Die Varianten von C geben sich zum größten Teil als stilistische Besserungsversuche. B coll. Basel Univ.-B. Ms. A. I. 27 fol. 156a-169a cop. ch. A coll. ebenda Ms. E. I. 2 fol. 120a-136a cop. ch. In der Uberschrift wird der Inhalt bezeichnet als circa materiam neutralitatis principum. E coll. Erlangen Univ.-B. ms. 698 fol. 48a-67b cop. ch. Uberschrift vgl. A. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 381a-398a cop. ch. Keine Uberschrift. Unter den Varianten erklären sich die zahlreichen Auslassungen nur zum Teil als Flüchtigkeiten und Versehen des Abschreibers. Vielfach machen sie den Eindruck, als wären sie ursprünglich, d. h. als hätten die anderen Hss. an diesen Stellen einen nachträglich erweiterten Text. Mög- licherweise liegt in W eine ursprünglichere Fassung vor als in den anderen Hss. Ferner: Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1019 fol. 97b-115a cop. ch. — Ebenda cod. Palat. 600 fol. 101b-116b cop. ch. — Wien Nat.-B. cod. 4160 fol. 126a-140b cop. ch. Gedruckt: (Horix) 1, 410-459; Würdtwein 7, 395-448. Auszug: Mon. Conc. 3, 349-361. Besprochen: Haller, Concilium Basiliense I, 30-36. 20 „Frequens3 generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est, que vepres spinas et tribulos heresum errorum et scismatum extirpat, excessus corrigit, deformata reformat et vineam domini ad frugem uberrime fertilitatis adducit. illorum vero neglectus premissa disseminant atque fovent. hec preteritorum temporum recordacio et presentium consideracio ante oculos nostros ponunt. sanccimus eapropter hoc edicto perpetuo decernimus 45 atque ordinamus, ut ammodo concilia generalia celebrentur, ita quod primum a fine hujus concilii in quinquennium sequens inmediate, secundum vero a fine inmediate sequentis con- cilii in septennium et deinceps de decennio in decennium perpetuo celebrentur in locis, que summusc pontifex per mensem ante finem cujuslibet concilii approbante et consenciente con- 40 a) MAD plenus. b) B add. etc.; D add. amen. c) MC supremus. 3 Dekret des Konstanzer Konzils vom 9. Oktober 50 1 Am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 2 Wohl zu erschließen aus dem Bericht Segovias, 1417, vgl. S. 36 Anm. I. nr. 200 art. IV.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 196-197. 367 10 15 Verum ex premissis omnibus cuilibet docto catholico evidenter constare potest pre- 11439 zu fatam sentenciam contra dictum Gabrielem per sanctam generalem synodum Basiliensem Auo.23) latam ab omnibus fidelibus esse acceptandam et execucioni debite demandandam, cum indubie constet latam fuisse a legitimo et competenti judice, crimina in ipsa contenta notoria esse et plus a quam sufficiencia ad deposicionem; item quod lata est rectissima intencione pro conservacione et stabilimento catholice fidei et ecclesie sancte dei ac debitis modo et ordine observatis; quodque igitur omnes fideles teneantur predicte sentencie acquiescere et obedire. iste expresse est casus declaracionis facte in Constanciensi concilio de auctoritate generalium conciliorum1, videlicet quod „generali concilio habenti immediate potestatem a Christo, cui quilibet cujuscumque status vel dignitatis, eciamsi papalis existat, obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, exstirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie dei in capite et in membris“. constat autem prefatam sentenciam contra olim Eugenium latam omnia tria predicta in se continere. equidem condempnatus est tamquam hereticus scismaticus et multipliciter criminosus; unde predicta sentencia est de hiis, que pertinent ad fidem exstirpacionem scismatis et generalem reformacionem ecclesie. in hoc igitur casu omnis fidelis cujuscumque status et dignitatis sacro Basiliensi concilio obedire tenetur b. 197. Traktat des Johannes von Segovia gegen die Neutralität; vorgetragen in der zweiten Audienz [ 1439 August 232.] der Konzilsgesandten beim Mainzer Provinzialkonzil. 11439 Aug 23] 25 30 35 M aus München St.-B. cod. lat. 6489 fol. 79b-102b cop. ch. Bemerkung über dem Anfang Cardinalis sancti Calixti. Randbemerkungen von zwei Händen, da meist Inhaltsangaben, von uns nur mit Auswahl wiedergegeben. Die eine Hand eignet einem Benützer aus dem Jahr 1442. C coll. ebenda cod. lat. 6606 fol. 121a-149b cop. ch. Uberschrift Incipit quidam brevis et bonus tractatus super rebellione olim Eugenii pape quarti necnon neutralitate regum quorundam et principum electorum imperii collectus per venerabilem et eximium sacre theologie pro- fessorem magistrum Johannem de Segovia nunc vero cardinalem s. Calixti. Die Varianten von C geben sich zum größten Teil als stilistische Besserungsversuche. B coll. Basel Univ.-B. Ms. A. I. 27 fol. 156a-169a cop. ch. A coll. ebenda Ms. E. I. 2 fol. 120a-136a cop. ch. In der Uberschrift wird der Inhalt bezeichnet als circa materiam neutralitatis principum. E coll. Erlangen Univ.-B. ms. 698 fol. 48a-67b cop. ch. Uberschrift vgl. A. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 381a-398a cop. ch. Keine Uberschrift. Unter den Varianten erklären sich die zahlreichen Auslassungen nur zum Teil als Flüchtigkeiten und Versehen des Abschreibers. Vielfach machen sie den Eindruck, als wären sie ursprünglich, d. h. als hätten die anderen Hss. an diesen Stellen einen nachträglich erweiterten Text. Mög- licherweise liegt in W eine ursprünglichere Fassung vor als in den anderen Hss. Ferner: Rom Bibl. Vat. cod. Reg. 1019 fol. 97b-115a cop. ch. — Ebenda cod. Palat. 600 fol. 101b-116b cop. ch. — Wien Nat.-B. cod. 4160 fol. 126a-140b cop. ch. Gedruckt: (Horix) 1, 410-459; Würdtwein 7, 395-448. Auszug: Mon. Conc. 3, 349-361. Besprochen: Haller, Concilium Basiliense I, 30-36. 20 „Frequens3 generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est, que vepres spinas et tribulos heresum errorum et scismatum extirpat, excessus corrigit, deformata reformat et vineam domini ad frugem uberrime fertilitatis adducit. illorum vero neglectus premissa disseminant atque fovent. hec preteritorum temporum recordacio et presentium consideracio ante oculos nostros ponunt. sanccimus eapropter hoc edicto perpetuo decernimus 45 atque ordinamus, ut ammodo concilia generalia celebrentur, ita quod primum a fine hujus concilii in quinquennium sequens inmediate, secundum vero a fine inmediate sequentis con- cilii in septennium et deinceps de decennio in decennium perpetuo celebrentur in locis, que summusc pontifex per mensem ante finem cujuslibet concilii approbante et consenciente con- 40 a) MAD plenus. b) B add. etc.; D add. amen. c) MC supremus. 3 Dekret des Konstanzer Konzils vom 9. Oktober 50 1 Am 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 2 Wohl zu erschließen aus dem Bericht Segovias, 1417, vgl. S. 36 Anm. I. nr. 200 art. IV.
Strana 368
368 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) cilio vel in ejus defectum ipsum concilium deputare et assignare teneatur, ut sic per quandam continuacionem semper aut concilium vigeat aut per termini pendenciam expectetur. quem terminum liceat summo pontifici de fratrum suorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio ob emergentes forte casus aliquos abbreviare, sed nullatenus prorogetur. locum autem pro futuro concilio celebrando deputatum absque evidenti necessitate non mutet. sed, si forte casus aliquis occurreret, quo necessarium videretur ipsum locum mutari, puta obsidionis guerrarum pestis aut similis, tunc liceat summo pontifici de predictorum fratrum aut duarum parcium ipsorum consensu atque subscripcione alium locum prius deputato loco viciniorem aptum sub eadem tamen nacione subrogare, nisi idem aut simile impedimentum per totam illam nacionem vigeret; tunc ad aliquem alium viciniorem alterius nacionis locum aptum 10 hujusmodi concilium poterit convocari, ad quem prelati et alii, qui ad concilium solent con- vocari, accedere teneantur, acsi a principio locus ille fuisset deputatus. quam tamen loci mutacionem vel termini abbreviacionem teneatur dictus summus pontifex legitime et sol- lempniter per annum ante prefixum terminum publicare et intimare, ut ad ipsum concilium celebrandum predicti a possint statuto termino convenire. si vero, quod absit, in futurum 15 scisma oriri contingeret, ita quod duo vel plures pro summis pontificibus se gererent, a die, quo ipsi duo vel plures insignia pontificatus publice assumpserint seu ministrare ceperint, intelligatur ipso jure terminus concilii b tunc forte ultra annum pendens ad annum proximum breviatus. ad quod omnes prelati et ceteri, qui ad concilium ire tenentur, sub penis juris per concilium imponendis absque alia vocacione conveniant necnon imperator ceterique reges et 20 principes vel personaliter aut per sollempnes nuncios tamquam ad commune incendium ex- tinguendum per viscera misericordie Jesu Christi exnunce exhortati concurrant. et quilibet ipsorum se pro Romano pontifice gerentium infra mensem a die, quad scienciam habere potuit alium vel alios assumpsisse papatus insignia vel in papatu administrasse, teneatur sub inter- minacione maledictionis eterne et amissione juris, si quod forte sibi quesitum esset in papatu, 25 quam ipso facto incurrat, et ultra hoc ad quaslibet dignitates active et passive sit inhabilis, concilium ipsum ad terminum anni predictum loco prius deputato celebrandum indicere et publicare et per suas litteras congregaree et competitori vel competitoribus ipsum vel ipsos provocando ad causam et ceteris prelatis et doctoribus et principibusf quantum in eo fuerit intimare necnon in termino prefixo sub penis predictis ad locum concilii personaliter se trans- 30 ferre nec deinde discedere, donec per concilium causa scismatis plenarie sit finita, hoc adjecto, quod nullus eorum contendentium de papatu in ipso concilio ut papa presideat; quinimo ut tanto liberius et ecclesia unico et indubitato pastore gaudeat, sint ipsi omnes de papatu con- tendentes, postquam dictum concilium inceptum fuerit, auctoritate hujus sancte sinodi ipso jure ab omni administracione suspensi nec eis aut eorum alteri, donec causa ipsa per concilium 35 terminata fuerit, quomodolibet a quoquam sub penas fautorie scismatis obediatur. quod si forte eleccionem Romani pontificis perh metum“ etc., ut i in eodem decreto continetur. [I] Ex supradicto capitulo nonnullik dicunt fundari, quod in casu rebellionis mo- derne, quam Gabriel de Condulmariol olim Eugenius papa quartus fecit et continue facit contra sacrum Basiliense concilium, sicut ordinatum est tempore scismatis duorum aut plu- 40 rium summorum pontificum, quod neutri eorum obediatur, donec causa scismatis termi- netur, ita ergo nunc, licet ipse Gabriel per concilium tamquam hereticus et multipliciter criminosus fuerit depositus a papatu, tamen, quia nolentem eo acquiescere scisma fitn in ecclesia dei, quod licitum est et, ut dicunto, sic expedit ad pacem ecclesie, quod nec obediatur ipsi sacro concilio nec pape deposito, sed nunc licet tenere animos in suspenso 45 velp servare neutralitatem quandam, donec principes temporales personaliter vel per ora- 5 a) BE prelati. b) MC add. et. c) BE extunc. d) B a qua. e) M Randbemerkung der ersten Hand secus si actu congregatum est, ad quem casum se presens constitucio non extendit. f) M principalibus. g) Randbemerkung der ersten Hand nota penam illorum, qui modo Gabrieli obediunt, ubi concilium actu congregatum est. h) W om. per — continetur. i) B om. ut — continetur. k) W add. minus attende (1) 50 considerantes. 1) W add. vocatus. m) W nolens statt nol. eo. n) W fecit. 0) BE decuit. p) W om. vel — quandam.
368 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) cilio vel in ejus defectum ipsum concilium deputare et assignare teneatur, ut sic per quandam continuacionem semper aut concilium vigeat aut per termini pendenciam expectetur. quem terminum liceat summo pontifici de fratrum suorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio ob emergentes forte casus aliquos abbreviare, sed nullatenus prorogetur. locum autem pro futuro concilio celebrando deputatum absque evidenti necessitate non mutet. sed, si forte casus aliquis occurreret, quo necessarium videretur ipsum locum mutari, puta obsidionis guerrarum pestis aut similis, tunc liceat summo pontifici de predictorum fratrum aut duarum parcium ipsorum consensu atque subscripcione alium locum prius deputato loco viciniorem aptum sub eadem tamen nacione subrogare, nisi idem aut simile impedimentum per totam illam nacionem vigeret; tunc ad aliquem alium viciniorem alterius nacionis locum aptum 10 hujusmodi concilium poterit convocari, ad quem prelati et alii, qui ad concilium solent con- vocari, accedere teneantur, acsi a principio locus ille fuisset deputatus. quam tamen loci mutacionem vel termini abbreviacionem teneatur dictus summus pontifex legitime et sol- lempniter per annum ante prefixum terminum publicare et intimare, ut ad ipsum concilium celebrandum predicti a possint statuto termino convenire. si vero, quod absit, in futurum 15 scisma oriri contingeret, ita quod duo vel plures pro summis pontificibus se gererent, a die, quo ipsi duo vel plures insignia pontificatus publice assumpserint seu ministrare ceperint, intelligatur ipso jure terminus concilii b tunc forte ultra annum pendens ad annum proximum breviatus. ad quod omnes prelati et ceteri, qui ad concilium ire tenentur, sub penis juris per concilium imponendis absque alia vocacione conveniant necnon imperator ceterique reges et 20 principes vel personaliter aut per sollempnes nuncios tamquam ad commune incendium ex- tinguendum per viscera misericordie Jesu Christi exnunce exhortati concurrant. et quilibet ipsorum se pro Romano pontifice gerentium infra mensem a die, quad scienciam habere potuit alium vel alios assumpsisse papatus insignia vel in papatu administrasse, teneatur sub inter- minacione maledictionis eterne et amissione juris, si quod forte sibi quesitum esset in papatu, 25 quam ipso facto incurrat, et ultra hoc ad quaslibet dignitates active et passive sit inhabilis, concilium ipsum ad terminum anni predictum loco prius deputato celebrandum indicere et publicare et per suas litteras congregaree et competitori vel competitoribus ipsum vel ipsos provocando ad causam et ceteris prelatis et doctoribus et principibusf quantum in eo fuerit intimare necnon in termino prefixo sub penis predictis ad locum concilii personaliter se trans- 30 ferre nec deinde discedere, donec per concilium causa scismatis plenarie sit finita, hoc adjecto, quod nullus eorum contendentium de papatu in ipso concilio ut papa presideat; quinimo ut tanto liberius et ecclesia unico et indubitato pastore gaudeat, sint ipsi omnes de papatu con- tendentes, postquam dictum concilium inceptum fuerit, auctoritate hujus sancte sinodi ipso jure ab omni administracione suspensi nec eis aut eorum alteri, donec causa ipsa per concilium 35 terminata fuerit, quomodolibet a quoquam sub penas fautorie scismatis obediatur. quod si forte eleccionem Romani pontificis perh metum“ etc., ut i in eodem decreto continetur. [I] Ex supradicto capitulo nonnullik dicunt fundari, quod in casu rebellionis mo- derne, quam Gabriel de Condulmariol olim Eugenius papa quartus fecit et continue facit contra sacrum Basiliense concilium, sicut ordinatum est tempore scismatis duorum aut plu- 40 rium summorum pontificum, quod neutri eorum obediatur, donec causa scismatis termi- netur, ita ergo nunc, licet ipse Gabriel per concilium tamquam hereticus et multipliciter criminosus fuerit depositus a papatu, tamen, quia nolentem eo acquiescere scisma fitn in ecclesia dei, quod licitum est et, ut dicunto, sic expedit ad pacem ecclesie, quod nec obediatur ipsi sacro concilio nec pape deposito, sed nunc licet tenere animos in suspenso 45 velp servare neutralitatem quandam, donec principes temporales personaliter vel per ora- 5 a) BE prelati. b) MC add. et. c) BE extunc. d) B a qua. e) M Randbemerkung der ersten Hand secus si actu congregatum est, ad quem casum se presens constitucio non extendit. f) M principalibus. g) Randbemerkung der ersten Hand nota penam illorum, qui modo Gabrieli obediunt, ubi concilium actu congregatum est. h) W om. per — continetur. i) B om. ut — continetur. k) W add. minus attende (1) 50 considerantes. 1) W add. vocatus. m) W nolens statt nol. eo. n) W fecit. 0) BE decuit. p) W om. vel — quandam.
Strana 369
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 369 25 tores suos in unum conveniant locum et ibi videatur, quid sit agendum. hoc autem quod necdum verum, sed nec verisimile judicari possit, ex tenore dicti decreti deducitur quadruplici consideracione. [I] Prima: ex conditione et proprietate generalis concilii constat namque, quod 5 pena non-obedienti imponitur pro culpa a scismatis. proprietas autem sive conveniens operacio concilii generalis est extirpare scisma, non facere. unde nullatenus propter scisma debet ei non exhiberi obediencia, imo, ut per generale concilium omne scisma tollatur, nuncb permaxime omnis veneracio et reverencia ei debetur a quibuscumquec fidelibus. si vero aliquis dicat, quod concilium facit scisma autd fit ex culpa sua, qui hoc asserit, simili modo dicere poterit, quod 10 introducit errores vel hereses in ecclesia dei. qui autem sic loquitur, animadvertat de periculo. etenim cum ab origine militantis ecclesie ex declaracione in generalibus conciliis facta, quan- tum ad ea, que sunt credenda et operanda ab omnibus katholicis pro statu salutis eterne, sit tradita forma et mensura, ita ut, quemadmodum constat ex bulla1 Martini pape quinti sacro approbante Constanciensi concilio sub data 8. kalendas marcii pontificatus sui anno primo, 15 quod generale concilium approbavit et approbat in favorem fidei et ad salutem animarum, hoc est ab universis Christifidelibus approbandum et tenendum; et quod condempnavit et condempnat esse fidei et bonis moribus contrarium, hoc ab eisdem est pro condempnato credendum tenendum et asserendum, si quis imponit generali concilio, quod facit scisma, introducit hereses et errores, cum id, quod determinavite generale concilium, ab universis 20 fidelibus tenendum et credendum sit, jam ergo asserendum esset, quod omnes katholici obli- garentur de necessitate salutis scismaf sequi et credere heresim vel errorem. equidem omnes tenentur acquiescere determinacioni generalis concilii in hiis, que pertinent ad fidem vel ani- marum salutem. nam ut dicitur in istas famosa responsione sinodali2, que incipit „Cogitanti“, hereticus ille fateri debet, qui putat in hiis, que ad fidem seu bonos mores pertinent, errare posse generale concilium. quod igitur generale concilium introducat in ecclesia dei scisma heresim vel errorem, nullus dicere posset, nisi qui vellet fidem katholicam exponere fluctu- acioni et incertitudini; que quidem tunc exponitur, quando imponitur generali concilio, quod scisma facit, introducit heresim et errorem. etenim si generali concilio non creditur, cui erit credendum? cum apostolus doceat ad Gallatas primo3 ,quod etiam si angelush de celo aliud 30 ewangelisareti, quam quod ecclesia jam ewangelisavit, anathema sit". unde cum proprie ad generale concilium pertineat extirpare scisma errores et hereses, nullatenus generali concilio competit scisma facere. hoc autem manifeste probatur ex principio dicti capituli ,„Frequens“4 sic enim dicit: „frequens generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est, que vepres spinas et tribulos heresum errorum et scismatum extirpat, excessus corrigit, de- 35 formata reformat et vineam domini ad frugem uberrime fertilitatis k adducit. illorum vero ne- glectus premissa disseminant atque fovent". itaque cum ex premissis constet, quod generali concilio competit extirpare scisma hereses et errores, nullatenus recte judicat, qui inponit gene- rali concilio facere scisma. si enim ex hoc, quod deponit summum pontificem unum aut plures adhuc viventes et contradicentes eligitque alium, per quem ecclesia dei utiliter gubernetur, 40 diceretur scisma facere, jam ergo sacrum Constanciense concilium scisma fecisse diceretur eo, quod5 invitos deposuit duos, videlicet Johannem XXIII. et Benedictum XIII. se gerentes pro summis pontificibus elegitque alium in papam, videlicet Martinum, eo tempore, quo adhuc etiam vivebant predicti duo et alius tercius suo tempore nominatus Gregorius papa XII. simili modo diceretur de sacro Pisano concilio". non enim generale concilium declarans justi- 45 ciam et veritatem dicitur scisma facere, sed qui acquiescere nolunt sentencie generalis concilii, 1418 Febr. 22 [1439 Aug. 23] a) W causa. b) W om. nunc perm. c) MCBE quibusdam. d) W om. aut — sua. e) BW determinat. f) W add. facere. g) CBAEW illa. h) Wangeli. i) BE ewangelizet; W ewangelizent. k) M sterelitatis. 1 Die Bulle „Inter cunctas“ vom 22. Februar 1418, vgl. Mansi 27, 1024-1215; Hefele 7, 345-48, bes. 50 S. 347. 2 Vom 3. September 1432, vgl. S. 35 Anm. 4. 3 Gal. 1, 8. 4 Vgl. S. 36 Anm. 1. Vgl. Hefele 7, 139 ff. u. 313 ff. Vgl. Hefele 6, 1024 f. 5 6 Deutsche Reichstags-Akten XIV 47
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 369 25 tores suos in unum conveniant locum et ibi videatur, quid sit agendum. hoc autem quod necdum verum, sed nec verisimile judicari possit, ex tenore dicti decreti deducitur quadruplici consideracione. [I] Prima: ex conditione et proprietate generalis concilii constat namque, quod 5 pena non-obedienti imponitur pro culpa a scismatis. proprietas autem sive conveniens operacio concilii generalis est extirpare scisma, non facere. unde nullatenus propter scisma debet ei non exhiberi obediencia, imo, ut per generale concilium omne scisma tollatur, nuncb permaxime omnis veneracio et reverencia ei debetur a quibuscumquec fidelibus. si vero aliquis dicat, quod concilium facit scisma autd fit ex culpa sua, qui hoc asserit, simili modo dicere poterit, quod 10 introducit errores vel hereses in ecclesia dei. qui autem sic loquitur, animadvertat de periculo. etenim cum ab origine militantis ecclesie ex declaracione in generalibus conciliis facta, quan- tum ad ea, que sunt credenda et operanda ab omnibus katholicis pro statu salutis eterne, sit tradita forma et mensura, ita ut, quemadmodum constat ex bulla1 Martini pape quinti sacro approbante Constanciensi concilio sub data 8. kalendas marcii pontificatus sui anno primo, 15 quod generale concilium approbavit et approbat in favorem fidei et ad salutem animarum, hoc est ab universis Christifidelibus approbandum et tenendum; et quod condempnavit et condempnat esse fidei et bonis moribus contrarium, hoc ab eisdem est pro condempnato credendum tenendum et asserendum, si quis imponit generali concilio, quod facit scisma, introducit hereses et errores, cum id, quod determinavite generale concilium, ab universis 20 fidelibus tenendum et credendum sit, jam ergo asserendum esset, quod omnes katholici obli- garentur de necessitate salutis scismaf sequi et credere heresim vel errorem. equidem omnes tenentur acquiescere determinacioni generalis concilii in hiis, que pertinent ad fidem vel ani- marum salutem. nam ut dicitur in istas famosa responsione sinodali2, que incipit „Cogitanti“, hereticus ille fateri debet, qui putat in hiis, que ad fidem seu bonos mores pertinent, errare posse generale concilium. quod igitur generale concilium introducat in ecclesia dei scisma heresim vel errorem, nullus dicere posset, nisi qui vellet fidem katholicam exponere fluctu- acioni et incertitudini; que quidem tunc exponitur, quando imponitur generali concilio, quod scisma facit, introducit heresim et errorem. etenim si generali concilio non creditur, cui erit credendum? cum apostolus doceat ad Gallatas primo3 ,quod etiam si angelush de celo aliud 30 ewangelisareti, quam quod ecclesia jam ewangelisavit, anathema sit". unde cum proprie ad generale concilium pertineat extirpare scisma errores et hereses, nullatenus generali concilio competit scisma facere. hoc autem manifeste probatur ex principio dicti capituli ,„Frequens“4 sic enim dicit: „frequens generalium conciliorum celebracio agri dominici precipua cultura est, que vepres spinas et tribulos heresum errorum et scismatum extirpat, excessus corrigit, de- 35 formata reformat et vineam domini ad frugem uberrime fertilitatis k adducit. illorum vero ne- glectus premissa disseminant atque fovent". itaque cum ex premissis constet, quod generali concilio competit extirpare scisma hereses et errores, nullatenus recte judicat, qui inponit gene- rali concilio facere scisma. si enim ex hoc, quod deponit summum pontificem unum aut plures adhuc viventes et contradicentes eligitque alium, per quem ecclesia dei utiliter gubernetur, 40 diceretur scisma facere, jam ergo sacrum Constanciense concilium scisma fecisse diceretur eo, quod5 invitos deposuit duos, videlicet Johannem XXIII. et Benedictum XIII. se gerentes pro summis pontificibus elegitque alium in papam, videlicet Martinum, eo tempore, quo adhuc etiam vivebant predicti duo et alius tercius suo tempore nominatus Gregorius papa XII. simili modo diceretur de sacro Pisano concilio". non enim generale concilium declarans justi- 45 ciam et veritatem dicitur scisma facere, sed qui acquiescere nolunt sentencie generalis concilii, 1418 Febr. 22 [1439 Aug. 23] a) W causa. b) W om. nunc perm. c) MCBE quibusdam. d) W om. aut — sua. e) BW determinat. f) W add. facere. g) CBAEW illa. h) Wangeli. i) BE ewangelizet; W ewangelizent. k) M sterelitatis. 1 Die Bulle „Inter cunctas“ vom 22. Februar 1418, vgl. Mansi 27, 1024-1215; Hefele 7, 345-48, bes. 50 S. 347. 2 Vom 3. September 1432, vgl. S. 35 Anm. 4. 3 Gal. 1, 8. 4 Vgl. S. 36 Anm. 1. Vgl. Hefele 7, 139 ff. u. 313 ff. Vgl. Hefele 6, 1024 f. 5 6 Deutsche Reichstags-Akten XIV 47
Strana 370
370 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23/ sunt causa scismatis. nec sufficienter excusat, quod generale concilium tunc solum debeat proferre sentenciam contra summum pontificem, quando adstatim execucio parata existit. sic namque Samuel propheta dicereturl fecisse scisma in regno Israel, quia ex mandato dei vivente adhuc Saul rege unxit David in regem ejusdem regni; equidem plena execucio non fuit facta per multos annos postea. et quod majus a, quia tuncb, licet post mortem Saulis filius ejus fuit 5 in regem susceptus, nichilominus tame ipse David, ad quem de jure pertinebat regnum, quamd sui fautores prosecuti sunt constanter electionem divina inspiracionee factam de per- sona sua, donec obtinuit regnum pacifice. aliud exemplum etiam suffragatur, quod Abiathar summo sacerdote deposito adhuc eo vivente rex Salomon, qui eum abjecit, constituit Sadoch, ut summo sacerdociof fungeretur (3. regum 2)2. simile legitur de Eliseo 3 propheta, qui vivente 10 rege Achaab et pacifice regnante fecit inungi in regem Israhel Yeu filium Josaphat; et occiso eo cum uxore ac 70 filiis suis obtinuit regnum ejus (4. regum 9)4. est etiam aliud exemplum de Jojada summo pontifice, qui Athalea reginas pacifice regnante constituit Joram, cui de jure regnum debitum erat, in regem Juda; et occisa est ipsa Athalea violenterh extracta de templo domini (4. regum 11)5. non licet amplius extendere sermonem, quoniam, si predicta excusacio 15 locum haberet, vix aut nunquam aliqua policia posset subsistere. item arguendo ex con- dicione generalis concilii manifeste patet, quod dictum capitulum „Frequens““ non habet locum in casu presenti. dicit enim, quod in casu scismatis uterque contendentium tenetur venire ad generale concilium et suum competitorem ad causam provocare. certum est namque, quod i generale concilium non tenetur k venire ad generale concilium. est enim contradictio in 20 adjecto. item non potest esse competitor in papatu, quoniam papa esse non potest. et sic nullatenus ad concilium generale extenditur pena predicti capitulil; item patet, cum dicitur", quod ,sub pena amissionis juris, si quod forte sibi in papatu quesitum foret“. et namque gene- rale concilium, quia papa esse non potest, nec potest acquirere jus in papatu nec amittere jus, quod sibi quesitum esset in illo. amplius idem probatur ex verbo ,et ad quaslibet dignitates 25 active et passive sit inhabilis". etenimm quia generalen concilium sicut papao cardinalis patriarcha archiepiscopus vel episcopus etc. esse non potest, ita nec potest ei competere pena, quod ad hujusmodi dignitates active et passive sit inhabile. sic igitur patet ex condicione concilii, quod, cum ei non competat scisma facere, nec tenetur ire ad concilium aut papa esse non p potest velq amittere jus in papatu aut esse inabile ad quaslibetr dignitates, que penes 30 imponuntur contra scisma facientest, nullatenus ex dicto capitulo „Frequens“ potest funda- mentum assumi, ut in casu presenti non obediatur sacro concilio Basiliensi. [2] Secundo patet hoc ex parte remedii, quod in casu scismatis adhibeatur per pre- dictum capitulum u videlicet, quod si terminus inchoacionis concilii sit forte tunc pendens ultra annum, quod intelligatur infra annum abbreviatus. constat igitur ex ipsius intencione, quod v 35 tempore, quo dicitur esse scisma in ecclesia dei, si tunc concilium actu celebraretur, ad illud debet recurri pro extingwendo scismate. nam cum disponat abbreviacionem fieri pro inchoa- cione concilii, multo magis intendit esse recurrendum ad concilium, quod actu celebratur. patet etiam hoc ex clausula, que in eodem capitulo w subjungitur, videlicet quod, „si infra annum aut diem indicti concilii celebrandi scisma contingeret vel aliquis esset electus in summum 40 pontificem per metum seu impressionem, quod teneanturx statim venire ad concilium“, itaque voluit, quandocumque scisma contingeret, statim recurri debere ad generale concilium, quod a) W add. est. b) BAE eciam. c) C tam auf Rasur; MBAEW tamen. d) MBAEW quia. e) M mise- racione. f) E pontificio. g) BE regnum; A regnum korr. in regina. h) W add. et. i) Hss. add. per. k) W om. tenetur bis non (Z. 21). 1) W add. quod determinat neutri competitorum esse obediendum. 45 m) M om. etenim bis inhabile. n) W generalia concilia statt gen. conc. 0) W add. neque. p) om. MCW. " W nec. r) W quascumque. s) W pena imponitur statt p. imp. t) Hss. add. quod. u) W add. Frequens. v) E add. in. w) C decreto. x) C teneatur. 1 I. Sam. 16. 2 1. (3.) Reg. 2, 26 und 35. 3 Der Prophet Elisa. 4 Vgl. 2. (4.) Reg. 9, 1-13. 5 Vgl. 2. (4.) Reg. 11, 1-16. 6 Vgl. S. 36 Anm. 1. Diese und die folgenden Zitate aus dem Dekrel Frequens s. S. 368. 50
370 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23/ sunt causa scismatis. nec sufficienter excusat, quod generale concilium tunc solum debeat proferre sentenciam contra summum pontificem, quando adstatim execucio parata existit. sic namque Samuel propheta dicereturl fecisse scisma in regno Israel, quia ex mandato dei vivente adhuc Saul rege unxit David in regem ejusdem regni; equidem plena execucio non fuit facta per multos annos postea. et quod majus a, quia tuncb, licet post mortem Saulis filius ejus fuit 5 in regem susceptus, nichilominus tame ipse David, ad quem de jure pertinebat regnum, quamd sui fautores prosecuti sunt constanter electionem divina inspiracionee factam de per- sona sua, donec obtinuit regnum pacifice. aliud exemplum etiam suffragatur, quod Abiathar summo sacerdote deposito adhuc eo vivente rex Salomon, qui eum abjecit, constituit Sadoch, ut summo sacerdociof fungeretur (3. regum 2)2. simile legitur de Eliseo 3 propheta, qui vivente 10 rege Achaab et pacifice regnante fecit inungi in regem Israhel Yeu filium Josaphat; et occiso eo cum uxore ac 70 filiis suis obtinuit regnum ejus (4. regum 9)4. est etiam aliud exemplum de Jojada summo pontifice, qui Athalea reginas pacifice regnante constituit Joram, cui de jure regnum debitum erat, in regem Juda; et occisa est ipsa Athalea violenterh extracta de templo domini (4. regum 11)5. non licet amplius extendere sermonem, quoniam, si predicta excusacio 15 locum haberet, vix aut nunquam aliqua policia posset subsistere. item arguendo ex con- dicione generalis concilii manifeste patet, quod dictum capitulum „Frequens““ non habet locum in casu presenti. dicit enim, quod in casu scismatis uterque contendentium tenetur venire ad generale concilium et suum competitorem ad causam provocare. certum est namque, quod i generale concilium non tenetur k venire ad generale concilium. est enim contradictio in 20 adjecto. item non potest esse competitor in papatu, quoniam papa esse non potest. et sic nullatenus ad concilium generale extenditur pena predicti capitulil; item patet, cum dicitur", quod ,sub pena amissionis juris, si quod forte sibi in papatu quesitum foret“. et namque gene- rale concilium, quia papa esse non potest, nec potest acquirere jus in papatu nec amittere jus, quod sibi quesitum esset in illo. amplius idem probatur ex verbo ,et ad quaslibet dignitates 25 active et passive sit inhabilis". etenimm quia generalen concilium sicut papao cardinalis patriarcha archiepiscopus vel episcopus etc. esse non potest, ita nec potest ei competere pena, quod ad hujusmodi dignitates active et passive sit inhabile. sic igitur patet ex condicione concilii, quod, cum ei non competat scisma facere, nec tenetur ire ad concilium aut papa esse non p potest velq amittere jus in papatu aut esse inabile ad quaslibetr dignitates, que penes 30 imponuntur contra scisma facientest, nullatenus ex dicto capitulo „Frequens“ potest funda- mentum assumi, ut in casu presenti non obediatur sacro concilio Basiliensi. [2] Secundo patet hoc ex parte remedii, quod in casu scismatis adhibeatur per pre- dictum capitulum u videlicet, quod si terminus inchoacionis concilii sit forte tunc pendens ultra annum, quod intelligatur infra annum abbreviatus. constat igitur ex ipsius intencione, quod v 35 tempore, quo dicitur esse scisma in ecclesia dei, si tunc concilium actu celebraretur, ad illud debet recurri pro extingwendo scismate. nam cum disponat abbreviacionem fieri pro inchoa- cione concilii, multo magis intendit esse recurrendum ad concilium, quod actu celebratur. patet etiam hoc ex clausula, que in eodem capitulo w subjungitur, videlicet quod, „si infra annum aut diem indicti concilii celebrandi scisma contingeret vel aliquis esset electus in summum 40 pontificem per metum seu impressionem, quod teneanturx statim venire ad concilium“, itaque voluit, quandocumque scisma contingeret, statim recurri debere ad generale concilium, quod a) W add. est. b) BAE eciam. c) C tam auf Rasur; MBAEW tamen. d) MBAEW quia. e) M mise- racione. f) E pontificio. g) BE regnum; A regnum korr. in regina. h) W add. et. i) Hss. add. per. k) W om. tenetur bis non (Z. 21). 1) W add. quod determinat neutri competitorum esse obediendum. 45 m) M om. etenim bis inhabile. n) W generalia concilia statt gen. conc. 0) W add. neque. p) om. MCW. " W nec. r) W quascumque. s) W pena imponitur statt p. imp. t) Hss. add. quod. u) W add. Frequens. v) E add. in. w) C decreto. x) C teneatur. 1 I. Sam. 16. 2 1. (3.) Reg. 2, 26 und 35. 3 Der Prophet Elisa. 4 Vgl. 2. (4.) Reg. 9, 1-13. 5 Vgl. 2. (4.) Reg. 11, 1-16. 6 Vgl. S. 36 Anm. 1. Diese und die folgenden Zitate aus dem Dekrel Frequens s. S. 368. 50
Strana 371
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 371 11439 actu celebraretur, aut a si in proximo inmineret celebracio, item hoc patet ex verbo, quod infra scribitur, quod „omnes tenentur venire ad generale concilium tamquam ad commune incen- dium extinguendum". equidem quando ardet domus, pro extinguendo igne recurritur ad aquam, que in fonte aut flumine actu existit nec expectatur futura de celo pluvia, ut primo paludes repleat. ex predicto verbo „tamquam ad commune incendium extinguendum“ veri- ficatur consideracio supposita, quod non recte imponitur generali concilio facere scisma. nam per omnes fideles debet recurri ad generale concilium pro tollendo scismate tamquam ad com- mune incendium extinguendum. itaque generale concilium diciturb esse extinctio scismatis. tercio ex dicto capitulo, si in casu presentis scismatis applicari debet, manifeste habetur, quod, 10 quia jam transivit annus et ipse olim Eugenius numquam personaliter comparuit in sacroc concilio, quod ergo jam ac multo tempore perdidit administracionem, si quam habebat in ipso papatu. est enim plus quam annusd, quod ipse manet in scismate. et juxta dispositionem dicti capituli gerens se pro summo pontifice tempore scismatis, postquam incepit concilium auctori- tate sancte sinodi Constanciensis, ipso jure est ab omnie administracione suspensus; preterea 15 quod non solum administracionem perdidit, sed elici posset, quod amisit omne jus, quod sibif forte unquam competiit in papatu, quia a tempore per eum causati scismatis nunquam com- paruit in concilio generali, quod ipse scit actu celebrari et sic a catholicis episcopis principibus et aliis fidelibus reputari. [3] Tertio, quod incongrue hiis diebus inducatur dictum capitulum „Frequens“ ad facien- 20 dum predictam animorum suspensionem, patet ratione temporis. ibi namque dicitur, „quod infra annum, postquam concilium inceperit, sint ipsi contendentes ab omnig administracione suspensi". et quia Basiliense concilium cepit administrare ea, que ad sedem apostolicam per- tinent, a tempore suspensionis facte de ipso olim Eugenio ab anno cum dimidio et amplius, quomodo igiturh nunc primo agitur de suspensione animorum? nec opponi i potest, quod culpa- 25 biliter egerit tanto tempore administrasse in hiis, que pertinent ad sedem apostolicam. hoc enim fecit concilium supersedendo a k processu ad instanciasl regum et principum. preterea si ob hoc, quod concilium Basiliense intromisit se de hiis, que pertinent ad papam, dicitur facere scisma, jam ergo diceretur ab 8 annis vel amplius fecissel scisma. equidem a tempore premisso constituit collectores m annatarum recepitque ex ipsis pecunias concessitque dispensaciones et 30 beneficia et indulgencias plenarias fecitque alia quam plurima, que solita erant fieri per sum- mum pontificem, item cum sacrum Constanciense concilium post depositionem pape Johan- nis XXIII.2 usque ad electionem Martini pape quinti3, que secuta fuit post annum cum dimidio, manum apposuerit in quam multis pertinentibus ad summum pontificem, jam ergo diceretur scisma fecisse. habet tamen in hoc pre ceteris conciliis laudem singularem, quod 35 extirpavit scisma de ecclesia dei. hoc etiam idem diceretur de Senensi concilio. equidem con- cessit indulgencias plenarias capientibus hereticos vel bannientibus de dominiis suis. non enim in bulla4 dicti Martini pape ad oratores suos expresse continebatur, quod concedere possent indulgencias plenarias. unde etsi ob hoc, quod generale concilium facit aliquando ea, que per- tinent ad summum pontificem, dicitur scisma facere, vix aut nunquam assignari potest generale 40 concilium, cui opponi non possit, quod scisma introduxerit. legitur namque in historia tripar- tita libro 1. capitulo 3.5 de primo Niceno concilio sic: „Crispo et Constantino cesaribus atque consulibus Romane quidem ecclesie Silvestris presidebat, Allexandrine autem Allexander 1322) et Jerosolimorum Macharius; Anthiochie, que est apud Orientem post Romanam, nondum quis- quam fuerat ordinatus persecucionibus scilicet prohibentibus. non longe post tempore hii, qui Aug. 23] 45 a) W vel cujus proxima statt aut — prox. b) W videtur. c) W add. Basiliensi. d) in M Randbemerkung der ersten Hand imo anni plures, ut patet de data sentencie usque ad presens tempus anni 42 de mense junii etc. e) om. W. f) W si statt sibi forte. g) om. CAW. h) W hier und auch sonst häufig ergo statt igitur. i) W add. ab eis. k) Win. 1) AE fuisse. m) Hss. collatores; aber nur in W hat eine andere Hand sinngemäß über annatarum gesetzt beneficiorum. 50 1 Vgl. RTA. 13, 679 ƒ. 2 Am 29. Mai 1415, vgl. Hefele 7, 139. 3 Am I1. November 1417, vgl. Hefele 7, 328. 4 Vom I. Febr. 1431, vgl. Mansi 29, 11; Hefele 7, 428. 5 Tatsächlich Cassiodor, Historia tripartita lib. I cap. 4 (Migne, Patrol. curs. series lat. 69, 887).
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 371 11439 actu celebraretur, aut a si in proximo inmineret celebracio, item hoc patet ex verbo, quod infra scribitur, quod „omnes tenentur venire ad generale concilium tamquam ad commune incen- dium extinguendum". equidem quando ardet domus, pro extinguendo igne recurritur ad aquam, que in fonte aut flumine actu existit nec expectatur futura de celo pluvia, ut primo paludes repleat. ex predicto verbo „tamquam ad commune incendium extinguendum“ veri- ficatur consideracio supposita, quod non recte imponitur generali concilio facere scisma. nam per omnes fideles debet recurri ad generale concilium pro tollendo scismate tamquam ad com- mune incendium extinguendum. itaque generale concilium diciturb esse extinctio scismatis. tercio ex dicto capitulo, si in casu presentis scismatis applicari debet, manifeste habetur, quod, 10 quia jam transivit annus et ipse olim Eugenius numquam personaliter comparuit in sacroc concilio, quod ergo jam ac multo tempore perdidit administracionem, si quam habebat in ipso papatu. est enim plus quam annusd, quod ipse manet in scismate. et juxta dispositionem dicti capituli gerens se pro summo pontifice tempore scismatis, postquam incepit concilium auctori- tate sancte sinodi Constanciensis, ipso jure est ab omnie administracione suspensus; preterea 15 quod non solum administracionem perdidit, sed elici posset, quod amisit omne jus, quod sibif forte unquam competiit in papatu, quia a tempore per eum causati scismatis nunquam com- paruit in concilio generali, quod ipse scit actu celebrari et sic a catholicis episcopis principibus et aliis fidelibus reputari. [3] Tertio, quod incongrue hiis diebus inducatur dictum capitulum „Frequens“ ad facien- 20 dum predictam animorum suspensionem, patet ratione temporis. ibi namque dicitur, „quod infra annum, postquam concilium inceperit, sint ipsi contendentes ab omnig administracione suspensi". et quia Basiliense concilium cepit administrare ea, que ad sedem apostolicam per- tinent, a tempore suspensionis facte de ipso olim Eugenio ab anno cum dimidio et amplius, quomodo igiturh nunc primo agitur de suspensione animorum? nec opponi i potest, quod culpa- 25 biliter egerit tanto tempore administrasse in hiis, que pertinent ad sedem apostolicam. hoc enim fecit concilium supersedendo a k processu ad instanciasl regum et principum. preterea si ob hoc, quod concilium Basiliense intromisit se de hiis, que pertinent ad papam, dicitur facere scisma, jam ergo diceretur ab 8 annis vel amplius fecissel scisma. equidem a tempore premisso constituit collectores m annatarum recepitque ex ipsis pecunias concessitque dispensaciones et 30 beneficia et indulgencias plenarias fecitque alia quam plurima, que solita erant fieri per sum- mum pontificem, item cum sacrum Constanciense concilium post depositionem pape Johan- nis XXIII.2 usque ad electionem Martini pape quinti3, que secuta fuit post annum cum dimidio, manum apposuerit in quam multis pertinentibus ad summum pontificem, jam ergo diceretur scisma fecisse. habet tamen in hoc pre ceteris conciliis laudem singularem, quod 35 extirpavit scisma de ecclesia dei. hoc etiam idem diceretur de Senensi concilio. equidem con- cessit indulgencias plenarias capientibus hereticos vel bannientibus de dominiis suis. non enim in bulla4 dicti Martini pape ad oratores suos expresse continebatur, quod concedere possent indulgencias plenarias. unde etsi ob hoc, quod generale concilium facit aliquando ea, que per- tinent ad summum pontificem, dicitur scisma facere, vix aut nunquam assignari potest generale 40 concilium, cui opponi non possit, quod scisma introduxerit. legitur namque in historia tripar- tita libro 1. capitulo 3.5 de primo Niceno concilio sic: „Crispo et Constantino cesaribus atque consulibus Romane quidem ecclesie Silvestris presidebat, Allexandrine autem Allexander 1322) et Jerosolimorum Macharius; Anthiochie, que est apud Orientem post Romanam, nondum quis- quam fuerat ordinatus persecucionibus scilicet prohibentibus. non longe post tempore hii, qui Aug. 23] 45 a) W vel cujus proxima statt aut — prox. b) W videtur. c) W add. Basiliensi. d) in M Randbemerkung der ersten Hand imo anni plures, ut patet de data sentencie usque ad presens tempus anni 42 de mense junii etc. e) om. W. f) W si statt sibi forte. g) om. CAW. h) W hier und auch sonst häufig ergo statt igitur. i) W add. ab eis. k) Win. 1) AE fuisse. m) Hss. collatores; aber nur in W hat eine andere Hand sinngemäß über annatarum gesetzt beneficiorum. 50 1 Vgl. RTA. 13, 679 ƒ. 2 Am 29. Mai 1415, vgl. Hefele 7, 139. 3 Am I1. November 1417, vgl. Hefele 7, 328. 4 Vom I. Febr. 1431, vgl. Mansi 29, 11; Hefele 7, 428. 5 Tatsächlich Cassiodor, Historia tripartita lib. I cap. 4 (Migne, Patrol. curs. series lat. 69, 887).
Strana 372
372 in Nicena collecti sunt, eloquiis ammirantes Eustachium dignum approbaverunt sede apo- stolica presidere. et cum esset episcopus vicine a Beroe b, eum in Anthiochiam transtulerunt." simili modo posset allegari de aliis conciliis generalibus, quee dispensaciones indulgencias ecclesias beneficia et officia concesserunt. sed compendii gracia subsistitur. hec est enim veri- tas, prout legiturd in sinodali responsionel, que incipit „Speravit hactenus“, quod de quibus- 5 cumque negociis tocius ecclesie facultatem habet concilium generale. nam quemadmodum potest condere statuta et canones, quibuse ordinat de modo forma et tempore, quibusf tam papa quam alii debent de negociis ecclesie disponere, ita et per se ipsum disponere potest. itaque allegacio illa, quia Basiliense concilium facit ea, que pertinent ad summum pontificem, ideo tamquam scisma facienti potest ei non obediri, similiter et ex ipsa inferturs omnia generalia 10 concilia fecisse scisma auth fuisse scismatica, et tamen nobis non est alia fides katholica, nisi que firmata i et declarata est per hujusmodi generalia concilia; nec fideles catholici sperant se salvandos in alia fide, nisi in ea, quam firmarunt et declararunt generalia concilia, que sedente etiam unicok indubitato summo pontifice fecerunt quam plurima de hiis, que pertinere di- cuntur ad apostolicam sedem. [4] Quarto, quod subtraccio obediencie in casu scismatis sive dicatur! per modum pene sive per modum remedii non extendatur ad concilium generale in casu presenti, inducitur ex preeminentia judicii. ut enim patet ex dicto capitulo, quilibet illorum, qui gerit se pro summo pontifice vel in papatu administrat et sic dicitur fieri scisma, citatur aut comparere tenetur in generali concilio ad suscipiendum judicium. generale autem concilium in terris non 20 habet judicem superiorem, coram quo debeat comparere. unde ab ipso nullatenus appellatur nec eciam ad Christum sedentem in celo. nam hujusmodi appellacio quod sit erronea et scan- dalosa, diffinitum est per sacrum Constanciense concilium in sessione 15. m2. item quod non liceat a generali concilio appellare, expresse habetur 11. actione3 Calcedonensis concilii. ita enim dicitur: „regula est, ut ab electa sinodo non licet appellare. isti igitur hac ipsa sunt elec- 25 tione dampnati. hec est fides patrum; qui preter ista sapit, hereticus est; qui vero aliter sapit, anathema sit". cesset igitur jam prophana contencio. nam vere impius atque sacrilegus est, qui post tot sacerdotum sentenciam opinioni sue aliquid tractandum relinquit. quisquis enim post veritatem repertam aliquid uberius discutit, mendacium querit. de hoc etiam expressius dicitur actione 11.n in oktavo° Toletano concilio. diciturp enim sic 11. actione4: „articulo 30 decretorum universalium perhenne dedimus firmamentum. scientque, quod multimoda semper deus opposicione judiciorum erumpnas relevet oppressorum. et sicut malis exigentibus hominum permittit exercere penurias ulcionum, ita, cum voluerit, gravedines relevat pressurarum. hinc et decreta precedentium patrum: ad contencionis jurgium radicitus evellendum rite sinodalem fieri censuere conventum, ut illic de diversitate judiciorum preterite lites habeant terminum, 35 ubi spiritus sanctus universalem ordinaverit cetum. ab hoc ergo spiritu sancto succensi, nec quilibet in posterum aut importuneq valeant commoveri aut generalia statuta convellere, plena decrevimus unanimitate connexi, ut quecumque pro fidei causis ecclesiasticisque negociis aut in preteritis gestis aut in presentir constitutis aut in futuris etiam decretis vel sunt vel fuerunt diffinicione conscripta universalis auctoritatis, nullus deinceps hiis contradicere audeat, 40 nullus ea reverberare presumat, nullus non implere contendat. nam sis quis ex religione contra hec inobediens aut susurrans aut certe lacerator aut invidus ac non pocius eorundem fautor extiterit, gradust et honoris sui et communionis sancte lugeat amissione mulctatus. cum vero 15 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) a) em.; Hss. Nicene. b) W Boroe. c) W quomodo. d) BAEW habetur. e) MCBAE de quib. f) W in quibus. g) CBW inferretur. h) W om. aut — scism. i) W declarata et confirmata statt firm. et decl. 45 k) B add. et. 1) M dicitur. m) in BAE Lücke. n) W nona. 0) W 8; MCBAE septimo. D) W om. dicitur — patet (S. 373 Z. 4). qMC impune. r) BA presentibus; E presentem. s) M nullus korrigiert aus si quis. t) em.; Hss. gratuitus. 1 Vom 16. Juni 1433, vgl. S. 35 Anm. 10. 2 Vgl. S. 350 Anm. 6. 3 Nicht festzustellen. 4 Vom Jahr 653, vgl. Mansi 10, 1207; Hefele 3, 92. 50
372 in Nicena collecti sunt, eloquiis ammirantes Eustachium dignum approbaverunt sede apo- stolica presidere. et cum esset episcopus vicine a Beroe b, eum in Anthiochiam transtulerunt." simili modo posset allegari de aliis conciliis generalibus, quee dispensaciones indulgencias ecclesias beneficia et officia concesserunt. sed compendii gracia subsistitur. hec est enim veri- tas, prout legiturd in sinodali responsionel, que incipit „Speravit hactenus“, quod de quibus- 5 cumque negociis tocius ecclesie facultatem habet concilium generale. nam quemadmodum potest condere statuta et canones, quibuse ordinat de modo forma et tempore, quibusf tam papa quam alii debent de negociis ecclesie disponere, ita et per se ipsum disponere potest. itaque allegacio illa, quia Basiliense concilium facit ea, que pertinent ad summum pontificem, ideo tamquam scisma facienti potest ei non obediri, similiter et ex ipsa inferturs omnia generalia 10 concilia fecisse scisma auth fuisse scismatica, et tamen nobis non est alia fides katholica, nisi que firmata i et declarata est per hujusmodi generalia concilia; nec fideles catholici sperant se salvandos in alia fide, nisi in ea, quam firmarunt et declararunt generalia concilia, que sedente etiam unicok indubitato summo pontifice fecerunt quam plurima de hiis, que pertinere di- cuntur ad apostolicam sedem. [4] Quarto, quod subtraccio obediencie in casu scismatis sive dicatur! per modum pene sive per modum remedii non extendatur ad concilium generale in casu presenti, inducitur ex preeminentia judicii. ut enim patet ex dicto capitulo, quilibet illorum, qui gerit se pro summo pontifice vel in papatu administrat et sic dicitur fieri scisma, citatur aut comparere tenetur in generali concilio ad suscipiendum judicium. generale autem concilium in terris non 20 habet judicem superiorem, coram quo debeat comparere. unde ab ipso nullatenus appellatur nec eciam ad Christum sedentem in celo. nam hujusmodi appellacio quod sit erronea et scan- dalosa, diffinitum est per sacrum Constanciense concilium in sessione 15. m2. item quod non liceat a generali concilio appellare, expresse habetur 11. actione3 Calcedonensis concilii. ita enim dicitur: „regula est, ut ab electa sinodo non licet appellare. isti igitur hac ipsa sunt elec- 25 tione dampnati. hec est fides patrum; qui preter ista sapit, hereticus est; qui vero aliter sapit, anathema sit". cesset igitur jam prophana contencio. nam vere impius atque sacrilegus est, qui post tot sacerdotum sentenciam opinioni sue aliquid tractandum relinquit. quisquis enim post veritatem repertam aliquid uberius discutit, mendacium querit. de hoc etiam expressius dicitur actione 11.n in oktavo° Toletano concilio. diciturp enim sic 11. actione4: „articulo 30 decretorum universalium perhenne dedimus firmamentum. scientque, quod multimoda semper deus opposicione judiciorum erumpnas relevet oppressorum. et sicut malis exigentibus hominum permittit exercere penurias ulcionum, ita, cum voluerit, gravedines relevat pressurarum. hinc et decreta precedentium patrum: ad contencionis jurgium radicitus evellendum rite sinodalem fieri censuere conventum, ut illic de diversitate judiciorum preterite lites habeant terminum, 35 ubi spiritus sanctus universalem ordinaverit cetum. ab hoc ergo spiritu sancto succensi, nec quilibet in posterum aut importuneq valeant commoveri aut generalia statuta convellere, plena decrevimus unanimitate connexi, ut quecumque pro fidei causis ecclesiasticisque negociis aut in preteritis gestis aut in presentir constitutis aut in futuris etiam decretis vel sunt vel fuerunt diffinicione conscripta universalis auctoritatis, nullus deinceps hiis contradicere audeat, 40 nullus ea reverberare presumat, nullus non implere contendat. nam sis quis ex religione contra hec inobediens aut susurrans aut certe lacerator aut invidus ac non pocius eorundem fautor extiterit, gradust et honoris sui et communionis sancte lugeat amissione mulctatus. cum vero 15 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) a) em.; Hss. Nicene. b) W Boroe. c) W quomodo. d) BAEW habetur. e) MCBAE de quib. f) W in quibus. g) CBW inferretur. h) W om. aut — scism. i) W declarata et confirmata statt firm. et decl. 45 k) B add. et. 1) M dicitur. m) in BAE Lücke. n) W nona. 0) W 8; MCBAE septimo. D) W om. dicitur — patet (S. 373 Z. 4). qMC impune. r) BA presentibus; E presentem. s) M nullus korrigiert aus si quis. t) em.; Hss. gratuitus. 1 Vom 16. Juni 1433, vgl. S. 35 Anm. 10. 2 Vgl. S. 350 Anm. 6. 3 Nicht festzustellen. 4 Vom Jahr 653, vgl. Mansi 10, 1207; Hefele 3, 92. 50
Strana 373
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 373 [1439 Aug.23/ quelibet sancta sinodus agitur aut pacifice inter pontifices quispiam diffinitur, si pauciores per nescienciam vel contencionem forte dissenciant, aut commoniti plurimorum cetu cum dedecore confusionis abscedant a aut excommunicacionis sentenciam annue luant.“ ex premissis mani- feste patet, quod b, cum generale concilium non habeat supra se judicem in terris, nullatenus 5 potest argui contra ipsum ex dicto capitulo „Frequens“, quod disposuite scisma facientes comparere in generali concilio tamquam coramd competente judice suo. preterea ibi agitur, quod debeat terminari scisma per concilium jam indictum per ecclesiam. primo hodie autem nullum est generale concilium ecclesie nisi sacrum concilium Basiliense nec locus aliquis ex- presse assignatus est per ecclesiam, ubi concilium celebrari debeat in futurum, ut ad id recur- 10 ratur tamquam ad commune incendium extinguendum, item quando sunt plures facientes scisma, tunc per capitulum „Frequens“ disponitur eis non esse obediendum, postquam con- cilium inceptum fuerit. si igitur aliquis locus fortassis assignatus dicatur pro futuro celebrando concilio, ad quod deberet recurri per omnes tamquam ad commune incendium extinguendum, et ex hoc respectu dicatur esse non obediendum concilio Basiliensi, donec causa scismatis per illud aliud concilium futurum terminetur, jam ergo hoc fieri non deberet, donec illud concilium inciperet celebrari. amplius quod non obediatur tempore scismatis duobus aut pluribus con- tendentibus de papatu, hoc reperimus determinatum, quod, quando fiet, hoc fiet auctoritate ecclesie videlicet sancte sinodi Constanciensis, ut patet ine dicto capitulo „Frequens“. quod autem nunc non obediatur sacro Basiliensi concilio, sed liceat obedienciam suspendere, hoc 20 non fit aliqua auctoritate ecclesie. non enim unquam reperitur determinatum, quod in casu, quo per generale concilium papa propter sua demerita a papatu deponitur, liceat uni vel pluri- bus archiepiscopis vel aliis exemptis a jurisdiccione ordinaria subtrahere se ab obediencia ecclesie, ad quam tenentur racione suarum ecclesiarum vel personarum; item quod in eorum arbitrio constitutum sit pro tempore sibi placito esse vel non esse obediendum. tunc enim inferior tenetur suo obedire superiori, quando precipitur ei. ex premissis igitur omnibus evi- dentissime patet, quod dictum capitulum „Frequens“ nullatenus etiam apparenter probat id, ad quod allegatur, quod moderno tempore, quia dictus Gabriel facit rebellionem et non vult acquiescere sentencie Basiliensis concilii, quod ideo liceat profitentibus sacrum Basiliense con- cilium suspendere animos, ut ipsi concilio non obediatur. quinimo evidenter ex intencione dicti 30 capituli habetur, quod omnes tenentur recurrere ad dictum concilium pro tollendo scismate tamquam ad commune incendium extinguendum et ibidem existentes unacum eodem concilio providere de bono et salutari regimine ecclesie. illud autem precipue attendendum est, quod, si dictum capitulum „Frequens“ reciperet sensum, prout illi opinabanturf, nunquam posset reformacio fieri per generale concilium. nam cum nullus doctus Christianus ignoret statumg 35 generalis sinodi nullam sedem magis exequi oportere quam primam quodque Romanus ponti- fex pre ceteris custodire debet canones universalium conciliorum, si contingat, sicut jam in olim Eugenio experiencia demonstravit, quod summus pontifex observare contempnit decreta generalis concilii et transgressoribus tribuit favores indebitos, ex qua re plurima turbacio et scandala vexabunt ecclesiam, unde tunc necesse erit procedere adversus eum, si alias spontanee 40 trahi non potest, etiam per depositionem. et quia nec per minimum tempus licet in ecclesia deficere supremam potestatem ad providendum saluti animarum et debito justicie, ipso de- posito potestas providendi in hiis etiam quantum ad exercitium competeret generalih concilio. si ergo, quia i generale concilium in eo casu exerceret ea, que pertinent ad papam, diceretur facere scisma, nunquam ergo procedere deberet adversus summum pontificem obedire k nolen- 45 tem. unde manifestel apparet, quod cessaret effectualis m reformacio ecclesie, nisi illa vocetur reformacio, que fieret pro libito summi pontificis. equidem vix aut nullus summus pontifex spontanee assentiret sue depositioni, ad quam necesse est per ecclesiam intendi, quando summus pontifex resistit reformacioni, que pertinet ad fidelium salutem et bonumn regimen 15 25 50 a) M abscedant korr. aus abscondant. b) Witaque. c) MC disposuerit. d) AE pro. e) BAW ex. f)A opinantur. g) BAW statutum. h) BA generalibus conciliis. i) MCBAE add. per. k) W om. obedire nolentem. 1) om. W. m) W effectualiter. n) om. W.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 373 [1439 Aug.23/ quelibet sancta sinodus agitur aut pacifice inter pontifices quispiam diffinitur, si pauciores per nescienciam vel contencionem forte dissenciant, aut commoniti plurimorum cetu cum dedecore confusionis abscedant a aut excommunicacionis sentenciam annue luant.“ ex premissis mani- feste patet, quod b, cum generale concilium non habeat supra se judicem in terris, nullatenus 5 potest argui contra ipsum ex dicto capitulo „Frequens“, quod disposuite scisma facientes comparere in generali concilio tamquam coramd competente judice suo. preterea ibi agitur, quod debeat terminari scisma per concilium jam indictum per ecclesiam. primo hodie autem nullum est generale concilium ecclesie nisi sacrum concilium Basiliense nec locus aliquis ex- presse assignatus est per ecclesiam, ubi concilium celebrari debeat in futurum, ut ad id recur- 10 ratur tamquam ad commune incendium extinguendum, item quando sunt plures facientes scisma, tunc per capitulum „Frequens“ disponitur eis non esse obediendum, postquam con- cilium inceptum fuerit. si igitur aliquis locus fortassis assignatus dicatur pro futuro celebrando concilio, ad quod deberet recurri per omnes tamquam ad commune incendium extinguendum, et ex hoc respectu dicatur esse non obediendum concilio Basiliensi, donec causa scismatis per illud aliud concilium futurum terminetur, jam ergo hoc fieri non deberet, donec illud concilium inciperet celebrari. amplius quod non obediatur tempore scismatis duobus aut pluribus con- tendentibus de papatu, hoc reperimus determinatum, quod, quando fiet, hoc fiet auctoritate ecclesie videlicet sancte sinodi Constanciensis, ut patet ine dicto capitulo „Frequens“. quod autem nunc non obediatur sacro Basiliensi concilio, sed liceat obedienciam suspendere, hoc 20 non fit aliqua auctoritate ecclesie. non enim unquam reperitur determinatum, quod in casu, quo per generale concilium papa propter sua demerita a papatu deponitur, liceat uni vel pluri- bus archiepiscopis vel aliis exemptis a jurisdiccione ordinaria subtrahere se ab obediencia ecclesie, ad quam tenentur racione suarum ecclesiarum vel personarum; item quod in eorum arbitrio constitutum sit pro tempore sibi placito esse vel non esse obediendum. tunc enim inferior tenetur suo obedire superiori, quando precipitur ei. ex premissis igitur omnibus evi- dentissime patet, quod dictum capitulum „Frequens“ nullatenus etiam apparenter probat id, ad quod allegatur, quod moderno tempore, quia dictus Gabriel facit rebellionem et non vult acquiescere sentencie Basiliensis concilii, quod ideo liceat profitentibus sacrum Basiliense con- cilium suspendere animos, ut ipsi concilio non obediatur. quinimo evidenter ex intencione dicti 30 capituli habetur, quod omnes tenentur recurrere ad dictum concilium pro tollendo scismate tamquam ad commune incendium extinguendum et ibidem existentes unacum eodem concilio providere de bono et salutari regimine ecclesie. illud autem precipue attendendum est, quod, si dictum capitulum „Frequens“ reciperet sensum, prout illi opinabanturf, nunquam posset reformacio fieri per generale concilium. nam cum nullus doctus Christianus ignoret statumg 35 generalis sinodi nullam sedem magis exequi oportere quam primam quodque Romanus ponti- fex pre ceteris custodire debet canones universalium conciliorum, si contingat, sicut jam in olim Eugenio experiencia demonstravit, quod summus pontifex observare contempnit decreta generalis concilii et transgressoribus tribuit favores indebitos, ex qua re plurima turbacio et scandala vexabunt ecclesiam, unde tunc necesse erit procedere adversus eum, si alias spontanee 40 trahi non potest, etiam per depositionem. et quia nec per minimum tempus licet in ecclesia deficere supremam potestatem ad providendum saluti animarum et debito justicie, ipso de- posito potestas providendi in hiis etiam quantum ad exercitium competeret generalih concilio. si ergo, quia i generale concilium in eo casu exerceret ea, que pertinent ad papam, diceretur facere scisma, nunquam ergo procedere deberet adversus summum pontificem obedire k nolen- 45 tem. unde manifestel apparet, quod cessaret effectualis m reformacio ecclesie, nisi illa vocetur reformacio, que fieret pro libito summi pontificis. equidem vix aut nullus summus pontifex spontanee assentiret sue depositioni, ad quam necesse est per ecclesiam intendi, quando summus pontifex resistit reformacioni, que pertinet ad fidelium salutem et bonumn regimen 15 25 50 a) M abscedant korr. aus abscondant. b) Witaque. c) MC disposuerit. d) AE pro. e) BAW ex. f)A opinantur. g) BAW statutum. h) BA generalibus conciliis. i) MCBAE add. per. k) W om. obedire nolentem. 1) om. W. m) W effectualiter. n) om. W.
Strana 374
374 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) ecclesie. preterea si ob hoc, quod concilium procedit adversus summum pontificem, cujus personam, ut effectualiter depellatur a sede, in potestate non habet, scisma facere dicitur, jam igitur numquam liceret ferre a sentenciam, nisi quando persona pape teneretur in carcere. ex quo evidenter quisquis intelligere potest, quod manifesta datur occasio ad sediciones, ut vide- licet, postquam generale concilium, quod est legitimus judex pape, examinaverit causam, quamprimum se facultas obtulerit, apponatur manus fortassis privata in personam summi pontificis; et qui sic apponeret private b manum in summum pontificem, sperare aut presumere posset de inmunitate sibi concedenda a concilio, ex quo per operam ipsius concilium a scismate excusatur; unde quandocumque concilium congregabitur ad reformationem ecclesie in capite et in membris, ex ea re evidens occasio prestabitur ad hujusmodi faciendum sediciones. pre- 10 terea ex hujusmodi intellectu manifeste prestatur occasio, quod generale concilium eo ipso, quod deponit summum pontificem, debeat inmediate procedere ad eleccionem alterius, qui potens sit ipsum, qui depositus est, violenter expellere, nec expectare vel perpaucissimos dies, ut sentencia primo sit notificata vel quod informacio fiat, quam justa lata sit, aut quod depo- situs expellatur a sede vel non obediatur eidem. si enim ex dicto capitulo velint predicti 15 concludere, quod tempore medio inter depositionem summi pontificis et electionem alterius licet tenere animos in suspenso, ut non obediatur pape deposito vel generali concilio, et ob hoc, quod, quia ecclesia in hiis providet, que pertinent ad sedem apostolicam, diciture facere scisma, tunc igitur concilium generale, ut hujusmodi occasionem prescindat, statim procedet ad electionem. preterea dicta suspensio animorum, ut non obediatur pape deposito vel gene- 20 rali concilio, cum non appareatd ex se licita nec divine legi conformis, sed fortassis illi con- traria vel alias multipliciter erronea aut scandalosa, manifestum est, quod nunquam fuit nec est de intencione dicti capituli „Frequens". non enim est de intencione hujuse canonis editi per sanctam generalem sinodum ille sensus, qui non est licitus nec divine legi conformis, sed fortassis illi contrarius vel alias erroneus aut scandalosus, de quo statim infra dicetur. Ex premissisf igitur evidentissime constatg, quod nullatenus ex dicto capitulo „Frequens“ elici potest ille sensus, quod in casu rebellionis moderne et scismatis, quod dictus olim Euge- nius fecit et facit contra sacrum Basiliense concilium, liceat quibuscumque fidelibus, cujusvis dignitatis sint, animos tenere in suspenso, ut non obedianth ipsi concilio vel, quod idem est, liceat ipsis subtrahere se ab obediencia sacri Basiliensis concilii, ad quam tenentur ex decla- 30 racione facta in concilio Constanciensi. equidem qualicumque i vocabulo seu nomine coloretur, asserere non debere obediri sacro generali concilio apostolica sede vacante, non multum distat a subtraccione obediencie. utrum autem sit causa justificativa hujus inobediencie et con- temptus, quia dicitur, quod non perpetuo sed ad incertum tempus, videlicet usquequo dif- finiatur per sacrum generale vel aliud Basiliense concilium, non erit facile, ut sic etiam fore 35 licitum defendatur. [II] Adk probandum, quod in casu moderni scismatis et rebellionis, quam fecit! et continuat dictus Gabriel contra sanctam synodum Basiliensem, non liceat quibus- cumque fidelibus subtrahere se ab obediencia dicti sacri Basiliensis concilii quasi per quandam viam neutralitatis, asserendom: quod tempore moderno licet tenere ani- 40 mum in suspenso, donec per aliud generale concilium diffiniatur, cui sit obediendum, videlicet an ipsi Gabrieli deposito vel sacre Basiliensi sinodo universali, que eum deposuit; quodque tempore medio liceat cuilibet n metropolitano tenere in sua diocesi vel provincia supremum tri- bunal judicii, ad quod debeat recurri per omnes subditos pro habenda justicia, nec interim obediatur processibus generalis concilii tam in factis ecclesie quam singularium personarum, 45 si ex parte ipsius Gabrielis contrarii processus fulminati fuerint aut fulminentur; itaque tem- pore prelibato non sit danda aliqua certa suprema auctoritas judicii, ad quam debeat recursus per fideles haberi; — adversus hujusmodi neutralitatem nullatenuso asserendo, quod jam facta 25 5 a) M ferri. b) W privatam. c) A dicatur. d) W sit statt app. ex se. e) W dicti. f) W hiis. g) W patet. h) BAEW obediatur. i) E qualitercumque. k) E Raum für eine Initiale. I) W facit statt 50 fec. et cont. m) W asserentibus. n) W cuique. 0) W om. nullatenus — canonico.
374 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) ecclesie. preterea si ob hoc, quod concilium procedit adversus summum pontificem, cujus personam, ut effectualiter depellatur a sede, in potestate non habet, scisma facere dicitur, jam igitur numquam liceret ferre a sentenciam, nisi quando persona pape teneretur in carcere. ex quo evidenter quisquis intelligere potest, quod manifesta datur occasio ad sediciones, ut vide- licet, postquam generale concilium, quod est legitimus judex pape, examinaverit causam, quamprimum se facultas obtulerit, apponatur manus fortassis privata in personam summi pontificis; et qui sic apponeret private b manum in summum pontificem, sperare aut presumere posset de inmunitate sibi concedenda a concilio, ex quo per operam ipsius concilium a scismate excusatur; unde quandocumque concilium congregabitur ad reformationem ecclesie in capite et in membris, ex ea re evidens occasio prestabitur ad hujusmodi faciendum sediciones. pre- 10 terea ex hujusmodi intellectu manifeste prestatur occasio, quod generale concilium eo ipso, quod deponit summum pontificem, debeat inmediate procedere ad eleccionem alterius, qui potens sit ipsum, qui depositus est, violenter expellere, nec expectare vel perpaucissimos dies, ut sentencia primo sit notificata vel quod informacio fiat, quam justa lata sit, aut quod depo- situs expellatur a sede vel non obediatur eidem. si enim ex dicto capitulo velint predicti 15 concludere, quod tempore medio inter depositionem summi pontificis et electionem alterius licet tenere animos in suspenso, ut non obediatur pape deposito vel generali concilio, et ob hoc, quod, quia ecclesia in hiis providet, que pertinent ad sedem apostolicam, diciture facere scisma, tunc igitur concilium generale, ut hujusmodi occasionem prescindat, statim procedet ad electionem. preterea dicta suspensio animorum, ut non obediatur pape deposito vel gene- 20 rali concilio, cum non appareatd ex se licita nec divine legi conformis, sed fortassis illi con- traria vel alias multipliciter erronea aut scandalosa, manifestum est, quod nunquam fuit nec est de intencione dicti capituli „Frequens". non enim est de intencione hujuse canonis editi per sanctam generalem sinodum ille sensus, qui non est licitus nec divine legi conformis, sed fortassis illi contrarius vel alias erroneus aut scandalosus, de quo statim infra dicetur. Ex premissisf igitur evidentissime constatg, quod nullatenus ex dicto capitulo „Frequens“ elici potest ille sensus, quod in casu rebellionis moderne et scismatis, quod dictus olim Euge- nius fecit et facit contra sacrum Basiliense concilium, liceat quibuscumque fidelibus, cujusvis dignitatis sint, animos tenere in suspenso, ut non obedianth ipsi concilio vel, quod idem est, liceat ipsis subtrahere se ab obediencia sacri Basiliensis concilii, ad quam tenentur ex decla- 30 racione facta in concilio Constanciensi. equidem qualicumque i vocabulo seu nomine coloretur, asserere non debere obediri sacro generali concilio apostolica sede vacante, non multum distat a subtraccione obediencie. utrum autem sit causa justificativa hujus inobediencie et con- temptus, quia dicitur, quod non perpetuo sed ad incertum tempus, videlicet usquequo dif- finiatur per sacrum generale vel aliud Basiliense concilium, non erit facile, ut sic etiam fore 35 licitum defendatur. [II] Adk probandum, quod in casu moderni scismatis et rebellionis, quam fecit! et continuat dictus Gabriel contra sanctam synodum Basiliensem, non liceat quibus- cumque fidelibus subtrahere se ab obediencia dicti sacri Basiliensis concilii quasi per quandam viam neutralitatis, asserendom: quod tempore moderno licet tenere ani- 40 mum in suspenso, donec per aliud generale concilium diffiniatur, cui sit obediendum, videlicet an ipsi Gabrieli deposito vel sacre Basiliensi sinodo universali, que eum deposuit; quodque tempore medio liceat cuilibet n metropolitano tenere in sua diocesi vel provincia supremum tri- bunal judicii, ad quod debeat recurri per omnes subditos pro habenda justicia, nec interim obediatur processibus generalis concilii tam in factis ecclesie quam singularium personarum, 45 si ex parte ipsius Gabrielis contrarii processus fulminati fuerint aut fulminentur; itaque tem- pore prelibato non sit danda aliqua certa suprema auctoritas judicii, ad quam debeat recursus per fideles haberi; — adversus hujusmodi neutralitatem nullatenuso asserendo, quod jam facta 25 5 a) M ferri. b) W privatam. c) A dicatur. d) W sit statt app. ex se. e) W dicti. f) W hiis. g) W patet. h) BAEW obediatur. i) E qualitercumque. k) E Raum für eine Initiale. I) W facit statt 50 fec. et cont. m) W asserentibus. n) W cuique. 0) W om. nullatenus — canonico.
Strana 375
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 375 11439 Aug.23) 10 25 35 fuerit per quoscumque aut intendatur fieri, sed posito casu tamquam facta sit vel ad eam intendatur ad presens, obmisso dicere ea, que induci possunt ex jure canonico, videtur obstare multipliciter rectum judicium racionis et quam plurime auctoritates sacre scrip- ture aca determinaciones ecclesie etiam pertinentes ad fidem. [I] Est namque notorium b scientibus principia moralis philosophie seu politice, quod pro regimine ordinato alicujus multitudinis hominum est necessarioc assi- gnanda aliqua suprema auctoritas vel potestas, per quam legibus scriptis aut verbo datis simplices homines, quorum major est multitudo quam sapientium, debeant suas actiones et operasd regulare, quemadmodum exemplariter videmus, quod hiis, qui eandem domum cohabitant, necessaria est presidentia patris familias, ut per se ipsum vel alium regat cohabi- tantes in domo, simili modo videmus esse necesse in quacumque civitate vel regno. et quem- admodum ad debitum regimen multitudinis hominum necessaria est presidencia, ita etiam ex parte subditorum necessaria est subjeccio ad illam potestatem supremam. ista est doctrina e apostoli Pauli ad Romanos 131, cum inquit: „omnis anima sublimioribus potestatibus subdita 15 sit. non est enim potestas nisi a deo. quef autem a deo sunt, ordinata sunt. itaque qui resistit potestati, dei ordinacioni resistit. qui autem resistunt, ipsi sibi dampnacionem acquirunt. et quod hec subjectio non tam dependeat ex voluntate subditorum quam ex divina ordinacione, que disposuit de necessitate salutis esse omnem animam subditam fore sublimiori potestati, patet non solum ex predictis, sed ex conclusione, quam idem apostolus subjungit inmediate 20 dicens2: „ideoque ex necessitate subditi estote non solum propter iram, sed etiams propter conscienciam". nunc autemh ex dicta neutralitate manifeste sequitur, quod non omnis anima erit subdita sublimioribus potestatibus, equidem anime omnium patriarcharum primatum archiepiscoporum metropolitanorum episcoporum et omnium abbatum exemptorum et aliorum quorumcumque, qui ex institucione seu racione dignitatis vel officii vel alias quomodolibet a jurisdiccione ordinaria sunt exempti. anime omniumi istorum tempore medio non erunt sub- dite sublimioribus potestatibus. et cum magna multitudo istorum sit in Christiana religione, quando assuescent in hujusmodi libertate foveri, ut ex suis actibus nemini racionem cogantur reddere, magna k presumpcio est, ut continue scisma foveaturl. hoc a sanctis omnibus docetur fuisse peccatum Luciferi, qui noluit subjectus esse divine potestati, sed in sua libertate manere 30 ac nulli obedire, et cum hanc libertatem suggeret futuram esse hiis, qui ejus sentenciam fove- rent m, cupientes hujusmodi libertate gaudere, multi imo quasi infiniti imitati sunt eum, qui sunt ex parte ejus. [2] Secundo necessaria est ejus suprema presidencia potestatis ad decisionem questionum, que inter ipsos homines contingunt. etenim ut sapiens testatur Ecclesiastes 7.3 „cum deus fecerit hominem rectum, ipse immiscuit se infinitis questionibus", itaque propria quasi n condicio hominum, prout modo existit in statu nature lapse, est diversas inter se opi- niones fovere° nec omnes nisi cum magna difficultate aut notoria rei evidentia vel» inspiracione divina in eandem concordare sentenciam. quoniam ergo tam in hiis, que ad fidem pertinent vel ad bonos mores, quam etiam in aliis multis vix aliquod tempus assignari potest, in quo 40 non sit diversitas questionum vel ambiguitatum inter fideles, ad hujusmodi questiones diri- mendas necesse est assignari supremum tribunal judicii, per cujus diffinitionem instruantur hominesq fideles, quid credendum et operandum sit juxta doctrinam katholice fidei, cujus diffinicioni acquiescere teneantur omnes fideles. alias si sit, dare plures absquer nexu supremas potestates videlicet omnium exemptorum, de quibus supra est mencio facta, cum una judicio 45 alterius acquiescere non teneatur nec velit, ut ei subjecta non videatur, manifeste sequi poterit, a) W om. ac —fidem. b) W notum. c) W necessaria. d) AW opera. e) W am Rande dicit hanc auctoritatem apostoli contra non obedientes. f) W om. que — sunt. g) om. M. h) om. MCE. i) E enim. k) EW suspicio statt magna pres. I) W faveatur. Randbemerkung Factum neutralitatis principum contra concilium etc. est peccatum Luciferi. m) W faverent. n) om. W. o) W favere. p) W om. vel — div. 1) W omnes. r) W om. abs. nex. 5 50 1 Röm. 13, 1 und 2. 2 Röm. 13, 5. 3 Eccli. 7, 28.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 375 11439 Aug.23) 10 25 35 fuerit per quoscumque aut intendatur fieri, sed posito casu tamquam facta sit vel ad eam intendatur ad presens, obmisso dicere ea, que induci possunt ex jure canonico, videtur obstare multipliciter rectum judicium racionis et quam plurime auctoritates sacre scrip- ture aca determinaciones ecclesie etiam pertinentes ad fidem. [I] Est namque notorium b scientibus principia moralis philosophie seu politice, quod pro regimine ordinato alicujus multitudinis hominum est necessarioc assi- gnanda aliqua suprema auctoritas vel potestas, per quam legibus scriptis aut verbo datis simplices homines, quorum major est multitudo quam sapientium, debeant suas actiones et operasd regulare, quemadmodum exemplariter videmus, quod hiis, qui eandem domum cohabitant, necessaria est presidentia patris familias, ut per se ipsum vel alium regat cohabi- tantes in domo, simili modo videmus esse necesse in quacumque civitate vel regno. et quem- admodum ad debitum regimen multitudinis hominum necessaria est presidencia, ita etiam ex parte subditorum necessaria est subjeccio ad illam potestatem supremam. ista est doctrina e apostoli Pauli ad Romanos 131, cum inquit: „omnis anima sublimioribus potestatibus subdita 15 sit. non est enim potestas nisi a deo. quef autem a deo sunt, ordinata sunt. itaque qui resistit potestati, dei ordinacioni resistit. qui autem resistunt, ipsi sibi dampnacionem acquirunt. et quod hec subjectio non tam dependeat ex voluntate subditorum quam ex divina ordinacione, que disposuit de necessitate salutis esse omnem animam subditam fore sublimiori potestati, patet non solum ex predictis, sed ex conclusione, quam idem apostolus subjungit inmediate 20 dicens2: „ideoque ex necessitate subditi estote non solum propter iram, sed etiams propter conscienciam". nunc autemh ex dicta neutralitate manifeste sequitur, quod non omnis anima erit subdita sublimioribus potestatibus, equidem anime omnium patriarcharum primatum archiepiscoporum metropolitanorum episcoporum et omnium abbatum exemptorum et aliorum quorumcumque, qui ex institucione seu racione dignitatis vel officii vel alias quomodolibet a jurisdiccione ordinaria sunt exempti. anime omniumi istorum tempore medio non erunt sub- dite sublimioribus potestatibus. et cum magna multitudo istorum sit in Christiana religione, quando assuescent in hujusmodi libertate foveri, ut ex suis actibus nemini racionem cogantur reddere, magna k presumpcio est, ut continue scisma foveaturl. hoc a sanctis omnibus docetur fuisse peccatum Luciferi, qui noluit subjectus esse divine potestati, sed in sua libertate manere 30 ac nulli obedire, et cum hanc libertatem suggeret futuram esse hiis, qui ejus sentenciam fove- rent m, cupientes hujusmodi libertate gaudere, multi imo quasi infiniti imitati sunt eum, qui sunt ex parte ejus. [2] Secundo necessaria est ejus suprema presidencia potestatis ad decisionem questionum, que inter ipsos homines contingunt. etenim ut sapiens testatur Ecclesiastes 7.3 „cum deus fecerit hominem rectum, ipse immiscuit se infinitis questionibus", itaque propria quasi n condicio hominum, prout modo existit in statu nature lapse, est diversas inter se opi- niones fovere° nec omnes nisi cum magna difficultate aut notoria rei evidentia vel» inspiracione divina in eandem concordare sentenciam. quoniam ergo tam in hiis, que ad fidem pertinent vel ad bonos mores, quam etiam in aliis multis vix aliquod tempus assignari potest, in quo 40 non sit diversitas questionum vel ambiguitatum inter fideles, ad hujusmodi questiones diri- mendas necesse est assignari supremum tribunal judicii, per cujus diffinitionem instruantur hominesq fideles, quid credendum et operandum sit juxta doctrinam katholice fidei, cujus diffinicioni acquiescere teneantur omnes fideles. alias si sit, dare plures absquer nexu supremas potestates videlicet omnium exemptorum, de quibus supra est mencio facta, cum una judicio 45 alterius acquiescere non teneatur nec velit, ut ei subjecta non videatur, manifeste sequi poterit, a) W om. ac —fidem. b) W notum. c) W necessaria. d) AW opera. e) W am Rande dicit hanc auctoritatem apostoli contra non obedientes. f) W om. que — sunt. g) om. M. h) om. MCE. i) E enim. k) EW suspicio statt magna pres. I) W faveatur. Randbemerkung Factum neutralitatis principum contra concilium etc. est peccatum Luciferi. m) W faverent. n) om. W. o) W favere. p) W om. vel — div. 1) W omnes. r) W om. abs. nex. 5 50 1 Röm. 13, 1 und 2. 2 Röm. 13, 5. 3 Eccli. 7, 28.
Strana 376
376 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [ 1439 Aug.23] ut, quod ista diffinierit tenendum esse a pro fide, illa judicabit tamquam b heresim vel errorem; et sic juxta numerum exemptorum hujusmodi contingit varietas in hiis, que pertinent ad katholicam fidem vel ad mores necessarios absolute. tali autem neutralitati manifeste repu- gnare videtur sacra scriptura Deuteronomium 17.1, ubi dicitur: „si difficile et ambiguum apud te judicium esse prospexeris et judicium inter portasc viderisd variare, surge et ascende ad locum, quem elegerit dominus deus tuus. veniesque ad sacerdotes levitici generis et ad judicem, qui fuerit illo tempore, querens ab eis, qui judicabunt tibie judicii veritatem. et facies, quod- cumque dixerint, qui presunt loco, quem elegerit dominus, et docuerint te juxtaf legem ejus. sequerisque sentenciam eorum nec declinabis ad dexteram neque ad sinistram. qui autem superbierit nolens obedire sacerdotis imperio, decreto judicis, morietur homo ille. et aufferes 10 malum de medio Israel cunctusque populus timebit, ut nullus deinceps intumescat superbia." hec ubi supra attendendum est verbum „ascende ad locum“, ubi manifeste docemur, quod non plura loca, sed unusg et determinatus debet esse locus supremus, ad quem debet recurri, quando inter fideles est aliquod difficile vel ambiguum. ex predicta vero neutralitate manifeste apparet, quod non unus locus, sed multo plura quam mille assignantur loca ad decidendum 15 quarumcumque dubia questionum. itaque evidenter scinditur connexio fidelis populi et con- stituiturh in i diversas partes. [3] Tercio necessaria est supreme presidencia potestatis ad offensarum cohi- bicionem sive satisfactionem. equidem k quoniam inter homines facile contingunt offense, quoniam hii, qui sunt potenciores, usurpant aliorum bona vel ipsorum offendunt personas, non alias consistere potest humana societas, nisi assignetur determinate supremil auctoritas judi- cii, que debeat cohercere improborum conatus et querulantibus justiciam ministrare, ita m ut liceat per eos, qui offensi sunt, dicere eidem potestati peccata eorum, qui offenderunt. hec est doctrina salvatoris (Matheus 18.2) : „si peccaverit in te frater tuus, vade et corrige n eum inter te et ipsum solum ; si te audierit, lucratus es fratrem tuum ; si autem non te audierit, adhibe 25 tecum unum vel duos, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum; quod si non audierit eos, dic ecclesie; si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. amen dico vobis, quecumque ligaveritis super terram" etc. ex hac doctrina manifeste constat, quod peccata omnium fidelium, quando alias secrete° corrigi nolunt, licet ecclesie dicere, ut ab ea judicium suscipiant. stante vero dicta neutralitate peccata dictorum exemptorum, quibus 30 invicem se offenderent aut subditos suos, jam non liceret ecclesie dicere, quia nullam potesta- tem ecclesie confitentur supra se esse, a qua debeant judicium recipere. et cum ex doctrina evangelii licet p peccatum fratris ecclesie dicere, omnes, qui Christiano nomine censentur, di- cantur invicem fratres, quoniam credunt in nomine dei, qui dedit eis potestatem filios dei fieri (Johannes 1.3), animadvertere possunt hujusmodi exempti, qui se ipsos supremos in ecclesia 35 constituunt nec paciuntur, ut eorum peccata dicantur ecclesie, quomodo inter alios fideles re- putandi sunt tamquam fratres? et si dedignantur eorum fratres nominari ordinantesq, ut pro tempore sibi placito ipsorum peccata tamquam aliorum fratrum nonr dicantur ecclesie, attenderes possunt, quod, si non sunt fratres filiorum dei et ecclesie, cujus medio tempore dicentur filii, equidem ecclesia, que mater est et magistra omnium fidelium, judicium et pote- 40 statem habet corrigendi super omnes filios suos. et si non sunt filii ecclesie, igiturt nec dei; nota quidem satis esse debet illa communis doctrina sanctorum et aliorum doctorum, quod numquam habebit deum patrem, qui ecclesiam noluerit habere matrem. quod si ita est, in cujus ergo fide dicentur salvari? non licet amplius extendere sermonem. nam hujusmodi neu- 5 20 a) MCBAE est. b) M pro heresi vel errore statt tamq. — err. c) MCW partes. d) W add. verbis; die Bibel- 45 stelle lautet: et judicum intra portas tuas videris verba variari. e) W tradi. 1) om. W. g) om. MCW. h)M constituuntur inter fideles statt constituitur in div. i) C inter. k) Wetenim. I) BA suprema. m) W et statt ita ut. n) BE corripe. 0) MCW secreto. p) W liceat. q) W om ordinantes — placito. r) om. W. s) W om. attendere — quod. t) W om. igitur —ita est. 1 5. Mos. 17, 8-13. 2 Matth. 18, 15-18. 3 Joh. 1, 12. 50
376 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [ 1439 Aug.23] ut, quod ista diffinierit tenendum esse a pro fide, illa judicabit tamquam b heresim vel errorem; et sic juxta numerum exemptorum hujusmodi contingit varietas in hiis, que pertinent ad katholicam fidem vel ad mores necessarios absolute. tali autem neutralitati manifeste repu- gnare videtur sacra scriptura Deuteronomium 17.1, ubi dicitur: „si difficile et ambiguum apud te judicium esse prospexeris et judicium inter portasc viderisd variare, surge et ascende ad locum, quem elegerit dominus deus tuus. veniesque ad sacerdotes levitici generis et ad judicem, qui fuerit illo tempore, querens ab eis, qui judicabunt tibie judicii veritatem. et facies, quod- cumque dixerint, qui presunt loco, quem elegerit dominus, et docuerint te juxtaf legem ejus. sequerisque sentenciam eorum nec declinabis ad dexteram neque ad sinistram. qui autem superbierit nolens obedire sacerdotis imperio, decreto judicis, morietur homo ille. et aufferes 10 malum de medio Israel cunctusque populus timebit, ut nullus deinceps intumescat superbia." hec ubi supra attendendum est verbum „ascende ad locum“, ubi manifeste docemur, quod non plura loca, sed unusg et determinatus debet esse locus supremus, ad quem debet recurri, quando inter fideles est aliquod difficile vel ambiguum. ex predicta vero neutralitate manifeste apparet, quod non unus locus, sed multo plura quam mille assignantur loca ad decidendum 15 quarumcumque dubia questionum. itaque evidenter scinditur connexio fidelis populi et con- stituiturh in i diversas partes. [3] Tercio necessaria est supreme presidencia potestatis ad offensarum cohi- bicionem sive satisfactionem. equidem k quoniam inter homines facile contingunt offense, quoniam hii, qui sunt potenciores, usurpant aliorum bona vel ipsorum offendunt personas, non alias consistere potest humana societas, nisi assignetur determinate supremil auctoritas judi- cii, que debeat cohercere improborum conatus et querulantibus justiciam ministrare, ita m ut liceat per eos, qui offensi sunt, dicere eidem potestati peccata eorum, qui offenderunt. hec est doctrina salvatoris (Matheus 18.2) : „si peccaverit in te frater tuus, vade et corrige n eum inter te et ipsum solum ; si te audierit, lucratus es fratrem tuum ; si autem non te audierit, adhibe 25 tecum unum vel duos, ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum; quod si non audierit eos, dic ecclesie; si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. amen dico vobis, quecumque ligaveritis super terram" etc. ex hac doctrina manifeste constat, quod peccata omnium fidelium, quando alias secrete° corrigi nolunt, licet ecclesie dicere, ut ab ea judicium suscipiant. stante vero dicta neutralitate peccata dictorum exemptorum, quibus 30 invicem se offenderent aut subditos suos, jam non liceret ecclesie dicere, quia nullam potesta- tem ecclesie confitentur supra se esse, a qua debeant judicium recipere. et cum ex doctrina evangelii licet p peccatum fratris ecclesie dicere, omnes, qui Christiano nomine censentur, di- cantur invicem fratres, quoniam credunt in nomine dei, qui dedit eis potestatem filios dei fieri (Johannes 1.3), animadvertere possunt hujusmodi exempti, qui se ipsos supremos in ecclesia 35 constituunt nec paciuntur, ut eorum peccata dicantur ecclesie, quomodo inter alios fideles re- putandi sunt tamquam fratres? et si dedignantur eorum fratres nominari ordinantesq, ut pro tempore sibi placito ipsorum peccata tamquam aliorum fratrum nonr dicantur ecclesie, attenderes possunt, quod, si non sunt fratres filiorum dei et ecclesie, cujus medio tempore dicentur filii, equidem ecclesia, que mater est et magistra omnium fidelium, judicium et pote- 40 statem habet corrigendi super omnes filios suos. et si non sunt filii ecclesie, igiturt nec dei; nota quidem satis esse debet illa communis doctrina sanctorum et aliorum doctorum, quod numquam habebit deum patrem, qui ecclesiam noluerit habere matrem. quod si ita est, in cujus ergo fide dicentur salvari? non licet amplius extendere sermonem. nam hujusmodi neu- 5 20 a) MCBAE est. b) M pro heresi vel errore statt tamq. — err. c) MCW partes. d) W add. verbis; die Bibel- 45 stelle lautet: et judicum intra portas tuas videris verba variari. e) W tradi. 1) om. W. g) om. MCW. h)M constituuntur inter fideles statt constituitur in div. i) C inter. k) Wetenim. I) BA suprema. m) W et statt ita ut. n) BE corripe. 0) MCW secreto. p) W liceat. q) W om ordinantes — placito. r) om. W. s) W om. attendere — quod. t) W om. igitur —ita est. 1 5. Mos. 17, 8-13. 2 Matth. 18, 15-18. 3 Joh. 1, 12. 50
Strana 377
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 377 tralitas ex hoc solum respectu, quod nolunt se submittere judicio ecclesie, multipliciter ag- 11439 Aug.23/ gravari potest a. [4] Quarto est necessaria supreme presidencia potestatis ad conservacionem ipsius Christiane religionis. nam quemadmodum b omnis politica societas ita Christiana 5 religio divisa contra se invicem stare non potest, utc enim salvator docet in evangelio Ma- thei 12. 1: „omne regnum in se divisum desolabitur". constat autem ex dicta neutralitate, quod religio Christiana in tot partes dividitur, quot sunt capita hujusmodi exemptorum. unde merito ex ipsa populo Christiano imminet periculosus interitus. adeo autem periculosus inter- itus, quod ex hujusmodi neutralitate videtur fieri illa discessiod, de qua loquitur apostolus 2. 10 ad Thessalonicenses 22. dicit namque glosa ordinaria ac multi sancti et doctores, quod intel- ligitur de discessione ab obediencia imperii spiritualis. hoc autem imperium primo competit universali ecclesie, a qua universalitere vel in majori parte non legitur, quod fuerit facta dis- cessio preteritis temporibus. etenim quamcumque usque hodie in ecclesia fuerunt plura scis- mata, quando unus vel plures se gerebant quilibetf pro summo pontifice, omnes illi fideles, qui 15 obediebant alteri ex ipsis arbitrabantur se obedire judicio universalis ecclesie. itaque per hujus- modi scismata non fiebat discessio ab obediencia universalis ecclesie. nunc autem, cum pre- dicti exempti non confiteantur supra se esses aliquam potestatem nec unus alteri acquiescat tamquam habenti potestatem universalis ecclesie, manifestum esse videtur per hujusmodi neutralitatem discessionem fieri ab obediencia universalis ecclesie. [III] Ad premissa fortasse poterit ab aliquo responderi, quod licet dicta neutralitas ex se non videatur licita, potest tamen justificari ex quadruplici causa: prima quia hujusmodi exempti per quemcumque actum vel protestacionem numquam intendunt recedere ab obedien- cia sancte sedis apostolice et sancte matris ecclesie; secunda quia, cum constituerint se media- tores pacis, hujusmodih neutralitatem intendunt, quia volunt se i abstinere ab omni parciali- 25 tatis respectu; tertia, quoniam ipsis apparet, quod hujusmodi controversia inter concilium et olim Eugenium sit dubium probabile et ad presens indiscutabile; quarta, quia sic neutralitatem servando dicunt se sperare cicius posse pervenire ad pacem. [I] Quantum ad primum dicunt hujusmodi exempti, quod nullatenus intendunt per hanc neutralitatem separare se ab obediencia universalis ecclesie, imo tam- 30 quam devoti ecclesiek filii intendunt semper eam venerari ipsiusque determinacionibus ac mandatis acquiescere et obedire. ut autem videatur, quod hec responsio sit effectualis, inter- rogandum est ab ipsis, ubi sit ecclesia illa, cui obedire intendunt. cum enim non sit nisi duplex status ecclesie scilicet militantis et triumphantis, vel ergo dicunt se velle obedire ecclesie, que militat in terris, vel que triumphat in celis. crediturl, quod non intelligant de ecclesia secundo 35 modom dicta. hec enim ecclesia, quam Christus fundavit et cui tradidit claves regni celorum in terris, dicitur militare et non adhuc triumphare in celis. equidem, prout habetur Math. 16.3 ecclesia fundata est super petram inmobilem vere confessionis fidei et claves regni celorum, quas promisitn se daturum, exercitium suum habent° in terra. dixit enim Christus ad Petrum, qui confessus fuerat eum esse filium dei vivi: "tu es Petrus et super hanc petram (scilicet 40 confessionis vere fidei, quam fecisti) edificabo ecclesiam meam“. constat autem ex doctrina apostoli 1. Chorinthios 13.4, quod fides non est in ecclesia beatitudine et per consequens, cump ecclesia fundata sit super veram confessionem fidei, necesse est intelligi de ecclesia militanti. idem patet ex verbo sequenti, cum in persona ecclesie salvator dixit ad Petrum5: „et tibi dabo claves regni celorum et quodcumque solveris super terram, erit solutum et in celis“ etc. hoc 20 45 a) W possit. b) W om. quemadmodum — religio. c) BAE unde. d) BE hier und später dissessio. e) W alibi. 1) om. W. g) om. W. h) W per hujusm. i) om. MCBA. k) BAE filii ejusdem. 1) A credo. m) C respectu. n) BAEW commisit. 0) C habenti. p) om. W.; E ad ecclesiam statt cum ecclesia. 1 Matth. 12, 25. 2 2 Thess. 2, 3 ff 3 Matth. 16, 18. 50 Deutsche Reichstags-Akten XIV 48 4 In 1. Cor. 13 und auch sonst in der Bibel ist eine derartige Stelle nicht aufzufinden. 5 Matth. 16, 19.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 377 tralitas ex hoc solum respectu, quod nolunt se submittere judicio ecclesie, multipliciter ag- 11439 Aug.23/ gravari potest a. [4] Quarto est necessaria supreme presidencia potestatis ad conservacionem ipsius Christiane religionis. nam quemadmodum b omnis politica societas ita Christiana 5 religio divisa contra se invicem stare non potest, utc enim salvator docet in evangelio Ma- thei 12. 1: „omne regnum in se divisum desolabitur". constat autem ex dicta neutralitate, quod religio Christiana in tot partes dividitur, quot sunt capita hujusmodi exemptorum. unde merito ex ipsa populo Christiano imminet periculosus interitus. adeo autem periculosus inter- itus, quod ex hujusmodi neutralitate videtur fieri illa discessiod, de qua loquitur apostolus 2. 10 ad Thessalonicenses 22. dicit namque glosa ordinaria ac multi sancti et doctores, quod intel- ligitur de discessione ab obediencia imperii spiritualis. hoc autem imperium primo competit universali ecclesie, a qua universalitere vel in majori parte non legitur, quod fuerit facta dis- cessio preteritis temporibus. etenim quamcumque usque hodie in ecclesia fuerunt plura scis- mata, quando unus vel plures se gerebant quilibetf pro summo pontifice, omnes illi fideles, qui 15 obediebant alteri ex ipsis arbitrabantur se obedire judicio universalis ecclesie. itaque per hujus- modi scismata non fiebat discessio ab obediencia universalis ecclesie. nunc autem, cum pre- dicti exempti non confiteantur supra se esses aliquam potestatem nec unus alteri acquiescat tamquam habenti potestatem universalis ecclesie, manifestum esse videtur per hujusmodi neutralitatem discessionem fieri ab obediencia universalis ecclesie. [III] Ad premissa fortasse poterit ab aliquo responderi, quod licet dicta neutralitas ex se non videatur licita, potest tamen justificari ex quadruplici causa: prima quia hujusmodi exempti per quemcumque actum vel protestacionem numquam intendunt recedere ab obedien- cia sancte sedis apostolice et sancte matris ecclesie; secunda quia, cum constituerint se media- tores pacis, hujusmodih neutralitatem intendunt, quia volunt se i abstinere ab omni parciali- 25 tatis respectu; tertia, quoniam ipsis apparet, quod hujusmodi controversia inter concilium et olim Eugenium sit dubium probabile et ad presens indiscutabile; quarta, quia sic neutralitatem servando dicunt se sperare cicius posse pervenire ad pacem. [I] Quantum ad primum dicunt hujusmodi exempti, quod nullatenus intendunt per hanc neutralitatem separare se ab obediencia universalis ecclesie, imo tam- 30 quam devoti ecclesiek filii intendunt semper eam venerari ipsiusque determinacionibus ac mandatis acquiescere et obedire. ut autem videatur, quod hec responsio sit effectualis, inter- rogandum est ab ipsis, ubi sit ecclesia illa, cui obedire intendunt. cum enim non sit nisi duplex status ecclesie scilicet militantis et triumphantis, vel ergo dicunt se velle obedire ecclesie, que militat in terris, vel que triumphat in celis. crediturl, quod non intelligant de ecclesia secundo 35 modom dicta. hec enim ecclesia, quam Christus fundavit et cui tradidit claves regni celorum in terris, dicitur militare et non adhuc triumphare in celis. equidem, prout habetur Math. 16.3 ecclesia fundata est super petram inmobilem vere confessionis fidei et claves regni celorum, quas promisitn se daturum, exercitium suum habent° in terra. dixit enim Christus ad Petrum, qui confessus fuerat eum esse filium dei vivi: "tu es Petrus et super hanc petram (scilicet 40 confessionis vere fidei, quam fecisti) edificabo ecclesiam meam“. constat autem ex doctrina apostoli 1. Chorinthios 13.4, quod fides non est in ecclesia beatitudine et per consequens, cump ecclesia fundata sit super veram confessionem fidei, necesse est intelligi de ecclesia militanti. idem patet ex verbo sequenti, cum in persona ecclesie salvator dixit ad Petrum5: „et tibi dabo claves regni celorum et quodcumque solveris super terram, erit solutum et in celis“ etc. hoc 20 45 a) W possit. b) W om. quemadmodum — religio. c) BAE unde. d) BE hier und später dissessio. e) W alibi. 1) om. W. g) om. W. h) W per hujusm. i) om. MCBA. k) BAE filii ejusdem. 1) A credo. m) C respectu. n) BAEW commisit. 0) C habenti. p) om. W.; E ad ecclesiam statt cum ecclesia. 1 Matth. 12, 25. 2 2 Thess. 2, 3 ff 3 Matth. 16, 18. 50 Deutsche Reichstags-Akten XIV 48 4 In 1. Cor. 13 und auch sonst in der Bibel ist eine derartige Stelle nicht aufzufinden. 5 Matth. 16, 19.
Strana 378
378 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) etiam manifeste patet a ex doctrina ipsius Mathei 18.1, cum dixit ,dic ecclesie; si autem eccle- siam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. amen dico vobis, quodcumque liga- veritis super terram" etc. nec in alio quovis loco omnium evangeliorum reperitur a Christo dictum nomen b ecclesie, nisi in hiis duobus tantum locis, in quibus manifeste patet, quod loquitur de ecclesia, que est in statu militanti. idem etiam evidenter patet c consideranti doc- trinam apostoli Pauli, ubicumque de ecclesia facit mencionem etiam 1. ad Timotheum 3.2, ubi dicit, quod ecclesia est columpna et firmamentum veritatis. si vero respondeatur ad ista, quod hujusmodi neutralitatem servantes intendunt esse obedientes ecclesie non triumphanti, sed militanti, tamen ad presens, quia ipsi ignorant, ubi sit ecclesia, prout d dicitur omnium judex et magistra fidelium, utpote vele in Florencia aut in Basilea, hinc est, quod suspendunt animos suos inobediendo, donec ipsis elucescat, ubi sit ecclesia. taliter respondentes incidunt in majus inconveniens, videlicet quod ecclesia est quid ignotum et occultum. nam doctrina evangelii et sanctorum doctorum habet, quod ecclesia est quid notissimum et occulta esse non potest, unde Augustinus in sermone apostolorum Petri et Pauli et incipitf3: „istumg nobish diem" dicit, quod ecclesia non est obscura neque cooperta. non enim potest civitas abscondi supra montem posita i". item Chrysostomus super Matheum dicit k4, quod ecclesia civitas dei, de qua dicta sunt gloriosa, a deo est posita supra montem, qui est Christus. quod etiam si ipsa latere voluerit, mons, qui eam portat, facietl eam omnibus manifestam. unde merito animadvertere debet, qui taliter respondet. nam dicere, quod nescitur, ubi sit auctoritas ecclesie suprema in terris, cujus judicio acquiescere teneantur omnes fideles, istud est scutum, ad quod omnes 20 errantes a fide finaliter se resolvunt. dicunt enim, quod ipsi tamquam humiles et veri filiim volunt acquiescere et obedire determinacionibus et mandatis sancte matris ecclesie, sed tamen, que et ubi sit sancta mater ecclesia, cui debeant obedire, ipsi nesciunt. horumn autem excusa- cio numquam recipitur. namo hoc est maximum periculum in Christiana religione. ex p hoc enim sequitur, quod nullus possit corrigi ab erroribus suis vel aliis delictis, quia q asserit, quod non potest scire, quis sit ejus legitimus judex, quinimo sacramenta ecclesie et articuli fidei constituuntur in dubio et vacillacione; in cujus namque fide ecclesie dicetur quis baptizari et cujus auctoritate a peccatis absolvi. preterea supradicta responsio est nimis periculosa eo, quod facit ridiculosam omnem presidenciam jurisdictionis. non enim sufficit subditis alicui archiepiscopo episcopo vel abbati dicere: ,ego volo obedire puta archiepiscopo Mediolanensi aut episcopo Paduano vel abbati sancte Justine'; sed quod obediat tali vel tali sic nominato. ita ergo non sufficit constituentibus hujusmodi neutralitatem dicere, quod volunt esse obe- dientes ecclesie militanti in terris, sed opportet, cum ipsi profiteantur se velle obedire ecclesie, que in terris militat, quod obediencia sua sit ad illam ecclesiam, quam ipsi pro tali reputant et nominant eam. et cum etiam post depositionem pape olim Eugenii quarti ipsi nominant sa- crumr concilium Basiliense „conciliums generale“, generale autem concilium nichil aliud est quam ecclesia legitime congregata, excusari non possunt, quin ejus determinacioni et mandato acquiescere et obedire teneantur. si enim profitentur se velle obedire ecclesie, cum ejus legitima congregacio, sicut est in generali concilio, non diminuat ecclesie auctoritatem, imo adaugett, quia virtus unita major est se ipsa dispersa, necesse est, ut obediatur u ecclesie legitime con- 40 gregate in concilio generali. amplius si dicant se credere, quod concilium generale sit illa eccle- sia, cujus judicio acquiescere et obedire tenentur omnes Christianiv fideles quodque ipsi eam sic volunt nominare et intendunt venerari, tamen ad presens licet eis non obedire nec ipsius a) BAEW apparet. b) MBAEW nomine. c) BAW apparet. d) W om. prout — fidelium. e) Wan. f) MBAEW incepit. g) B iste. h) W vobis. i) BEW constituta. k) BAEW docet. I) BE facit. m) W filii devoti statt hum. — fil. n) W om. horum — recipitur. 0) W et. p) W nam ex statt ex. q) W om. quia — judex. r) W sacrum (!) synodum Basiliensem. s) ergänzt. t) M aliquid auget statt adauget. u) W obediant. V) über der Zeile nachgetragen; om. BAE. 10 15 25 30 35 45 3 1 Matth. 18, 17 f. 38, 1351. Vgl. Matth. 5, 14. 4 Diatriba ad opus imperfectum in Mattheum ho- 50 2 1. Thimoth. 3, 15. Sermones de sanctis CCXCV in Migne, Ser. lat. milia 10. in Migne, Ser. graec. 56, 686.
378 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) etiam manifeste patet a ex doctrina ipsius Mathei 18.1, cum dixit ,dic ecclesie; si autem eccle- siam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. amen dico vobis, quodcumque liga- veritis super terram" etc. nec in alio quovis loco omnium evangeliorum reperitur a Christo dictum nomen b ecclesie, nisi in hiis duobus tantum locis, in quibus manifeste patet, quod loquitur de ecclesia, que est in statu militanti. idem etiam evidenter patet c consideranti doc- trinam apostoli Pauli, ubicumque de ecclesia facit mencionem etiam 1. ad Timotheum 3.2, ubi dicit, quod ecclesia est columpna et firmamentum veritatis. si vero respondeatur ad ista, quod hujusmodi neutralitatem servantes intendunt esse obedientes ecclesie non triumphanti, sed militanti, tamen ad presens, quia ipsi ignorant, ubi sit ecclesia, prout d dicitur omnium judex et magistra fidelium, utpote vele in Florencia aut in Basilea, hinc est, quod suspendunt animos suos inobediendo, donec ipsis elucescat, ubi sit ecclesia. taliter respondentes incidunt in majus inconveniens, videlicet quod ecclesia est quid ignotum et occultum. nam doctrina evangelii et sanctorum doctorum habet, quod ecclesia est quid notissimum et occulta esse non potest, unde Augustinus in sermone apostolorum Petri et Pauli et incipitf3: „istumg nobish diem" dicit, quod ecclesia non est obscura neque cooperta. non enim potest civitas abscondi supra montem posita i". item Chrysostomus super Matheum dicit k4, quod ecclesia civitas dei, de qua dicta sunt gloriosa, a deo est posita supra montem, qui est Christus. quod etiam si ipsa latere voluerit, mons, qui eam portat, facietl eam omnibus manifestam. unde merito animadvertere debet, qui taliter respondet. nam dicere, quod nescitur, ubi sit auctoritas ecclesie suprema in terris, cujus judicio acquiescere teneantur omnes fideles, istud est scutum, ad quod omnes 20 errantes a fide finaliter se resolvunt. dicunt enim, quod ipsi tamquam humiles et veri filiim volunt acquiescere et obedire determinacionibus et mandatis sancte matris ecclesie, sed tamen, que et ubi sit sancta mater ecclesia, cui debeant obedire, ipsi nesciunt. horumn autem excusa- cio numquam recipitur. namo hoc est maximum periculum in Christiana religione. ex p hoc enim sequitur, quod nullus possit corrigi ab erroribus suis vel aliis delictis, quia q asserit, quod non potest scire, quis sit ejus legitimus judex, quinimo sacramenta ecclesie et articuli fidei constituuntur in dubio et vacillacione; in cujus namque fide ecclesie dicetur quis baptizari et cujus auctoritate a peccatis absolvi. preterea supradicta responsio est nimis periculosa eo, quod facit ridiculosam omnem presidenciam jurisdictionis. non enim sufficit subditis alicui archiepiscopo episcopo vel abbati dicere: ,ego volo obedire puta archiepiscopo Mediolanensi aut episcopo Paduano vel abbati sancte Justine'; sed quod obediat tali vel tali sic nominato. ita ergo non sufficit constituentibus hujusmodi neutralitatem dicere, quod volunt esse obe- dientes ecclesie militanti in terris, sed opportet, cum ipsi profiteantur se velle obedire ecclesie, que in terris militat, quod obediencia sua sit ad illam ecclesiam, quam ipsi pro tali reputant et nominant eam. et cum etiam post depositionem pape olim Eugenii quarti ipsi nominant sa- crumr concilium Basiliense „conciliums generale“, generale autem concilium nichil aliud est quam ecclesia legitime congregata, excusari non possunt, quin ejus determinacioni et mandato acquiescere et obedire teneantur. si enim profitentur se velle obedire ecclesie, cum ejus legitima congregacio, sicut est in generali concilio, non diminuat ecclesie auctoritatem, imo adaugett, quia virtus unita major est se ipsa dispersa, necesse est, ut obediatur u ecclesie legitime con- 40 gregate in concilio generali. amplius si dicant se credere, quod concilium generale sit illa eccle- sia, cujus judicio acquiescere et obedire tenentur omnes Christianiv fideles quodque ipsi eam sic volunt nominare et intendunt venerari, tamen ad presens licet eis non obedire nec ipsius a) BAEW apparet. b) MBAEW nomine. c) BAW apparet. d) W om. prout — fidelium. e) Wan. f) MBAEW incepit. g) B iste. h) W vobis. i) BEW constituta. k) BAEW docet. I) BE facit. m) W filii devoti statt hum. — fil. n) W om. horum — recipitur. 0) W et. p) W nam ex statt ex. q) W om. quia — judex. r) W sacrum (!) synodum Basiliensem. s) ergänzt. t) M aliquid auget statt adauget. u) W obediant. V) über der Zeile nachgetragen; om. BAE. 10 15 25 30 35 45 3 1 Matth. 18, 17 f. 38, 1351. Vgl. Matth. 5, 14. 4 Diatriba ad opus imperfectum in Mattheum ho- 50 2 1. Thimoth. 3, 15. Sermones de sanctis CCXCV in Migne, Ser. lat. milia 10. in Migne, Ser. graec. 56, 686.
Strana 379
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 379 11439 Aug. 23/ concilii facere voluntatem, sed, prout eis videbitur, dare operam a ad pacem ecclesie ac pro suo judicio obedire vel non obedire alteri vel neutri, attendant qui hoc dicunt ad doctrinam evangelii Mathei 7.1: „non omnis, qui dicit michi «domine, domine» salvus erit; sed qui facit voluntatem patris mei, qui in celis est, ipse intrabit in regnum celorum". et, ut infra subjun- gitur, ut quis salvus fiat, non satis est ipsi, quod prophetet in Christi nomine aut quod demonia eiciat vel alias virtutes et miracula faciat, nisi humiliaverit se, quod obediat divine voluntati et impleat preceptab patris suie, cum ergo juxta sacram scripturam proverborum2 servanda sunt precepta patris et non pretergradienda lex matris. et sic necesse est omnibus fidelibus obedire preceptis ecclesie, ut salvi fiant, animadvertere possunt hujusmodi neutralitatem 10 constituentes, quod in ea mediacione pacis, ad quam dicunt se velle intendere, etiamsi pro- phetarent aut miracula facerent, si tamen contemptui habent determinaciones et precepta ecclesie legitime congregate, quomodo possunt salvi esse? equidem de illis prophetantibus aut eicientibus demonia non tamen facientibus voluntatem patris Christus profitetur 3, quod dicet sed ignorare eos in die judicii. item hujusmodi neutralitatem constituentes attendere merito 15 possunt ad illam auctoritatem satis communem, sede terribilem 1. Regum 15.4: „nunquid! vult dominus holocausta et victimas et non pocius, ut obediatur voci domini; melior est enim obediencia quam victima, et auscultare magis quam offerre adipem arietum“, quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare et quasi scelus idolatrie nolle acquiescere. item ad doctrinam salvatoris Mathei 15. et Marcii 7.5, ubi manifeste docet, quod ea, que sunt ex obligacione 20 divini preceptis, licet pocius expendere in usum hominum quamh convertere in sacrificia divinii cultus, imo quod per tradiciones hominum, qui hoc statuerunt, quasi majus bonum esset, efficitur irritum divinum mandatum. possunt autem considerare hujusmodi neutrali- tatem constituentes, cum obedire ecclesie sancte matri sue sit de necessitate divini precepti, si licet hoc pretermittere aut contempnere mandatum ecclesie propter quamcumque inter se 25 factam humanam ordinacionem, etiamsi eam dicuntk se prosequi propter bonum finem. non! satis est Christiano bonum finem intendere, sed necesse habet per licita media illud prosequi ; ut enim recta sit actio, ad modum linee recte opportet, ut illud medium non deviat ab extremis nec unquam virtus vicio adjuvanda est. et quoniam Christus est via veritas et vita, nunquam per quasvis actiones perveniri potest ad vitam, nisi Christus sit via. est siquidem notissima 30 doctrina illa apostoli ad Romanos 3.6: „ayunt quidam: faciamus mala, ut eveniant bona ; quo- rum dampnacio justa est". nec obstat, si dicatur, quod obediencia pertinet ad preceptum affir- mativum et illud obligat ad semper sed non pro semper, eoque licet pro aliquo tempore respectu boni finis consequendi non obedire ecclesie, constat namque tempus et modum obediencie dependere ex judicio mandantis, non autem ex arbitrio ejus, qui obedire tenetur; eoque non 35 excusat, si tempore, quo jubetur et obligatus est, non obediat. preterea est magna differencia inter non m obedire et ab obediencia se subtrahere. equidem licet obediencia pertineat ad pre- ceptum affirmativum, quod obligat pro tempore et modo ac aliis occurrentibus circumstanciis opportunis, tamen non repugnare aut resistere superiori sive retraheren se proprio judicio a subjeccione et obediencia superioris sui, hoc pertinet ad preceptum negativum, quod° non 40 solum ad semper sed obligat pro semper. sistitur ab ulteriori super hoc allegacione. satis enim faciliter hoc quilibet intelligere potest, quod non licet alicui, cujusvis dignitatis sit, subtrahere se ab obediencia superioris sui proprio judicio, precipue si ad illam obligatur ex divino mandato. cuilibet autem notum est vel esse debet, utrum obediencia sancte matris ecclesie sit de neces- sitate divini precepti. ex premissis igitur manifeste patet, quod, cum ecclesia militans in terris 45 sit illa, cui tenentur obedire omnes fideles, quodque ipsa non est occulta vel operta sed tam- a) W operari statt dare operam. b) om. W. c) W add. voluntatem. d) om. MCAEW. e) W. om. sed terri- bilem. f) W nunquam. g) BAE mandati. h) W om. quam— hominum. i) M divina. k) C dicant. 1) W om. non — sit via. m) om. MOBAE. n) BAEW subtrahere. o) M quod — pro semper getilgt. 50 1 Matth. 7, 21. 2 Proverb. 6, 20. 3 Matth. 7, 22 f. 6 11. Sam. (= 1. Reg.) 15, 22. 5 Matth. 15, 4 ff. und Marc. 7, 10 f. Rom. 3, 8.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 379 11439 Aug. 23/ concilii facere voluntatem, sed, prout eis videbitur, dare operam a ad pacem ecclesie ac pro suo judicio obedire vel non obedire alteri vel neutri, attendant qui hoc dicunt ad doctrinam evangelii Mathei 7.1: „non omnis, qui dicit michi «domine, domine» salvus erit; sed qui facit voluntatem patris mei, qui in celis est, ipse intrabit in regnum celorum". et, ut infra subjun- gitur, ut quis salvus fiat, non satis est ipsi, quod prophetet in Christi nomine aut quod demonia eiciat vel alias virtutes et miracula faciat, nisi humiliaverit se, quod obediat divine voluntati et impleat preceptab patris suie, cum ergo juxta sacram scripturam proverborum2 servanda sunt precepta patris et non pretergradienda lex matris. et sic necesse est omnibus fidelibus obedire preceptis ecclesie, ut salvi fiant, animadvertere possunt hujusmodi neutralitatem 10 constituentes, quod in ea mediacione pacis, ad quam dicunt se velle intendere, etiamsi pro- phetarent aut miracula facerent, si tamen contemptui habent determinaciones et precepta ecclesie legitime congregate, quomodo possunt salvi esse? equidem de illis prophetantibus aut eicientibus demonia non tamen facientibus voluntatem patris Christus profitetur 3, quod dicet sed ignorare eos in die judicii. item hujusmodi neutralitatem constituentes attendere merito 15 possunt ad illam auctoritatem satis communem, sede terribilem 1. Regum 15.4: „nunquid! vult dominus holocausta et victimas et non pocius, ut obediatur voci domini; melior est enim obediencia quam victima, et auscultare magis quam offerre adipem arietum“, quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare et quasi scelus idolatrie nolle acquiescere. item ad doctrinam salvatoris Mathei 15. et Marcii 7.5, ubi manifeste docet, quod ea, que sunt ex obligacione 20 divini preceptis, licet pocius expendere in usum hominum quamh convertere in sacrificia divinii cultus, imo quod per tradiciones hominum, qui hoc statuerunt, quasi majus bonum esset, efficitur irritum divinum mandatum. possunt autem considerare hujusmodi neutrali- tatem constituentes, cum obedire ecclesie sancte matri sue sit de necessitate divini precepti, si licet hoc pretermittere aut contempnere mandatum ecclesie propter quamcumque inter se 25 factam humanam ordinacionem, etiamsi eam dicuntk se prosequi propter bonum finem. non! satis est Christiano bonum finem intendere, sed necesse habet per licita media illud prosequi ; ut enim recta sit actio, ad modum linee recte opportet, ut illud medium non deviat ab extremis nec unquam virtus vicio adjuvanda est. et quoniam Christus est via veritas et vita, nunquam per quasvis actiones perveniri potest ad vitam, nisi Christus sit via. est siquidem notissima 30 doctrina illa apostoli ad Romanos 3.6: „ayunt quidam: faciamus mala, ut eveniant bona ; quo- rum dampnacio justa est". nec obstat, si dicatur, quod obediencia pertinet ad preceptum affir- mativum et illud obligat ad semper sed non pro semper, eoque licet pro aliquo tempore respectu boni finis consequendi non obedire ecclesie, constat namque tempus et modum obediencie dependere ex judicio mandantis, non autem ex arbitrio ejus, qui obedire tenetur; eoque non 35 excusat, si tempore, quo jubetur et obligatus est, non obediat. preterea est magna differencia inter non m obedire et ab obediencia se subtrahere. equidem licet obediencia pertineat ad pre- ceptum affirmativum, quod obligat pro tempore et modo ac aliis occurrentibus circumstanciis opportunis, tamen non repugnare aut resistere superiori sive retraheren se proprio judicio a subjeccione et obediencia superioris sui, hoc pertinet ad preceptum negativum, quod° non 40 solum ad semper sed obligat pro semper. sistitur ab ulteriori super hoc allegacione. satis enim faciliter hoc quilibet intelligere potest, quod non licet alicui, cujusvis dignitatis sit, subtrahere se ab obediencia superioris sui proprio judicio, precipue si ad illam obligatur ex divino mandato. cuilibet autem notum est vel esse debet, utrum obediencia sancte matris ecclesie sit de neces- sitate divini precepti. ex premissis igitur manifeste patet, quod, cum ecclesia militans in terris 45 sit illa, cui tenentur obedire omnes fideles, quodque ipsa non est occulta vel operta sed tam- a) W operari statt dare operam. b) om. W. c) W add. voluntatem. d) om. MCAEW. e) W. om. sed terri- bilem. f) W nunquam. g) BAE mandati. h) W om. quam— hominum. i) M divina. k) C dicant. 1) W om. non — sit via. m) om. MOBAE. n) BAEW subtrahere. o) M quod — pro semper getilgt. 50 1 Matth. 7, 21. 2 Proverb. 6, 20. 3 Matth. 7, 22 f. 6 11. Sam. (= 1. Reg.) 15, 22. 5 Matth. 15, 4 ff. und Marc. 7, 10 f. Rom. 3, 8.
Strana 380
380 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. (1439 Aug.23) quam posita supra montem civitas omnibus nota, nec sufficit eam nominari verbo sed effec- tualiter obedire ejus mandatis, quodque a non licet cuiquam proprio judicio subtrahere se ab ejus obediencia eciam respectu finis, qui sibi videtur bonus, quod dicta neutralitas sit plena multis periculis utinam b non heresis vel dampnati erroris et tangentibus statum salutis eterne. [2] Dicitur ergoc secundo dicta neutralitas justificari ex eo, quod hujusmodi neutrali- 5 tatem servantesd dicunt se esse mediatores pacis ecclesie et, ut parciales non reputentur, licet ipsis, donec suam mediacionem compleant, nulli prestare obe- dienciam. hece responsio nullatenus satisfacere videtur, imo primo aspectu videtur injuriam facere auctoritati sacrorum conciliorum. nullus enim legitimus judex debet pars reputari. partes namque consueverunt litigare coram judice. unde cum ipse judex sit, coram quo et per 10 quem partium litigia terminantur, nullatenus inter partes debet adnumerari. constat autem ex aliis declaratis in justificacione sentenciel, quod generale concilium est legitimus judex pape et omnium fidelium, ipsius namque ordinacioni obedire tenetur omnis fidelis, cujuscumque dignitatis etiamsi papalis fuerit. quod ergo, si generale concilium procedit ad reformacionem alicujus archiepiscopi vel alterius fidelis et ille renuit obedire ac resistenciam facit, imo et 15 persequitur generale concilium, quod generalef conciliumg propter justicie prosecucionem debeat perdere dignitatem judicis et tamquam pars litigans reputari, attendere possunt hujus- modi neutralitatem constituentes, quam sit hec periculosa doctrina in ecclesia dei. sih quidem omnis judex desisteret ab administrando justiciam, quandocumque viderit partem coram eo litigantem non obedire seu resistere, et tamen i judicium in invitum reddatur, si judex, quia 20 tale judicium facit, tamquam pars debetk reputari et non solum in illa causa, sed eciam in aliis non obediatur ejus dispositionibus et mandatis merito, desistet a prosecucione justicie et sic omnia crimina remanebunt inpunita. preterea illa debet pars reputari, que litigat pro pri- vato commodo ut l interesse proprio. constat autem, quod sacra sinodus Basiliensis in m processu, quem fecit et prosequitur contra dictum olim Eugenium non propriumn commodum et pri- 25 vatam utilitatem, sed prosequitur generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris. hoc enim visum est omnibus necesse esse, ut papa suscipiat et veneretur canones sinodales pertinentes ad reformacionem ecclesie; alias si ipse non acceptat, eos imo observantes perse- quitur et non observantibus tribuit beneficia et favores, manifestum est, quod perit omnis reformacio et pax ecclesie dei. item asserere, quod subditis ex eo, quod dicunt se velle esse 30 mediatores, licet non obedire superioribus suis, hoc est evacuare omnem nexumo yerarchice potestatis et execucionem judicii, sic enim, quando abbas vellet corrigere priorem, qui ei tenetur obedire, aut episcopus prepositum vel decanum, si illi nollent obedire p, sed potentes essent ad resistendum, et alii monachi et canonici eoq casu quemadmodum nunc hujusmodi neutralitatem constituentes, dicerent se velle mediare ad componendam pacem interr eos ac, 35 ut idonei ad hujusmodi componendam pacem reputentur, neutrales se constituere et sic, ut evitarent respectum parcialitatis, neutri eorum obedire velle, quilibet etiam non multum doctus satis facile percipere potest, quantum ex hoc exemplo inminet periculum. inter alia illud notissimums est, quod suspicio esset adversus ipsost monachos et canonicos favere diuturne illam divisionem, ut per hoc essent liberi a vinclo obediencie. amplius si concilium 40 generale procedens ad reformacionem summi pontificis una et ipse summus pontifex alia deberent partes reputari, opportebit ergo assignari judicem medium superiorem pape et concilio, respectu cujus tamquam duo litigantes debeant partes reputari. manifestum est autem, quod in ecclesia militanti non potest assignari aliquis judex superior pape et generali concilio, si vero respon- deatur, quod, etiamsi non potest u assignari judex superior, nichilominus, quia pugnant contra 45 a) W nec statt quodque non. b) W om utinam bis erroris. c) M autem. d) BAEW constituentes. e) W add. autem. f) BAEW sacrum. g) W add. paciens. h) W equidem statt siquidem. Die Konstruktion dieses Satzes ist undurchsichtig. i) BE tunc; A cum ; W non cum. k) W om. debet reputari. 1) C aut. m) W que statt in — quem. n) om. MOW. 0) Wom. nexum — et. p) BAEW acquiescere. " M in. r) MCE om. inter bis pacem. s) M potissimum. t) W episcopos. u) A W possit; BE posset. 50 1 nr. 196.
380 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. (1439 Aug.23) quam posita supra montem civitas omnibus nota, nec sufficit eam nominari verbo sed effec- tualiter obedire ejus mandatis, quodque a non licet cuiquam proprio judicio subtrahere se ab ejus obediencia eciam respectu finis, qui sibi videtur bonus, quod dicta neutralitas sit plena multis periculis utinam b non heresis vel dampnati erroris et tangentibus statum salutis eterne. [2] Dicitur ergoc secundo dicta neutralitas justificari ex eo, quod hujusmodi neutrali- 5 tatem servantesd dicunt se esse mediatores pacis ecclesie et, ut parciales non reputentur, licet ipsis, donec suam mediacionem compleant, nulli prestare obe- dienciam. hece responsio nullatenus satisfacere videtur, imo primo aspectu videtur injuriam facere auctoritati sacrorum conciliorum. nullus enim legitimus judex debet pars reputari. partes namque consueverunt litigare coram judice. unde cum ipse judex sit, coram quo et per 10 quem partium litigia terminantur, nullatenus inter partes debet adnumerari. constat autem ex aliis declaratis in justificacione sentenciel, quod generale concilium est legitimus judex pape et omnium fidelium, ipsius namque ordinacioni obedire tenetur omnis fidelis, cujuscumque dignitatis etiamsi papalis fuerit. quod ergo, si generale concilium procedit ad reformacionem alicujus archiepiscopi vel alterius fidelis et ille renuit obedire ac resistenciam facit, imo et 15 persequitur generale concilium, quod generalef conciliumg propter justicie prosecucionem debeat perdere dignitatem judicis et tamquam pars litigans reputari, attendere possunt hujus- modi neutralitatem constituentes, quam sit hec periculosa doctrina in ecclesia dei. sih quidem omnis judex desisteret ab administrando justiciam, quandocumque viderit partem coram eo litigantem non obedire seu resistere, et tamen i judicium in invitum reddatur, si judex, quia 20 tale judicium facit, tamquam pars debetk reputari et non solum in illa causa, sed eciam in aliis non obediatur ejus dispositionibus et mandatis merito, desistet a prosecucione justicie et sic omnia crimina remanebunt inpunita. preterea illa debet pars reputari, que litigat pro pri- vato commodo ut l interesse proprio. constat autem, quod sacra sinodus Basiliensis in m processu, quem fecit et prosequitur contra dictum olim Eugenium non propriumn commodum et pri- 25 vatam utilitatem, sed prosequitur generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris. hoc enim visum est omnibus necesse esse, ut papa suscipiat et veneretur canones sinodales pertinentes ad reformacionem ecclesie; alias si ipse non acceptat, eos imo observantes perse- quitur et non observantibus tribuit beneficia et favores, manifestum est, quod perit omnis reformacio et pax ecclesie dei. item asserere, quod subditis ex eo, quod dicunt se velle esse 30 mediatores, licet non obedire superioribus suis, hoc est evacuare omnem nexumo yerarchice potestatis et execucionem judicii, sic enim, quando abbas vellet corrigere priorem, qui ei tenetur obedire, aut episcopus prepositum vel decanum, si illi nollent obedire p, sed potentes essent ad resistendum, et alii monachi et canonici eoq casu quemadmodum nunc hujusmodi neutralitatem constituentes, dicerent se velle mediare ad componendam pacem interr eos ac, 35 ut idonei ad hujusmodi componendam pacem reputentur, neutrales se constituere et sic, ut evitarent respectum parcialitatis, neutri eorum obedire velle, quilibet etiam non multum doctus satis facile percipere potest, quantum ex hoc exemplo inminet periculum. inter alia illud notissimums est, quod suspicio esset adversus ipsost monachos et canonicos favere diuturne illam divisionem, ut per hoc essent liberi a vinclo obediencie. amplius si concilium 40 generale procedens ad reformacionem summi pontificis una et ipse summus pontifex alia deberent partes reputari, opportebit ergo assignari judicem medium superiorem pape et concilio, respectu cujus tamquam duo litigantes debeant partes reputari. manifestum est autem, quod in ecclesia militanti non potest assignari aliquis judex superior pape et generali concilio, si vero respon- deatur, quod, etiamsi non potest u assignari judex superior, nichilominus, quia pugnant contra 45 a) W nec statt quodque non. b) W om utinam bis erroris. c) M autem. d) BAEW constituentes. e) W add. autem. f) BAEW sacrum. g) W add. paciens. h) W equidem statt siquidem. Die Konstruktion dieses Satzes ist undurchsichtig. i) BE tunc; A cum ; W non cum. k) W om. debet reputari. 1) C aut. m) W que statt in — quem. n) om. MOW. 0) Wom. nexum — et. p) BAEW acquiescere. " M in. r) MCE om. inter bis pacem. s) M potissimum. t) W episcopos. u) A W possit; BE posset. 50 1 nr. 196.
Strana 381
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 381 11439 Aug.23] se invicem, debeant reputari partes, quemadmodum contingit de duobus regibus, qui non recognoscunt superiorem in temporalibus, ad quos pacificandos mediatores, qui se consueve- runt interponere vocant eos partes, animadvertendum est, quam periculose divisioni exponit ecclesiam dei, qui asseret a generale concilium et sumum pontificem non habere inter se ali- 5 quam b connexionem vel ordinem unius ad alium, sed quod se habent tamquam duo reges non recognoscentes superiorem in terris. sic enim a summo pontifice aufertur auctoritas presidendi in concilio generali, et a generali concilio auctoritas disponendi in hiis, que pertinent ad acci- ones summi pontificis. pro hac doctrina opportebit querere aliam sacram, si dari posset, scrip- turam, et alia jura scripta sive de preteritis gestis historias. qui enim respicit ad ea, que hodie 10 in ecclesia habentur, non reperit similem comparacionem fieri debere. [3] Allegabatur fortasse tercia causa justificativa dicte neutralitatis, quia disceptacio inter concilium et papam esset dubium probabile eoque liceret animos tenere in su- spenso usque ad decisionem, quinimo quod esset dubium indiscutibile et quasi tene- brosa aqua in nubibus aeris. ut evidenter cognoscatur, quantum proficere valeat hec causa 15 justificativa, attendendum est, quod quatuor sunt, super quibus videtur principaliter esse hujusmodi disceptacio: quia ipse olim Eugenius noluit suscipere decreta concilii et ab aliis facere observari; quia delatus notorie super criminibus; quia absque consensu ejus dis- solvit concilium et ipso durante aliud erexit et sic introduxit scisma in ecclesia dei, quia re- pugnavit pertinaciterc veritatibus fidei. quodlibet istorum dividitur in questionem juris et quantum ad primum, quod est in facto, ipsimet neutralitatem constituentes 20 facti. nullatenus dubitant. sciunt enim per concilium facta esse decreta de electionibus, annatis, cau- sarum diffinicionibus, collacionibus beneficiorum, de sublatis reservacionibus aliisque multis, quodque ipse Gabriel tempore sui pontificatus illa non observavit nec ad illa attendit, quin- imo ad ipsorum contraria levando annatas utendo reservacionibus etc. de jure autem etiam 25 eisdem satis notum existit, quod juxta declaracionem concilii Constanciensis1 statutis mandatis ordinacionibus et preceptis d cujuscumque generalis concilii legittime congregati pertinentibus ad reformacionem ecclesie quilibet fidelis eciamsi papalis dignitatis existat, obedire tenetur. quod autem dicta decreta per concilium edita pertineant ad reformacionem ecclesie, patet manifeste ex acceptacionee eorundem in dieta Bituricensi2 die septima julii anno domini 1438, 30 item in dieta Maguntina3 26. marcii hoc anno 1439 facta sollempniter per Gallicanam et Ger- item quoad secundum de jure nulli dubium est, quod si ipse Gabriel manicam naciones. taliter fuerit criminosus, quemadmodum fuerit judicatus per concilium, quod merebatur juste a papatu deponi. de facto fortassis ipsimet exempti non dubitant, sed non possunt racionabi- liter ignorantiam pretendere, cum sciverint super hoc agi in concilio generali, cui tenentur 35 debent et possunt per se vel suos interesse, et vel interesse noluerunt aut f suos abstraxerunt, veritas autem criminum, prout in facto consistit coram judice, debet constare, vix aut nun- quam justicia locum haberet, si non primo fieret execucio, quam de veritate criminum consta- preterea quantum ad tercium multominus potest ret omnibus regnicolis aut civibus. allegari dubium probabile. nam postquam ipse Gabriel dixit se dissolvisse concilium et erexit 40 aliud habuitque secum imperatorem patriarcham et alios de ecclesia Grecorum, quam dicebant nonnulli fuisse legitimam causam dissolucionis, hujusmodi neutralitatem constituentes con- fessi sunt et continue confitentur Basiliense concilium esse generalem sinodum universalem ecclesiam representantem nec umquam Ferrariensem aut Florentinam congregacionem nomi- naverunt tamquam concilium generale. est enim determinatum in octava sessione 4 tamquam 45 pro articulo fidei katholice: quod durante Basiliensi concilio aliud esse non potest; quodque 1438 Juli 7 1439 März 26 a) W assereret. b) A quandam. c) om. W. d) W om. preceptis — congregati. e) W acceptacionibus eorundem per inclitas Gallicanam et consequenter Germanicam naciones factis sollempniter statt accept. naciones. f) W om. aut — abstraxerunt. 1 In dem Dekret vom 6. April 1415, vgl. S. 25 50 Аnm. 5. 2 In der pragmatischen Sanktion von Bourges. 3 nr. 56. 4 Vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 381 11439 Aug.23] se invicem, debeant reputari partes, quemadmodum contingit de duobus regibus, qui non recognoscunt superiorem in temporalibus, ad quos pacificandos mediatores, qui se consueve- runt interponere vocant eos partes, animadvertendum est, quam periculose divisioni exponit ecclesiam dei, qui asseret a generale concilium et sumum pontificem non habere inter se ali- 5 quam b connexionem vel ordinem unius ad alium, sed quod se habent tamquam duo reges non recognoscentes superiorem in terris. sic enim a summo pontifice aufertur auctoritas presidendi in concilio generali, et a generali concilio auctoritas disponendi in hiis, que pertinent ad acci- ones summi pontificis. pro hac doctrina opportebit querere aliam sacram, si dari posset, scrip- turam, et alia jura scripta sive de preteritis gestis historias. qui enim respicit ad ea, que hodie 10 in ecclesia habentur, non reperit similem comparacionem fieri debere. [3] Allegabatur fortasse tercia causa justificativa dicte neutralitatis, quia disceptacio inter concilium et papam esset dubium probabile eoque liceret animos tenere in su- spenso usque ad decisionem, quinimo quod esset dubium indiscutibile et quasi tene- brosa aqua in nubibus aeris. ut evidenter cognoscatur, quantum proficere valeat hec causa 15 justificativa, attendendum est, quod quatuor sunt, super quibus videtur principaliter esse hujusmodi disceptacio: quia ipse olim Eugenius noluit suscipere decreta concilii et ab aliis facere observari; quia delatus notorie super criminibus; quia absque consensu ejus dis- solvit concilium et ipso durante aliud erexit et sic introduxit scisma in ecclesia dei, quia re- pugnavit pertinaciterc veritatibus fidei. quodlibet istorum dividitur in questionem juris et quantum ad primum, quod est in facto, ipsimet neutralitatem constituentes 20 facti. nullatenus dubitant. sciunt enim per concilium facta esse decreta de electionibus, annatis, cau- sarum diffinicionibus, collacionibus beneficiorum, de sublatis reservacionibus aliisque multis, quodque ipse Gabriel tempore sui pontificatus illa non observavit nec ad illa attendit, quin- imo ad ipsorum contraria levando annatas utendo reservacionibus etc. de jure autem etiam 25 eisdem satis notum existit, quod juxta declaracionem concilii Constanciensis1 statutis mandatis ordinacionibus et preceptis d cujuscumque generalis concilii legittime congregati pertinentibus ad reformacionem ecclesie quilibet fidelis eciamsi papalis dignitatis existat, obedire tenetur. quod autem dicta decreta per concilium edita pertineant ad reformacionem ecclesie, patet manifeste ex acceptacionee eorundem in dieta Bituricensi2 die septima julii anno domini 1438, 30 item in dieta Maguntina3 26. marcii hoc anno 1439 facta sollempniter per Gallicanam et Ger- item quoad secundum de jure nulli dubium est, quod si ipse Gabriel manicam naciones. taliter fuerit criminosus, quemadmodum fuerit judicatus per concilium, quod merebatur juste a papatu deponi. de facto fortassis ipsimet exempti non dubitant, sed non possunt racionabi- liter ignorantiam pretendere, cum sciverint super hoc agi in concilio generali, cui tenentur 35 debent et possunt per se vel suos interesse, et vel interesse noluerunt aut f suos abstraxerunt, veritas autem criminum, prout in facto consistit coram judice, debet constare, vix aut nun- quam justicia locum haberet, si non primo fieret execucio, quam de veritate criminum consta- preterea quantum ad tercium multominus potest ret omnibus regnicolis aut civibus. allegari dubium probabile. nam postquam ipse Gabriel dixit se dissolvisse concilium et erexit 40 aliud habuitque secum imperatorem patriarcham et alios de ecclesia Grecorum, quam dicebant nonnulli fuisse legitimam causam dissolucionis, hujusmodi neutralitatem constituentes con- fessi sunt et continue confitentur Basiliense concilium esse generalem sinodum universalem ecclesiam representantem nec umquam Ferrariensem aut Florentinam congregacionem nomi- naverunt tamquam concilium generale. est enim determinatum in octava sessione 4 tamquam 45 pro articulo fidei katholice: quod durante Basiliensi concilio aliud esse non potest; quodque 1438 Juli 7 1439 März 26 a) W assereret. b) A quandam. c) om. W. d) W om. preceptis — congregati. e) W acceptacionibus eorundem per inclitas Gallicanam et consequenter Germanicam naciones factis sollempniter statt accept. naciones. f) W om. aut — abstraxerunt. 1 In dem Dekret vom 6. April 1415, vgl. S. 25 50 Аnm. 5. 2 In der pragmatischen Sanktion von Bourges. 3 nr. 56. 4 Vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6.
Strana 382
382 erigentes aliud sunt rei scismatis a; et illud non generale concilium sed debet appellari con- venticulum scismaticorum, quod autem non licuerit eidem Gabriel dissolvere generale conci- lium absque b ejus consensu et precipue Basiliensem sinodum, satis patet ex quamplurimis allegacionibus factis tempore prime dissolucionis, specialiter in dicta famosa epistola sinodali1 „Cogitanti“ et in alia2 „Speravit“, ex aliisque multis ad presens non recitandis. sed specialis- sime hoc apparet ex tenore ipsius adhesionis3, per quam sollempniter promisit, quod ipsum Basiliense concilium pure simpliciter et cum effectu ac omni devocione prosequeretur et deinceps a novitatibus gravaminibus sine prejudiciis inferendis ipsi sacro concilio vel suppositis ejus vel adherentibus eidem realiter et cum effectu desisteret. quod autem introduxit scisma in ecclesia dei per hujusmodi dissolucionem, evidentissime omnibus patet. nullus namque 10 negare potest duas congregaciones actu simul esse in ecclesia sub nomine generalis concilii, multo gravius periculosius formalius et evidencius scisma esse quam duos simul se nominantes summos pontifices et pro talibus se gerentes. et quoniam confitentes unum ex eis esse verum et legitimum papam consequenter dicere habent alium et sibi adherentes scisma facere, per omnes ergo profitentes sacram Basiliensem congregacionem esse generalem sinodum univer- 15 salem ecclesiam representantem dicendum erit olim Eugenium cum constituentibus suum con- venticulum Ferrariense et c Florentinum scisma introduxisse et scisma continuare in ecclesia dei. non enim hec duo stare possunt, quod congregacio Ferrariensis aut Florentina sit scis- matica et ipse, qui eam ex certa scientia erexit nec amonitus desistere voluit imo spontaneus perseverat continuando, non fecisse scisma dicatur. itaque tercium supradictum nec de jure 20 aut facto hujusmodi exemptis nominantibus sacrum Basiliense esse generale concilium potest de quarto vero, quod ipse Gabriel repugnavit pertinaciter veri- esse probabile dubium. tatibus fidei, non minus hoc evidentissime est notum tam in jure quam in facto. sed de hoc fit mencio alias in tercia relacione, ubi declarantur quatuor puncta circa materiam fidei et tercius ipsorum tangit hoc propositum 4. facit etiam ad hoc, quod dictum est super secundo 25 notato dubio 5, quod nullatenus excusat dubietas hujusmodi exemptorum vel ignorancia, cum sciverintd de hace materiaf agitari in generali concilio et interesse noluerunt. per premissa igitur ex inductione illa colligendo, super quibus ipse Gabriel repugnat hactenus sacro concilio, si autem dicatur, manifeste apparet, quod nullum eorum est probabile dubium. quod nullum istorum est istud, quod pretendunt hujusmodi exempti probabile dubium, sed 3o quia in radice clare palam contraria predicatur auctoritas eo, quod sacrum Basiliense concilium affirmat papam teneri obedire decretis et ordinacionibus generalis concilii, ipse autem Gabriel econtra. si de hoc intelligatur, manifestum est, quod nullatenus illud potest dici probabile dubium. nam dubium probabile dicitur, circa quod licet cuilibet fideli contrarie opinari. absit autem a mentibus cujuslibet Christiani, quod circa declaracionem fidei factam per ecclesiam 35 liceat cuivis katholico in contrarium dissentire et quomodolibet dubitare. et quoniam, ut dictum est, in sacro Constanciensi concilio facta est hec determinacios, quod quilibets generali con- cilio, etiamsi sit summus pontifex, obedire tenetur, nullomodo igitur de hoc est probabile du- bium, attento, quod non semel, imo pluries hujusmodi questio fuit jam per ecclesiam diffinita et tota Christianitas conquievit in pace acceptavitque ipsam declaracionem eth veritatem katho- 40 lice fidei. esto etiam, si postea insurrexit contra dictam declaracionem fidei i magna multitudo Christiane religionisk etiam de prelatis et principibus maxime, quando hujusmodi e contrario resistentes essent illi, quorum honor vel status ex dicta declaracione perurgeretur, liceat con- siderare que ab antiquo gesta leguntur. legitur namque: quod post declaracionem fidei, quod filius dei esset consubstanciabilis patri, factam per ecclesiam in Niceno concilio contra Arrium 45 5 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [ 1439 Aug.23) a) Hss scismaticis ; oder zu em. scismatici ? b) W om. absque — consensu. c) MCWaut. d) Asciverant. e) C hoc. f) C materiam. g) MBAEW cuilibet. h) W ut. i) W add. major pars vel saltem. k) W add. essentque. 3 1 Vom 3. September 1432, vgl. S. 35 Anm. 4. 2 Vom 16. Juni 1433, vgl. S. 35 Anm. 10. Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 4 Vgl. S. 351 Z. 38 f., S. 353 Z. 5 ff. und S. 394 Z. 18 f., auch nr. 170 artt. I u. 2. Eine tercia relacio ist unbekannt. 5 Vgl. S. 381 Z. 31 ff. 6 Vgl. S. 381 Z. 25 ff. und Anm. 1. 50
382 erigentes aliud sunt rei scismatis a; et illud non generale concilium sed debet appellari con- venticulum scismaticorum, quod autem non licuerit eidem Gabriel dissolvere generale conci- lium absque b ejus consensu et precipue Basiliensem sinodum, satis patet ex quamplurimis allegacionibus factis tempore prime dissolucionis, specialiter in dicta famosa epistola sinodali1 „Cogitanti“ et in alia2 „Speravit“, ex aliisque multis ad presens non recitandis. sed specialis- sime hoc apparet ex tenore ipsius adhesionis3, per quam sollempniter promisit, quod ipsum Basiliense concilium pure simpliciter et cum effectu ac omni devocione prosequeretur et deinceps a novitatibus gravaminibus sine prejudiciis inferendis ipsi sacro concilio vel suppositis ejus vel adherentibus eidem realiter et cum effectu desisteret. quod autem introduxit scisma in ecclesia dei per hujusmodi dissolucionem, evidentissime omnibus patet. nullus namque 10 negare potest duas congregaciones actu simul esse in ecclesia sub nomine generalis concilii, multo gravius periculosius formalius et evidencius scisma esse quam duos simul se nominantes summos pontifices et pro talibus se gerentes. et quoniam confitentes unum ex eis esse verum et legitimum papam consequenter dicere habent alium et sibi adherentes scisma facere, per omnes ergo profitentes sacram Basiliensem congregacionem esse generalem sinodum univer- 15 salem ecclesiam representantem dicendum erit olim Eugenium cum constituentibus suum con- venticulum Ferrariense et c Florentinum scisma introduxisse et scisma continuare in ecclesia dei. non enim hec duo stare possunt, quod congregacio Ferrariensis aut Florentina sit scis- matica et ipse, qui eam ex certa scientia erexit nec amonitus desistere voluit imo spontaneus perseverat continuando, non fecisse scisma dicatur. itaque tercium supradictum nec de jure 20 aut facto hujusmodi exemptis nominantibus sacrum Basiliense esse generale concilium potest de quarto vero, quod ipse Gabriel repugnavit pertinaciter veri- esse probabile dubium. tatibus fidei, non minus hoc evidentissime est notum tam in jure quam in facto. sed de hoc fit mencio alias in tercia relacione, ubi declarantur quatuor puncta circa materiam fidei et tercius ipsorum tangit hoc propositum 4. facit etiam ad hoc, quod dictum est super secundo 25 notato dubio 5, quod nullatenus excusat dubietas hujusmodi exemptorum vel ignorancia, cum sciverintd de hace materiaf agitari in generali concilio et interesse noluerunt. per premissa igitur ex inductione illa colligendo, super quibus ipse Gabriel repugnat hactenus sacro concilio, si autem dicatur, manifeste apparet, quod nullum eorum est probabile dubium. quod nullum istorum est istud, quod pretendunt hujusmodi exempti probabile dubium, sed 3o quia in radice clare palam contraria predicatur auctoritas eo, quod sacrum Basiliense concilium affirmat papam teneri obedire decretis et ordinacionibus generalis concilii, ipse autem Gabriel econtra. si de hoc intelligatur, manifestum est, quod nullatenus illud potest dici probabile dubium. nam dubium probabile dicitur, circa quod licet cuilibet fideli contrarie opinari. absit autem a mentibus cujuslibet Christiani, quod circa declaracionem fidei factam per ecclesiam 35 liceat cuivis katholico in contrarium dissentire et quomodolibet dubitare. et quoniam, ut dictum est, in sacro Constanciensi concilio facta est hec determinacios, quod quilibets generali con- cilio, etiamsi sit summus pontifex, obedire tenetur, nullomodo igitur de hoc est probabile du- bium, attento, quod non semel, imo pluries hujusmodi questio fuit jam per ecclesiam diffinita et tota Christianitas conquievit in pace acceptavitque ipsam declaracionem eth veritatem katho- 40 lice fidei. esto etiam, si postea insurrexit contra dictam declaracionem fidei i magna multitudo Christiane religionisk etiam de prelatis et principibus maxime, quando hujusmodi e contrario resistentes essent illi, quorum honor vel status ex dicta declaracione perurgeretur, liceat con- siderare que ab antiquo gesta leguntur. legitur namque: quod post declaracionem fidei, quod filius dei esset consubstanciabilis patri, factam per ecclesiam in Niceno concilio contra Arrium 45 5 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [ 1439 Aug.23) a) Hss scismaticis ; oder zu em. scismatici ? b) W om. absque — consensu. c) MCWaut. d) Asciverant. e) C hoc. f) C materiam. g) MBAEW cuilibet. h) W ut. i) W add. major pars vel saltem. k) W add. essentque. 3 1 Vom 3. September 1432, vgl. S. 35 Anm. 4. 2 Vom 16. Juni 1433, vgl. S. 35 Anm. 10. Vom 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 4 Vgl. S. 351 Z. 38 f., S. 353 Z. 5 ff. und S. 394 Z. 18 f., auch nr. 170 artt. I u. 2. Eine tercia relacio ist unbekannt. 5 Vgl. S. 381 Z. 31 ff. 6 Vgl. S. 381 Z. 25 ff. und Anm. 1. 50
Strana 383
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 383 et sequaces suos sustinentes oppositum fortassis major multitudo episcoporum in Oriente et 11439 Aug.23) Occidente tenuerunt pro aliquo tempore cum Arrianis; et Liberius summus pontifex tenuit hoc idem; quo tempore per Arrianos eciam celebrata sunt multa concilia, ut dicta veritas jam declarata evanesceret; sed Athanasius in Oriente, Eusebius autem in Occidente cum illis, qui 5 permanserunt in prius per ecclesiam determinatis, sustinuerunt predictam declaracionem nec passi fuerunt, ut ipsa determinacio de novo revocaretur in dubium. esto igitur nunc, quod olim ipse Eugenius, cujus statum et cujuslibet alterius summi pontificis premissa declaracio tangit, quia determinat a expresse, quod tenetur obedire concilio generali, resistat huic veritati, cum jam tam existens in Constanciensi conciliol quam etiam per suam adhesionem2 expresse 10 consenserit, quod autem majus est, quia, sicut fuit dictum, ecclesia in hac veritate jam multo tempore conquievit, non propterea a quibuscumque fidelibus debet in dubium revocari. eadem racio est de sibi adherentibus, qui omnes vel eorum major pars per se aut suos jurarunt huic sacro concilio. non igitur excusare videtur, etiamsi contraria in radice predicatur auctoritas, maxime quandob tam evidens est determinacio ecclesie et dicitur esse causa resistencie, ut 15 effugiat reformacionem. non enim ob hoc, quod reus dicit contra notoriam jurisdictionem archiepiscopi episcopi aut regum temporalis c asserrensd eum non judicem, ute effugiat super suis criminibus sentenciam, eof ipso dicitur esse probabile dubium, ut liceat subditis, qui con- fitentur ipsos ut tales, non teneri ad obediendum. [3a] Id autem unum in fine hujus tercie cause justificative dici potest, quod, licet in aliis 20 nacionibus aliquis pretendere possit de hujusmodi superioritate concilii ad papam probabile dubium, nullatenus tameng vel apparenter hoc dici posset in inclita natione Germanica. hec enim declaracio facta fuit in concilio Constanciensi nacionis Germanice, ubi imperatorh multi- que principes et prelati ac i doctores et alii ejusdem nacionis interfuerunt personaliter. et, quod singulare, nec dum in una sessione, sed et in duabus publicata est successive. ibidem eciam primo tradita est executioni. equidem ex mandato concilii dive memorie Sigismundus multo tempore tenuit in carcere Johannem papam XXIII.3, postquam de mandato concilii tradidit, et liberatus est per concilium ab obligacione, quam fecerat super dicta detencione4. mandatumk autem auctoritative factum super detencione persone pape, an denotat superioritatem, quisque videt. preterea in eodem concilio vigore dicti decreti facta est per sinodale judicium depositio 30 duorum summorum pontificum, videlicet dicti Johannis et Benedicti XIII.5, ut autem dicit apostolus 1. ad Corinthios 1 4.6 ,qui judicat me, dominus est". nam dicitur de multis aliis gestis in concilio Constanciensi, per que sole clarius hujusmodi superioritas demonstratur tam in edicione decretorum quam electione pape et aliis. sed etsi pro tempore illius concilii aut post dubitatum fuisset, nullatenus modo in nacione Germanica debet esse probabile dubium. quando 35 post dissolucionem primo attemptatam per olim Eugenium de Basiliensi concilio omnes reve- rendissimi patres et illustrissimi principes sacri Romani imperii electores, ad quos, sicut ex parte eorum in hac parte extitit allegatum, tota Germania suum dirigit respectumm, se incor- porarunt concilio miseruntque? ad papam requirendumn, ut ipsam dissolucionem revocare deberet. non obstantibus contrariis mandatis ipsius Gabrielis sui oratores firmiter tunc in 40 concilio perseverarunt. item post notificatam secundam per eum attemptatam dissolucionem fortassis ipsi fuerunt primi, qui scripserunt nominando sacrum concilium Basiliense, ut patet per litterass eorum presentatas in generali congregacione 9. januarii anno domini 1438. simi- liter etiam post habitam noticiam de accessu Grecorum adhuc et post incorporacionem eorum quando fuit tenta Ferrarie sessio, quod ibi esset concilium ycumenicum. amplius, ut patet per a) Hss. determinant. b) W quoniam nota est statt quando—dicitur. c) zuem. temporalem ? d) M assensus; C undeutlich, ob assensus oder asserens? e) E aut. 1) M et. g) om. MC. h) W add. personaliter. i) W om. ac —personaliter. k) M om. mand. bis detencione. I) MC Timotheum, m) A aspectum. n) CBAEW requirentes. 25 1438 Jan. 9 45 50 1 Durch Zustimmung zum Dekret vom 6. April 1415; vgl. Hefele 7, 102. 2 Vom 15. Dezember 1433; vgl. S. 15 Anm. 5. 3 Vgl. Hefele 7, 140 ff. 4 Vgl. ebenda 7, 331 f. 5 Vgl. S. 369 Anm. 5. 1. Cor. 4, 4. Vgl. Hefele 7, 459. RTA. 12 nr. 198.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 383 et sequaces suos sustinentes oppositum fortassis major multitudo episcoporum in Oriente et 11439 Aug.23) Occidente tenuerunt pro aliquo tempore cum Arrianis; et Liberius summus pontifex tenuit hoc idem; quo tempore per Arrianos eciam celebrata sunt multa concilia, ut dicta veritas jam declarata evanesceret; sed Athanasius in Oriente, Eusebius autem in Occidente cum illis, qui 5 permanserunt in prius per ecclesiam determinatis, sustinuerunt predictam declaracionem nec passi fuerunt, ut ipsa determinacio de novo revocaretur in dubium. esto igitur nunc, quod olim ipse Eugenius, cujus statum et cujuslibet alterius summi pontificis premissa declaracio tangit, quia determinat a expresse, quod tenetur obedire concilio generali, resistat huic veritati, cum jam tam existens in Constanciensi conciliol quam etiam per suam adhesionem2 expresse 10 consenserit, quod autem majus est, quia, sicut fuit dictum, ecclesia in hac veritate jam multo tempore conquievit, non propterea a quibuscumque fidelibus debet in dubium revocari. eadem racio est de sibi adherentibus, qui omnes vel eorum major pars per se aut suos jurarunt huic sacro concilio. non igitur excusare videtur, etiamsi contraria in radice predicatur auctoritas, maxime quandob tam evidens est determinacio ecclesie et dicitur esse causa resistencie, ut 15 effugiat reformacionem. non enim ob hoc, quod reus dicit contra notoriam jurisdictionem archiepiscopi episcopi aut regum temporalis c asserrensd eum non judicem, ute effugiat super suis criminibus sentenciam, eof ipso dicitur esse probabile dubium, ut liceat subditis, qui con- fitentur ipsos ut tales, non teneri ad obediendum. [3a] Id autem unum in fine hujus tercie cause justificative dici potest, quod, licet in aliis 20 nacionibus aliquis pretendere possit de hujusmodi superioritate concilii ad papam probabile dubium, nullatenus tameng vel apparenter hoc dici posset in inclita natione Germanica. hec enim declaracio facta fuit in concilio Constanciensi nacionis Germanice, ubi imperatorh multi- que principes et prelati ac i doctores et alii ejusdem nacionis interfuerunt personaliter. et, quod singulare, nec dum in una sessione, sed et in duabus publicata est successive. ibidem eciam primo tradita est executioni. equidem ex mandato concilii dive memorie Sigismundus multo tempore tenuit in carcere Johannem papam XXIII.3, postquam de mandato concilii tradidit, et liberatus est per concilium ab obligacione, quam fecerat super dicta detencione4. mandatumk autem auctoritative factum super detencione persone pape, an denotat superioritatem, quisque videt. preterea in eodem concilio vigore dicti decreti facta est per sinodale judicium depositio 30 duorum summorum pontificum, videlicet dicti Johannis et Benedicti XIII.5, ut autem dicit apostolus 1. ad Corinthios 1 4.6 ,qui judicat me, dominus est". nam dicitur de multis aliis gestis in concilio Constanciensi, per que sole clarius hujusmodi superioritas demonstratur tam in edicione decretorum quam electione pape et aliis. sed etsi pro tempore illius concilii aut post dubitatum fuisset, nullatenus modo in nacione Germanica debet esse probabile dubium. quando 35 post dissolucionem primo attemptatam per olim Eugenium de Basiliensi concilio omnes reve- rendissimi patres et illustrissimi principes sacri Romani imperii electores, ad quos, sicut ex parte eorum in hac parte extitit allegatum, tota Germania suum dirigit respectumm, se incor- porarunt concilio miseruntque? ad papam requirendumn, ut ipsam dissolucionem revocare deberet. non obstantibus contrariis mandatis ipsius Gabrielis sui oratores firmiter tunc in 40 concilio perseverarunt. item post notificatam secundam per eum attemptatam dissolucionem fortassis ipsi fuerunt primi, qui scripserunt nominando sacrum concilium Basiliense, ut patet per litterass eorum presentatas in generali congregacione 9. januarii anno domini 1438. simi- liter etiam post habitam noticiam de accessu Grecorum adhuc et post incorporacionem eorum quando fuit tenta Ferrarie sessio, quod ibi esset concilium ycumenicum. amplius, ut patet per a) Hss. determinant. b) W quoniam nota est statt quando—dicitur. c) zuem. temporalem ? d) M assensus; C undeutlich, ob assensus oder asserens? e) E aut. 1) M et. g) om. MC. h) W add. personaliter. i) W om. ac —personaliter. k) M om. mand. bis detencione. I) MC Timotheum, m) A aspectum. n) CBAEW requirentes. 25 1438 Jan. 9 45 50 1 Durch Zustimmung zum Dekret vom 6. April 1415; vgl. Hefele 7, 102. 2 Vom 15. Dezember 1433; vgl. S. 15 Anm. 5. 3 Vgl. Hefele 7, 140 ff. 4 Vgl. ebenda 7, 331 f. 5 Vgl. S. 369 Anm. 5. 1. Cor. 4, 4. Vgl. Hefele 7, 459. RTA. 12 nr. 198.
Strana 384
384 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1438 Маi 4 1438 März 117] 1438 Juli 13 1438 Okt. 16 [1439) März litteram salvi conductusl imperialis sub data 4. maji eodem anno, cum consilio oratorum ipsorum a dominorum electorum invictissimus rex Romanorum Albertus concessit sacro con- cilio salvum conductum plenissimum. et, quod irrefragabile est nec admittit condignam in b contrarium responsionem, oratores ipsorum nonc una vice, sed, quandocumque proposuerunt ex parte ipsorum in generali congregacione et alias etiam in scriptis, ut comuniterd, semper obtulerunt eorum professioneme, quod vellent protegere et manutenere auctoritatem sacrorum generalium conciliorum et specialiter Basiliensis concilii. est etiam aliud multo irrefraga- bilius, quod nullatenus patitur in Germanica nacione allegari istud tamquamf probabile dubium, quia licet, ut a quibusdam dicitur, per ipsos dominos electores tempore eleccionis imperii de mense marcii anno predicto fuerit facta Francfordie protestacio quedam2 dicentes 10 tunc se nescire, cui deberent obtemperare videlicet concilio aut pape, in eadem tamen sta- tuerunt, quod, si infra sex menses discordia hec non tolleretur e medio, vocatis principibus spiritualibus et temporalibus sacri Romani imperii consulerent, cui parti favendum et obtem- perandum esset. hec eadem repetita fuerunt 3 in dieta Nurenberge de festo Margarete obse- crando, ut concilium usque in illam dietam, in qua super hoc consuli deberet, in mansuetu- 15 dineg sustineret et ad illam oratores mitteret. fuit autem in termino dictorum sex mensium tenta dieta ad festum Galli Nurenberge, ubi etiam convenerunt legati sacri concilii et nuncii ipsius Gabrielis in magno numero et sollempnitate. auditisque illis 4 secutum est 5, ut invic- tissimus rex Romanorum non sine consilio et assensu dicte congregacionis, ut creditur, institueret in protectorem sacri Basiliensis concilii magnificum dominum Conradum de Wins- 20 berg perpetuum camerarium sacri imperii. unde cum repetitis vicibus ipsi principales nacionis Germanice statuerunt 6 sibi terminum ad consulendum, cui favendum et obtemperandum foret per ipsos, presentibusque et auditis oratoribus concilii et Gabrielis super hoc deliberaverunt consultis non solum dictis rege Romanorum et electoribus, sed de spiritualibus et tempo- ralibus quamplurimis principalibus et aliis tocius nacionis Germanice. an liceat nunc alle- 25 gari tamquam dubium probabile, facile judicari potest. accedit eciam huic raciocinacioni, quod, sicut tunc dictum fuit, alia dieta fuit instituta in Franckfordia de mense marcii", ubi oratores olim Eugenii erant comparituri, quia ipsis instantibus diciturh indicta fuissei. et exhortantibus oratoribus imperatoris et electorum sacrum concilium misit in magno numero sollempnes legatos et oratores ad dictam dietam, que fuit tenta Maguncie, ibique 30 declararunt 8 justiciam et veritatem sacri concilii et expectarunt oratores dicti Gabrielis per 30 dies. itaque singillatim k computando post attemptatam secundam dissolucionem per ipsum olim Eugenium per sacrum concilium fuit sollempniter notificata veritas et justicia sua vel regi Romanorum et electoribus! in persona aut in presencia suorum oratorum decem vicibus: primo de mense septembris et m octobris Basilee anno domini 14379; secundo ibidem de mense 35 januarii 9. et 17. die ejusdem1°; tercio de mense marcii in Franckfordia anno domini 143811, quando erant congregati pro eleccione imperii; quarto et quinto coram rege Romanorum per oratores concilii magistros Johannem Pulchripatris et de Ragusio12; item per bone memorie reverendissimum dominum patriarcham, episcopum Vicensem et Johannem de Bachenstein 13; sexto Basilee 14. 20. et 28. junii 14; septimo in dieta Nurenberge de mense julii15; octavo in pre- 40 nominata dieta de festo Galli16 ; nono Basilee de mense decembris januarii et februarii frequen- 5 a) W suorum. b) W om. in contrarium. c) M om. non—ipsorum. d) W om. ut com. e) BAE pro- missionem. f) W ut. g) W add. justicie. h) om. W. i) W fuit. k) W singulatim. 1) W om. elec- toribus— primo de. m) W om. et—Bas. 8 1 RTA. 13 nr. 162. 2 Vom 17. März 1438, s. RTA. 13 nr. 130. 3 Am 18. Juli 1438, s. RTA. 13 nr. 290. 4 Vgl. RTA. 13, 681 Z. 21 ff. und 42 ff. 5 Vgl. S. 58 Anm. 1. 6 Vgl. RTA. 13, S. 683 Z. 34 ff. RTA. 13 nr. 397. Vgl. S. 143 Z. 8 ff. 9 RTA. 12, 113 Z. 44 f. 10 RTA. 12 nr. 200. 11 RTA. 13 nr. 129. 12 RTA. 13 nr. 161 und 179. 13 RTA. 13, 45 Z. 31 ff. 14 RTA. 13 nrr. 180, 184, 185 und 191. 15 RTA. 13, 401 Z. 36 ff.; 402 Z. 21 ff.; nr. 292. 16 RTA. 13, 681 Z. 41 ff.; nr. 390. 45 50
384 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. 1438 Маi 4 1438 März 117] 1438 Juli 13 1438 Okt. 16 [1439) März litteram salvi conductusl imperialis sub data 4. maji eodem anno, cum consilio oratorum ipsorum a dominorum electorum invictissimus rex Romanorum Albertus concessit sacro con- cilio salvum conductum plenissimum. et, quod irrefragabile est nec admittit condignam in b contrarium responsionem, oratores ipsorum nonc una vice, sed, quandocumque proposuerunt ex parte ipsorum in generali congregacione et alias etiam in scriptis, ut comuniterd, semper obtulerunt eorum professioneme, quod vellent protegere et manutenere auctoritatem sacrorum generalium conciliorum et specialiter Basiliensis concilii. est etiam aliud multo irrefraga- bilius, quod nullatenus patitur in Germanica nacione allegari istud tamquamf probabile dubium, quia licet, ut a quibusdam dicitur, per ipsos dominos electores tempore eleccionis imperii de mense marcii anno predicto fuerit facta Francfordie protestacio quedam2 dicentes 10 tunc se nescire, cui deberent obtemperare videlicet concilio aut pape, in eadem tamen sta- tuerunt, quod, si infra sex menses discordia hec non tolleretur e medio, vocatis principibus spiritualibus et temporalibus sacri Romani imperii consulerent, cui parti favendum et obtem- perandum esset. hec eadem repetita fuerunt 3 in dieta Nurenberge de festo Margarete obse- crando, ut concilium usque in illam dietam, in qua super hoc consuli deberet, in mansuetu- 15 dineg sustineret et ad illam oratores mitteret. fuit autem in termino dictorum sex mensium tenta dieta ad festum Galli Nurenberge, ubi etiam convenerunt legati sacri concilii et nuncii ipsius Gabrielis in magno numero et sollempnitate. auditisque illis 4 secutum est 5, ut invic- tissimus rex Romanorum non sine consilio et assensu dicte congregacionis, ut creditur, institueret in protectorem sacri Basiliensis concilii magnificum dominum Conradum de Wins- 20 berg perpetuum camerarium sacri imperii. unde cum repetitis vicibus ipsi principales nacionis Germanice statuerunt 6 sibi terminum ad consulendum, cui favendum et obtemperandum foret per ipsos, presentibusque et auditis oratoribus concilii et Gabrielis super hoc deliberaverunt consultis non solum dictis rege Romanorum et electoribus, sed de spiritualibus et tempo- ralibus quamplurimis principalibus et aliis tocius nacionis Germanice. an liceat nunc alle- 25 gari tamquam dubium probabile, facile judicari potest. accedit eciam huic raciocinacioni, quod, sicut tunc dictum fuit, alia dieta fuit instituta in Franckfordia de mense marcii", ubi oratores olim Eugenii erant comparituri, quia ipsis instantibus diciturh indicta fuissei. et exhortantibus oratoribus imperatoris et electorum sacrum concilium misit in magno numero sollempnes legatos et oratores ad dictam dietam, que fuit tenta Maguncie, ibique 30 declararunt 8 justiciam et veritatem sacri concilii et expectarunt oratores dicti Gabrielis per 30 dies. itaque singillatim k computando post attemptatam secundam dissolucionem per ipsum olim Eugenium per sacrum concilium fuit sollempniter notificata veritas et justicia sua vel regi Romanorum et electoribus! in persona aut in presencia suorum oratorum decem vicibus: primo de mense septembris et m octobris Basilee anno domini 14379; secundo ibidem de mense 35 januarii 9. et 17. die ejusdem1°; tercio de mense marcii in Franckfordia anno domini 143811, quando erant congregati pro eleccione imperii; quarto et quinto coram rege Romanorum per oratores concilii magistros Johannem Pulchripatris et de Ragusio12; item per bone memorie reverendissimum dominum patriarcham, episcopum Vicensem et Johannem de Bachenstein 13; sexto Basilee 14. 20. et 28. junii 14; septimo in dieta Nurenberge de mense julii15; octavo in pre- 40 nominata dieta de festo Galli16 ; nono Basilee de mense decembris januarii et februarii frequen- 5 a) W suorum. b) W om. in contrarium. c) M om. non—ipsorum. d) W om. ut com. e) BAE pro- missionem. f) W ut. g) W add. justicie. h) om. W. i) W fuit. k) W singulatim. 1) W om. elec- toribus— primo de. m) W om. et—Bas. 8 1 RTA. 13 nr. 162. 2 Vom 17. März 1438, s. RTA. 13 nr. 130. 3 Am 18. Juli 1438, s. RTA. 13 nr. 290. 4 Vgl. RTA. 13, 681 Z. 21 ff. und 42 ff. 5 Vgl. S. 58 Anm. 1. 6 Vgl. RTA. 13, S. 683 Z. 34 ff. RTA. 13 nr. 397. Vgl. S. 143 Z. 8 ff. 9 RTA. 12, 113 Z. 44 f. 10 RTA. 12 nr. 200. 11 RTA. 13 nr. 129. 12 RTA. 13 nr. 161 und 179. 13 RTA. 13, 45 Z. 31 ff. 14 RTA. 13 nrr. 180, 184, 185 und 191. 15 RTA. 13, 401 Z. 36 ff.; 402 Z. 21 ff.; nr. 292. 16 RTA. 13, 681 Z. 41 ff.; nr. 390. 45 50
Strana 385
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 385 tissimel; decimo in prefata dieta Maguntina2. illud autem nequit sub silencio preteriri, quod, cum in omnibus hiis per sacrum concilium aut oratores suos facta fuerit informacio de justicia et veritate, quam concilium prosequitur, vix aut nunquam in contrarium objectum est, quasi non esset notorie verum, quod asserebat concilium, aut a esset probabile dubium vel ex parte 5 ipsius regis Romanorum aut electorum vel aliorum spiritualium et secularium principum Germanie; nunc autem, cum veritas et justicia debent tradi execucioni, allegaturb non esse obtemperandum, quoniam est probabile dubium. qui contendunt in judicio, non ignorant, an ista sit excepcio, que allegari debeat post latam sentenciam diffinitivame, aut si illa non obstante sentencia tradenda est execucioni, utrum autem admittenda sit in divino judicio 10 excusacio, quod ideo oratores ipsorum obicere in contrarium aut interesse noluerunt, quando super veritate fidei et justicie, quas prosequitur sacrum concilium, in eo disceptabaturd aut fiebat informacio, ne ex hoc parciales reputarentur. considerandum venit, si studiosa et certa noticia de veritate juris reddit aut efficit inhabiles eos, qui se constituunt mediatores, ad com- ponendam pacem inter disceptantes. adjungitur etiam huic raciocinacioni, quod post factas per concilium et oratores suos predictos informaciones, ut nullatenus in Germanica nacione posset dici probabile dubium, quod in prefata dieta Maguntina, ut dictum est, facta est sol- lempniter nomine imperii optimatum et principum spiritualium et secularium nacionis Ger- manice acceptacio decretorum3 sacri generalis Basiliensis concilii magna cum veneracione et sollempnitate, in quibus decretis, cum per concilium regulentur manus summi pontificis tam 20 quoad confirmacioneme electionum, collaciones beneficiorum, diffiniciones causarum, creaci- onem cardinalium et alias multipliciter, evidenter potest agnoscif exs dicta decretorum accep- tacione den superioritate conciliii ad summum pontificem. edicio legum, quibus k policia que- vis regulari debet, irrefragabile est testimonium de superioritate sistente in ipsarum legum con- dicionel, unde ex omnibus premissis evidenter percipi potest, quod de auctoritate generalium 25 conciliorum super papam et premaxime m Basiliensis concilii, item de ejus veritate et justicia in causa, quam prosequitur contra olim Eugenium, racionabiliter loquendo non potest aut merito esse vel pro tali reputari non debet dubium probabile. ut autem non obediatur sentencie late per sacrum sinodum Basiliensem contra dictum Gabrielem, allegaren, quod est probabile dubium, utrum hec sit sufficiens et legitima excusacio, attendatur doctrina apostoli 30 Romanos 10.4, ubi non admittit excusacionem illorum, qui non obedierunt evangelio. dicitp enim sic: „sed non omnes obediunt evangelio. Isaias enim dicit: ,domine, quis credidit auditui nostro?“ ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi. numquid non audierunt? equidem in omnem q terram exivit sonus eorum". non sitr comparacio, utrum verba aposto- lorum insonuerunt de tempore suo tam distincte in omnem terram et specifice aut in fines 35 orbis terre, quantum in Germanica nacione sit facta propalacio de veritate et justicia, quam prosequitur Basiliense concilium, et de hujusmodi suprema auctoritate generalium conci- liorum. 15 [1439 Aug.23/ [4] Quarta causa justificativa dicte protestacionis allegabatur, quia sic neutralitatem servando dicunt sesperarecicius pervenire ad pacem. utrum autem hoc sit verisimile, 40 considerari potest. constat namque ex doctrina prophete, psalmorum 84.5, quod ,justicia et pax osculate sunt“; unde contempta seu neglecta virtute justicie pax haberi non potest. et cum per hujusmodi neutralitatem non reddatur debitum obediencie generali concilio, prout declaratums est in declaracione concilii Constanciensis 6, quomodo preter aut contra virtutem justicie speratur cicius pervenire ad pacem? item negligi videtur virtus justicie; nam execucio 45 a) W om. aut — dubium. b) MOBEW quod allegetur. c) M diffinitam. d) M disputarentur statt dis- ceptabatur—reputarentur. e) M reformacionem; B conservacionem. f) W cognosci. g) W om. ex — ac- ceptacione. h) W add. ejus. i) W om. concilii—legum. k) M om. quibus — legum. 1) A conditore. m) W proxime. n) W om. allegare — dubium. o) W add. Pauli. p) W om. dicit — evangelio. q)AE omnes terras. r) MW fit. s) W determinatum. 50 1 Vgl. S. 6-88 passim. 2 Vgl. S. 143 Z. 2 ff. 3 nr. 56. 4 Rom. 10, 16 f. 5 Ps. 84, 11. 6 Vgl. S. 25 Anm. 5. Deutsche Reichstags-Akten XIV 49
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 385 tissimel; decimo in prefata dieta Maguntina2. illud autem nequit sub silencio preteriri, quod, cum in omnibus hiis per sacrum concilium aut oratores suos facta fuerit informacio de justicia et veritate, quam concilium prosequitur, vix aut nunquam in contrarium objectum est, quasi non esset notorie verum, quod asserebat concilium, aut a esset probabile dubium vel ex parte 5 ipsius regis Romanorum aut electorum vel aliorum spiritualium et secularium principum Germanie; nunc autem, cum veritas et justicia debent tradi execucioni, allegaturb non esse obtemperandum, quoniam est probabile dubium. qui contendunt in judicio, non ignorant, an ista sit excepcio, que allegari debeat post latam sentenciam diffinitivame, aut si illa non obstante sentencia tradenda est execucioni, utrum autem admittenda sit in divino judicio 10 excusacio, quod ideo oratores ipsorum obicere in contrarium aut interesse noluerunt, quando super veritate fidei et justicie, quas prosequitur sacrum concilium, in eo disceptabaturd aut fiebat informacio, ne ex hoc parciales reputarentur. considerandum venit, si studiosa et certa noticia de veritate juris reddit aut efficit inhabiles eos, qui se constituunt mediatores, ad com- ponendam pacem inter disceptantes. adjungitur etiam huic raciocinacioni, quod post factas per concilium et oratores suos predictos informaciones, ut nullatenus in Germanica nacione posset dici probabile dubium, quod in prefata dieta Maguntina, ut dictum est, facta est sol- lempniter nomine imperii optimatum et principum spiritualium et secularium nacionis Ger- manice acceptacio decretorum3 sacri generalis Basiliensis concilii magna cum veneracione et sollempnitate, in quibus decretis, cum per concilium regulentur manus summi pontificis tam 20 quoad confirmacioneme electionum, collaciones beneficiorum, diffiniciones causarum, creaci- onem cardinalium et alias multipliciter, evidenter potest agnoscif exs dicta decretorum accep- tacione den superioritate conciliii ad summum pontificem. edicio legum, quibus k policia que- vis regulari debet, irrefragabile est testimonium de superioritate sistente in ipsarum legum con- dicionel, unde ex omnibus premissis evidenter percipi potest, quod de auctoritate generalium 25 conciliorum super papam et premaxime m Basiliensis concilii, item de ejus veritate et justicia in causa, quam prosequitur contra olim Eugenium, racionabiliter loquendo non potest aut merito esse vel pro tali reputari non debet dubium probabile. ut autem non obediatur sentencie late per sacrum sinodum Basiliensem contra dictum Gabrielem, allegaren, quod est probabile dubium, utrum hec sit sufficiens et legitima excusacio, attendatur doctrina apostoli 30 Romanos 10.4, ubi non admittit excusacionem illorum, qui non obedierunt evangelio. dicitp enim sic: „sed non omnes obediunt evangelio. Isaias enim dicit: ,domine, quis credidit auditui nostro?“ ergo fides ex auditu, auditus autem per verbum Christi. numquid non audierunt? equidem in omnem q terram exivit sonus eorum". non sitr comparacio, utrum verba aposto- lorum insonuerunt de tempore suo tam distincte in omnem terram et specifice aut in fines 35 orbis terre, quantum in Germanica nacione sit facta propalacio de veritate et justicia, quam prosequitur Basiliense concilium, et de hujusmodi suprema auctoritate generalium conci- liorum. 15 [1439 Aug.23/ [4] Quarta causa justificativa dicte protestacionis allegabatur, quia sic neutralitatem servando dicunt sesperarecicius pervenire ad pacem. utrum autem hoc sit verisimile, 40 considerari potest. constat namque ex doctrina prophete, psalmorum 84.5, quod ,justicia et pax osculate sunt“; unde contempta seu neglecta virtute justicie pax haberi non potest. et cum per hujusmodi neutralitatem non reddatur debitum obediencie generali concilio, prout declaratums est in declaracione concilii Constanciensis 6, quomodo preter aut contra virtutem justicie speratur cicius pervenire ad pacem? item negligi videtur virtus justicie; nam execucio 45 a) W om. aut — dubium. b) MOBEW quod allegetur. c) M diffinitam. d) M disputarentur statt dis- ceptabatur—reputarentur. e) M reformacionem; B conservacionem. f) W cognosci. g) W om. ex — ac- ceptacione. h) W add. ejus. i) W om. concilii—legum. k) M om. quibus — legum. 1) A conditore. m) W proxime. n) W om. allegare — dubium. o) W add. Pauli. p) W om. dicit — evangelio. q)AE omnes terras. r) MW fit. s) W determinatum. 50 1 Vgl. S. 6-88 passim. 2 Vgl. S. 143 Z. 2 ff. 3 nr. 56. 4 Rom. 10, 16 f. 5 Ps. 84, 11. 6 Vgl. S. 25 Anm. 5. Deutsche Reichstags-Akten XIV 49
Strana 386
386 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) sentencie late super criminibus et a maxime in hiis, que fidei sunt, ne amplius ecclesia remaneat in tanto scandalo, cumb exigat acceleracionem, per hujusmodi neutralitatem differtur in incertum, item quomodo servatur justicia, si constituentes hujusmodi neutralitatem eum, qui per eam, quam ipsi nominant, sanctam generalem sinodum condempnatus est tamquam here- ticus et multipliciter criminosus, tempore medio ipsi nominant papam et sanctissimum apo- 5 stolicum? attendendum est enim, quomodo hec duo se compaciuntur, quod aliquis declaratus sit perc ecclesiam hereticus et nominetur pater omnium fidelium. item facile videri potest, si justicia servatur in sua integritate, si ipsi, qui tenentur obedire concilio generali, constituunt se ipsos judices mandando, ut non obediatur concilio, donec sentencia per modum avisatum ab ipsis examinetur. Luce 12. legitur1: ,cum quidam de turba dixisset Christo: ,magister, dic 10 fratri meo, ut dividat mecum hereditatem respondit ei: ,homo, quis me constituit judicem ac divisorem inter vos?‘ “ non minus foret via debita ad componendam pacem in ecclesia, ut, qui se constituunt mediatores, durante hujusmodi disceptacione acquiescerent et obedirent sacro Basiliensi concilio generali. non enim, qui facit, quod debet, potest aut debet reputari suspectus vel minus aptus ad pacem componendam; nec juste denominari debet parcialis, qui adjuvat partes judicis, ut, que recta justicia diffiniuntur, execucioni traduntur. esto etiam, quod nonnulla pericula confingantur, a quibus juxta doctrinam salvatoris veritas liberat. sic enim Johannis 8.2 dicebat Jesus ad eos, qui crediderunt ex Judeis: „si vos manseritis in ser- mone meo, veri discipuli mei eritis et cognoscetis veritatem; et veritas liberabit vos". equi- dem errare non potest, qui favet debite justicie et veritati. offertur autem oculariter inspicien- 20 dum, an hujusmodi via neutralitatis sit manifeste via pacis aut divisionis majoris in ecclesia dei, fortassis divisionis imod qualis numquam in tanta universalitate fuit. nec pere eam, ut veri- similiter presumitur, cito pervenietur ad unionem et pacem, sed quod ecclesia constituitur in tres partes etf, quod dolenter referendum est, partes formales. constat enim, quod ipse olim Gabriel habet unam magnam adherenciam in Christiana religione. equidem, prout jam apparet ex litte- 25 ris suis, hactenus studiose practicavit cum pluribus principibus, quod non obstantibus decretis sacri Basiliensis concilii in eorum patria obediretur eidem, item per juramenta sibi constitueret plures adherentes. constat, quod ultra id, quod consuetum erat a suis predecessoribus, exegit juramenta a multis aliis quam episcopis et abbatibus in provisione facta per eum de preposituris et decanatibus et aliis primis ecclesiarum et monasteriorum dignitatibus. constituit eciam multitudinem officialium sedis apostolice in excessivo numero prioribus seculis inaudito tam in prothonotariatu quam in aliis officiis, a quibus prestatur communiter juramentum fideli- tatis. quomodog autem innumerabiles concessit expectativas prerogativas et antelaciones nominaciones et facultates dispensaciones indulta et alia quamplurima,— non dicitur, sih exorbi- tancia,—ut sic suscipientes obligaret ad perpetuo sibi adherendum, non est facile explicare. unde tam predictis quam aliis plurimis excogitatis viis evidentissimum est studiose hactenus eum elaborasse, ut perpetuo sibi retineret nomen papatus. non dicitur autem de juramentis, que exegit super hac re a i dive k memorie Sigismundo Romanorum imperatore, et de ligis, quas super hac re cum principibus et communitatibus Italie diciturl fecisse. nec si aliqui aut aliquis principum publice ac frequenter protestatus fuerit, quod eo vivente nollet alium tenere in summum pontificem, itaque attencius considerare volens manifeste intuetur ipsum olim Eugenium teneri aut reputari, quod teneat unam magnam multitudinem Christianorum volen- tium eum defendere in statu papali. est et alia non minor multitudo Christianorum, que hac- tenus favit et favere intendit sacro Basiliensi concilio optatque et, quantum in se est, inclinata est agere, ut auctoritas sacri Basiliensis et aliorum generalium conciliorum suo tempore non conculcetur, sed quod execucioni tradantur veritas et justicia, quas ipsum concilium prosequi- tur. hanc autem ingentem multitudinem sacrum concilium habet in sui favorem tum ex ju- 15 30 35 40 45 a) W om. et — sunt. b) om. W. c) W om. per eccl. d) om. CE; W nove. e) W verisimiliter per eam statt per — presumitur. f) W sed. g) W quam. h) W scilicet; C sed. i) ergänzt. k) W om. dive — hac re. 1) W fecit statt dic. fec. 50 1 Luc. 12, 13 ff. 2 Joh. 8, 31 f.
386 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) sentencie late super criminibus et a maxime in hiis, que fidei sunt, ne amplius ecclesia remaneat in tanto scandalo, cumb exigat acceleracionem, per hujusmodi neutralitatem differtur in incertum, item quomodo servatur justicia, si constituentes hujusmodi neutralitatem eum, qui per eam, quam ipsi nominant, sanctam generalem sinodum condempnatus est tamquam here- ticus et multipliciter criminosus, tempore medio ipsi nominant papam et sanctissimum apo- 5 stolicum? attendendum est enim, quomodo hec duo se compaciuntur, quod aliquis declaratus sit perc ecclesiam hereticus et nominetur pater omnium fidelium. item facile videri potest, si justicia servatur in sua integritate, si ipsi, qui tenentur obedire concilio generali, constituunt se ipsos judices mandando, ut non obediatur concilio, donec sentencia per modum avisatum ab ipsis examinetur. Luce 12. legitur1: ,cum quidam de turba dixisset Christo: ,magister, dic 10 fratri meo, ut dividat mecum hereditatem respondit ei: ,homo, quis me constituit judicem ac divisorem inter vos?‘ “ non minus foret via debita ad componendam pacem in ecclesia, ut, qui se constituunt mediatores, durante hujusmodi disceptacione acquiescerent et obedirent sacro Basiliensi concilio generali. non enim, qui facit, quod debet, potest aut debet reputari suspectus vel minus aptus ad pacem componendam; nec juste denominari debet parcialis, qui adjuvat partes judicis, ut, que recta justicia diffiniuntur, execucioni traduntur. esto etiam, quod nonnulla pericula confingantur, a quibus juxta doctrinam salvatoris veritas liberat. sic enim Johannis 8.2 dicebat Jesus ad eos, qui crediderunt ex Judeis: „si vos manseritis in ser- mone meo, veri discipuli mei eritis et cognoscetis veritatem; et veritas liberabit vos". equi- dem errare non potest, qui favet debite justicie et veritati. offertur autem oculariter inspicien- 20 dum, an hujusmodi via neutralitatis sit manifeste via pacis aut divisionis majoris in ecclesia dei, fortassis divisionis imod qualis numquam in tanta universalitate fuit. nec pere eam, ut veri- similiter presumitur, cito pervenietur ad unionem et pacem, sed quod ecclesia constituitur in tres partes etf, quod dolenter referendum est, partes formales. constat enim, quod ipse olim Gabriel habet unam magnam adherenciam in Christiana religione. equidem, prout jam apparet ex litte- 25 ris suis, hactenus studiose practicavit cum pluribus principibus, quod non obstantibus decretis sacri Basiliensis concilii in eorum patria obediretur eidem, item per juramenta sibi constitueret plures adherentes. constat, quod ultra id, quod consuetum erat a suis predecessoribus, exegit juramenta a multis aliis quam episcopis et abbatibus in provisione facta per eum de preposituris et decanatibus et aliis primis ecclesiarum et monasteriorum dignitatibus. constituit eciam multitudinem officialium sedis apostolice in excessivo numero prioribus seculis inaudito tam in prothonotariatu quam in aliis officiis, a quibus prestatur communiter juramentum fideli- tatis. quomodog autem innumerabiles concessit expectativas prerogativas et antelaciones nominaciones et facultates dispensaciones indulta et alia quamplurima,— non dicitur, sih exorbi- tancia,—ut sic suscipientes obligaret ad perpetuo sibi adherendum, non est facile explicare. unde tam predictis quam aliis plurimis excogitatis viis evidentissimum est studiose hactenus eum elaborasse, ut perpetuo sibi retineret nomen papatus. non dicitur autem de juramentis, que exegit super hac re a i dive k memorie Sigismundo Romanorum imperatore, et de ligis, quas super hac re cum principibus et communitatibus Italie diciturl fecisse. nec si aliqui aut aliquis principum publice ac frequenter protestatus fuerit, quod eo vivente nollet alium tenere in summum pontificem, itaque attencius considerare volens manifeste intuetur ipsum olim Eugenium teneri aut reputari, quod teneat unam magnam multitudinem Christianorum volen- tium eum defendere in statu papali. est et alia non minor multitudo Christianorum, que hac- tenus favit et favere intendit sacro Basiliensi concilio optatque et, quantum in se est, inclinata est agere, ut auctoritas sacri Basiliensis et aliorum generalium conciliorum suo tempore non conculcetur, sed quod execucioni tradantur veritas et justicia, quas ipsum concilium prosequi- tur. hanc autem ingentem multitudinem sacrum concilium habet in sui favorem tum ex ju- 15 30 35 40 45 a) W om. et — sunt. b) om. W. c) W om. per eccl. d) om. CE; W nove. e) W verisimiliter per eam statt per — presumitur. f) W sed. g) W quam. h) W scilicet; C sed. i) ergänzt. k) W om. dive — hac re. 1) W fecit statt dic. fec. 50 1 Luc. 12, 13 ff. 2 Joh. 8, 31 f.
Strana 387
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 387 ramentis per reges et principes prelatos et alios quam plurimis prestitis concilio tempore incor- 11439 AUg.23] poracionis ipsorum; juraverunt enim omnes fideliter laborare pro statu et honore sacri concilii Basiliensis. habet etiam hunc favorem ex concessione graciarum, dispensacionum beneficiorum, provisione a monasteriorum et ecclesiarum etiam metropolitanarum, item et indulgenciarum tam pro unione Grecorum concessarum universaliter quam alias; et quod amplius, quia hujusmodi gracie fuerunt libere et suscipientes specialius sunt obligati, quia non opportuit solvere annatas minuta servitia vel alias quaslibet exactiones. non minus retinet hunc favorem, quia prefati sibi adherentes aliique quamplurimi credunt sacrum concilium pugnare pro justicia ipsique favendo arbitrantur obsequium se prestare deo. exemplaris preterea racio mul- 10 tum inclinat fideles ad favendum sacro concilio. quoniam oculariter vident, quod, si sacrum conciliumb, quod deus avertat, succumberet in accepto certamine et ipse olim Eugenius triumpharet, actum esset de auctoritate ecclesie et fortassis de integritate et firmitate fidei deque rectitudine morum et ritu sacramentorum. absque freno namque quilibet summus ponti- fex conaretur ecclesiam regere pro libito voluntatis; nec aliquis c Christianorum auderet sed op- 15 ponere, quomodo tale exemplum preberetur, quod de hoc sacro concilio, quod super hiis restitit per quasi novem annos, triumpharet ipse Gabriel, qui tam notorium scisma introduxit in ecclesia dei tam notorieque et pertinaciter repugnat veritatibus fidei, tam nephariis et multis criminibus notorie est irretitus incorrigibiliter scandalisans ecclesiam. non licet extendere sermonem, sed intuentibus evidentissime apparet, quod sacrum Basiliense concilium habet sibi firmiter adhe- 20 rentem quam maximam multitudinem Christianorum. nunc autem, ut supra premissum est, non dicitur, quod ita sit vel ad illud intendatur. sed si, prout ab aliquibus dicitur, a prefatis exemp- tis ac nonnullis ex majoribus secularibus principibus Christiane religionis predicta neutralitas constitueretur, et tam ipsi quam eis adherere volentes nollent intendere mandatis et ordinacioni- bus vel processibus sacri Basiliensis concilii nec ipsius olim Eugenii, sed se neutrales constituere 25 faciendo tam in hiis, que ad fidem et salutem, quam in aliis, quod sibi videretur, nec acquiesce- rent judicio sacri Basiliensis concilii, non dubium, cum ipsi sint magni domini habentes latis- simam potestatem in spiritualibus et temporalibus, cume accepcione personarum, cum con- cupiscencia graciarum beneficiorum et officiorum, cum penarum comminacione, cum earun- dem ac etiam corporalium tormentorum execucione habere possunt quam ingentem multitu- 30 dinem tam subditorum suorum quam aliorum sibi adherentium. unde manifeste dividetur Christiana religio in tres partes, et utinam non intelligatur de hac divisione illud dictum apo- calypsis 16.1: „et septimus angelus effudit phialam suam in aerem; et exivit vox magna de templo a throno dicens : factum est. et facta sunt fulgura et voces et tonitrua ; et terremotus factus est magnus, qualisf nunquam fuit, ex quo homines fuerunt super terram, talis terremo- 35 tus, sic magnus. et facta est civitas magna in tres partes“. notanter dicitur, quod hujusmodi neutralitas videretur ecclesiam dividere in tres partes. hec enim pars tercia per neutralitatem dicitur. licetg videatur magni ponderis et fortitudinis, quoniam habebit, ut dicitur, majores principes seculares et principes spirituales in pluribush regionibus, vix tamen aut nunquam poterit trahere in suum consensum adherentes sacro concilio, ut judicent justum esse non obe- 40 dire mandatis sacri concilii. enim cum hujusmodi mandata dicantur supra fidem fundari, principes, etsi dominentur bonis aut corporibus, non tamen fidei subditorum suorum; dicit i apostolus 2. Corinthios 1.2: „non dominamurk fidei vestre". unde quantumcumque per modos supra expressos vel alios conarentur subditos vel alios attrahere in consensum hujusmodi neu- tralitatis, non possent. et siquidem vellent ad execucionem procedere, est ponere ignem et gla- 45 dium in medio Christianorum, fortassis etiam illi, qui essent adherentes ipsi olim Eugenio ex pre- dicta vel alia qualibet causa, ad assenciendum dicte neutralitati trahi non possent. et cum facere divisiones culpabiliter sit in voluntate aut potestate hominum, unire autem taliter dispersa 5 50 a) MC provisionum. b) BAEW add. Basiliense. c) CBAEW quivis. d) W add. ei. e) W hier und weiterhin tum statt cum ; add. in. 1) W om. qualis — magnus. g) M liceat. h) W multis. 1) A add. enim. k) M dominantur. 1 Apocal. 16, 17 ff. 2 2. Cor. 1, 24.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 387 ramentis per reges et principes prelatos et alios quam plurimis prestitis concilio tempore incor- 11439 AUg.23] poracionis ipsorum; juraverunt enim omnes fideliter laborare pro statu et honore sacri concilii Basiliensis. habet etiam hunc favorem ex concessione graciarum, dispensacionum beneficiorum, provisione a monasteriorum et ecclesiarum etiam metropolitanarum, item et indulgenciarum tam pro unione Grecorum concessarum universaliter quam alias; et quod amplius, quia hujusmodi gracie fuerunt libere et suscipientes specialius sunt obligati, quia non opportuit solvere annatas minuta servitia vel alias quaslibet exactiones. non minus retinet hunc favorem, quia prefati sibi adherentes aliique quamplurimi credunt sacrum concilium pugnare pro justicia ipsique favendo arbitrantur obsequium se prestare deo. exemplaris preterea racio mul- 10 tum inclinat fideles ad favendum sacro concilio. quoniam oculariter vident, quod, si sacrum conciliumb, quod deus avertat, succumberet in accepto certamine et ipse olim Eugenius triumpharet, actum esset de auctoritate ecclesie et fortassis de integritate et firmitate fidei deque rectitudine morum et ritu sacramentorum. absque freno namque quilibet summus ponti- fex conaretur ecclesiam regere pro libito voluntatis; nec aliquis c Christianorum auderet sed op- 15 ponere, quomodo tale exemplum preberetur, quod de hoc sacro concilio, quod super hiis restitit per quasi novem annos, triumpharet ipse Gabriel, qui tam notorium scisma introduxit in ecclesia dei tam notorieque et pertinaciter repugnat veritatibus fidei, tam nephariis et multis criminibus notorie est irretitus incorrigibiliter scandalisans ecclesiam. non licet extendere sermonem, sed intuentibus evidentissime apparet, quod sacrum Basiliense concilium habet sibi firmiter adhe- 20 rentem quam maximam multitudinem Christianorum. nunc autem, ut supra premissum est, non dicitur, quod ita sit vel ad illud intendatur. sed si, prout ab aliquibus dicitur, a prefatis exemp- tis ac nonnullis ex majoribus secularibus principibus Christiane religionis predicta neutralitas constitueretur, et tam ipsi quam eis adherere volentes nollent intendere mandatis et ordinacioni- bus vel processibus sacri Basiliensis concilii nec ipsius olim Eugenii, sed se neutrales constituere 25 faciendo tam in hiis, que ad fidem et salutem, quam in aliis, quod sibi videretur, nec acquiesce- rent judicio sacri Basiliensis concilii, non dubium, cum ipsi sint magni domini habentes latis- simam potestatem in spiritualibus et temporalibus, cume accepcione personarum, cum con- cupiscencia graciarum beneficiorum et officiorum, cum penarum comminacione, cum earun- dem ac etiam corporalium tormentorum execucione habere possunt quam ingentem multitu- 30 dinem tam subditorum suorum quam aliorum sibi adherentium. unde manifeste dividetur Christiana religio in tres partes, et utinam non intelligatur de hac divisione illud dictum apo- calypsis 16.1: „et septimus angelus effudit phialam suam in aerem; et exivit vox magna de templo a throno dicens : factum est. et facta sunt fulgura et voces et tonitrua ; et terremotus factus est magnus, qualisf nunquam fuit, ex quo homines fuerunt super terram, talis terremo- 35 tus, sic magnus. et facta est civitas magna in tres partes“. notanter dicitur, quod hujusmodi neutralitas videretur ecclesiam dividere in tres partes. hec enim pars tercia per neutralitatem dicitur. licetg videatur magni ponderis et fortitudinis, quoniam habebit, ut dicitur, majores principes seculares et principes spirituales in pluribush regionibus, vix tamen aut nunquam poterit trahere in suum consensum adherentes sacro concilio, ut judicent justum esse non obe- 40 dire mandatis sacri concilii. enim cum hujusmodi mandata dicantur supra fidem fundari, principes, etsi dominentur bonis aut corporibus, non tamen fidei subditorum suorum; dicit i apostolus 2. Corinthios 1.2: „non dominamurk fidei vestre". unde quantumcumque per modos supra expressos vel alios conarentur subditos vel alios attrahere in consensum hujusmodi neu- tralitatis, non possent. et siquidem vellent ad execucionem procedere, est ponere ignem et gla- 45 dium in medio Christianorum, fortassis etiam illi, qui essent adherentes ipsi olim Eugenio ex pre- dicta vel alia qualibet causa, ad assenciendum dicte neutralitati trahi non possent. et cum facere divisiones culpabiliter sit in voluntate aut potestate hominum, unire autem taliter dispersa 5 50 a) MC provisionum. b) BAEW add. Basiliense. c) CBAEW quivis. d) W add. ei. e) W hier und weiterhin tum statt cum ; add. in. 1) W om. qualis — magnus. g) M liceat. h) W multis. 1) A add. enim. k) M dominantur. 1 Apocal. 16, 17 ff. 2 2. Cor. 1, 24.
Strana 388
388 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) solius sit divine virtutis, esto quod actores hujusmodi neutralitas dicant se habere a bonum ani- mum, videlicet non diu permanendi in ipsa sed quam primum vel in concilio generali vel alias deliberacione habita tenendum esse, quod sentirent veritati fidei et justicie esse conforme, tamen, quia multa b solent accidere impedimenta et c bonum publicum non tam celeriter perficiturd, instigante etiam sathana quamplurima diverticula pararentur, multi etiam ex ipsis allecti 5 libertate exempcionis ad id non tam ex animo laborarent, contingere posset, ut hujusmodi tres partes diutius in ecclesia permanerent. equidem, qui sub olim Eugenio ipso mortuo, ut a pluri- bus verisimiliter presumitur, eligerent successorem; fortasse adherentes Basiliensi concilio, si inibi aliquis in papam preficeretur alio mortuo, in idem inclinarentur; tercia vero pars con- stituencium neutralitatem si conaretur, alias duas gubernare judicando eos debere teneree, 10 quod sibi videretur esse pertinens ad salutem omnium Christianorum, nescitur, si obedirent ei, quinimo dicerent ex consciencia ad id non teneri. illa autem cum vellet intencionem neutrali- tatis in lege divina fundare, hoc est, quod supra dicebatur, quod hujusmodi divisio esset in tres partes formales. esto autem, quod tamen deus avertat, si contingeret in futurum, liceret considerare de fundamentis istarum trium parcium. illa enim, que sub Gabriele foret, quot 15 colores vel fidei racionesf allegate unionis Grecorum vel justicie aut defensionis auctoritatis sedis apostolice vel alias pro se pretenderet, quisque videt. de illis autem, qui adherent sacro Basiliensi concilio dicere non est opus; equidem plenus est orbis decretis et epistolis sinodalibus, quibus manifestatur, quod pro veritate fidei et justicie hactenus et continue persistit sacrum Basiliense concilium. animadvertendum igitur erit, illa tercia pars, ecclesia constituta tunc sub 20 neutralitate, quo jure scilicet divino aut humano fulcitur. hactenus non est visum allegari aliam fundacionem nisi de hoc capitulo „Frequens". sed utrum necessario ex illo probetur, supra in parte extitit allegatum. merito igitur, antequam formetur hujusmodi divisio, cogi- tandum est de stabili fundamento. equidem in hac re tanta concernenti statum fidei et salu- tem tocius populi Christiani omnis novitas hactenus insueta multum est periculosa. esto etiam, 25 quod in aliqua minima parte Christiane religionis quandoques attemptatumh fuerit, opportet attendi non tam quod fit, sed quod fieri debet. excederet quidem magnitudinem proposite alle- gacionis, si hic inserentur copiosius aliarum motiva racionum, que evidenter remonstrarent hujusmodi neutralitatem non esse conveniens medium ad dandum pacem ecclesie. et desisti- tur, quoniam non creditur esse de intencione dictorum exemptorum aut principum prosequi s0 effectualiter viam hujusmodi. Quod autem ultimo comemorandum est, quod inter ceteros articulos dampnate me- morie Johannis Huss condempnatos per sacrum Constanciense concilium reperiuntur duo. unus est: „non est scintilla apparencie, quod opporteat esse unum caput in spiritualibus regens ecclesiam, quod semper cum ipsa militante ecclesia conversetur, quia Christus sine talibus 35 monstruosis capitibus per suos veraces discipulos sparsos per orbem terrarum melius ecclesiam suam regularet". attendatur, si per hujusmodi exemptos, qui ex hac neutralitate dicerentur constitui i non tamquam unum sed tamquam plura suprema capita ad regendum ecclesiam, obvietur prime parti dicti articuli, quam k opportet intelligi affirmative, videlicet quod opportet esse unum caput in spiritualibus regens ecclesiam, quod semper cum ipsa ecclesia militante 40 conversetur. nec obstat, quod papa aliquando moritur vel generale concilium, in quo est suprema potestas, non semper actu celebretur et sic quod aliquando deficit illud unum caput. aliud est namque pro necessitate nature summum pontificem aliquando mori et generale con- cilium, prout necessitas rerum exigit, aliquando dissolvi; aliud, quod vivente summo pontifice vel actu sedente generali concilio per quosdam asseratur non esse ulli eorum obediendum tam- 45 quam supreme potestati ecclesie, sed quod licet, prout eis videtur, se constituere in ecclesia plura suprema capita non coherentia dicte potestati supreme. quoad ipsius judicium et obedien- tiam sed inhibentia, ne in ipsorum territoriis jurisdiccionibus aut dominiis mandata et judicia a) W haberent statt se habere. b) om. M. c) BAEW ut. d) BAEW perficiatur. e) Wadd. id. f)BEW racione. g) W quomodocumque. h) Hss. attemptata. i) MC scisma facere statt constitui. k) A om. 50 quam — quod oportet.
388 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aug.23) solius sit divine virtutis, esto quod actores hujusmodi neutralitas dicant se habere a bonum ani- mum, videlicet non diu permanendi in ipsa sed quam primum vel in concilio generali vel alias deliberacione habita tenendum esse, quod sentirent veritati fidei et justicie esse conforme, tamen, quia multa b solent accidere impedimenta et c bonum publicum non tam celeriter perficiturd, instigante etiam sathana quamplurima diverticula pararentur, multi etiam ex ipsis allecti 5 libertate exempcionis ad id non tam ex animo laborarent, contingere posset, ut hujusmodi tres partes diutius in ecclesia permanerent. equidem, qui sub olim Eugenio ipso mortuo, ut a pluri- bus verisimiliter presumitur, eligerent successorem; fortasse adherentes Basiliensi concilio, si inibi aliquis in papam preficeretur alio mortuo, in idem inclinarentur; tercia vero pars con- stituencium neutralitatem si conaretur, alias duas gubernare judicando eos debere teneree, 10 quod sibi videretur esse pertinens ad salutem omnium Christianorum, nescitur, si obedirent ei, quinimo dicerent ex consciencia ad id non teneri. illa autem cum vellet intencionem neutrali- tatis in lege divina fundare, hoc est, quod supra dicebatur, quod hujusmodi divisio esset in tres partes formales. esto autem, quod tamen deus avertat, si contingeret in futurum, liceret considerare de fundamentis istarum trium parcium. illa enim, que sub Gabriele foret, quot 15 colores vel fidei racionesf allegate unionis Grecorum vel justicie aut defensionis auctoritatis sedis apostolice vel alias pro se pretenderet, quisque videt. de illis autem, qui adherent sacro Basiliensi concilio dicere non est opus; equidem plenus est orbis decretis et epistolis sinodalibus, quibus manifestatur, quod pro veritate fidei et justicie hactenus et continue persistit sacrum Basiliense concilium. animadvertendum igitur erit, illa tercia pars, ecclesia constituta tunc sub 20 neutralitate, quo jure scilicet divino aut humano fulcitur. hactenus non est visum allegari aliam fundacionem nisi de hoc capitulo „Frequens". sed utrum necessario ex illo probetur, supra in parte extitit allegatum. merito igitur, antequam formetur hujusmodi divisio, cogi- tandum est de stabili fundamento. equidem in hac re tanta concernenti statum fidei et salu- tem tocius populi Christiani omnis novitas hactenus insueta multum est periculosa. esto etiam, 25 quod in aliqua minima parte Christiane religionis quandoques attemptatumh fuerit, opportet attendi non tam quod fit, sed quod fieri debet. excederet quidem magnitudinem proposite alle- gacionis, si hic inserentur copiosius aliarum motiva racionum, que evidenter remonstrarent hujusmodi neutralitatem non esse conveniens medium ad dandum pacem ecclesie. et desisti- tur, quoniam non creditur esse de intencione dictorum exemptorum aut principum prosequi s0 effectualiter viam hujusmodi. Quod autem ultimo comemorandum est, quod inter ceteros articulos dampnate me- morie Johannis Huss condempnatos per sacrum Constanciense concilium reperiuntur duo. unus est: „non est scintilla apparencie, quod opporteat esse unum caput in spiritualibus regens ecclesiam, quod semper cum ipsa militante ecclesia conversetur, quia Christus sine talibus 35 monstruosis capitibus per suos veraces discipulos sparsos per orbem terrarum melius ecclesiam suam regularet". attendatur, si per hujusmodi exemptos, qui ex hac neutralitate dicerentur constitui i non tamquam unum sed tamquam plura suprema capita ad regendum ecclesiam, obvietur prime parti dicti articuli, quam k opportet intelligi affirmative, videlicet quod opportet esse unum caput in spiritualibus regens ecclesiam, quod semper cum ipsa ecclesia militante 40 conversetur. nec obstat, quod papa aliquando moritur vel generale concilium, in quo est suprema potestas, non semper actu celebretur et sic quod aliquando deficit illud unum caput. aliud est namque pro necessitate nature summum pontificem aliquando mori et generale con- cilium, prout necessitas rerum exigit, aliquando dissolvi; aliud, quod vivente summo pontifice vel actu sedente generali concilio per quosdam asseratur non esse ulli eorum obediendum tam- 45 quam supreme potestati ecclesie, sed quod licet, prout eis videtur, se constituere in ecclesia plura suprema capita non coherentia dicte potestati supreme. quoad ipsius judicium et obedien- tiam sed inhibentia, ne in ipsorum territoriis jurisdiccionibus aut dominiis mandata et judicia a) W haberent statt se habere. b) om. M. c) BAEW ut. d) BAEW perficiatur. e) Wadd. id. f)BEW racione. g) W quomodocumque. h) Hss. attemptata. i) MC scisma facere statt constitui. k) A om. 50 quam — quod oportet.
Strana 389
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 389 generalis concilii debeant deportari seu publicari. jam ergo per tales dispersos per orbem diceretur melius esse a ecclesiam gubernandam. sed attendere licet, utrum possent nominari veraces discipuli Christi, si contempnerent mandata et judicia sancte matris ecclesie. se- cundus articulus est: „obediencia ecclesiastica est obediencia secundum adinvencionem sacer- 5 dotum ecclesie preter b expressam auctoritatem scripture". cumque iste articulus sit condemp- natus tamquam erroneus, opportet intelligi, quod ei oppositus est catholicus, videlicet quod obediencia ecclesiastica non est obediencia circa adinvencionem sacerdotum ecclesie, sed est secundum expressam auctoritatem sacre scripture, itaque obediencia ecclesiastica est ex neces- sitate juris divini. nec est tantum de jure positivo, quod sit mutabile tamquam humanum 10 statutum secundum varietatem temporum. huic sensui manifeste favet doctrina apostoli alle- gata superius Romanos 13.1: „ideoque necessitate subditi estote non solum propter iram, sed et propter conscienciam", cum igitur obediencia ecclesiastica sit de jure divino, utrum per quascumque intelligencias factas ab oratoribus principum2 vel per appellaciones aut protesta- cionen 3 liberentur, qui obedire tenentur, ex dictis percipi potest. id autem certum est, quod 15 obsequi generali concilio proprie dici potest obediencia ecclesiastica. hoc enim nomen „ec- clesia“ a primo inicio celebracionis eorum quodlibet generale concilium possidet, in primo namque Niceno concilio statim post pronunciacionem symboli in ipso editi subditurc contra abnegantes veritatem illius: „eos autem, qui dicunt: tempus erat, quando non erat tempus etc. anathematizat catholica et apostolica ecclesia". idem verbum repetitur in sequentibus 20 conciliis generalibus, unde, quemadmodum dictum est, cum generale concilium sit ecclesia legitime congregata, racione congregacionis nullatenus derogat auctoritati ecclesie. sic igitur, si obediencia ecclesiastica est non secundum adinvencionem sacerdotum ecclesie, sed secundum expressam auctoritatem sacre scripture, obediencia, que debetur concilio generali, ecclesia- stica proprie dici potest. et sic videtur esse de necessitate juris divini. quod autem generali 25 concilio obediencia debeatur ab omnibus fidelibus, non decet multa allègare, cum iste expresse sit casus sepe dicte declaracionis4 facte in concilio Constanciensi et, quoniam postmodum per ecclesiam déterminatum extitit, quod veritas de potestate concilii generalis universalem eccle- siam representantis supra papam et quemlibet alterum declarata per Constanciense et Basi- liense generalia concilia est veritas fidei catholice. attendere possunt dicentes neutralitatem licitam fore, si eam effectualiter observare sit in augmentum vel derogacionem catholice fidei. hactenus populus Christianus edoctus est in pertinentibus ad fidem vel ad mores acquiescere judicio sancte matris ecclesie; et specificando dicebatur, prout tale concilium vel ecclesia Ro- mana determinat. quod nunc dicatur in predictis non esse obediendum vel acquiescendum nec judicio generalis concilii aut Romane ecclesie, si ita contineret d dicta neutralitas, notissimum 35 est, quante fluctuacioni exponeretur catholica fides super illo verbo, quod in principio dice- batur, quod nunc licet animos tenere in suspenso, donec principes temporales personaliter vel per oratores suos in unum convenirent locum et ibi videretur, quid esset agendum, quasi quod generale concilium determinate, non sit tenendum, sed, quod videretur ipsis principibus, fore exequendum vel in alio generali concilio aut alias habita consultacione suorum. 30 11439 Aug.23) Non est intencionis extendere sermonem. sed liceat intuentibus considerare sequentia quatuor scolastica seu katholica documenta, que summatim referuntur absque aliqua proba- cione racione compendii. primum quod ecclesia, que est magistra omnium et habet dicere et regere fidelem populum in hiis, que pertinent ad Christianam religionem, consistit auctori- tative in episcopis doctoribus et predicatoribus juris ac verbi divini et in doctis presbiteris ac 45 aliis curam animarum habentibus, quocumque nomine appellentur. secundum, quod corpus ecclesiasticum ex predictis constitutum est metrum et certa regula et mensura eorum, que credere et agere debet populus Christianus, ipsiusque diffinicioni ac judicio omnes fideles 40 a) om. W. b) M om. preter — ecclesie (Z. 7). c) W subjungitur. d) W contineretur. e) W declarat. 50 1 Rom. 13, 5. 2 Vgl. nrr. 65 u. 69. 3 Vgl. nrr. 185 u. 186. 4 Vgl. S. 25 Anm. 5.
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197. 389 generalis concilii debeant deportari seu publicari. jam ergo per tales dispersos per orbem diceretur melius esse a ecclesiam gubernandam. sed attendere licet, utrum possent nominari veraces discipuli Christi, si contempnerent mandata et judicia sancte matris ecclesie. se- cundus articulus est: „obediencia ecclesiastica est obediencia secundum adinvencionem sacer- 5 dotum ecclesie preter b expressam auctoritatem scripture". cumque iste articulus sit condemp- natus tamquam erroneus, opportet intelligi, quod ei oppositus est catholicus, videlicet quod obediencia ecclesiastica non est obediencia circa adinvencionem sacerdotum ecclesie, sed est secundum expressam auctoritatem sacre scripture, itaque obediencia ecclesiastica est ex neces- sitate juris divini. nec est tantum de jure positivo, quod sit mutabile tamquam humanum 10 statutum secundum varietatem temporum. huic sensui manifeste favet doctrina apostoli alle- gata superius Romanos 13.1: „ideoque necessitate subditi estote non solum propter iram, sed et propter conscienciam", cum igitur obediencia ecclesiastica sit de jure divino, utrum per quascumque intelligencias factas ab oratoribus principum2 vel per appellaciones aut protesta- cionen 3 liberentur, qui obedire tenentur, ex dictis percipi potest. id autem certum est, quod 15 obsequi generali concilio proprie dici potest obediencia ecclesiastica. hoc enim nomen „ec- clesia“ a primo inicio celebracionis eorum quodlibet generale concilium possidet, in primo namque Niceno concilio statim post pronunciacionem symboli in ipso editi subditurc contra abnegantes veritatem illius: „eos autem, qui dicunt: tempus erat, quando non erat tempus etc. anathematizat catholica et apostolica ecclesia". idem verbum repetitur in sequentibus 20 conciliis generalibus, unde, quemadmodum dictum est, cum generale concilium sit ecclesia legitime congregata, racione congregacionis nullatenus derogat auctoritati ecclesie. sic igitur, si obediencia ecclesiastica est non secundum adinvencionem sacerdotum ecclesie, sed secundum expressam auctoritatem sacre scripture, obediencia, que debetur concilio generali, ecclesia- stica proprie dici potest. et sic videtur esse de necessitate juris divini. quod autem generali 25 concilio obediencia debeatur ab omnibus fidelibus, non decet multa allègare, cum iste expresse sit casus sepe dicte declaracionis4 facte in concilio Constanciensi et, quoniam postmodum per ecclesiam déterminatum extitit, quod veritas de potestate concilii generalis universalem eccle- siam representantis supra papam et quemlibet alterum declarata per Constanciense et Basi- liense generalia concilia est veritas fidei catholice. attendere possunt dicentes neutralitatem licitam fore, si eam effectualiter observare sit in augmentum vel derogacionem catholice fidei. hactenus populus Christianus edoctus est in pertinentibus ad fidem vel ad mores acquiescere judicio sancte matris ecclesie; et specificando dicebatur, prout tale concilium vel ecclesia Ro- mana determinat. quod nunc dicatur in predictis non esse obediendum vel acquiescendum nec judicio generalis concilii aut Romane ecclesie, si ita contineret d dicta neutralitas, notissimum 35 est, quante fluctuacioni exponeretur catholica fides super illo verbo, quod in principio dice- batur, quod nunc licet animos tenere in suspenso, donec principes temporales personaliter vel per oratores suos in unum convenirent locum et ibi videretur, quid esset agendum, quasi quod generale concilium determinate, non sit tenendum, sed, quod videretur ipsis principibus, fore exequendum vel in alio generali concilio aut alias habita consultacione suorum. 30 11439 Aug.23) Non est intencionis extendere sermonem. sed liceat intuentibus considerare sequentia quatuor scolastica seu katholica documenta, que summatim referuntur absque aliqua proba- cione racione compendii. primum quod ecclesia, que est magistra omnium et habet dicere et regere fidelem populum in hiis, que pertinent ad Christianam religionem, consistit auctori- tative in episcopis doctoribus et predicatoribus juris ac verbi divini et in doctis presbiteris ac 45 aliis curam animarum habentibus, quocumque nomine appellentur. secundum, quod corpus ecclesiasticum ex predictis constitutum est metrum et certa regula et mensura eorum, que credere et agere debet populus Christianus, ipsiusque diffinicioni ac judicio omnes fideles 40 a) om. W. b) M om. preter — ecclesie (Z. 7). c) W subjungitur. d) W contineretur. e) W declarat. 50 1 Rom. 13, 5. 2 Vgl. nrr. 65 u. 69. 3 Vgl. nrr. 185 u. 186. 4 Vgl. S. 25 Anm. 5.
Strana 390
390 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aиg.23] acquiescere obligantur. tercium, quod hujusmodi corpus ecclesiasticum sive ecclesia ex hiis legittime congregata in diffinicionibus tangentibus fidem vel mores necessarios ad salutem culpabiliter errare non potest. quartum a quod ecclesia, que promulgans diffiniciones ad fidem vel ad mores pertinentes b culpabiliter errare non potest, est concilium generale legitime con- gregatum et in libertate celebratum. ex hiis quatuor documentis adjuncto, quod sacra Basi- 5 liensis congregacio est generale concilium congregatum legitime ac celebratum in plena libertate quodque materia, super qua dicta neutralitas intendere haberet, est pertinens ad fidem et ad mores necessarios ad salutem estque jam determinata per ipsum sacrum Basiliense concilium, evidenter constare potest, si licet tenere animos in suspenso, donec seculares principes per se aut suos oratorese in unum conveniant locum ad super jam per ecclesiam determinatis 10 videndum. qui autem studiosius intendit ad doctrinam veteris et novi testamenti, luce clarius videt seculares principes et quoscumque alios fideles non esse constitutos magistros et doc- tores sacerdotum Levitici generis et aliorum, qui supra sunt nominati, sed hiis commissum fuisse docere fidem omnes gentes in universo mundo ac docere eos servare quecumque adeo observari mandata fuerunt. jam igitur per premissa lucide animadverti potest, quam multi- 15 plex sit periculum in dicta neutralitate. que omnia dicta esse intelligantur absque temeraria in ambiguis assercione juris vel facti et cum omnimoda submissione ad correccionem sancte matris ecclesie et cujuslibet melius sencientis. 1439 198. Ebf. Dietrich von Mainz an seinen Generalvikar Johann von Lysura: erweitert im Verfolg ſum der auf dem Kurfürstentag beschlossenen Kirchenpolitik dessen Vollmachten. 1439 fum 20 Sept.21] September 211/ Ehrenfels. Aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 288ab cop. mb. Vorher- geht ein Brief des Erzbischofs dat. Erenfels Matheus tag [September 21J 1439. Theodericus etc. honorabili magistro Johanni de Lysura decretorum doctori nobis in Christo devoto etsi felix prior etas nostrorum predecessorum in sede 25 et fideli dilecto salutem in domino sempiternam. sancte Maguntine ecclesie, cujus immeriti prefecturam agimus, presidencium ipsius ecclesie nostre tribunal felicitate plantaverit optata inibique pro temporis exigencia vicarios statuerit, quos jura reddere et justiciam rite facere hujusmodi potestatis assignacio obnoxios fecerat admodumque sollicitos, ut ejus subacti dicioni et ceteri, quorum intererat, nulla sibi potestate concessa de justicie denegacione cujuspiam defectus obtentam querulandi capescerent racionem, tamen pro temporis necessitudine morum necnon humanorum varietate 30 actuum nostri seculi mutabilitas hoc, quod rite a felicis memorie nostris antecessoribus statutum est, plerumque patitur in melius commutari, gracioribus exornare auspiciis et tenacioribus confovere addita- mentis. cum itaque te in nostrum dudum vicarium generalem in spiritualibus creaverimus ordinaverimus dederimusque tibi facultatem atque licenciam nostras exercendi vices, uti in commissione2 nostra super eo tibi assignata lacius et expressius continetur, quam eciam in presenciarum juxta omnem sui effectum vim 35 et tenorem habere volumus pro repetita, volentesque presertim hoc tempore, quo in nostro provinciali con- cilio in nostra Moguntina civitate novissime celebrato pro meliori pacis et tranquillitatis in ecclesia sancta dei fruge conservanda statutum est animos habere atque retinere in suspenso, donec et quousque, utpote in nonnullis protestacionis et appellacionis 3 serie desuper emanata comprehensum est, hanc tibi traditam potestatem facere ampliorem, quatenus vice nostra ad quoruncunque in nostra agencium dyocesi necnon 40 nostrorum suffraganeorum ac omnium et singulorum subditorum suorum tam ecclesiasticorum quam se- cularium instanciam in quibuscunque causis tam ecclesiasticis quam secularibus ad nostrum tribunal Maguntinum introductis in via appellacionum vel alio quocunque modo devolutis civilibus seu criminalibus aut eciam mixtis omnes atque singulas peticiones vel supplicaciones eciam quaruncunque commissionum admittendi et, prout justum fuerit, easdem signandi, auditorem vel auditores unum vel plures in dicta 45 nostra civitate ydoneum vel ydoneos dandi ordinandi et statuendi, qui hujusmodi causam seu causas audiat examinetd discuciat diffiniat et justiciam faciat audiant examinent discucient diffiniant et justi- ciam faciant, appellacionis tamen racionabili diffugio ad nos tamquam prefate nostre Maguntine sedis legatum, ubi necessitas persuaserit, in omnibus et per omnia semper salvo, de tua discrecione et sollici- tudine plurimum confisi et, quousque melius duxerimus ordinandum, tibi liberam et omnimodam pote- 50 statem presencium tenore concedimus facultatum harum nostrarum. quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum, datum Erenfels anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono etc. a) M om. quartum — potest. b) C add. ad salutem animarum. c) ergänzt. d) ergänzt. 3 nrr. 185 und 186. 1 Zur Datierung vgl. die Quellenbeschreibung. 2 Nicht aufgefunden. 55
390 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 Aиg.23] acquiescere obligantur. tercium, quod hujusmodi corpus ecclesiasticum sive ecclesia ex hiis legittime congregata in diffinicionibus tangentibus fidem vel mores necessarios ad salutem culpabiliter errare non potest. quartum a quod ecclesia, que promulgans diffiniciones ad fidem vel ad mores pertinentes b culpabiliter errare non potest, est concilium generale legitime con- gregatum et in libertate celebratum. ex hiis quatuor documentis adjuncto, quod sacra Basi- 5 liensis congregacio est generale concilium congregatum legitime ac celebratum in plena libertate quodque materia, super qua dicta neutralitas intendere haberet, est pertinens ad fidem et ad mores necessarios ad salutem estque jam determinata per ipsum sacrum Basiliense concilium, evidenter constare potest, si licet tenere animos in suspenso, donec seculares principes per se aut suos oratorese in unum conveniant locum ad super jam per ecclesiam determinatis 10 videndum. qui autem studiosius intendit ad doctrinam veteris et novi testamenti, luce clarius videt seculares principes et quoscumque alios fideles non esse constitutos magistros et doc- tores sacerdotum Levitici generis et aliorum, qui supra sunt nominati, sed hiis commissum fuisse docere fidem omnes gentes in universo mundo ac docere eos servare quecumque adeo observari mandata fuerunt. jam igitur per premissa lucide animadverti potest, quam multi- 15 plex sit periculum in dicta neutralitate. que omnia dicta esse intelligantur absque temeraria in ambiguis assercione juris vel facti et cum omnimoda submissione ad correccionem sancte matris ecclesie et cujuslibet melius sencientis. 1439 198. Ebf. Dietrich von Mainz an seinen Generalvikar Johann von Lysura: erweitert im Verfolg ſum der auf dem Kurfürstentag beschlossenen Kirchenpolitik dessen Vollmachten. 1439 fum 20 Sept.21] September 211/ Ehrenfels. Aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 288ab cop. mb. Vorher- geht ein Brief des Erzbischofs dat. Erenfels Matheus tag [September 21J 1439. Theodericus etc. honorabili magistro Johanni de Lysura decretorum doctori nobis in Christo devoto etsi felix prior etas nostrorum predecessorum in sede 25 et fideli dilecto salutem in domino sempiternam. sancte Maguntine ecclesie, cujus immeriti prefecturam agimus, presidencium ipsius ecclesie nostre tribunal felicitate plantaverit optata inibique pro temporis exigencia vicarios statuerit, quos jura reddere et justiciam rite facere hujusmodi potestatis assignacio obnoxios fecerat admodumque sollicitos, ut ejus subacti dicioni et ceteri, quorum intererat, nulla sibi potestate concessa de justicie denegacione cujuspiam defectus obtentam querulandi capescerent racionem, tamen pro temporis necessitudine morum necnon humanorum varietate 30 actuum nostri seculi mutabilitas hoc, quod rite a felicis memorie nostris antecessoribus statutum est, plerumque patitur in melius commutari, gracioribus exornare auspiciis et tenacioribus confovere addita- mentis. cum itaque te in nostrum dudum vicarium generalem in spiritualibus creaverimus ordinaverimus dederimusque tibi facultatem atque licenciam nostras exercendi vices, uti in commissione2 nostra super eo tibi assignata lacius et expressius continetur, quam eciam in presenciarum juxta omnem sui effectum vim 35 et tenorem habere volumus pro repetita, volentesque presertim hoc tempore, quo in nostro provinciali con- cilio in nostra Moguntina civitate novissime celebrato pro meliori pacis et tranquillitatis in ecclesia sancta dei fruge conservanda statutum est animos habere atque retinere in suspenso, donec et quousque, utpote in nonnullis protestacionis et appellacionis 3 serie desuper emanata comprehensum est, hanc tibi traditam potestatem facere ampliorem, quatenus vice nostra ad quoruncunque in nostra agencium dyocesi necnon 40 nostrorum suffraganeorum ac omnium et singulorum subditorum suorum tam ecclesiasticorum quam se- cularium instanciam in quibuscunque causis tam ecclesiasticis quam secularibus ad nostrum tribunal Maguntinum introductis in via appellacionum vel alio quocunque modo devolutis civilibus seu criminalibus aut eciam mixtis omnes atque singulas peticiones vel supplicaciones eciam quaruncunque commissionum admittendi et, prout justum fuerit, easdem signandi, auditorem vel auditores unum vel plures in dicta 45 nostra civitate ydoneum vel ydoneos dandi ordinandi et statuendi, qui hujusmodi causam seu causas audiat examinetd discuciat diffiniat et justiciam faciat audiant examinent discucient diffiniant et justi- ciam faciant, appellacionis tamen racionabili diffugio ad nos tamquam prefate nostre Maguntine sedis legatum, ubi necessitas persuaserit, in omnibus et per omnia semper salvo, de tua discrecione et sollici- tudine plurimum confisi et, quousque melius duxerimus ordinandum, tibi liberam et omnimodam pote- 50 statem presencium tenore concedimus facultatum harum nostrarum. quibus sigillum nostrum appensum est testimonio litterarum, datum Erenfels anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono etc. a) M om. quartum — potest. b) C add. ad salutem animarum. c) ergänzt. d) ergänzt. 3 nrr. 185 und 186. 1 Zur Datierung vgl. die Quellenbeschreibung. 2 Nicht aufgefunden. 55
Strana 391
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197-199. 391 199. Beschlüsse eines Mainzischen Provinzialkonzils: Durchführung der Neutralität. Oktober 1/ Aschaffenburg 2. . [1439 11439 Okt.] M aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 363b-364a cop. mb. Uberschrift von gleicher Hand Conclusa in concilio provinciali Aschaffemburgensi. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 330b cop. ch. Gedruckt: Dan. Schneider, Historie und Stamm-Tafel des Hoch-Gräflichen Hauses Erbach (Frankfurt a. M. 1736) Urkunden S. 205-206 ohne Quellenangabe. [I] Placuit convencioni Aschaffenburgensi protestacionem unionem et fedus3 dominorum principum electorum et aliorum a conservari manuteneri et defendi usque ad deliberacionem 10 effectualem. [2] Receptum est ab omnibus, ut unusquisque suffraganeorum gravamina impetraciones et innovaciones contra premissam protestacionem aut alias in prejudicium ecclesie sue aut sub- ditorum suorum a quacunque parte contendencium presertim durante tempore protestacionis impetratas seu concessas impetrata seu concessa consignari faciat, ut tandem, postquam de- 15 liberatum fuerit, cui parti unanimis adhesio fieri debeat, precaveatur indempnitas ecclesie vel subditorum, in quorum prejudicium premissa vergere videantur, et hec b per viam revocacionis restitucionis vel aliam viam, prout domino metropolitano et suffraganeis suis videbitur ex- pedire. [3] Avisatum est consilium, ut domini suffraganei se vicissim et unacum domino metro- 20 politano constringantc de non inclinando seu recipiendo aliquam partem, nisi prius et ante omnia ea, que per partes contendentes alium vel alios quemcunque vel quoscunque durante dicta protestacione in prejudicium lesionem seu gravamen directe vel indirecte domini metro- politani suorum suffraganeorum ecclesiarum dominiorum collegiorum prelatorum personarum et suorum subditorum quorumcunque, eciam contra fedus protestacionem et unionem initas 25 dudum per sacri Romani imperii principes electores et alios metropolitanos initad vel eciam contra decreta dudum salvis modificacionibus acceptata 4 in judicio vel extra aut alias quo- modolibet obtenta impetrata vel concessa sunt, obtinebuntur impetrabuntur vel concedentur eciam motu proprio in genere vel in specie quocunque nomine censeantur, revocentur cassen- tur et annullentur et omnia in pristinum statum reformentur et restituantur et pro infectis 30 habeantur, acsi hujusmodi impetracio seu concessio impetraciones seu concessiones nunquam emanassent, sed omnia et singula durante dicta protestacione per ordinarios eciam quoscunque vel eorume aut cujuslibet eorundem acta facta et gesta per eosdem tempore protestacionis predicte bona fide calumpnientur, ne eciam, quod provisum est ad concordiam, in noxam lites et jurgia convertatur. [4] Item si quis, cujuscunque status condicionis seu gradus fuerit, obtentis aut obtinendis impetratis seu impetrandis concessis vel concedendis hujusmodi quomodolibet usus fuerit eciam protestacione unione et federe dictorum principum quorumeunque cessantibus, penis in dicta protestacione contentis eo ipso subjaceat, quas siquidem penas quisque diocesanorum in contrafacientem seu contrafacientes strictissime exequatur severius eciam processurus, si con- 40 temptus qualitas desposcit seu requirit. [5] Item teneatur quilibet diocesanorum metropolitico juri ecclesie Maguntine subjec- torum per totam suam diocesim presbiteris missam celebraturis injungere, ut imponant unam singularem collacionem, in qua divinum invocetur auxilium, ut matrem nostram sanctam dei ecclesiam universalem per pacis et transquillitatis incrementa cicius consoletur. 35 a) zu ergänzen metropolitanorum; nach Z. 25. b) W hoc. c) M constringat. d) Winitos. e) Wadd. alterum. 2 Vgl. Quellenbeschreibung Vorl. M und art. 1. 3 nrr. 185-187; auch RTA. 13 nrr. 144 und 290. 4 Vgl. nr. 56. 1 Nach dem Inhalt kann unsere nr. nur zwischen den Mainzer Kurfürstentag vom August und den auf 1. November angesetzten Frankfurter Tag, nach nr. 198, in der nur die Mainzer Synode erwähnt wird, wohl 50 nur in den Oktober fallen. 45
D. Akten des Mainzer Provinzialkonzils nr. 197-199. 391 199. Beschlüsse eines Mainzischen Provinzialkonzils: Durchführung der Neutralität. Oktober 1/ Aschaffenburg 2. . [1439 11439 Okt.] M aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 363b-364a cop. mb. Uberschrift von gleicher Hand Conclusa in concilio provinciali Aschaffemburgensi. W coll. Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 330b cop. ch. Gedruckt: Dan. Schneider, Historie und Stamm-Tafel des Hoch-Gräflichen Hauses Erbach (Frankfurt a. M. 1736) Urkunden S. 205-206 ohne Quellenangabe. [I] Placuit convencioni Aschaffenburgensi protestacionem unionem et fedus3 dominorum principum electorum et aliorum a conservari manuteneri et defendi usque ad deliberacionem 10 effectualem. [2] Receptum est ab omnibus, ut unusquisque suffraganeorum gravamina impetraciones et innovaciones contra premissam protestacionem aut alias in prejudicium ecclesie sue aut sub- ditorum suorum a quacunque parte contendencium presertim durante tempore protestacionis impetratas seu concessas impetrata seu concessa consignari faciat, ut tandem, postquam de- 15 liberatum fuerit, cui parti unanimis adhesio fieri debeat, precaveatur indempnitas ecclesie vel subditorum, in quorum prejudicium premissa vergere videantur, et hec b per viam revocacionis restitucionis vel aliam viam, prout domino metropolitano et suffraganeis suis videbitur ex- pedire. [3] Avisatum est consilium, ut domini suffraganei se vicissim et unacum domino metro- 20 politano constringantc de non inclinando seu recipiendo aliquam partem, nisi prius et ante omnia ea, que per partes contendentes alium vel alios quemcunque vel quoscunque durante dicta protestacione in prejudicium lesionem seu gravamen directe vel indirecte domini metro- politani suorum suffraganeorum ecclesiarum dominiorum collegiorum prelatorum personarum et suorum subditorum quorumcunque, eciam contra fedus protestacionem et unionem initas 25 dudum per sacri Romani imperii principes electores et alios metropolitanos initad vel eciam contra decreta dudum salvis modificacionibus acceptata 4 in judicio vel extra aut alias quo- modolibet obtenta impetrata vel concessa sunt, obtinebuntur impetrabuntur vel concedentur eciam motu proprio in genere vel in specie quocunque nomine censeantur, revocentur cassen- tur et annullentur et omnia in pristinum statum reformentur et restituantur et pro infectis 30 habeantur, acsi hujusmodi impetracio seu concessio impetraciones seu concessiones nunquam emanassent, sed omnia et singula durante dicta protestacione per ordinarios eciam quoscunque vel eorume aut cujuslibet eorundem acta facta et gesta per eosdem tempore protestacionis predicte bona fide calumpnientur, ne eciam, quod provisum est ad concordiam, in noxam lites et jurgia convertatur. [4] Item si quis, cujuscunque status condicionis seu gradus fuerit, obtentis aut obtinendis impetratis seu impetrandis concessis vel concedendis hujusmodi quomodolibet usus fuerit eciam protestacione unione et federe dictorum principum quorumeunque cessantibus, penis in dicta protestacione contentis eo ipso subjaceat, quas siquidem penas quisque diocesanorum in contrafacientem seu contrafacientes strictissime exequatur severius eciam processurus, si con- 40 temptus qualitas desposcit seu requirit. [5] Item teneatur quilibet diocesanorum metropolitico juri ecclesie Maguntine subjec- torum per totam suam diocesim presbiteris missam celebraturis injungere, ut imponant unam singularem collacionem, in qua divinum invocetur auxilium, ut matrem nostram sanctam dei ecclesiam universalem per pacis et transquillitatis incrementa cicius consoletur. 35 a) zu ergänzen metropolitanorum; nach Z. 25. b) W hoc. c) M constringat. d) Winitos. e) Wadd. alterum. 2 Vgl. Quellenbeschreibung Vorl. M und art. 1. 3 nrr. 185-187; auch RTA. 13 nrr. 144 und 290. 4 Vgl. nr. 56. 1 Nach dem Inhalt kann unsere nr. nur zwischen den Mainzer Kurfürstentag vom August und den auf 1. November angesetzten Frankfurter Tag, nach nr. 198, in der nur die Mainzer Synode erwähnt wird, wohl 50 nur in den Oktober fallen. 45
Strana 392
392 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [6] Item teneatur quilibet dominorum suffraganeorum super premissis firmiter et fide- liter prosequendis dominum nostrum metropolitanum per patentem suam litteram seu in- Nov. 1 strumentum publicum sigillo cujuslibet munitam in opido Franckfurdensi in festo omnium sanctorum proxime accedente modis omnibus certificare. [7] Item ut universi et singuli suffraganeorum subditi premissis tenacius inhereant et 5 obediant, postquam per dominos suffraganeos acceptata et gratificata fuerint, ut prefertur, placuit, ut omnia et singula premissa publicentur et predicentur, ne quis per ignoranciam se audeat a premissis subtrahere aut excusare. [1439 Okt.] E. Bericht nr. 200. 1439 Sept. 5 bis 8 200. Bericht über die Tätigkeit der Konzilsgesandtschaft auf dem Kurfürstentag und dem Pro- 10 vinzialkonzil zu Mainz, erstattet durch Abt Thomas von Dundrainan und Johannes von 1439 September 5 bis 8 Basel. Segovia. (Nach Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 104a-109b (Seg. lib. 15 cap. 22) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 86a-90b cop. mb. Ferner in den anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 343-349. 15 Aug. 14 Manentel Joanne de Bachenstein tercio oratorum ipsorum regressi abbas Scocie et Johannes de Segobia 5. 6. et 7. diebus2 coram patribus retulerunt que fecerant dixerant audierant et viderant in lega- cione sibi conmissa. [I. Tätigkeit und Verhandlungen auf der Reise und in Mainz bis 14. August.] Quod transeuntes per Argentinam publicaverant deposicionis sentenciam3 per affixionem bulle in portis ecclesie dimissa copia sed Maguncie, ut tolleretur de valvis ibique aut tabellionata; similiter fecerant Spire Wormacie. alibi ulterior non fieret execucio, magna instancia facta extiterat per consiliarios electorum imperii, qui aut responso autem illis, quod domini eorum juxta condictum Francfordie non convenerant pestis causa. primo audirent injuncta legacionis et postea desuper omnibus deliberaretur, sepe facta utrimque replicacio abinde cum Magunciam convenissent Jacobus de Sirck, promotus noviter extitit etiam coram notariis. ad Treverensem ecclesiam per olim Eugenium4, et inde Maguntinus, duo imperii electores, ut ipsi suique et aliorum electorum consiliarii requisiti audiri vellent injuncta concilii, distulerant et per diem ante pre- stitam audienciam protestacionem interposuerant et appellacionem" [folgt Inhaltsangabe unserer nr. 186]; prout eciam tunc assertum extitit, fecerunt aliam de suspensione animarum' utque firmarent, consiliarii aliorum electorum dominis suis avisatis redierunt sigillaturi. [II. Audienz vor dem Kurfürstentag.] Et factis hiis preparamentis pro obediencia promptis animis exhibenda concilio, quod profitebantur, vigilia assumpcionis jam hora tarda dicti Maguntinus et promotus coram se ipsis dumtaxat suisque consiliariis prohibicione facta, ne quis interesset notariorum aut familia- in qua presentatis bullis credencialibus" rium suorum, oratoribus concilii audienciam prebuerunt. abbas Scocie proposuit' generaliter de tercia prosecucione ecclesie ypocritarum tempore nostro concurrenti et applicando propheciam Ysaie? de Somna preposito templi ad personam olim Eugenii avisavit, quod specialia legacionis commisse explicaturus erat Johannes de Segobia. ipse autem abbas cum requisisset eos acceptare sentenciam nec amplius nominarent eum papam, visum est ex motibus gestibusque eorum graviter illa audire respicientes se invicem et cancellarium Maguntinum tenentem scripturam vel scripturas in ad- at vero nulla data responsione cum adhuc sederent, ipse Joannes premissis versum conceptas. generalibus cum exposuisset quatuor eisdem oratoribus a synodo fuisse injuncta, ut bullas 1° intimarent, ut 20 25 30 35 40 [Sept.) 5 bis 7 1 In Mainz. 2 Die letztvorhergehende Monatsbezeichnung bei Segovia ist mense septembrio. Vgl. dazu Hüglins Protokoll (Conc. Bas. 6, 581 Z. 19-29 und 583 Z. 28-33). 3 Vom 25. Juni, vgl. S. 302 Anm. 7. 4 Am 19. Mai, vgl. Lager, Hist. Jb. 15, 768. nrr. 185 und 186. 5 nr. 187. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 188. 8 nr. 188. 9 Jes. 22, 15 ff. 10 Dekrete vom 16. Mai 1439, vgl. S. 163 Anm. 2; vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7; vom 10. Juli 1439, vgl. S. 319 Anm. 1. 45 50
392 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [6] Item teneatur quilibet dominorum suffraganeorum super premissis firmiter et fide- liter prosequendis dominum nostrum metropolitanum per patentem suam litteram seu in- Nov. 1 strumentum publicum sigillo cujuslibet munitam in opido Franckfurdensi in festo omnium sanctorum proxime accedente modis omnibus certificare. [7] Item ut universi et singuli suffraganeorum subditi premissis tenacius inhereant et 5 obediant, postquam per dominos suffraganeos acceptata et gratificata fuerint, ut prefertur, placuit, ut omnia et singula premissa publicentur et predicentur, ne quis per ignoranciam se audeat a premissis subtrahere aut excusare. [1439 Okt.] E. Bericht nr. 200. 1439 Sept. 5 bis 8 200. Bericht über die Tätigkeit der Konzilsgesandtschaft auf dem Kurfürstentag und dem Pro- 10 vinzialkonzil zu Mainz, erstattet durch Abt Thomas von Dundrainan und Johannes von 1439 September 5 bis 8 Basel. Segovia. (Nach Segovia.) W aus Wien Nat.-B. cod. 5049 fol. 104a-109b (Seg. lib. 15 cap. 22) cop. ch. B coll. Basel Univ.-B. Ms. E. I. 20b fol. 86a-90b cop. mb. Ferner in den anderen Segovia-Hss. Gedruckt: Mon. Conc. 3, 343-349. 15 Aug. 14 Manentel Joanne de Bachenstein tercio oratorum ipsorum regressi abbas Scocie et Johannes de Segobia 5. 6. et 7. diebus2 coram patribus retulerunt que fecerant dixerant audierant et viderant in lega- cione sibi conmissa. [I. Tätigkeit und Verhandlungen auf der Reise und in Mainz bis 14. August.] Quod transeuntes per Argentinam publicaverant deposicionis sentenciam3 per affixionem bulle in portis ecclesie dimissa copia sed Maguncie, ut tolleretur de valvis ibique aut tabellionata; similiter fecerant Spire Wormacie. alibi ulterior non fieret execucio, magna instancia facta extiterat per consiliarios electorum imperii, qui aut responso autem illis, quod domini eorum juxta condictum Francfordie non convenerant pestis causa. primo audirent injuncta legacionis et postea desuper omnibus deliberaretur, sepe facta utrimque replicacio abinde cum Magunciam convenissent Jacobus de Sirck, promotus noviter extitit etiam coram notariis. ad Treverensem ecclesiam per olim Eugenium4, et inde Maguntinus, duo imperii electores, ut ipsi suique et aliorum electorum consiliarii requisiti audiri vellent injuncta concilii, distulerant et per diem ante pre- stitam audienciam protestacionem interposuerant et appellacionem" [folgt Inhaltsangabe unserer nr. 186]; prout eciam tunc assertum extitit, fecerunt aliam de suspensione animarum' utque firmarent, consiliarii aliorum electorum dominis suis avisatis redierunt sigillaturi. [II. Audienz vor dem Kurfürstentag.] Et factis hiis preparamentis pro obediencia promptis animis exhibenda concilio, quod profitebantur, vigilia assumpcionis jam hora tarda dicti Maguntinus et promotus coram se ipsis dumtaxat suisque consiliariis prohibicione facta, ne quis interesset notariorum aut familia- in qua presentatis bullis credencialibus" rium suorum, oratoribus concilii audienciam prebuerunt. abbas Scocie proposuit' generaliter de tercia prosecucione ecclesie ypocritarum tempore nostro concurrenti et applicando propheciam Ysaie? de Somna preposito templi ad personam olim Eugenii avisavit, quod specialia legacionis commisse explicaturus erat Johannes de Segobia. ipse autem abbas cum requisisset eos acceptare sentenciam nec amplius nominarent eum papam, visum est ex motibus gestibusque eorum graviter illa audire respicientes se invicem et cancellarium Maguntinum tenentem scripturam vel scripturas in ad- at vero nulla data responsione cum adhuc sederent, ipse Joannes premissis versum conceptas. generalibus cum exposuisset quatuor eisdem oratoribus a synodo fuisse injuncta, ut bullas 1° intimarent, ut 20 25 30 35 40 [Sept.) 5 bis 7 1 In Mainz. 2 Die letztvorhergehende Monatsbezeichnung bei Segovia ist mense septembrio. Vgl. dazu Hüglins Protokoll (Conc. Bas. 6, 581 Z. 19-29 und 583 Z. 28-33). 3 Vom 25. Juni, vgl. S. 302 Anm. 7. 4 Am 19. Mai, vgl. Lager, Hist. Jb. 15, 768. nrr. 185 und 186. 5 nr. 187. Nicht aufgefunden; vgl. nr. 188. 8 nr. 188. 9 Jes. 22, 15 ff. 10 Dekrete vom 16. Mai 1439, vgl. S. 163 Anm. 2; vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7; vom 10. Juli 1439, vgl. S. 319 Anm. 1. 45 50
Strana 393
E. Bericht nr. 200. 393 10 15 25 30 35 causas exponerent sentencie synodalis, utque declararent fidei veritates annexasque conclusiones1 consti- Aug. 14 tuentes papam hereticum, et ut ostenderent deposicionem ejus esse viam ad dandam pacem ecclesie moderno et futuris temporibus, alias autem apertas vias non esse convenientes ad pacem, quia parturientes in dies multas inextirpabiles difficultates2. dum vero audissent prima verba hec surgentibus illico et invicem habito consilio ad sedendum reversis, cancellarius proposuit: gracias agens oratoribus ipsis, quod tam diu expectassent pro audiencia habenda, quo tempore ipsi laboraverant pro pace ecclesie, et vellent conti- nuare; optarent autem, ut non publicaretur eis, quod esset pacis impedimento; sed, si publicaretur, audirent Joannes autem Bachenstein respondit opus non fuisse suscepturi presentanda animo deliberandi. laudare pacienciam eorum, quorum esset officii audienciam requirere perseveranter; necesse autem eis foret bullas concilii intimare; sed non intendebant excludere, quin desuper pluribus diebus deliberare possent; jam vero execucio sentencie per intimacionem bullarum facta esset in Ytalia adhuc eciam Bononie3 et Florencie, in Francia quoque et Hyspania, similiter in Germania adhuc in ipsa civitate Maguntina, quam reputabant factam legittime. continuo autem Joannes de Segobia presentavit bullas! et copias earum collacionatas synodalis sentencie et ultime sessionis, similiter de octo proposicionibus remonstrantibus Eugenium papam quartum fuisse hereticum. referens autem summarie illarum effectum dicebat per ipsos oratores non esse prefigendum terminum pro acceptacione earum, quoniam sancta synodus omnes in eisdem requireret pro execucione sentencie. cum vero dicere cepissets, quod synodalis sentencia justa foret ex quatuor causis, quoniam lata a competenti judice, quoniam crimina contenta in ea vera essent notorie et sufficiencia ad deposicionem, lata quoque fuisset recta intencione ac tempore opportuno, debitis modo et ordine obser- audiencia vero altera requisita 20 vatis, prosequentem primum moleste audiebant expectare nolentes. responderunt velle deliberare; que postea promissa, tercia eciam assignata hora, exhibita non fuit racione postremo allegata jam recessisse consiliarios aliorum electorum imperii. [III. Erste Audienz vor dem Provinzialkonzil6.] Simile eciam contingit circa audienciam requisitam nec enim Maguntinus voluit, ut eciam litere synodales presentarentur, sed, coram concilio provinciali. ut perceptum est, postquam inter se concordaverant", intellecto, quod eciam laici ex denegata audiencia scandalizabantur, die quarta post inchoacionem sinodi metropolitane audienciam obtulerunt, tamen, ut bullas 11439 non intimarent super exhibenda illis obediencia, requirentes. oratoribus vero allegantibus, quod non lice- Aug.23) ret sinodo provinciali oratoribus sinodi generalis audienciam limitare nec limitatam eos velle acceptare, decla- ab- racione facta : quod liberam offerent ; sed pro bono reipublice supplicarent, ut requisicio non fieret, bas de Scocia dicenss, quod generalis sinodus provincialem, mater filiam, tenerrime salutaret, exhibita credenciali bulla, utque moris ex parte sinodi oblata salute et omnipotentis dei benediccione proposuit: oratorie deplorans nostri temporis sacerdotium contestatus lupos infernales corruptores fidei, Gabrielem depositum a papatu cum suis adherentibus, insurrexisse; ideoque prelati instare deberent pro custodia gregis dominici; nam hoc esset bonum, quod eis indicaverat sanctus propheta Micheas " sollicitos esse cum deo suo ; ut vero informacionem pleniorem haberent de justicia sancte sinodi, Johannes de Segovia explicaret. qui exordio sumpto manifestacionem spiritus unicuique dari ad utilitatem ecclesie exponebat inter alias illam esse differenciam veteris et novi testamenti, ut tunc deus per ora prophetarum, qui non voluntate humana sed spiritu sancto inspirati locuti fuerant, sed jam per patres in generali synodo constitutos, quibus et spiritui sancto unum et idem videbatur, datis exemplis de multis accionibus concilii generalis Jherosoli- mitani tempore apostolorum permanentis, de Niceno quoque et aliis conciliis Grecie Africe Hyspanie Ytalie 40 1 Vgl. S. 302 Anm. 6. 2 Vgl. die Konzilsantwort vom 13. Juni, nr. 100. 3 Erhalten ist uns das Schreiben eines Ungenannten aus Bologna an den Kardinal von Arles: Propter sen- 45 tenciam sacri concilii, que hodie promulgata est in ecclesia cathedrali, commota est omnis Ytalia. [Fol- gen Schmeicheleien für den Kardinal und Bibelstellen.] non scribo apercius propter periculum rerum et metum Judeorum. dat. ex Bononia 21. [/] kal. julii 50 per servum vestrum purum et fidelem Bornium de Sala presencium latorem. (Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1i. fol. 92b-93a cop. ch. Uberschrift Presens cedula dirigebatur domino cardinali Arelatensi. Unter dem Stück Quequidem cedula fuit missa de Bononia per 55 notabilem virum utriusque juris doctorem oriundum de Bononia et ordinarie legentem.) 4 Vgl. S. 302 Anm. 7; S. 319 Anm. Iu. S. 302 Anm. 6. 5 Vgl. nr. 196. Vgl. zu diesem und dem folgenden Abschnitt den 60 Absatz aus der Aufzeichnung des konzilsfreundlichen Gegners der Aragonier (vgl. S. 60 Anm. 1). Es handelt sich um einige Sätze, die irrtümlicherweise in die Schilderung des Mainzer Kongresses vom März|April eingeschoben sind, sich aber auf den Mainzer Kur- fürstentag beziehen (vgl. S. 127 Anm. 2). et fuit pro- positum primo per abbatem predictum [de Scocia] [nr. 195], ut habes [Raum für 2-3 Worte], et post- modum per magistrum Joannem de Segobia super justificacione sentencie deposicionis olim Eugenii [nr. 196] et contra neutralitatem [nr. 197], quam intrarunt ipsi electores, quas habes [Raum für 2-3 Worte]. libenter proposuissent in publico coram toto clero Maguntino; non potuerunt obtinere. vix admissi erant ad proponendum in secreto clausis januis et, postquam ipsi jam deliberarant et con- cluserant neutralitatem velle continuare. (Wien Nat.-B. cod. 5080 fol. 434b not. ch.) 7 Vgl. nr. 194. 8 Vgl. nr. 195. 9 Mich. 6, 8. Deutsche Reichstags-Akten XIV 50
E. Bericht nr. 200. 393 10 15 25 30 35 causas exponerent sentencie synodalis, utque declararent fidei veritates annexasque conclusiones1 consti- Aug. 14 tuentes papam hereticum, et ut ostenderent deposicionem ejus esse viam ad dandam pacem ecclesie moderno et futuris temporibus, alias autem apertas vias non esse convenientes ad pacem, quia parturientes in dies multas inextirpabiles difficultates2. dum vero audissent prima verba hec surgentibus illico et invicem habito consilio ad sedendum reversis, cancellarius proposuit: gracias agens oratoribus ipsis, quod tam diu expectassent pro audiencia habenda, quo tempore ipsi laboraverant pro pace ecclesie, et vellent conti- nuare; optarent autem, ut non publicaretur eis, quod esset pacis impedimento; sed, si publicaretur, audirent Joannes autem Bachenstein respondit opus non fuisse suscepturi presentanda animo deliberandi. laudare pacienciam eorum, quorum esset officii audienciam requirere perseveranter; necesse autem eis foret bullas concilii intimare; sed non intendebant excludere, quin desuper pluribus diebus deliberare possent; jam vero execucio sentencie per intimacionem bullarum facta esset in Ytalia adhuc eciam Bononie3 et Florencie, in Francia quoque et Hyspania, similiter in Germania adhuc in ipsa civitate Maguntina, quam reputabant factam legittime. continuo autem Joannes de Segobia presentavit bullas! et copias earum collacionatas synodalis sentencie et ultime sessionis, similiter de octo proposicionibus remonstrantibus Eugenium papam quartum fuisse hereticum. referens autem summarie illarum effectum dicebat per ipsos oratores non esse prefigendum terminum pro acceptacione earum, quoniam sancta synodus omnes in eisdem requireret pro execucione sentencie. cum vero dicere cepissets, quod synodalis sentencia justa foret ex quatuor causis, quoniam lata a competenti judice, quoniam crimina contenta in ea vera essent notorie et sufficiencia ad deposicionem, lata quoque fuisset recta intencione ac tempore opportuno, debitis modo et ordine obser- audiencia vero altera requisita 20 vatis, prosequentem primum moleste audiebant expectare nolentes. responderunt velle deliberare; que postea promissa, tercia eciam assignata hora, exhibita non fuit racione postremo allegata jam recessisse consiliarios aliorum electorum imperii. [III. Erste Audienz vor dem Provinzialkonzil6.] Simile eciam contingit circa audienciam requisitam nec enim Maguntinus voluit, ut eciam litere synodales presentarentur, sed, coram concilio provinciali. ut perceptum est, postquam inter se concordaverant", intellecto, quod eciam laici ex denegata audiencia scandalizabantur, die quarta post inchoacionem sinodi metropolitane audienciam obtulerunt, tamen, ut bullas 11439 non intimarent super exhibenda illis obediencia, requirentes. oratoribus vero allegantibus, quod non lice- Aug.23) ret sinodo provinciali oratoribus sinodi generalis audienciam limitare nec limitatam eos velle acceptare, decla- ab- racione facta : quod liberam offerent ; sed pro bono reipublice supplicarent, ut requisicio non fieret, bas de Scocia dicenss, quod generalis sinodus provincialem, mater filiam, tenerrime salutaret, exhibita credenciali bulla, utque moris ex parte sinodi oblata salute et omnipotentis dei benediccione proposuit: oratorie deplorans nostri temporis sacerdotium contestatus lupos infernales corruptores fidei, Gabrielem depositum a papatu cum suis adherentibus, insurrexisse; ideoque prelati instare deberent pro custodia gregis dominici; nam hoc esset bonum, quod eis indicaverat sanctus propheta Micheas " sollicitos esse cum deo suo ; ut vero informacionem pleniorem haberent de justicia sancte sinodi, Johannes de Segovia explicaret. qui exordio sumpto manifestacionem spiritus unicuique dari ad utilitatem ecclesie exponebat inter alias illam esse differenciam veteris et novi testamenti, ut tunc deus per ora prophetarum, qui non voluntate humana sed spiritu sancto inspirati locuti fuerant, sed jam per patres in generali synodo constitutos, quibus et spiritui sancto unum et idem videbatur, datis exemplis de multis accionibus concilii generalis Jherosoli- mitani tempore apostolorum permanentis, de Niceno quoque et aliis conciliis Grecie Africe Hyspanie Ytalie 40 1 Vgl. S. 302 Anm. 6. 2 Vgl. die Konzilsantwort vom 13. Juni, nr. 100. 3 Erhalten ist uns das Schreiben eines Ungenannten aus Bologna an den Kardinal von Arles: Propter sen- 45 tenciam sacri concilii, que hodie promulgata est in ecclesia cathedrali, commota est omnis Ytalia. [Fol- gen Schmeicheleien für den Kardinal und Bibelstellen.] non scribo apercius propter periculum rerum et metum Judeorum. dat. ex Bononia 21. [/] kal. julii 50 per servum vestrum purum et fidelem Bornium de Sala presencium latorem. (Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1i. fol. 92b-93a cop. ch. Uberschrift Presens cedula dirigebatur domino cardinali Arelatensi. Unter dem Stück Quequidem cedula fuit missa de Bononia per 55 notabilem virum utriusque juris doctorem oriundum de Bononia et ordinarie legentem.) 4 Vgl. S. 302 Anm. 7; S. 319 Anm. Iu. S. 302 Anm. 6. 5 Vgl. nr. 196. Vgl. zu diesem und dem folgenden Abschnitt den 60 Absatz aus der Aufzeichnung des konzilsfreundlichen Gegners der Aragonier (vgl. S. 60 Anm. 1). Es handelt sich um einige Sätze, die irrtümlicherweise in die Schilderung des Mainzer Kongresses vom März|April eingeschoben sind, sich aber auf den Mainzer Kur- fürstentag beziehen (vgl. S. 127 Anm. 2). et fuit pro- positum primo per abbatem predictum [de Scocia] [nr. 195], ut habes [Raum für 2-3 Worte], et post- modum per magistrum Joannem de Segobia super justificacione sentencie deposicionis olim Eugenii [nr. 196] et contra neutralitatem [nr. 197], quam intrarunt ipsi electores, quas habes [Raum für 2-3 Worte]. libenter proposuissent in publico coram toto clero Maguntino; non potuerunt obtinere. vix admissi erant ad proponendum in secreto clausis januis et, postquam ipsi jam deliberarant et con- cluserant neutralitatem velle continuare. (Wien Nat.-B. cod. 5080 fol. 434b not. ch.) 7 Vgl. nr. 194. 8 Vgl. nr. 195. 9 Mich. 6, 8. Deutsche Reichstags-Akten XIV 50
Strana 394
394 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 et Gallie regionibus celebratis; et novissime quanta utilitas ecclesie provenisset ex celebracione synodi Constan- Aиg.23] ciensis, Basiliensis rursus, tam in reduccione Bohemorum quam in procuracione pacis per totam fere Germa- niam ipsius medio habite, in edicione preterea decretorum reformacionis ecclesie, que tam solemniter per ean- dem nacionem acceptata fuissent, quoniam vero illorum vigor penderet, ut summus pontifex faceret illa obser- vari — nam eo resistente reformacio ecclesie vix aut nunquam haberet execucionem — ipse autem dudum 5 Eugenius papa numquam voluisset inclinare animum suum, ut synodales canones observarentur, propter hoe et alias multiplices causas sancta synodus promulgaverat sentenciam deposicionisl. quo loco opportunitate data exposuit, que electores imperii cum suis consiliariis audire noluerant, de legitimitate sentencie. [Folgt im Auszug Segovias Traktat Justificatio sentencie2.] quam vero maximum periculum immineret, nisi eidem [i. e. concilio] obedirentur, quodque stantibus terminis non liceret suspendere ab obediencia animos, 10 donec determinaretur per aliud concilium, quia jam tarda hora, ut sero desuper diceret, audienciam obtinuit. [IV. Zweite Audienz vor dem Provinzialkonzil.] In qua circa periculum fidei imminens, quia ipsum olim Eugenium depositum per concilium et declaratum hereticum nominarent sanctissimum dominum nostrum papam, exposuit [Johannes de Segovia] quedam de contentis in prohemio 15. collectionis hujus3 attentos auditores reddens, si loquerentur in spiritu dei id, per quod anathema hoc est, separati a Jhesu 15 fierent; quo in medio constituto congregatorum Basilee in nomine suo visum fuerat spiritui sancto et ipsis congregatis sub excommunicacionis pena incurrenda eo ipso per neminem fidelium ipsum Gabrielem ut papam haberi ac nominari. declarato eciam summarie, que veritates essent per eum impugnate et quomodo id constabat ac eciam de pertinacia a sua, seriosius intendens quantum ad secundum promissum recitato capitulo ,Frequens“4, in quo, prout intellexerat, suspendentes animos suos, ut nec concilio nec pape per eos 20 nominato, donec per aliud diffiniretur concilium, obedirent, se fundabant. [Folgt im Auszug Segovias Traktat Contra neutralitatem5.] [V. Antworten des Kurfürstentags und des Provinzialkonzils an die Gesandtschaft.] Ejusmodi vero allegacionibus de justificacione sentencie et contra neutralitatem" cum interfuerat Maguntinus archi- episcopus preterquam in fine ultime allegacionis, quia tune applicuerat dux Bavarie Otto locuturus cum eo, 25 super legacione prima ad ipsum aliosque electores imperii respondit: requisitus, ut responderet, materiam illam esse grandem et, quoniam in dieta non advenissent omnes electores nec oratores ipsorum, ideo non potuisset conclusio accipi: sed ordinatum fuisset aliam dietam? in brevi futuram, ubi personaliter vel alias omnes plene convenirent. res denique ipsa, ut sinodali sentencie obediretur, non solum tan- geret ipsum et alios electores, sed totum imperium; et diete illi non interfuissent oratores regis Romanorum, 30 quo vero ad quem eciam desuper deliberare oportebat; ideoque respondere concilio non posset. secundam legacionem expositam in concilio metropolitano per deputatos venientes ad ipsos oratores concilii responsum est: quod consideratis laboribus per Maguntinum et electores ad pacem ecclesie exhibitis eciam tunc inter se avisaverant de medio tenendo ad pacem ecclesie; et quia super eo inten- debant mittere aliquos ad concilium, rogarent oratores, ut negocium haberent recommissum promoturi 35 apud patres concilii; nec dedissent, prout fuerant requisiti, responsum in scriptis, quia nec oratores suas dedissent proposiciones. replicacioni autem illas posse habere, quandocumque vellent, alteram addiderunt causam, quia in eo tempore non tutum esset aliquid in scriptis dare. [VI. Besprechungen zwischen dem Erzbischof von Mainz und den Konzilsgesandten.] Statimque sequenti die affixa cedula portis publicis, ut omnes, qui habere vellent dictas proposiciones certa hora 40 venirent scripturi, cum prima proposicios facta per abbatem coram electoribus pronunciaretur, pro parte Maguntini rogati sunt concilii oratores aliarum proposicionum? non fieri pronunciacionem. quibus responso: quod maxime foret necesse publicari veritatem fidei et justicie ipso olim Eugenio conante variis practicis evertere statum concilii 10, et eciam, quia ipsi videbantur conqueri non fuisse datas eis in scripto,— post multas utrimque replicaciones rogacio intercessit, ut in dictis proposicionibus non tangerentur sue 45 conclusiones habite super neutralitate, aut saltem mencio expressa non fieret de persona domini Maguntini. coram quo multe fuerunt habite interlocuciones, ut depositus per concilium non nominaretur per eum et alios „sanctissimus dominus", dicebat enim se velle scribere11 concilio, ut ab eleccione parum temporis supersederetur. cancellarius vero illius respondens, quod propter unum verbum negocium pacis interrumpi non deberet, audivit: sanctam synodum plus advertere factum quam verbum; ideoque plus requirebat, ut 50 ipsi non reputarent aut reverentur eum tamquam papam. a) WB pertinencia. [Aug. 23] [Aug. 24] 1 Vom 25. Juni 1439; vgl. S. 302 Anm. 7. 2 nr. 196. 3 Vgl. Mon. Conc. 3, 284-287. 4 Vom 9. Oktober 1417; vgl. S. 36 Anm. 1. 5 nr. 197. 6 nrr. 196 und 197. 7 Der Tag zu Frankfurt am I. November, vgl. nr. 192. 8 nr. 188. 9 nrr. 195-197. 1° Vgl. die Anklage des Kardinals von Arles gegen den Konstanzer Domherrn Caspar Frowis: - - - se- 55 cundo et novissime in dieta Maguntina procurasse et practicasse multa contra sacrum concilium, imo et plures dominos ad hec induxisse (Conc. Bas. 6, 616 Z. 29-31.) 11 Vgl. nr. 193.
394 Kurfürstentag zu Mainz August 1439. [1439 et Gallie regionibus celebratis; et novissime quanta utilitas ecclesie provenisset ex celebracione synodi Constan- Aиg.23] ciensis, Basiliensis rursus, tam in reduccione Bohemorum quam in procuracione pacis per totam fere Germa- niam ipsius medio habite, in edicione preterea decretorum reformacionis ecclesie, que tam solemniter per ean- dem nacionem acceptata fuissent, quoniam vero illorum vigor penderet, ut summus pontifex faceret illa obser- vari — nam eo resistente reformacio ecclesie vix aut nunquam haberet execucionem — ipse autem dudum 5 Eugenius papa numquam voluisset inclinare animum suum, ut synodales canones observarentur, propter hoe et alias multiplices causas sancta synodus promulgaverat sentenciam deposicionisl. quo loco opportunitate data exposuit, que electores imperii cum suis consiliariis audire noluerant, de legitimitate sentencie. [Folgt im Auszug Segovias Traktat Justificatio sentencie2.] quam vero maximum periculum immineret, nisi eidem [i. e. concilio] obedirentur, quodque stantibus terminis non liceret suspendere ab obediencia animos, 10 donec determinaretur per aliud concilium, quia jam tarda hora, ut sero desuper diceret, audienciam obtinuit. [IV. Zweite Audienz vor dem Provinzialkonzil.] In qua circa periculum fidei imminens, quia ipsum olim Eugenium depositum per concilium et declaratum hereticum nominarent sanctissimum dominum nostrum papam, exposuit [Johannes de Segovia] quedam de contentis in prohemio 15. collectionis hujus3 attentos auditores reddens, si loquerentur in spiritu dei id, per quod anathema hoc est, separati a Jhesu 15 fierent; quo in medio constituto congregatorum Basilee in nomine suo visum fuerat spiritui sancto et ipsis congregatis sub excommunicacionis pena incurrenda eo ipso per neminem fidelium ipsum Gabrielem ut papam haberi ac nominari. declarato eciam summarie, que veritates essent per eum impugnate et quomodo id constabat ac eciam de pertinacia a sua, seriosius intendens quantum ad secundum promissum recitato capitulo ,Frequens“4, in quo, prout intellexerat, suspendentes animos suos, ut nec concilio nec pape per eos 20 nominato, donec per aliud diffiniretur concilium, obedirent, se fundabant. [Folgt im Auszug Segovias Traktat Contra neutralitatem5.] [V. Antworten des Kurfürstentags und des Provinzialkonzils an die Gesandtschaft.] Ejusmodi vero allegacionibus de justificacione sentencie et contra neutralitatem" cum interfuerat Maguntinus archi- episcopus preterquam in fine ultime allegacionis, quia tune applicuerat dux Bavarie Otto locuturus cum eo, 25 super legacione prima ad ipsum aliosque electores imperii respondit: requisitus, ut responderet, materiam illam esse grandem et, quoniam in dieta non advenissent omnes electores nec oratores ipsorum, ideo non potuisset conclusio accipi: sed ordinatum fuisset aliam dietam? in brevi futuram, ubi personaliter vel alias omnes plene convenirent. res denique ipsa, ut sinodali sentencie obediretur, non solum tan- geret ipsum et alios electores, sed totum imperium; et diete illi non interfuissent oratores regis Romanorum, 30 quo vero ad quem eciam desuper deliberare oportebat; ideoque respondere concilio non posset. secundam legacionem expositam in concilio metropolitano per deputatos venientes ad ipsos oratores concilii responsum est: quod consideratis laboribus per Maguntinum et electores ad pacem ecclesie exhibitis eciam tunc inter se avisaverant de medio tenendo ad pacem ecclesie; et quia super eo inten- debant mittere aliquos ad concilium, rogarent oratores, ut negocium haberent recommissum promoturi 35 apud patres concilii; nec dedissent, prout fuerant requisiti, responsum in scriptis, quia nec oratores suas dedissent proposiciones. replicacioni autem illas posse habere, quandocumque vellent, alteram addiderunt causam, quia in eo tempore non tutum esset aliquid in scriptis dare. [VI. Besprechungen zwischen dem Erzbischof von Mainz und den Konzilsgesandten.] Statimque sequenti die affixa cedula portis publicis, ut omnes, qui habere vellent dictas proposiciones certa hora 40 venirent scripturi, cum prima proposicios facta per abbatem coram electoribus pronunciaretur, pro parte Maguntini rogati sunt concilii oratores aliarum proposicionum? non fieri pronunciacionem. quibus responso: quod maxime foret necesse publicari veritatem fidei et justicie ipso olim Eugenio conante variis practicis evertere statum concilii 10, et eciam, quia ipsi videbantur conqueri non fuisse datas eis in scripto,— post multas utrimque replicaciones rogacio intercessit, ut in dictis proposicionibus non tangerentur sue 45 conclusiones habite super neutralitate, aut saltem mencio expressa non fieret de persona domini Maguntini. coram quo multe fuerunt habite interlocuciones, ut depositus per concilium non nominaretur per eum et alios „sanctissimus dominus", dicebat enim se velle scribere11 concilio, ut ab eleccione parum temporis supersederetur. cancellarius vero illius respondens, quod propter unum verbum negocium pacis interrumpi non deberet, audivit: sanctam synodum plus advertere factum quam verbum; ideoque plus requirebat, ut 50 ipsi non reputarent aut reverentur eum tamquam papam. a) WB pertinencia. [Aug. 23] [Aug. 24] 1 Vom 25. Juni 1439; vgl. S. 302 Anm. 7. 2 nr. 196. 3 Vgl. Mon. Conc. 3, 284-287. 4 Vom 9. Oktober 1417; vgl. S. 36 Anm. 1. 5 nr. 197. 6 nrr. 196 und 197. 7 Der Tag zu Frankfurt am I. November, vgl. nr. 192. 8 nr. 188. 9 nrr. 195-197. 1° Vgl. die Anklage des Kardinals von Arles gegen den Konstanzer Domherrn Caspar Frowis: - - - se- 55 cundo et novissime in dieta Maguntina procurasse et practicasse multa contra sacrum concilium, imo et plures dominos ad hec induxisse (Conc. Bas. 6, 616 Z. 29-31.) 11 Vgl. nr. 193.
Strana 395
Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. Die Abhaltung des großen Tages zu Frankfurt, der in der Kirchenfrage das entscheidende Wort sprechen sollte, war seit Ende August sichergestellt. Die Zeit zwischen dem Mainzer Kur- fürstentag und dem Frankfurter Tag überbrückt unsere lit. A, während lit. B die speziellen Vor- akten bringt. Es folgen in den litt. C und D die Akten des Tages, sowie die auf ihn bezüglichen Korrespondenzen und Berichte. König Albrechts plötzlicher Tod verhinderte die geplante Ent- scheidung; der Tag lief wieder in ein Provisorium, die Neutralität, aus. Die Haltung der Erzbischöfe von Salzburg und von Bremen zu ihr beleuchtet lit. E. Man hat bisher, so Pückert, Bachmann u. a., den Frankfurter Tag als Reichstag bezeichnet. Ich kann mich dem nicht anschließen. Als Teilnehmer des Tages lassen sich aktenmäßig und damit einwandfrei nachweisen Vertreter des Königs (nrr. 208 und 223), der Kurfürsten — die geistlichen Kurfürsten waren persönlich erschienen (nr. 217) — und einiger Fürsten, wohl solcher geistlichen Standes (nrr. 222 und 223). Auch die Anwesenheit von Abgeordneten der Städte ist aktenmäßig zu belegen (nr. 211); aber sie beraten über städtische Sonderfragen und werden zu den kirchenpolitischen Verhandlungen nicht herangezogen. Wenn die Nürnberger Jahresregister mit- teilen, daß der Stadtschreiber Ulrich Truchseß von des babst und conciliis und insunderheit von dez heimlichen gerichts wegen und auch von des zolls wegen zu Franken in Frankfurt gewesen sei, so kann bei der sozial-beruflichen Stellung des Abgeordneten nur an einen Beobachter gedacht werden. Das Interesse Nürnbergs an der Kirchenpolitik ist bekannt (nr. 40). Wenn aber die Reichsstadt als Reichsstand an den kirchenpolitischen Verhandlungen teilgenommen hätte, hätte sie sich durch ein Mitglied des Rates vertreten lassen müssen. Auch aus nr. 211 art. 5 geht ein- wandfrei hervor, daß die Beratungen der städtischen Vertreter Sonderfragen der Reichsstädte be- trafen, an denen die Kurfürsten irgendwie interessiert waren. Zudem waren die Reichsstädte, seit- dem der Straßburger Adam Riff Ende 1438 die Baseler Verhandlungen verlassen hatte (nr. 18), nicht mehr zu den kirchenpolitischen Verhandlungen herangezogen worden. Sie waren auf dem Mainzer Kongreß im März und April nicht mehr anwesend; die zweite Intelligenz (nr. 69) hatte bei den Festsetzungen für den Frankfurter Tag die Reichsstädte als Verhandlungsteilnehmer nicht erwähnt. Nun berichtet unsere nr. 224 von dem Auftreten reichsstädtischer Gesandter; sie gibt so außerdem eine Liste der anwesenden Deutschen Bischöfe bzw. deren Gesandten und der durch besondere Abordnungen vertretenen Europäischen Mächte. Aber Herausgeber steht dieser Quelle schr skeptisch gegenüber. Sie nennt zwar ganz richtig als Gesandte Albrechts nur solche Persönlichkeiten, die nach den Akten auch wirklich anwesend waren. Man darf vielleicht daraus den Schluß ziehen, daß auch ihre Aufzählung der in Frankfurt anwesenden oder vertretenen 35 Deutschen Bischöfe zutrifft. Jedenfalls lassen sich keine Beweise gegen die Richtigkeit der Liste anführen, allerdings auch keine dafür. Aber es läßt sich auch kein Grund angeben, weshalb der Schreiber unserer historia ausgerechnet auf diese Bischöfe verfallen sein soll; die Liste ist ihm doch wohl von außen zugetragen worden. Die Aufzählung ist also durchaus möglich, ja sie entbehrt nicht einer gewissen Wahrscheinlichkeit. Damit könnte man nun auch das, was unsere nr. 224 über die Anwesenheit außerdeutscher Gesandter erzählt, zu glauben geneigt sein. Aber verschiedenes muß hier bedenklich stimmen: I. Kastilien und Spanien erscheinen als zwei Staaten; tatsächlich bezeichnen doch die zwei Worte den gleichen Staat, nämlich Kastilien. 2. Der Frankfurter Tag 10 15 20 25 5 40
Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. Die Abhaltung des großen Tages zu Frankfurt, der in der Kirchenfrage das entscheidende Wort sprechen sollte, war seit Ende August sichergestellt. Die Zeit zwischen dem Mainzer Kur- fürstentag und dem Frankfurter Tag überbrückt unsere lit. A, während lit. B die speziellen Vor- akten bringt. Es folgen in den litt. C und D die Akten des Tages, sowie die auf ihn bezüglichen Korrespondenzen und Berichte. König Albrechts plötzlicher Tod verhinderte die geplante Ent- scheidung; der Tag lief wieder in ein Provisorium, die Neutralität, aus. Die Haltung der Erzbischöfe von Salzburg und von Bremen zu ihr beleuchtet lit. E. Man hat bisher, so Pückert, Bachmann u. a., den Frankfurter Tag als Reichstag bezeichnet. Ich kann mich dem nicht anschließen. Als Teilnehmer des Tages lassen sich aktenmäßig und damit einwandfrei nachweisen Vertreter des Königs (nrr. 208 und 223), der Kurfürsten — die geistlichen Kurfürsten waren persönlich erschienen (nr. 217) — und einiger Fürsten, wohl solcher geistlichen Standes (nrr. 222 und 223). Auch die Anwesenheit von Abgeordneten der Städte ist aktenmäßig zu belegen (nr. 211); aber sie beraten über städtische Sonderfragen und werden zu den kirchenpolitischen Verhandlungen nicht herangezogen. Wenn die Nürnberger Jahresregister mit- teilen, daß der Stadtschreiber Ulrich Truchseß von des babst und conciliis und insunderheit von dez heimlichen gerichts wegen und auch von des zolls wegen zu Franken in Frankfurt gewesen sei, so kann bei der sozial-beruflichen Stellung des Abgeordneten nur an einen Beobachter gedacht werden. Das Interesse Nürnbergs an der Kirchenpolitik ist bekannt (nr. 40). Wenn aber die Reichsstadt als Reichsstand an den kirchenpolitischen Verhandlungen teilgenommen hätte, hätte sie sich durch ein Mitglied des Rates vertreten lassen müssen. Auch aus nr. 211 art. 5 geht ein- wandfrei hervor, daß die Beratungen der städtischen Vertreter Sonderfragen der Reichsstädte be- trafen, an denen die Kurfürsten irgendwie interessiert waren. Zudem waren die Reichsstädte, seit- dem der Straßburger Adam Riff Ende 1438 die Baseler Verhandlungen verlassen hatte (nr. 18), nicht mehr zu den kirchenpolitischen Verhandlungen herangezogen worden. Sie waren auf dem Mainzer Kongreß im März und April nicht mehr anwesend; die zweite Intelligenz (nr. 69) hatte bei den Festsetzungen für den Frankfurter Tag die Reichsstädte als Verhandlungsteilnehmer nicht erwähnt. Nun berichtet unsere nr. 224 von dem Auftreten reichsstädtischer Gesandter; sie gibt so außerdem eine Liste der anwesenden Deutschen Bischöfe bzw. deren Gesandten und der durch besondere Abordnungen vertretenen Europäischen Mächte. Aber Herausgeber steht dieser Quelle schr skeptisch gegenüber. Sie nennt zwar ganz richtig als Gesandte Albrechts nur solche Persönlichkeiten, die nach den Akten auch wirklich anwesend waren. Man darf vielleicht daraus den Schluß ziehen, daß auch ihre Aufzählung der in Frankfurt anwesenden oder vertretenen 35 Deutschen Bischöfe zutrifft. Jedenfalls lassen sich keine Beweise gegen die Richtigkeit der Liste anführen, allerdings auch keine dafür. Aber es läßt sich auch kein Grund angeben, weshalb der Schreiber unserer historia ausgerechnet auf diese Bischöfe verfallen sein soll; die Liste ist ihm doch wohl von außen zugetragen worden. Die Aufzählung ist also durchaus möglich, ja sie entbehrt nicht einer gewissen Wahrscheinlichkeit. Damit könnte man nun auch das, was unsere nr. 224 über die Anwesenheit außerdeutscher Gesandter erzählt, zu glauben geneigt sein. Aber verschiedenes muß hier bedenklich stimmen: I. Kastilien und Spanien erscheinen als zwei Staaten; tatsächlich bezeichnen doch die zwei Worte den gleichen Staat, nämlich Kastilien. 2. Der Frankfurter Tag 10 15 20 25 5 40
Strana 396
396 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. beruhte auf der zweiten Vereinbarung vom 27. April, an der gerade die Gesandten der Pyrenäen- Mächte nicht mehr, wohl aber die Frankreichs teilnahmen; nun ermahnte der Französische König am 15. Juli König Albrecht noch einmal dringend, an den Mainzer Beschlüssen festzuhalten (nr. 173); und ausgerechnet von den Gesandten Frankreichs meldet uns nr. 224 nichts. Möglich wäre es wohl, daß auch Frankreich die Absicht hatte, den Tag zu beschicken, daß aber seine Ge- sandten am 10. November noch nicht eingetroffen waren. Aber sehr wahrscheinlich kommt mir das nicht vor. 3. In diesem Zusammenhang muß auch berücksichtigt werden, daß der Frankfurter Tag als Abschluß der Europäischen Vermittlungsaktion gedacht war. Diese war aber gegenstandslos geworden. Und um die Entscheidung zwischen Konzil und Papst zu treffen, dazu benötigten die Deutschen die Europäischen Mächte nicht. 4. Die Teilnahme päpstlicher Gesandten ist sonst 10 nirgends nachzuweisen, wenn auch die Anwesenheit eines päpstlichen Beobachters nicht ausge- schlossen ist. Andererseits berichtet nr. 224 nichts von der Anwesenheit Henman Offenburgs als Agenten des Konzils. Zu diesen Bedenken kommt noch, daß bei der Aufzählung der fremden Gesandt- schaften nur zu leicht die Tendenz des Schriftstückes, Albrecht als Herrn der Welt zu verherrlichen, mit hereinspielt. Die Hauptteile des Stückes, Erzählung über die Verhandlungen und Totenklage, 15 sind auf dieses Thema abgestimmt. Warum nicht ebenso der Bericht über den Empfang der königlichen Gesandten, noch dazu bei der künstlerisch feinen Anordnung des gesamten Stoffes 1? Meines Erachtens unterliegt auch die Erzählung von dem Empfang der Verherrlichungstendenz. Die Begrüßung der königlichen Gesandten durch die Deutschen allein wäre nur eine halbe Sache. Auch das Ausland muß dem Römischen König huldigen. So kommt unser Historienschreiber zu der Aufzählung 20 der ausländischen Gesandtschaften, die, weil er hier keine Quellen zur Verfügung hat, auch recht be- denklich ausfällt. Von Verhandlungen der ausländischen Gesandten weiß weder unsere nr. 224 noch eine andere Quelle zu berichten. Damit ist auch ihre bloße Anwesenheit sehr wenig wahrscheinlich. Sind aber die Aussagen unserer nr. 224 über die Beteiligung auswärtiger Mächte am Tag als höchst unsicher zu betrachten, so gilt dies auch von der Darstellung über die Teilnahme der Städtebotschaften.. 25 Gesandte des Auslandes und der Reichsstädte waren — nach unserem Quellenstand — an den Verhandlungen des Tages nicht beteiligt. Wohl war die Teilnahme europäischer Fürsten seiner- zeit auf dem Mainzer Kongreß ins Auge gefaßt worden (nr. 69 artt. 6; 11; I1a.) ; an eine Heran- ziehung der Städte hatte man nicht gedacht. Es handelt sich also bei der Frankfurter Tagung nicht um einen Reichstag, wie Weizsäcker 30 RTA. I, LIV diesen Begriff bestimmt hat. Der Frankfurter Tag war vielmehr als Europäischer Kongreß geplant, verlief tatsächlich aber als ein königlicher, d. h. vom König berufener und beschickter, Fürstentag (vgl. RTA. I, LIV). 5 A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201-205. In Basel unternahm man in letzten Drittel des August noch einen Versuch, König Albrecht 35 von der Neutralität weg auf die Seite des Konzils zu zichen. Er kann vielleicht als Folge der Rat- schläge des Abtes Goswin Muyl (nr. 179) angeschen werden. Jedenfalls steht die Sendung des Johannes von Ragusa an den königlichen Hof in Parallele zu der Sendung des Johannes von Segovia zum Mainzer Kurfürstentag, auch hinsichtlich des negativen Erfolges. Denn die Sendung des Elekten von Ragusa blieb in Wien wegen der Schwierigkeiten einer Reise durch Ungarn 40 stecken. Selbst die am 21. Oktober geplante Ubersendung der Instruktion an den beim König wei- lenden Bischof Nikodemus von Freising unterblieb, wohl weil bald darauf die Kunde von dem Tod Albrechts eintraf (nrr. 20I und 205). Währenddessen mußte man in Basel aus der Absetzung Eugens auch die letzte Folgerung ziehen. Seit Anfang September gab es am Konzil nur eine An- gelegenheit, die Vorbereitungen zur Wahl eines neuen Papstes2. Aus Prestigegründen wünschten 45 die Väter die Anwesenheit des Protektors, aber nach einigem Schwanken blieb Konrad von Weins- berg aus persönlichen wie politischen Gründen von Basel fern (nrr. 202 und 204). — Einen Ein- blick in die Politik Papst Eugens gewährt uns nr. 203. 1 Vgl. S. 398 Z. 36 ff. 2 Vgl. Conc. Bas. 6, XXXVI—LIV.
396 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. beruhte auf der zweiten Vereinbarung vom 27. April, an der gerade die Gesandten der Pyrenäen- Mächte nicht mehr, wohl aber die Frankreichs teilnahmen; nun ermahnte der Französische König am 15. Juli König Albrecht noch einmal dringend, an den Mainzer Beschlüssen festzuhalten (nr. 173); und ausgerechnet von den Gesandten Frankreichs meldet uns nr. 224 nichts. Möglich wäre es wohl, daß auch Frankreich die Absicht hatte, den Tag zu beschicken, daß aber seine Ge- sandten am 10. November noch nicht eingetroffen waren. Aber sehr wahrscheinlich kommt mir das nicht vor. 3. In diesem Zusammenhang muß auch berücksichtigt werden, daß der Frankfurter Tag als Abschluß der Europäischen Vermittlungsaktion gedacht war. Diese war aber gegenstandslos geworden. Und um die Entscheidung zwischen Konzil und Papst zu treffen, dazu benötigten die Deutschen die Europäischen Mächte nicht. 4. Die Teilnahme päpstlicher Gesandten ist sonst 10 nirgends nachzuweisen, wenn auch die Anwesenheit eines päpstlichen Beobachters nicht ausge- schlossen ist. Andererseits berichtet nr. 224 nichts von der Anwesenheit Henman Offenburgs als Agenten des Konzils. Zu diesen Bedenken kommt noch, daß bei der Aufzählung der fremden Gesandt- schaften nur zu leicht die Tendenz des Schriftstückes, Albrecht als Herrn der Welt zu verherrlichen, mit hereinspielt. Die Hauptteile des Stückes, Erzählung über die Verhandlungen und Totenklage, 15 sind auf dieses Thema abgestimmt. Warum nicht ebenso der Bericht über den Empfang der königlichen Gesandten, noch dazu bei der künstlerisch feinen Anordnung des gesamten Stoffes 1? Meines Erachtens unterliegt auch die Erzählung von dem Empfang der Verherrlichungstendenz. Die Begrüßung der königlichen Gesandten durch die Deutschen allein wäre nur eine halbe Sache. Auch das Ausland muß dem Römischen König huldigen. So kommt unser Historienschreiber zu der Aufzählung 20 der ausländischen Gesandtschaften, die, weil er hier keine Quellen zur Verfügung hat, auch recht be- denklich ausfällt. Von Verhandlungen der ausländischen Gesandten weiß weder unsere nr. 224 noch eine andere Quelle zu berichten. Damit ist auch ihre bloße Anwesenheit sehr wenig wahrscheinlich. Sind aber die Aussagen unserer nr. 224 über die Beteiligung auswärtiger Mächte am Tag als höchst unsicher zu betrachten, so gilt dies auch von der Darstellung über die Teilnahme der Städtebotschaften.. 25 Gesandte des Auslandes und der Reichsstädte waren — nach unserem Quellenstand — an den Verhandlungen des Tages nicht beteiligt. Wohl war die Teilnahme europäischer Fürsten seiner- zeit auf dem Mainzer Kongreß ins Auge gefaßt worden (nr. 69 artt. 6; 11; I1a.) ; an eine Heran- ziehung der Städte hatte man nicht gedacht. Es handelt sich also bei der Frankfurter Tagung nicht um einen Reichstag, wie Weizsäcker 30 RTA. I, LIV diesen Begriff bestimmt hat. Der Frankfurter Tag war vielmehr als Europäischer Kongreß geplant, verlief tatsächlich aber als ein königlicher, d. h. vom König berufener und beschickter, Fürstentag (vgl. RTA. I, LIV). 5 A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201-205. In Basel unternahm man in letzten Drittel des August noch einen Versuch, König Albrecht 35 von der Neutralität weg auf die Seite des Konzils zu zichen. Er kann vielleicht als Folge der Rat- schläge des Abtes Goswin Muyl (nr. 179) angeschen werden. Jedenfalls steht die Sendung des Johannes von Ragusa an den königlichen Hof in Parallele zu der Sendung des Johannes von Segovia zum Mainzer Kurfürstentag, auch hinsichtlich des negativen Erfolges. Denn die Sendung des Elekten von Ragusa blieb in Wien wegen der Schwierigkeiten einer Reise durch Ungarn 40 stecken. Selbst die am 21. Oktober geplante Ubersendung der Instruktion an den beim König wei- lenden Bischof Nikodemus von Freising unterblieb, wohl weil bald darauf die Kunde von dem Tod Albrechts eintraf (nrr. 20I und 205). Währenddessen mußte man in Basel aus der Absetzung Eugens auch die letzte Folgerung ziehen. Seit Anfang September gab es am Konzil nur eine An- gelegenheit, die Vorbereitungen zur Wahl eines neuen Papstes2. Aus Prestigegründen wünschten 45 die Väter die Anwesenheit des Protektors, aber nach einigem Schwanken blieb Konrad von Weins- berg aus persönlichen wie politischen Gründen von Basel fern (nrr. 202 und 204). — Einen Ein- blick in die Politik Papst Eugens gewährt uns nr. 203. 1 Vgl. S. 398 Z. 36 ff. 2 Vgl. Conc. Bas. 6, XXXVI—LIV.
Strana 397
Einleitung. 397 B. Vorbereitende Akten nr. 206-211. 5 Die vorbereitenden Maßnahmen König Albrechts zum Frankfurter Tag hielten sich durch- aus in dem vom Mainzer Kongreß vorgezeichneten Rahmen (nrr. 206-209). Technische Vor- bereitungen der Tagungstadt läßt nr. 211 erkennen. Interesse an der Tagung zeigte auch das Baseler Konzil, das Henman Offenburg als Beobachter entsandte, Konrad von Weinsberg um Ver- tretung seiner Belange ersuchte, ja am 12. November trotz der Erfahrungen vom Mainzer Kur- fürstentag sogar die Absendung einer Gesandtschaft erwog (nr. 210). C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 212-220. Nur aus Akten und Berichten läßt sich ein Bild des Verhandlungsverlaufes gewinnen. 10 Wir scheiden dabei nr. 224 als unzuverlässig aus. Die Verhandlungen waren am 8. November bereits im Fluß, aber noch zu keiner Entscheidung gediehen (nr. 222). Die Abwesenheit des Königs erschwerte die Verhandlungen, die ja das Ende der Neutralität und den Anschluß an eine der kirchlichen Parteien bringen sollten. Da langten kurz nacheinander zwei gewichtige Nachrichten an. Am 8. November traf die offizielle Mitteilung ein, daß das Konzil am 5. November den Herzog 15 Amadeus von Savoyen zum Papst gewählt habe (nrr. 212; 213; 222 und 223). Am 10. November morgens liefen Schreiben der Stadt Nürnberg und des Bischofs von Passau ein, daß König Albrecht am 27. Oktober zu Langendorf in Ungarn gestorben sei (nr. 223). Damit war eine völlig neue Lage geschaffen: die Kirche hatte zwei Oberhäupter; das Reich war ohne ein solches; jetzt, wo die Krisis den Höhepunkt erreicht hatte, war eine Entscheidung nicht möglich. Es blieb nur 20 die Neutralität als Provisorium. So erneuerten die Kurfürsten am II. November die Pro- testation (nrr. 214 und 185 Vorlagen S C), die Appellation (nrr. 214 Anm. und 186 Vorlage C) und die Union (nr. 215). Im Abschied trafen sie die notwendigen Bestimmungen über die Be- siegelung durch die weltlichen Kurfürsten, sowie durch die Erzbischöfe von Bremen und Magde- burg, ferner Maßnahmen zur Erweiterung der Neutralitätseinung über das ganze Reich (nrr. 216-218). Die erste Auswirkung der Neutralität zeigte sich darin, daß die Kurfürsten den Streit im Deutschen Orden zwischen Hochmeister und Deutschmeister den beiden obersten kirchlichen Instanzen, vor denen er bisher anhängig war, der Kurie und dem Konzil, zu entziehen und vor ihr Forum zu bringen versuchten (nrr. 219 und 223). Am 12. November verließen die Kurfürsten Frankfurt. Tags darauf schlossen Köln und Trier in Mainz ein Bündnisl, das dem zwischen 30 Mainz und Trier vom August nachgebildet war. Als Maßnahme zur Durchführung der Neutralität steht unsere nr. 220 in Parallele zu den nrr. 198 und 199. Nun weiß wiederum unsere nr. 224 allerlei von den Verhandlungen in Frankfurt zu er- zählen, was unsere aktenmäßigen Quellen nicht enthalten. Bedenklich muß nun allerdings von 35 vornherein stimmen, daß der Schreiber dieser historia im Widerspruch zu dem wirklichen Ver- lauf für die Ereignisse des Frankfurter Tages künstlich eine Einheit des Ortes und der Zeit schafft, indem er alles, was er berichtet, die angebliche königliche Proposition, die Verhandlungen und Beschlüsse hierüber, das Auftreten der Florentiner und das Eintreffen der Nachricht vom Tod Albrechts in eine einzige Sitzung verlegt. Aber auch der Inhalt des Berichtes muß starke Zweifel erregen. Er verschweigt vor allem die Verhandlungen über die Kirchenpolitik ganz. Er berichtet von Besprechungen und Beschlüssen, den König durch eine feierliche Gesandtschaft von Ungarn ins Reich zu holen und ihn an Himmelfahrt 1440 zu krönen. Er erzählt weiter von einer geplanten Einmischung der Deutschen Fürsten in den Streit zwischen König Albrecht und König Wladislaus. Es ist sehr wohl denkbar, ja nicht unwahrscheinlich, daß eine königliche Proposition neben der Kirchenfrage diese für den König viel wichtigeren Angelegenheiten berührte (vgl. nr. 122 art. 8). Aber auch wenn die königliche Proposition davon schwieg, ist nach nr. 121 art. 12 durchaus möglich, daß man über das Problem der Reichsregierung und die Frage der Krönung gesprochen 25 40 45 1 Vgl. RTA. 15, 29 Z. 15-24 und Anm. 3.
Einleitung. 397 B. Vorbereitende Akten nr. 206-211. 5 Die vorbereitenden Maßnahmen König Albrechts zum Frankfurter Tag hielten sich durch- aus in dem vom Mainzer Kongreß vorgezeichneten Rahmen (nrr. 206-209). Technische Vor- bereitungen der Tagungstadt läßt nr. 211 erkennen. Interesse an der Tagung zeigte auch das Baseler Konzil, das Henman Offenburg als Beobachter entsandte, Konrad von Weinsberg um Ver- tretung seiner Belange ersuchte, ja am 12. November trotz der Erfahrungen vom Mainzer Kur- fürstentag sogar die Absendung einer Gesandtschaft erwog (nr. 210). C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 212-220. Nur aus Akten und Berichten läßt sich ein Bild des Verhandlungsverlaufes gewinnen. 10 Wir scheiden dabei nr. 224 als unzuverlässig aus. Die Verhandlungen waren am 8. November bereits im Fluß, aber noch zu keiner Entscheidung gediehen (nr. 222). Die Abwesenheit des Königs erschwerte die Verhandlungen, die ja das Ende der Neutralität und den Anschluß an eine der kirchlichen Parteien bringen sollten. Da langten kurz nacheinander zwei gewichtige Nachrichten an. Am 8. November traf die offizielle Mitteilung ein, daß das Konzil am 5. November den Herzog 15 Amadeus von Savoyen zum Papst gewählt habe (nrr. 212; 213; 222 und 223). Am 10. November morgens liefen Schreiben der Stadt Nürnberg und des Bischofs von Passau ein, daß König Albrecht am 27. Oktober zu Langendorf in Ungarn gestorben sei (nr. 223). Damit war eine völlig neue Lage geschaffen: die Kirche hatte zwei Oberhäupter; das Reich war ohne ein solches; jetzt, wo die Krisis den Höhepunkt erreicht hatte, war eine Entscheidung nicht möglich. Es blieb nur 20 die Neutralität als Provisorium. So erneuerten die Kurfürsten am II. November die Pro- testation (nrr. 214 und 185 Vorlagen S C), die Appellation (nrr. 214 Anm. und 186 Vorlage C) und die Union (nr. 215). Im Abschied trafen sie die notwendigen Bestimmungen über die Be- siegelung durch die weltlichen Kurfürsten, sowie durch die Erzbischöfe von Bremen und Magde- burg, ferner Maßnahmen zur Erweiterung der Neutralitätseinung über das ganze Reich (nrr. 216-218). Die erste Auswirkung der Neutralität zeigte sich darin, daß die Kurfürsten den Streit im Deutschen Orden zwischen Hochmeister und Deutschmeister den beiden obersten kirchlichen Instanzen, vor denen er bisher anhängig war, der Kurie und dem Konzil, zu entziehen und vor ihr Forum zu bringen versuchten (nrr. 219 und 223). Am 12. November verließen die Kurfürsten Frankfurt. Tags darauf schlossen Köln und Trier in Mainz ein Bündnisl, das dem zwischen 30 Mainz und Trier vom August nachgebildet war. Als Maßnahme zur Durchführung der Neutralität steht unsere nr. 220 in Parallele zu den nrr. 198 und 199. Nun weiß wiederum unsere nr. 224 allerlei von den Verhandlungen in Frankfurt zu er- zählen, was unsere aktenmäßigen Quellen nicht enthalten. Bedenklich muß nun allerdings von 35 vornherein stimmen, daß der Schreiber dieser historia im Widerspruch zu dem wirklichen Ver- lauf für die Ereignisse des Frankfurter Tages künstlich eine Einheit des Ortes und der Zeit schafft, indem er alles, was er berichtet, die angebliche königliche Proposition, die Verhandlungen und Beschlüsse hierüber, das Auftreten der Florentiner und das Eintreffen der Nachricht vom Tod Albrechts in eine einzige Sitzung verlegt. Aber auch der Inhalt des Berichtes muß starke Zweifel erregen. Er verschweigt vor allem die Verhandlungen über die Kirchenpolitik ganz. Er berichtet von Besprechungen und Beschlüssen, den König durch eine feierliche Gesandtschaft von Ungarn ins Reich zu holen und ihn an Himmelfahrt 1440 zu krönen. Er erzählt weiter von einer geplanten Einmischung der Deutschen Fürsten in den Streit zwischen König Albrecht und König Wladislaus. Es ist sehr wohl denkbar, ja nicht unwahrscheinlich, daß eine königliche Proposition neben der Kirchenfrage diese für den König viel wichtigeren Angelegenheiten berührte (vgl. nr. 122 art. 8). Aber auch wenn die königliche Proposition davon schwieg, ist nach nr. 121 art. 12 durchaus möglich, daß man über das Problem der Reichsregierung und die Frage der Krönung gesprochen 25 40 45 1 Vgl. RTA. 15, 29 Z. 15-24 und Anm. 3.
Strana 398
398 hat. Die Polnisch-Böhmischen Angelegenheiten freilich sind wohl eher vom König an die Versamm- lung herangebracht, als von dieser aus eigenem Antrieb erörtert worden. Was uns nr. 224 im ein- zelnen von den Beschlüssen der Deutschen Fürsten in dieser Sache berichtet, kann freilich von ernsthaften Politikern nicht erwogen worden sein, entsprang der Phantasie unseres Historien- schreibers. Im Zusammenhang mit diesen undurchführbaren Plänen wird auch die opferfreudige 5 Bereitwilligkeit der Reichsstädte, dem König bis zum letzten Blutstropfen und zum letzten Heller zu dienen, rhetorisch ausgemalt; aber der Schreiber der historia glaubt selbst nicht recht daran, wie seine einführenden Worte ut fertur beweisen. Die theatralische Unterwerfungsszene der Floren- tiner findet weder in anderen Quellen noch in den allgemeinen politischen Verhältnissen eine Stütze. Selbst die abgeschwächte Deutung, daß in Frankfurt Gesandte von Florenz oder irgend- 10 welcher Italienischer Städte anwesend gewesen seien, erscheint mir kaum haltbar. Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. D. Korrespondenzen und Berichte nr. 221-224. Das offizielle Tagebuch der Gesandten des Hochmeisters über ihre diplomatische Reise ins Reich (nr. 223) geben wir in doppelter Kürzung, d. h. nur den Teil über die Verhandlungen in Frankfurt und auch davon nur die Stellen wörtlich, die die allgemeinen Fragen und Ereignisse 15 des Tages betreffen. Dann erfordert noch nr. 224 einige Worte grundsätzlicher Art, nachdem wir zu dem Inhalt dieser historia bereits kritisch Stellung genommen haben. Daß der Verfasser ein Österreicher ist, geht aus dem Ausdruck nos ejus [i. e. Alberti] subditi hervor. Aber aus dem Fundort zu schließen, daß er seinen Bericht dem Kloster Melk überschickt hat, geht nicht ohne weiteres an; immerkin 20 deutet die Anrede im Plural und der Ausdruck fautores wohl auf eine Genossenschaft; die Anrede honorabiles viri verträgt sich mit dem Charakter Melks als eines Benediktinerstiftes sehr gut. Der Schluß der historia mit seiner Aufforderung an die Empfänger, als Untertanen des verstorbenen Herrschers seine Leichenfeier würdig zu begehen, macht es sicher, daß die Abfassungszeit bald nach den letzterzählten Ereignissen, den Leichenfeierlichkeiten, frühestens auf den 12. November zu setzen 25 ist; wir datieren also „Mitte November“. Die Frage, ob der Verfasser Augen- und Ohrenzeuge der geschilderten Vorgänge war, ist zu verneinen; der Ausdruck quanda historia im Zusammenhang mit dem Wort famatur läßt eine andere Antwort nicht zul. Ein neues, unsere Bedenken erhöhendes Mo- ment ist damit gegeben. Ausschlaggebend wird endlich die unverkennbare und offen eingestandene Tendenz der Schrift. Sie liegt bereits in den Worten historia ..., ex qua plene considerare ac elicere 30 poteritis, quam zelum fidelitatem domini electores ceterique domini in eundem dominum regem habuerunt. Sie wird noch klarer in der Bezeichnung König Albrechts als dominus tocius mundi. Jeden Zweifel an dieser Verherrlichungsabsicht behebt die rhetorisch-pathetische Totenklage um Albrecht. Unsere nr. 224 ist ein Panegyrikus verbunden mit einem mönchischen Me- mento mori. Der ehrenvolle Empfang der königlichen Vertreter durch die Gesandten der Deutschen 35 und außerdeutschen Fürsten, in dem die Welt dem Römischen König sozusagen huldigte; die Be- reitwilligkeit der Deutschen Fürsten zur Krönung und zum Eingreifen in die Böhmisch-Polnischen Wirren; die bedingungslose und restlose Hingabe der Reichsstädte an den König; die Unterwerfung der Florentiner — das sind die Variationen zu dem Thema: Albrecht der allseits anerkannte Welt- herrscher. Die kirchenpolitischen Verhandlungen, in denen nicht der König, sondern die Kurfürsten 40 führten, sind von dem Verfasser, wenn ihm überhaupt bekannt, wohl als schlecht zu seinem Thema passend unterschlagen worden. Dabei beachte man die echt künstlerische Steigerung: äußere Ehrung von seiten der Deutschen und der befreundeten Staaten; innere, sachliche Zustimmung zur könig- lichen Proposition; Anerkennung selbst durch die Feinde. Auf diesem Höhepunkt — wiederum echt künstlerisch — die tragische Wendung: und dieser Herrscher, der Herr der Welt, ist tot. Der Pan- 45 egyrikus selbst ersteigt denn auch in der Totenklage die Höhe, um mit der Schilderung der Leichen- feier ab�und in das ,all hernach“ ernst auszuklingen. Ein Schriftstück von hohem künstle- rischem Wert, unzuverlässig und damit unbrauchbar als historische Quelle. 1 Vgl. Z. 7 ff.
398 hat. Die Polnisch-Böhmischen Angelegenheiten freilich sind wohl eher vom König an die Versamm- lung herangebracht, als von dieser aus eigenem Antrieb erörtert worden. Was uns nr. 224 im ein- zelnen von den Beschlüssen der Deutschen Fürsten in dieser Sache berichtet, kann freilich von ernsthaften Politikern nicht erwogen worden sein, entsprang der Phantasie unseres Historien- schreibers. Im Zusammenhang mit diesen undurchführbaren Plänen wird auch die opferfreudige 5 Bereitwilligkeit der Reichsstädte, dem König bis zum letzten Blutstropfen und zum letzten Heller zu dienen, rhetorisch ausgemalt; aber der Schreiber der historia glaubt selbst nicht recht daran, wie seine einführenden Worte ut fertur beweisen. Die theatralische Unterwerfungsszene der Floren- tiner findet weder in anderen Quellen noch in den allgemeinen politischen Verhältnissen eine Stütze. Selbst die abgeschwächte Deutung, daß in Frankfurt Gesandte von Florenz oder irgend- 10 welcher Italienischer Städte anwesend gewesen seien, erscheint mir kaum haltbar. Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. D. Korrespondenzen und Berichte nr. 221-224. Das offizielle Tagebuch der Gesandten des Hochmeisters über ihre diplomatische Reise ins Reich (nr. 223) geben wir in doppelter Kürzung, d. h. nur den Teil über die Verhandlungen in Frankfurt und auch davon nur die Stellen wörtlich, die die allgemeinen Fragen und Ereignisse 15 des Tages betreffen. Dann erfordert noch nr. 224 einige Worte grundsätzlicher Art, nachdem wir zu dem Inhalt dieser historia bereits kritisch Stellung genommen haben. Daß der Verfasser ein Österreicher ist, geht aus dem Ausdruck nos ejus [i. e. Alberti] subditi hervor. Aber aus dem Fundort zu schließen, daß er seinen Bericht dem Kloster Melk überschickt hat, geht nicht ohne weiteres an; immerkin 20 deutet die Anrede im Plural und der Ausdruck fautores wohl auf eine Genossenschaft; die Anrede honorabiles viri verträgt sich mit dem Charakter Melks als eines Benediktinerstiftes sehr gut. Der Schluß der historia mit seiner Aufforderung an die Empfänger, als Untertanen des verstorbenen Herrschers seine Leichenfeier würdig zu begehen, macht es sicher, daß die Abfassungszeit bald nach den letzterzählten Ereignissen, den Leichenfeierlichkeiten, frühestens auf den 12. November zu setzen 25 ist; wir datieren also „Mitte November“. Die Frage, ob der Verfasser Augen- und Ohrenzeuge der geschilderten Vorgänge war, ist zu verneinen; der Ausdruck quanda historia im Zusammenhang mit dem Wort famatur läßt eine andere Antwort nicht zul. Ein neues, unsere Bedenken erhöhendes Mo- ment ist damit gegeben. Ausschlaggebend wird endlich die unverkennbare und offen eingestandene Tendenz der Schrift. Sie liegt bereits in den Worten historia ..., ex qua plene considerare ac elicere 30 poteritis, quam zelum fidelitatem domini electores ceterique domini in eundem dominum regem habuerunt. Sie wird noch klarer in der Bezeichnung König Albrechts als dominus tocius mundi. Jeden Zweifel an dieser Verherrlichungsabsicht behebt die rhetorisch-pathetische Totenklage um Albrecht. Unsere nr. 224 ist ein Panegyrikus verbunden mit einem mönchischen Me- mento mori. Der ehrenvolle Empfang der königlichen Vertreter durch die Gesandten der Deutschen 35 und außerdeutschen Fürsten, in dem die Welt dem Römischen König sozusagen huldigte; die Be- reitwilligkeit der Deutschen Fürsten zur Krönung und zum Eingreifen in die Böhmisch-Polnischen Wirren; die bedingungslose und restlose Hingabe der Reichsstädte an den König; die Unterwerfung der Florentiner — das sind die Variationen zu dem Thema: Albrecht der allseits anerkannte Welt- herrscher. Die kirchenpolitischen Verhandlungen, in denen nicht der König, sondern die Kurfürsten 40 führten, sind von dem Verfasser, wenn ihm überhaupt bekannt, wohl als schlecht zu seinem Thema passend unterschlagen worden. Dabei beachte man die echt künstlerische Steigerung: äußere Ehrung von seiten der Deutschen und der befreundeten Staaten; innere, sachliche Zustimmung zur könig- lichen Proposition; Anerkennung selbst durch die Feinde. Auf diesem Höhepunkt — wiederum echt künstlerisch — die tragische Wendung: und dieser Herrscher, der Herr der Welt, ist tot. Der Pan- 45 egyrikus selbst ersteigt denn auch in der Totenklage die Höhe, um mit der Schilderung der Leichen- feier ab�und in das ,all hernach“ ernst auszuklingen. Ein Schriftstück von hohem künstle- rischem Wert, unzuverlässig und damit unbrauchbar als historische Quelle. 1 Vgl. Z. 7 ff.
Strana 399
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201. 399 E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 225-232. Die Bremer Kirchenprovinz trat der Neutralitätsunion bei (nrr. 226; 232; auch 216 art. 2). Da an der letztgenannten Stelle mit Bremen zugleich auch Magdeburg genannt wird, darf man 5 annehmen, daß Vertreter Magdeburgs zu Frankfurt den Beitritt in sichere Aussicht stellten. Salzburg wird in dem erwähnten Art. 2 des Abschiedes nicht aufgeführt. Tatsächlich stand Erz- bischof Johann der Neutralität kühler gegenüber. Er berief auf 25. Januar 1440 einen Tag seiner Kirchenprovinz nach Salzburg, und zwar, wie es scheint, der Suffraganbischöfe und der weltlichen Fürsten seines Sprengels; von der Universität Wien forderte er ein Gutachten ein, welche Haltung 10 gegenüber Konzil, Papst und Neutralität einzunchmen sei (nr. 227). Noch bevor dieses Gutachten, das die Neutralität ablehnte und sich für Anschluß an das Konzil aussprach (nr. 229), einge- troffen war, hatten die Tagungsteilnehmer dem Erzbischof angeraten, sich abwartend zu verhalten, bis ein konkreter Fall die Entscheidung über den Beitritt zur Neutralität nötig mache (nr. 230); im übrigen beschloß man neben mehreren Reformen, die durch die besonderen Verhältnisse der Pro- 15 vinz geboten erschienen, die Durchführung der in Mainz angenommenen Reformdekrete1. Der Erzbischof billigte die abwartende Haltung im Grundsatz, behielt sich aber freie Entscheidung vor (nr. 231). Er stand bis zu seinem Tod (1441) dem Konzil freundlich und wohlwollend gegenüber. A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201-205. 20 201. Instruktionen für gen. Gesandte des Baseler Konzils an K. Albrecht: Kirchenfrage; Ver- 11439 kurz mittlung mit den Polen u.a. [ 1439 kurz nach August 192/ Basel. nach Aug.19) 25 B aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 287a-291b or. ch. lit. pat. c. sig. subtus impr. C coll. ebenda Ms. E. I. 1k. fol. 431a-434b cop. ch. mit Schnitten; sollte mit Schreiben von 1439 Oktober 21 [nr. 205] an Bf. Nikodemus von Freising überschickt werden. Unten Collacionate sunt presentes instrucciones per me notarium infrascriptum et concordant cum originalibus. Name des Notars fehlt. Instructiones venerabilis Joannis episcopi Argensis et Joannis Quintini ambassiatorum sacre sinodi Basiliensis ad serenissimum regem Romanorum. [I] Primo presentabunt literas credenciales3, ut moris est, et captabunt sibi diem et locum audiencie. qua habita et sumpto verbo dei ac breviter introducto, prout discrecioni sue so videbitur, incipient dicere: quomodo regia serenitas jam per plurimos ambassiatores literas et epistolas informata fuit de prosecucione publice salutis tam in reformacione ecclesie in capite et in membris quam in ceteris fidem et religionem Christianam concernentibus, in qua prosecucione hec sancta sinodus tot annis cum tot laboribus inpensis fatigiis et tribulacioni- bus hucusque perseveravit et favente domino assidue perseverat, necnon et de resistenciis, quas [Ia] po- 35 prestitit in adversum Gabriel de Condolmario dictus olim Eugenius papa quartus. teruntque commemorare sub compendio: quomodo, postquam hoc sacrum concilium fuit con- gregatum pro reformacione ecclesie, quam totus orbis necessariam judicabat et eam desidera- bat, conveneruntque et prelati et principes per se vel per suos in eodem concilio, quomodo ea, que ordinata fuerunt et decreta pro ipsa reformacione, prefatus Gabriel contemsit parvipendit 40 et vertit in ludibrium, quantum in se fuit, quassando electiones, excommunicando, quos ligabat sancta sinodus, et ligando, quos ipsa solvebat, exigendo pecunias in collacione beneficiorum et dignitatum etc., adversus ipsa decreta et statuta sinodalia volens res ecclesie regere pro libito voluntatis sue et non solum abusus continuare, ymmo et adaugere in curia sua in contemptum 1 Dalham, Concilia Salisburgensia S. 216-219; 45 Hansizius, Germania sacra 2, 476 f. 2 Datierung gemäß art. 9 und nr. 123. 3 Nicht aufgefunden.
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201. 399 E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 225-232. Die Bremer Kirchenprovinz trat der Neutralitätsunion bei (nrr. 226; 232; auch 216 art. 2). Da an der letztgenannten Stelle mit Bremen zugleich auch Magdeburg genannt wird, darf man 5 annehmen, daß Vertreter Magdeburgs zu Frankfurt den Beitritt in sichere Aussicht stellten. Salzburg wird in dem erwähnten Art. 2 des Abschiedes nicht aufgeführt. Tatsächlich stand Erz- bischof Johann der Neutralität kühler gegenüber. Er berief auf 25. Januar 1440 einen Tag seiner Kirchenprovinz nach Salzburg, und zwar, wie es scheint, der Suffraganbischöfe und der weltlichen Fürsten seines Sprengels; von der Universität Wien forderte er ein Gutachten ein, welche Haltung 10 gegenüber Konzil, Papst und Neutralität einzunchmen sei (nr. 227). Noch bevor dieses Gutachten, das die Neutralität ablehnte und sich für Anschluß an das Konzil aussprach (nr. 229), einge- troffen war, hatten die Tagungsteilnehmer dem Erzbischof angeraten, sich abwartend zu verhalten, bis ein konkreter Fall die Entscheidung über den Beitritt zur Neutralität nötig mache (nr. 230); im übrigen beschloß man neben mehreren Reformen, die durch die besonderen Verhältnisse der Pro- 15 vinz geboten erschienen, die Durchführung der in Mainz angenommenen Reformdekrete1. Der Erzbischof billigte die abwartende Haltung im Grundsatz, behielt sich aber freie Entscheidung vor (nr. 231). Er stand bis zu seinem Tod (1441) dem Konzil freundlich und wohlwollend gegenüber. A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201-205. 20 201. Instruktionen für gen. Gesandte des Baseler Konzils an K. Albrecht: Kirchenfrage; Ver- 11439 kurz mittlung mit den Polen u.a. [ 1439 kurz nach August 192/ Basel. nach Aug.19) 25 B aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11 fol. 287a-291b or. ch. lit. pat. c. sig. subtus impr. C coll. ebenda Ms. E. I. 1k. fol. 431a-434b cop. ch. mit Schnitten; sollte mit Schreiben von 1439 Oktober 21 [nr. 205] an Bf. Nikodemus von Freising überschickt werden. Unten Collacionate sunt presentes instrucciones per me notarium infrascriptum et concordant cum originalibus. Name des Notars fehlt. Instructiones venerabilis Joannis episcopi Argensis et Joannis Quintini ambassiatorum sacre sinodi Basiliensis ad serenissimum regem Romanorum. [I] Primo presentabunt literas credenciales3, ut moris est, et captabunt sibi diem et locum audiencie. qua habita et sumpto verbo dei ac breviter introducto, prout discrecioni sue so videbitur, incipient dicere: quomodo regia serenitas jam per plurimos ambassiatores literas et epistolas informata fuit de prosecucione publice salutis tam in reformacione ecclesie in capite et in membris quam in ceteris fidem et religionem Christianam concernentibus, in qua prosecucione hec sancta sinodus tot annis cum tot laboribus inpensis fatigiis et tribulacioni- bus hucusque perseveravit et favente domino assidue perseverat, necnon et de resistenciis, quas [Ia] po- 35 prestitit in adversum Gabriel de Condolmario dictus olim Eugenius papa quartus. teruntque commemorare sub compendio: quomodo, postquam hoc sacrum concilium fuit con- gregatum pro reformacione ecclesie, quam totus orbis necessariam judicabat et eam desidera- bat, conveneruntque et prelati et principes per se vel per suos in eodem concilio, quomodo ea, que ordinata fuerunt et decreta pro ipsa reformacione, prefatus Gabriel contemsit parvipendit 40 et vertit in ludibrium, quantum in se fuit, quassando electiones, excommunicando, quos ligabat sancta sinodus, et ligando, quos ipsa solvebat, exigendo pecunias in collacione beneficiorum et dignitatum etc., adversus ipsa decreta et statuta sinodalia volens res ecclesie regere pro libito voluntatis sue et non solum abusus continuare, ymmo et adaugere in curia sua in contemptum 1 Dalham, Concilia Salisburgensia S. 216-219; 45 Hansizius, Germania sacra 2, 476 f. 2 Datierung gemäß art. 9 und nr. 123. 3 Nicht aufgefunden.
Strana 400
400 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1439 ecclesie corripientis et ad hoc specialiter congregate, laboravitque innumeris fere practicis, ut kurz nach posset concilium ipsum abrumpere et dissolvere in hunc finem, ut reformacionem evitaret Aug.19] possetque de ecclesia agere sicut vellet; sed nulla ejus humana industria potuit prevalere ad- [Ib] et versus voluntatem domini, qui semper ipsum concilium conservare dignatus est. cum per varios modos non posset abrumpere concilium prefatus olim Eugenius, tandem voluit 5 hoc facere sub umbra Grecorum et erigere aliud pretensum concilium in loco sibi placito atque Grecos adducere in illud, ut sic per hunc modum posset tandem pervenire ad finem suum, quod [Ic] tan- expeditus de concilio et decretis ejus posset de ecclesia agere, quod sibi videretur. dem oportuit sanctam sinodum citarel prefatum olim Eugenium pro conservacione auctori- tatis conciliorum, execucione reformacionis, repressione scismatis, quod per eum perpetrabatur. 10 qui tunc non solum contumaciter obedire recusavit, sed sinodum de facto transtulit in Fer- rariam2 casu, quo procederetur contra ipsum aut contra quem suorum oratorum presidencium, qui in concilio fuerant. et postquam monitus fuit3, quod hanc translacionem revocaret sibi insinuando, quod non recte sentire videbatur de auctoritate conciliorum quodque se judicem constituebat super concilium, cui obedire tenebatur juxta declaracionem4 in concilio Constan- 15 ciensi factam, ipse declaravit5 deinceps, quod propter hanc monicionem et accusacionem contumacie sue adimplete erant condiciones in translacione seu dissolucionis posite, et prop- terea de facto erexit aliud pretensum concilium apud Ferrariam, et per totum orbem gravissi- mum scisma seminavit persecucionesque varias adversus sanctam sinodum et ejus suposita suscitavit, prout hec lacius aperiuntur in responsione“ sinodali, que fuit data oratoribus ipsius 20 [Id] postquam vero regis Romanorum et aliorum principum preterito mense februarii. sancta sinodus in longa paciencia et mansuetudine sustinuit predicta et longas dilaciones tam ob desiderium pacis habende quam propter rogamina catholicorum principum benigne ob- servavit, deventum est ad hoc, quod imminebat dispersio et dissolucio hujus sacri concilii propter inminentem pestem. nec poterat ulterius expectari, quin in processibus inchoatis ali- quis finis poneretur pro salute ecclesie. nam, si concilium sic fuisset dispersum et ecclesia relicta in manibus ipsius quondam Eugenii, manebat conculcata auctoritas conciliorum, fides lesa, reformacio abjecta; et deinceps non erat spes, nisi deus aliter provideret, quod per con- cilia generalia posset aliquis summus pontifex corrigi, sed regere possent ipsi pontifices res ecclesie pro libito voluntatis. unde maxima desolacio ecclesie secuta fuisset, determinacionibus insuper catholice fidei factis aut fiendis per concilia generalia non crederetur, dum illa deter- minacio facta in concilio Constanciensi" et in isto Basiliensi renovata 8 sic everti permitteretur, in qua videlicet determinacione dicitur, quod concilium generale universalem ecclesiam repre- sentans potestatem a Christo inmediate habet, cui quilibet cujuscunque status et dignitatis etiamsi papalis obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis et 35 generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, et subditur, quod, si quis cujus- cunque status et dignitatis eciamsi papalis statutis preceptis et mandatis cujuslibet concilii legitime congregati in predictis et pertinentibus ad ea contumaciter obedire contempsit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur eciam ad alia juris subsidia, si opus fuerit, recurrendo. unde summa necessitas movit sanctam sinodum, ut post longissimam 40 expectacionem tandem ferret sentenciam justissimam in prefatum olim Eugenium? pro con- servacione fidei et salute ac necessitate tocius ecclesie et nunc et in futurum. [2] Et ad videndum justiciam ipsius sentencie declarabit singula, que continentur [2a] primo enim dicitur in ipsa sentencia, quod est notorius et manifestus con- in eadem. tumax, quoniam, postquam fuit citatus per concilium super excessibus et defectibus, quos et 45 adversus divinam legem et decreta sinodalia perpetrabat impediendo reformacionem ecclesie, Febr. 25 30 1 Am 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 2 Am 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 3 Am 12. Oktober 1437, vgl. S. 42 Anm. 10. 4 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 5 Am 30. Dezember 1437, vgl. S. 39 Anm. 6. 6 Vom 20. Februar, nr. 33. Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 8 Am 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5. 9 Vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7. 50
400 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1439 ecclesie corripientis et ad hoc specialiter congregate, laboravitque innumeris fere practicis, ut kurz nach posset concilium ipsum abrumpere et dissolvere in hunc finem, ut reformacionem evitaret Aug.19] possetque de ecclesia agere sicut vellet; sed nulla ejus humana industria potuit prevalere ad- [Ib] et versus voluntatem domini, qui semper ipsum concilium conservare dignatus est. cum per varios modos non posset abrumpere concilium prefatus olim Eugenius, tandem voluit 5 hoc facere sub umbra Grecorum et erigere aliud pretensum concilium in loco sibi placito atque Grecos adducere in illud, ut sic per hunc modum posset tandem pervenire ad finem suum, quod [Ic] tan- expeditus de concilio et decretis ejus posset de ecclesia agere, quod sibi videretur. dem oportuit sanctam sinodum citarel prefatum olim Eugenium pro conservacione auctori- tatis conciliorum, execucione reformacionis, repressione scismatis, quod per eum perpetrabatur. 10 qui tunc non solum contumaciter obedire recusavit, sed sinodum de facto transtulit in Fer- rariam2 casu, quo procederetur contra ipsum aut contra quem suorum oratorum presidencium, qui in concilio fuerant. et postquam monitus fuit3, quod hanc translacionem revocaret sibi insinuando, quod non recte sentire videbatur de auctoritate conciliorum quodque se judicem constituebat super concilium, cui obedire tenebatur juxta declaracionem4 in concilio Constan- 15 ciensi factam, ipse declaravit5 deinceps, quod propter hanc monicionem et accusacionem contumacie sue adimplete erant condiciones in translacione seu dissolucionis posite, et prop- terea de facto erexit aliud pretensum concilium apud Ferrariam, et per totum orbem gravissi- mum scisma seminavit persecucionesque varias adversus sanctam sinodum et ejus suposita suscitavit, prout hec lacius aperiuntur in responsione“ sinodali, que fuit data oratoribus ipsius 20 [Id] postquam vero regis Romanorum et aliorum principum preterito mense februarii. sancta sinodus in longa paciencia et mansuetudine sustinuit predicta et longas dilaciones tam ob desiderium pacis habende quam propter rogamina catholicorum principum benigne ob- servavit, deventum est ad hoc, quod imminebat dispersio et dissolucio hujus sacri concilii propter inminentem pestem. nec poterat ulterius expectari, quin in processibus inchoatis ali- quis finis poneretur pro salute ecclesie. nam, si concilium sic fuisset dispersum et ecclesia relicta in manibus ipsius quondam Eugenii, manebat conculcata auctoritas conciliorum, fides lesa, reformacio abjecta; et deinceps non erat spes, nisi deus aliter provideret, quod per con- cilia generalia posset aliquis summus pontifex corrigi, sed regere possent ipsi pontifices res ecclesie pro libito voluntatis. unde maxima desolacio ecclesie secuta fuisset, determinacionibus insuper catholice fidei factis aut fiendis per concilia generalia non crederetur, dum illa deter- minacio facta in concilio Constanciensi" et in isto Basiliensi renovata 8 sic everti permitteretur, in qua videlicet determinacione dicitur, quod concilium generale universalem ecclesiam repre- sentans potestatem a Christo inmediate habet, cui quilibet cujuscunque status et dignitatis etiamsi papalis obedire tenetur in hiis, que pertinent ad fidem, ad extirpacionem scismatis et 35 generalem reformacionem ecclesie in capite et in membris, et subditur, quod, si quis cujus- cunque status et dignitatis eciamsi papalis statutis preceptis et mandatis cujuslibet concilii legitime congregati in predictis et pertinentibus ad ea contumaciter obedire contempsit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur eciam ad alia juris subsidia, si opus fuerit, recurrendo. unde summa necessitas movit sanctam sinodum, ut post longissimam 40 expectacionem tandem ferret sentenciam justissimam in prefatum olim Eugenium? pro con- servacione fidei et salute ac necessitate tocius ecclesie et nunc et in futurum. [2] Et ad videndum justiciam ipsius sentencie declarabit singula, que continentur [2a] primo enim dicitur in ipsa sentencia, quod est notorius et manifestus con- in eadem. tumax, quoniam, postquam fuit citatus per concilium super excessibus et defectibus, quos et 45 adversus divinam legem et decreta sinodalia perpetrabat impediendo reformacionem ecclesie, Febr. 25 30 1 Am 31. Juli 1437, vgl. S. 37 Anm. 5. 2 Am 18. September 1437, vgl. S. 25 Anm. 4. 3 Am 12. Oktober 1437, vgl. S. 42 Anm. 10. 4 Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 5 Am 30. Dezember 1437, vgl. S. 39 Anm. 6. 6 Vom 20. Februar, nr. 33. Vom 6. April 1415, vgl. S. 25 Anm. 5. 8 Am 15. Februar 1432, vgl. S. 35 Anm. 5. 9 Vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7. 50
Strana 401
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201. 401 [1439 quam primus amplecti et exequi debebat ipse, nec unum servulum mittere dignatus est, qui kurz saltem coram sinodo aliquam excusacionem proponeret vel aliquam emendacionem pollicere- nach tur, immo, quod judicium gravissime contumacie fuit, dissolvit concilium et transtulit in Fer- Aug.19) rariam de facto casu, quo procederetur contra ipsum aut aliquem oratorum suorum, sicque 5 non solum comparere dedignatus est coram judice suo ipsum citante, sed ipsum judicem a tribunali suo auctoritative abicere attemptavit; preterea monitus, ut hanc pretensam dissolu- cionem sub pena suspensionis ipso facto infra quatuor menses revocaret et consequenter quod, si ipsam suspensionem sustineret per duos menses, animo indurato ad deposicionem ejus proce- deretur, nullatenus obtemperavit, ymo pendente dilacione quatuor mensium declaravit con- 10 diciones positas in dissolucione sua fuisse adimpletas propter accusacionem contumacie sue et monicionem deinde factam super dissoluciones et revocacionem; sicque processit de facto ad erigendum alterum pretensum concilium in Ferraria et deinceps in rumpendo et infringendo decreta sinodalia magis et magis continuavit nullam reformacionem observans. que omnia ipsum notorium et manifestum contumacem esse indicant. [2b] secundo dicitur, quod est 15 inobediens mandatis seu preceptis universalis ecclesie et in aperta rebellione persistens. quod quidem tam ex predictis quam ex hiis, que assidue attentat et que scribit ad principesl, hinc- inde manifestum est. [2c] tercio dicitur, quod est violator assiduus atque contemptor sacrorum canonum sinodalium, quod quidem ostenditur per manifestam conturbacionem, quam affert adversus electiones in ecclesiis factas, per exactiones pecuniarum in collacionibus 20 beneficiorum et dignitatum, per reservaciones inordinatas beneficiorum, per creationem pa- triarche Alexandrini in cardinalem2, per translaciones episcoporum invitorum, in concessione assidua graciarum expectativarum contra decreta sinodalia, qui generaliter quasi omnia, que pro bono communi, pro salute animarum, pro reformacione ecclesie in capite et in membris, etiam in quorum pluribus presidentes sui personaliter affuerunt et consenserunt, ita contempsit, 25 ita parvipendit, ut fere nullum ipsorum decretorum in effectualem execucionem ponere visus fuerit. [2d] quarto dicitur, quod est pacis et unitatis ecclesiastice perturbator. quod mani- festat jam bina dissolucio concilii de facto attemptata sine ipsius concilii consensu et erectio altaris reprobi contra altare legitimum, per que manifeste se ab hoc sacro concilio, quod in unitate ecclesie congregatum erat, separavit et scidit ecclesiam ac grave scisma fecit totumque 30 orbem in maximam turbacionem posuit; et insuper ecclesias particulares per reservaciones dignitatum contra electiones jam a multo tempore turbavit, divisiones scismata et scandala in eisdem seminando, ligabatque, quos sancta sinodus solvebat, et solvebat, quos hec sancta sinodus ligabat. que omnia ipsum esse turbatorem pacis et unitatis ecclesiastice evidenter ostendunt, ut merito sibi conveniat illud, quod ait beatus Cyprianus de Novatiano in epistola ad Antho- 35 ninum3: „episcopatum autem tenere non posset, etiamsi episcopus prius factus a coepi- scoporum suorum corpore, et ab ecclesie unitate discederet“; et infra: „qui ergo nec unitatem spiritus nec conjunctionem pacis observat et se ab ecclesie vinculo atque a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem habere potest nec honorem, qui episcopatus nec unitatem voluit tenere nec pacem". hec ille; et loquitur ibidem beatus Cyprianus de episcopatu urbis [2e] quinto dici- Rome, id est papatu, de quo contendebat Novacianus contra Cornelium. tur, quod est universalis ecclesie notorius scandalizator. quod ex predictis manifeste apparet. cum enim scandalum sit dictum vel factum prebens alteri occasionem ruine, quanta ipse per- petraverit prestancia occasionem ruine fidelibus Christianis per abusus excessus scismata per- secuciones hujus sancte sinodi et dissoluciones ejus, notorium est. [2f] sexto dicitur, quod 45 est notorius simoniacus. notorium enim est jam a multo tempore, quod nulli vel pauci habent dignitates pontificales vel abbaciales in curia ejus expeditas, quin oporteat realiter magnam pecuniam dare vel facere pactum de dando eam, priusquam littere eis tradantur; et de notorie- 40 1 Vgl. S. 318 Anm. 1. 2 Vgl. I. Dekret der 27. Session vom 27. September 50 1437, Mansi 29,141; Mon. Conc.2, 1021f.; Hefele 7, 652. 3 Cyprian, Epist. LV c. 24 in Corpus script. eccl. lat. 3, 643. Deutsche Reichstags-Akten XIV 51
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201. 401 [1439 quam primus amplecti et exequi debebat ipse, nec unum servulum mittere dignatus est, qui kurz saltem coram sinodo aliquam excusacionem proponeret vel aliquam emendacionem pollicere- nach tur, immo, quod judicium gravissime contumacie fuit, dissolvit concilium et transtulit in Fer- Aug.19) rariam de facto casu, quo procederetur contra ipsum aut aliquem oratorum suorum, sicque 5 non solum comparere dedignatus est coram judice suo ipsum citante, sed ipsum judicem a tribunali suo auctoritative abicere attemptavit; preterea monitus, ut hanc pretensam dissolu- cionem sub pena suspensionis ipso facto infra quatuor menses revocaret et consequenter quod, si ipsam suspensionem sustineret per duos menses, animo indurato ad deposicionem ejus proce- deretur, nullatenus obtemperavit, ymo pendente dilacione quatuor mensium declaravit con- 10 diciones positas in dissolucione sua fuisse adimpletas propter accusacionem contumacie sue et monicionem deinde factam super dissoluciones et revocacionem; sicque processit de facto ad erigendum alterum pretensum concilium in Ferraria et deinceps in rumpendo et infringendo decreta sinodalia magis et magis continuavit nullam reformacionem observans. que omnia ipsum notorium et manifestum contumacem esse indicant. [2b] secundo dicitur, quod est 15 inobediens mandatis seu preceptis universalis ecclesie et in aperta rebellione persistens. quod quidem tam ex predictis quam ex hiis, que assidue attentat et que scribit ad principesl, hinc- inde manifestum est. [2c] tercio dicitur, quod est violator assiduus atque contemptor sacrorum canonum sinodalium, quod quidem ostenditur per manifestam conturbacionem, quam affert adversus electiones in ecclesiis factas, per exactiones pecuniarum in collacionibus 20 beneficiorum et dignitatum, per reservaciones inordinatas beneficiorum, per creationem pa- triarche Alexandrini in cardinalem2, per translaciones episcoporum invitorum, in concessione assidua graciarum expectativarum contra decreta sinodalia, qui generaliter quasi omnia, que pro bono communi, pro salute animarum, pro reformacione ecclesie in capite et in membris, etiam in quorum pluribus presidentes sui personaliter affuerunt et consenserunt, ita contempsit, 25 ita parvipendit, ut fere nullum ipsorum decretorum in effectualem execucionem ponere visus fuerit. [2d] quarto dicitur, quod est pacis et unitatis ecclesiastice perturbator. quod mani- festat jam bina dissolucio concilii de facto attemptata sine ipsius concilii consensu et erectio altaris reprobi contra altare legitimum, per que manifeste se ab hoc sacro concilio, quod in unitate ecclesie congregatum erat, separavit et scidit ecclesiam ac grave scisma fecit totumque 30 orbem in maximam turbacionem posuit; et insuper ecclesias particulares per reservaciones dignitatum contra electiones jam a multo tempore turbavit, divisiones scismata et scandala in eisdem seminando, ligabatque, quos sancta sinodus solvebat, et solvebat, quos hec sancta sinodus ligabat. que omnia ipsum esse turbatorem pacis et unitatis ecclesiastice evidenter ostendunt, ut merito sibi conveniat illud, quod ait beatus Cyprianus de Novatiano in epistola ad Antho- 35 ninum3: „episcopatum autem tenere non posset, etiamsi episcopus prius factus a coepi- scoporum suorum corpore, et ab ecclesie unitate discederet“; et infra: „qui ergo nec unitatem spiritus nec conjunctionem pacis observat et se ab ecclesie vinculo atque a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem habere potest nec honorem, qui episcopatus nec unitatem voluit tenere nec pacem". hec ille; et loquitur ibidem beatus Cyprianus de episcopatu urbis [2e] quinto dici- Rome, id est papatu, de quo contendebat Novacianus contra Cornelium. tur, quod est universalis ecclesie notorius scandalizator. quod ex predictis manifeste apparet. cum enim scandalum sit dictum vel factum prebens alteri occasionem ruine, quanta ipse per- petraverit prestancia occasionem ruine fidelibus Christianis per abusus excessus scismata per- secuciones hujus sancte sinodi et dissoluciones ejus, notorium est. [2f] sexto dicitur, quod 45 est notorius simoniacus. notorium enim est jam a multo tempore, quod nulli vel pauci habent dignitates pontificales vel abbaciales in curia ejus expeditas, quin oporteat realiter magnam pecuniam dare vel facere pactum de dando eam, priusquam littere eis tradantur; et de notorie- 40 1 Vgl. S. 318 Anm. 1. 2 Vgl. I. Dekret der 27. Session vom 27. September 50 1437, Mansi 29,141; Mon. Conc.2, 1021f.; Hefele 7, 652. 3 Cyprian, Epist. LV c. 24 in Corpus script. eccl. lat. 3, 643. Deutsche Reichstags-Akten XIV 51
Strana 402
402 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1439 tate hujus rei sunt plures testes deponentes, quamvis etiam sit tanta notorietas et facti kurz nach permanentiaa, quod assidue continuatur, ut non egeat testibus, absque aliis, que in ipsa curia Aug.19] per mediatores fieri dicuntur. et adhuc, quod est gravius, post decretuml sinodale factum super hoc ipse in contemptum ecclesie corripientis et prohibentis talia exercet in offensam divine maje- statis, periclitacionem animarum, depauperacionem regnorum et provinciarum fomentumque et incrementum ambicionis et avaricie et innumerorum abusuum et deformitatum. istud autem vicium simonie maxime abhorrendum est in prelato ecclesie, qui omnia spiritualia gratis debet distribuere secundum qualitates meritorum et secundum quod expedit provisioni ecclesiarum. unde ex hoc maxime enervatur et deformatur status ecclesiasticus per istas provisiones simo- niacas. idcirco Christus2 in detestacionem hujus criminis ejecit vendentes et ementes de 10 [2g] septimo dicitur, quod est perjurius. probatur enim per litteras ejus sua bulla templo. plumbea communitas, juramentum suum3 solemniter prestitum primo ante electionem ejus, deinde post electionem et tercio per suam bullam confirmatum post ejus coronacionem, ubi jurat vovet et promittit, quod distribueret medietatem patrimonii dominis cardinalibus et quedam alia, prout in litteris ipsius juramenti continetur; quarum copiam deferet secum episcopus 15 [2h] octavo dicitur, prefatus. quod autem istud juramentum non servaverit, notorium est. quod est incorrigibilis. quod quidem ostendunt plures ammoniciones sibi facte per diversas legaciones et oraciones super observacione decretorum sinodalium, eciam antequam citaretur, et perseverancia continua in rebellione scismate abusibus etc. que etiam incorrigibilitas satis ostenditur ex tenore litterarum4 directarum duci Britanie novissime majo et aliis multis. 20. [2i] nono dicitur, quod est scismaticus. quod manifeste ostenditur per erectionem alterius pretensi concilii apud Ferrariam et deinde apud Florenciam 5 separacionesque ipsius ab hoc sacro concilio legitimo representante universalem ecclesiam, maxime cum declaratum fuerit in octava sessione‘ hujus sancte sinodi presidente legato sedis apostolice, quod : sicut unica est ecclesia sancta catholica, sic esse non potest nisi unicum generale concilium —, et quod: qui- 25 cunque hoc sacro durante concilio aliam congregacionem sub nomine generalis concilii erigere aut facere presumeret, non catholice ecclesie concilium, sed scismaticorum conventiculum erigere aut facere convinceretur; et deinde subditur, quod sancta sinodus omnes Christifideles cujuscunque status aut dignitatis, etiamsi papalis imperialis aut regalis existat, sub obte- stacione divini judicii, quod in Chore Dathan et Abiron auctoribus scismatis sacra scriptura commemorat, ammonet et hortatur et in virtute sancte obediencie et penis contra scismaticos a jure indictis districte precipit atque mandat, ne hoc sacro concilio durante aliam congre- gacionem sub nomine generalis concilii accedere vel eam pro concilio generali nominare aut eciam reputare presumat. hec in prefato decreto octave sessionis habentur edito ante adhesio- nem prefati quondam Eugenii, qui post hoc pure et simpliciter adhesit7 concilio dissolucio- 35 nem per eum attentatam revocando et dicendo ipsum concilium legitime ab inicio fuisse con- [2k] decimo dicitur, quod tinuatum, unde per hec notorium est ipsum esse scismaticum. est a fide devius. non est enim dubium, quod veritas declarata in concilio Constanciensi de potestate data inmediate a Christo, qui est veritas prima et objectum fidei, conciliis generalibus representantibus universalem ecclesiam respectu pape et cujuslibet alterius est veritas fidei catholice, ex qua etiam dependet manifeste alia veritas, quod papa concilium congregatum pro hiis, in quibus obedire tenetur, non potest auctoritative dissolvere etc. sine ipsius concilii con- sensu; et hec pluries declarata sunt in decretis et epistolis hujus sancte sinodi. manifestum est autem, quod adversus veritates istas papa auctoritative ex certa sciencia de plenitudine potestatis et auctoritate apostolica dissolvit hoc concilium de facto casu, quo procederetur 45 contra ipsum aut aliquem oratorum suorum presidencium imponendo penas et censuras, quan- a) ergänzt. Маi 5 30 40 1 Vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 Anm. 12. 2 Vgl. Matth. 21, 12 f. Vgl. S. 353 Z. 42 bis S. 354 Z. 32. 4 Vom 25. Mai 1439, vgl. S. 318 Anm. 1. 3 5 6 Am 10. Januar 1439, vgl. S. 56 Anm. 7. Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6. Am 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 50
402 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1439 tate hujus rei sunt plures testes deponentes, quamvis etiam sit tanta notorietas et facti kurz nach permanentiaa, quod assidue continuatur, ut non egeat testibus, absque aliis, que in ipsa curia Aug.19] per mediatores fieri dicuntur. et adhuc, quod est gravius, post decretuml sinodale factum super hoc ipse in contemptum ecclesie corripientis et prohibentis talia exercet in offensam divine maje- statis, periclitacionem animarum, depauperacionem regnorum et provinciarum fomentumque et incrementum ambicionis et avaricie et innumerorum abusuum et deformitatum. istud autem vicium simonie maxime abhorrendum est in prelato ecclesie, qui omnia spiritualia gratis debet distribuere secundum qualitates meritorum et secundum quod expedit provisioni ecclesiarum. unde ex hoc maxime enervatur et deformatur status ecclesiasticus per istas provisiones simo- niacas. idcirco Christus2 in detestacionem hujus criminis ejecit vendentes et ementes de 10 [2g] septimo dicitur, quod est perjurius. probatur enim per litteras ejus sua bulla templo. plumbea communitas, juramentum suum3 solemniter prestitum primo ante electionem ejus, deinde post electionem et tercio per suam bullam confirmatum post ejus coronacionem, ubi jurat vovet et promittit, quod distribueret medietatem patrimonii dominis cardinalibus et quedam alia, prout in litteris ipsius juramenti continetur; quarum copiam deferet secum episcopus 15 [2h] octavo dicitur, prefatus. quod autem istud juramentum non servaverit, notorium est. quod est incorrigibilis. quod quidem ostendunt plures ammoniciones sibi facte per diversas legaciones et oraciones super observacione decretorum sinodalium, eciam antequam citaretur, et perseverancia continua in rebellione scismate abusibus etc. que etiam incorrigibilitas satis ostenditur ex tenore litterarum4 directarum duci Britanie novissime majo et aliis multis. 20. [2i] nono dicitur, quod est scismaticus. quod manifeste ostenditur per erectionem alterius pretensi concilii apud Ferrariam et deinde apud Florenciam 5 separacionesque ipsius ab hoc sacro concilio legitimo representante universalem ecclesiam, maxime cum declaratum fuerit in octava sessione‘ hujus sancte sinodi presidente legato sedis apostolice, quod : sicut unica est ecclesia sancta catholica, sic esse non potest nisi unicum generale concilium —, et quod: qui- 25 cunque hoc sacro durante concilio aliam congregacionem sub nomine generalis concilii erigere aut facere presumeret, non catholice ecclesie concilium, sed scismaticorum conventiculum erigere aut facere convinceretur; et deinde subditur, quod sancta sinodus omnes Christifideles cujuscunque status aut dignitatis, etiamsi papalis imperialis aut regalis existat, sub obte- stacione divini judicii, quod in Chore Dathan et Abiron auctoribus scismatis sacra scriptura commemorat, ammonet et hortatur et in virtute sancte obediencie et penis contra scismaticos a jure indictis districte precipit atque mandat, ne hoc sacro concilio durante aliam congre- gacionem sub nomine generalis concilii accedere vel eam pro concilio generali nominare aut eciam reputare presumat. hec in prefato decreto octave sessionis habentur edito ante adhesio- nem prefati quondam Eugenii, qui post hoc pure et simpliciter adhesit7 concilio dissolucio- 35 nem per eum attentatam revocando et dicendo ipsum concilium legitime ab inicio fuisse con- [2k] decimo dicitur, quod tinuatum, unde per hec notorium est ipsum esse scismaticum. est a fide devius. non est enim dubium, quod veritas declarata in concilio Constanciensi de potestate data inmediate a Christo, qui est veritas prima et objectum fidei, conciliis generalibus representantibus universalem ecclesiam respectu pape et cujuslibet alterius est veritas fidei catholice, ex qua etiam dependet manifeste alia veritas, quod papa concilium congregatum pro hiis, in quibus obedire tenetur, non potest auctoritative dissolvere etc. sine ipsius concilii con- sensu; et hec pluries declarata sunt in decretis et epistolis hujus sancte sinodi. manifestum est autem, quod adversus veritates istas papa auctoritative ex certa sciencia de plenitudine potestatis et auctoritate apostolica dissolvit hoc concilium de facto casu, quo procederetur 45 contra ipsum aut aliquem oratorum suorum presidencium imponendo penas et censuras, quan- a) ergänzt. Маi 5 30 40 1 Vom 9. Juni 1435, vgl. S. 46 Anm. 12. 2 Vgl. Matth. 21, 12 f. Vgl. S. 353 Z. 42 bis S. 354 Z. 32. 4 Vom 25. Mai 1439, vgl. S. 318 Anm. 1. 3 5 6 Am 10. Januar 1439, vgl. S. 56 Anm. 7. Dekret vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6. Am 15. Dezember 1433, vgl. S. 15 Anm. 5. 50
Strana 403
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201. 403 [1439 kurz nach Aug. 19] tum in se erat, contra eos, qui a concilio non recederent, inhibendo eciam, ne factum Bohe- morum, quod actu cum oratoribus regni Bohemie pro tunc Basilee existentibus tractabat con- cilium, ageretur ultra triginta dies in ipso concilio; et sic in illis, in quibus determinacio fidei catholice dicebat ipsum papam a obedire debere concilio, videlicet in facto reformacionis gene- 5 ralis et in facto fidei, ipse dixit se posse precipere concilio, ne in hiis eisdem ulterius procederet. unde manifestum est, quod in hoc a fide deviavit contradicens determinacionibus catholice ecclesie de auctoritate conciliorum reprensentancium universalem ecclesiam. et ibi bene remonstretur, quomodo fides Christiana rueret, si permitterentur violari determinaciones et diffiniciones ecclesie catholice circa fidem ipsam, cum in hiis doctrinam ecclesie sequi debeamus 10 velut infalibilem regulam, ut dicunt sancti doctores; unde beatus Augustinus ait1 : „ewangelio non crederem, nisi me auctoritas ecclesie compelleret“. unde, si jam ad hoc perveniant homines sive docti sive indocti, quod non velint sequi doctrinam ecclesie, sed judicia capitum proprio- rum illi preferre, jam fidem dimitterent. et qui ipsam fidem in uno violat, totam offendit; unde tales jam non crederent sanctam ecclesiam catholicam. quare summe cavendum est, ne hoc 15 pestiferum vulnus adversus catholicam fidem crescere paciatur, presertim quando deprehendi- tur in summo pontifice, qui debet esse magister omnium catholicorum et cujus error posset inficere facilius animas Christianorum, unde ecclesia congregata hoc dissimulare non potest, quominus cum omni diligencia provideat. [21] undecimo dicitur, quod est pertinax et hereticus. quod ex pluribus manifeste ostenditur. nam, postquam citatus fuerat legitime et in 20 contemptum citacionis et concilii, judicis sui, illam erroneam dissolucionem fecit, se mani- festum contumacem reddens et volens permanere in errore nec amplius coram ipso judice pro sui correctione comparere, et nichilominus deinceps monitus fuit per decretum sinodale 29. ses- sionis2, quod incipit „Compaciens“, ut ipsam pretensam dissolucionem ac translacionem in Ferrariam revocaret, in quo decreto monitorio sibi expresse commemoratum fuit, quomodo 25 facta fuerat declaracio de auctoritate ecclesie data a Christo etiam super papam, que fundata erat in sacra scriptura et in verbis Christi in eodem decreto allegatis, et deinde dictum, quod ipse de auctoritate ecclesie non recte sentire videbatur, dum ipsius ecclesie congregate, cui, uti declaratum erat, obedire tenebatur, ipse constituebat se judicem. ubi apparet, quod mani- feste fuit monitus, ut revocaret illud, quod male egerat et dixerat contra determinacionem s0 ecclesie factam in fide videlicet de potestate data ab ipso Christo juxta sacram scripturam. et nichilominus hanc monicionem omnino contempsit, immo ulterius processit ad declarandum, ut dictum est, condiciones dissolucionis fuisse impletas, et erigendum aliud pretensum conci- lium. et deinde fuit suspensus ab administracione papali per decretum tricesime prime ses- sionis3, in quo iterum eidem dictum fuit, quod non erat recte senciens, ut videbatur, de aucto- ritate sacrorum conciliorum et determinacionibus ecclesie fidem concernentibus tam in sacro Constanciensi concilio quam in isto promulgatis quodque ex hiis, que fecerat, sequeretur inter alia parvipensio determinacionum ecclesie universalis in lesionem irreparabilem catholice fidei, nisi divina pietas sue ecclesie in tantis languoribus subveniret. propter quod urgebatur sancta sinodus, ne tanta mala dissimulando illis assensum prestare videretur, saluti universalis eccle- sie providere et ad suspensionem ipsius Eugenii ab administracione papali procedere. et igitur ipsum ab eadem administracione suspendit et suspensum esse declaravit. et ibidem adicitur, quod sancta sinodus processura erat ad ulteriora usque ad sentenciam finalem inclusive, si opus esset, ipso Eugenio amplius non vocato, prout utilitati et necessitati ecclesie videretur expedire. quequidem decreta supradicta tam monicionis quam suspensionis non potuit nec 5 debuit ipse olim Eugenius ignorare. unde ex istis attenta ejus longua permanencia et etiam, quod non b altera vice revocaverat judicialiter dissolucionem sine consensu concilii factam ac eciam quidquid per ipsum aut suo nomine assertum erat contra auctoritatem hujus sacri con- 35 o a) BC pape. b) BC jam. 1 Contra epistolam Manichaei cap. 5 in Migne, o Ser. lat. 42, 176. 2 Vom 12. Oktober 1437, vgl. S. 42 Anm. 10. 3 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201. 403 [1439 kurz nach Aug. 19] tum in se erat, contra eos, qui a concilio non recederent, inhibendo eciam, ne factum Bohe- morum, quod actu cum oratoribus regni Bohemie pro tunc Basilee existentibus tractabat con- cilium, ageretur ultra triginta dies in ipso concilio; et sic in illis, in quibus determinacio fidei catholice dicebat ipsum papam a obedire debere concilio, videlicet in facto reformacionis gene- 5 ralis et in facto fidei, ipse dixit se posse precipere concilio, ne in hiis eisdem ulterius procederet. unde manifestum est, quod in hoc a fide deviavit contradicens determinacionibus catholice ecclesie de auctoritate conciliorum reprensentancium universalem ecclesiam. et ibi bene remonstretur, quomodo fides Christiana rueret, si permitterentur violari determinaciones et diffiniciones ecclesie catholice circa fidem ipsam, cum in hiis doctrinam ecclesie sequi debeamus 10 velut infalibilem regulam, ut dicunt sancti doctores; unde beatus Augustinus ait1 : „ewangelio non crederem, nisi me auctoritas ecclesie compelleret“. unde, si jam ad hoc perveniant homines sive docti sive indocti, quod non velint sequi doctrinam ecclesie, sed judicia capitum proprio- rum illi preferre, jam fidem dimitterent. et qui ipsam fidem in uno violat, totam offendit; unde tales jam non crederent sanctam ecclesiam catholicam. quare summe cavendum est, ne hoc 15 pestiferum vulnus adversus catholicam fidem crescere paciatur, presertim quando deprehendi- tur in summo pontifice, qui debet esse magister omnium catholicorum et cujus error posset inficere facilius animas Christianorum, unde ecclesia congregata hoc dissimulare non potest, quominus cum omni diligencia provideat. [21] undecimo dicitur, quod est pertinax et hereticus. quod ex pluribus manifeste ostenditur. nam, postquam citatus fuerat legitime et in 20 contemptum citacionis et concilii, judicis sui, illam erroneam dissolucionem fecit, se mani- festum contumacem reddens et volens permanere in errore nec amplius coram ipso judice pro sui correctione comparere, et nichilominus deinceps monitus fuit per decretum sinodale 29. ses- sionis2, quod incipit „Compaciens“, ut ipsam pretensam dissolucionem ac translacionem in Ferrariam revocaret, in quo decreto monitorio sibi expresse commemoratum fuit, quomodo 25 facta fuerat declaracio de auctoritate ecclesie data a Christo etiam super papam, que fundata erat in sacra scriptura et in verbis Christi in eodem decreto allegatis, et deinde dictum, quod ipse de auctoritate ecclesie non recte sentire videbatur, dum ipsius ecclesie congregate, cui, uti declaratum erat, obedire tenebatur, ipse constituebat se judicem. ubi apparet, quod mani- feste fuit monitus, ut revocaret illud, quod male egerat et dixerat contra determinacionem s0 ecclesie factam in fide videlicet de potestate data ab ipso Christo juxta sacram scripturam. et nichilominus hanc monicionem omnino contempsit, immo ulterius processit ad declarandum, ut dictum est, condiciones dissolucionis fuisse impletas, et erigendum aliud pretensum conci- lium. et deinde fuit suspensus ab administracione papali per decretum tricesime prime ses- sionis3, in quo iterum eidem dictum fuit, quod non erat recte senciens, ut videbatur, de aucto- ritate sacrorum conciliorum et determinacionibus ecclesie fidem concernentibus tam in sacro Constanciensi concilio quam in isto promulgatis quodque ex hiis, que fecerat, sequeretur inter alia parvipensio determinacionum ecclesie universalis in lesionem irreparabilem catholice fidei, nisi divina pietas sue ecclesie in tantis languoribus subveniret. propter quod urgebatur sancta sinodus, ne tanta mala dissimulando illis assensum prestare videretur, saluti universalis eccle- sie providere et ad suspensionem ipsius Eugenii ab administracione papali procedere. et igitur ipsum ab eadem administracione suspendit et suspensum esse declaravit. et ibidem adicitur, quod sancta sinodus processura erat ad ulteriora usque ad sentenciam finalem inclusive, si opus esset, ipso Eugenio amplius non vocato, prout utilitati et necessitati ecclesie videretur expedire. quequidem decreta supradicta tam monicionis quam suspensionis non potuit nec 5 debuit ipse olim Eugenius ignorare. unde ex istis attenta ejus longua permanencia et etiam, quod non b altera vice revocaverat judicialiter dissolucionem sine consensu concilii factam ac eciam quidquid per ipsum aut suo nomine assertum erat contra auctoritatem hujus sacri con- 35 o a) BC pape. b) BC jam. 1 Contra epistolam Manichaei cap. 5 in Migne, o Ser. lat. 42, 176. 2 Vom 12. Oktober 1437, vgl. S. 42 Anm. 10. 3 Vom 24. Januar 1438, vgl. S. 21 Anm. 2.
Strana 404
404 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1439 cilii Basiliensis, manifeste comprobata est ejus pertinacia. et sacrum concilium videns ejus kurz nach notorium errorem in fide et pertinaciam adjunctam, que duo constituunt heresim, postquam Aug.19] ipsum citaverat et citatus auctoritatem ecclesie ipsum citantis de facto vulneraverat contra determinacionem fidei catholice ac deinde monitus erat, ut illam dissolucionem fidei et aucto- ritatis ecclesie lesivam revocaret, atque sibi per decretum suspensionis intimatum, quod sancta sinodus usque ad sentenciam finalem a inclusive, si opus esset, procederet ipso amplius non vocato, et nichilominus ad deteriora semper processit nec erat spes, quod amplius coram judice per quamcunque citacionem compareret, qui judicem ipsum et ejus judicium, quantum in se erat, peremerat aliudque judicium instituerat in adversum, merito ipsum sacrum concilium post longuam expectacionem eundem tunc Eugenium pertinacem et hereticum judicavit, sicut 10 [2m] duodecimo rei notorietas ostendebat, que nulla poterat tergiversacione excusari b. dicitur, quod est dilapidator jurium et bonorum ecclesie. probatum est enim per plures testes, et hoc etiam satis notorium est, quomodo marchiam Anchonitanam1 tradidit in titulum comiti Francisco; et etiam plures alie alienaciones facte per eum deponuntur. alienatores autem [2n] ultimo dicitur, 15 bonorum ecclesie merito honorem deperdere diffinit papa Symachus 2. quod est inutilis et damnosus ad administracionem Romani pontificii. quod ex superioribus [20] sic itaque et ejus regimine ita evidenter concluditur, ut alia probacione non egeat. concludetur, quod, cum hec sentencia justissima sit et per sacrum concilium representans uni- versalem ecclesiam potestatem inmediate a Christo habens prolata pro maxima necessitate et salute tocius ecclesie post longissimam expectacionem et pacienciam et, cum jam ulterius, ut 20 premissum est, expectari non posset nec eciam sponsa Christi in manu talis ministri relinqui —nam, si hoc factum fuisset et hoc concilium dispersum, numquam major ecclesie confusio et desolacio audita fuisset —, quare ipse Romanorum rex, qui est advocatus ecclesie et hujus sacri concilii quique habet defendere fidem orthodoxam, et bonum commune reformacionis ac salutis animarum totis viribus prosequi in obediencia dei et ecclesie omnino habet dare operam, 25 quod ipsa sentencia in execucionem efficaciter ubique demandetur. adducetque proponens persuasiones ad eam rem convenientes. [3] Poterunt ulterius subicere: quomodo illa intelligencia3, quam conceperant oratores principum in Maguncia et dilaciones, quas petebant, licet bona intencione hec fieri crederentur, tamen practicari non poterant; immo ex hiis sequebatur dissolucio hujus concilii, enervacio 30 auctoritatis omnium conciliorum, firmacio et obduracio olim Eugenii in suis voluntatibus er- roribus et abusibus, prout hoc ex responsione sinodali4 data ipsis oratoribus principum satis liquere potest. [4] Deinde quod olim Eugenius videtur sub umbra facti Grecorum facta sua velle de- fendere et concilium enervare, dicet: quod, si Greci fecerunt aliquam bonam professionem 35 de veritatibus catholice fidei, in quibus a nobis dissidebant, de hoc multum gaudemus et optaremus eam professionem habere signis et sigillis eorum debite communitam. nam unionem ipsorum semper desideravit hec sancta sinodus et eam ab inicio semper persecuta est cum mag- nis expensis et laboribus potuissetque dudum conveniencius et celerius haberi ipsa unio favente domino cum pace et unitate et bona reformacione ecclesie nostre catholice, nisi prefatus olim 40 Eugenius cum suis impedivisset, ne cum hac sancta sinodo convenissent; qui eos alibi ducere laboravit mittens alias galeas in Constantinopolim et varias practicas tenens, ut sub umbra ipsorum posset reformacionem evitare et hoc concilium et decreta ejus supprimere ac negocia ecclesie pro libito sue voluntatis agere. volumus autem et unionem ipsorum Grecorum habere et eam conservari desideramus et nichilominus salutem ecclesie nostre atque animarum 45 nostrarum non obmittere, maxime dum adhuc legitimum universalis ecclesie concilium et ita 5 a) ergänzt nach S. 403 Z. 4I. b) C celari. 1 März 1434, vgl. Pastor, Gesch. d. Päpste I, 289. 2 Ep. 6. ad Caesarium ep. Arelatensem in Migne Ser. lat. 62, 54. nr. 65. 4 Vom 13. Juni 1439, nr. 100. 3 50
404 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1439 cilii Basiliensis, manifeste comprobata est ejus pertinacia. et sacrum concilium videns ejus kurz nach notorium errorem in fide et pertinaciam adjunctam, que duo constituunt heresim, postquam Aug.19] ipsum citaverat et citatus auctoritatem ecclesie ipsum citantis de facto vulneraverat contra determinacionem fidei catholice ac deinde monitus erat, ut illam dissolucionem fidei et aucto- ritatis ecclesie lesivam revocaret, atque sibi per decretum suspensionis intimatum, quod sancta sinodus usque ad sentenciam finalem a inclusive, si opus esset, procederet ipso amplius non vocato, et nichilominus ad deteriora semper processit nec erat spes, quod amplius coram judice per quamcunque citacionem compareret, qui judicem ipsum et ejus judicium, quantum in se erat, peremerat aliudque judicium instituerat in adversum, merito ipsum sacrum concilium post longuam expectacionem eundem tunc Eugenium pertinacem et hereticum judicavit, sicut 10 [2m] duodecimo rei notorietas ostendebat, que nulla poterat tergiversacione excusari b. dicitur, quod est dilapidator jurium et bonorum ecclesie. probatum est enim per plures testes, et hoc etiam satis notorium est, quomodo marchiam Anchonitanam1 tradidit in titulum comiti Francisco; et etiam plures alie alienaciones facte per eum deponuntur. alienatores autem [2n] ultimo dicitur, 15 bonorum ecclesie merito honorem deperdere diffinit papa Symachus 2. quod est inutilis et damnosus ad administracionem Romani pontificii. quod ex superioribus [20] sic itaque et ejus regimine ita evidenter concluditur, ut alia probacione non egeat. concludetur, quod, cum hec sentencia justissima sit et per sacrum concilium representans uni- versalem ecclesiam potestatem inmediate a Christo habens prolata pro maxima necessitate et salute tocius ecclesie post longissimam expectacionem et pacienciam et, cum jam ulterius, ut 20 premissum est, expectari non posset nec eciam sponsa Christi in manu talis ministri relinqui —nam, si hoc factum fuisset et hoc concilium dispersum, numquam major ecclesie confusio et desolacio audita fuisset —, quare ipse Romanorum rex, qui est advocatus ecclesie et hujus sacri concilii quique habet defendere fidem orthodoxam, et bonum commune reformacionis ac salutis animarum totis viribus prosequi in obediencia dei et ecclesie omnino habet dare operam, 25 quod ipsa sentencia in execucionem efficaciter ubique demandetur. adducetque proponens persuasiones ad eam rem convenientes. [3] Poterunt ulterius subicere: quomodo illa intelligencia3, quam conceperant oratores principum in Maguncia et dilaciones, quas petebant, licet bona intencione hec fieri crederentur, tamen practicari non poterant; immo ex hiis sequebatur dissolucio hujus concilii, enervacio 30 auctoritatis omnium conciliorum, firmacio et obduracio olim Eugenii in suis voluntatibus er- roribus et abusibus, prout hoc ex responsione sinodali4 data ipsis oratoribus principum satis liquere potest. [4] Deinde quod olim Eugenius videtur sub umbra facti Grecorum facta sua velle de- fendere et concilium enervare, dicet: quod, si Greci fecerunt aliquam bonam professionem 35 de veritatibus catholice fidei, in quibus a nobis dissidebant, de hoc multum gaudemus et optaremus eam professionem habere signis et sigillis eorum debite communitam. nam unionem ipsorum semper desideravit hec sancta sinodus et eam ab inicio semper persecuta est cum mag- nis expensis et laboribus potuissetque dudum conveniencius et celerius haberi ipsa unio favente domino cum pace et unitate et bona reformacione ecclesie nostre catholice, nisi prefatus olim 40 Eugenius cum suis impedivisset, ne cum hac sancta sinodo convenissent; qui eos alibi ducere laboravit mittens alias galeas in Constantinopolim et varias practicas tenens, ut sub umbra ipsorum posset reformacionem evitare et hoc concilium et decreta ejus supprimere ac negocia ecclesie pro libito sue voluntatis agere. volumus autem et unionem ipsorum Grecorum habere et eam conservari desideramus et nichilominus salutem ecclesie nostre atque animarum 45 nostrarum non obmittere, maxime dum adhuc legitimum universalis ecclesie concilium et ita 5 a) ergänzt nach S. 403 Z. 4I. b) C celari. 1 März 1434, vgl. Pastor, Gesch. d. Päpste I, 289. 2 Ep. 6. ad Caesarium ep. Arelatensem in Migne Ser. lat. 62, 54. nr. 65. 4 Vom 13. Juni 1439, nr. 100. 3 50
Strana 405
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201. 405 11439 kurz nach Aug.19/ per Christianos principes reputatum habemus, quod potest salutifero regimini ecclesie provi- dere, quoniam, si Greci reducti sint, non poterit deinceps celebrari concilium representans universalem ecclesiam nisi omnibus patriarchis et aliis de Oriente convenientibus cum Latinis, quod rarissime et fortasse numquam diebus nostris effici poterit, maxime si summus pontifex impedire vellet; et ideo, quanto Greci magis essent reducti, tanto magis necesse esset providere super debito regimine ecclesie, antequam hoc sacrum concilium dissolveretur. unde, quod ruant omnia, que in tribus conciliis generalibus Constanciensi Senensi et Basiliensi pro refor- macione ecclesie elaborata sunt, et presertim quod talis conculcacio auctoritatis generalium conciliorum, contemptus sacrorum canonum, lesio fidei et determinacionum ecclesie per ipsum 10 olim Eugenium attentate permaneant relinquaturque totum factum ecclesie in manibus ejus, nullomodo potest a Christianis permitti, imo omnes tenentur usque ad animam et sanguinem resistere, ibique etiam ostendent litteras1, quas novissimo mense majo misit ipse Gabriel tunc Eugenius duci Britanie, ubi declarat, in quo animo perseveraret adversus auctoritatem concilio- rum et decreta hujus sacri concilii et quos errores in hoc manutenere volebat et quomodo nota- 15 bat principes nota infamie, qui ipsa decreta observare vellent, comminando etiam ultionem in eos. poterunt eciam ostendere, quantas blasphemias proferebat in hanc sanctam sinodum, sicut per litteras missas regi Francie2 eodem mense majo apparet, quarum etiam copiam secum deferent. [5] Post hec ostendent: quomodo sancta sinodus simul cum justicia, ad quam exercendam maxima necessitate eamdem fuisse impulsam superiora ostendunt, desiderat, ut pax jocundis- 20 sima in ecclesia vigeat, et ob hoc propria sponte voluit per decretum3 suum ultimum invitare omnes existentes in curia ipsius Gabrielis ad pacem offerens eos benigne amplecti et eorum statui ac indemnitati convenienter providere, si obedienciam ipsius in totum dimittere et huic sancte sinodo adherere vellent. [5a] et maxime curabunt inducere regiam serenitatem, quod ad hoc laboret, ut non dimittatur propter unum hominem, cujus regimen nullatenus ecclesia 25 sustinere posset, quin pax bona et unitas habeatur omnesque, cujuscunque status et dignitatis fuerint, unanimiter intendant ad hoc, quod salubriter ecclesie et gubernacioni ejus provideatur ad salutem animarum et consolacionem omnium Christianorum, et quod tam existentes in pretensa curia prefati Gabrielis quam omnes alios ad hoc inducat regia majestas. [6] Item4 cum bone memorie episcopus Constanciensis legatus in Bohemia defunctus sit, so habebunt verbum cum domino rege super alio legato ibidem constituendo. [7] Laborabunt ulterius prefati oratores circa consummacionem pacis5 inter ipsum regem Romanorum et regem Polonie omnibus viis et modis melioribus, quibus poterunt. [8] In ‘ transitu eciam suo visitabunt duces Bavarie Ludowicum seniorem et Ludowicum juniorem atque inter ipsos pacem bonam componere curabunt. et si non possent ita diu stare 35 ibidem, saltem dabunt operam, quod treuga inter eos fiat usque ad regressum ipsorum, roga- buntque venerabilem episcopum Ratisponensem, ut supplere velit, quod ipsi non potuerint perficere ante recessum eorum, et presentabunt eidem episcopo litteras concilii. [9] Item habebunt verbum cum ipso rege Romanorum et consiliariis ejus super facto patriarchatus", cui concilium desideraret utiliter ac salubriter esse provisum et cum beneplacito 40 Romanorum ipsius regis. 5 1 Vom 25. Mai, vgl. S. 318 Anm. 1. 2 Vom 31. Mai 1439, vgl. S. 318 Anm. 1. 3 Vom 10. Juli 1439, vgl. S. 319 Anm. I. 4 Philibert von Coutances starb am 19. Juni, vgl. 45 Palacky, Gesch. Böhmens III, 3, 334. 5 Vgl. nr. 131. 6 Vgl. Riezler 3, 338. In einem Schreiben an Hzg. Ludwig d. A. vom 17. August beglaubigt das Konzil als Vermittler an Stelle des Ebf. Amadeus von Lyon, 50 der, ursprünglich mit dieser Aufgabe betraut, nun aber zum König von Frankreich abgereist ist, den Bf. von Ardjis Johannes von Ragusa und den Ka- noniker Johannes Quintini von Le Mans; dat. Basilee 16. kal. sept. 1439; Unterfertg. H. Fabri (München H. St.-A. Concilium Basiliense fasc. 3 or. mb. lit. pat. c. bulla plumb. pend.). Am 22. September wurde Gis- bertus Bardo electus Segobricensis vom Konzil zum Unterhändler zwischen den Baiernherzögen bestimmt; ob zur Unterstützung der vorerwähnten Gesandten oder als ihr Ersatz, bleibt unklar. (Mon. Conc. 3, 343 und Conc. Bas. 6, 593 Z. 1-5.) Uber die Bemühungen K. Albrechts, in Baiern Frieden zu stiften, vgl. Lich- nowsky 5 nrr. 4211, 4257, 4365-67. 7 Patriarchat von Aquileja, vgl. nr. 123.
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 201. 405 11439 kurz nach Aug.19/ per Christianos principes reputatum habemus, quod potest salutifero regimini ecclesie provi- dere, quoniam, si Greci reducti sint, non poterit deinceps celebrari concilium representans universalem ecclesiam nisi omnibus patriarchis et aliis de Oriente convenientibus cum Latinis, quod rarissime et fortasse numquam diebus nostris effici poterit, maxime si summus pontifex impedire vellet; et ideo, quanto Greci magis essent reducti, tanto magis necesse esset providere super debito regimine ecclesie, antequam hoc sacrum concilium dissolveretur. unde, quod ruant omnia, que in tribus conciliis generalibus Constanciensi Senensi et Basiliensi pro refor- macione ecclesie elaborata sunt, et presertim quod talis conculcacio auctoritatis generalium conciliorum, contemptus sacrorum canonum, lesio fidei et determinacionum ecclesie per ipsum 10 olim Eugenium attentate permaneant relinquaturque totum factum ecclesie in manibus ejus, nullomodo potest a Christianis permitti, imo omnes tenentur usque ad animam et sanguinem resistere, ibique etiam ostendent litteras1, quas novissimo mense majo misit ipse Gabriel tunc Eugenius duci Britanie, ubi declarat, in quo animo perseveraret adversus auctoritatem concilio- rum et decreta hujus sacri concilii et quos errores in hoc manutenere volebat et quomodo nota- 15 bat principes nota infamie, qui ipsa decreta observare vellent, comminando etiam ultionem in eos. poterunt eciam ostendere, quantas blasphemias proferebat in hanc sanctam sinodum, sicut per litteras missas regi Francie2 eodem mense majo apparet, quarum etiam copiam secum deferent. [5] Post hec ostendent: quomodo sancta sinodus simul cum justicia, ad quam exercendam maxima necessitate eamdem fuisse impulsam superiora ostendunt, desiderat, ut pax jocundis- 20 sima in ecclesia vigeat, et ob hoc propria sponte voluit per decretum3 suum ultimum invitare omnes existentes in curia ipsius Gabrielis ad pacem offerens eos benigne amplecti et eorum statui ac indemnitati convenienter providere, si obedienciam ipsius in totum dimittere et huic sancte sinodo adherere vellent. [5a] et maxime curabunt inducere regiam serenitatem, quod ad hoc laboret, ut non dimittatur propter unum hominem, cujus regimen nullatenus ecclesia 25 sustinere posset, quin pax bona et unitas habeatur omnesque, cujuscunque status et dignitatis fuerint, unanimiter intendant ad hoc, quod salubriter ecclesie et gubernacioni ejus provideatur ad salutem animarum et consolacionem omnium Christianorum, et quod tam existentes in pretensa curia prefati Gabrielis quam omnes alios ad hoc inducat regia majestas. [6] Item4 cum bone memorie episcopus Constanciensis legatus in Bohemia defunctus sit, so habebunt verbum cum domino rege super alio legato ibidem constituendo. [7] Laborabunt ulterius prefati oratores circa consummacionem pacis5 inter ipsum regem Romanorum et regem Polonie omnibus viis et modis melioribus, quibus poterunt. [8] In ‘ transitu eciam suo visitabunt duces Bavarie Ludowicum seniorem et Ludowicum juniorem atque inter ipsos pacem bonam componere curabunt. et si non possent ita diu stare 35 ibidem, saltem dabunt operam, quod treuga inter eos fiat usque ad regressum ipsorum, roga- buntque venerabilem episcopum Ratisponensem, ut supplere velit, quod ipsi non potuerint perficere ante recessum eorum, et presentabunt eidem episcopo litteras concilii. [9] Item habebunt verbum cum ipso rege Romanorum et consiliariis ejus super facto patriarchatus", cui concilium desideraret utiliter ac salubriter esse provisum et cum beneplacito 40 Romanorum ipsius regis. 5 1 Vom 25. Mai, vgl. S. 318 Anm. 1. 2 Vom 31. Mai 1439, vgl. S. 318 Anm. 1. 3 Vom 10. Juli 1439, vgl. S. 319 Anm. I. 4 Philibert von Coutances starb am 19. Juni, vgl. 45 Palacky, Gesch. Böhmens III, 3, 334. 5 Vgl. nr. 131. 6 Vgl. Riezler 3, 338. In einem Schreiben an Hzg. Ludwig d. A. vom 17. August beglaubigt das Konzil als Vermittler an Stelle des Ebf. Amadeus von Lyon, 50 der, ursprünglich mit dieser Aufgabe betraut, nun aber zum König von Frankreich abgereist ist, den Bf. von Ardjis Johannes von Ragusa und den Ka- noniker Johannes Quintini von Le Mans; dat. Basilee 16. kal. sept. 1439; Unterfertg. H. Fabri (München H. St.-A. Concilium Basiliense fasc. 3 or. mb. lit. pat. c. bulla plumb. pend.). Am 22. September wurde Gis- bertus Bardo electus Segobricensis vom Konzil zum Unterhändler zwischen den Baiernherzögen bestimmt; ob zur Unterstützung der vorerwähnten Gesandten oder als ihr Ersatz, bleibt unklar. (Mon. Conc. 3, 343 und Conc. Bas. 6, 593 Z. 1-5.) Uber die Bemühungen K. Albrechts, in Baiern Frieden zu stiften, vgl. Lich- nowsky 5 nrr. 4211, 4257, 4365-67. 7 Patriarchat von Aquileja, vgl. nr. 123.
Strana 406
406 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 202. Schriftwechsel zwischen Konrad von Weinsberg, seinem Kaplan Johannes Bruckenmüller Sept. 23 in Basel und dem Baseler Konzil: wegen der vom Konzil gewünschten Anwesenheit Konrads bis Okt. 13 1439 September 23 bis Oktober 13. in Basel. Okt. 8 [1439/ Okt. 16 [I] Am 23. September wendet sich das Baseler Konzil an Konrad von Weinsberg: quoniam tua devotio --- protectionem hujus sancte synodi ex parte --- Alberti regis Romanorum illustris accepit, nunc maxime 5 necesse est, ut pro arduis universe ecclesie negotiis --- tua presentia eidem sancte synodo assistat, sic enim convenit honori prefati regis et tuo, ut --- in tantis necessitatibus subvenire cures ecclesie Christi et nulla- tenus deficias. cedet quoque ad dicti regis et sacri imperii non parvam gloriam, ut ea, que pro omnium Christianorum publica utilitate tantis laboribus in hoc sacro concilio quesita sunt, feliciter dirigantur et fine optimo terminentur, ad quod plurimum operari poterit tue devocionis presencia; Konrad möge, wenn mög- 10 lich infra octavam diem futuri mensis in Basel eintreffen; dat. Basilee 9. kal. oct. 39 apostolica sede vacante. Unterf. H. Fabri. (Lateinischer Urtext nur noch als Druck: Neue Beyträge - - - von - - - theolog. Sachen. 1753 S. 291 ff. — Deutsche Ubersetzung von Konrads Kaplan Hans Bruckenmüller in Basel, von diesem am 26. Sep- tember als Briefbeilage überschickt. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch. incl.; teilw. gedr. RTA. 15, 5 Anm. 3). [2] Diese offizielle Bitte des Konzils unterstreicht am 25. September der Kardinal von Arles in einem be- 15 sonderen, sehr schmeichelhaft-liebenswürdigen Schreiben: pro tanto quantum possumus vestram magnificen- ciam cordis ab intimis deprecamur, quatenus juxta bullas et literas sacri concilii vestre magn. directas om- nino cessante quocumque defectu venire debeatis. --- in preteritum sacrum concilium toleravit equanimiter vestram absenciam, sed de presenti non sic potest fieri. laus deo, pestis cessat et tepescit de presenti et dietim tempus in melius disponitur. cives, qui recesserunt, reversi sunt et alii domini de concilio revertuntur. 20 bonum forum habetur hic de pane, vino et aliis victualibus et in dies melius forum habebitur. Konrads Kaplan hat alles mitgeteilt, was Konrad diesem, dem Protektor-Stellvertreter, domino Johanni Offemboreg ge- schrieben hat 1; que omnia fuerunt nobis acceptissima et gratissima et omnes patres sacri concilii consolati sunt ex eo, quia idem dominus rex scripsit2 vestre magnificencie, quatenus veniat ad sacrum concilium ad ipsum protegendum et conservandum non obstantibus quibuscumque. Von anderen Materien und der An- 25 gelegenheit in favorem cujusdam domini nominati 3, die Konrad in seinen Briefen erwähnt habe, werden sic sich bei Konrads Anwesenheit mündlich unterhalten. et vestra magnificencia poterit multa bona operari ad bonum et honorem universe ecclesie dicti domini regis et sacri imperii - - -. ex Basilea 25. septembris. (Latein. Urtext: Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. Mit eigenhändiger Nachschrift des Kardinals. — Deutsche Ubersetzung von Hans Bruckenmüller ebenda G 59 cop. ch. lit. incl.) [3] Auf beide Schreiben antwortet Konrad am 3. Oktober in zwei nahezu gleichlautenden Briefen an das Konzil und an den Konzilspräsidenten: Hat deren Schreiben am I. Oktober erhalten. Die Furcht vor der in Basel wütenden Pest hat ihn bisher mehr zurückgehalten als die Bedrängnisse, die er von seinen Feinden auszu- stehen hat; doch will er das nicht achten, sondern dem Konzil zu willen sein. Hält es für gut, das uwer veterlich- keit sich in den sachen [Neuwahl eines Papstes] enthielte, bis sein Diener [Cunz von Vinsterlohr]4 umbe diesen 35 sand Gallentag vom König zurückgekehrt sei, denn er wird, wie Konrad ein getruwen hat, eine Antwort bringen, die dem heiligen concilio und uch wirdigen vettern vast trôstlich und hilflichen sin und grossen bistand bringen werde. Konrad hofft, daß in der Zwischenzeit daz sterben ganz ufhôren wurde. Erbittet noch einmal meinung und begerung der Empfänger; so wil ich mich on alles verziehen gehorsamlich finden. geben 3. tag octobris 1439. (Schreiben an das Baseler Konzil in deutscher Fassung: Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch. 40 Gemäß einer Anschrift auf der Rückseite und Siegel als lit. cl. am I1. Okt. [von Hans Bruckenmüller] an den von Basel abwesenden Protektor-Stellvertreter geschickt zusammen mit dem gleich zu verzeichnenden Brief an den Kardinal von Arles svgl. Z. 45], der Antwort des Konzils an Konrad von Weinsberg vom 10. Oktober fart. 4] und dem Begleitschreiben Bruckenmüllers an Konrad fart. 5J. Vermerk auf Rückseite von anderer Hand Presentata 11. [möglich auch 12.] mensis octobris. — Schreiben an den Kardinal von Arles in deutscher 45 [Ein weiteres nicht aufgefundenes Schreiben Kon- Fassung: Ebenda G 59 conc. ch. von Konrads Hand.) rads weist Bruckenmüller an, diese beiden Briefe dem Protektor-Stellvertreter zu zeigen und nach dessen Rat zu tun; vgl. art. 5]. [4] Auf Konrads Schreiben läßt das Baseler Konzil am 10. Oktober eine zweite Aufforderung an den Pro- tektor ergehen. percepimus ex literis 5 devocionis tue omnimodam promptitudinem, quam ad serviendum deo 50 et ecclesie sue in hoc necessitatis tempore veniendumque personaliter in hanc sanctam synodum tua probitas obtulit. --- prospicimus autem in rebus ecclesie multa versari incommoda et pericula, si non celeriter per convenientem et deo placentem provisionem occurratur. nec salubre judicamus Christiano populo aut salutifero regimine ecclesie accomodum, quod differamus ipsi ecclesie providere.-- - velit igitur devocio tua --- quantocius advenire - -- nec quovis pacto cause et rationes in tuis litteris contente te retrahant de non 55 veniendo citissime visis presentibus ad hanc sinodum - -.. dat. Basilee 6 id. octobris 1439. Unterfert. H. Fabri. 30 1 Wohl nr. 122. 2 Ein solches Schreiben nicht erhalten; vgl. vielmehr nr. 122 art. 8. 5 3 Vielleicht des Elekten von Utrecht, vgl. nr.122 art. 2. 4 Vgl. nr. 121. art. 3.
406 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 202. Schriftwechsel zwischen Konrad von Weinsberg, seinem Kaplan Johannes Bruckenmüller Sept. 23 in Basel und dem Baseler Konzil: wegen der vom Konzil gewünschten Anwesenheit Konrads bis Okt. 13 1439 September 23 bis Oktober 13. in Basel. Okt. 8 [1439/ Okt. 16 [I] Am 23. September wendet sich das Baseler Konzil an Konrad von Weinsberg: quoniam tua devotio --- protectionem hujus sancte synodi ex parte --- Alberti regis Romanorum illustris accepit, nunc maxime 5 necesse est, ut pro arduis universe ecclesie negotiis --- tua presentia eidem sancte synodo assistat, sic enim convenit honori prefati regis et tuo, ut --- in tantis necessitatibus subvenire cures ecclesie Christi et nulla- tenus deficias. cedet quoque ad dicti regis et sacri imperii non parvam gloriam, ut ea, que pro omnium Christianorum publica utilitate tantis laboribus in hoc sacro concilio quesita sunt, feliciter dirigantur et fine optimo terminentur, ad quod plurimum operari poterit tue devocionis presencia; Konrad möge, wenn mög- 10 lich infra octavam diem futuri mensis in Basel eintreffen; dat. Basilee 9. kal. oct. 39 apostolica sede vacante. Unterf. H. Fabri. (Lateinischer Urtext nur noch als Druck: Neue Beyträge - - - von - - - theolog. Sachen. 1753 S. 291 ff. — Deutsche Ubersetzung von Konrads Kaplan Hans Bruckenmüller in Basel, von diesem am 26. Sep- tember als Briefbeilage überschickt. Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch. incl.; teilw. gedr. RTA. 15, 5 Anm. 3). [2] Diese offizielle Bitte des Konzils unterstreicht am 25. September der Kardinal von Arles in einem be- 15 sonderen, sehr schmeichelhaft-liebenswürdigen Schreiben: pro tanto quantum possumus vestram magnificen- ciam cordis ab intimis deprecamur, quatenus juxta bullas et literas sacri concilii vestre magn. directas om- nino cessante quocumque defectu venire debeatis. --- in preteritum sacrum concilium toleravit equanimiter vestram absenciam, sed de presenti non sic potest fieri. laus deo, pestis cessat et tepescit de presenti et dietim tempus in melius disponitur. cives, qui recesserunt, reversi sunt et alii domini de concilio revertuntur. 20 bonum forum habetur hic de pane, vino et aliis victualibus et in dies melius forum habebitur. Konrads Kaplan hat alles mitgeteilt, was Konrad diesem, dem Protektor-Stellvertreter, domino Johanni Offemboreg ge- schrieben hat 1; que omnia fuerunt nobis acceptissima et gratissima et omnes patres sacri concilii consolati sunt ex eo, quia idem dominus rex scripsit2 vestre magnificencie, quatenus veniat ad sacrum concilium ad ipsum protegendum et conservandum non obstantibus quibuscumque. Von anderen Materien und der An- 25 gelegenheit in favorem cujusdam domini nominati 3, die Konrad in seinen Briefen erwähnt habe, werden sic sich bei Konrads Anwesenheit mündlich unterhalten. et vestra magnificencia poterit multa bona operari ad bonum et honorem universe ecclesie dicti domini regis et sacri imperii - - -. ex Basilea 25. septembris. (Latein. Urtext: Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl. Mit eigenhändiger Nachschrift des Kardinals. — Deutsche Ubersetzung von Hans Bruckenmüller ebenda G 59 cop. ch. lit. incl.) [3] Auf beide Schreiben antwortet Konrad am 3. Oktober in zwei nahezu gleichlautenden Briefen an das Konzil und an den Konzilspräsidenten: Hat deren Schreiben am I. Oktober erhalten. Die Furcht vor der in Basel wütenden Pest hat ihn bisher mehr zurückgehalten als die Bedrängnisse, die er von seinen Feinden auszu- stehen hat; doch will er das nicht achten, sondern dem Konzil zu willen sein. Hält es für gut, das uwer veterlich- keit sich in den sachen [Neuwahl eines Papstes] enthielte, bis sein Diener [Cunz von Vinsterlohr]4 umbe diesen 35 sand Gallentag vom König zurückgekehrt sei, denn er wird, wie Konrad ein getruwen hat, eine Antwort bringen, die dem heiligen concilio und uch wirdigen vettern vast trôstlich und hilflichen sin und grossen bistand bringen werde. Konrad hofft, daß in der Zwischenzeit daz sterben ganz ufhôren wurde. Erbittet noch einmal meinung und begerung der Empfänger; so wil ich mich on alles verziehen gehorsamlich finden. geben 3. tag octobris 1439. (Schreiben an das Baseler Konzil in deutscher Fassung: Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch. 40 Gemäß einer Anschrift auf der Rückseite und Siegel als lit. cl. am I1. Okt. [von Hans Bruckenmüller] an den von Basel abwesenden Protektor-Stellvertreter geschickt zusammen mit dem gleich zu verzeichnenden Brief an den Kardinal von Arles svgl. Z. 45], der Antwort des Konzils an Konrad von Weinsberg vom 10. Oktober fart. 4] und dem Begleitschreiben Bruckenmüllers an Konrad fart. 5J. Vermerk auf Rückseite von anderer Hand Presentata 11. [möglich auch 12.] mensis octobris. — Schreiben an den Kardinal von Arles in deutscher 45 [Ein weiteres nicht aufgefundenes Schreiben Kon- Fassung: Ebenda G 59 conc. ch. von Konrads Hand.) rads weist Bruckenmüller an, diese beiden Briefe dem Protektor-Stellvertreter zu zeigen und nach dessen Rat zu tun; vgl. art. 5]. [4] Auf Konrads Schreiben läßt das Baseler Konzil am 10. Oktober eine zweite Aufforderung an den Pro- tektor ergehen. percepimus ex literis 5 devocionis tue omnimodam promptitudinem, quam ad serviendum deo 50 et ecclesie sue in hoc necessitatis tempore veniendumque personaliter in hanc sanctam synodum tua probitas obtulit. --- prospicimus autem in rebus ecclesie multa versari incommoda et pericula, si non celeriter per convenientem et deo placentem provisionem occurratur. nec salubre judicamus Christiano populo aut salutifero regimine ecclesie accomodum, quod differamus ipsi ecclesie providere.-- - velit igitur devocio tua --- quantocius advenire - -- nec quovis pacto cause et rationes in tuis litteris contente te retrahant de non 55 veniendo citissime visis presentibus ad hanc sinodum - -.. dat. Basilee 6 id. octobris 1439. Unterfert. H. Fabri. 30 1 Wohl nr. 122. 2 Ein solches Schreiben nicht erhalten; vgl. vielmehr nr. 122 art. 8. 5 3 Vielleicht des Elekten von Utrecht, vgl. nr.122 art. 2. 4 Vgl. nr. 121. art. 3.
Strana 407
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 202-203. 407 (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 17 or. mb. lit. pat. c. bulla plumb. pend. — Ebenda Deutsche Ubersetzungen: G 59 1439 Sept. 23 copp. ch. von der Hand Bruckenmüllers, die eine für Konrad mit Schnitten und Siegelspuren, die andere für den bis Protektor-Stellvertreter [vgl. S. 406 Z. 41 ff. ]). Okt. 13 [5] Bruckenmüller schickt die Schreiben Konrads vom 3. Oktober Jart. 3) und die Antwort des Konzils 5 vom 10. Oktober fart. 4] an den Protektor-Stellvertreter. In dem dazugehörigen Begleitschreiben berichtet Brucken- müller, daß er dem Befehl Konrads nicht nachkommen konnte, da der Protektor-Stellvertreter bei Ankunft des Okt. 9 Boten an fritag fruwe nicht in Basel war. also alzbalde ich die [briefe] lasse, do antwurt ich die briefe alzo, das sie offentlichen in der congregacion wurden gelesen. Der Bote mit der Antwort des Konzils ist heut sontag Okt. 11 umb impz zit in dem schiffe hinweck. (Ebenda G 59 or. ch.; vgl. S. 406 Z. 41 ff.) [6] Mit dem gleichen Boten geht ein Bericht Bruckenmüllers an Konrad von Weinsberg: Konrads Briefe fart. 3] haben in der Kongregation große Freude erregt 1; doch wolt der cardinal sie nit haben lassen lessen umb dez artikels wegen, daz sie ufhalten solten, biß Conrat von Finsterloch keme von unserm herrn dem Romischen konig etc. do sprache ich zu im: wolt er den sein nit offentlichen lassen lessen, so wolt ich gehabt haben, daz der ander würde gelessen. also geschae ez und sint alle dovon erfreiet von den 15 beiden briefen. Ubersendet Antwort des Konzils Jart. 4] an Konrad; berichtet von den Vorbereitungen zur Papstwahl 2. Die [von Bruckenmüller um Rat befragten] Freunde Konrads haben alle geratten uch here zu fugen von u. h. dez konigs und ewer wegen; und besunder meister Wilhelm der hiesse mich schriben : man west nit, wie sich die sache machen wirdet; dorumb ist ez gut, daz er sich fuge so er allerschierst mage here gein Bassel. auch laz ich euwer gnade wissen, daz Lubicensis in Ungern von tods wegen abgegangen 20 ist3, und sin diener haben brocht brief€ von u. h. dem Romischen konig; die lauten, daz er sie bitt, daz sie die sache ansten wollen lassen biß uf den tag gein Franckfort. der brief, der dem concilium geschriben ist, ist nit gelessen worden 5 ; aber der brief der Teuczsch nacion ‘ ist gelessen worden in der nacion, den ich habe gehort lessen. dorumb schribe ich daz, daz sich euwer gnade wiß dornoch zu richten, wenn ez warlichen euwern gnaden not ist in der sache fursichtig zu sein, alz ich vormals oft geschriben han. item 25 wisse euwer gnade, daz sie dovon nit lassen, sie gen dem noch, alz sie angehaben, ez koste leip ere gut und die sele. Wahrscheinlich werde der Herzog von Savoyen zum Papst gewählt werden. Wenn Konrad kommen wolle, so solle er eilen; wenn ich besorge, verzicht ir ez ein klein weil, sie werden ingen in daz conclaffe, und besorge, u. h. der konig moht sprechen: "wir haben im geschriben, daz er do unser stat halten sol, daz hat er nit geton" etc. kumpt ir aber und lat daz zugen, so wirt ein groß geschreie von 30 den, die do sint echter der heiligen kirchen. doch alz verre ich armer versten mag, so wolt ich, daz euwer gnade zu stund keme; waz dann euwer gnad dornoch zu ratte wurde, daz dette man etc. item ich bitte euwer gnade, daz ir uch wol wolt fursehen gein Bassel zu ritten von euwer vintschaft wegen und auch sust etc. Weiterhin üb r Besetzung des Patriarchats von Aquileja mit dem Bischof von Trient7. Rückkehr des Bischofs von Burgos, der do waz in Bolen und Behams, uf samstag nehst nach Basel. Bevorstehende 35 Ankunft von Bischöfen und Prälaten in Basel gemäß Mitteilung des Kardinals und des Propsts von Bardowick. Privatangelegenheiten Konrads. geb. Bassel So. n. Dionisii 39 (Ebenda G 59 or. ch. lit. cl.). [7] Noch bevor diese Schriftstücke [artt. 4 und 6] bei Konrad anlangen konnten, schreibt er am 13. Oktober an Johannes Bruckenmüller und Konrad Künzelmann. Er bestätigt den Empfang mehrerer Schreiben [vom 26. und 28. September, sowie vom 5. Oktober 7. Hofft, daß er die Differenzen mit seinem Gegner bis 24. Oktober 40 gütlich beilegen könne. Hat noch Bedenken, nach Basel zu kommen; denn, wie her Jost gesagt: ez habe vaste wieder angehebt zû sterben zů Basel. Doch wird er den Wünschen des Konzils gehorsam sein. Aus beiliegenden [nicht erhaltenen] Briefen werden die Empfänger vernehmen, daz wir dem conzillio in diessen landen nûczer sin gewesen und nach sin, dan weren wir zů Basel gewessen. Angelegenheit des Protektor-Stellvertreters. Empfänger sollen dies Schreiben meister Heinrich [von Benheim] lesen lassen. Konrad erwartet täglich die 45 Rückkehr des Cuncz von Vinsterloh. geb. Nuwenstat Di. v. Gallentag 39. (Ebenda G 59 conc. ch. von der Hand Konrads von Weinsberg.) 10 [1439/ Okt. 11 203. Schreiben Papst Eugens an Deutsche Bischöfe 1°. Maßnahmen gegen das Baseler Konzil. 1439 September 24 und Oktober 15 Florenz. 1439 Sept. 24 und Okt. 15 1 Segovia setzt die Verlesung dieser Briefe zu der Ver- 50 lesung der Briefe K. Albrechts Ivgl. Anm. 4], die jedoch erst am 23. Oktober stattfand. Segovia schließt seine Erzählung hierüber mit den Sätzen: Arelatensis vero multo aliorsum deduxit exhortando patres, ut per concilium ad ulteriora eciam ad electionem facien- 55 dam procederetur. similiter et Vicensis episcopus. (Mon. Conc. 3, 404.) 2 Vgl. Conc. Bas. 6, L. 3 Am 8. September 1439, vgl. H. Ammon, Johann Schele, Bf. von Lübeck (Erl. Diss. 1932) S. 82 f. 4 Vgl. nr. 108 bzw. 109. 5 Wurde erst am 23. Oktober verlesen, vgl. S. 208 Anm. 1. 6 Nicht aufgefunden. 7Vgl. Mon. Conc. 3, 405 und 428. s Vgl. RTA. 13, 674 Z. 28—678 Z. 30 und unsere nr. 2. 9 Vgl. RTA. 15, 5 Anm. 3 u. 4, sowie Z. 23“ bis 29a 10 Ahnliche Schreiben ergingen auch an nicht- deutsche Bischöfe, z. B. am 17. Oktober ein Befehl des Papstes an den Erzbischof von Rouen, das in seiner Stadt, Diözese und Provinz gesammelte Griechen-
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 202-203. 407 (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 17 or. mb. lit. pat. c. bulla plumb. pend. — Ebenda Deutsche Ubersetzungen: G 59 1439 Sept. 23 copp. ch. von der Hand Bruckenmüllers, die eine für Konrad mit Schnitten und Siegelspuren, die andere für den bis Protektor-Stellvertreter [vgl. S. 406 Z. 41 ff. ]). Okt. 13 [5] Bruckenmüller schickt die Schreiben Konrads vom 3. Oktober Jart. 3) und die Antwort des Konzils 5 vom 10. Oktober fart. 4] an den Protektor-Stellvertreter. In dem dazugehörigen Begleitschreiben berichtet Brucken- müller, daß er dem Befehl Konrads nicht nachkommen konnte, da der Protektor-Stellvertreter bei Ankunft des Okt. 9 Boten an fritag fruwe nicht in Basel war. also alzbalde ich die [briefe] lasse, do antwurt ich die briefe alzo, das sie offentlichen in der congregacion wurden gelesen. Der Bote mit der Antwort des Konzils ist heut sontag Okt. 11 umb impz zit in dem schiffe hinweck. (Ebenda G 59 or. ch.; vgl. S. 406 Z. 41 ff.) [6] Mit dem gleichen Boten geht ein Bericht Bruckenmüllers an Konrad von Weinsberg: Konrads Briefe fart. 3] haben in der Kongregation große Freude erregt 1; doch wolt der cardinal sie nit haben lassen lessen umb dez artikels wegen, daz sie ufhalten solten, biß Conrat von Finsterloch keme von unserm herrn dem Romischen konig etc. do sprache ich zu im: wolt er den sein nit offentlichen lassen lessen, so wolt ich gehabt haben, daz der ander würde gelessen. also geschae ez und sint alle dovon erfreiet von den 15 beiden briefen. Ubersendet Antwort des Konzils Jart. 4] an Konrad; berichtet von den Vorbereitungen zur Papstwahl 2. Die [von Bruckenmüller um Rat befragten] Freunde Konrads haben alle geratten uch here zu fugen von u. h. dez konigs und ewer wegen; und besunder meister Wilhelm der hiesse mich schriben : man west nit, wie sich die sache machen wirdet; dorumb ist ez gut, daz er sich fuge so er allerschierst mage here gein Bassel. auch laz ich euwer gnade wissen, daz Lubicensis in Ungern von tods wegen abgegangen 20 ist3, und sin diener haben brocht brief€ von u. h. dem Romischen konig; die lauten, daz er sie bitt, daz sie die sache ansten wollen lassen biß uf den tag gein Franckfort. der brief, der dem concilium geschriben ist, ist nit gelessen worden 5 ; aber der brief der Teuczsch nacion ‘ ist gelessen worden in der nacion, den ich habe gehort lessen. dorumb schribe ich daz, daz sich euwer gnade wiß dornoch zu richten, wenn ez warlichen euwern gnaden not ist in der sache fursichtig zu sein, alz ich vormals oft geschriben han. item 25 wisse euwer gnade, daz sie dovon nit lassen, sie gen dem noch, alz sie angehaben, ez koste leip ere gut und die sele. Wahrscheinlich werde der Herzog von Savoyen zum Papst gewählt werden. Wenn Konrad kommen wolle, so solle er eilen; wenn ich besorge, verzicht ir ez ein klein weil, sie werden ingen in daz conclaffe, und besorge, u. h. der konig moht sprechen: "wir haben im geschriben, daz er do unser stat halten sol, daz hat er nit geton" etc. kumpt ir aber und lat daz zugen, so wirt ein groß geschreie von 30 den, die do sint echter der heiligen kirchen. doch alz verre ich armer versten mag, so wolt ich, daz euwer gnade zu stund keme; waz dann euwer gnad dornoch zu ratte wurde, daz dette man etc. item ich bitte euwer gnade, daz ir uch wol wolt fursehen gein Bassel zu ritten von euwer vintschaft wegen und auch sust etc. Weiterhin üb r Besetzung des Patriarchats von Aquileja mit dem Bischof von Trient7. Rückkehr des Bischofs von Burgos, der do waz in Bolen und Behams, uf samstag nehst nach Basel. Bevorstehende 35 Ankunft von Bischöfen und Prälaten in Basel gemäß Mitteilung des Kardinals und des Propsts von Bardowick. Privatangelegenheiten Konrads. geb. Bassel So. n. Dionisii 39 (Ebenda G 59 or. ch. lit. cl.). [7] Noch bevor diese Schriftstücke [artt. 4 und 6] bei Konrad anlangen konnten, schreibt er am 13. Oktober an Johannes Bruckenmüller und Konrad Künzelmann. Er bestätigt den Empfang mehrerer Schreiben [vom 26. und 28. September, sowie vom 5. Oktober 7. Hofft, daß er die Differenzen mit seinem Gegner bis 24. Oktober 40 gütlich beilegen könne. Hat noch Bedenken, nach Basel zu kommen; denn, wie her Jost gesagt: ez habe vaste wieder angehebt zû sterben zů Basel. Doch wird er den Wünschen des Konzils gehorsam sein. Aus beiliegenden [nicht erhaltenen] Briefen werden die Empfänger vernehmen, daz wir dem conzillio in diessen landen nûczer sin gewesen und nach sin, dan weren wir zů Basel gewessen. Angelegenheit des Protektor-Stellvertreters. Empfänger sollen dies Schreiben meister Heinrich [von Benheim] lesen lassen. Konrad erwartet täglich die 45 Rückkehr des Cuncz von Vinsterloh. geb. Nuwenstat Di. v. Gallentag 39. (Ebenda G 59 conc. ch. von der Hand Konrads von Weinsberg.) 10 [1439/ Okt. 11 203. Schreiben Papst Eugens an Deutsche Bischöfe 1°. Maßnahmen gegen das Baseler Konzil. 1439 September 24 und Oktober 15 Florenz. 1439 Sept. 24 und Okt. 15 1 Segovia setzt die Verlesung dieser Briefe zu der Ver- 50 lesung der Briefe K. Albrechts Ivgl. Anm. 4], die jedoch erst am 23. Oktober stattfand. Segovia schließt seine Erzählung hierüber mit den Sätzen: Arelatensis vero multo aliorsum deduxit exhortando patres, ut per concilium ad ulteriora eciam ad electionem facien- 55 dam procederetur. similiter et Vicensis episcopus. (Mon. Conc. 3, 404.) 2 Vgl. Conc. Bas. 6, L. 3 Am 8. September 1439, vgl. H. Ammon, Johann Schele, Bf. von Lübeck (Erl. Diss. 1932) S. 82 f. 4 Vgl. nr. 108 bzw. 109. 5 Wurde erst am 23. Oktober verlesen, vgl. S. 208 Anm. 1. 6 Nicht aufgefunden. 7Vgl. Mon. Conc. 3, 405 und 428. s Vgl. RTA. 13, 674 Z. 28—678 Z. 30 und unsere nr. 2. 9 Vgl. RTA. 15, 5 Anm. 3 u. 4, sowie Z. 23“ bis 29a 10 Ahnliche Schreiben ergingen auch an nicht- deutsche Bischöfe, z. B. am 17. Oktober ein Befehl des Papstes an den Erzbischof von Rouen, das in seiner Stadt, Diözese und Provinz gesammelte Griechen-
Strana 408
408 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 Sept. 24 1439 Okt. 15 [I] Am 24. September teilt Papst Eugen dem Bischof [Johann] von Lüttich mit, daß er gemäß dem Dekret ,Moyses“ vom 4. September 1 schärfer gegen die Häretiker und Schismatiker in Basel vorgehen werde. nos volentes, ne virus eorum longius serpat, debite remedio providere, tibi contra quascunque personas ecclesia- sticas et seculares ac regulares exemptas et non-exemptas ac collegia et universitates tuarum civitatis et diocesis nobis et sedi apostolice rebelles, qui dicte congregationi hererent quomodolibet aut faverent aut 5 impetrarent ab eis literas gratiam vel justiciam quomodolibet continentes aut illis uterentur, cujuscunque dignitatis status ordinis aut conditionis fuerint, per te vel alium seu alios auctoritate nostra inquirendi et procedendi; illosque capiendi incarcerandi et puniendi, prout tibi videbitur expedire; ac suis beneficiis ecclesiasticis quibuslibet, etiamsi canonicatus et prebende dignitates personatus officia et in cathedrali vel collegiatis ecclesiis, etiam majores post pontificales vel principales in ecclesiis collegiatis, aut abbatiales 10 dignitates et conventuales ipse existant, privandi et amovendi; illaque personis idoneis quecunque quot- cunque et qualiacunque beneficia ecclesiastica obtinentibus eadem auctoritate conferendi; contra seculares vero personas cujuscunque status aut dignitatis fuerint per corporalem detentionem et incarcerationem ac ecclesiasticam aliasque censuras penas et mulctas, de quibus tibi videbitur expedire, appellacione postpo- sita procedendi et illas compescendi, invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis; et omnia alia 15 et singula agendi faciendi mandandi et exequendi, que pro nostro et Romane ecclesie statu et honore ad reprimendam Basiliensium temeritatem utilia cognoveris et etiam oportuna, auctoritate prefata facul- tatem concedimus et etiam potestatem, constitutionibus statutis privilegiis consuetudinibus immunitatibus franchisiis aut libertatibus capitulorum conventuum civitatis oppidorum villarum in civitate vel diocesi existentium ecclesiasticorum vel laicorum etiam personarum quaruncunque dicte civitatis et diocesis in 20 contrarium facientibus non obstantibus quibuscunque. datum Florentie 8. kal. octobris anno 9. (Rom Arch. Vat. Reg. Vat. 366 fol. 345b-346a cop. ch.) [2] Am 15. Oktober teilt Papst Eugen dem Erzbischof Balduin von Bremen mit, daß er die in der Diözese Bremen gesammelten und aufbewahrten (arrestatas) Ablaßgelder zur Deckung der Kosten benötige, die die Union mit der Orientalischen Kirche durch die Reise der Griechen nach Italien, ihren Aufenthalt im Westen und ihre 25 Rückreise verursacht habe. idcirco fraternitati tue --- omnes et singulas peccuniarum summas apud quos- cunque in Bremensi provincia et diocesi dictarum indulgentiarum occasione collectas nostro et Romane ecclesie nomine recipiendi colligendi et recuperandi ab omnibus et singulis tam ecclesiasticis et regularibus quam secularibus personis, etiam sub censurarum ecclesiasticarum et aliarum spiritualium penarum appo- sitione potestatem auctoritate apostolica et plenariam tenore presentium concedimus facultatem. volumus autem, ut, quam primum ipsas peccunias aut earum partem perceperis, eas nobis per fidos nuntios aut alios tutos modos transmittere cures. dat. Florentie idibus octobris anno 9. (Ebenda Reg. Vat. 366 fol. 344ab cop. ch.) 30 1439 204. Briefwechsel zwischen Konrad von Weinsberg und Pfalzgraf Otto: Anwesenheit Konrads in Okt. 6 1439 Oktober 6 und 8. Basel. u. 8 35 [I] In den ersten Oktobertagen hatte Konrad von Weinsberg dem Pfalzgrafen Otto in einem nicht aufge- fundenen Schreiben mitgeteilt, daß K. Albrecht iln angewiesen habe, sich unverzüglich nach Basel zu begeben2, und daß ihn auch der Kardinal von Arles und gute Freunde gebeten haben, nach Basel zu kommen 3. [Ia] Darauf antwortete am 6. Oktober der Pfalzgraf: wirdest du nu gein Basel kummen, so wolten wir gerne, das du mit flisse und ernste darfur werest, so ferre du kuntest und mochtest, das kein ander babst 40 gemacht werde. und wir schreiben dir das in guten truwen und glauben, die wir zu dir han; danne nachdem unser herre der Romische konig und die kurfursten große müe und arbeite gehabt han zu verkummen, das kein zweitracht in der heiligen kirchen werde, so besorgen wir, wo ein ander babst zu Basel gemacht wurde und du dabi werest, das dir großer verwiß davon kummen wurde. und darumbe wer besser, das du nit dabi werest, ob sie einen andern babst also machen wolten; und uns wer lieber, das du nit dabi blibest. 45 dat. Heidelberg fer. 3. post Francisci 39 (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl.). [2] Am 8. Oktober dankte Konrad für dieses Schreiben; betonte seinen festen Willen zu tun, was sich zu einikeit der heiligen kirchen ziehen und treffen môcht ; --- wo mir aber daz nit gefolgen mag, daz ist mir ein getruwes leid. Nach Basel zu gehen, wäre er freilich fast gern vertragen und besunders von des sterbens wegen. und daruf han ich min botschaft gein Basel getan 4 und versuchen lassen, ob die sachen verhalten 50 mochten werden. Wartet nun auf Rückkehr des Boten und wird so handeln, daz man mir in dheinen sachen ablaßgeld an die Kurie abzuführen; dat. Florencie 1439 16. kal. novembris pont. anno 9. (Rom Arch. Vat. Reg. Vat. 366 fol. 339ab cop. ch.) 1 Vgl. Hardouin 9, 1004; Mon. Conc. 3, 382-384; Hefele 7, 782. 2 Vgl. nr. 165 art. 48. 3 Vgl. nr. 202 artt. I und 2; RTA. 15, 5 Anm. 3. 4 In Konrads Einnahme- und Ausgaberegister findet sich kein entsprechender Eintrag. 55
408 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 Sept. 24 1439 Okt. 15 [I] Am 24. September teilt Papst Eugen dem Bischof [Johann] von Lüttich mit, daß er gemäß dem Dekret ,Moyses“ vom 4. September 1 schärfer gegen die Häretiker und Schismatiker in Basel vorgehen werde. nos volentes, ne virus eorum longius serpat, debite remedio providere, tibi contra quascunque personas ecclesia- sticas et seculares ac regulares exemptas et non-exemptas ac collegia et universitates tuarum civitatis et diocesis nobis et sedi apostolice rebelles, qui dicte congregationi hererent quomodolibet aut faverent aut 5 impetrarent ab eis literas gratiam vel justiciam quomodolibet continentes aut illis uterentur, cujuscunque dignitatis status ordinis aut conditionis fuerint, per te vel alium seu alios auctoritate nostra inquirendi et procedendi; illosque capiendi incarcerandi et puniendi, prout tibi videbitur expedire; ac suis beneficiis ecclesiasticis quibuslibet, etiamsi canonicatus et prebende dignitates personatus officia et in cathedrali vel collegiatis ecclesiis, etiam majores post pontificales vel principales in ecclesiis collegiatis, aut abbatiales 10 dignitates et conventuales ipse existant, privandi et amovendi; illaque personis idoneis quecunque quot- cunque et qualiacunque beneficia ecclesiastica obtinentibus eadem auctoritate conferendi; contra seculares vero personas cujuscunque status aut dignitatis fuerint per corporalem detentionem et incarcerationem ac ecclesiasticam aliasque censuras penas et mulctas, de quibus tibi videbitur expedire, appellacione postpo- sita procedendi et illas compescendi, invocato ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii secularis; et omnia alia 15 et singula agendi faciendi mandandi et exequendi, que pro nostro et Romane ecclesie statu et honore ad reprimendam Basiliensium temeritatem utilia cognoveris et etiam oportuna, auctoritate prefata facul- tatem concedimus et etiam potestatem, constitutionibus statutis privilegiis consuetudinibus immunitatibus franchisiis aut libertatibus capitulorum conventuum civitatis oppidorum villarum in civitate vel diocesi existentium ecclesiasticorum vel laicorum etiam personarum quaruncunque dicte civitatis et diocesis in 20 contrarium facientibus non obstantibus quibuscunque. datum Florentie 8. kal. octobris anno 9. (Rom Arch. Vat. Reg. Vat. 366 fol. 345b-346a cop. ch.) [2] Am 15. Oktober teilt Papst Eugen dem Erzbischof Balduin von Bremen mit, daß er die in der Diözese Bremen gesammelten und aufbewahrten (arrestatas) Ablaßgelder zur Deckung der Kosten benötige, die die Union mit der Orientalischen Kirche durch die Reise der Griechen nach Italien, ihren Aufenthalt im Westen und ihre 25 Rückreise verursacht habe. idcirco fraternitati tue --- omnes et singulas peccuniarum summas apud quos- cunque in Bremensi provincia et diocesi dictarum indulgentiarum occasione collectas nostro et Romane ecclesie nomine recipiendi colligendi et recuperandi ab omnibus et singulis tam ecclesiasticis et regularibus quam secularibus personis, etiam sub censurarum ecclesiasticarum et aliarum spiritualium penarum appo- sitione potestatem auctoritate apostolica et plenariam tenore presentium concedimus facultatem. volumus autem, ut, quam primum ipsas peccunias aut earum partem perceperis, eas nobis per fidos nuntios aut alios tutos modos transmittere cures. dat. Florentie idibus octobris anno 9. (Ebenda Reg. Vat. 366 fol. 344ab cop. ch.) 30 1439 204. Briefwechsel zwischen Konrad von Weinsberg und Pfalzgraf Otto: Anwesenheit Konrads in Okt. 6 1439 Oktober 6 und 8. Basel. u. 8 35 [I] In den ersten Oktobertagen hatte Konrad von Weinsberg dem Pfalzgrafen Otto in einem nicht aufge- fundenen Schreiben mitgeteilt, daß K. Albrecht iln angewiesen habe, sich unverzüglich nach Basel zu begeben2, und daß ihn auch der Kardinal von Arles und gute Freunde gebeten haben, nach Basel zu kommen 3. [Ia] Darauf antwortete am 6. Oktober der Pfalzgraf: wirdest du nu gein Basel kummen, so wolten wir gerne, das du mit flisse und ernste darfur werest, so ferre du kuntest und mochtest, das kein ander babst 40 gemacht werde. und wir schreiben dir das in guten truwen und glauben, die wir zu dir han; danne nachdem unser herre der Romische konig und die kurfursten große müe und arbeite gehabt han zu verkummen, das kein zweitracht in der heiligen kirchen werde, so besorgen wir, wo ein ander babst zu Basel gemacht wurde und du dabi werest, das dir großer verwiß davon kummen wurde. und darumbe wer besser, das du nit dabi werest, ob sie einen andern babst also machen wolten; und uns wer lieber, das du nit dabi blibest. 45 dat. Heidelberg fer. 3. post Francisci 39 (Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 or. ch. lit. cl.). [2] Am 8. Oktober dankte Konrad für dieses Schreiben; betonte seinen festen Willen zu tun, was sich zu einikeit der heiligen kirchen ziehen und treffen môcht ; --- wo mir aber daz nit gefolgen mag, daz ist mir ein getruwes leid. Nach Basel zu gehen, wäre er freilich fast gern vertragen und besunders von des sterbens wegen. und daruf han ich min botschaft gein Basel getan 4 und versuchen lassen, ob die sachen verhalten 50 mochten werden. Wartet nun auf Rückkehr des Boten und wird so handeln, daz man mir in dheinen sachen ablaßgeld an die Kurie abzuführen; dat. Florencie 1439 16. kal. novembris pont. anno 9. (Rom Arch. Vat. Reg. Vat. 366 fol. 339ab cop. ch.) 1 Vgl. Hardouin 9, 1004; Mon. Conc. 3, 382-384; Hefele 7, 782. 2 Vgl. nr. 165 art. 48. 3 Vgl. nr. 202 artt. I und 2; RTA. 15, 5 Anm. 3. 4 In Konrads Einnahme- und Ausgaberegister findet sich kein entsprechender Eintrag. 55
Strana 409
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 204-205. 409 schuld geben wolt, daz gebruch und sûmeniß minthalpe geschehen und sin solt. wiewol nit viel an mir lit, so wolt ich doch minen eren gern gnung thun, alz fer mir lip und gut gereichen môcht, wann mir viel lieber were, es ging mir zimlichen über den lip und grôßlich über-das gut, dann ûber die ere. dat. Nuwenstatt Do. v. Dionysius 39 (Ebenda G 59 cop. ch.). 1439 Okt. 6 u. 8 5 10 205. Gen. Gesandte des Baseler Konzils [zu K. Albrecht] an Bf. Nikodemus von Freising: bitten ihn, dem König die anbei übersandte Instruktion vorzutragen und ihm die Aufgabe der Neutralität zugunsten des Konzils anzuraten. 1439 Oktober 21 Wien. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k. fol. 430ab or. ch. lit. cl. Adresse Reverendissimo in Christo patri ac domino domino Nicodemo dei gracia episcopo Frisingensi nostro domino gracio- sissimo. Das Schreiben ist aber, wie aus dem Fundort hervorgeht, nicht abgeschickt worden; vgl. nr. 20I Quellenbeschreibung. 1439 Okt. 21 Reverendissime in Christo pater et domine, domine noster singularissime. post debitas et devotas recommendaciones. postquam applicuimus Wiennaml, pluries scripsimus- reverendissime paternitati vestre et precipue per dominum Johannem Brassart cantorem regis notificantes adventum nostrum et quomodo faciebamus omnem diligenciam ad ulterius pro- grediendum ad regiam majestatem, sed dissuadentibus nobis quodammodo omnibus, ne pro- grediamur ulterius tum propter communia pericula et discrimina viarum tum eciam propter speciales insidias, que nobis ab adversariis nostris, ut informati sumus a fidedignis, parate sunt, disposuimus hic manere, quousque aliquod responsum a paternitate vestra reverendissima 20 possemus habere. verum cum jam videamus tempus nobis prefixum effluere nec possibile sit nobis regiam adire majestatem, cum nec usque in presentem diem scire pro vero potuerimus, in quo loco sit sua majestas, redire disposuimus. et ex quo verbo et personaliter suam maje- statem de nobis commissis et de veritate atque justicia sacri concilii informare non possumus, mittimus dominacioni vestre reverendissime copiam instruccionum3 nostrarum per nobilem 25 scutiferum Guilhelmum presencium exhibitorem, qui ob alias suas causas regiam accedit majestatem, quem ex corde dominacioni vestre reverendissime recommittimus. fuit enim comes itineris nostri fidelis ab Ulma usque huc, cui eciam in dicendis pro parte nostra fidem dignemini adhibere, rogamus autem et obsecramus dominacionem vestram, quatenus ob dei et ecclesie reverenciam copiam predictarum instruccionum nostrarum pluries perlegatis cum attencione 30 et ipsas seriose ipse sacre regie majestati exponatis. tempus est, in quo non licet sue majestati ulterius dissimulare aut se prebere neutralem. res fidei agitur; et sine offensa dei et fidei non potest in longius hanc rem protrahere. et quamquam hec res ad omnes pertineat Christicolas, precipue tamen et maxime ad suam regiam majestatem, qui specialis et precipuus defensor et advocatus fidei et ecclesie est a deo institutus. quid dicent Bohemi illi, qui adhuc sue majestati 35 et fidei adversantur, cum viderint auctoritatem conciliorum generalium et specialiter Con- stanciensis, per quam ipsorum auctores seu pocius deceptores condempnati sunt, sic concul- cari, sic sperni, et, quod gravius est, pati a principibus et precipue ab ipso domino nostro rege, ut sic auctoritas ecclesie ob favorem unius hominis conculcetur? ecce unum et idem concilium Constanciense declaravit auctoritatem conciliorum generalium4 et quod non est de necessitate 40 salutis communicare laicalem populum sub utraque specie5. insurgit olim Eugenius papa contra auctoritatem conciliorum verbis scriptis et factis et innumeros habet defensores ; insurrexerunt contra communionem laicalem Johannes Hûs et ejus collega Jeronimus et ut heretici con- dempnantur conburuntur et armis totum regnum devastatur. cur tanta differencia ? an forte, quia una declaracio ad fidem pertinet et alia non; quia forte una est magis consona evangelio 45 quam alia? fiat conparacio assercionum olim Eugenii et dictorum Johannis Hus et Jeronimi 15 1 Am 19. Oktober 1439 gewährt Herzog Friedrich der Jüngere von Österreich dem Johannes de Ragusio Geleit und Zollfreiheit cum omnibus rebus ad nume- rum viginti equorum vel citra et familia; dat. in 50 Nova Civitate 19. octobris 1439. Unterschrift domi- nus dux per se ipsum. (Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1 fol. 194b cop. ch.) 2 Nicht aufgefunden. 3 nr. 201. 4 Vgl. S. 25 Anm. 5. 5 In der 13. Sitzung vom 15. Juni 1415, vgl. Mansi 27, 726 ff.; Hardouin 8, 380 ff.; Hefele 7, 173 f. Deutsche Reichstags-Akten XIV 52
A. Der Kirchenstreit von Mitte August bis Anfang November 1439 nr. 204-205. 409 schuld geben wolt, daz gebruch und sûmeniß minthalpe geschehen und sin solt. wiewol nit viel an mir lit, so wolt ich doch minen eren gern gnung thun, alz fer mir lip und gut gereichen môcht, wann mir viel lieber were, es ging mir zimlichen über den lip und grôßlich über-das gut, dann ûber die ere. dat. Nuwenstatt Do. v. Dionysius 39 (Ebenda G 59 cop. ch.). 1439 Okt. 6 u. 8 5 10 205. Gen. Gesandte des Baseler Konzils [zu K. Albrecht] an Bf. Nikodemus von Freising: bitten ihn, dem König die anbei übersandte Instruktion vorzutragen und ihm die Aufgabe der Neutralität zugunsten des Konzils anzuraten. 1439 Oktober 21 Wien. Aus Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1k. fol. 430ab or. ch. lit. cl. Adresse Reverendissimo in Christo patri ac domino domino Nicodemo dei gracia episcopo Frisingensi nostro domino gracio- sissimo. Das Schreiben ist aber, wie aus dem Fundort hervorgeht, nicht abgeschickt worden; vgl. nr. 20I Quellenbeschreibung. 1439 Okt. 21 Reverendissime in Christo pater et domine, domine noster singularissime. post debitas et devotas recommendaciones. postquam applicuimus Wiennaml, pluries scripsimus- reverendissime paternitati vestre et precipue per dominum Johannem Brassart cantorem regis notificantes adventum nostrum et quomodo faciebamus omnem diligenciam ad ulterius pro- grediendum ad regiam majestatem, sed dissuadentibus nobis quodammodo omnibus, ne pro- grediamur ulterius tum propter communia pericula et discrimina viarum tum eciam propter speciales insidias, que nobis ab adversariis nostris, ut informati sumus a fidedignis, parate sunt, disposuimus hic manere, quousque aliquod responsum a paternitate vestra reverendissima 20 possemus habere. verum cum jam videamus tempus nobis prefixum effluere nec possibile sit nobis regiam adire majestatem, cum nec usque in presentem diem scire pro vero potuerimus, in quo loco sit sua majestas, redire disposuimus. et ex quo verbo et personaliter suam maje- statem de nobis commissis et de veritate atque justicia sacri concilii informare non possumus, mittimus dominacioni vestre reverendissime copiam instruccionum3 nostrarum per nobilem 25 scutiferum Guilhelmum presencium exhibitorem, qui ob alias suas causas regiam accedit majestatem, quem ex corde dominacioni vestre reverendissime recommittimus. fuit enim comes itineris nostri fidelis ab Ulma usque huc, cui eciam in dicendis pro parte nostra fidem dignemini adhibere, rogamus autem et obsecramus dominacionem vestram, quatenus ob dei et ecclesie reverenciam copiam predictarum instruccionum nostrarum pluries perlegatis cum attencione 30 et ipsas seriose ipse sacre regie majestati exponatis. tempus est, in quo non licet sue majestati ulterius dissimulare aut se prebere neutralem. res fidei agitur; et sine offensa dei et fidei non potest in longius hanc rem protrahere. et quamquam hec res ad omnes pertineat Christicolas, precipue tamen et maxime ad suam regiam majestatem, qui specialis et precipuus defensor et advocatus fidei et ecclesie est a deo institutus. quid dicent Bohemi illi, qui adhuc sue majestati 35 et fidei adversantur, cum viderint auctoritatem conciliorum generalium et specialiter Con- stanciensis, per quam ipsorum auctores seu pocius deceptores condempnati sunt, sic concul- cari, sic sperni, et, quod gravius est, pati a principibus et precipue ab ipso domino nostro rege, ut sic auctoritas ecclesie ob favorem unius hominis conculcetur? ecce unum et idem concilium Constanciense declaravit auctoritatem conciliorum generalium4 et quod non est de necessitate 40 salutis communicare laicalem populum sub utraque specie5. insurgit olim Eugenius papa contra auctoritatem conciliorum verbis scriptis et factis et innumeros habet defensores ; insurrexerunt contra communionem laicalem Johannes Hûs et ejus collega Jeronimus et ut heretici con- dempnantur conburuntur et armis totum regnum devastatur. cur tanta differencia ? an forte, quia una declaracio ad fidem pertinet et alia non; quia forte una est magis consona evangelio 45 quam alia? fiat conparacio assercionum olim Eugenii et dictorum Johannis Hus et Jeronimi 15 1 Am 19. Oktober 1439 gewährt Herzog Friedrich der Jüngere von Österreich dem Johannes de Ragusio Geleit und Zollfreiheit cum omnibus rebus ad nume- rum viginti equorum vel citra et familia; dat. in 50 Nova Civitate 19. octobris 1439. Unterschrift domi- nus dux per se ipsum. (Basel Univ.-B. Ms. E. I. 1 fol. 194b cop. ch.) 2 Nicht aufgefunden. 3 nr. 201. 4 Vgl. S. 25 Anm. 5. 5 In der 13. Sitzung vom 15. Juni 1415, vgl. Mansi 27, 726 ff.; Hardouin 8, 380 ff.; Hefele 7, 173 f. Deutsche Reichstags-Akten XIV 52
Strana 410
410 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 Okt. 21 ad textum evangelii et ad praxim apostolorum, et absque dubio longe remocior erit ab evangelio et a praxi apostolorum assercio Gabrielis quam predictorum, immo omnino contraria. fatemur itaque et coram deo protestamur, quod, qui favet dicti Gabrielis assercionibus, qui ipsas defendunt, qui ipsas sustinent, per amplius contra fidem agunt, contra evangelium, contra praxim apostolorum et determinacionem ecclesie, quam qui favent assercionibus predictorum condempnatorum. avertat itaque pro dei misericordia prefatus serenissimus d. n. rex Roma- norum, ut non segniter aut negligenter in tanta re se habeat, sed prout eciam in minoribus constitutus ut verus catholicus zelo fidei accensus ecclesie auctoritatem defendat, qua concul- cata necesse est, ut omnes hereses, que a principio nascentis ecclesie insurrexerunt, auctoritate predicta condempnate repululent, nec jam restat amplius tempus mediandi, quia fides et 10 heresis medium non habent. que enim convencio lucis ad tenebras ? condempnati sunt Johannes Hus et Jeronimus, quia contra determinacionem ecclesie predicaverunt duplicis speciei neces- sitatem; condempnatus est et Gabriel, quia auctoritatem, qua dicti condempnati sunt, jam per octo annos et ultra impugnavit. que distancia inter ipsos, nisi quia illi tantum ecclesie auctoritatem, iste autem simul cum auctoritate ecclesie eciam evangelium et praxim aposto- 15 lorum pertinaciter inpugnasse conprobatur? nam sublata auctoritate ecclesie illi nichil contra evangelium aut praxim apostolorum agere videntur; hic autem evangelium simul et aposto- lorum actus evertit totaliter. sed neque in hac causa, que maxima est et in qua totum pondus Christiane religionis et fidei vertitur, serenissimus d. n. rex laicorum et ignorancium personarum consilia capiat, sed eorum, quos novit ab infancia sacris litteris et divinis legibus animum dedisse 20 et studium, non eorum, qui per ambicionem pompam et cupiditatem promociones querunt et per simoniam intrant, quia tales faciliter a justicia deviant et eciam, ut dicit apostolus1, faci- liter fidem denegant, cum plus temporalia amittere timeant quam offendere veritatem, sed eorum, qui non que sua sunt querunt sed que Jesu Christi. habet d.n. rex quamplurimas in suis dominiis studiorum universitates, in quibus sunt quamplurimi peritissimi et studiosissimi 25 viri doctores et magistri in theologia, quorum proprium officium ex professione ipsorum et ex studiis est de fide judicare. nam theologia divina sciencia interpretatur et est et tota cura ea, que fidei sunt, versatur et consistit. quare talium ser. d. n. rex in hac materia fidei consilia inquirat. sed neque indignentur nobis domini nostri episcopi, si dicimus, quod ad theologos pertinet de fide judicare, quia tunc solum ad solos episcopos judicium spectabat fidei, quando 30 ipsi soli erant hujus divine sciencie magistri et doctores; sed supercrescentibus spinis huma- narum legum et suffocantibus divine legis triticum, quibus episcopi moderni temporis inten- dunt, oportet, quod eciam ad alios quam ad episcopos solos pertineat hujusmodi judicium, videlicet ad doctos et magistros in sciencia fidei. mittimus dominacioni vestre copias2 quarun- dam litterarum Nicolai de Cusa, quas eciam regie majestati ostendatis, ut intelligat, per quos et quales et quomodo negocia fidei et ecclesie tractantur. famatur quasi ubique per Alamaniam, quod d. n. rex intendit aliud concilium erigere, quod habebit de concilio Basiliensi judicare; quod tamen patres sacri concilii nullatenus possunt credere. attendat pro dei misericordia d. n. rex, ne, dum cupit unum inconveniens tollere, incidat in plura et in graviora, et ne, dum una persona defenditur, toti ecclesie et populo Christiano intollerabile discrimen inferatur. attendat ad decretum octave sessionis3, quod incipit „Sicut unica", cujus eciam copiam mittimus cum supradictis copiis et instruccionibus. quod utique decretum, quando fuit editum, nomine suo per suos ambassiatores fuit approbatum et cum ceteris decretis juratum et usque nunc ab uni- versis pene principibus Christianis contra Ferrariense et Florentinum conciliabulum defensatum. nam patres sacri concilii Basiliensis quasi per novem annos auctoritatem sacri concilii contra 45 olim Eugenium papam defensarunt et in hoc fuit totum pondus belli, quod ipse sine consensu concilii concilium dissolvere non potuit nec eo stante potuit aliud erigere, si pro hac veritate fidei tantos labores illi patres resistendo voluntati pape sustinuerunt, non credat regia maje- 35 40 5 1 Nicht festzustellen. 2 nr. 182. 3 Vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6. 50
410 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 Okt. 21 ad textum evangelii et ad praxim apostolorum, et absque dubio longe remocior erit ab evangelio et a praxi apostolorum assercio Gabrielis quam predictorum, immo omnino contraria. fatemur itaque et coram deo protestamur, quod, qui favet dicti Gabrielis assercionibus, qui ipsas defendunt, qui ipsas sustinent, per amplius contra fidem agunt, contra evangelium, contra praxim apostolorum et determinacionem ecclesie, quam qui favent assercionibus predictorum condempnatorum. avertat itaque pro dei misericordia prefatus serenissimus d. n. rex Roma- norum, ut non segniter aut negligenter in tanta re se habeat, sed prout eciam in minoribus constitutus ut verus catholicus zelo fidei accensus ecclesie auctoritatem defendat, qua concul- cata necesse est, ut omnes hereses, que a principio nascentis ecclesie insurrexerunt, auctoritate predicta condempnate repululent, nec jam restat amplius tempus mediandi, quia fides et 10 heresis medium non habent. que enim convencio lucis ad tenebras ? condempnati sunt Johannes Hus et Jeronimus, quia contra determinacionem ecclesie predicaverunt duplicis speciei neces- sitatem; condempnatus est et Gabriel, quia auctoritatem, qua dicti condempnati sunt, jam per octo annos et ultra impugnavit. que distancia inter ipsos, nisi quia illi tantum ecclesie auctoritatem, iste autem simul cum auctoritate ecclesie eciam evangelium et praxim aposto- 15 lorum pertinaciter inpugnasse conprobatur? nam sublata auctoritate ecclesie illi nichil contra evangelium aut praxim apostolorum agere videntur; hic autem evangelium simul et aposto- lorum actus evertit totaliter. sed neque in hac causa, que maxima est et in qua totum pondus Christiane religionis et fidei vertitur, serenissimus d. n. rex laicorum et ignorancium personarum consilia capiat, sed eorum, quos novit ab infancia sacris litteris et divinis legibus animum dedisse 20 et studium, non eorum, qui per ambicionem pompam et cupiditatem promociones querunt et per simoniam intrant, quia tales faciliter a justicia deviant et eciam, ut dicit apostolus1, faci- liter fidem denegant, cum plus temporalia amittere timeant quam offendere veritatem, sed eorum, qui non que sua sunt querunt sed que Jesu Christi. habet d.n. rex quamplurimas in suis dominiis studiorum universitates, in quibus sunt quamplurimi peritissimi et studiosissimi 25 viri doctores et magistri in theologia, quorum proprium officium ex professione ipsorum et ex studiis est de fide judicare. nam theologia divina sciencia interpretatur et est et tota cura ea, que fidei sunt, versatur et consistit. quare talium ser. d. n. rex in hac materia fidei consilia inquirat. sed neque indignentur nobis domini nostri episcopi, si dicimus, quod ad theologos pertinet de fide judicare, quia tunc solum ad solos episcopos judicium spectabat fidei, quando 30 ipsi soli erant hujus divine sciencie magistri et doctores; sed supercrescentibus spinis huma- narum legum et suffocantibus divine legis triticum, quibus episcopi moderni temporis inten- dunt, oportet, quod eciam ad alios quam ad episcopos solos pertineat hujusmodi judicium, videlicet ad doctos et magistros in sciencia fidei. mittimus dominacioni vestre copias2 quarun- dam litterarum Nicolai de Cusa, quas eciam regie majestati ostendatis, ut intelligat, per quos et quales et quomodo negocia fidei et ecclesie tractantur. famatur quasi ubique per Alamaniam, quod d. n. rex intendit aliud concilium erigere, quod habebit de concilio Basiliensi judicare; quod tamen patres sacri concilii nullatenus possunt credere. attendat pro dei misericordia d. n. rex, ne, dum cupit unum inconveniens tollere, incidat in plura et in graviora, et ne, dum una persona defenditur, toti ecclesie et populo Christiano intollerabile discrimen inferatur. attendat ad decretum octave sessionis3, quod incipit „Sicut unica", cujus eciam copiam mittimus cum supradictis copiis et instruccionibus. quod utique decretum, quando fuit editum, nomine suo per suos ambassiatores fuit approbatum et cum ceteris decretis juratum et usque nunc ab uni- versis pene principibus Christianis contra Ferrariense et Florentinum conciliabulum defensatum. nam patres sacri concilii Basiliensis quasi per novem annos auctoritatem sacri concilii contra 45 olim Eugenium papam defensarunt et in hoc fuit totum pondus belli, quod ipse sine consensu concilii concilium dissolvere non potuit nec eo stante potuit aliud erigere, si pro hac veritate fidei tantos labores illi patres resistendo voluntati pape sustinuerunt, non credat regia maje- 35 40 5 1 Nicht festzustellen. 2 nr. 182. 3 Vom 18. Dezember 1432, vgl. S. 39 Anm. 6. 50
Strana 411
A. Der Kirchenstreit Aug.-Nov. nr. 205. — B. Vorbereitende Akten nr. 206. 411 1439 Okt. 21 stas, quod velint jam in fine deficere et a veritate fidei deviare, parati utique sunt eos divina gracia confirmante pro hac justicia fidei eciam usque ad mortem decertare. hec res transivit in rem judicatam : quod factum est, reparari non potest. attendat eciam prefatus d. n. rex ad quandam execrabilem bullam1, quam idem depositus nuper Florencie scilicet pridie nonas Sept. 4 septembris promulgavit, ad quid tendat et quem finem pretendit. finaliter avizet domi- nacio vestra eundem d. n. regem, quomodo et qualiter sit providendum regno Bohemie de regimine spirituali, ex quo defunctus est bone memorie episcopus Constanciensis2, similiter quem velit prefici patriarchatui Aquilegiensi3, quia sancta sinodus omnia intendit in predictis providere, sed tamen velit scire super predictis intencionem regis. rogamus omni qua possumus 10 humilitate, quatenus dominacio vestra reverendissima dignetur nos sue regie majestati recom- mendare et excusare, quod ulterius progressi non fuerimus, quia deo teste nonminus timuimus et timemus scandalum, quod sue majestati posset ex presencia nostra in illis partibus accidere quam quod in personis nostris posset evenire. eandam dominacionem vestram reverendissimam altissimus conservare dignetur prospere et feliciter semper. amen. scriptum Wienne vicesima 15 prima octobris 1439. 1439 Okt. 21 Reverendissime paternitatis vestre devoti servitores Joannes de Ragusio episcopus Argensis et Joannes Quintini sacri Basiliensis concilii oratores. B. Vorbereitende Akten nr. 206-211. 20 206. Erzbf. Johann von Salzburg an Bf. Nikodemus von Freising: übersendet abschriftlich zwei 1439 Aug. 21 Bullen des Baseler Konzils und die Aufforderung K. Albrechts zum Besüch des Frankfurter Tages. 1439 August 21 Salzburg. Aus München Staats-B. cod. lat. 1250 fol. 218 a cop. ch. Adresse Venerabili fratri amico nostro carissimo domino Nicodemo episcopo Frisingensi. Johannes dei gracia archiepiscopus Salczburgensis apostolice sedis legatus. venerabilis 25 frater, amice carissime. scire vos cupimus, quod sacrosancta Basiliensis sinodus quoddam decretum sua sub bulla deposicionis sentenciam 4 in Gabrielem quondam summum pontificem Eugenium nuncupatum per ipsam sinodum promulgatam continens aliamque bullam5 clausam ea, que circa statum universalis ecclesie per eandem sinodum gesta actitataque fuere, decla- rantem pridie nobis transmittere curavit; ceterum eciam serenissimus princeps et dominus 30 dominus Albertus Romanorum etc. rex semper augustus dominus noster graciosissimus dic- tarum novitatum tunc forsitan ignarus, satagens dissencionem dudum subortam inter dictam sinodum et Eugenium prefatum modis congruentibus ad unionem reducere, in festo omnium Nov. 1 sanctorum proximo Franckfordie cum principibus electoribus nonnullisque Alamanie principi- bus atque prelatis pro submovendo dissidio hujusmodi dietam celebrandam similiter suis 35 litteris6 regiis indixit; injugentes nobis utrimque, tam dicta sinodus quam eciam graciosissi- mus dominus noster rex supradictus, quatenus dictas suas litteras ac contenta in eisdem vobis ceterisque suffraganeis nostris intimare notificareque curaremus. qua de re copias litterarum earundem presentibus inclusas vobis transmittimus exhortantes, quatenus ipsarum tenoribus inspectis votive execucionem eorum, que vobis injunguntur in litteris memoratis, quantum 40 ad vos pertinet, pro universalis ecclesie communi bono diligenter intendere velitis. in quo 1 Bulle „Moyses“ vom 4. September 1439, vgl. S. 408 Anm. I. 2 Vgl. nr. 201 art. 6. 3 Vgl. nr. 20I art 9. Zur Besetzung des Patriarchats 45 vgl. Conc. Bas. 6, 615 Z. 28-35; 713 Z. 10 ff.; 715 Z. 5-II; 730 Z. 6 bis 10; 31-36; 731 Z. 31 f.; 733 Z. 34 bis 734 Z. 5 und Mon. Conc. 3, 405 und 428. 4 Vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7. 5 Wohldas Dekretvom 10. Juli 1439, vgl. S. 319 Anm. 1. € Nicht aufgefunden. Um das Ausschreiben des Frankfurter Tages handelt es sich vielleicht auch bei dem Nürnberger Ausgabevermerk zur 9. Bürgermeister- periode d. J. 1439. feria 4. p. Mathei... fer 4. p. Galli [Sept. 23 bis Okt. 21]: item dedimus 17 sh. 6 hl. einem boten gen Coburg mit u. h. dez kûnigs briefen, die man fûrbas unserm Herren von Sachsen zu- schicken solt. (Nürnberg St.-A Jahresregister IV fol. 342b not. ch.)
A. Der Kirchenstreit Aug.-Nov. nr. 205. — B. Vorbereitende Akten nr. 206. 411 1439 Okt. 21 stas, quod velint jam in fine deficere et a veritate fidei deviare, parati utique sunt eos divina gracia confirmante pro hac justicia fidei eciam usque ad mortem decertare. hec res transivit in rem judicatam : quod factum est, reparari non potest. attendat eciam prefatus d. n. rex ad quandam execrabilem bullam1, quam idem depositus nuper Florencie scilicet pridie nonas Sept. 4 septembris promulgavit, ad quid tendat et quem finem pretendit. finaliter avizet domi- nacio vestra eundem d. n. regem, quomodo et qualiter sit providendum regno Bohemie de regimine spirituali, ex quo defunctus est bone memorie episcopus Constanciensis2, similiter quem velit prefici patriarchatui Aquilegiensi3, quia sancta sinodus omnia intendit in predictis providere, sed tamen velit scire super predictis intencionem regis. rogamus omni qua possumus 10 humilitate, quatenus dominacio vestra reverendissima dignetur nos sue regie majestati recom- mendare et excusare, quod ulterius progressi non fuerimus, quia deo teste nonminus timuimus et timemus scandalum, quod sue majestati posset ex presencia nostra in illis partibus accidere quam quod in personis nostris posset evenire. eandam dominacionem vestram reverendissimam altissimus conservare dignetur prospere et feliciter semper. amen. scriptum Wienne vicesima 15 prima octobris 1439. 1439 Okt. 21 Reverendissime paternitatis vestre devoti servitores Joannes de Ragusio episcopus Argensis et Joannes Quintini sacri Basiliensis concilii oratores. B. Vorbereitende Akten nr. 206-211. 20 206. Erzbf. Johann von Salzburg an Bf. Nikodemus von Freising: übersendet abschriftlich zwei 1439 Aug. 21 Bullen des Baseler Konzils und die Aufforderung K. Albrechts zum Besüch des Frankfurter Tages. 1439 August 21 Salzburg. Aus München Staats-B. cod. lat. 1250 fol. 218 a cop. ch. Adresse Venerabili fratri amico nostro carissimo domino Nicodemo episcopo Frisingensi. Johannes dei gracia archiepiscopus Salczburgensis apostolice sedis legatus. venerabilis 25 frater, amice carissime. scire vos cupimus, quod sacrosancta Basiliensis sinodus quoddam decretum sua sub bulla deposicionis sentenciam 4 in Gabrielem quondam summum pontificem Eugenium nuncupatum per ipsam sinodum promulgatam continens aliamque bullam5 clausam ea, que circa statum universalis ecclesie per eandem sinodum gesta actitataque fuere, decla- rantem pridie nobis transmittere curavit; ceterum eciam serenissimus princeps et dominus 30 dominus Albertus Romanorum etc. rex semper augustus dominus noster graciosissimus dic- tarum novitatum tunc forsitan ignarus, satagens dissencionem dudum subortam inter dictam sinodum et Eugenium prefatum modis congruentibus ad unionem reducere, in festo omnium Nov. 1 sanctorum proximo Franckfordie cum principibus electoribus nonnullisque Alamanie principi- bus atque prelatis pro submovendo dissidio hujusmodi dietam celebrandam similiter suis 35 litteris6 regiis indixit; injugentes nobis utrimque, tam dicta sinodus quam eciam graciosissi- mus dominus noster rex supradictus, quatenus dictas suas litteras ac contenta in eisdem vobis ceterisque suffraganeis nostris intimare notificareque curaremus. qua de re copias litterarum earundem presentibus inclusas vobis transmittimus exhortantes, quatenus ipsarum tenoribus inspectis votive execucionem eorum, que vobis injunguntur in litteris memoratis, quantum 40 ad vos pertinet, pro universalis ecclesie communi bono diligenter intendere velitis. in quo 1 Bulle „Moyses“ vom 4. September 1439, vgl. S. 408 Anm. I. 2 Vgl. nr. 201 art. 6. 3 Vgl. nr. 20I art 9. Zur Besetzung des Patriarchats 45 vgl. Conc. Bas. 6, 615 Z. 28-35; 713 Z. 10 ff.; 715 Z. 5-II; 730 Z. 6 bis 10; 31-36; 731 Z. 31 f.; 733 Z. 34 bis 734 Z. 5 und Mon. Conc. 3, 405 und 428. 4 Vom 25. Juni 1439, vgl. S. 302 Anm. 7. 5 Wohldas Dekretvom 10. Juli 1439, vgl. S. 319 Anm. 1. € Nicht aufgefunden. Um das Ausschreiben des Frankfurter Tages handelt es sich vielleicht auch bei dem Nürnberger Ausgabevermerk zur 9. Bürgermeister- periode d. J. 1439. feria 4. p. Mathei... fer 4. p. Galli [Sept. 23 bis Okt. 21]: item dedimus 17 sh. 6 hl. einem boten gen Coburg mit u. h. dez kûnigs briefen, die man fûrbas unserm Herren von Sachsen zu- schicken solt. (Nürnberg St.-A Jahresregister IV fol. 342b not. ch.)
Strana 412
412 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. omnipotenti deo debitum servitium sacreque sinodo ac regie majestati predictis gratum ob- 1439 sequium et nobis haud dubium complacenciam sinceriter gratam exhibebitis et acceptam. Aug. 21 datum Salczburg feria sexta ante festum sancti Bartholomei anno domini etc. 39. 1439 Sept. 22 207. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: befiehlt ihm, am Tag von Frankfurt teilzunehmen. 1439 September 22 Feldlager bei Slankamen. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 60 or. ch. lil. cl. Adresse Dem edeln Conrathen herrn zu Weinsperg [usw.] edler lieber getruwer. wir haben yczund unser trefflich sen- Albrecht [usw.] Nov. I deboten1 als bischoff ebt und doctores uff allerheiligen tag gen Frankfurd gefertigt als von der heiligen kirchen sache wegen. also begern wir von deiner trew und bevelhen dir ernstlich, 10 das du dich dorzu richten und auff denselben tag zu Frankfurt by in sein wollest zu helffen und zu raten, wann du in alle machtbrieff 1 mitsampt den andern geseczet bist, und getrawen dir wol, du werdest des nicht versewmen der heiligen kirchen zu trost und uns zu sunderm dank und wolgevallen. geben by Slankenunnd in dem velde an sand Mauricius tag 1439 Ad mandatum domini regis ll Hermannus Hecht. Sept. 22 unser reiche im anderm jare. 15 1439 Okt. I 208. K. Albrecht bevollmächtigt gen. Gesandte zum Tag zu Frankfurt. 1439 Oktober I Feldlager bei Slankamen. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 70b u. 71b cop. ch. Ebenda auf einem zwischen fol. 70b u. 71a eingeklebten Quartblatt conc. ch. Unterfertg. Rex. II Hermannus. Vermerke oben: Registretur; am Rand Registrata. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4478 (nach unserer Vorlage). 20 Nov. I cum dudum per nostros Albertus etc. notum facimus? tenore presencium universis: ac serenissimi principis Karoli Franckorum regis ceterorumque aliorum regum et principum necnon venerabilium et illustrium sacri imperii principum electorum oratores in [und weiter wie nr. 71 S. 140 Z. 28 bis nostrum papam Eugenium Z. 30, und weiter wieder wörtlich bis dieta Z. 32] videlicet in opidum Franckfordense super festo omnium sanctorum prima die novembris proxime affutura, in quam [Z. 33 bis negociis prepediti Z. 37f.], potissime autem propter insultum Tûcrorum3, qui cum potencia magna fines hujus regni subin- trarunt in blasfemiam nominis Christiani multa enormia committentes contra quos, si innumera mala evitare volumus, nos militare oportet (sicut et facimus) non parcendo 30 corpori neque rebus, adeo [S. 140 Z. 38 bis quibus possumus et debemus, venerabiles Z. 40] Leonardum Pataviensem Petrum Augustensem Fridericum Ratisponensem et Silvestrum Kye- mensem episcopos principes, religiosum Johannem abbatem Scottorum in Wienna, nobilem Cunradum de Wynsperg camerarium ac honorabiles Johannem de Eych utriusque juris doc- torem et Theodericum Ebbracht scolasticum Aschaffenburgensem prothonotarium nostrum consiliarios 4 nostros fideles et devotos dilectos in nostros constituimus a creavimus fecimus et ordinavimus constituimus creamus facimus et ordinamus oratores mandatarios et ambasiatores dantes et concedentes eisdem conjunctim vel divisim aut majori parti eorum plenam et liberam facultatem a) ergänzt nach nr. 71 und Z. 37. 35 1 Vgl. nr. 208. 2 Als Vorlage diente unsere nr. 71. 3 Vgl. Wostry 2, 131 f.; Jorga 1, 422 j. 4 Von diesen hatte der Bischof von Chiemsee am 23. Oktober Regensburg verlassen. Vgl. die Einträge: Item der Treubeck rait mit dem bischof vom Kiemsee an freitag nach 11000 virginum [Okt. 23], verzeret 21 d. — item wir haben geben umb visch, die man schankt dem bischof vom Chiemsee 3 sh. 8 d. (Regensburg St.-A. Cameralien 12 Ausgebbuch 40 1436-45 fol. 101a und 112a not. ch.) Am 24. Oktober berührten laut eines Briefes des Nürnberger Rates an seinen Syndikus Johann Marquardi in Ofen vom 27. Oktober 1439 die Bischöfe von Regensburg und Chiemsee, sowie Johann von Eich auf ihrer Reise zum 45 Frankfurter Tag die Stadt Nürnberg; dat. vigilia Sy- monis et Jude (Nürnberg St.-A. Briefb. 14 fol. 64a conc. ch.).
412 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. omnipotenti deo debitum servitium sacreque sinodo ac regie majestati predictis gratum ob- 1439 sequium et nobis haud dubium complacenciam sinceriter gratam exhibebitis et acceptam. Aug. 21 datum Salczburg feria sexta ante festum sancti Bartholomei anno domini etc. 39. 1439 Sept. 22 207. K. Albrecht an Konrad von Weinsberg: befiehlt ihm, am Tag von Frankfurt teilzunehmen. 1439 September 22 Feldlager bei Slankamen. Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 60 or. ch. lil. cl. Adresse Dem edeln Conrathen herrn zu Weinsperg [usw.] edler lieber getruwer. wir haben yczund unser trefflich sen- Albrecht [usw.] Nov. I deboten1 als bischoff ebt und doctores uff allerheiligen tag gen Frankfurd gefertigt als von der heiligen kirchen sache wegen. also begern wir von deiner trew und bevelhen dir ernstlich, 10 das du dich dorzu richten und auff denselben tag zu Frankfurt by in sein wollest zu helffen und zu raten, wann du in alle machtbrieff 1 mitsampt den andern geseczet bist, und getrawen dir wol, du werdest des nicht versewmen der heiligen kirchen zu trost und uns zu sunderm dank und wolgevallen. geben by Slankenunnd in dem velde an sand Mauricius tag 1439 Ad mandatum domini regis ll Hermannus Hecht. Sept. 22 unser reiche im anderm jare. 15 1439 Okt. I 208. K. Albrecht bevollmächtigt gen. Gesandte zum Tag zu Frankfurt. 1439 Oktober I Feldlager bei Slankamen. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 70b u. 71b cop. ch. Ebenda auf einem zwischen fol. 70b u. 71a eingeklebten Quartblatt conc. ch. Unterfertg. Rex. II Hermannus. Vermerke oben: Registretur; am Rand Registrata. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4478 (nach unserer Vorlage). 20 Nov. I cum dudum per nostros Albertus etc. notum facimus? tenore presencium universis: ac serenissimi principis Karoli Franckorum regis ceterorumque aliorum regum et principum necnon venerabilium et illustrium sacri imperii principum electorum oratores in [und weiter wie nr. 71 S. 140 Z. 28 bis nostrum papam Eugenium Z. 30, und weiter wieder wörtlich bis dieta Z. 32] videlicet in opidum Franckfordense super festo omnium sanctorum prima die novembris proxime affutura, in quam [Z. 33 bis negociis prepediti Z. 37f.], potissime autem propter insultum Tûcrorum3, qui cum potencia magna fines hujus regni subin- trarunt in blasfemiam nominis Christiani multa enormia committentes contra quos, si innumera mala evitare volumus, nos militare oportet (sicut et facimus) non parcendo 30 corpori neque rebus, adeo [S. 140 Z. 38 bis quibus possumus et debemus, venerabiles Z. 40] Leonardum Pataviensem Petrum Augustensem Fridericum Ratisponensem et Silvestrum Kye- mensem episcopos principes, religiosum Johannem abbatem Scottorum in Wienna, nobilem Cunradum de Wynsperg camerarium ac honorabiles Johannem de Eych utriusque juris doc- torem et Theodericum Ebbracht scolasticum Aschaffenburgensem prothonotarium nostrum consiliarios 4 nostros fideles et devotos dilectos in nostros constituimus a creavimus fecimus et ordinavimus constituimus creamus facimus et ordinamus oratores mandatarios et ambasiatores dantes et concedentes eisdem conjunctim vel divisim aut majori parti eorum plenam et liberam facultatem a) ergänzt nach nr. 71 und Z. 37. 35 1 Vgl. nr. 208. 2 Als Vorlage diente unsere nr. 71. 3 Vgl. Wostry 2, 131 f.; Jorga 1, 422 j. 4 Von diesen hatte der Bischof von Chiemsee am 23. Oktober Regensburg verlassen. Vgl. die Einträge: Item der Treubeck rait mit dem bischof vom Kiemsee an freitag nach 11000 virginum [Okt. 23], verzeret 21 d. — item wir haben geben umb visch, die man schankt dem bischof vom Chiemsee 3 sh. 8 d. (Regensburg St.-A. Cameralien 12 Ausgebbuch 40 1436-45 fol. 101a und 112a not. ch.) Am 24. Oktober berührten laut eines Briefes des Nürnberger Rates an seinen Syndikus Johann Marquardi in Ofen vom 27. Oktober 1439 die Bischöfe von Regensburg und Chiemsee, sowie Johann von Eich auf ihrer Reise zum 45 Frankfurter Tag die Stadt Nürnberg; dat. vigilia Sy- monis et Jude (Nürnberg St.-A. Briefb. 14 fol. 64a conc. ch.).
Strana 413
B. Vorbereitende Akten nr. 207-210. 413 1439 Okt. 1 et potestatem se in prefata dieta tempore et loco premissis instituta nostro nomine presentandi; inibi cum serenissimis regibus prelatis [S. 141 Z. 2 bis concludendi Z. 8]; eciam, si tam gravi ecclesie jactura deposcente de alio futuro generali concilio congregando, quo salubrius tant is necessitatibus ecclesie consuli potest, tractari oporteat, tractandi consulendi et concurrendi; do- 5 minumque Eugenium papam quartum et alium sive alios quoscumque jus in papatu sibi competere pretendentes ac eciam sancte Romane ecclesie cardinales, ut ipsum generale con- cilium, si opus fuerit, pro extinccione scismatis juxta decreta Constanciensis conciliil indicent publicent et convocent, requirendi amonendi et exhortandi; omniaque alia et singula, que nostro advocacionis officio, quo in dei ecclesia utimur licet immeriti, circa premissa incum- 10 bunt, nostro nomine peragendi faciendi procurandi et exequendi; universosque prelatos et ceteros, qui conciliis generalibus de jure interesse debent, ad tale concilium convocandi; pro premissorumque firmiori execucione, in quantum utilitas sive necessitas suaserit, unam aut plures dietam vel dietas statuendi et acceptandi, necnon [S. 141 Z. 12 bis ecclesias sacri imperii, regnorum Z. 13, wieder weiter bis discedant et a principibus Z. 22 f., weiter bis dei sacri 15 imperii et regnorum Z. 24f., weiter bis diete Franckfordensi personaliter Z. 28 f., weiter bis man- datum magis speciale Z. 30, endlich wieder weiter bis firmitatem Z. 33] presentes sigillo nostre regie majestatis fecimus communiri. datum in felici exercitu nostro contra Teucros prope Slankemund prima die octobris anno etc. 39. Rex. Il Gaspar. 1439 Okt. 1 20 209. K. Albrecht ratifiziert die in Mainz getroffenen Abmachungen. Feldlager bei Slankamen. [1439] Oktober I 1439 Okt. 1 Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 71b cop. ch. ohne Unterfertigung. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4477. Albertus etc. notum facimus etc.: quod comparentibus coram majestate nostra vene- rabilibus Leonardo Pataviensi et Johanne Lubicensi episcopis principibus, religioso Johanne 25 abbate Scotorum in Wienna, Georgio preposito Newnburgensi, Johanne de Eych utriusque juris doctore et Theoderico Ebbracht prothonotario consiliariis et oratoribus2 nostris fidelibus et devotis dilectis, qui pro pace ecclesie nostro nomine in dieta Maguntina novissime celebrata cum oratoribus serenissimorum fratrum nostrorum carissimorum Francie et aliorum regum necnon nostrorum et imperii sacri principum electorum recepti fuerunt, nobis ea, que in dieta so hujusmodi pro tranquillitate sancte matris ecclesie avisata tractata et concordata sunt, obtulerunt et articulatim recensuerunt adicientes, quod omnibus atque singulis hujusmodi tractatibus atque capitulis nostre ratihabicionis et confirmationis robur habeamus accomodare, nos itaque [weiter wörtlich wie in nr. 96 S. 180 Z. 26 bis digestis agentes grates deo, Z. 26, dann wieder weiter bis nostros prefatos et aliorum regum et principum in omnibus Z. 35, wieder weiter bis pollice- datum in felici exercitu nostro 35 mur Z. 39]. in cujus rei testimonium etc. ut supra3. contra Teucros prope Slankemund prima die octobris anno ut supra. 11439] Okt. 1 210. Das Baseler Konzil an Konrad von Weinsberg: wünscht, daß er auf dem Frankfurter Tag 1439 Oktober 1439 für das Konzil arbeite, wie ihn Henmann Offenburg unterweisen wird. Okt. 28 28 Basel. 40 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch., deutsche Fassung nach nicht aufgefundener latei- nischer Vorlage. Uberschrift Coppeie in Deutsch her Joann Offenburg ritter. Der heilig sent etc. dem lieben sun der kirchen Conrat zu Winsperg dez heiligen Rô- als wir offenbar haben gemacht mischen richs erbcamrer unserm protector heil etc. durch unser geschrift4 diner demûtikeit, mit grosser begirung, wir begeren din zu diesen ziten 45 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 2 Als Vorlage diente unsere nr. 96. 3 Vorhergeht nr. 208. 4 Vgl. nr. 202 art. 4.
B. Vorbereitende Akten nr. 207-210. 413 1439 Okt. 1 et potestatem se in prefata dieta tempore et loco premissis instituta nostro nomine presentandi; inibi cum serenissimis regibus prelatis [S. 141 Z. 2 bis concludendi Z. 8]; eciam, si tam gravi ecclesie jactura deposcente de alio futuro generali concilio congregando, quo salubrius tant is necessitatibus ecclesie consuli potest, tractari oporteat, tractandi consulendi et concurrendi; do- 5 minumque Eugenium papam quartum et alium sive alios quoscumque jus in papatu sibi competere pretendentes ac eciam sancte Romane ecclesie cardinales, ut ipsum generale con- cilium, si opus fuerit, pro extinccione scismatis juxta decreta Constanciensis conciliil indicent publicent et convocent, requirendi amonendi et exhortandi; omniaque alia et singula, que nostro advocacionis officio, quo in dei ecclesia utimur licet immeriti, circa premissa incum- 10 bunt, nostro nomine peragendi faciendi procurandi et exequendi; universosque prelatos et ceteros, qui conciliis generalibus de jure interesse debent, ad tale concilium convocandi; pro premissorumque firmiori execucione, in quantum utilitas sive necessitas suaserit, unam aut plures dietam vel dietas statuendi et acceptandi, necnon [S. 141 Z. 12 bis ecclesias sacri imperii, regnorum Z. 13, wieder weiter bis discedant et a principibus Z. 22 f., weiter bis dei sacri 15 imperii et regnorum Z. 24f., weiter bis diete Franckfordensi personaliter Z. 28 f., weiter bis man- datum magis speciale Z. 30, endlich wieder weiter bis firmitatem Z. 33] presentes sigillo nostre regie majestatis fecimus communiri. datum in felici exercitu nostro contra Teucros prope Slankemund prima die octobris anno etc. 39. Rex. Il Gaspar. 1439 Okt. 1 20 209. K. Albrecht ratifiziert die in Mainz getroffenen Abmachungen. Feldlager bei Slankamen. [1439] Oktober I 1439 Okt. 1 Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch M fol. 71b cop. ch. ohne Unterfertigung. Regest: Lichnowsky 5 nr. 4477. Albertus etc. notum facimus etc.: quod comparentibus coram majestate nostra vene- rabilibus Leonardo Pataviensi et Johanne Lubicensi episcopis principibus, religioso Johanne 25 abbate Scotorum in Wienna, Georgio preposito Newnburgensi, Johanne de Eych utriusque juris doctore et Theoderico Ebbracht prothonotario consiliariis et oratoribus2 nostris fidelibus et devotis dilectis, qui pro pace ecclesie nostro nomine in dieta Maguntina novissime celebrata cum oratoribus serenissimorum fratrum nostrorum carissimorum Francie et aliorum regum necnon nostrorum et imperii sacri principum electorum recepti fuerunt, nobis ea, que in dieta so hujusmodi pro tranquillitate sancte matris ecclesie avisata tractata et concordata sunt, obtulerunt et articulatim recensuerunt adicientes, quod omnibus atque singulis hujusmodi tractatibus atque capitulis nostre ratihabicionis et confirmationis robur habeamus accomodare, nos itaque [weiter wörtlich wie in nr. 96 S. 180 Z. 26 bis digestis agentes grates deo, Z. 26, dann wieder weiter bis nostros prefatos et aliorum regum et principum in omnibus Z. 35, wieder weiter bis pollice- datum in felici exercitu nostro 35 mur Z. 39]. in cujus rei testimonium etc. ut supra3. contra Teucros prope Slankemund prima die octobris anno ut supra. 11439] Okt. 1 210. Das Baseler Konzil an Konrad von Weinsberg: wünscht, daß er auf dem Frankfurter Tag 1439 Oktober 1439 für das Konzil arbeite, wie ihn Henmann Offenburg unterweisen wird. Okt. 28 28 Basel. 40 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 59 cop. ch., deutsche Fassung nach nicht aufgefundener latei- nischer Vorlage. Uberschrift Coppeie in Deutsch her Joann Offenburg ritter. Der heilig sent etc. dem lieben sun der kirchen Conrat zu Winsperg dez heiligen Rô- als wir offenbar haben gemacht mischen richs erbcamrer unserm protector heil etc. durch unser geschrift4 diner demûtikeit, mit grosser begirung, wir begeren din zu diesen ziten 45 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1. 2 Als Vorlage diente unsere nr. 96. 3 Vorhergeht nr. 208. 4 Vgl. nr. 202 art. 4.
Strana 414
414 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 Okt. 28 Nov. I din gegenwertikeit, die da groß hilf geb got und der gemein kirchen, herumb haben wir ver- nommen durch din geschrift1, durch irrung a und heissung des kunigs, daz du gein Franckfurt, alz man sagt zum nehsten zu dem b tag uf allerheiligen zu halten, du da sin must. wir freuwen uns des und trosten uns des, uns nuczlichen da zu dienen der heiligen kirchen, also daz der gewalt und die warheit der gerechtikeit der kirchen, die da mit grosser arbeit gewert ist, und die nit vergen lassen durch eins menschen willen. darumb wol din fromkeit mennlichen stritten zu beweren die warheit umb das, daz umb sie, daz sie nit uberwinden werden die unwarheit, sunder der gerechten und heilsamen regirung der kirchen frôlichen getrôst würt. wir meinen auch zu dem vorgesprochen tag senden2. aber sunder zu diesen ziten get dahin der lieb sun der kirchen Johannes Offenburg ritter, der da von dem wesen dez heiligen con- 10 ciliums und in allen sachen dein demûtikeit underwisen wurdet. dieselbe demütikeit in allen geben zu Basel vicesima 1439 gutten dingen Jhesus Cristus fûre und seliglich behalten wolle. Okt. 28 octava octobris anno etc. tricesimo nono. 1439 Sept. 22 211. Beschlüsse Frankfurts aus Anlaß des Fürstentages. bis Nov. 3 1439 September 22 bis November 3. Aus Frankfurt St.-A. Bürgermeisterbuch 1439 fol. 34a, 42a, 45b, 47b-48a nott. ch. 15 [I] Feria 3. p. Mathei: item bestallunge zu tûn uf unser herren der korfürsten und anderer herren Sept. 22 Okt. 20 zukonft 3, mit wine 1 und anders. [2] feria 3. p. Galli: item ratslagen, als die fursten herkomen, obe man [3] in vigilia Okt. 27 ine in dem geleide ußscheiden wulle den artikel: „wer uf der stede schaden gewest“. Simonis et Jude: item als die fursten und herren herkomen in geleide zu geben, die fursten biden und anderer herschaft sagen, das sie niemanten mit ine brengen, der uf der stede schaden gewest si, als auch 20 [4] feria 5. p. Simonis : item die fründe, die fursten zu enphaen: Palmstorffer, Walther, Okt. 29 geratslagt ist. a) so! b) dem — zu ergünzt. 1 Nichl aufgefunden; vgl. Hüglins Protokolleintrag zur Generalkongregation des 26. Oktober: Post hec [Beschlüsse betr. Papstwahl und betr. Supplikationen] magnificus dominus comes de Dierstein locumtenens domini protectoris sacri concilii comparens in sacra congregacione dominum ipsum protectorem excusa- vit super non-adventu suo ad hunc locum asserens eum debere interesse diete Franckfordensi et hoc de mandato domini Alberti regis Romanorum. et super hujusmodi excusacione produxit literas dicti domini regis in vulgari scriptas eidem domino pro- tectori directas [nr. 207], quas ego Jacobus ibidem originaliter legi cum interpretacione. (Conc. Bas. 6, S. 663 Z. 23-30.) 2 Vgl. dazu Segovias Erzählung: Per litteras autem particularium personarum Arelatensi directas cum innotuisset, quod ad celebracionem diete in Franc- fordia inchoanda die quinta novembris [Nov. 5) personaliter convenissent Maguntinus et Coloniensis et parte regis Romanorum Pataviensis Augustensis Ratisponensis et Chimensis episcopi, Conradus de Winsperg pluresque alii cum eis, nominati sunt ex parte concilii oratores ad eandem magister Johannes Pulchripatris et magister fabrice Basiliensis, horum ambassiata prosecucionem non habente, quoniam ante accessum dieta dissolucionem accepit obitu percepto Romanorum regis Alberti. (Mon. Conc. 3, 429.) Vgl. weiter Hüglins Protokoll: Jovis 12. mensis novembris 1439. in sacra deputacione pro commu- nibus - - - item ad conveniendum cum dominis de stabilimento hujus sacri concilii super ambassia- toribus elegendis et destinandis ex parte sacri con- cilii ad dietam Franckfordensem per d. electores imperii ibidem celebrandam deputati fuerunt cum 25 d. deputatis aliarum sacrarum deputacionum r. p. d. abbas sancti Stephani et magister Johannes Pulcri- patris cum simili potestate eisdem aliis deputatis desuper concessa. (Conc. Bas. 6, 708 Z. 6-12; auch 709 Z. 1-4.) Veneris 20. mensis novembris in 30 generali congregacione --- post hec lecta fuerunt certe litere de Franckfordia destinate; sie teilten wohl den vorzeitigen Abbruch des Tages mit. (Ebenda 6, 718 Z. 33.) 3 Vorhergehende Verhandlungen Frankfurts lassen 35 folgende Ausgabenotizen erkennen: [I] Item 7 lb. 4 sh. hat verzeret Jacob Strolnberg selb dritte funf tage gein Lauenstein zu unserm herren von Mencze mit ime zu reden von der fursten zukonft wegen omnium sanctorum. dat. sabbato a. Mathei [Sept. 19]. 40 [2] item 10 gulden des bischofs von Mencze schribern geschankt, auch als der rad in schankte, in und iren boten deste fruntlicher zu sin von sunderlicher be- wegunge wegen. dat. sabbato p. Leonhardi [Nov. 7]. (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1439 und zwar art. I fol. 59a; art. 2 fol. 43b not. ch.) 4 Vgl. folgende Ausgabenotiz Frankfurts: Item 1 lb. 17 sh. 1 hl. Gypelhennen, als er uß geben habe fleschen zu dragen den wine zu schenken, als die fursten hie waren. item 4 sh. 4 hl. fur liehte 50 Kellerhennen, als die fursten hie waren. dat. sabbato p. Martini ep. [Nov. 14]. (Frankfurt St.-A. Rechen- buch 1439 fol. 44a not. ch.) 45
414 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 Okt. 28 Nov. I din gegenwertikeit, die da groß hilf geb got und der gemein kirchen, herumb haben wir ver- nommen durch din geschrift1, durch irrung a und heissung des kunigs, daz du gein Franckfurt, alz man sagt zum nehsten zu dem b tag uf allerheiligen zu halten, du da sin must. wir freuwen uns des und trosten uns des, uns nuczlichen da zu dienen der heiligen kirchen, also daz der gewalt und die warheit der gerechtikeit der kirchen, die da mit grosser arbeit gewert ist, und die nit vergen lassen durch eins menschen willen. darumb wol din fromkeit mennlichen stritten zu beweren die warheit umb das, daz umb sie, daz sie nit uberwinden werden die unwarheit, sunder der gerechten und heilsamen regirung der kirchen frôlichen getrôst würt. wir meinen auch zu dem vorgesprochen tag senden2. aber sunder zu diesen ziten get dahin der lieb sun der kirchen Johannes Offenburg ritter, der da von dem wesen dez heiligen con- 10 ciliums und in allen sachen dein demûtikeit underwisen wurdet. dieselbe demütikeit in allen geben zu Basel vicesima 1439 gutten dingen Jhesus Cristus fûre und seliglich behalten wolle. Okt. 28 octava octobris anno etc. tricesimo nono. 1439 Sept. 22 211. Beschlüsse Frankfurts aus Anlaß des Fürstentages. bis Nov. 3 1439 September 22 bis November 3. Aus Frankfurt St.-A. Bürgermeisterbuch 1439 fol. 34a, 42a, 45b, 47b-48a nott. ch. 15 [I] Feria 3. p. Mathei: item bestallunge zu tûn uf unser herren der korfürsten und anderer herren Sept. 22 Okt. 20 zukonft 3, mit wine 1 und anders. [2] feria 3. p. Galli: item ratslagen, als die fursten herkomen, obe man [3] in vigilia Okt. 27 ine in dem geleide ußscheiden wulle den artikel: „wer uf der stede schaden gewest“. Simonis et Jude: item als die fursten und herren herkomen in geleide zu geben, die fursten biden und anderer herschaft sagen, das sie niemanten mit ine brengen, der uf der stede schaden gewest si, als auch 20 [4] feria 5. p. Simonis : item die fründe, die fursten zu enphaen: Palmstorffer, Walther, Okt. 29 geratslagt ist. a) so! b) dem — zu ergünzt. 1 Nichl aufgefunden; vgl. Hüglins Protokolleintrag zur Generalkongregation des 26. Oktober: Post hec [Beschlüsse betr. Papstwahl und betr. Supplikationen] magnificus dominus comes de Dierstein locumtenens domini protectoris sacri concilii comparens in sacra congregacione dominum ipsum protectorem excusa- vit super non-adventu suo ad hunc locum asserens eum debere interesse diete Franckfordensi et hoc de mandato domini Alberti regis Romanorum. et super hujusmodi excusacione produxit literas dicti domini regis in vulgari scriptas eidem domino pro- tectori directas [nr. 207], quas ego Jacobus ibidem originaliter legi cum interpretacione. (Conc. Bas. 6, S. 663 Z. 23-30.) 2 Vgl. dazu Segovias Erzählung: Per litteras autem particularium personarum Arelatensi directas cum innotuisset, quod ad celebracionem diete in Franc- fordia inchoanda die quinta novembris [Nov. 5) personaliter convenissent Maguntinus et Coloniensis et parte regis Romanorum Pataviensis Augustensis Ratisponensis et Chimensis episcopi, Conradus de Winsperg pluresque alii cum eis, nominati sunt ex parte concilii oratores ad eandem magister Johannes Pulchripatris et magister fabrice Basiliensis, horum ambassiata prosecucionem non habente, quoniam ante accessum dieta dissolucionem accepit obitu percepto Romanorum regis Alberti. (Mon. Conc. 3, 429.) Vgl. weiter Hüglins Protokoll: Jovis 12. mensis novembris 1439. in sacra deputacione pro commu- nibus - - - item ad conveniendum cum dominis de stabilimento hujus sacri concilii super ambassia- toribus elegendis et destinandis ex parte sacri con- cilii ad dietam Franckfordensem per d. electores imperii ibidem celebrandam deputati fuerunt cum 25 d. deputatis aliarum sacrarum deputacionum r. p. d. abbas sancti Stephani et magister Johannes Pulcri- patris cum simili potestate eisdem aliis deputatis desuper concessa. (Conc. Bas. 6, 708 Z. 6-12; auch 709 Z. 1-4.) Veneris 20. mensis novembris in 30 generali congregacione --- post hec lecta fuerunt certe litere de Franckfordia destinate; sie teilten wohl den vorzeitigen Abbruch des Tages mit. (Ebenda 6, 718 Z. 33.) 3 Vorhergehende Verhandlungen Frankfurts lassen 35 folgende Ausgabenotizen erkennen: [I] Item 7 lb. 4 sh. hat verzeret Jacob Strolnberg selb dritte funf tage gein Lauenstein zu unserm herren von Mencze mit ime zu reden von der fursten zukonft wegen omnium sanctorum. dat. sabbato a. Mathei [Sept. 19]. 40 [2] item 10 gulden des bischofs von Mencze schribern geschankt, auch als der rad in schankte, in und iren boten deste fruntlicher zu sin von sunderlicher be- wegunge wegen. dat. sabbato p. Leonhardi [Nov. 7]. (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1439 und zwar art. I fol. 59a; art. 2 fol. 43b not. ch.) 4 Vgl. folgende Ausgabenotiz Frankfurts: Item 1 lb. 17 sh. 1 hl. Gypelhennen, als er uß geben habe fleschen zu dragen den wine zu schenken, als die fursten hie waren. item 4 sh. 4 hl. fur liehte 50 Kellerhennen, als die fursten hie waren. dat. sabbato p. Martini ep. [Nov. 14]. (Frankfurt St.-A. Rechen- buch 1439 fol. 44a not. ch.) 45
Strana 415
m 10 15 2 ce 25 30 81 a 4 o 5 50 55 C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 212. Strolnberg, Clas und Clushennen.! der heimelichen sache wegen?: Walther, Jost, Heinrich vom Rine und Walther der jünge. 415 [5] feria 3. p. omnium sanctorum: item die frunde bi die stéde von item die frunde bi den von Winsperg und auch zu des kongs rade in die herburgen: Stralnberg, Jost, Clas und CluBhenne. item frunde, zu des kongs botschaft und bischof Mencze und Colne® fragen, wie man es mit dem doctor von Babestein“ wegen halten wulle; die, die bi den von Winsperg gemacht sin. C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 212-220. 212. Graf Johann zu Tierstein an. Konrad von Weinsberg : teilt ihm die Wahl des Herzogs von Savoyen zum Papst mit; bittet ihn, in Frankfurt dem Ausbruch eines Schisma entgegenzu- wirken. 1439 Nov. 5 Basel. 1 Vgl. Ausgabenotiz Frankfurts: Item 1 1b. 10 knechten der stede kerzen in die kirche zu dragen und zu warthen, als unser herren die fursten hie waren und zu anfange irer sache ein messe zu sant Bartholomeus liessen singen vom heilgen Geist. Dat, wie S. 414 Anm. 3 art. 2. (Frankfurt St.-A. Rechen- buch 1439 fol. 43b not. ch.) ? Vgl. dazu [1] Ausgabenotiz Niirnbergs im der 10. Bürgermeisterperiode 1439 fer. 4. p. Galli (Okt. 21] bis fer. 4. a. Elisabeth [Nov. 18]: item dedimus 33 Ib. haller. hat Ulricus Truchses verzert auf den tag gen Franckfürt von unsers herrn dez kunigs seliger ge- dáchtnàB als von des babsts und conciliis und in sunderheit von dez heimlichen gerichts wegen und auch von des zolls wegen zu Francken, als er dann 3 wochen auf) waz. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 343 not. ch.) [2] Brief Niwnbergs an Frank- furt vom 27. Oktober: Als thr uns nächst geschrieben habl in einem offenen Brief von der vehe und be- schedigung wegen, die Eberhard von Aw®rbach und seine Mitreiter euch und den Eueren getan haben [vgl. RTA. 15, 100 Amm. 3] und in einem verschlossenen Brief von der unterredung, so etlicher stette unser güten freünde und ew?ere erbere ratsbotten mit ein- ander getan haben von den beswerungen des heim- lichen gerichts, das haben wir wohl vernommen und wir schicken zw euch Ulrich Truchsessen unseren statschreiber, dem wir befohlen haben mit euch davon zu reden. Wir bitten euch, ihm gänzlich zu glauben, was er von unsern wegen an euch wirbt; dat. vigilia Symonis et Jude ap. 1439. (Frankfurt St.-A. Reichs- sachen Nachträge nr. 1482” or. mb. lit.cl.) [3] Aus- gyabenotiz Frankfurts: Item: 6 sh. zu des rades an- zal des bisschofs von Colne schribern geschankt, als die stede in gemeinschaft in ein gulden fur 1 nottel eins procuratoriums schanketen zu ein cappittel der frigreven (dat. wie S. 414 Amm. 3 art. 2 [Nov. 7]; ebenda Rechenbuch 1439 fol. 43» not. ch.) [4] Brief Nürnbergs am Walther Schwartzenberg den Älteren zu Frankfurt vom 11. Dezember: Als wir ne*chstmals Ulricum Truchses zu etlicher des heiligen reichs stette botschafte in den Westve'lischen sachen gen Frankfurt gefertigt hatten, hat er uns u. a. zu er- kennen gegeben, daß ihr und die Gesandten der Stadt Mainz zu dem Kapitel, das Mo. n. Cecilie [ Nov. 25] zu Arnsberg gewesen. sein soll, zu ziehen meint. Wir bitten euch, falls ihr dort gewesen wäret, uns insgeheim zu schreiben, wie ihr davon gescheiden seit und ob daselbst icht fürgenommen und beslossen sei, das reichsstetten und uns in sóllichen sachen in einchen we!'gen tróstlich und aufitre^glich sein möchte, uns mit den unseren darnach zd richten; dat. feria 6. p. concepcionis Marie 39. (Hbenla Reichssachen Akten-Fasz. 47 nr. 3769, 1 or. mb. lit. cl.) [5] Brief Schwarzenbergs an Nürnberg: Der Städte Boten sind bei dem erwähnten Kapitel gewesen; doch ist es nit so follich mit den greven versamment gewest, als iß gewest sulde sin; deßhalb und auch anderer be- gegenunge der stede boten do nichtes furgenommen han und genzlich an endes davon gescheiden sin. Sonst haben die Städteboten bei ilrem herheimefahren nach verhandelunge und als sie gesehen han, sich etlicher masse underrett, daz sie nucze und gut beduchte, daz alle frie und riche [/] stede ir wissen- den frunde trefilich uf einen dag zusammen schickten, sich uB solichen sachen zu besprechen; und ist fur- handen solichen bescheid zu tun. Sollte der Tag zu- stande kommen, so wird, wie ich annehme, auch euch geschrieben. Ich hätte euch schon eher geantwortet, bin aber etliche Zeit wicht einheimsch gewesen. Dat. fehlt. (Frankfurt ebenda nr. 3769, 2 conc. ch.) 3 Kinigen Aufschlufi iiber die Frage, wen man als Teilnehmer am Frankfurter Fiwstentag erwartete, gibi das Schreiben des Deutschordenskomturs von Tiel, Sweder Cobbing, un den Hochmeister Paul von Rus- Nov. à 1489 Nov. 6 dorf, datiert vom 23. Oktober: er hat des Hochmeisters - Gebietiger, die bei ihm zu Tiel gewesen sind, nämlich den Komtur von Graudenz und Herrn Claes moncz- meister, weiter befördert un den Herrn von Geldern, den Herzog von Cleve und an den Erzbischof von Köln und sin up datum desses briefs tor Tricht bi den lanteumptur van den Biessen, voert von daer ridende tor Francford up der Meyne, daer up om- nium sanctorum [Now. I] alle koerforsten ver- gadderen sullen, daer die Romesche koning sich trefflike sine boitschap sendt und dat concilium und die pawez beide oer ambaxiatores hebben sullen. Der Erzbischof von Köln hat mit anderen Kurfürsten an den ehemaligen Deutschmeister geschrieben; dieser hat geantwortet, er wolle den Fürsten mündlich ant- worten zu Frankfurt omnium sanctorum [Nov. 1]; dat. tor Tyel up sante Severinus dach onder minen segel. (Kómigsberg St.-A. Schubl. 108 nr. 38/1 or. ch. lit. cl.) ^ Johann von Bachenstein, wohl als Beobachter von seiten des Konzils.
m 10 15 2 ce 25 30 81 a 4 o 5 50 55 C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 212. Strolnberg, Clas und Clushennen.! der heimelichen sache wegen?: Walther, Jost, Heinrich vom Rine und Walther der jünge. 415 [5] feria 3. p. omnium sanctorum: item die frunde bi die stéde von item die frunde bi den von Winsperg und auch zu des kongs rade in die herburgen: Stralnberg, Jost, Clas und CluBhenne. item frunde, zu des kongs botschaft und bischof Mencze und Colne® fragen, wie man es mit dem doctor von Babestein“ wegen halten wulle; die, die bi den von Winsperg gemacht sin. C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 212-220. 212. Graf Johann zu Tierstein an. Konrad von Weinsberg : teilt ihm die Wahl des Herzogs von Savoyen zum Papst mit; bittet ihn, in Frankfurt dem Ausbruch eines Schisma entgegenzu- wirken. 1439 Nov. 5 Basel. 1 Vgl. Ausgabenotiz Frankfurts: Item 1 1b. 10 knechten der stede kerzen in die kirche zu dragen und zu warthen, als unser herren die fursten hie waren und zu anfange irer sache ein messe zu sant Bartholomeus liessen singen vom heilgen Geist. Dat, wie S. 414 Anm. 3 art. 2. (Frankfurt St.-A. Rechen- buch 1439 fol. 43b not. ch.) ? Vgl. dazu [1] Ausgabenotiz Niirnbergs im der 10. Bürgermeisterperiode 1439 fer. 4. p. Galli (Okt. 21] bis fer. 4. a. Elisabeth [Nov. 18]: item dedimus 33 Ib. haller. hat Ulricus Truchses verzert auf den tag gen Franckfürt von unsers herrn dez kunigs seliger ge- dáchtnàB als von des babsts und conciliis und in sunderheit von dez heimlichen gerichts wegen und auch von des zolls wegen zu Francken, als er dann 3 wochen auf) waz. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 343 not. ch.) [2] Brief Niwnbergs an Frank- furt vom 27. Oktober: Als thr uns nächst geschrieben habl in einem offenen Brief von der vehe und be- schedigung wegen, die Eberhard von Aw®rbach und seine Mitreiter euch und den Eueren getan haben [vgl. RTA. 15, 100 Amm. 3] und in einem verschlossenen Brief von der unterredung, so etlicher stette unser güten freünde und ew?ere erbere ratsbotten mit ein- ander getan haben von den beswerungen des heim- lichen gerichts, das haben wir wohl vernommen und wir schicken zw euch Ulrich Truchsessen unseren statschreiber, dem wir befohlen haben mit euch davon zu reden. Wir bitten euch, ihm gänzlich zu glauben, was er von unsern wegen an euch wirbt; dat. vigilia Symonis et Jude ap. 1439. (Frankfurt St.-A. Reichs- sachen Nachträge nr. 1482” or. mb. lit.cl.) [3] Aus- gyabenotiz Frankfurts: Item: 6 sh. zu des rades an- zal des bisschofs von Colne schribern geschankt, als die stede in gemeinschaft in ein gulden fur 1 nottel eins procuratoriums schanketen zu ein cappittel der frigreven (dat. wie S. 414 Amm. 3 art. 2 [Nov. 7]; ebenda Rechenbuch 1439 fol. 43» not. ch.) [4] Brief Nürnbergs am Walther Schwartzenberg den Älteren zu Frankfurt vom 11. Dezember: Als wir ne*chstmals Ulricum Truchses zu etlicher des heiligen reichs stette botschafte in den Westve'lischen sachen gen Frankfurt gefertigt hatten, hat er uns u. a. zu er- kennen gegeben, daß ihr und die Gesandten der Stadt Mainz zu dem Kapitel, das Mo. n. Cecilie [ Nov. 25] zu Arnsberg gewesen. sein soll, zu ziehen meint. Wir bitten euch, falls ihr dort gewesen wäret, uns insgeheim zu schreiben, wie ihr davon gescheiden seit und ob daselbst icht fürgenommen und beslossen sei, das reichsstetten und uns in sóllichen sachen in einchen we!'gen tróstlich und aufitre^glich sein möchte, uns mit den unseren darnach zd richten; dat. feria 6. p. concepcionis Marie 39. (Hbenla Reichssachen Akten-Fasz. 47 nr. 3769, 1 or. mb. lit. cl.) [5] Brief Schwarzenbergs an Nürnberg: Der Städte Boten sind bei dem erwähnten Kapitel gewesen; doch ist es nit so follich mit den greven versamment gewest, als iß gewest sulde sin; deßhalb und auch anderer be- gegenunge der stede boten do nichtes furgenommen han und genzlich an endes davon gescheiden sin. Sonst haben die Städteboten bei ilrem herheimefahren nach verhandelunge und als sie gesehen han, sich etlicher masse underrett, daz sie nucze und gut beduchte, daz alle frie und riche [/] stede ir wissen- den frunde trefilich uf einen dag zusammen schickten, sich uB solichen sachen zu besprechen; und ist fur- handen solichen bescheid zu tun. Sollte der Tag zu- stande kommen, so wird, wie ich annehme, auch euch geschrieben. Ich hätte euch schon eher geantwortet, bin aber etliche Zeit wicht einheimsch gewesen. Dat. fehlt. (Frankfurt ebenda nr. 3769, 2 conc. ch.) 3 Kinigen Aufschlufi iiber die Frage, wen man als Teilnehmer am Frankfurter Fiwstentag erwartete, gibi das Schreiben des Deutschordenskomturs von Tiel, Sweder Cobbing, un den Hochmeister Paul von Rus- Nov. à 1489 Nov. 6 dorf, datiert vom 23. Oktober: er hat des Hochmeisters - Gebietiger, die bei ihm zu Tiel gewesen sind, nämlich den Komtur von Graudenz und Herrn Claes moncz- meister, weiter befördert un den Herrn von Geldern, den Herzog von Cleve und an den Erzbischof von Köln und sin up datum desses briefs tor Tricht bi den lanteumptur van den Biessen, voert von daer ridende tor Francford up der Meyne, daer up om- nium sanctorum [Now. I] alle koerforsten ver- gadderen sullen, daer die Romesche koning sich trefflike sine boitschap sendt und dat concilium und die pawez beide oer ambaxiatores hebben sullen. Der Erzbischof von Köln hat mit anderen Kurfürsten an den ehemaligen Deutschmeister geschrieben; dieser hat geantwortet, er wolle den Fürsten mündlich ant- worten zu Frankfurt omnium sanctorum [Nov. 1]; dat. tor Tyel up sante Severinus dach onder minen segel. (Kómigsberg St.-A. Schubl. 108 nr. 38/1 or. ch. lit. cl.) ^ Johann von Bachenstein, wohl als Beobachter von seiten des Konzils.
Strana 416
416 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 18 or. ch. lit. cl. Am Kopfe des Stückes der Satz Lieber ohm, wollest die geschrift in der geheimde halten. Die nachträglichen Einfügungen rühren von Bruckenmüllers Hand her. Adresse Dem wolgebornen herre Conradten herre zu Winsperg erbeamrer etc. minem fruntlichen lieben ôhem. A coll. ebenda G 18 or. ch. lit. cl. gerichtet an Frau Anna von Weinsberg. B coll. ebenda G 18 cop. ch. nach Vorl. A. Mit Schnurlöchern; Einlage zu dem Brief Konrads an K. Albrecht vom 8. Nov. Inr. 222J. Der Bote kehrte nach nr. 165 art. 50 von Rain (am Lech?), wo er den Tod K. Albrechts erfuhr, über Nürnberg wieder zu Konrad zurück. Min fruntlichen grus zuvor. lieber oheim. ich laz dich wissen, daz hut am don- Nov. 5 derstag a uf mittentag noch datum diß briffs zu Basel in dem conclufe b offentlichen erwelet ist worden und auch verkünt ein nûwer heiliger vatter ein babst, iczunden genant, alza ere wil, der vor der erwelung genant waz ein a herzog von Soffogia, den die heilige vetter im conclufe einmüttiglichen erwelet haben1. und lieber ohem, ich hab dir die erwelung verkunt bi diesem gegenwertigen botten, dem ich enpfolhen habe und gebetten zu dir zu komen in dem schifflin nacht und tag zu ilen; und habe die neuw erwelung eines babst dir verkündet, daz got dem herren zu ere, und minem allergnedigsten lieben herren dem Romischen künig und dir und andern minen herren zu erkennen geben sich zu understen, daz kein zisma in der heiligen Kristenheit in zukunftigen ziten bi sinen künglichen gnaden ufensten môge, wann ein iglicher Cristenlicher mensche wol merken mag, wie zu Costencz in dem concilium so groß můwe und arbeit und gros gut dadurch verzert ist worden von geistlichen und werntlichen herren etc. umb einikeit wegen der heiligen kirchen, daz do alles durch min gnedigen lieben herren die kurfursten und andere min herren, diec zu Franckfurt sin zu diesen ziten, wol understanden werden mag. darumb lieber ohem, ich bit dich in lieb, daz du darzu tun wollest, daz solch cisma und widerwertikeit in der heiligen kirchen in abewesen mins allergnedigsten herren dez Römischen konigs und ander kônig und herren fürsten graffen ritter und knechten und d allen Cristenmenschen dadurch ufenstunde in der heilige Cristenheit; und bitte dich, daz du das den herren und ambasiatoribus, die do sint uf dem tag zu Franckfurt, verkünden und mit in reden wollest sie zu bitten, daz sie ansehen wollen die vorberürten leufe und darzu nicht dun, alz lange biz den egnanten dem Rômischen kûnig und andern kônigen fürsten etc. die nûwe er- walung eines babst für ir kungliche gnad bracht wirdet. so hoffe ich zu got, wo es also geschee und im also nachgen werdent, daz alle ding zu guttem stat und wesen komen werden. geben 1439 Nov. 5 zu Basel uf diee dritte stunde am donerstag noch omnium sanctorum anno domini 1439. Johann graf zu Tierstein pfalzgraff des stifts zu Basel und herre zu Pfeffingen. 15 20 25 30 10 1439 213. Kardinal Ludwig von Arles an Konrad von Weinsberg: teilt ihm die Wahl des Herzogs von Nov. 5 Savoyen zum Papst mit; bittet ihn, diese Nachricht an König und Kurfürsten zu übermitteln. 1439 Nov. 5 Basel. 35 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 18 cop. ch. Mil Schnurlöchern, also Einlage in den Brief Konrads an K. Albrecht, unsere nr. 222. Adresse Magnifico militi et potenti baroni domino Conrado de Winsperg hereditario camerario sacri imperii ac sacri Basiliensis concilii pro- tectori amico suo cordialissimo. 40 a) O hat die Satzteile donderstag —briffs; alz ere wil (Z. 10) und ein —Soffogia (Z. 12) als nachträgliche Ausfüllung dreier bei Anfertigung des Schreibens ausgesparter Lücken; A last die erste Lücke unausgefüllt, hat in der zweiten alz er selbs wil und in der dritten wie O; in B stehen diese drei Satzteile (und zwar der zweite in der Fassung von A) von Anfang an im Text. b) B conclafe. c) ergänzt. d) zu em. nit? e) OA fügen die dritte —1439 nachträglich bei; B hat diese Stelle von Anfang an. 45 1 Zur Papstwahl vgl. die Erzählung Segovias, Mon. Conc. 3, 399-427; die Protokolle Hüglins, Conc. Bas. 6, 581 Z. 30 bis 700 Z. 38 passim; Basel Univ.-B. D IV 10 fol. 108ab not. ch., gedruckt: Anzeiger für Schweizer Geschichte 4 (1885), 459; Basel St.-A. Rotes Buch fol. 147 not. ch., gedruckt: Basler Chro- niken 4 (1890), 50. — Uber den Anteil des Protektor- Stellvertreters an der Papstwahl vgl. Conc. Bas. 6, 626 Z. 27 f.; 658 Z. 10 f.; 688 Z. 1-10 und 695 Z. 27-36. — Darstellungen bei Pérouse, Louis Aleman S. 293 bis 294; Valois, Le pape et le concile 2, 181-187; Beck- mann in Conc. Bas. 6, XXXVI-LIV; H. Manger, 50 Die Wahl Amadeos von Savoyen zum Papst durch das Baseler Konzil 1439. Marburg Diss. 1901.
416 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. O aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 18 or. ch. lit. cl. Am Kopfe des Stückes der Satz Lieber ohm, wollest die geschrift in der geheimde halten. Die nachträglichen Einfügungen rühren von Bruckenmüllers Hand her. Adresse Dem wolgebornen herre Conradten herre zu Winsperg erbeamrer etc. minem fruntlichen lieben ôhem. A coll. ebenda G 18 or. ch. lit. cl. gerichtet an Frau Anna von Weinsberg. B coll. ebenda G 18 cop. ch. nach Vorl. A. Mit Schnurlöchern; Einlage zu dem Brief Konrads an K. Albrecht vom 8. Nov. Inr. 222J. Der Bote kehrte nach nr. 165 art. 50 von Rain (am Lech?), wo er den Tod K. Albrechts erfuhr, über Nürnberg wieder zu Konrad zurück. Min fruntlichen grus zuvor. lieber oheim. ich laz dich wissen, daz hut am don- Nov. 5 derstag a uf mittentag noch datum diß briffs zu Basel in dem conclufe b offentlichen erwelet ist worden und auch verkünt ein nûwer heiliger vatter ein babst, iczunden genant, alza ere wil, der vor der erwelung genant waz ein a herzog von Soffogia, den die heilige vetter im conclufe einmüttiglichen erwelet haben1. und lieber ohem, ich hab dir die erwelung verkunt bi diesem gegenwertigen botten, dem ich enpfolhen habe und gebetten zu dir zu komen in dem schifflin nacht und tag zu ilen; und habe die neuw erwelung eines babst dir verkündet, daz got dem herren zu ere, und minem allergnedigsten lieben herren dem Romischen künig und dir und andern minen herren zu erkennen geben sich zu understen, daz kein zisma in der heiligen Kristenheit in zukunftigen ziten bi sinen künglichen gnaden ufensten môge, wann ein iglicher Cristenlicher mensche wol merken mag, wie zu Costencz in dem concilium so groß můwe und arbeit und gros gut dadurch verzert ist worden von geistlichen und werntlichen herren etc. umb einikeit wegen der heiligen kirchen, daz do alles durch min gnedigen lieben herren die kurfursten und andere min herren, diec zu Franckfurt sin zu diesen ziten, wol understanden werden mag. darumb lieber ohem, ich bit dich in lieb, daz du darzu tun wollest, daz solch cisma und widerwertikeit in der heiligen kirchen in abewesen mins allergnedigsten herren dez Römischen konigs und ander kônig und herren fürsten graffen ritter und knechten und d allen Cristenmenschen dadurch ufenstunde in der heilige Cristenheit; und bitte dich, daz du das den herren und ambasiatoribus, die do sint uf dem tag zu Franckfurt, verkünden und mit in reden wollest sie zu bitten, daz sie ansehen wollen die vorberürten leufe und darzu nicht dun, alz lange biz den egnanten dem Rômischen kûnig und andern kônigen fürsten etc. die nûwe er- walung eines babst für ir kungliche gnad bracht wirdet. so hoffe ich zu got, wo es also geschee und im also nachgen werdent, daz alle ding zu guttem stat und wesen komen werden. geben 1439 Nov. 5 zu Basel uf diee dritte stunde am donerstag noch omnium sanctorum anno domini 1439. Johann graf zu Tierstein pfalzgraff des stifts zu Basel und herre zu Pfeffingen. 15 20 25 30 10 1439 213. Kardinal Ludwig von Arles an Konrad von Weinsberg: teilt ihm die Wahl des Herzogs von Nov. 5 Savoyen zum Papst mit; bittet ihn, diese Nachricht an König und Kurfürsten zu übermitteln. 1439 Nov. 5 Basel. 35 Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 18 cop. ch. Mil Schnurlöchern, also Einlage in den Brief Konrads an K. Albrecht, unsere nr. 222. Adresse Magnifico militi et potenti baroni domino Conrado de Winsperg hereditario camerario sacri imperii ac sacri Basiliensis concilii pro- tectori amico suo cordialissimo. 40 a) O hat die Satzteile donderstag —briffs; alz ere wil (Z. 10) und ein —Soffogia (Z. 12) als nachträgliche Ausfüllung dreier bei Anfertigung des Schreibens ausgesparter Lücken; A last die erste Lücke unausgefüllt, hat in der zweiten alz er selbs wil und in der dritten wie O; in B stehen diese drei Satzteile (und zwar der zweite in der Fassung von A) von Anfang an im Text. b) B conclafe. c) ergänzt. d) zu em. nit? e) OA fügen die dritte —1439 nachträglich bei; B hat diese Stelle von Anfang an. 45 1 Zur Papstwahl vgl. die Erzählung Segovias, Mon. Conc. 3, 399-427; die Protokolle Hüglins, Conc. Bas. 6, 581 Z. 30 bis 700 Z. 38 passim; Basel Univ.-B. D IV 10 fol. 108ab not. ch., gedruckt: Anzeiger für Schweizer Geschichte 4 (1885), 459; Basel St.-A. Rotes Buch fol. 147 not. ch., gedruckt: Basler Chro- niken 4 (1890), 50. — Uber den Anteil des Protektor- Stellvertreters an der Papstwahl vgl. Conc. Bas. 6, 626 Z. 27 f.; 658 Z. 10 f.; 688 Z. 1-10 und 695 Z. 27-36. — Darstellungen bei Pérouse, Louis Aleman S. 293 bis 294; Valois, Le pape et le concile 2, 181-187; Beck- mann in Conc. Bas. 6, XXXVI-LIV; H. Manger, 50 Die Wahl Amadeos von Savoyen zum Papst durch das Baseler Konzil 1439. Marburg Diss. 1901.
Strana 417
C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 213. 417 1439 Nov. 5 nuper Magnifice miles et amice precarissime cordiali recommendacione premissa. sacrum concilium vestre magnificencie per spectabilem militem dominum Johannem Offinburg civem Basiliensem scripsit literas credenciales1 in personam dicti domini Johannis, qui ab hinc recessit die veneris 30. mensis preteriti de mane, quo die hora prima aut secunda post meridiem reverendissimi patres dominum futurum pontificem eligere deberent. qui fuerunt triginta tres patres magne probitatis. numero computato intrarunt multum devote et cum sollempni processione patrum concilii et omnium collegiorum regularium hujus civitatis Basi- liensis conclave ad hoc ordinatum per sacrum concilium pro futuri pontificis eleccione fienda. tandem spiritu sancto dirigente et operante die jovis quinta mensis novembris hora decima 10 anno 1439 servatis servandis a et cum omni devocione et summa et matura deliberacione pre- fati patres in summum pontificem elegerunt magne religionis fidelitatis prudencie experiencie vite exemplaris nobilitatis et potencie ecclesie et hujus sacri concilii zelatorem illustrissimum principem dominum Amedeum de Sabaudia, decanum militum religiose viventium in mona- sterio de Rippalia ordinis sancti Mauricii Gebennensis diocesis sito, vulgariter nuncupatum b 15 ducem Sabaudie, utilem et fructuosum pro regimine ecclesie dei in spiritualibus et temporali- bus et acceptum deo et hominibus et sacro imperio ac serenissimo excellentissimo et invictissimo principi domino regi Romanorum, cujus ipse et filii sunt feudatarii et vicarii et vicini patrie Alamanie. spes firma habetur, quod, si ipse velit acceptare hos honorem et onuse, dabitur pax et salus ecclesie per medium ipsius, cum sit dominus prudens et expertus et cum omnibus 20 regibus et principibus tocius Christianitatis affinitate aut consangwinitate vel amicicia con- junctus et sic dominus potens opere et sermone, ut notorium est. ista notifico vestre nobilitati ad gaudium et leticiam et consolacionem, quia hocd, ut firmiter credo, deo ecclesie serenissimo invictissimo et excellentissimo domino Romanorum Hungarie et Bohemie etc. regi et aliis regibus principibus tam ecclesiasticis et secularibus et toti populo acceptum. fuit facta publi- cacio per me, ut moris est, clero et populo in latino, et in volgari per venerabilem virum dominum Johannem de Wiler decretorum doctorem decanum Basiliensem oriundum de nota- bilibus parentibus hujus civitatis Basiliensis, fuit facta ad maximam leticiam et inmensum gaudium tocius concilii et populi et cleri hujus inclite civitatis Basiliensis et cum omni conten- tamento magis, quam possum scribere. intravimus omnes cum sollempni processione et devota; 30 et sic de hoc conclavi recedimus. placeret deo, quod omnis populus Christianus vidisset audi- visset et palpasset formam modum devocionem gravitatem et maturam deliberacionem habi- tam inter patres hujus sacri concilii et specialiter reverendissimos patres dominos electores in facto presentis eleccionis, quia omnes gauderent et contentarentur, fui jam in eleccionibus quatuor summorum pontificum; nunquam fuerunt observate tante gravitates et sollempni- 35 tates devociones et cerimonie et cum tanta pace caritate et quiete, sicut fuit factum in dicta eleccione, prout alias scietis. in brevi domini mei electores reverendissimis patribus et illustrissi- mis principibus sacri imperii electoribus et vestre magnificencie scribent, et demum sacrum concilium per suas literas sive bullam2 suam scribet et intimabit toti orbi, ut moris est. de presenti volui premissa scribere, ut omnia sciatis et intimetis prefatis dominis sacri imperii electoribus 40 et aliis dominis3; et si vobis occurreret nuncius, intimetis prefato domino regi, qui gaudebit et cor suum letabitur, quia habebit virum secundum cor suum justum prudentem utilem man- suetum expertum vicarium suum et fidelem ac devotum et aptum ad regendum ecclesiam dei 5 25 1439 Nov. 5 Okt. 30 a) Vorl. salvandis? b) ergänzt. c) nicht ganz sicher. d) Vorl. vestrum? 1 Nicht aufgefunden; vgl. S. 414 Z. 9 f. 2 Vgl. Dekret der 39. Session vom 17. November 1439, vgl. Mansi 29, 198-201; Mon. Conc. 3, 442 bis 447; Conc. Bas. 6, 715-716; Hefele 7, 786. 3 Vgl. dazu die Notiz: Notandum. uff dornstag nach omnium sanctorum anno 1439 [Nov. 5] ward 50 in dem concilio zu Basel der herezoge von Sophoi 45 zu eim babste gekorn, als daz von eim cardinale und eim graven her geschriben ward etlichen fursten, nach dem als babest Eugenius davor von in ent- saczet was; warumb und umb was orsach weiß daz concilium villicht furzubrengen. (Frankfurt St.-A. Wahltagsacta Tom. 2 fol. 155a not. ch.) Deutsche Reichstags-Akten XIV 53
C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 213. 417 1439 Nov. 5 nuper Magnifice miles et amice precarissime cordiali recommendacione premissa. sacrum concilium vestre magnificencie per spectabilem militem dominum Johannem Offinburg civem Basiliensem scripsit literas credenciales1 in personam dicti domini Johannis, qui ab hinc recessit die veneris 30. mensis preteriti de mane, quo die hora prima aut secunda post meridiem reverendissimi patres dominum futurum pontificem eligere deberent. qui fuerunt triginta tres patres magne probitatis. numero computato intrarunt multum devote et cum sollempni processione patrum concilii et omnium collegiorum regularium hujus civitatis Basi- liensis conclave ad hoc ordinatum per sacrum concilium pro futuri pontificis eleccione fienda. tandem spiritu sancto dirigente et operante die jovis quinta mensis novembris hora decima 10 anno 1439 servatis servandis a et cum omni devocione et summa et matura deliberacione pre- fati patres in summum pontificem elegerunt magne religionis fidelitatis prudencie experiencie vite exemplaris nobilitatis et potencie ecclesie et hujus sacri concilii zelatorem illustrissimum principem dominum Amedeum de Sabaudia, decanum militum religiose viventium in mona- sterio de Rippalia ordinis sancti Mauricii Gebennensis diocesis sito, vulgariter nuncupatum b 15 ducem Sabaudie, utilem et fructuosum pro regimine ecclesie dei in spiritualibus et temporali- bus et acceptum deo et hominibus et sacro imperio ac serenissimo excellentissimo et invictissimo principi domino regi Romanorum, cujus ipse et filii sunt feudatarii et vicarii et vicini patrie Alamanie. spes firma habetur, quod, si ipse velit acceptare hos honorem et onuse, dabitur pax et salus ecclesie per medium ipsius, cum sit dominus prudens et expertus et cum omnibus 20 regibus et principibus tocius Christianitatis affinitate aut consangwinitate vel amicicia con- junctus et sic dominus potens opere et sermone, ut notorium est. ista notifico vestre nobilitati ad gaudium et leticiam et consolacionem, quia hocd, ut firmiter credo, deo ecclesie serenissimo invictissimo et excellentissimo domino Romanorum Hungarie et Bohemie etc. regi et aliis regibus principibus tam ecclesiasticis et secularibus et toti populo acceptum. fuit facta publi- cacio per me, ut moris est, clero et populo in latino, et in volgari per venerabilem virum dominum Johannem de Wiler decretorum doctorem decanum Basiliensem oriundum de nota- bilibus parentibus hujus civitatis Basiliensis, fuit facta ad maximam leticiam et inmensum gaudium tocius concilii et populi et cleri hujus inclite civitatis Basiliensis et cum omni conten- tamento magis, quam possum scribere. intravimus omnes cum sollempni processione et devota; 30 et sic de hoc conclavi recedimus. placeret deo, quod omnis populus Christianus vidisset audi- visset et palpasset formam modum devocionem gravitatem et maturam deliberacionem habi- tam inter patres hujus sacri concilii et specialiter reverendissimos patres dominos electores in facto presentis eleccionis, quia omnes gauderent et contentarentur, fui jam in eleccionibus quatuor summorum pontificum; nunquam fuerunt observate tante gravitates et sollempni- 35 tates devociones et cerimonie et cum tanta pace caritate et quiete, sicut fuit factum in dicta eleccione, prout alias scietis. in brevi domini mei electores reverendissimis patribus et illustrissi- mis principibus sacri imperii electoribus et vestre magnificencie scribent, et demum sacrum concilium per suas literas sive bullam2 suam scribet et intimabit toti orbi, ut moris est. de presenti volui premissa scribere, ut omnia sciatis et intimetis prefatis dominis sacri imperii electoribus 40 et aliis dominis3; et si vobis occurreret nuncius, intimetis prefato domino regi, qui gaudebit et cor suum letabitur, quia habebit virum secundum cor suum justum prudentem utilem man- suetum expertum vicarium suum et fidelem ac devotum et aptum ad regendum ecclesiam dei 5 25 1439 Nov. 5 Okt. 30 a) Vorl. salvandis? b) ergänzt. c) nicht ganz sicher. d) Vorl. vestrum? 1 Nicht aufgefunden; vgl. S. 414 Z. 9 f. 2 Vgl. Dekret der 39. Session vom 17. November 1439, vgl. Mansi 29, 198-201; Mon. Conc. 3, 442 bis 447; Conc. Bas. 6, 715-716; Hefele 7, 786. 3 Vgl. dazu die Notiz: Notandum. uff dornstag nach omnium sanctorum anno 1439 [Nov. 5] ward 50 in dem concilio zu Basel der herezoge von Sophoi 45 zu eim babste gekorn, als daz von eim cardinale und eim graven her geschriben ward etlichen fursten, nach dem als babest Eugenius davor von in ent- saczet was; warumb und umb was orsach weiß daz concilium villicht furzubrengen. (Frankfurt St.-A. Wahltagsacta Tom. 2 fol. 155a not. ch.) Deutsche Reichstags-Akten XIV 53
Strana 418
418 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 utiliter et fructuose. conservat vestram magnificenciam altissimus feliciter et longeve. Nor. 5 Basilea die quinta novembris hora quasi tercia 1439. Ludovicus cardinalis Arelatensis propria et repenta, sed fideliter. in 11439 214. Protestation€ nicht gen. Kurfürsten: erneuern ihre früher abgegebenen Erklärungen, im Streit Nov. III zwischen Konzil und Papst keine Erlasse usw. beider Parteien annehmen, sondern neutral 5 bleiben zu wollen. 1439 November [112] Frankfurt. C aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 262a-263b cop. ch. mit 3 Teil-Uberschriften Prima (secunda, tercia) pars protestacionis und Randbemerkungen; ohne Datum; Varianten bei nr. 185. S coll. ebenda cod. ms. 5049 fol. 130a-131a (Jo. de Segovia lib. 16 cap. 8) cop. ch., ohne die Uberschriften von C; ohne Datum; Varianten bei nr. 185. Ferner in allen anderen Segovia-Handschriften sowie in den Hss. W und D von nr. 220. Gedruckt: Würdtwein 8, 86-91 nach C; Mon. Conc. 3, 429-432 nach S. 10 Nos etc. attendentes, etsi [und weiter wörtlich wie die Protestation vom Mainzer Kur- fürstentag im August nr. 185]. actum a de mense novembris in Franckfordia anno domini 1439. 1439 215. Sechs gen. Kurfürsten vollziehen die auf dem Mainzer Kurfürstentag beschlossene Einung 15 Nov. II 1439 November II Mainz. betr. Haltung im Kirchenstreit. B aus Berlin Geh. St.-A. K. 65. C. or. mb. lit. pat. c. 6 sigg. pend. K coll. Koblenz St.-A. Kurtrier. Staats-Archiv Urkk. I. A. 1569a or. mb. lit. pat. c. 6 sigg. pend. In Dresden H. St.-A. Urk. nr. 6558 or. mb. lit. pat. c. 6 sigg. pend. — In Wien H. H. St.-A. Mainzer Urkk. or. mb. lit. pat. c. 5 sigg. pend. et 1 avulso. — Würzburg St.-A. Mainz- 20 Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 355b-356b cop. mb. — In Würzburg l. c. fol. 358b- 359a inseriert in die Urkunde des Erzbischofs von Bremen von 1439 Dez. 4 nr. 226. —München H. St.-A. Fürstensachen 5 fol. 112 cop. ch. an Herzog Heinrich von Bayern mit nr. 217 übersandt. Gedruckt: u. a. Lünig, Teutsches Reichs-Archiv 15, 303; (Horix) 2, 101-104; Würdtwein 8, 92-94; Dalham, Conc. Salisburgensia S. 210; Günther, Cod. dipl. Rheno-Mosellanus 4, 391; 25 Chmel, K. Friedrich III. 1, 318; Lacomblet, Niederrheinisches Urkundenbuch 4, 277; Minutoli, Friedrich I, 136 (mit unrichtigem Datum: 12. November); Görz, Regesten der Erzbischöfe von Trier S. 173. Von gots gnaden wir Dieterich erzbischof zu Mencze [und weiter wörtlich wie am 14. Au- gust nr. 187, nur heißt es im Titel des Trierers erzbischof statt erwelter und bestedigter (S. 331 30 Z. I); weiter statt und tun kund offenbar mit diesem briefe (Z. 7 f.) heißt es jetzt und tun kunt offentlich mit diesem brief fur uns unsere stift erben und nachkomen; und statt vorgeschriebene stücke puncte und artikel und appellacien (Z. 27) lautet es jetzt vorgeschrieben stucke puncte und artikel, protestacien und appellacien.] der geben ist zû Franckfurt an sant Mertins 1439 Nov. I1 tag des heiligen bischofs anno b domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. 35 [1439 216. Abschied des Frankfurter Fürstentags. Nov. 1I] 1439 November [113/ Frankfurt. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 171ab cop. ch. Gleichzeitiger Vermerk von anderer Hand Abeschit vom tage zu Frangfurd omnium sanctorum [Nov. 1] 1439. cancellarius attulit. Gedruckt: Bachmann, S. 217-218 (nr. VII) aus unserer Vorlage. [I] Es ist geratslagt, das unser gnedigen herren die kurfursten geistlichen und wernt- 40 Aug. 6 lichen die ainung4, die zu Meincz begriffen ist uf sant Sixti tag itzunt vergangen, versigeln a) actum — 1439 von anderer Hand hinzugefügt. b) K nach Cristi geburte tausent vierhundert und im newn- unddreissigisten jare statt anno — nono. 1 In ähnlicher Weise dürfte auch die Appellation des Kurfürstentags Inr. 186] auf dem Frankfurter Fürstentag im November zur Verhandlung und zur Annahme gekommen sein; vgl. oben Z. 34 und S. 440 Z. 1. Nach der handschriftlichen Uberlieferung gehört die Vorlage C unserer nr. 186 zum Frankfurter Tag. 2 Datum nach Zusammenhang mit nr. 215 u. 217. 45 3 Datum nach Zusammenhang mit nr. 215 u. 217. nr. 187; jedoch datiert vom 14. August.
418 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 utiliter et fructuose. conservat vestram magnificenciam altissimus feliciter et longeve. Nor. 5 Basilea die quinta novembris hora quasi tercia 1439. Ludovicus cardinalis Arelatensis propria et repenta, sed fideliter. in 11439 214. Protestation€ nicht gen. Kurfürsten: erneuern ihre früher abgegebenen Erklärungen, im Streit Nov. III zwischen Konzil und Papst keine Erlasse usw. beider Parteien annehmen, sondern neutral 5 bleiben zu wollen. 1439 November [112] Frankfurt. C aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 262a-263b cop. ch. mit 3 Teil-Uberschriften Prima (secunda, tercia) pars protestacionis und Randbemerkungen; ohne Datum; Varianten bei nr. 185. S coll. ebenda cod. ms. 5049 fol. 130a-131a (Jo. de Segovia lib. 16 cap. 8) cop. ch., ohne die Uberschriften von C; ohne Datum; Varianten bei nr. 185. Ferner in allen anderen Segovia-Handschriften sowie in den Hss. W und D von nr. 220. Gedruckt: Würdtwein 8, 86-91 nach C; Mon. Conc. 3, 429-432 nach S. 10 Nos etc. attendentes, etsi [und weiter wörtlich wie die Protestation vom Mainzer Kur- fürstentag im August nr. 185]. actum a de mense novembris in Franckfordia anno domini 1439. 1439 215. Sechs gen. Kurfürsten vollziehen die auf dem Mainzer Kurfürstentag beschlossene Einung 15 Nov. II 1439 November II Mainz. betr. Haltung im Kirchenstreit. B aus Berlin Geh. St.-A. K. 65. C. or. mb. lit. pat. c. 6 sigg. pend. K coll. Koblenz St.-A. Kurtrier. Staats-Archiv Urkk. I. A. 1569a or. mb. lit. pat. c. 6 sigg. pend. In Dresden H. St.-A. Urk. nr. 6558 or. mb. lit. pat. c. 6 sigg. pend. — In Wien H. H. St.-A. Mainzer Urkk. or. mb. lit. pat. c. 5 sigg. pend. et 1 avulso. — Würzburg St.-A. Mainz- 20 Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 355b-356b cop. mb. — In Würzburg l. c. fol. 358b- 359a inseriert in die Urkunde des Erzbischofs von Bremen von 1439 Dez. 4 nr. 226. —München H. St.-A. Fürstensachen 5 fol. 112 cop. ch. an Herzog Heinrich von Bayern mit nr. 217 übersandt. Gedruckt: u. a. Lünig, Teutsches Reichs-Archiv 15, 303; (Horix) 2, 101-104; Würdtwein 8, 92-94; Dalham, Conc. Salisburgensia S. 210; Günther, Cod. dipl. Rheno-Mosellanus 4, 391; 25 Chmel, K. Friedrich III. 1, 318; Lacomblet, Niederrheinisches Urkundenbuch 4, 277; Minutoli, Friedrich I, 136 (mit unrichtigem Datum: 12. November); Görz, Regesten der Erzbischöfe von Trier S. 173. Von gots gnaden wir Dieterich erzbischof zu Mencze [und weiter wörtlich wie am 14. Au- gust nr. 187, nur heißt es im Titel des Trierers erzbischof statt erwelter und bestedigter (S. 331 30 Z. I); weiter statt und tun kund offenbar mit diesem briefe (Z. 7 f.) heißt es jetzt und tun kunt offentlich mit diesem brief fur uns unsere stift erben und nachkomen; und statt vorgeschriebene stücke puncte und artikel und appellacien (Z. 27) lautet es jetzt vorgeschrieben stucke puncte und artikel, protestacien und appellacien.] der geben ist zû Franckfurt an sant Mertins 1439 Nov. I1 tag des heiligen bischofs anno b domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. 35 [1439 216. Abschied des Frankfurter Fürstentags. Nov. 1I] 1439 November [113/ Frankfurt. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 171ab cop. ch. Gleichzeitiger Vermerk von anderer Hand Abeschit vom tage zu Frangfurd omnium sanctorum [Nov. 1] 1439. cancellarius attulit. Gedruckt: Bachmann, S. 217-218 (nr. VII) aus unserer Vorlage. [I] Es ist geratslagt, das unser gnedigen herren die kurfursten geistlichen und wernt- 40 Aug. 6 lichen die ainung4, die zu Meincz begriffen ist uf sant Sixti tag itzunt vergangen, versigeln a) actum — 1439 von anderer Hand hinzugefügt. b) K nach Cristi geburte tausent vierhundert und im newn- unddreissigisten jare statt anno — nono. 1 In ähnlicher Weise dürfte auch die Appellation des Kurfürstentags Inr. 186] auf dem Frankfurter Fürstentag im November zur Verhandlung und zur Annahme gekommen sein; vgl. oben Z. 34 und S. 440 Z. 1. Nach der handschriftlichen Uberlieferung gehört die Vorlage C unserer nr. 186 zum Frankfurter Tag. 2 Datum nach Zusammenhang mit nr. 215 u. 217. 45 3 Datum nach Zusammenhang mit nr. 215 u. 217. nr. 187; jedoch datiert vom 14. August.
Strana 419
C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 213-217. 419 sullen, und nemlichen diejenen, die danne itzunt hie personlich sind, fur sich ; und die andern, nemlichen unser herren der pfalzgrave, herzog von Sachsen und marggraf zu Brandeburg, zu Mergentheim uf sant Lucia tag schirstkunftig auch versigeln lassen sullen alle sechs brieve der Dez.13 kurfursten; und iglicher sol der einen fur sich behalten. [2] Item sullen die erzbischove von Magdeburg und Premen sulche einung auch ver- sigeln mit iren sigeln und also besigelt schicken auf sant Lucia tag in unsers herren von Meincz Dez. 13 kanzlei. da sullen sie danne auch finden einen besigelten brief unser herren der kurfursten, widerumb mit sich heim zu nemen und versigelt zu behalten; und also werden der besigelten brief acht. [3] [Folgt das Formular zur Beitrittserklärung, unsere nr. 218./ 10 217. Kurfürstliches Aufforderungsschreiben an geistliche und weltliche Fürsten, der in Frankfurt 1439 Nov. 11 geschlossenen Union beizutreten. 1439 November I1 Frankfurt. 15 20 D aus Dresden H. St.-A. LOC. 4369 fol. 172a cop. ch. (Formular.) J coll. Düsseldorf St.-A. Jülich-Berg. Litteralien Q I or. ch. lit. cl. c. 3 sigg. in v. impr. mit Verschickungsschnitten. Adresse Dem hochgeboiren fursten herren Gerarde herzougen zu Gulge ind zu dem Berge etc. und graven zu Ravensberge unserm besundern lieben frunde und neven. Unterschrift Von gottes genaden Dietrich zu Mencze, Dietrich zů Côllen und Jacob zû Trier erzbischove etc., Ott pfalzgrave bi Rine etc. formunder des hochgeborn fürsten hern Ludwigs pfalzgraven etc. und herzogen in Baiern, Fridrich herzoge zu Sachssen etc. lantgrave in Doringen und marggrave zu Missen und Fridrich marggrave zů Branden- burg etc. und burggrave zu Nuremberg, alle des heiligen Römischen richs kurfürsten. M coll. München H. St.-A. Fürstensachen 5 fol. 101 cop. ch. Mit Verschickungsverschnitten ohne Siegel. Adresse Dem hochgeborenen fürsten hern Heinrich pfalzgraven bi Rine und herzogen in Bairen, unserm besundern lieben frunde ôheimen vettern und swager. Vgl. S. 418 Z. 23 ff. 25 Unsre fruntliche dinste zuvor. hochgeborner furste. liber besunder frund a. was groses unrats uß sollicher zweitracht, die dann in der heiligen kirchen zwuschen unserm heiligen vater b babst Eugenio und dem heiligen concilio zu Basel in der heiligen Cristenheit und sunder- lichen in Deutschen landen uferstanden ist, hat uwere lieb zu guter masse wol gehort und ver- 30 standen. und wann nuc solliche zweitrechte ie me und tiefer inriessetd und inprichet, davon wir besorgen, das daruß vile groser unrate in dem heiligen Romischen reiche wachsen wurde, wief das mit hilf uwer lieb, unser kurfursten und ander Cristenlicher fursten nicht verhutet und vorkomen wurde, darzu wir danne geneiget sind zu tun alles, das wir vermugen. und der worten, das wir das dester volliclicher getun und das heilige reich in einickeit und fride gehalten 35 mugen, sind wir mit andern erzbischoven Deutscher lande eimuticlichen uberkomen und haben uns vereiniget bi enander zu sein und zu bleiben, in massen solliche abeschrift1, die hie-innen verslossen ist, eigentlichen inneheldit. und wiewol uwere liebs daruber und dabie nit ist gewest und dabei auch nimandes gehabt, habin wir doch keinen zweifel, uwere lieb wolle sich von uns in solicher gotlicherh einunge nit scheiden. davon so bitten wir dieselb 40 uwere lieb, so wir fruntlichst mogen, ir wollet vor euch, uwere lande und lûte zu uns in solliche einunge tretin, darinnen bei uns sein bleiben und des uwern brief ubergebin und senden uns erzbischoven Ditherichen zu Mencz, in massen in einer andern formen2 hirinnen verslossen begriffen ist, gote dem almechtigen zu lobe und dem heiligen Romischen riche zu troste und zu nûtze. dann wir getrauwen, das solliche unser einunge zu dem fride in der heiligen kirchen 45 zu machen furderlichen dienen mûge, und bitten des uwerei antwert. datumk Franc- furd ipso die Martini. 11439] Nov. 1I a) J add. ind neve. b) M add. dem. c) M add. taeglichen. d) M om. inriesset und. e) M wol. f) J wa. g) M add. persoenlich. h) J gutlicher. i) JM add. guetlich verschrieben. k) J gegeven ze Franckfurt an sand Martens tag des hiligen bischoffs anno domini 39; M datum Franckfurt an sand Marteins tag anno etc. 39. 50 1 nr. 215. 2 nr. 218.
C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 213-217. 419 sullen, und nemlichen diejenen, die danne itzunt hie personlich sind, fur sich ; und die andern, nemlichen unser herren der pfalzgrave, herzog von Sachsen und marggraf zu Brandeburg, zu Mergentheim uf sant Lucia tag schirstkunftig auch versigeln lassen sullen alle sechs brieve der Dez.13 kurfursten; und iglicher sol der einen fur sich behalten. [2] Item sullen die erzbischove von Magdeburg und Premen sulche einung auch ver- sigeln mit iren sigeln und also besigelt schicken auf sant Lucia tag in unsers herren von Meincz Dez. 13 kanzlei. da sullen sie danne auch finden einen besigelten brief unser herren der kurfursten, widerumb mit sich heim zu nemen und versigelt zu behalten; und also werden der besigelten brief acht. [3] [Folgt das Formular zur Beitrittserklärung, unsere nr. 218./ 10 217. Kurfürstliches Aufforderungsschreiben an geistliche und weltliche Fürsten, der in Frankfurt 1439 Nov. 11 geschlossenen Union beizutreten. 1439 November I1 Frankfurt. 15 20 D aus Dresden H. St.-A. LOC. 4369 fol. 172a cop. ch. (Formular.) J coll. Düsseldorf St.-A. Jülich-Berg. Litteralien Q I or. ch. lit. cl. c. 3 sigg. in v. impr. mit Verschickungsschnitten. Adresse Dem hochgeboiren fursten herren Gerarde herzougen zu Gulge ind zu dem Berge etc. und graven zu Ravensberge unserm besundern lieben frunde und neven. Unterschrift Von gottes genaden Dietrich zu Mencze, Dietrich zů Côllen und Jacob zû Trier erzbischove etc., Ott pfalzgrave bi Rine etc. formunder des hochgeborn fürsten hern Ludwigs pfalzgraven etc. und herzogen in Baiern, Fridrich herzoge zu Sachssen etc. lantgrave in Doringen und marggrave zu Missen und Fridrich marggrave zů Branden- burg etc. und burggrave zu Nuremberg, alle des heiligen Römischen richs kurfürsten. M coll. München H. St.-A. Fürstensachen 5 fol. 101 cop. ch. Mit Verschickungsverschnitten ohne Siegel. Adresse Dem hochgeborenen fürsten hern Heinrich pfalzgraven bi Rine und herzogen in Bairen, unserm besundern lieben frunde ôheimen vettern und swager. Vgl. S. 418 Z. 23 ff. 25 Unsre fruntliche dinste zuvor. hochgeborner furste. liber besunder frund a. was groses unrats uß sollicher zweitracht, die dann in der heiligen kirchen zwuschen unserm heiligen vater b babst Eugenio und dem heiligen concilio zu Basel in der heiligen Cristenheit und sunder- lichen in Deutschen landen uferstanden ist, hat uwere lieb zu guter masse wol gehort und ver- 30 standen. und wann nuc solliche zweitrechte ie me und tiefer inriessetd und inprichet, davon wir besorgen, das daruß vile groser unrate in dem heiligen Romischen reiche wachsen wurde, wief das mit hilf uwer lieb, unser kurfursten und ander Cristenlicher fursten nicht verhutet und vorkomen wurde, darzu wir danne geneiget sind zu tun alles, das wir vermugen. und der worten, das wir das dester volliclicher getun und das heilige reich in einickeit und fride gehalten 35 mugen, sind wir mit andern erzbischoven Deutscher lande eimuticlichen uberkomen und haben uns vereiniget bi enander zu sein und zu bleiben, in massen solliche abeschrift1, die hie-innen verslossen ist, eigentlichen inneheldit. und wiewol uwere liebs daruber und dabie nit ist gewest und dabei auch nimandes gehabt, habin wir doch keinen zweifel, uwere lieb wolle sich von uns in solicher gotlicherh einunge nit scheiden. davon so bitten wir dieselb 40 uwere lieb, so wir fruntlichst mogen, ir wollet vor euch, uwere lande und lûte zu uns in solliche einunge tretin, darinnen bei uns sein bleiben und des uwern brief ubergebin und senden uns erzbischoven Ditherichen zu Mencz, in massen in einer andern formen2 hirinnen verslossen begriffen ist, gote dem almechtigen zu lobe und dem heiligen Romischen riche zu troste und zu nûtze. dann wir getrauwen, das solliche unser einunge zu dem fride in der heiligen kirchen 45 zu machen furderlichen dienen mûge, und bitten des uwerei antwert. datumk Franc- furd ipso die Martini. 11439] Nov. 1I a) J add. ind neve. b) M add. dem. c) M add. taeglichen. d) M om. inriesset und. e) M wol. f) J wa. g) M add. persoenlich. h) J gutlicher. i) JM add. guetlich verschrieben. k) J gegeven ze Franckfurt an sand Martens tag des hiligen bischoffs anno domini 39; M datum Franckfurt an sand Marteins tag anno etc. 39. 50 1 nr. 215. 2 nr. 218.
Strana 420
420 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 11439 218. Formular der Beitrittserklärung zu der von den Kurfürsten in Frankfurt geschlossenen Nov. 1I] [ 1439 November 111/. Union. Daus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 173a cop. ch. A coll. ebenda fol. 171ab cop. ch. (art. 3 unserer nr. 216). Erwähnt: Droysen 1, 629; Pückert S. 117. 5 Wir N. a bekennen und thun kunt offenlichen mit b dissem brief, als der allerdurchluch- tigiste furste und herre unser gnedigere liber herre herre Albrecht Romischer konig [folgt Titulatur] von sollicher swerer zweitracht wegin, die sich d leider gemacht hat und uferstanden ist zwuschen unserm heiligen vater babst Eugenio und dem heiligen concilio zu Basel, vor- Nov. 1 ziten und auch itzund uf einen tag zu Francfurt gehalten zu allerheiligen tag allernest ver- 10 gangen sich mit den erwirdigsten und hochgebornen allen und iglichen des heiligen Romischen reichs kurfursten und andern fursten geistlichen und werntlichen einige zu sein zu bleiben und einmuteclichen fride und gnade zu machen in der heiligen kirchen, verstrickete und verbunden habenf in forme und massen, das ire buntesbriveg2 außweist, der hirnach folget und geschriben stet : „Von gots gnaden wir Ditherich etc.", (alsh dann die ander abeschrift hiebei 15 und mitegesant außweist), das wir zu dem obgnanten unserm allergnedigsten herreni, andern unsern liben herren ohmen und guten frunden und in solliche einunge getretin und eingangen sind, sullen und wollin auch die in allen iren stucken sinnen inhaltung und begriffen genzlichen und getruwelichen halten und volfuren, uns von in nicht scheiden aderk scheiden lassen in den sachen umb keinerlei sach willen ane arg und allis geverde. das geredin und 20 geloben wir auch bie unsern furstenlichen treuwen geginwerntlichen in craft dicz briefs. zul datum. urkunde etc. 1439 219. Ebff. Dietrich von Mainz, Dietrich von Köln und Jakob von Trier an das Baseler Konzil3. Nov. 12 1439 November 12 Frankfurt. Beilegung des Streites im Deutschorden. Aus Königsberg St.-A. Schubl. 12 nr. 8 cop. mb., inseriert in die Notariatsurkunde (or.) über 25 Verlesung des Schreibens vom 28. Nov. 1439 [vgl. Anm. 3]. Erw.: Voigt 7, 740 Anm. 3. Reverendissimis reverendisque patribus venerabilibus et egregiis viris in sacra sinodo Basiliensi constitutis dominis et amicis nostris singularissimis humilima recommendacione premissa. reverendissimi reverendique patres venerabiles et egregii viri domini et amici nostri 30 convenientibus nobis in dieta Franckfordensi hiis diebus ad prosequen- singularissimi. dum diligenter tractatus pacis ecclesie universalis accesserunt solempnes oratores venerabiles religiosi et magnifici viri magistri ordinis Theutonicorum hospitalis beate Marie virginis Jero- solomitani4 exponentes nobis graves differencias5 subortas inter prefatum magistrum et quen- dam sibi subditum preceptorem per Almaniam et Galliam ordinis predicti, quod multiplici 35 respectu dolenter audivimus. et ideo volentes inter has partesm eciam sollicitudines nostras permaximas in republica possetenus intendere personis et rebus ordinis predicti, qui sacratus in multo cruore Christifidelium factus est clipeus et propugnaculum non mediocre fidei neenon singulare membrum atque ornamentum sacri imperii Romani, invenimus auxiliante deo quedam honesta ac salubria media" deservitura juxta spem nostram paci et concordie inter 40 a) A add. Lantgraf zu Hessen, Ulrich grave zu Wirtenberg. b) A etc. statt mit dissem brief. c) A gnedigister. d) A add. danne. e) so A; D versterket. f) om. D. g) A puentnussebrieve. h) A om. als — aus- weist. i) om. D. k) A noch. 1) A und des zu urkund so haben wir unsere insigel mit rechter wissen hiran lassen hengen. der geben ist etc. statt zu — datum. m) ergänzt. 1 Datierung gemäß Zusammenhang mitnr.216 u.217. 2 nr. 215. 3 Dieser Brief wurde nach einem Notariatsinstrument des Erardus Busselli am 28. November 1439 (1439 mensis novembris die veneris vicesima octava) in der Generalkongregation des Baseler Konzils verlesen; (Königsberg St.-A. Schl. 12 nr. 8 or. mb. lit. pal., vgl. 45 auch Mon. Conc. 3,428 Z. 18-23; Conc.Bas. 6,726 Z.10f.) 4 Vgl. nr. 223 Quellenbeschreibung. 5 Vgl. S. 303 Anm. 2. 6 Vgl. S. 425 Z. 20 ff. und den Bericht des Dr. Johann von Ast an den Hochmeister Paul von Rußdorf vom 50
420 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 11439 218. Formular der Beitrittserklärung zu der von den Kurfürsten in Frankfurt geschlossenen Nov. 1I] [ 1439 November 111/. Union. Daus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 fol. 173a cop. ch. A coll. ebenda fol. 171ab cop. ch. (art. 3 unserer nr. 216). Erwähnt: Droysen 1, 629; Pückert S. 117. 5 Wir N. a bekennen und thun kunt offenlichen mit b dissem brief, als der allerdurchluch- tigiste furste und herre unser gnedigere liber herre herre Albrecht Romischer konig [folgt Titulatur] von sollicher swerer zweitracht wegin, die sich d leider gemacht hat und uferstanden ist zwuschen unserm heiligen vater babst Eugenio und dem heiligen concilio zu Basel, vor- Nov. 1 ziten und auch itzund uf einen tag zu Francfurt gehalten zu allerheiligen tag allernest ver- 10 gangen sich mit den erwirdigsten und hochgebornen allen und iglichen des heiligen Romischen reichs kurfursten und andern fursten geistlichen und werntlichen einige zu sein zu bleiben und einmuteclichen fride und gnade zu machen in der heiligen kirchen, verstrickete und verbunden habenf in forme und massen, das ire buntesbriveg2 außweist, der hirnach folget und geschriben stet : „Von gots gnaden wir Ditherich etc.", (alsh dann die ander abeschrift hiebei 15 und mitegesant außweist), das wir zu dem obgnanten unserm allergnedigsten herreni, andern unsern liben herren ohmen und guten frunden und in solliche einunge getretin und eingangen sind, sullen und wollin auch die in allen iren stucken sinnen inhaltung und begriffen genzlichen und getruwelichen halten und volfuren, uns von in nicht scheiden aderk scheiden lassen in den sachen umb keinerlei sach willen ane arg und allis geverde. das geredin und 20 geloben wir auch bie unsern furstenlichen treuwen geginwerntlichen in craft dicz briefs. zul datum. urkunde etc. 1439 219. Ebff. Dietrich von Mainz, Dietrich von Köln und Jakob von Trier an das Baseler Konzil3. Nov. 12 1439 November 12 Frankfurt. Beilegung des Streites im Deutschorden. Aus Königsberg St.-A. Schubl. 12 nr. 8 cop. mb., inseriert in die Notariatsurkunde (or.) über 25 Verlesung des Schreibens vom 28. Nov. 1439 [vgl. Anm. 3]. Erw.: Voigt 7, 740 Anm. 3. Reverendissimis reverendisque patribus venerabilibus et egregiis viris in sacra sinodo Basiliensi constitutis dominis et amicis nostris singularissimis humilima recommendacione premissa. reverendissimi reverendique patres venerabiles et egregii viri domini et amici nostri 30 convenientibus nobis in dieta Franckfordensi hiis diebus ad prosequen- singularissimi. dum diligenter tractatus pacis ecclesie universalis accesserunt solempnes oratores venerabiles religiosi et magnifici viri magistri ordinis Theutonicorum hospitalis beate Marie virginis Jero- solomitani4 exponentes nobis graves differencias5 subortas inter prefatum magistrum et quen- dam sibi subditum preceptorem per Almaniam et Galliam ordinis predicti, quod multiplici 35 respectu dolenter audivimus. et ideo volentes inter has partesm eciam sollicitudines nostras permaximas in republica possetenus intendere personis et rebus ordinis predicti, qui sacratus in multo cruore Christifidelium factus est clipeus et propugnaculum non mediocre fidei neenon singulare membrum atque ornamentum sacri imperii Romani, invenimus auxiliante deo quedam honesta ac salubria media" deservitura juxta spem nostram paci et concordie inter 40 a) A add. Lantgraf zu Hessen, Ulrich grave zu Wirtenberg. b) A etc. statt mit dissem brief. c) A gnedigister. d) A add. danne. e) so A; D versterket. f) om. D. g) A puentnussebrieve. h) A om. als — aus- weist. i) om. D. k) A noch. 1) A und des zu urkund so haben wir unsere insigel mit rechter wissen hiran lassen hengen. der geben ist etc. statt zu — datum. m) ergänzt. 1 Datierung gemäß Zusammenhang mitnr.216 u.217. 2 nr. 215. 3 Dieser Brief wurde nach einem Notariatsinstrument des Erardus Busselli am 28. November 1439 (1439 mensis novembris die veneris vicesima octava) in der Generalkongregation des Baseler Konzils verlesen; (Königsberg St.-A. Schl. 12 nr. 8 or. mb. lit. pal., vgl. 45 auch Mon. Conc. 3,428 Z. 18-23; Conc.Bas. 6,726 Z.10f.) 4 Vgl. nr. 223 Quellenbeschreibung. 5 Vgl. S. 303 Anm. 2. 6 Vgl. S. 425 Z. 20 ff. und den Bericht des Dr. Johann von Ast an den Hochmeister Paul von Rußdorf vom 50
Strana 421
C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 218-220. 421 partes nominatas. et quia intelleximus per sacrum concilium institutum esse dietam Nuren- berge ad proximum festum purificationis beate Marie virginis in materia differencie predicte, hec duximus significanda eisdem reverendissimis paternitatibus vestris, ut non fatigentur in mittendo ad illam dietam laboribus et expensis, cum nostri et Romani imperii peculiariter 5 intersit vigilanti cura fidos adhibere labores pro statu et salute ordinis supradicti. altissimus vestras reverendissimas paternitates dirigere et conservare dignetur ad consolacionem et pacem datum Franckfordie duodecima novembris nostris sub sigillis anno ecclesie sue sancte. domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. Earundem vestrarum reverendissimarum paternitatum devoti Theodericus Maguntinensis Theodericus Coloniensis et Jacobus Treverensis archiepiscopi. 1440 Febr. 2 1439 Nov. 12 10 220. Ebf. Dietrich von Köln an alle Geistlichen, Laien und Notare seiner Diözese: befichlt, sich 1439 November 28 Bergheim. der kurfürstlichen Protestation gemäß zu verhalten. 1439 Nov. 28 15 W€aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 133a-134b cop. ch. Uberschrift von derselben Hand Littera publicacionis protestacionis sacri Romani imperii electorum per unum ex eis publicata. D coll. Düsseldorf St.-A. Cleve-Mark, Verhältnisse zu Kur-Köln 4a fol. 28 ff. cop. ch., trans- sumiert in einer Urkunde Erzbischof Dietrichs vom 7. Juli 1441. Gedruckt: Jos. Hansen, Westfalen und Rheinland im 15. Jh. Publikationen aus d. preuß. Staats- archiven 34, 31-33 nach Vorl. D. 25 35 40 Theodericus dei gracia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus [usw., beklagt, daß seine Bemühungen um Herstellung des kirchlichen Friedens von beiden Teilen zurückgewiesen worden seien; fährt dann fort:] tandem et novissime de mense presenti nos unacum eisdem principibus coelectoribus nostris cum assensu et adhesione archiepiscoporum et quorundam episcoporum et principum per Germaniam constitutorum ad evitandas plurimas perplexitates ex hujusmodi dissensione detestanda et illius occasione surgentes et sub spe firma, quod ex hoc partes ipse ad concordiam cicius inclinentur, super modo per nos in terris et diocesibus a nobis subjectis tenendo quoad obedienciam, quam utraque parcium jamdictarum sibi invicem adversancium cum insolubili perplexitate a nobis et subditis nostris conatur exigere, ad invicem convenimus et protestati sumus. [Folgt unsere nr. 214]. quo circab hoc presens publicum edictum in nostra civitate Coloniensi majoris et sancti Andree et extra illam sancti Cassii Bunnensis, sancti Quirini Nussiensis et sancti 30 Victoris Xanctensis et sancti Patrocli Susatensis ecclesiarum valvis sive portis infra missarum solempnia, dum ibidem populi multitudo ad divina audienda ac alias fuerit congregata, affigendum publicandum et exe- quendum vobis dominis abbatibus prioribus prepositis decanis c et aliis, quibus presentes littere diriguntur, et vestrum cuilibet in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena, quam ferimus in hiis scriptis, aliisque in dicta protestacione contentis penis, precipimus. et mandamus, quatenus de cetero vos et quilibet vestrum, cujuscunque gradus status ordinis vel condicionis fuerit, juxta modum per nos et dictos principes coelectores nostros, ut supra in ipsa protestacione exprimitur, conventum et protestatum et alias juxta ipsius protestacionis continenciam et tenorem vos geratis et habeatis atque ipsi protestacioni et ejus contentis assenciatis realiter etd, cum effectu, districtius inhibentes sub penis antedictis, ne contra ejusdem protestacionis formam et tenorem edictum sentenciam et processum sive alias mandatum quodeunque sacri concilii aut eciam s. d. n. Eugenii pape, eciamsi favore cujusvis loci vel persone concessum prima facie videatur, in quibuscunque causis vel negociis eciam actu pendente, que per se aut alios sua auctoritate post tempus hujus protestacionis sive exnunc inantea fieri contingeret fulminatae sive fulminanda, recipiatis publicetis seu affigatis aut eciam impetretis sive promoveatis vel impetratisg seu motu proprio forsan [1439 Nov.] 20 45 a) D dicionibus ? b) D add. per. c) om. D. d) om. W. e) D fulminatum sive fulminandum. 1) D recipiatur, publicetur et affigatur aut eciam impetretur sive promoveatur statt recipiatis — promoveatis. g) D impetratum bezw. concessum statt impetratis bezw. concessis. 29. November: Zu dem von dem Konzil nach Nürn- berg angesetzten Tag sind auch die Kurfürsten, be- sonders die geistlichen, geladen. Auf dem Tag zu 50 Frankfurt haben sich aber die Kurfürsten der Sache angenommen in der Meinung, daß es nicht notwendig sei, die Sache vor dem Konzil oder anderswo zu be- treiben. Darauf haben die Kurfürsten ihre Botschaft zum Hochmeister, zu den Livländern und dem ehe- 55 maligen Deutschmeister geschickt, um zu vernehmen, ob man ihnen darin folgen wolle; dem Konzil haben sie geschrieben, es möge in der Sache nichts mehr lun. Rät dem Hochmeister, sich für die Entscheidung durch die Kurfürsten auszusprechen; der Deutschmeister will, wie er gehört, bei dem vom Konzil gesetzten Tag bleiben; der Kardinal von Arles und andere wollen die Sache gern beim Konzil behalten. [Folgen neue Zei- tungen über Verhältnisse und Ereignisse in Basel.] Dat. Basel Andres abent 39. (Königsberg St.-A. Schbl. II/a nr. 34 or. ch. lit. cl.)
C. Akten zu den Verhandlungen über den Kirchenstreit nr. 218-220. 421 partes nominatas. et quia intelleximus per sacrum concilium institutum esse dietam Nuren- berge ad proximum festum purificationis beate Marie virginis in materia differencie predicte, hec duximus significanda eisdem reverendissimis paternitatibus vestris, ut non fatigentur in mittendo ad illam dietam laboribus et expensis, cum nostri et Romani imperii peculiariter 5 intersit vigilanti cura fidos adhibere labores pro statu et salute ordinis supradicti. altissimus vestras reverendissimas paternitates dirigere et conservare dignetur ad consolacionem et pacem datum Franckfordie duodecima novembris nostris sub sigillis anno ecclesie sue sancte. domini millesimo quadringentesimo tricesimo nono. Earundem vestrarum reverendissimarum paternitatum devoti Theodericus Maguntinensis Theodericus Coloniensis et Jacobus Treverensis archiepiscopi. 1440 Febr. 2 1439 Nov. 12 10 220. Ebf. Dietrich von Köln an alle Geistlichen, Laien und Notare seiner Diözese: befichlt, sich 1439 November 28 Bergheim. der kurfürstlichen Protestation gemäß zu verhalten. 1439 Nov. 28 15 W€aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 133a-134b cop. ch. Uberschrift von derselben Hand Littera publicacionis protestacionis sacri Romani imperii electorum per unum ex eis publicata. D coll. Düsseldorf St.-A. Cleve-Mark, Verhältnisse zu Kur-Köln 4a fol. 28 ff. cop. ch., trans- sumiert in einer Urkunde Erzbischof Dietrichs vom 7. Juli 1441. Gedruckt: Jos. Hansen, Westfalen und Rheinland im 15. Jh. Publikationen aus d. preuß. Staats- archiven 34, 31-33 nach Vorl. D. 25 35 40 Theodericus dei gracia sancte Coloniensis ecclesie archiepiscopus [usw., beklagt, daß seine Bemühungen um Herstellung des kirchlichen Friedens von beiden Teilen zurückgewiesen worden seien; fährt dann fort:] tandem et novissime de mense presenti nos unacum eisdem principibus coelectoribus nostris cum assensu et adhesione archiepiscoporum et quorundam episcoporum et principum per Germaniam constitutorum ad evitandas plurimas perplexitates ex hujusmodi dissensione detestanda et illius occasione surgentes et sub spe firma, quod ex hoc partes ipse ad concordiam cicius inclinentur, super modo per nos in terris et diocesibus a nobis subjectis tenendo quoad obedienciam, quam utraque parcium jamdictarum sibi invicem adversancium cum insolubili perplexitate a nobis et subditis nostris conatur exigere, ad invicem convenimus et protestati sumus. [Folgt unsere nr. 214]. quo circab hoc presens publicum edictum in nostra civitate Coloniensi majoris et sancti Andree et extra illam sancti Cassii Bunnensis, sancti Quirini Nussiensis et sancti 30 Victoris Xanctensis et sancti Patrocli Susatensis ecclesiarum valvis sive portis infra missarum solempnia, dum ibidem populi multitudo ad divina audienda ac alias fuerit congregata, affigendum publicandum et exe- quendum vobis dominis abbatibus prioribus prepositis decanis c et aliis, quibus presentes littere diriguntur, et vestrum cuilibet in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena, quam ferimus in hiis scriptis, aliisque in dicta protestacione contentis penis, precipimus. et mandamus, quatenus de cetero vos et quilibet vestrum, cujuscunque gradus status ordinis vel condicionis fuerit, juxta modum per nos et dictos principes coelectores nostros, ut supra in ipsa protestacione exprimitur, conventum et protestatum et alias juxta ipsius protestacionis continenciam et tenorem vos geratis et habeatis atque ipsi protestacioni et ejus contentis assenciatis realiter etd, cum effectu, districtius inhibentes sub penis antedictis, ne contra ejusdem protestacionis formam et tenorem edictum sentenciam et processum sive alias mandatum quodeunque sacri concilii aut eciam s. d. n. Eugenii pape, eciamsi favore cujusvis loci vel persone concessum prima facie videatur, in quibuscunque causis vel negociis eciam actu pendente, que per se aut alios sua auctoritate post tempus hujus protestacionis sive exnunc inantea fieri contingeret fulminatae sive fulminanda, recipiatis publicetis seu affigatis aut eciam impetretis sive promoveatis vel impetratisg seu motu proprio forsan [1439 Nov.] 20 45 a) D dicionibus ? b) D add. per. c) om. D. d) om. W. e) D fulminatum sive fulminandum. 1) D recipiatur, publicetur et affigatur aut eciam impetretur sive promoveatur statt recipiatis — promoveatis. g) D impetratum bezw. concessum statt impetratis bezw. concessis. 29. November: Zu dem von dem Konzil nach Nürn- berg angesetzten Tag sind auch die Kurfürsten, be- sonders die geistlichen, geladen. Auf dem Tag zu 50 Frankfurt haben sich aber die Kurfürsten der Sache angenommen in der Meinung, daß es nicht notwendig sei, die Sache vor dem Konzil oder anderswo zu be- treiben. Darauf haben die Kurfürsten ihre Botschaft zum Hochmeister, zu den Livländern und dem ehe- 55 maligen Deutschmeister geschickt, um zu vernehmen, ob man ihnen darin folgen wolle; dem Konzil haben sie geschrieben, es möge in der Sache nichts mehr lun. Rät dem Hochmeister, sich für die Entscheidung durch die Kurfürsten auszusprechen; der Deutschmeister will, wie er gehört, bei dem vom Konzil gesetzten Tag bleiben; der Kardinal von Arles und andere wollen die Sache gern beim Konzil behalten. [Folgen neue Zei- tungen über Verhältnisse und Ereignisse in Basel.] Dat. Basel Andres abent 39. (Königsberg St.-A. Schbl. II/a nr. 34 or. ch. lit. cl.)
Strana 422
422 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. concessis quomodolibet uteminia vel illa allegetisb in judicio sive extra; alioquin vos omnes et singulos contrarium facientes penas supra expressas incurrere volumus ipso facto, ad quarum quidem penarum declaracionem execucionem et exaccionem irremissibiliter procedemus. loca siquidem valvarum seu por- tarum ecclesiarum supradictarum tamquam publica et idonea ad hoc presens publicum nostrum edictum publicandum et exequendum duximus eligenda, que mandatum et inhibicionem hujusmodi suo quasi sono- 5 roso“ preconio et patulo judicio publicabunt ad instar publicorum edictorum, que olim in albo pretorio scribebantur, decernentes, quod mandatum nostrum et inhibicio nostra hujusmodi modo premisso affixa publicata et executa lapsis 10 diebus hujusmodi affixionem publicacionem et execucionem immediate se- quentibus omnes et singulos, quos concernunt, perinde arceant et astringant atque perinde valeant, acsi omnibus et singulis ipsis in eorum propriis personis personaliter et presencialiter lecta et insinuata 10 fuissent, cum non sit verisimile apud ipsas remanere incognitum, quod tam patenter et notarie omnibus datum Bercheimd nostro sub sigillo presentibus appenso anno domini 1439 die 1439 extitit publicatum. Nov. 28 sabbati post festum Katherine virginis. [1439 Nov.] De mandato domini Coloniensis ! H. de Brylon etc. D. Briefwechsel und Berichte nr. 221-224. 1439 Oktober 27 bis November 25. 1439 221. Städtischer Briefwechsel. Okt. 27 bis Nov. 25 15 [1] Am 27. Oktober 1439 richtet Augsburg an Frankfurt die Bitte, die sachen handlung und abescheidung des Tages, zu dem etwieviel fursten und herren --- zesamen kommen werden, bi dem unserm botten mitzu- teilen; geb. Simon u. Judas aubent 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 126 or. mb. lit. cl.) [2] Am 10. November bittet auch Ulm, das bereits die argen und laidigen meare vom Tod K. Albrechts 20 erhalten hat, Frankfurt um die abscheidung des Tages, da anzunchmen ist, daß die kurfúrsten und och ander herren und ire botschaft --- villicht uf dem tage von dez rich und ains andern kunigs zû welen fúrnemmen werden; geb. s. Martins aubent 39. (Ebenda Kaiserbriefe III nr. 127 or. ch. lit. cl.) [3] Am 16. November antwortet Frankfurt den beiden Städten übereinstimmend: Wir lassen euch wissen, dase etliche unserr gn. h. der kurfursten, auch etliche bischofe und andere von wegen u. h. konig Albrechts 25 selger gedechtnis und andere herren kurzlich in unsere stad gewest sin. und vernemen, daz sie fur hand hetten sich zu underreden von der handelunge des concilis zu Basel, der entseczunge babst Eugenii und der welunge des nuwen babstes. Aber auf die leidige und erschreckliche mere und botschaft vom Tode König Albrechts do schieden desselben u. h. des koniges botschaft von dannen und darnach von stont die andern fursten und herren, also daz sie in der sache nichtes geendet noch beslossen haben, als wir ungeverlich vernomen han. 30 dan wir versteen, daz unser gnediger herre von Mencze als ein dechand under den korfursten in meinunge si und furhabe, den korfursten allen zu schriben und tag zu seczen umb welunge eins andern Romischen koniges nach ußwisunge der gulden bullen; und daz der tag gesast sulle werden umb sant Pauwelstag con- [1440] Jan. 25 versionis. dat. fer. 2. p. Martini 1439. (Ebenda Kaiserbriefe III nr. 128 conc. ch. Vermerke: über dem Text Ulme; unter dem Text Augspurg; Rückseite in simili forma den von Ache und Entwurf der Einleitung der für 35 Aachen bestimmten Antwort, vgl. art. 5. — Gedruckt: Janssen I, 485f. nr. 868 nach unserer Vorlage.) [4] Am 17. November schreibt Aachen an Frankfurt: Der Tod K. Albrechts ist urre stat ind uns und vort allen Duytschen sware sache. Deshalb bitten wir euch, da dem Vernehmen nach die fursten ind ire rede ind frunde vast noch binnen urre stat bi einander liegen, uns in heimliger vruntschaft zo schriven - - - einche zidunge ind usdracht van den fursten ind herren ind iren reden ---ind wes man sich darus zo dem besten 40 vermoden woile mogen, want jo uns umb treffliger veetschaft wille unser stede itzund niet gelegen, eins unse vrunde darumb bi uch ze schicken, als wir anders gerne gedaen hetten; geb. mensis novembris 17. die 39. (Ebenda Kaiserbriefe III nr. 129 or. ch. lit. cl. — Erw. Jansen 1, 486.) [5] Frankfurt antwortet am 25. November, das zu diser zit u. gn. h. die fursten noch ir rede nit binnen unser stade sin; im übrigen wie an Augsburg und Ulm fart. 3]; dat. die Katherine 1439. (Ebenda Kaiser- 45 briefe III nr. 128 conc. ch.) 1139 222. Konrad von Weinsberg an K. Albrecht: Papstwahl und Frankfurter Tag. Nov. 8 vember 8 Frankfurt. 1439 No- Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 18 or. ch. lit. cl. mit Schnurlöchern. Adresse Dem allerdurch- luchtigsten fursten und herren herren Albrechten Romschen und zu Ungern zu Behem etc. 50 kunig minem gnedigen lieben herren. Der Bote, der den Brief befördern sollte, kehrte auf die Nachricht vom Tode des Königs wieder um. Vgl. S. 416 Z. 6 ff. Allerdurchluchtigster kunige. mein undertenige schuldige dinst uwern kunglichen gnaden mit willen zu allen ziten bereit. gnediger lieber herre. ich bitte uwer gnade zu wissen, a) W utentes; D utamur oder utantur. b) D allegetur. c) D sonoro. d) D Berchem. e) das —andere 55 herren geändert aus das unsere gnedigen herren die kurfursten kurzlich und andere fursten und herren.
422 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. concessis quomodolibet uteminia vel illa allegetisb in judicio sive extra; alioquin vos omnes et singulos contrarium facientes penas supra expressas incurrere volumus ipso facto, ad quarum quidem penarum declaracionem execucionem et exaccionem irremissibiliter procedemus. loca siquidem valvarum seu por- tarum ecclesiarum supradictarum tamquam publica et idonea ad hoc presens publicum nostrum edictum publicandum et exequendum duximus eligenda, que mandatum et inhibicionem hujusmodi suo quasi sono- 5 roso“ preconio et patulo judicio publicabunt ad instar publicorum edictorum, que olim in albo pretorio scribebantur, decernentes, quod mandatum nostrum et inhibicio nostra hujusmodi modo premisso affixa publicata et executa lapsis 10 diebus hujusmodi affixionem publicacionem et execucionem immediate se- quentibus omnes et singulos, quos concernunt, perinde arceant et astringant atque perinde valeant, acsi omnibus et singulis ipsis in eorum propriis personis personaliter et presencialiter lecta et insinuata 10 fuissent, cum non sit verisimile apud ipsas remanere incognitum, quod tam patenter et notarie omnibus datum Bercheimd nostro sub sigillo presentibus appenso anno domini 1439 die 1439 extitit publicatum. Nov. 28 sabbati post festum Katherine virginis. [1439 Nov.] De mandato domini Coloniensis ! H. de Brylon etc. D. Briefwechsel und Berichte nr. 221-224. 1439 Oktober 27 bis November 25. 1439 221. Städtischer Briefwechsel. Okt. 27 bis Nov. 25 15 [1] Am 27. Oktober 1439 richtet Augsburg an Frankfurt die Bitte, die sachen handlung und abescheidung des Tages, zu dem etwieviel fursten und herren --- zesamen kommen werden, bi dem unserm botten mitzu- teilen; geb. Simon u. Judas aubent 39. (Frankfurt St.-A. Kaiserbriefe III nr. 126 or. mb. lit. cl.) [2] Am 10. November bittet auch Ulm, das bereits die argen und laidigen meare vom Tod K. Albrechts 20 erhalten hat, Frankfurt um die abscheidung des Tages, da anzunchmen ist, daß die kurfúrsten und och ander herren und ire botschaft --- villicht uf dem tage von dez rich und ains andern kunigs zû welen fúrnemmen werden; geb. s. Martins aubent 39. (Ebenda Kaiserbriefe III nr. 127 or. ch. lit. cl.) [3] Am 16. November antwortet Frankfurt den beiden Städten übereinstimmend: Wir lassen euch wissen, dase etliche unserr gn. h. der kurfursten, auch etliche bischofe und andere von wegen u. h. konig Albrechts 25 selger gedechtnis und andere herren kurzlich in unsere stad gewest sin. und vernemen, daz sie fur hand hetten sich zu underreden von der handelunge des concilis zu Basel, der entseczunge babst Eugenii und der welunge des nuwen babstes. Aber auf die leidige und erschreckliche mere und botschaft vom Tode König Albrechts do schieden desselben u. h. des koniges botschaft von dannen und darnach von stont die andern fursten und herren, also daz sie in der sache nichtes geendet noch beslossen haben, als wir ungeverlich vernomen han. 30 dan wir versteen, daz unser gnediger herre von Mencze als ein dechand under den korfursten in meinunge si und furhabe, den korfursten allen zu schriben und tag zu seczen umb welunge eins andern Romischen koniges nach ußwisunge der gulden bullen; und daz der tag gesast sulle werden umb sant Pauwelstag con- [1440] Jan. 25 versionis. dat. fer. 2. p. Martini 1439. (Ebenda Kaiserbriefe III nr. 128 conc. ch. Vermerke: über dem Text Ulme; unter dem Text Augspurg; Rückseite in simili forma den von Ache und Entwurf der Einleitung der für 35 Aachen bestimmten Antwort, vgl. art. 5. — Gedruckt: Janssen I, 485f. nr. 868 nach unserer Vorlage.) [4] Am 17. November schreibt Aachen an Frankfurt: Der Tod K. Albrechts ist urre stat ind uns und vort allen Duytschen sware sache. Deshalb bitten wir euch, da dem Vernehmen nach die fursten ind ire rede ind frunde vast noch binnen urre stat bi einander liegen, uns in heimliger vruntschaft zo schriven - - - einche zidunge ind usdracht van den fursten ind herren ind iren reden ---ind wes man sich darus zo dem besten 40 vermoden woile mogen, want jo uns umb treffliger veetschaft wille unser stede itzund niet gelegen, eins unse vrunde darumb bi uch ze schicken, als wir anders gerne gedaen hetten; geb. mensis novembris 17. die 39. (Ebenda Kaiserbriefe III nr. 129 or. ch. lit. cl. — Erw. Jansen 1, 486.) [5] Frankfurt antwortet am 25. November, das zu diser zit u. gn. h. die fursten noch ir rede nit binnen unser stade sin; im übrigen wie an Augsburg und Ulm fart. 3]; dat. die Katherine 1439. (Ebenda Kaiser- 45 briefe III nr. 128 conc. ch.) 1139 222. Konrad von Weinsberg an K. Albrecht: Papstwahl und Frankfurter Tag. Nov. 8 vember 8 Frankfurt. 1439 No- Aus Öhringen Hohenloh. H.-A. G 18 or. ch. lit. cl. mit Schnurlöchern. Adresse Dem allerdurch- luchtigsten fursten und herren herren Albrechten Romschen und zu Ungern zu Behem etc. 50 kunig minem gnedigen lieben herren. Der Bote, der den Brief befördern sollte, kehrte auf die Nachricht vom Tode des Königs wieder um. Vgl. S. 416 Z. 6 ff. Allerdurchluchtigster kunige. mein undertenige schuldige dinst uwern kunglichen gnaden mit willen zu allen ziten bereit. gnediger lieber herre. ich bitte uwer gnade zu wissen, a) W utentes; D utamur oder utantur. b) D allegetur. c) D sonoro. d) D Berchem. e) das —andere 55 herren geändert aus das unsere gnedigen herren die kurfursten kurzlich und andere fursten und herren.
Strana 423
D. Briefwechsel und Berichte nr. 221-223. 423 25 30 daz der gestrenge herr Hanman Offinburg ritter uf dinstag nehst vergangen mit briefenl von dem heiligen concilium zu mir her gein Frankfurt kame und bracht ware botschaft, wie ein große menige bischof und prelaten gein Basel kummen und uf fritag vor allerheiligen tag in daz conclave ingangen weren ein babst zu erwelen etc. also uf sontag vor sant Martins tag 5 umb vesperzit da kamen mir briefe2 von Basel, derselben briefe abgeschrift ich uwern gnaden herin verslossen sende, daran uw. gn. wol vernimpt, wie mir geschriben ist von der handelung wegen zu Basel etc. also meint ich, daz mir wol gebûrt solichs uw. gn. zu wissen ze tûn, und besunder, dwile mir der cardinal daz mit siner hant geschriben hat ; wiewol ein soliches uw. gn. sonst auch geschriben mage werden. und als mir uw. gn. geschriben 3 und an mich begert 10 habt her gein Frankfurt zu uw. gn. ambasiatores ze kummen, also bin ich gehorsam und des willig gewesen. und ist also hie von uw. gn. wegen min herren und güten frunde nemlichen den von Augspurg von Regenspurg und von Ky’emse bischofe, der apt von Schotten zu Wien, meister Hans von Eyche und ich. und si sein alle gar flißig und emBiglichen in allen sachen, waz ine und mir mit sampt ine empholhen ist von uw. gn. doch so ist noch nichtz alhie reht 15 angefangen noch beslossen, daz si noch ich uw. gn. nicht grüntlichen von den sachen geschriben konnen oder mogen etc. und als mir die briefe kamen, so vor geschriben stet, da waren min gnedige herrn von Mencze von Coln und von Tryer erzbischofe, ander miner herrn der kurfursten, ander fursten erzbischof und sonst bischof ambasiatores und wir die obgnanten von uw. gn. wegen bi einander. also ließ ich si die brief hôren, uf daz daz si sich in allen sachen 20 wüsten darnach zu richten. und dwile sich die sachen also gemacht haben, so bitten ich uw. gn. dinstlichen mit demûtigem vleis, daz uw. gn. mir eigintlichen wol tûn schriben, wie ich mich nûn hinfüre halten solle in den sachen, dwile noch nit hie beslossen ist, wie man sich in den sachen halten wôlle. dann womit ich uw. gn. in den und andern sachen zu dinst und zu willen gesein konde und môchte und daz uw. gn. auch eret, daz wolt ich mit ganzem willen und guten truwen auch gerne tun, als ich dann bißher in allen uw. gn. sachen minen ganzen ernst und vleis geton han, waz ich wüste, daz uw. gn. eret, wiewol mich daz swerlichen und kosten- lichen anekummen ist und kůmpt ; daz ich auch hinfur williglichen tun will uw. gn. zu eren und ze willen, biß daz uw. gn. anders mit mir schaffent. und ich schribe uw. gn. solichs also ilend nach rate ander uwer gnaden ambasiatores. und wie sich die sachen hinfure machen und anlaßen werden, daz wôllen wir samentlichen uw. gn. schriben. dann si meinten, daz nit not were, daz si schriben, dwile die briefe mir allein zustônden und auch noch nicht beslossen waz. dieselbe uwer gnade gebiete zu mir alle zit als zu uwerm willigen ge- 1439 horsamen diener. geben zu Frankfurt am sontag zu nacht in der nacht a vor sant Martins Nov. 8 tag anno 39. 1439 Nov. 3 1439 Okt. 30 Nov. 8 35 Uewer konglichen gnaden camrer € Conrad herre zu € Winsperg. 223. Letzte Abschnitte aus dem Tagebuch gen. Gesandten des Hochmeisters Paul von Rußdorf: Verhandlungen auf dem Tag zu Frankfurt in der Streitsache des Hochmeisters gegen den Deutschmeister. [1439 November 9 bis November 12.] [1439 Nov. 9 bis Nov. 12/ 40 45 Aus Königsberg St.-A. Hochmeister-Registrant 14a A 58 fol. 59a-82b und Einzelblatt 83ab not. ch. Das Tagebuch bildet in dem Codex eine Lage für sich. Uberschrift In der jarzal Christi tawsent virzenhundert und im 39ten am donrstage noch assumpcionis Marie [Aug. 20) wurden des herrn homeisters und siner gebietiger sendeboten, als bei namen herr Hans Reybenicz komptur zu Grudentz, herr Claws von Geylsdorff munzmeister und Johannes des obirsten marschalkes schreiber gefertiget und zu herren fursten coventen landkomp- thuren und steten ken Deutschen landen und an den Ryn geschicket und haben ire bot- schaft an disse hie nachgeschreben herren etc., nach dem als en mitgegeben und bevalen wart, gewarben und zum ersten an disse nachgeschreben rete. Unser Auszug beginnt auf fol. 72b. a) In der Eile hat sich Konrad v. W. wiederholt. 50 1 nr. 210. nrr. 212 und 213. nr. 207.
D. Briefwechsel und Berichte nr. 221-223. 423 25 30 daz der gestrenge herr Hanman Offinburg ritter uf dinstag nehst vergangen mit briefenl von dem heiligen concilium zu mir her gein Frankfurt kame und bracht ware botschaft, wie ein große menige bischof und prelaten gein Basel kummen und uf fritag vor allerheiligen tag in daz conclave ingangen weren ein babst zu erwelen etc. also uf sontag vor sant Martins tag 5 umb vesperzit da kamen mir briefe2 von Basel, derselben briefe abgeschrift ich uwern gnaden herin verslossen sende, daran uw. gn. wol vernimpt, wie mir geschriben ist von der handelung wegen zu Basel etc. also meint ich, daz mir wol gebûrt solichs uw. gn. zu wissen ze tûn, und besunder, dwile mir der cardinal daz mit siner hant geschriben hat ; wiewol ein soliches uw. gn. sonst auch geschriben mage werden. und als mir uw. gn. geschriben 3 und an mich begert 10 habt her gein Frankfurt zu uw. gn. ambasiatores ze kummen, also bin ich gehorsam und des willig gewesen. und ist also hie von uw. gn. wegen min herren und güten frunde nemlichen den von Augspurg von Regenspurg und von Ky’emse bischofe, der apt von Schotten zu Wien, meister Hans von Eyche und ich. und si sein alle gar flißig und emBiglichen in allen sachen, waz ine und mir mit sampt ine empholhen ist von uw. gn. doch so ist noch nichtz alhie reht 15 angefangen noch beslossen, daz si noch ich uw. gn. nicht grüntlichen von den sachen geschriben konnen oder mogen etc. und als mir die briefe kamen, so vor geschriben stet, da waren min gnedige herrn von Mencze von Coln und von Tryer erzbischofe, ander miner herrn der kurfursten, ander fursten erzbischof und sonst bischof ambasiatores und wir die obgnanten von uw. gn. wegen bi einander. also ließ ich si die brief hôren, uf daz daz si sich in allen sachen 20 wüsten darnach zu richten. und dwile sich die sachen also gemacht haben, so bitten ich uw. gn. dinstlichen mit demûtigem vleis, daz uw. gn. mir eigintlichen wol tûn schriben, wie ich mich nûn hinfüre halten solle in den sachen, dwile noch nit hie beslossen ist, wie man sich in den sachen halten wôlle. dann womit ich uw. gn. in den und andern sachen zu dinst und zu willen gesein konde und môchte und daz uw. gn. auch eret, daz wolt ich mit ganzem willen und guten truwen auch gerne tun, als ich dann bißher in allen uw. gn. sachen minen ganzen ernst und vleis geton han, waz ich wüste, daz uw. gn. eret, wiewol mich daz swerlichen und kosten- lichen anekummen ist und kůmpt ; daz ich auch hinfur williglichen tun will uw. gn. zu eren und ze willen, biß daz uw. gn. anders mit mir schaffent. und ich schribe uw. gn. solichs also ilend nach rate ander uwer gnaden ambasiatores. und wie sich die sachen hinfure machen und anlaßen werden, daz wôllen wir samentlichen uw. gn. schriben. dann si meinten, daz nit not were, daz si schriben, dwile die briefe mir allein zustônden und auch noch nicht beslossen waz. dieselbe uwer gnade gebiete zu mir alle zit als zu uwerm willigen ge- 1439 horsamen diener. geben zu Frankfurt am sontag zu nacht in der nacht a vor sant Martins Nov. 8 tag anno 39. 1439 Nov. 3 1439 Okt. 30 Nov. 8 35 Uewer konglichen gnaden camrer € Conrad herre zu € Winsperg. 223. Letzte Abschnitte aus dem Tagebuch gen. Gesandten des Hochmeisters Paul von Rußdorf: Verhandlungen auf dem Tag zu Frankfurt in der Streitsache des Hochmeisters gegen den Deutschmeister. [1439 November 9 bis November 12.] [1439 Nov. 9 bis Nov. 12/ 40 45 Aus Königsberg St.-A. Hochmeister-Registrant 14a A 58 fol. 59a-82b und Einzelblatt 83ab not. ch. Das Tagebuch bildet in dem Codex eine Lage für sich. Uberschrift In der jarzal Christi tawsent virzenhundert und im 39ten am donrstage noch assumpcionis Marie [Aug. 20) wurden des herrn homeisters und siner gebietiger sendeboten, als bei namen herr Hans Reybenicz komptur zu Grudentz, herr Claws von Geylsdorff munzmeister und Johannes des obirsten marschalkes schreiber gefertiget und zu herren fursten coventen landkomp- thuren und steten ken Deutschen landen und an den Ryn geschicket und haben ire bot- schaft an disse hie nachgeschreben herren etc., nach dem als en mitgegeben und bevalen wart, gewarben und zum ersten an disse nachgeschreben rete. Unser Auszug beginnt auf fol. 72b. a) In der Eile hat sich Konrad v. W. wiederholt. 50 1 nr. 210. nrr. 212 und 213. nr. 207.
Strana 424
424 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. Nov. 9 Okt. 28 Nov. 10 Item am mantage darnach 1 zu des segers acht stunden vorsamelten sich die herrn kor- fursten2, die zu Frangford woren, und der andern, die nicht alda waren, ire sendeboten in des herrn von Mentz herberge, dahin denn des herrn homeisters sendeboten 3 und der alde von Deutschen landen 4 ouch quomen, daselbst denn ezliche brieffe 5 wurden gelesen, die von Basel Nov. 5 waren komen, in lawte, wie das heilige concilium zu Basel am donrstag nestvergangen hette den herrn Amedeum herzogen zu Sophoyen zu einem neuwen babst gekoren. item an Nov. 10 dinstag woren die herren korfursten und ander herren uffm rathauße im rathe bis zu 12 horen; und als sie abeginge, fugte sich der herre von Collen in des kompthurs von Grudencz herberge. - - - item sobalde und under der malzeit schickten des herrn homeisters sendeboten Johansen obengenant‘ mit solchem gezeugnisse und briefen 7 zu dem herrn von Collen sinen 10 gnaden das zu antwerten. und als Johannes wedir qwam, sagte er: wie der herre begerte, wen sine gnade malzeit gethan hette, so solden des herrn homeisters sendeboten so balde zu em komen und sulden das in keiner wiße lassen; und sagte dabei, wie ein herr Hans von Gymnich, des herrn frunde ein, gesagt hette, das der herre Romischer koning ver- storben were — em got gnade —, das dem herrn geschreben 8 und sine gnade darumbe zere 15 alsbalde nach der malzeit fugten sich des herrn homeisters sende- bekommert were. boten zu dem vilbenampten herrn. und sine gnade sagte en: wie em der herre bischof von Passaw und der rath zu Nurenberg geschreben8 hetten, das der herre Romischer koning am tage Simonis und Jude zum Langendorffe bei Oven vorstorben were?; das denn siner gnaden ganz leid were, wenne es der Cristenheit in dissere gezeiten ein dir- 20 schreglichs were; wenne sin gnade hette gehoffet, er solde vil gutes bei der Cristenheit ge- than haben, hette er leben blebin. [Das Folgende betrifft den Streit zwischen Hochmeister und Deutschmeister.] Item desselben tages zu des segers funfen des abendes qwomen der h. korfursten und anderer herren sendeboten frunde zu des herrn homeisters sendeboten vor- gebende, wie sie bei dem alden von Deutschen landen weren gewesen, mit em geredt. 25 Er will bis morgen über Mittel und Wege zur Beilegung des Streites nachdenken. Die Gesandten des Hochmeisters möchten desgleichen tun, das sulche zweitracht mochte hengelegt werden, wen, als es denn leider iczund gestald were, das die heilige kirche zwen pabste und das heilige rich kein howbt hette, das der orden, der ein merglich gelid des heiligen richs und bei und Jude abent [Okt. 27] ne hestvergangen zům Langendorff in Ungarn verschiden, dem got gneedig und barmherzig sei. das wolten wir ewrer weißheit niht verhalten. dat. feria 6. in die Leonhardi 1439. (Frankfurt St.-A. Kaiserschreiben III nr. 89 or. mb. lit. cl. — Nürnberg St.-A. Briefbuch 14 fol. 71a cop. ch. an Markgraf Friedrich von Brandenburg; eine unmittelbar folgende Notiz nennt außer den oben erwähnten Empfängern noch die Herzöge Johann und Otto von Baiern und die Reichsstädte Köln, Mainz, Augsburg, Ulm, Rothenburg, Windsheim, Weißen- burg.) Zu der Benachrichtigung weiterer Reichsstände vgl. RTA. 15, 1. Zu den dort vermerkten Ausgabe- notizen Nürnbergs kommen noch folgende zwei: Item dedimus 18 sh. 6 hl. einem boten zu herzog Johannsen gen Newnburg, als wir im verkundten die leidigen 45 mere, den abgang u. h. des kunigs. --- item dedimus 1 lb. 2 sh. 2 hl. einem boten gen Ulme, als wir die laidige mere u. h. dez kunigs abgang dahin ver- künden. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 343b nott. ch. unter den Ausgaben der 10. Bürgermeister- 50 periode 1439 feria 4. p. Galli [Okt. 21] bis feria 4. a. Elisabeth [Nov. 18].) — Ein Schreiben des Bischofs von Passau ist uns nicht erhalten. Zum Datum vgl. Z. 54a f. 1 Das letzte vorhergehende Datum ist sontag nach omnium sanctorum [Nov. 8]. 2 Erwähnt werden in dem Tagebuch als anwesend die Erzbff. von Mainz, Köln und Trier, Propst Tilman von Koblenz als Rat und Johann Sauer aus dem Ge- folge des Erzbfs. von Köln, der Kanzler von Mainz, der Bf. von Augsburg, Konrad von Weinsberg und andere nicht gen. Gesandte K. Albrechts. 3 Siehe Quellenbeschreibung. 4 Eberhard von Seinsheim, der ehem. Deutschmeister. nrr. 212 u. 213. u Vgl. S. 423 Z. 43 f. Wohl Schriftstücke zu dem Streit zwischen Hoch- meister und Deutschmeister. 8 Einer der Briefe, die Nürnberg am 6. November an die Erzbischöfe von Mainz und Köln, den Mark- grafen von Brandenburg, die Bischöfe von Augsburg, Regensburg und Chiemsee sowie an die Stadt Frank- furt gleichlautend versandte: --- uns ist auf hewet frû ein schrift und laidige meere von Wyenn herauf kommen, die wir mit schrecken vernomen haben, wie der allmechtig got den allerdurchleüchtigisten fürsten und herren hern Albrechten Römischen zů Ungern und zû Beheim ete kûnig zû seinen gnaden von diser werlt gefordert hab und an sandt Symonis 5 30 35 40
424 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. Nov. 9 Okt. 28 Nov. 10 Item am mantage darnach 1 zu des segers acht stunden vorsamelten sich die herrn kor- fursten2, die zu Frangford woren, und der andern, die nicht alda waren, ire sendeboten in des herrn von Mentz herberge, dahin denn des herrn homeisters sendeboten 3 und der alde von Deutschen landen 4 ouch quomen, daselbst denn ezliche brieffe 5 wurden gelesen, die von Basel Nov. 5 waren komen, in lawte, wie das heilige concilium zu Basel am donrstag nestvergangen hette den herrn Amedeum herzogen zu Sophoyen zu einem neuwen babst gekoren. item an Nov. 10 dinstag woren die herren korfursten und ander herren uffm rathauße im rathe bis zu 12 horen; und als sie abeginge, fugte sich der herre von Collen in des kompthurs von Grudencz herberge. - - - item sobalde und under der malzeit schickten des herrn homeisters sendeboten Johansen obengenant‘ mit solchem gezeugnisse und briefen 7 zu dem herrn von Collen sinen 10 gnaden das zu antwerten. und als Johannes wedir qwam, sagte er: wie der herre begerte, wen sine gnade malzeit gethan hette, so solden des herrn homeisters sendeboten so balde zu em komen und sulden das in keiner wiße lassen; und sagte dabei, wie ein herr Hans von Gymnich, des herrn frunde ein, gesagt hette, das der herre Romischer koning ver- storben were — em got gnade —, das dem herrn geschreben 8 und sine gnade darumbe zere 15 alsbalde nach der malzeit fugten sich des herrn homeisters sende- bekommert were. boten zu dem vilbenampten herrn. und sine gnade sagte en: wie em der herre bischof von Passaw und der rath zu Nurenberg geschreben8 hetten, das der herre Romischer koning am tage Simonis und Jude zum Langendorffe bei Oven vorstorben were?; das denn siner gnaden ganz leid were, wenne es der Cristenheit in dissere gezeiten ein dir- 20 schreglichs were; wenne sin gnade hette gehoffet, er solde vil gutes bei der Cristenheit ge- than haben, hette er leben blebin. [Das Folgende betrifft den Streit zwischen Hochmeister und Deutschmeister.] Item desselben tages zu des segers funfen des abendes qwomen der h. korfursten und anderer herren sendeboten frunde zu des herrn homeisters sendeboten vor- gebende, wie sie bei dem alden von Deutschen landen weren gewesen, mit em geredt. 25 Er will bis morgen über Mittel und Wege zur Beilegung des Streites nachdenken. Die Gesandten des Hochmeisters möchten desgleichen tun, das sulche zweitracht mochte hengelegt werden, wen, als es denn leider iczund gestald were, das die heilige kirche zwen pabste und das heilige rich kein howbt hette, das der orden, der ein merglich gelid des heiligen richs und bei und Jude abent [Okt. 27] ne hestvergangen zům Langendorff in Ungarn verschiden, dem got gneedig und barmherzig sei. das wolten wir ewrer weißheit niht verhalten. dat. feria 6. in die Leonhardi 1439. (Frankfurt St.-A. Kaiserschreiben III nr. 89 or. mb. lit. cl. — Nürnberg St.-A. Briefbuch 14 fol. 71a cop. ch. an Markgraf Friedrich von Brandenburg; eine unmittelbar folgende Notiz nennt außer den oben erwähnten Empfängern noch die Herzöge Johann und Otto von Baiern und die Reichsstädte Köln, Mainz, Augsburg, Ulm, Rothenburg, Windsheim, Weißen- burg.) Zu der Benachrichtigung weiterer Reichsstände vgl. RTA. 15, 1. Zu den dort vermerkten Ausgabe- notizen Nürnbergs kommen noch folgende zwei: Item dedimus 18 sh. 6 hl. einem boten zu herzog Johannsen gen Newnburg, als wir im verkundten die leidigen 45 mere, den abgang u. h. des kunigs. --- item dedimus 1 lb. 2 sh. 2 hl. einem boten gen Ulme, als wir die laidige mere u. h. dez kunigs abgang dahin ver- künden. (Nürnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 343b nott. ch. unter den Ausgaben der 10. Bürgermeister- 50 periode 1439 feria 4. p. Galli [Okt. 21] bis feria 4. a. Elisabeth [Nov. 18].) — Ein Schreiben des Bischofs von Passau ist uns nicht erhalten. Zum Datum vgl. Z. 54a f. 1 Das letzte vorhergehende Datum ist sontag nach omnium sanctorum [Nov. 8]. 2 Erwähnt werden in dem Tagebuch als anwesend die Erzbff. von Mainz, Köln und Trier, Propst Tilman von Koblenz als Rat und Johann Sauer aus dem Ge- folge des Erzbfs. von Köln, der Kanzler von Mainz, der Bf. von Augsburg, Konrad von Weinsberg und andere nicht gen. Gesandte K. Albrechts. 3 Siehe Quellenbeschreibung. 4 Eberhard von Seinsheim, der ehem. Deutschmeister. nrr. 212 u. 213. u Vgl. S. 423 Z. 43 f. Wohl Schriftstücke zu dem Streit zwischen Hoch- meister und Deutschmeister. 8 Einer der Briefe, die Nürnberg am 6. November an die Erzbischöfe von Mainz und Köln, den Mark- grafen von Brandenburg, die Bischöfe von Augsburg, Regensburg und Chiemsee sowie an die Stadt Frank- furt gleichlautend versandte: --- uns ist auf hewet frû ein schrift und laidige meere von Wyenn herauf kommen, die wir mit schrecken vernomen haben, wie der allmechtig got den allerdurchleüchtigisten fürsten und herren hern Albrechten Römischen zů Ungern und zû Beheim ete kûnig zû seinen gnaden von diser werlt gefordert hab und an sandt Symonis 5 30 35 40
Strana 425
D. Briefwechsel und Berichte nr. 223-224. 425 10 15 20 25 [1439 namen in Pruwßen als eine muwre vor den vinden des crewzes Christi gestrachet were, das Nov. 9 der ouch nu eintrechtig were; wenne sich zu vorsehen und besorgen were, das durch sulche bis zweitracht dem heiligen rich und allen Deutschen landen grosse schaden und vorterbnisse Nov. 12, entstehen mochten. [Verhandlungen im Deutschordensstreit am I1. November.] darnach Nov. 11 besprochen sich die herrn korfursten mit iren frunden und sprachen : als es denne leider iczund gelegen were, so were sulche zweitracht gros schedelich der heiligen kirchen, dem Romischen rich, der ganzen Cristenheit und bei namen allen Deutschen landen, von den a der orden sinen erlichen namen hette, und vormittels vil Cristlichs blutes gefreit und im lande zu Prewssen als eine muwre vor den Undutschen gestrackt were; wollen deshalb dazu gedenken und morgen noch der Sache wegen in Frankfurt bleiben. [Verhandlungen am 12. November1.] Die Ge- sandten des Hochmeisters und des Deutschmeisters legen ihre Meinung über Mittel und Wege zur Einigung schriftlich vor. item darnach qwomen und berieten sich die herren korfursten mit iren frunden und sprachen : sie vermeinen b nicht, das durch die wege, die von beiden teilen weren vorgegeben, sulche sachen gutlich mochten werden hingelegt, sunder villichte mer bitterkeit der herzen entstehen mochte; wenne es denne der Deutsche orden hissen und vormittels vil Cristlichen blutes irhaben und gebreistet und als ein mawre vor den vinden des crewzes Christi in Prewssen gesaczt were, so welden sie ouch nicht, das die sachen vor Walen Franczoysen Lombarden und andern Undeutschen2, sunder in Deutschen landen entscheiden sulden werden; und hetten mit iren frunden wise und wege vorgenomen, durch die sie beten und begerten, die sachen hengelegt sulden werden. und weren disse wege: Hochmeister und Deutschmeister sollten beide in ihren früheren Würden verbleiben; die gegenseitigen Absetzungen soll- ten ungültig sein. Jeder soll zwei oder drei aus seinen Brüdern zu Schiedsmännern ernennen, ebenso der Hochmeister und die Livländischen Gebietiger in ihrem Streit je zwei oder drei, die die Streitig- keiten entscheiden sollen; gelingt es diesen nicht, dann soll der neue König, den sie demnächst wählen werden, sie und ihre Mitkurfürsten ein obirman in den sachen sein. Wenn eine der Par- teien diesen Weg nicht annehme, so sollten König und Kurfürsten der Partei, die ihn annehme, beistehen. Die Kurfürsten werden in diesen Sachen Gesandte an den Hochmeister und die Liv- ländischen Gebietiger schicken. — Beide Parteien verschoben eine endgültige Antwort, und zwar der Deutschmeister bis zur Beratung mit seinen Gebietigern, während die Gesandten des Hochmeisters erklärten, sie hätten keine Vollmacht, diese Vorschläge anzunehmen; zudem könne die von den Kurfürsten angekündigte Gesandtschaft selbst den Hochmeister um Annahme der kurfürstlichen Vorschläge ersuchen.3 [ Nov. 12] 30 35 224. Aufzeichnung eines Ungenannten4 über den Tag zu Frankfurt: Einzug der kgl. Gesandten; Verhandlungen und Beschlüsse; Bitte der Florentiner um Vermittlung bei K. Albrecht; [1439 November Mitte 5.] Kunde von dessen Tod; Totenklage und Totenfeier. [1439 Nov. med.] Aus Melk Stiftsbibl. cod. ms. 215 fol. 319a-320b cop. ch. Uberschrift von derselben Hand De obitu regis Alberti ducis Austrie etc. et regis Romanorum. Gedruckt: Pez, Scriptores rerum Austriacarum 2, 675-678 nach unserer Vorlage. Am Schluß 1440 statt etc. quandam historiam, que pronunc Honorabiles domini fautores et amici precari. hic famatur, de morte et eventibus felicis recordacionis quondam illustrissimi Romanorum Ungarie et Bohemie regis domini Alberti ducis Austrie marchionisque Moravie etc. vestris caritatibus duxi scribendum, ex qua plane considerare ac elicere poteritis, qualem zelum fidelitatem domini electores ceterique domini in eundem dominum regem habuerunt. videlicet 45 quod, cum olim idem illustrissimus rex reverendas patres et dominos Augustensem Ratis- 40 a) ergänzt. b) oder vernemen? 1 donrstag nach Martini [Nov. 12] auf fol. 80b. aus Frankfurt und der Rückreise wird nichts berichtet. 4 Uber den Verfasser vgl. S. 398 Z. 20 ff. 2 Nämlich im Konzil. 5 Zur Datierung vgl. S. 398 Z. 23 ff. Hiermit schließt das Tagebuch. Vom Aufbruch Deutsche Reichstags-Akten XIV 54
D. Briefwechsel und Berichte nr. 223-224. 425 10 15 20 25 [1439 namen in Pruwßen als eine muwre vor den vinden des crewzes Christi gestrachet were, das Nov. 9 der ouch nu eintrechtig were; wenne sich zu vorsehen und besorgen were, das durch sulche bis zweitracht dem heiligen rich und allen Deutschen landen grosse schaden und vorterbnisse Nov. 12, entstehen mochten. [Verhandlungen im Deutschordensstreit am I1. November.] darnach Nov. 11 besprochen sich die herrn korfursten mit iren frunden und sprachen : als es denne leider iczund gelegen were, so were sulche zweitracht gros schedelich der heiligen kirchen, dem Romischen rich, der ganzen Cristenheit und bei namen allen Deutschen landen, von den a der orden sinen erlichen namen hette, und vormittels vil Cristlichs blutes gefreit und im lande zu Prewssen als eine muwre vor den Undutschen gestrackt were; wollen deshalb dazu gedenken und morgen noch der Sache wegen in Frankfurt bleiben. [Verhandlungen am 12. November1.] Die Ge- sandten des Hochmeisters und des Deutschmeisters legen ihre Meinung über Mittel und Wege zur Einigung schriftlich vor. item darnach qwomen und berieten sich die herren korfursten mit iren frunden und sprachen : sie vermeinen b nicht, das durch die wege, die von beiden teilen weren vorgegeben, sulche sachen gutlich mochten werden hingelegt, sunder villichte mer bitterkeit der herzen entstehen mochte; wenne es denne der Deutsche orden hissen und vormittels vil Cristlichen blutes irhaben und gebreistet und als ein mawre vor den vinden des crewzes Christi in Prewssen gesaczt were, so welden sie ouch nicht, das die sachen vor Walen Franczoysen Lombarden und andern Undeutschen2, sunder in Deutschen landen entscheiden sulden werden; und hetten mit iren frunden wise und wege vorgenomen, durch die sie beten und begerten, die sachen hengelegt sulden werden. und weren disse wege: Hochmeister und Deutschmeister sollten beide in ihren früheren Würden verbleiben; die gegenseitigen Absetzungen soll- ten ungültig sein. Jeder soll zwei oder drei aus seinen Brüdern zu Schiedsmännern ernennen, ebenso der Hochmeister und die Livländischen Gebietiger in ihrem Streit je zwei oder drei, die die Streitig- keiten entscheiden sollen; gelingt es diesen nicht, dann soll der neue König, den sie demnächst wählen werden, sie und ihre Mitkurfürsten ein obirman in den sachen sein. Wenn eine der Par- teien diesen Weg nicht annehme, so sollten König und Kurfürsten der Partei, die ihn annehme, beistehen. Die Kurfürsten werden in diesen Sachen Gesandte an den Hochmeister und die Liv- ländischen Gebietiger schicken. — Beide Parteien verschoben eine endgültige Antwort, und zwar der Deutschmeister bis zur Beratung mit seinen Gebietigern, während die Gesandten des Hochmeisters erklärten, sie hätten keine Vollmacht, diese Vorschläge anzunehmen; zudem könne die von den Kurfürsten angekündigte Gesandtschaft selbst den Hochmeister um Annahme der kurfürstlichen Vorschläge ersuchen.3 [ Nov. 12] 30 35 224. Aufzeichnung eines Ungenannten4 über den Tag zu Frankfurt: Einzug der kgl. Gesandten; Verhandlungen und Beschlüsse; Bitte der Florentiner um Vermittlung bei K. Albrecht; [1439 November Mitte 5.] Kunde von dessen Tod; Totenklage und Totenfeier. [1439 Nov. med.] Aus Melk Stiftsbibl. cod. ms. 215 fol. 319a-320b cop. ch. Uberschrift von derselben Hand De obitu regis Alberti ducis Austrie etc. et regis Romanorum. Gedruckt: Pez, Scriptores rerum Austriacarum 2, 675-678 nach unserer Vorlage. Am Schluß 1440 statt etc. quandam historiam, que pronunc Honorabiles domini fautores et amici precari. hic famatur, de morte et eventibus felicis recordacionis quondam illustrissimi Romanorum Ungarie et Bohemie regis domini Alberti ducis Austrie marchionisque Moravie etc. vestris caritatibus duxi scribendum, ex qua plane considerare ac elicere poteritis, qualem zelum fidelitatem domini electores ceterique domini in eundem dominum regem habuerunt. videlicet 45 quod, cum olim idem illustrissimus rex reverendas patres et dominos Augustensem Ratis- 40 a) ergänzt. b) oder vernemen? 1 donrstag nach Martini [Nov. 12] auf fol. 80b. aus Frankfurt und der Rückreise wird nichts berichtet. 4 Uber den Verfasser vgl. S. 398 Z. 20 ff. 2 Nämlich im Konzil. 5 Zur Datierung vgl. S. 398 Z. 23 ff. Hiermit schließt das Tagebuch. Vom Aufbruch Deutsche Reichstags-Akten XIV 54
Strana 426
426 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1439 ponensem et Chyemensem episcopos ac abbatem Scotorum in Wienna cum certis aliis collegis a Nov. ad Frankfordiam et sacri imperii electores ac alios ambasiatores tunc ibi constitutos direxis- med./ set, quibus huic civitati appropinquantibus omnes supradicti electores tam spirituales quam temporales necnon episcopi et principes ac eorum ambasiatores videlicet Salczburgensis Spirensis Halberstadensis Bambergensis Newmburgensis Merseburgensis Trajectensis Bremen- sis Swerinensis Argentinensis et Madeburgensis, multi quoque doctores et cives, quorum non erat numerus, legatique pape Eugenii, regum Castelle Portugalie Anglie Yspanie Arrogonie, ducum Burgundie et Mediolanensis ac civitatum imperialium multi valde ipsis obviam dederunt eosque a domino principe mundi directos honorifice nimis susceperunt necnon eos et quemlibet tan- 10 ipsorum sequebantur, quousque quemlibet ipsorum ad suum hospicium perduxerunt. dem omnibus simul in publica congregacione convenientibus eosdem in summo loco, ubi tunc rex Romanorum stare consweverat, tamquam ipsius locumtenentes stare compulerunt ac ipsis a domino rege commissa humiliter ac benigne audierunt ac adstatim cum eisdem de exsecu- cione eorundem fideliter tractare ceperunt, primo videlicet, quod dominus Maguntinus ac Dez. 8 marchio Missinensis cum fratre suo, genero ejusdem domini regis, eum ad festum concep- 15 cionis Marie visitare debuissent, qui omnium principum secularium et spiritualium omni- 11440 umque civitatum imperialium plenariam potestatem haberent ponendi diem excogitandi Fabr. 10 solempnitates excellentissimas ac eum ad minus in quadragesima ducendi ad partes superiores, bis März 27 ubi nil aliud nisi gaudium et leticiam et symphoniam audire deberet. placuit eciam omnibus, 11440) ut, si fieri potest, quod ejus coronacio in festo ascensionis domini celebraretur. insuper, ut fer- Маi 5 tur, omnes civitates imperiales simpliciter dixerunt b se cum eodem domino rege non solum bona, sed eciam animam corpus possessiones uxores filios et filias exposituros, immo et ad manus eorundem episcoporum, acsi eidem domino regi jurassent, juraverunt se cum omni sua potencia rebus denariis florenis auro et argento ipsi domino regi velle astare non solum apud civitates imperiales ablatas, sed eciam contra omnes suos inimicos et persecutores, et quod eum num- 25 quam vellent dimittere nec in auro aut argento sew populo aut aliquo alio sibi necessario, eciam- si ipsi fame mori deberent. postremo placuit omnibus, ut ambasiatores ad regem Pollonie mitterentur; et deputati fuerunt dominus Johannes junior marchio Brandeburgensis, episcopi Bambergensis et Halberstadensis; qui eundem regem adissent diligenter examinando, quid aut quale jus sibi de regno Bohemie usurpare velit; et si aliquid habuisset, vidissent de concordia; 30 sin autem non et noluisset destitisse, adstatim habuissent eum a sancta matre ecclesia reicere et tanquam membrum putridum velut hereticum refutare dominoque tocius mundi rebellem declarare. hiis itaque sic tractantibus ac in dicta congregacione simul sedentibus ex in- proviso supervenerunt legati solempnes Florentinorum cum plena potestate illius ac aliarum sex civitatum imperialium et potenciorum Ytalie, Venetis dumtaxat exceptis, ingressique 35 fuerunt ac flexis jenibus in hec verba proruperunt, videlicet: „Reverendissimi patres ac metuendissimi domini, precelse regie majestatis legati. nos demoniaca fraude delusi ac avaricie vicio inficiati contra illustrissimum principem dominum Albertum non habita bona delibera- cione opposuimus tributum ac censum serviciumque denegando et alia, que antiquis tempori- bus Romanorum regi dari fuerunt consweta; obligamusc nos ad omnes redditus retardatos 40 aut detentos et ad ulteriora humiliter vestras paternitates deprecando, ut graciam nobis coram oculis suis inpetrare velitis, pro quo nos et nostra in omnibus et ad omnia noveritis obli- quibus sic peractis supervenit rumor ac littera de morte ejusdem domini regis, qua gatos." visa et audita nullus omnium tunc ibi constitutorum ex magna perturbacione stare potuit, sed quasi exanimes in terram in facies irruerunt. o quantus luctus omnium, quanta precipue lamenta 45 sacri imperii electorum et domini Eugenii pape legatorum. quibus ultra quam credi possit sic jacentibus tandem resumpta audacia reverendissimus pater archiepiscopus Treverensis ait: „Surgite! eamus hinc!“ idem episcopus flendo dixit: „O deus omnipotens, cur tuam conswetam misericordiam nunc a nobis avertisti ac solamen nostrorum in tenebris sedencium abstulisti? 5 20 a) Vorl. collegiis. b) Vorl. dixisse. c) Vorl. obligantes. 50
426 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1439 ponensem et Chyemensem episcopos ac abbatem Scotorum in Wienna cum certis aliis collegis a Nov. ad Frankfordiam et sacri imperii electores ac alios ambasiatores tunc ibi constitutos direxis- med./ set, quibus huic civitati appropinquantibus omnes supradicti electores tam spirituales quam temporales necnon episcopi et principes ac eorum ambasiatores videlicet Salczburgensis Spirensis Halberstadensis Bambergensis Newmburgensis Merseburgensis Trajectensis Bremen- sis Swerinensis Argentinensis et Madeburgensis, multi quoque doctores et cives, quorum non erat numerus, legatique pape Eugenii, regum Castelle Portugalie Anglie Yspanie Arrogonie, ducum Burgundie et Mediolanensis ac civitatum imperialium multi valde ipsis obviam dederunt eosque a domino principe mundi directos honorifice nimis susceperunt necnon eos et quemlibet tan- 10 ipsorum sequebantur, quousque quemlibet ipsorum ad suum hospicium perduxerunt. dem omnibus simul in publica congregacione convenientibus eosdem in summo loco, ubi tunc rex Romanorum stare consweverat, tamquam ipsius locumtenentes stare compulerunt ac ipsis a domino rege commissa humiliter ac benigne audierunt ac adstatim cum eisdem de exsecu- cione eorundem fideliter tractare ceperunt, primo videlicet, quod dominus Maguntinus ac Dez. 8 marchio Missinensis cum fratre suo, genero ejusdem domini regis, eum ad festum concep- 15 cionis Marie visitare debuissent, qui omnium principum secularium et spiritualium omni- 11440 umque civitatum imperialium plenariam potestatem haberent ponendi diem excogitandi Fabr. 10 solempnitates excellentissimas ac eum ad minus in quadragesima ducendi ad partes superiores, bis März 27 ubi nil aliud nisi gaudium et leticiam et symphoniam audire deberet. placuit eciam omnibus, 11440) ut, si fieri potest, quod ejus coronacio in festo ascensionis domini celebraretur. insuper, ut fer- Маi 5 tur, omnes civitates imperiales simpliciter dixerunt b se cum eodem domino rege non solum bona, sed eciam animam corpus possessiones uxores filios et filias exposituros, immo et ad manus eorundem episcoporum, acsi eidem domino regi jurassent, juraverunt se cum omni sua potencia rebus denariis florenis auro et argento ipsi domino regi velle astare non solum apud civitates imperiales ablatas, sed eciam contra omnes suos inimicos et persecutores, et quod eum num- 25 quam vellent dimittere nec in auro aut argento sew populo aut aliquo alio sibi necessario, eciam- si ipsi fame mori deberent. postremo placuit omnibus, ut ambasiatores ad regem Pollonie mitterentur; et deputati fuerunt dominus Johannes junior marchio Brandeburgensis, episcopi Bambergensis et Halberstadensis; qui eundem regem adissent diligenter examinando, quid aut quale jus sibi de regno Bohemie usurpare velit; et si aliquid habuisset, vidissent de concordia; 30 sin autem non et noluisset destitisse, adstatim habuissent eum a sancta matre ecclesia reicere et tanquam membrum putridum velut hereticum refutare dominoque tocius mundi rebellem declarare. hiis itaque sic tractantibus ac in dicta congregacione simul sedentibus ex in- proviso supervenerunt legati solempnes Florentinorum cum plena potestate illius ac aliarum sex civitatum imperialium et potenciorum Ytalie, Venetis dumtaxat exceptis, ingressique 35 fuerunt ac flexis jenibus in hec verba proruperunt, videlicet: „Reverendissimi patres ac metuendissimi domini, precelse regie majestatis legati. nos demoniaca fraude delusi ac avaricie vicio inficiati contra illustrissimum principem dominum Albertum non habita bona delibera- cione opposuimus tributum ac censum serviciumque denegando et alia, que antiquis tempori- bus Romanorum regi dari fuerunt consweta; obligamusc nos ad omnes redditus retardatos 40 aut detentos et ad ulteriora humiliter vestras paternitates deprecando, ut graciam nobis coram oculis suis inpetrare velitis, pro quo nos et nostra in omnibus et ad omnia noveritis obli- quibus sic peractis supervenit rumor ac littera de morte ejusdem domini regis, qua gatos." visa et audita nullus omnium tunc ibi constitutorum ex magna perturbacione stare potuit, sed quasi exanimes in terram in facies irruerunt. o quantus luctus omnium, quanta precipue lamenta 45 sacri imperii electorum et domini Eugenii pape legatorum. quibus ultra quam credi possit sic jacentibus tandem resumpta audacia reverendissimus pater archiepiscopus Treverensis ait: „Surgite! eamus hinc!“ idem episcopus flendo dixit: „O deus omnipotens, cur tuam conswetam misericordiam nunc a nobis avertisti ac solamen nostrorum in tenebris sedencium abstulisti? 5 20 a) Vorl. collegiis. b) Vorl. dixisse. c) Vorl. obligantes. 50
Strana 427
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 225-226. 427 cur illum, in quem tamquam singularem protectorem tue sancte Christiane religionis totus mundus sicut in solem aliis sideribus clariorem respexit, nobis recepisti? o utinam nos pauper- culi eum semel vidisse potuissemus, quia nos eum adventurum tanquam antiqui patres in limbo inferni existentes te exspectantes a exspectavimus?“ alii vero flendo et lacrimantibus 5 oculis dixerunt : [folgt eine pathetische Totenklage um K. Albrecht.] ultimo conclusum fuit, quod prefato domino regi certo die ad hoc deputato exequiel solempnissime peragerentur, prout tunc factum fuit. et in quibus primo in vigiliis omnes 9 lectiones per 9 infulatos lecte sunt; similiter et in responsoriis omnes versus per infulatos lugubri voce sunt decantati. et in mane officium defunctorum dominus Treverensis cantavit; dominus Coloniensis legit 10 epistolam et dominus Maguntinensis ewangelium, et omnes principes nobiles et doctores et cives imperiales tunc presentes vestiti erant nigris in signum meroris et tristicie. si igitur talia ab alienis facta sunt, que et qualia nos ejus subditi pro salute ipsius perpetuab facere astricti sumus. utinam et deo gratas oblaciones et devociones facere possemus, que sibi et nobis in hec vobis, vitam eternam proficere possent! prestare dignetur virginis filius benedictus! 15 dominis meis, pro exenio vaschangalic et memoriali specialiter scripsi, ut exinde cum beato Martino dicere possitis : pium est flere Martinum et pium est gaudere Martinum ac pensare, qualis sit exitus noster, quia omnes morimur et sicut aqua dilabimur juxta dictum commune vulgariter „alld hernach, all hernach“ etc. [1439 Nov. med.] 20 E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 225-232. 225. Hzg. Heinrich von Baiern an die Hzgg. Albrecht und Ernst von Baiern einzeln: Beitritt 1439 1439 Dezember 1. zur kurfürstlichen Einung. An Herzog Albrecht: München H. St.-A. Fürstensachen 7 fol. 302 or. ch. lil. cl. An Herzog Ernst: ebenda Fürstensachen 5 fol. 112a cop. ch. Dez. 1 25 Wir übersenden euch die uns von den Kurfürsten zugegangenen Schreiben2. Wir sind in diesen Sachen mit eueren Räten, die eben bei uns sind, übereingekommen, darauf nur eintrechticlich, gemeinsam und nach vorausgegangener Besprechung zu antworten; dat. eritag n. Andrestag 39. 30 1439 De- 1439 Dez. I 226. Ebf. Balduin von Bremen tritt der Frankfurter Union der Kurfürsten bei. zember 4 Lüneburg. a) Vorl. expectantem. b) Vorl. perpetue. c) so! d) dic folgenden deutschen Worte sind mil größeren Buchstaben z. T. Majuskeln geschrieben. 1 Zu den Exequien der Stadt Frankfuri am 7. De- zember vgl. die amtliche Aufzeichnung (Frankfurt St.-A. Wahltagsacta 2 fol. 155b not. ch., gedruckt 35 Kulpis, Diplomata et documenta etc. Friderici III. (1685) S.183), dann die Ausgabennotiz vom 2. Januar 1440: Item 21 lb. 7 sh. 3 hl. han wir ußgeben, als gekostet hat unsers herren konig Albrechts selgen begengnis, als man den in dem stift zu sant Bartho- 40 lomeus und in den andern stiften und clostern be- gangen hat, als im konige buche eigentlich ge- schriben stet; dat. sabb. circumcisionis. (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1439 fol. 45b not. ch. unter der Rubrik Einzelinge ußgeben in der dritten reche- 45 nunge.) — Uber die Leichenfeier in Nürnberg vgl. Chroniken der Deutschen Städte 2, 29.— Am Konzil in Florenz hielt am 7. Dezember Johannes Joffridi de Luxonio, Prior von Arbosium, aus der Diözese Besançon die feierliche Totenrede. (Wien Nat.-B. cod. 50 ms. 4139 fol. 48b-54a; ebenda cod. 5089 fol. 261b bis 266a ; London Brit. Mus. Arundel 138 fol. 347a-353a sämtl. copp. ch.). Am 24. Dezember wies der Kardinal- kämmerer Franciscus den Thesaurar Bischof Daniel an, durch den Kubikular Franz von Padua zahlen zu lassen Paulo de Fastellis de Florencia computorum camere apostolice calculatori florenos auri de camera 20 solidos 12 denarios 6 monete Romane pro ex- pensis per eum factis pro exequiis serenissimi domini Alberti olim Romanorum imperatoris, ut apparet per approbacionem venerabilis domini Jacobi de Racaneto apostolice camere clerici factam manu sua propria; dat. Florencie die 24. dec. 1439 pont. a. 9; Unterschrift R. Paradisi. (Rom Staats-A. Tesoro pontificio Mandati 1439-1443 fol. 11b not. ch.) — Eine Rede Thomas Ebendorfers in exequiis serenissimi domini Alberti Romanorum regis 1439 in Wien Nat.-B. cod. ms. 4681 fol. 238a-241b conc. ch. Eine cantilena Germanica super morte Alberti II. impera- toris in Wien Nat.-B. cod. 5153 fol. 33b-35b cop. ch. 2 nrr. 215 und 217.
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 225-226. 427 cur illum, in quem tamquam singularem protectorem tue sancte Christiane religionis totus mundus sicut in solem aliis sideribus clariorem respexit, nobis recepisti? o utinam nos pauper- culi eum semel vidisse potuissemus, quia nos eum adventurum tanquam antiqui patres in limbo inferni existentes te exspectantes a exspectavimus?“ alii vero flendo et lacrimantibus 5 oculis dixerunt : [folgt eine pathetische Totenklage um K. Albrecht.] ultimo conclusum fuit, quod prefato domino regi certo die ad hoc deputato exequiel solempnissime peragerentur, prout tunc factum fuit. et in quibus primo in vigiliis omnes 9 lectiones per 9 infulatos lecte sunt; similiter et in responsoriis omnes versus per infulatos lugubri voce sunt decantati. et in mane officium defunctorum dominus Treverensis cantavit; dominus Coloniensis legit 10 epistolam et dominus Maguntinensis ewangelium, et omnes principes nobiles et doctores et cives imperiales tunc presentes vestiti erant nigris in signum meroris et tristicie. si igitur talia ab alienis facta sunt, que et qualia nos ejus subditi pro salute ipsius perpetuab facere astricti sumus. utinam et deo gratas oblaciones et devociones facere possemus, que sibi et nobis in hec vobis, vitam eternam proficere possent! prestare dignetur virginis filius benedictus! 15 dominis meis, pro exenio vaschangalic et memoriali specialiter scripsi, ut exinde cum beato Martino dicere possitis : pium est flere Martinum et pium est gaudere Martinum ac pensare, qualis sit exitus noster, quia omnes morimur et sicut aqua dilabimur juxta dictum commune vulgariter „alld hernach, all hernach“ etc. [1439 Nov. med.] 20 E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 225-232. 225. Hzg. Heinrich von Baiern an die Hzgg. Albrecht und Ernst von Baiern einzeln: Beitritt 1439 1439 Dezember 1. zur kurfürstlichen Einung. An Herzog Albrecht: München H. St.-A. Fürstensachen 7 fol. 302 or. ch. lil. cl. An Herzog Ernst: ebenda Fürstensachen 5 fol. 112a cop. ch. Dez. 1 25 Wir übersenden euch die uns von den Kurfürsten zugegangenen Schreiben2. Wir sind in diesen Sachen mit eueren Räten, die eben bei uns sind, übereingekommen, darauf nur eintrechticlich, gemeinsam und nach vorausgegangener Besprechung zu antworten; dat. eritag n. Andrestag 39. 30 1439 De- 1439 Dez. I 226. Ebf. Balduin von Bremen tritt der Frankfurter Union der Kurfürsten bei. zember 4 Lüneburg. a) Vorl. expectantem. b) Vorl. perpetue. c) so! d) dic folgenden deutschen Worte sind mil größeren Buchstaben z. T. Majuskeln geschrieben. 1 Zu den Exequien der Stadt Frankfuri am 7. De- zember vgl. die amtliche Aufzeichnung (Frankfurt St.-A. Wahltagsacta 2 fol. 155b not. ch., gedruckt 35 Kulpis, Diplomata et documenta etc. Friderici III. (1685) S.183), dann die Ausgabennotiz vom 2. Januar 1440: Item 21 lb. 7 sh. 3 hl. han wir ußgeben, als gekostet hat unsers herren konig Albrechts selgen begengnis, als man den in dem stift zu sant Bartho- 40 lomeus und in den andern stiften und clostern be- gangen hat, als im konige buche eigentlich ge- schriben stet; dat. sabb. circumcisionis. (Frankfurt St.-A. Rechenbuch 1439 fol. 45b not. ch. unter der Rubrik Einzelinge ußgeben in der dritten reche- 45 nunge.) — Uber die Leichenfeier in Nürnberg vgl. Chroniken der Deutschen Städte 2, 29.— Am Konzil in Florenz hielt am 7. Dezember Johannes Joffridi de Luxonio, Prior von Arbosium, aus der Diözese Besançon die feierliche Totenrede. (Wien Nat.-B. cod. 50 ms. 4139 fol. 48b-54a; ebenda cod. 5089 fol. 261b bis 266a ; London Brit. Mus. Arundel 138 fol. 347a-353a sämtl. copp. ch.). Am 24. Dezember wies der Kardinal- kämmerer Franciscus den Thesaurar Bischof Daniel an, durch den Kubikular Franz von Padua zahlen zu lassen Paulo de Fastellis de Florencia computorum camere apostolice calculatori florenos auri de camera 20 solidos 12 denarios 6 monete Romane pro ex- pensis per eum factis pro exequiis serenissimi domini Alberti olim Romanorum imperatoris, ut apparet per approbacionem venerabilis domini Jacobi de Racaneto apostolice camere clerici factam manu sua propria; dat. Florencie die 24. dec. 1439 pont. a. 9; Unterschrift R. Paradisi. (Rom Staats-A. Tesoro pontificio Mandati 1439-1443 fol. 11b not. ch.) — Eine Rede Thomas Ebendorfers in exequiis serenissimi domini Alberti Romanorum regis 1439 in Wien Nat.-B. cod. ms. 4681 fol. 238a-241b conc. ch. Eine cantilena Germanica super morte Alberti II. impera- toris in Wien Nat.-B. cod. 5153 fol. 33b-35b cop. ch. 2 nrr. 215 und 217.
Strana 428
428 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 Dez. 4 In Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 358b-359a cop. mb. Gedruckt: (Horix) 2, 101-104; Würdtwein 8, 92-94. Niederdeutsche Fassung des Beitrittsformulars, nr. 218. ghegeven to Luneborch 1439 des veerden dages in decembri dem mante also genomed. 1439 Dez. 6 227. Ebf. Johann von Salzburg an die Universität in Wien: bittet sie, zu dem auf 25. Januar 1440 5 nach Salzburg angesetzten Tag der Bischöfe und weltlichen Fürsten seiner Provinz Vertreter zu senden, um ihn hinsichtlich der Stellungnahme zur Frankfurter Union zu beraten. 1439 Dezember 6 Salzburg. Aus Wien Nat.-B. cod. nr. 5393 fol. 200b cop. ch. Mil Versendungsschnitten. Johannes dei gracia archiepiscopus Salczeburgensis appostolice sedis legatus venerabili- 10 bus et egregiis viris rectori doctoribus et magistris alme universitatis studii Wyennensis. dum intra secreta cubilis nostri attenta meditacione venerabiles egregii nobis sincere dilecti. revolvimus, quibus eventibus sancta mater ecclesia inmaculata sponsa Christi post sublatam de proximo magna dei miseracione ac laboriosissimo humane sagacitatis studio diuturne divisionis ejus scissuram in unitatis et pacis pulchritudine sub umbra dilecti sponsi sui pauco 15 dumtaxat tempore respirare visa sit et nunc iterum justo dei judicio peccatis nostris exigenti- bus permittente ad recidivam monstruosioris discidii conatur relabi, fatiscentes spiritus nostri vires pre doloris gravedine fortasse deficerent, nisi eas consolacio veritatis infallibilis repararet, per quam ecclesiam ipsam, ne in quantalibet adversitate succumbat, et legimus et credimus firmiter solidatam. sane inter ea, que pro ecclesie ejusdem votiva pacificacione 20 viscerosis suspiriis cordialibusque desideriis audire cottidie prestolamur, a reverendissimis Dez. 5 patribus et principibus illustrissimis dominis ac amicis nostris karissimis, sacri Romani imperii electoribus litteras 1 nobis pridie presentatas accepimus in effectum sonantes, qualiter ipsi domini principes electores cum aliis Alemanie principibus in certam unionem2 convenerint juxta tenorem per eos transmisse nobis notule, cujus copiam vobis dirigimus presentibus inter- 25 clusam; desiderabantque in hujusmodi suis litteris iidem domini principes electores, quatenus et nos pro nobis terrisque et subditis nostris unionem eandem vellemus inire ac nostras desuper tradere litteras sigillatas. verum, etsi a primevo exordio, quo presens infausta turbacio sanctam dei ecclesiam agitare ceperat, semper dispositi fuerimus omnem fidelem ac sollicitam adhibere diligenciam, ut nostra Salezburgensis provincia cum ceteris inclite Germanice nacionis provin- 30 ciis in unitate katholica unanimis perseveranterque consisteret, ad iniendam tamen unionem, de qua premissum est, nescimus nos offerre. videbatur enim nobis necessarium desuper matu- rius atque opportunum consilium fore requirendum. cum igitur noscamus ecclesiam sanctam in scripturis katholicis requiri debere, ne in requisicione hujusmodi sensus aliquis se offerat, quem spiritus sanctus non efflagitet, nos apud sapiencias vestras, quibus verbum docendi et 35 interpretandi scripturas ipsas cum clave sciencie creditum fore agnoscimus, veritatis aper- cionem invenire sincerius confidentes dilecciones vestras rogamus attencius, quatenus ad laudem dei et conmissi nobis Christiani populi atque conmunem utilitatem inclite Germanice nacionis signanter nostre Salczeburgensis provincie, quam vestris indesinentibus studiis fructuosoque labore feliciter illustratis a, aliquos de ipsa excelsa universitate vestra divini ac 40 humani juris doctores nomine ejusdem universitatis ad nunc instans festum conversionis 1440 Jan. 25 sancti Pauli huc Salczeburgam velitis transmittere ad avisandum tractandum consulendum et concludendum in et super premissis ac aliis ea concernentibus tunc gerendis negociis pro laude dei et ecclesie sue sancte salubrique statu nostre Salczeburgensis provincie, prout spiritus sancti gracia clemencius dignabitur inspirare. in eo acceptissimam nobis exhibebitis compla- 45 cenciam, pro qua ultra divine retribucionis merita et gloriosas hominum laudes, quas exinde a) Vorl. illustrat. 1 Nicht aufgefunden; entspricht unserer nr. 217. 2 nr. 215.
428 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. 1439 Dez. 4 In Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 23 fol. 358b-359a cop. mb. Gedruckt: (Horix) 2, 101-104; Würdtwein 8, 92-94. Niederdeutsche Fassung des Beitrittsformulars, nr. 218. ghegeven to Luneborch 1439 des veerden dages in decembri dem mante also genomed. 1439 Dez. 6 227. Ebf. Johann von Salzburg an die Universität in Wien: bittet sie, zu dem auf 25. Januar 1440 5 nach Salzburg angesetzten Tag der Bischöfe und weltlichen Fürsten seiner Provinz Vertreter zu senden, um ihn hinsichtlich der Stellungnahme zur Frankfurter Union zu beraten. 1439 Dezember 6 Salzburg. Aus Wien Nat.-B. cod. nr. 5393 fol. 200b cop. ch. Mil Versendungsschnitten. Johannes dei gracia archiepiscopus Salczeburgensis appostolice sedis legatus venerabili- 10 bus et egregiis viris rectori doctoribus et magistris alme universitatis studii Wyennensis. dum intra secreta cubilis nostri attenta meditacione venerabiles egregii nobis sincere dilecti. revolvimus, quibus eventibus sancta mater ecclesia inmaculata sponsa Christi post sublatam de proximo magna dei miseracione ac laboriosissimo humane sagacitatis studio diuturne divisionis ejus scissuram in unitatis et pacis pulchritudine sub umbra dilecti sponsi sui pauco 15 dumtaxat tempore respirare visa sit et nunc iterum justo dei judicio peccatis nostris exigenti- bus permittente ad recidivam monstruosioris discidii conatur relabi, fatiscentes spiritus nostri vires pre doloris gravedine fortasse deficerent, nisi eas consolacio veritatis infallibilis repararet, per quam ecclesiam ipsam, ne in quantalibet adversitate succumbat, et legimus et credimus firmiter solidatam. sane inter ea, que pro ecclesie ejusdem votiva pacificacione 20 viscerosis suspiriis cordialibusque desideriis audire cottidie prestolamur, a reverendissimis Dez. 5 patribus et principibus illustrissimis dominis ac amicis nostris karissimis, sacri Romani imperii electoribus litteras 1 nobis pridie presentatas accepimus in effectum sonantes, qualiter ipsi domini principes electores cum aliis Alemanie principibus in certam unionem2 convenerint juxta tenorem per eos transmisse nobis notule, cujus copiam vobis dirigimus presentibus inter- 25 clusam; desiderabantque in hujusmodi suis litteris iidem domini principes electores, quatenus et nos pro nobis terrisque et subditis nostris unionem eandem vellemus inire ac nostras desuper tradere litteras sigillatas. verum, etsi a primevo exordio, quo presens infausta turbacio sanctam dei ecclesiam agitare ceperat, semper dispositi fuerimus omnem fidelem ac sollicitam adhibere diligenciam, ut nostra Salezburgensis provincia cum ceteris inclite Germanice nacionis provin- 30 ciis in unitate katholica unanimis perseveranterque consisteret, ad iniendam tamen unionem, de qua premissum est, nescimus nos offerre. videbatur enim nobis necessarium desuper matu- rius atque opportunum consilium fore requirendum. cum igitur noscamus ecclesiam sanctam in scripturis katholicis requiri debere, ne in requisicione hujusmodi sensus aliquis se offerat, quem spiritus sanctus non efflagitet, nos apud sapiencias vestras, quibus verbum docendi et 35 interpretandi scripturas ipsas cum clave sciencie creditum fore agnoscimus, veritatis aper- cionem invenire sincerius confidentes dilecciones vestras rogamus attencius, quatenus ad laudem dei et conmissi nobis Christiani populi atque conmunem utilitatem inclite Germanice nacionis signanter nostre Salczeburgensis provincie, quam vestris indesinentibus studiis fructuosoque labore feliciter illustratis a, aliquos de ipsa excelsa universitate vestra divini ac 40 humani juris doctores nomine ejusdem universitatis ad nunc instans festum conversionis 1440 Jan. 25 sancti Pauli huc Salczeburgam velitis transmittere ad avisandum tractandum consulendum et concludendum in et super premissis ac aliis ea concernentibus tunc gerendis negociis pro laude dei et ecclesie sue sancte salubrique statu nostre Salczeburgensis provincie, prout spiritus sancti gracia clemencius dignabitur inspirare. in eo acceptissimam nobis exhibebitis compla- 45 cenciam, pro qua ultra divine retribucionis merita et gloriosas hominum laudes, quas exinde a) Vorl. illustrat. 1 Nicht aufgefunden; entspricht unserer nr. 217. 2 nr. 215.
Strana 429
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 226-228. 429 1439 Dez. 6 percepturi eritis. dispositos nos offerimus karitati vestre digna gratitudine respondere. nos eciam omnes et singulos ecclesie nostre suffraganeos conprovinciales episcopos a, quatenus ad locum et terminum predictos personaliter veniant, necnon et illustres principes seculares in nos- tra Salczeburgensi provincia residentes, quia ipsa gerenda negocia nedum ecclesiasticum sed et 5 secularem statum dinoscuntur respicere, ut et suos idoneos oratores, viros deum timentes atque in hujusmodi negociis intelligentes ad terminum et locum prefatos velint dirigere, datum Salcz- nostris specialibus litterisl studiosius et obnixius curavimus adhortari. burge mensis decembris die sexta anno domini tricesimo nono. [Nachschrift:] Item notulam2 istam, de qua fit mencio in hac littera, non curavi hic 10 scribere, quia Teotonica fuit et est Theotonicum Renense, quod nobis per omnia non est intelligibile. [Folgt kurze Inhaltsangabe der kurfürstlichen Union in Latein.] 228. Das Baseler Konzíl an Ebf. Johannes von Salzburg: Wahl des Grafen Amadeus von Savoyen 1144O Jan. 18) zum Papst, Wahlgesandtschaft und Annahme der Wahl; Bedauern, den Salzburger Tag [I440 Januar 183 nicht beschicken zu können; Ermahnung, die Neutralität abzulehnen. Basel.] 1439 Dez. 6 15 Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 408a-409a cop. ch. Gedruckt: Hausizius 1, 475 f. und Dalham 208 f. nach unserer Vorlage. satis intellexisse Sacrosancta etc. venerabili Johanni archiepiscopo Salczeburgensi salutem etc. credimus devocionem tuam, quanta necessitate impulsa fuerit hec sancta synodus pro conservacione 20 auctoritatis conciliorum generalium et orthodoxe fidei atque salute publica et tocius populi Christiani procedere ad deposicionem justissimam Gabrielis olim dicti Eugenii pape quarti, qui ipsius auctoritatis ecclesie et conciliorum acerrimus impugnator erat, declaraciones et decreta in fide et moribus per eandem ecclesiam factas contemnens et parvipendens atque eciam hanc sanctam synodum omnino prosternere volens et variis persecucionibus longo tempore impetens. nam et facile omnes conspicere poterant, quanta 25 detrimenta quantaque inconveniencia imminebant universo orbi, si in hoc certamine victa fuisset prefata auctoritas conciliorum et deinceps potuisset unus homo pro libito voluntatis agere de tota ecclesia et Christianitate absque hoc, quod per ipsa concilia corrigi potuisset. quid inde pati potuissent et prelati et principes et particulares ecclesie orbis, nemo sapiens ignorat. audivit eciam devocio tua, quomodo electus est auctoritate hujus sacri concilii representantis universalem ecclesiam dominus Felix papa quintus, qui 30 prius dux Sabaudie et decanus militum in solitudine Rippallie Gebennensis diocesis existens in habitu simplici et humili observacione continencie ac honesta conversacione domino famulabatur, prudencia benignitate justicia clemencia et aliis clarissimis virtutibus preditus, pacis cultor, consolator pauperum, bonorum et studiosorum virorum amator, literatus et in rebus ecclesiasticis exercitatus, quo pensatis rerum et temporum circumstanciis nemo magis idoneus pro defendenda auctoritate conciliorum et fide 35 catholica prosequendaque salute publica omnium Christianorum eligi posse visus est. ad quem legatos! et oratores nostros dilectissimum ecclesie filium Ludovicum tituli sancte Cecilie sacrosancte Romane ecclesie cardinalem Arelatensem vulgariter nuncupatum aliosque quamplures venerabiles episcopos et dilectos ecclesie filios abbates magistros et doctores, inter quos eciam fuit Jacobus Fryehemera procurator devocionis tue, qui electioni ejusdem summi pontificis interfuerat, pariterque cum ipsis Johannem 40 comitem de Tyerstein locumtenentem protectoris imperialis", Ludovicum de Lanser provincialem per Alsaciam ordinis beate Marie Theutunicorum et Guillermum de Grünenberg milites transmisimus, ut consensum ipsius electioni facte prestandum requirerent. suscepit autem eos benigne ac honorifice exhortacionesque et requisiciones eorum audivit, et quamquam sibi non parum grave esset, dum poterat vitam quietam et tranquillam agere suppetente sibi multorum bonorum habundancia, nunc tantis curis 45 et sollicitudinibus se exponere, tamen auditis prefatis legatis et oratoribus nostris atque racionibus ipso- rum timuit offendere divinam majestatem, si vocacionem ecclesie ejus obsequia in hac necessitate requirentis reiceret, volensqueb pocius servire domino deo suo in defensione fidei et auctoritatis conciliorum ac prosecucione publice salutis quam proprie quieti consulere suum consensum electioni facte prestitit, a) Schreibung undeutlich. b) nach Dalham zu em. Frieshamer. c) Vorl. volentique. 50 1 Nichl aufgefunden. 2 nr. 215. 3 Die Datierung ergibt sich aus S. 430 Z. 4. 1 Vgl. zu dieser Gesandtschaft an Felix V. im Dezem- ber 1439 Segovias Bericht in Mon. Conc. 3, 449 ff. so- wie die Darstellungen bei D. Voigt, Aeneas Silvio Piccolomini 1, 175 ff. und Pérouse S. 325-330. 5 Uber dessen Beteiligung vgl. Conc. Bas. 6, 729 Z. 3 f.
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 226-228. 429 1439 Dez. 6 percepturi eritis. dispositos nos offerimus karitati vestre digna gratitudine respondere. nos eciam omnes et singulos ecclesie nostre suffraganeos conprovinciales episcopos a, quatenus ad locum et terminum predictos personaliter veniant, necnon et illustres principes seculares in nos- tra Salczeburgensi provincia residentes, quia ipsa gerenda negocia nedum ecclesiasticum sed et 5 secularem statum dinoscuntur respicere, ut et suos idoneos oratores, viros deum timentes atque in hujusmodi negociis intelligentes ad terminum et locum prefatos velint dirigere, datum Salcz- nostris specialibus litterisl studiosius et obnixius curavimus adhortari. burge mensis decembris die sexta anno domini tricesimo nono. [Nachschrift:] Item notulam2 istam, de qua fit mencio in hac littera, non curavi hic 10 scribere, quia Teotonica fuit et est Theotonicum Renense, quod nobis per omnia non est intelligibile. [Folgt kurze Inhaltsangabe der kurfürstlichen Union in Latein.] 228. Das Baseler Konzíl an Ebf. Johannes von Salzburg: Wahl des Grafen Amadeus von Savoyen 1144O Jan. 18) zum Papst, Wahlgesandtschaft und Annahme der Wahl; Bedauern, den Salzburger Tag [I440 Januar 183 nicht beschicken zu können; Ermahnung, die Neutralität abzulehnen. Basel.] 1439 Dez. 6 15 Aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5116 fol. 408a-409a cop. ch. Gedruckt: Hausizius 1, 475 f. und Dalham 208 f. nach unserer Vorlage. satis intellexisse Sacrosancta etc. venerabili Johanni archiepiscopo Salczeburgensi salutem etc. credimus devocionem tuam, quanta necessitate impulsa fuerit hec sancta synodus pro conservacione 20 auctoritatis conciliorum generalium et orthodoxe fidei atque salute publica et tocius populi Christiani procedere ad deposicionem justissimam Gabrielis olim dicti Eugenii pape quarti, qui ipsius auctoritatis ecclesie et conciliorum acerrimus impugnator erat, declaraciones et decreta in fide et moribus per eandem ecclesiam factas contemnens et parvipendens atque eciam hanc sanctam synodum omnino prosternere volens et variis persecucionibus longo tempore impetens. nam et facile omnes conspicere poterant, quanta 25 detrimenta quantaque inconveniencia imminebant universo orbi, si in hoc certamine victa fuisset prefata auctoritas conciliorum et deinceps potuisset unus homo pro libito voluntatis agere de tota ecclesia et Christianitate absque hoc, quod per ipsa concilia corrigi potuisset. quid inde pati potuissent et prelati et principes et particulares ecclesie orbis, nemo sapiens ignorat. audivit eciam devocio tua, quomodo electus est auctoritate hujus sacri concilii representantis universalem ecclesiam dominus Felix papa quintus, qui 30 prius dux Sabaudie et decanus militum in solitudine Rippallie Gebennensis diocesis existens in habitu simplici et humili observacione continencie ac honesta conversacione domino famulabatur, prudencia benignitate justicia clemencia et aliis clarissimis virtutibus preditus, pacis cultor, consolator pauperum, bonorum et studiosorum virorum amator, literatus et in rebus ecclesiasticis exercitatus, quo pensatis rerum et temporum circumstanciis nemo magis idoneus pro defendenda auctoritate conciliorum et fide 35 catholica prosequendaque salute publica omnium Christianorum eligi posse visus est. ad quem legatos! et oratores nostros dilectissimum ecclesie filium Ludovicum tituli sancte Cecilie sacrosancte Romane ecclesie cardinalem Arelatensem vulgariter nuncupatum aliosque quamplures venerabiles episcopos et dilectos ecclesie filios abbates magistros et doctores, inter quos eciam fuit Jacobus Fryehemera procurator devocionis tue, qui electioni ejusdem summi pontificis interfuerat, pariterque cum ipsis Johannem 40 comitem de Tyerstein locumtenentem protectoris imperialis", Ludovicum de Lanser provincialem per Alsaciam ordinis beate Marie Theutunicorum et Guillermum de Grünenberg milites transmisimus, ut consensum ipsius electioni facte prestandum requirerent. suscepit autem eos benigne ac honorifice exhortacionesque et requisiciones eorum audivit, et quamquam sibi non parum grave esset, dum poterat vitam quietam et tranquillam agere suppetente sibi multorum bonorum habundancia, nunc tantis curis 45 et sollicitudinibus se exponere, tamen auditis prefatis legatis et oratoribus nostris atque racionibus ipso- rum timuit offendere divinam majestatem, si vocacionem ecclesie ejus obsequia in hac necessitate requirentis reiceret, volensqueb pocius servire domino deo suo in defensione fidei et auctoritatis conciliorum ac prosecucione publice salutis quam proprie quieti consulere suum consensum electioni facte prestitit, a) Schreibung undeutlich. b) nach Dalham zu em. Frieshamer. c) Vorl. volentique. 50 1 Nichl aufgefunden. 2 nr. 215. 3 Die Datierung ergibt sich aus S. 430 Z. 4. 1 Vgl. zu dieser Gesandtschaft an Felix V. im Dezem- ber 1439 Segovias Bericht in Mon. Conc. 3, 449 ff. so- wie die Darstellungen bei D. Voigt, Aeneas Silvio Piccolomini 1, 175 ff. und Pérouse S. 325-330. 5 Uber dessen Beteiligung vgl. Conc. Bas. 6, 729 Z. 3 f.
Strana 430
430 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [Jan. 17] Jan. 25 [1440 professionem fecit cum omni devocione et genuum flexione juxta formam decretorum 1 hujus sancte Jan. 18/ synodi et officium summi apostolatus in se suscepit desiderans, prout informati sumus, toto et corde et omni potestate sibi a domino tradita illa agere, que sunt ad honorem ipsius altissimi, ecclesie salutem ac pacem et commune bonum omnium Christianorum. hesterna2 autem die reversus est ad nos prefatus car- dinalis Arelatensis cum collegis suis, quos pariter ad ipsum dominum Felicem papam miseramus. qui- 5 bus advenientibus desiderium nobis erat sollemnem legacionem mittere ad devocionem tuam et congrega- cionem tue provincie, quam die conversionis sancti Pauli celebrandam esse intelleximus, nec dubitamus eciam eundem dominum Felicem papam illuc suos missurum fuisse oratores, si congregacionis illius noticiam habuisset. verum cum dies prefixa adeo proxima sit, ut nullatenus neque per ipsum neque per nos possit in tempore parari legacio, has litteras festinanter tue devocioni transmittere duximus et ipsum in domino 10 exhortari, ut velut fortis athleta veritatis et defensor auctoritatis conciliorum generalium ac zelator hujus sancte synodi et publice salutis ac justicie omnes suffraganeos et alios ibidem congregandos efficaciter indu- cat, ut debitam obedienciam eidem sancte synodo et prefato domino Felici pape quinto semper exhibeant nec illam viam periculosissimam ingredi velint, ut per modum cujusdam neutralitatis obedienciam suam ab omnibus subtrahant, que plurimum cederet in prejudicium ecclesie et auctoritatis ejus ac eciam periculum 15 animarum. oportet enim Christianos semper esse obedientes deo et ecclesie ejus; et ipse deus et salvator noster Christus ad ecclesiam suam dixit3: „qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit". nec ullatenus permittendum est fidem orthodoxam et facta ecclesie in hanc fluctuacionem adduci, ut post judi- cium generalis concilii universalem ecclesiam representantis aliud queratur concilium, quod de judicio con- cilii precedentis habeat judicare, quoniam sic nulla esset firmitas in judiciis ecclesie semperque omnia fluc- 20 tuarent in incerto possetque homo quispiam perverse agere volens semper judicium concilii generalis effugere sub prestolacione alterius concilii; ex qua re inferretur plaga gravissima ecclesie dei, enervaretur conciliorum auctoritas, periret obediencia, que illis debetur ab universis Christifidelibus, et fidei catholice irreparabile afferretur detrimentum. in hiis autem plurimum de probitate tua confidimus, quod suo exemplo suaque doctrina et exhortacione plurimum hoc tempore proficiet ecclesie dei, nec minorem de eadem probitate con- 25 fidenciam gerit prefatus dominus Felix papa, qui propter merita devocionis tue, de quibus informatus est, plurimum tibi afficitur. magnum quoque meritum serviendi eidem ecclesie in conservacioneà auctoritatis et firmitatis ejus ad salutem presentem et futuram Christianorum sibi acquiret eadem devocio tua, quam in cunctis feliciter dirigere et conservare dignetur altissimus. datum etc. szw. 229. Ablehnendes Gutachten der Universität Wien zur Frage der Neutralitäl und Union für den 30 1439 Erzbischof von Salzburg, verfaßt von dem Theologieprofessor Narcissus Hertz von Per- Dez. 6 u. 1440 Szwischen 1439 Dezember 6 und 1440 Januar 255./ ching4. Jan. 25] W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 508b-512b cop. ch. Teilweise von einer zweiten Hand ge- schrieben. Uberschrift Determinacio seu consilium universitatis studii Vyennensis datum domino archiepiscopo Saltzeburgensi suo metropolitano ipsam consulenti super materia 35 unionis et neutralitatis principum electorum imperii et aliorum adherentium, quam fecerunt in facto differencie inter sacrum concilium Basiliense et olim Eugenium et in effectum habes ibidem, quod talis unio et neutralitas hodie post electionem sanctissimi domini Felicis quinti dampnantur et presertim appellatio etc. Daneben am Rand von anderer Hand Hic incipiatis. Schlußbemerkung Et sic est finis determinacionis seu consilii universitatis Wiennensis, quam vel quod dederunt metropolitano suo archiepiscopo Saltzeburgensi. et licet multa hicinde fuissent per doctores collecta consilia, presertim doctorum facultatis theologie, magis tamen inter cetera [formas et materias durchstrichen] placuit hec determinatio in materia et forma, que erat collecta per sollempnissimum sacre pagine doctorem magistrum Narcissum Hertz de Perching, et hoc ideo, quod erat 45 in forma et materia sollempnior et nobilior etc. Dann von der anderen Z. 39 f. erwähnten Hand Et sic hic finis vestri epistoli. Die Alineas sind nicht beibehalten. D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 4369 Wittenberger Gesamtarchiv Religionssachen A fol. 189a�194a cop. ch. Heft von 6 ineinandergelegten Foliobogen; fol. 195a-200b leer. Uber- schrift und Schlußbemerkung wie in W. Inhaltsangaben am Rand sind von uns nicht auf- 50 genommen worden. a) Vorl. conservacionem. 1 Vom 25. März 1436, vgl. Mansi 29, 110-116; Mon. Conc. 2, 847-852; Hefele 7, 629 f., und vom 24. Ok- tober 1439 vgl. Mansi 29, 184-191 bes. 189; Mon. Conc. 3, 409-415; Hefele 7, 783 f. 2 Vgl. zum Datum die Erzählung Segovias: Sed et omnia singulaque --- gestaque dictaque per con- cilii oratores, per papam quoque - -- relata fuerunt post regressum ad concilium 17. die hujus [i. c. januarii] (Mon. Conc. 3, 463.) 3 Luc. 10, 16. 4 Vgl. Quellenbeschreibung. Datierung nach nr. 227. 40 55 5
430 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [Jan. 17] Jan. 25 [1440 professionem fecit cum omni devocione et genuum flexione juxta formam decretorum 1 hujus sancte Jan. 18/ synodi et officium summi apostolatus in se suscepit desiderans, prout informati sumus, toto et corde et omni potestate sibi a domino tradita illa agere, que sunt ad honorem ipsius altissimi, ecclesie salutem ac pacem et commune bonum omnium Christianorum. hesterna2 autem die reversus est ad nos prefatus car- dinalis Arelatensis cum collegis suis, quos pariter ad ipsum dominum Felicem papam miseramus. qui- 5 bus advenientibus desiderium nobis erat sollemnem legacionem mittere ad devocionem tuam et congrega- cionem tue provincie, quam die conversionis sancti Pauli celebrandam esse intelleximus, nec dubitamus eciam eundem dominum Felicem papam illuc suos missurum fuisse oratores, si congregacionis illius noticiam habuisset. verum cum dies prefixa adeo proxima sit, ut nullatenus neque per ipsum neque per nos possit in tempore parari legacio, has litteras festinanter tue devocioni transmittere duximus et ipsum in domino 10 exhortari, ut velut fortis athleta veritatis et defensor auctoritatis conciliorum generalium ac zelator hujus sancte synodi et publice salutis ac justicie omnes suffraganeos et alios ibidem congregandos efficaciter indu- cat, ut debitam obedienciam eidem sancte synodo et prefato domino Felici pape quinto semper exhibeant nec illam viam periculosissimam ingredi velint, ut per modum cujusdam neutralitatis obedienciam suam ab omnibus subtrahant, que plurimum cederet in prejudicium ecclesie et auctoritatis ejus ac eciam periculum 15 animarum. oportet enim Christianos semper esse obedientes deo et ecclesie ejus; et ipse deus et salvator noster Christus ad ecclesiam suam dixit3: „qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit". nec ullatenus permittendum est fidem orthodoxam et facta ecclesie in hanc fluctuacionem adduci, ut post judi- cium generalis concilii universalem ecclesiam representantis aliud queratur concilium, quod de judicio con- cilii precedentis habeat judicare, quoniam sic nulla esset firmitas in judiciis ecclesie semperque omnia fluc- 20 tuarent in incerto possetque homo quispiam perverse agere volens semper judicium concilii generalis effugere sub prestolacione alterius concilii; ex qua re inferretur plaga gravissima ecclesie dei, enervaretur conciliorum auctoritas, periret obediencia, que illis debetur ab universis Christifidelibus, et fidei catholice irreparabile afferretur detrimentum. in hiis autem plurimum de probitate tua confidimus, quod suo exemplo suaque doctrina et exhortacione plurimum hoc tempore proficiet ecclesie dei, nec minorem de eadem probitate con- 25 fidenciam gerit prefatus dominus Felix papa, qui propter merita devocionis tue, de quibus informatus est, plurimum tibi afficitur. magnum quoque meritum serviendi eidem ecclesie in conservacioneà auctoritatis et firmitatis ejus ad salutem presentem et futuram Christianorum sibi acquiret eadem devocio tua, quam in cunctis feliciter dirigere et conservare dignetur altissimus. datum etc. szw. 229. Ablehnendes Gutachten der Universität Wien zur Frage der Neutralitäl und Union für den 30 1439 Erzbischof von Salzburg, verfaßt von dem Theologieprofessor Narcissus Hertz von Per- Dez. 6 u. 1440 Szwischen 1439 Dezember 6 und 1440 Januar 255./ ching4. Jan. 25] W aus Wien Nat.-B. cod. ms. 5080 fol. 508b-512b cop. ch. Teilweise von einer zweiten Hand ge- schrieben. Uberschrift Determinacio seu consilium universitatis studii Vyennensis datum domino archiepiscopo Saltzeburgensi suo metropolitano ipsam consulenti super materia 35 unionis et neutralitatis principum electorum imperii et aliorum adherentium, quam fecerunt in facto differencie inter sacrum concilium Basiliense et olim Eugenium et in effectum habes ibidem, quod talis unio et neutralitas hodie post electionem sanctissimi domini Felicis quinti dampnantur et presertim appellatio etc. Daneben am Rand von anderer Hand Hic incipiatis. Schlußbemerkung Et sic est finis determinacionis seu consilii universitatis Wiennensis, quam vel quod dederunt metropolitano suo archiepiscopo Saltzeburgensi. et licet multa hicinde fuissent per doctores collecta consilia, presertim doctorum facultatis theologie, magis tamen inter cetera [formas et materias durchstrichen] placuit hec determinatio in materia et forma, que erat collecta per sollempnissimum sacre pagine doctorem magistrum Narcissum Hertz de Perching, et hoc ideo, quod erat 45 in forma et materia sollempnior et nobilior etc. Dann von der anderen Z. 39 f. erwähnten Hand Et sic hic finis vestri epistoli. Die Alineas sind nicht beibehalten. D coll. Dresden H. St.-A. Loc. 4369 Wittenberger Gesamtarchiv Religionssachen A fol. 189a�194a cop. ch. Heft von 6 ineinandergelegten Foliobogen; fol. 195a-200b leer. Uber- schrift und Schlußbemerkung wie in W. Inhaltsangaben am Rand sind von uns nicht auf- 50 genommen worden. a) Vorl. conservacionem. 1 Vom 25. März 1436, vgl. Mansi 29, 110-116; Mon. Conc. 2, 847-852; Hefele 7, 629 f., und vom 24. Ok- tober 1439 vgl. Mansi 29, 184-191 bes. 189; Mon. Conc. 3, 409-415; Hefele 7, 783 f. 2 Vgl. zum Datum die Erzählung Segovias: Sed et omnia singulaque --- gestaque dictaque per con- cilii oratores, per papam quoque - -- relata fuerunt post regressum ad concilium 17. die hujus [i. c. januarii] (Mon. Conc. 3, 463.) 3 Luc. 10, 16. 4 Vgl. Quellenbeschreibung. Datierung nach nr. 227. 40 55 5
Strana 431
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 228-229. 431 15 20 25 35 ſzw. P coll. Pommersfelden Schönbornsche Bibl. cod. ms. 2726 fol. 179a-184b cop. ch. Uberschrift 1439 nur unbedeutend von W abweichend. Ohne Schlußbemerkung. Dez. 6 und K coll. Königsberg St.-A. Deutschordens-Briefarchiv (früher Schbl. II/a nr. 40) cop. ch. Uberschrift Sequuntur scripta alme universitatis Wienensis contra neutralitatem etc. 1440 Schlußbemerkung Explicit determinacio seu consilium universitatis Wiennensis, quod Jan. 25) dederunt metropolitano suo domino archiepiscopo Saltzburgensi super quadam pretensa liga sive neutralitate contra sacrum concilium Basiliense taliter qualiter adinventa. coll. Melk Stiftsbibl. cod. ms. 842 fol. 233a-237b cop. ch. Uberschrift Scripta magistri Narcissi Hertz de Perching doctoris sacre theologie solemnissimi universitatis studii Wienensis, que collegit ad respondendum domino archiepiscopo dictam universitatem consulenti super unionem etc. dominorum electorum imperii Romani etc. Schlußbemerkung Deo gracias 1442. R coll. Rom Bibl. Vatic. cod. Pal. lat. 601 fol. 148a-152a cop. ch. Uberschrift Scriptum alme universitatis studii Wyennensis. Ohne Schlußbemerkung. M coll. München St.-B. cod. lat. 6489 fol. 63a-70b cop. ch. Uberschrift Scripta [weiter wie R]. Schlußbemerkung wie in W mit einigen unwesentlichen Abweichungen. L coll. ebd. cod. lat. 6606 fol. 149b-155b cop. ch. Uberschrift Scripta alme universitatis studii Wienensis super neutralitate electorum sacri Romani imperii necnon obediencia prestanda [Vorl. prestando] domino Felici pape quinto. Schlußbemerkung wie in W. C coll. ebd. cod. lat. 12 366 fol. 37a-44a cop. ch. Uberschrift wie M. Schlußbemerkung wie W. B coll. Basel Univ.-B. Ms. A. I. 27. fol. 276a 282a cop. ch. Uberschrift Tractatus universitatis Wiennensis. Schlußbemerkung wie in W mit unwesentlichen Abweichungen. E coll. Erlangen Univ.-B. cod. lat. 698 fol. 75b-82a cop. ch. Ohne Uberschrift und Schluß- bemerkung. Ferner in Augsburg Ordin.-B. cod. 41 fol. 57a-63a cop. ch. Bricht mit vulnus curabitur (S. 437 Z. 19) ab. — In Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11. fol. 400a.405b cop. ch. — Ebd. Ms. A. I. 31. fol. 249-253b cop. ch. — Ebd. Ms. A. IV. 16. Stück 7 cop. ch. — Ebd. Ms. A. VIII. 16. fol. 116a-123a cop. ch. — In Bonn Univ.-B. Ms. 739 fol. 48a-56b cop. ch. — In Colmar St.-B. cod. ms. 51 fol. 3a—8a cop. ch. — Ebd. cod. ms. 29 fol. 45a-56a cop. ch. — In Donaueschingen Fürstenberg. Hofbibl. Ms. 735 fol. 69a-73b cop. ch. — In Mainz St.-B. Un- geordnete und nichtsignierte Faszikel nr. VI cop. ch. Bricht mit usque ad Bersabe (S. 437 Z. 45) ab. — In München St.-B. cod. lat. 85 fol. 286a-293a cop. ch. — Ebd. cod. lat. 3076 fol. 116a-120a cop. ch. — Ebd. cod. lat. 7675 fol. 94a-97b cop. ch. — Ebd. cod. lat. 11927 fol. 206a.222a cop. ch. (1442). — In Rom Bibl. Vatic. cod. Reg. 1019 fol. 120a-125a cop. ch. Bricht mit principum unionem (S. 428 Z. 27) ab. — Ebd. cod. Palat. 600 fol. 82b ff. cop. ch. — In Wien Nat.-B. cod. ms. 4748 fol. 142a-150b cop. ch. — Ebd. cod. ms. 5139 fol. 158a-164b cop. ch. — Ebd. cod. ms. 5359 fol. 255a�257a cop. ch. — Ebd. cod. ms. 5393 fol. 47a.52a cop. ch. — Auszug in Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 12 fol. 248a cop. ch. — Desgl. in Rom Bibl. Vatic. Cod. Vatic. 8956 fol. 80b-81b cop. ch. — Vgl. auch Zusätze und Verbesserungen. Gedruckt: Bulaeus, Historia universitatis Parisiensis 5, 471 ff. Placidus Ignatius Braun, Notitia historica-literaria de codicibus manuscriptis in bibliotheca ordinis s. Benedicti ad SS. Udal- ricum et Afram Augustae extantibus. 6 (1796), 181 ff. nr. XII nach der Augsburger Hs. Erwähnt u. a. bei Würdtwein, Subs. dipl. 8 pagg. e 4b und h 1" (datiert auf 1440) nach Wiener Hss.; Binterim 7, 181 f. S 45 Circa materiam unionisl, quam inierunt reverendissimi patres et illustrissimi principes sacri Romani imperii electores, ut dicitur, unacum aliis principibus et prelatis, occasione cujus- dam neutralitatis servande pro bono pacis procurande a inter sacrum concilium et dominum olim dictum Eugeniumb, et c de vigore d appelacionis2 eorundem ab utrisque partibus e ad utras- 50 que interpositef, ut ex consideraciones talium diligenti fundacius responderi et consuli possit reverendissimo domino archiepiscopo Saltzeburgensi, qui super hoc pro bono et salute sibi subjectorumh tamquam vigilans pastor super gregem domini pastorali sue cure commissum provide et sollerter consilium alme hujus universitatis requisivit, ut i sibi et aliis universek 55 a) E procurando; S sperande. b) K add. nunc non; SRMLCB ut non. c) S est. d) W korr. aus rigore; KSRLCE rigore. e) om. KSRLCBE. f) RLCB interposita; E interposita appellacione talium fundacius statt interposite —fundacius. g) B add. appellacionis. h) P subditorum. i) ut sibi ergänzt nach P; alle anderen Hss. om. k) s0 E; alle anderen Hss. universis. 1 Vgl. nr. 215. 2 Vgl. nr. 214 Anm.
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 228-229. 431 15 20 25 35 ſzw. P coll. Pommersfelden Schönbornsche Bibl. cod. ms. 2726 fol. 179a-184b cop. ch. Uberschrift 1439 nur unbedeutend von W abweichend. Ohne Schlußbemerkung. Dez. 6 und K coll. Königsberg St.-A. Deutschordens-Briefarchiv (früher Schbl. II/a nr. 40) cop. ch. Uberschrift Sequuntur scripta alme universitatis Wienensis contra neutralitatem etc. 1440 Schlußbemerkung Explicit determinacio seu consilium universitatis Wiennensis, quod Jan. 25) dederunt metropolitano suo domino archiepiscopo Saltzburgensi super quadam pretensa liga sive neutralitate contra sacrum concilium Basiliense taliter qualiter adinventa. coll. Melk Stiftsbibl. cod. ms. 842 fol. 233a-237b cop. ch. Uberschrift Scripta magistri Narcissi Hertz de Perching doctoris sacre theologie solemnissimi universitatis studii Wienensis, que collegit ad respondendum domino archiepiscopo dictam universitatem consulenti super unionem etc. dominorum electorum imperii Romani etc. Schlußbemerkung Deo gracias 1442. R coll. Rom Bibl. Vatic. cod. Pal. lat. 601 fol. 148a-152a cop. ch. Uberschrift Scriptum alme universitatis studii Wyennensis. Ohne Schlußbemerkung. M coll. München St.-B. cod. lat. 6489 fol. 63a-70b cop. ch. Uberschrift Scripta [weiter wie R]. Schlußbemerkung wie in W mit einigen unwesentlichen Abweichungen. L coll. ebd. cod. lat. 6606 fol. 149b-155b cop. ch. Uberschrift Scripta alme universitatis studii Wienensis super neutralitate electorum sacri Romani imperii necnon obediencia prestanda [Vorl. prestando] domino Felici pape quinto. Schlußbemerkung wie in W. C coll. ebd. cod. lat. 12 366 fol. 37a-44a cop. ch. Uberschrift wie M. Schlußbemerkung wie W. B coll. Basel Univ.-B. Ms. A. I. 27. fol. 276a 282a cop. ch. Uberschrift Tractatus universitatis Wiennensis. Schlußbemerkung wie in W mit unwesentlichen Abweichungen. E coll. Erlangen Univ.-B. cod. lat. 698 fol. 75b-82a cop. ch. Ohne Uberschrift und Schluß- bemerkung. Ferner in Augsburg Ordin.-B. cod. 41 fol. 57a-63a cop. ch. Bricht mit vulnus curabitur (S. 437 Z. 19) ab. — In Basel Univ.-B. Ms. E. I. 11. fol. 400a.405b cop. ch. — Ebd. Ms. A. I. 31. fol. 249-253b cop. ch. — Ebd. Ms. A. IV. 16. Stück 7 cop. ch. — Ebd. Ms. A. VIII. 16. fol. 116a-123a cop. ch. — In Bonn Univ.-B. Ms. 739 fol. 48a-56b cop. ch. — In Colmar St.-B. cod. ms. 51 fol. 3a—8a cop. ch. — Ebd. cod. ms. 29 fol. 45a-56a cop. ch. — In Donaueschingen Fürstenberg. Hofbibl. Ms. 735 fol. 69a-73b cop. ch. — In Mainz St.-B. Un- geordnete und nichtsignierte Faszikel nr. VI cop. ch. Bricht mit usque ad Bersabe (S. 437 Z. 45) ab. — In München St.-B. cod. lat. 85 fol. 286a-293a cop. ch. — Ebd. cod. lat. 3076 fol. 116a-120a cop. ch. — Ebd. cod. lat. 7675 fol. 94a-97b cop. ch. — Ebd. cod. lat. 11927 fol. 206a.222a cop. ch. (1442). — In Rom Bibl. Vatic. cod. Reg. 1019 fol. 120a-125a cop. ch. Bricht mit principum unionem (S. 428 Z. 27) ab. — Ebd. cod. Palat. 600 fol. 82b ff. cop. ch. — In Wien Nat.-B. cod. ms. 4748 fol. 142a-150b cop. ch. — Ebd. cod. ms. 5139 fol. 158a-164b cop. ch. — Ebd. cod. ms. 5359 fol. 255a�257a cop. ch. — Ebd. cod. ms. 5393 fol. 47a.52a cop. ch. — Auszug in Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 12 fol. 248a cop. ch. — Desgl. in Rom Bibl. Vatic. Cod. Vatic. 8956 fol. 80b-81b cop. ch. — Vgl. auch Zusätze und Verbesserungen. Gedruckt: Bulaeus, Historia universitatis Parisiensis 5, 471 ff. Placidus Ignatius Braun, Notitia historica-literaria de codicibus manuscriptis in bibliotheca ordinis s. Benedicti ad SS. Udal- ricum et Afram Augustae extantibus. 6 (1796), 181 ff. nr. XII nach der Augsburger Hs. Erwähnt u. a. bei Würdtwein, Subs. dipl. 8 pagg. e 4b und h 1" (datiert auf 1440) nach Wiener Hss.; Binterim 7, 181 f. S 45 Circa materiam unionisl, quam inierunt reverendissimi patres et illustrissimi principes sacri Romani imperii electores, ut dicitur, unacum aliis principibus et prelatis, occasione cujus- dam neutralitatis servande pro bono pacis procurande a inter sacrum concilium et dominum olim dictum Eugeniumb, et c de vigore d appelacionis2 eorundem ab utrisque partibus e ad utras- 50 que interpositef, ut ex consideraciones talium diligenti fundacius responderi et consuli possit reverendissimo domino archiepiscopo Saltzeburgensi, qui super hoc pro bono et salute sibi subjectorumh tamquam vigilans pastor super gregem domini pastorali sue cure commissum provide et sollerter consilium alme hujus universitatis requisivit, ut i sibi et aliis universek 55 a) E procurando; S sperande. b) K add. nunc non; SRMLCB ut non. c) S est. d) W korr. aus rigore; KSRLCE rigore. e) om. KSRLCBE. f) RLCB interposita; E interposita appellacione talium fundacius statt interposite —fundacius. g) B add. appellacionis. h) P subditorum. i) ut sibi ergänzt nach P; alle anderen Hss. om. k) s0 E; alle anderen Hss. universis. 1 Vgl. nr. 215. 2 Vgl. nr. 214 Anm.
Strana 432
432 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. Izw. ecclesie filiis a, super tali dubio negocio, quod omnes tangit homines nacionis Germanice, possit 1439 et debeat consuli et responderi, ad hoc, ut fundacius fiat, oportet quatuor materias radicitus Dez. 6 und intueri, ex quibus negocii presentis occasio pullulare posset, si minus bene considerate fuerint, 1440 Jan.25) tolli vero omnis difficultas, si bene considerentur. prima b est consideracio de statu sacri concilii Basiliensis, videlicet quantum ad legitimitatem ejus inicii continuacionis et usque ad 5 secunda consideracio de potestate ejusdem sacri presens perduracionis et existencie. concilii, scilicet an talem processum contrac Eugenium quoad suspensionem ipsius ab admi- nistracione papatus, item quoad deposicionem ejus plenariam a papatu insuper et alterius ad papatus dignitatem eleccionem et promocionem, ut factum est, legitima auctoritate plenam habuerit faciendi facultatem et potestatem. tercio de actitatis in hac re usque modo in 10 pluribus dietis per reverendissimos patres et illustrissimos principes sacri Romani imperii electores, cuid scilicet auctoritati juri aut racioni innitantur seu quibus solidenture funda- mentis. quarto videndum est de futuris agendis, de quibus consulta est universitas, vide- licet quid omnibus actis, ut acta sunt, et omnibus stantibusf, ut modo stant, agendum aut consulendum sit salubriter in hac re pro futuro etc. [I] Quantum ad primum punctum nemini nisi hosti fidei orthodoxe dubium esse potest, quin sacrum concilium Basiliense legitimum habuerit inicium et processum, cum non ex convocacione unius hominis nec tantum papali auctoritate congregatum fuerit; sed ex ordinacione universalis ecclesie concilialiterg congregata inicium cepit et auctoritatem. nam cum ecclesia in concilio Constanciensi statuendo dicat in capitulo „Frequens“ 1: „hoc 20 edicto perpetuo sanccimus decernimus atque ordinamus, ut ammodo generalia concilia cele- brentur, ita quod primum a fine hujus concilii (scilicet Constanciensis) in quinquennium imme- diate sequensh (quod fuit concilium i Senense); secundum vero a fine immediate sequentis concilii in septennium (et k hoc est concilium Basiliense, quod inchoatum fuit post concilium Senense lapso septennio); et deinceps de decennio in decennium perpetuo celebrentur“. ecce quod hoc 25 sacrum concilium Basiliense auctoritatem legitimam sui inicii et processus habet ab ecclesia concilialiter legitime congregata. denique non solum duo Romani pontifices, scilicet Martinus et Eugenius, pro tali ipsum habuerunt,2 habentes ibi legatum suum pro se presidentem, sed eciam totus populus Christianus illud concilium in spiritu sancto legitime congregatum appel- labat et omnil veneracione recepit. quod eciam hodie persistat in sua auctoritate omni 30 modo, aperte ex eodem decreto „Frequens“ convincitur. nam cum ibidem dicatur, sicut alle- gatum est, quod deinceps concilia sacra de decennio in decennium perpetuem celebrentur, sub- ditur „in locis, que summus pontifex per mensem ante finem cujuslibet concilii approbante et consentiente concilio vel in ejus defectun ipsum concilium deputare et assignare teneatur, ut sic per quandam continuacionem semper aut concilium vigeat aut per termini pendenciam 35 expectetur“. verba ista sunt decreti „Frequens". sed cum sacrum concilium adhuc nullum nominaverit locum pro futuro concilio nec in nominatum per papam consenserit, patet, quod ipsum adhuc manet in suo vigore, cum ex ordinacione ecclesie non cesset esse in vigore, nisi ante mensem sue desicionis° consenserit in locum futuri concilii. patet ergo, quod juxta decreta solemniter publicata concilium sacrum adhuc stat in vigore. item cum priusp habitum sit 40 ab omnibus pro concilio legitime in spiritu sancto congregato et ex decreto preallegato decernitur habere vigorem, tenetur quilibet sibi ut concilio adherere, donec ejus desicio fuerit manifesta q publicer declaratas. nec super hiis, que factit forent, ut de compactatis non ser- 15 a) alle Hss. add. qui; K qui durchstrichen. b) P primo enim est considerare statt prima — consideracio- c) B hier und sonst add. Gabrielem olim. d) em.; E qua quo; alle anderen Hss. quomodo. e) WDKME 45 solidantur. f) WDRMLC statibus. g) KE conciliariter. h) RLC add. quod fuit concilium sequens. i) K add. sequens videlicet concilium. k) P ut est hoc statt hoc est; E quod statt et hoc. 1) DP cum. m) DPKB perpetuo. n) WP defectum. 0) DPKBE desinicionis; L desicionis korr. aus desinicionis. p) L presens. q) D manifeste korr. aus manifesta; PKRLCBE manifeste. r) om. KSRLCB. s) DP de- terminata. t) KMLC facta. 50 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1 oder Mansi 29, 5 f.; Mon. Conc. 2, 49 ff; Hefele 7, 446. 2 Vgl. S. 20 Anm. 3. vielmehr die Erneuerung am 14. Dezember 1431, vgl.
432 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. Izw. ecclesie filiis a, super tali dubio negocio, quod omnes tangit homines nacionis Germanice, possit 1439 et debeat consuli et responderi, ad hoc, ut fundacius fiat, oportet quatuor materias radicitus Dez. 6 und intueri, ex quibus negocii presentis occasio pullulare posset, si minus bene considerate fuerint, 1440 Jan.25) tolli vero omnis difficultas, si bene considerentur. prima b est consideracio de statu sacri concilii Basiliensis, videlicet quantum ad legitimitatem ejus inicii continuacionis et usque ad 5 secunda consideracio de potestate ejusdem sacri presens perduracionis et existencie. concilii, scilicet an talem processum contrac Eugenium quoad suspensionem ipsius ab admi- nistracione papatus, item quoad deposicionem ejus plenariam a papatu insuper et alterius ad papatus dignitatem eleccionem et promocionem, ut factum est, legitima auctoritate plenam habuerit faciendi facultatem et potestatem. tercio de actitatis in hac re usque modo in 10 pluribus dietis per reverendissimos patres et illustrissimos principes sacri Romani imperii electores, cuid scilicet auctoritati juri aut racioni innitantur seu quibus solidenture funda- mentis. quarto videndum est de futuris agendis, de quibus consulta est universitas, vide- licet quid omnibus actis, ut acta sunt, et omnibus stantibusf, ut modo stant, agendum aut consulendum sit salubriter in hac re pro futuro etc. [I] Quantum ad primum punctum nemini nisi hosti fidei orthodoxe dubium esse potest, quin sacrum concilium Basiliense legitimum habuerit inicium et processum, cum non ex convocacione unius hominis nec tantum papali auctoritate congregatum fuerit; sed ex ordinacione universalis ecclesie concilialiterg congregata inicium cepit et auctoritatem. nam cum ecclesia in concilio Constanciensi statuendo dicat in capitulo „Frequens“ 1: „hoc 20 edicto perpetuo sanccimus decernimus atque ordinamus, ut ammodo generalia concilia cele- brentur, ita quod primum a fine hujus concilii (scilicet Constanciensis) in quinquennium imme- diate sequensh (quod fuit concilium i Senense); secundum vero a fine immediate sequentis concilii in septennium (et k hoc est concilium Basiliense, quod inchoatum fuit post concilium Senense lapso septennio); et deinceps de decennio in decennium perpetuo celebrentur“. ecce quod hoc 25 sacrum concilium Basiliense auctoritatem legitimam sui inicii et processus habet ab ecclesia concilialiter legitime congregata. denique non solum duo Romani pontifices, scilicet Martinus et Eugenius, pro tali ipsum habuerunt,2 habentes ibi legatum suum pro se presidentem, sed eciam totus populus Christianus illud concilium in spiritu sancto legitime congregatum appel- labat et omnil veneracione recepit. quod eciam hodie persistat in sua auctoritate omni 30 modo, aperte ex eodem decreto „Frequens“ convincitur. nam cum ibidem dicatur, sicut alle- gatum est, quod deinceps concilia sacra de decennio in decennium perpetuem celebrentur, sub- ditur „in locis, que summus pontifex per mensem ante finem cujuslibet concilii approbante et consentiente concilio vel in ejus defectun ipsum concilium deputare et assignare teneatur, ut sic per quandam continuacionem semper aut concilium vigeat aut per termini pendenciam 35 expectetur“. verba ista sunt decreti „Frequens". sed cum sacrum concilium adhuc nullum nominaverit locum pro futuro concilio nec in nominatum per papam consenserit, patet, quod ipsum adhuc manet in suo vigore, cum ex ordinacione ecclesie non cesset esse in vigore, nisi ante mensem sue desicionis° consenserit in locum futuri concilii. patet ergo, quod juxta decreta solemniter publicata concilium sacrum adhuc stat in vigore. item cum priusp habitum sit 40 ab omnibus pro concilio legitime in spiritu sancto congregato et ex decreto preallegato decernitur habere vigorem, tenetur quilibet sibi ut concilio adherere, donec ejus desicio fuerit manifesta q publicer declaratas. nec super hiis, que factit forent, ut de compactatis non ser- 15 a) alle Hss. add. qui; K qui durchstrichen. b) P primo enim est considerare statt prima — consideracio- c) B hier und sonst add. Gabrielem olim. d) em.; E qua quo; alle anderen Hss. quomodo. e) WDKME 45 solidantur. f) WDRMLC statibus. g) KE conciliariter. h) RLC add. quod fuit concilium sequens. i) K add. sequens videlicet concilium. k) P ut est hoc statt hoc est; E quod statt et hoc. 1) DP cum. m) DPKB perpetuo. n) WP defectum. 0) DPKBE desinicionis; L desicionis korr. aus desinicionis. p) L presens. q) D manifeste korr. aus manifesta; PKRLCBE manifeste. r) om. KSRLCB. s) DP de- terminata. t) KMLC facta. 50 1 Vom 9. Oktober 1417, vgl. S. 36 Anm. 1 oder Mansi 29, 5 f.; Mon. Conc. 2, 49 ff; Hefele 7, 446. 2 Vgl. S. 20 Anm. 3. vielmehr die Erneuerung am 14. Dezember 1431, vgl.
Strana 433
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229. 433 ſzw. 1439 Dez. 6 und 1440 Jan. 25] vatis, allegatis a in dissolucionem concilii standum aut credendum esset cuicumque eciam cujuscumque dignitatis existeret sacro concilio contradicente. nam cum juxta decreta b con- cilii Basiliensis sessionis 11.1 nec papa papali auctoritate possit ipsum dissolvere eo nolente, quomodo non magne levitatis esset juxta illud sapientis2: „qui cito credit, levis est corde“, credere fame super hiis, que facti essent super dissolucione concilii concilio in hoc contra- dicente et constanter negante ? alias enim confictoe mendacio de hiis, que facti forent, posset dissolvi concilium sacrum eo nolente, quod papali auctoritate solvid non potest ? [2] Circa secundum vero, scilicet an sacrum concilium ad instituendum et prosequendum processum contra Eugenium, quoad ejus suspensionem et deposicioneme et alterius 10 institucionem plenariamt habuerit facultatems et potestatem, respondeo, quod spiritus sanctus per organum sacri concilii Constanciensis declaravit aperte talem potestatem habere ecclesiam et sacrum concilium representans ecclesiam super omnem hominem, eciamsi papalis existat dignitatis. nam prefata sancta synodus Constanciensis in tercia sua sessione super hoc diffinivit statuith et i decrevit et declaravit in hunc modum3, „quod sancta synodus in 15 spiritu sancto legitime congregata generale concilium faciens ecclesiam catholicam militantem representans potestatem a Christo immediate habet, cui quilibet, cujuscumque status vel digni- tatis eciamsi papalis existat, obedire tenetur, in hiis que pertinent ad fidem et extirpacionem scismatis et ad generalem reformacionem ecclesie dei in capite et in membris". ex quo decreto manifeste habetur papam subesse concilio in casibus expressis in decreto allegatok, item aliud 20 ejusdem sessionis decretum 14: „quicumque, cujuscumque status vel dignitatis eciamsi papalis existat, qui mandatis statutis sive ordinacionibus aut preceptis hujus sancte synodi aut cujus- cumque alterius concilii generalis legitime congregati super premissis seu ad ea pertinentibus factism vel faciendis obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur eciam ad alia juris subsidia, si opus fuerit, recurrendo". ex quibus 25 manifeste patet, quod ad penas contra eum procedere poterat, eciam deposicionis pro pace ecclesien temeritate ejus illud exigente. nec potest sacro concilio obicio indiscrecio nimie pre- cipitacionis in tanto negocio, cum post tot annorum curricula, per quos in hac re desudavit concilium, res continue in pejus declinaverit et in magnum scandalum plebium Christi. [3] Circa tercium, scilicet de hiis, que in hac materiapunionis 5 acta sunt per reveren- 30 dissimos patres et illustrissimos principes sacri Romani imperii electores, primo ante omnia commendandus est optimus eorum hujus unionis zelus. intendebant enim, ut apparet, per hanc unionem litibus metas precludere et paci ecclesie dei per hanc q locumr preparares ; et hec intencio tam plane sancta et bona fuit, quam apud omnes certum est pacem in rebust non esse mediocre bonum. eciam tanto amplius sollicitudo hujus pacis procurande ad eos pertinuit, 35 quanto ad eos pre ceteris principibus aliarum nacionum pertinet tutela nacionis, in qua con- cilium sacrum consistit, ut in pace et bono statu gubernetur. unde ex hac intencione raciona- biliter convenire ad dietas poterant et se tamquam tutores Germanice nacionis unireu ad interponendum se inter sacrum concilium et dictum dominum Eugenium hortando utrasque partes ad unionem pacem et concordiam ; item ad hortandum sacrum concilium, ut rigorem 40 processus mansuetudine mitigaret per aliquam processus dilacionem aut suspensionem. et eciam ad hoc faciendum decuit eos eciam alios principes secularesv et spirituales inducere et advocare. et licet w dixerint pro honore principum quantum ad ea que poterant recta intencione fieri, ut est exhortacio parcium ad concordiam et pacem, verum tamen merito commendatax a) WSRLC allegati; KBE alleganti. b) S decretum; K add. sacri. c) KRLB convicto. d) SLCB dissolvi. e) E add. plenariam. 1) om. E. g) E om. facultatem et. h) K om. statuit et. i) om. SRLCB. k) DPK preallegato. 1) E add. dicit. m) om. WDB. n) KSMLOB add. eciam. 0) BE add. racionabiliter. p) E add. scilicet. q) SR hunc; E hoc. r) S modum. s) E parare. t) S add. von anderer Hand in Lücke humanis. u) DP venire; E auf Rasur gubernare. V) KB stellt um spirituales et seculares. w) E hoc. x) S commendanda; B recommendata. 50 1 Vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. 2 Eccli. 19, 4 3 Vgl. Hefele 7, 99 ff. Das Dekret über die Gewall des Konzils erst in der 5. Session vom 6. April 1415 45 5 angenommen; vgl. S. 25 Anm. 5. 4 Vgl. Hefele 7, 99 ff. und Anm. 3. 5 Vgl. nr. 215. Deutsche Reichstags-Akten XIV 55
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229. 433 ſzw. 1439 Dez. 6 und 1440 Jan. 25] vatis, allegatis a in dissolucionem concilii standum aut credendum esset cuicumque eciam cujuscumque dignitatis existeret sacro concilio contradicente. nam cum juxta decreta b con- cilii Basiliensis sessionis 11.1 nec papa papali auctoritate possit ipsum dissolvere eo nolente, quomodo non magne levitatis esset juxta illud sapientis2: „qui cito credit, levis est corde“, credere fame super hiis, que facti essent super dissolucione concilii concilio in hoc contra- dicente et constanter negante ? alias enim confictoe mendacio de hiis, que facti forent, posset dissolvi concilium sacrum eo nolente, quod papali auctoritate solvid non potest ? [2] Circa secundum vero, scilicet an sacrum concilium ad instituendum et prosequendum processum contra Eugenium, quoad ejus suspensionem et deposicioneme et alterius 10 institucionem plenariamt habuerit facultatems et potestatem, respondeo, quod spiritus sanctus per organum sacri concilii Constanciensis declaravit aperte talem potestatem habere ecclesiam et sacrum concilium representans ecclesiam super omnem hominem, eciamsi papalis existat dignitatis. nam prefata sancta synodus Constanciensis in tercia sua sessione super hoc diffinivit statuith et i decrevit et declaravit in hunc modum3, „quod sancta synodus in 15 spiritu sancto legitime congregata generale concilium faciens ecclesiam catholicam militantem representans potestatem a Christo immediate habet, cui quilibet, cujuscumque status vel digni- tatis eciamsi papalis existat, obedire tenetur, in hiis que pertinent ad fidem et extirpacionem scismatis et ad generalem reformacionem ecclesie dei in capite et in membris". ex quo decreto manifeste habetur papam subesse concilio in casibus expressis in decreto allegatok, item aliud 20 ejusdem sessionis decretum 14: „quicumque, cujuscumque status vel dignitatis eciamsi papalis existat, qui mandatis statutis sive ordinacionibus aut preceptis hujus sancte synodi aut cujus- cumque alterius concilii generalis legitime congregati super premissis seu ad ea pertinentibus factism vel faciendis obedire contumaciter contempserit, nisi resipuerit, condigne penitencie subiciatur et debite puniatur eciam ad alia juris subsidia, si opus fuerit, recurrendo". ex quibus 25 manifeste patet, quod ad penas contra eum procedere poterat, eciam deposicionis pro pace ecclesien temeritate ejus illud exigente. nec potest sacro concilio obicio indiscrecio nimie pre- cipitacionis in tanto negocio, cum post tot annorum curricula, per quos in hac re desudavit concilium, res continue in pejus declinaverit et in magnum scandalum plebium Christi. [3] Circa tercium, scilicet de hiis, que in hac materiapunionis 5 acta sunt per reveren- 30 dissimos patres et illustrissimos principes sacri Romani imperii electores, primo ante omnia commendandus est optimus eorum hujus unionis zelus. intendebant enim, ut apparet, per hanc unionem litibus metas precludere et paci ecclesie dei per hanc q locumr preparares ; et hec intencio tam plane sancta et bona fuit, quam apud omnes certum est pacem in rebust non esse mediocre bonum. eciam tanto amplius sollicitudo hujus pacis procurande ad eos pertinuit, 35 quanto ad eos pre ceteris principibus aliarum nacionum pertinet tutela nacionis, in qua con- cilium sacrum consistit, ut in pace et bono statu gubernetur. unde ex hac intencione raciona- biliter convenire ad dietas poterant et se tamquam tutores Germanice nacionis unireu ad interponendum se inter sacrum concilium et dictum dominum Eugenium hortando utrasque partes ad unionem pacem et concordiam ; item ad hortandum sacrum concilium, ut rigorem 40 processus mansuetudine mitigaret per aliquam processus dilacionem aut suspensionem. et eciam ad hoc faciendum decuit eos eciam alios principes secularesv et spirituales inducere et advocare. et licet w dixerint pro honore principum quantum ad ea que poterant recta intencione fieri, ut est exhortacio parcium ad concordiam et pacem, verum tamen merito commendatax a) WSRLC allegati; KBE alleganti. b) S decretum; K add. sacri. c) KRLB convicto. d) SLCB dissolvi. e) E add. plenariam. 1) om. E. g) E om. facultatem et. h) K om. statuit et. i) om. SRLCB. k) DPK preallegato. 1) E add. dicit. m) om. WDB. n) KSMLOB add. eciam. 0) BE add. racionabiliter. p) E add. scilicet. q) SR hunc; E hoc. r) S modum. s) E parare. t) S add. von anderer Hand in Lücke humanis. u) DP venire; E auf Rasur gubernare. V) KB stellt um spirituales et seculares. w) E hoc. x) S commendanda; B recommendata. 50 1 Vom 27. April 1433, vgl. S. 28 Anm. 5. 2 Eccli. 19, 4 3 Vgl. Hefele 7, 99 ff. Das Dekret über die Gewall des Konzils erst in der 5. Session vom 6. April 1415 45 5 angenommen; vgl. S. 25 Anm. 5. 4 Vgl. Hefele 7, 99 ff. und Anm. 3. 5 Vgl. nr. 215. Deutsche Reichstags-Akten XIV 55
Strana 434
434 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. (zw. sit recta intencio principum. intencio enim secundum Aristotelem1 est circa finem, electio 1439 Dez. 6 autem mediorum est. unde iterum in aliqualem excusacionem pretactorum principum electo- und rum est, quod sepe propter multitudinem irruencium a negociorum coguntur principes post 1440 Jan. 25) optimi finis preordinacionem invencionem mediorum ad finem delegare minoribus. inde est, quod vel ex affectione aut minori pericia ad optimum finem queruntur media minime congrua, 5 ut in materia hac aliqualiter videtur evenisse, presertim in appellacione a sacro concilio et subtractione obediencie eidem. pro cujus declaracione sit proposicio prima ista, si duo vel plures contenderint de papatu b, licitum est et justum, si de jure eorum dubitatur, eis usque ad futurum concilium obedienciam subtrahere; ymmo si non est dubium de justicia unius adhuc, si alia via non foret pro pace ecclesie et sedando scismatac, licet et debitum est eis obedienciam 10 subtrahere et ad d futurum concilium appellare. ista proposicio racionabilissime deo inspirante determinatae est in sacro Constanciensi concilio in decreto „Frequens“ in § „si vero, quod absit, in futurum scisma oriri contingeret, utf duo vel plures pro summis pontificibus se gere- rent, a die, quo ipsi duo vel plures insignia pontificatus publice assumerent seu ministrareg ceperint, intelligatur ipso jure terminus concilii tunc forte ultra annum pendens ad annum 15 proximum abbreviatus“. ex quo patet, cum ecclesia universalis velit adhuc post annum de jure suo in papatu judicare, quod licet interim ab eo ad sacrum futurum concilium et a quolibet tali appellare, sich autem fieri non potest, ubi est dissensio inter papam et sacrum concilium, ut in casu presenti, ubi talis neutralitasi et obediencie subtractio ab utrisque esse non potest. pro quo sit secunda proposicio: in hiis, que fidei sunt aut scismatum extirpacionem aut morum 20 reformacionem in capite et in membris ecclesie respiciunt, nunquam licet Christiano hominik a sacro concilio legitime congregato appellare. et pro probacione est advertendum, quod de nulla persona, in quacumque dignitate sive papali aut imperiali constituta fuerit, nec de quacumquel religiose observanciem communitate certen dici potest et ex scripturis fundari, quod habeat tantam sancti spirituso assistenciam, ut certum sit, quod in certis actibusp ab 25 eo dirigatur, sola sacra congregacione concilii generalis videlicet universalem ecclesiam re- presentantis dempta, de qua certum est, quod in hiis, que fidei sunt et morum correctionis, regitur a spiritu sancto. hoc expresse habetur ex concilio tempore ecclesie apostolorum Jero- solimis super observancia legalium celebrato, de quo legitur actuum 152, ubi illud q concilium diffinicionem suam ecclesie Anthiocene publicando scripsit: „visum est enim spiritui sancto 30 et nobis etc." unde iste titulus est sacris conciliis generalibus rite congregatis a primitiva ecclesia usque in presens appropriate reservatus, quod ab omnibus dicatur sacrum concilium in spiritu sancto legitime congregatum, si autem in spiritu sancto concilia sacra congregatar sunt, consequens est, ut in nomine Jhesu Christi congregata sint, qui tamen veraciter de se promisit3: "ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum“ 35 (Math. 18). unde consequens est spiritum sanctum ibi esse. sed non est ibi ut subditus sed ut supremus presidens, a quo nulli fideli licet appellare; et per consequens neque a concilio in hiis articulis, in quibus certum est ipsum concilium ab eo gubernari et illi speciali gracia et illustracione presidere, scilicet in hiis, que fidei sunt et scismatum extirpacionis aut reforma- cionis morum in capite et ins membris. quomodo enim non est aperte divine majestatis con- 40 temptust quasi ydolatrie scelus, ubi in talibus causis appellatur a sacro concilio ad papam? quid aliud est, quam a deo, qui noscitur sacro concilio in hac re presidere, ad purum hominem appellare et judiciariam potestatem a deo creatore auferre et in hominem transferre? quid hoc aliud est, quam hominem deo tamquam justiorem judicem preferre? denique quomodo non u equitati juris repugnat, ut in simili materia ab uno concilio ad aliud appelletur, cum 45 a) P imminencium. b) E add. et cetera. c) R scismata korr. aus scismate; DBSRE scismate. d) om. WD. e) KSMLB declarata. f) KSRMOBE ita ut. g) DP administrare. h) WL si; D am Rand alias sic. i) WDMC neutralitatis. k) W hujusmodi. I) Hss. add. quantumeumque. m) S vite. n) om. WDP. o) B add. graciam et. p) KSRMLCBE add. suis. q) KSRMLCB add. sacrum. r) KSML celebrata. s) in W getilgt. t) E add. et. u) B add. omni. 50 1 Ethica Nicomachea lib. 3 cap. 2 (4) in Ari- stoteles, Opera (Paris 1883) 2, 27. 2 3 Act. 15, 28. Matth. 18, 20.
434 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. (zw. sit recta intencio principum. intencio enim secundum Aristotelem1 est circa finem, electio 1439 Dez. 6 autem mediorum est. unde iterum in aliqualem excusacionem pretactorum principum electo- und rum est, quod sepe propter multitudinem irruencium a negociorum coguntur principes post 1440 Jan. 25) optimi finis preordinacionem invencionem mediorum ad finem delegare minoribus. inde est, quod vel ex affectione aut minori pericia ad optimum finem queruntur media minime congrua, 5 ut in materia hac aliqualiter videtur evenisse, presertim in appellacione a sacro concilio et subtractione obediencie eidem. pro cujus declaracione sit proposicio prima ista, si duo vel plures contenderint de papatu b, licitum est et justum, si de jure eorum dubitatur, eis usque ad futurum concilium obedienciam subtrahere; ymmo si non est dubium de justicia unius adhuc, si alia via non foret pro pace ecclesie et sedando scismatac, licet et debitum est eis obedienciam 10 subtrahere et ad d futurum concilium appellare. ista proposicio racionabilissime deo inspirante determinatae est in sacro Constanciensi concilio in decreto „Frequens“ in § „si vero, quod absit, in futurum scisma oriri contingeret, utf duo vel plures pro summis pontificibus se gere- rent, a die, quo ipsi duo vel plures insignia pontificatus publice assumerent seu ministrareg ceperint, intelligatur ipso jure terminus concilii tunc forte ultra annum pendens ad annum 15 proximum abbreviatus“. ex quo patet, cum ecclesia universalis velit adhuc post annum de jure suo in papatu judicare, quod licet interim ab eo ad sacrum futurum concilium et a quolibet tali appellare, sich autem fieri non potest, ubi est dissensio inter papam et sacrum concilium, ut in casu presenti, ubi talis neutralitasi et obediencie subtractio ab utrisque esse non potest. pro quo sit secunda proposicio: in hiis, que fidei sunt aut scismatum extirpacionem aut morum 20 reformacionem in capite et in membris ecclesie respiciunt, nunquam licet Christiano hominik a sacro concilio legitime congregato appellare. et pro probacione est advertendum, quod de nulla persona, in quacumque dignitate sive papali aut imperiali constituta fuerit, nec de quacumquel religiose observanciem communitate certen dici potest et ex scripturis fundari, quod habeat tantam sancti spirituso assistenciam, ut certum sit, quod in certis actibusp ab 25 eo dirigatur, sola sacra congregacione concilii generalis videlicet universalem ecclesiam re- presentantis dempta, de qua certum est, quod in hiis, que fidei sunt et morum correctionis, regitur a spiritu sancto. hoc expresse habetur ex concilio tempore ecclesie apostolorum Jero- solimis super observancia legalium celebrato, de quo legitur actuum 152, ubi illud q concilium diffinicionem suam ecclesie Anthiocene publicando scripsit: „visum est enim spiritui sancto 30 et nobis etc." unde iste titulus est sacris conciliis generalibus rite congregatis a primitiva ecclesia usque in presens appropriate reservatus, quod ab omnibus dicatur sacrum concilium in spiritu sancto legitime congregatum, si autem in spiritu sancto concilia sacra congregatar sunt, consequens est, ut in nomine Jhesu Christi congregata sint, qui tamen veraciter de se promisit3: "ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum“ 35 (Math. 18). unde consequens est spiritum sanctum ibi esse. sed non est ibi ut subditus sed ut supremus presidens, a quo nulli fideli licet appellare; et per consequens neque a concilio in hiis articulis, in quibus certum est ipsum concilium ab eo gubernari et illi speciali gracia et illustracione presidere, scilicet in hiis, que fidei sunt et scismatum extirpacionis aut reforma- cionis morum in capite et ins membris. quomodo enim non est aperte divine majestatis con- 40 temptust quasi ydolatrie scelus, ubi in talibus causis appellatur a sacro concilio ad papam? quid aliud est, quam a deo, qui noscitur sacro concilio in hac re presidere, ad purum hominem appellare et judiciariam potestatem a deo creatore auferre et in hominem transferre? quid hoc aliud est, quam hominem deo tamquam justiorem judicem preferre? denique quomodo non u equitati juris repugnat, ut in simili materia ab uno concilio ad aliud appelletur, cum 45 a) P imminencium. b) E add. et cetera. c) R scismata korr. aus scismate; DBSRE scismate. d) om. WD. e) KSMLB declarata. f) KSRMOBE ita ut. g) DP administrare. h) WL si; D am Rand alias sic. i) WDMC neutralitatis. k) W hujusmodi. I) Hss. add. quantumeumque. m) S vite. n) om. WDP. o) B add. graciam et. p) KSRMLCBE add. suis. q) KSRMLCB add. sacrum. r) KSML celebrata. s) in W getilgt. t) E add. et. u) B add. omni. 50 1 Ethica Nicomachea lib. 3 cap. 2 (4) in Ari- stoteles, Opera (Paris 1883) 2, 27. 2 3 Act. 15, 28. Matth. 18, 20.
Strana 435
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229. 435 Izw. 1438 Dez. 6 und 1440 Jan. 25/ in utrisque legitime congregatis presideat spiritus sanctus et equalis in utrisque sit ymmo eadem auctoritas, nisi forte putetur, quod in alio concilio per doctiores a homines spiritus sanctus melius instruendus sit tamquam prius minus doctus? quod aperte est blasphemia et extrema demencia. nec debet Christianos principes movereb umquam metus litium et guerra- rum nec allicere pax terrestris seu quies polliciarume secundum corporum quietem, ut pro eo relinquatur pax dei, que exsuperat omnem sensum, que non habetur nisi in custodia et observancia legis divine. lex autem ibi docet obedire ecclesie universali, cumd diciti: „qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit“. quod precipue habet locum in universali ecclesia seu concilio ipsam representante, cum in aliis semper habeatur occasio ad superiorem 10 judicem appellandi, et hec est vera pax ete quam Christiani et Christi cultores precipue querere tenentur. de hac pace propheta dicit2: „pax multa diligentibus legem tuam, domine“ et si pro hac pace procuranda oporteat nonnumquam strages homini fieri, quale mirum, sif rex pacis nostre predixerit3 nobis: „in mundo pressuram habebitis, in me autem pacem“. [4] Circa quartum principale, scilicet quid modo in negocio hoc pro futuris agendis 15 consulendum sit stantibus rebus, ut modo stant, scilicet post electionem factam per con- cilium Basiliense, respondeo: plane nichil aliud cuiquam suadendum est, nisi ut obediat et gratum habeat processum sacri concilii, laudet et approbet juxta decreta sacrorum conciliorum preallegata. nec sufficit Christiano ita mente credere, sed eciam oportet ore profiteri in aliorum edificacionem (corde4 enim creditur ad justiciam; ore autem confessio fit ad salutem) ymmog 20 et opere quantum in eo est et exemplo alios ad hanc viam reducere. unde si prius principum electorum recta fuit intencio et non latuit anguis in herba, in unione eorum expedit, ut modo sequantur sancti David exemplum, ut noscantur sic proximis caritatem impendisse, ut servent ad deum eciam debitamh reverenciam. nam ut habetur 2. Regum 12.5: „cum rex David pro puero suo, cum i adhuc egrotando viveret, jacens in terra jejunavitk; cum autem jam esse 25 mortuum a servis suis didicisset, surrexit de terra et lotus unctusque ungento fecit parari mensam, commedit et bibit. qui super hoc servis ammirantibus ait : propter infantem, dum adhuc viveret, jejunavi et flevi; dicebam enim: quis scit, si forte donet michi eum dominus et vivet infans. nunc quia mortuus est, quare jejuno? numquam potero eum revocare amplius“—, ita revera modo faciendum est cunctis Germanie principibus, si unierunt se sperantes, quod 3o propter hoc non fieret ulterior processus; nunc autem, quia factus est ad ultimum, surgent! et lavent facies suas lete obedientes concilio, ne eciam post rem factam videantur spiritui sancto repugnare, quia nec per hujusmodi unionem et neutralitatem pacem ecclesie, quam se intendisse pretendunt, procurare deinceps valebunt; quin pocius persistendo in hujusmodi unione se exponent m periculo majoris scismatis et note pessime, quod fuerunt n cause illius. 35 unde constanter suadendum est domino metropolitano et cuicumque alteri, ut ammodo ad talem unionem ineundum nec metu trahature quorumcumque hominum, quia magis metuendus est deus, nec amore principum quorumcumque, quia lex amicicie peti illicita prohibet et ob amorem talia fieri vetat dicente Tullio in De amicicia6: „hecp lex sanctitur amicicie, ut neque rogemus res turpes neque faciamus rogari d“. turpis enim excusacio est et minime accipienda, 40 cumr in ceteris peccatis, tums, si quis contra rem publicam se amici causa fecisse fateatur. talis autem unio, ut modo causa statt, rei publice videtur omnino contrariari. item non modicum movere debet animos volencium ingredi talem unionem vel ligam, quod, licet a multis et magnis senciatur, ut dicitur, quod liceat, tamen quia multis et eque magnis et timoratis a) WB doctores; D Randbemerkung alias docciores. b) CE monere. c) K deliciarum. d) KSMLC que. e) om. PKSMLC; RBE add. multa. f) BE cum. g) P add. eciam. h) so E; alle anderen Hss. deificam (1). i) P dum. k) KSRMLOB add. et flevit. 1) P surgant korr. aus surgent. m) P exponunt. n) SLCBE fuerint. 0) E trahantur. p) P hoc lex sanxit statt hec lex sanctitur. q) PKSMLCBE rogati. r) DP eciam korr. aus cum; S tum. s) DP getilgt. t) E constat statt causa stat. 5 45 50 3 1 Luc. 10, 16. 2 Ps. 118 (119), 165. Joh. 16, 33. 4 Vgl. Röm. 10, 10. 2. Sam. 12, 15 ff. 6 Cicero, de amicitia cap. 12. (40). 5
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229. 435 Izw. 1438 Dez. 6 und 1440 Jan. 25/ in utrisque legitime congregatis presideat spiritus sanctus et equalis in utrisque sit ymmo eadem auctoritas, nisi forte putetur, quod in alio concilio per doctiores a homines spiritus sanctus melius instruendus sit tamquam prius minus doctus? quod aperte est blasphemia et extrema demencia. nec debet Christianos principes movereb umquam metus litium et guerra- rum nec allicere pax terrestris seu quies polliciarume secundum corporum quietem, ut pro eo relinquatur pax dei, que exsuperat omnem sensum, que non habetur nisi in custodia et observancia legis divine. lex autem ibi docet obedire ecclesie universali, cumd diciti: „qui vos audit, me audit; et qui vos spernit, me spernit“. quod precipue habet locum in universali ecclesia seu concilio ipsam representante, cum in aliis semper habeatur occasio ad superiorem 10 judicem appellandi, et hec est vera pax ete quam Christiani et Christi cultores precipue querere tenentur. de hac pace propheta dicit2: „pax multa diligentibus legem tuam, domine“ et si pro hac pace procuranda oporteat nonnumquam strages homini fieri, quale mirum, sif rex pacis nostre predixerit3 nobis: „in mundo pressuram habebitis, in me autem pacem“. [4] Circa quartum principale, scilicet quid modo in negocio hoc pro futuris agendis 15 consulendum sit stantibus rebus, ut modo stant, scilicet post electionem factam per con- cilium Basiliense, respondeo: plane nichil aliud cuiquam suadendum est, nisi ut obediat et gratum habeat processum sacri concilii, laudet et approbet juxta decreta sacrorum conciliorum preallegata. nec sufficit Christiano ita mente credere, sed eciam oportet ore profiteri in aliorum edificacionem (corde4 enim creditur ad justiciam; ore autem confessio fit ad salutem) ymmog 20 et opere quantum in eo est et exemplo alios ad hanc viam reducere. unde si prius principum electorum recta fuit intencio et non latuit anguis in herba, in unione eorum expedit, ut modo sequantur sancti David exemplum, ut noscantur sic proximis caritatem impendisse, ut servent ad deum eciam debitamh reverenciam. nam ut habetur 2. Regum 12.5: „cum rex David pro puero suo, cum i adhuc egrotando viveret, jacens in terra jejunavitk; cum autem jam esse 25 mortuum a servis suis didicisset, surrexit de terra et lotus unctusque ungento fecit parari mensam, commedit et bibit. qui super hoc servis ammirantibus ait : propter infantem, dum adhuc viveret, jejunavi et flevi; dicebam enim: quis scit, si forte donet michi eum dominus et vivet infans. nunc quia mortuus est, quare jejuno? numquam potero eum revocare amplius“—, ita revera modo faciendum est cunctis Germanie principibus, si unierunt se sperantes, quod 3o propter hoc non fieret ulterior processus; nunc autem, quia factus est ad ultimum, surgent! et lavent facies suas lete obedientes concilio, ne eciam post rem factam videantur spiritui sancto repugnare, quia nec per hujusmodi unionem et neutralitatem pacem ecclesie, quam se intendisse pretendunt, procurare deinceps valebunt; quin pocius persistendo in hujusmodi unione se exponent m periculo majoris scismatis et note pessime, quod fuerunt n cause illius. 35 unde constanter suadendum est domino metropolitano et cuicumque alteri, ut ammodo ad talem unionem ineundum nec metu trahature quorumcumque hominum, quia magis metuendus est deus, nec amore principum quorumcumque, quia lex amicicie peti illicita prohibet et ob amorem talia fieri vetat dicente Tullio in De amicicia6: „hecp lex sanctitur amicicie, ut neque rogemus res turpes neque faciamus rogari d“. turpis enim excusacio est et minime accipienda, 40 cumr in ceteris peccatis, tums, si quis contra rem publicam se amici causa fecisse fateatur. talis autem unio, ut modo causa statt, rei publice videtur omnino contrariari. item non modicum movere debet animos volencium ingredi talem unionem vel ligam, quod, licet a multis et magnis senciatur, ut dicitur, quod liceat, tamen quia multis et eque magnis et timoratis a) WB doctores; D Randbemerkung alias docciores. b) CE monere. c) K deliciarum. d) KSMLC que. e) om. PKSMLC; RBE add. multa. f) BE cum. g) P add. eciam. h) so E; alle anderen Hss. deificam (1). i) P dum. k) KSRMLOB add. et flevit. 1) P surgant korr. aus surgent. m) P exponunt. n) SLCBE fuerint. 0) E trahantur. p) P hoc lex sanxit statt hec lex sanctitur. q) PKSMLCBE rogati. r) DP eciam korr. aus cum; S tum. s) DP getilgt. t) E constat statt causa stat. 5 45 50 3 1 Luc. 10, 16. 2 Ps. 118 (119), 165. Joh. 16, 33. 4 Vgl. Röm. 10, 10. 2. Sam. 12, 15 ff. 6 Cicero, de amicitia cap. 12. (40). 5
Strana 436
436 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. lzu. videtur, quod nequaquam liceat. respondeo a, quod in simili dubio scilicet opinatob a magnise 1439 Dez. 6 ad contrarias et oppositas partesd, dicit dominus Wilhelmus Parisiensisi, quia, si dubium est, und an liceate, ipsa dubietas certitudo est et determinacio, quia procul dubio non licet. nulli 1440 Jan.25) enim dubium est, quia non licet alicui se committere discrimini. discrimini autem se com- mittit, qui aliquid facere presumit, de quo dubitat, an peccatum mortale sit. quare cum ipsa 5 dubietas, eciamsi alias non esset, efficiat hoc negocium discriminosumf, ideo vitanda est talis liga vel unio. et hoc ex necessitate, quias ex hoc solo dubio redditur illicita, quia secundum sentencias doctorum sanctorum, qui facit actum aliquem, quem timet esse mortale peccatum, probabiliter, cum per abstinenciam a tali in nullo peccaret, eo ipso talem actum faciendo ponit se ad discrimen mortalish peccati et peccat mortaliter. et ideo nullo modo suadendum 10 est, ut Christianus princeps aut aliusi quicumque Christianus talem contra omnem superiori- item per talem unionem et ligam nacio Germanica tatem in terris unionem ingrediatur. reddetur utrique parcium contendencium odiosa magis, quia judicabitur ecclesiastice potestati rebellis et inobediens. quare minus valebit inter partes mediare et eas ad pacem reducere, quod tamen per talem unionem principaliter intenditur; ymmo eciam per talem unionem ipsa 15 nacio Germanica inevitabiliter periculosius et multipliciter in se ipsa scindetur et inquieta- bitur ex eo, quia in casibus sedi apostolice reservatis aut dispensacionibus et confirmacionibus prelatorum et similibus oportet habere homines recursum ad sedem apostolicam. et quilibet relinquetur in hoc suo capiti et sue consciencie, ad quidk velit recurrere et per consequens talem habere pro summo pontifice ? et sic unus habet Felicem pro papa et non obedientes ei 20 habebit pro excommunicatis et scismaticis; alius habebit Eugenium. et sic erunt! in eadem communitate contrarietates m etn ovium° inter se, ymmo eciam inter oves et suum pastorem, ut, cum venit quis ad suump plebanum vel episcopum portans litteras absolucionisq a Felice, dicet suus superior: non es absolutus, sed excommunicacione nova ligatus, quia non est ille papa, sed Eugenius. et sic de aliis. ecce quam scandalis plena erit illa turbacior et causa 25 sedicionum plebium inter se et pastorum inter se, ymmo et inter plebem et suum pa- item dato, quod foret omnino certum, quod per talem unionem hac vice daretur storem. pax ecclesie, tamen adeo discriminosa et mala videtur, quod nec pro certa pace jam inde ventura esset attemptanda, cum juxta apostoli doctrinam2 non sunts facienda mala, ut inde eveniant bona, nisi prius universo orbi tam aperte sit declaratum desiisse conciliumt Basiliense 30 ante u processum factum contra papam Eugenium, quam certum fuit universo orbi ipsum fuisse concilium legitime congregatum in spiritu sancto universalem ecclesiam representans. nam si recte consideratur, per talem unionem aperitur nova via scismatibus et heresibus et universis malis, qua contra ecclesiam irremediabiliter tunditury et enervatur omnis auctoritas ecclesie militantis, quia expost, quandocumque contingeret concilium qualicumque auctoritate et 35 legitime congregatum, si vellet eciam contra hereticum papamw procedere ad ejus deposi- cionem, eriget se una nacio vel due contra concilium et universalem ecclesiam etx nolentes obedire utrique parti, ut eas reducant ad concordiam, appellando ad aliud concilium; et sic una nacio semper prevalebit aut due contra concilium quantumcumque legitime congregatum. idem fieret, si rex aut princeps patrie unius hereticus foret, contra quem concilium procedere 40 vellet; una nacio vel regnum se subtraheret nolens obedire sentencie concilii contra hereticum dicens concilium ex affectione non ex justicia processisse; aut de justicia sentencie diceret se dubitare et ita suspenderet se aby obediencia concilii pro bono pacis et appellaret ad futurum a) P Randbemerkung hic videtur tangere perplexitatem. b) KSMLCB opinatorio. c) K magis. d) K ada declinandum est. e) KSMLCBE add. an non liceat. f) DP criminosum. g) P Randbemerkung punctus 45 bonus. h) DP om. mortalis peccati. i) RC alias. k) P quem korr. aus quid; KSRMLCBE quem. 1) S add. duo. m) em.; alle Hss. contrariantes. n) om. KR. 0) S om. ovium — se. p) E add. pastorem. q) K absolutorias. r) WD eher tribulacio; M korr. aus perturbacio. s) D sint. t) B add. legitime congregatum universalem ecclesiam representans. u) DP om. ante processum. v) em.; Hss. tueantur. w) B add. et qualemcumque malum papam. x) om. KSRMLCBE. y) B add. omni. 50 1 Nicht festzustellen; vgl. Wetzer u. Welte, Kirchen- lexikon 12, 1621. 2 Vgl. Röm. 3, 8.
436 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. lzu. videtur, quod nequaquam liceat. respondeo a, quod in simili dubio scilicet opinatob a magnise 1439 Dez. 6 ad contrarias et oppositas partesd, dicit dominus Wilhelmus Parisiensisi, quia, si dubium est, und an liceate, ipsa dubietas certitudo est et determinacio, quia procul dubio non licet. nulli 1440 Jan.25) enim dubium est, quia non licet alicui se committere discrimini. discrimini autem se com- mittit, qui aliquid facere presumit, de quo dubitat, an peccatum mortale sit. quare cum ipsa 5 dubietas, eciamsi alias non esset, efficiat hoc negocium discriminosumf, ideo vitanda est talis liga vel unio. et hoc ex necessitate, quias ex hoc solo dubio redditur illicita, quia secundum sentencias doctorum sanctorum, qui facit actum aliquem, quem timet esse mortale peccatum, probabiliter, cum per abstinenciam a tali in nullo peccaret, eo ipso talem actum faciendo ponit se ad discrimen mortalish peccati et peccat mortaliter. et ideo nullo modo suadendum 10 est, ut Christianus princeps aut aliusi quicumque Christianus talem contra omnem superiori- item per talem unionem et ligam nacio Germanica tatem in terris unionem ingrediatur. reddetur utrique parcium contendencium odiosa magis, quia judicabitur ecclesiastice potestati rebellis et inobediens. quare minus valebit inter partes mediare et eas ad pacem reducere, quod tamen per talem unionem principaliter intenditur; ymmo eciam per talem unionem ipsa 15 nacio Germanica inevitabiliter periculosius et multipliciter in se ipsa scindetur et inquieta- bitur ex eo, quia in casibus sedi apostolice reservatis aut dispensacionibus et confirmacionibus prelatorum et similibus oportet habere homines recursum ad sedem apostolicam. et quilibet relinquetur in hoc suo capiti et sue consciencie, ad quidk velit recurrere et per consequens talem habere pro summo pontifice ? et sic unus habet Felicem pro papa et non obedientes ei 20 habebit pro excommunicatis et scismaticis; alius habebit Eugenium. et sic erunt! in eadem communitate contrarietates m etn ovium° inter se, ymmo eciam inter oves et suum pastorem, ut, cum venit quis ad suump plebanum vel episcopum portans litteras absolucionisq a Felice, dicet suus superior: non es absolutus, sed excommunicacione nova ligatus, quia non est ille papa, sed Eugenius. et sic de aliis. ecce quam scandalis plena erit illa turbacior et causa 25 sedicionum plebium inter se et pastorum inter se, ymmo et inter plebem et suum pa- item dato, quod foret omnino certum, quod per talem unionem hac vice daretur storem. pax ecclesie, tamen adeo discriminosa et mala videtur, quod nec pro certa pace jam inde ventura esset attemptanda, cum juxta apostoli doctrinam2 non sunts facienda mala, ut inde eveniant bona, nisi prius universo orbi tam aperte sit declaratum desiisse conciliumt Basiliense 30 ante u processum factum contra papam Eugenium, quam certum fuit universo orbi ipsum fuisse concilium legitime congregatum in spiritu sancto universalem ecclesiam representans. nam si recte consideratur, per talem unionem aperitur nova via scismatibus et heresibus et universis malis, qua contra ecclesiam irremediabiliter tunditury et enervatur omnis auctoritas ecclesie militantis, quia expost, quandocumque contingeret concilium qualicumque auctoritate et 35 legitime congregatum, si vellet eciam contra hereticum papamw procedere ad ejus deposi- cionem, eriget se una nacio vel due contra concilium et universalem ecclesiam etx nolentes obedire utrique parti, ut eas reducant ad concordiam, appellando ad aliud concilium; et sic una nacio semper prevalebit aut due contra concilium quantumcumque legitime congregatum. idem fieret, si rex aut princeps patrie unius hereticus foret, contra quem concilium procedere 40 vellet; una nacio vel regnum se subtraheret nolens obedire sentencie concilii contra hereticum dicens concilium ex affectione non ex justicia processisse; aut de justicia sentencie diceret se dubitare et ita suspenderet se aby obediencia concilii pro bono pacis et appellaret ad futurum a) P Randbemerkung hic videtur tangere perplexitatem. b) KSMLCB opinatorio. c) K magis. d) K ada declinandum est. e) KSMLCBE add. an non liceat. f) DP criminosum. g) P Randbemerkung punctus 45 bonus. h) DP om. mortalis peccati. i) RC alias. k) P quem korr. aus quid; KSRMLCBE quem. 1) S add. duo. m) em.; alle Hss. contrariantes. n) om. KR. 0) S om. ovium — se. p) E add. pastorem. q) K absolutorias. r) WD eher tribulacio; M korr. aus perturbacio. s) D sint. t) B add. legitime congregatum universalem ecclesiam representans. u) DP om. ante processum. v) em.; Hss. tueantur. w) B add. et qualemcumque malum papam. x) om. KSRMLCBE. y) B add. omni. 50 1 Nicht festzustellen; vgl. Wetzer u. Welte, Kirchen- lexikon 12, 1621. 2 Vgl. Röm. 3, 8.
Strana 437
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229. 437 Jzw. 1439 Dez. 6 und 1440 Jan. 25) concilium, viderint a ipsi quorum interest, anne unio talis sit via rebellionis contra ecclesiam et fomentum malorum, presertim inclita nacio Germanica, que jam in aliqua sui parte tam gravem passa est paraxismum in fide, quem nec ipsa ymmo nec tota ecclesia ad plenumb ad presens curare potuit. videat et omni conatu caveat talem unionem et ligam, quibus tantis 5 malis ecclesie dei et periculis aperitur via, ne umquam imponi possit ei, si forte in post similia fierent, quod ipsa ad hoc primam viam aperuerit, per quam in ecclesiame dei scismata et hereses tute ingrediantur, ut sic apud universalem ecclesiam nacio Germanica preripiatd sibi nomen, sed turpissimum, ut scilicet dicatur heresiarcha. [4a] Sed forte diceret promotor hujus unionis et lige, quod non durabit ista liga in longum, 10 sed ad attemptandume, an partes in concordiam etf pacem per eam reduci possint, et postea cessabit. et quia audio verbum „cessabit“, dicos deo gracias; quero tamen, si partes in con- cordiam reduci non poterinth, ut est estimabilius ex preactitatisi, stabitne nacio Germanica semper divisa ab utrisque? quod nulli dubium pessimum esset, cum nec ipsa aliquod preten- sum haberet caput? et, eciamsi fieret scisma triforcatum seu in tria divisum, numquid minus 15 malum esset, si scinderetur ecclesia in duo, quia tunc reducibilior esset ad unitatem. nam hoc natura habet et arismetrica tradit binarium propinquiorem esse unitati quam trinariumk. si respondebitur michi, quod non sit nacio illa mansura semper in tercia parte, scilicet in unione et liga, sed accedet ad unam ex duabus partibus, habeo iterum dicere merito: deo graciarum actiones1, quia unum mortiferum ecclesie vulnus curabitur; sed adhuc querendum 20 restat, cui parti post illam ligam seu unionem adhesura sit nacio Germanica. quod m nequa- quam faciet sine magna cause prediscussione et previo judicio, ut in tanta re oportetn, cui tamquamo parti p justiori sit adherendum. et videtur omnino irracionabile, quod staret judicio alicujus parcium contendencium, cum ambas partes per suas appellaciones tamquam suspectos judices repudiaverit, nec alicui alteri de gremio ecclesie, cum verisimiliter quilibet extra illam 25 nacionemq uni parti adhereat et ideo quilibet tamquam pars cui adheret merito habetur suspectus. oportet ergo tandem, quod nacio per se sit judex et judicet, cui parti sit adherendum tamquam juste. hoc autem melius quiecius et honestius facietr ante talem unionem et ligam, tamquam utrique parti amica, quam post talem unionem, cum jam habeatur tamquam rebellis et inobediens et utrique parti inimica. unde accidit, quod, ad quamcumque partem s0 postea declinabit, notabitur de gravi culpa inobediencie et erroris et dicetur, quod isti parti, quam modo justificat, prius fecit injuriam, quia ante obedienciam videre debuit, quod modo justum esse novit. et revera recte verificabitur in ista nacione prophetica illa Ysaie com- minacio scilicet1, quod sola malicia et vexacio modo dederit ei intellectum, ut scilicet faciat cum erubescencia obedienciam, quam noluit exhibere ex justicia cum honore. [4b] Quods autem dicunt, qui huic unioni inclinantur, quod dive memorie dominus Albertus Romanorum rex etc. unacum reverendissimis et illustrissimis patribus et principibus Romani imperii electoribus hanc unionem receperint et inierint, de quibus presumendum est, quod non inconsulte egerint. ad hoc dico argumentum ex auctoritate in hac parte modicum valere. nam quis negaverit sanctum regem David prudencia et sanctitate prestanciorem 40 fuisse reget Romanorum rege u Alberto et suis electoribus in humanis agibilibus? qui tamen grande malum induxit super populum suum, cum minus consulte populum numerari jussit, ut habetur 2. regum ultimo capitulo2, ubi legimus obtinuisse verba regis contra verba Joab et principum. et licet, ut ibi legitur, percusserit David cor suum et dixerit ad dominum: „peccavi valde in hoc facto et stulte egi nimis“, tamen pro illa culpa regis percussi sunt a Dan usque 45 ad Barsabee 70 milia virorum et mortui sunt, ut habetur ibidem. non ergo facta regum et a) DP videant, korr. aus viderint. b) KSRLOBE add. usque. c) PKRMCBE ecclesia. d) RMLOBE precipiat; K recipiat. e) PKSMB temptandum. f) W korr. aus per; RLC per; M ad. g) E dicam. h) E possint. i) S practicatis. k) WKC ternarium. I) KSRMLCBE gracias statt grac. act. m) KSRMLCBE add. nimirum. n) DP appareat korr. aus oportet. 0) om. P. D) P add. ut. q) KS unionem. r) P fecisset korr. aus faciet. s) E quid. t) in D getilgt. u) in P getilgt; KSRMLOBE domino. 35 50 1 Jes. 28. 19. 2 2. Sam. 24, bes. 10 ff.
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229. 437 Jzw. 1439 Dez. 6 und 1440 Jan. 25) concilium, viderint a ipsi quorum interest, anne unio talis sit via rebellionis contra ecclesiam et fomentum malorum, presertim inclita nacio Germanica, que jam in aliqua sui parte tam gravem passa est paraxismum in fide, quem nec ipsa ymmo nec tota ecclesia ad plenumb ad presens curare potuit. videat et omni conatu caveat talem unionem et ligam, quibus tantis 5 malis ecclesie dei et periculis aperitur via, ne umquam imponi possit ei, si forte in post similia fierent, quod ipsa ad hoc primam viam aperuerit, per quam in ecclesiame dei scismata et hereses tute ingrediantur, ut sic apud universalem ecclesiam nacio Germanica preripiatd sibi nomen, sed turpissimum, ut scilicet dicatur heresiarcha. [4a] Sed forte diceret promotor hujus unionis et lige, quod non durabit ista liga in longum, 10 sed ad attemptandume, an partes in concordiam etf pacem per eam reduci possint, et postea cessabit. et quia audio verbum „cessabit“, dicos deo gracias; quero tamen, si partes in con- cordiam reduci non poterinth, ut est estimabilius ex preactitatisi, stabitne nacio Germanica semper divisa ab utrisque? quod nulli dubium pessimum esset, cum nec ipsa aliquod preten- sum haberet caput? et, eciamsi fieret scisma triforcatum seu in tria divisum, numquid minus 15 malum esset, si scinderetur ecclesia in duo, quia tunc reducibilior esset ad unitatem. nam hoc natura habet et arismetrica tradit binarium propinquiorem esse unitati quam trinariumk. si respondebitur michi, quod non sit nacio illa mansura semper in tercia parte, scilicet in unione et liga, sed accedet ad unam ex duabus partibus, habeo iterum dicere merito: deo graciarum actiones1, quia unum mortiferum ecclesie vulnus curabitur; sed adhuc querendum 20 restat, cui parti post illam ligam seu unionem adhesura sit nacio Germanica. quod m nequa- quam faciet sine magna cause prediscussione et previo judicio, ut in tanta re oportetn, cui tamquamo parti p justiori sit adherendum. et videtur omnino irracionabile, quod staret judicio alicujus parcium contendencium, cum ambas partes per suas appellaciones tamquam suspectos judices repudiaverit, nec alicui alteri de gremio ecclesie, cum verisimiliter quilibet extra illam 25 nacionemq uni parti adhereat et ideo quilibet tamquam pars cui adheret merito habetur suspectus. oportet ergo tandem, quod nacio per se sit judex et judicet, cui parti sit adherendum tamquam juste. hoc autem melius quiecius et honestius facietr ante talem unionem et ligam, tamquam utrique parti amica, quam post talem unionem, cum jam habeatur tamquam rebellis et inobediens et utrique parti inimica. unde accidit, quod, ad quamcumque partem s0 postea declinabit, notabitur de gravi culpa inobediencie et erroris et dicetur, quod isti parti, quam modo justificat, prius fecit injuriam, quia ante obedienciam videre debuit, quod modo justum esse novit. et revera recte verificabitur in ista nacione prophetica illa Ysaie com- minacio scilicet1, quod sola malicia et vexacio modo dederit ei intellectum, ut scilicet faciat cum erubescencia obedienciam, quam noluit exhibere ex justicia cum honore. [4b] Quods autem dicunt, qui huic unioni inclinantur, quod dive memorie dominus Albertus Romanorum rex etc. unacum reverendissimis et illustrissimis patribus et principibus Romani imperii electoribus hanc unionem receperint et inierint, de quibus presumendum est, quod non inconsulte egerint. ad hoc dico argumentum ex auctoritate in hac parte modicum valere. nam quis negaverit sanctum regem David prudencia et sanctitate prestanciorem 40 fuisse reget Romanorum rege u Alberto et suis electoribus in humanis agibilibus? qui tamen grande malum induxit super populum suum, cum minus consulte populum numerari jussit, ut habetur 2. regum ultimo capitulo2, ubi legimus obtinuisse verba regis contra verba Joab et principum. et licet, ut ibi legitur, percusserit David cor suum et dixerit ad dominum: „peccavi valde in hoc facto et stulte egi nimis“, tamen pro illa culpa regis percussi sunt a Dan usque 45 ad Barsabee 70 milia virorum et mortui sunt, ut habetur ibidem. non ergo facta regum et a) DP videant, korr. aus viderint. b) KSRLOBE add. usque. c) PKRMCBE ecclesia. d) RMLOBE precipiat; K recipiat. e) PKSMB temptandum. f) W korr. aus per; RLC per; M ad. g) E dicam. h) E possint. i) S practicatis. k) WKC ternarium. I) KSRMLCBE gracias statt grac. act. m) KSRMLCBE add. nimirum. n) DP appareat korr. aus oportet. 0) om. P. D) P add. ut. q) KS unionem. r) P fecisset korr. aus faciet. s) E quid. t) in D getilgt. u) in P getilgt; KSRMLOBE domino. 35 50 1 Jes. 28. 19. 2 2. Sam. 24, bes. 10 ff.
Strana 438
☞ 438 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [zw. principum aut a quorumcumque in agendis humanis maxime ante optatum obtentumque finem 1439 Dez. 6 umquam alleganda sunt a prudentibus ad ea prosequendum, nisi racio actum racionabilem et und legitimum fuisse convincat. fateor enim nonnumquam debere, immo oportere subditos sequi 1440 vestigia regum et principum in deviis pedum eciam cum discrimine et periculo suorum cor- Jan. 25] porumb, in quantum subditi tenentur sequi superiores suos eciam quantoscumque; immo vere 5 tenentur non sequi eos in deviis morum et cum periculo suarum animarum, quia quantum ad hoc non subsunt eis nec imitari eos tenentur, in quibus non imitantur legem Christi. ideo non absolute ait apostolus: „imitatores mei estote"; sed justissime addidit: „sicut et ego Christi" (1. ad Corinth. 11. e1). et alibi ait2: „potestas est nobis data ad edificacionem, non ad destruc- tionem". nichil ergo arguunt allegaciones factorum talium principum, propter que ab 10 ecclesia canonizata non sunt, nisi quantum raciones, quibus tales actus innixi sunt, con- vincuntd. sed dicunt ad hoce persuasores illius unionis, quod verisimiliter principes in tam ardua re habuerunt doctissimorum doctorum et virorum consilia, qui in hiis partibus, scilicet Reni, habundant ; ideo non esse talem unionem repellendam. ad hoc respondeo, quod hoc dubium ad questionem hanc non pertinet. nonf queritur, quam periti aut quam docti 15 fuerint consultores, sed queritur, quam racionabile utile aut expediens fuerit illud, quod con- sultum est. nota est enim Senece sentencia3 illa scilicet, ut non moveat dicentis auctoritas, sed, quid dictum sit, attendatur. sepe enim ut doctorali proverbio dicitur: „revelatum est minori, quod ignorat major". quis enim nesciat Moysen servum et amicum dei magnum legislatorem et ducem populi dei majorem fuisse Yetro Madianite, qui tamen recte reprehendit acta Moysis, 20 ita ut ausus esset dicere ei: „non bonam rem facis, stulto labore consumeris“ (exodi 18.4). sed si cui hoc exemplum contra auctoritatem dicencium non satisg persuaserit, audiat saltem asinam Balaam (numeri 22.)5 loquentem et dicentem contrah sibi insidentem prophetam, quod ignoravit. non ergo ad famam et periciam consulencium in tam ardua re, sed magis, an illud, quod consultum est, expediat et utile sit reipublice justum et honestum, prudentissime i 25 attendatur. et hoc est querere ecclesie pacem magis quam per ligam qualemcumque vel per talem principum unionem. [4c] Verumk sunt adhuc nonnulli, quiquidem! racione aut scripturarum auctoritate emit- terem nequeunt, contra auctoritatem ecclesie et sacri concilii eam representantis saltem humano exemplo quasi quadam certitudine infirmiores ad illud, quod volunt, allicere nituntur dicentes: 30 ecce ille reverendissimus pater dominus Julianus cardinalis sancte Sabine vulgariter sancti Angeli nuncupatus, qui fuit legatus sedis apostolice multis annis in sacro concilio et toto conatu verbis scripturis omnique virtute concilium sacrum et ejus auctoritatem publicavit roboravit et, quantum valuit, contra impugnantes responsionibus validissimis proposicionibus allegacionibus et argumentacionibus defendit, qui tamen modo a n Basiliensi concilio discessit 35 et domino Eugenio et concilioo Florentino adheret, qui tamen ab omnibus talis et tantus noscitur in omni virtute et pericia, ut non sit presumendum de eo, quod in hac re ignorancia fallatur, cum sit doctissimus, nec quod p malicia corumpatur, cum sit vir optimus et omni vir- tute fulcitus, ut merito ceteri tanti viri exemplum secure sequantur. ad hanc objectionem respondeo et fateor vere: quod pater allegatusq dominus Julianus in Basilea existens homo 40 et vir optimus erat nec aliquis ibidem tunc sibi similis videbatur. eciam licet in argumento dicatur cardinalis sancti angeli vulgariter nuncupatus, forcius tamen esset argumentum, si a) om. P. b) so BE; P corporum korr. aus comparum; die anderen Hss. comparum; D Randbemerkung alias corporum. c) so KSMLCBE ; WDPR ad Corinthios 4. d) D convincant korr. aus convincunt ; B con- vincant. e) KSRMLCBE adhuc. f) PKSRMLCBE add. enim. g) DP facit perswabiliter statt satis 45 persuaserit. h) so DPS; om. WKRMLCBE. I) KMLCB add. alias. k) W von hier ab von einer zweiten Hand geschrieben. I) PKSMLCBE quod. m) D convincere korr. aus emittere; PKSR evincere. 11) SC add. sacro. 0) R conciliabolo, von anderer gleichzeitiger Hand korr. aus concilio. D) KSMLCBE neque. q) KSMLCBE legatus. 1 1. Cor. 11, 1. 2. Cor. 10, 8. 3 Nicht festzustellen. 2 4 5 2. Mos. 18, 17 f. 4. Mos. 22 und 23. 50
☞ 438 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [zw. principum aut a quorumcumque in agendis humanis maxime ante optatum obtentumque finem 1439 Dez. 6 umquam alleganda sunt a prudentibus ad ea prosequendum, nisi racio actum racionabilem et und legitimum fuisse convincat. fateor enim nonnumquam debere, immo oportere subditos sequi 1440 vestigia regum et principum in deviis pedum eciam cum discrimine et periculo suorum cor- Jan. 25] porumb, in quantum subditi tenentur sequi superiores suos eciam quantoscumque; immo vere 5 tenentur non sequi eos in deviis morum et cum periculo suarum animarum, quia quantum ad hoc non subsunt eis nec imitari eos tenentur, in quibus non imitantur legem Christi. ideo non absolute ait apostolus: „imitatores mei estote"; sed justissime addidit: „sicut et ego Christi" (1. ad Corinth. 11. e1). et alibi ait2: „potestas est nobis data ad edificacionem, non ad destruc- tionem". nichil ergo arguunt allegaciones factorum talium principum, propter que ab 10 ecclesia canonizata non sunt, nisi quantum raciones, quibus tales actus innixi sunt, con- vincuntd. sed dicunt ad hoce persuasores illius unionis, quod verisimiliter principes in tam ardua re habuerunt doctissimorum doctorum et virorum consilia, qui in hiis partibus, scilicet Reni, habundant ; ideo non esse talem unionem repellendam. ad hoc respondeo, quod hoc dubium ad questionem hanc non pertinet. nonf queritur, quam periti aut quam docti 15 fuerint consultores, sed queritur, quam racionabile utile aut expediens fuerit illud, quod con- sultum est. nota est enim Senece sentencia3 illa scilicet, ut non moveat dicentis auctoritas, sed, quid dictum sit, attendatur. sepe enim ut doctorali proverbio dicitur: „revelatum est minori, quod ignorat major". quis enim nesciat Moysen servum et amicum dei magnum legislatorem et ducem populi dei majorem fuisse Yetro Madianite, qui tamen recte reprehendit acta Moysis, 20 ita ut ausus esset dicere ei: „non bonam rem facis, stulto labore consumeris“ (exodi 18.4). sed si cui hoc exemplum contra auctoritatem dicencium non satisg persuaserit, audiat saltem asinam Balaam (numeri 22.)5 loquentem et dicentem contrah sibi insidentem prophetam, quod ignoravit. non ergo ad famam et periciam consulencium in tam ardua re, sed magis, an illud, quod consultum est, expediat et utile sit reipublice justum et honestum, prudentissime i 25 attendatur. et hoc est querere ecclesie pacem magis quam per ligam qualemcumque vel per talem principum unionem. [4c] Verumk sunt adhuc nonnulli, quiquidem! racione aut scripturarum auctoritate emit- terem nequeunt, contra auctoritatem ecclesie et sacri concilii eam representantis saltem humano exemplo quasi quadam certitudine infirmiores ad illud, quod volunt, allicere nituntur dicentes: 30 ecce ille reverendissimus pater dominus Julianus cardinalis sancte Sabine vulgariter sancti Angeli nuncupatus, qui fuit legatus sedis apostolice multis annis in sacro concilio et toto conatu verbis scripturis omnique virtute concilium sacrum et ejus auctoritatem publicavit roboravit et, quantum valuit, contra impugnantes responsionibus validissimis proposicionibus allegacionibus et argumentacionibus defendit, qui tamen modo a n Basiliensi concilio discessit 35 et domino Eugenio et concilioo Florentino adheret, qui tamen ab omnibus talis et tantus noscitur in omni virtute et pericia, ut non sit presumendum de eo, quod in hac re ignorancia fallatur, cum sit doctissimus, nec quod p malicia corumpatur, cum sit vir optimus et omni vir- tute fulcitus, ut merito ceteri tanti viri exemplum secure sequantur. ad hanc objectionem respondeo et fateor vere: quod pater allegatusq dominus Julianus in Basilea existens homo 40 et vir optimus erat nec aliquis ibidem tunc sibi similis videbatur. eciam licet in argumento dicatur cardinalis sancti angeli vulgariter nuncupatus, forcius tamen esset argumentum, si a) om. P. b) so BE; P corporum korr. aus comparum; die anderen Hss. comparum; D Randbemerkung alias corporum. c) so KSMLCBE ; WDPR ad Corinthios 4. d) D convincant korr. aus convincunt ; B con- vincant. e) KSRMLCBE adhuc. f) PKSRMLCBE add. enim. g) DP facit perswabiliter statt satis 45 persuaserit. h) so DPS; om. WKRMLCBE. I) KMLCB add. alias. k) W von hier ab von einer zweiten Hand geschrieben. I) PKSMLCBE quod. m) D convincere korr. aus emittere; PKSR evincere. 11) SC add. sacro. 0) R conciliabolo, von anderer gleichzeitiger Hand korr. aus concilio. D) KSMLCBE neque. q) KSMLCBE legatus. 1 1. Cor. 11, 1. 2. Cor. 10, 8. 3 Nicht festzustellen. 2 4 5 2. Mos. 18, 17 f. 4. Mos. 22 und 23. 50
Strana 439
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229-230. 439 angelus de celo foret et sic egisset a, sed nec sic in hoc negocio imitandus esset, quia auc- toritas sacri concilii ewangelice veritati ut inmobili fundamento innititur; sed nec angelo de celo contra ewangelicam veritatem credere debere docet nos apostolus ad Galatos primo1 dicens: „licet nos aut angelus de celo ewangeliset vobis aliud preter id, quod ewangelisavi- 5 mus vobis, anathema sit". sed quis nesciat eciam dominum Julianum dictum cardinalem sancti Angeli non angelum, sed purum hominem esse et per consequens et humana pati juxta b hominis condicionem, ita ut possit eciam ut ceteri hominum passionibus allici trahi et vinci et falli. et quale mirum, si dominus Julianus humana passione aut persuasione qua- cumque victus, ita ut apud dominum Eugenium constitutume se putaret esse securum et ab 10 obediencia concilii Basiliensis omnino absolutum, cum ante nostra tempora legamus sanctum prophetam Jonam, quem nemo hominum animid sanctitate et virtute Juliano judicaverit inferiorem tantume humana passione falsum fuissef, ut estimaverits, quod, si in Tarsis civi- tatem pervenisset, eciam divinum jam imperium evasisset. sic enim, postquam mandatum Jonas recepisset a domino predicandi in Ninive, legitur Jone primo2, quod surrexit Jonas, 15 ut fugeret in Tarsis a facie domini, ubi glosa dicit, putansh quod iram dei vitare posset in alieno loco, si Judeam relinqueret, in qua solummodo verum deum putabat, sed quid nobis in tanta re Julianus pro exemplo imitando contra concilii decreta inducitur, cum nemo nesciat beatissimum Petrum apostolorum principem post spiritus sancti visibilem super eum missionem domino Juliano dicto cardinali sancti Angeli et omni cardinali, immo omni mortali 20 vita viventi longe prestanciorem fuisse ? quem tamen humana eciam victum passione, ita ut contra deretum sacri concilii ageret, imitari non solum noluit i doctissimus Paulus, sed eciam ei in faciem restitit et coram omnibus reprehendit, ut sic eciam ab imitacione summi ponti- ficis et primi apostolorum in hiis, que contra concilii decreta ageret, ceteros cohiberet. nam in actibus apostolorum capitulo 15.3 legimus concilium congregatum super observancia legalium, 25 quod fuit tercium concilium Jerosolimitanum, cui interfuit Petrus apostolus et primam vocem dedit; Jacobus vero tamquam ordinarius loci et presidens conclusit, quod non esset necessaria observancia legalium. unde tunc sacrum illud concilium scripsit fratribus ex gentibus conversis inter cetera, ut visum est spiritui sancto et nobis nichil ultra imponere vobis onerumk etc. postea tamen cum Petrus 4 venisset Antiochiam, antequam venirent quidam a Jacobo ex 30 circumcisione fideles, cum gentibus edebat. cum autem venissent, subtrahebat et segregabat se ab eis timens eos, qui ex circumcisione erant, et simulacioni! ejus consenserunt ceteri Judeim, ita ut eciam Barnabas ab eis duceretur in illam simulacionemn. sed cum vidisset Paulus, quod non recte ambularet ad veritatem ewangelii et juxta decretum concilii, quod ibi veritatem ewangelii nominat apostolus, restitit sibi in faciem, quia reprehensibilis erat et 35 coram omnibus reprehendit, ut habetur ad Galatas 2. si ergo beatus Paulus Petrum re- prehendit super hiis, que ex humano timore contra decretum concilii egit et per hoc retraxit alios a simili ejus imitacione, consequens est, ut minime sequendus sit dominus Julianus aut alius quicumque Petro longe inferior in hoc facto, ut scilicet ad ejus imitacionem ab obediencia sacri concilii aliquis discedat aut quomodolibet declinet. sed in eo tantum secure inferiores imitanture 40 suos senioresp et simpliciores perfectiores, in quo et ipsi noscuntur Christum ducem imitaris. ſzw. 1439 Dez. 6 und 1440 Jan. 25] 230. Ratschlag des Salzburger Provinzialtages: Fernbleiben von der Frankfurter Union; Entschei- 11440) Jan. 25 [1440 ] Januar 25 Salzburg. dung über Obödienz erst bei einem konkreten Fall. Aus München H. St.-A. Bayern, Religions- und Kirchenangelegenheiten: Acta, Concordate und Konzilien 1441-1750 Tom. 1 fol. 8a cop. ch. 45 a) E fecisset. b) KSMLCBE secundum. c) zu em. constitutus? d) D korr. so aus omni; WKSRMLOBE omni; om. P. e) BE tamen. f) K fluctuasse statt falsum fuisse. g) SE estimaret. h) so PSE; alle anderen Hss. putas. i) P korr. so aus voluit; alle anderen Hss. voluit. k) KSMRCE oneris. I)WR similacioni. m) om. KSMLCBE. n) WR similacionem. 0) D imitentur korr. aus imitantur : K imitentur. p) RE superiores. q) E add. etc. amen. 50 1 Gal. 1, 8. 2 Jon. 1, 3 j. 3 Act. 15, 4 ff. Z. 29-35 ziemlich wörtlich nach Gal. 2, 11-14. 4
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229-230. 439 angelus de celo foret et sic egisset a, sed nec sic in hoc negocio imitandus esset, quia auc- toritas sacri concilii ewangelice veritati ut inmobili fundamento innititur; sed nec angelo de celo contra ewangelicam veritatem credere debere docet nos apostolus ad Galatos primo1 dicens: „licet nos aut angelus de celo ewangeliset vobis aliud preter id, quod ewangelisavi- 5 mus vobis, anathema sit". sed quis nesciat eciam dominum Julianum dictum cardinalem sancti Angeli non angelum, sed purum hominem esse et per consequens et humana pati juxta b hominis condicionem, ita ut possit eciam ut ceteri hominum passionibus allici trahi et vinci et falli. et quale mirum, si dominus Julianus humana passione aut persuasione qua- cumque victus, ita ut apud dominum Eugenium constitutume se putaret esse securum et ab 10 obediencia concilii Basiliensis omnino absolutum, cum ante nostra tempora legamus sanctum prophetam Jonam, quem nemo hominum animid sanctitate et virtute Juliano judicaverit inferiorem tantume humana passione falsum fuissef, ut estimaverits, quod, si in Tarsis civi- tatem pervenisset, eciam divinum jam imperium evasisset. sic enim, postquam mandatum Jonas recepisset a domino predicandi in Ninive, legitur Jone primo2, quod surrexit Jonas, 15 ut fugeret in Tarsis a facie domini, ubi glosa dicit, putansh quod iram dei vitare posset in alieno loco, si Judeam relinqueret, in qua solummodo verum deum putabat, sed quid nobis in tanta re Julianus pro exemplo imitando contra concilii decreta inducitur, cum nemo nesciat beatissimum Petrum apostolorum principem post spiritus sancti visibilem super eum missionem domino Juliano dicto cardinali sancti Angeli et omni cardinali, immo omni mortali 20 vita viventi longe prestanciorem fuisse ? quem tamen humana eciam victum passione, ita ut contra deretum sacri concilii ageret, imitari non solum noluit i doctissimus Paulus, sed eciam ei in faciem restitit et coram omnibus reprehendit, ut sic eciam ab imitacione summi ponti- ficis et primi apostolorum in hiis, que contra concilii decreta ageret, ceteros cohiberet. nam in actibus apostolorum capitulo 15.3 legimus concilium congregatum super observancia legalium, 25 quod fuit tercium concilium Jerosolimitanum, cui interfuit Petrus apostolus et primam vocem dedit; Jacobus vero tamquam ordinarius loci et presidens conclusit, quod non esset necessaria observancia legalium. unde tunc sacrum illud concilium scripsit fratribus ex gentibus conversis inter cetera, ut visum est spiritui sancto et nobis nichil ultra imponere vobis onerumk etc. postea tamen cum Petrus 4 venisset Antiochiam, antequam venirent quidam a Jacobo ex 30 circumcisione fideles, cum gentibus edebat. cum autem venissent, subtrahebat et segregabat se ab eis timens eos, qui ex circumcisione erant, et simulacioni! ejus consenserunt ceteri Judeim, ita ut eciam Barnabas ab eis duceretur in illam simulacionemn. sed cum vidisset Paulus, quod non recte ambularet ad veritatem ewangelii et juxta decretum concilii, quod ibi veritatem ewangelii nominat apostolus, restitit sibi in faciem, quia reprehensibilis erat et 35 coram omnibus reprehendit, ut habetur ad Galatas 2. si ergo beatus Paulus Petrum re- prehendit super hiis, que ex humano timore contra decretum concilii egit et per hoc retraxit alios a simili ejus imitacione, consequens est, ut minime sequendus sit dominus Julianus aut alius quicumque Petro longe inferior in hoc facto, ut scilicet ad ejus imitacionem ab obediencia sacri concilii aliquis discedat aut quomodolibet declinet. sed in eo tantum secure inferiores imitanture 40 suos senioresp et simpliciores perfectiores, in quo et ipsi noscuntur Christum ducem imitaris. ſzw. 1439 Dez. 6 und 1440 Jan. 25] 230. Ratschlag des Salzburger Provinzialtages: Fernbleiben von der Frankfurter Union; Entschei- 11440) Jan. 25 [1440 ] Januar 25 Salzburg. dung über Obödienz erst bei einem konkreten Fall. Aus München H. St.-A. Bayern, Religions- und Kirchenangelegenheiten: Acta, Concordate und Konzilien 1441-1750 Tom. 1 fol. 8a cop. ch. 45 a) E fecisset. b) KSMLCBE secundum. c) zu em. constitutus? d) D korr. so aus omni; WKSRMLOBE omni; om. P. e) BE tamen. f) K fluctuasse statt falsum fuisse. g) SE estimaret. h) so PSE; alle anderen Hss. putas. i) P korr. so aus voluit; alle anderen Hss. voluit. k) KSMRCE oneris. I)WR similacioni. m) om. KSMLCBE. n) WR similacionem. 0) D imitentur korr. aus imitantur : K imitentur. p) RE superiores. q) E add. etc. amen. 50 1 Gal. 1, 8. 2 Jon. 1, 3 j. 3 Act. 15, 4 ff. Z. 29-35 ziemlich wörtlich nach Gal. 2, 11-14. 4
Strana 440
440 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1440] Jan. 25 Zue merken, daz auf dem tag ze Salczburg, der ietzo an sand Pauls tag conversionis gehalden ist worden, geraten ist, als hernach geschriben steet. [I] Zům ersten, daz solich ainigung 1, darumb dann der tag gemacht ist, angesehen den stand der provincien Salczburg zue diser zeit nach a gelegenhait der sache nicht ze tun noch einzegeen ist. [2] Item daz auch den kurfürsten auf solich ir schreiben 2, so sie dem hochwirdigen dem erzbischove zue Saltzburg getan haben, nû ze malen nicht notturft sei ze antwurten. [3] Item ob das war, daz die kurfürsten hinfûr zue dem von Salczburg umb ain antwurt schickten, so sol er in antwurt geben mit erberger ausrede auf ain solich mainung, wie er in solicher sambnung seiner suffragani, auch der wertlichen fürsten seiner provincien nicht râte 10 hab můgen gehaben, daraûs er in nach irer begerung ain entlich antwurt můg geben. [4] Item daz sich auch der hochwirdig erzbischove zûe Salczburg in solicher irrung, da- mit dann die heilig kirch ietzo betrüebt wirdet, nicht offenlichen erchlarn sûlle; sunder, ob er von ainem geaischet und ermont wûrde bei peen und pannen etc., war dann der terminus und zeit der aischung so lang, sol er zûe im vorderen sein suffragâni und comprovincial und auch 15 bitten die wertlichen fürsten seiner provincien, daz die auch ir anwâlt und botschaft darzûe senden mit gewalt sich ze geleichen solher beschliessung, die daselbs beschehen würde. [4a] item ob das wâre, daz die zeit und terminus solicher aischung und ermonung so lang nicht wâre, daz ain sawmbnung der comprovincialen darinne gesein môcht, so sol der erzbischove zue Salczburg sich und sein provincien fürsechen mit appellacion und gebeten oder mit andern 20 wegen, wie das durch recht nach dem pesten und taugentlichistin gesein und geschechen müg, so lang bis er mit seinen suffraganien und comprovincialen ze rate werde, was fürbaser in den sachen ze tûn sei. 11440 231. Stellungnahme des Erzbischofs von Salzburg zu dem Ratschlag des Provinzialtags. Jan.25) Januar 25./ [1440 25 Aus München H. St.-A. Bayern, Religions- und Kirchenangelegenheiten: Acta, Concordate und Konzilien 1441-1750 Tom. 1 fol. 8b cop. ch. Der hochwirdig erzbischove zue Salczburg danket solichs güeten vleiss der obgeschriben râte3. und umb hoffnung frids und ainichait der müeter der heiligen kirchen fûrderlichen mit gots hilf ze machen, ist er willig und geschickt, sich in solicher obgeschribner irrung offen nich 30 ze erchlârn4, so lang bis er rate ainer anderen sawmung seiner suffragani und comprovincialen darauf eraischet, sunder sich in den sachen halden in mass, als er sich dann bisher gehalden hat, auch ist er willig, nach den obgeschriben und andern5 râten, der er durch ander weise und die. die gotsvôrcht habend, underweiset wirdet, umb sâligen stand seiner provincien und umb hail des volks, so im bevolhen ist, in den sachen ze tun, was nach got und der gerechtichait das 35 geleichest erbergist und nûtzlichist ist. 1440 232. Erzbf. Balduin von Bremen an Propst und Dekan der Marienkirche in Hamburg: befiehlt, Jan. 26 die von dem Provinzialkonzil in Hamburg kürzlich angenommenen Erklärungen des Frank- furter Kurfürstentags zu veröffentlichen und für ihre Durchführung Sorge zu tragen. 1440 Januar 26 Lübeck. Aus Hamburg St.-A. Trese Q. q. 77 orig. mb. lit. pat. c. sig. pend. 40 Baldewinus dei et apostolice sedis gracia archiepiscopus Bremensis venerabilibus nobis in Christo dilectis preposito et decano ecclesie beate Marie Hamburgensis nostre Bremensis diocesis salutem et sinceram in domino caritatem. cum dudum propter divisiones et tur- a) nach — sache ist am Rande nachgetragen, anscheinend von einer anderen Hand. 45 nr. 215. 2 Vgl. S. 428 Z. 22 ff. nr. 230. 3 4 Vgl. nr. 230 art. 4. 5 Gutachten der Wiener Universität, nr. 229?
440 Königlicher Fürstentag zu Frankfurt November 1439. [1440] Jan. 25 Zue merken, daz auf dem tag ze Salczburg, der ietzo an sand Pauls tag conversionis gehalden ist worden, geraten ist, als hernach geschriben steet. [I] Zům ersten, daz solich ainigung 1, darumb dann der tag gemacht ist, angesehen den stand der provincien Salczburg zue diser zeit nach a gelegenhait der sache nicht ze tun noch einzegeen ist. [2] Item daz auch den kurfürsten auf solich ir schreiben 2, so sie dem hochwirdigen dem erzbischove zue Saltzburg getan haben, nû ze malen nicht notturft sei ze antwurten. [3] Item ob das war, daz die kurfürsten hinfûr zue dem von Salczburg umb ain antwurt schickten, so sol er in antwurt geben mit erberger ausrede auf ain solich mainung, wie er in solicher sambnung seiner suffragani, auch der wertlichen fürsten seiner provincien nicht râte 10 hab můgen gehaben, daraûs er in nach irer begerung ain entlich antwurt můg geben. [4] Item daz sich auch der hochwirdig erzbischove zûe Salczburg in solicher irrung, da- mit dann die heilig kirch ietzo betrüebt wirdet, nicht offenlichen erchlarn sûlle; sunder, ob er von ainem geaischet und ermont wûrde bei peen und pannen etc., war dann der terminus und zeit der aischung so lang, sol er zûe im vorderen sein suffragâni und comprovincial und auch 15 bitten die wertlichen fürsten seiner provincien, daz die auch ir anwâlt und botschaft darzûe senden mit gewalt sich ze geleichen solher beschliessung, die daselbs beschehen würde. [4a] item ob das wâre, daz die zeit und terminus solicher aischung und ermonung so lang nicht wâre, daz ain sawmbnung der comprovincialen darinne gesein môcht, so sol der erzbischove zue Salczburg sich und sein provincien fürsechen mit appellacion und gebeten oder mit andern 20 wegen, wie das durch recht nach dem pesten und taugentlichistin gesein und geschechen müg, so lang bis er mit seinen suffraganien und comprovincialen ze rate werde, was fürbaser in den sachen ze tûn sei. 11440 231. Stellungnahme des Erzbischofs von Salzburg zu dem Ratschlag des Provinzialtags. Jan.25) Januar 25./ [1440 25 Aus München H. St.-A. Bayern, Religions- und Kirchenangelegenheiten: Acta, Concordate und Konzilien 1441-1750 Tom. 1 fol. 8b cop. ch. Der hochwirdig erzbischove zue Salczburg danket solichs güeten vleiss der obgeschriben râte3. und umb hoffnung frids und ainichait der müeter der heiligen kirchen fûrderlichen mit gots hilf ze machen, ist er willig und geschickt, sich in solicher obgeschribner irrung offen nich 30 ze erchlârn4, so lang bis er rate ainer anderen sawmung seiner suffragani und comprovincialen darauf eraischet, sunder sich in den sachen halden in mass, als er sich dann bisher gehalden hat, auch ist er willig, nach den obgeschriben und andern5 râten, der er durch ander weise und die. die gotsvôrcht habend, underweiset wirdet, umb sâligen stand seiner provincien und umb hail des volks, so im bevolhen ist, in den sachen ze tun, was nach got und der gerechtichait das 35 geleichest erbergist und nûtzlichist ist. 1440 232. Erzbf. Balduin von Bremen an Propst und Dekan der Marienkirche in Hamburg: befiehlt, Jan. 26 die von dem Provinzialkonzil in Hamburg kürzlich angenommenen Erklärungen des Frank- furter Kurfürstentags zu veröffentlichen und für ihre Durchführung Sorge zu tragen. 1440 Januar 26 Lübeck. Aus Hamburg St.-A. Trese Q. q. 77 orig. mb. lit. pat. c. sig. pend. 40 Baldewinus dei et apostolice sedis gracia archiepiscopus Bremensis venerabilibus nobis in Christo dilectis preposito et decano ecclesie beate Marie Hamburgensis nostre Bremensis diocesis salutem et sinceram in domino caritatem. cum dudum propter divisiones et tur- a) nach — sache ist am Rande nachgetragen, anscheinend von einer anderen Hand. 45 nr. 215. 2 Vgl. S. 428 Z. 22 ff. nr. 230. 3 4 Vgl. nr. 230 art. 4. 5 Gutachten der Wiener Universität, nr. 229?
Strana 441
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229-232. 441 1440 Jan. 26 baciones inter sanctissimum in Christo patrem et dominum nostrum dominum Eugenium papam quartum et sacrum generale Basiliense concilium, ex quibus (prochdolor) ad eos ter- minos deventum est, quod, cui parti super mandatis, que ab ipsis hincinde emanant et ab ali- quibus temporibus jam emanarunt, intendendum et obediendum sit, hesitacio restet, et prop- terea reverendissimi patres et illustres principes sacri Romani imperii electores et alii prelati et primates ac magnates Germanie sepius in unam mutuam intelligenciam 1 convenerint ani- mosque eorum quoad hujusmodi suscipienda mandata suspenderint ac protestaciones 2 certas fecerint et appellaciones3 super hiis interjecerint, quarum vobis copias ex provinciali nostro concilio nuper in Hamburg celebrato assignari et tradi ordinavimus, nosque nomine provincie 10 nostre nos et vos eisdem electoribus prelatis et principibus in eadem intelligencia univerimus" protestaciones et appellaciones eciam amplectentes antedictas, preterea cum in nostro pro- vinciali concilio predicte certe ordinaciones concluse et per omnes nostras suffraganeas eccle- sias per earum nuncios seu procuratores ad dictum nostrum concilium destinatos acceptate5 fuerint, quarum eciam tenores vobis tradite erant, discrecioni vestre auctoritate nostra metro- 15 politica in virtute sancte obediencie districte precipiendo mandamus, quatenus protestaciones ac ordinaciones hujusmodi in ecclesiis in districtu jurisdiccionis vestre constitutis solempniter publicantes illa juxta earum continenciam et formam arcius observari et, quicquid adversus illas attemptatum fuerit, in pristinum statum restitui per censuram ecclesiasticam et opor- tuna juris remedia faciatis et disponatis; alias adversus vos eciam, quemadmodum in dicto 20 concilio nostro ordinatum est, ad penas per celebrandum de proximo, provinciale concilium nostrum statuendas procedemus. datum Lubeck anno domini millesimo quadringen- tesimo quadragesimo vicesima sexta januarii nostro sub sigillo presentibus appenso. 5 1440 Jan. 26 Nachtrag: Kongress zu Mainz März und April 1439. 25 39 a. Verhandlungen der Allgemeinen Deputation über den fürstlichen Verlegungsantrag Inr. 22J. 1439 Jan. 10 1439 Januar 10 bis 14 Basel. (Nach den Protokollen Hüglins.) bis 14 Entnommen dem Druck in Concilium Basiliense Bd. 6, und zwar [I] S. 299 Z. 35 bis S. 300 Z. 7; [2] S. 301 Z. 34 bis S. 302 Z. 4; [3] S. 302 Z. 37 bis S. 303 Z. 3; [4] S. 303 Z. 37 bis S. 304 Z. 2. [I] Eadem die sabbati 10. januarii 1439. ad sacram deputacionem venerunt domini Hugo Barardi 1439 et Johannes Sleczinrode sacri concilii promotores requirentes eandem sacram deputacionem dominis depu- Jan. 10 30 tatis super facto dominorum ambassiatorum domini Romanorum regis mandari, ut de gestis et conceptis per eos super dicta materia suam facerent relacionem. et tunc instante reverendo patre domino Ludovico episcopo Lausanensi prorogatum fuit usque ad diem lune proximam, ut medio tempore ipsi domini deputati Jan. 12 plenius deliberarent et quod dicta die lune suam faciant hujusmodi relacionem. [2] Lune 12. januarii 1439 [S. 61 Z. 50a-52b, jedoch ohne die Zusätze in den eckigen Klammern bis] 1439 35 supersedeatur, ut petitur. Jan. 12 [3] Martis 13. januarii 1439. ad sacram deputacionem venerunt domini abbas Scotus, Joannes 1439 de Segobia, Thomas de Courcellis et archidiaconus Metensis“ ex parte sacre deputacionis fidei et inibi dictus Jan. 13 dominus Joannes de Segobia justificando et declarando auctoritatem presentis et aliorum generalium conciliorum patres ejusdem deputacionis pro communibus informavit super deliberandis in facto domi- 40 norum ambassiatorum principum etc. [4] Mercurii 14. januarii 1439. oblata fuit per dominum Lausanensem cedula avisata per dominos 1439 deputatos sacri concilii super materia dominorum ambasiatorum Romanorum et Francie ac aliorum regum Jan. 14 et lecta per magistrum Thoman. 45 1 nr. 215. 2 nr. 214. 3 Vgl. S. 418 Anm. 1. 4 nr. 226. 5 Nicht aufgefunden. 6 Diese bildeten den zu den Verhandlungen mit den Deutschen Gesandten eingesetzten Ausschuß. Nicht aufgefunden; kaum nr. 12. Deutsche Reichstags-Akten XIV 56
E. Versammlungen der Bremer und der Salzburger Kirchenprovinz Januar 1440 nr. 229-232. 441 1440 Jan. 26 baciones inter sanctissimum in Christo patrem et dominum nostrum dominum Eugenium papam quartum et sacrum generale Basiliense concilium, ex quibus (prochdolor) ad eos ter- minos deventum est, quod, cui parti super mandatis, que ab ipsis hincinde emanant et ab ali- quibus temporibus jam emanarunt, intendendum et obediendum sit, hesitacio restet, et prop- terea reverendissimi patres et illustres principes sacri Romani imperii electores et alii prelati et primates ac magnates Germanie sepius in unam mutuam intelligenciam 1 convenerint ani- mosque eorum quoad hujusmodi suscipienda mandata suspenderint ac protestaciones 2 certas fecerint et appellaciones3 super hiis interjecerint, quarum vobis copias ex provinciali nostro concilio nuper in Hamburg celebrato assignari et tradi ordinavimus, nosque nomine provincie 10 nostre nos et vos eisdem electoribus prelatis et principibus in eadem intelligencia univerimus" protestaciones et appellaciones eciam amplectentes antedictas, preterea cum in nostro pro- vinciali concilio predicte certe ordinaciones concluse et per omnes nostras suffraganeas eccle- sias per earum nuncios seu procuratores ad dictum nostrum concilium destinatos acceptate5 fuerint, quarum eciam tenores vobis tradite erant, discrecioni vestre auctoritate nostra metro- 15 politica in virtute sancte obediencie districte precipiendo mandamus, quatenus protestaciones ac ordinaciones hujusmodi in ecclesiis in districtu jurisdiccionis vestre constitutis solempniter publicantes illa juxta earum continenciam et formam arcius observari et, quicquid adversus illas attemptatum fuerit, in pristinum statum restitui per censuram ecclesiasticam et opor- tuna juris remedia faciatis et disponatis; alias adversus vos eciam, quemadmodum in dicto 20 concilio nostro ordinatum est, ad penas per celebrandum de proximo, provinciale concilium nostrum statuendas procedemus. datum Lubeck anno domini millesimo quadringen- tesimo quadragesimo vicesima sexta januarii nostro sub sigillo presentibus appenso. 5 1440 Jan. 26 Nachtrag: Kongress zu Mainz März und April 1439. 25 39 a. Verhandlungen der Allgemeinen Deputation über den fürstlichen Verlegungsantrag Inr. 22J. 1439 Jan. 10 1439 Januar 10 bis 14 Basel. (Nach den Protokollen Hüglins.) bis 14 Entnommen dem Druck in Concilium Basiliense Bd. 6, und zwar [I] S. 299 Z. 35 bis S. 300 Z. 7; [2] S. 301 Z. 34 bis S. 302 Z. 4; [3] S. 302 Z. 37 bis S. 303 Z. 3; [4] S. 303 Z. 37 bis S. 304 Z. 2. [I] Eadem die sabbati 10. januarii 1439. ad sacram deputacionem venerunt domini Hugo Barardi 1439 et Johannes Sleczinrode sacri concilii promotores requirentes eandem sacram deputacionem dominis depu- Jan. 10 30 tatis super facto dominorum ambassiatorum domini Romanorum regis mandari, ut de gestis et conceptis per eos super dicta materia suam facerent relacionem. et tunc instante reverendo patre domino Ludovico episcopo Lausanensi prorogatum fuit usque ad diem lune proximam, ut medio tempore ipsi domini deputati Jan. 12 plenius deliberarent et quod dicta die lune suam faciant hujusmodi relacionem. [2] Lune 12. januarii 1439 [S. 61 Z. 50a-52b, jedoch ohne die Zusätze in den eckigen Klammern bis] 1439 35 supersedeatur, ut petitur. Jan. 12 [3] Martis 13. januarii 1439. ad sacram deputacionem venerunt domini abbas Scotus, Joannes 1439 de Segobia, Thomas de Courcellis et archidiaconus Metensis“ ex parte sacre deputacionis fidei et inibi dictus Jan. 13 dominus Joannes de Segobia justificando et declarando auctoritatem presentis et aliorum generalium conciliorum patres ejusdem deputacionis pro communibus informavit super deliberandis in facto domi- 40 norum ambassiatorum principum etc. [4] Mercurii 14. januarii 1439. oblata fuit per dominum Lausanensem cedula avisata per dominos 1439 deputatos sacri concilii super materia dominorum ambasiatorum Romanorum et Francie ac aliorum regum Jan. 14 et lecta per magistrum Thoman. 45 1 nr. 215. 2 nr. 214. 3 Vgl. S. 418 Anm. 1. 4 nr. 226. 5 Nicht aufgefunden. 6 Diese bildeten den zu den Verhandlungen mit den Deutschen Gesandten eingesetzten Ausschuß. Nicht aufgefunden; kaum nr. 12. Deutsche Reichstags-Akten XIV 56
Strana 442
Strana 443
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten Die mit einem * bezeichneten Stücke sind nicht vollständig, sondern nur in gekürzter Form (Regest, Auszug usw.) mitgeteilt. Vgl. über das Chronologische Verzeichnis das Vorwort des 1. Bandes p. LXXXIII. 1438 . . . . . . . . . . p. 283 April 24 bis 1439 Nov. 11. Einnahmen Konrads v. Weinsberg, nr. 163 Juli um 14 Nürnberg. Zur Ernennung Konrads v. Weinsberg zum Konzilsprotektor . . . . p. 58, 33b 23 Basel. Dechant Johannes Christiani an Weinsberg: Griechenablaßgeld * . . . . . . p. 278, 55 a Sept. 9 vor Tabor. K. Albrecht an Hzgn. Elisabeth v. Görlitz: Einlösung von Luxemburg * . p. 220, 40b — 15 Mainz. Weinsberg an Hzgn. Elisabeth v. Görlitz: Rücklösung Luxemburgs * . . . . p. 220, 47b p. 58, 47b Okt. zu 16 Nürnberg. Zur Ernennung Konrads v. Weinsberg zum Konzilsprotektor * . . . . Nov. 9 bis 15. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . p. 272,21 13 Görlitz. K. Albrecht bevollmächtigt seine Vertreter beim Baseler Konzil, nr. 1 . . . p. 6 20 Breslau. Darlegungen d. Bfs. Alfons v. Burgos im Auftrag K. Johanns v. Kastilien vor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 7, 42 a K. Albrecht: Kirchenfrage * 21 — Antwort K. Albrechts an Bf. Alfons von Burgos, nr. 2 . . . . . . . . . . p. 7 23 bis 29. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Straßburg *, nr. 154 . . . . . . . . p. 272, 21 Dez. 2 Basel. Eintreffen d. Gesandtn. K. Albrechts, d. Kurfürsten, Erzbischöfe u. Reichsstädte* p. 8, 48 a Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Stadt Basel * . . . . . . . . p. 14, 34a 4 Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Generalkongregation: Verlegung 5 des Konzils, nr. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 8 Rede d. Magisters Heinrich Tocke in d. Generalkongregation, nr. 4 . . . . . p. 8 Adam Riff an Abrecht Schalk: Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit der Stadt Basel, den Französischen Gesandten und dem Konzil, nr. 5 . . . . . . p. 13 Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Germanischen Nation* . . . . p. 15, 47 a c.5— Adam Riff an Obrecht Schalk: Verhandlungen d. Deutschen Gesandten * . . p. 14, 49 a 6 7 bis 13. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Straßburg *, nr. 154 . . . . . . . . p. 272, 21 12 Basel. Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Generalkongregation, nr. 6 . . . p. 15 — Darlegungen Dr. Tilmanns v. Linz in d. Generalkongregation, nr. 7 . . . . . p. 15 nach 12 Basel. Gutachten (Ragusas?): Verlegung d. Konzils (Entwurf) *, nr. 8 . . . . p. 19 15 Basel. Vorschlag d. Deutschen Gesandten: Verlegung d. Konzils, nr. 9 . . . . . . . p. 21 15 u. 16 Basel. Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Konzilsausschuß, nr. 10 . p. 23 . . . . . . . . . . p. 25, 45 a seit 17 Basel. Geschlossene Beratungen des Konzilsausschusses *) 21 o. O. Smaßman v. Rappoltstein an Cun z. Trubel, Straßburg: Armagnaken*, nr. 154 p. 272, 33 22 Basel. Adam Riff an Straßburg: Verhandlungen mit dem Konzil u. a., nr. 11 . . . p. 24 Vorschlag d. Konzilsausschusses: Bedingungen einer Verlegung, nr. 12 . . . . p. 25 23 Verhandlungen d. Deutschen u. Französ. Gesandten mit d. Konzilsausschuß, nr. 13 p. 30 — Adam Riff an Abrecht Schalk: Verhandlungen mit d. Konzilsausschuß, nr. 14 p. 31 zw. 24 u. 27 Basel. Deutscher Gegenvorschlag: Bedingungen einer Verlegung, nr. 15 . . p. 31 . . . . p. 33, 50 a Geschlossene Verhandlungen d. Konzilsunterausschusses * 27 Basel. Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Generalkongregation, nr. 16 . . p. 33 28 bis 1439 Jan. 3. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . . . p. 272, 21 31 Basel. Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit dem Konzilsunterausschuß, nr. 17 p. 33 Ettenheim. Adam Riff an Straßburg: Verhandlungen d. Europäischen Gesandten mit dem Konzil*, nr. 18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 56 Ende bis 1439 Febr. 23 Basel. Bemühungen d. fürstl. Gesandten um Aufschub d. Papst- . . . prozesses *, nr. 38 . 24 . . . . . . . p. 89
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten Die mit einem * bezeichneten Stücke sind nicht vollständig, sondern nur in gekürzter Form (Regest, Auszug usw.) mitgeteilt. Vgl. über das Chronologische Verzeichnis das Vorwort des 1. Bandes p. LXXXIII. 1438 . . . . . . . . . . p. 283 April 24 bis 1439 Nov. 11. Einnahmen Konrads v. Weinsberg, nr. 163 Juli um 14 Nürnberg. Zur Ernennung Konrads v. Weinsberg zum Konzilsprotektor . . . . p. 58, 33b 23 Basel. Dechant Johannes Christiani an Weinsberg: Griechenablaßgeld * . . . . . . p. 278, 55 a Sept. 9 vor Tabor. K. Albrecht an Hzgn. Elisabeth v. Görlitz: Einlösung von Luxemburg * . p. 220, 40b — 15 Mainz. Weinsberg an Hzgn. Elisabeth v. Görlitz: Rücklösung Luxemburgs * . . . . p. 220, 47b p. 58, 47b Okt. zu 16 Nürnberg. Zur Ernennung Konrads v. Weinsberg zum Konzilsprotektor * . . . . Nov. 9 bis 15. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . p. 272,21 13 Görlitz. K. Albrecht bevollmächtigt seine Vertreter beim Baseler Konzil, nr. 1 . . . p. 6 20 Breslau. Darlegungen d. Bfs. Alfons v. Burgos im Auftrag K. Johanns v. Kastilien vor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 7, 42 a K. Albrecht: Kirchenfrage * 21 — Antwort K. Albrechts an Bf. Alfons von Burgos, nr. 2 . . . . . . . . . . p. 7 23 bis 29. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Straßburg *, nr. 154 . . . . . . . . p. 272, 21 Dez. 2 Basel. Eintreffen d. Gesandtn. K. Albrechts, d. Kurfürsten, Erzbischöfe u. Reichsstädte* p. 8, 48 a Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Stadt Basel * . . . . . . . . p. 14, 34a 4 Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Generalkongregation: Verlegung 5 des Konzils, nr. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 8 Rede d. Magisters Heinrich Tocke in d. Generalkongregation, nr. 4 . . . . . p. 8 Adam Riff an Abrecht Schalk: Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit der Stadt Basel, den Französischen Gesandten und dem Konzil, nr. 5 . . . . . . p. 13 Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Germanischen Nation* . . . . p. 15, 47 a c.5— Adam Riff an Obrecht Schalk: Verhandlungen d. Deutschen Gesandten * . . p. 14, 49 a 6 7 bis 13. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Straßburg *, nr. 154 . . . . . . . . p. 272, 21 12 Basel. Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Generalkongregation, nr. 6 . . . p. 15 — Darlegungen Dr. Tilmanns v. Linz in d. Generalkongregation, nr. 7 . . . . . p. 15 nach 12 Basel. Gutachten (Ragusas?): Verlegung d. Konzils (Entwurf) *, nr. 8 . . . . p. 19 15 Basel. Vorschlag d. Deutschen Gesandten: Verlegung d. Konzils, nr. 9 . . . . . . . p. 21 15 u. 16 Basel. Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Konzilsausschuß, nr. 10 . p. 23 . . . . . . . . . . p. 25, 45 a seit 17 Basel. Geschlossene Beratungen des Konzilsausschusses *) 21 o. O. Smaßman v. Rappoltstein an Cun z. Trubel, Straßburg: Armagnaken*, nr. 154 p. 272, 33 22 Basel. Adam Riff an Straßburg: Verhandlungen mit dem Konzil u. a., nr. 11 . . . p. 24 Vorschlag d. Konzilsausschusses: Bedingungen einer Verlegung, nr. 12 . . . . p. 25 23 Verhandlungen d. Deutschen u. Französ. Gesandten mit d. Konzilsausschuß, nr. 13 p. 30 — Adam Riff an Abrecht Schalk: Verhandlungen mit d. Konzilsausschuß, nr. 14 p. 31 zw. 24 u. 27 Basel. Deutscher Gegenvorschlag: Bedingungen einer Verlegung, nr. 15 . . p. 31 . . . . p. 33, 50 a Geschlossene Verhandlungen d. Konzilsunterausschusses * 27 Basel. Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Generalkongregation, nr. 16 . . p. 33 28 bis 1439 Jan. 3. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . . . p. 272, 21 31 Basel. Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit dem Konzilsunterausschuß, nr. 17 p. 33 Ettenheim. Adam Riff an Straßburg: Verhandlungen d. Europäischen Gesandten mit dem Konzil*, nr. 18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 56 Ende bis 1439 Febr. 23 Basel. Bemühungen d. fürstl. Gesandten um Aufschub d. Papst- . . . prozesses *, nr. 38 . 24 . . . . . . . p. 89
Strana 444
444 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Jan. 2 Basel. Zur Einsetzung Weinsbergs zum Konzilsprotektor * . . . . . . . . . . . . p. 59, 37b — Zur Wahl Weinsbergs zum Konzilsprotektor * 3 . . . . . . . . . . . p. 59, 44b 4 u. 12 Basel. Einsetzung Weinsbergs zum Konzilsprotektor (Notariatsinstrument), nr. 21 p. 57 9 Basel. Johann v. Ast an Hochmeister v. Rußdorf: Griechenablaß; Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Konzil, nr. 19 . . . . . . . . . . . . . . p. 56 10 Saarburg. S. an Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . . . . . p. 272, 33 c. 10 Ferrara. Nachrichten über d. Politik d. Papstes, d. Griechen und Mailands, nr. 20 p. 56 10 bis 14 Basel. Sitzungen d. Allgemeinen Deputation: Verlegung des Konzils, nr. 39a p. 441 11 bis 17. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . p. 272, 21 zu 12 ff. Basel. Ernennung Weinsbergs zum Konzilsprotektor * . . . . . . . . . . . p. 57, 52b zw. 12 u. 14 Basel. Gegenvorschlag der Europäischen Gesandten (sog. fürstl. Gegenvor- schlag): Bedingungen für d. Verlegung des Konzils, nr. 22 . . . . . p. 60 13 Basel. Bericht Segovias: Verhandlungen des Konzilsunterausschusses, nr. 17 . . . . p. 33 14 u. 15 Basel. Einbringung des fürstlichen Gegenvorschlags in den Konzilsdeputationen, nr. 23 . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 63 15 Basel. Annahme Weinsbergs als Konzilsprotektor in d. Generalkongregation * . . . p. 57, 44b Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . p. 272, 33 nach 15 Basel. Bemerkungen Ragusas zum fürstl. Gegenvorschlag, nr. 24 . . . . . . . p. 64 16 Basel. Rede Johanns v. Bachenstein: Einführung d. Konzilsprotektors * . . . p. 58,27b. 59, 49a 17 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . p. 272, 33 22 Basel. Weinsberg an Adam Riff: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . . p. 278, 8 23 u. 27 Basel. Beratung d. fürstl. Gegenvorschlags durch einen neuen Konzilsausschuß p. 65, 51b 24 Frankfurt. F. an Nürnberg: Tag zu Frankfurt *, nr. 40 . . . . . . . . . . . . p. 90, 36 Heinrich Wysse, zur Zeit in Nürnberg: desgl. *, nr. 40 . . . . . . p. 90, 36 Ausgaben Frankfurts: Tag zu Mainz * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 90, 56a Ettenheim. Adam Riff an Claus Melbrûge in Straßburg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . p. 278, 20 25 o. O. Nicht-Genannter an Hagenau: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . . . p. 272, 33 25 Ulm. U. an Nördlingen: Räuberunwesen in Schwaben * . . . . . . . . . . . . . p. 144, 50b 25 bis 31. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim; Rüstungen *, nr. 154 . . . p. 272, 28 26 Schlettstadt. Schl. an Claus Melbrügen: Bündnis v. Molsheim *, nr. 154 . . . . . . p. 272, 28 27 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . p. 272, 33 Colmar. C. an Straßburg: Bündnis v. Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . p. 272, 28 nach 27 Basel. Gutachten Ragusas: Verlegung d. Konzils * . . . . . . . . . . . . . p. 66, 41b 29 Nürnberg. N. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel; Tag zu Frankfurt*, nr. 39 u. 40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 89, 37. 90, 43 Adam Riff: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . p. 89, 42 Gregor Heimburg an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Vorgänge in Basel Dez. und Jan., nr. 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 66 31 Hagenau. H. an Straßburg: Bündnis v. Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . . . . p. 272, 28 Nürnberg. Nbg. an Frankfurt: Tag zu Frankfurt *, nr. 40 . . . . . . . . . . . . p. 91, 8 Basel. Weinsberg an Bf. Leonhard v. Passau: Politik des Papstes, Mailands und Vene- digs, nr. 26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 69 Febr. 00 Basel. Aufzeichnung Weinsbergs: Vermittlung zw. England und Frankreich * . . . . p. 215, 50 a — Verhandlungen d. fürstl. Gesandten mit d. Generalkongregation, nr. 27 1 . . p. 69 Florenz. P. Eugen an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Verlegung d. Konzils v. Ferrara nach Florenz, nr. 28 . . . . . . . . . . . p. 71 Pfgf. Ludwig: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . . . . p. 71, 26 Mgf. Friedrich v. Brandenburg: desgl. *, nr. 28 . . . . . . p. 71, 26 Ebf. v. Mainz: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . . . . p. 71, 27 Köln: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . . . . . p. 71,27 Trier: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . . . . . p. 71, 27 K. Erich v. Dänemark: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . p. 71, 25 König v. Schottland: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . p. 71, 26 Hzg. Amadeus v. Savoyen: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . p. 71,26 o. O. Ungenannter an Bf. v. Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . p. 272, 33 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . p. 272, 33 c. 1 o. O. Joh. v. Esch gen. v. Lützenburg a. Jagher, Sekretär v. Straßb.: desgl.*, nr. 154 p. 272, 33 2 Zabern: Bf. v. Straßburg an Straßburg: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . p. 272, 33 bis 9 Basel. Verhandlungen d. fürstl. Gesandten mit dem Konzilsausschuß, nr. 29 . . p. 72
444 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Jan. 2 Basel. Zur Einsetzung Weinsbergs zum Konzilsprotektor * . . . . . . . . . . . . p. 59, 37b — Zur Wahl Weinsbergs zum Konzilsprotektor * 3 . . . . . . . . . . . p. 59, 44b 4 u. 12 Basel. Einsetzung Weinsbergs zum Konzilsprotektor (Notariatsinstrument), nr. 21 p. 57 9 Basel. Johann v. Ast an Hochmeister v. Rußdorf: Griechenablaß; Verhandlungen d. Deutschen Gesandten mit d. Konzil, nr. 19 . . . . . . . . . . . . . . p. 56 10 Saarburg. S. an Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . . . . . p. 272, 33 c. 10 Ferrara. Nachrichten über d. Politik d. Papstes, d. Griechen und Mailands, nr. 20 p. 56 10 bis 14 Basel. Sitzungen d. Allgemeinen Deputation: Verlegung des Konzils, nr. 39a p. 441 11 bis 17. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . p. 272, 21 zu 12 ff. Basel. Ernennung Weinsbergs zum Konzilsprotektor * . . . . . . . . . . . p. 57, 52b zw. 12 u. 14 Basel. Gegenvorschlag der Europäischen Gesandten (sog. fürstl. Gegenvor- schlag): Bedingungen für d. Verlegung des Konzils, nr. 22 . . . . . p. 60 13 Basel. Bericht Segovias: Verhandlungen des Konzilsunterausschusses, nr. 17 . . . . p. 33 14 u. 15 Basel. Einbringung des fürstlichen Gegenvorschlags in den Konzilsdeputationen, nr. 23 . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 63 15 Basel. Annahme Weinsbergs als Konzilsprotektor in d. Generalkongregation * . . . p. 57, 44b Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . p. 272, 33 nach 15 Basel. Bemerkungen Ragusas zum fürstl. Gegenvorschlag, nr. 24 . . . . . . . p. 64 16 Basel. Rede Johanns v. Bachenstein: Einführung d. Konzilsprotektors * . . . p. 58,27b. 59, 49a 17 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . p. 272, 33 22 Basel. Weinsberg an Adam Riff: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . . p. 278, 8 23 u. 27 Basel. Beratung d. fürstl. Gegenvorschlags durch einen neuen Konzilsausschuß p. 65, 51b 24 Frankfurt. F. an Nürnberg: Tag zu Frankfurt *, nr. 40 . . . . . . . . . . . . p. 90, 36 Heinrich Wysse, zur Zeit in Nürnberg: desgl. *, nr. 40 . . . . . . p. 90, 36 Ausgaben Frankfurts: Tag zu Mainz * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 90, 56a Ettenheim. Adam Riff an Claus Melbrûge in Straßburg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . p. 278, 20 25 o. O. Nicht-Genannter an Hagenau: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . . . p. 272, 33 25 Ulm. U. an Nördlingen: Räuberunwesen in Schwaben * . . . . . . . . . . . . . p. 144, 50b 25 bis 31. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim; Rüstungen *, nr. 154 . . . p. 272, 28 26 Schlettstadt. Schl. an Claus Melbrügen: Bündnis v. Molsheim *, nr. 154 . . . . . . p. 272, 28 27 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . p. 272, 33 Colmar. C. an Straßburg: Bündnis v. Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . p. 272, 28 nach 27 Basel. Gutachten Ragusas: Verlegung d. Konzils * . . . . . . . . . . . . . p. 66, 41b 29 Nürnberg. N. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel; Tag zu Frankfurt*, nr. 39 u. 40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 89, 37. 90, 43 Adam Riff: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . p. 89, 42 Gregor Heimburg an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Vorgänge in Basel Dez. und Jan., nr. 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 66 31 Hagenau. H. an Straßburg: Bündnis v. Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . . . . p. 272, 28 Nürnberg. Nbg. an Frankfurt: Tag zu Frankfurt *, nr. 40 . . . . . . . . . . . . p. 91, 8 Basel. Weinsberg an Bf. Leonhard v. Passau: Politik des Papstes, Mailands und Vene- digs, nr. 26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 69 Febr. 00 Basel. Aufzeichnung Weinsbergs: Vermittlung zw. England und Frankreich * . . . . p. 215, 50 a — Verhandlungen d. fürstl. Gesandten mit d. Generalkongregation, nr. 27 1 . . p. 69 Florenz. P. Eugen an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Verlegung d. Konzils v. Ferrara nach Florenz, nr. 28 . . . . . . . . . . . p. 71 Pfgf. Ludwig: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . . . . p. 71, 26 Mgf. Friedrich v. Brandenburg: desgl. *, nr. 28 . . . . . . p. 71, 26 Ebf. v. Mainz: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . . . . p. 71, 27 Köln: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . . . . . p. 71,27 Trier: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . . . . . p. 71, 27 K. Erich v. Dänemark: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . p. 71, 25 König v. Schottland: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . . . . p. 71, 26 Hzg. Amadeus v. Savoyen: desgl. *, nr. 28 . . . . . . . . p. 71,26 o. O. Ungenannter an Bf. v. Straßburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 . . . . . . . p. 272, 33 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . p. 272, 33 c. 1 o. O. Joh. v. Esch gen. v. Lützenburg a. Jagher, Sekretär v. Straßb.: desgl.*, nr. 154 p. 272, 33 2 Zabern: Bf. v. Straßburg an Straßburg: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . p. 272, 33 bis 9 Basel. Verhandlungen d. fürstl. Gesandten mit dem Konzilsausschuß, nr. 29 . . p. 72
Strana 445
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Febr. 3 bis Nov. 9. Ausgaben Weinsbergs für Botenlóhne in Reichssachen, nr. 165 . . . Op 445 287 Einnahme- u. Ausgabe-Register Konrads v. Weinsberg p. 91, 40v. 279, 52 b. 280, 52a; 57a. 283, 564. 287, 38a bis 294, 40 b passim. . . B Breslau. K. Albrecht an Weinsberg: Besuch des Tages :zu Frankfurt, nr. 41 Juden zu Schweinfurt *, nr. 135 . _ o. O. Bündnis d. Elsüss. Reichsstánde geg. die Armagnaken *, nr. 154 . _ 6 Basel. Verlesung einer Vollmacht K. Albrechts in d. Generalkongregation * . . . . . —— 7 Breslau. K. Albrecht an Basel: verwendet sich für Jost Warten berg * Colmar. C. an StraBburg: Biindnis v. Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . — — 8 Lüneburg. L. an Frankfurt: Tag zu Frankfurt *, nr. 40 . . . . . . . . .. .. Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: angebl. Verrat mit d. Armagnaken *, nr. 154 p. . 278, 31 — — . — Basel. Konzil an d. Stift Straßburg: GriechenablaBgelder *, nr. 160 . Magdeburg: desgl. *, nr. 1660 . . . . . . . +. + ' + +. c.8. Marienkirche (in Lübeck?): desgl. *, nr. 160 . — .]1 bis 27 Basel. Beschlüsse d. Konzils: Gesandtschaft zum Mainzer KongreB * . . . . — — .]2 Basel. Antrag d. Kardinals v. Arles in d. Allgemeinen Deputation: Verlegung * Florenz. P. Eugen an Hzg. Philipp v. Mailand: Konzilspolitik *, — — .13 Rolandseck. Ebf. v. Mainz an Weinsberg: Judenbesteuerung *, — — —— Rehlettstadt. Schl. an Bf. v. StraBburg: Differenz mit Straßburg — — 18 bis 21. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Rosheim *, nr. 1 — — 16 Frankfurt. Fr. an Lüneburg: Tag zu Frankfurt *, nr. 40 nr. 30 nr. 136 * nr. 154 54 .. — . Zabern. Bf. v. Strafburg.an StraBburg: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . — — — — his Sept. 14. Persónliche Ausgaben Weinsbergs in Reichssachen, nr. 164 — —]7 Basel. Kard. v. Arles an Joh. Grünwalder: Verlegung des Konzils *, nr. 31 _ 18 bis April 4. Ausgaben Nürnbergs: Tag. zu Mainz . . . . . ene — . . Breslau. K. Albrecht an Landvogtei im ElsaB: Schutz d. Herrschaft Osterreich * — — 19 Basel. Konzil an Joh. Christiani: Griechenablafgeld *, nr. 160 — Lüneburg: Griechenablafügeld *, nr. 260 . . . . . . . . . . .. Teilnahme Henmann Offenburgs am Mainzer Kongreß * — — — . Nürnberg. Nbg. an Ulm: Kosten d. Stüdtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 — — 90 Basel. Konzil an K. Albrecht: Verlegung; Frankfurter Tag, nr. Antwort des Konzils auf den fürstl. Gegenvorschlag, nr. __ Verlesung d. Konzilsantwort in d. Generalkongregation, 33 .. 33 . . nr. 34 __- Konzil an Frankfurt: GriechenablaBgeld *, nr. 1660 . . . . . . . . . . . . Zabern. Bf. v. StraBburg an StraBburg: Armagnakengefahr-*. nr. 154 Ungenannten: desgl. *, nr. 154 . . . . . . .. + .. — 921 Colmar. Colmar u. Schlettstadt an Frankfurt: Tag zu Frankfurt *, nr.40 . . . . . — — — Zell. Bf. Leonhard v. Passau an Frankfurt: bestellt Herberge *, nr. 42 — — — — Zabern. Bf. v. Strafiburg an StraBburg: Differenz Elsáss. Stánde *, nr. 164. . . . . - desgl. *, nr. 154 |... . les o. 0. Joh. v. Vinstingen an Bf. v. StraBburg: desgl. *, nr. 154 — 91 Florenz. P. Eugen an Hzg. Philipp v. Mailand: Konzilspolitik, Verrat d. Joh. v. Vinstingen *, nr. 154 nr. 35 — .92 Basel. Schlufverhandlungen d. fürstl. Gesandten mit d. Generalkongregation, nr. 36 — — —— Breslau. K. Albrecht gebietet Unterstützung des Konzilsprotektors, nr. 37 LLL — an Weinsberg: Konzils- und Reichsangelegenheiten, nr. 110 — — . — Zabern. Bf. v. StraBburg an Nicht-Gen.: Armagnakengefahr *, nr. 154 — — — — bis 28. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . — — — bis Nov. 1. Aufzeichnung Weinsbergs über seine ,,Tagegelder‘“, nr. 166 — . .94 Basel. Konzil an Ebf. v. Trier: Griechenablafgeld *, nr. 160 . . . . . . . . . . . — — . — Baarburg. S. an Bf. v. StraBburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 — — —— Zabern. Bf. v. v. Straßburg an StraBburg: desgl. %, nr. 154 — — —— Hagenau. H. an Claus Melbrüge: Armagnakengefahr *, nr. 154 Amtmann Friedrich v. Thann: desgl. *, nr. 154 — — .95 Nürnberg. Nbg. an Adam Rift: Kosten d. Stadtegesandtsohaft i in Basel *, nr. 39 . . — — — — Zabern. Bf. v. StraBburg an Straüburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 nakeneinfall * nr. 154 . . . . ee — — Molsheim. Friedrich v. Thann u. andere an StraBburg: desgl. *, nr © 295, 56a .91 . 255, 39 . 272, 30 . 74, 45a . 110, 50 a . 272, 36 91,21 272, 38 278, 33 . 278, 37 . 142, 32n . 73, 50a .73 . 257, 33 . 272, 38 . 272, 36 .91, 27 272, 38 285 74 . 94, 40a . 88, 46 u . 278, 42 . 279,8 . 142, 33 89, 46 74 75 85 279, 10 272, 42 . 272, 42 . 90, 33 . 92, 18 . 272, 38 . 272, 38 272, 38 . 272, 38 . 86 86 88 213 . 272, 42 . 272, 38 . 204 . 279, 14 . 272, 42 . 272, 42 . 272, 42 . 972, 38 . 90, 4 . 272, 42 Einfall d. Armagnak. ins UnterelsaB*, nr. 154 p. Friedrich v. Thann u. andere : Tag zu Molsheim; Armag- 272, 48 . 272, 44 . 272, 44
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Febr. 3 bis Nov. 9. Ausgaben Weinsbergs für Botenlóhne in Reichssachen, nr. 165 . . . Op 445 287 Einnahme- u. Ausgabe-Register Konrads v. Weinsberg p. 91, 40v. 279, 52 b. 280, 52a; 57a. 283, 564. 287, 38a bis 294, 40 b passim. . . B Breslau. K. Albrecht an Weinsberg: Besuch des Tages :zu Frankfurt, nr. 41 Juden zu Schweinfurt *, nr. 135 . _ o. O. Bündnis d. Elsüss. Reichsstánde geg. die Armagnaken *, nr. 154 . _ 6 Basel. Verlesung einer Vollmacht K. Albrechts in d. Generalkongregation * . . . . . —— 7 Breslau. K. Albrecht an Basel: verwendet sich für Jost Warten berg * Colmar. C. an StraBburg: Biindnis v. Molsheim *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . — — 8 Lüneburg. L. an Frankfurt: Tag zu Frankfurt *, nr. 40 . . . . . . . . .. .. Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: angebl. Verrat mit d. Armagnaken *, nr. 154 p. . 278, 31 — — . — Basel. Konzil an d. Stift Straßburg: GriechenablaBgelder *, nr. 160 . Magdeburg: desgl. *, nr. 1660 . . . . . . . +. + ' + +. c.8. Marienkirche (in Lübeck?): desgl. *, nr. 160 . — .]1 bis 27 Basel. Beschlüsse d. Konzils: Gesandtschaft zum Mainzer KongreB * . . . . — — .]2 Basel. Antrag d. Kardinals v. Arles in d. Allgemeinen Deputation: Verlegung * Florenz. P. Eugen an Hzg. Philipp v. Mailand: Konzilspolitik *, — — .13 Rolandseck. Ebf. v. Mainz an Weinsberg: Judenbesteuerung *, — — —— Rehlettstadt. Schl. an Bf. v. StraBburg: Differenz mit Straßburg — — 18 bis 21. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Rosheim *, nr. 1 — — 16 Frankfurt. Fr. an Lüneburg: Tag zu Frankfurt *, nr. 40 nr. 30 nr. 136 * nr. 154 54 .. — . Zabern. Bf. v. Strafburg.an StraBburg: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . — — — — his Sept. 14. Persónliche Ausgaben Weinsbergs in Reichssachen, nr. 164 — —]7 Basel. Kard. v. Arles an Joh. Grünwalder: Verlegung des Konzils *, nr. 31 _ 18 bis April 4. Ausgaben Nürnbergs: Tag. zu Mainz . . . . . ene — . . Breslau. K. Albrecht an Landvogtei im ElsaB: Schutz d. Herrschaft Osterreich * — — 19 Basel. Konzil an Joh. Christiani: Griechenablafgeld *, nr. 160 — Lüneburg: Griechenablafügeld *, nr. 260 . . . . . . . . . . .. Teilnahme Henmann Offenburgs am Mainzer Kongreß * — — — . Nürnberg. Nbg. an Ulm: Kosten d. Stüdtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 — — 90 Basel. Konzil an K. Albrecht: Verlegung; Frankfurter Tag, nr. Antwort des Konzils auf den fürstl. Gegenvorschlag, nr. __ Verlesung d. Konzilsantwort in d. Generalkongregation, 33 .. 33 . . nr. 34 __- Konzil an Frankfurt: GriechenablaBgeld *, nr. 1660 . . . . . . . . . . . . Zabern. Bf. v. StraBburg an StraBburg: Armagnakengefahr-*. nr. 154 Ungenannten: desgl. *, nr. 154 . . . . . . .. + .. — 921 Colmar. Colmar u. Schlettstadt an Frankfurt: Tag zu Frankfurt *, nr.40 . . . . . — — — Zell. Bf. Leonhard v. Passau an Frankfurt: bestellt Herberge *, nr. 42 — — — — Zabern. Bf. v. Strafiburg an StraBburg: Differenz Elsáss. Stánde *, nr. 164. . . . . - desgl. *, nr. 154 |... . les o. 0. Joh. v. Vinstingen an Bf. v. StraBburg: desgl. *, nr. 154 — 91 Florenz. P. Eugen an Hzg. Philipp v. Mailand: Konzilspolitik, Verrat d. Joh. v. Vinstingen *, nr. 154 nr. 35 — .92 Basel. Schlufverhandlungen d. fürstl. Gesandten mit d. Generalkongregation, nr. 36 — — —— Breslau. K. Albrecht gebietet Unterstützung des Konzilsprotektors, nr. 37 LLL — an Weinsberg: Konzils- und Reichsangelegenheiten, nr. 110 — — . — Zabern. Bf. v. StraBburg an Nicht-Gen.: Armagnakengefahr *, nr. 154 — — — — bis 28. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Molsheim *, nr. 154 . . — — — bis Nov. 1. Aufzeichnung Weinsbergs über seine ,,Tagegelder‘“, nr. 166 — . .94 Basel. Konzil an Ebf. v. Trier: Griechenablafgeld *, nr. 160 . . . . . . . . . . . — — . — Baarburg. S. an Bf. v. StraBburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 — — —— Zabern. Bf. v. v. Straßburg an StraBburg: desgl. %, nr. 154 — — —— Hagenau. H. an Claus Melbrüge: Armagnakengefahr *, nr. 154 Amtmann Friedrich v. Thann: desgl. *, nr. 154 — — .95 Nürnberg. Nbg. an Adam Rift: Kosten d. Stadtegesandtsohaft i in Basel *, nr. 39 . . — — — — Zabern. Bf. v. StraBburg an Straüburg: Armagnakengefahr *, nr. 154 nakeneinfall * nr. 154 . . . . ee — — Molsheim. Friedrich v. Thann u. andere an StraBburg: desgl. *, nr © 295, 56a .91 . 255, 39 . 272, 30 . 74, 45a . 110, 50 a . 272, 36 91,21 272, 38 278, 33 . 278, 37 . 142, 32n . 73, 50a .73 . 257, 33 . 272, 38 . 272, 36 .91, 27 272, 38 285 74 . 94, 40a . 88, 46 u . 278, 42 . 279,8 . 142, 33 89, 46 74 75 85 279, 10 272, 42 . 272, 42 . 90, 33 . 92, 18 . 272, 38 . 272, 38 272, 38 . 272, 38 . 86 86 88 213 . 272, 42 . 272, 38 . 204 . 279, 14 . 272, 42 . 272, 42 . 272, 42 . 972, 38 . 90, 4 . 272, 42 Einfall d. Armagnak. ins UnterelsaB*, nr. 154 p. Friedrich v. Thann u. andere : Tag zu Molsheim; Armag- 272, 48 . 272, 44 . 272, 44
Strana 446
446 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Febr. 25 Hagenau. H. an StraBburg: desgl. *, nr. 154. . . . . e nr n o. O. Joh. zu Vinstingen an Bf. v. StraBburg: Verrat mit d. Armagnaken *, nr. 154 . . — — — Ohronikal. Aufzeichnung: Einfall d. Armagnaken ins Unterelsal *, nr. 154 | o. O. Hans v. Freyburg an Weinsberg: Friede zw. Österreich und Burgund * __ . — Ulm. Tag des Schwäb. Städtebundes: Riuberunwesen in Schwaben. . . . . . . _____ 26 Nürnberg. Nbg. an Ulm: Kosten d. Stádtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 — — — — Rosheim. R. an Strafüburg: Armagnakeneinfall *, nr. 154. . . . . . . . . — — Benfeld. Vogt zu B. u. andere an Straßburg: Abwehr d. Armagnaken *, nr. 154 . . Molsheim. Reinhard v. Neipperg u. andere an Pfgf. Otto: Bitte um Hilfe z. 16. Mirz*, nr. 154. . . . RE 4 eee oo oom momo o n n n n n ng — —.97 Hagenau. H. an StraBburg: Armagnaken im UnterelsaB *, nr. 1548... . . . . . . . ______ StraBburg. Str. an Ulm: Armagnakeneinfall *, nr. 154 |... .... +... '- zu 27 Basel. Instruktion f. die Konzilsgesandten zum Mainzer Kongreß * . . . . . . . 98 Colmar. C. an Straßburg: Gesuch an Pfgf. Otto um Hilfe zum 16. März *, nr. 154 . März 00 Ausgaben Basels: Armagnakengefahr*, nr.156 . . . . 4. nn 1 Benfeld. Vogt Jakob Dutscheman an StraBburg: Bitte um Kriegsmaterial u. a. *, nr. 154 — —— StraBburg. St. an Ulm: Gesuch um Hilfe zum 16. Marz *, nr. 194... . . . . . LL an Basel: desgl. *, nr. 154... . . . . + + + + + + + +... ... — — —— bis 7. Ausgaben Colmars: Abwehr d. Armagnaken *, nr. 154 . . . . . . . . . . . — —. 2 Hagenau. H. an StraBburg: Armagnaken im UnterelsaB *, nr. 154 . . . . . . . . _______ Heidelberg. Pfgf. Otto an Ungen: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . Speier. Sp. an StraBburg: Armagnakeneinfall *, nr. 154 . . . . . . . . . . __ 3 Frankfurt. Fr. an Bf. Leonhard v. Passau: Besuch des Tages *,nr. 42 . . . . . . . Mainz. Kanzler Heinrich Leubing: Tag zu Frankfurt *, nr. 43 . Benfeld. Jacob Dutschmann an Strafburg: Armagnaken im Unterelsa *, nr. 154 . . . .— — WeiBenburg an StraBburg: desgl. *, nr. 154 2 2224444406 e Rosheim an Straßburg: desgl. *, nr. 154. . . . . . . . . . . Ce ee eee Ungen. an Jacob (Dutschmann?) desgl. *, nr. 154. . . . . . . . . +++ ++ Zabern. Bf. v. StraBburg an Hagenau: Erneuter Armagnakeneinfall? *, nr. 154 Heidelberg. Pfgf. Otto an StraBburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . — Freiburg. Fr. an StraBburg: Armagnakeneinfall®, nr. 154 . . . . . . . . . . .. . —. 4 Mainz. Heinrich Leubing an Frankfurt: Tag nach Mainz verlegt* , nr. 43 Peter Echter, Domdechant zu Mainz, an Frankfurt: desgl. *, nr. 43 — —. — Hagenau. H. an StraBburg: Armagnaken im UnterelsaD *, nr. 154... . . . . . . . . — .— Breisach. Br. an StraBburg: desgl. *, nr. 154 . . . .. +. ++ + ++. Basel. B. an Strafburg: Armagnakenhilfe zum 16. Màrz *, nr. 155 . 5 Frankfurt. Fr. an Bf. Leonhard v. Passau: Verlegung d. Tages nach Mainz *, nr. 43 . Colmar u. Schlettstadt: desgl. * nr. 44 1.1 11444 44440 Straßburg. Str. an Worms: Armagnaken im UnterelsaB *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . o. O. Pfálz. Amtleute an Strafburg: Bitte um Kriegsmaterial *, nr. 154. . . . . . —— Ulm. U. an StraBburg: Armagnakeneinfall *, nr. 154... ....... ++ +*- bis 20. Bericht Segovias: Erste Verhandlungen zu Mainz, nr. 78 . . . . . . . . . vor 6 StraBburg. Claus Schanlit an Basel: Armagnaken im Unterelsaf *, nr. 154 . . o. O. H. v. Busnang a. Fr. v. Snellingen: Abzug d. Armagnaken ins Oberelsafi * nr. 154 . .——— Benfeld. Snellingen u. Dutschmann an StraBburg; desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . __ Hagenau. H. an Frankfurt: Bitte um Geschütz *, nr, 154 . . . . . . . . . . .. Speier: desgl. *, nr. 1554. . . . . or nne — Oppenheim: desgl. *, nr. 154... . . . . . + ++ +++. — Baden. Mgf. Jakab v. Baden an Strafburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . . . . — . . — Ulm. U. an Straüburg: desgl. , nr. 155 . . . e oos . 7 Ulm. U. an Frankfurt: Tag zu Frankfurt *, nr. 44 . . . . . . eee — . —— Nürnberg. Weinsberg an Patriarch v. Aquileja: Griechenablafigeld *, nr. 160 LL Nbg. an Mgf. Jakob v. Baden: Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . . . . . . — Chronikal. Nachrichten: Finfall d. Armagnaken ins Oberelsa3 *, nr. 154 . . . . . . Rottenburg a. N. R. an Straßburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . + Ulm. U. an Nérdlingen:desgl. *, nr. 165 . . . . . . . «oo. or or n n EBlingen. E. an Mgf. Jakob v. Baden: desgl. *, nr. 165 . . . . . . . . . . . .. —. . . — Weil: deggl.*, nr.155 . . . eo on nn — Reutlingen: desgl. *, nr. 155. . , , .. . ++ + + 6 0000000 p . p.273,1 P p p .p. 273,1 P p. 272, 48 . p. 272, 38 . p. 272, 48 . p. 88, 43b p. 145, 50a . 90, 45 . 273, 1 p. 273, 8 p. 273, 1 p. 273, 12 p. 143, 27a . p. 273, 1 p. 273, 43 p. 273, 1 p. 273, 12 p. 273, 12 p. 273, 1 p. 273,1 p. 273, 34 ‚ р. 273, 1 p. 92, 24 .92, 31 . 273,1 „273,1 p. 273, 1 . p. 273,1 p. 273, 34 / p. 273, 1 . p. 92, 40 . p. 93,3 p. 273, 1 . . p.273,1 . p. 273, 43 p. 93,9 p. 93, 16 р. 273, 1 p. 273, 1 p. 273, 49 p. 142 . p. 273,1 ‚ р. 273, 17 p. 273, 17 p. 273, 5 p. 273, 5 p.273,5 p. 273, 38 p. 273, 49. p. 93, 21 ‚ р. 279, 16 р. 274,9 р. 273, 17 р. 273, 55 р. 273, 49 р. 274, 1
446 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Febr. 25 Hagenau. H. an StraBburg: desgl. *, nr. 154. . . . . e nr n o. O. Joh. zu Vinstingen an Bf. v. StraBburg: Verrat mit d. Armagnaken *, nr. 154 . . — — — Ohronikal. Aufzeichnung: Einfall d. Armagnaken ins Unterelsal *, nr. 154 | o. O. Hans v. Freyburg an Weinsberg: Friede zw. Österreich und Burgund * __ . — Ulm. Tag des Schwäb. Städtebundes: Riuberunwesen in Schwaben. . . . . . . _____ 26 Nürnberg. Nbg. an Ulm: Kosten d. Stádtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 — — — — Rosheim. R. an Strafüburg: Armagnakeneinfall *, nr. 154. . . . . . . . . — — Benfeld. Vogt zu B. u. andere an Straßburg: Abwehr d. Armagnaken *, nr. 154 . . Molsheim. Reinhard v. Neipperg u. andere an Pfgf. Otto: Bitte um Hilfe z. 16. Mirz*, nr. 154. . . . RE 4 eee oo oom momo o n n n n n ng — —.97 Hagenau. H. an StraBburg: Armagnaken im UnterelsaB *, nr. 1548... . . . . . . . ______ StraBburg. Str. an Ulm: Armagnakeneinfall *, nr. 154 |... .... +... '- zu 27 Basel. Instruktion f. die Konzilsgesandten zum Mainzer Kongreß * . . . . . . . 98 Colmar. C. an Straßburg: Gesuch an Pfgf. Otto um Hilfe zum 16. März *, nr. 154 . März 00 Ausgaben Basels: Armagnakengefahr*, nr.156 . . . . 4. nn 1 Benfeld. Vogt Jakob Dutscheman an StraBburg: Bitte um Kriegsmaterial u. a. *, nr. 154 — —— StraBburg. St. an Ulm: Gesuch um Hilfe zum 16. Marz *, nr. 194... . . . . . LL an Basel: desgl. *, nr. 154... . . . . + + + + + + + +... ... — — —— bis 7. Ausgaben Colmars: Abwehr d. Armagnaken *, nr. 154 . . . . . . . . . . . — —. 2 Hagenau. H. an StraBburg: Armagnaken im UnterelsaB *, nr. 154 . . . . . . . . _______ Heidelberg. Pfgf. Otto an Ungen: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . Speier. Sp. an StraBburg: Armagnakeneinfall *, nr. 154 . . . . . . . . . . __ 3 Frankfurt. Fr. an Bf. Leonhard v. Passau: Besuch des Tages *,nr. 42 . . . . . . . Mainz. Kanzler Heinrich Leubing: Tag zu Frankfurt *, nr. 43 . Benfeld. Jacob Dutschmann an Strafburg: Armagnaken im Unterelsa *, nr. 154 . . . .— — WeiBenburg an StraBburg: desgl. *, nr. 154 2 2224444406 e Rosheim an Straßburg: desgl. *, nr. 154. . . . . . . . . . . Ce ee eee Ungen. an Jacob (Dutschmann?) desgl. *, nr. 154. . . . . . . . . +++ ++ Zabern. Bf. v. StraBburg an Hagenau: Erneuter Armagnakeneinfall? *, nr. 154 Heidelberg. Pfgf. Otto an StraBburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . — Freiburg. Fr. an StraBburg: Armagnakeneinfall®, nr. 154 . . . . . . . . . . .. . —. 4 Mainz. Heinrich Leubing an Frankfurt: Tag nach Mainz verlegt* , nr. 43 Peter Echter, Domdechant zu Mainz, an Frankfurt: desgl. *, nr. 43 — —. — Hagenau. H. an StraBburg: Armagnaken im UnterelsaD *, nr. 154... . . . . . . . . — .— Breisach. Br. an StraBburg: desgl. *, nr. 154 . . . .. +. ++ + ++. Basel. B. an Strafburg: Armagnakenhilfe zum 16. Màrz *, nr. 155 . 5 Frankfurt. Fr. an Bf. Leonhard v. Passau: Verlegung d. Tages nach Mainz *, nr. 43 . Colmar u. Schlettstadt: desgl. * nr. 44 1.1 11444 44440 Straßburg. Str. an Worms: Armagnaken im UnterelsaB *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . o. O. Pfálz. Amtleute an Strafburg: Bitte um Kriegsmaterial *, nr. 154. . . . . . —— Ulm. U. an StraBburg: Armagnakeneinfall *, nr. 154... ....... ++ +*- bis 20. Bericht Segovias: Erste Verhandlungen zu Mainz, nr. 78 . . . . . . . . . vor 6 StraBburg. Claus Schanlit an Basel: Armagnaken im Unterelsaf *, nr. 154 . . o. O. H. v. Busnang a. Fr. v. Snellingen: Abzug d. Armagnaken ins Oberelsafi * nr. 154 . .——— Benfeld. Snellingen u. Dutschmann an StraBburg; desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . __ Hagenau. H. an Frankfurt: Bitte um Geschütz *, nr, 154 . . . . . . . . . . .. Speier: desgl. *, nr. 1554. . . . . or nne — Oppenheim: desgl. *, nr. 154... . . . . . + ++ +++. — Baden. Mgf. Jakab v. Baden an Strafburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . . . . — . . — Ulm. U. an Straüburg: desgl. , nr. 155 . . . e oos . 7 Ulm. U. an Frankfurt: Tag zu Frankfurt *, nr. 44 . . . . . . eee — . —— Nürnberg. Weinsberg an Patriarch v. Aquileja: Griechenablafigeld *, nr. 160 LL Nbg. an Mgf. Jakob v. Baden: Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . . . . . . — Chronikal. Nachrichten: Finfall d. Armagnaken ins Oberelsa3 *, nr. 154 . . . . . . Rottenburg a. N. R. an Straßburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . + Ulm. U. an Nérdlingen:desgl. *, nr. 165 . . . . . . . «oo. or or n n EBlingen. E. an Mgf. Jakob v. Baden: desgl. *, nr. 165 . . . . . . . . . . . .. —. . . — Weil: deggl.*, nr.155 . . . eo on nn — Reutlingen: desgl. *, nr. 155. . , , .. . ++ + + 6 0000000 p . p.273,1 P p p .p. 273,1 P p. 272, 48 . p. 272, 38 . p. 272, 48 . p. 88, 43b p. 145, 50a . 90, 45 . 273, 1 p. 273, 8 p. 273, 1 p. 273, 12 p. 143, 27a . p. 273, 1 p. 273, 43 p. 273, 1 p. 273, 12 p. 273, 12 p. 273, 1 p. 273,1 p. 273, 34 ‚ р. 273, 1 p. 92, 24 .92, 31 . 273,1 „273,1 p. 273, 1 . p. 273,1 p. 273, 34 / p. 273, 1 . p. 92, 40 . p. 93,3 p. 273, 1 . . p.273,1 . p. 273, 43 p. 93,9 p. 93, 16 р. 273, 1 p. 273, 1 p. 273, 49 p. 142 . p. 273,1 ‚ р. 273, 17 p. 273, 17 p. 273, 5 p. 273, 5 p.273,5 p. 273, 38 p. 273, 49. p. 93, 21 ‚ р. 279, 16 р. 274,9 р. 273, 17 р. 273, 55 р. 273, 49 р. 274, 1
Strana 447
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 447 1439 . . . . . . . p. 273, 43 . . . März 7 Bern. B. an Basel: desgl. *, nr. 155 . 8 Baden. Mgf. Jakob v. Baden an Straßburg: Armagnakenhilfe zum 16. März *, nr. 155 p. 273, 38 Speier. Sp. an Weißenburg: desgl. *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 34 — Hagenau: Geschütz u. Büchsenmeister *, nr. 155. . . . . . . . . . p. 273, 5 bis 14 Ausgaben Colmars: Abwehr der Armagnaken *, nr. 154 . . . . . . . . . . p. 273, 17 9 Würzburg. Bf. v. Passau an Frankfurt: Verlegung d. Tages nach Mainz *, nr. 43 . p. 93, 11 Eßlingen. E. an Weil: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . p. 274, 1 Basel. B. an Bf. v. Augsburg: Einfall der Armagnaken ins Oberelsaß *, nr. 154 . . . p. 273, 17 Solothurn. S. an Luzern: desgl. *, nr. 54 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 43 10 0. O. Gf. Heinrich v. Fürstenberg an Straßburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . p. 274, 17 Heidelberg. Pfgf. Otto an Mainz: widerbietet die Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . . p. 274, 19 Baden. Mgf. Jakob v. Baden an Straßburg: Armagnakenhilfe*, nr. 155 . . . . . . p. 274, 18 . . . . . . . . . . p. 274, 1 Eßlingen. E. an Reutlingen: desgl. *, nr. 155. . Weil: desgl*, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 274, 1 Basel. B. an Straßburg: Armagnaken im Oberelsaß *, nr. 154 . . . . . . . . . . p. 273, 43 11 Ruffach. Vogt Hans v. Udenheim an Straßburg: Armagnaken im Oberelsaß *, nr. 154 p. 273, 17 . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 5 Frankfurt. Fr. an Hagenau: Geschütz *, nr. 154 . Rothenburg o. T. R. an Straßburg: Armagnakeneinfall *, nr. 155 . . . . . . . . . p. 273, 54 12 Mainz. Patriarch v. Aquileja an Weinsberg: Konzilssachen *, nr. 160 . . . . . . . p. 279, 30 Nürnberg. Gesandte P. Eugens a. d. geistl. Kurfürsten: Geleit z. Mainzer Tag, nr. 45 p. 94, 10 Ulm. U. an Straßburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 49 Solothurn. S. an Luzern: Armagnakengefahr *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . p. 273, 43 13 Frankfurt. Fr. an Ulm: Verlegung d. Tages nach Mainz *, nr. 44 . . . . . . . . . p. 93, 27 oder 14 Mainz. Mailändischer Vorschlag: fürstl. Vereinbarung z. Verleg. d. Konzils p. 117, 38 a 14 Frankfurt. Fr. an Colmar u. Schlettstadt: Tag zu Mainz; Armagnaken*, nr. 44 bzw. 154 p. 93, 32 bzw. p. 273, 17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 93,38 a Ausgaben Frankfurts: Mainzer Tag * Breisach. Br. an Straßburg: Armagnaken im Oberelsaß *; nr. 154. . . . . . . . . p. 273, 17 Basel. B. an Straßburg: desgl. *, nr. 155. . . . ... . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 43 Eßlingen. E. an Hall: Widerbietung d. Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . p. 274, 20 15 o. O. Heinr. v. Fleckenstein, Vogt z. Bar, a. Straßburg: Armagnak. im Oberelsaß *, nr. 154 p. 273, 17 bis 21. Ausgaben Colmars: Rüstungen gegen die Armagnaken *, nr. 154 . . . . . . p. 273, 17 16 Bern. B. an Basel: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273,43 Nürnberg. Nbg. an Regensburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . p. 274, 9 17 Mainz. Joh. Christiani an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . p. 279, 36 Basel. Hans v. Münstrol an Mgf. Wilhelm v. Hochberg: Einnahme von Grandvillars durch die Armagnaken *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 23 B. an Straßburg: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 23 Straßburg. Jakob Mule, Stadtschr. v. Str., an Worms: Armagnakentag z. Str.*, nr. 155 p. 274, 24 18 Mainz. Ebf. Dietrich v. Mainz an päpstl. Gesandte: Geleit z. Mainzer Tag, nr. 48 . . p. 94, 31 Die Ebff. v. Mainz, Köln u. Trier an die päpstl. Gesandtschaft: übersenden Empfehlungsschreiben * . . . . . . . p. 95, 40 a Markgrafen von Brandenburg: empfehlen die päpstl. Gesandtschaft * . . . . . . p. 95, 51a Bf. v. Würzburg: desgl. * . . . . . . p. 95, 52a Nürnberg. Nbg. an Frankfurt: Tag zu Frankfurt-Mainz *, nr. 44 . . . . . . . . . p. 94, 1 — Mainz: Tag zu Mainz *, nr. 44 . . . . . . . . . . . . . . . p. 94, 6 Eßlingen. E. an Weil: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . p. 274, 1 . . . . . . . . . . . . . p. 273, 5 Hagenau. H. an Frankfurt: Büchsenmeister *, nr. 154 o. O. Mgf. Wilhelm v. Hochberg an Basel: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . p. 274, 29 — nichtgen. Fürsten: desgl. *, nr. 155 . . . . . . p. 274, 29 bis April 8. Ausgaben Nürnbergs: Tag zu Mainz, Armagnakenhilfe . . . . .p. 94, 50 a. 274, 9 19 Hagenau. H. an Frankfurt: Büchsenmeister *, nr. 154. . . . . . . . . . . . . . p. 273, 5 Schlettstadt. Schl. an Frankfurt: Armagnaken im Oberelsaß *, nr. 154 . . . . . . p. 273, 17 20 Neuenburg. N. an Basel: Armagnakenhilfe *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 23 Basel. B. an Schwyz: Einnahme v. Grandvillars durch d. Armagnaken *, nr. 154 . . p. 273, 23 Straßburg: desgl. *, nr. 154. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 23 Herrn v. Mömpelgard: Rückkehr d. Armagnaken ins Unterelsaß*, nr. 155 p. 274, 24 Mgf. Wilhelm v. Hochberg: desgl. *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . p. 274, 24 Reinhard v. Neipperg: desgl. *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . p. 274, 24 . . . . .
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 447 1439 . . . . . . . p. 273, 43 . . . März 7 Bern. B. an Basel: desgl. *, nr. 155 . 8 Baden. Mgf. Jakob v. Baden an Straßburg: Armagnakenhilfe zum 16. März *, nr. 155 p. 273, 38 Speier. Sp. an Weißenburg: desgl. *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 34 — Hagenau: Geschütz u. Büchsenmeister *, nr. 155. . . . . . . . . . p. 273, 5 bis 14 Ausgaben Colmars: Abwehr der Armagnaken *, nr. 154 . . . . . . . . . . p. 273, 17 9 Würzburg. Bf. v. Passau an Frankfurt: Verlegung d. Tages nach Mainz *, nr. 43 . p. 93, 11 Eßlingen. E. an Weil: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . p. 274, 1 Basel. B. an Bf. v. Augsburg: Einfall der Armagnaken ins Oberelsaß *, nr. 154 . . . p. 273, 17 Solothurn. S. an Luzern: desgl. *, nr. 54 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 43 10 0. O. Gf. Heinrich v. Fürstenberg an Straßburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . p. 274, 17 Heidelberg. Pfgf. Otto an Mainz: widerbietet die Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . . p. 274, 19 Baden. Mgf. Jakob v. Baden an Straßburg: Armagnakenhilfe*, nr. 155 . . . . . . p. 274, 18 . . . . . . . . . . p. 274, 1 Eßlingen. E. an Reutlingen: desgl. *, nr. 155. . Weil: desgl*, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 274, 1 Basel. B. an Straßburg: Armagnaken im Oberelsaß *, nr. 154 . . . . . . . . . . p. 273, 43 11 Ruffach. Vogt Hans v. Udenheim an Straßburg: Armagnaken im Oberelsaß *, nr. 154 p. 273, 17 . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 5 Frankfurt. Fr. an Hagenau: Geschütz *, nr. 154 . Rothenburg o. T. R. an Straßburg: Armagnakeneinfall *, nr. 155 . . . . . . . . . p. 273, 54 12 Mainz. Patriarch v. Aquileja an Weinsberg: Konzilssachen *, nr. 160 . . . . . . . p. 279, 30 Nürnberg. Gesandte P. Eugens a. d. geistl. Kurfürsten: Geleit z. Mainzer Tag, nr. 45 p. 94, 10 Ulm. U. an Straßburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 49 Solothurn. S. an Luzern: Armagnakengefahr *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . p. 273, 43 13 Frankfurt. Fr. an Ulm: Verlegung d. Tages nach Mainz *, nr. 44 . . . . . . . . . p. 93, 27 oder 14 Mainz. Mailändischer Vorschlag: fürstl. Vereinbarung z. Verleg. d. Konzils p. 117, 38 a 14 Frankfurt. Fr. an Colmar u. Schlettstadt: Tag zu Mainz; Armagnaken*, nr. 44 bzw. 154 p. 93, 32 bzw. p. 273, 17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 93,38 a Ausgaben Frankfurts: Mainzer Tag * Breisach. Br. an Straßburg: Armagnaken im Oberelsaß *; nr. 154. . . . . . . . . p. 273, 17 Basel. B. an Straßburg: desgl. *, nr. 155. . . . ... . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 43 Eßlingen. E. an Hall: Widerbietung d. Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . p. 274, 20 15 o. O. Heinr. v. Fleckenstein, Vogt z. Bar, a. Straßburg: Armagnak. im Oberelsaß *, nr. 154 p. 273, 17 bis 21. Ausgaben Colmars: Rüstungen gegen die Armagnaken *, nr. 154 . . . . . . p. 273, 17 16 Bern. B. an Basel: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273,43 Nürnberg. Nbg. an Regensburg: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . p. 274, 9 17 Mainz. Joh. Christiani an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . p. 279, 36 Basel. Hans v. Münstrol an Mgf. Wilhelm v. Hochberg: Einnahme von Grandvillars durch die Armagnaken *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 23 B. an Straßburg: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 23 Straßburg. Jakob Mule, Stadtschr. v. Str., an Worms: Armagnakentag z. Str.*, nr. 155 p. 274, 24 18 Mainz. Ebf. Dietrich v. Mainz an päpstl. Gesandte: Geleit z. Mainzer Tag, nr. 48 . . p. 94, 31 Die Ebff. v. Mainz, Köln u. Trier an die päpstl. Gesandtschaft: übersenden Empfehlungsschreiben * . . . . . . . p. 95, 40 a Markgrafen von Brandenburg: empfehlen die päpstl. Gesandtschaft * . . . . . . p. 95, 51a Bf. v. Würzburg: desgl. * . . . . . . p. 95, 52a Nürnberg. Nbg. an Frankfurt: Tag zu Frankfurt-Mainz *, nr. 44 . . . . . . . . . p. 94, 1 — Mainz: Tag zu Mainz *, nr. 44 . . . . . . . . . . . . . . . p. 94, 6 Eßlingen. E. an Weil: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . . p. 274, 1 . . . . . . . . . . . . . p. 273, 5 Hagenau. H. an Frankfurt: Büchsenmeister *, nr. 154 o. O. Mgf. Wilhelm v. Hochberg an Basel: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . . p. 274, 29 — nichtgen. Fürsten: desgl. *, nr. 155 . . . . . . p. 274, 29 bis April 8. Ausgaben Nürnbergs: Tag zu Mainz, Armagnakenhilfe . . . . .p. 94, 50 a. 274, 9 19 Hagenau. H. an Frankfurt: Büchsenmeister *, nr. 154. . . . . . . . . . . . . . p. 273, 5 Schlettstadt. Schl. an Frankfurt: Armagnaken im Oberelsaß *, nr. 154 . . . . . . p. 273, 17 20 Neuenburg. N. an Basel: Armagnakenhilfe *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 23 Basel. B. an Schwyz: Einnahme v. Grandvillars durch d. Armagnaken *, nr. 154 . . p. 273, 23 Straßburg: desgl. *, nr. 154. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 23 Herrn v. Mömpelgard: Rückkehr d. Armagnaken ins Unterelsaß*, nr. 155 p. 274, 24 Mgf. Wilhelm v. Hochberg: desgl. *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . p. 274, 24 Reinhard v. Neipperg: desgl. *, nr. 155 . . . . . . . . . . . . . . p. 274, 24 . . . . .
Strana 448
448 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 März 20 Basel. B. an Junker Rudolf: desgl. *, nr. 155 . . . . . . . . " — — —— Nürnberg. Nbg. an Mgf. Jacob v. Baden: Armagnakenhilfe *, nr. 155 .. — 21 Ausgaben Frankfurts: Mainzer Tag . . . . . . . . . . . . ...... — — —— Bteinweiler. Bf. v. StraBburg u. a. an Frankfurt: Armagnakenhilfe zu 6. April *, nr. 155 Ulm: desgl. *, nr. 155 . M — — — Hagenau. H. an StraBburg: desg]. *, nr. 155... .. . . + —————— WeiBenburg. W. an Strafburg: desel. *, nr. 155 RM — — —— Basel. B. an Straburg: Armagnaken im Oberelsaf *, nr. 154 s ————————————— Biberach: desgl. *, nr. 194... . .. . . . + + + . — 22 0. 0. Martin Kogener an Hagenau: Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . Hagenau. H. an Strafburg: desgl.*, nr. 155. . . . . . . es — Baden. Mgf. Jakob v. Baden an Straßburg: desgl. *, nr. 155 . 4 Eflingen. E. an Reutlingen: desgl.*, nr. 155. . . . . . . HE - Weil: desgl. *, nr. 55 . . .. — bis 28. Ausgaben Colmars: Armagnakentage zu Bergheim u. Straßburg * , nr. 155 — — 93 Reichelsberg. Abmachung Weinsbergs mit Schweinfurt: Judensteuer *, nr. 135 c. 23. o. O. Weinsberg beglaubigt gen. Abgeordnete: Griechenablaßgelder *, nr. 160 — — 24 Mainz. Ebf. v. Kóln an Basel: verwendet sich fiir Jost Wartenberg* . . . . . . . . — — —— Frankfurt. Fr. an Hagenau: Büchsenmeister *, nr. 254 — —— — Uhn. U. an Nórdlingen: Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . . . — — —— EBlingen. E. an Abt v. Bebenhausen: desgl. *, nr. 155 — 25 Mainz. Erklärung d. Ebfs. v. Mainz: Annaten seiner Diözese u. Provinz, nr. 48. -—— RErklárung der Vertreter d. pápstlichen Gesandten vor den Vertretern К. AI- brechts, d. Kurfiirsten u. Erzbischôfe: Kirchenstreit, nr. 49 . . . . . 0p o. O. Mgf. Wilhelm v. Hochberg an Schlettstadt. Abzug d. Armagnaken *, nr. 154. . p. Basel: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . + + . p. nach 26 Mainz. Antwort d. Deutschen Vertreter auf die päpstl. Erklärung, nr. 50 . . . p. Gegenerklärung der päpstl. Abgeordneten vor dem Kongreß, nr. 51 . . p. vor 26 Mainz. Vorschlag kurfürstl. Gesandter: Unterhalt des Papstes *, nr. 59. . . . p. Erklärung K. Albrechts u. d. Deutschen Kurfürsten: desgl. (Entwurf), n RE es ee ee ee ee p. . 107 . 273, 54 ‚ 274, 54 ‚ 273, 21 . 274, 45 . 109 . 114 . 110, 44a . 110, 52a "d — —— 26 Mainz. Zusicherungen d. Ebff. v. Mainz u. Köln an den Ebf. v. Trier, nr. 55. — — — Augsburg. A. an StraBburg: Armagnakeneinfall *, nr. 155 . . . ..... . . - — ———— Sehlettstadt. Schl. an Ulm: Abzug d. Armagnaken *, nr. 155. . . . . . . . . . — Baden. Mgf. Jacob v. Baden an StraBbburg: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . . Frankfurt. Fr. an Bf. v. StraBburg u. andere: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . — — u. 28 Mainz. Annahme d. Reformdekrete (Notariatsinstrument), nr. 56 . . . . . . vor 27 Mainz. Vorschlag d. Europäischen Gesandten: Verlegung des Konzils, nr.57 . — — 27 Mainz. Ebf. Raban v. Trier an Basel: verwendet sich für Jost Wartenberg * . . . . . Bff. v. Passau, Lübeck u. Augsburg an Basel: desgl. * Basel. B. an Strafburg: Abzug d. Armagnaken *, nr. 154. . . — —— 28 Mainz. Erklárung d. Mainzer Domkapitels: ritterl. Geburt seiner Mitglieder, r nr. 58 . Bf. v. Augsburg an Basel: verwendet sich fiir Jost Wartenberg * — Geisheim. Mgf. Wilhelm v. Hochberg an Speier: Abzug d. Armagnaken *, nr. 155 Nürnberg. Nbg. an Bf. v. Straßburg u. a.: Armagnakenhilfe *, nr. 155 — — 29 o. O. Weinsberg an Joh. Christiani: Griechenablafgeld *, nr. 160 bis April 4. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Hagenau *, nr. 155 . agenau. H. an Frankfurt: Abzug d. Armagnaken *, nr. 154. . . . . . . . . . Ulm. U. an Nérdlingen: desgl. *, nr. 156. . . . . . . . . oe e eos — 31 EBlingen. E. an Weil: Armagnakenhilfe *, nr.1556 . . . . . . . . . . . Reutlingen: desgl. *, nr. 1656 . . . . . . . . . +. + + Nürnberg. Nbg. an Windsheim: desgl. *, nr. 15b . . . . . . . . . " Heidelberg. Pfgf. Otto u. anderean Frankfurt: widerbieten d. Ar magnakenhilfe *, „nr. 155 April 1 Ulm. U. an Nórdlingen: Stadtische Angelegenheiten *. . . . . . . . . . OP — —— Basel. Joh. v. Ast an HM. v. Rufdorf: Armagnaken im Oberelsaf u. a. *, nr. E ‚ р. — 4. Ausgaben Frankfurts: Armagnaken *, nr. 156 . . . ....... +. +... +. p. ——— c. 4 Mainz. Fürstl. Vereinbarung zur Lósung der Kirchenfrage (1. Entwurf), nr. 60 . . p. zw. 4 u. 16 Mainz. Vorschlag d. Europ. Gesandten: Verlegung d. Konz. (2. Entw.), nr. 62 p. See ——— K. Albrecht an Konzil: Annahme von Reformdekreten (Entwurf), nr. 53 p. Dun „274, 24 ‚ 274, 17 93, 49а . 274, 33 274, 33 274, 33 274., 40 273, 17 273, 17 274, 40 274, 40 274, 33 274, 48 ‚ 274, 48 274, 42 256, 3 . 979, A1 . 110, 51a . 273, 1 . 274, 33 274, 48 96 98 273, 27 273, 27 100 102 104 105 107 273, 27 115 110, 44b 274, 55 274, 51 280, 4 . 274, 42 ‚ 273, 27 . 274, 55 274, 49 274, 49 274, 51 274, 56 93, 54a 273, 27 275, 2 117 121
448 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 März 20 Basel. B. an Junker Rudolf: desgl. *, nr. 155 . . . . . . . . " — — —— Nürnberg. Nbg. an Mgf. Jacob v. Baden: Armagnakenhilfe *, nr. 155 .. — 21 Ausgaben Frankfurts: Mainzer Tag . . . . . . . . . . . . ...... — — —— Bteinweiler. Bf. v. StraBburg u. a. an Frankfurt: Armagnakenhilfe zu 6. April *, nr. 155 Ulm: desgl. *, nr. 155 . M — — — Hagenau. H. an StraBburg: desg]. *, nr. 155... .. . . + —————— WeiBenburg. W. an Strafburg: desel. *, nr. 155 RM — — —— Basel. B. an Straburg: Armagnaken im Oberelsaf *, nr. 154 s ————————————— Biberach: desgl. *, nr. 194... . .. . . . + + + . — 22 0. 0. Martin Kogener an Hagenau: Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . Hagenau. H. an Strafburg: desgl.*, nr. 155. . . . . . . es — Baden. Mgf. Jakob v. Baden an Straßburg: desgl. *, nr. 155 . 4 Eflingen. E. an Reutlingen: desgl.*, nr. 155. . . . . . . HE - Weil: desgl. *, nr. 55 . . .. — bis 28. Ausgaben Colmars: Armagnakentage zu Bergheim u. Straßburg * , nr. 155 — — 93 Reichelsberg. Abmachung Weinsbergs mit Schweinfurt: Judensteuer *, nr. 135 c. 23. o. O. Weinsberg beglaubigt gen. Abgeordnete: Griechenablaßgelder *, nr. 160 — — 24 Mainz. Ebf. v. Kóln an Basel: verwendet sich fiir Jost Wartenberg* . . . . . . . . — — —— Frankfurt. Fr. an Hagenau: Büchsenmeister *, nr. 254 — —— — Uhn. U. an Nórdlingen: Armagnakenhilfe *, nr. 155. . . . . — — —— EBlingen. E. an Abt v. Bebenhausen: desgl. *, nr. 155 — 25 Mainz. Erklärung d. Ebfs. v. Mainz: Annaten seiner Diözese u. Provinz, nr. 48. -—— RErklárung der Vertreter d. pápstlichen Gesandten vor den Vertretern К. AI- brechts, d. Kurfiirsten u. Erzbischôfe: Kirchenstreit, nr. 49 . . . . . 0p o. O. Mgf. Wilhelm v. Hochberg an Schlettstadt. Abzug d. Armagnaken *, nr. 154. . p. Basel: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . + + . p. nach 26 Mainz. Antwort d. Deutschen Vertreter auf die päpstl. Erklärung, nr. 50 . . . p. Gegenerklärung der päpstl. Abgeordneten vor dem Kongreß, nr. 51 . . p. vor 26 Mainz. Vorschlag kurfürstl. Gesandter: Unterhalt des Papstes *, nr. 59. . . . p. Erklärung K. Albrechts u. d. Deutschen Kurfürsten: desgl. (Entwurf), n RE es ee ee ee ee p. . 107 . 273, 54 ‚ 274, 54 ‚ 273, 21 . 274, 45 . 109 . 114 . 110, 44a . 110, 52a "d — —— 26 Mainz. Zusicherungen d. Ebff. v. Mainz u. Köln an den Ebf. v. Trier, nr. 55. — — — Augsburg. A. an StraBburg: Armagnakeneinfall *, nr. 155 . . . ..... . . - — ———— Sehlettstadt. Schl. an Ulm: Abzug d. Armagnaken *, nr. 155. . . . . . . . . . — Baden. Mgf. Jacob v. Baden an StraBbburg: desgl. *, nr. 154 . . . . . . . . . . Frankfurt. Fr. an Bf. v. StraBburg u. andere: Armagnakenhilfe *, nr. 155 . . . . . — — u. 28 Mainz. Annahme d. Reformdekrete (Notariatsinstrument), nr. 56 . . . . . . vor 27 Mainz. Vorschlag d. Europäischen Gesandten: Verlegung des Konzils, nr.57 . — — 27 Mainz. Ebf. Raban v. Trier an Basel: verwendet sich für Jost Wartenberg * . . . . . Bff. v. Passau, Lübeck u. Augsburg an Basel: desgl. * Basel. B. an Strafburg: Abzug d. Armagnaken *, nr. 154. . . — —— 28 Mainz. Erklárung d. Mainzer Domkapitels: ritterl. Geburt seiner Mitglieder, r nr. 58 . Bf. v. Augsburg an Basel: verwendet sich fiir Jost Wartenberg * — Geisheim. Mgf. Wilhelm v. Hochberg an Speier: Abzug d. Armagnaken *, nr. 155 Nürnberg. Nbg. an Bf. v. Straßburg u. a.: Armagnakenhilfe *, nr. 155 — — 29 o. O. Weinsberg an Joh. Christiani: Griechenablafgeld *, nr. 160 bis April 4. Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Hagenau *, nr. 155 . agenau. H. an Frankfurt: Abzug d. Armagnaken *, nr. 154. . . . . . . . . . Ulm. U. an Nérdlingen: desgl. *, nr. 156. . . . . . . . . oe e eos — 31 EBlingen. E. an Weil: Armagnakenhilfe *, nr.1556 . . . . . . . . . . . Reutlingen: desgl. *, nr. 1656 . . . . . . . . . +. + + Nürnberg. Nbg. an Windsheim: desgl. *, nr. 15b . . . . . . . . . " Heidelberg. Pfgf. Otto u. anderean Frankfurt: widerbieten d. Ar magnakenhilfe *, „nr. 155 April 1 Ulm. U. an Nórdlingen: Stadtische Angelegenheiten *. . . . . . . . . . OP — —— Basel. Joh. v. Ast an HM. v. Rufdorf: Armagnaken im Oberelsaf u. a. *, nr. E ‚ р. — 4. Ausgaben Frankfurts: Armagnaken *, nr. 156 . . . ....... +. +... +. p. ——— c. 4 Mainz. Fürstl. Vereinbarung zur Lósung der Kirchenfrage (1. Entwurf), nr. 60 . . p. zw. 4 u. 16 Mainz. Vorschlag d. Europ. Gesandten: Verlegung d. Konz. (2. Entw.), nr. 62 p. See ——— K. Albrecht an Konzil: Annahme von Reformdekreten (Entwurf), nr. 53 p. Dun „274, 24 ‚ 274, 17 93, 49а . 274, 33 274, 33 274, 33 274., 40 273, 17 273, 17 274, 40 274, 40 274, 33 274, 48 ‚ 274, 48 274, 42 256, 3 . 979, A1 . 110, 51a . 273, 1 . 274, 33 274, 48 96 98 273, 27 273, 27 100 102 104 105 107 273, 27 115 110, 44b 274, 55 274, 51 280, 4 . 274, 42 ‚ 273, 27 . 274, 55 274, 49 274, 49 274, 51 274, 56 93, 54a 273, 27 275, 2 117 121
Strana 449
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 449 1439 April zw. 4 u. 16 Mainz. Fürstl. Vereinbarung zur Lösung der Kirchenfrage (2. Entw.), nr. 63 . p. 123 nach 4 Mainz. Kurfürstl. Vorschlag zur Durchführung der Reformdekrete, nr. 61 . . . . p. 120 Bericht d. Sächsischen Gesandten: Verhandlungen bis 4. März, nr. 74. . p. 144 5 Guttenberg. Weinsberg an gen. Bischöfe: Tag zu Mainz, nr. 47. . . . . . . . . . p. 95 . . . . . . . . . . . . p. 273, 31 bis 11. Ausgaben Colmars: Armagnakeneinfall *, nr. 154 7 0. O. Quittung Weinsbergs in Sachen der Schweinfurter Juden *, . . . . . . . . p. 256, 54a zu 8 Nürnberg. Verhandlungen wegen der Juden zu Schweinfurt *, nr. 135 . . . . . . p. 256, 17 . . . . p. 94, 35b u. p. 274, 51 8 bis Mai 6. Ausgaben Nürnbergs: Tag zu Mainz; Armagnaken . . . . . . . . p. 256, 48b 9 0. O. Quittung Weinsbergs in Sachen d. Schweinfurter Juden * 10 Basel. Verlesung des kgl. Erlasses v. 22. Februar in d. Generalkongregation * . . . . p. 88, 40 a 11 Basel. Bericht Courcelles': Verhandlungen in Mainz vom 28. März bis 3. April, nr. 75 p. 147 Wien. K. Albrecht an Weinsberg: Konzils- u. Reichsangelegenheiten, nr. 111 . . . . p. 215 Colmar. C. an Basel: Differenz Elsäss. Stände *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . p. 272, 38 Hagenau an Frankfurt: Büchsenmeister *, nr. 154. . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 5 12 bis 18. Ausgaben Colmars: Rüstungen *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 1 13 Speier. Sp. an Straßburg: Armagnaken *, nr. 156 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 275, 5 15 Basel. B. an Zürich: Armagnaken in Burgund *, nr. 156. . . . . . . . . . . . . p. 275, 6 vor 16 Mainz. Fürstl. Vereinbarung zur Lösung d. Kirchenfrage (3. Entw.), nr. 64. . . p. 124 16 Mainz. Vereinbarung zw. Europ. Gesandten, „Erste Intelligenz“, nr. 65 . . . . . p. 127 — u. 18 Mainz. Annahme der Ersten Intelligenz (Notariatsinstrument), nr. 66 . . . . p. 130 zw. 16 u. 27 Mainz. Merkzettel: kirchenpolitische Schriftstücke des Tages, nr. 68 . . . p. 134 18 Ulm. U. an Frankfurt: Kosten der Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . p. 90,8 — Eßlingen: desgl. *, nr. 39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 90, 16 Poppelsdorf. Ebf. v. Mainz an Weinsberg: Judenbesteuerung *, nr. 136 . . . . . . p. 257, 38 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: angebl. Verrat mit den Armagnaken *, nr. 154 p. 272, 38 19 bis 25. Ausgaben Colmars. Armagnakeneinfall *, nr. 154. . . . . . . . . . . . . p. 273,31 20 Wien. K. Albrecht an Frankfurt: Hilfe gegen Polen, nr. 126. . . . . . . . . . . p. 247 Straßburg: desgl. *, nr. 126 . . . . . . . . . . . . . . . p. 247, 40 Ulm: desgl. *, nr. 126 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 247, 44 Augsburg: desgl. *, nr. 126. . . . . . . . . . . . . . . . p. 247, 47 Florenz. Vollmacht P. Eugens für Ebf. v. -Tarent u. Bf. v. Zengg als Unterhändler zwischen K. Albrecht und Polen, nr. 125 . . . . . . . . . . . . . . . p. 246 Desgl. für den Bf. v. Zengg allein * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 246, 25; 33 Zabern. Bf. v. Straßburg an Basel: verwendet sich für Jost Wartenberg * . . . . p. 110, 46 a . . . . . . . . . p. 248, 58 a 21 Wien. Hubmeister Eitzinger an Weinsberg: Polen und Türken * o. O. Register Konrad v. Weinsbergs über seine Akten *) p. 57, 54a. 88, 42 a. 213, 37 a. 214, 43 a. 215, 42a. 237, 51b . . . . . . p. 247, 42 23 Preßburg. K. Albrecht an Mühlhausen: Hilfe gegen Polen *, nr. 126 . P. Eugen an K. Albrecht: Neutralität; Verhandlungen mit Polen, nr. 79 p. 157 Florenz. P. Eugen beglaubigt Ebf. v. Tarent u. Bf. v. Zengg b. K. Albrecht * . . . p. 246, 53a . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 246, 44b Desgl. bei K. Wladislaus * . . . . . zu 23 Preßburg. Anweisung für kgl. Sendboten: Hilfe gegen Polen, nr. 127 . . . . . p. 249 24 Nürnberg. Nbg. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39. . . . . p. 90, 25 25 Mainz. Päpstl. Gesandte an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Verhandlungen in Mainz, nr. 67 p. 133 26 Augsburg. A. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . . p. 90, 27 oder 27 Mainz. Vereinbarung zw. fürstl. Gesandten, geheime „Zweite Intelligenz“, . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 135 nr. 69 . . . . . . . . . . . bis Mai 2. Ausgaben Colmars: Armagnakeneinfall *, nr. 154 . . . . . . . . . . . p. 273, 31 zu 27 Mainz. Beglaubigungsschr. f. eine Gesandtsch. z. Konz. u. z. Papst (Entw.), nr. 70 p. 139 — Desgl. f. d. Gesandtschaft zu dem geplanten Reichstag, nr. 71 . . . . . p. 140 27 Straßburg an Bf. v. Straßburg: angebl. Verrat mit den Armagnaken *, nr. 154 . . . p. 272, 38 28 Preßburg. K. Albrecht an Weinsberg: Reichspolitik, nr. 112 . . . . . . . . . . . p. 216 Huldigung der Reichsstädte, nr. 149 . . . . p. 268 Haupt v. Pappenheim: desgl. * . . . . . . . . . . . . p. 268,37b Frankfurt: Huldigung, nr. 150 . . . . . . . . . . . . p. 269, 12 Dinkelsbühl: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . p. 269, 14 Weil: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Rottweil: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Straßburg: desgl. *, nr. 150. . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Mülhausen: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Deutsche Reichstags-Akten XIV 57
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 449 1439 April zw. 4 u. 16 Mainz. Fürstl. Vereinbarung zur Lösung der Kirchenfrage (2. Entw.), nr. 63 . p. 123 nach 4 Mainz. Kurfürstl. Vorschlag zur Durchführung der Reformdekrete, nr. 61 . . . . p. 120 Bericht d. Sächsischen Gesandten: Verhandlungen bis 4. März, nr. 74. . p. 144 5 Guttenberg. Weinsberg an gen. Bischöfe: Tag zu Mainz, nr. 47. . . . . . . . . . p. 95 . . . . . . . . . . . . p. 273, 31 bis 11. Ausgaben Colmars: Armagnakeneinfall *, nr. 154 7 0. O. Quittung Weinsbergs in Sachen der Schweinfurter Juden *, . . . . . . . . p. 256, 54a zu 8 Nürnberg. Verhandlungen wegen der Juden zu Schweinfurt *, nr. 135 . . . . . . p. 256, 17 . . . . p. 94, 35b u. p. 274, 51 8 bis Mai 6. Ausgaben Nürnbergs: Tag zu Mainz; Armagnaken . . . . . . . . p. 256, 48b 9 0. O. Quittung Weinsbergs in Sachen d. Schweinfurter Juden * 10 Basel. Verlesung des kgl. Erlasses v. 22. Februar in d. Generalkongregation * . . . . p. 88, 40 a 11 Basel. Bericht Courcelles': Verhandlungen in Mainz vom 28. März bis 3. April, nr. 75 p. 147 Wien. K. Albrecht an Weinsberg: Konzils- u. Reichsangelegenheiten, nr. 111 . . . . p. 215 Colmar. C. an Basel: Differenz Elsäss. Stände *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . p. 272, 38 Hagenau an Frankfurt: Büchsenmeister *, nr. 154. . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 5 12 bis 18. Ausgaben Colmars: Rüstungen *, nr. 154 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 273, 1 13 Speier. Sp. an Straßburg: Armagnaken *, nr. 156 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 275, 5 15 Basel. B. an Zürich: Armagnaken in Burgund *, nr. 156. . . . . . . . . . . . . p. 275, 6 vor 16 Mainz. Fürstl. Vereinbarung zur Lösung d. Kirchenfrage (3. Entw.), nr. 64. . . p. 124 16 Mainz. Vereinbarung zw. Europ. Gesandten, „Erste Intelligenz“, nr. 65 . . . . . p. 127 — u. 18 Mainz. Annahme der Ersten Intelligenz (Notariatsinstrument), nr. 66 . . . . p. 130 zw. 16 u. 27 Mainz. Merkzettel: kirchenpolitische Schriftstücke des Tages, nr. 68 . . . p. 134 18 Ulm. U. an Frankfurt: Kosten der Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . p. 90,8 — Eßlingen: desgl. *, nr. 39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 90, 16 Poppelsdorf. Ebf. v. Mainz an Weinsberg: Judenbesteuerung *, nr. 136 . . . . . . p. 257, 38 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: angebl. Verrat mit den Armagnaken *, nr. 154 p. 272, 38 19 bis 25. Ausgaben Colmars. Armagnakeneinfall *, nr. 154. . . . . . . . . . . . . p. 273,31 20 Wien. K. Albrecht an Frankfurt: Hilfe gegen Polen, nr. 126. . . . . . . . . . . p. 247 Straßburg: desgl. *, nr. 126 . . . . . . . . . . . . . . . p. 247, 40 Ulm: desgl. *, nr. 126 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 247, 44 Augsburg: desgl. *, nr. 126. . . . . . . . . . . . . . . . p. 247, 47 Florenz. Vollmacht P. Eugens für Ebf. v. -Tarent u. Bf. v. Zengg als Unterhändler zwischen K. Albrecht und Polen, nr. 125 . . . . . . . . . . . . . . . p. 246 Desgl. für den Bf. v. Zengg allein * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 246, 25; 33 Zabern. Bf. v. Straßburg an Basel: verwendet sich für Jost Wartenberg * . . . . p. 110, 46 a . . . . . . . . . p. 248, 58 a 21 Wien. Hubmeister Eitzinger an Weinsberg: Polen und Türken * o. O. Register Konrad v. Weinsbergs über seine Akten *) p. 57, 54a. 88, 42 a. 213, 37 a. 214, 43 a. 215, 42a. 237, 51b . . . . . . p. 247, 42 23 Preßburg. K. Albrecht an Mühlhausen: Hilfe gegen Polen *, nr. 126 . P. Eugen an K. Albrecht: Neutralität; Verhandlungen mit Polen, nr. 79 p. 157 Florenz. P. Eugen beglaubigt Ebf. v. Tarent u. Bf. v. Zengg b. K. Albrecht * . . . p. 246, 53a . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 246, 44b Desgl. bei K. Wladislaus * . . . . . zu 23 Preßburg. Anweisung für kgl. Sendboten: Hilfe gegen Polen, nr. 127 . . . . . p. 249 24 Nürnberg. Nbg. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39. . . . . p. 90, 25 25 Mainz. Päpstl. Gesandte an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Verhandlungen in Mainz, nr. 67 p. 133 26 Augsburg. A. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . . p. 90, 27 oder 27 Mainz. Vereinbarung zw. fürstl. Gesandten, geheime „Zweite Intelligenz“, . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 135 nr. 69 . . . . . . . . . . . bis Mai 2. Ausgaben Colmars: Armagnakeneinfall *, nr. 154 . . . . . . . . . . . p. 273, 31 zu 27 Mainz. Beglaubigungsschr. f. eine Gesandtsch. z. Konz. u. z. Papst (Entw.), nr. 70 p. 139 — Desgl. f. d. Gesandtschaft zu dem geplanten Reichstag, nr. 71 . . . . . p. 140 27 Straßburg an Bf. v. Straßburg: angebl. Verrat mit den Armagnaken *, nr. 154 . . . p. 272, 38 28 Preßburg. K. Albrecht an Weinsberg: Reichspolitik, nr. 112 . . . . . . . . . . . p. 216 Huldigung der Reichsstädte, nr. 149 . . . . p. 268 Haupt v. Pappenheim: desgl. * . . . . . . . . . . . . p. 268,37b Frankfurt: Huldigung, nr. 150 . . . . . . . . . . . . p. 269, 12 Dinkelsbühl: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . p. 269, 14 Weil: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Rottweil: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Straßburg: desgl. *, nr. 150. . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Mülhausen: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Deutsche Reichstags-Akten XIV 57
Strana 450
450 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 April 28 Preßburg. K. Albrecht an Türkheim: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Colmar: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Oberehnheim: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Schlettstadt: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Weißenburg: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Hagenau: desgl.*, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Kaisersberg: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Frankfurt. Fr. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . p. 90,11 Mainz. Albrecht Schenk zu Limburg an Sächs. Räte: Mainzer Verhandl., nr. 76 . . p. 153 — Abreise der Gesandten, nr. 77 p. 154 u. 29 Nürnberg. Verhandl. zw. Vertr. K. Albrechts u. d. Hzgn. v. Görlitz: Luxemburg* p. 221, 44 a zu 28. Formel der Huldigung der Reichsstädte, nr. 151 . . . . . . . . . . . . . . . p. 269 29 Mainz. Albr. Schenk zu Limburg an Sächs. Räte: Gesandtsch. an Konz. u. Papst, nr. 78 p. 155 30 Florenz. Kard. Condulmari an Cues: zum Bericht vom Mainzer Kongreß, nr. 80 . . p. 158 od. Mai. Aufzeichnung des Elekten von Utrecht für Weinsberg: Friesland * . . . . . p. 220, 29 Mai 1 Preßburg. K. Albrecht bevollmächtigt Weinsberg zu zwei Judentagen, nr. 137 . . p. 257 beruft die Judenschaften auf zwei Tage, nr. 138 . . . . . . p. 258 an Frankfurt: Judentag zu Mainz*, nr . 139 . . . . . . . . p. 259 2. Ausgaben Frankfurts: Mainzer Tag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 155, 46 a 5 Preßburg. K. Albrecht an Lgf. Ludwig v. Hessen: Steuerfreiheit eines Juden *. . . . p. 265, 53 a Florenz. Kard. Cesarini an Propst v. Rohr: Griechenunion * . . . . . . . . . . . . p. 307, 42b 6 bis Juni 3. Ausgaben Nürnbergs: Städtegesandtschaft in Basel * . . . . . . . . . . p. 90, 52a 8 Hildesheim. Joh. Christiani an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160. . . . . . . p. 280, 10 9 Basel. Erklärungen d. fürstl. Gesandten in d. Generalkongregation *, nr. 81 . . . . . p. 159 — Protestation d. Aragonischen Gesandten * . . . . . . . . . . . . . . . p. 160, 46b Ausgaben Frankfurts: Städtegesandtschaft in Basel * . . . . . . . . . . . . . p. 90, 49a vor 10 0. O. Darlegungen im Auftrag des Gf. Friedrich v. Cilli vor P. Eugen * . . . . . p. 157, 28 a — P. Eugen an Gf. Friedrich v. Cilli: Antwort auf dessen Darlegungen * . . . p. 157, 32b — 11 Ulm. U. an Frankfurt: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . . p. 90, 13 — bis 13 Basel. Ubergabe der Ersten Intelligenz an den Konzilsausschuß, nr. 82 . . . . p. 160 15 Basel. Darlegungen d. fürstl. Gesandten in d. Generalkongregation *, nr. 83 . . . . . p. 161 2. Hälfte Basel. Anweisung f. Abgesandte Weinsbergs: Griechenablaßgeld, nr. 161 . . . p. 281 16 Basel. Instruktion Weinsbergs f. Henmann Offenburg: Konzils- u. Reichssachen, nr. 113 p. 217 — Darlegungen d. fürstl. Gesandten in d. 33. Session *, nr. 84 . . . . . . . . . p. 162 17 Frankfurt. Fr. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . . p. 90, 14 18 Basel. B. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft *, nr. 39 . . . . . . . . . . . p. 90, 29 19 Ripaille. Hzg. v. Savoyen an Weinsberg: beglaubigt Unterhändler* . . . . . . . . p. 217,44b Florenz. Deutschordensprokurator an H M.: Griechenunion u. a. *, nr. 85 . . . . . . p. 163 22 Basel. Erklärungen d. fürstl. Gesandten in d. Generalkongregation *, nr. 86 . . . . . p. 164 Weinsberg an Bf. v. Konstanz: Griechenablaßgeld* . . . . . . . . . . . p. 280, 43 Darlegungen d. fürstl. Gesandten in d. Generalkongregation *, nr. 87 . . . . . p. 165 Antrag der fürstl. Gesandten an die Generalkongregation *, nr. 88 . . . . . . p. 169 Unbekannter an Gerhard Koneken: 33. Session vom 16. Mai * . . . . . . . . p. 163, 36 a 25 Ofen. K. Albrecht an s. Gesandten am Konzil: sollen nach den Mainzer Beschlüssen verfahren, nr. 89 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 171 das Konzil: möge die Mainzer Vorschläge annehmen, nr. 90 . . p. 172 Straßburg. Str. an Bf. v. Straßburg: angebl. Verrat mit den Armagnaken *, nr. 154 . p. 272, 38 Worms. W. an Frankfurt: Armagnakentag oberrhein. Städte zu Oppenheim *, nr. 154 p. 275, 13 zu 26 bis 30 Basel. Aufzeichnung Weinsbergs: Versendung der kgl. Schreiben betr. Hilfe gegen Polen u. Judensteuer, nrr. 116. 128. 140 . . . . . . . . . . . . . . . p. 223. 250. 259 27 o. O. Ulrich v. Ratsamhausen an Weinsberg: Streitsache mit dem Konzil * . . . . . p. 88, 47b Ofen. K. Albrecht an P. Eugen: dankt für Schreiben vom 23. April *, nr. 91 . . . . p. 174 Basel. Konzil an K. Albrecht: Mainzer Vorschläge; Sendung H. Offenburgs, nr. 92 . p. 174 Frankfurt. Fr. an Worms: Armagnakentag zu Oppenheim *, nr. 156 . . . . . . . . p. 275, 16 zu 27 Basel. Anweisung des Konzils für Henmann Offenburg, nr. 93 . . . . . . . . . p. 177 28 Basel. Konzil an H. Offenburg: Finanzierung seiner Sendung *) . . . . . . . . . . p. 176, 42a Zabern. Bf. v. Straßburg an Weinsberg: Überfall auf Kaufleute * . . . . . . . . . p. 88, 51b 29 Basel. Bf. v. Lübeck teilt dem Konzil die Annahme d. Reformdekrete mit, nr. 94 . . p. 179 Ofen. K. Albrecht beglaubigt Gesandte zu Verhandlungen mit Konzil u. Papst, nr. 95 p. 179 — — 23 —
450 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 April 28 Preßburg. K. Albrecht an Türkheim: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Colmar: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Oberehnheim: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Schlettstadt: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Weißenburg: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Hagenau: desgl.*, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Kaisersberg: desgl. *, nr. 150 . . . . . . . . . . . . . p. 269, 17 Frankfurt. Fr. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . p. 90,11 Mainz. Albrecht Schenk zu Limburg an Sächs. Räte: Mainzer Verhandl., nr. 76 . . p. 153 — Abreise der Gesandten, nr. 77 p. 154 u. 29 Nürnberg. Verhandl. zw. Vertr. K. Albrechts u. d. Hzgn. v. Görlitz: Luxemburg* p. 221, 44 a zu 28. Formel der Huldigung der Reichsstädte, nr. 151 . . . . . . . . . . . . . . . p. 269 29 Mainz. Albr. Schenk zu Limburg an Sächs. Räte: Gesandtsch. an Konz. u. Papst, nr. 78 p. 155 30 Florenz. Kard. Condulmari an Cues: zum Bericht vom Mainzer Kongreß, nr. 80 . . p. 158 od. Mai. Aufzeichnung des Elekten von Utrecht für Weinsberg: Friesland * . . . . . p. 220, 29 Mai 1 Preßburg. K. Albrecht bevollmächtigt Weinsberg zu zwei Judentagen, nr. 137 . . p. 257 beruft die Judenschaften auf zwei Tage, nr. 138 . . . . . . p. 258 an Frankfurt: Judentag zu Mainz*, nr . 139 . . . . . . . . p. 259 2. Ausgaben Frankfurts: Mainzer Tag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 155, 46 a 5 Preßburg. K. Albrecht an Lgf. Ludwig v. Hessen: Steuerfreiheit eines Juden *. . . . p. 265, 53 a Florenz. Kard. Cesarini an Propst v. Rohr: Griechenunion * . . . . . . . . . . . . p. 307, 42b 6 bis Juni 3. Ausgaben Nürnbergs: Städtegesandtschaft in Basel * . . . . . . . . . . p. 90, 52a 8 Hildesheim. Joh. Christiani an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160. . . . . . . p. 280, 10 9 Basel. Erklärungen d. fürstl. Gesandten in d. Generalkongregation *, nr. 81 . . . . . p. 159 — Protestation d. Aragonischen Gesandten * . . . . . . . . . . . . . . . p. 160, 46b Ausgaben Frankfurts: Städtegesandtschaft in Basel * . . . . . . . . . . . . . p. 90, 49a vor 10 0. O. Darlegungen im Auftrag des Gf. Friedrich v. Cilli vor P. Eugen * . . . . . p. 157, 28 a — P. Eugen an Gf. Friedrich v. Cilli: Antwort auf dessen Darlegungen * . . . p. 157, 32b — 11 Ulm. U. an Frankfurt: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . . p. 90, 13 — bis 13 Basel. Ubergabe der Ersten Intelligenz an den Konzilsausschuß, nr. 82 . . . . p. 160 15 Basel. Darlegungen d. fürstl. Gesandten in d. Generalkongregation *, nr. 83 . . . . . p. 161 2. Hälfte Basel. Anweisung f. Abgesandte Weinsbergs: Griechenablaßgeld, nr. 161 . . . p. 281 16 Basel. Instruktion Weinsbergs f. Henmann Offenburg: Konzils- u. Reichssachen, nr. 113 p. 217 — Darlegungen d. fürstl. Gesandten in d. 33. Session *, nr. 84 . . . . . . . . . p. 162 17 Frankfurt. Fr. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel *, nr. 39 . . . . . . p. 90, 14 18 Basel. B. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft *, nr. 39 . . . . . . . . . . . p. 90, 29 19 Ripaille. Hzg. v. Savoyen an Weinsberg: beglaubigt Unterhändler* . . . . . . . . p. 217,44b Florenz. Deutschordensprokurator an H M.: Griechenunion u. a. *, nr. 85 . . . . . . p. 163 22 Basel. Erklärungen d. fürstl. Gesandten in d. Generalkongregation *, nr. 86 . . . . . p. 164 Weinsberg an Bf. v. Konstanz: Griechenablaßgeld* . . . . . . . . . . . p. 280, 43 Darlegungen d. fürstl. Gesandten in d. Generalkongregation *, nr. 87 . . . . . p. 165 Antrag der fürstl. Gesandten an die Generalkongregation *, nr. 88 . . . . . . p. 169 Unbekannter an Gerhard Koneken: 33. Session vom 16. Mai * . . . . . . . . p. 163, 36 a 25 Ofen. K. Albrecht an s. Gesandten am Konzil: sollen nach den Mainzer Beschlüssen verfahren, nr. 89 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 171 das Konzil: möge die Mainzer Vorschläge annehmen, nr. 90 . . p. 172 Straßburg. Str. an Bf. v. Straßburg: angebl. Verrat mit den Armagnaken *, nr. 154 . p. 272, 38 Worms. W. an Frankfurt: Armagnakentag oberrhein. Städte zu Oppenheim *, nr. 154 p. 275, 13 zu 26 bis 30 Basel. Aufzeichnung Weinsbergs: Versendung der kgl. Schreiben betr. Hilfe gegen Polen u. Judensteuer, nrr. 116. 128. 140 . . . . . . . . . . . . . . . p. 223. 250. 259 27 o. O. Ulrich v. Ratsamhausen an Weinsberg: Streitsache mit dem Konzil * . . . . . p. 88, 47b Ofen. K. Albrecht an P. Eugen: dankt für Schreiben vom 23. April *, nr. 91 . . . . p. 174 Basel. Konzil an K. Albrecht: Mainzer Vorschläge; Sendung H. Offenburgs, nr. 92 . p. 174 Frankfurt. Fr. an Worms: Armagnakentag zu Oppenheim *, nr. 156 . . . . . . . . p. 275, 16 zu 27 Basel. Anweisung des Konzils für Henmann Offenburg, nr. 93 . . . . . . . . . p. 177 28 Basel. Konzil an H. Offenburg: Finanzierung seiner Sendung *) . . . . . . . . . . p. 176, 42a Zabern. Bf. v. Straßburg an Weinsberg: Überfall auf Kaufleute * . . . . . . . . . p. 88, 51b 29 Basel. Bf. v. Lübeck teilt dem Konzil die Annahme d. Reformdekrete mit, nr. 94 . . p. 179 Ofen. K. Albrecht beglaubigt Gesandte zu Verhandlungen mit Konzil u. Papst, nr. 95 p. 179 — — 23 —
Strana 451
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 451 1439 Mai 29 Ofen. K. Albrecht bevollmächtigt Joh. v. Eich: Besteuerung der Juden, nr. 141 . . . p. 261 30 Bischofsheim. Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto an Hzg. v. Berg: Armagnakentag zu Mainz, nr. 157 . . . . . . . . . . . . . . . p. 275 Straßburg: desgl. *, nr. 157 . . . . . . p. 275, 33 Frankfurt: desgl. *, nr. 157 . . . . . . p. 275, 36 31 o. O. Anweisung f. Gesandte K. Albrechts zu Hzg. Friedrich v. Österreich * . . . . . p. 228, 51a . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 251, 23 Ulm. U. an Nördlingen: Hilfe gegen Polen * Florenz. P. Eugen an Kg. v. Frankreich: Sendung Gaucourts * . . . . . . . . . . p. 181, 35a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 181, 44a — nach 31 Rechtfertigung d. Ebf. v. Tours *) Juni 00 Köln. K. an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz *, nr. 158 . . . p. 276, 23 2 Ofen. K. Albrecht ratifiziert die Mainzer Abmachungen, nr. 96 . . . . . . . . . . p. 180 Basel. Konzil an die Ablaßeinnehmer: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . p. 280, 26 Germanische Nation an die Ablaßeinnehmer: desgl. *, nr. 160 . . . . . . . p. 280, 24 Gf. Joh. v. Thierstein an Ulrich v. Ratsamhausen: Streitsache mit dem Konzil* p. 88, 49b . . . . p. 233, 51a. 251, 50 a 3 bis Juli 1. Ausgaben Nürnbergs: Hilfe gegen Polen. . . . . . 4 Florenz. P. Eugen an K. Albrecht: Sendung Gaucourts; Vorgehen geg. d. Konzil, nr. 97 p. 181 5 Basel. Verhandlungen in d. Generalkongregation: Mainzer Vorschläge, nr. 98 . . . . p. 181 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 183, 36 a Verhandlungen des Konzilsausschusses * . 6— Verhandlungen d. fürstl. Gesandten mit dem Konzilsausschuß, nr. 99 . . . . p. 183 . . . . . . . . p. 275, 16 Ausgaben Frankfurts: Armagnakentag zu Oppenheim *, nr. 156 7 Basel. Jakob Friesheimer an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . p. 280, 28 zu 7 bis Juli 8. Aufzeichnung Weinsbergs: Verhandlungen betr. Hilfe gegen Polen u. Hul- digung d. Reichsstädte, nr. 116 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 223 . . . . . . . . . . . . . . p. 251, 27 9 Nürnberg. Nbg. an Weinsberg: Hilfe gegen Polen* Frankfurt. Fr. an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz *, nr. 158 . p. 276, 21 10 Nürnberg. Nbg. an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: desgl.*, nr. 158 . . . . . . . . . . p. 276, 25 . . . . . . . . . . p. 265, 25a Ulm. U. an K. Albrecht: Besteuerung der Juden *. . . . . Nördlingen: Hilfe gegen Polen, Judensteuer, Huldigung, Armagnakentag . . . . . . . . p. 251, 33. 259, 48b. 271, 27. 276, 27 zu Mainz *, nr. 129. 153. 158 12 Wien. H. Offenburg an Patriarchen v. Aquileja: Reisebericht, Neuigkeiten, nr. 114 . p. 221 . . . . . . . p. 270, 2 12 Frankfurt. Fr. an Nürnberg: Huldigung*, nr. 152 . . . . . . Augsburg: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 2 Ulm: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 2 Hagenau: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 2 13 Basel. Antwort d. Konzils auf d. Mainzer Vorschläge, nr. 100 . . . . . . . . . . . p. 186 Aussprache über die Konzilsantwort in d. Generalkongregation, nr. 101 . . . p. 194 15 Ofen. K. Albrecht an H M. v. Rusdorf: Gesandtschaft nach Litauen *, nr. 130 . . . p. 252 Florenz. Bericht des Deutschordensprokurators an den H M. *, nr. 85 . . . . . . . p. 163 16 Basel. Darlegungen d. fürstl. Gesandten i. d. Generalkongregation, nr. 103 . . . . . p. 198 Erklärung d. fürstl. Gesandten zur Konzilsantwort, nr. 102 . . . . . . . . . p. 195 zw. 16 u. 25 Basel. Vorschläge fürstl. Gesandter zum Kirchenstreit, nr. 104 . . . . . . p. 200 Fürstl. Gesandte an K. Albrecht: Vorschläge zum Kirchenstreit, nr. 105 p. 203 17 Nürnberg. Nbg. an Joh. Marquardi: heimliches Gericht *. . . . . . . . . . . . . p. 144, 39b Frankfurt: Armagnakentag zu Mainz; Huldigung *, nr. 152 . . . p. 270, 8 Hagenau. H. an Frankfurt: Huldigung *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 14 18 Ulm. U. an Frankfurt: Huldigung*, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 20 Augsburg. A. an Frankfurt: Armagnakentag zu Mainz; Huldigung *, nr. 152 . . . . p. 270, 29 19 Ofen. K. Albrecht an Elsässische Städte: Hilfe gegen Polen *, nr. 131 . . . . . . . p. 253, 1 Frankfurt; desgl. *, nr. 131 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 4 Windsheim: desgl. *, nr. 131. . . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 5 p. 253, 5 Straßburg: desgl. *, nr. 131 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 263, 41b Friedberg. Hzg. Albrecht v. Baiern an K.Albrecht: Judensteuer *. . . . . . . . . 20 Nürnberg. Nbg. an Ulm: Hilfe gegen Polen *) . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 251, 38 Augsburg: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 251, 41 21 Eßlingen. E. an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz, * nr. 158 . . p. 276, 33 bis 27. Ausgaben Colmars: Armagnakentage Elsäss. Stände . . . . . . . . p. 229, 48 a. 275, 23 22 Basel. Konzil an K. Albrecht: übersendet seine Antwort v. 13. Juni, nr. 106 . . . . p. 204 Augsburg. A. an Frankfurt: Armagnakentag zu Mainz; Huldigung *, nr. 152 . . . . p. 270, 34 Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz *, nr. 158 . . p. 276, 39 11.
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 451 1439 Mai 29 Ofen. K. Albrecht bevollmächtigt Joh. v. Eich: Besteuerung der Juden, nr. 141 . . . p. 261 30 Bischofsheim. Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto an Hzg. v. Berg: Armagnakentag zu Mainz, nr. 157 . . . . . . . . . . . . . . . p. 275 Straßburg: desgl. *, nr. 157 . . . . . . p. 275, 33 Frankfurt: desgl. *, nr. 157 . . . . . . p. 275, 36 31 o. O. Anweisung f. Gesandte K. Albrechts zu Hzg. Friedrich v. Österreich * . . . . . p. 228, 51a . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 251, 23 Ulm. U. an Nördlingen: Hilfe gegen Polen * Florenz. P. Eugen an Kg. v. Frankreich: Sendung Gaucourts * . . . . . . . . . . p. 181, 35a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 181, 44a — nach 31 Rechtfertigung d. Ebf. v. Tours *) Juni 00 Köln. K. an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz *, nr. 158 . . . p. 276, 23 2 Ofen. K. Albrecht ratifiziert die Mainzer Abmachungen, nr. 96 . . . . . . . . . . p. 180 Basel. Konzil an die Ablaßeinnehmer: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . p. 280, 26 Germanische Nation an die Ablaßeinnehmer: desgl. *, nr. 160 . . . . . . . p. 280, 24 Gf. Joh. v. Thierstein an Ulrich v. Ratsamhausen: Streitsache mit dem Konzil* p. 88, 49b . . . . p. 233, 51a. 251, 50 a 3 bis Juli 1. Ausgaben Nürnbergs: Hilfe gegen Polen. . . . . . 4 Florenz. P. Eugen an K. Albrecht: Sendung Gaucourts; Vorgehen geg. d. Konzil, nr. 97 p. 181 5 Basel. Verhandlungen in d. Generalkongregation: Mainzer Vorschläge, nr. 98 . . . . p. 181 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 183, 36 a Verhandlungen des Konzilsausschusses * . 6— Verhandlungen d. fürstl. Gesandten mit dem Konzilsausschuß, nr. 99 . . . . p. 183 . . . . . . . . p. 275, 16 Ausgaben Frankfurts: Armagnakentag zu Oppenheim *, nr. 156 7 Basel. Jakob Friesheimer an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . p. 280, 28 zu 7 bis Juli 8. Aufzeichnung Weinsbergs: Verhandlungen betr. Hilfe gegen Polen u. Hul- digung d. Reichsstädte, nr. 116 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 223 . . . . . . . . . . . . . . p. 251, 27 9 Nürnberg. Nbg. an Weinsberg: Hilfe gegen Polen* Frankfurt. Fr. an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz *, nr. 158 . p. 276, 21 10 Nürnberg. Nbg. an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: desgl.*, nr. 158 . . . . . . . . . . p. 276, 25 . . . . . . . . . . p. 265, 25a Ulm. U. an K. Albrecht: Besteuerung der Juden *. . . . . Nördlingen: Hilfe gegen Polen, Judensteuer, Huldigung, Armagnakentag . . . . . . . . p. 251, 33. 259, 48b. 271, 27. 276, 27 zu Mainz *, nr. 129. 153. 158 12 Wien. H. Offenburg an Patriarchen v. Aquileja: Reisebericht, Neuigkeiten, nr. 114 . p. 221 . . . . . . . p. 270, 2 12 Frankfurt. Fr. an Nürnberg: Huldigung*, nr. 152 . . . . . . Augsburg: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 2 Ulm: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 2 Hagenau: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 2 13 Basel. Antwort d. Konzils auf d. Mainzer Vorschläge, nr. 100 . . . . . . . . . . . p. 186 Aussprache über die Konzilsantwort in d. Generalkongregation, nr. 101 . . . p. 194 15 Ofen. K. Albrecht an H M. v. Rusdorf: Gesandtschaft nach Litauen *, nr. 130 . . . p. 252 Florenz. Bericht des Deutschordensprokurators an den H M. *, nr. 85 . . . . . . . p. 163 16 Basel. Darlegungen d. fürstl. Gesandten i. d. Generalkongregation, nr. 103 . . . . . p. 198 Erklärung d. fürstl. Gesandten zur Konzilsantwort, nr. 102 . . . . . . . . . p. 195 zw. 16 u. 25 Basel. Vorschläge fürstl. Gesandter zum Kirchenstreit, nr. 104 . . . . . . p. 200 Fürstl. Gesandte an K. Albrecht: Vorschläge zum Kirchenstreit, nr. 105 p. 203 17 Nürnberg. Nbg. an Joh. Marquardi: heimliches Gericht *. . . . . . . . . . . . . p. 144, 39b Frankfurt: Armagnakentag zu Mainz; Huldigung *, nr. 152 . . . p. 270, 8 Hagenau. H. an Frankfurt: Huldigung *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 14 18 Ulm. U. an Frankfurt: Huldigung*, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 270, 20 Augsburg. A. an Frankfurt: Armagnakentag zu Mainz; Huldigung *, nr. 152 . . . . p. 270, 29 19 Ofen. K. Albrecht an Elsässische Städte: Hilfe gegen Polen *, nr. 131 . . . . . . . p. 253, 1 Frankfurt; desgl. *, nr. 131 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 4 Windsheim: desgl. *, nr. 131. . . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 5 p. 253, 5 Straßburg: desgl. *, nr. 131 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 263, 41b Friedberg. Hzg. Albrecht v. Baiern an K.Albrecht: Judensteuer *. . . . . . . . . 20 Nürnberg. Nbg. an Ulm: Hilfe gegen Polen *) . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 251, 38 Augsburg: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 251, 41 21 Eßlingen. E. an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz, * nr. 158 . . p. 276, 33 bis 27. Ausgaben Colmars: Armagnakentage Elsäss. Stände . . . . . . . . p. 229, 48 a. 275, 23 22 Basel. Konzil an K. Albrecht: übersendet seine Antwort v. 13. Juni, nr. 106 . . . . p. 204 Augsburg. A. an Frankfurt: Armagnakentag zu Mainz; Huldigung *, nr. 152 . . . . p. 270, 34 Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz *, nr. 158 . . p. 276, 39 11.
Strana 452
452 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 . . . . Juni 22 Augsburg. A. an Mainz: desgl. *, nr. 158 . . . . . . . . . . . p. 277, 4 die Städteboten zu Mainz: desgl. *, nr. 158 . . . . . . . . . . . p. 277, 2 24 Nürnberg. Nbg. an Frankfurt: Armagnakentag zu Mainz; Huldigung *, nr. 152 . . . p. 270, 40 — Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz *, nr. 158 . p. 277, 7 Ofen. Ausgaben Henmann Offenburgs * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 232, 48b nach 25 0. O. Aufzeichnung über Vorgänge am Konzil von Ende 1438 bis zum 25. Juni 1439 p. 60, 42 a. 66, 49 a. 127, 48 a. 161, 37 a. 393, 60 a Bologna. Ungen. an Kard. v. Arles: zur Absetzung P. Eugens * . . . . . . . p. 393, 43a 26 Ulm. U. an Nördlingen: Hilfe gegen Polen, Huldigung *, nr. 129. 153 . . . . p. 252, 3. 271, 32 27 Ofen. H. Offenburg an Weinsberg: Verhandlungen am kgl. Hof, nr. 115 . . . . . . p. 220 Eßlingen. E. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel; Hilfe gegen Polen *, nr. 39. 129 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 90, 20. 252, 12 28 Ofen. K. Albrecht an Straßburg: Hilfe gegen Polen *, nr. 131 a . . . . . . . . . . p. 253, 22 Ehrenfels. Ebf. v. Mainz an Bf. v. Worms: Provinzialsynode zu Mainz, nr. 177 . . . p. 314 zu 28 o. O. Tagesordnung für d. Provinzialsynode, nr. 178. . . . . . . . . . . . . . p. 315 . . . . . . . . . . . p. 273, 31 28 bis Juli 4. Ausgaben Colmars: Armagnakeneinfall *, nr. 154 29 Eßlingen. E. an Reutlingen u. Weil: Hilfe gegen Polen *, nr. 129 . . . . . . . . p. 252, 14 Frankfurt. Fr. an Nürnberg: Huldigung, Armagnakentag zu Mainz*, nr. 152. 158 p. 270, 46. 277, 17 Basel. Germanische Nation an K. Albrecht: Beglaubigt Bf. v. Lübeck, nr. 168 . . . p. 299 nach 29 Basel. Allg. Anweisung des Konzils für den Bf. v. Lübeck, nr. 169 . . . . . p. 300 Spez. Anweisung des Konzils für den Bf. v. Lübeck, nr. 170 . . . . . . p. 303 Juli 1 Florenz. Entscheid P. Eugens in d. Streitsache des Heinrich Maisheim * . . . . . . p. 102, 48 a I bis 29. Ausgaben Nürnbergs: Hilfe gegen Polen . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 45a 3 Frankfurt: Fr. an K. Albrecht: Huldigung *, nr. 152. . . . . . . . . . . p. 271, 8 . . . . . . . p. 261, 47a gen. Gesandte am kgl. Hof: Besteuerung d. Juden * Hilfe gegen Polen *, nr. 129. . . . . . p. 252, 18 4. Ausgaben Frankfurts: Armagnakentag zu Mainz . . . . . . . . . . . . . . . . p. 276, 50 a 5 bis 11. Ausgaben Colmars: Armagnakeneinfall *, nr. 154 u. 156 . . . . . . p. 273, 31 u. 275, 23 6 Koblenz. Propst v. St. Simeon in Trier an Patriarchen v. Aquileja: zur Politik des Kon- zils gegenüber K. Albrecht u. den Kurfürsten, nr. 179 . . . . . . . . . . p. 316 7 Florenz. P. Eugen an K. Albrecht: Griechenunion, Türkenkreuzzug, nr. 171 . . . . p. 305 Hzg. Friedrich v. Sachsen: desgl. *, nr. 171 . . . . . . . . . p. 306, 1 Hzg. Ludwig v. Baiern: desgl. *, nr. 171 . . . . . . . . . . p. 306, 3 Straßburg: desgl. *, nr. 171 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 306, 7 Universität Wien: desgl. *, nr. 171 . . . . . . . . . . . . . p. 306, 10 Guttenberg. Weinsberg an K. Albrecht: Hilfe gegen Polen, Huldigung usw., nr. 117 . p. 225 und Königin: Verhandlungen in Godesberg wegen Luxemburg * . . . . . . . . . . p. 224, 35a zw. 7 u. 20 o. O. Anweisung Weinsbergs a. s. Abgesandten: Griechenablaßgeld *, nr. 162 p. 282 8 Guttenberg. Weinsberg an Dinkelsbühl: Huldigung *, nr. 153 . . . . . . . . . . . p. 271, 37 9 Frankfurt. Fr. an Augsburg: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 17 Ulm: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 17 10 Ofen. K. Albrecht an s. Gesandte am Konzil: Anweisung, nr. 107 . . . . . . . . . p. 205 das Konzil: möge den Prozeß gegen P. Eugen nicht fortsetzen; beglaubigt Gesandte, nr. 108 . . . . . . . . . . p. 206 bittet mit Rücksicht auf den Türkeneinfall den Papstprozeß einzustellen, nr. 109 . . . . . . . . p. 207 11 Gibichenstein. Ebf. v. Magdeburg an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . . . . . p. 260, 30b — K. Albrecht: desgl. *. . . . . . . . . . . . p. 260, 30b Speier. Bf. v. Speier an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . . p. 280, 40 12 Nürnberg. Nbg. an Ulm: Hilfe gegen Polen *, nr. 131a . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 26 Frankfurt: desgl. *, nr. 131a . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 29 Dinkelsbühl. D. an Weinsberg: Huldigung, nr. 153 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 43 Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Mainz * . . . . . . . . . . . . . . . . p. 229, 48b Florenz. Kard. Cesarini an Universität Wien: Griechenunion usw., nr. 172 . . . . . p. 308, 3 13 Rothenburg. R. an Weinsberg: Huldigung*, nr. 153 . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 45 Windsheim. W. an Weinsberg: desgl. *, nr. 153 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 47 Basel. Gen. Mitglieder d. Germanischen Nation an Weinsberg: sind Stellvertreter des Bfs. v. Lübeck am Konzil * . . . . . p. 300, 43a . . . . . . . . . . . . . *
452 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 . . . . Juni 22 Augsburg. A. an Mainz: desgl. *, nr. 158 . . . . . . . . . . . p. 277, 4 die Städteboten zu Mainz: desgl. *, nr. 158 . . . . . . . . . . . p. 277, 2 24 Nürnberg. Nbg. an Frankfurt: Armagnakentag zu Mainz; Huldigung *, nr. 152 . . . p. 270, 40 — Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakentag zu Mainz *, nr. 158 . p. 277, 7 Ofen. Ausgaben Henmann Offenburgs * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 232, 48b nach 25 0. O. Aufzeichnung über Vorgänge am Konzil von Ende 1438 bis zum 25. Juni 1439 p. 60, 42 a. 66, 49 a. 127, 48 a. 161, 37 a. 393, 60 a Bologna. Ungen. an Kard. v. Arles: zur Absetzung P. Eugens * . . . . . . . p. 393, 43a 26 Ulm. U. an Nördlingen: Hilfe gegen Polen, Huldigung *, nr. 129. 153 . . . . p. 252, 3. 271, 32 27 Ofen. H. Offenburg an Weinsberg: Verhandlungen am kgl. Hof, nr. 115 . . . . . . p. 220 Eßlingen. E. an Ulm: Kosten d. Städtegesandtschaft in Basel; Hilfe gegen Polen *, nr. 39. 129 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 90, 20. 252, 12 28 Ofen. K. Albrecht an Straßburg: Hilfe gegen Polen *, nr. 131 a . . . . . . . . . . p. 253, 22 Ehrenfels. Ebf. v. Mainz an Bf. v. Worms: Provinzialsynode zu Mainz, nr. 177 . . . p. 314 zu 28 o. O. Tagesordnung für d. Provinzialsynode, nr. 178. . . . . . . . . . . . . . p. 315 . . . . . . . . . . . p. 273, 31 28 bis Juli 4. Ausgaben Colmars: Armagnakeneinfall *, nr. 154 29 Eßlingen. E. an Reutlingen u. Weil: Hilfe gegen Polen *, nr. 129 . . . . . . . . p. 252, 14 Frankfurt. Fr. an Nürnberg: Huldigung, Armagnakentag zu Mainz*, nr. 152. 158 p. 270, 46. 277, 17 Basel. Germanische Nation an K. Albrecht: Beglaubigt Bf. v. Lübeck, nr. 168 . . . p. 299 nach 29 Basel. Allg. Anweisung des Konzils für den Bf. v. Lübeck, nr. 169 . . . . . p. 300 Spez. Anweisung des Konzils für den Bf. v. Lübeck, nr. 170 . . . . . . p. 303 Juli 1 Florenz. Entscheid P. Eugens in d. Streitsache des Heinrich Maisheim * . . . . . . p. 102, 48 a I bis 29. Ausgaben Nürnbergs: Hilfe gegen Polen . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 45a 3 Frankfurt: Fr. an K. Albrecht: Huldigung *, nr. 152. . . . . . . . . . . p. 271, 8 . . . . . . . p. 261, 47a gen. Gesandte am kgl. Hof: Besteuerung d. Juden * Hilfe gegen Polen *, nr. 129. . . . . . p. 252, 18 4. Ausgaben Frankfurts: Armagnakentag zu Mainz . . . . . . . . . . . . . . . . p. 276, 50 a 5 bis 11. Ausgaben Colmars: Armagnakeneinfall *, nr. 154 u. 156 . . . . . . p. 273, 31 u. 275, 23 6 Koblenz. Propst v. St. Simeon in Trier an Patriarchen v. Aquileja: zur Politik des Kon- zils gegenüber K. Albrecht u. den Kurfürsten, nr. 179 . . . . . . . . . . p. 316 7 Florenz. P. Eugen an K. Albrecht: Griechenunion, Türkenkreuzzug, nr. 171 . . . . p. 305 Hzg. Friedrich v. Sachsen: desgl. *, nr. 171 . . . . . . . . . p. 306, 1 Hzg. Ludwig v. Baiern: desgl. *, nr. 171 . . . . . . . . . . p. 306, 3 Straßburg: desgl. *, nr. 171 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 306, 7 Universität Wien: desgl. *, nr. 171 . . . . . . . . . . . . . p. 306, 10 Guttenberg. Weinsberg an K. Albrecht: Hilfe gegen Polen, Huldigung usw., nr. 117 . p. 225 und Königin: Verhandlungen in Godesberg wegen Luxemburg * . . . . . . . . . . p. 224, 35a zw. 7 u. 20 o. O. Anweisung Weinsbergs a. s. Abgesandten: Griechenablaßgeld *, nr. 162 p. 282 8 Guttenberg. Weinsberg an Dinkelsbühl: Huldigung *, nr. 153 . . . . . . . . . . . p. 271, 37 9 Frankfurt. Fr. an Augsburg: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 17 Ulm: desgl. *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 17 10 Ofen. K. Albrecht an s. Gesandte am Konzil: Anweisung, nr. 107 . . . . . . . . . p. 205 das Konzil: möge den Prozeß gegen P. Eugen nicht fortsetzen; beglaubigt Gesandte, nr. 108 . . . . . . . . . . p. 206 bittet mit Rücksicht auf den Türkeneinfall den Papstprozeß einzustellen, nr. 109 . . . . . . . . p. 207 11 Gibichenstein. Ebf. v. Magdeburg an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . . . . . p. 260, 30b — K. Albrecht: desgl. *. . . . . . . . . . . . p. 260, 30b Speier. Bf. v. Speier an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . . p. 280, 40 12 Nürnberg. Nbg. an Ulm: Hilfe gegen Polen *, nr. 131a . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 26 Frankfurt: desgl. *, nr. 131a . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 29 Dinkelsbühl. D. an Weinsberg: Huldigung, nr. 153 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 43 Ausgaben Colmars: Armagnakentag zu Mainz * . . . . . . . . . . . . . . . . p. 229, 48b Florenz. Kard. Cesarini an Universität Wien: Griechenunion usw., nr. 172 . . . . . p. 308, 3 13 Rothenburg. R. an Weinsberg: Huldigung*, nr. 153 . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 45 Windsheim. W. an Weinsberg: desgl. *, nr. 153 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271, 47 Basel. Gen. Mitglieder d. Germanischen Nation an Weinsberg: sind Stellvertreter des Bfs. v. Lübeck am Konzil * . . . . . p. 300, 43a . . . . . . . . . . . . . *
Strana 453
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 453 1439 . . . . . . . . . . . . . . p. 261, 28a Juli 14 Mühlhausen. M. an K. Albrecht: Judenbesteuerung Ulm. U. an Frankfurt: Huldigung*, nr. 152. 153 . . . . . . . . . . . . . p. 271, 21; 51 Florenz. Kard. Cesarini an Propst v. Rohr: Griechenunion, Türkenkreuzzug, nr. 172 p. 307 15 Bourges. K. Karl v. Frankreich an K. Albrecht: Vermittlung im Kirchenstreit, nr. 173 p. 308 Magdeburg. Ebf. v. Magdeburg an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . . . . . . p. 260, 30b K. Albrecht: desgl. * . . . . . . . . . . . . . p. 260, 30b 16 Augsburg. A. an Frankfurt: Huldigung *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271,21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 272, 1 16 Dinkelsbühl. D. an Ulm: desgl. *, nr. 153 17 Salzburg. Ebf. v. Salzburg an kgl. Räte: Judenbesteuerung * . . . . . . . . . . . p. 265, 53b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 265, 31 a 20 Ulm. U. an Nördlingen: desgl. *. Frankfurt. Fr. an Mainz: Hilfe gegen Polen*, nr. 131a . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 34 21 Pfaffenhofen. Gen. Pfleger zu Pfaffenhofen an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . p. 264, 36b 22 München. Hzg. Albrecht v. Baiern an Weinsberg: desgl. * . . . . . . . . . . . . p. 263, 53b kgl. Räte: desgl. *. . . . . . . . . . . . . p. 264, 46a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 265, 40b 23 Nordhausen. N. an kgl. Vertreter: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 263, 51a 24 Konstanz. K. an Weinsberg: desgl. * p. 265, 41 a Erfurt. E. beglaubigt gen. Juden zu Verhandlungen betr. Besteuerung * . . . . . . — 25 Kitzbühl. H. Offenburg an Weinsberg: Verhandlungen am kgl. Hof, nr. 118 . . . . . p. 231 29 Nürnberg. Hzg. Johann v. Baiern an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . . . . . . p. 260, 43 a Dorla. Lgf. Ludwig v. Hessen an Weinsberg: Steuerfreiheit eines Juden * . . . . . p. 265, 30b . . . . . . . . . . p. 236, 41 a 30 Nürnberg. Weinsberg beglaubigt Finsterlohr bei K. Albrecht * der Königin * . . . . . . . . . . p. 236, 48a bis Aug. 5 Nürnberg. Anweisung f. Kunz v. Finsterlohr, nr. 121 . . . . . . . . . . p. 236 . . . . . . . . . . . . p. 299, 38 a zw. 30 u. Sept. 16 Bündnis der Ebff. von Mainz u. Trier * Aug. 1 Feldlager bei Szegedin. K. Albrecht an Weinsberg: Protektoramt; Luxemburg, nr. 119 p. 235 gen. Fürsten: sollen Weinsbg. schützen*, nr.120 p. 235 Nürnberg. Weinsberg an K. Albrecht u. Königin: Pfälzischer Heiratsplan * . . . . p. 236, 54 a Formulare und Listen Weinsbergs: Besteuerung gen. Juden, nr. 142 . . . p. 262 Formular Weinsbergs: Besteuerung der Juden von Augsburg, nr. 143 . . p. 264 Basel. Konzil an Weinsberg: beglaubigt gen. Gesandte zum Kurfürstentag *, nr. 180 p. 317 Anweisung des Konzils für Gesandte zum Kurfürstentag, nr. 181 . . . . . . p. 317 2 Florenz. Ausgaben d. päpstl. Kammer: Griechenunion * . . . . . . . . . . . . . p. 307, 46 a p. 275, 23 Ausgaben Colmars: Armagnakentage *, nr. 158 . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Feldlager bei Szegedin. K. Albrecht an Weinsberg: Hauptmann für Luxemburg * . . p. 235, 55 a auf d. Schiff nach Frankfurt. Nikolaus v. Cues an Mag. Thomas: Kirchenpolitik; Kur- fürstentag*, nr. 182 . . . . . . . p. 320, 22 Petrus de Mera: desgl. *, nr. 182 . p. 320, 28 Nürnberg. Formular Weinsbergs: Besteuerung gen. Judenschaften, nr. 144 . . . . . p. 265 8 Reigelsberg. Weinsberg an Adam Riff: Anleihe; Reichsmünze usw. * . . . . . . . p. 234, 52a Gf. v. Thierstein: Papstwahl * . . . . . . . . . . . . p. 243, 42a H. Offenburg: Konzilssachen, nr. 122 . . . . . . . . . p. 242 Münzmeister Gatz v. Basel: Reichsmünze . . . . . . . p. 234, 30 a Colmar. Gen. Elsäss. Städte an Weinsberg: Huldigung *, nr. 153 . . . . . . . . . p. 272, 4 9 Basel. Konzil an Kurfürstentag: Bitte, ihm treu zu bleiben u. Nik. v. Cues zu ver- haften, nr. 183 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 320 13 Mainz. Protestation d. Kurfürsten: Neutralität im Kirchenstreit, nr. 185 . . . . . p. 325 Appellation d. Kurfürsten im Kirchenstreit, nr. 186 . . . . . . . . . . . p. 328 . . . . . . . . p. 330 Erneuerung der kurfürstlichen Neutralitäts-Union, nr. 187 Rede des Abtes von Dundrainan auf dem Kurfürstentag, nr. 188 . . . . . . p. 331 . . . . . . . . . . . . . p. 338 zw. 14 u. 19 Mainz. Abschied des Kurfürstentags, nr. 189 Kurfürsten an K. Albrecht: Gesandtschaft z. König (Entwf.), nr. 190 p. 340 Ebf. v. Mainz u. andere an nicht gen. Kurfürsten: Beitritt zur . . . . . . p. 341 . . . * Einung (Entwurf), nr. 191 . . . . . 15 Frankfurt. Fr. an Mainz: Geleit z. Judentag * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 264, 53a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 246, 49b 16 Florenz. Ausgaben d. päpstl. Kammer * 17 Basel. Konzil an Hzg. Ludwig d. A. v. Baiern: beglaubigt gen. Unterhändler * . . . p. 405, 47 a — Offenburg an K. Albrecht: Tod des Patriarchen von Aquileja * . . . . . . . p. 246, 44 a Gf. v. Thierstein und Offenburg an Weinsberg: Konzilssachen, nr. 123 . . . . p. 244 nach 19 Basel. Anweisung des Konzils für Gesandte an K. Albrecht, nr. 201 . . . . . p. 399 14 19
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 453 1439 . . . . . . . . . . . . . . p. 261, 28a Juli 14 Mühlhausen. M. an K. Albrecht: Judenbesteuerung Ulm. U. an Frankfurt: Huldigung*, nr. 152. 153 . . . . . . . . . . . . . p. 271, 21; 51 Florenz. Kard. Cesarini an Propst v. Rohr: Griechenunion, Türkenkreuzzug, nr. 172 p. 307 15 Bourges. K. Karl v. Frankreich an K. Albrecht: Vermittlung im Kirchenstreit, nr. 173 p. 308 Magdeburg. Ebf. v. Magdeburg an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . . . . . . p. 260, 30b K. Albrecht: desgl. * . . . . . . . . . . . . . p. 260, 30b 16 Augsburg. A. an Frankfurt: Huldigung *, nr. 152 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 271,21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 272, 1 16 Dinkelsbühl. D. an Ulm: desgl. *, nr. 153 17 Salzburg. Ebf. v. Salzburg an kgl. Räte: Judenbesteuerung * . . . . . . . . . . . p. 265, 53b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 265, 31 a 20 Ulm. U. an Nördlingen: desgl. *. Frankfurt. Fr. an Mainz: Hilfe gegen Polen*, nr. 131a . . . . . . . . . . . . . . p. 253, 34 21 Pfaffenhofen. Gen. Pfleger zu Pfaffenhofen an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . p. 264, 36b 22 München. Hzg. Albrecht v. Baiern an Weinsberg: desgl. * . . . . . . . . . . . . p. 263, 53b kgl. Räte: desgl. *. . . . . . . . . . . . . p. 264, 46a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 265, 40b 23 Nordhausen. N. an kgl. Vertreter: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 263, 51a 24 Konstanz. K. an Weinsberg: desgl. * p. 265, 41 a Erfurt. E. beglaubigt gen. Juden zu Verhandlungen betr. Besteuerung * . . . . . . — 25 Kitzbühl. H. Offenburg an Weinsberg: Verhandlungen am kgl. Hof, nr. 118 . . . . . p. 231 29 Nürnberg. Hzg. Johann v. Baiern an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . . . . . . p. 260, 43 a Dorla. Lgf. Ludwig v. Hessen an Weinsberg: Steuerfreiheit eines Juden * . . . . . p. 265, 30b . . . . . . . . . . p. 236, 41 a 30 Nürnberg. Weinsberg beglaubigt Finsterlohr bei K. Albrecht * der Königin * . . . . . . . . . . p. 236, 48a bis Aug. 5 Nürnberg. Anweisung f. Kunz v. Finsterlohr, nr. 121 . . . . . . . . . . p. 236 . . . . . . . . . . . . p. 299, 38 a zw. 30 u. Sept. 16 Bündnis der Ebff. von Mainz u. Trier * Aug. 1 Feldlager bei Szegedin. K. Albrecht an Weinsberg: Protektoramt; Luxemburg, nr. 119 p. 235 gen. Fürsten: sollen Weinsbg. schützen*, nr.120 p. 235 Nürnberg. Weinsberg an K. Albrecht u. Königin: Pfälzischer Heiratsplan * . . . . p. 236, 54 a Formulare und Listen Weinsbergs: Besteuerung gen. Juden, nr. 142 . . . p. 262 Formular Weinsbergs: Besteuerung der Juden von Augsburg, nr. 143 . . p. 264 Basel. Konzil an Weinsberg: beglaubigt gen. Gesandte zum Kurfürstentag *, nr. 180 p. 317 Anweisung des Konzils für Gesandte zum Kurfürstentag, nr. 181 . . . . . . p. 317 2 Florenz. Ausgaben d. päpstl. Kammer: Griechenunion * . . . . . . . . . . . . . p. 307, 46 a p. 275, 23 Ausgaben Colmars: Armagnakentage *, nr. 158 . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Feldlager bei Szegedin. K. Albrecht an Weinsberg: Hauptmann für Luxemburg * . . p. 235, 55 a auf d. Schiff nach Frankfurt. Nikolaus v. Cues an Mag. Thomas: Kirchenpolitik; Kur- fürstentag*, nr. 182 . . . . . . . p. 320, 22 Petrus de Mera: desgl. *, nr. 182 . p. 320, 28 Nürnberg. Formular Weinsbergs: Besteuerung gen. Judenschaften, nr. 144 . . . . . p. 265 8 Reigelsberg. Weinsberg an Adam Riff: Anleihe; Reichsmünze usw. * . . . . . . . p. 234, 52a Gf. v. Thierstein: Papstwahl * . . . . . . . . . . . . p. 243, 42a H. Offenburg: Konzilssachen, nr. 122 . . . . . . . . . p. 242 Münzmeister Gatz v. Basel: Reichsmünze . . . . . . . p. 234, 30 a Colmar. Gen. Elsäss. Städte an Weinsberg: Huldigung *, nr. 153 . . . . . . . . . p. 272, 4 9 Basel. Konzil an Kurfürstentag: Bitte, ihm treu zu bleiben u. Nik. v. Cues zu ver- haften, nr. 183 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 320 13 Mainz. Protestation d. Kurfürsten: Neutralität im Kirchenstreit, nr. 185 . . . . . p. 325 Appellation d. Kurfürsten im Kirchenstreit, nr. 186 . . . . . . . . . . . p. 328 . . . . . . . . p. 330 Erneuerung der kurfürstlichen Neutralitäts-Union, nr. 187 Rede des Abtes von Dundrainan auf dem Kurfürstentag, nr. 188 . . . . . . p. 331 . . . . . . . . . . . . . p. 338 zw. 14 u. 19 Mainz. Abschied des Kurfürstentags, nr. 189 Kurfürsten an K. Albrecht: Gesandtschaft z. König (Entwf.), nr. 190 p. 340 Ebf. v. Mainz u. andere an nicht gen. Kurfürsten: Beitritt zur . . . . . . p. 341 . . . * Einung (Entwurf), nr. 191 . . . . . 15 Frankfurt. Fr. an Mainz: Geleit z. Judentag * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 264, 53a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 246, 49b 16 Florenz. Ausgaben d. päpstl. Kammer * 17 Basel. Konzil an Hzg. Ludwig d. A. v. Baiern: beglaubigt gen. Unterhändler * . . . p. 405, 47 a — Offenburg an K. Albrecht: Tod des Patriarchen von Aquileja * . . . . . . . p. 246, 44 a Gf. v. Thierstein und Offenburg an Weinsberg: Konzilssachen, nr. 123 . . . . p. 244 nach 19 Basel. Anweisung des Konzils für Gesandte an K. Albrecht, nr. 201 . . . . . p. 399 14 19
Strana 454
454 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Aug. 20 Basel. Offenburg an Weinsberg: Konzilssachen, nr. 124 . . — Orleans. Kg. v. Frankreich an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakeneinfall, nr. 159 p. 277 21 Salzburg. Ebf. v. Salzburg an Bf. v. Freising: Besuch d. Tages zu Frankfurt, nr. 206 p. 411 22 Mainz. Beschlüsse der Provinzialsynode, nr. 194 . . . . . . . . . . . . . . . p. 343 — Rede des Abtes v. Dundrainan vor der Provinzialsynode, nr. 195 . . . . . p. 344 Segovias Traktat „Iustificatio sentencie“, verles. auf d. Provinzialsynode, nr. 196 p. 346 „Contra neutralitatem", verlesen auf d. Provinzialsyn., nr. 197 p. 367 24 Kisdy. Ungar. Große an P. Eugen: Abfertigung des Bfs. v. Lübeck *, nr. 175 . . . . p. 312 Bf. v. Vezprem an P. Eugen: desgl. *, nr. 175 . . . . . . . . . . . . p. 313 25 Weinsberg an Straßburg: Reichsmünze* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 250, 49b Mainz. Ebf. v. Mainz an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Besuch d. Frankfurt. Tages, nr. 192 p. 342 zu 25 Mainz. Ebf. v. Mainz an Konzil: Aufschub des Papstprozesses, nr. 193 . . . . . p. 343 26 bis Sept. 23. Ausgaben Nürnbergs: Griechenunion . . . . . . . . . . . . . . p. 306, 47 a 30 Feldlager an der Donau. Bf. v. Freising an P. Eugen: Griechenunion * . . . . . . p. 313 31 Godesberg. Ebf. Dietrich v. Köln an Weinsberg: Luxemburg * . . . . . . . . . . p. 226, 49b Frankfurt. Gen. Frankfurter Ratsfreunde über Besteuerung d. Juden v. Fr. *, nr. 145 p. 266 Weinsberg an K. Albrecht: Besteuerung d. Juden, nr. 146 . . . . . . . p. 266 zu 31 Frankfurt. Weinsbergs Formular: Frankfurter Judensteuer* . . . . . . . p. 264, 46b Ende bis Sept. Anfang o. O. Anweisung f. Deutschordensgesandte nach Litauen, nr. 132 p. 253 od. Sept. o. O. K. Heinrich v. England an K. Albrecht: Kirchenstreit, nr. 174. . . . . p. 309 Sept. 1 Ulm. U. an Nördlingen: Huldigung, Städte-Einung *, nr. 153 . . . . . . . . . . p. 272, 13 3 Titel. K. Albrecht an P. Eugen: Griechenunion, Türkenkreuzzug *, nr. 176 . . . . p. 313 4 Ehrenfels. Ebf. v. Mainz an Weinsberg: Schutz Weinsbergs * . . . . . . . . . . p. 235, 49b Troki. Sigmund v. Litauen an H M. v. Rußdorf: Gesandtschaft K. Albrechts, nr. 133 p. 254 5—8 Basel. Bericht der Konzilsgesandtschaft über ihre Tätigkeit in Mainz, nr. 200 . . p. 392 10 Heidelberg. Weinsberg an Elsäss. Städte: Besteuerung d. Juden, nr. 147 . . . . . p. 267 Bf. v. Speier: desgl.*, nr. 147 . . . . . . . . . . . . . p. 267, 34 Bf. v. Straßburg: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . . . . . p. 267, 35 Pfgf. Otto v. Mosbach: desgl. * nr. 147 . . . . . . . . . p. 267, 34 Pfgf. Stefan v. Simmern: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . p. 267, 36 Mgf. v. Baden: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . . . . . . p. 267, 35 Gfn. v. Virneburg: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . . . . p. 267, 35 Gf. v. Leiningen: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . . . . . p. 267, 36 11 Speier. Bf. v. Speier an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . . p. 280, 45 12 Lambsheim. Hzg. Stefan v. Baiern an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . . . . p. 267, 42b 14 Zabern: Bf. v. Straßburg an Weinsberg: desgl.*) . . . . . . . . . . . . . . . . p. 267, 49 a Oppenheim: O. an Weinsberg: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 267, 46b . 15 Heidelberg. Abt v. Maulbronn an Weinsberg: Kirchenpolitik; Polenhilfe, nr. 184 . . p. 323 19 bis Nov. 14. Ausgaben Frankfurts: Fürstentag . . . . . . . . p. 414, 35b; 46b. 415, 10 a; 41a 21 o. O. Weinsberg an gen. Unterhändler: Besteuerung d. Juden v. Heilbronn*, nr. 148 p. 268 um 21 Ehrenfels. Ebf. v. Mainz an Joh. v. Lysura: erweitert s. Vollmachten, nr. 198 . . p. 390 — Bf. v. Hildesheim an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . p. 280, 49 22 Waldau. Komtur v. Brandenburg an H M. v. Rußdorf: Sendung nach Litauen, n. 134 p. 254 Hagenau. H. an Straßburg: Erneute Armagnakengefahr * . . . . . . . . . . . p. 278, 46a 22 bis Nov. 3. Beschlüsse Frankfurts anläßlich des Fürstentages, nr. 211 . . . . . . p. 414 22 Feldlager bei Slankamen. K. Albrecht an Weinsberg: entsendet ihn zum Tag zu Frankfurt, nr. 207 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 412 23 Basel. Konzil an Weinsberg: wünscht seine Anwesenheit *, nr. 202 . . . . . . . . p. 406, 4 bis Okt. 21. Ausgaben Nürnbergs: Griechenablaßgeld; Frankfurter Tag . . p. 279, 47 a. 411, 41b — 24 Florenz. P. Eugen an Bf. v. Lüttich: Vorgehen gegen das Konzil *, nr. 203 . . . . . p. 408, 1 25 Basel. Kard. v. Arles an Weinsberg: wünscht seine Anwesenheit *, nr. 202 . . . . p. 406, 15 29 Basel. B. an Straßburg: erneute Armagnakengefahr *. . . . . . . . . . . p. 278, 46 a 30 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: desgl.* . . . . . . . . . . . . . . . p. 278, 46 a Okt. 00 Aschaffenburg. Beschlüsse der Provinzialsynode, nr. 199 . . . . . . . . . . . . p. 391 1 Feldlager bei Slankamen. K. Albrecht bevollmächtigt gen. Gesandte zum Frankfurter Tag, nr. 208 . . . . . . . . . . . . . . . p. 412 ratifiziert die Mainzer Beschlüsse, nr. 209 . . p. 413 3 0. O. Weinsberg an Konzil: seine Anwesenheit in Basel *, nr. 202 . . . . . . . . . p. 406, 31 . . . . . p. 245 23
454 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Aug. 20 Basel. Offenburg an Weinsberg: Konzilssachen, nr. 124 . . — Orleans. Kg. v. Frankreich an Ebf. v. Mainz u. Pfgf. Otto: Armagnakeneinfall, nr. 159 p. 277 21 Salzburg. Ebf. v. Salzburg an Bf. v. Freising: Besuch d. Tages zu Frankfurt, nr. 206 p. 411 22 Mainz. Beschlüsse der Provinzialsynode, nr. 194 . . . . . . . . . . . . . . . p. 343 — Rede des Abtes v. Dundrainan vor der Provinzialsynode, nr. 195 . . . . . p. 344 Segovias Traktat „Iustificatio sentencie“, verles. auf d. Provinzialsynode, nr. 196 p. 346 „Contra neutralitatem", verlesen auf d. Provinzialsyn., nr. 197 p. 367 24 Kisdy. Ungar. Große an P. Eugen: Abfertigung des Bfs. v. Lübeck *, nr. 175 . . . . p. 312 Bf. v. Vezprem an P. Eugen: desgl. *, nr. 175 . . . . . . . . . . . . p. 313 25 Weinsberg an Straßburg: Reichsmünze* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 250, 49b Mainz. Ebf. v. Mainz an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Besuch d. Frankfurt. Tages, nr. 192 p. 342 zu 25 Mainz. Ebf. v. Mainz an Konzil: Aufschub des Papstprozesses, nr. 193 . . . . . p. 343 26 bis Sept. 23. Ausgaben Nürnbergs: Griechenunion . . . . . . . . . . . . . . p. 306, 47 a 30 Feldlager an der Donau. Bf. v. Freising an P. Eugen: Griechenunion * . . . . . . p. 313 31 Godesberg. Ebf. Dietrich v. Köln an Weinsberg: Luxemburg * . . . . . . . . . . p. 226, 49b Frankfurt. Gen. Frankfurter Ratsfreunde über Besteuerung d. Juden v. Fr. *, nr. 145 p. 266 Weinsberg an K. Albrecht: Besteuerung d. Juden, nr. 146 . . . . . . . p. 266 zu 31 Frankfurt. Weinsbergs Formular: Frankfurter Judensteuer* . . . . . . . p. 264, 46b Ende bis Sept. Anfang o. O. Anweisung f. Deutschordensgesandte nach Litauen, nr. 132 p. 253 od. Sept. o. O. K. Heinrich v. England an K. Albrecht: Kirchenstreit, nr. 174. . . . . p. 309 Sept. 1 Ulm. U. an Nördlingen: Huldigung, Städte-Einung *, nr. 153 . . . . . . . . . . p. 272, 13 3 Titel. K. Albrecht an P. Eugen: Griechenunion, Türkenkreuzzug *, nr. 176 . . . . p. 313 4 Ehrenfels. Ebf. v. Mainz an Weinsberg: Schutz Weinsbergs * . . . . . . . . . . p. 235, 49b Troki. Sigmund v. Litauen an H M. v. Rußdorf: Gesandtschaft K. Albrechts, nr. 133 p. 254 5—8 Basel. Bericht der Konzilsgesandtschaft über ihre Tätigkeit in Mainz, nr. 200 . . p. 392 10 Heidelberg. Weinsberg an Elsäss. Städte: Besteuerung d. Juden, nr. 147 . . . . . p. 267 Bf. v. Speier: desgl.*, nr. 147 . . . . . . . . . . . . . p. 267, 34 Bf. v. Straßburg: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . . . . . p. 267, 35 Pfgf. Otto v. Mosbach: desgl. * nr. 147 . . . . . . . . . p. 267, 34 Pfgf. Stefan v. Simmern: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . p. 267, 36 Mgf. v. Baden: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . . . . . . p. 267, 35 Gfn. v. Virneburg: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . . . . p. 267, 35 Gf. v. Leiningen: desgl. *, nr. 147 . . . . . . . . . . . p. 267, 36 11 Speier. Bf. v. Speier an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . . p. 280, 45 12 Lambsheim. Hzg. Stefan v. Baiern an Weinsberg: Judenbesteuerung * . . . . . . p. 267, 42b 14 Zabern: Bf. v. Straßburg an Weinsberg: desgl.*) . . . . . . . . . . . . . . . . p. 267, 49 a Oppenheim: O. an Weinsberg: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 267, 46b . 15 Heidelberg. Abt v. Maulbronn an Weinsberg: Kirchenpolitik; Polenhilfe, nr. 184 . . p. 323 19 bis Nov. 14. Ausgaben Frankfurts: Fürstentag . . . . . . . . p. 414, 35b; 46b. 415, 10 a; 41a 21 o. O. Weinsberg an gen. Unterhändler: Besteuerung d. Juden v. Heilbronn*, nr. 148 p. 268 um 21 Ehrenfels. Ebf. v. Mainz an Joh. v. Lysura: erweitert s. Vollmachten, nr. 198 . . p. 390 — Bf. v. Hildesheim an Weinsberg: Griechenablaßgeld *, nr. 160 . . . . . . . . p. 280, 49 22 Waldau. Komtur v. Brandenburg an H M. v. Rußdorf: Sendung nach Litauen, n. 134 p. 254 Hagenau. H. an Straßburg: Erneute Armagnakengefahr * . . . . . . . . . . . p. 278, 46a 22 bis Nov. 3. Beschlüsse Frankfurts anläßlich des Fürstentages, nr. 211 . . . . . . p. 414 22 Feldlager bei Slankamen. K. Albrecht an Weinsberg: entsendet ihn zum Tag zu Frankfurt, nr. 207 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 412 23 Basel. Konzil an Weinsberg: wünscht seine Anwesenheit *, nr. 202 . . . . . . . . p. 406, 4 bis Okt. 21. Ausgaben Nürnbergs: Griechenablaßgeld; Frankfurter Tag . . p. 279, 47 a. 411, 41b — 24 Florenz. P. Eugen an Bf. v. Lüttich: Vorgehen gegen das Konzil *, nr. 203 . . . . . p. 408, 1 25 Basel. Kard. v. Arles an Weinsberg: wünscht seine Anwesenheit *, nr. 202 . . . . p. 406, 15 29 Basel. B. an Straßburg: erneute Armagnakengefahr *. . . . . . . . . . . p. 278, 46 a 30 Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßburg: desgl.* . . . . . . . . . . . . . . . p. 278, 46 a Okt. 00 Aschaffenburg. Beschlüsse der Provinzialsynode, nr. 199 . . . . . . . . . . . . p. 391 1 Feldlager bei Slankamen. K. Albrecht bevollmächtigt gen. Gesandte zum Frankfurter Tag, nr. 208 . . . . . . . . . . . . . . . p. 412 ratifiziert die Mainzer Beschlüsse, nr. 209 . . p. 413 3 0. O. Weinsberg an Konzil: seine Anwesenheit in Basel *, nr. 202 . . . . . . . . . p. 406, 31 . . . . . p. 245 23
Strana 455
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 455 1439 Okt. 3 o. O. Weinsberg an Kard. v. Arles: desgl. *, nr. 202 . . . . . . . . . . . . . . . p. 406, 31 4 Straßburg. Str. an Basel: erneute Armagnakengefahr * . . . . . . . . . . . . . p. 278, 46a 6 Heidelberg. Pfgf. Otto an Weinsberg: Anwesenheit Weinsbergs in Basel *, nr. 204 . . p. 408, 39 8 Neuenstadt. Weinsberg an Pfgf. Otto: desgl.*, nr. 204 . . . . . . . . . . . . . . p. 408, 47 Aufzeichnung Weinsbergs: Besteuerung der Juden von Heilbronn * . . p. 268, 39 a 10 Basel. Konzil an Weinsberg: seine Anwesenheit in Basel *, nr. 202 . . . . . . . . p. 406, 49 Bruckenmüller an Gf. v. Thierstein: übersendet versch. Schriftstücke *, nr. 202 p. 407, 4 11 — Weinsberg: Bericht vom Konzil *, nr. 202 . . . . . . . . p. 407, 10 13 Neuenstadt a. Kocher. Weinsberg an Bruckenmüller: Anwesenheit i. Basel, nr. 202 . p. 407, 37 15 Florenz. P. Eugen an Ebf. v. Bremen: Griechenablaßgeld *, nr. 203 . . . . . . . . p. 408, 23 — Rouen: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 407, 57b 17 p. 409, 44 a 19 Wiener-Neustadt. Hzg. Friedrich v. Österreich gewährt gen. Konzilsges. Geleit usw. * 21 Wien. Gesandte des Konzils an Bf. v. Freising: übersenden ihre für K. Albrecht be- stimmte Anweisung, nr. 205 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 409 21 bis Nov. 18. Ausgaben Nürnbergs: Tag zu Frankfurt; Tod K. Albrechts . p. 415, 17a. 424, 43b 23 Tiel. Deutschordenskomtur von T. an H M. v. Rußdorf: Tag zu Frankfurt * . . . . . p. 415, 33b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 412, 43 a Ausgaben Regensburg: desgl. * . 27 Nürnberg. Nbg. an Joh. Marquardi: Durchreise kgl. Ges. z. Frankfurter Tag * . . . p. 412, 41b —Frankfurt: reichsstädtische Beratungen in Frankfurt * . . . . p. 415, 26 a Augsburg. A. an Frankfurt: Fürstentag *, nr. 221 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 422, 17 28 Basel. Konzil an Weinsberg: soll in Frankfurt für d. Konzil tätig sein, nr. 210 . . . p. 413 30 Florenz. Zahlungsanweisung d. päpstl. Kammer: Griechenunion * . . . . . . . . . p. 313, 38b Nov. 5 Basel. Gf. v. Thierstein an Weinsberg: Wahl des Hzgs. v. Savoyen zum Papst, nr. 212 p. 415 Kardinal v. Arles an Weinsberg: desgl., nr. 213 . . . . . . . . . . . . . . p. 416 6 Nürnberg. Nbg. an Ebf. v. Mainz: Tod K. Albrechts * . . . . . . . . . . . . . p. 424, 44 a Köln: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 44 a Bf. v. Augsburg: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 46 a Regensburg: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 46 a Chiemsee: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 46 a Mgf. Friedrich v. Brandenburg: desgl. * . . . . . . . . . . . p. 424, 45a Pfgf. Johann: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424,38b Otto v. Mosbach: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 39b Köln: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 39b Mainz: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 39b Augsburg: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40b Ulm: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40b Rothenburg: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40b Windsheim: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40 Weißenburg: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40b p. 422 8 Frankfurt. Weinsberg an K. Albrecht: Papstwahl in Basel, Verhandl. i. Frankf., nr. 222 9 bis 12. Tagebuch von Deutsch-Ordens-Gesandten: Verhandlungen in Frankfurt, nr. 223 p. 423 10 Ulm. U. an Frankfurt: bittet um Abschied des Fürstentags *, nr. 221 . . . . . . . p. 422, 20 11 Frankfurt. Erneuerung d. kurfürstl. Neutralitätserklärung zum Kirchenstreit, nr. 214 p. 418 Erneuerung d. kurfürstl. Neutralitäts-Einung, nr. 215 . . . . . . . . . p. 418 . . . . . . p. 418 Abschied des Fürstentages, nr. 216 . . . . . . . . . . . Gen. Kurfürsten an Fürsten: fordern zum Beitritt zur Union auf (For- . . . . . . . . . . . . . . p. 419 mular), nr. 217. . . Hzg. Gerhard v. Jülich: desgl. * . . . . . . . . . p. 419, 14 Heinrich v. Baiern: desgl. * . . . . . . . . . p. 419, 22 Beitrittserklärung zur Neutralitätsunion (Formular), nr. 218 . . . . . . p. 420 Ebff. v. Mainz, Köln u. Trier an d. Konzil: Streit im Deutschorden, nr. 219 p. 420 Mitte. Aufzeichnung e. Ungenannten: Frankf. Fürstentag u. Tod K. Albrechts, nr. 224 p. 425 16 Frankfurt. Fr. an Augsburg: vorzeitiges Ende des Fürstentags *, nr. 221 . . . . . p. 422, 24 . . . . . . . . . . . . . . . p. 422, 24 . — Ulm: desgl. *, nr. 221 . . . . 17 Aachen. A. an Frankfurt: bittet um Abschied des Tages *, nr. 221 . . . . . . . . p. 422, 37 24 Florenz. P. Eugen an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Union mit den Armeniern *, . . . . p. 307, 32a 25 Frankfurt. Fr. an Aachen: vorzeitiges Ende des Fürstentages *, nr. 221 . . . . . . p. 422, 44 28 Bergheim. Ebf. v. Köln an d. Geistlichen s. Diözese: befiehlt Einhaltung d. Neutralitäts- 12 erklärung, nr. 220 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 421
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 455 1439 Okt. 3 o. O. Weinsberg an Kard. v. Arles: desgl. *, nr. 202 . . . . . . . . . . . . . . . p. 406, 31 4 Straßburg. Str. an Basel: erneute Armagnakengefahr * . . . . . . . . . . . . . p. 278, 46a 6 Heidelberg. Pfgf. Otto an Weinsberg: Anwesenheit Weinsbergs in Basel *, nr. 204 . . p. 408, 39 8 Neuenstadt. Weinsberg an Pfgf. Otto: desgl.*, nr. 204 . . . . . . . . . . . . . . p. 408, 47 Aufzeichnung Weinsbergs: Besteuerung der Juden von Heilbronn * . . p. 268, 39 a 10 Basel. Konzil an Weinsberg: seine Anwesenheit in Basel *, nr. 202 . . . . . . . . p. 406, 49 Bruckenmüller an Gf. v. Thierstein: übersendet versch. Schriftstücke *, nr. 202 p. 407, 4 11 — Weinsberg: Bericht vom Konzil *, nr. 202 . . . . . . . . p. 407, 10 13 Neuenstadt a. Kocher. Weinsberg an Bruckenmüller: Anwesenheit i. Basel, nr. 202 . p. 407, 37 15 Florenz. P. Eugen an Ebf. v. Bremen: Griechenablaßgeld *, nr. 203 . . . . . . . . p. 408, 23 — Rouen: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 407, 57b 17 p. 409, 44 a 19 Wiener-Neustadt. Hzg. Friedrich v. Österreich gewährt gen. Konzilsges. Geleit usw. * 21 Wien. Gesandte des Konzils an Bf. v. Freising: übersenden ihre für K. Albrecht be- stimmte Anweisung, nr. 205 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 409 21 bis Nov. 18. Ausgaben Nürnbergs: Tag zu Frankfurt; Tod K. Albrechts . p. 415, 17a. 424, 43b 23 Tiel. Deutschordenskomtur von T. an H M. v. Rußdorf: Tag zu Frankfurt * . . . . . p. 415, 33b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 412, 43 a Ausgaben Regensburg: desgl. * . 27 Nürnberg. Nbg. an Joh. Marquardi: Durchreise kgl. Ges. z. Frankfurter Tag * . . . p. 412, 41b —Frankfurt: reichsstädtische Beratungen in Frankfurt * . . . . p. 415, 26 a Augsburg. A. an Frankfurt: Fürstentag *, nr. 221 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 422, 17 28 Basel. Konzil an Weinsberg: soll in Frankfurt für d. Konzil tätig sein, nr. 210 . . . p. 413 30 Florenz. Zahlungsanweisung d. päpstl. Kammer: Griechenunion * . . . . . . . . . p. 313, 38b Nov. 5 Basel. Gf. v. Thierstein an Weinsberg: Wahl des Hzgs. v. Savoyen zum Papst, nr. 212 p. 415 Kardinal v. Arles an Weinsberg: desgl., nr. 213 . . . . . . . . . . . . . . p. 416 6 Nürnberg. Nbg. an Ebf. v. Mainz: Tod K. Albrechts * . . . . . . . . . . . . . p. 424, 44 a Köln: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 44 a Bf. v. Augsburg: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 46 a Regensburg: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 46 a Chiemsee: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 46 a Mgf. Friedrich v. Brandenburg: desgl. * . . . . . . . . . . . p. 424, 45a Pfgf. Johann: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424,38b Otto v. Mosbach: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 39b Köln: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 39b Mainz: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 39b Augsburg: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40b Ulm: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40b Rothenburg: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40b Windsheim: desgl. * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40 Weißenburg: desgl. *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 424, 40b p. 422 8 Frankfurt. Weinsberg an K. Albrecht: Papstwahl in Basel, Verhandl. i. Frankf., nr. 222 9 bis 12. Tagebuch von Deutsch-Ordens-Gesandten: Verhandlungen in Frankfurt, nr. 223 p. 423 10 Ulm. U. an Frankfurt: bittet um Abschied des Fürstentags *, nr. 221 . . . . . . . p. 422, 20 11 Frankfurt. Erneuerung d. kurfürstl. Neutralitätserklärung zum Kirchenstreit, nr. 214 p. 418 Erneuerung d. kurfürstl. Neutralitäts-Einung, nr. 215 . . . . . . . . . p. 418 . . . . . . p. 418 Abschied des Fürstentages, nr. 216 . . . . . . . . . . . Gen. Kurfürsten an Fürsten: fordern zum Beitritt zur Union auf (For- . . . . . . . . . . . . . . p. 419 mular), nr. 217. . . Hzg. Gerhard v. Jülich: desgl. * . . . . . . . . . p. 419, 14 Heinrich v. Baiern: desgl. * . . . . . . . . . p. 419, 22 Beitrittserklärung zur Neutralitätsunion (Formular), nr. 218 . . . . . . p. 420 Ebff. v. Mainz, Köln u. Trier an d. Konzil: Streit im Deutschorden, nr. 219 p. 420 Mitte. Aufzeichnung e. Ungenannten: Frankf. Fürstentag u. Tod K. Albrechts, nr. 224 p. 425 16 Frankfurt. Fr. an Augsburg: vorzeitiges Ende des Fürstentags *, nr. 221 . . . . . p. 422, 24 . . . . . . . . . . . . . . . p. 422, 24 . — Ulm: desgl. *, nr. 221 . . . . 17 Aachen. A. an Frankfurt: bittet um Abschied des Tages *, nr. 221 . . . . . . . . p. 422, 37 24 Florenz. P. Eugen an Hzg. Friedrich v. Sachsen: Union mit den Armeniern *, . . . . p. 307, 32a 25 Frankfurt. Fr. an Aachen: vorzeitiges Ende des Fürstentages *, nr. 221 . . . . . . p. 422, 44 28 Bergheim. Ebf. v. Köln an d. Geistlichen s. Diözese: befiehlt Einhaltung d. Neutralitäts- 12 erklärung, nr. 220 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 421
Strana 456
456 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Nov. 29 Basel. Joh. v. Ast an H M. v. Rußdorf: Deutschordensstreit * . . . . . . . . . . p. 420, 49b od. Dez. o. O. Totenrede auf K. Albrecht * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 427, 45b Totengedicht auf K. Albrecht *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 427, 47b Dez. 1 o. O. Hzg. Heinr. v. Baiern an Hzg. Albrecht: Aufforder. z. Beitritt z. Union*, n. 225 p. 427 Hzg. Ernst: desgl. *, nr. 225 . . . . . . . . . . . . p. 427, 24 4 Lüneburg. Ebf. v. Bremen tritt der Neutralitätsunion bei*, nr. 226 . . . . . . . . p. 427 6 Salzburg. Ebf. v. Salzburg an Universität Wien: bittet um Gutachten über die Neutra- . litätsunion, nr. 227 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 428 7 Florenz. Totenrede auf K. Albrecht * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 427, 44 a 11 Nürnberg. Nbg. an Walter Schwarzenberg: heimliches Gericht * . . . . . . . . . . p. 415, 48 a nach 11 o. O. Walter Schwarzenberg an Nürnberg: desgl.* . . . . . . . . . . . . . p. 415, 15b 24 Florenz. Ausgaben der päpstl. Kammer: Totenfeier für K. Albrecht * . . . . . . . p. 427, 32b 1440 Jan. 2. Ausgaben Frankfurts: Totenfeier für K. Albrecht . . . . . . . . . . . . . p. 427, 36 а 18 Basel. Konzil an Ebf. v. Salzburg: Papstwahl; Provinzialsynode zu Salzburg, nr. 228 p. 429 gegen 25 Wien. Gutachten der Universität für den Ebf. v. Salzburg, nr. 229. . . . . . p. 430 25 Salzburg. Ratschlag des Provinzialtags, nr. 230 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 439 Erklärung des Ebfs. zu dem Ratschlag der Provinzialsynode, nr. 231 . . . p. 440 26 Lübeck. Ebf. v. Bremen an Marienkirche in Hamburg: befiehlt die Durchführung der Beschlüsse der Provinzialsynode von Hamburg, nr. 232 . . . . . . . . . . p. 440 Febr. 20 o. O. Aufzeichnungen Weinbergs: Ubernahme und Führung des Protektoramtes p. 58, 47b. 284, 42b. 290, 38 a Niederlegung des Protektoramtes . . . . . . . p. 58, 33b sein Jahresgehalt . . . . . . . . . . . . . . p. 294, 44b Tagegelder, nr. 166 . . . . . . . . . . . . . p. 294 Darlehen nr. 167 . . . . . . . . . . . . . . p. 295, 18 Darlehen, nr. 167 . . . . . . . . . . . . . . p. 295, 27 zu 20 o. O. April 29 o. O. od. Mai o. O. Sept. nach 9 o. O. 1446 o. D. u. O. Instruktion Konrad v. Weinsbergs für Abgeordnete: Griechenablaß * . . . . . . p. 57, 52b
456 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1439 Nov. 29 Basel. Joh. v. Ast an H M. v. Rußdorf: Deutschordensstreit * . . . . . . . . . . p. 420, 49b od. Dez. o. O. Totenrede auf K. Albrecht * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 427, 45b Totengedicht auf K. Albrecht *. . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 427, 47b Dez. 1 o. O. Hzg. Heinr. v. Baiern an Hzg. Albrecht: Aufforder. z. Beitritt z. Union*, n. 225 p. 427 Hzg. Ernst: desgl. *, nr. 225 . . . . . . . . . . . . p. 427, 24 4 Lüneburg. Ebf. v. Bremen tritt der Neutralitätsunion bei*, nr. 226 . . . . . . . . p. 427 6 Salzburg. Ebf. v. Salzburg an Universität Wien: bittet um Gutachten über die Neutra- . litätsunion, nr. 227 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 428 7 Florenz. Totenrede auf K. Albrecht * . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 427, 44 a 11 Nürnberg. Nbg. an Walter Schwarzenberg: heimliches Gericht * . . . . . . . . . . p. 415, 48 a nach 11 o. O. Walter Schwarzenberg an Nürnberg: desgl.* . . . . . . . . . . . . . p. 415, 15b 24 Florenz. Ausgaben der päpstl. Kammer: Totenfeier für K. Albrecht * . . . . . . . p. 427, 32b 1440 Jan. 2. Ausgaben Frankfurts: Totenfeier für K. Albrecht . . . . . . . . . . . . . p. 427, 36 а 18 Basel. Konzil an Ebf. v. Salzburg: Papstwahl; Provinzialsynode zu Salzburg, nr. 228 p. 429 gegen 25 Wien. Gutachten der Universität für den Ebf. v. Salzburg, nr. 229. . . . . . p. 430 25 Salzburg. Ratschlag des Provinzialtags, nr. 230 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 439 Erklärung des Ebfs. zu dem Ratschlag der Provinzialsynode, nr. 231 . . . p. 440 26 Lübeck. Ebf. v. Bremen an Marienkirche in Hamburg: befiehlt die Durchführung der Beschlüsse der Provinzialsynode von Hamburg, nr. 232 . . . . . . . . . . p. 440 Febr. 20 o. O. Aufzeichnungen Weinbergs: Ubernahme und Führung des Protektoramtes p. 58, 47b. 284, 42b. 290, 38 a Niederlegung des Protektoramtes . . . . . . . p. 58, 33b sein Jahresgehalt . . . . . . . . . . . . . . p. 294, 44b Tagegelder, nr. 166 . . . . . . . . . . . . . p. 294 Darlehen nr. 167 . . . . . . . . . . . . . . p. 295, 18 Darlehen, nr. 167 . . . . . . . . . . . . . . p. 295, 27 zu 20 o. O. April 29 o. O. od. Mai o. O. Sept. nach 9 o. O. 1446 o. D. u. O. Instruktion Konrad v. Weinsbergs für Abgeordnete: Griechenablaß * . . . . . . p. 57, 52b
Strana 457
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Vgl. zu diesem alphabetischen Register Band I Vorwort pag. LXXXIII. A Aachen (Ache, Ach, Ochen, Oche, Och), Reichsstadt 215, 41». 220, 17 f. 226, 35 ff. 250,718; 21; 28; 38; 49a. 253, 32. 285, 39; 44. 290, 16; 45a; 56a. 295, 2. 323, 37 ff. 422, 35 £.; 37 ff. ; 44 fi. — Münze 220, 18. 234, 23. — Pest und Teuerung 226, 38 f. 323, 40. Aalen (Ollen) in Württemberg, Reichsstadt 238, 10. Abel (Aboel), Jude von Pfaffenhofen s. Eberlin. Abiathar, jüd. Hohepriester 370, 8. Abiron, Gegner des Moses 402, 30. Abondance (Habundancia), i. Depart. Haute-Savoie, Abt Franciscus des Augustinerklosters 168, 41a. Abraham (Aberhan, Aberham) von Colmar (Colle- mar, Colenmar, Colenberg) Jude zu Konstanz 263, 27. 283, 45. 284, 17 f. 295, 45b. — Jude zu Nordhausen 265, 23; 43b. — vom Stein, Jude zu Konstanz 263, 26; bla ff. 283, 46. 284, 16. 295, 44b. — von 'Tólz (Dóltze), Jude zu München 264, 4; 44a. — Jude zu Winterthur 263, 31. Absalom, Sohn Kónig Davids 12, 30 ff. Achaja 346, 30. | Afrika, Generalkonzilien in — 393, 40. Agley s. Aguileja. Agram (Zagrabiensis dioc.) in Kroatien, Diözese 164, 3. — Erzdiakon s. Bachenstein. Albenga in Ligurien, Bf. Mattháus de Caretto, 1429-1448, Mitglied d. dep. reformatorii, Gesand- ter d. Hzgs. v. Mailand zum Bas. Konzil 1439: 61, 2 ff. 63, 25 ff. 70, 19 f. 159, 50a. 160, 5. 161, 2. 165, 20 fi.; 46h; 57b. 166, 23a. 168, 21. 169, 32. 182, 20; 49a fi. 183, 14; 29; 37b. 195, 10. 196, 4 ff. 199, 6; 27a; 47a. 362, 32. 363, 1. — Desgl. zum Mainzer Kongref 127, 15 ff. ; 56a f. 128, 31 ff. 131, 21 ff. 132, 15 ff. 142, 49». 144, 22. 151, 9. 152,. 23; 45. 155, 13. Albergati, Nicolaus, Ebf. v. Bologna 1418-1443, seit 1426 Kard.-Priester tit. s. Crucis in Jerusalem 45, 1. 46,9. 57,9; 42a ft. 192, 38. — Päpstl. Legat zum Nürnberger RT. v. Okt. 1438: 86, 23. 87, 224 ff. 99, 9-103, 20 passim. 157, 14. 169, 26. 246, 29 f. — Hausgenosse 8. Thomas. Deutsche Reichstags-Akten XIV 58 Aleman, Louis, Ebf. v. Arles 1423-1450, seit 1426 Kard.-Priester tit. s. Cecilie (cardinalis Arelatensis, der cardenal) seit 14. Febr. 1438 Prüsident d. Baseler Konzils 8, 18 ff. 15, 16 ff. 23, 33 ff. 24, 9 ff. 30, 20 fi. ; 33 fi. 31, 2 ff. 33, 23 ff. 56, 14. 58, 47a fl. 63, 40D ff. 70, 3 f. 71, 8 fi. ; 48a ff. 73, 22 fi. ; 51a. 74, 1 fi. 856, 41 f. 87, 30 fi. 89, 21. 146, 37. 147. 50b ff. 159, 28. 160, 11 fi. ; 26 f. 161, 22 f. ; 44b ff. 162, 1 fl. ; 15; 24; 37a. 165, 6 ff. 167, 18 ff. ; 47a, 168, 45a f.; 38b. 179, 37. 182, 23 ff. ; 47» fi. 183, 30 ff.; 47b fi. 184, 16a. 185, 21 fl.; 42a fi. 186, 14ff. 194, 43 ff. ; 47b W. 195, 2-15; 37a ff.; 44%. 199, 10 ff. ; 24b ff. 200, 1 ff.; 31 f. 201, 7. 222, 11 ff. 243, 6 f. 245, 2. 2406, 7. 316, 36. 332, 2 ff. 363, 8 f. 393, 44a fi. 394, 54b. 406, 15 fi. ; 32 ff. 407, 11 ff.; 35; 52a fi. 408, 38. 414, 38a. 416, 34 ff. 417, 44v. 418, 3. 421, 51b. 423, 8. 429, 36 ff. 430, 4 f. — Als Kandidat für d. Papstwahl genannt 240, 24. Alexandria, Patriarch Alexander 312-326: 371, 42. — Athanasius 328-373: 383, 4. — Dioskuros 444-461 : 36, 49a, — Vertreter d. Patriarchen auf d. Konzil zu Florenz 1439: 300, 29. — Lateinischer Patriarch s. Vitelleschi. — Presbyter s. Arius. Aller, schiffbarer NebenfluB d. Weser 280, 18. Alpen (über berg) 229, 20. 236, 32. Altkirch s. v. Mülhausen im OberelsaB 273, 18. Alzey (Alczei) in Rheinhessen, Meister Diether v. —, reichsstädt. Gesandter zu K. Albrecht Sommer 1439: 252, 18 ff. 261, 48^ ff. 271, 12. Amboise (Ambasia) w. v. Tours s. Foresta. Amici, Nicolaus, Dr. theol, Domherr v. Amiens, Mitglied d. dep. fidei 168, 46». 179, 2. 183, 28 f.; 39a fi. ; 49b ff. 185, 43a. Ancona in Italien (marchia Anchonitana) 404, 13. Andreas, Apostel 346, 30. — Magister der Theologie, Franziskanermónch 163, 46n (?). 168, 43h. 183, 28 ff.; 39a fi; 49» fi. 185, 43a. Angerem, Engern (?), der von —, 163, 44b. Angers (Andegaviensis eccl.) in Frankreich 164, 2. Ansbach (Anelsbach, Onelspach) in Mittelfranken 251, 43». 257, 12. 286, 19.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Vgl. zu diesem alphabetischen Register Band I Vorwort pag. LXXXIII. A Aachen (Ache, Ach, Ochen, Oche, Och), Reichsstadt 215, 41». 220, 17 f. 226, 35 ff. 250,718; 21; 28; 38; 49a. 253, 32. 285, 39; 44. 290, 16; 45a; 56a. 295, 2. 323, 37 ff. 422, 35 £.; 37 ff. ; 44 fi. — Münze 220, 18. 234, 23. — Pest und Teuerung 226, 38 f. 323, 40. Aalen (Ollen) in Württemberg, Reichsstadt 238, 10. Abel (Aboel), Jude von Pfaffenhofen s. Eberlin. Abiathar, jüd. Hohepriester 370, 8. Abiron, Gegner des Moses 402, 30. Abondance (Habundancia), i. Depart. Haute-Savoie, Abt Franciscus des Augustinerklosters 168, 41a. Abraham (Aberhan, Aberham) von Colmar (Colle- mar, Colenmar, Colenberg) Jude zu Konstanz 263, 27. 283, 45. 284, 17 f. 295, 45b. — Jude zu Nordhausen 265, 23; 43b. — vom Stein, Jude zu Konstanz 263, 26; bla ff. 283, 46. 284, 16. 295, 44b. — von 'Tólz (Dóltze), Jude zu München 264, 4; 44a. — Jude zu Winterthur 263, 31. Absalom, Sohn Kónig Davids 12, 30 ff. Achaja 346, 30. | Afrika, Generalkonzilien in — 393, 40. Agley s. Aguileja. Agram (Zagrabiensis dioc.) in Kroatien, Diözese 164, 3. — Erzdiakon s. Bachenstein. Albenga in Ligurien, Bf. Mattháus de Caretto, 1429-1448, Mitglied d. dep. reformatorii, Gesand- ter d. Hzgs. v. Mailand zum Bas. Konzil 1439: 61, 2 ff. 63, 25 ff. 70, 19 f. 159, 50a. 160, 5. 161, 2. 165, 20 fi.; 46h; 57b. 166, 23a. 168, 21. 169, 32. 182, 20; 49a fi. 183, 14; 29; 37b. 195, 10. 196, 4 ff. 199, 6; 27a; 47a. 362, 32. 363, 1. — Desgl. zum Mainzer Kongref 127, 15 ff. ; 56a f. 128, 31 ff. 131, 21 ff. 132, 15 ff. 142, 49». 144, 22. 151, 9. 152,. 23; 45. 155, 13. Albergati, Nicolaus, Ebf. v. Bologna 1418-1443, seit 1426 Kard.-Priester tit. s. Crucis in Jerusalem 45, 1. 46,9. 57,9; 42a ft. 192, 38. — Päpstl. Legat zum Nürnberger RT. v. Okt. 1438: 86, 23. 87, 224 ff. 99, 9-103, 20 passim. 157, 14. 169, 26. 246, 29 f. — Hausgenosse 8. Thomas. Deutsche Reichstags-Akten XIV 58 Aleman, Louis, Ebf. v. Arles 1423-1450, seit 1426 Kard.-Priester tit. s. Cecilie (cardinalis Arelatensis, der cardenal) seit 14. Febr. 1438 Prüsident d. Baseler Konzils 8, 18 ff. 15, 16 ff. 23, 33 ff. 24, 9 ff. 30, 20 fi. ; 33 fi. 31, 2 ff. 33, 23 ff. 56, 14. 58, 47a fl. 63, 40D ff. 70, 3 f. 71, 8 fi. ; 48a ff. 73, 22 fi. ; 51a. 74, 1 fi. 856, 41 f. 87, 30 fi. 89, 21. 146, 37. 147. 50b ff. 159, 28. 160, 11 fi. ; 26 f. 161, 22 f. ; 44b ff. 162, 1 fl. ; 15; 24; 37a. 165, 6 ff. 167, 18 ff. ; 47a, 168, 45a f.; 38b. 179, 37. 182, 23 ff. ; 47» fi. 183, 30 ff.; 47b fi. 184, 16a. 185, 21 fl.; 42a fi. 186, 14ff. 194, 43 ff. ; 47b W. 195, 2-15; 37a ff.; 44%. 199, 10 ff. ; 24b ff. 200, 1 ff.; 31 f. 201, 7. 222, 11 ff. 243, 6 f. 245, 2. 2406, 7. 316, 36. 332, 2 ff. 363, 8 f. 393, 44a fi. 394, 54b. 406, 15 fi. ; 32 ff. 407, 11 ff.; 35; 52a fi. 408, 38. 414, 38a. 416, 34 ff. 417, 44v. 418, 3. 421, 51b. 423, 8. 429, 36 ff. 430, 4 f. — Als Kandidat für d. Papstwahl genannt 240, 24. Alexandria, Patriarch Alexander 312-326: 371, 42. — Athanasius 328-373: 383, 4. — Dioskuros 444-461 : 36, 49a, — Vertreter d. Patriarchen auf d. Konzil zu Florenz 1439: 300, 29. — Lateinischer Patriarch s. Vitelleschi. — Presbyter s. Arius. Aller, schiffbarer NebenfluB d. Weser 280, 18. Alpen (über berg) 229, 20. 236, 32. Altkirch s. v. Mülhausen im OberelsaB 273, 18. Alzey (Alczei) in Rheinhessen, Meister Diether v. —, reichsstädt. Gesandter zu K. Albrecht Sommer 1439: 252, 18 ff. 261, 48^ ff. 271, 12. Amboise (Ambasia) w. v. Tours s. Foresta. Amici, Nicolaus, Dr. theol, Domherr v. Amiens, Mitglied d. dep. fidei 168, 46». 179, 2. 183, 28 f.; 39a fi. ; 49b ff. 185, 43a. Ancona in Italien (marchia Anchonitana) 404, 13. Andreas, Apostel 346, 30. — Magister der Theologie, Franziskanermónch 163, 46n (?). 168, 43h. 183, 28 ff.; 39a fi; 49» fi. 185, 43a. Angerem, Engern (?), der von —, 163, 44b. Angers (Andegaviensis eccl.) in Frankreich 164, 2. Ansbach (Anelsbach, Onelspach) in Mittelfranken 251, 43». 257, 12. 286, 19.
Strana 458
458 Anshelm, Jude v. Hohenwart 264, 5. 284, 20 f. Antiochia, Patriarchat 371, 43 f. — Kirche 434, 30. — Patriarch Eustachius c. 325-c.370: 372, 1 £. — Vertreter des Patriarchen auf dem Konzil zu Florenz 1439: 306, 29. — Stadt 439, 99. Antonian, Bruder Cyprians 80, 48». Appenheimer, Clas, Ratsherr zu Frankfurt 415, 1; 3. Aquensis episcopus s. Dax. Aquila, Thomas de —, Prior, Vertreter der päpst- lichen Gesandten am Mainzer Kongreß April 1439: 98, 48». 99, 2 ff. 100, 13 ff. 102, 35. 146, 33. Aquileja (Ageley, Agley, Aquilegensis, Aquiliensis), Patriarchat 292, 23. 405, 38 ff, 407, 33. 411, 8; 44a fl. — Diózese s. Hermanni. — Patriarch Ludwig IL, Hzg. v. Teck 1418-1439, Mitglied d. Allgem. Dep., Prüsident d. Germa- nischen Nation 58, 30a ff. 70, 4. 87, 25 ff. 157, 49a. 221, 15 f. 243, 7. 244, 25 ff. 245, 3 f. 246, 10. 279, 17 ft. ; 30 ff. ; 37. 280, 5 fi. ; 22; 53a. 281, 49a. 292, 17; 21; 41v. 316, 15 ft. 332, 4. — Deputiert zu den Verhandlungen mit den fürstl Gesandten Dez. 1438 bis Jan. 1439: 15, 24; 53a. 19, 44a. 23, 32 ff. 24, 18 ff. 25, 10; 40; 46a ff. 30, 12 ff. 31, 19 ff; 38. 32, 41. 33, 16 ff. 34, 3 ff.; 13» ff, 60, 43a ff. 61, 54a. 66, 46a ff. 67, 23; 45. 71, 38a. 82, 36. 148, 32. 365, 1. — Desgl. Mai 1439: 160, 36; 51». 161, 10; 13 ff. 164, 43a. — Legat d. Konzils z. Nürnberger RT. Okt. 1438: 58, 36» ff. 100, 27; 35. 101, 3; 26. 103, 24. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 1439: 96, 26; 35f. 98, 25; 49a. 99, 49a. 110, 28, 121, 48b. 142, 16 ft. ; 26; 392 f. ; 54a f. 143, 1 À, ; 22 À. ; 52v. 144, 3; 23; 26 ff. ; 42a. 147, 5 ft; 47b. 149, 17; 26. 151, 2; 42. 153, 26 ff. 279, 17 f.; 30 £.; 37. 280, 53a. — Vertreter d. Bf. v. Liibeck am Konzil 300, 44a. Aquino, Thomas von —, Kirchenlehrer ca. 1225 bis 1274: 51, 13. Aragon, K. Alfons V. 1416-1458: 7, 51a. 31, 14. 63, 24. 70, 15. 73, 18. 185, 11; 38. 196, 4 ff. 197, 31. 303, 14. 359, 8 ff. ; 51a. — Gesandte z. Bas. Konz. 1438-39: 68, 7. 165, 51a. 169, 32. 170, 8; 39. 195, 10. 196, 4. 201, 20. 204, 46. Vgl. Bosa, Palermo, Pontanus, Vera. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 68, 26. 165, 56a ff. 170, 46», — Desgl. z. Frankfurter Tag 426, 7. — Desgl z. Papst 164, 11. — Almosenier s. Serra. — Mitglieder des Bas. Konz. aus Aragon (Aragonier) 24, 21. 31, 14. 60, 48. 160, 18 ff. 162, 23. 163, 4. 304, 15. 393, 41». Vgl. Barcelona, Catania, Gerona, Se- gorbe, Tarazona; sowie oben: Gesandte. Arbois (Arbosium), in Hochburgund s. Joftridi. Archidiaconus s. Baysio. : ArdZis in Rumänien, Elekt von —, s. Stojkovich. Aristoteles 384—322 v. Chr. 434, 1. | Arius (Arrius), Presbyter in Alexandria, T 336: 382, 45. — Arianer 53, 377 ft; 55, 13 ff. 383, 1 ff. Arles a. d. Rhone, Kardinal v. —, s. Aleman. Armagnaken (Armenaken, Armenjacken, Arme Jecken, Armiaccenses), Gefahr u. Einfall Februar u. März 1439: 93, 36, 94, 36a. 142, 31». 144, 25. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 212, 11 ff. 216, 2. 223, 37; 40. 224, 2. 225, 33, 226, 23. 228, 4 ff. 229, 2; 61». 272, 18 bis 278, 4. 279, 28 f. 289, 12. — Tage 1439: 212, 177 fi. 226, 1. 229, 40b; 51b. 290, 11 ff. 294, 34. Vgl. Mainz, Mols- heim, Oppenheim, Rosheim, Speier, Strafburg, — Gefahr 1444: 209, 14. 212, 13. Armenier, Union mit der Rómischen Kirche 134, 10. 307, 6 ff. ; 32a ff. Arnsberg.in Westfalen 416, 55a. Arnstadt (Arnsteten) in Thüringen 237, 19. Aschaffenburg 95, 45a. 109, 12. 237, 23. — Provin- zialsynode Okt. 1439: 342, 44» f. 391, 1 ff. — Dom- herr (Scholastiker) s. Ebbracht. Aschersleben i. Thüringen, Juden 237, 16 £. 261, 2. Ascoli s. Rotella. Asien (Asia) 67, 21. Ast, Johann von —, Dr., Deutschordensprokurator am Baseler Konzil 56, 11. 420, 49». Athanasius s. Alexandria. Aucupis s. Loyseleur. Auerbach (Awerbach), Eberhard v. —, 415, 29a. Augsburg (Augspurg, Aügspürg, Ougspurg) Bf. Peter v. Schauenberg 1424-1409, seit 19. Dez. 1439 Kard.-Priester tit. s. Vitalis, Rat K. Albrechts 242, 17. — Gesandter K. Albrechts z. Konzil Nov. 38 bis Jan. 39: 6,9; 20 ff. 15, 42. 58, 6. 59, 41a ff. ; 64a; 38b fl., 52». 60, 9 ff. 66, 13; 28. 68, 36. — Desgl. zum Mainzer KongreB 91, 47. 92, 26; 50a ff. 95, 18; 22. 96, 39. 108, 25. 110, 4; 43»; 45b. 142, 27; 45b. 144, 15. 180, 2; 32. 218, 7 fl.; 16 f.; 22 fi. 287, 25 ff. ; 41b. 413, 33. — Desgl. zum Frankfurter Fürstentag 412, 32. 493, 12. 424, 36a; 46a. 425, 45, — Reichsstadt 90, 27. 93, 21. 238, 12; 40. 240, 4 f. 242, 19. 247, 47. 251, 47». 952, 1. 260, 1. 264, 12. 266, 33. 2770, 3; 29; 34. 271, 17; 21. 273, 54. 275, 38. 276, 39. 292, 33a. 422, 17 £.; 24 fl. ; 45. 424, 40b, — Juden 238, 40. 264, 7 ff. 265, 34a. 266, 34. 292, 33a. Vgl. Berman, Fynelman. — Ulrich von —, Hauptmann Niirnbergs 274, 51. Augustinus, Aurelius, Kirchenvater, Bischof v. Hip- poregius in Afrika, gest. 430: 11, 29 ff. 190, 36. 193, 25. 200, 28. 332, 18. 358, 32, 378, 14. 403, 10. Avignon (Avinio) 20, 48. 30, 10; 36. 32, 23. 63, 2. 64, 20. 65, 27. 77, 33; 39. 85, 12. 88,3. 119,1. 126, 16. 134, 31. 137, 10. 150, 16. 178, 35. 303, 29 ft, 320, 6. — Verlegung des Konzils nach —: 21, 20. 27, 19. 64, 20. 179,25. 185, 34. 194, 22. B vgl. P Babylon (Babilon), Kónig 354, 42. — Babylon. Ge- fangenschaft 354, 41. Bacharach am Rhein 285, 53. Bachenstein (Babestein), Johannes v. —, Dr. decr., Dombherr u. Erzdiakon zu Agram, Mitglied d. AII- 'gem. Dep. 58, 27». 59, 50a; 34». 280, 19. — Ge- sandter d. Konzils z. K. Albrecht Mai 1438: 384, 39, — Desgl. z. Mainzer Kongreß 98, 27, 142, 43a. 143, 16. 144, 23. 147, 22 ff. 152, 25; 34 ff, 153, 6; 10 ft, — Desgl. z. Mainzer Kurfürstentag
458 Anshelm, Jude v. Hohenwart 264, 5. 284, 20 f. Antiochia, Patriarchat 371, 43 f. — Kirche 434, 30. — Patriarch Eustachius c. 325-c.370: 372, 1 £. — Vertreter des Patriarchen auf dem Konzil zu Florenz 1439: 306, 29. — Stadt 439, 99. Antonian, Bruder Cyprians 80, 48». Appenheimer, Clas, Ratsherr zu Frankfurt 415, 1; 3. Aquensis episcopus s. Dax. Aquila, Thomas de —, Prior, Vertreter der päpst- lichen Gesandten am Mainzer Kongreß April 1439: 98, 48». 99, 2 ff. 100, 13 ff. 102, 35. 146, 33. Aquileja (Ageley, Agley, Aquilegensis, Aquiliensis), Patriarchat 292, 23. 405, 38 ff, 407, 33. 411, 8; 44a fl. — Diózese s. Hermanni. — Patriarch Ludwig IL, Hzg. v. Teck 1418-1439, Mitglied d. Allgem. Dep., Prüsident d. Germa- nischen Nation 58, 30a ff. 70, 4. 87, 25 ff. 157, 49a. 221, 15 f. 243, 7. 244, 25 ff. 245, 3 f. 246, 10. 279, 17 ft. ; 30 ff. ; 37. 280, 5 fi. ; 22; 53a. 281, 49a. 292, 17; 21; 41v. 316, 15 ft. 332, 4. — Deputiert zu den Verhandlungen mit den fürstl Gesandten Dez. 1438 bis Jan. 1439: 15, 24; 53a. 19, 44a. 23, 32 ff. 24, 18 ff. 25, 10; 40; 46a ff. 30, 12 ff. 31, 19 ff; 38. 32, 41. 33, 16 ff. 34, 3 ff.; 13» ff, 60, 43a ff. 61, 54a. 66, 46a ff. 67, 23; 45. 71, 38a. 82, 36. 148, 32. 365, 1. — Desgl. Mai 1439: 160, 36; 51». 161, 10; 13 ff. 164, 43a. — Legat d. Konzils z. Nürnberger RT. Okt. 1438: 58, 36» ff. 100, 27; 35. 101, 3; 26. 103, 24. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 1439: 96, 26; 35f. 98, 25; 49a. 99, 49a. 110, 28, 121, 48b. 142, 16 ft. ; 26; 392 f. ; 54a f. 143, 1 À, ; 22 À. ; 52v. 144, 3; 23; 26 ff. ; 42a. 147, 5 ft; 47b. 149, 17; 26. 151, 2; 42. 153, 26 ff. 279, 17 f.; 30 £.; 37. 280, 53a. — Vertreter d. Bf. v. Liibeck am Konzil 300, 44a. Aquino, Thomas von —, Kirchenlehrer ca. 1225 bis 1274: 51, 13. Aragon, K. Alfons V. 1416-1458: 7, 51a. 31, 14. 63, 24. 70, 15. 73, 18. 185, 11; 38. 196, 4 ff. 197, 31. 303, 14. 359, 8 ff. ; 51a. — Gesandte z. Bas. Konz. 1438-39: 68, 7. 165, 51a. 169, 32. 170, 8; 39. 195, 10. 196, 4. 201, 20. 204, 46. Vgl. Bosa, Palermo, Pontanus, Vera. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 68, 26. 165, 56a ff. 170, 46», — Desgl. z. Frankfurter Tag 426, 7. — Desgl z. Papst 164, 11. — Almosenier s. Serra. — Mitglieder des Bas. Konz. aus Aragon (Aragonier) 24, 21. 31, 14. 60, 48. 160, 18 ff. 162, 23. 163, 4. 304, 15. 393, 41». Vgl. Barcelona, Catania, Gerona, Se- gorbe, Tarazona; sowie oben: Gesandte. Arbois (Arbosium), in Hochburgund s. Joftridi. Archidiaconus s. Baysio. : ArdZis in Rumänien, Elekt von —, s. Stojkovich. Aristoteles 384—322 v. Chr. 434, 1. | Arius (Arrius), Presbyter in Alexandria, T 336: 382, 45. — Arianer 53, 377 ft; 55, 13 ff. 383, 1 ff. Arles a. d. Rhone, Kardinal v. —, s. Aleman. Armagnaken (Armenaken, Armenjacken, Arme Jecken, Armiaccenses), Gefahr u. Einfall Februar u. März 1439: 93, 36, 94, 36a. 142, 31». 144, 25. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 212, 11 ff. 216, 2. 223, 37; 40. 224, 2. 225, 33, 226, 23. 228, 4 ff. 229, 2; 61». 272, 18 bis 278, 4. 279, 28 f. 289, 12. — Tage 1439: 212, 177 fi. 226, 1. 229, 40b; 51b. 290, 11 ff. 294, 34. Vgl. Mainz, Mols- heim, Oppenheim, Rosheim, Speier, Strafburg, — Gefahr 1444: 209, 14. 212, 13. Armenier, Union mit der Rómischen Kirche 134, 10. 307, 6 ff. ; 32a ff. Arnsberg.in Westfalen 416, 55a. Arnstadt (Arnsteten) in Thüringen 237, 19. Aschaffenburg 95, 45a. 109, 12. 237, 23. — Provin- zialsynode Okt. 1439: 342, 44» f. 391, 1 ff. — Dom- herr (Scholastiker) s. Ebbracht. Aschersleben i. Thüringen, Juden 237, 16 £. 261, 2. Ascoli s. Rotella. Asien (Asia) 67, 21. Ast, Johann von —, Dr., Deutschordensprokurator am Baseler Konzil 56, 11. 420, 49». Athanasius s. Alexandria. Aucupis s. Loyseleur. Auerbach (Awerbach), Eberhard v. —, 415, 29a. Augsburg (Augspurg, Aügspürg, Ougspurg) Bf. Peter v. Schauenberg 1424-1409, seit 19. Dez. 1439 Kard.-Priester tit. s. Vitalis, Rat K. Albrechts 242, 17. — Gesandter K. Albrechts z. Konzil Nov. 38 bis Jan. 39: 6,9; 20 ff. 15, 42. 58, 6. 59, 41a ff. ; 64a; 38b fl., 52». 60, 9 ff. 66, 13; 28. 68, 36. — Desgl. zum Mainzer KongreB 91, 47. 92, 26; 50a ff. 95, 18; 22. 96, 39. 108, 25. 110, 4; 43»; 45b. 142, 27; 45b. 144, 15. 180, 2; 32. 218, 7 fl.; 16 f.; 22 fi. 287, 25 ff. ; 41b. 413, 33. — Desgl. zum Frankfurter Fürstentag 412, 32. 493, 12. 424, 36a; 46a. 425, 45, — Reichsstadt 90, 27. 93, 21. 238, 12; 40. 240, 4 f. 242, 19. 247, 47. 251, 47». 952, 1. 260, 1. 264, 12. 266, 33. 2770, 3; 29; 34. 271, 17; 21. 273, 54. 275, 38. 276, 39. 292, 33a. 422, 17 £.; 24 fl. ; 45. 424, 40b, — Juden 238, 40. 264, 7 ff. 265, 34a. 266, 34. 292, 33a. Vgl. Berman, Fynelman. — Ulrich von —, Hauptmann Niirnbergs 274, 51. Augustinus, Aurelius, Kirchenvater, Bischof v. Hip- poregius in Afrika, gest. 430: 11, 29 ff. 190, 36. 193, 25. 200, 28. 332, 18. 358, 32, 378, 14. 403, 10. Avignon (Avinio) 20, 48. 30, 10; 36. 32, 23. 63, 2. 64, 20. 65, 27. 77, 33; 39. 85, 12. 88,3. 119,1. 126, 16. 134, 31. 137, 10. 150, 16. 178, 35. 303, 29 ft, 320, 6. — Verlegung des Konzils nach —: 21, 20. 27, 19. 64, 20. 179,25. 185, 34. 194, 22. B vgl. P Babylon (Babilon), Kónig 354, 42. — Babylon. Ge- fangenschaft 354, 41. Bacharach am Rhein 285, 53. Bachenstein (Babestein), Johannes v. —, Dr. decr., Dombherr u. Erzdiakon zu Agram, Mitglied d. AII- 'gem. Dep. 58, 27». 59, 50a; 34». 280, 19. — Ge- sandter d. Konzils z. K. Albrecht Mai 1438: 384, 39, — Desgl. z. Mainzer Kongreß 98, 27, 142, 43a. 143, 16. 144, 23. 147, 22 ff. 152, 25; 34 ff, 153, 6; 10 ft, — Desgl. z. Mainzer Kurfürstentag
Strana 459
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 459 317, 12. 331,43. 392, 17. 393, 8. — Beobachter d. Konzils auf dem Frankfurter Tag 415, 5; 56b. Baden nw. v. Zürich 30, 51a. Baden, Land 228, 14. — Markgraf Jakob I. 1431-1453, seit 1437 auch Gf. v. Sponheim 88, 26. 202, 13. 219, 42. 223, 32; 34 ff. ; 40. 224, 3. 225, 36. 228, 13. 250, 13; 21 fi; 44a. 260, 10. 267, 14; 35. 272, 45 f. 273, 38 ff. 274, 1; 9; 18 £.; 56. 275, 11. 290, 8. 293, 9 f.; 50a. — Räte 228, 13. 273, 40. 274, 25; 34. — Die alte Mark- gräfin 238, 3. — Juden 207, 22 ft. 293, 8 fi. ; 47. — Baden, Stadt 285, 23. i| Baiern (Bayren, Beyern), Land und Leute 212, 35. 290, 11. 249, 9. 263, 49». 405, 50b. — Herzöge 242, 18. — Gesandte z. Bas. Konzil 58, 38a. — Hzg. Ernst v. München 1397-1438: 4277, 24 ff. — Hzg. Wilhelm v. München, Bruder des Vorigen 1397-1435, Protektor des Baseler Konzils 150, 42. — Hzg. Albrecht IIL. d. Fromme v. München, Gf. zu Vohburg, Sohn Hzg. Ernsts, 1438-1460: 212, 39. 238, 13; 40. 260, 2 f. 263, 33; 41» ff. 264, 48a; 37». 427, 23 ft. — Rite 427, 26. — Juden 238, 13; 40. 240, 2. 263, 32; 44» ft. 264, 2 ff. — Hzg. Heinrich IV. d. Reiche v. Landshut 1393 bis 1450: 260, 4. 418, 23. 419, 23 f. 427, 21 ff. — Hzg. Ludwig VIL d. Gebartete v. Ingolstadt 1413-1477: 25, 4. 260, 3. 279, 35 (?). 306, 3; 44. 320, 13. 405, 33 ff. ; 47»; 46». — Hzg. Ludwig VIII. d. Hócker, Sohn Ludwigs VII. 1443-1445: 25, 4. 260, 3. 320, 14. 405, 33 ff. ; 46b. Balaam, alttestamentl. Wahrsager 438, 33. Baldwini, Michael, procurator fidei d. Baseler Kon- zils 183, 44a. Balga (die Balge) in Ostpreußen, Deutschordens- komturei 255, 3. Bamberg (Babenberg, Bobenberg), Diózese 243, 27. Vgl. Rumenfels. — Territorium 242, 22. 243, 25. — Stadt 242, 50a. — Bf. Anton v. Rotenhahn 1431-1459: 212, 37. 242, 21 f. 243, 25. 257, 7. 260, 22 f. 279, 18 f. 426, 5; 281. — Chorherren v. St. Stephan 257, 8. — Meister Jacob Rabbi 291, 27 ff. ; 42b. Barardi (Berardi) Hugo, mag., Konzilspromotor 71, 14..85, 39. 183, 44a. 184, 7. 195, 2. 441, 28. Barbavariis, Franciscus de —, Dr. 199, 58a. 200,12. -— Gesandter d. Hzgs. v. Mailand z. Bas. Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 61, 2 ft. 63, 25; 41». 70,19 f. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 127, 45b. 128, 82. 131, 32. 132, 15. 142, 49b. 144, 22. 151, 9. 155, 13. 199, 58a. 200, 12. | . Barcelona in Spanien, Bf. Simon Salvatoris (ep. Barchinonensis) 159, 51a. Barcii, Petrus, Archidiacon von Requena in d. Dió- zese Cuenza 132, 30. Bardo s. Segorbe. Bardowieck, Propst s. Gerwini. Barnabas 439, 32. Barsabee in Palästina 437, 45. Basel (Bassel, Basilea), Bf. Friedrich Zu-Rhein 1437 bis 14518 88, 24 f. 251, 13 f. — Freie Stadt (civitas Basiliensis, locus B., stat von B., als Ortsangabe) 6, 19-90, 29 passim. 99, 19 bis 104, 17 passim. 121, 29. 136, 28. 137, 8; 23. 142, 54a-149, 51 passim. 152, 37; 46. 154, 8-168, 22 passim. 172, 35-205, 27 passim. 218, 21; 26. 219, 41. 220, 40a. 221, 47». 222, 10. 223, 20 fi. 224, 13; 37a. 225, 30. 229, 8 ff. 232, 26. 234, 14. 236, M. 237, 9. 240, 21. 242, 27. 244, 18; 40. 245, 13. 250, 33. 251, 15. 257,35. 260, 18. 261, 14. 280, 22. 281, 5la. 282, 48a. 283, 20. 284, 43b; 47b. 285, 14; 32. 287, 18; 20; 29; 31; 54a. 289, 15; 46». 290, 40a; 47a. 291, 3; 45a. 292, 2; 18; 39a; 43v. 203, 7; 25; 41a ff.; 49b. 294, 4; 14; 17; 25; 28; 29; 50a. 295, 26; 28. 299, 31-303, 34. 317, 7; 18. 320, 43. 324, 19. 339, 16. 347, 16. 357, 2. 359, 27. 366, 18. 378, 10. 384, 35 ff. 399, 20. 403, 2. 405, 41». 406, 11 bis 407, 43. 408, 37 ff. 413, 39. 415, 9-417, 27. 421, 53b f. 493,3 fi. 424, 4. 429, 15. 441, 25. — Freie Stadt (als Rechtsbegriff) 13, 33 ff. 14, 36a; 33». 201, 25. 231, 24. 234, 40a ff. 273, 15; 43 ff. 274, 30. 275,6. — Rat 13, 35. 14, 35a ff. 110, 46a. 163, 5. 202, 7. 213, 49a ff. Vgl. Lauffen, Ratperg, Stirlin, Wiler, Zeigler. — Bürgermeister 13, 35 f. 14, 6. — Bürger 162, 14; 39a f. 202, 7. 218, 38 ff. 234, 41a. 406, 20. Vgl. Offenburg, Wartenberg. — Reichsmünze 220, 32. 234, 40a f. 242, 33. — Münz- meister s. Gatz. — Schillinge 295, 35. — Städti- scher Bote 290, 1; 3; 35a. — Wirt zu der Kro- nen 222, 14 f£. — Wirt Konrads v. Weinsberg 295, 23; 260; 44a. Vgl. Hewpt. — Münster (ecclesia major) 58, 43a. 70, 1. — Dessen Kanonikerchor 49, 17. 159, 29; 46a. 160, 7. — Dessen Kapitels- raum 160, 36. 162, 23. 183, 28; 41a. 199, 21a. 304, 9; 11. 302, 33; 35. 364, 24. — Domdekan ' g Wiler. — ‘Meister zum Kirchenbau 414, 46a. — St. Peter 59, 25a. — Predigerkloster (apud s. Dominicum) 33, 47b. 49,15. — Franziskaner- ' kloster 304, 2. — St. Stephan, Abt 414, 27b. — Geistliche Kollegien 163, 2. 417, 7. — Klerus u. Volk 417, 25; 28. — Spielverbot in B. 24, 45. — Pest (das sterben) 63, 33b. 149, 15. 201, 14. 237, 5; 31a f. 243, 4. 244, 44. 302, 25. 303, 27. 350, 3 ff. 360, 6. 406, 19; 33; 38. 407, 41. 408, 49. — Klein- Basel (Basilea minor, parva) 27, 21. 60, 21. Basel, Konzil, Konzilsmitglieder (sanctum concilium, s. synodus, patrum cetus, conzillio, patres, paterni- tates, supposita, membra) 6, 7-89, 18 passim. 90, 46. 91, 12. 94, 42». 96, 38-208, lla passim. 215, 11. 217, 18; 29; 32. 218, 29-919, 30; 37. 220, 37a ff. 221, 19-223, 12. 229, 6ff. 231, 17-232, 15. 232, 39-237, 9; 55a ff. 239, 22. 240, 12 fi. 241, 49. 242, 1-246, 7 passim. 278, 9-283, 13 ff. 285, 9. 286, 12. 288, 48b. 291, 2; 32; 42a; 48Dbf. 292, 22. 293, 6; 41a. 294, 45a. 295, 8. 299, 37 ff. 300, 24 ff. 303, 33 ff. 312, 30-390, 8 ff. passim. 392, 18-394, 57b. 399, 26-423, 2 ff. passim. 424,5. 425, 48a. 499, 18-439, 17 ff. passim. 441, 2. — Konzilsmit- glieder s. Deputationen; ferner: Andreas, Bald-
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 459 317, 12. 331,43. 392, 17. 393, 8. — Beobachter d. Konzils auf dem Frankfurter Tag 415, 5; 56b. Baden nw. v. Zürich 30, 51a. Baden, Land 228, 14. — Markgraf Jakob I. 1431-1453, seit 1437 auch Gf. v. Sponheim 88, 26. 202, 13. 219, 42. 223, 32; 34 ff. ; 40. 224, 3. 225, 36. 228, 13. 250, 13; 21 fi; 44a. 260, 10. 267, 14; 35. 272, 45 f. 273, 38 ff. 274, 1; 9; 18 £.; 56. 275, 11. 290, 8. 293, 9 f.; 50a. — Räte 228, 13. 273, 40. 274, 25; 34. — Die alte Mark- gräfin 238, 3. — Juden 207, 22 ft. 293, 8 fi. ; 47. — Baden, Stadt 285, 23. i| Baiern (Bayren, Beyern), Land und Leute 212, 35. 290, 11. 249, 9. 263, 49». 405, 50b. — Herzöge 242, 18. — Gesandte z. Bas. Konzil 58, 38a. — Hzg. Ernst v. München 1397-1438: 4277, 24 ff. — Hzg. Wilhelm v. München, Bruder des Vorigen 1397-1435, Protektor des Baseler Konzils 150, 42. — Hzg. Albrecht IIL. d. Fromme v. München, Gf. zu Vohburg, Sohn Hzg. Ernsts, 1438-1460: 212, 39. 238, 13; 40. 260, 2 f. 263, 33; 41» ff. 264, 48a; 37». 427, 23 ft. — Rite 427, 26. — Juden 238, 13; 40. 240, 2. 263, 32; 44» ft. 264, 2 ff. — Hzg. Heinrich IV. d. Reiche v. Landshut 1393 bis 1450: 260, 4. 418, 23. 419, 23 f. 427, 21 ff. — Hzg. Ludwig VIL d. Gebartete v. Ingolstadt 1413-1477: 25, 4. 260, 3. 279, 35 (?). 306, 3; 44. 320, 13. 405, 33 ff. ; 47»; 46». — Hzg. Ludwig VIII. d. Hócker, Sohn Ludwigs VII. 1443-1445: 25, 4. 260, 3. 320, 14. 405, 33 ff. ; 46b. Balaam, alttestamentl. Wahrsager 438, 33. Baldwini, Michael, procurator fidei d. Baseler Kon- zils 183, 44a. Balga (die Balge) in Ostpreußen, Deutschordens- komturei 255, 3. Bamberg (Babenberg, Bobenberg), Diózese 243, 27. Vgl. Rumenfels. — Territorium 242, 22. 243, 25. — Stadt 242, 50a. — Bf. Anton v. Rotenhahn 1431-1459: 212, 37. 242, 21 f. 243, 25. 257, 7. 260, 22 f. 279, 18 f. 426, 5; 281. — Chorherren v. St. Stephan 257, 8. — Meister Jacob Rabbi 291, 27 ff. ; 42b. Barardi (Berardi) Hugo, mag., Konzilspromotor 71, 14..85, 39. 183, 44a. 184, 7. 195, 2. 441, 28. Barbavariis, Franciscus de —, Dr. 199, 58a. 200,12. -— Gesandter d. Hzgs. v. Mailand z. Bas. Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 61, 2 ft. 63, 25; 41». 70,19 f. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 127, 45b. 128, 82. 131, 32. 132, 15. 142, 49b. 144, 22. 151, 9. 155, 13. 199, 58a. 200, 12. | . Barcelona in Spanien, Bf. Simon Salvatoris (ep. Barchinonensis) 159, 51a. Barcii, Petrus, Archidiacon von Requena in d. Dió- zese Cuenza 132, 30. Bardo s. Segorbe. Bardowieck, Propst s. Gerwini. Barnabas 439, 32. Barsabee in Palästina 437, 45. Basel (Bassel, Basilea), Bf. Friedrich Zu-Rhein 1437 bis 14518 88, 24 f. 251, 13 f. — Freie Stadt (civitas Basiliensis, locus B., stat von B., als Ortsangabe) 6, 19-90, 29 passim. 99, 19 bis 104, 17 passim. 121, 29. 136, 28. 137, 8; 23. 142, 54a-149, 51 passim. 152, 37; 46. 154, 8-168, 22 passim. 172, 35-205, 27 passim. 218, 21; 26. 219, 41. 220, 40a. 221, 47». 222, 10. 223, 20 fi. 224, 13; 37a. 225, 30. 229, 8 ff. 232, 26. 234, 14. 236, M. 237, 9. 240, 21. 242, 27. 244, 18; 40. 245, 13. 250, 33. 251, 15. 257,35. 260, 18. 261, 14. 280, 22. 281, 5la. 282, 48a. 283, 20. 284, 43b; 47b. 285, 14; 32. 287, 18; 20; 29; 31; 54a. 289, 15; 46». 290, 40a; 47a. 291, 3; 45a. 292, 2; 18; 39a; 43v. 203, 7; 25; 41a ff.; 49b. 294, 4; 14; 17; 25; 28; 29; 50a. 295, 26; 28. 299, 31-303, 34. 317, 7; 18. 320, 43. 324, 19. 339, 16. 347, 16. 357, 2. 359, 27. 366, 18. 378, 10. 384, 35 ff. 399, 20. 403, 2. 405, 41». 406, 11 bis 407, 43. 408, 37 ff. 413, 39. 415, 9-417, 27. 421, 53b f. 493,3 fi. 424, 4. 429, 15. 441, 25. — Freie Stadt (als Rechtsbegriff) 13, 33 ff. 14, 36a; 33». 201, 25. 231, 24. 234, 40a ff. 273, 15; 43 ff. 274, 30. 275,6. — Rat 13, 35. 14, 35a ff. 110, 46a. 163, 5. 202, 7. 213, 49a ff. Vgl. Lauffen, Ratperg, Stirlin, Wiler, Zeigler. — Bürgermeister 13, 35 f. 14, 6. — Bürger 162, 14; 39a f. 202, 7. 218, 38 ff. 234, 41a. 406, 20. Vgl. Offenburg, Wartenberg. — Reichsmünze 220, 32. 234, 40a f. 242, 33. — Münz- meister s. Gatz. — Schillinge 295, 35. — Städti- scher Bote 290, 1; 3; 35a. — Wirt zu der Kro- nen 222, 14 f£. — Wirt Konrads v. Weinsberg 295, 23; 260; 44a. Vgl. Hewpt. — Münster (ecclesia major) 58, 43a. 70, 1. — Dessen Kanonikerchor 49, 17. 159, 29; 46a. 160, 7. — Dessen Kapitels- raum 160, 36. 162, 23. 183, 28; 41a. 199, 21a. 304, 9; 11. 302, 33; 35. 364, 24. — Domdekan ' g Wiler. — ‘Meister zum Kirchenbau 414, 46a. — St. Peter 59, 25a. — Predigerkloster (apud s. Dominicum) 33, 47b. 49,15. — Franziskaner- ' kloster 304, 2. — St. Stephan, Abt 414, 27b. — Geistliche Kollegien 163, 2. 417, 7. — Klerus u. Volk 417, 25; 28. — Spielverbot in B. 24, 45. — Pest (das sterben) 63, 33b. 149, 15. 201, 14. 237, 5; 31a f. 243, 4. 244, 44. 302, 25. 303, 27. 350, 3 ff. 360, 6. 406, 19; 33; 38. 407, 41. 408, 49. — Klein- Basel (Basilea minor, parva) 27, 21. 60, 21. Basel, Konzil, Konzilsmitglieder (sanctum concilium, s. synodus, patrum cetus, conzillio, patres, paterni- tates, supposita, membra) 6, 7-89, 18 passim. 90, 46. 91, 12. 94, 42». 96, 38-208, lla passim. 215, 11. 217, 18; 29; 32. 218, 29-919, 30; 37. 220, 37a ff. 221, 19-223, 12. 229, 6ff. 231, 17-232, 15. 232, 39-237, 9; 55a ff. 239, 22. 240, 12 fi. 241, 49. 242, 1-246, 7 passim. 278, 9-283, 13 ff. 285, 9. 286, 12. 288, 48b. 291, 2; 32; 42a; 48Dbf. 292, 22. 293, 6; 41a. 294, 45a. 295, 8. 299, 37 ff. 300, 24 ff. 303, 33 ff. 312, 30-390, 8 ff. passim. 392, 18-394, 57b. 399, 26-423, 2 ff. passim. 424,5. 425, 48a. 499, 18-439, 17 ff. passim. 441, 2. — Konzilsmit- glieder s. Deputationen; ferner: Andreas, Bald-
Strana 460
460 wini, Barardi, Belluga, Benheim, Bernardus, de Colle, Germanus, Hermanni, Jaiquier, Judeis, Ju- venis, Lützel, Quintini, Slecinrode, Wilhelm ; dann auch: Konzilsbeamte, Notare. — Bezeichnungen P. Eugens f. d, Bas, Konzil: Basilienses 99, 11 £ 100, 32. 103, 39. 104, 2. 158, 22. 159, 8. 181, 13; 18, 320. 24; 30. illi de Basilea (die von B.) 99, 14. 163, 31. (patres) existentes Basilee (in Basilea) 86, 12. 103, 7. 162, 2. qui in B. remanserunt 73, 34, congregati Basilee 43, 16. 309, 20 f. heretici et scismatici Basilee congregati 408, 2. hostes fidei Christiane 43, 17. congregacio Basiliensis 158, 23. conventus quidam loci Basiliensis 157, 5la. ini- quorum perfida synagoga 43, 16. 51, 30. 81, 41. Bezeichnet als: pfaflen und conciliumlut 231, 25. — Sessionen (allg.) 46, 16. 49, 13. 70, 7. 349, 6. — Der liber omnium sessionum v. April 1439: 143, 17. — I. Sess. 14. Dez. 1431: Abhaltung und Autorität der Konzilien 111, 7 m. 349, 1. 389, 27f. 432, 20; 5la fi. — 2, Sess. 15. Febr. 1432: Rechtmäßigkeit d. Konzils 27, 42, 35, 12. 38, 29 f. 42, 25f.; 32. 46, 4. 79, 5. 148, 8. 182, 27 f. 349, 1. 400,32. — 4. Sess. 20. Juni 1432, 3. Dekr.: Papstwahl 28,2. 4. Dekr.: Kren- tion von Kardinślen 28, 2. 57, 10. — 7. Sess. 6. Nov. 1432: Papstwahl 28, 2. — 8, Sess. 18. Dez. 1432, 2. Dekr.: Ungiiltigkeit eines konkurrieren- den Konzils 39, 34. 42, 25 f. 43, 10. 45, 33. 80, 8. 154, 40b. 381, 44 f. 402, 24; 34. 410,41. 3. Dekr.: Entfremdung d. Kirchengutes durch d. Papst 76, 30. —11. Sess. 27. April 1433, 1. Dekr. : Teilnahme d. Papstes an dem Allg. Konzil 48, 35. 80, 20. 81,9. 2. Dekr.: Ungiltigkeit d. pi.pstl. Verbotes, das Allgem. Konzil zu besuchen 46,3. 3. u. 4. Dekr. Auflösung bzw. Verlegung des Allg. Konzils 28, 4f.;34. 35,17. 42, 25£.; 32. 45,33. 150, 18. 347, ś8. 433, 3f. 5. Dekr.: Ansetzung eines neuen Konzils 28, 4 f.; 34. 349,12. 8. Dekr.: Ungiltig- keit des pipstl. Verbots, das Baseler Konzil zu besuchen 84, 25. — 12, Sess. 13. Juli 1433, 1. Dekr. Mahnung d. Papstes 35, 20. 81, 13. 2. Dekr. : Freie Wahl d. Bischófe u. Abte 104, 32. 321, 24. — 13. Sess. 11. Sept. 1433, 1. Dekr. : Aufschub d. Sus- pension 50, 28. 150, 44. 2. Dekr.: Aufhebung d. päpstl. Maßnahmen 46, 4. — 14. Sess, 7. Nov. 1433: Widerruf d. Auflósung d. Konzils 42, 45a. 46, 5. — 15. Sess. 26. Nov. 1433: Provinzial- w. Diózesansynoden 111, 27. — 16. Sess. 5. Febr. 1434: Adhirenz d. Papstes 36, 12. 43, 36. 76, 37. 304, 5. — 17. Sess. 26. April 1434: Geschiftsord- nung d. Konzils 27, 42. 28, 1. — 19. Sess. 7. Sept. 1434, 1. Dekr.: Abmachungen mit den Griechen 16, 38. 18,30. 20,9f. 22,35. 32,15. 36,214. 37, 1ff. 49, 36f. 67,15. 77, 29f. 79, 40. 80, 6. 126, 14. 150, 17. 2. Dekr.: Juden u. Neugetaufte 111, 29. — 20. Sess. 22. Jan. 1435, 1.-4, Dekr.: Reform 111, 31-36. — 21. Sess. 9. Juni 1435, 1. Dekr.: Annaten 46, 32. 76, 27 £. 97, 4 ft. 106, 38 ff. 111, 37 ff. 145, 37. 352, 22; 29. 2. Dekr.: Besitz kirchl. Pfründen 111, 41 ff. 402, 3 £. 3. bis Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 11. Dekr.: Reformen 112, 2-11. — 23. Sess. 25. März 1436, 2. u. 3. Dekr.: Eid des Papstes 44, 5. 430, 1. 4. Dekr.: Ernennung v. Kardinälen 57, 10. 77, 2. 112,12 f, 5, Dekr.: kirchl. Wahlfrei- heit 46, 31. 112,13. 352, 22. 6.Dekr.: Aufhebung d. Reservationen 77, 3. 112, 15. 352, 22, 7. Dekr.: Aufhebung einer Clementine 112, 19 f. — 24, Sess, 14. Aug. 1436: GriechenablaB 77, 33. — 25. Sess. 7. Mai 1437, Majorititsdekret: Ort d. Unions. konzils u. Griechenzehnt 16, 40. 21,5f. 27, 20. 17, 29. 107, 32 f. 145, 8. 185, 33. Minorititsdekret 39, 2; 43a, 78, 32. 80, 5. 87, 16. 143, 10. 152, 55. — 26. Sess. 31. Juli 1437: Citation d. Papstes 37, 12. 48,8. 78,18. 79,18. 84,41. 143,7. 245, 42, 301, 19. 302, 19. 357, 15. 362, 8. 400, 9; 45. 403, 19. 404, 3. — 27. Sess. 27. Sept. 1437, 1. Dekr.: Ungiiltigkeit v. Kardinalsernennungen 401, 20 £. 2. Dekr.: Nichtigkeit d. Minorititsdekrets 78, 33. — 28. Sess. 1. Okt, 1437: Kontumazerklirung über Papst Eugen 80, 1. — 29. Sess. 12. Okt. 1437: Ungiltigkeit d. Verlegung d. Konzils nach Ferrara u. Androhung d. Suspension (sog. Monitorium) 42, 34. 80, 17. 303, 41. 400, 13. 403, 22 ff.; 44. — 30. Sess. 23. Dez. 1437: Abend- mahl 38, 22. 112, 21 f. — 31. Sess, 24. Jan. 1438, 1. u. 2. Dekr.: Verfahren in kirchlichen Streit- fällen, Verleihung geistlicher Pfründen 77, 3 £. 112, 23 ff. 282, 28. 352, 23. 3. Dekr.: Suspension P. Eugens 20, 32 ff. 21, 7. 29, 28. 32, 36 fi. 47, 40. 62, 26. 65, 5; 8 ff. 67, 341. 80, 15; 38. 81, 21. 84, 16 ft.; 43. 89, 17. 107, 31. 108, 11. 111, 2f. 124, 5. 143, 7. 145, 8. 146, 49. 181, 33. 189, 38. 301, 24. 303, 41. 320, 35. 364, 40. 403, 33 £.; 40 ft. 404, 5. 432, 7. — 33. Sess. 16. Mai 1439: tres veritates fidei 159, 28-163, 2 ff. passim. 164, 16 ff. 177, 8. 218, 30; 32; 41. 300, 26. 301, 39. 302, 25. 303, 42. 304, 17. 331,42. 392, 42. — 34. Sess, 25. Juni 1439: Absetzung Papst Eugens (auch Absetzung des Papstes i. allgem.) 61, 45a. 81, 24; 28. 108, 11 £. 138, 4. 198, 46a. 200, 56b. 201, 19; 29. 202, 2, 204, 44n. 205, 37. 206, 7. 224, 43». 229, 9. 232, 9f.; 39. 236, 13. 242,6. 245, 28; 39ff. 281,19; 28. 282, 21; 41. 300, 7. 302, 28. 303, 35 fi. 305, 27. 309, 22 fl.; 45a. 312, 33. 313, 42a; 52a. 314, 41. 316, 22. 320, 36. 329, 13; 17. 324, 10. 326, 47 ff. 329, 30. 331, 42. 338, 1; 26. 340, 35. 346, 36 bis 367, 16. 373, 28. 378, 35. 385, 27, 392, 21; 42. 393, 1 ff. ; 13 £. 394, 7; 29. 400, 41; 43 ff. - 404, 18 ff, 411, 26. 422, 27. 429, 21. 432, 8. — 35. Sess. 10. Juli 1439: Fort- dauer d. Konzils 319, 2. 331, 42. 392, 42. 393, 13. 405, 20 ff. 411, 27. — 37. Sess. 24. Okt.1439: Eid d. Papstes 430, 1. — 39. Sess. 17. Nov. 1439: Wahl d. Hzgs. Amadeus v. Savoyen z. Papst (Felix V.), auch Wahl d. Hzgs. i. allg. 294, 4. 295, 8. 415, 7-418, 3. 423, 1-9. 429, 18-35. Vgl. Savoyen. — Prozeß gegen Papst Eugen 21, 26. 28, 17. 40, 42 f. 51, 1. 65, 10. 68, 8. 71, 46a. 73, 9. 74, 30. 81, 29. 86, 39, 87,32. 89, 14 ff. 101, 30. 145, 34-152, 51.
460 wini, Barardi, Belluga, Benheim, Bernardus, de Colle, Germanus, Hermanni, Jaiquier, Judeis, Ju- venis, Lützel, Quintini, Slecinrode, Wilhelm ; dann auch: Konzilsbeamte, Notare. — Bezeichnungen P. Eugens f. d, Bas, Konzil: Basilienses 99, 11 £ 100, 32. 103, 39. 104, 2. 158, 22. 159, 8. 181, 13; 18, 320. 24; 30. illi de Basilea (die von B.) 99, 14. 163, 31. (patres) existentes Basilee (in Basilea) 86, 12. 103, 7. 162, 2. qui in B. remanserunt 73, 34, congregati Basilee 43, 16. 309, 20 f. heretici et scismatici Basilee congregati 408, 2. hostes fidei Christiane 43, 17. congregacio Basiliensis 158, 23. conventus quidam loci Basiliensis 157, 5la. ini- quorum perfida synagoga 43, 16. 51, 30. 81, 41. Bezeichnet als: pfaflen und conciliumlut 231, 25. — Sessionen (allg.) 46, 16. 49, 13. 70, 7. 349, 6. — Der liber omnium sessionum v. April 1439: 143, 17. — I. Sess. 14. Dez. 1431: Abhaltung und Autorität der Konzilien 111, 7 m. 349, 1. 389, 27f. 432, 20; 5la fi. — 2, Sess. 15. Febr. 1432: Rechtmäßigkeit d. Konzils 27, 42, 35, 12. 38, 29 f. 42, 25f.; 32. 46, 4. 79, 5. 148, 8. 182, 27 f. 349, 1. 400,32. — 4. Sess. 20. Juni 1432, 3. Dekr.: Papstwahl 28,2. 4. Dekr.: Kren- tion von Kardinślen 28, 2. 57, 10. — 7. Sess. 6. Nov. 1432: Papstwahl 28, 2. — 8, Sess. 18. Dez. 1432, 2. Dekr.: Ungiiltigkeit eines konkurrieren- den Konzils 39, 34. 42, 25 f. 43, 10. 45, 33. 80, 8. 154, 40b. 381, 44 f. 402, 24; 34. 410,41. 3. Dekr.: Entfremdung d. Kirchengutes durch d. Papst 76, 30. —11. Sess. 27. April 1433, 1. Dekr. : Teilnahme d. Papstes an dem Allg. Konzil 48, 35. 80, 20. 81,9. 2. Dekr.: Ungiltigkeit d. pi.pstl. Verbotes, das Allgem. Konzil zu besuchen 46,3. 3. u. 4. Dekr. Auflösung bzw. Verlegung des Allg. Konzils 28, 4f.;34. 35,17. 42, 25£.; 32. 45,33. 150, 18. 347, ś8. 433, 3f. 5. Dekr.: Ansetzung eines neuen Konzils 28, 4 f.; 34. 349,12. 8. Dekr.: Ungiltig- keit des pipstl. Verbots, das Baseler Konzil zu besuchen 84, 25. — 12, Sess. 13. Juli 1433, 1. Dekr. Mahnung d. Papstes 35, 20. 81, 13. 2. Dekr. : Freie Wahl d. Bischófe u. Abte 104, 32. 321, 24. — 13. Sess. 11. Sept. 1433, 1. Dekr. : Aufschub d. Sus- pension 50, 28. 150, 44. 2. Dekr.: Aufhebung d. päpstl. Maßnahmen 46, 4. — 14. Sess, 7. Nov. 1433: Widerruf d. Auflósung d. Konzils 42, 45a. 46, 5. — 15. Sess. 26. Nov. 1433: Provinzial- w. Diózesansynoden 111, 27. — 16. Sess. 5. Febr. 1434: Adhirenz d. Papstes 36, 12. 43, 36. 76, 37. 304, 5. — 17. Sess. 26. April 1434: Geschiftsord- nung d. Konzils 27, 42. 28, 1. — 19. Sess. 7. Sept. 1434, 1. Dekr.: Abmachungen mit den Griechen 16, 38. 18,30. 20,9f. 22,35. 32,15. 36,214. 37, 1ff. 49, 36f. 67,15. 77, 29f. 79, 40. 80, 6. 126, 14. 150, 17. 2. Dekr.: Juden u. Neugetaufte 111, 29. — 20. Sess. 22. Jan. 1435, 1.-4, Dekr.: Reform 111, 31-36. — 21. Sess. 9. Juni 1435, 1. Dekr.: Annaten 46, 32. 76, 27 £. 97, 4 ft. 106, 38 ff. 111, 37 ff. 145, 37. 352, 22; 29. 2. Dekr.: Besitz kirchl. Pfründen 111, 41 ff. 402, 3 £. 3. bis Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 11. Dekr.: Reformen 112, 2-11. — 23. Sess. 25. März 1436, 2. u. 3. Dekr.: Eid des Papstes 44, 5. 430, 1. 4. Dekr.: Ernennung v. Kardinälen 57, 10. 77, 2. 112,12 f, 5, Dekr.: kirchl. Wahlfrei- heit 46, 31. 112,13. 352, 22. 6.Dekr.: Aufhebung d. Reservationen 77, 3. 112, 15. 352, 22, 7. Dekr.: Aufhebung einer Clementine 112, 19 f. — 24, Sess, 14. Aug. 1436: GriechenablaB 77, 33. — 25. Sess. 7. Mai 1437, Majorititsdekret: Ort d. Unions. konzils u. Griechenzehnt 16, 40. 21,5f. 27, 20. 17, 29. 107, 32 f. 145, 8. 185, 33. Minorititsdekret 39, 2; 43a, 78, 32. 80, 5. 87, 16. 143, 10. 152, 55. — 26. Sess. 31. Juli 1437: Citation d. Papstes 37, 12. 48,8. 78,18. 79,18. 84,41. 143,7. 245, 42, 301, 19. 302, 19. 357, 15. 362, 8. 400, 9; 45. 403, 19. 404, 3. — 27. Sess. 27. Sept. 1437, 1. Dekr.: Ungiiltigkeit v. Kardinalsernennungen 401, 20 £. 2. Dekr.: Nichtigkeit d. Minorititsdekrets 78, 33. — 28. Sess. 1. Okt, 1437: Kontumazerklirung über Papst Eugen 80, 1. — 29. Sess. 12. Okt. 1437: Ungiltigkeit d. Verlegung d. Konzils nach Ferrara u. Androhung d. Suspension (sog. Monitorium) 42, 34. 80, 17. 303, 41. 400, 13. 403, 22 ff.; 44. — 30. Sess. 23. Dez. 1437: Abend- mahl 38, 22. 112, 21 f. — 31. Sess, 24. Jan. 1438, 1. u. 2. Dekr.: Verfahren in kirchlichen Streit- fällen, Verleihung geistlicher Pfründen 77, 3 £. 112, 23 ff. 282, 28. 352, 23. 3. Dekr.: Suspension P. Eugens 20, 32 ff. 21, 7. 29, 28. 32, 36 fi. 47, 40. 62, 26. 65, 5; 8 ff. 67, 341. 80, 15; 38. 81, 21. 84, 16 ft.; 43. 89, 17. 107, 31. 108, 11. 111, 2f. 124, 5. 143, 7. 145, 8. 146, 49. 181, 33. 189, 38. 301, 24. 303, 41. 320, 35. 364, 40. 403, 33 £.; 40 ft. 404, 5. 432, 7. — 33. Sess. 16. Mai 1439: tres veritates fidei 159, 28-163, 2 ff. passim. 164, 16 ff. 177, 8. 218, 30; 32; 41. 300, 26. 301, 39. 302, 25. 303, 42. 304, 17. 331,42. 392, 42. — 34. Sess, 25. Juni 1439: Absetzung Papst Eugens (auch Absetzung des Papstes i. allgem.) 61, 45a. 81, 24; 28. 108, 11 £. 138, 4. 198, 46a. 200, 56b. 201, 19; 29. 202, 2, 204, 44n. 205, 37. 206, 7. 224, 43». 229, 9. 232, 9f.; 39. 236, 13. 242,6. 245, 28; 39ff. 281,19; 28. 282, 21; 41. 300, 7. 302, 28. 303, 35 fi. 305, 27. 309, 22 fl.; 45a. 312, 33. 313, 42a; 52a. 314, 41. 316, 22. 320, 36. 329, 13; 17. 324, 10. 326, 47 ff. 329, 30. 331, 42. 338, 1; 26. 340, 35. 346, 36 bis 367, 16. 373, 28. 378, 35. 385, 27, 392, 21; 42. 393, 1 ff. ; 13 £. 394, 7; 29. 400, 41; 43 ff. - 404, 18 ff, 411, 26. 422, 27. 429, 21. 432, 8. — 35. Sess. 10. Juli 1439: Fort- dauer d. Konzils 319, 2. 331, 42. 392, 42. 393, 13. 405, 20 ff. 411, 27. — 37. Sess. 24. Okt.1439: Eid d. Papstes 430, 1. — 39. Sess. 17. Nov. 1439: Wahl d. Hzgs. Amadeus v. Savoyen z. Papst (Felix V.), auch Wahl d. Hzgs. i. allg. 294, 4. 295, 8. 415, 7-418, 3. 423, 1-9. 429, 18-35. Vgl. Savoyen. — Prozeß gegen Papst Eugen 21, 26. 28, 17. 40, 42 f. 51, 1. 65, 10. 68, 8. 71, 46a. 73, 9. 74, 30. 81, 29. 86, 39, 87,32. 89, 14 ff. 101, 30. 145, 34-152, 51.
Strana 461
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 160, 16. 161, 44a. 172, 17. 173, 32; 36; 46. 175, 46. 182, 3; 12; 42. 183, 2. 185, 10. 195, 9; 23. 197, 48». 198, 18; 44a. 199, 16; 50». 200, 2; 24; 55a. 201, 5. 205, 37; 43. 206, 31. 207, 21; 37. 208, 15а #.; 20». 300, 3. 301, 22 f. 302, 9; 18. 312, 32. 316, 24 ff. 321, 32. 361, 2; 28; 38. 362, 68; 21#. 364, 36. 365, 25. 371, 26. 432, T. — Die 8 proposiciones; Superiorität des Konzils u. Häresie P. Eugens 144, 4. 160, 18. 304, 4 ft. 316, 37. 393, 14. — Die 5 conclusiones v. 23. Juni 1439: 302, 23. 393,1. — Wahl eines neuen Papstes 138, 5. 201, 30. 202, 2. 232, 3. 233, 16. 240, 12 ff. 242, 2; 6. 243, 6 ff. ; 45a; 53a, 244, 14; 32 ff. 245, 32 ff. ; 41. 314, 42. 318, 46. 335, 45 f. 343, 19. 394, 48. 406, 35. 407, 14 £.; 54a. 408, 40 ff. 414, 25a. — Synodalschreiben v. 21. Jan. 1432: 355, 34. — Desg]. ,,Cogitanti v. 3. Sept. 1432: 35, 10; 22; 36. 39, 6. 47, 5. 55, 9. 147, 42. 369, 23. 382, 5. — Desgl. ,,Speravit hactenus““ v. 16. Juni 1433: 35, 22. 42, 40a. 79, 29 fi. 193, 1. 372, 5. 382, 5. — Desgl. v. 2. Juli 1439: 301, 18. — Bulle gegen den Wucher der Juden 263, 45b f. — Ernennung von Kardinälen 240, 12 fi. — Generalkongregationen (gemeines concilio, ge- meine sampnung) 8, 9; 34. 13, 43. 15, 7; 37. 21, 41. 23, 34. 28, 1. 30, 43. 31, 23. 33, 9. 34, 42a. 37, 21. 38, 17. 40, 39. 43, 9. 46, 11 f. 49, 13. 56, 24, 577, 46v. 58, 44a. 59, 51a. 61, 30; 46». 64, 25; 40. 65, 39. 67, 27. 69, 36. 70, 7. 72, 53b. 73, 5. 74, 46a. 85, 31; 33; 47a. 86, 32. 88, 4la. 101, 29. 115, 1. 122, 6. 147, 4. 153, 50a. 154, 48a. 159, 27; 47a. 160, 24; 50a. 161, 17. 162, 10. 163,. 361. 164, 22; 27; 39a. 165, 17; 34a; 46a. 168, 24. 172, 17. 177, 13. 181, 22; 42b. 184, 18a; 35». 185, 12. 194,35; 43. 195,11; 37b; 49» f, 196, l. 198, 23; 48a. 199, 1; 19a. 200, 10; 55b. 201, 6 f.; 43; 47a; 46b. 208, 15b. 218, 29 ff.; 39. 304, 7; 16. 313, 38a. 356, 8; 38. 362, 28-363, 7; 24. 364, 3. 383, 42. 384, 5. | 407, 8; 11. 414, 28a; 31b. 420, 50a. — Stuhl K. Albrechts i. d. Gen.-Kongr. 58, 50a. — Depu- tationen 11, 41. 14, 27. 27, 43. 30, 25; 38. 31, 26. 46, 34. 49, 13; 30. 64, 40. 65, 48b. 66, 38a; 43a; 5la. 71, 37a; 52a. 73, 6; 27. 84, 3. 89, 16 ff.; 24. - 160, 27; 53b. 165, 6; 34a. 168, 55a. 179, 41. 183, ' B6bf. 184, 14a. 198, 9; 23. 204, 37 ; 39. 240, 13. 302, 41. 304, 7-13. 363, 10-16; 26. 414, 24». — Depu- tacio pro communibus 33, 40 f. 63, 27; 46». 68, 15 £. 73, 52a. 89, 27. 160, 53». 168, 49a. 414, 50a. 441, 28 ff. Mitglieder: Abondance, Aquileja, Ba- chenstein, Burgos, Catania, Chessneloti, Christiani, Dona, Insula, Konstanz (Wilhelm v.), Lau- sanne, Loyseleur, Lübeck, Lyon, Pulchripatris, Trilhia, Vich, Volrat. Schreiber d. Dep. s. Higlin. — Deputacio fidei 63, 17; 35a. 66, 44». 68, 15. 168, 56a. 441, 37. Mitglieder: Aleman, Amici, Courcelles, Dax, Embrun, Grenoble, Grosseto, Hugonis, Mailand (Erzbischof), Segovia, Serra, Siena (Enea), Stojkovich, Valasci, Viseu, Win- 183, 52a; 52b. v 461 ecken. — Dep. pro pace 30, 18. 63, 27. 68, 15 f. 75, 41. 168, 56a. Mitglieder: Augsburg (Bischot), Barcelona, Conques, Genf, Gerona, Gerwini, Pa- lermo, Pansar, Parma, Segorbe. — Deputacio re- -formatorii 63, 17. 68, 15. Mitglieder: Albenga, Bonifilit; Вова, Cuenza, Dundrainan, Evreux, Friesheimer, Marseille, Pontanus, Rotella, Rüdes- heim, Sabrevoys, Tours. — Zwólferausschuf) 30, 44 f. 89, 24. 168, 50a. 183, 54b. Als domini de stabilimento bezeichnet 414, 52a ff. —Theologen- kolleg (collegium magistrorum) 148, 21. 304, 2f. — Papstwähler 417, 4f.; 32; 36. — Ausschuss (Kommission, deputati) 1436: 45, 1 f. — Desgl. zu Verhandlungen mit den Franzós. Gesandten Dez. 1438: 8, 46a. 34, 55a. — Desgl. mit den Deutschen u. Franzós. Gesandten Dez. 1438 u. Jan. 1439: 15, 24; 53a. 19, 44a. 283, 32 ff., 24, 18 ft. 25,6ff.; 10; 40; 46a. 30, 12. 31,2; 19 ff.; 38, 46a. 32, 41. 33, 16. 34, 3; 13b; 85b. 41, 11; 34, 45,12. 47,1; 6. 60, 43aff. 61, 54a. 63, 37a. 65, 31. 66, 42a fi. 67, 23 ff.; 45. 71, 38a. 441, 41. Mitglieder: Aquileja, Courcelles, Dundrainan, Hugonis, Lyon, Palermo, Pansar, Pontanus, Se- govia, Stojkovich. — UnterausschuB 31. Dez. 1438: 30, 31. 31, 5. 33, 39; 53a. 34, 35b; 46b. 51, 7. — Desgl. mit den fürstl. Gesandten Febr. 1439: 65, 50b. 72, 35; 42. 73, 24. 82, 36. 83, 4; 7. 85, 48». Mitglieder: Lausanne, Lyon, Vich. — Desgl. zur Entgegennahme der Mainzer Vor- schlàge 11. Mai 1439: 160, 28; 36 fi; 51». 161, 54a. 164, 43a. 165, 20. 166, 1; 23b. 171, 12. 177, 13. 200,8f. 362,341. Mitglieder: d. Konzilsge- sandtennach Mainz ; ferner Dona, Insula, K onstanz (Wilhelm v.), Lausanne. — Desgl. zu Verhand- lungen mit den Europiischen Gesandten 23. Mai bis 6. Juni 1439: 168, 51a; 37b. 183, 22-186, 16. 363, 2; 25. 364, 10; 20; 33. 365, 19. Mitglieder: Abondance, Amici, Andreas, Arles, Baldwini, Barardi, Bonifilii, Courcelles, Cuenza, Dieulefist, Dona, Dundrainan, Genf, Germanus, Gerwini, Grenoble, Hüglin, Hugonis, Insula, Konstanz (Wilhelm v.), Lausanne, Lützel Marseille, Nico- laus, Pivani, Rotella, Segovia, Slecinrode, Trilhia. — Desgl. in d. Deutschordenssache 303, 26 f. — Nationen 84, 2. 146, 46. — Germanische Nation 15, 9; 28; 33; 49a. 146, 47. 160, 56». 202, 7. 232, 10. 242, 10. 244, 32f. 279, 22. 280, 24; 35 f. 299, 80 ff. 312, 29. 407, 22. Präsident 300, 21. Vgl. Aquileja. Thesaurar s. Friesheimer. Mit- glieder 300, 21 f. Vgl. Gerwini, Konstanz (Wil- helm v.) Lübeck, Winecken. Gesandter zu K. Albrecht Sommer 1439 s. Lübeck. Abgeord- nete in Sachen Griechenablafgelder 242, 10. Vgl. Christiani. Kanzleibeamter s. Volrat. — Galli- kanische Nation (Franzosen) 160, 54». 240, 27. 244, 34. Vgl. Frankreich. — Italienische Nation (Ytalici) 160, 55b. 163, 4. — Spanische Nation (die Spaniol) 160, 56D. 244, 34. — Mitglieder aus den Romanischen Vólkern 244, 34. — Aragonier s. Aragon. — Mailünder s. Mailand.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 160, 16. 161, 44a. 172, 17. 173, 32; 36; 46. 175, 46. 182, 3; 12; 42. 183, 2. 185, 10. 195, 9; 23. 197, 48». 198, 18; 44a. 199, 16; 50». 200, 2; 24; 55a. 201, 5. 205, 37; 43. 206, 31. 207, 21; 37. 208, 15а #.; 20». 300, 3. 301, 22 f. 302, 9; 18. 312, 32. 316, 24 ff. 321, 32. 361, 2; 28; 38. 362, 68; 21#. 364, 36. 365, 25. 371, 26. 432, T. — Die 8 proposiciones; Superiorität des Konzils u. Häresie P. Eugens 144, 4. 160, 18. 304, 4 ft. 316, 37. 393, 14. — Die 5 conclusiones v. 23. Juni 1439: 302, 23. 393,1. — Wahl eines neuen Papstes 138, 5. 201, 30. 202, 2. 232, 3. 233, 16. 240, 12 ff. 242, 2; 6. 243, 6 ff. ; 45a; 53a, 244, 14; 32 ff. 245, 32 ff. ; 41. 314, 42. 318, 46. 335, 45 f. 343, 19. 394, 48. 406, 35. 407, 14 £.; 54a. 408, 40 ff. 414, 25a. — Synodalschreiben v. 21. Jan. 1432: 355, 34. — Desg]. ,,Cogitanti v. 3. Sept. 1432: 35, 10; 22; 36. 39, 6. 47, 5. 55, 9. 147, 42. 369, 23. 382, 5. — Desgl. ,,Speravit hactenus““ v. 16. Juni 1433: 35, 22. 42, 40a. 79, 29 fi. 193, 1. 372, 5. 382, 5. — Desgl. v. 2. Juli 1439: 301, 18. — Bulle gegen den Wucher der Juden 263, 45b f. — Ernennung von Kardinälen 240, 12 fi. — Generalkongregationen (gemeines concilio, ge- meine sampnung) 8, 9; 34. 13, 43. 15, 7; 37. 21, 41. 23, 34. 28, 1. 30, 43. 31, 23. 33, 9. 34, 42a. 37, 21. 38, 17. 40, 39. 43, 9. 46, 11 f. 49, 13. 56, 24, 577, 46v. 58, 44a. 59, 51a. 61, 30; 46». 64, 25; 40. 65, 39. 67, 27. 69, 36. 70, 7. 72, 53b. 73, 5. 74, 46a. 85, 31; 33; 47a. 86, 32. 88, 4la. 101, 29. 115, 1. 122, 6. 147, 4. 153, 50a. 154, 48a. 159, 27; 47a. 160, 24; 50a. 161, 17. 162, 10. 163,. 361. 164, 22; 27; 39a. 165, 17; 34a; 46a. 168, 24. 172, 17. 177, 13. 181, 22; 42b. 184, 18a; 35». 185, 12. 194,35; 43. 195,11; 37b; 49» f, 196, l. 198, 23; 48a. 199, 1; 19a. 200, 10; 55b. 201, 6 f.; 43; 47a; 46b. 208, 15b. 218, 29 ff.; 39. 304, 7; 16. 313, 38a. 356, 8; 38. 362, 28-363, 7; 24. 364, 3. 383, 42. 384, 5. | 407, 8; 11. 414, 28a; 31b. 420, 50a. — Stuhl K. Albrechts i. d. Gen.-Kongr. 58, 50a. — Depu- tationen 11, 41. 14, 27. 27, 43. 30, 25; 38. 31, 26. 46, 34. 49, 13; 30. 64, 40. 65, 48b. 66, 38a; 43a; 5la. 71, 37a; 52a. 73, 6; 27. 84, 3. 89, 16 ff.; 24. - 160, 27; 53b. 165, 6; 34a. 168, 55a. 179, 41. 183, ' B6bf. 184, 14a. 198, 9; 23. 204, 37 ; 39. 240, 13. 302, 41. 304, 7-13. 363, 10-16; 26. 414, 24». — Depu- tacio pro communibus 33, 40 f. 63, 27; 46». 68, 15 £. 73, 52a. 89, 27. 160, 53». 168, 49a. 414, 50a. 441, 28 ff. Mitglieder: Abondance, Aquileja, Ba- chenstein, Burgos, Catania, Chessneloti, Christiani, Dona, Insula, Konstanz (Wilhelm v.), Lau- sanne, Loyseleur, Lübeck, Lyon, Pulchripatris, Trilhia, Vich, Volrat. Schreiber d. Dep. s. Higlin. — Deputacio fidei 63, 17; 35a. 66, 44». 68, 15. 168, 56a. 441, 37. Mitglieder: Aleman, Amici, Courcelles, Dax, Embrun, Grenoble, Grosseto, Hugonis, Mailand (Erzbischof), Segovia, Serra, Siena (Enea), Stojkovich, Valasci, Viseu, Win- 183, 52a; 52b. v 461 ecken. — Dep. pro pace 30, 18. 63, 27. 68, 15 f. 75, 41. 168, 56a. Mitglieder: Augsburg (Bischot), Barcelona, Conques, Genf, Gerona, Gerwini, Pa- lermo, Pansar, Parma, Segorbe. — Deputacio re- -formatorii 63, 17. 68, 15. Mitglieder: Albenga, Bonifilit; Вова, Cuenza, Dundrainan, Evreux, Friesheimer, Marseille, Pontanus, Rotella, Rüdes- heim, Sabrevoys, Tours. — Zwólferausschuf) 30, 44 f. 89, 24. 168, 50a. 183, 54b. Als domini de stabilimento bezeichnet 414, 52a ff. —Theologen- kolleg (collegium magistrorum) 148, 21. 304, 2f. — Papstwähler 417, 4f.; 32; 36. — Ausschuss (Kommission, deputati) 1436: 45, 1 f. — Desgl. zu Verhandlungen mit den Franzós. Gesandten Dez. 1438: 8, 46a. 34, 55a. — Desgl. mit den Deutschen u. Franzós. Gesandten Dez. 1438 u. Jan. 1439: 15, 24; 53a. 19, 44a. 283, 32 ff., 24, 18 ft. 25,6ff.; 10; 40; 46a. 30, 12. 31,2; 19 ff.; 38, 46a. 32, 41. 33, 16. 34, 3; 13b; 85b. 41, 11; 34, 45,12. 47,1; 6. 60, 43aff. 61, 54a. 63, 37a. 65, 31. 66, 42a fi. 67, 23 ff.; 45. 71, 38a. 441, 41. Mitglieder: Aquileja, Courcelles, Dundrainan, Hugonis, Lyon, Palermo, Pansar, Pontanus, Se- govia, Stojkovich. — UnterausschuB 31. Dez. 1438: 30, 31. 31, 5. 33, 39; 53a. 34, 35b; 46b. 51, 7. — Desgl. mit den fürstl. Gesandten Febr. 1439: 65, 50b. 72, 35; 42. 73, 24. 82, 36. 83, 4; 7. 85, 48». Mitglieder: Lausanne, Lyon, Vich. — Desgl. zur Entgegennahme der Mainzer Vor- schlàge 11. Mai 1439: 160, 28; 36 fi; 51». 161, 54a. 164, 43a. 165, 20. 166, 1; 23b. 171, 12. 177, 13. 200,8f. 362,341. Mitglieder: d. Konzilsge- sandtennach Mainz ; ferner Dona, Insula, K onstanz (Wilhelm v.), Lausanne. — Desgl. zu Verhand- lungen mit den Europiischen Gesandten 23. Mai bis 6. Juni 1439: 168, 51a; 37b. 183, 22-186, 16. 363, 2; 25. 364, 10; 20; 33. 365, 19. Mitglieder: Abondance, Amici, Andreas, Arles, Baldwini, Barardi, Bonifilii, Courcelles, Cuenza, Dieulefist, Dona, Dundrainan, Genf, Germanus, Gerwini, Grenoble, Hüglin, Hugonis, Insula, Konstanz (Wilhelm v.), Lausanne, Lützel Marseille, Nico- laus, Pivani, Rotella, Segovia, Slecinrode, Trilhia. — Desgl. in d. Deutschordenssache 303, 26 f. — Nationen 84, 2. 146, 46. — Germanische Nation 15, 9; 28; 33; 49a. 146, 47. 160, 56». 202, 7. 232, 10. 242, 10. 244, 32f. 279, 22. 280, 24; 35 f. 299, 80 ff. 312, 29. 407, 22. Präsident 300, 21. Vgl. Aquileja. Thesaurar s. Friesheimer. Mit- glieder 300, 21 f. Vgl. Gerwini, Konstanz (Wil- helm v.) Lübeck, Winecken. Gesandter zu K. Albrecht Sommer 1439 s. Lübeck. Abgeord- nete in Sachen Griechenablafgelder 242, 10. Vgl. Christiani. Kanzleibeamter s. Volrat. — Galli- kanische Nation (Franzosen) 160, 54». 240, 27. 244, 34. Vgl. Frankreich. — Italienische Nation (Ytalici) 160, 55b. 163, 4. — Spanische Nation (die Spaniol) 160, 56D. 244, 34. — Mitglieder aus den Romanischen Vólkern 244, 34. — Aragonier s. Aragon. — Mailünder s. Mailand.
Strana 462
462 — Protektor 6, 32. 8,25. 21,30. 23,41. 24,10. 80, 5. 43, 21. 58,13. 73, 16. 148, 25. Vgl. Weins- berg. Protektoramt 58, 35» ff. 59, 4 fF, 217, 30. 406, 5. Stellvertreter 202, 14, Vgl. Thierstein. — Präsidenten (presidencia) 20, 43. 27, 42. 48, 18. 64, 41. Päpstl. Präsidenten (legati, oratores) bis 1437: 20, 46. 36, 22. 37, 6; 28. 38, 9. 39, 1; 8; 28. 46, 35. 62, 18. 78. 37. 78, 0; 35. 79,8. 80,5; 8. 81, 17. 87, 16. 188, 5. 189, 7. 193, 2. 3847, 441. 400, 12. 401, 24. 402, 24; 46. 410, 43. 432, 28. Vgl. Caesarini, Cervia, Padua, Spalato, Tarent. Präsident nach 1437: 65, 1ff. Vgl. Aleman. — reotores concilii 146, 37. — Glaubensrichter 303, 42, — Promotoren 168, 39a. 195, 50a. 199, 14. Vgl Barardi, Slecinrode. Knecht des Pro- motors 285, 5. — Fiscalprocurator 161, 22 ; 28. 199, 14. 200, 41a. — Glaubensprokurator 161, 22. 162, 44b. 168, 39a. — Konzilsbeamte (offi- ciales) 20, 42. — Kanzleibeamte s. Fabri, Foresteria, Layens, Pivani. — Protonotare 17 1, 22. 198, 33. — Notare 165, 24». 166, 1; 22a. 168, 43. 186, 21. 199, 55a. 399, 24. Vel. Borqueto, Chessneloti, Dieulefist, Galteri, Helpsen, Hüglin, Naerden, Russelli. — Schreiber s. Siena (Enea de). — Konzilssiegel (bulla, plumbum) 85, 42. 110, 30. 162, 10. 195, 6; 48». — Konzils- akten 46, 10. — GriechenablaB s. Griechenland. — Gesandte 52, 35. 87, 46. 191, 10. 236, 19. — Gesandte nach Konstantinopel: Griechenunion 77,40. 78, 11£. 82, 23. — Desgl. zu K. Albrecht 1438 s. Pulchripatris, Stojkovich. — Desgl. zum Nürnberger RT Juli 1438: 168, 7. 191, 12. — Desgl. zum Nürnberger RT Okt. u. Nov. 1438: 8, 15; 21. 11, 10f. 15, 54». 20, 6. 23, 37. 100, 27; 35. 101, 3. 103, 24. 168, 7. 169, 26. 184, 31». 191, 12. 384, 17; 23. — Desgl zum Mainzer Kon- greB 1439: 70, 48 fi. 71, 43a. ‚73, 26. 75, 16. 87, 22; 34. 91, 151. 96, 14 ff.; 45b. 98, 49a. 99, 49a. 106, 3. 109, 53a. 110, 39. 142, 16-153, 26. 168, 8. 169, 41. 171, 37 £. 173, 39. 186, 21. 191, 12. Vgl. Aquileja, Aucupis, Bachenstein, Courcelles, Hugonis, Passart; Segovia, Stojkovich, Vich. Ihre Liufer 143, 22. — Desgl. zu K. Albrecht Juni 1439 s. Lübeck, Offenburg. — Desgl. zu K. Albrecht Aug. 1439 s. Quintini, Stojkovich. — Desgl. zum Kurfürstentag u. zur Provinzialsynode zu Mainz: 317, 6f.-320, 5ff. 321, 1-323, 7 ff. 324, 20. 331, 42-338, 9 ff. 343, 13; 41b. 344, 24 ft. 392, 10 ff. Vgl. Bachenstein, Dundrainan, Segovia, Widenroc. — Desgl. zum Frankfurter Tag: 414, 44a; 53a. 415, 47b. Vgl. Bachenstein, Offenburg. — Desgl. zu Hzg. Amadeus v. Savoyen (Wahlgesandtschaft) Dez. 1439: 429, 35 ff. 430, 59a. — Desgl. zurSalzburger Synode Jan. 1440: 430, 5 ff, — Desgl. zur Friedensvermittlung zw. Polen u. K. Albrecht 1438 s. Amici, Burgos. — Desgl. zw. Frankreich u. England 1439: 219, 44 ff. — Desgl. zw. den Baierischen Herzógen 1439: 320, 13 ff. 405, 33 ff. ; 47a fl. — Legat zum Mainzer Konzil Màrz 1439 s, Aquileja. — Desgl. in Bóhmen s. Coutances. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Baumgartner s. Paumgartner. . Baysio, Guido de —, genannt Archidiaconus, Ver. fasser des ,, Rosarium"; T 1313: 154, 41b. Beaupóre s. Pulchripatris. Beauvais i. Dep. Oise 215, 18. Begneti, Johannes, apostolicus collector, Bote des Hzg. v. Savoyen an Weinsberg 217, 45» ft. Behmerland, Herold K. Albrechts 215, 22; 45». Beilstein (Bijlstein) a. d. Mosel oberhalb Kochem, Johannes de —, Notar 133, 9. Belfort in Frankreich 273, 28. Belluga, Nicolaus, Lic. in decr., Dombenefiziat wohl zu Valencia, Mitgl d. Bas. Konzils 59, 24 f, Benheim (Beynheim), Heinrich, Dr., Konzilsproku- rator, Stellvertreter Weinsbergs am Konzil 162, 46a; 41b. 225, 31. 407, 44. Zusütze 270, 23. Berching (Perching) s. v. Neumarkt in d. Oberpfalz, Narcissus Herz von —, Prof. d. Theol. an d. Uni- versität Wien 430, 45 ff. Berg (Berge, Berck) s. Jülich. — Stadt 285, 41. Bergheim, sw. v. Schlettstadt 274, 43. — (Bercheim), w. v. Kóln 422, 12. Berlichingen a. d. Jagst, Hans und Peter von —, Brüder 295, 21. Berman von Bopfingen, Jude 263, 26. 284, 16. —, Jude zu Augsburg 264, 13; 35. Bernardus, Mitglied d. Bas. Konzils 163, 44v. Bern in d. Schweiz 88, 29. 273, 45. Bernhard, d. heilige, Abt v. Clairvaux, 1091-1153: 87, 3. 143, 6. 336, 33. Beroea, 6. v. Antiochien in Syrien 372, 2. Berruyer (Berverii), Martinus, Dekan v. St. Martin in Tours, Gesandter d. Kgs. v. Frankreich z. Main- zer Kongref) 128, 12. 130, 43. 135, 44. 142, 47. 144, 20. — Desgl. zum Bas. Konzil Mai 39: 161, 1. 162, 24. Besançon, Diôzese 427, 48a. Besigheim (Besiecken) am Neckar s. v. Heilbronn, Juden 238, 52a. 286, 39. Biecz (Byecz) só. v. Tarnow in Galizien 252, 39 f, 253, 121. 281, 59» ft. Biessen, van den —, Landkomtur d. Deutschordens i. Maastricht 415, 42b. Binisch s. Schwitzer. Bischofsheim a. Rhein 276, 17. — a. d. Tauber 95, 47a. Bitsch (Bitzsch) im UnterelsaB, Grafen von — 290, 10. 294, 33. Blaicher (Blaycher), Georg (Gerg), geschworener Bote der Stadt EBlingen 90, 21 f. Blanckenheim (Blanckenhein, Blanckenberg, Blan- ckenburg), sw. v. Kóln, in d. Eifel, Gf. Johann IT. von —, 1419 - 1445: 227, 38 ff. 250, 40. 289, 23. Blencklin s. Plencklin. Blondus, Flavius, pipstl. Kanzleibeamter 306, 4. Bodensee (Bodemsee), Städte am —, allgemein 238, 10. 266, 331 — Bodensee-Städtebund 89, 47. Vgl. Ravensburg. Bóhmen (Beheim, Behem, Behemen, Bohemia), Königreich, Krone, Land, Volk 47, 37. 54,7. 157,
462 — Protektor 6, 32. 8,25. 21,30. 23,41. 24,10. 80, 5. 43, 21. 58,13. 73, 16. 148, 25. Vgl. Weins- berg. Protektoramt 58, 35» ff. 59, 4 fF, 217, 30. 406, 5. Stellvertreter 202, 14, Vgl. Thierstein. — Präsidenten (presidencia) 20, 43. 27, 42. 48, 18. 64, 41. Päpstl. Präsidenten (legati, oratores) bis 1437: 20, 46. 36, 22. 37, 6; 28. 38, 9. 39, 1; 8; 28. 46, 35. 62, 18. 78. 37. 78, 0; 35. 79,8. 80,5; 8. 81, 17. 87, 16. 188, 5. 189, 7. 193, 2. 3847, 441. 400, 12. 401, 24. 402, 24; 46. 410, 43. 432, 28. Vgl. Caesarini, Cervia, Padua, Spalato, Tarent. Präsident nach 1437: 65, 1ff. Vgl. Aleman. — reotores concilii 146, 37. — Glaubensrichter 303, 42, — Promotoren 168, 39a. 195, 50a. 199, 14. Vgl Barardi, Slecinrode. Knecht des Pro- motors 285, 5. — Fiscalprocurator 161, 22 ; 28. 199, 14. 200, 41a. — Glaubensprokurator 161, 22. 162, 44b. 168, 39a. — Konzilsbeamte (offi- ciales) 20, 42. — Kanzleibeamte s. Fabri, Foresteria, Layens, Pivani. — Protonotare 17 1, 22. 198, 33. — Notare 165, 24». 166, 1; 22a. 168, 43. 186, 21. 199, 55a. 399, 24. Vel. Borqueto, Chessneloti, Dieulefist, Galteri, Helpsen, Hüglin, Naerden, Russelli. — Schreiber s. Siena (Enea de). — Konzilssiegel (bulla, plumbum) 85, 42. 110, 30. 162, 10. 195, 6; 48». — Konzils- akten 46, 10. — GriechenablaB s. Griechenland. — Gesandte 52, 35. 87, 46. 191, 10. 236, 19. — Gesandte nach Konstantinopel: Griechenunion 77,40. 78, 11£. 82, 23. — Desgl. zu K. Albrecht 1438 s. Pulchripatris, Stojkovich. — Desgl. zum Nürnberger RT Juli 1438: 168, 7. 191, 12. — Desgl. zum Nürnberger RT Okt. u. Nov. 1438: 8, 15; 21. 11, 10f. 15, 54». 20, 6. 23, 37. 100, 27; 35. 101, 3. 103, 24. 168, 7. 169, 26. 184, 31». 191, 12. 384, 17; 23. — Desgl zum Mainzer Kon- greB 1439: 70, 48 fi. 71, 43a. ‚73, 26. 75, 16. 87, 22; 34. 91, 151. 96, 14 ff.; 45b. 98, 49a. 99, 49a. 106, 3. 109, 53a. 110, 39. 142, 16-153, 26. 168, 8. 169, 41. 171, 37 £. 173, 39. 186, 21. 191, 12. Vgl. Aquileja, Aucupis, Bachenstein, Courcelles, Hugonis, Passart; Segovia, Stojkovich, Vich. Ihre Liufer 143, 22. — Desgl. zu K. Albrecht Juni 1439 s. Lübeck, Offenburg. — Desgl. zu K. Albrecht Aug. 1439 s. Quintini, Stojkovich. — Desgl. zum Kurfürstentag u. zur Provinzialsynode zu Mainz: 317, 6f.-320, 5ff. 321, 1-323, 7 ff. 324, 20. 331, 42-338, 9 ff. 343, 13; 41b. 344, 24 ft. 392, 10 ff. Vgl. Bachenstein, Dundrainan, Segovia, Widenroc. — Desgl. zum Frankfurter Tag: 414, 44a; 53a. 415, 47b. Vgl. Bachenstein, Offenburg. — Desgl. zu Hzg. Amadeus v. Savoyen (Wahlgesandtschaft) Dez. 1439: 429, 35 ff. 430, 59a. — Desgl. zurSalzburger Synode Jan. 1440: 430, 5 ff, — Desgl. zur Friedensvermittlung zw. Polen u. K. Albrecht 1438 s. Amici, Burgos. — Desgl. zw. Frankreich u. England 1439: 219, 44 ff. — Desgl. zw. den Baierischen Herzógen 1439: 320, 13 ff. 405, 33 ff. ; 47a fl. — Legat zum Mainzer Konzil Màrz 1439 s, Aquileja. — Desgl. in Bóhmen s. Coutances. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Baumgartner s. Paumgartner. . Baysio, Guido de —, genannt Archidiaconus, Ver. fasser des ,, Rosarium"; T 1313: 154, 41b. Beaupóre s. Pulchripatris. Beauvais i. Dep. Oise 215, 18. Begneti, Johannes, apostolicus collector, Bote des Hzg. v. Savoyen an Weinsberg 217, 45» ft. Behmerland, Herold K. Albrechts 215, 22; 45». Beilstein (Bijlstein) a. d. Mosel oberhalb Kochem, Johannes de —, Notar 133, 9. Belfort in Frankreich 273, 28. Belluga, Nicolaus, Lic. in decr., Dombenefiziat wohl zu Valencia, Mitgl d. Bas. Konzils 59, 24 f, Benheim (Beynheim), Heinrich, Dr., Konzilsproku- rator, Stellvertreter Weinsbergs am Konzil 162, 46a; 41b. 225, 31. 407, 44. Zusütze 270, 23. Berching (Perching) s. v. Neumarkt in d. Oberpfalz, Narcissus Herz von —, Prof. d. Theol. an d. Uni- versität Wien 430, 45 ff. Berg (Berge, Berck) s. Jülich. — Stadt 285, 41. Bergheim, sw. v. Schlettstadt 274, 43. — (Bercheim), w. v. Kóln 422, 12. Berlichingen a. d. Jagst, Hans und Peter von —, Brüder 295, 21. Berman von Bopfingen, Jude 263, 26. 284, 16. —, Jude zu Augsburg 264, 13; 35. Bernardus, Mitglied d. Bas. Konzils 163, 44v. Bern in d. Schweiz 88, 29. 273, 45. Bernhard, d. heilige, Abt v. Clairvaux, 1091-1153: 87, 3. 143, 6. 336, 33. Beroea, 6. v. Antiochien in Syrien 372, 2. Berruyer (Berverii), Martinus, Dekan v. St. Martin in Tours, Gesandter d. Kgs. v. Frankreich z. Main- zer Kongref) 128, 12. 130, 43. 135, 44. 142, 47. 144, 20. — Desgl. zum Bas. Konzil Mai 39: 161, 1. 162, 24. Besançon, Diôzese 427, 48a. Besigheim (Besiecken) am Neckar s. v. Heilbronn, Juden 238, 52a. 286, 39. Biecz (Byecz) só. v. Tarnow in Galizien 252, 39 f, 253, 121. 281, 59» ft. Biessen, van den —, Landkomtur d. Deutschordens i. Maastricht 415, 42b. Binisch s. Schwitzer. Bischofsheim a. Rhein 276, 17. — a. d. Tauber 95, 47a. Bitsch (Bitzsch) im UnterelsaB, Grafen von — 290, 10. 294, 33. Blaicher (Blaycher), Georg (Gerg), geschworener Bote der Stadt EBlingen 90, 21 f. Blanckenheim (Blanckenhein, Blanckenberg, Blan- ckenburg), sw. v. Kóln, in d. Eifel, Gf. Johann IT. von —, 1419 - 1445: 227, 38 ff. 250, 40. 289, 23. Blencklin s. Plencklin. Blondus, Flavius, pipstl. Kanzleibeamter 306, 4. Bodensee (Bodemsee), Städte am —, allgemein 238, 10. 266, 331 — Bodensee-Städtebund 89, 47. Vgl. Ravensburg. Bóhmen (Beheim, Behem, Behemen, Bohemia), Königreich, Krone, Land, Volk 47, 37. 54,7. 157,
Strana 463
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 11. 200, 5. 215, 17. 217, 3. 223, 20. 230, 38. 247, 5; 51. 248, 3 W. 249, 7 ff. 250, 11. 252, 44. 253, 16. 285, 15. 289, 18; 52b. 290, 43a. 407, 34. 426, 30. — Grenzen (hoffzeme) 221, 7. — Nebenlànder vgl. Máhren, Schlesien. — Kirchl. Verwaltung 411, 6. — Legat d. Papstes für Bóhmen s. Zengg. — Legat d. Bas, Konzils f. Bóhmen 405, 30. Vgl. Coutances. — Konig Karl TV. 1346-1378 s. Luxemburg. — K. Wenzel 1378-1419 s. Luxemburg. — K. Sigmund 1419-1437 s. Luxemburg. — K. Albrecht 1438 bis 1439 s, Habsburg. — Kgl. Hauptmannschaft 157, 38a. — Kgl. Hauptmann 249, 18 f.; 32. Vgl. Cilli, Neuhaus, Rosenberg. — Herold s. Behmerland. — Gegner (widderwertige) K. Albrechts (Partei Kasimirs v. Polen) 225, 11. 409, 34 f. — Hussiten (Hussen, die unseligen, ungelóbigen, heretici) 12, 32. 233, 17; 26. 282, 32. 409, 34 f. — Bóhmische Ketzerei 10, 3. 11, 34. 12, 33. — Wie- derherstellung d. kirchl. Einheit (reductio, factum, causa Bohemorum) 37, 26 ft. 47, 28 ff. 78, 29. 79, 22. 151, 27. 188, 6. 394, 2. 403, 1 f. — Gesandte d. Bóhmen zum Bas. Konz. 37, 25. 79, 24. 403, 2. Böhmerwald (Behemer wald) 285, 15. Bologna (Bononia, Bononý), Stadt 136, 31. 154, 8. 155, 42 ff. 156, 1 ff. 393, 11; 49a ff. — Als Konzils- ort ausersehen 13, 44. 74, 43. — Kathedrale 393, 46a. — Kardinal s. Albergati. — Professor d. Rechte a. d. Universitit 393, 55a f. — Juden 393, 49a. Bolzhausen (Boltzhussen), Bote im Dienste Weins- bergs 294, 48a. Bonifilii, Marcus, Prof. d. Theol., Pfarrer s. Laurencii in Valence, Mitglied d. Bas. Konzils 183, 43a. | Bonn a. Rhein (Bonne, Bine) 224, 50a. 285, 45. 323, 37. — Münster St. Cassius 421, 29. Bopfingen w. v. Nórdlingen, Reichsstadt 272, 50b ff. Vgl. Schwaben (Stüdtebund) — Juden 238, 49. Vgl. Berman, Lazarus. Borchain s. Forchheim. Borqueto, Heinricus de —, Konzilsnotar 320, 20. Bosa auf Sardinien, Bf. Julianus (ep. Bosanus, Bosa- nensis) 1435-45, Mitglied d. dep. pro reforma- torio, Gesandter d. Kgs. v. Aragon am Bas. Konz. 70, 15. 159, 50a. 161, 1. 183, 36v. 199, 26a. Bosnien (Bossen) 249, 14; 47a. Bourdonis, päpstlicher Kanzleibeamter 71, 24. Bourges (Biture) 309, 9. — Pragmatische Sanktion s. Frankreich. Boynheim, verlesen für Beynheim s. Benheim. Brabant (Braffant, Prafand), Herzogtum 220, 23; 53a. 289, 2. © Bracht, Johannes, Kleriker der Münsterer Diözese, öffentlicher Notar, Schreiber des Bischofs von Lübeck 109, 21; 27. 114, 19. 133, 5. Brandenburg, Mark 249, 36. 250, 2. — Gebiet in Franken 95, 46a. — — Mgf. Friedrich L, Burggf. v. Nürnberg, Erz- kämmerer u. Kurfürst 1417-1440: 68, 41. 71, 26. 95, 52a. 113, 19. 128, 26. 131, 15. 132, 7. 136, 10. 167, 37n. 238, 1. 242, 19. 243, 26. 251, 43b ff. 463 260, 23. 323, 28. 330, 30f. 331, 6f. 418, 29. 419, ' 211; 20. 424, 45a; 36b. — Frank. Landfr.-Haupt- mann 241, 21 ff. — Gesandter zum Bas. Konzil Nov. 1438 bis Jan. 1439 s. Heimburg. — Vertre- ter auf d. Mainzer Kongreß u. auf d. Mainzer Kurfürstentag s. Mainz (Erzbischof). — Gesandte nach Nürnberg zuy Besiegelung d. Union 340, 18 f. — Knappe s. Holzinger. — Mgf. Johann IV. (Hans), d. Alchymist, ältester Sohn d. Vorigen, 1440-1464: 242, 19. 288, 21 f.; 56a. 424, 45a. 426, 28. — Mgt. Friedrich IL. (der junge), zweiter Sohn Fried- richs I., Kurfiirst 1440-1471; 249, 34 ff. ; 38 ff, — Mgf. Albrecht Achilles, dritter Sohn Friedrichs I., Kurfürst 1471-1486: 24, 44. 242, 19. 249, 18; 28; 39. 424, 45a. — i. d. Mark, Propst 163, 49a f. — (Brandeborg) sw. v. Kónigsberg, 255, 2. — Deutschordenskomtur 253, 41; 48b ff. ; 254, 21 ff.; 39 ff. 255, 18. Brankewitsch, Georg, Despot v,Serbien 235, 16; Bla. Zusütze 171, 31. — Sein Sohn Stefan 235, 51a. Brassart, Johannes, Kantor K. Albrechts 409, 14. Braunschweig (Brunswie, Brünswiok, Brunschwick), Herzogtum 280, 17. — Herzóge i. allg. 242, 19. 261, 1. — Gesandte am Bas. Konz. 1439: 58, 39a. — Hzgg. Otto III. u. Friedrich II. v. Br.-Lüneburg 1434—1446 bzw. 1459: 279, 456. — Hzgg. Wil- helm II. v. Br.-Calenberg u. Heinrich II. v. Br.- Wolfenbüttel 1416-1482: bzw. 1473; 279, 45. — Stadt 242, 20. 279, 44. Breil (Breyl, Broil), Heinrich, von Linz a. Rhein, Notar d. Diöz. Trier 109, 19; 26; 40. Breisach (Brisach) im Breisgau 31, 53a. 278, 19; 22. Breisgau (Briesgaůwe) 285, 17; 19. Bremen, Kirchenprovinz 408, 23 fi. — Diözese 408, 27. 440, 44. — Provinzialkonzil 441, 20. Vgl. Hamburg. — Ebf. Balduin v. Wenden 1434-1441: 8, 50a. 113, 24f. 114, 9. 128, 31. 131, 21. 132, 9. 136, 15. 220, 47a f. 242, 16. 408, 23 ft. 418, 22. 419, 5. 427, 28 fi. 440, 42 ff. — Kandidat für d. Papstwahl 240, 25. — Sufiragane 242, 17. 441, 12. — Gesandte z. Das. Konzil Nov. 1438 bis Febr. 39: 8, 50a. 58, 36a. 66, 15. 104, 49a. Vgl. Tocke. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 132, 9. Vgl Lübeck. — Desgl zum Frankfurter Fürstentag 426, 5. — Domherr s. Tocke. Breslau (Breslaw, Brefila, Preßla), Bf. Konrad, Hzg. v. Oels 1418-1447: 307, 39a. « — Stadt bzw. Hoflager K. Albrechts 6, 45b. 7, 2. 88, 50a. 89, 9. 91, 17; 29. 92, 13. 110, 51a. 214, 19; 45v. 215, 1; 24 f. 218, 3 ff. 248, 42. 255, 48. 257, 24. Bretagne (Britania), Herzog Johann V. 1399-1442: 135, 18. 138, 10. 318, 4; 10; 49a. 349, 36. 401, 16. 405, 13. Brilon (Brylon) in Westfalen, H. de —, Notar d. Ebf. v. Kóln 422, 14. Brisacher (Brissacher), Marquardus (Markart), kgl. Protonotar 180, 15; 40. 215, 4. 216, 7. 234, 7 ff.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 11. 200, 5. 215, 17. 217, 3. 223, 20. 230, 38. 247, 5; 51. 248, 3 W. 249, 7 ff. 250, 11. 252, 44. 253, 16. 285, 15. 289, 18; 52b. 290, 43a. 407, 34. 426, 30. — Grenzen (hoffzeme) 221, 7. — Nebenlànder vgl. Máhren, Schlesien. — Kirchl. Verwaltung 411, 6. — Legat d. Papstes für Bóhmen s. Zengg. — Legat d. Bas, Konzils f. Bóhmen 405, 30. Vgl. Coutances. — Konig Karl TV. 1346-1378 s. Luxemburg. — K. Wenzel 1378-1419 s. Luxemburg. — K. Sigmund 1419-1437 s. Luxemburg. — K. Albrecht 1438 bis 1439 s, Habsburg. — Kgl. Hauptmannschaft 157, 38a. — Kgl. Hauptmann 249, 18 f.; 32. Vgl. Cilli, Neuhaus, Rosenberg. — Herold s. Behmerland. — Gegner (widderwertige) K. Albrechts (Partei Kasimirs v. Polen) 225, 11. 409, 34 f. — Hussiten (Hussen, die unseligen, ungelóbigen, heretici) 12, 32. 233, 17; 26. 282, 32. 409, 34 f. — Bóhmische Ketzerei 10, 3. 11, 34. 12, 33. — Wie- derherstellung d. kirchl. Einheit (reductio, factum, causa Bohemorum) 37, 26 ft. 47, 28 ff. 78, 29. 79, 22. 151, 27. 188, 6. 394, 2. 403, 1 f. — Gesandte d. Bóhmen zum Bas. Konz. 37, 25. 79, 24. 403, 2. Böhmerwald (Behemer wald) 285, 15. Bologna (Bononia, Bononý), Stadt 136, 31. 154, 8. 155, 42 ff. 156, 1 ff. 393, 11; 49a ff. — Als Konzils- ort ausersehen 13, 44. 74, 43. — Kathedrale 393, 46a. — Kardinal s. Albergati. — Professor d. Rechte a. d. Universitit 393, 55a f. — Juden 393, 49a. Bolzhausen (Boltzhussen), Bote im Dienste Weins- bergs 294, 48a. Bonifilii, Marcus, Prof. d. Theol., Pfarrer s. Laurencii in Valence, Mitglied d. Bas. Konzils 183, 43a. | Bonn a. Rhein (Bonne, Bine) 224, 50a. 285, 45. 323, 37. — Münster St. Cassius 421, 29. Bopfingen w. v. Nórdlingen, Reichsstadt 272, 50b ff. Vgl. Schwaben (Stüdtebund) — Juden 238, 49. Vgl. Berman, Lazarus. Borchain s. Forchheim. Borqueto, Heinricus de —, Konzilsnotar 320, 20. Bosa auf Sardinien, Bf. Julianus (ep. Bosanus, Bosa- nensis) 1435-45, Mitglied d. dep. pro reforma- torio, Gesandter d. Kgs. v. Aragon am Bas. Konz. 70, 15. 159, 50a. 161, 1. 183, 36v. 199, 26a. Bosnien (Bossen) 249, 14; 47a. Bourdonis, päpstlicher Kanzleibeamter 71, 24. Bourges (Biture) 309, 9. — Pragmatische Sanktion s. Frankreich. Boynheim, verlesen für Beynheim s. Benheim. Brabant (Braffant, Prafand), Herzogtum 220, 23; 53a. 289, 2. © Bracht, Johannes, Kleriker der Münsterer Diözese, öffentlicher Notar, Schreiber des Bischofs von Lübeck 109, 21; 27. 114, 19. 133, 5. Brandenburg, Mark 249, 36. 250, 2. — Gebiet in Franken 95, 46a. — — Mgf. Friedrich L, Burggf. v. Nürnberg, Erz- kämmerer u. Kurfürst 1417-1440: 68, 41. 71, 26. 95, 52a. 113, 19. 128, 26. 131, 15. 132, 7. 136, 10. 167, 37n. 238, 1. 242, 19. 243, 26. 251, 43b ff. 463 260, 23. 323, 28. 330, 30f. 331, 6f. 418, 29. 419, ' 211; 20. 424, 45a; 36b. — Frank. Landfr.-Haupt- mann 241, 21 ff. — Gesandter zum Bas. Konzil Nov. 1438 bis Jan. 1439 s. Heimburg. — Vertre- ter auf d. Mainzer Kongreß u. auf d. Mainzer Kurfürstentag s. Mainz (Erzbischof). — Gesandte nach Nürnberg zuy Besiegelung d. Union 340, 18 f. — Knappe s. Holzinger. — Mgf. Johann IV. (Hans), d. Alchymist, ältester Sohn d. Vorigen, 1440-1464: 242, 19. 288, 21 f.; 56a. 424, 45a. 426, 28. — Mgt. Friedrich IL. (der junge), zweiter Sohn Fried- richs I., Kurfiirst 1440-1471; 249, 34 ff. ; 38 ff, — Mgf. Albrecht Achilles, dritter Sohn Friedrichs I., Kurfürst 1471-1486: 24, 44. 242, 19. 249, 18; 28; 39. 424, 45a. — i. d. Mark, Propst 163, 49a f. — (Brandeborg) sw. v. Kónigsberg, 255, 2. — Deutschordenskomtur 253, 41; 48b ff. ; 254, 21 ff.; 39 ff. 255, 18. Brankewitsch, Georg, Despot v,Serbien 235, 16; Bla. Zusütze 171, 31. — Sein Sohn Stefan 235, 51a. Brassart, Johannes, Kantor K. Albrechts 409, 14. Braunschweig (Brunswie, Brünswiok, Brunschwick), Herzogtum 280, 17. — Herzóge i. allg. 242, 19. 261, 1. — Gesandte am Bas. Konz. 1439: 58, 39a. — Hzgg. Otto III. u. Friedrich II. v. Br.-Lüneburg 1434—1446 bzw. 1459: 279, 456. — Hzgg. Wil- helm II. v. Br.-Calenberg u. Heinrich II. v. Br.- Wolfenbüttel 1416-1482: bzw. 1473; 279, 45. — Stadt 242, 20. 279, 44. Breil (Breyl, Broil), Heinrich, von Linz a. Rhein, Notar d. Diöz. Trier 109, 19; 26; 40. Breisach (Brisach) im Breisgau 31, 53a. 278, 19; 22. Breisgau (Briesgaůwe) 285, 17; 19. Bremen, Kirchenprovinz 408, 23 fi. — Diözese 408, 27. 440, 44. — Provinzialkonzil 441, 20. Vgl. Hamburg. — Ebf. Balduin v. Wenden 1434-1441: 8, 50a. 113, 24f. 114, 9. 128, 31. 131, 21. 132, 9. 136, 15. 220, 47a f. 242, 16. 408, 23 ft. 418, 22. 419, 5. 427, 28 fi. 440, 42 ff. — Kandidat für d. Papstwahl 240, 25. — Sufiragane 242, 17. 441, 12. — Gesandte z. Das. Konzil Nov. 1438 bis Febr. 39: 8, 50a. 58, 36a. 66, 15. 104, 49a. Vgl. Tocke. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 132, 9. Vgl Lübeck. — Desgl zum Frankfurter Fürstentag 426, 5. — Domherr s. Tocke. Breslau (Breslaw, Brefila, Preßla), Bf. Konrad, Hzg. v. Oels 1418-1447: 307, 39a. « — Stadt bzw. Hoflager K. Albrechts 6, 45b. 7, 2. 88, 50a. 89, 9. 91, 17; 29. 92, 13. 110, 51a. 214, 19; 45v. 215, 1; 24 f. 218, 3 ff. 248, 42. 255, 48. 257, 24. Bretagne (Britania), Herzog Johann V. 1399-1442: 135, 18. 138, 10. 318, 4; 10; 49a. 349, 36. 401, 16. 405, 13. Brilon (Brylon) in Westfalen, H. de —, Notar d. Ebf. v. Kóln 422, 14. Brisacher (Brissacher), Marquardus (Markart), kgl. Protonotar 180, 15; 40. 215, 4. 216, 7. 234, 7 ff.
Strana 464
464 235, 24; 40; 45b. 236, 48b. 258, 1; 30. 259, 22; 32. 262, 35. 268, 47b. 269, 9; 32. — Gesandter K. Albrechts z. Frankfurter Tag 294, 8. Broil s. Breil. Bruckenmüller (Bruggenmuller), Johann (her Hans), Kaplan Weinsbergs 88, 45(?). 217, 38. 222, 9 ft. 225, 31. 234, 38a, 242, 29. 244, 19. 245, 22 ff. 246, 8. 281, 14. 316, 16. 406, 13-407, 38 ff. — Boten 222, 18. 407, 8. Brzesc in Polen, ewiger Friede zwischen dem Deut- schen Orden u. Polen i. J. 1435: 254, 8; 46a f. Bucher (Bücher), Erhart, Diener Weinsbergs, Botean den Hof K. Albrechts und wieder zurück 224, 19; 48b. 225, 1. 235, 6. 241, 40. 291, 10. 293, 3; 32a; 38a. — Bote zu gen. Reichsstánden 225, 20 f, 250, 36; 46a. 251, 4f. 289, 26 fl.; 55b. Buda s. Ofen. Burgos Bf. Alfonso 1435-1456, Gesandter d. Kgs. v. Kastilien zum Bas. Konzil 1438-39 :159, 49a. 161, 1. 195, 8; 58b. 196, 48a. 199, 12; 26a. 200, 39a. 363, 5 f. — Gesandter d. Bas, Konz. zu den Friedens- verhandlungen zw. K. Albrecht u. d. Polen 71£; 47a fi.; 50b. 179, 12. 407, 34. Burgund (Burgundien, Burgonyen), Land u. Leute 88, 46b. 93, 56b. 275, 7. — Hzg. Philipp d. Gute 1419-1467: 135, 18, 138, 10. 183, 12. 220, 51a f. 221, 1; 42v. 226, 38 ff. 303, 14. 4206, 8. — Gesandte am Bas, Konz. 49, 16. 58, 38a. Bürsiebo, her s. Swinar. Busselli irrtümlich für Russelli. Butenweg (Butenwag, Butenwig, Butenborne, Gu- tenbeck, Wuterweg), Hermann, N otar, Kleriker d. Diözese Paderborn 98, 38, 109, 16; 20; 26; 33; 39. 114, 18. C vgl. K Caesarea in Palästina, Bf. Eusebius 314-340: 383, 4. Caesarini, Julian, Kard.-Diakon tit. s. Angeli, seit 1439 Kard.-Priester tit. s. Sabine, Legat in Deutschland 1431, päpstlicher Präsident des Base- ler Konzils 1431-1437, + 1444: 37, 20. 73, 44. 158, 20. 163, 52». 192, 37. 307, 28 ff. ; 420 ff. 308, 41. 355, 36. 438, 31. 439, 19. Cambrai a. d. Schelde, Bf. Johannes v. Burgund 1436-1479 (ep. Cameracensis) 164, 2. Capodilista (de Capitibus Liste), Giovanni Francesco (Johannes Franciscus), Dr. jur. utr, Ritter, aus Venedig, Gesandter P. Eugens zum Mainzer Kon- greß April 1439: 94, 30. 98, 49». 100, 18. 102, 39. 134, 17. 153, 41 ff.; 52a. 154, 45a, Capranica, Dominicus de —, Ebf. v. Fermo 1425 bis 1408, seit 1423 Kard.-Diakon tit. s. Marie in via lata (card. Firmanus) 192, 40 f. Carillo, Alfonsus de —, Kard.-Diakon tit. s. Eu- stachii, T 1434: 192, 40. Carnotensis prepositus s. Loyseleur. Carolina s. Luxemburg (K. Karl IV.). Carreto, Matháus de —, s. Albenga. Carthago, Bf. Cyprianus 248-258: 80, 28 ff. ; 48b. 401, 34 fft. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Casinus, Antonius, Kard.-Priester tif. s. Marcelli, T 4. Febr. 1439: 57, 43a f. Castiglione, Branda da —, Bf. v. Piacenza 1404. bis 1411, seit 1431 Kard.-Bischof v. Porto (ep. Portu- ensis, card. Placentinus), | 1443: 73, 44. 86, 9. 192, 38. Cassiodorus, geb. um 490, gest. 583: 55, 49a. Catania in Sizilien, Bf. Johannes de Piscibus 1418 bis 1448, Mitglied d. Allgem. Dep. 70, 4. 159, 50a. Celi, Johannes, mag. theol. an der Universität in Wien 19, 28; 49b. Cervantes, Johannes, seit 1426 Kard.-Priester tit. s. Petri ad vincula, 1 1453: 30, 19 ff. ; 50a ff. 31, 6. 33, 50b. 45, 1. 142, 23; 420. 144, 21; 37. 158, 27. 183, 43b. 192, 40. Cervia só. v. Ravenna, Bf. Christopherus 1431-1435, Gesandter P. Eugens zum Bas, Konz. 1433: 13, 44, 42, 3; 21. i Chalcedon (Calcedon) in Bithynien, 4. allgemeines Konzil 451: 54, 1. 372, 94, Champagne (Zschampanie) 275, 8. Chartres, Propst s. Loyseleur. Chemnitz (Kempnicz) in Sachsen 342, 6. Chessneloti, Thomas, mag., Notar d. Bas. Konzils 80, 27. 63, 45b. 441, 43. Chiemsee (Kyemse, Kiemse, Chimensis, Cynensis ep.) Bf. Silvester Pflieger 1438-1454, als Gesandter K. Albrechts zum Papst bestimmt, dann zum Baseler Konzil abgeordnet Mai bis Juli 1439: 180, 10. 207, 6. 221, 21. 223, 8, 232, 23; 40. 234, 12, — Desgl. zum Frankfurter Tag 412, 32; 43a ff; 45» f. 414, 43a. 423, 12; 424, 47a. 496, 1. Christenheit, Christentum; Christen passim. — Apostel 44, 14. 53, 34. 166, 4. 186, 46. 307, 1. 308, 12. 333, 43. 348, 32. 350, 9. 385, 33. 410, 1 ft. ; 22. 439,23. Vgl. Andreas, Barnabas, Jakobus, Johannes, Paulus, Petrus, Philippus, Thomas, — Apostelkonzil s. Jerusalem. — Apostol. Tradition 44, 8. — Evangelisten 350, 9. Vgl. Johannes, Lucas, Marcus, Matthäus. — Kirche, Kirchenfrage, Kirchenspaltung passim. — Sekten s. Bóhmen (Hussiten), Wiklif, — Here- Siarch 334, 29. — Kirchenväter (sancti doctores, S. patres) 11, 23. 44, 14. 53, 16. 75, 7. 306, 37 f. 307, 49». 337, 4. 350, 8. 375, 28. 376, 42. 377, 10. 378, 13. 403, 10. — Konzilien, Synoden (allgemeine), Autorität der Konzilien 6-208 passim. 299-394 passim. 399-441 passim. Vgl. Afrika, Basel, Chalcedon, Ephesus, Gallien, Griechenland, Ttalien, Konstantinopel, Konstanz, Nicaea, Pavia, Pisa, Rom, Siena, Spanien, Toledo. — Angebl. Dekret über die Anwesenheit von 13 Erzbischófen bei Absetzung eines Papstes 348, 5. — Okzidentalische Kirche (ecclesia Latina, Romana, Latini) 10, 2; 12. 20, 11; 20. 21, 3. 27, 43. 28, 33. 49, 3. 61, 5. 64, 5. 67, 21. 72, 4; 16. 77, 27. 114, 32. 118, 44. 119, 39; 46. 133, 44. 150, 18. 166, 47b. 173, 42. 178, 24. 189, 28. 198, 4; 47a. 200, 7. 306, 21. 310, 40. 319, 12. 322, 35 f. 360, 44. 383, 2. 405, 3. — Ihr Gebiet (terrae, partes Latinae)
464 235, 24; 40; 45b. 236, 48b. 258, 1; 30. 259, 22; 32. 262, 35. 268, 47b. 269, 9; 32. — Gesandter K. Albrechts z. Frankfurter Tag 294, 8. Broil s. Breil. Bruckenmüller (Bruggenmuller), Johann (her Hans), Kaplan Weinsbergs 88, 45(?). 217, 38. 222, 9 ft. 225, 31. 234, 38a, 242, 29. 244, 19. 245, 22 ff. 246, 8. 281, 14. 316, 16. 406, 13-407, 38 ff. — Boten 222, 18. 407, 8. Brzesc in Polen, ewiger Friede zwischen dem Deut- schen Orden u. Polen i. J. 1435: 254, 8; 46a f. Bucher (Bücher), Erhart, Diener Weinsbergs, Botean den Hof K. Albrechts und wieder zurück 224, 19; 48b. 225, 1. 235, 6. 241, 40. 291, 10. 293, 3; 32a; 38a. — Bote zu gen. Reichsstánden 225, 20 f, 250, 36; 46a. 251, 4f. 289, 26 fl.; 55b. Buda s. Ofen. Burgos Bf. Alfonso 1435-1456, Gesandter d. Kgs. v. Kastilien zum Bas. Konzil 1438-39 :159, 49a. 161, 1. 195, 8; 58b. 196, 48a. 199, 12; 26a. 200, 39a. 363, 5 f. — Gesandter d. Bas, Konz. zu den Friedens- verhandlungen zw. K. Albrecht u. d. Polen 71£; 47a fi.; 50b. 179, 12. 407, 34. Burgund (Burgundien, Burgonyen), Land u. Leute 88, 46b. 93, 56b. 275, 7. — Hzg. Philipp d. Gute 1419-1467: 135, 18, 138, 10. 183, 12. 220, 51a f. 221, 1; 42v. 226, 38 ff. 303, 14. 4206, 8. — Gesandte am Bas, Konz. 49, 16. 58, 38a. Bürsiebo, her s. Swinar. Busselli irrtümlich für Russelli. Butenweg (Butenwag, Butenwig, Butenborne, Gu- tenbeck, Wuterweg), Hermann, N otar, Kleriker d. Diözese Paderborn 98, 38, 109, 16; 20; 26; 33; 39. 114, 18. C vgl. K Caesarea in Palästina, Bf. Eusebius 314-340: 383, 4. Caesarini, Julian, Kard.-Diakon tit. s. Angeli, seit 1439 Kard.-Priester tit. s. Sabine, Legat in Deutschland 1431, päpstlicher Präsident des Base- ler Konzils 1431-1437, + 1444: 37, 20. 73, 44. 158, 20. 163, 52». 192, 37. 307, 28 ff. ; 420 ff. 308, 41. 355, 36. 438, 31. 439, 19. Cambrai a. d. Schelde, Bf. Johannes v. Burgund 1436-1479 (ep. Cameracensis) 164, 2. Capodilista (de Capitibus Liste), Giovanni Francesco (Johannes Franciscus), Dr. jur. utr, Ritter, aus Venedig, Gesandter P. Eugens zum Mainzer Kon- greß April 1439: 94, 30. 98, 49». 100, 18. 102, 39. 134, 17. 153, 41 ff.; 52a. 154, 45a, Capranica, Dominicus de —, Ebf. v. Fermo 1425 bis 1408, seit 1423 Kard.-Diakon tit. s. Marie in via lata (card. Firmanus) 192, 40 f. Carillo, Alfonsus de —, Kard.-Diakon tit. s. Eu- stachii, T 1434: 192, 40. Carnotensis prepositus s. Loyseleur. Carolina s. Luxemburg (K. Karl IV.). Carreto, Matháus de —, s. Albenga. Carthago, Bf. Cyprianus 248-258: 80, 28 ff. ; 48b. 401, 34 fft. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Casinus, Antonius, Kard.-Priester tif. s. Marcelli, T 4. Febr. 1439: 57, 43a f. Castiglione, Branda da —, Bf. v. Piacenza 1404. bis 1411, seit 1431 Kard.-Bischof v. Porto (ep. Portu- ensis, card. Placentinus), | 1443: 73, 44. 86, 9. 192, 38. Cassiodorus, geb. um 490, gest. 583: 55, 49a. Catania in Sizilien, Bf. Johannes de Piscibus 1418 bis 1448, Mitglied d. Allgem. Dep. 70, 4. 159, 50a. Celi, Johannes, mag. theol. an der Universität in Wien 19, 28; 49b. Cervantes, Johannes, seit 1426 Kard.-Priester tit. s. Petri ad vincula, 1 1453: 30, 19 ff. ; 50a ff. 31, 6. 33, 50b. 45, 1. 142, 23; 420. 144, 21; 37. 158, 27. 183, 43b. 192, 40. Cervia só. v. Ravenna, Bf. Christopherus 1431-1435, Gesandter P. Eugens zum Bas, Konz. 1433: 13, 44, 42, 3; 21. i Chalcedon (Calcedon) in Bithynien, 4. allgemeines Konzil 451: 54, 1. 372, 94, Champagne (Zschampanie) 275, 8. Chartres, Propst s. Loyseleur. Chemnitz (Kempnicz) in Sachsen 342, 6. Chessneloti, Thomas, mag., Notar d. Bas. Konzils 80, 27. 63, 45b. 441, 43. Chiemsee (Kyemse, Kiemse, Chimensis, Cynensis ep.) Bf. Silvester Pflieger 1438-1454, als Gesandter K. Albrechts zum Papst bestimmt, dann zum Baseler Konzil abgeordnet Mai bis Juli 1439: 180, 10. 207, 6. 221, 21. 223, 8, 232, 23; 40. 234, 12, — Desgl. zum Frankfurter Tag 412, 32; 43a ff; 45» f. 414, 43a. 423, 12; 424, 47a. 496, 1. Christenheit, Christentum; Christen passim. — Apostel 44, 14. 53, 34. 166, 4. 186, 46. 307, 1. 308, 12. 333, 43. 348, 32. 350, 9. 385, 33. 410, 1 ft. ; 22. 439,23. Vgl. Andreas, Barnabas, Jakobus, Johannes, Paulus, Petrus, Philippus, Thomas, — Apostelkonzil s. Jerusalem. — Apostol. Tradition 44, 8. — Evangelisten 350, 9. Vgl. Johannes, Lucas, Marcus, Matthäus. — Kirche, Kirchenfrage, Kirchenspaltung passim. — Sekten s. Bóhmen (Hussiten), Wiklif, — Here- Siarch 334, 29. — Kirchenväter (sancti doctores, S. patres) 11, 23. 44, 14. 53, 16. 75, 7. 306, 37 f. 307, 49». 337, 4. 350, 8. 375, 28. 376, 42. 377, 10. 378, 13. 403, 10. — Konzilien, Synoden (allgemeine), Autorität der Konzilien 6-208 passim. 299-394 passim. 399-441 passim. Vgl. Afrika, Basel, Chalcedon, Ephesus, Gallien, Griechenland, Ttalien, Konstantinopel, Konstanz, Nicaea, Pavia, Pisa, Rom, Siena, Spanien, Toledo. — Angebl. Dekret über die Anwesenheit von 13 Erzbischófen bei Absetzung eines Papstes 348, 5. — Okzidentalische Kirche (ecclesia Latina, Romana, Latini) 10, 2; 12. 20, 11; 20. 21, 3. 27, 43. 28, 33. 49, 3. 61, 5. 64, 5. 67, 21. 72, 4; 16. 77, 27. 114, 32. 118, 44. 119, 39; 46. 133, 44. 150, 18. 166, 47b. 173, 42. 178, 24. 189, 28. 198, 4; 47a. 200, 7. 306, 21. 310, 40. 319, 12. 322, 35 f. 360, 44. 383, 2. 405, 3. — Ihr Gebiet (terrae, partes Latinae)
Strana 465
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 18, 27. 22, 33. 67, 21. 77, 29. 322, 28. 324, 31f. — Hafen (portus latinus) 16, 39. 36, 24. 78, 37. 80, 32. — Veritas latina 158, 36. — Advocatus ecclesie s. Deutschland u. Habsburg (K. Albrecht). — Orientalische Kirche 27, 15. 72, 16. 134, 1. 143, 56a. 173, 43. 194, 25. 306, 21. 310, 39. 371, 43. 383, 1. 405, 3. Vgl. Griechenland. — Könige und Fürsten 7-85 passim. 115, 2f. 117, 20 ff. 122-124. 134-208. 232, 4; 15. 237, 35b. 282, 11. 300-336. 359-362. 364, 25. 371, 17. 387, 1 ff. 389, 38. 400-419. 433-438. — Gesandte zum Baseler Konzil 7, 34. 31,3; 12. 39, 27. 43, 5. 56, 5. 60, 32-89, 14 fi. 136, 27. 137, 23. 142, 38a. 148, 32. 159, 20-208, 22a. 301, 32 ff. 303, 39. 314, 38. 317, 24. 340, 34. 364, 5; 19 ft. 365, 1 ff. 366, 7. 400, 20 f. 404, 32. 441, 40; 42. — Desgl zum Mainzer Kongref 93, 7. 121, 43 ff. 123, 29. 125, 3. 134, 19. 142, 10-153, 28. 156, 11. 159, 39b. 161, 24; 43a. 162, 4; 23. 165, 18; 22 a ff. 167, 51b, 170, 4; 11; 50a. 171, 11. 173, 19; 29 f. 174, 3; 28. 178, 43. 191, 15. 203, 46. 204, 26. 223, 1. 279, 27. 316, 8. 389, 13. 404, 28. 412, 23. 413, 28 ff. — Desgl. zum Frankfurter Tag 413, 2; 14 В. Christiani (Christian), Johannes, Dechant vom Hlg. Kreuz zu Hildesheim 68, 38. 113, 44. 243, 27 ff. 246, 7. 257, 7. 278, 42—281, 44 passim. Christus passim. — Christi (dei) vicarius d. i. der Papst 7, 10; 28. 11, 24. 118, 8. 159, 2. 309, 23 f. 311, 46. 337, 46. 3406, 13. — vicariatus Chr. 366, 14. — Antichrist, Lucifer, Belial 309, 21. 333, 34.. 375, 29. Chrysostomus s. Konstantinopel. Cicero, Marcus Tullius 9, 15. 197, 52a. 435, 38. Cilli in Steiermark, Grafen von —, 157, 28a. — Friedrich, Gf. v. —, Ortenburg u. Sagorien 157, 29a ff.; 33b fi. — Prokurator s. Karschau. — Ulrieh, Gf. v. —, Statthalter K. Albrechts in Böhmen, + 1456: 157, 39a. 249, 49m f. — Barbara s. Luxemburg. Clas s. Appenheimer. Cleen, Richard v. —, Domherr zu Mainz 98, 21. 113, 41. 116, 2; 5; 31. Clementis, Petrus, Priester d. Diózese Zaragoza 60, 1. Clushenne, Ratsherr zu Frankfurt 415, 1; 4. Cobbing, Sweder, Deutschordenskomtur zu Tiel 415, 35» fi. Colle, Petrus de —, Prof. d. Theologie, Ord. mino- rum, Mitglied des Baseler Konzils 144, 3. 148, 53a. Colmar im Elsaß, Reichsstadt 88, 28. 91, 33; 38. 93, 16 В.; 32 В. 229, 48а В. 250, 18; 21; 28; 39. 253, 9 ff. 260, 11. 269, 17. 272, 4. ft. 273, 31 f. Vgl. ElsaB. — Bürgermeister s. Kempf. — Juden 295, 25. Condulmario, Franciscus, Nepote Papst Eugens IV., seit 1431 Kaxd.-Priester tit. s. Clementis (card. Veneciarum), Kardinalkàmmerer, T 1453: 158, 9 fi. 159, 19. 313, 52». 427, 32». — Gabriel, aus Venedig, s. Rom (Papst Eugen IV.) Conques i. Südfrankreich, mw. v. Rodez, Abt Rai- Deutsche Reichstags-Akten XIV 59 465 mund (abbas Conchensis), O.S.B., Mitglied d. dep. pro pace 168, 41b. Cortimo, Rolandus (Orlandus) de —, aus Padua, Dr. jur. utr., Prokurator der Gesandten Papst Eugens zum Mainzer Tag Márz 1439: 99, 2. 100, 13. 102, 35. 146, 33. Courcelles (Corcelli), Thomas de —, Mag. d. Theo- logie, Domherr v. Arras, Mitgl. d. dep. pro fide 15, 54a. 33, 43v. 160, 51b. 168, 47». 441, 37. — Gesandter d. Konzils zum Mainzer Kongreß 98, 27. 142, 21;42a. 147,4; 51a. 149, 48. 152, 25; 56 f. Coutances (Constancia) i. d. Normandie, Bf. Phili- bert 1424-939, Legat des Baseler Konzils in Běh- men 405, 29 f. 411, 7. Cramm, Hans (in Nürnberg?) 257, 6. Crispus s. Rom (Kaiserreich). . Cristan, Erhard, Kleriker d. Dióz. Konstanz 133, 3. Cronenberger s. Meyer. Crot, Hans, Bote Konrads v. Weinsberg 293, 43a. Cuenza in Kastilien, Diózese 132, 30. — Bf. Alvarus de Ysorna (ep. Conchensis) 1418 bis 1445, Gesandter Kg. Johanns v. Kastilien u. Leon zum Konzil 31, 8. 33, 21. 58, 32. 60, 32 ff. 61, 11. 63, 23 f.; 39b. 70, 13. 73, 21. 87, 44. 159, 48a. 160, 4 f. 161, 1; 27 f. 162, 24. 166, 49a. 183, 40» f. 362, 30. — Desgl. d. Kónige v. Portugal u. Navarra zum Konzil 60, 32 ff.; 38a f. 87, 44. — Desgl d. gen. Kónige zum Mainzer Kongreß 68, 24. 127, 13; 56a. 128, 13. 130, 44 ff. 131, 43. 142, 48». 144, 21. 149, 18; 40. 150, 21. 151, 18. 152, 23; 40. 156. 12. — Vgl. Zusütze zu 131, 30. Cues (Cufja) a. d. Mosel, Nikolaus v. —, geb. 1401, gest. 1464, Dr. decr., Propst v. Münstermaifeld (Magdeburgensis), Dekan v. St. Florin in Koblenz, seit 1448 Kard.-Priester tit. s. Petri ad vincula 142, 48. 158, 12. 348, 44 f. — Agent des Papstes auf dem Mainzer Kongreß 102, 48a. 143, 24 f. 153, 43. 158, 9; 53a. — Desgl. auf dem Mainzer Kurfürstentag 320, 16 ff. 321, 2 ff. 324, 4 ff. 410, 35. Cypern, Kg. Johann II., 1432-1458, Gesandte zum Baseler Konzil 58, 34a. Cyprianus s. Carthago. D vgl. T. Dänemark (Dacia, Denmargk), Kg. Erich v. Pom- mern 1412-1439: 71, 25. 138, 8. 303, 15. — Ge- sandter zum Baseler Konzil 58, 33a. 60, 32. 63, 25. Vgl. Lübeck (Bf. Johann). Damaskus 182, 2. Dammerkirch (Tammerkirch) sw. v. Mülhausen i. E. 273, 18. Dan, Grenzort Palästinas 437, 44. Daniel, Bischof i, d. päpstl. Kammer 427, 33b. Dathan, Gegner des Moses 402, 30. David s. Israel; Sprintz. Dax in Südfrankreich, Bf. Bernhard de la Planche (ep. Aquensis) 1427-39, Mitgl. d. dep. fidei 70, 5. Decremane, N. de, püpstl. Kanzleibeamter 307, 36a.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 18, 27. 22, 33. 67, 21. 77, 29. 322, 28. 324, 31f. — Hafen (portus latinus) 16, 39. 36, 24. 78, 37. 80, 32. — Veritas latina 158, 36. — Advocatus ecclesie s. Deutschland u. Habsburg (K. Albrecht). — Orientalische Kirche 27, 15. 72, 16. 134, 1. 143, 56a. 173, 43. 194, 25. 306, 21. 310, 39. 371, 43. 383, 1. 405, 3. Vgl. Griechenland. — Könige und Fürsten 7-85 passim. 115, 2f. 117, 20 ff. 122-124. 134-208. 232, 4; 15. 237, 35b. 282, 11. 300-336. 359-362. 364, 25. 371, 17. 387, 1 ff. 389, 38. 400-419. 433-438. — Gesandte zum Baseler Konzil 7, 34. 31,3; 12. 39, 27. 43, 5. 56, 5. 60, 32-89, 14 fi. 136, 27. 137, 23. 142, 38a. 148, 32. 159, 20-208, 22a. 301, 32 ff. 303, 39. 314, 38. 317, 24. 340, 34. 364, 5; 19 ft. 365, 1 ff. 366, 7. 400, 20 f. 404, 32. 441, 40; 42. — Desgl zum Mainzer Kongref 93, 7. 121, 43 ff. 123, 29. 125, 3. 134, 19. 142, 10-153, 28. 156, 11. 159, 39b. 161, 24; 43a. 162, 4; 23. 165, 18; 22 a ff. 167, 51b, 170, 4; 11; 50a. 171, 11. 173, 19; 29 f. 174, 3; 28. 178, 43. 191, 15. 203, 46. 204, 26. 223, 1. 279, 27. 316, 8. 389, 13. 404, 28. 412, 23. 413, 28 ff. — Desgl. zum Frankfurter Tag 413, 2; 14 В. Christiani (Christian), Johannes, Dechant vom Hlg. Kreuz zu Hildesheim 68, 38. 113, 44. 243, 27 ff. 246, 7. 257, 7. 278, 42—281, 44 passim. Christus passim. — Christi (dei) vicarius d. i. der Papst 7, 10; 28. 11, 24. 118, 8. 159, 2. 309, 23 f. 311, 46. 337, 46. 3406, 13. — vicariatus Chr. 366, 14. — Antichrist, Lucifer, Belial 309, 21. 333, 34.. 375, 29. Chrysostomus s. Konstantinopel. Cicero, Marcus Tullius 9, 15. 197, 52a. 435, 38. Cilli in Steiermark, Grafen von —, 157, 28a. — Friedrich, Gf. v. —, Ortenburg u. Sagorien 157, 29a ff.; 33b fi. — Prokurator s. Karschau. — Ulrieh, Gf. v. —, Statthalter K. Albrechts in Böhmen, + 1456: 157, 39a. 249, 49m f. — Barbara s. Luxemburg. Clas s. Appenheimer. Cleen, Richard v. —, Domherr zu Mainz 98, 21. 113, 41. 116, 2; 5; 31. Clementis, Petrus, Priester d. Diózese Zaragoza 60, 1. Clushenne, Ratsherr zu Frankfurt 415, 1; 4. Cobbing, Sweder, Deutschordenskomtur zu Tiel 415, 35» fi. Colle, Petrus de —, Prof. d. Theologie, Ord. mino- rum, Mitglied des Baseler Konzils 144, 3. 148, 53a. Colmar im Elsaß, Reichsstadt 88, 28. 91, 33; 38. 93, 16 В.; 32 В. 229, 48а В. 250, 18; 21; 28; 39. 253, 9 ff. 260, 11. 269, 17. 272, 4. ft. 273, 31 f. Vgl. ElsaB. — Bürgermeister s. Kempf. — Juden 295, 25. Condulmario, Franciscus, Nepote Papst Eugens IV., seit 1431 Kaxd.-Priester tit. s. Clementis (card. Veneciarum), Kardinalkàmmerer, T 1453: 158, 9 fi. 159, 19. 313, 52». 427, 32». — Gabriel, aus Venedig, s. Rom (Papst Eugen IV.) Conques i. Südfrankreich, mw. v. Rodez, Abt Rai- Deutsche Reichstags-Akten XIV 59 465 mund (abbas Conchensis), O.S.B., Mitglied d. dep. pro pace 168, 41b. Cortimo, Rolandus (Orlandus) de —, aus Padua, Dr. jur. utr., Prokurator der Gesandten Papst Eugens zum Mainzer Tag Márz 1439: 99, 2. 100, 13. 102, 35. 146, 33. Courcelles (Corcelli), Thomas de —, Mag. d. Theo- logie, Domherr v. Arras, Mitgl. d. dep. pro fide 15, 54a. 33, 43v. 160, 51b. 168, 47». 441, 37. — Gesandter d. Konzils zum Mainzer Kongreß 98, 27. 142, 21;42a. 147,4; 51a. 149, 48. 152, 25; 56 f. Coutances (Constancia) i. d. Normandie, Bf. Phili- bert 1424-939, Legat des Baseler Konzils in Běh- men 405, 29 f. 411, 7. Cramm, Hans (in Nürnberg?) 257, 6. Crispus s. Rom (Kaiserreich). . Cristan, Erhard, Kleriker d. Dióz. Konstanz 133, 3. Cronenberger s. Meyer. Crot, Hans, Bote Konrads v. Weinsberg 293, 43a. Cuenza in Kastilien, Diózese 132, 30. — Bf. Alvarus de Ysorna (ep. Conchensis) 1418 bis 1445, Gesandter Kg. Johanns v. Kastilien u. Leon zum Konzil 31, 8. 33, 21. 58, 32. 60, 32 ff. 61, 11. 63, 23 f.; 39b. 70, 13. 73, 21. 87, 44. 159, 48a. 160, 4 f. 161, 1; 27 f. 162, 24. 166, 49a. 183, 40» f. 362, 30. — Desgl. d. Kónige v. Portugal u. Navarra zum Konzil 60, 32 ff.; 38a f. 87, 44. — Desgl d. gen. Kónige zum Mainzer Kongreß 68, 24. 127, 13; 56a. 128, 13. 130, 44 ff. 131, 43. 142, 48». 144, 21. 149, 18; 40. 150, 21. 151, 18. 152, 23; 40. 156. 12. — Vgl. Zusütze zu 131, 30. Cues (Cufja) a. d. Mosel, Nikolaus v. —, geb. 1401, gest. 1464, Dr. decr., Propst v. Münstermaifeld (Magdeburgensis), Dekan v. St. Florin in Koblenz, seit 1448 Kard.-Priester tit. s. Petri ad vincula 142, 48. 158, 12. 348, 44 f. — Agent des Papstes auf dem Mainzer Kongreß 102, 48a. 143, 24 f. 153, 43. 158, 9; 53a. — Desgl. auf dem Mainzer Kurfürstentag 320, 16 ff. 321, 2 ff. 324, 4 ff. 410, 35. Cypern, Kg. Johann II., 1432-1458, Gesandte zum Baseler Konzil 58, 34a. Cyprianus s. Carthago. D vgl. T. Dänemark (Dacia, Denmargk), Kg. Erich v. Pom- mern 1412-1439: 71, 25. 138, 8. 303, 15. — Ge- sandter zum Baseler Konzil 58, 33a. 60, 32. 63, 25. Vgl. Lübeck (Bf. Johann). Damaskus 182, 2. Dammerkirch (Tammerkirch) sw. v. Mülhausen i. E. 273, 18. Dan, Grenzort Palästinas 437, 44. Daniel, Bischof i, d. päpstl. Kammer 427, 33b. Dathan, Gegner des Moses 402, 30. David s. Israel; Sprintz. Dax in Südfrankreich, Bf. Bernhard de la Planche (ep. Aquensis) 1427-39, Mitgl. d. dep. fidei 70, 5. Decremane, N. de, püpstl. Kanzleibeamter 307, 36a.
Strana 466
466 Delkenheim (Delckelhein) ně. v. Mainz 286, 35. Delkeshein s. Dexheim. Derrer, Jórg, aus Nürnberg 250, 20 ft. Def, Erhart s. Dus. Deutschland (Deutsche lande, Tutsche |, Tusche lant, Dützsche lant, diese lante, Deutsche Ge- zunge, Germania, Alemannia, partes Alamannie, nacio Germanica, n. Alamanica, die Dutschen, Theutonicus) Land und Leute 9, 12. 10, 21. 13, 46. 18,1. 20,2911; 50. 21, 21. 23,42. 28, 36. 29, 26-34. 30, 10. 32,3. 33,4. 50, 20ff. 50, 44b. 57, 9; 18 f. 64, 22. 69, 14 ff. 71, 41b. 85, 5. 88, 2; 6. 104, 35f. 106, 7; 23 ff. 107, 7; 12; 28; 44. 109, 15. 110, 39. 111, 5. 112, 27 fi. 113, 6; 18. 116, 9. 122, 2. 137, 12. 144, 24; 33; 38. 145, 7. 147, 58a. 151, 27. 153, 9; 24; 55b. 104, 3. 168, 7. 177, 36. 178, 3; 34, 182, 37. 185, 35. 201, 21; 40. 202, 7; 10. 213, 23; 31 ff. 216, 20 f. 217, 5; 21. 219, 16. 220, 8. 230, 32. 233, 7. 235, 32. 236, 16; 24. 239, 22. 243, 20. 244, 36. 247, 121. 248, 20. 249, 5. 251, 40 f. 252, 6. 253, 15. 269, 22. 275, 7; 43 fi. 276, 37. 278, 27. 281, 32. 282, 6; 16; 30. 291, 14. 318, 57». 320, 12. 323, 1. 331, 24. 343, 6. 348, 37. 356, 42. 357, 2. 360, 30. 381, 30. 383, 21f.; 34 ff. 384, 8. 385, 15; 35. 393, 12. 394, 2. 410, 36. 419, 29. 422, 38. 423, 45. 425, 3; 7; 18. 428, 38. 432, 1. 433, 37. 436, 12; 16. 437, 2; 7; 13; 20. — Deutsch-Bóhmische Grenzgebirge (wald) 249, 31. — Oberdeutschland (partes superiores) 426, 18; (die Oberlender) 249, 2731; 40. — Niederdeutschland 278, 56a. (Nider- lendische bischofe usw.) 249, 24 f. (Seefiirsten und Seestüdte) 249, 35-250, 1. — Deutsche Sprache 306, 8f. — Rheinische Mundart ('l'heotonicum Renense) 429, 10. — Reich (hlg. romisches rich, imperium Romanum, i. sacratissimum) 10, 26. 17, 36. 33, 2. 57, 11. 63, 7. 69, 14. 74, 25. 88, 21. 120, 15. 126, 18. 142, 2. 155, 39. 174, 4. 201, 30. 213, 24. 216, 33. 219, 13; 40. 220, 44a f. 229, 19. 232, 12; 18. 235, 31. 236, 23; 29b. 239, 7. 240, 15; 29 fi. 241, 16. 244, 35; 40. 245,4; 8. 248, 19 ff. 252, 5. 258, 44. 261, 23-262, 23. 266, 31. 267, 3. 268, 19-34. 269, 24; 43. 275, 46. 277, 30. 281, 32. 282, 6. 300, 13. 301, 9; 14. 311, 32. 331, 14. 338, 31; 41. 339, 8. 340, 39. 341, 1. 342, 17. 394, 30. 406, 8; 28. 413, 13. 417, 16. 419, 29-43. 420, 39. 4921, 4. 422, 22. 424, 28 . 425, 3; 6 f. — Reichsgebiet und Reichsrechte in Italien 261, 16 ff. — Reichs- verweser (vicarius imperii vykarii dez richez) 57, 27 ff. 236, 20» fü. 240, 28-241, 38. Vgl. Sa- voyen. — Reichstag (samenung) 241, 17; 30. — Reichsstánde 216, 26. 217, 15. 240, 36. 253, 27. 275, 44 fi. 277, 42. — Reichshilfe gegen Polen 213, 32f. 217, b fl. 223,15-224,11; 15 f. 225, 3-229,4. 229,41v. 230, 38; 42a. 235, 6. 247, 32 - 252, 22. 252, 49 - 253, 37. 271, 13. 285, 12 ff. 291, 8. 294, 25-295, 4. 324, 45 ff. Vgl. Bóhmen, Polen. — Neutralitát im Kirchenstreit (Neutrali- tatsunionen) 8, 23. 10, 20 ff. 12, 11. 13, 6 £. 15, 34. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 108, 16. 178, 45. 325, 19-331, 32. 338, 21-349, 49, 367, 17-390, 18. 392, 29 ff. 393, 50b; 56b. 394, 21; 46. 418, 4-422, 14, 427, 21-429, 11. 430, 14 ft. 430, 30-441, 22. — Gesandte (Deutsche; Deutschlands; des Kónigs, der Kurfürsten und Erzbischófe bzw. Prálaten oder F'ürsten) zum Baseler Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 7, 32; 45a. 8, 8 ff.; 32 ff. 13, 24 ff. 15, 1ff; 37 fl. 19, 22; 26; 29. 20,33. 21,361; 42 ft. 23, 26 fi. 24, 33. 25, 20. 30, 6; 12 ff. 31, 20 ft. ; 34 ff, 32, 41 ff. 33, 9 ff. ; 39 ff. 34, 44.1 ft. 45, 19. 49, 8; 16. 51, 6. 53, 45a. 56, 5; 19ff. 57, 32 ft. 60, 31 ft. 63, 13 ff. 66, 1 ff. 69, 17 ft. ; 36 ff. 72, 29 fl. ; 48. 73, 16. 75, 49 fi. 83, 17. 86, 32 fi. 89, 14 f; 26. 91,121. 101, 12. 169, 30. 362, 22 f. 384, 29, 441, 30; 42. — Desgl. zum Mainzer KongreB Marz u. April 1439: 91, 34; 41a ff. 92, 19. 93, 7; 17; 19; 33. 96, 40. 98, 41 ff. 100, 7 ff. 102, 30 ff. 104, 22 ff. 108, 8 f. 109, 5 ff. 114, 25 ff. 116, 34 f. 120, 35 ff. 121, 43 ff. 193, 13 f. 127, 13 fi. 130, 23 ff. 134, 19. 135, 20. 140, 25 ft. 141, 34. 142, 27; 52b. 143, 15; 21. 144, 25; 31. 145, 5ff.; 18 ff. 146, 36 f.; 47. 147, 1 ft. 158, 45 £.; 49». 154, 2.9. 155, 6; 10 £.; 32; 41. 150, 3; 11 f. 159, 39». 169, 36 ff. 171, 36 ff. 172, 4 f. 173, 9 ff. 174, 28. 178, 43. 180, 21. 201, 25. 202, 17. 203, 46. 204, 26. 206, 29 f. 207, 25. 213, 19. 223, 1. 279, 27. 281, 17 £. 316, 8. 404, 28 f. 412, 22 f. 413, 29. — Desgl. zum Baseler Konzil Mai u. Juni 1439: 121, 29. 159, 20 ff. 160,36 ff. 161,16 fi. 162,16 ff. 163, 35b. 164,15 ff. 165,11ff. 168, 20 . 171, 23 ft. 173, 38. 176, 28; 30. 177, 11; 27; 31. 179, 39. 181, 29 ff. 183, 22 ft. 186, 43 ff. 194, 43 f. 195, 28 ff. 198, 34 ff. 200, 33 ff. 203, 35 ff. 204, 45a. 205, 26 fi. 207, 40. 300, 21. 314, 38 f. 317, 24. 340, 34. 362, 22 M. 385, 10. 400, 21. 404, 32. — Desgl. zu Papst Eugen IV. Sommer 1439 (geplant) 139, 30 ff. 159, 12. 179, 42. 202, 27. 206,5. 207, 38. 229, 14. — Kaiser und Känige 57, 20; 136, 41 fl. 150, 52. 172, 10. 173, 5. 229, 18; 20; 26. 232, 12. 259, 1. 261, 27 fi. 268, 24; 34. 269, 24; 43. 270, 4; 9; 22; 30; 54. 368, 20. — Der Rómische Kónig als Wahrer und Wiederhersteller des Friedens 215, 15. Als Beschirmer der Kirche 126, 44. 300, 311. 314, 3. Als erster Fürst der Christenheit 156, 38. 201, 27. 300, 11. — Kaisertum, Kónigtum 22, 14. 39, 39. 172, 20. 173, 5. 233, 2. 258, 14; 44. 259, 7. 262, 11. 402, 29. — Kaisertitel 203, 16. — Kaiserl. Thron 311, 39. — Kaiserkrone 50, 25. — Rom- zug 229, 20. 236, 32h. — Privacio imperii 43, 34. — Karl d. Grofe 772-814 s. Franken. — K. Karl IV. 1346 bis 1378, K. Wenzel 1376-1400 und K. Sigmund 1410-1437 s. Luxemburg. — K. Ruprecht 1400 bis 1410 s. Pfalzgrafen. — K. Albrecht IL. 1438/39 und K. Friedrich III. 1440-1493 s. Habsburg. — Fürsten (principes, herren, domini terrae) 10, 30. 11, 1. 12, 7; 20. 13, 7. 14, 10. 15, 12; 41. 16, 45. 17, 381. 20,2; 34. 21, 44. 22, 3; 17. 23, 8; 44. 24, 6. 28, 36. 31,4. 36,12; 29. 50, 6; 13; 33. 57, 29.
466 Delkenheim (Delckelhein) ně. v. Mainz 286, 35. Delkeshein s. Dexheim. Derrer, Jórg, aus Nürnberg 250, 20 ft. Def, Erhart s. Dus. Deutschland (Deutsche lande, Tutsche |, Tusche lant, Dützsche lant, diese lante, Deutsche Ge- zunge, Germania, Alemannia, partes Alamannie, nacio Germanica, n. Alamanica, die Dutschen, Theutonicus) Land und Leute 9, 12. 10, 21. 13, 46. 18,1. 20,2911; 50. 21, 21. 23,42. 28, 36. 29, 26-34. 30, 10. 32,3. 33,4. 50, 20ff. 50, 44b. 57, 9; 18 f. 64, 22. 69, 14 ff. 71, 41b. 85, 5. 88, 2; 6. 104, 35f. 106, 7; 23 ff. 107, 7; 12; 28; 44. 109, 15. 110, 39. 111, 5. 112, 27 fi. 113, 6; 18. 116, 9. 122, 2. 137, 12. 144, 24; 33; 38. 145, 7. 147, 58a. 151, 27. 153, 9; 24; 55b. 104, 3. 168, 7. 177, 36. 178, 3; 34, 182, 37. 185, 35. 201, 21; 40. 202, 7; 10. 213, 23; 31 ff. 216, 20 f. 217, 5; 21. 219, 16. 220, 8. 230, 32. 233, 7. 235, 32. 236, 16; 24. 239, 22. 243, 20. 244, 36. 247, 121. 248, 20. 249, 5. 251, 40 f. 252, 6. 253, 15. 269, 22. 275, 7; 43 fi. 276, 37. 278, 27. 281, 32. 282, 6; 16; 30. 291, 14. 318, 57». 320, 12. 323, 1. 331, 24. 343, 6. 348, 37. 356, 42. 357, 2. 360, 30. 381, 30. 383, 21f.; 34 ff. 384, 8. 385, 15; 35. 393, 12. 394, 2. 410, 36. 419, 29. 422, 38. 423, 45. 425, 3; 7; 18. 428, 38. 432, 1. 433, 37. 436, 12; 16. 437, 2; 7; 13; 20. — Deutsch-Bóhmische Grenzgebirge (wald) 249, 31. — Oberdeutschland (partes superiores) 426, 18; (die Oberlender) 249, 2731; 40. — Niederdeutschland 278, 56a. (Nider- lendische bischofe usw.) 249, 24 f. (Seefiirsten und Seestüdte) 249, 35-250, 1. — Deutsche Sprache 306, 8f. — Rheinische Mundart ('l'heotonicum Renense) 429, 10. — Reich (hlg. romisches rich, imperium Romanum, i. sacratissimum) 10, 26. 17, 36. 33, 2. 57, 11. 63, 7. 69, 14. 74, 25. 88, 21. 120, 15. 126, 18. 142, 2. 155, 39. 174, 4. 201, 30. 213, 24. 216, 33. 219, 13; 40. 220, 44a f. 229, 19. 232, 12; 18. 235, 31. 236, 23; 29b. 239, 7. 240, 15; 29 fi. 241, 16. 244, 35; 40. 245,4; 8. 248, 19 ff. 252, 5. 258, 44. 261, 23-262, 23. 266, 31. 267, 3. 268, 19-34. 269, 24; 43. 275, 46. 277, 30. 281, 32. 282, 6. 300, 13. 301, 9; 14. 311, 32. 331, 14. 338, 31; 41. 339, 8. 340, 39. 341, 1. 342, 17. 394, 30. 406, 8; 28. 413, 13. 417, 16. 419, 29-43. 420, 39. 4921, 4. 422, 22. 424, 28 . 425, 3; 6 f. — Reichsgebiet und Reichsrechte in Italien 261, 16 ff. — Reichs- verweser (vicarius imperii vykarii dez richez) 57, 27 ff. 236, 20» fü. 240, 28-241, 38. Vgl. Sa- voyen. — Reichstag (samenung) 241, 17; 30. — Reichsstánde 216, 26. 217, 15. 240, 36. 253, 27. 275, 44 fi. 277, 42. — Reichshilfe gegen Polen 213, 32f. 217, b fl. 223,15-224,11; 15 f. 225, 3-229,4. 229,41v. 230, 38; 42a. 235, 6. 247, 32 - 252, 22. 252, 49 - 253, 37. 271, 13. 285, 12 ff. 291, 8. 294, 25-295, 4. 324, 45 ff. Vgl. Bóhmen, Polen. — Neutralitát im Kirchenstreit (Neutrali- tatsunionen) 8, 23. 10, 20 ff. 12, 11. 13, 6 £. 15, 34. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 108, 16. 178, 45. 325, 19-331, 32. 338, 21-349, 49, 367, 17-390, 18. 392, 29 ff. 393, 50b; 56b. 394, 21; 46. 418, 4-422, 14, 427, 21-429, 11. 430, 14 ft. 430, 30-441, 22. — Gesandte (Deutsche; Deutschlands; des Kónigs, der Kurfürsten und Erzbischófe bzw. Prálaten oder F'ürsten) zum Baseler Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 7, 32; 45a. 8, 8 ff.; 32 ff. 13, 24 ff. 15, 1ff; 37 fl. 19, 22; 26; 29. 20,33. 21,361; 42 ft. 23, 26 fi. 24, 33. 25, 20. 30, 6; 12 ff. 31, 20 ft. ; 34 ff, 32, 41 ff. 33, 9 ff. ; 39 ff. 34, 44.1 ft. 45, 19. 49, 8; 16. 51, 6. 53, 45a. 56, 5; 19ff. 57, 32 ft. 60, 31 ft. 63, 13 ff. 66, 1 ff. 69, 17 ft. ; 36 ff. 72, 29 fl. ; 48. 73, 16. 75, 49 fi. 83, 17. 86, 32 fi. 89, 14 f; 26. 91,121. 101, 12. 169, 30. 362, 22 f. 384, 29, 441, 30; 42. — Desgl. zum Mainzer KongreB Marz u. April 1439: 91, 34; 41a ff. 92, 19. 93, 7; 17; 19; 33. 96, 40. 98, 41 ff. 100, 7 ff. 102, 30 ff. 104, 22 ff. 108, 8 f. 109, 5 ff. 114, 25 ff. 116, 34 f. 120, 35 ff. 121, 43 ff. 193, 13 f. 127, 13 fi. 130, 23 ff. 134, 19. 135, 20. 140, 25 ft. 141, 34. 142, 27; 52b. 143, 15; 21. 144, 25; 31. 145, 5ff.; 18 ff. 146, 36 f.; 47. 147, 1 ft. 158, 45 £.; 49». 154, 2.9. 155, 6; 10 £.; 32; 41. 150, 3; 11 f. 159, 39». 169, 36 ff. 171, 36 ff. 172, 4 f. 173, 9 ff. 174, 28. 178, 43. 180, 21. 201, 25. 202, 17. 203, 46. 204, 26. 206, 29 f. 207, 25. 213, 19. 223, 1. 279, 27. 281, 17 £. 316, 8. 404, 28 f. 412, 22 f. 413, 29. — Desgl. zum Baseler Konzil Mai u. Juni 1439: 121, 29. 159, 20 ff. 160,36 ff. 161,16 fi. 162,16 ff. 163, 35b. 164,15 ff. 165,11ff. 168, 20 . 171, 23 ft. 173, 38. 176, 28; 30. 177, 11; 27; 31. 179, 39. 181, 29 ff. 183, 22 ft. 186, 43 ff. 194, 43 f. 195, 28 ff. 198, 34 ff. 200, 33 ff. 203, 35 ff. 204, 45a. 205, 26 fi. 207, 40. 300, 21. 314, 38 f. 317, 24. 340, 34. 362, 22 M. 385, 10. 400, 21. 404, 32. — Desgl. zu Papst Eugen IV. Sommer 1439 (geplant) 139, 30 ff. 159, 12. 179, 42. 202, 27. 206,5. 207, 38. 229, 14. — Kaiser und Känige 57, 20; 136, 41 fl. 150, 52. 172, 10. 173, 5. 229, 18; 20; 26. 232, 12. 259, 1. 261, 27 fi. 268, 24; 34. 269, 24; 43. 270, 4; 9; 22; 30; 54. 368, 20. — Der Rómische Kónig als Wahrer und Wiederhersteller des Friedens 215, 15. Als Beschirmer der Kirche 126, 44. 300, 311. 314, 3. Als erster Fürst der Christenheit 156, 38. 201, 27. 300, 11. — Kaisertum, Kónigtum 22, 14. 39, 39. 172, 20. 173, 5. 233, 2. 258, 14; 44. 259, 7. 262, 11. 402, 29. — Kaisertitel 203, 16. — Kaiserl. Thron 311, 39. — Kaiserkrone 50, 25. — Rom- zug 229, 20. 236, 32h. — Privacio imperii 43, 34. — Karl d. Grofe 772-814 s. Franken. — K. Karl IV. 1346 bis 1378, K. Wenzel 1376-1400 und K. Sigmund 1410-1437 s. Luxemburg. — K. Ruprecht 1400 bis 1410 s. Pfalzgrafen. — K. Albrecht IL. 1438/39 und K. Friedrich III. 1440-1493 s. Habsburg. — Fürsten (principes, herren, domini terrae) 10, 30. 11, 1. 12, 7; 20. 13, 7. 14, 10. 15, 12; 41. 16, 45. 17, 381. 20,2; 34. 21, 44. 22, 3; 17. 23, 8; 44. 24, 6. 28, 36. 31,4. 36,12; 29. 50, 6; 13; 33. 57, 29.
Strana 467
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 467 59, 12. 69, 31. 90, 46; 51b. 92, 34. 93, 46a. 94, 26. 95, 30. 101, 11. 103, 15-23. 104, 29. 106, 4. 117, 20 ff. 121, 35. 123, 14 ft. 194, 33 ft. 146, 13. 153, 49». 158, 24. 159, 38». 173, 12. 208, 26. 216, 24. 217, 6; 14. 223, 28. 229, 32. 232, 4; 15. 234, 23. 235, 7. 239, 8. 240, 35. 241, 131.; 25 249, 6. 250, 11; 21. 251, 19. 252, 5f.; 45. 253, 32. 273, 36. 275, 48, 276, 5; 13; 52a. 281, 6. 285, 14. 289, 17; 51». 290, 13; 50a. 291, 7. 294, 24; 30; 37. 303, 15. 320, 23; 33. 321, 4 ff. 322, 2 ff. 323, 25. 324, 10; 16; 35; 42. 339, 8; 32. 343, 12. 357, 42. 360, 20; 41. 362, 20 ff. 383, 23. 384, 21. 411, 33. 412, 31. 413, 13 ff. 414, 17 ff. ; 39b; 50b ff. 415, 12a f.; 51b. 416, 25; 29. 421, 23. 499, 18; 22; 26 fl.; 38 fí.; 44. 493, 44. 425, 44. 427, 10. 428, 24. 431, 47. 435, 29. 441, 6; 10. — Weltliche Fürsten 6, 31. 16, 28. 17, 30. 44, 1. 69, 28. 87,23. 88,19. 128, 35. 155, 16. 224, 22. 225, 10. 234, 36b. 263, 17. 338, 18. 359, 24 ff. 384, 12 £.; 24. 385, 5. 390, 9. 417, 24. 420, 12. 426, 16. 433, 11. — Herzóge 59, 12. — Geistliche Fürsten 6, 30. 16, 28. 17, 29. 21, 44. 69, 22. 88, 18. 128, 35. 224, 21. 225, 10. 234, 35». 263, 17. 338, 18. 359, 24. 384, 12; 24. 385, 5. 417, 24. 420, 12; 17. 426, 16. 433, 41. Als prelati be- zeichnet 6, 34. 15, 12. 21, 44. 22, 3. 23, 44. 44, 1. 106, 47. 141, 2. 173, 11 £.; 29. 178, 31. 182, 13. 202, 13. 231, 21. 232, 3. 321, 4. 411, 34. 431, 47. 441, 5; 10. — Erzbischófe (archiepiscopi, archi- presules, metropolitani) 16, 27. 21, 43. 22, 3. 105, 19. 106, 45f. 120, 41; 44. 121, 35; 39. 128, 35. 137, 24. 169, 16. 203, 28. 234, 5. 245, 31. 320, 45. 339, 8; 29; 32. 391, 9; 25. 419, 35. 421, 23. — Bischófe 106, 9. 121, 3. 142, 50b. 233, 22. 234, 6. 236, 16. 237, 2. 244, 30 f. 245, 31. 340, 4. 421, 23. — Prálaten i. e. S. 6, 34. 103, 15. 106, 9. 121, 3. 233, 22. 236, 16. 237, 2. 244, 39 f. 339, 37. 383, 23. — Própste 244, 39 f. — Abte 244, 39. 325, 4. — alii ecclesiastici 178, 31. — Doktoren, Gelehrte der Fürsten i. allg. 106, 9. 236, 16. 237, 2. 328, 28. 339, 28; 37. — Gesandte der Fürsten, Erzbischófe und Bischófe zum Frank- furter Tag Nov. 1439: 339, 29. 422, 22; 38 ft.; 44. 423, 18. — Kurfürsten 8, 18; 23. 10, 21; 26. 12, 10. 13, 45. 15, 12; 41. 16, 27; 45. 17, 11; 29; 38. 18, 1. 21, 43. 22, 3. 27, 14. 28, 35. 29, 18; 36; 42, 33, 24. 50, 4; 35. 56, 19. 57, 19. 69, 22; 31. 71, 46b. 86, 292. 88, 18. 90, 45. 91, 23; 28. 92, 34. 93, 4; 23. 94, 39». 95, 3 ff.; 42a; 51a. 99, 45a. 103, 4; 14. 106, 4 ff; 46. 107, 19 ff. 108, 8 fi. 114, 36. 120, 41. 198, 34. 129, 44. 130, 27. 133, 23; 28. 137, 24. 142, 22-143, 49b passim. 145, 6; 23; 31. 146, 21 fi.; 34. 148, 34; 38. 150, 21; 27. 151, 7 fi. 156, 12. 158, 24. 159, 38b. 165, 56a. 169, 16; 36. 173, 11; 16. 174, 2. 180, 3. 196, 4. 197, 32. 203, 26. 217, 14. 224, 21; 44a. 225, 10 fi. 229. 50b. 284, 35b. 236, 23; 34b. 239, 8. 241, 25. 244, 38. 251,19. 252,45. 275, 48. 276, 5. 278, 27. 280, 5. 281, 6. 285, 14. 289, 17. 290, 13. 291, 7. 294, 24. 316, 25. 320, 41 ff. 325, 20-331, 30 ff. 338, 21-343, 7 fi. 357, 40. 383, 36 ff. 384, 9; 24; 34. 385, 5. 391, 9; 25. 394, 26 ff. 408, 42. 411, 33. 414, 16; 24b. 415, 45b; 49b. 416, 22, 417, 37 ff. 418, 4-420, 17 ff. 421, 14 fi. ; 47a ff. 422, 21; 25 ff.; 32. 425, 26 f.; 44. 426, 2 fi. 427, 25. 428, 22 ff. 431, 46 f. 432, 11 f. 433, 30. 435, 20. 437, 37; 40. 440, 8. 441, 5; 10. — Gesandte zum Bas. Konzil 1432/33: 49, 16. — Desgl. Jan. 1438: 40, 39 ff. — Desgl. zu K. Albrecht April 1438: 384, 1. — Desgl. zu Papst Eugen nach Ferrara 1438: 13, 49. 193, 4 £. — Desgl. zum Nürnberger RT Okt. u. Nov. 1438: 90, 44. 99, 33 £. 100, 23 ff. 101, 26 f. 102, 4. 169, 27. 283, 7. — Desgl. "zum Bas. Konzil, zum Mainzer Kongreß u. zu Papst Eugen (geplant) s. oben: Gesandte Deutsch- lands sowie Brandenburg, Kóln, Mainz, Pfalz- grafen, Sachsen, Trier. — Desgl zum Mainzer Kuürfürstentag s. Kóln, Mainz, Pfalzgrafen. — Desgl zum Frankfurter Tag: 137, 34. 339, 29. 423, 18 ff. 424, 2. 425, 5. Vgl. Fürsten. — Grafen 6, 31. 57, 29. 59, 12. 88, 19. 224, 22. 225, 10. 234, 36». 240, 35. 241, 14. 250, 21; 37. 263, 18. 273, 36. 275, 48. 276, 5; 13. 285, 14. 289, 51». 290, 13; 50a. 291, 7. 294, 30; 38. 416, 25. — Herren (barones, nobiles) 6, 31. 57, 29. 59, 12. 88, 19. 216, 24. 217, 6 ff. 224, 22. 225, 11. 234, 36b. 240, 35. 241, 14. 245, 31. 247, 49. 249, 6. 250, 21; 37. 252, 5 ff.; 45. 263, 18. 273, 36. 275, 48. 276, 5; 13. 285, 14. 289, 51v. 290, 13; 50a. 291, 7. 294, 30; 38. — Ritter und Knechte (milites) 59, 13. 88, 19. 263, 18. 273, 36. 275, 48. 276, 5; 14. 416, 25. 423, 45. .— Reichsstidte (communitates) 6, 31. 8, 51a. 11, 6. 13, 32. 14, 12 £.; 36a f. 15, 12. 16, 28. 17,1; 39. 21, 44. 22, 4. 24, 1. 50, 14. 59, 13. 66, 16. 88, 20. 89, 34 ft. 90, 11. 91, 6. 93, 22; 57a. 216, 24. 217, 7 fi. 224, 22. 225, 11. 230, 23. 234, 6; 36a. 235, 7. 239, 7; 14. 240, 35. 241, 26. 245, 31. 248, 25. 249, 6. 250, 111.; 21; 37. 251, 30. 252, 5 fi. ; 45. 253, 33. 263, 18. 266, 31 £. 273, 37. 275, 49. 276, 5;14; 37; 52a. 281, 32. 285, 15. 289, 52». 290, 14; . 50a. 360, 41. 414, 10. 415, 32a; 11»; 26». 426, 17; 24, Vgl. Elsaß, Rhein, Schwaben. — Huldigung 213, 23. 217, 19 ff. 224, 8 fi. 225, 16. 229, 16- 230, 35. 235, 7. 268, 11 - 272, 17. 285, 12 ff. 291, 8; 12 ff. — Gesandte i. allg. 93, 38. — Desgl. zum Ulmer Stidtetag 9. Dez. 1438: 14, 28. — Desgl. zum Baseler Konzil Noy. u. Dez. 1438: 8, 51a. 15, 41.21, 44. 34, 462. Vgl. Lauffen, Riff, — Desgl. zum Armagnakentag in Speier Juni 1439: 290, 11; 50a. 294, 34. — Desgl. zum Frank- furter Tag Nov. 1439: 415, 1; 44a; 50a f. 426, 8. 427, 10. — Bürgermeister (rectores) 28, 37 £. 88, 20. 263, 18. 269, 3. — Rite (consulares) 28, 38. 88, 20. 269, 3. — Bürger (Gemeinde) 88, 20. 269, 3. — Landvógte, Vógte, Burggrafen, Schult- heiBen, Richter 88, 19 f. — Amtleute 88, 19. 263, 18. — Märkte, Dórfer 88, 20 f. — Universi- täten 203, 27. Vgl. Wien.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 467 59, 12. 69, 31. 90, 46; 51b. 92, 34. 93, 46a. 94, 26. 95, 30. 101, 11. 103, 15-23. 104, 29. 106, 4. 117, 20 ff. 121, 35. 123, 14 ft. 194, 33 ft. 146, 13. 153, 49». 158, 24. 159, 38». 173, 12. 208, 26. 216, 24. 217, 6; 14. 223, 28. 229, 32. 232, 4; 15. 234, 23. 235, 7. 239, 8. 240, 35. 241, 131.; 25 249, 6. 250, 11; 21. 251, 19. 252, 5f.; 45. 253, 32. 273, 36. 275, 48, 276, 5; 13; 52a. 281, 6. 285, 14. 289, 17; 51». 290, 13; 50a. 291, 7. 294, 24; 30; 37. 303, 15. 320, 23; 33. 321, 4 ff. 322, 2 ff. 323, 25. 324, 10; 16; 35; 42. 339, 8; 32. 343, 12. 357, 42. 360, 20; 41. 362, 20 ff. 383, 23. 384, 21. 411, 33. 412, 31. 413, 13 ff. 414, 17 ff. ; 39b; 50b ff. 415, 12a f.; 51b. 416, 25; 29. 421, 23. 499, 18; 22; 26 fl.; 38 fí.; 44. 493, 44. 425, 44. 427, 10. 428, 24. 431, 47. 435, 29. 441, 6; 10. — Weltliche Fürsten 6, 31. 16, 28. 17, 30. 44, 1. 69, 28. 87,23. 88,19. 128, 35. 155, 16. 224, 22. 225, 10. 234, 36b. 263, 17. 338, 18. 359, 24 ff. 384, 12 £.; 24. 385, 5. 390, 9. 417, 24. 420, 12. 426, 16. 433, 11. — Herzóge 59, 12. — Geistliche Fürsten 6, 30. 16, 28. 17, 29. 21, 44. 69, 22. 88, 18. 128, 35. 224, 21. 225, 10. 234, 35». 263, 17. 338, 18. 359, 24. 384, 12; 24. 385, 5. 417, 24. 420, 12; 17. 426, 16. 433, 41. Als prelati be- zeichnet 6, 34. 15, 12. 21, 44. 22, 3. 23, 44. 44, 1. 106, 47. 141, 2. 173, 11 £.; 29. 178, 31. 182, 13. 202, 13. 231, 21. 232, 3. 321, 4. 411, 34. 431, 47. 441, 5; 10. — Erzbischófe (archiepiscopi, archi- presules, metropolitani) 16, 27. 21, 43. 22, 3. 105, 19. 106, 45f. 120, 41; 44. 121, 35; 39. 128, 35. 137, 24. 169, 16. 203, 28. 234, 5. 245, 31. 320, 45. 339, 8; 29; 32. 391, 9; 25. 419, 35. 421, 23. — Bischófe 106, 9. 121, 3. 142, 50b. 233, 22. 234, 6. 236, 16. 237, 2. 244, 30 f. 245, 31. 340, 4. 421, 23. — Prálaten i. e. S. 6, 34. 103, 15. 106, 9. 121, 3. 233, 22. 236, 16. 237, 2. 244, 39 f. 339, 37. 383, 23. — Própste 244, 39 f. — Abte 244, 39. 325, 4. — alii ecclesiastici 178, 31. — Doktoren, Gelehrte der Fürsten i. allg. 106, 9. 236, 16. 237, 2. 328, 28. 339, 28; 37. — Gesandte der Fürsten, Erzbischófe und Bischófe zum Frank- furter Tag Nov. 1439: 339, 29. 422, 22; 38 ft.; 44. 423, 18. — Kurfürsten 8, 18; 23. 10, 21; 26. 12, 10. 13, 45. 15, 12; 41. 16, 27; 45. 17, 11; 29; 38. 18, 1. 21, 43. 22, 3. 27, 14. 28, 35. 29, 18; 36; 42, 33, 24. 50, 4; 35. 56, 19. 57, 19. 69, 22; 31. 71, 46b. 86, 292. 88, 18. 90, 45. 91, 23; 28. 92, 34. 93, 4; 23. 94, 39». 95, 3 ff.; 42a; 51a. 99, 45a. 103, 4; 14. 106, 4 ff; 46. 107, 19 ff. 108, 8 fi. 114, 36. 120, 41. 198, 34. 129, 44. 130, 27. 133, 23; 28. 137, 24. 142, 22-143, 49b passim. 145, 6; 23; 31. 146, 21 fi.; 34. 148, 34; 38. 150, 21; 27. 151, 7 fi. 156, 12. 158, 24. 159, 38b. 165, 56a. 169, 16; 36. 173, 11; 16. 174, 2. 180, 3. 196, 4. 197, 32. 203, 26. 217, 14. 224, 21; 44a. 225, 10 fi. 229. 50b. 284, 35b. 236, 23; 34b. 239, 8. 241, 25. 244, 38. 251,19. 252,45. 275, 48. 276, 5. 278, 27. 280, 5. 281, 6. 285, 14. 289, 17. 290, 13. 291, 7. 294, 24. 316, 25. 320, 41 ff. 325, 20-331, 30 ff. 338, 21-343, 7 fi. 357, 40. 383, 36 ff. 384, 9; 24; 34. 385, 5. 391, 9; 25. 394, 26 ff. 408, 42. 411, 33. 414, 16; 24b. 415, 45b; 49b. 416, 22, 417, 37 ff. 418, 4-420, 17 ff. 421, 14 fi. ; 47a ff. 422, 21; 25 ff.; 32. 425, 26 f.; 44. 426, 2 fi. 427, 25. 428, 22 ff. 431, 46 f. 432, 11 f. 433, 30. 435, 20. 437, 37; 40. 440, 8. 441, 5; 10. — Gesandte zum Bas. Konzil 1432/33: 49, 16. — Desgl. Jan. 1438: 40, 39 ff. — Desgl. zu K. Albrecht April 1438: 384, 1. — Desgl. zu Papst Eugen nach Ferrara 1438: 13, 49. 193, 4 £. — Desgl. zum Nürnberger RT Okt. u. Nov. 1438: 90, 44. 99, 33 £. 100, 23 ff. 101, 26 f. 102, 4. 169, 27. 283, 7. — Desgl. "zum Bas. Konzil, zum Mainzer Kongreß u. zu Papst Eugen (geplant) s. oben: Gesandte Deutsch- lands sowie Brandenburg, Kóln, Mainz, Pfalz- grafen, Sachsen, Trier. — Desgl zum Mainzer Kuürfürstentag s. Kóln, Mainz, Pfalzgrafen. — Desgl zum Frankfurter Tag: 137, 34. 339, 29. 423, 18 ff. 424, 2. 425, 5. Vgl. Fürsten. — Grafen 6, 31. 57, 29. 59, 12. 88, 19. 224, 22. 225, 10. 234, 36». 240, 35. 241, 14. 250, 21; 37. 263, 18. 273, 36. 275, 48. 276, 5; 13. 285, 14. 289, 51». 290, 13; 50a. 291, 7. 294, 30; 38. 416, 25. — Herren (barones, nobiles) 6, 31. 57, 29. 59, 12. 88, 19. 216, 24. 217, 6 ff. 224, 22. 225, 11. 234, 36b. 240, 35. 241, 14. 245, 31. 247, 49. 249, 6. 250, 21; 37. 252, 5 ff.; 45. 263, 18. 273, 36. 275, 48. 276, 5; 13. 285, 14. 289, 51v. 290, 13; 50a. 291, 7. 294, 30; 38. — Ritter und Knechte (milites) 59, 13. 88, 19. 263, 18. 273, 36. 275, 48. 276, 5; 14. 416, 25. 423, 45. .— Reichsstidte (communitates) 6, 31. 8, 51a. 11, 6. 13, 32. 14, 12 £.; 36a f. 15, 12. 16, 28. 17,1; 39. 21, 44. 22, 4. 24, 1. 50, 14. 59, 13. 66, 16. 88, 20. 89, 34 ft. 90, 11. 91, 6. 93, 22; 57a. 216, 24. 217, 7 fi. 224, 22. 225, 11. 230, 23. 234, 6; 36a. 235, 7. 239, 7; 14. 240, 35. 241, 26. 245, 31. 248, 25. 249, 6. 250, 111.; 21; 37. 251, 30. 252, 5 fi. ; 45. 253, 33. 263, 18. 266, 31 £. 273, 37. 275, 49. 276, 5;14; 37; 52a. 281, 32. 285, 15. 289, 52». 290, 14; . 50a. 360, 41. 414, 10. 415, 32a; 11»; 26». 426, 17; 24, Vgl. Elsaß, Rhein, Schwaben. — Huldigung 213, 23. 217, 19 ff. 224, 8 fi. 225, 16. 229, 16- 230, 35. 235, 7. 268, 11 - 272, 17. 285, 12 ff. 291, 8; 12 ff. — Gesandte i. allg. 93, 38. — Desgl. zum Ulmer Stidtetag 9. Dez. 1438: 14, 28. — Desgl. zum Baseler Konzil Noy. u. Dez. 1438: 8, 51a. 15, 41.21, 44. 34, 462. Vgl. Lauffen, Riff, — Desgl. zum Armagnakentag in Speier Juni 1439: 290, 11; 50a. 294, 34. — Desgl. zum Frank- furter Tag Nov. 1439: 415, 1; 44a; 50a f. 426, 8. 427, 10. — Bürgermeister (rectores) 28, 37 £. 88, 20. 263, 18. 269, 3. — Rite (consulares) 28, 38. 88, 20. 269, 3. — Bürger (Gemeinde) 88, 20. 269, 3. — Landvógte, Vógte, Burggrafen, Schult- heiBen, Richter 88, 19 f. — Amtleute 88, 19. 263, 18. — Märkte, Dórfer 88, 20 f. — Universi- täten 203, 27. Vgl. Wien.
Strana 468
468 — Juden, Judenschaften 215, 38. 288, 27 fř.; 50b. 295, 24 f. ; 29 ff. Vgl. Finanzwesen (Judensteuer); weiter: Abraham, Anshelm, Berman, Eberlin, Eppstein, Fischlin, Fynelman, Gabriel, Gans, Hefe, Jakob, Jeckels, Joseph, Kirs, Lazarus, Löw, Menlin, Menchin, Meyer, Moses, Samson, Schwit- zer, Seligman, Simon, Smohel, Sprintz, Wacuß. — Als des Reiches Kammerknechte bezeichnet 258, 8; 39. 262, 1; 8; 14. — Judentage s. Mainz, Nürnberg, Worms. — Kanzlei s. Habsburg. — Erbmarschall s. Pappen- Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen — Hochmeister Konrad v. Ehrlichshausen 1441 bis 1449: 58, 26b. — Deutschmeister (Tütschmeister, der Dützsche meister, meister uß Dewtczschen landen, precep- tor per Almaniam et Galliam) Eberhard v. Seins- heim 163, 12; 29. 255, 30 ff. 295, 27 ff. ; 39» ff. 296, 1. 415, 50» f. 420, 35 ff. 421, 54a f. ; 49», 493, 38 В, 424, 3 fi. ; 43a, — Prokurator an d. Kurie 163, 28. — Gebietiger 425, 29. — Landkomture und Kon- vente in Deutschland 423, 44 ff. Vgl. Biessen, Lanser, Tiel. — Deutschherren 260, 24. — Vgl. heim. — Reichskammer (aerarium) 261, 25. — auch Livland. Erbkámmerer s. Weinsberg. — Fiskalprokurator | Dexheim (Delckeshein) s. v. Mainz 286, 6. s. Geisler. Dietrich, Herr s. Ebbracht. — Finanzwesen (Reichssteuer) 90, 11 f. 216, 4. 217, | Dieulefist, Johannes, Басс. in decr, Konzilsnotar 30. 220, 14 f. 232, 331. 240, 9f. 261, 23. 284, 8 #.; 22. — Judensteuer anläßlich der Wahl Albrechts II. (dritter Pfennig) 213, 36 ff. 215, 21. 216, 19 ff. 220, 1ff. 223, 21f. 225, 17 ff. 71, 19. 183, 45a f. Dinkelsbiihl (Dinckelspuhel), Reichsstadt 269, 14. 271, 37 fi. ; 43 £. 272, 1 £.; 13; 51a ff. 291, 16. Vel. Schwaben (Schwábischer Stádtebund). 230, 36 ff. 235, 7; 43b. 237, 13 ff. 239, 1 fl.; 35 ft. 255, 37-268, 10; 44a. 271, 12. 279, 17. 284, 11 f; 24 F. 287, 14 fi. ; 231.; 43a ff. 288, 4 ff. ; 42a ff. 289, Dioskurus s. Alexandria. Doliator, Heinrich, Notar 330, 37. Dona i. d. Diózese Como, Abt Luchinus O.S.B. 5f.; 58a fi. 291,8;21 ff.; 26 ff. ;29 ff. ;36 £. ; 55a ff. 41b ff.; 445p fl. ; 55p ff. 202, 4£.; 61.; 0 8; 29 fi; 43a ff. ; 47a fl; 50a fl; 56b fl. 293, 8 £.; 13 f; 15 f.; 17 ff. ; 24 fi. ; 28 fí.; 44a fl. ; 57a ff. ; 30» ft. ; 35b ff. ;48b ff. ; 55b ff. — Judensteuer von Nürn- berg 238, 29. — Reichsmünzwesen 144, 37. 220, 16. 234, 22 f. ; 30a fi. — Geleitswesen 94, 10 ft. ; 31 ff. — Geleitsgeld 288, 26. — Reichshofgericht 238, 35. 240, 6. — Heimliches Gericht s. West- falen. — Landfrieden 144, 37. Vgl. Franken. — (abbas de Dona), Mitgl. der Allgem. Dep. u. d. Italienischen Nation 160, 54b. 1068, 41b. Donau (Danubius) 200, 6. 313, 455. 314, 21. Donauwórth (Werd in Schwaben), Reichsstadt 260, 1. Vgl. Schwaben (Schwäbischer Städtebund). Dorla (Dorlo) in Hessen, Kreis Fritzlar 265, 38a. Dorre, Hugo, Chorherr v. St. German außerhalb d. Mauern v. Speier, Dr. jur. utr., Vertreter d. Ebf. Raban v. Trier am Baseler Konzil 70, 18 ff. — Desgl. am Mainzer KongreB 108, 32. 110, 14. Falschmünzerei 226, 33. — Fehde, Räuberei 144, 56» ff. 226, 32. 2277, 33. 235, 34. 251, 34. 265, 10. 268, 10. 276, 30; 40. 277, 10. 341, 18. 406, 33. 415, 28a. 422, 41. — Undeutsche (d. s. Slaven, Litauer) 425, 9; 18. Vgl. Welschland. Deutschorden (PreuBen, Prüfen, Pruteni, die Pru- Scheschin heren), Orden, Stände u. Land 56, 15. Dossin, Georg, in Diensten K. Albrechts 922, 27. Dresden (Drezen) 248, 38. 249, 23; 26. Dreyser, Johann, Domvikar zu Mainz 133, 2. Drosler (Trosler, Dresler, Treschler), Andreas, i. Dienst Konrads v. Weinsberg 243, 28 ff. 279, 42; 54b. 280, 7; 11. 285, 3. 288, 23; 51a. 292, 6; 47a. — Knechte 292, 6; 48a. Dudeldorf (Dudelndorf) bei Bitburg (Rheinland), 163, 29 ff. 210, 45 ft. 223, 11. 254, 4 ff. 255, 98. 308, 25. 420, 24 ff. 421, 50a. 423, 36 ff. — Ewiger Friede mit Polen 1435 s. Brzecz. — Statuten d. Hochmeisters Werner v. Orseln 56, 15. 303, 47a. — Hochmeister Paul Bellizer v. Rusdorf 1422-1441 : 56, 11. 163, 11. 164, 4 ff. 212, 36. 252, 23 ff. 254, 2 ff.; 26 £.; 39 f.; 49a; 55b. 255, 11. 415, 36b ft. 420, 34 fi. ; 5Op. 421, 54a ff. 423, 36 В. — Prokura- tor am Baseler Konzil 58, 39a. Vgl Ast. — Desgl an der Kurie s. Krevel. — Gesandte zu Groffürst Sigmund v. Litauen 1439: 254, 21 ff. Vgl. Brandenburg (Komtur). — Desgl. zum Frank- furter Fürstentag Nov. 1439: 415, 38» ft. 420, 32f. 423, 36 fi. 424, 3 ff. Vgl. Geilsdorf, Johannes, Reib- nitz. — Gebietiger 164, 5. 254, 4 ff. 255, 22 f, — Schreiber des Obersten Marschalls s. Johannes, — Komture s, Brandenburg, Graudenz, Ragnit, — Komtureien s. Balga, Brandenburg, Elbing, Kó- nigsberg, Marienburg, Waldau, — Münzmeister s. Geilsdorf, Friedrich v. —, Dr. jur. utr., Vertreter d. Ebf. v. Trier am Mainzer Kongreß 108, 34. Düren (Düwern) im Rheinland w. Aachen, Reichs- münze 220, 17. 234, 23. Dundrainan (Dondrena) in Schottland, Abt Thomas Livingstone (abbas de Scotia), Mitgl. d. dep. re- form 33, 53a. 143, 54h. 168, 41». 441, 36. — Ge- sandter d. Konzils zum Mainzer Kurfürstentag 317, 11. 331, 37. 344, 16 ff. 392, 17 f.; 36 ff. 393, 29 ft. ; 46b. 394, 41. DusB (DeB), Erhart, im Dienst К. Albrechts 233, 39. 236, 13; 49». Duster, Johames, lic. in decr., Gesandter d. Ebf. у. Salzburg zum Mainzer Kongre8 110, 21. E Ebbracht (Ebrach), Dietrich (meister Diehdrich, hur D.), Kleriker d. Diózese Paderborn, Scholastiker des Stifts zu Aschaffenburg, kgl. Protonotar 7, 40.
468 — Juden, Judenschaften 215, 38. 288, 27 fř.; 50b. 295, 24 f. ; 29 ff. Vgl. Finanzwesen (Judensteuer); weiter: Abraham, Anshelm, Berman, Eberlin, Eppstein, Fischlin, Fynelman, Gabriel, Gans, Hefe, Jakob, Jeckels, Joseph, Kirs, Lazarus, Löw, Menlin, Menchin, Meyer, Moses, Samson, Schwit- zer, Seligman, Simon, Smohel, Sprintz, Wacuß. — Als des Reiches Kammerknechte bezeichnet 258, 8; 39. 262, 1; 8; 14. — Judentage s. Mainz, Nürnberg, Worms. — Kanzlei s. Habsburg. — Erbmarschall s. Pappen- Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen — Hochmeister Konrad v. Ehrlichshausen 1441 bis 1449: 58, 26b. — Deutschmeister (Tütschmeister, der Dützsche meister, meister uß Dewtczschen landen, precep- tor per Almaniam et Galliam) Eberhard v. Seins- heim 163, 12; 29. 255, 30 ff. 295, 27 ff. ; 39» ff. 296, 1. 415, 50» f. 420, 35 ff. 421, 54a f. ; 49», 493, 38 В, 424, 3 fi. ; 43a, — Prokurator an d. Kurie 163, 28. — Gebietiger 425, 29. — Landkomture und Kon- vente in Deutschland 423, 44 ff. Vgl. Biessen, Lanser, Tiel. — Deutschherren 260, 24. — Vgl. heim. — Reichskammer (aerarium) 261, 25. — auch Livland. Erbkámmerer s. Weinsberg. — Fiskalprokurator | Dexheim (Delckeshein) s. v. Mainz 286, 6. s. Geisler. Dietrich, Herr s. Ebbracht. — Finanzwesen (Reichssteuer) 90, 11 f. 216, 4. 217, | Dieulefist, Johannes, Басс. in decr, Konzilsnotar 30. 220, 14 f. 232, 331. 240, 9f. 261, 23. 284, 8 #.; 22. — Judensteuer anläßlich der Wahl Albrechts II. (dritter Pfennig) 213, 36 ff. 215, 21. 216, 19 ff. 220, 1ff. 223, 21f. 225, 17 ff. 71, 19. 183, 45a f. Dinkelsbiihl (Dinckelspuhel), Reichsstadt 269, 14. 271, 37 fi. ; 43 £. 272, 1 £.; 13; 51a ff. 291, 16. Vel. Schwaben (Schwábischer Stádtebund). 230, 36 ff. 235, 7; 43b. 237, 13 ff. 239, 1 fl.; 35 ft. 255, 37-268, 10; 44a. 271, 12. 279, 17. 284, 11 f; 24 F. 287, 14 fi. ; 231.; 43a ff. 288, 4 ff. ; 42a ff. 289, Dioskurus s. Alexandria. Doliator, Heinrich, Notar 330, 37. Dona i. d. Diózese Como, Abt Luchinus O.S.B. 5f.; 58a fi. 291,8;21 ff.; 26 ff. ;29 ff. ;36 £. ; 55a ff. 41b ff.; 445p fl. ; 55p ff. 202, 4£.; 61.; 0 8; 29 fi; 43a ff. ; 47a fl; 50a fl; 56b fl. 293, 8 £.; 13 f; 15 f.; 17 ff. ; 24 fi. ; 28 fí.; 44a fl. ; 57a ff. ; 30» ft. ; 35b ff. ;48b ff. ; 55b ff. — Judensteuer von Nürn- berg 238, 29. — Reichsmünzwesen 144, 37. 220, 16. 234, 22 f. ; 30a fi. — Geleitswesen 94, 10 ft. ; 31 ff. — Geleitsgeld 288, 26. — Reichshofgericht 238, 35. 240, 6. — Heimliches Gericht s. West- falen. — Landfrieden 144, 37. Vgl. Franken. — (abbas de Dona), Mitgl. der Allgem. Dep. u. d. Italienischen Nation 160, 54b. 1068, 41b. Donau (Danubius) 200, 6. 313, 455. 314, 21. Donauwórth (Werd in Schwaben), Reichsstadt 260, 1. Vgl. Schwaben (Schwäbischer Städtebund). Dorla (Dorlo) in Hessen, Kreis Fritzlar 265, 38a. Dorre, Hugo, Chorherr v. St. German außerhalb d. Mauern v. Speier, Dr. jur. utr., Vertreter d. Ebf. Raban v. Trier am Baseler Konzil 70, 18 ff. — Desgl. am Mainzer KongreB 108, 32. 110, 14. Falschmünzerei 226, 33. — Fehde, Räuberei 144, 56» ff. 226, 32. 2277, 33. 235, 34. 251, 34. 265, 10. 268, 10. 276, 30; 40. 277, 10. 341, 18. 406, 33. 415, 28a. 422, 41. — Undeutsche (d. s. Slaven, Litauer) 425, 9; 18. Vgl. Welschland. Deutschorden (PreuBen, Prüfen, Pruteni, die Pru- Scheschin heren), Orden, Stände u. Land 56, 15. Dossin, Georg, in Diensten K. Albrechts 922, 27. Dresden (Drezen) 248, 38. 249, 23; 26. Dreyser, Johann, Domvikar zu Mainz 133, 2. Drosler (Trosler, Dresler, Treschler), Andreas, i. Dienst Konrads v. Weinsberg 243, 28 ff. 279, 42; 54b. 280, 7; 11. 285, 3. 288, 23; 51a. 292, 6; 47a. — Knechte 292, 6; 48a. Dudeldorf (Dudelndorf) bei Bitburg (Rheinland), 163, 29 ff. 210, 45 ft. 223, 11. 254, 4 ff. 255, 98. 308, 25. 420, 24 ff. 421, 50a. 423, 36 ff. — Ewiger Friede mit Polen 1435 s. Brzecz. — Statuten d. Hochmeisters Werner v. Orseln 56, 15. 303, 47a. — Hochmeister Paul Bellizer v. Rusdorf 1422-1441 : 56, 11. 163, 11. 164, 4 ff. 212, 36. 252, 23 ff. 254, 2 ff.; 26 £.; 39 f.; 49a; 55b. 255, 11. 415, 36b ft. 420, 34 fi. ; 5Op. 421, 54a ff. 423, 36 В. — Prokura- tor am Baseler Konzil 58, 39a. Vgl Ast. — Desgl an der Kurie s. Krevel. — Gesandte zu Groffürst Sigmund v. Litauen 1439: 254, 21 ff. Vgl. Brandenburg (Komtur). — Desgl. zum Frank- furter Fürstentag Nov. 1439: 415, 38» ft. 420, 32f. 423, 36 fi. 424, 3 ff. Vgl. Geilsdorf, Johannes, Reib- nitz. — Gebietiger 164, 5. 254, 4 ff. 255, 22 f, — Schreiber des Obersten Marschalls s. Johannes, — Komture s, Brandenburg, Graudenz, Ragnit, — Komtureien s. Balga, Brandenburg, Elbing, Kó- nigsberg, Marienburg, Waldau, — Münzmeister s. Geilsdorf, Friedrich v. —, Dr. jur. utr., Vertreter d. Ebf. v. Trier am Mainzer Kongreß 108, 34. Düren (Düwern) im Rheinland w. Aachen, Reichs- münze 220, 17. 234, 23. Dundrainan (Dondrena) in Schottland, Abt Thomas Livingstone (abbas de Scotia), Mitgl. d. dep. re- form 33, 53a. 143, 54h. 168, 41». 441, 36. — Ge- sandter d. Konzils zum Mainzer Kurfürstentag 317, 11. 331, 37. 344, 16 ff. 392, 17 f.; 36 ff. 393, 29 ft. ; 46b. 394, 41. DusB (DeB), Erhart, im Dienst К. Albrechts 233, 39. 236, 13; 49». Duster, Johames, lic. in decr., Gesandter d. Ebf. у. Salzburg zum Mainzer Kongre8 110, 21. E Ebbracht (Ebrach), Dietrich (meister Diehdrich, hur D.), Kleriker d. Diózese Paderborn, Scholastiker des Stifts zu Aschaffenburg, kgl. Protonotar 7, 40.
Strana 469
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 92, 15. 206, 23. 208, 9. 233, 41; 46b; 49b. 236, 47b f. 243, 36 f. 255, 47. 256, 1. 288, 17 fi. — Ge- sandter KK. Albrechts z. Mainzer Kongref 91, 51». 93, 34. 108, 30. 110, 7; 33. 113, 4; 21; 28. 114, 7. 128, 8. 130, 38. 135, 39. 144, 15. 180, 34. — Desgl. z. Frankfurter Fürstentag 294, 7. 412, 35. 413, 26; 33. Ebendorfer, Thomas, v. Haselbach, Prof. d. Theo- logie an d. Universität Wien, Domherr v. St. Stephan in Wien, geb. 1387, gest. 1464: 427, 45b. Eberlin, Johannes, Kleriker der Würzburger Diözese, Teilnehmer des Mainzer Kongresses 133, 3. Eberlin (Eberlein, Obellin), Jude aus Feldkirchen 263, 30 f. 284, 18. 295, 46b. — Sohn des Seligman, Jude aus München 264, 3. 284, 20. — (Abel), Jude aus Pfaffenhofen 264, 4; 360 ff. 284. 20. Tbermannstadt in Oberfranken 93, 38». Ebersdorf, Hans von —, am Hofe K. Albrechts 222, 26 f. 233, 38. 236, 13; 49b. Ebroicensis episcopus s. Evreux. Echter, Peter, Domdechant in Mainz 93, 4. 113, 40. 115, 44. 116, 19; 38. 132, 39. 135, 44. 144, 12. Ehenheim s. Oberehnheim. Ehrenfels (Ernfels) bei Bingen, Burg des Ebf. v. Mainz 226, 12. 235, 55v. 315, 22. 390, 23; 52. Eich (Eyoh, Eycke, Ech), Johannes (Hans) von —, Domherr zu Eichstátt (Bf. v. Eichstátt 1445-1464), Dr. jur. utr., Rat K. Albrechts, Gesandter desselb. zum Baseler Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 6, 9; 20 ft. 31, 10. 58, 7. 59, 37a ff. ; 38» ft. 60, 9 ff. 66, 13. 75, 13. — Desgl. zum Mainzer Kongreß‘ März u. April 1439: 91, 47. 108, 29. 110, 7. 132, 37. _ 135, 39. 144, 16 f. 147, 17. 152, 10. 171, 34. 180, 24; 34. 413, 25 ff .— Desgl. zu Papst Eugen bestimmt, dann zum Bas. Konzil abgeordnet Mai u. Juni 1439: 180, 10. 207, 7. 221, 21. 223, 9. 232, 23 ff. 234, 12; 16. — Desgl. zum Frankfurter Fiwsten= tag Nov. 1439: 294, 5; 53a, 412, 34; 45b. 423, 13. — Mit der Erhebung des Dritten Pfennigs in Italien beauftragt 261, 21 ff. — Siegel 262, 31. Eichstätt, Bf. Albrecht IT. v. Hohenrechberg 1429 “bis 1445: 242, 17. 260, 2. — Domherr s. Eich, Eizinger (Ytzinger), Ulrich (von Eizing) 1398-1461, seit 1439. Freiherr, Hubmeister (d. i. Einnehmer der Osterreichischen Kammereinkünfte) K. Al- brechts 221, 19; 22 ff. ; 38. 224, 46b. 232, 19; 24; 36. 236, 45b. 239, 20. 248, 48n. Zusätze 171, 23. Elbing (der Elbing) in Ostpreußen, Komturei 255, 4. Eliachim, Jüd. Tempelvorsteher 335, 22; 44. Elisa, Jüd. Prophot 370, 10 f. Elsaß (Elsses, Elßeß, Elsas) 274, 54. 275, 42. 276, 42. — UnterelsaB 272, 49. 273, 18. 274, 17; 24. — Oberelsaf 273, 17; 28; 44. — Sundgau 274, 17. — Kónigliche Landvogtei 224, 10. — Kf. Ludwig v. d. Pfalz als oberster Landvogt 272, 8. — Lande vogt 224, 11. 272, 36; 44 f. 273, 8 fi. 274, 42. — Unterlandvogt 88, 24. 274, 25. Vgl. Neipperg. — Reichsstinde 272, 19 ff. 274, 40; 42. — Fürsten, Grafen, Herren, Ritterschaft u. Stadte 225, 27 ff. 469 — Herren u. Städte 273, 8. — Landvógte und Städte 88, 47a. — Unterelsiissische Stinde 273, 36. — Landkomtur des Deutschordens s. Lanser. — Reichsstüdte (stet in der landvogtei, des riches stete in E.) 88, 28. 212, 39. 224, 10. 225, 27 f. 230, 47a. 250, 19; 21; 28; 39; 50a. 253, 1f. 260, 12. 267, 36. 270, 15. 272, 36. 273, 9. 275, 23 f. 289, 23. Vgl. Colmar, Hagenau, Kaysersberg, Mülhausen, Münster i. Gregoriental, Oberehnheim, Rosheim, Schlettstadt, Türkheim, Weißenburg. — Gesandte zu den Armagnakentagen 225, 37. 228, 1f. 229, 38 fl. ; 49a. 230, 3 ff. 293, 10; 52a f, — Juden 238, 3 f. 267, 22 ff. 288, 6. 293, 10; 26 f.; 51b. Embrun i. Dep. Hautes Alpes, Bf. Johannes Gerardi 1434-58, Mitgl. d. dep. fidei 199, 26a. — Archidia- kon s. Ploverii. Emmerich (Emriche) am Niederrhein s. Smohel. England (Engelandt, Anglia), Land 219, 36. 278, 50a. 309, 48a ff. — K. Heinrich VI., K. v. Frank- reich, Herr v. Irland 1422-1472: 135, 17. 138, 7. 215, 14 fl. 255, 45 f. 303, 15. 309, 14 ff. — Ge- sandte zum Baseler Konzil 8, 9. 58, 32a. — Desgl. zum Frankfurter Fiirstentag Nov. 1439: 426, 7. Ensisheim im Elsaß n. v. Mülhausen 274, 31. Enzweihingen a. d. Enz nw. v. Stuttgart 274, 49. Ephesus, 3. allgemeines Konzil 431: 54, 29a. Eppstein (Eppenstein) nó. v. Wiesbaden, Herren von — 251, 2. 261, 9. 289, 29. — Jakob von —, Jude zu Frankfurt 266, 9. Erbach (Erpach) a. d. Mümling in Hessen, Eberhard Schenk, Herr in —, Domherr zu Mainz 115, 44. Erfurt, Stadt 239, 43. 242, 20. 260, 25. 265, 41a fř.; 53a. 280, 8. — Juden 237, 16. 239, 39 ff. 265, 23; 42a fl. ; 32b ff. Vgl. Gans, Menchin. Erpel (Erppel) gegenüber Remagen am Rhein, Christian v. —, Dr. legum, Propst v. St. Maria ad gradus i. Kóln 113, 42. — Ges. d. Kólner Ebfs. z. Mainzer Kurfürstentag 329, 10. 330, 24; 28. — Heinrich v. —, Dr. decr, Propst v. St. Severin in Kóln 113, 42. 128, 18. 131, 7. 136, 2, — Ges. zum Mainzer Kurfürstentag 399, 8f. 330, 24; 28; 32. — Vgl. Zusátze zu 131, 30. EBlingen (Esselingen), Reichsstadt, Vorort des Dreistädtebundes 90, 16 ft. 252, 12 fi. 273, 41. 274, 1 ff.; 21; 48 ff. 275, 38. 276, 33 ff. — Haupt- mann 274, 2. — Schützen, Fußgänger 274, 2; 5. — Bote s, Blaicher. — Juden 238, 9. Ettenheim in Baden n. v. Freiburg 506, 7. 278, 20. Europa 308, 20. — Kónige u. Fürsten s. Christenheit. Eusebius s. Caesarea. Evreux, i. Dep. Eure, Bf. Marcialis Formerii (ep. Ebroicensis) 1427-39, Mitgl. d. dep. reform. 70,5; 13 (irrtü&mmlich: Johannes). 159, 49a. Eyerer, Hans, der Ältere (in Heilbronn?) 268, 6; 8. Ezechiel, Prophet 55, 41. 190, 42. 200, 21. 336, 33. F Fabri, Hugo, Kanzleibeamter des Konzils 405, 42b. 406, 12; 56.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 92, 15. 206, 23. 208, 9. 233, 41; 46b; 49b. 236, 47b f. 243, 36 f. 255, 47. 256, 1. 288, 17 fi. — Ge- sandter KK. Albrechts z. Mainzer Kongref 91, 51». 93, 34. 108, 30. 110, 7; 33. 113, 4; 21; 28. 114, 7. 128, 8. 130, 38. 135, 39. 144, 15. 180, 34. — Desgl. z. Frankfurter Fürstentag 294, 7. 412, 35. 413, 26; 33. Ebendorfer, Thomas, v. Haselbach, Prof. d. Theo- logie an d. Universität Wien, Domherr v. St. Stephan in Wien, geb. 1387, gest. 1464: 427, 45b. Eberlin, Johannes, Kleriker der Würzburger Diözese, Teilnehmer des Mainzer Kongresses 133, 3. Eberlin (Eberlein, Obellin), Jude aus Feldkirchen 263, 30 f. 284, 18. 295, 46b. — Sohn des Seligman, Jude aus München 264, 3. 284, 20. — (Abel), Jude aus Pfaffenhofen 264, 4; 360 ff. 284. 20. Tbermannstadt in Oberfranken 93, 38». Ebersdorf, Hans von —, am Hofe K. Albrechts 222, 26 f. 233, 38. 236, 13; 49b. Ebroicensis episcopus s. Evreux. Echter, Peter, Domdechant in Mainz 93, 4. 113, 40. 115, 44. 116, 19; 38. 132, 39. 135, 44. 144, 12. Ehenheim s. Oberehnheim. Ehrenfels (Ernfels) bei Bingen, Burg des Ebf. v. Mainz 226, 12. 235, 55v. 315, 22. 390, 23; 52. Eich (Eyoh, Eycke, Ech), Johannes (Hans) von —, Domherr zu Eichstátt (Bf. v. Eichstátt 1445-1464), Dr. jur. utr., Rat K. Albrechts, Gesandter desselb. zum Baseler Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 6, 9; 20 ft. 31, 10. 58, 7. 59, 37a ff. ; 38» ft. 60, 9 ff. 66, 13. 75, 13. — Desgl. zum Mainzer Kongreß‘ März u. April 1439: 91, 47. 108, 29. 110, 7. 132, 37. _ 135, 39. 144, 16 f. 147, 17. 152, 10. 171, 34. 180, 24; 34. 413, 25 ff .— Desgl. zu Papst Eugen bestimmt, dann zum Bas. Konzil abgeordnet Mai u. Juni 1439: 180, 10. 207, 7. 221, 21. 223, 9. 232, 23 ff. 234, 12; 16. — Desgl. zum Frankfurter Fiwsten= tag Nov. 1439: 294, 5; 53a, 412, 34; 45b. 423, 13. — Mit der Erhebung des Dritten Pfennigs in Italien beauftragt 261, 21 ff. — Siegel 262, 31. Eichstätt, Bf. Albrecht IT. v. Hohenrechberg 1429 “bis 1445: 242, 17. 260, 2. — Domherr s. Eich, Eizinger (Ytzinger), Ulrich (von Eizing) 1398-1461, seit 1439. Freiherr, Hubmeister (d. i. Einnehmer der Osterreichischen Kammereinkünfte) K. Al- brechts 221, 19; 22 ff. ; 38. 224, 46b. 232, 19; 24; 36. 236, 45b. 239, 20. 248, 48n. Zusätze 171, 23. Elbing (der Elbing) in Ostpreußen, Komturei 255, 4. Eliachim, Jüd. Tempelvorsteher 335, 22; 44. Elisa, Jüd. Prophot 370, 10 f. Elsaß (Elsses, Elßeß, Elsas) 274, 54. 275, 42. 276, 42. — UnterelsaB 272, 49. 273, 18. 274, 17; 24. — Oberelsaf 273, 17; 28; 44. — Sundgau 274, 17. — Kónigliche Landvogtei 224, 10. — Kf. Ludwig v. d. Pfalz als oberster Landvogt 272, 8. — Lande vogt 224, 11. 272, 36; 44 f. 273, 8 fi. 274, 42. — Unterlandvogt 88, 24. 274, 25. Vgl. Neipperg. — Reichsstinde 272, 19 ff. 274, 40; 42. — Fürsten, Grafen, Herren, Ritterschaft u. Stadte 225, 27 ff. 469 — Herren u. Städte 273, 8. — Landvógte und Städte 88, 47a. — Unterelsiissische Stinde 273, 36. — Landkomtur des Deutschordens s. Lanser. — Reichsstüdte (stet in der landvogtei, des riches stete in E.) 88, 28. 212, 39. 224, 10. 225, 27 f. 230, 47a. 250, 19; 21; 28; 39; 50a. 253, 1f. 260, 12. 267, 36. 270, 15. 272, 36. 273, 9. 275, 23 f. 289, 23. Vgl. Colmar, Hagenau, Kaysersberg, Mülhausen, Münster i. Gregoriental, Oberehnheim, Rosheim, Schlettstadt, Türkheim, Weißenburg. — Gesandte zu den Armagnakentagen 225, 37. 228, 1f. 229, 38 fl. ; 49a. 230, 3 ff. 293, 10; 52a f, — Juden 238, 3 f. 267, 22 ff. 288, 6. 293, 10; 26 f.; 51b. Embrun i. Dep. Hautes Alpes, Bf. Johannes Gerardi 1434-58, Mitgl. d. dep. fidei 199, 26a. — Archidia- kon s. Ploverii. Emmerich (Emriche) am Niederrhein s. Smohel. England (Engelandt, Anglia), Land 219, 36. 278, 50a. 309, 48a ff. — K. Heinrich VI., K. v. Frank- reich, Herr v. Irland 1422-1472: 135, 17. 138, 7. 215, 14 fl. 255, 45 f. 303, 15. 309, 14 ff. — Ge- sandte zum Baseler Konzil 8, 9. 58, 32a. — Desgl. zum Frankfurter Fiirstentag Nov. 1439: 426, 7. Ensisheim im Elsaß n. v. Mülhausen 274, 31. Enzweihingen a. d. Enz nw. v. Stuttgart 274, 49. Ephesus, 3. allgemeines Konzil 431: 54, 29a. Eppstein (Eppenstein) nó. v. Wiesbaden, Herren von — 251, 2. 261, 9. 289, 29. — Jakob von —, Jude zu Frankfurt 266, 9. Erbach (Erpach) a. d. Mümling in Hessen, Eberhard Schenk, Herr in —, Domherr zu Mainz 115, 44. Erfurt, Stadt 239, 43. 242, 20. 260, 25. 265, 41a fř.; 53a. 280, 8. — Juden 237, 16. 239, 39 ff. 265, 23; 42a fl. ; 32b ff. Vgl. Gans, Menchin. Erpel (Erppel) gegenüber Remagen am Rhein, Christian v. —, Dr. legum, Propst v. St. Maria ad gradus i. Kóln 113, 42. — Ges. d. Kólner Ebfs. z. Mainzer Kurfürstentag 329, 10. 330, 24; 28. — Heinrich v. —, Dr. decr, Propst v. St. Severin in Kóln 113, 42. 128, 18. 131, 7. 136, 2, — Ges. zum Mainzer Kurfürstentag 399, 8f. 330, 24; 28; 32. — Vgl. Zusátze zu 131, 30. EBlingen (Esselingen), Reichsstadt, Vorort des Dreistädtebundes 90, 16 ft. 252, 12 fi. 273, 41. 274, 1 ff.; 21; 48 ff. 275, 38. 276, 33 ff. — Haupt- mann 274, 2. — Schützen, Fußgänger 274, 2; 5. — Bote s, Blaicher. — Juden 238, 9. Ettenheim in Baden n. v. Freiburg 506, 7. 278, 20. Europa 308, 20. — Kónige u. Fürsten s. Christenheit. Eusebius s. Caesarea. Evreux, i. Dep. Eure, Bf. Marcialis Formerii (ep. Ebroicensis) 1427-39, Mitgl. d. dep. reform. 70,5; 13 (irrtü&mmlich: Johannes). 159, 49a. Eyerer, Hans, der Ältere (in Heilbronn?) 268, 6; 8. Ezechiel, Prophet 55, 41. 190, 42. 200, 21. 336, 33. F Fabri, Hugo, Kanzleibeamter des Konzils 405, 42b. 406, 12; 56.
Strana 470
470 Fabriano, Johannes de —, pápstlicher Gesandter zu Herzog Albrecht v. Osterreich 1438: 156, 26 ft, Fastelli, Paul von —, aus Florenz, Rechner d. apo- stolischen Kammer 427, 35b. Feldkirchen (Felkirchen, Veltkirch) a. d. Ill in Vor- arlberg 260, 1. — Juden 263, 47. Vgl. Eberlin. Fermo, Kardinal v. —, s. Capranica. Ferrara (Ferraria, Ferrar, Verrer), Stadt u. Kurie Papst Eugens 7, 25. 8, 13. 13, 49. 23, 42. 37, 1; 4. 43, 8. 56, 27 fi. 68, 40. 72, 8. 79, 21. 83, 12. 88, 6. 100, 31. 101, 42. 246, 28; 30; 34. 357, 25 A. 400, 111. 401, 3 f. 403, 24. — Unionskonzil 67, 37. 73, 38. — Bezeichnet als: congregacio 20, 3. 25, 52a. 28, 22. 29, 30. 39, 8. 40, 36. 42,23. 43, 8. 45, 27. 52, 5. 61, 35. 71, 40». 84, 42. 87, 15, 115, 6. 122, 23. 128, 45. 167, 4. 182, 41. 381, 43. 382, 18. congregacio sub nomine generalis concilii 26, 6. 39, 30 f. 64, 15. 79, 40 f. S0, 35 f. 150, 10. 151, 16. scismatica congregacio 40, 23. conventiculum 20, 24. 34, 44». 39, 21. 47, 44. 55, 9. 87, 15 f. 143,9. 382, 14. conventiculum scismaticorum 39, 38. 40, 2f. 80, 13. pretensum concilium 78, 9. 80, 3. 402, 22. conciliabulum 20, 22. 88, 2. 410, 44. conventio 40, 17. in Fer- raria existentes 27, 15. — Dekret d. 1. Sess. 10. Jan. 38: 40,34; 48a f. 45,32. — Dekret d. 2. Sess. 15. Febr. 38: 37, 20. 48, 8. 81, 38. — Eróffnungs- sitzung d. Unionssynode 9. April 38: 383, 44, — Dekr. d. 16. Sess. 10. Jan. 39: Verlegung nach Florenz 56, 30. 68, 32 ff. 71, 21 f1.; 37. 72, 17. 74, 33. 85, 4. 88, 2. Feucht (Feweht) só. v. Niirnberg 233, 48b. Finsterlohr (Vinsterloch, Vinsterloh), nw. v. Rothen- burg o. Tauber, Konrad (Kunz) v. —, im Dienste Konrads v. Weinsberg als Unterhändler mit den Fürsten wegen der Hilfe gegen die Polen Mai u. Juni 1439: 223, 34. 225, 20. 227, 26 ff.; 32 ft.; 38, 250, 10; 20; 43b. 286, 2. 289, 19; 24; 50b. — Unter- hándler u. Bote an den Hof K. Albrechts Aug. bis Nov. 1439: 234, 43p. 236, 7 -241, 39 ff. passim. 942, 39 f. 243, 39 ft. 245, 19; 28; 36. 201, 30 ff. ; 45a ff. 297, 36 £. 406, 35 f. 407, 19; 45. — Unterhändler bei der Niederlegung des Protektoramtes 58, 34v. Fischel (Vischel, Fischlin, Fischelyn, Vieschlein), Georg, Dr. jur. utr., Ritter, Gesandter K. Al- brechts z. Konzil 1438 bis Febr. 39: 63, 40b. 74, 19 ff. 89, 26. — Desgl. z. Mainzer KongreB 108, 29. 110, 6. 113, 20 f. ; 28. 114, 7. 144, 15. — Desgl. z. Konzil Mai u. Juni 1439: 161, 25. 162, 44a. 171, 28 f. 174, 8. 199, 6; 11; 28a; 20» ff. 205, 31. 206, 2. 218, 277. 219, 1. 224, 13. 229, 6 f. 286, 11. .291, 2; 41a. Fischlin (Fischlein, Vieschlein), Jude im Dienst Konrads v. Weinsberg, Bote zu verschiedenen Judenschaften wegen des Dritten Pfennigs 230, 36 f. 260, 20 f. 261, 5; 13. 284, 11 f. 291, 36; 56a; 56». 292, 9 ff.; 29; 50a ff. Florenz (Florentia), Land und Leute (Florentiner, Florentini) 56, 34. 164, 9. 397, 38. 398, 8; 39. — Stadt 72, 27. 73, 47. 86, 31. 102, 46b. 158, 7. 159, | Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 18. 163, 21. 164, 14. 181, 20. 247, 30. 307, 25; 29; 35a. 308, 43. 378, 10. 393, 12, 408, 21; 32; 52a. — Gesandte zum Frankfurter Tag 426, 37. — Unionskonzil 134, 2 ft. 153, 52b. 308, 17. 324, 34. .4271, 46a ff. 438, 34. — Verlegung nach — s, Fer- rara. — Bezeichnet als: congregacio 122, 23. 198, 45. 167, 4. 381, 43. 382,18. congr. sub nomine generalis concilii 150, 10. conventiculum 166, 38. 382, 14. pretensum concilium 402, 22. concilia- bulum 88, 2. 149, 23. 326, 36. 410, 44. — Dekret 6. Juli 39: Union mit den Griechen 306, 41; 51a. 307, 48а f.; 38b ff. 308, 11. — Dekr. 23. Nov. 39: Union mit den Armeniern 307, 32 a ff. — Pàápstliche Kurie 246, 34. Forchheim (Vorchem) s. v. Bamberg 242, 51a. Vgl. Rumenfels. Foresta, Progencius de —, Kanoniker von Amboise in Frankreich 132, 32. Foresteria, Johannes de —, Kanzleibeamter des Baseler Konzils 317, 16. Fränkisches Reich, Karl der Grofe 57, 15 ff. Franken, Land u. Leute (land zü Francken) 220, 11; 20. 241, 22; 24. 249, 9. 279, 16. — Neuer Zoll 94, 53a; 44b ff. 415, 24a. — Landfrieden 241, 20-24. — Städtebund s. Nürnberg. | Frankfurt (Franckfurt, Franckfort, Frankenfurt, Francfordia, Frangfordia), Reichsstadt 10, 27. 68, 17; 29. 87, 20; 22. 90, 8 ff.; 36- 94, 5 passim. 94, 49a. 104, 8. 137, 23. 142, 34». 143, 32a. 144, 10 ff. 155, 46a ff. 186, 22. 203, 18. 212, 40. 229, 22, 247, 37. 251, 3. 252, 18 ff. 253, 4 ff. ; 26; 30; 36. 259, 23 ff. 261, 9. 266, 2; 25; 37 ; 53a. 269, 12 ff. 270, 1 ff. 271, 33; 51. 273, 6. 274, 37; 45; 48. 275, 3; 14 ff; 36. 276, 21; 50a ff. 277, 16 ft, 279, 10; 26; 40. 280, 8; 23. 284, 13. 286, 33 £.; 44. 287, 1 ff.; 550. 294, 2; 49a f. 295, 11. 298, 4. 299, 1. 340, 9. 392, 3. 411, 18-427, 18 passim. — Bürgermeister 91, 22 ff. 92, 18 ff. 247, 37. 266, 14 f. 269, 19 ff. — Rat (Rats- freunde, proconsules) 91, 22 ff. 93, 42a. 144, 11. 261, 47a ff. 266, 1 fi. 269, 20. 270, 49. 277, 18, Vgl. Appenheimer, Clushenne, Frosch, Glauburg, Nuhus, Palmstorfier, Rhein, Sehwarzenberg, Steinenhuse, Stralenberg, WyBe. — Schóffen 247, 37. — Syndicus 144, 11. — Bürger 426, 6. — Ein weiser, trefflicher Mann 229, 31. — Geldwechsler s. Stegen. — Apotheker 280, 23. — Gesandte am Hof K. Albrechts 1439: s. Alzey, Glauburg. — Desgl. zum Mainzer Armagnakentag Juni 1439 8. Frosch, Nuhus, Stralenberg. Deren Diener 276, 40». — Desgl. zum Freigrafenkapitel zu Arnsberg am 23. Nov. 1439: 415, 16» ft. Vgl. Schwarzenberg. — Boten 90, 39. — Knechte 415, lla. Vgl Gypelhenne, Kellerhenne. — Stadt- bücher (Archiv) 270, 3. — Stadtsteuer (Reichs- Steuer, gewonliche sture) 220, 15. 232, 33. 284, 8; 36a ff. — Münze 220, 32». Münzmeister s. Scherfi. — Juden 237, 24. 238, 8. 252, 19. 259, . 28 ff. 261, blaft. 260, 81; 35 fi; 54a; 50» ff. 267, 8. 295, 24 f. Vgl. Hefe, Jakob, Meyer, Moses, Samson, Simon, Smohel. Vertreter zum Juden-
470 Fabriano, Johannes de —, pápstlicher Gesandter zu Herzog Albrecht v. Osterreich 1438: 156, 26 ft, Fastelli, Paul von —, aus Florenz, Rechner d. apo- stolischen Kammer 427, 35b. Feldkirchen (Felkirchen, Veltkirch) a. d. Ill in Vor- arlberg 260, 1. — Juden 263, 47. Vgl. Eberlin. Fermo, Kardinal v. —, s. Capranica. Ferrara (Ferraria, Ferrar, Verrer), Stadt u. Kurie Papst Eugens 7, 25. 8, 13. 13, 49. 23, 42. 37, 1; 4. 43, 8. 56, 27 fi. 68, 40. 72, 8. 79, 21. 83, 12. 88, 6. 100, 31. 101, 42. 246, 28; 30; 34. 357, 25 A. 400, 111. 401, 3 f. 403, 24. — Unionskonzil 67, 37. 73, 38. — Bezeichnet als: congregacio 20, 3. 25, 52a. 28, 22. 29, 30. 39, 8. 40, 36. 42,23. 43, 8. 45, 27. 52, 5. 61, 35. 71, 40». 84, 42. 87, 15, 115, 6. 122, 23. 128, 45. 167, 4. 182, 41. 381, 43. 382, 18. congregacio sub nomine generalis concilii 26, 6. 39, 30 f. 64, 15. 79, 40 f. S0, 35 f. 150, 10. 151, 16. scismatica congregacio 40, 23. conventiculum 20, 24. 34, 44». 39, 21. 47, 44. 55, 9. 87, 15 f. 143,9. 382, 14. conventiculum scismaticorum 39, 38. 40, 2f. 80, 13. pretensum concilium 78, 9. 80, 3. 402, 22. conciliabulum 20, 22. 88, 2. 410, 44. conventio 40, 17. in Fer- raria existentes 27, 15. — Dekret d. 1. Sess. 10. Jan. 38: 40,34; 48a f. 45,32. — Dekret d. 2. Sess. 15. Febr. 38: 37, 20. 48, 8. 81, 38. — Eróffnungs- sitzung d. Unionssynode 9. April 38: 383, 44, — Dekr. d. 16. Sess. 10. Jan. 39: Verlegung nach Florenz 56, 30. 68, 32 ff. 71, 21 f1.; 37. 72, 17. 74, 33. 85, 4. 88, 2. Feucht (Feweht) só. v. Niirnberg 233, 48b. Finsterlohr (Vinsterloch, Vinsterloh), nw. v. Rothen- burg o. Tauber, Konrad (Kunz) v. —, im Dienste Konrads v. Weinsberg als Unterhändler mit den Fürsten wegen der Hilfe gegen die Polen Mai u. Juni 1439: 223, 34. 225, 20. 227, 26 ff.; 32 ft.; 38, 250, 10; 20; 43b. 286, 2. 289, 19; 24; 50b. — Unter- hándler u. Bote an den Hof K. Albrechts Aug. bis Nov. 1439: 234, 43p. 236, 7 -241, 39 ff. passim. 942, 39 f. 243, 39 ft. 245, 19; 28; 36. 201, 30 ff. ; 45a ff. 297, 36 £. 406, 35 f. 407, 19; 45. — Unterhändler bei der Niederlegung des Protektoramtes 58, 34v. Fischel (Vischel, Fischlin, Fischelyn, Vieschlein), Georg, Dr. jur. utr., Ritter, Gesandter K. Al- brechts z. Konzil 1438 bis Febr. 39: 63, 40b. 74, 19 ff. 89, 26. — Desgl. z. Mainzer KongreB 108, 29. 110, 6. 113, 20 f. ; 28. 114, 7. 144, 15. — Desgl. z. Konzil Mai u. Juni 1439: 161, 25. 162, 44a. 171, 28 f. 174, 8. 199, 6; 11; 28a; 20» ff. 205, 31. 206, 2. 218, 277. 219, 1. 224, 13. 229, 6 f. 286, 11. .291, 2; 41a. Fischlin (Fischlein, Vieschlein), Jude im Dienst Konrads v. Weinsberg, Bote zu verschiedenen Judenschaften wegen des Dritten Pfennigs 230, 36 f. 260, 20 f. 261, 5; 13. 284, 11 f. 291, 36; 56a; 56». 292, 9 ff.; 29; 50a ff. Florenz (Florentia), Land und Leute (Florentiner, Florentini) 56, 34. 164, 9. 397, 38. 398, 8; 39. — Stadt 72, 27. 73, 47. 86, 31. 102, 46b. 158, 7. 159, | Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 18. 163, 21. 164, 14. 181, 20. 247, 30. 307, 25; 29; 35a. 308, 43. 378, 10. 393, 12, 408, 21; 32; 52a. — Gesandte zum Frankfurter Tag 426, 37. — Unionskonzil 134, 2 ft. 153, 52b. 308, 17. 324, 34. .4271, 46a ff. 438, 34. — Verlegung nach — s, Fer- rara. — Bezeichnet als: congregacio 122, 23. 198, 45. 167, 4. 381, 43. 382,18. congr. sub nomine generalis concilii 150, 10. conventiculum 166, 38. 382, 14. pretensum concilium 402, 22. concilia- bulum 88, 2. 149, 23. 326, 36. 410, 44. — Dekret 6. Juli 39: Union mit den Griechen 306, 41; 51a. 307, 48а f.; 38b ff. 308, 11. — Dekr. 23. Nov. 39: Union mit den Armeniern 307, 32 a ff. — Pàápstliche Kurie 246, 34. Forchheim (Vorchem) s. v. Bamberg 242, 51a. Vgl. Rumenfels. Foresta, Progencius de —, Kanoniker von Amboise in Frankreich 132, 32. Foresteria, Johannes de —, Kanzleibeamter des Baseler Konzils 317, 16. Fränkisches Reich, Karl der Grofe 57, 15 ff. Franken, Land u. Leute (land zü Francken) 220, 11; 20. 241, 22; 24. 249, 9. 279, 16. — Neuer Zoll 94, 53a; 44b ff. 415, 24a. — Landfrieden 241, 20-24. — Städtebund s. Nürnberg. | Frankfurt (Franckfurt, Franckfort, Frankenfurt, Francfordia, Frangfordia), Reichsstadt 10, 27. 68, 17; 29. 87, 20; 22. 90, 8 ff.; 36- 94, 5 passim. 94, 49a. 104, 8. 137, 23. 142, 34». 143, 32a. 144, 10 ff. 155, 46a ff. 186, 22. 203, 18. 212, 40. 229, 22, 247, 37. 251, 3. 252, 18 ff. 253, 4 ff. ; 26; 30; 36. 259, 23 ff. 261, 9. 266, 2; 25; 37 ; 53a. 269, 12 ff. 270, 1 ff. 271, 33; 51. 273, 6. 274, 37; 45; 48. 275, 3; 14 ff; 36. 276, 21; 50a ff. 277, 16 ft, 279, 10; 26; 40. 280, 8; 23. 284, 13. 286, 33 £.; 44. 287, 1 ff.; 550. 294, 2; 49a f. 295, 11. 298, 4. 299, 1. 340, 9. 392, 3. 411, 18-427, 18 passim. — Bürgermeister 91, 22 ff. 92, 18 ff. 247, 37. 266, 14 f. 269, 19 ff. — Rat (Rats- freunde, proconsules) 91, 22 ff. 93, 42a. 144, 11. 261, 47a ff. 266, 1 fi. 269, 20. 270, 49. 277, 18, Vgl. Appenheimer, Clushenne, Frosch, Glauburg, Nuhus, Palmstorfier, Rhein, Sehwarzenberg, Steinenhuse, Stralenberg, WyBe. — Schóffen 247, 37. — Syndicus 144, 11. — Bürger 426, 6. — Ein weiser, trefflicher Mann 229, 31. — Geldwechsler s. Stegen. — Apotheker 280, 23. — Gesandte am Hof K. Albrechts 1439: s. Alzey, Glauburg. — Desgl. zum Mainzer Armagnakentag Juni 1439 8. Frosch, Nuhus, Stralenberg. Deren Diener 276, 40». — Desgl. zum Freigrafenkapitel zu Arnsberg am 23. Nov. 1439: 415, 16» ft. Vgl. Schwarzenberg. — Boten 90, 39. — Knechte 415, lla. Vgl Gypelhenne, Kellerhenne. — Stadt- bücher (Archiv) 270, 3. — Stadtsteuer (Reichs- Steuer, gewonliche sture) 220, 15. 232, 33. 284, 8; 36a ff. — Münze 220, 32». Münzmeister s. Scherfi. — Juden 237, 24. 238, 8. 252, 19. 259, . 28 ff. 261, blaft. 260, 81; 35 fi; 54a; 50» ff. 267, 8. 295, 24 f. Vgl. Hefe, Jakob, Meyer, Moses, Samson, Simon, Smohel. Vertreter zum Juden-
Strana 471
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen tag zu Mainz Aug. 1439: 259, 30. — Messe 220, 49b. 288, 22 f.; 29. — Bartholomáuskirche 415, 11 ff. 427, 39a. — Stifte u. Klöster 427, 40a. — Rathaus 427, 7. — Herberge für die kgl. Gesandten März 1439 : 92, 16 fi. ; 33. — Desgl. Konrads v. Weins- berg Juni 1439: 229, 30. — Desgl. d. Erzbischofs v. Kóln Nov. 1439: 424, 9. — Desgl. d. Komturs v. Graudenz Nov. 1439: 424, 8. — Pest 92, 48 f. 95, 4. 341, 17. 342, 10. — Benachbarte Fürsten, Herren u. Städte 252, 20. — RT. v. Juli 1394: 241, 46a f. — RT. v. Mai 1397: 241, 17 £.; 46a ff. — RT. v. Nov. 1437: 340, 48a. — Wahltag v. Marz 1438: 384, 10; 27. — Tag (KongreB) in Sachen des Kirchenstreites, ge- plant auf 1. Marz 1439, dann nach Mainz verlegt 68, 17 £.; 24. 71, 1; 42a; 49b. 73, 26. 74, 3. 75, 16. 87, 37. 89, 26. 90, 34-94, 5 passim. 94, 54a3 38b. 102, 15 ff. 103, 35. 142, 39a; 36b. 147, 48v. 218, 115. 257, 36. 279, 23. 287, 277; 42». 288, 13; 47wf. — Kurfürstentag geplant Aug. 1439, dann nach Mainz verlegt 298, 4. 317, 10; 22 fi. 320, 24 ff.; 30; 45 ff, 341, 16. 342, 10. 392, 24. — Tag in Sachen des Kirchenstreites, als Europä- ischer Kongrefi geplant, als kgl. Fürstentag zu- standegekommen Nov. 1439: 135, 14. 137, 18 ff. 140, 22 fi. 202, 32 f. 208, 41. 208, 21b. 280, 47. 286, 41 ff. 294, 39 fi. 295, 7 Ť. 316, 7. 342, 24 ff. 343, 23 f.; 32; 36; 43a. 391, 48a. 407, 21. 411, 19 bis 427, 18 passim. — Tag zw. Weinsberg u. dem Hochmeister d. Deutschordens 58, 25b. — (Franckfordia), Johannes de —, lic. in jure can., Scholastiker v. St. Castor in Koblenz, Sekretàr d. Ebf. Raban v. Trier 108, 34 f. Frankreich (Franckenrich, Francia, Gallia, Wälsch- lant, Franzosen, Gallici, nacio Gallicana) 20, 29. 57, 9. 131, 36. 147, 28. 158, 39. 160, 54b. 164, 2. 219, 36 ff. 240, 27. 274, 20. 277, 30 ff. 278, 48b. 348, 37. 393, 12. 425, 18. Vgl. Gallien. — Verlegung des Konzils nach Frankreich 21, 20. 68, 7. 185, 351. — Französische Sprache (welsch) 246, 16. — König Karl VII. 1422-1461: 14, 201. 19, 22. 25, 12; 27 £.; 41. 31, 8. 61, 31. 62, 34. 63, 22. 68, 29. 70, 13. 73, 17 f. 115, 2. 122, 7. 128, 13 À. 131, 35. 135, 18. 138, 9. 144, 19. 146, 23. 151, 13 ft. 160, 2. 165, 1. 169, 15; 37. 173, 10. 179, 37 f. 180, 4. 181, 3; 36a. 184, 36b. 185, 8. 196, 3. 197, 31. 215, 14 ff. 255, 45 f. 278, 49». 288, 8; 41a. 303, 13 f. 308, 35 &. 318, 4; 15. 396, 2. 401, 16. 405, 17; 51a. — Kanzleibeamter s. Fribusco. — Gesandte zu K. Albrecht 1438 s. Werdes. — Desgl. zu K. Albrecht 1439: 309, 5. Vgl. Gaucourt. — Desgl. z. Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 8, 45a. 14, 18 fi. 15, 25; 52v. 19, 22. 21, 37. 24, 20. 30, 19. 34, 54a. 58, 3lu. 60, 32 ff. 61, 53a. 62, 35. 63, 21; 42v. 66, 31; 38v. 68, 1; 20. 70, 12. 75, 49. 181, 53a. 185, 9. 441, 42. Vgl. Tours, Troyes. — Desgl. z. Mainzer KongreB 92, 45. 109, 55a. 114, 33. 127, 13; 53a. 128, 13 ft. 130, 23 ff. 131, 35. 135, 20 ft. ; 31 f. 140, 27. 142, 26. 145, 19. 147, 17; 28. 471 153, 55a. 158, 47b. 165, 55a. 172, 14; 30. 173, 15f. 179, 37. 180, 4f. 297, 7. 304, 6. 309, 3. 396, 2 fi. 412, 23. 413, 28. Vgl. Berruyer, Monte Mau- rino, Tours, Troyes, Verdun. — Desgl. z, Konzil Mai 1439: 160, 14. 163, 56a. 169, 32. 170, 39. 171, 36. 172, 14. 173, 15. 179, 37. 185, 32. 196, 2 ft. 201, 15; 50a ff. 204, 44a. Vgl. Tours, Troyes. — Desgl zu Papst Eugen Mai 1439: 164, 12 f. Vgl. Gaucourt. — Pragmatische Sanktion v. Bourges 1438: 153, 9. 182, 37. 381, 29. Freiburg (Fryburg) i. Br. 24, 44. 31, 52a. 285, 19. — im Uechtland, Gf. Hans v. —, Herr zu Neuenburg 88, 43v. Freising (Frysingen, Frisingen), Bf. Nikodemus della Scala 1422-1443, Rat K. Albrechts 222, 26. 233, 38. 236, 13; 51». 313, 38». 399, 23. 409, 9 fi. 411, 22 ff. — Generalvikar s. Grünwalder. Friaul (Vrijul), Patriarch s. Aquileja. Fribusco, Natalis de —, Kanzleibeamter des K. v. Frankreich 309, 9. Fridwerzhofer, Hauptmann Nürnbergs 274, 10. Friedberg (Fridberg, Friedburg) i. d. Wetterau, Reichsstadt 251, 2. — Burgleute 261, 8. 289, 29 f. — Jude s. Samson. — in Oberbayern 263, bl». Friesheimer, Jakob, Prokurator d. Erzbischofs v. Salzburg am Baseler Konzil, Thesaurar d. Germa- nischen Nation, Mitglied der deputatio reforma- torii 280, 29. 300, 45a f. 429, 38 f. Fries, Peter, Propst des regul. Augustinerklosters zu Rohr 307, 30 fi.; 42a ff. Friesland (Friessenlant) 288, 59v. 289, 9, — Ost- friesen 220, 41a ff. — Westfriesen 220, 49a ff. Frosch, Wyker, Ratsherr zu Frankfurt 276, 48b. Frowis, Caspar, Domherr zu Konstanz, Agent d. Papstes am Mainzer Kurfürstentag 394, 55b. Fürstenberg in Baden, Gf. Heinrich VII. v. —, 1408 bis 1441: 274, 17 f. 285, 21 f. Fynelman, Jude zu Augsburg 264, 13; 35. G Gabriel, d. i. Papst Eugen, s. Rom. — Jude in Konstanz 263, 29 f. Gad, Sohn Jakobs 40, 6. Gallien, Generalkonzilien in — 394, 1. Galteri, Michael, aus Coutances, Notar des Baseler Konzils 71, 19. 75, 26. 186, 33. Gans, Haim (Heyem, Heyhem), Jude des Lgf. Lud- wig zu Hessen, in Erfurt 239, 43 fi. 265, 53a fi. Gatz, Peter, Münzmeister v. Basel 234, 34a ff. 242, 33. Gaucourt, Raoul (Radulphus) de —, Gesandter d. Kg. v. Frankreich zum Papst und zu K. Albrecht 1439: 164, 35a. 181, 2; 42a ff. ; 38v. Geisler (Gyseler, Hans, Fiskalprokurator K. Albrechts, Hofschreiber 261, 36b. Geilsdorf, Klaus v. —, Münzmeister des Deutschen Ordens 415, 39b. 423, 43. Geldener, Johannes, im Gefolge des Erzbischofs v. Magdeburg 163, 44a.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen tag zu Mainz Aug. 1439: 259, 30. — Messe 220, 49b. 288, 22 f.; 29. — Bartholomáuskirche 415, 11 ff. 427, 39a. — Stifte u. Klöster 427, 40a. — Rathaus 427, 7. — Herberge für die kgl. Gesandten März 1439 : 92, 16 fi. ; 33. — Desgl. Konrads v. Weins- berg Juni 1439: 229, 30. — Desgl. d. Erzbischofs v. Kóln Nov. 1439: 424, 9. — Desgl. d. Komturs v. Graudenz Nov. 1439: 424, 8. — Pest 92, 48 f. 95, 4. 341, 17. 342, 10. — Benachbarte Fürsten, Herren u. Städte 252, 20. — RT. v. Juli 1394: 241, 46a f. — RT. v. Mai 1397: 241, 17 £.; 46a ff. — RT. v. Nov. 1437: 340, 48a. — Wahltag v. Marz 1438: 384, 10; 27. — Tag (KongreB) in Sachen des Kirchenstreites, ge- plant auf 1. Marz 1439, dann nach Mainz verlegt 68, 17 £.; 24. 71, 1; 42a; 49b. 73, 26. 74, 3. 75, 16. 87, 37. 89, 26. 90, 34-94, 5 passim. 94, 54a3 38b. 102, 15 ff. 103, 35. 142, 39a; 36b. 147, 48v. 218, 115. 257, 36. 279, 23. 287, 277; 42». 288, 13; 47wf. — Kurfürstentag geplant Aug. 1439, dann nach Mainz verlegt 298, 4. 317, 10; 22 fi. 320, 24 ff.; 30; 45 ff, 341, 16. 342, 10. 392, 24. — Tag in Sachen des Kirchenstreites, als Europä- ischer Kongrefi geplant, als kgl. Fürstentag zu- standegekommen Nov. 1439: 135, 14. 137, 18 ff. 140, 22 fi. 202, 32 f. 208, 41. 208, 21b. 280, 47. 286, 41 ff. 294, 39 fi. 295, 7 Ť. 316, 7. 342, 24 ff. 343, 23 f.; 32; 36; 43a. 391, 48a. 407, 21. 411, 19 bis 427, 18 passim. — Tag zw. Weinsberg u. dem Hochmeister d. Deutschordens 58, 25b. — (Franckfordia), Johannes de —, lic. in jure can., Scholastiker v. St. Castor in Koblenz, Sekretàr d. Ebf. Raban v. Trier 108, 34 f. Frankreich (Franckenrich, Francia, Gallia, Wälsch- lant, Franzosen, Gallici, nacio Gallicana) 20, 29. 57, 9. 131, 36. 147, 28. 158, 39. 160, 54b. 164, 2. 219, 36 ff. 240, 27. 274, 20. 277, 30 ff. 278, 48b. 348, 37. 393, 12. 425, 18. Vgl. Gallien. — Verlegung des Konzils nach Frankreich 21, 20. 68, 7. 185, 351. — Französische Sprache (welsch) 246, 16. — König Karl VII. 1422-1461: 14, 201. 19, 22. 25, 12; 27 £.; 41. 31, 8. 61, 31. 62, 34. 63, 22. 68, 29. 70, 13. 73, 17 f. 115, 2. 122, 7. 128, 13 À. 131, 35. 135, 18. 138, 9. 144, 19. 146, 23. 151, 13 ft. 160, 2. 165, 1. 169, 15; 37. 173, 10. 179, 37 f. 180, 4. 181, 3; 36a. 184, 36b. 185, 8. 196, 3. 197, 31. 215, 14 ff. 255, 45 f. 278, 49». 288, 8; 41a. 303, 13 f. 308, 35 &. 318, 4; 15. 396, 2. 401, 16. 405, 17; 51a. — Kanzleibeamter s. Fribusco. — Gesandte zu K. Albrecht 1438 s. Werdes. — Desgl. zu K. Albrecht 1439: 309, 5. Vgl. Gaucourt. — Desgl. z. Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 8, 45a. 14, 18 fi. 15, 25; 52v. 19, 22. 21, 37. 24, 20. 30, 19. 34, 54a. 58, 3lu. 60, 32 ff. 61, 53a. 62, 35. 63, 21; 42v. 66, 31; 38v. 68, 1; 20. 70, 12. 75, 49. 181, 53a. 185, 9. 441, 42. Vgl. Tours, Troyes. — Desgl. z. Mainzer KongreB 92, 45. 109, 55a. 114, 33. 127, 13; 53a. 128, 13 ft. 130, 23 ff. 131, 35. 135, 20 ft. ; 31 f. 140, 27. 142, 26. 145, 19. 147, 17; 28. 471 153, 55a. 158, 47b. 165, 55a. 172, 14; 30. 173, 15f. 179, 37. 180, 4f. 297, 7. 304, 6. 309, 3. 396, 2 fi. 412, 23. 413, 28. Vgl. Berruyer, Monte Mau- rino, Tours, Troyes, Verdun. — Desgl. z, Konzil Mai 1439: 160, 14. 163, 56a. 169, 32. 170, 39. 171, 36. 172, 14. 173, 15. 179, 37. 185, 32. 196, 2 ft. 201, 15; 50a ff. 204, 44a. Vgl. Tours, Troyes. — Desgl zu Papst Eugen Mai 1439: 164, 12 f. Vgl. Gaucourt. — Pragmatische Sanktion v. Bourges 1438: 153, 9. 182, 37. 381, 29. Freiburg (Fryburg) i. Br. 24, 44. 31, 52a. 285, 19. — im Uechtland, Gf. Hans v. —, Herr zu Neuenburg 88, 43v. Freising (Frysingen, Frisingen), Bf. Nikodemus della Scala 1422-1443, Rat K. Albrechts 222, 26. 233, 38. 236, 13; 51». 313, 38». 399, 23. 409, 9 fi. 411, 22 ff. — Generalvikar s. Grünwalder. Friaul (Vrijul), Patriarch s. Aquileja. Fribusco, Natalis de —, Kanzleibeamter des K. v. Frankreich 309, 9. Fridwerzhofer, Hauptmann Nürnbergs 274, 10. Friedberg (Fridberg, Friedburg) i. d. Wetterau, Reichsstadt 251, 2. — Burgleute 261, 8. 289, 29 f. — Jude s. Samson. — in Oberbayern 263, bl». Friesheimer, Jakob, Prokurator d. Erzbischofs v. Salzburg am Baseler Konzil, Thesaurar d. Germa- nischen Nation, Mitglied der deputatio reforma- torii 280, 29. 300, 45a f. 429, 38 f. Fries, Peter, Propst des regul. Augustinerklosters zu Rohr 307, 30 fi.; 42a ff. Friesland (Friessenlant) 288, 59v. 289, 9, — Ost- friesen 220, 41a ff. — Westfriesen 220, 49a ff. Frosch, Wyker, Ratsherr zu Frankfurt 276, 48b. Frowis, Caspar, Domherr zu Konstanz, Agent d. Papstes am Mainzer Kurfürstentag 394, 55b. Fürstenberg in Baden, Gf. Heinrich VII. v. —, 1408 bis 1441: 274, 17 f. 285, 21 f. Fynelman, Jude zu Augsburg 264, 13; 35. G Gabriel, d. i. Papst Eugen, s. Rom. — Jude in Konstanz 263, 29 f. Gad, Sohn Jakobs 40, 6. Gallien, Generalkonzilien in — 394, 1. Galteri, Michael, aus Coutances, Notar des Baseler Konzils 71, 19. 75, 26. 186, 33. Gans, Haim (Heyem, Heyhem), Jude des Lgf. Lud- wig zu Hessen, in Erfurt 239, 43 fi. 265, 53a fi. Gatz, Peter, Münzmeister v. Basel 234, 34a ff. 242, 33. Gaucourt, Raoul (Radulphus) de —, Gesandter d. Kg. v. Frankreich zum Papst und zu K. Albrecht 1439: 164, 35a. 181, 2; 42a ff. ; 38v. Geisler (Gyseler, Hans, Fiskalprokurator K. Albrechts, Hofschreiber 261, 36b. Geilsdorf, Klaus v. —, Münzmeister des Deutschen Ordens 415, 39b. 423, 43. Geldener, Johannes, im Gefolge des Erzbischofs v. Magdeburg 163, 44a.
Strana 472
472 Geldern (Gellern), Hzg. Arnold (aus dem Hause Egmont) v. —, 1423-1465: 227, 27 £. 415, 40». 3elnhausen (Geylnhussen) i. d. Wetterau, Reichs- stadt 251, 3. 289, 30. — Burggraf, Burgleute 289,30. Gemmingen (Gemyngen), Hans von —, im Dienst Konrads v. Weinsberg 294, 18. Genf, Diózese 417, 14. 429, 30. — Bf, Franz v. Meez (ep. Gebenensis) 1426-1441: 70, 4 ft. 168, 39b. Gensterndorffer, Johann, Notar des Bischofs v. Passau 114, 15, Genua (Genuesen, Januenses) 57, 2 ff. Georg, Propst des Augustinerklosters S. Marien in Klosterneuburg, Gesandter K. Albrechts zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 108, 28. 110, 5. 132, 36. 135, 37. 144, 16. 180, 33. 418, 25; 33. Georgien, Landschaft zw. dem Schwarzen u. dem Kaspischen Meer (Iberia, Iberi, Hiberi), Gesandte zum Florentiner Unionskonzil 1439: 306, 30. St. Georgenschild, Gesellschaft mit —, s. Schwaben. Gerber (Gerwer, fälschlich Goshein), Johann (her Hans), Priester d. Diôzese Würzburg, Kaplan Konrads v. Weinsberg 58, 34% ff, 233, 10. 234, 5. 242, 38; 50b. 268, 1 fi. 282, 35 ff. ; 46» ff. 292, 13 ff. ; 58a ff. ; 32b ff. 293, 28 ff. ; 56b. 294, 45a. — Ver- treter Weinsbergs am Baseler Konzil 1439: 284, 50b; 54b. 287, 32; 35 f.; 47b. 289, 10. 294, 18. Gerhart s. Vendler. Germanus, Theologe, Mitglied d. Bas. Konz. 168, 45b. Gerona in Katalonien, Bf. Bernhard v. Pau (ep. Gerundensis) 1436-1457: 70, 5 ft. 159, 51a. Gerwini, Johannes, Domherr zu Verden, Propst v. Bardowieck 60, 24. 68, 38. 168, 42». 280, 15. 300, 44a f. 407, 35. Gibichenstein (Gebichenstein) bei Halle 260, 53». Gilge s. Kempf. Gmünd (Gemünd) a. d. Rems, Reichsstadt 250, 31. 272, 50b tř. Vgl. Schwaben (Schwib. Stadtebund). Glauburg, Johann von, Frankfurter Schóffe und Ratsherr, reichsstádt. Gesandter bei K. Albrecht Sommer 1439: 252, 18 ff 261, 49a ff. 271, 12. Godesberg (Güdensberg) s. v. Kóln 224, 48a ff. 225, 45a. 226, 22. 285, 99; 45. Görlitz (Gorlitzie), Herzogin s. Luxemburg (Elisa- beth). — Stadt 6, 41; 50a; 48b ff. Goldast, Ulrich, Ritter 258, 3. 2806, 21 ff. Gottlieben (Gotliebe) am Bodensee, Thoma (Do- man) v. —, in Diensten Konrads v. Weinsberg als Unterhàndler an den Elekten v. Utrecht 220, 30a ff. 288, 37; 56b ft. 289, 3; 46a ff. — Desgl. an den Bischof v. Liittich 224, 15 ft. 227, 13-21. 290, 22 fi. — Desgl. an Bischof und Stadt Konstanz 251, 17; 20 f. 281, 40v. 289, 39; 59». 290, 31a. — Sein Knecht Contz 224, 18. Gran (Strigonium) in Ungarn 163, 3. — Ebf. Georg v. Palocz 1423-39: 231, 15. — Hofmeister 231, 16. Grandvillars (Grandwilr) ó. v. Montbéliard 273, 24. 274, 29. Gratian, Magister, Camaldulenser Mönch in Bologna, Kirchenrechtslehrer, + vor 1159: 44, 49x. 182, 6. 352, 40. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Graudenz (Grudentz) a. d. Weichsel, Komtur s. Reibnitz. Grenoble (Gratianopolis), Hauptstadt der Dauphiné, Bf. Aymo de Chissiaco 1427-1450: 70, 5 ff. Griechenland (Kriechen, Krichen, Greci) 10, 10. 16, 36-19, 12 p. 23, 36. 94, 41. 26, 34 ff. 28, 97; 31. 32, 4; 18. 36, 21ff. 41, 6. 49, 39. 57, 14 ff. 61, 33, 66. 19. 67, 8 fi. 68, 33 £. 77, 28. 78,3; 11. 80, 34, 82, 23; 32. 83, 17 ft. 84, 30; 44. 87, 6 f.; 51. 88, 4, 115, 4 ff. 117, 4 ff. 192, 9 f. 196, 9 F. 128, 37 ft. 135, 3; 16. 136, 45. 145, 40 £. 147, 27; 39. 149, 27 fi. ; 52. 153, 8. 158, 32 ff. 163, 16 fi. ; 22 ft, 166, 38b ff. 167, 1. 178, 8; 24. 182, 35. 183, 4. 185, 34. 189, 25 ff. ; 42. 194, 28; 45. 195, 21. 198, 45a. 200, 6 f. 233, 30 f. 236, 18. 282, 10. 303, 17 ft. 308, 17. 310, 43. 314, 14. 319, 13. 322, 21 ft. 324, 31. 360, 32 ft. 383, 43. 400, 6 f. 404, 35. 405, 2. 408, 25 f, — Generalkonzile in Griechenland 393, 40. — Vel. Konstantinopel. — Kaiser v. Ostrom: Nichephorus I. 802-811: 57, 14. — Michael I. 811-813: 57, 14. — Kaiser Johann VIII. Paläologus 1425-1448: 27, 15ff. 61, 33. 77, 25. 78, 37. 79, 41. 80, 31. 115, 4. 122, 9; 21. 143, 54a. 148, 43. 149, 52. 163, 26. 171, 2. 194, 24, 306, 28. 308, 18. 381, 40. — Begleitung in Florenz 308, 19. — Metropoliten, Kleriker u. weltliche Große auf dem Unionskonzil 306, 31. — Gesandte zum Herzog v. Mailand 57, 12 ft. — Patriarch s. Konstantinopel. — Union mit der Lateinischen Kirche (unio, re- ductio Grecorum; reductio, reintegratio Orientalis ecclesie; conversio, factum, negocium Grecorum; Griechensache) 12, 41 f.; 48. 16, 36-19, 12 p. 20, 8-21, 25 p. 22, 5-23, 16 p. 25, 26. 28, 18. 29, 37 ff. 30, 11. 32, 34. 34, 51a. 39, 12. 47, 28; 37. 48, 22, 49, 4. 61, 5. 63, 3; 41a. 64, 5ft.; 30 f. 65, 42. 72, 4 ft, 77, 22-78, 10 ff. 85, 23. 86, 29. 114, 31 ff. 118, 43. 119, 2; 46. 134, 10. 137, 6. 146, 4 fi. 147, 21. 152, 56. 163, 22 ft. 166, 7; 47b. 171, 41. 173, 42. 176, 23. 190, 20; 33. 198, 2; 5. 202, 36. 206, 45. 208, I. 242, 9. 278, 44. 279, 21. 281, 26. 303, 17 ff. 305, 43 ff. 307, 28 ff. ; 40a; 44» ft. 309, 45a; 49a. 310, 39 ff. 312, 22. 313, 33 ff. ; 40» ff. 319, 3 ft. 320, 7; 23. 322, 20 A. 360, 18; 22-361, 39. 363, 33 f. 388, 14, 404, 34 ff. 408, 24 f. — Geleite (conductio, adductio) 77, 40. 138, 12. 281, 20. 319, 13 f, — Pakt (conventio) zw. Griechen u. Konzil s. Basel (Dekrete). = — GriechenablaB, GriechenablaBgeld (indulgencia Grecorum, aplaBgelt, pecunia indulgenciarum) 20, 5. 21,13. 30,9f. 56, 11 ft. 57, 54h. 58, 27». 63, 1f. 65, 25. 118,46. 178, 33. 219, 31. 231, 22. 233, 23 ff. 236, 17. 242, 1 ft. ; 42; 51b. 243, 25 f.; 80. 245, 32. 278, 5 -283, 34. 303, 28 ff. 315, 31 £. 320, 5 ff. 387, 4. 407, 59b. 408, 24 ff. Griechisch-WeiBenburg s. Szegedin. Grodno, Union zw. Litauen u. Polen 1439: 211, 14 f. Grosseto in Toskana, Bf. Nicolaus de Senis (ep. Grossitanus) 1426-1445: 168, 40b. Grünenberg, Wilhelm v. —, Ritter 429, 41.
472 Geldern (Gellern), Hzg. Arnold (aus dem Hause Egmont) v. —, 1423-1465: 227, 27 £. 415, 40». 3elnhausen (Geylnhussen) i. d. Wetterau, Reichs- stadt 251, 3. 289, 30. — Burggraf, Burgleute 289,30. Gemmingen (Gemyngen), Hans von —, im Dienst Konrads v. Weinsberg 294, 18. Genf, Diózese 417, 14. 429, 30. — Bf, Franz v. Meez (ep. Gebenensis) 1426-1441: 70, 4 ft. 168, 39b. Gensterndorffer, Johann, Notar des Bischofs v. Passau 114, 15, Genua (Genuesen, Januenses) 57, 2 ff. Georg, Propst des Augustinerklosters S. Marien in Klosterneuburg, Gesandter K. Albrechts zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 108, 28. 110, 5. 132, 36. 135, 37. 144, 16. 180, 33. 418, 25; 33. Georgien, Landschaft zw. dem Schwarzen u. dem Kaspischen Meer (Iberia, Iberi, Hiberi), Gesandte zum Florentiner Unionskonzil 1439: 306, 30. St. Georgenschild, Gesellschaft mit —, s. Schwaben. Gerber (Gerwer, fälschlich Goshein), Johann (her Hans), Priester d. Diôzese Würzburg, Kaplan Konrads v. Weinsberg 58, 34% ff, 233, 10. 234, 5. 242, 38; 50b. 268, 1 fi. 282, 35 ff. ; 46» ff. 292, 13 ff. ; 58a ff. ; 32b ff. 293, 28 ff. ; 56b. 294, 45a. — Ver- treter Weinsbergs am Baseler Konzil 1439: 284, 50b; 54b. 287, 32; 35 f.; 47b. 289, 10. 294, 18. Gerhart s. Vendler. Germanus, Theologe, Mitglied d. Bas. Konz. 168, 45b. Gerona in Katalonien, Bf. Bernhard v. Pau (ep. Gerundensis) 1436-1457: 70, 5 ft. 159, 51a. Gerwini, Johannes, Domherr zu Verden, Propst v. Bardowieck 60, 24. 68, 38. 168, 42». 280, 15. 300, 44a f. 407, 35. Gibichenstein (Gebichenstein) bei Halle 260, 53». Gilge s. Kempf. Gmünd (Gemünd) a. d. Rems, Reichsstadt 250, 31. 272, 50b tř. Vgl. Schwaben (Schwib. Stadtebund). Glauburg, Johann von, Frankfurter Schóffe und Ratsherr, reichsstádt. Gesandter bei K. Albrecht Sommer 1439: 252, 18 ff 261, 49a ff. 271, 12. Godesberg (Güdensberg) s. v. Kóln 224, 48a ff. 225, 45a. 226, 22. 285, 99; 45. Görlitz (Gorlitzie), Herzogin s. Luxemburg (Elisa- beth). — Stadt 6, 41; 50a; 48b ff. Goldast, Ulrich, Ritter 258, 3. 2806, 21 ff. Gottlieben (Gotliebe) am Bodensee, Thoma (Do- man) v. —, in Diensten Konrads v. Weinsberg als Unterhàndler an den Elekten v. Utrecht 220, 30a ff. 288, 37; 56b ft. 289, 3; 46a ff. — Desgl. an den Bischof v. Liittich 224, 15 ft. 227, 13-21. 290, 22 fi. — Desgl. an Bischof und Stadt Konstanz 251, 17; 20 f. 281, 40v. 289, 39; 59». 290, 31a. — Sein Knecht Contz 224, 18. Gran (Strigonium) in Ungarn 163, 3. — Ebf. Georg v. Palocz 1423-39: 231, 15. — Hofmeister 231, 16. Grandvillars (Grandwilr) ó. v. Montbéliard 273, 24. 274, 29. Gratian, Magister, Camaldulenser Mönch in Bologna, Kirchenrechtslehrer, + vor 1159: 44, 49x. 182, 6. 352, 40. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Graudenz (Grudentz) a. d. Weichsel, Komtur s. Reibnitz. Grenoble (Gratianopolis), Hauptstadt der Dauphiné, Bf. Aymo de Chissiaco 1427-1450: 70, 5 ff. Griechenland (Kriechen, Krichen, Greci) 10, 10. 16, 36-19, 12 p. 23, 36. 94, 41. 26, 34 ff. 28, 97; 31. 32, 4; 18. 36, 21ff. 41, 6. 49, 39. 57, 14 ff. 61, 33, 66. 19. 67, 8 fi. 68, 33 £. 77, 28. 78,3; 11. 80, 34, 82, 23; 32. 83, 17 ft. 84, 30; 44. 87, 6 f.; 51. 88, 4, 115, 4 ff. 117, 4 ff. 192, 9 f. 196, 9 F. 128, 37 ft. 135, 3; 16. 136, 45. 145, 40 £. 147, 27; 39. 149, 27 fi. ; 52. 153, 8. 158, 32 ff. 163, 16 fi. ; 22 ft, 166, 38b ff. 167, 1. 178, 8; 24. 182, 35. 183, 4. 185, 34. 189, 25 ff. ; 42. 194, 28; 45. 195, 21. 198, 45a. 200, 6 f. 233, 30 f. 236, 18. 282, 10. 303, 17 ft. 308, 17. 310, 43. 314, 14. 319, 13. 322, 21 ft. 324, 31. 360, 32 ft. 383, 43. 400, 6 f. 404, 35. 405, 2. 408, 25 f, — Generalkonzile in Griechenland 393, 40. — Vel. Konstantinopel. — Kaiser v. Ostrom: Nichephorus I. 802-811: 57, 14. — Michael I. 811-813: 57, 14. — Kaiser Johann VIII. Paläologus 1425-1448: 27, 15ff. 61, 33. 77, 25. 78, 37. 79, 41. 80, 31. 115, 4. 122, 9; 21. 143, 54a. 148, 43. 149, 52. 163, 26. 171, 2. 194, 24, 306, 28. 308, 18. 381, 40. — Begleitung in Florenz 308, 19. — Metropoliten, Kleriker u. weltliche Große auf dem Unionskonzil 306, 31. — Gesandte zum Herzog v. Mailand 57, 12 ft. — Patriarch s. Konstantinopel. — Union mit der Lateinischen Kirche (unio, re- ductio Grecorum; reductio, reintegratio Orientalis ecclesie; conversio, factum, negocium Grecorum; Griechensache) 12, 41 f.; 48. 16, 36-19, 12 p. 20, 8-21, 25 p. 22, 5-23, 16 p. 25, 26. 28, 18. 29, 37 ff. 30, 11. 32, 34. 34, 51a. 39, 12. 47, 28; 37. 48, 22, 49, 4. 61, 5. 63, 3; 41a. 64, 5ft.; 30 f. 65, 42. 72, 4 ft, 77, 22-78, 10 ff. 85, 23. 86, 29. 114, 31 ff. 118, 43. 119, 2; 46. 134, 10. 137, 6. 146, 4 fi. 147, 21. 152, 56. 163, 22 ft. 166, 7; 47b. 171, 41. 173, 42. 176, 23. 190, 20; 33. 198, 2; 5. 202, 36. 206, 45. 208, I. 242, 9. 278, 44. 279, 21. 281, 26. 303, 17 ff. 305, 43 ff. 307, 28 ff. ; 40a; 44» ft. 309, 45a; 49a. 310, 39 ff. 312, 22. 313, 33 ff. ; 40» ff. 319, 3 ft. 320, 7; 23. 322, 20 A. 360, 18; 22-361, 39. 363, 33 f. 388, 14, 404, 34 ff. 408, 24 f. — Geleite (conductio, adductio) 77, 40. 138, 12. 281, 20. 319, 13 f, — Pakt (conventio) zw. Griechen u. Konzil s. Basel (Dekrete). = — GriechenablaB, GriechenablaBgeld (indulgencia Grecorum, aplaBgelt, pecunia indulgenciarum) 20, 5. 21,13. 30,9f. 56, 11 ft. 57, 54h. 58, 27». 63, 1f. 65, 25. 118,46. 178, 33. 219, 31. 231, 22. 233, 23 ff. 236, 17. 242, 1 ft. ; 42; 51b. 243, 25 f.; 80. 245, 32. 278, 5 -283, 34. 303, 28 ff. 315, 31 £. 320, 5 ff. 387, 4. 407, 59b. 408, 24 ff. Griechisch-WeiBenburg s. Szegedin. Grodno, Union zw. Litauen u. Polen 1439: 211, 14 f. Grosseto in Toskana, Bf. Nicolaus de Senis (ep. Grossitanus) 1426-1445: 168, 40b. Grünenberg, Wilhelm v. —, Ritter 429, 41.
Strana 473
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 473 Grünwalder, Johann, Dr., Generalvikar v. Freising 74, 1. Güllicher s. Kalde. Guillermus, Abt des Augustinerklosters St. Lupus zu Troyes 132, 31. Gutenbeck s. Butenweg. Juttenberg (Gutenberg) im Kraichgau bei Mühlbach am Neckar, Burg Konrads v. Weinsberg 95, 33; 36. 96, 10. 210, 4; 13. 221, 41a. 230, 6. 231, 3. 271, 41. 280, 22; 38. 286, 31; 42. 287, 30. 288, 25; 833; 57b. 289, 1; 12; 43b. 293, 17; 36b. 294, 23; 49a. 295, 3. 323, 47a. Gymnich (Gymmenich), sw. v. Koln, Gerhart von —, 294, 54a ff. — Hans v. —, Rat d. Erzbischofs v. Köln 424, 13 f. Gypelhenne im Dienste Frankfurts 414, 48b. Gyseler s. Geisler. ~ H Habakuk, Prophet 334, 42. Habsburg, Haus, s. Österreich. — Hzg. Friedrich d. Ältere in Tirol u. Vorderöster- reich 1386-1439: 181, 6 f. ; 37b. 202, 13. — Hzg. Albrecht V. v. Österreich 1404-1439, Kg. v. Ungarn 1437, Rómischer Kg.: Albrecht II. 1438, Kg. v. Bóhmen 1438, | 27. Okt. 1439 passim. Als imperator (caesar) bezeichnet 21, 37. 63, 33. 99, 45. 143, 4; 12. 147, 35. 149, 25. 150, 37. 151, 10 ff.; 26. 152, 48. 160, 12. 164, 24. 184, 10. 185, 24. 199, 9. 203, 32. 306, 13. 311, 11-43. 312, 1; 10. 314, 49a. 384, 29. 427, 39b; 48b. — Advo- catus (protector, defensor) ecclesie 9, 10; 42 f. 12, 9. 14, 22. 16, 26. 17, 2 ff. 22, 11. 43, 21. 58, 12. 73, 15. 119, 42. 141, 9 f. 157, 2. 173, 5. 181, 10. 185, 6. 201, 27; 42. 205, 41. 206, 41. 233, 1. 300, 33. 301, 7. 302, 35. 303, 5 t. 325, 9. 404, 23, 409, 23. 413, 9. 427, 1. — Vormund (vater) d. Bgf. Michael II. v. Magdeburg 220, 39». — Wahl z. Róm. Kg. u.Thronbesteigung 6, 16. 7, 4f. 10, 261. 12, 29 f. 146, 17. 150, 29. 173, 2. 258,.13; 44 f. 268, 18 ff. 270, 56 £. — Geplante Krónung in Aachen 1439 od. 1440: 213, 23. 215, 41». 240, 35. 257, 41. 426, 20. — Geplante Reise ins Reich 213, 22. 216, 20 ff. 217, 21. 220, 8. 230, 32 f. 233, 16. 234, 24; 45a; 33». 239, 22. 240, 35. 243, 34. — Geplante Zusammenkunft mit dem Polnischen Kg. 235, 19 f. — Teilnahme am Konzil 232, 10. 233, 16. 234, 44a f. 237, 30 ff. 239, 22. 243, 81; 34: 46a f. — Kgl Kandidaten zur Papstwahl 240, 14 ff. — Sein Herrschaftsgebiet 12, 7. 74, 25. 106, 26. 126, 18. 177, 33. 178, 4. 180, 37. 246, 39». 313, 43». 314, 19. 413, 34. — Seine Universitäten 410, 24. Vgl. Wien. — Todesnach- richt, Todesfeier 294, 6. 295, 11. 414, 48a, 422, 28. 424, 18 ff. 425, 41. 426, 43 ff. 427, 32a ff. — Sein Nachfolger (der neue König) 422, 22 ff. 425, 24 ff. — Hof 167, 47a. 261, 50a. — Umgebung d. Kónigs 215, 46a. 228, 33. — Hofmeister s. Schaumburg. Deutsche Reichstags-Akten XIV 00 — Rite 69, 27. 205, 11. 214, 14. 224, 47b. 228, . 80 ft, 230, 19. 234, 24. 236, 21». 238, 30. 240, 18; 42. 941, 5 ff. 258, 10. 264, 40b. 405, 38. Vgl. ' Ebersdorf, Eich, Freising, Klux, Lübeck, Passau, Zengg. — Gesandte zu P. Eugen 1438: 7, 24 f. 8,12 f. Vgl. Passau. — Desgl z. Nürnberger RT Okt. u. Nov. 1438: 7, 25. 58, 49b. 59, 33bft. 90, 53b. 91, 10. 99, 33. 100, 22. 169, 27. 215, 25. 241, 1. Vgl. Pottendorf. — Desgl. 7, Bas, Konzil 1438/39 s. Augsburg, Chiemsee, Eich, Fischel, Lübeck, Passau, Regensburg, Weinsberg. — Desgl z. Mainzer Kongreß s. Augsburg, Ebbracht, Eich, Fischel, Georg, Johannes, Lübeck, Passau, Weins- berg. — Desgl z. P. Eugen bestimmt 206, 4. Vgl. Chiemsee, Eich, Regensburg. — Desgl. z. Frank- furter Tag 339, 28; 36 f. 412, 8f.; 27. 415, 3f.; 46» f. 422, 25; 29. 423, 10 ff. 424, 37a. Vgl. Augs- burg, Brisacher, Chiemsee, Ebbracht, Eich, Jo- hannes, Passau, Regensburg, Weinsberg. — Desgl. z. Deutschordens-Hochmeister s. Seydlitz, Stock. — Desgl. z. GroBfiirsten v. Litauen 252, 30 ff. 254, 29 fl. ; 52». 255, 13 fi. — Desgl. z. Friedens- verhandlungen mit Polen 247, ]4. 252, 33. — Desgl. z. Vermittlung zw. Frankreich u. England 215, 40 b. 219, 36 fi. 255, 45 ff. 256, 28. Vgl. Goldast, Klux. — Desgl. zu Hzg. Friedrich d. J. 171, 31. — Beauftragter zu Verhandlungen mit d. Armagnaken s. Weinsberg. — Desgl. z. Ein- hebung d. 3. Pfennigs 259, 10; 30. 265, 41bff.; 54b fi. 267, 23 f. Vgl. Eich, Weinsberg. — Desgl. z. Stádtehuldigung s. Pappenheim, Weinsberg. — Desgl. z. Verhandlungen wegen d. Polenhilfe 217, . 5 f. 249, 5. Vgl. Weinsberg. — Kanzlei 93, 19. 214, 16 ff. 217, 24 ft. 225, 1. 232, 35. 233, 41. 242, 11. 263, 15ff. 266, 20. 325, 3. — Vgl. Schlick u. Zusütze 314, 25. — Protonotare s. Brisacher, Ebbracht, Hecht. — Kanzleibeamter s. Kalde, Richter. — Fiskalprokurator s. Geisler. — Majestütsiegel (majestat) 6, 40. 30, 1. 58, 14. 91, 36. 93, 35. 126, 26. 220, 16. 258, 27. 262, 32. 266, 16. 269, 6. 270, 50. 413, 16 f. — Majestàts- brief 229, 23. 230, 1. 258, 25. 263, 1; 9; 15. 266, 20. 269, 29. 271, 40. 286, 22. — Kleines Siegel 180, 39. — Willebriefe 220, 16. — Privilegien- bestátigung 229, 32. — Kammer s. Deutschland. Kämmerer 265, 27b. Vgl. Weinsberg. — In Diensten K. Albrechts s. Dossin, Dusß, Pfann- berg, Ruckhofen, Truchseß (Nikolaus). — Kantor s. Brassart. — Herold s. Böhmerland. — Bote 216, 16 ff. 217, 25. 253, 28 ff. ; 48a. 287, 24. Vgl. "Hütlein, Plencklein. — Hzg. Albrechts V. Gemahlin, Kgn. Elisabeth, Tochter K. Sigmunds, geb. 1409, gest. 1442: 221, 2 f. 222, 19; 31 ft. 224, 20; 36a; 45b; 53». 231, 14: 29. 232, 35. 233, 37. 236, 12 fi.; 50a f. 237, 26; 41b. 238, 33; 38. 243, 35. 244, 1; 9. 246, 8; 14. — Hzg. Albrechts Tochter Anna, geb. 1431, am l. April 1439 mit Hzg. Wilhelm v. Sachsen ver- lobt 221, 3 ff. ; 43». Plan Konrads von W., sie mit Pf. Ludwig zu verloben 221, 5. 232, 35. 236, 53a ff.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 473 Grünwalder, Johann, Dr., Generalvikar v. Freising 74, 1. Güllicher s. Kalde. Guillermus, Abt des Augustinerklosters St. Lupus zu Troyes 132, 31. Gutenbeck s. Butenweg. Juttenberg (Gutenberg) im Kraichgau bei Mühlbach am Neckar, Burg Konrads v. Weinsberg 95, 33; 36. 96, 10. 210, 4; 13. 221, 41a. 230, 6. 231, 3. 271, 41. 280, 22; 38. 286, 31; 42. 287, 30. 288, 25; 833; 57b. 289, 1; 12; 43b. 293, 17; 36b. 294, 23; 49a. 295, 3. 323, 47a. Gymnich (Gymmenich), sw. v. Koln, Gerhart von —, 294, 54a ff. — Hans v. —, Rat d. Erzbischofs v. Köln 424, 13 f. Gypelhenne im Dienste Frankfurts 414, 48b. Gyseler s. Geisler. ~ H Habakuk, Prophet 334, 42. Habsburg, Haus, s. Österreich. — Hzg. Friedrich d. Ältere in Tirol u. Vorderöster- reich 1386-1439: 181, 6 f. ; 37b. 202, 13. — Hzg. Albrecht V. v. Österreich 1404-1439, Kg. v. Ungarn 1437, Rómischer Kg.: Albrecht II. 1438, Kg. v. Bóhmen 1438, | 27. Okt. 1439 passim. Als imperator (caesar) bezeichnet 21, 37. 63, 33. 99, 45. 143, 4; 12. 147, 35. 149, 25. 150, 37. 151, 10 ff.; 26. 152, 48. 160, 12. 164, 24. 184, 10. 185, 24. 199, 9. 203, 32. 306, 13. 311, 11-43. 312, 1; 10. 314, 49a. 384, 29. 427, 39b; 48b. — Advo- catus (protector, defensor) ecclesie 9, 10; 42 f. 12, 9. 14, 22. 16, 26. 17, 2 ff. 22, 11. 43, 21. 58, 12. 73, 15. 119, 42. 141, 9 f. 157, 2. 173, 5. 181, 10. 185, 6. 201, 27; 42. 205, 41. 206, 41. 233, 1. 300, 33. 301, 7. 302, 35. 303, 5 t. 325, 9. 404, 23, 409, 23. 413, 9. 427, 1. — Vormund (vater) d. Bgf. Michael II. v. Magdeburg 220, 39». — Wahl z. Róm. Kg. u.Thronbesteigung 6, 16. 7, 4f. 10, 261. 12, 29 f. 146, 17. 150, 29. 173, 2. 258,.13; 44 f. 268, 18 ff. 270, 56 £. — Geplante Krónung in Aachen 1439 od. 1440: 213, 23. 215, 41». 240, 35. 257, 41. 426, 20. — Geplante Reise ins Reich 213, 22. 216, 20 ff. 217, 21. 220, 8. 230, 32 f. 233, 16. 234, 24; 45a; 33». 239, 22. 240, 35. 243, 34. — Geplante Zusammenkunft mit dem Polnischen Kg. 235, 19 f. — Teilnahme am Konzil 232, 10. 233, 16. 234, 44a f. 237, 30 ff. 239, 22. 243, 81; 34: 46a f. — Kgl Kandidaten zur Papstwahl 240, 14 ff. — Sein Herrschaftsgebiet 12, 7. 74, 25. 106, 26. 126, 18. 177, 33. 178, 4. 180, 37. 246, 39». 313, 43». 314, 19. 413, 34. — Seine Universitäten 410, 24. Vgl. Wien. — Todesnach- richt, Todesfeier 294, 6. 295, 11. 414, 48a, 422, 28. 424, 18 ff. 425, 41. 426, 43 ff. 427, 32a ff. — Sein Nachfolger (der neue König) 422, 22 ff. 425, 24 ff. — Hof 167, 47a. 261, 50a. — Umgebung d. Kónigs 215, 46a. 228, 33. — Hofmeister s. Schaumburg. Deutsche Reichstags-Akten XIV 00 — Rite 69, 27. 205, 11. 214, 14. 224, 47b. 228, . 80 ft, 230, 19. 234, 24. 236, 21». 238, 30. 240, 18; 42. 941, 5 ff. 258, 10. 264, 40b. 405, 38. Vgl. ' Ebersdorf, Eich, Freising, Klux, Lübeck, Passau, Zengg. — Gesandte zu P. Eugen 1438: 7, 24 f. 8,12 f. Vgl. Passau. — Desgl z. Nürnberger RT Okt. u. Nov. 1438: 7, 25. 58, 49b. 59, 33bft. 90, 53b. 91, 10. 99, 33. 100, 22. 169, 27. 215, 25. 241, 1. Vgl. Pottendorf. — Desgl. 7, Bas, Konzil 1438/39 s. Augsburg, Chiemsee, Eich, Fischel, Lübeck, Passau, Regensburg, Weinsberg. — Desgl z. Mainzer Kongreß s. Augsburg, Ebbracht, Eich, Fischel, Georg, Johannes, Lübeck, Passau, Weins- berg. — Desgl z. P. Eugen bestimmt 206, 4. Vgl. Chiemsee, Eich, Regensburg. — Desgl. z. Frank- furter Tag 339, 28; 36 f. 412, 8f.; 27. 415, 3f.; 46» f. 422, 25; 29. 423, 10 ff. 424, 37a. Vgl. Augs- burg, Brisacher, Chiemsee, Ebbracht, Eich, Jo- hannes, Passau, Regensburg, Weinsberg. — Desgl. z. Deutschordens-Hochmeister s. Seydlitz, Stock. — Desgl. z. GroBfiirsten v. Litauen 252, 30 ff. 254, 29 fl. ; 52». 255, 13 fi. — Desgl. z. Friedens- verhandlungen mit Polen 247, ]4. 252, 33. — Desgl. z. Vermittlung zw. Frankreich u. England 215, 40 b. 219, 36 fi. 255, 45 ff. 256, 28. Vgl. Goldast, Klux. — Desgl. zu Hzg. Friedrich d. J. 171, 31. — Beauftragter zu Verhandlungen mit d. Armagnaken s. Weinsberg. — Desgl. z. Ein- hebung d. 3. Pfennigs 259, 10; 30. 265, 41bff.; 54b fi. 267, 23 f. Vgl. Eich, Weinsberg. — Desgl. z. Stádtehuldigung s. Pappenheim, Weinsberg. — Desgl. z. Verhandlungen wegen d. Polenhilfe 217, . 5 f. 249, 5. Vgl. Weinsberg. — Kanzlei 93, 19. 214, 16 ff. 217, 24 ft. 225, 1. 232, 35. 233, 41. 242, 11. 263, 15ff. 266, 20. 325, 3. — Vgl. Schlick u. Zusütze 314, 25. — Protonotare s. Brisacher, Ebbracht, Hecht. — Kanzleibeamter s. Kalde, Richter. — Fiskalprokurator s. Geisler. — Majestütsiegel (majestat) 6, 40. 30, 1. 58, 14. 91, 36. 93, 35. 126, 26. 220, 16. 258, 27. 262, 32. 266, 16. 269, 6. 270, 50. 413, 16 f. — Majestàts- brief 229, 23. 230, 1. 258, 25. 263, 1; 9; 15. 266, 20. 269, 29. 271, 40. 286, 22. — Kleines Siegel 180, 39. — Willebriefe 220, 16. — Privilegien- bestátigung 229, 32. — Kammer s. Deutschland. Kämmerer 265, 27b. Vgl. Weinsberg. — In Diensten K. Albrechts s. Dossin, Dusß, Pfann- berg, Ruckhofen, Truchseß (Nikolaus). — Kantor s. Brassart. — Herold s. Böhmerland. — Bote 216, 16 ff. 217, 25. 253, 28 ff. ; 48a. 287, 24. Vgl. "Hütlein, Plencklein. — Hzg. Albrechts V. Gemahlin, Kgn. Elisabeth, Tochter K. Sigmunds, geb. 1409, gest. 1442: 221, 2 f. 222, 19; 31 ft. 224, 20; 36a; 45b; 53». 231, 14: 29. 232, 35. 233, 37. 236, 12 fi.; 50a f. 237, 26; 41b. 238, 33; 38. 243, 35. 244, 1; 9. 246, 8; 14. — Hzg. Albrechts Tochter Anna, geb. 1431, am l. April 1439 mit Hzg. Wilhelm v. Sachsen ver- lobt 221, 3 ff. ; 43». Plan Konrads von W., sie mit Pf. Ludwig zu verloben 221, 5. 232, 35. 236, 53a ff.
Strana 474
474 — Hzg. Friedrich V. d. Jüngere 1424-1493, 1440 Rómischer Kg.: Friedrich IIL, 1459 Róm. Kaiser 7, 54». Y71, 31. 228, 44b. 232, 27 f. 240, 11 f. 409, ' 46a ff. Zusütze 171, 31. — Hzg. Albrecht VI. v. Steiermark, Bruder des Vorigen, 1424-1463: 232, 27 f. 246, 11-f. — Hzg. Sigismund v. Tirol, Sohn Hzg. Friedrichs d. Ae. 1439-1496: 232, 27 f. Habundancia s. Abondance. Hachberg s. Hochberg. Hagenau (Hagenaw, Hagnaw) im ElsaB, Reichsstadt 88, 28. 250, 18; 21; 28; 38. 253, 2 ff. 260, 11. 269, 17. 270, 3 ff.; 14 ff. 272, 4 ff. ; 47. 273, 5; 16. 274, 26. 275, 26. Vgl. ElsaB. — Armagnakentag März 1439: 274, 43. Haim s. Gans. Halberstadt, Diózese 278, 43. 279, 4, — Stadt 279, 4. — Bf. Burchard v. Warburg 1437-1458: 280, 1. 426, 5; 28 f. — Kapitel 280, 1. — Dekan 163, 49a. — Kellermeister 163, 49a. Hall am Kocher, Reichsstadt 90, 19. 272, 57a ff. 274, 21. Vgl. Schwaben (Schwäb. Städtebund). — in Tirol, Zusammenkunft der Habsburg. Herzóge Ende Juli/Anf. August 1439: 232, 28. 246, 11. Halle a. d. Saale 261, 1. Vgl. Gibichenstein. Hamburg, Propst u. Dekan der Marienkirche 440, 43 ff. — Provinzialkonzil Ende 1439: 441, 8 f. Hamelburg, Hans, Magister, Propst zu PreBburg 221, 4 f. Hammerstein (fälschlich Somerstein), Burg am Rhein s. v. Bonn 226, 9. Hanau (Hannaw), Grafen v. — 261, 8. — Gf. Reinhart I. 1419—1452: 251, 1. 289, 29, Hartenberg (vermutlich bei Worms) Juden 238, 51a. 292, 56b. Hase (Háse), Degenhart (Deigenhart), Diener des Erzbischofs v. Köln 224, 37a £, Haslach (Hassellach) a. d. Bad. Kinzig 285, 21. Hatstein (nicht feststellbar), die von — 241, 19 f. Haupt (Hewpt) Conrad v. —, in Basel Wirt Konrads v. Weinsberg 59, 25a. Hecht, Hermann, Beamter der kóniglichen Kanzlei, Protonotar 88, 51a. 89, 13. 91, 52». 93, 56a; 46b; 57b. 214, 1; 45a. 288, 12 ff. 294, 21. 412, 15; 20. Hedervary (von Heidnischen-Turn), Lorenz, Grof- graf in Ungarn 233, 40. 236, 460» f. 237, 50a f. Hefe, Witwe des Jakob v. Eppstein, Jüdin zu Frank- furt 261, 29». 2606, 8. Heidelberg 228, 24. 267, 21; 30. 285, 7. 286, 14; 38; 43. 292, 59v. 293, 1; 2. 323, 20; 48a. 408, 46. Heidenschin-Turn (Heidnischen Turn) s. Hedervary. Heilbronn (Heilprün, Heilprunnen, Hailprunn. Heilprunn) a. Neckar, Reichsstadt 238, 11. 250, 31; 33. 253, 51a f. 208, 5 ff. 291, 16. Vgl. Schwaben (Schwäb. Städtebund). — Bürger s. Eyerer. — Juden 238, 11. 240, 8 f. 268, 6 ff. ; 40a f. 284, 24. Heimburg (Heymburg), Gregor, aus Schweinfurt, Dr. jur. utr., Vikar des Erzbischofs v. Mainz, T 1475, Gesandter Hzg. Friedrichs v. Sachsen Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen u. Markgf. Friedrichs v. Brandenburg zum Bas. Konzil Nov. 1438 bis Jan. 1439: 23, 43 ff. 24, 14 ft. 61, 24. 66, 1 ff. 68, 31; 40. 91, 56a. Heinsberg (Hengstberg) nw. v. Jülich, Gf. Jo. hann III. 1438-1443: 227, 39 ff. 250, 16; 21; 28; 46a f. 289, 22. Helfenstein bei Geislingen n. v. Ulm, G£. Ulrich IX., vermählt mit einer Schwester Konrads v. Weins- berg 214, 21 ff. 215, 24 fi.; 27 f. — Seine Tochter 8. Montfort. — Sein Bote 214, 23. 217, 96. Helmstatt (Helmstad) s. v. Eberbach am Neckar, Johann v. —, Vogt zu Lububurg (?) 108, 33. — Raban v. — s. Trier (Erzbischof). — Raban v. —, Domherr zu Mainz 116, 1. Helpsen, Johannes, Notar d. Konzils 75, 41. Hengstberg s. Heinsberg. Hennegau (Hengauwe), Grafschaft 220, 93, Hermanni, Jakob, v. Krainburg, Kleriker d. Diz. Aquileja, Familiar d. Patriarchen v. A. 98, 39. Hersfeld (Hirffelden) i. Hessen, Abt 251, 4 f. 989, 34. Herz, Narcissus s. Berching. Hessen, Landgraf Ludwig I. der Friedfertige 1413 bis 1458: 239, 44 f. 265, 54a ff. 420, 41. — Jude s. Gans. Hewpt s. Haupt. Hieronymus, Kirchenlehrer, T 420: 10, 4. 190, 34. — Freund d. Tschechen HuB 409, 42; 45. 410, 12. Hildesheim (Hildieshein, Hildeshaim), Diözese 278, 43. 279, 4; 33. — Stadt 242, 20. 279, 4. 280, 11. — Bf. Magnus, Hzg. v. Sachsen-Lauenburg 1424 bis 1452: 242, 17. 260, 27. 279, 43; 46b. 280, 50 fi. — Domprobst 279, 44. — Dechant 279, 44. Vel. Christiani, — Kapitel 279, 44. 281, 3. Hiltprant s. Ruckhofen. Hirschhorn (Hirtzhorn), nó. v. Heidelberg, Johann zum — 24, 43. Hochberg (Hachberg) n. v. Freiburg i. Br., Mark- graf Wilhelm v. —, Herr zu Röteln (Rottel) u. Sausenberg, Österreichischer Landvogt im Elsaß, 1428—1441, t nach 1473; 81, 50». 88, 27. 251, 9. 260, 9. 273, 12; 19 f. 274, 29 fl.; 55 ff. 290, 3 f, Hochhausen (Hochhusen), bei Mosbach in Baden, Horneck von — 24, 43. Hohenlohe (Hollach m. v. Rothenburg o. T.), Kraft V. v. —, Neffe Konrads v. Weinsberg 1429 bis 1432: 238, 32. 253, 50» f. — Nebenlinie H.-Brauneck, Margarete v. —, verh. m. Bgf. Johann II. v. Magdeburg 220, 36». Hohenwart i. Oberbayern, Jude s. Anshelm. Holland (Hollant), Grafschaft 220, 30; 53a. 236, 28b. 238, 35. 288, 58b. 289, 2. 290, 54b. Holzinger, Konrad, Knappe in Diensten des Mgfn. Friedrich I. v, Brandenburg, f 1439: 257, 12. Holzschuher (Holtschuher), Karl, Ratsherr in Nürn- berg 144, 49b. Horb in Schwaben 250, 30 f. Hüglin, Jakob, Notar der Allgem. Dep. des Baseler Konzils 103, 1. 160, 18. 162, 56a. 183, 46a. 297, 33. 414, 34a.
474 — Hzg. Friedrich V. d. Jüngere 1424-1493, 1440 Rómischer Kg.: Friedrich IIL, 1459 Róm. Kaiser 7, 54». Y71, 31. 228, 44b. 232, 27 f. 240, 11 f. 409, ' 46a ff. Zusütze 171, 31. — Hzg. Albrecht VI. v. Steiermark, Bruder des Vorigen, 1424-1463: 232, 27 f. 246, 11-f. — Hzg. Sigismund v. Tirol, Sohn Hzg. Friedrichs d. Ae. 1439-1496: 232, 27 f. Habundancia s. Abondance. Hachberg s. Hochberg. Hagenau (Hagenaw, Hagnaw) im ElsaB, Reichsstadt 88, 28. 250, 18; 21; 28; 38. 253, 2 ff. 260, 11. 269, 17. 270, 3 ff.; 14 ff. 272, 4 ff. ; 47. 273, 5; 16. 274, 26. 275, 26. Vgl. ElsaB. — Armagnakentag März 1439: 274, 43. Haim s. Gans. Halberstadt, Diózese 278, 43. 279, 4, — Stadt 279, 4. — Bf. Burchard v. Warburg 1437-1458: 280, 1. 426, 5; 28 f. — Kapitel 280, 1. — Dekan 163, 49a. — Kellermeister 163, 49a. Hall am Kocher, Reichsstadt 90, 19. 272, 57a ff. 274, 21. Vgl. Schwaben (Schwäb. Städtebund). — in Tirol, Zusammenkunft der Habsburg. Herzóge Ende Juli/Anf. August 1439: 232, 28. 246, 11. Halle a. d. Saale 261, 1. Vgl. Gibichenstein. Hamburg, Propst u. Dekan der Marienkirche 440, 43 ff. — Provinzialkonzil Ende 1439: 441, 8 f. Hamelburg, Hans, Magister, Propst zu PreBburg 221, 4 f. Hammerstein (fälschlich Somerstein), Burg am Rhein s. v. Bonn 226, 9. Hanau (Hannaw), Grafen v. — 261, 8. — Gf. Reinhart I. 1419—1452: 251, 1. 289, 29, Hartenberg (vermutlich bei Worms) Juden 238, 51a. 292, 56b. Hase (Háse), Degenhart (Deigenhart), Diener des Erzbischofs v. Köln 224, 37a £, Haslach (Hassellach) a. d. Bad. Kinzig 285, 21. Hatstein (nicht feststellbar), die von — 241, 19 f. Haupt (Hewpt) Conrad v. —, in Basel Wirt Konrads v. Weinsberg 59, 25a. Hecht, Hermann, Beamter der kóniglichen Kanzlei, Protonotar 88, 51a. 89, 13. 91, 52». 93, 56a; 46b; 57b. 214, 1; 45a. 288, 12 ff. 294, 21. 412, 15; 20. Hedervary (von Heidnischen-Turn), Lorenz, Grof- graf in Ungarn 233, 40. 236, 460» f. 237, 50a f. Hefe, Witwe des Jakob v. Eppstein, Jüdin zu Frank- furt 261, 29». 2606, 8. Heidelberg 228, 24. 267, 21; 30. 285, 7. 286, 14; 38; 43. 292, 59v. 293, 1; 2. 323, 20; 48a. 408, 46. Heidenschin-Turn (Heidnischen Turn) s. Hedervary. Heilbronn (Heilprün, Heilprunnen, Hailprunn. Heilprunn) a. Neckar, Reichsstadt 238, 11. 250, 31; 33. 253, 51a f. 208, 5 ff. 291, 16. Vgl. Schwaben (Schwäb. Städtebund). — Bürger s. Eyerer. — Juden 238, 11. 240, 8 f. 268, 6 ff. ; 40a f. 284, 24. Heimburg (Heymburg), Gregor, aus Schweinfurt, Dr. jur. utr., Vikar des Erzbischofs v. Mainz, T 1475, Gesandter Hzg. Friedrichs v. Sachsen Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen u. Markgf. Friedrichs v. Brandenburg zum Bas. Konzil Nov. 1438 bis Jan. 1439: 23, 43 ff. 24, 14 ft. 61, 24. 66, 1 ff. 68, 31; 40. 91, 56a. Heinsberg (Hengstberg) nw. v. Jülich, Gf. Jo. hann III. 1438-1443: 227, 39 ff. 250, 16; 21; 28; 46a f. 289, 22. Helfenstein bei Geislingen n. v. Ulm, G£. Ulrich IX., vermählt mit einer Schwester Konrads v. Weins- berg 214, 21 ff. 215, 24 fi.; 27 f. — Seine Tochter 8. Montfort. — Sein Bote 214, 23. 217, 96. Helmstatt (Helmstad) s. v. Eberbach am Neckar, Johann v. —, Vogt zu Lububurg (?) 108, 33. — Raban v. — s. Trier (Erzbischof). — Raban v. —, Domherr zu Mainz 116, 1. Helpsen, Johannes, Notar d. Konzils 75, 41. Hengstberg s. Heinsberg. Hennegau (Hengauwe), Grafschaft 220, 93, Hermanni, Jakob, v. Krainburg, Kleriker d. Diz. Aquileja, Familiar d. Patriarchen v. A. 98, 39. Hersfeld (Hirffelden) i. Hessen, Abt 251, 4 f. 989, 34. Herz, Narcissus s. Berching. Hessen, Landgraf Ludwig I. der Friedfertige 1413 bis 1458: 239, 44 f. 265, 54a ff. 420, 41. — Jude s. Gans. Hewpt s. Haupt. Hieronymus, Kirchenlehrer, T 420: 10, 4. 190, 34. — Freund d. Tschechen HuB 409, 42; 45. 410, 12. Hildesheim (Hildieshein, Hildeshaim), Diözese 278, 43. 279, 4; 33. — Stadt 242, 20. 279, 4. 280, 11. — Bf. Magnus, Hzg. v. Sachsen-Lauenburg 1424 bis 1452: 242, 17. 260, 27. 279, 43; 46b. 280, 50 fi. — Domprobst 279, 44. — Dechant 279, 44. Vel. Christiani, — Kapitel 279, 44. 281, 3. Hiltprant s. Ruckhofen. Hirschhorn (Hirtzhorn), nó. v. Heidelberg, Johann zum — 24, 43. Hochberg (Hachberg) n. v. Freiburg i. Br., Mark- graf Wilhelm v. —, Herr zu Röteln (Rottel) u. Sausenberg, Österreichischer Landvogt im Elsaß, 1428—1441, t nach 1473; 81, 50». 88, 27. 251, 9. 260, 9. 273, 12; 19 f. 274, 29 fl.; 55 ff. 290, 3 f, Hochhausen (Hochhusen), bei Mosbach in Baden, Horneck von — 24, 43. Hohenlohe (Hollach m. v. Rothenburg o. T.), Kraft V. v. —, Neffe Konrads v. Weinsberg 1429 bis 1432: 238, 32. 253, 50» f. — Nebenlinie H.-Brauneck, Margarete v. —, verh. m. Bgf. Johann II. v. Magdeburg 220, 36». Hohenwart i. Oberbayern, Jude s. Anshelm. Holland (Hollant), Grafschaft 220, 30; 53a. 236, 28b. 238, 35. 288, 58b. 289, 2. 290, 54b. Holzinger, Konrad, Knappe in Diensten des Mgfn. Friedrich I. v, Brandenburg, f 1439: 257, 12. Holzschuher (Holtschuher), Karl, Ratsherr in Nürn- berg 144, 49b. Horb in Schwaben 250, 30 f. Hüglin, Jakob, Notar der Allgem. Dep. des Baseler Konzils 103, 1. 160, 18. 162, 56a. 183, 46a. 297, 33. 414, 34a.
Strana 475
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Hůtlein, Jorge (Bote Kg. Albrechts?) 291, 32; 49b. Hugonis (Huyn), Guillelmus, Dr. legum, Erzdiakon v. Metz, seit 12. Dez. 1440 Kard.-Priester tit. 8. Sabine, Mitglied d. dep.-fidei 33, 43b. 168, 47b. 441, 37. — Gesandter d. Konz. z. Mainzer Kongreß 98, 28. 142, 43a. 151, 20 f. 152, 25; 29 fi. Hub, Johannes 388, 33. 409, 42; 45. 410, 11f. — Hussiten s. Bôhmen. . Huyn s. Hugonis. I Iberi (Hiberi) s. Georgien. Indien (India) 67, 17. 346, 30. Insula, Diózese Elne, Depart. Ostpyrenàen, Augu- stinus de —, Dr. decr., Mitglied d. Allgem. Dep., Konzilsrichter 160, 56». 168, 44b. Israel, Juda, Jüdisches Volk u. Jüd. Staat 40, 7 ff. 53, 30. 54, 52a. 150, 54. 166, 3. 354, 41. 357, 4. 370, 3 ff.; 14. 376, 11. 386, 18. 439, 16; 32. Vgl. Maccabäer. — Die 12 Stämme 350, 42, — Juden als inimici ecclesie bezeichnet 9, 41. | — Erzvater s. Moses. — K. Saul 370, 4f, — K. David 12, 24 ff. 54, 39a ff. 370, 4 ft. 435, 22 ft. 437, 30 ft. — K. Salomon 12, 24. 970, 9. — Königreich Jsrael: K. Aháb, K. Jehu, Kgn. Athalja 370, 10—14. — Königreich Juda: K. Joas (fälschlich Joram) 166, 16. 370, 13. — K. Zedekia 354, 40. — Bücher d. Könige 18, 24. 353, 40. 370, 10 ff. 379, 15. 435, 22. 437, 42. — Richter s, Josua. — Buch d. Richter 334, 11. — Propheten s. Elisa, Ezechiel, Habakuk, Jeremias, Jesaias, Joel, Jonas, Micha, Zacharias. — Hohepriester s. Abiathar, Jojas, Zadoch. — Pharisäer (Schriftgelehrte) 54, 40a; 47a. 336, 14£.; 27. — Fürst (meister) d. Juden s. Nicodemus. — Tempelvorsteher s. Eliachim, Sobnas. — Feldherr s. Joab. Italien, Italiener (Italia, Italica nacio, Welsche lante) 56, 26. 57, 18 ff. 77, 18; 35. 144, 33. 158, 34. 160, 55b. 163, 4. 262, 8 ff. 289, 44b. 306, 33. 348, 38. 360, 31; 41. 361, 5. 386, 39. 393, 11; 46a. Vgl. Lombardei. — Reichsgebiete 211, 41. — Reichsvasallen 262, 20. — Reichsstädte 426, 35. — Juden 261, 17. — Generalkonzilien 393, 40. — Verlegung d. Bas. Konzils dorthin 13, 46. 20, 12. 21, 20. 36, 25. 56, 44b. J Jager s. Jeger. Jaiguier, Nicolaus, frater ord. predicatorum, Mit- glied d. Baseler Konzils 168, 44b. Jakob, Notar 103, 1f. — Judenmeister zu Konstanz 2063, 28. — Jude zu Konstanz 263, 28. 284, 17. — Jude zu Frankfurt s. Eppstein. J akobus, Apostel, Bischof v. Jerusalem 439, 26 ff. Jauriensis electus s. Raab. Jeckels, Jude von Schweinfurt 238, 2. 475 Jeger (Jager), HenBlein, Bote Konrads von Weins- berg 225, 20. 250, 29; 34. 289, 36. 291, 55. — Diener Riffs 24, 37. Jeremias, Prophet 9, 24. 334, 43. — Klagelieder 9, 3. Jerusalem (Jherusalem, Jerosolime) 165, 18; 53a; 33p. 354, 45 f. — Bischof s. Jakobus. — Patriarch Makarius 371, 43. — Stellvertreter d. Patriarchen auf dem Florenzer Unionskonzil 1439: 306, 30. — Apostelkonzilien 348, 27. 349, 31 ff. 353, 3. 393, 39 ft. 434, 28 ff. — 3. Apostelkonzil 439, 24 f. Jesaias (Isaias), Prophet 86, 3. 332, 24 ff. 335, 19 ff. 345, 11; 34. 346, 15. 385, 31. 392, 37. 437, 32. Jesi, Diener des Elisa 353, 40. Jetro, Midianiter 438, 20. * Joab, Schwestersohn u. Feldherr Davids 437, 38. Joel, Prophet 334, 33. | Joffridi, Johannes, von Luxueil, Prior in Arbois 4297, 46a fi. Johannes, Evangelist u. Apostel, Evangelium 35, 30. 345, 5. 353, 32. 376, 35. 386, 18. — Briefe 351, 1. 358, 24 ff. — Apokalypse 333, 32 ff. 334, 26 ff. 336, 5 ft. 387, 31 ff. — Abt des Schottenklosters St. Maria Benediktiner- ordens in Wien, Gesandter K. Albrechts z. Mainzer Kongreß 108, 27. 110, 4. 128, 7. 130, 37. 135, 37. 142, 46a. 144, 16. 180, 32. 413, 24; 33. — Desgl. zum Frankfurter Tag 412, 33 ff. 423, 12. 426, 1. | — Abt v. St. Matthias in Trier 330, 35. — Schreiber des Obersten Marschalls d. Deutsch- ordens 423, 43 f. 424, 9 f. Johel, Tilman (Tylemannus), v. Linz, Dr. decr., Propst v. St. Florin in Koblenz, Rat d. Erz- ' bischofs у. Kóln 128, 18. 131, 1b. 136, 1. 150, 25. 151, 6; 41. 152, 53. 320, 32. 321, 10 fi. 322, 2; 45. 324, 16 f. 424, 33a 1. — Gesandter d. Ebfs. z. Baseler Konzil Dez. 1438 bis Juni 1439: 15, 15 ff.; 33; 39 ff. 19, 34; 47a. 20, 53. 21, 2; 32 fi. 63, . 41b. 70, 17. 164, 50b. 167, 38a. 183, 37b. 257, 341. — Desgl. z. Mainzer Kurfürstentag 329, 6. Jojas, Jüd. Hohepriester 370, 13. Jonas, Prophet 439, 11 ft. Jordan, Fluß in Palästina 40, 7. Joseph, Patriarch s. Konstantinopel. — Jude zu München, Sohn des Seligman 264, 2. 284, 19. — v. Weilheim, Jude zu München 264, 3; 44 a; 47a ff. Jost s. Steinenhuse. Josua, Richter d. Jüd. Volkes, Buch — 40, 5. Juda (Judea), Könige, Königreich s. Israel, Juden s. Deutschland, Israel. Judeis, Heinricus de —, Dr. legum, Mitglied des Baseler Konzils 71, 16. St. Justina s. Padua. Jülich (Góllich, Gulch, Gulge, Geulich), Land 227, 99. — Ritterschaft 227, 27; 36. — Stadt 28b, 38; 40. — Hzg. Gerhard v. — u. Berg, Gf. zu Ravensburg
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Hůtlein, Jorge (Bote Kg. Albrechts?) 291, 32; 49b. Hugonis (Huyn), Guillelmus, Dr. legum, Erzdiakon v. Metz, seit 12. Dez. 1440 Kard.-Priester tit. 8. Sabine, Mitglied d. dep.-fidei 33, 43b. 168, 47b. 441, 37. — Gesandter d. Konz. z. Mainzer Kongreß 98, 28. 142, 43a. 151, 20 f. 152, 25; 29 fi. Hub, Johannes 388, 33. 409, 42; 45. 410, 11f. — Hussiten s. Bôhmen. . Huyn s. Hugonis. I Iberi (Hiberi) s. Georgien. Indien (India) 67, 17. 346, 30. Insula, Diózese Elne, Depart. Ostpyrenàen, Augu- stinus de —, Dr. decr., Mitglied d. Allgem. Dep., Konzilsrichter 160, 56». 168, 44b. Israel, Juda, Jüdisches Volk u. Jüd. Staat 40, 7 ff. 53, 30. 54, 52a. 150, 54. 166, 3. 354, 41. 357, 4. 370, 3 ff.; 14. 376, 11. 386, 18. 439, 16; 32. Vgl. Maccabäer. — Die 12 Stämme 350, 42, — Juden als inimici ecclesie bezeichnet 9, 41. | — Erzvater s. Moses. — K. Saul 370, 4f, — K. David 12, 24 ff. 54, 39a ff. 370, 4 ft. 435, 22 ft. 437, 30 ft. — K. Salomon 12, 24. 970, 9. — Königreich Jsrael: K. Aháb, K. Jehu, Kgn. Athalja 370, 10—14. — Königreich Juda: K. Joas (fälschlich Joram) 166, 16. 370, 13. — K. Zedekia 354, 40. — Bücher d. Könige 18, 24. 353, 40. 370, 10 ff. 379, 15. 435, 22. 437, 42. — Richter s, Josua. — Buch d. Richter 334, 11. — Propheten s. Elisa, Ezechiel, Habakuk, Jeremias, Jesaias, Joel, Jonas, Micha, Zacharias. — Hohepriester s. Abiathar, Jojas, Zadoch. — Pharisäer (Schriftgelehrte) 54, 40a; 47a. 336, 14£.; 27. — Fürst (meister) d. Juden s. Nicodemus. — Tempelvorsteher s. Eliachim, Sobnas. — Feldherr s. Joab. Italien, Italiener (Italia, Italica nacio, Welsche lante) 56, 26. 57, 18 ff. 77, 18; 35. 144, 33. 158, 34. 160, 55b. 163, 4. 262, 8 ff. 289, 44b. 306, 33. 348, 38. 360, 31; 41. 361, 5. 386, 39. 393, 11; 46a. Vgl. Lombardei. — Reichsgebiete 211, 41. — Reichsvasallen 262, 20. — Reichsstädte 426, 35. — Juden 261, 17. — Generalkonzilien 393, 40. — Verlegung d. Bas. Konzils dorthin 13, 46. 20, 12. 21, 20. 36, 25. 56, 44b. J Jager s. Jeger. Jaiguier, Nicolaus, frater ord. predicatorum, Mit- glied d. Baseler Konzils 168, 44b. Jakob, Notar 103, 1f. — Judenmeister zu Konstanz 2063, 28. — Jude zu Konstanz 263, 28. 284, 17. — Jude zu Frankfurt s. Eppstein. J akobus, Apostel, Bischof v. Jerusalem 439, 26 ff. Jauriensis electus s. Raab. Jeckels, Jude von Schweinfurt 238, 2. 475 Jeger (Jager), HenBlein, Bote Konrads von Weins- berg 225, 20. 250, 29; 34. 289, 36. 291, 55. — Diener Riffs 24, 37. Jeremias, Prophet 9, 24. 334, 43. — Klagelieder 9, 3. Jerusalem (Jherusalem, Jerosolime) 165, 18; 53a; 33p. 354, 45 f. — Bischof s. Jakobus. — Patriarch Makarius 371, 43. — Stellvertreter d. Patriarchen auf dem Florenzer Unionskonzil 1439: 306, 30. — Apostelkonzilien 348, 27. 349, 31 ff. 353, 3. 393, 39 ft. 434, 28 ff. — 3. Apostelkonzil 439, 24 f. Jesaias (Isaias), Prophet 86, 3. 332, 24 ff. 335, 19 ff. 345, 11; 34. 346, 15. 385, 31. 392, 37. 437, 32. Jesi, Diener des Elisa 353, 40. Jetro, Midianiter 438, 20. * Joab, Schwestersohn u. Feldherr Davids 437, 38. Joel, Prophet 334, 33. | Joffridi, Johannes, von Luxueil, Prior in Arbois 4297, 46a fi. Johannes, Evangelist u. Apostel, Evangelium 35, 30. 345, 5. 353, 32. 376, 35. 386, 18. — Briefe 351, 1. 358, 24 ff. — Apokalypse 333, 32 ff. 334, 26 ff. 336, 5 ft. 387, 31 ff. — Abt des Schottenklosters St. Maria Benediktiner- ordens in Wien, Gesandter K. Albrechts z. Mainzer Kongreß 108, 27. 110, 4. 128, 7. 130, 37. 135, 37. 142, 46a. 144, 16. 180, 32. 413, 24; 33. — Desgl. zum Frankfurter Tag 412, 33 ff. 423, 12. 426, 1. | — Abt v. St. Matthias in Trier 330, 35. — Schreiber des Obersten Marschalls d. Deutsch- ordens 423, 43 f. 424, 9 f. Johel, Tilman (Tylemannus), v. Linz, Dr. decr., Propst v. St. Florin in Koblenz, Rat d. Erz- ' bischofs у. Kóln 128, 18. 131, 1b. 136, 1. 150, 25. 151, 6; 41. 152, 53. 320, 32. 321, 10 fi. 322, 2; 45. 324, 16 f. 424, 33a 1. — Gesandter d. Ebfs. z. Baseler Konzil Dez. 1438 bis Juni 1439: 15, 15 ff.; 33; 39 ff. 19, 34; 47a. 20, 53. 21, 2; 32 fi. 63, . 41b. 70, 17. 164, 50b. 167, 38a. 183, 37b. 257, 341. — Desgl. z. Mainzer Kurfürstentag 329, 6. Jojas, Jüd. Hohepriester 370, 13. Jonas, Prophet 439, 11 ft. Jordan, Fluß in Palästina 40, 7. Joseph, Patriarch s. Konstantinopel. — Jude zu München, Sohn des Seligman 264, 2. 284, 19. — v. Weilheim, Jude zu München 264, 3; 44 a; 47a ff. Jost s. Steinenhuse. Josua, Richter d. Jüd. Volkes, Buch — 40, 5. Juda (Judea), Könige, Königreich s. Israel, Juden s. Deutschland, Israel. Judeis, Heinricus de —, Dr. legum, Mitglied des Baseler Konzils 71, 16. St. Justina s. Padua. Jülich (Góllich, Gulch, Gulge, Geulich), Land 227, 99. — Ritterschaft 227, 27; 36. — Stadt 28b, 38; 40. — Hzg. Gerhard v. — u. Berg, Gf. zu Ravensburg
Strana 476
476 227, 26 ff.; 35. 250, 14; 21; 27; 46. 961, 7. 2715, 31 f. 289, 21. 419, 15 f. Juvenis, Petrus, Kleriker der Diózese Tournai, mag. art., Notar 57, 34 ff. 60, 20; 96. K vgl.C Kabal in Ungarn (nicht näher festzustellen), Feld- lager K. Albrechts 1439: 235, 44». 312, 51». Kalde, Peter, aus Setterich im Herzogtum Jülich, Güllicher genannt, Domherr v. Agram, Chorherr v. St. Marien in Aachen, Propst v. Nordhausen, Beamter in d. Kanzlei K. Albrechts 6, 43. 172, 39. 174, 13. 233, 41 f. 234, 46» ff. 236, 33a. 243, 32. 244, 6; 10. 248, 35; 44. 253, 19; 25. Kalteisen (Kaltiseren) Heinrich, Agent Papst Eugens auf dem Mainzer Kongreß 1439: 158, 17. Kanaan (Chanaan), Könige v. — 334, 11. Karschau (Karschaw), Johannes, mag., Prokurator des Grafen Cilli an der Kurie 157, 33a. Kastel bei Mainz 90, 50b. Kastilien (Castella, Castel, Yspania), Land 395, 41. — Kg. Johann II. v. — u. Leon 1406—1454: 7, 1; 5 ff. 31, 9 ff. 63, 23. 68, 25. 70, 14. 73, 18. 135, 18. 138, 9. 144, 21. 146, 23. 165, 50a. 169, 15; 38. 173, 10. 180, 4. 185, 9; 36. 196, 4 ff, 197, 31. 201, 19. 303, 14. — Gesandte zum Konzil 1438: 8, 9. Vgl. Burgos. — Desgl. Nov. 1438 bis Febr, 1439: 7, 32; 46b. 56, 39b. 58, 32a. 60, 32. 63, 15. 66, 31. 68, 1. 87, 44. Vgl. Cuenza. — Desgl. zum Mainzer Kongreß 1439: 114, 33. 142, 26. 151, 18. 158, 48b. 165, 55a. 172, 14; 30. 173, 15. 180, 4. 304, 6. Vgl. Cuenza. — Desgl. z. Baseler Konzil Mai u. Juni 1439: 160, 14. 163, 56a. 169, 32. 170, 39. 171, 36. 183, 41b. 184, 56a. 185, 10. 196, 2 ft. 201, 16, 204, 44a. Vgl. Cuenza. — Desgl. zu Kg. Albrecht IT. s. Burgos. — Desgl. zum Frankfurter Tag Nov. 1439: 426, 7. — Desgl. zu Papst Eugen u. Kg. Friedrich III. 1440: 7, 48b; 54b. Katzenellenbogen (Katzenelnbogen), Grafen Jo- hann III. (1402—1444) u. Philipp (1444—1479) v. — 228, 33; 42 f. 292, 15 f.; 60a. Kaysersberg (KeyBersberg, Kaisersberg) i. ElsaB, Reichsstadt 250, 18; 21; 39. 260, 11. 269, 18. 272, 4 ff. Vgl. Elsaß, ' Kellerhenne, im Dienst Frankfurts 414, 51b. Kempf, Gilge, Bürgermeister v. Colmar 229, 44» ff. ; 49» ff. 272, b ff. Kiew, Ebf. Isidor, Metropolit von Rußland 163, 27, Kirchberg i. Württemberg, s.v. Ulm, Gf. Eber- hart T. v. —, 1417—1440: 291, 4. Kirchheim (Kircheym, Kirchem, Kirchen) Jo- hannes, Dr.jur. utr., Gesandter Kf, Ludwigs v. d. Pfalz zum Mainzer Kongreß 127, 28. 128, 22. 131, 10. 136, 5. 155, 4. Kirs (Kyrse), Jude zu Ulm 265, 9. Kisdy, (Kesdy, Kidici), a. d. TheiB, Feldlager K. Albrechts 1439: 312, 50a; 53b. 313, 2; 21. Kitzbůhel (Kytzbuchel, Kitzbuhele), in Tirol 234, 17. 292, 1; 37a. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Kleve (Kleffe, Klefi), Herzogtum 227, 36. — Hzg. Adolf I., Gf. v. — 1394 und v. Mark 1398, Herzog seit 1417, T 1448: 227, 27—37. 250, 14; 21; 27; 46a. 261, 8. 289, 21 f. 415, 41». Klosterneuburg (Nuenburg, Nuenberg) a. d. Donau, nw. v. Wien, Propst s. Georg. Klux, Hartung von —, Ritter zu Schochau, Rat K. Albrechts 215, 39». Knebel, Dietrich, Domherr v. Mainz 115, 45. Koblenz (Kobellentz, Confluencia) 226, 10; 17. 285, 28. 290, 18. 317, 4. 320, 31. 321, 11 ff. 324, 4 ff. — St. Florin, Propst s. Johel. — St. Castor s. Frank- furt (Johannes de —). Koburg i. Franken 155, 17. 307, 38a. 411, 46b. Koch, Hans, Bürger zu Kóln 285, 51. Kóln (Koln, Collen, Coleyn, Colonia) Kirchenprovinz (ecolesia) 113, 13. — Erzbistum, Territorium 238, 34. 242, 21, 421, 25 f. Vgl. Westfalen. — Pest im Territorium 226, 24. — Diózese 421, 25 f. Ábte, Priore, Própste u. Dekane der D. 421, 32. Geist- liche, Laien u. Notare d. D. 421, 1l. Notar s. Scholl. — Erzbischof Dietrich IL, Gf. v. Môrs, Hzg. v. Engern u. Westfalen 1414—1403, seit 1415 auch Bischof v. Paderborn, Erzkanzler in Italien 71, 27. 92, 44. 94, 14 fi. 95, 4 ff. ; 42a ft. 96, 5 £.; 38; 47a. 98, 42 ff. 99, 442. 100, 14. 108, 23 ff. 110, 11 f. ; 51a. 113, 11. 114, 85. 127, 49a; 49b. 142, 43b. 143, 25 f. 144, 17. 145, 12. 147, 56a. 151, 7. 152, 24. 158, 40. 212, 37. 218, 13 f. 220, 38a ff. 224, 23; 40a ft. 226, 21—29. 228, 38. 235, 22 f. 242, 15; 21. 243, 18. 257, 33 fi. ; 38 ff. 261, 6. 285, 30; 43; 47. 287, 14 ff. ; 44a ff. 289, 5. 290, 10; 48». 292, 26 f.; 51». 293, 4; 32a; 34a. 295, 1. 319, 43. 323, 41 fi. 330, 44 ff. ; 52. 397, 29. 414, 41a. 415, 4; 415; 49b. 418, 29. 419, 1 fi.; 17. 420, 23 ff. 421, 10; 20 fl. 422, 14, 428, 17. 424, 8 fL; 45a. 497,9. — Suffragane 242, 16. — Untertanen 226, 24. 242, 16. — Bischófl. Hof. 285, 30 f. — Gesandter zum Kon- zil Nov. 1438 bis Febr, 1439 s. Johel. — Rite bzw. Gesandte am Mainzer Kongref 132, 5. Vgl. Erpel, Johel, Krefeld, Langenhof, Linz, Reida, Sayn. — Gesandter zum Konzil Mai u. Juni 1439 s. Johel. — Desgl. z. Kurfiirstentag zu Mainz 331, 34 ff. 341, 7 ff.; 46. Vgl. Erpel (Heinrich). — Rite z Frankfurter Tag s. Johel, Sauer, — Notar s. Brilon. — Schreiber 415, 43a. — Knechte u. Gesinde 285, 30; 43; 46; 48. Vgl. Hase. — Zwerg 285, 49. — Juden 257, 34 ff. ; 39 ff. 287, 14 fi.; 44a ff. 289, 6. — Freie Stadt 183, 12. 224, 33». 226, 30—34. 242, 20. 250, 18; 21 ff.; 38. 253, 32. 275, 38. 276, 23 f. 285, 29 f.; 33 £.; 36 f.; 42 ff. 286, 2. 290, 16; 23; 45a; Dba. 295, 2. 424, 39». — Rat, Ratsfreunde 226, 30 ff. 285, 47. — Bürger s. Koch. — Rats- diener 285, 47. — Rabbi s. Moses. — Domkirche 421, 28 f. — St. Andreas 421, 29. Vgl. Langenhof. — St. Aposteln s. Krefeld. — St. Gereon s. Sayn. — St. Maria ad gradus s. Erpel (Christian). — St. Severin s. Erpel (Heinrich). —Abtei der 11000
476 227, 26 ff.; 35. 250, 14; 21; 27; 46. 961, 7. 2715, 31 f. 289, 21. 419, 15 f. Juvenis, Petrus, Kleriker der Diózese Tournai, mag. art., Notar 57, 34 ff. 60, 20; 96. K vgl.C Kabal in Ungarn (nicht näher festzustellen), Feld- lager K. Albrechts 1439: 235, 44». 312, 51». Kalde, Peter, aus Setterich im Herzogtum Jülich, Güllicher genannt, Domherr v. Agram, Chorherr v. St. Marien in Aachen, Propst v. Nordhausen, Beamter in d. Kanzlei K. Albrechts 6, 43. 172, 39. 174, 13. 233, 41 f. 234, 46» ff. 236, 33a. 243, 32. 244, 6; 10. 248, 35; 44. 253, 19; 25. Kalteisen (Kaltiseren) Heinrich, Agent Papst Eugens auf dem Mainzer Kongreß 1439: 158, 17. Kanaan (Chanaan), Könige v. — 334, 11. Karschau (Karschaw), Johannes, mag., Prokurator des Grafen Cilli an der Kurie 157, 33a. Kastel bei Mainz 90, 50b. Kastilien (Castella, Castel, Yspania), Land 395, 41. — Kg. Johann II. v. — u. Leon 1406—1454: 7, 1; 5 ff. 31, 9 ff. 63, 23. 68, 25. 70, 14. 73, 18. 135, 18. 138, 9. 144, 21. 146, 23. 165, 50a. 169, 15; 38. 173, 10. 180, 4. 185, 9; 36. 196, 4 ff, 197, 31. 201, 19. 303, 14. — Gesandte zum Konzil 1438: 8, 9. Vgl. Burgos. — Desgl. Nov. 1438 bis Febr, 1439: 7, 32; 46b. 56, 39b. 58, 32a. 60, 32. 63, 15. 66, 31. 68, 1. 87, 44. Vgl. Cuenza. — Desgl. zum Mainzer Kongreß 1439: 114, 33. 142, 26. 151, 18. 158, 48b. 165, 55a. 172, 14; 30. 173, 15. 180, 4. 304, 6. Vgl. Cuenza. — Desgl. z. Baseler Konzil Mai u. Juni 1439: 160, 14. 163, 56a. 169, 32. 170, 39. 171, 36. 183, 41b. 184, 56a. 185, 10. 196, 2 ft. 201, 16, 204, 44a. Vgl. Cuenza. — Desgl. zu Kg. Albrecht IT. s. Burgos. — Desgl. zum Frankfurter Tag Nov. 1439: 426, 7. — Desgl. zu Papst Eugen u. Kg. Friedrich III. 1440: 7, 48b; 54b. Katzenellenbogen (Katzenelnbogen), Grafen Jo- hann III. (1402—1444) u. Philipp (1444—1479) v. — 228, 33; 42 f. 292, 15 f.; 60a. Kaysersberg (KeyBersberg, Kaisersberg) i. ElsaB, Reichsstadt 250, 18; 21; 39. 260, 11. 269, 18. 272, 4 ff. Vgl. Elsaß, ' Kellerhenne, im Dienst Frankfurts 414, 51b. Kempf, Gilge, Bürgermeister v. Colmar 229, 44» ff. ; 49» ff. 272, b ff. Kiew, Ebf. Isidor, Metropolit von Rußland 163, 27, Kirchberg i. Württemberg, s.v. Ulm, Gf. Eber- hart T. v. —, 1417—1440: 291, 4. Kirchheim (Kircheym, Kirchem, Kirchen) Jo- hannes, Dr.jur. utr., Gesandter Kf, Ludwigs v. d. Pfalz zum Mainzer Kongreß 127, 28. 128, 22. 131, 10. 136, 5. 155, 4. Kirs (Kyrse), Jude zu Ulm 265, 9. Kisdy, (Kesdy, Kidici), a. d. TheiB, Feldlager K. Albrechts 1439: 312, 50a; 53b. 313, 2; 21. Kitzbůhel (Kytzbuchel, Kitzbuhele), in Tirol 234, 17. 292, 1; 37a. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Kleve (Kleffe, Klefi), Herzogtum 227, 36. — Hzg. Adolf I., Gf. v. — 1394 und v. Mark 1398, Herzog seit 1417, T 1448: 227, 27—37. 250, 14; 21; 27; 46a. 261, 8. 289, 21 f. 415, 41». Klosterneuburg (Nuenburg, Nuenberg) a. d. Donau, nw. v. Wien, Propst s. Georg. Klux, Hartung von —, Ritter zu Schochau, Rat K. Albrechts 215, 39». Knebel, Dietrich, Domherr v. Mainz 115, 45. Koblenz (Kobellentz, Confluencia) 226, 10; 17. 285, 28. 290, 18. 317, 4. 320, 31. 321, 11 ff. 324, 4 ff. — St. Florin, Propst s. Johel. — St. Castor s. Frank- furt (Johannes de —). Koburg i. Franken 155, 17. 307, 38a. 411, 46b. Koch, Hans, Bürger zu Kóln 285, 51. Kóln (Koln, Collen, Coleyn, Colonia) Kirchenprovinz (ecolesia) 113, 13. — Erzbistum, Territorium 238, 34. 242, 21, 421, 25 f. Vgl. Westfalen. — Pest im Territorium 226, 24. — Diózese 421, 25 f. Ábte, Priore, Própste u. Dekane der D. 421, 32. Geist- liche, Laien u. Notare d. D. 421, 1l. Notar s. Scholl. — Erzbischof Dietrich IL, Gf. v. Môrs, Hzg. v. Engern u. Westfalen 1414—1403, seit 1415 auch Bischof v. Paderborn, Erzkanzler in Italien 71, 27. 92, 44. 94, 14 fi. 95, 4 ff. ; 42a ft. 96, 5 £.; 38; 47a. 98, 42 ff. 99, 442. 100, 14. 108, 23 ff. 110, 11 f. ; 51a. 113, 11. 114, 85. 127, 49a; 49b. 142, 43b. 143, 25 f. 144, 17. 145, 12. 147, 56a. 151, 7. 152, 24. 158, 40. 212, 37. 218, 13 f. 220, 38a ff. 224, 23; 40a ft. 226, 21—29. 228, 38. 235, 22 f. 242, 15; 21. 243, 18. 257, 33 fi. ; 38 ff. 261, 6. 285, 30; 43; 47. 287, 14 ff. ; 44a ff. 289, 5. 290, 10; 48». 292, 26 f.; 51». 293, 4; 32a; 34a. 295, 1. 319, 43. 323, 41 fi. 330, 44 ff. ; 52. 397, 29. 414, 41a. 415, 4; 415; 49b. 418, 29. 419, 1 fi.; 17. 420, 23 ff. 421, 10; 20 fl. 422, 14, 428, 17. 424, 8 fL; 45a. 497,9. — Suffragane 242, 16. — Untertanen 226, 24. 242, 16. — Bischófl. Hof. 285, 30 f. — Gesandter zum Kon- zil Nov. 1438 bis Febr, 1439 s. Johel. — Rite bzw. Gesandte am Mainzer Kongref 132, 5. Vgl. Erpel, Johel, Krefeld, Langenhof, Linz, Reida, Sayn. — Gesandter zum Konzil Mai u. Juni 1439 s. Johel. — Desgl. z. Kurfiirstentag zu Mainz 331, 34 ff. 341, 7 ff.; 46. Vgl. Erpel (Heinrich). — Rite z Frankfurter Tag s. Johel, Sauer, — Notar s. Brilon. — Schreiber 415, 43a. — Knechte u. Gesinde 285, 30; 43; 46; 48. Vgl. Hase. — Zwerg 285, 49. — Juden 257, 34 ff. ; 39 ff. 287, 14 fi.; 44a ff. 289, 6. — Freie Stadt 183, 12. 224, 33». 226, 30—34. 242, 20. 250, 18; 21 ff.; 38. 253, 32. 275, 38. 276, 23 f. 285, 29 f.; 33 £.; 36 f.; 42 ff. 286, 2. 290, 16; 23; 45a; Dba. 295, 2. 424, 39». — Rat, Ratsfreunde 226, 30 ff. 285, 47. — Bürger s. Koch. — Rats- diener 285, 47. — Rabbi s. Moses. — Domkirche 421, 28 f. — St. Andreas 421, 29. Vgl. Langenhof. — St. Aposteln s. Krefeld. — St. Gereon s. Sayn. — St. Maria ad gradus s. Erpel (Christian). — St. Severin s. Erpel (Heinrich). —Abtei der 11000
Strana 477
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Jungfrauen 147, 43b. 181, 44b. 319, 41. — Pest 226, 31 f. — Benachbarte Reichsstánde 253, 32. Königsberg (Konigsperg) i. Preußen 255, 2. Koggenstiger (Roggenstiger), Domherr zu Lübeck (vicarius perpetuus, canonicus) 60, 24. 114, 15. Koneken, Gerhard, lic. in decr., Dekan von St. Niko- laus am Neumarkt in Magdeburg, Offizial d. Ebfs. v. Magdeburg 163, 39a. Konstantinopel, Patriarchen: Johannes Chrysosto- mus 398-404: 378, 16. — Joseph 1416-1439: 27, 15. 61, 33 ff. 78, 37. 79, 41. 80, 31. 115, 4. 122, 9; 21. 143, 55a. 149, 52. 163, 25. 171, 2. 194, 25. 306, 29. 381, 40. — Stadt 36, 28. 77, 40. 138, 13. 308, 17 ff. ; 21. 404, 42. — Konzilien: Zweites allgemeines Konzil 381: 54, 1. — Achtes allg. Konzil 869: 36, 48a. — Unions- konzil, von Papst Eugen IV. erstrebt 77, 24. 319 14. 322, 28. 360, 36 f. Konstanz (Kostentz), Diózese 27, 22. 60, 21. — Domkapitel 281, 45b. — Domherr s. Frowis. — Kleriker s. Cristan. __ Bf. Heinrich v. Hówen 1436-1462: 88, 25. 242, 17. 251, 18. 281, 52a ff. 289, 39. 290, 32a f. — Reichsstadt 30, 53a. 61, 29. 88, 28. 145, 41. 147, 20. 177, 24. 179, 1. 192, 42. 201, 38. 202, 9. 203, 19. 207, 45. 238, 11. 242, 20. 259, 41. 263, 51a. 289, 39; 59». 290, 33. 293, 41». — Bürger 261, 18. — Juden 238, 11. 240, 10. 263, 35a. 283, 42 £.; 51b. 288, 7. 995, 29 £.; 32. Vgl. Abraham, Gabriel, Jakob, Lów. — Judenmeister s. Jakob. — Konzil 1414-1418: 48, 30. 76, 14. 138, 42. 146, 20. 148. 1. 150, 39 f. 170, 27. 178, 20. 183, 2. 187, 36. 189, 40. 191, 29. 192, 16; 24; 28. 219, 22. 311, 36. 318, 14. 319, 37. 322, 32. 327, 46. 369, 14; 40. 371, 14; 31. 373, 18. 383, 9; 22; 32. 388, 33. 394, 1 f. 405, 7. 409, 35. 416, 19. 432, 22. 433, 11. — Dekrete allgemein 47, 4. 149, 49. 361, 121, 3060, 321. 403, 34 ff. — Dekr. 5. Sess. v. 6. April 1415: Superiorität des Konzils (decla- ratio, veritas fidei de auctoritate concilii) 25, 38. 26, 2. 32, 26. 35, 9 ff. 37,10. 38, 29. 43, 39. 46, 17. 48, 5; 18. 50, 18. 54, 10; 35b. 55, 10. 62, 23 ft. 64, 8. 79, 5; 15. 80, 4. 81, 2 £.; 19. 84, 7. 143, 38a. 145, 22. 148, 12. 150, 9. 151, 46. 154, 36b. 175, 17; 23. 182, 17. 187, 19; 41. 188, 16. 191, 16; 42. 347, 24 ff. 351, 21. 356, 18 ff. 361, 10 f.; 24 £. 364, 4. 367, 8. 374, 31. 381, 25. 382, 37. 383, 22 ff.; 48a. 385, 43. 389, 26. 400, 15 f.; 32. 402, 38. 409, 39. 433, 13 ff. — Dekr. 13. Sess. 15. Juni 1415: Laienkelch 409, 40 f. — Dekr. 15. Sess. 6. Juli 1415: Verurteilung des Joh. Huß 350, 37 fi. 372, 23. — Dekr. „Freguens“ 39. Sess., 9. Okt. 1417: Abhaltung der Generalkonzilicn (decretum, capitulum „Fr.“; provisio concilii Con- stanciensis) 36, 1. 48, 28. 62, 41.; 47a. T8, 39 f. 80, 40. 105, 1. 111, 7ff. 122, 36. 150, 4; 11. 158, 42. 166, 20; 27». 187, 26. 327, 26 f. 363, 41. 367, 40 ft. 369, 32. 370, 17 ff. 371, 9 fi. 372, 18 ff. 373, 5M. 374, 15; 26. 388, 22. 394, 20. 413, 7. 432, 477 20 ff. 434, 12 fi. — Dekr. 40. Sess. 30. Okt. 1417: Kardinalswahl 354, 2 f. — Gesandte des Konzils 151, 33. — Wilhelm v. —, Dr. jur. utr., Domherr zu Speier, Mitglied d. Allgem. Dep. 160, 55b. 168, 43b. Korah, Gegner des Moses 402, 30. Kowno (Cawen) in Litauen 254, 28; 35. Krainburg, n.w. v. Laibach s. Hermanni. Kramer, Hans, v. Nürnberg 294, 55a f. Krefeld (Creyfelt), Johannes von —, Propst v. St. Aposteln i. Kóln 113, 43. Krevel (Creul, Crewl), Johannes, Bischof von Ósel 1439-1454, Prokurator des Deutschen Ordens an der Kurie 163, 10 ff.; 22 % Kriczelmor, Michel u. Johann, im Dienst Niirnbergs 279, 50a f. ' Kronberg n.w. v. Frankfurt, Philipp von —, der Ältere 250, 36. 251, 7 f. 289, 26 ff. Künlin, Wernher, Herr, 296, 8a f. Zünzelmann, Konrad, Agent Konrads v. Weins- berg in Basel 407, 38 ft. L Lamparten s. Lombardei. Lambsheim (LamBheim), s.w. v. Worms 267, 44b. Landau in der Rheinpfalz, Juden d. Bfs. v. Speier 938, bla. 292, 29 f.; 55b. Langenhof, Lambert von dem —, Kanoniker von St. Andreas zu Koln 113, 44. Langendorf (= Neszmely), w. v. Gran in Ungarn, Sterbeort K. Albrechts 397, 17. 424, 19; 31a. Langenzenn (Zenne), w. v. Fürth 286, 27. Lanser, Ludwig v. —, Landkomtur des Deutsch- ordens im Elsaß 429, 40 £. de Lapide s. Stein. Lauban in Schlesien 6, 51a. Lauenburg (Lowenburg) s. Sachsen. Lauenstein, Burg des Ebf. v. Mainz 414, 37b. Laufenburg (Louffenberg) a. Rhein, à. v. Basel 199, 17b. Lauffen, Hans v. —, aus Basel, als reichsstidtischer Gesandter zum Baseler Konzil bestimmt 14, 9 ff. Laurentius, Ungarischer GroBgraf s. Hedervary. Lausanne, Bf. Ludovicus de Palude 1431-1433, seit 1440 Kard.-Priester tit. s. Susanne, Mitglied der Allgem. Dep. 70, 5 f. 160, 54». 162, 23. 168, 39». 441, 31 f.; 41. Layens, Guillermus de, Kanzleibeamter des Konzils 75, 23. . Lazarus v. Bopfingen, Jude 263, 26. 284, 16. Leiningen (Lynigen), sw. v. Worms, Graf Emicho VI. 1381-1442, Landvogt im ElsaB 267, 36. 290, 10. 293, 11; 53a. — Juden 267, 22 ff. 293, 28; 58a. Leipzig, ein Doktor von — 233, 46b t Leon (Legio) s. Kastilien. Leonhard (Lenhard), Schreiber u. Bote Konrads v. Weinsberg 224, 13 £. 229, 7 f. 291, 3; 44a f. 292, 18 ff. ; 42p fi. Leubing (Lubing, verlesen: Leoburg), Heinrich, Dr. legum, lic, in deor., Propst v. St. Marien (ver-
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Jungfrauen 147, 43b. 181, 44b. 319, 41. — Pest 226, 31 f. — Benachbarte Reichsstánde 253, 32. Königsberg (Konigsperg) i. Preußen 255, 2. Koggenstiger (Roggenstiger), Domherr zu Lübeck (vicarius perpetuus, canonicus) 60, 24. 114, 15. Koneken, Gerhard, lic. in decr., Dekan von St. Niko- laus am Neumarkt in Magdeburg, Offizial d. Ebfs. v. Magdeburg 163, 39a. Konstantinopel, Patriarchen: Johannes Chrysosto- mus 398-404: 378, 16. — Joseph 1416-1439: 27, 15. 61, 33 ff. 78, 37. 79, 41. 80, 31. 115, 4. 122, 9; 21. 143, 55a. 149, 52. 163, 25. 171, 2. 194, 25. 306, 29. 381, 40. — Stadt 36, 28. 77, 40. 138, 13. 308, 17 ff. ; 21. 404, 42. — Konzilien: Zweites allgemeines Konzil 381: 54, 1. — Achtes allg. Konzil 869: 36, 48a. — Unions- konzil, von Papst Eugen IV. erstrebt 77, 24. 319 14. 322, 28. 360, 36 f. Konstanz (Kostentz), Diózese 27, 22. 60, 21. — Domkapitel 281, 45b. — Domherr s. Frowis. — Kleriker s. Cristan. __ Bf. Heinrich v. Hówen 1436-1462: 88, 25. 242, 17. 251, 18. 281, 52a ff. 289, 39. 290, 32a f. — Reichsstadt 30, 53a. 61, 29. 88, 28. 145, 41. 147, 20. 177, 24. 179, 1. 192, 42. 201, 38. 202, 9. 203, 19. 207, 45. 238, 11. 242, 20. 259, 41. 263, 51a. 289, 39; 59». 290, 33. 293, 41». — Bürger 261, 18. — Juden 238, 11. 240, 10. 263, 35a. 283, 42 £.; 51b. 288, 7. 995, 29 £.; 32. Vgl. Abraham, Gabriel, Jakob, Lów. — Judenmeister s. Jakob. — Konzil 1414-1418: 48, 30. 76, 14. 138, 42. 146, 20. 148. 1. 150, 39 f. 170, 27. 178, 20. 183, 2. 187, 36. 189, 40. 191, 29. 192, 16; 24; 28. 219, 22. 311, 36. 318, 14. 319, 37. 322, 32. 327, 46. 369, 14; 40. 371, 14; 31. 373, 18. 383, 9; 22; 32. 388, 33. 394, 1 f. 405, 7. 409, 35. 416, 19. 432, 22. 433, 11. — Dekrete allgemein 47, 4. 149, 49. 361, 121, 3060, 321. 403, 34 ff. — Dekr. 5. Sess. v. 6. April 1415: Superiorität des Konzils (decla- ratio, veritas fidei de auctoritate concilii) 25, 38. 26, 2. 32, 26. 35, 9 ff. 37,10. 38, 29. 43, 39. 46, 17. 48, 5; 18. 50, 18. 54, 10; 35b. 55, 10. 62, 23 ft. 64, 8. 79, 5; 15. 80, 4. 81, 2 £.; 19. 84, 7. 143, 38a. 145, 22. 148, 12. 150, 9. 151, 46. 154, 36b. 175, 17; 23. 182, 17. 187, 19; 41. 188, 16. 191, 16; 42. 347, 24 ff. 351, 21. 356, 18 ff. 361, 10 f.; 24 £. 364, 4. 367, 8. 374, 31. 381, 25. 382, 37. 383, 22 ff.; 48a. 385, 43. 389, 26. 400, 15 f.; 32. 402, 38. 409, 39. 433, 13 ff. — Dekr. 13. Sess. 15. Juni 1415: Laienkelch 409, 40 f. — Dekr. 15. Sess. 6. Juli 1415: Verurteilung des Joh. Huß 350, 37 fi. 372, 23. — Dekr. „Freguens“ 39. Sess., 9. Okt. 1417: Abhaltung der Generalkonzilicn (decretum, capitulum „Fr.“; provisio concilii Con- stanciensis) 36, 1. 48, 28. 62, 41.; 47a. T8, 39 f. 80, 40. 105, 1. 111, 7ff. 122, 36. 150, 4; 11. 158, 42. 166, 20; 27». 187, 26. 327, 26 f. 363, 41. 367, 40 ft. 369, 32. 370, 17 ff. 371, 9 fi. 372, 18 ff. 373, 5M. 374, 15; 26. 388, 22. 394, 20. 413, 7. 432, 477 20 ff. 434, 12 fi. — Dekr. 40. Sess. 30. Okt. 1417: Kardinalswahl 354, 2 f. — Gesandte des Konzils 151, 33. — Wilhelm v. —, Dr. jur. utr., Domherr zu Speier, Mitglied d. Allgem. Dep. 160, 55b. 168, 43b. Korah, Gegner des Moses 402, 30. Kowno (Cawen) in Litauen 254, 28; 35. Krainburg, n.w. v. Laibach s. Hermanni. Kramer, Hans, v. Nürnberg 294, 55a f. Krefeld (Creyfelt), Johannes von —, Propst v. St. Aposteln i. Kóln 113, 43. Krevel (Creul, Crewl), Johannes, Bischof von Ósel 1439-1454, Prokurator des Deutschen Ordens an der Kurie 163, 10 ff.; 22 % Kriczelmor, Michel u. Johann, im Dienst Niirnbergs 279, 50a f. ' Kronberg n.w. v. Frankfurt, Philipp von —, der Ältere 250, 36. 251, 7 f. 289, 26 ff. Künlin, Wernher, Herr, 296, 8a f. Zünzelmann, Konrad, Agent Konrads v. Weins- berg in Basel 407, 38 ft. L Lamparten s. Lombardei. Lambsheim (LamBheim), s.w. v. Worms 267, 44b. Landau in der Rheinpfalz, Juden d. Bfs. v. Speier 938, bla. 292, 29 f.; 55b. Langenhof, Lambert von dem —, Kanoniker von St. Andreas zu Koln 113, 44. Langendorf (= Neszmely), w. v. Gran in Ungarn, Sterbeort K. Albrechts 397, 17. 424, 19; 31a. Langenzenn (Zenne), w. v. Fürth 286, 27. Lanser, Ludwig v. —, Landkomtur des Deutsch- ordens im Elsaß 429, 40 £. de Lapide s. Stein. Lauban in Schlesien 6, 51a. Lauenburg (Lowenburg) s. Sachsen. Lauenstein, Burg des Ebf. v. Mainz 414, 37b. Laufenburg (Louffenberg) a. Rhein, à. v. Basel 199, 17b. Lauffen, Hans v. —, aus Basel, als reichsstidtischer Gesandter zum Baseler Konzil bestimmt 14, 9 ff. Laurentius, Ungarischer GroBgraf s. Hedervary. Lausanne, Bf. Ludovicus de Palude 1431-1433, seit 1440 Kard.-Priester tit. s. Susanne, Mitglied der Allgem. Dep. 70, 5 f. 160, 54». 162, 23. 168, 39». 441, 31 f.; 41. Layens, Guillermus de, Kanzleibeamter des Konzils 75, 23. . Lazarus v. Bopfingen, Jude 263, 26. 284, 16. Leiningen (Lynigen), sw. v. Worms, Graf Emicho VI. 1381-1442, Landvogt im ElsaB 267, 36. 290, 10. 293, 11; 53a. — Juden 267, 22 ff. 293, 28; 58a. Leipzig, ein Doktor von — 233, 46b t Leon (Legio) s. Kastilien. Leonhard (Lenhard), Schreiber u. Bote Konrads v. Weinsberg 224, 13 £. 229, 7 f. 291, 3; 44a f. 292, 18 ff. ; 42p fi. Leubing (Lubing, verlesen: Leoburg), Heinrich, Dr. legum, lic, in deor., Propst v. St. Marien (ver-
Strana 478
478 lesen: St. Peter) in Heiligenstadt, Domherr zu Meißen, Kanzler des Ebfs. v. Mainz, dessen Ge- sandter z. Bas. Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 24, 22; 49a. 70, 16. 283, 31 ff. — Vertreter (procurator) auf dem Mainzer Kongreß 92, 31; 40. 96, 23f. 98, 13; 17. 108, 43. 113, 45. 128, 14. 131, 1 ff.; 14; 25; 32. 132, 5. 135, 45. 143, 18. 149, 35. — Desgl. auf dem Mainzer Kur- fürstentag 392, 40. 393, 5f. 394, 49. — Desgl. auf dem Frankfurter Tag 424, 35a. Libanon, Gebirge 332, 39 ff. Liebenstein, Burg sü. v. Boppard, Raban v. —, Domherr zu Mainz 116, 2. Liegnitz in Schlesien 6, 51a. Limburg (Lympurg) s. v. Schwüb. Hall, Friedrich IIT. (1376-1414), Schenk zu —, Landfriedens- hauptmann in Franken 1403: 241, 23 f. — Konrad IV. (1414-1482) u. Konrad V. (1414 bis 1451), Schenken zu — 250, 31 f. 289, 37. — Albrecht Schenk zu —, Dr. decr, Domherr zu Mainz, Vertreter d. Kf. Friedrich v. Sachsen am Mainzer Kongreß April 1439: 113, 46. 127, 33. 128, 24. 131, 12. 135, 28. 130, 7. 139, 36 f. 140, 22 f, 141, 35; 39; 43. 142, 5. 153, 29. 154, 27 f. 155, 21 f. 156, 16. Zusátze 131, 30. Lindau (Lindaw), Johannes v. —, Domherr zu Mainz 115, 45. Linkenheim (Lynckenhein), n. v. Karlsruhe 285, 94. Linz (Lins, LynB) a. Rhein, Johannes v. —, Dr. jur. utr., Gesandter des Ebf. v. Kóln z. Mainzer Kongref 113, 45. 128, 20. 131, 8. 136, 3. — Tilmann v. — s. Johel. — Vgl. auch Breil. Litauen (Lithawen, die Littau), Litauer 252, 30. 253, 41. 254, 16. 255, 23. Vgl. Kowno, Rogel, Sumilischki, Troki. — Groffürst (groBfurste zu Lithawen und Rewssen, forste, herzog) Sigismund (Segmunt, Symonde) Koribut 1432-1440: 210, 43 ff. 217, 1 ff. 248, 45b. 252, 30. 253, 39 ff. 254, 17 ff. ; 49b ff. 255, 11 ff. 282, 1 ff. — Hof 254, 36. — Rite 254, 33; 37. — Union mit Polen s. Grodno. Livingstone s. Dundrainan. Livland (Liflant, Lifenland), Ebf. Hening Scarpen- berg 1424-48, Gesandte z. Bas. Konzil 58, 37a. — Heermeister d. Deutschordens 255, 30; 32. — Gesandte z. Bas. Konzil 58, 40a. — Gebietiger 425, 23; 27. — Deutschordensritter (die Livlinder) 254, 14; 50a. 421, 54u. . Lów (Lewe, Leliwe) v. Schaffhausen, Jude in Kon- stanz 263, 29; 39a. 293, 18 ff.; 36» ff. 295, 30; 41» f. 296, 5b. — Brüder u. Schwestern 263, 29. 295, 42». — Erben 284, 26. — Schafer s. Gabriel. Lowen (Lovanium) in Brabant 183, 12. Lowenstein, ó. v. Heilbronn a. Neckar, Grafschaft 236, 47a. 238, 31. — Johann von —, alias Randeck, Domherr v. Mainz 115, 45. Lohe (Loe, Lo), Wedekind (Widekint) von —, Ritter (miles), Hofmeister Hzg. Friedrichs v. Sachsen, Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Vertreter des Hzgs. auf dem KongreB zu Mainz Mórz 1439: 108, 38. 110, 20. 153, 34. 155, 27. Lombardei (Lamperten) 233, 6; 7. — Lombarden 425, 18. Lothringen 272, 34. — Hzg. Renatus von —, 1431 bis 1452: 272, 23. Loyseleur (auch Aucupis genannt), Nikolaus, mag. artium u. Bakkalaureus d. Theologie, Propst v. Chartres, Gesandter d. Baseler Konzils zum Main- zer Kongreß März 1439: 98, 29. 142, 45. Lublo (Lublau), s. v. Sandec, Verlängerung d. Waffenstillstandes zw. Kg. Albrecht und den Polen 24. Mai 1439: 179, 14 f. 210, 41. 211, 16. 228, 27 ft. 247, 22. 252, 38; 53a. 253, 10. 307, 51af. Lucas, Evangelist, Evangelium 35, 32. 54, 44. 310, 29. 352, 8. 355, 4. 358, 34. 386, 10. Liibeck (Lubeck, Lubich, Libegg), Bf. Johann VII. Schele, Rat Kg. Albrechts 1420-1439: 236, 50b. 242, 17. 243, 36 f. 245, 27; 35 f. 287, 29. 407, 19, — Vertreter Kg. Albrechts beim Baseler Konzil Dez, 1438 bis Febr. 1439: 6, 9; 20 ff. 8, 10 fL.; 26 £, 15,7 ff.; 31 £. ; 42. 19, 30 ff. 30, 30 f. 31, 1. 33, 15 ff, 59, 4laff.; 40b ff. 60, 6 ff. 63, 18; 35a ff.; 38b; 48» f. 66, 12 ff. 69, 30. 70, 11. 74, 17. 85, 42 ft. 87, 21 ff.; 30. 89, 26. — Desgl. auf dem Mainzer Kongreß März u. April 1439: 91, 47. 99, 26; 51a; 49». 95, 1; 22 ff. 109, 8. 110, 43». 113, 30 ff. 114, 3; 11; 14. 127, 48». 128, 7f. 130, 37. 135, 36. 141, 34 ff. 142, 7; 27; 45». 143, 21. 144, 14..149, 17. 150, 20. 152, 23. 153, 23. 155, 14. 180, 2; 31. 218, '7 fi. ; 16 1.; 22 f. 287, 25; 42». 419, 24; 33. — Desgl. beim Baseler Konzil Mai u. Juni 1439: 154, 48a. 159, 29; 31 ff.; 47a; 55a fi. 160, 12 £.; 37. 161, 23 ff. ; 36b ff. 162, 24; 30 f.; 32» f. 164, 22fl.; 27; 40u ff. 165, 6 ff.; 17 f.; 25a; 48a ff. 167, 36b. 171, 27 ff. 173, 21. 174, 6. 179, 39 fi. 181, 47v. 183, 35v; 40» ff. 184, 9 ff. ; 41a ff. 195, 4; 11; 14f.; 54aff.; 57%. 199, 1£.; 9f.; 13; 25a; 320; 38b ff. 200, 14; 52». 205, 29. 206, 2. 218, 27 fi. 220, 20. 223, 5. 224, 13. 286, 11. 291, 2; 40a f. 300, 8. 301, 12 f. 362, 29; 40. 363, 5; 7. — Gesandter Kg. Albrechts zum Baseler Konzil Sept. 1439: 208, 125; 15». 297, 31 ff. — Vertreter des Kgs. v. Dänemark am Baseler Konzil 1439: 60, 40a. — Desgl. des Ebfs. v. Bremen auf dem Mainzer Kongreß März u. April 1439: 113, 22. 114, 3; 11; 14. 128, 30 f. 131, 99 f. 136, 14. — Desgl. des Ebfs. v. Magdeburg auf dem Mainzer Kongreß April 1439: 128, 30 f. 131, 19 ff. 136, 14. — Gesandter d. Baseler Konzils zu Kg. Albrecht Juni u. August 1439: 232, 8 ff. 236, 50b f. 297, 22 fi. 298, 12. 299, 30 ff. 300, 24 fi. 303, 33 ff. 312, 28 ff.; 46a ff. 313, 5 ff.; 37a ff. 319, 45. 407, 19. — Domherr im Gefolge s. Koggenstiger, — Schreiber s. Bracht. — Diener 407, 20. — Reichsstadt 144, 46a, 242, 20. 441, 21. — Stadt. schreiber u, Syndikus (der Stadt Doktor) 144, 43b. Lüneburg (Lünbürg, Luneborch) 242, 20. 428, 3. — . Rat (consules et proconsules) 91, 21. 279, 8; 44,
478 lesen: St. Peter) in Heiligenstadt, Domherr zu Meißen, Kanzler des Ebfs. v. Mainz, dessen Ge- sandter z. Bas. Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 24, 22; 49a. 70, 16. 283, 31 ff. — Vertreter (procurator) auf dem Mainzer Kongreß 92, 31; 40. 96, 23f. 98, 13; 17. 108, 43. 113, 45. 128, 14. 131, 1 ff.; 14; 25; 32. 132, 5. 135, 45. 143, 18. 149, 35. — Desgl. auf dem Mainzer Kur- fürstentag 392, 40. 393, 5f. 394, 49. — Desgl. auf dem Frankfurter Tag 424, 35a. Libanon, Gebirge 332, 39 ff. Liebenstein, Burg sü. v. Boppard, Raban v. —, Domherr zu Mainz 116, 2. Liegnitz in Schlesien 6, 51a. Limburg (Lympurg) s. v. Schwüb. Hall, Friedrich IIT. (1376-1414), Schenk zu —, Landfriedens- hauptmann in Franken 1403: 241, 23 f. — Konrad IV. (1414-1482) u. Konrad V. (1414 bis 1451), Schenken zu — 250, 31 f. 289, 37. — Albrecht Schenk zu —, Dr. decr, Domherr zu Mainz, Vertreter d. Kf. Friedrich v. Sachsen am Mainzer Kongreß April 1439: 113, 46. 127, 33. 128, 24. 131, 12. 135, 28. 130, 7. 139, 36 f. 140, 22 f, 141, 35; 39; 43. 142, 5. 153, 29. 154, 27 f. 155, 21 f. 156, 16. Zusátze 131, 30. Lindau (Lindaw), Johannes v. —, Domherr zu Mainz 115, 45. Linkenheim (Lynckenhein), n. v. Karlsruhe 285, 94. Linz (Lins, LynB) a. Rhein, Johannes v. —, Dr. jur. utr., Gesandter des Ebf. v. Kóln z. Mainzer Kongref 113, 45. 128, 20. 131, 8. 136, 3. — Tilmann v. — s. Johel. — Vgl. auch Breil. Litauen (Lithawen, die Littau), Litauer 252, 30. 253, 41. 254, 16. 255, 23. Vgl. Kowno, Rogel, Sumilischki, Troki. — Groffürst (groBfurste zu Lithawen und Rewssen, forste, herzog) Sigismund (Segmunt, Symonde) Koribut 1432-1440: 210, 43 ff. 217, 1 ff. 248, 45b. 252, 30. 253, 39 ff. 254, 17 ff. ; 49b ff. 255, 11 ff. 282, 1 ff. — Hof 254, 36. — Rite 254, 33; 37. — Union mit Polen s. Grodno. Livingstone s. Dundrainan. Livland (Liflant, Lifenland), Ebf. Hening Scarpen- berg 1424-48, Gesandte z. Bas. Konzil 58, 37a. — Heermeister d. Deutschordens 255, 30; 32. — Gesandte z. Bas. Konzil 58, 40a. — Gebietiger 425, 23; 27. — Deutschordensritter (die Livlinder) 254, 14; 50a. 421, 54u. . Lów (Lewe, Leliwe) v. Schaffhausen, Jude in Kon- stanz 263, 29; 39a. 293, 18 ff.; 36» ff. 295, 30; 41» f. 296, 5b. — Brüder u. Schwestern 263, 29. 295, 42». — Erben 284, 26. — Schafer s. Gabriel. Lowen (Lovanium) in Brabant 183, 12. Lowenstein, ó. v. Heilbronn a. Neckar, Grafschaft 236, 47a. 238, 31. — Johann von —, alias Randeck, Domherr v. Mainz 115, 45. Lohe (Loe, Lo), Wedekind (Widekint) von —, Ritter (miles), Hofmeister Hzg. Friedrichs v. Sachsen, Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Vertreter des Hzgs. auf dem KongreB zu Mainz Mórz 1439: 108, 38. 110, 20. 153, 34. 155, 27. Lombardei (Lamperten) 233, 6; 7. — Lombarden 425, 18. Lothringen 272, 34. — Hzg. Renatus von —, 1431 bis 1452: 272, 23. Loyseleur (auch Aucupis genannt), Nikolaus, mag. artium u. Bakkalaureus d. Theologie, Propst v. Chartres, Gesandter d. Baseler Konzils zum Main- zer Kongreß März 1439: 98, 29. 142, 45. Lublo (Lublau), s. v. Sandec, Verlängerung d. Waffenstillstandes zw. Kg. Albrecht und den Polen 24. Mai 1439: 179, 14 f. 210, 41. 211, 16. 228, 27 ft. 247, 22. 252, 38; 53a. 253, 10. 307, 51af. Lucas, Evangelist, Evangelium 35, 32. 54, 44. 310, 29. 352, 8. 355, 4. 358, 34. 386, 10. Liibeck (Lubeck, Lubich, Libegg), Bf. Johann VII. Schele, Rat Kg. Albrechts 1420-1439: 236, 50b. 242, 17. 243, 36 f. 245, 27; 35 f. 287, 29. 407, 19, — Vertreter Kg. Albrechts beim Baseler Konzil Dez, 1438 bis Febr. 1439: 6, 9; 20 ff. 8, 10 fL.; 26 £, 15,7 ff.; 31 £. ; 42. 19, 30 ff. 30, 30 f. 31, 1. 33, 15 ff, 59, 4laff.; 40b ff. 60, 6 ff. 63, 18; 35a ff.; 38b; 48» f. 66, 12 ff. 69, 30. 70, 11. 74, 17. 85, 42 ft. 87, 21 ff.; 30. 89, 26. — Desgl. auf dem Mainzer Kongreß März u. April 1439: 91, 47. 99, 26; 51a; 49». 95, 1; 22 ff. 109, 8. 110, 43». 113, 30 ff. 114, 3; 11; 14. 127, 48». 128, 7f. 130, 37. 135, 36. 141, 34 ff. 142, 7; 27; 45». 143, 21. 144, 14..149, 17. 150, 20. 152, 23. 153, 23. 155, 14. 180, 2; 31. 218, '7 fi. ; 16 1.; 22 f. 287, 25; 42». 419, 24; 33. — Desgl. beim Baseler Konzil Mai u. Juni 1439: 154, 48a. 159, 29; 31 ff.; 47a; 55a fi. 160, 12 £.; 37. 161, 23 ff. ; 36b ff. 162, 24; 30 f.; 32» f. 164, 22fl.; 27; 40u ff. 165, 6 ff.; 17 f.; 25a; 48a ff. 167, 36b. 171, 27 ff. 173, 21. 174, 6. 179, 39 fi. 181, 47v. 183, 35v; 40» ff. 184, 9 ff. ; 41a ff. 195, 4; 11; 14f.; 54aff.; 57%. 199, 1£.; 9f.; 13; 25a; 320; 38b ff. 200, 14; 52». 205, 29. 206, 2. 218, 27 fi. 220, 20. 223, 5. 224, 13. 286, 11. 291, 2; 40a f. 300, 8. 301, 12 f. 362, 29; 40. 363, 5; 7. — Gesandter Kg. Albrechts zum Baseler Konzil Sept. 1439: 208, 125; 15». 297, 31 ff. — Vertreter des Kgs. v. Dänemark am Baseler Konzil 1439: 60, 40a. — Desgl. des Ebfs. v. Bremen auf dem Mainzer Kongreß März u. April 1439: 113, 22. 114, 3; 11; 14. 128, 30 f. 131, 99 f. 136, 14. — Desgl. des Ebfs. v. Magdeburg auf dem Mainzer Kongreß April 1439: 128, 30 f. 131, 19 ff. 136, 14. — Gesandter d. Baseler Konzils zu Kg. Albrecht Juni u. August 1439: 232, 8 ff. 236, 50b f. 297, 22 fi. 298, 12. 299, 30 ff. 300, 24 fi. 303, 33 ff. 312, 28 ff.; 46a ff. 313, 5 ff.; 37a ff. 319, 45. 407, 19. — Domherr im Gefolge s. Koggenstiger, — Schreiber s. Bracht. — Diener 407, 20. — Reichsstadt 144, 46a, 242, 20. 441, 21. — Stadt. schreiber u, Syndikus (der Stadt Doktor) 144, 43b. Lüneburg (Lünbürg, Luneborch) 242, 20. 428, 3. — . Rat (consules et proconsules) 91, 21. 279, 8; 44,
Strana 479
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen — Herzöge s. Braunschweig. Lüttich (Lütich, Ludig), Diözese 408, 5; 191. — Bistum, Land 227, 11. 290, 24. — Die drei Stände (drie staten) 227, 8 ff. 290, 21 fř.; 38b. — Bf. Johann VIII. v. Heinsberg 1419-1455: 227, S ft. 242, 17. 250, 14; 21; 27; 46a. 290, 20 fi. ; 37» fi.; 53». 408, 1 fi. — Räte u. Statthalter 224, 15 f. 227, 17 À. — Stadt 227, 13; 16. 408, 4; 19 f. Lützel . (Lützellensium), Zisterzienserkloster im Kanton Bern, Abt Konrad, Mitgl. d. Konzils 168, 41b. Luxemburg (Lucemburg, Lützelnburg), Herzogtum 220, 23 ff.; 42» fi. 221, 8. 224, 24; 42a ff. 235, 8; 91. 236, 50a; 28». 238, 32 ff. 241, 42. 246, 15. 290, 49b. 291, 9. 293, 33a. — Landeshauptmann 224, 37. ff. 238, 33. Zusätze 171, 31. Vgl. Ruck- hofen. — Schloß 246, 15. Vgl. Ramstein. — Haus Luxemburg-Bóhmen: K. Karl IV. 1346 bis 1378, Goldene Bulle v. 1356: 492, 33. — Sog. Carolina v. 1359: 121,57; 47a. 315, 42. 344, 51. — K. Wenzel 1376—1400: 241, 16. — K. Sigmund, Rómischer Kónig 1410—1437, Kaiser 1433 (dive memorie; der keiser selig): 12, 26 ff. 17, 10. 24, 12. 30, 2. 36, 12; 51». 42, 3. 50, 24. 87, 32. 126, 27. 130, 3. 146, 20. 148, 14. 150, 38; 50. 151, 33. 152, 31; 50. 170, 26. 176, 33; 45a. 177, 23. 184, 29b; 47b. 185, 47a. 206, 35. 207, 44. 219, 18 fi. 226, 37. 230, 23. 233, 51. 237, 56a f. 260, 38». 263, 12; 21; 36a; 43a. 311, 31. 320, 10. 356, 8 f. 383, 22; 25. 386, 38. — Witwe Kaiserin Barbara 157, 31a. — Herzogin Elisabeth von —, Limburg u. Brabant, Tochter d. Hzgs. Johann v. Görlitz, Nichte K. Sigmunds, Gemahlin d. Hzgs. Anton v. Brabant 220, 25 f.; 41b M, 224, 23; 4la; 55b. 291, 9. — Lucemburgum, Růdiger (Rucgerus) de —, Dr. theol., Domherr zu Speier 108, 32. 110, 13. Luxonium — Luxueil in Burgund s. Joffridi. Luzern (Luczern), Reichsstadt 88, 29. 273, 45. Lyon (Lugdunum), Ebf. Amadeus de Talaru 1417 bis 1444: 25, 11. 72, 36. 73, 12. 146, 37. 405, 49a. — Propst s. Monte-Maurino. — Stadt 151, 17. 179, 38. Lysura (Lisura, d. i. Lieser an der Mosel), Johannes v. —, mag, Dr. decr, Propst v. St. Maria ad gradus in Mainz, Generalvikar u. Rat des Erz- bischofs v. Mainz, T 1459: 98, 22. 142, 17. 320, 31. 321, 10 ff. 322, 2; 45. 324, 5 fi. 390, 24 ff. M Maastricht s. Biessen. Maccabäer (Machabei) 182, 17; 26; 34. 366, 31. Mähren, Markgrafschaft 213, 44a. Magdeburg (Meidburg, Meydburg), Kirchenprovinz 280, 25. — Erzbistum, Stift 278, 34. 399, 4f. — Ebf. Günther IL, Gf. v. Schwarzburg 1403 bis 1445: 110, 24. 113, 13. 128, 31. 131, 20. 132, 9. 136, 14. 163, 46a. 242, 15. 260, 27; 30» ff. 397, 479 23 f. 419, 5. — Suffragane 242, 16. — Gesandte z. Bas. Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 8, 50a, 58, 36a. 66, 15. Vgl. Tocke. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 104, 46a ff. 113, 13. 132, 9. Vgl. Lübeck (Bf. Johann), Tocke, — Desgl. z. Frankfurter Fürstentag 399, 5. 426, 6. — Domdekan 162, 48a; 41b. — Dompropst 162, 48a. — Domherr s. Tocke. — Dompräbende 163, 47b. — Dekan v. St. Nikolaus am Neumarkt u. Offizial s. Koneken. — Juden 260, 33b ff. — Schlösser 260, 42b. — — Burggraf Johann IT., + 1417: 220, 35b. — Bgf. Michael, Sohn des Vorigen 220, 20; 34». 232, 32. 236, 43». — Sein Gut zu Franken 220, 19 f. — Stadt 260, 27; 54b. Mailand (Meylan, Meilan, Mediolanum), Erzbischof Francesco Piccolpasso 1435-1443: 378, 30. — Ver- treter d. Hzgs. v. Mailand am Konzil 1439: 70, 19. 159, 48a. 160, 10. 167, 31a. 183, 29. 199, 2-8; 25a; 41a; 57a. 362, 31. — Herzog Filippo Maria Anglo Visconti, Gf. v. Pavia u. Vertus, Herr v. Genua 1412-1447: 7, 51a. 56, 34 ff. ; 425. 69, 11. 73, 18; 31 ff. 86, 7. 132, 17; 23. 151, 10. 185, 12. 197, 32. 199, 2; 33a ff. 303, 15. 359, 8 ff. ; 51a. Als Reichsvikar des We- stens 57, 29. — Gesandte zu Papst Eugen nach Ferrara 1438: 56, 35 ff. 57, 3 ff. — Desgl. z. Konzil Dez. 1438 bis Febr. 39: 56, 37; 40». 60, 34. 63, 25. 66, 32 ff. 68, 2 ff. 70, 10 f. 73, 34. 86, 14. Vgl. Albenga, Barbavariis, Mailand (Erz- bischof). — Desgl. zum Mainzer Kongreß 68, 26 f. 114, 37. 117, 40a. 132, 16. 142, 26. 158, 47v. 165, 56a ff. 169, 39. 186, 2. 199, 3. Vgl. Albenga, Barbavariis. — Desgl. z. Bas. Konzil Mai u. Juni 1439: 160, 24. 163, 57a. 169, 32. 171, 1. 195, 10. 196, 4 ff. 199, 35a ff. 201, 20. 204, 46u. 359, 8 ff. Vgl. Albenga, Mailand (Erzbischof). — Desgl. zum Frankfurter Tag Nov. 1439: 426, 8. Mitglieder ' des Konz. aus Mailand 73, 34. 86, 14. 160, 24. — Kriegsvolk 163, 16. Vgl. Piecinino. — Mainz (Mencz, Meynez, Maguntia), Kirchenprovinz (provincia, metropolis) 27, 22. 96, 13 ff. 116, 11. 280, 25. 315, 16 £.; 37. — Erzdiözese, Erzbistum (stift, Maguntina sedes, M. ecclesia) 96, 13 ff. 116, 36. 133, 8. 243, 18 f. 283, 1; 28. 390, 40; 48. - Vgl. Rumenfels, Umweg. — Territorium 95, 10 f. 277, 30. — Ebf. Konrad II. v. Weinsberg 1390-1396: 241, 17; 47a 1. — Ebf. Dietrich v. Erbach 1434-1459, Erzkanzler in Germanien 71, 27. 92, 26 ff; 33; 41. 94, 14 f.; 31. 96, 12 ff. ; 46a. 98, 42 ff. 102, 23. 107, 36 ff. 108, 22 f. 110, 11. 113, 8. 114, 34. 115, 41. 116, 23; 32; 38. 127, 49a; 49». 128, 25f. 131, 16. 136, 9; 11. 142, 43v. 143, 24 f. 144, 12; 18. 145, 11. 147, 55a. 151,7. 152, 24. 153, 5, 218, 14. 220, 38a. 220, 2 fi. 228, 18 f. ; 38. 229, 50a f. 235, 25 ff. ; 49». 237, 92; 24; 53». 238, 13. 241, 30 ff. 242, 15. 243, 14 f. 251, 33. 261, 6. 275, 21; 27 ff. 276, 50». 277, 20 ff. 281, 4 ff. 282, 35 ff. ; 47b. 286, 7. 290, 15 f. 292, 14; 59a. 293, 4; 32a; 37a.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen — Herzöge s. Braunschweig. Lüttich (Lütich, Ludig), Diözese 408, 5; 191. — Bistum, Land 227, 11. 290, 24. — Die drei Stände (drie staten) 227, 8 ff. 290, 21 fř.; 38b. — Bf. Johann VIII. v. Heinsberg 1419-1455: 227, S ft. 242, 17. 250, 14; 21; 27; 46a. 290, 20 fi. ; 37» fi.; 53». 408, 1 fi. — Räte u. Statthalter 224, 15 f. 227, 17 À. — Stadt 227, 13; 16. 408, 4; 19 f. Lützel . (Lützellensium), Zisterzienserkloster im Kanton Bern, Abt Konrad, Mitgl. d. Konzils 168, 41b. Luxemburg (Lucemburg, Lützelnburg), Herzogtum 220, 23 ff.; 42» fi. 221, 8. 224, 24; 42a ff. 235, 8; 91. 236, 50a; 28». 238, 32 ff. 241, 42. 246, 15. 290, 49b. 291, 9. 293, 33a. — Landeshauptmann 224, 37. ff. 238, 33. Zusätze 171, 31. Vgl. Ruck- hofen. — Schloß 246, 15. Vgl. Ramstein. — Haus Luxemburg-Bóhmen: K. Karl IV. 1346 bis 1378, Goldene Bulle v. 1356: 492, 33. — Sog. Carolina v. 1359: 121,57; 47a. 315, 42. 344, 51. — K. Wenzel 1376—1400: 241, 16. — K. Sigmund, Rómischer Kónig 1410—1437, Kaiser 1433 (dive memorie; der keiser selig): 12, 26 ff. 17, 10. 24, 12. 30, 2. 36, 12; 51». 42, 3. 50, 24. 87, 32. 126, 27. 130, 3. 146, 20. 148, 14. 150, 38; 50. 151, 33. 152, 31; 50. 170, 26. 176, 33; 45a. 177, 23. 184, 29b; 47b. 185, 47a. 206, 35. 207, 44. 219, 18 fi. 226, 37. 230, 23. 233, 51. 237, 56a f. 260, 38». 263, 12; 21; 36a; 43a. 311, 31. 320, 10. 356, 8 f. 383, 22; 25. 386, 38. — Witwe Kaiserin Barbara 157, 31a. — Herzogin Elisabeth von —, Limburg u. Brabant, Tochter d. Hzgs. Johann v. Görlitz, Nichte K. Sigmunds, Gemahlin d. Hzgs. Anton v. Brabant 220, 25 f.; 41b M, 224, 23; 4la; 55b. 291, 9. — Lucemburgum, Růdiger (Rucgerus) de —, Dr. theol., Domherr zu Speier 108, 32. 110, 13. Luxonium — Luxueil in Burgund s. Joffridi. Luzern (Luczern), Reichsstadt 88, 29. 273, 45. Lyon (Lugdunum), Ebf. Amadeus de Talaru 1417 bis 1444: 25, 11. 72, 36. 73, 12. 146, 37. 405, 49a. — Propst s. Monte-Maurino. — Stadt 151, 17. 179, 38. Lysura (Lisura, d. i. Lieser an der Mosel), Johannes v. —, mag, Dr. decr, Propst v. St. Maria ad gradus in Mainz, Generalvikar u. Rat des Erz- bischofs v. Mainz, T 1459: 98, 22. 142, 17. 320, 31. 321, 10 ff. 322, 2; 45. 324, 5 fi. 390, 24 ff. M Maastricht s. Biessen. Maccabäer (Machabei) 182, 17; 26; 34. 366, 31. Mähren, Markgrafschaft 213, 44a. Magdeburg (Meidburg, Meydburg), Kirchenprovinz 280, 25. — Erzbistum, Stift 278, 34. 399, 4f. — Ebf. Günther IL, Gf. v. Schwarzburg 1403 bis 1445: 110, 24. 113, 13. 128, 31. 131, 20. 132, 9. 136, 14. 163, 46a. 242, 15. 260, 27; 30» ff. 397, 479 23 f. 419, 5. — Suffragane 242, 16. — Gesandte z. Bas. Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 8, 50a, 58, 36a. 66, 15. Vgl. Tocke. — Desgl. z. Mainzer Kongreß 104, 46a ff. 113, 13. 132, 9. Vgl. Lübeck (Bf. Johann), Tocke, — Desgl. z. Frankfurter Fürstentag 399, 5. 426, 6. — Domdekan 162, 48a; 41b. — Dompropst 162, 48a. — Domherr s. Tocke. — Dompräbende 163, 47b. — Dekan v. St. Nikolaus am Neumarkt u. Offizial s. Koneken. — Juden 260, 33b ff. — Schlösser 260, 42b. — — Burggraf Johann IT., + 1417: 220, 35b. — Bgf. Michael, Sohn des Vorigen 220, 20; 34». 232, 32. 236, 43». — Sein Gut zu Franken 220, 19 f. — Stadt 260, 27; 54b. Mailand (Meylan, Meilan, Mediolanum), Erzbischof Francesco Piccolpasso 1435-1443: 378, 30. — Ver- treter d. Hzgs. v. Mailand am Konzil 1439: 70, 19. 159, 48a. 160, 10. 167, 31a. 183, 29. 199, 2-8; 25a; 41a; 57a. 362, 31. — Herzog Filippo Maria Anglo Visconti, Gf. v. Pavia u. Vertus, Herr v. Genua 1412-1447: 7, 51a. 56, 34 ff. ; 425. 69, 11. 73, 18; 31 ff. 86, 7. 132, 17; 23. 151, 10. 185, 12. 197, 32. 199, 2; 33a ff. 303, 15. 359, 8 ff. ; 51a. Als Reichsvikar des We- stens 57, 29. — Gesandte zu Papst Eugen nach Ferrara 1438: 56, 35 ff. 57, 3 ff. — Desgl. z. Konzil Dez. 1438 bis Febr. 39: 56, 37; 40». 60, 34. 63, 25. 66, 32 ff. 68, 2 ff. 70, 10 f. 73, 34. 86, 14. Vgl. Albenga, Barbavariis, Mailand (Erz- bischof). — Desgl. zum Mainzer Kongreß 68, 26 f. 114, 37. 117, 40a. 132, 16. 142, 26. 158, 47v. 165, 56a ff. 169, 39. 186, 2. 199, 3. Vgl. Albenga, Barbavariis. — Desgl. z. Bas. Konzil Mai u. Juni 1439: 160, 24. 163, 57a. 169, 32. 171, 1. 195, 10. 196, 4 ff. 199, 35a ff. 201, 20. 204, 46u. 359, 8 ff. Vgl. Albenga, Mailand (Erzbischof). — Desgl. zum Frankfurter Tag Nov. 1439: 426, 8. Mitglieder ' des Konz. aus Mailand 73, 34. 86, 14. 160, 24. — Kriegsvolk 163, 16. Vgl. Piecinino. — Mainz (Mencz, Meynez, Maguntia), Kirchenprovinz (provincia, metropolis) 27, 22. 96, 13 ff. 116, 11. 280, 25. 315, 16 £.; 37. — Erzdiözese, Erzbistum (stift, Maguntina sedes, M. ecclesia) 96, 13 ff. 116, 36. 133, 8. 243, 18 f. 283, 1; 28. 390, 40; 48. - Vgl. Rumenfels, Umweg. — Territorium 95, 10 f. 277, 30. — Ebf. Konrad II. v. Weinsberg 1390-1396: 241, 17; 47a 1. — Ebf. Dietrich v. Erbach 1434-1459, Erzkanzler in Germanien 71, 27. 92, 26 ff; 33; 41. 94, 14 f.; 31. 96, 12 ff. ; 46a. 98, 42 ff. 102, 23. 107, 36 ff. 108, 22 f. 110, 11. 113, 8. 114, 34. 115, 41. 116, 23; 32; 38. 127, 49a; 49». 128, 25f. 131, 16. 136, 9; 11. 142, 43v. 143, 24 f. 144, 12; 18. 145, 11. 147, 55a. 151,7. 152, 24. 153, 5, 218, 14. 220, 38a. 220, 2 fi. 228, 18 f. ; 38. 229, 50a f. 235, 25 ff. ; 49». 237, 92; 24; 53». 238, 13. 241, 30 ff. 242, 15. 243, 14 f. 251, 33. 261, 6. 275, 21; 27 ff. 276, 50». 277, 20 ff. 281, 4 ff. 282, 35 ff. ; 47b. 286, 7. 290, 15 f. 292, 14; 59a. 293, 4; 32a; 37a.
Strana 480
480 Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 295, 1. 299, 1; 22; 38a ff. 314, 32 ff. 316, 6; 22. 323, 23; 36. 330, 28 f.; 30 ff. ; 43; 52. 331, 34 ff. 388, 44». 341, 7; 13 fl. ; 44. 342, 1 ff. ; 42. 343, 1 fr. 344, 3; 19; 46». 390, 24fi. 391, 17 fi. 392, 2; 27 fi.; 32. 393, 24 ff. 394, 8; 241; 33; 42; 46. 397, 29 f. 414, 41a; 38v. 415, 4. 418, 29 ft. 419, 1f.; 17; 42. 420, 15; 23 fi. 421, 9f 423, 17. 424, 1 ff. ; 32a; 45a. 426, 14 f. 427, 10. — D. Erz- bischof als Dekan d. Kurfürsten 422, 31. — Als Bevollmichtigter des Markgrafen Friedrich v. Brandenburg auf dem Mainzer Kongreß März u. April 1439: 113, 8 ff. 128, 26. — Desgl. auf dem Mainzer Kurfürstentag August 1439: 330, 30. — Seine Vorgänger 97, 8. 390, 25; 31. — Gesandte zum Nürnberger RT Okt. u. Nov. 1438: 283, 7. — Desgl zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439 s. Leubing. — Desgl. (bzw. Räte) auf dem Mainzer Kongreß März u. April 1439: 93, 4. Vgl. Cleen, Echter, Leubing, Lysura, Rüdesheim, Ruwe, Stummel, Swert, Udenheim. — Desgl. zum Konzil Mai u. Juni 1439: 314, 39. Vgl. Rüdesheim. — Räte auf dem Mainzer Kurfürstentag Aug. 1439: 392, 36 ff. — Domkapitel 109, 12. 115, 31ff. 116, 3 fi. 282, 47» fi. 283, 29 £.; 34. Vgl. Cleen, Echter, Erbach, Helmstatt, Knebel, Liebenstein, Limburg, Lindau, Lówenstein, Morle, Praunheim, Ruwe, Scharfen- stein, Udenheim. — Dekan s. Echter. — Scholasti- kus s. Udenheim. — Vikar s. Dreyser, Storm, — Kanzler s. Leubing. — Kanzlei 419, 6 f, — General- vikar s. Lysura. — Geistliches Gericht 390, 26; 421. Vikare 390, 26. — Klerus v. Mainz 113, 9. 142, 17. 393, 52b f. — Prilaten u. Doktoren 315, 6. — Amtleute (capitanei et officiales) 95, 9. 235, 36. — Schreiber 414, 41b. — causarum Scriba s. Rumenfels. — Marstaller 286, 5. — Pfeifer 286, 7. — Juden 238, 13. — Schlósser u. Stadte 95, 48a. 235, 37. — Geleite 94, 11 ££.; 32 ff. 95, 40a. 235, 37. — Suffraganbischôfe (suffraganei, conprovinciales) 113, 8 f. 242, 16. 243, 14; 19. 342, 19; 25. 343, 30 ff. 390, 41. 391, 11 ff. — Deren Bistümer 283, 3. 344, 1. 391, 12 ff, — Deren Domkapitel, Klerus u. Untergebene 343, 31; 34. 390, 41 f. 391, 12 £.; 23 f. 392, 5f. — Vertreter auf der Mainzer Pro- vinzialsynode August 1439: 342, 19. — Domkapitelstube 108, 3, 113, 37. 142, 25; 31. 145, 25f. 147, 16. 330,34 f. — Kollegiatkirche St. Maria ad gradus 109, 43. Vgl. Lysura, Rosenberg. — Kollegiatkirche St. Stephan s. Stummel, Swert. — Kollegiatkirche St. Johann 132, 40. — Kloster- kirche St. Maria de monte Carmel (apud Carme- litas) 127, 23. 132, 26f. — Curia Diergartten, camera d. Erzbischofs 115, 41. — Curia zum Eckenkeller 132, 38. — freie Stadt 61, 29. 75, 30. 90, 50». 91, 51». 92, 36 fi. 93, 1 ff. 94, 6; 32. 95, 16—31 ff. ; 40b; 45». 96, 5 ff. 101, 39. 102, 425. 104, 9. 106, 10. 110, 44a ff. ; 44b ff. 117, 2; 8; 18; 27. 122, 3. 123, 21. 125, 3. 128, 3. 130, 27. 137, 42. 142, 53a. 143, 32a. 145, 41. 146, 5; 32. 147, 20; 49a. 148, 52a. 149, 33 ff. 151, 28. 153, 54a. 154, 35n; 50a. 155, 49a. 156, 7 ff. 158, 14. 160, 8; 13. 161, 11; 24; 43b. 163, 18; 20. 165, 19. 167, 38a. 168, 7. 172, 15. 174, 28 fi. 177, 12. 178, 43. 179, 40. 180, 21. 183, 53a; 50b. 185, 25. 191, 12 f. 193, 45. 200, 4. 202, 18; 21. 204, 26. 205, 35. 206, 10; 29. 207, 26. 212, 40. 218, 9; 15; 23 f. 219, 2 ft. 220, 47». 228, 18. 229, 16 ff. 230, 2. 242, 20. 243, 2. 250, 19; 21 ff.; 40; 41. 253, 31 f.; 36. 261, 9. 266, 53a. 271, 24. 275, 3fi. 276, 51a f. 277, 3£., 279, 18; 30ff. ; 36. 280, 53a. 285, 27. 280, 115; 13; 30 £.; 36. 288, 19. 289, 24; 56». 292, 12; 16; 19; 28; 31b; 39». 316, 21. 324, 5; 21. 326, 2 ff, 331, 31. 339, 17; 27; 37; 44. 341, 16. 342, 40. 392, 20; 26. 393, 12. 397, 29. 424, 39b. — Vom Erzbischof als metropolis (civitas) nostra bezeichnet 314, 44, 390, 45 f. — Bürger 282, 48h. Vgl. Wertheim (Jakob). — Krlegsvolk 253, 31. — Gesandte zum Freigrafenkapitel zu Arnsberg 415, 53a ff. ; 16511, — Mainzer Pfennige 155, 17. — Juden 238, 9, — Benachbarte Herren u. Städte 253, 32 f. — Europ. Kongref Mürz u. April 1439: 90, 33 bis 156, 16. 157, 20. 158, 16. 159, 382; 40b. 164, 46a. 165, 9; 54a; 38». 167, 52a. 169, 36. 170, 47b. 171, 36. 172, 33. 173, 8 ff. 180, 20 f. 199, 4. 201, 4; 25. 202, 28. 203, 46. 208, 14a. 215, 12. 216, 13. 217, 29. 218, 28ff. 251, 45b. 279, 18; 30ff. 280, 20. 281,17; 50a. 282,41. 288,13 fl.; 35. 289, 12. 314, 35 f. 362, 25. 384, 30. 385, 1. 393, 43v. 412, 24. 413, 2; 27 ff. — Die drei Ausschüsse 144, 32 ff. — Annahme der Reformdekrete v. 26. März 1439: 109, 5fi. 179, 40. 315, 35. 343, 34 fl. 362, 41. 381, 30. 385, 18 f. ; 21. 391, 26. 394, 4. 413, 13. — Intelligenzien vom 16. u. 27. April 1439 (cedula, concordata, teiding) 127, 13 ff. 130, 23 ff. 135, 20 ff. 160, 30 bis 207, 14 p. 222, 38. 223, 2; 12. 231, 20; 31. 233, 20. 309, 2. 318, 34. 327, 27f. 339, 18 ff.; 37. 340, 9. 362, 34 fi. 363, 43. 364, 12. 389, 13. 404, 28. — Armagnakentag v. 29. Juni 1439: 212, 21 f. 223, 41. 226, 1. 227, 43 ff. 228, 33. 229, 38; 45b. 235, 52b. 251, 33 f. 270, 11; 31-47. 275, 21; 23. 276, 4; 15; 20ff. 290, 12; 57aff.; 41b. 291,7. 294, 35. 295, 2. — Geplante Besprechungen der Btüdteboten wegen Huldigung 1270, 11£.; 31; 34; 40; 47. 277, 3. — Kurfürstentag August 1439: 127, 51a. 324, 12. 325, 19 - 343, 26. 391, 47a. 392, 10 bis 394, 60. — Geplante Gesandschaft an K. Albrecht 338, 29 bis 342, 28 p. Vgl. Trier. — Bote zu K. Albrecht 341, 5. — Protestation, Appellation u. Union, v. 13. August 298, 31 ff. 325, 20 bis 343, 16 p. 389, 13f. 390, 39. 391, 8 ff. 392, 29 ff. 418, 13; 15; 41; 44a. — Provinzialsynode v. August 1439: 243, 13 fi. 280, 43. 314, 28 bis 316, 10. 323, 36. 326, 11. 338, 49a. 342, 18; 48a. 343, 11. 343, 27 bis 390, 18. 390, 36 f. 393, 23 bis 394, 60b p. — Geplante Gesandtschaft zum Baseler Konzil 394, 32.
480 Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 295, 1. 299, 1; 22; 38a ff. 314, 32 ff. 316, 6; 22. 323, 23; 36. 330, 28 f.; 30 ff. ; 43; 52. 331, 34 ff. 388, 44». 341, 7; 13 fl. ; 44. 342, 1 ff. ; 42. 343, 1 fr. 344, 3; 19; 46». 390, 24fi. 391, 17 fi. 392, 2; 27 fi.; 32. 393, 24 ff. 394, 8; 241; 33; 42; 46. 397, 29 f. 414, 41a; 38v. 415, 4. 418, 29 ft. 419, 1f.; 17; 42. 420, 15; 23 fi. 421, 9f 423, 17. 424, 1 ff. ; 32a; 45a. 426, 14 f. 427, 10. — D. Erz- bischof als Dekan d. Kurfürsten 422, 31. — Als Bevollmichtigter des Markgrafen Friedrich v. Brandenburg auf dem Mainzer Kongreß März u. April 1439: 113, 8 ff. 128, 26. — Desgl. auf dem Mainzer Kurfürstentag August 1439: 330, 30. — Seine Vorgänger 97, 8. 390, 25; 31. — Gesandte zum Nürnberger RT Okt. u. Nov. 1438: 283, 7. — Desgl zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439 s. Leubing. — Desgl. (bzw. Räte) auf dem Mainzer Kongreß März u. April 1439: 93, 4. Vgl. Cleen, Echter, Leubing, Lysura, Rüdesheim, Ruwe, Stummel, Swert, Udenheim. — Desgl. zum Konzil Mai u. Juni 1439: 314, 39. Vgl. Rüdesheim. — Räte auf dem Mainzer Kurfürstentag Aug. 1439: 392, 36 ff. — Domkapitel 109, 12. 115, 31ff. 116, 3 fi. 282, 47» fi. 283, 29 £.; 34. Vgl. Cleen, Echter, Erbach, Helmstatt, Knebel, Liebenstein, Limburg, Lindau, Lówenstein, Morle, Praunheim, Ruwe, Scharfen- stein, Udenheim. — Dekan s. Echter. — Scholasti- kus s. Udenheim. — Vikar s. Dreyser, Storm, — Kanzler s. Leubing. — Kanzlei 419, 6 f, — General- vikar s. Lysura. — Geistliches Gericht 390, 26; 421. Vikare 390, 26. — Klerus v. Mainz 113, 9. 142, 17. 393, 52b f. — Prilaten u. Doktoren 315, 6. — Amtleute (capitanei et officiales) 95, 9. 235, 36. — Schreiber 414, 41b. — causarum Scriba s. Rumenfels. — Marstaller 286, 5. — Pfeifer 286, 7. — Juden 238, 13. — Schlósser u. Stadte 95, 48a. 235, 37. — Geleite 94, 11 ££.; 32 ff. 95, 40a. 235, 37. — Suffraganbischôfe (suffraganei, conprovinciales) 113, 8 f. 242, 16. 243, 14; 19. 342, 19; 25. 343, 30 ff. 390, 41. 391, 11 ff. — Deren Bistümer 283, 3. 344, 1. 391, 12 ff, — Deren Domkapitel, Klerus u. Untergebene 343, 31; 34. 390, 41 f. 391, 12 £.; 23 f. 392, 5f. — Vertreter auf der Mainzer Pro- vinzialsynode August 1439: 342, 19. — Domkapitelstube 108, 3, 113, 37. 142, 25; 31. 145, 25f. 147, 16. 330,34 f. — Kollegiatkirche St. Maria ad gradus 109, 43. Vgl. Lysura, Rosenberg. — Kollegiatkirche St. Stephan s. Stummel, Swert. — Kollegiatkirche St. Johann 132, 40. — Kloster- kirche St. Maria de monte Carmel (apud Carme- litas) 127, 23. 132, 26f. — Curia Diergartten, camera d. Erzbischofs 115, 41. — Curia zum Eckenkeller 132, 38. — freie Stadt 61, 29. 75, 30. 90, 50». 91, 51». 92, 36 fi. 93, 1 ff. 94, 6; 32. 95, 16—31 ff. ; 40b; 45». 96, 5 ff. 101, 39. 102, 425. 104, 9. 106, 10. 110, 44a ff. ; 44b ff. 117, 2; 8; 18; 27. 122, 3. 123, 21. 125, 3. 128, 3. 130, 27. 137, 42. 142, 53a. 143, 32a. 145, 41. 146, 5; 32. 147, 20; 49a. 148, 52a. 149, 33 ff. 151, 28. 153, 54a. 154, 35n; 50a. 155, 49a. 156, 7 ff. 158, 14. 160, 8; 13. 161, 11; 24; 43b. 163, 18; 20. 165, 19. 167, 38a. 168, 7. 172, 15. 174, 28 fi. 177, 12. 178, 43. 179, 40. 180, 21. 183, 53a; 50b. 185, 25. 191, 12 f. 193, 45. 200, 4. 202, 18; 21. 204, 26. 205, 35. 206, 10; 29. 207, 26. 212, 40. 218, 9; 15; 23 f. 219, 2 ft. 220, 47». 228, 18. 229, 16 ff. 230, 2. 242, 20. 243, 2. 250, 19; 21 ff.; 40; 41. 253, 31 f.; 36. 261, 9. 266, 53a. 271, 24. 275, 3fi. 276, 51a f. 277, 3£., 279, 18; 30ff. ; 36. 280, 53a. 285, 27. 280, 115; 13; 30 £.; 36. 288, 19. 289, 24; 56». 292, 12; 16; 19; 28; 31b; 39». 316, 21. 324, 5; 21. 326, 2 ff, 331, 31. 339, 17; 27; 37; 44. 341, 16. 342, 40. 392, 20; 26. 393, 12. 397, 29. 424, 39b. — Vom Erzbischof als metropolis (civitas) nostra bezeichnet 314, 44, 390, 45 f. — Bürger 282, 48h. Vgl. Wertheim (Jakob). — Krlegsvolk 253, 31. — Gesandte zum Freigrafenkapitel zu Arnsberg 415, 53a ff. ; 16511, — Mainzer Pfennige 155, 17. — Juden 238, 9, — Benachbarte Herren u. Städte 253, 32 f. — Europ. Kongref Mürz u. April 1439: 90, 33 bis 156, 16. 157, 20. 158, 16. 159, 382; 40b. 164, 46a. 165, 9; 54a; 38». 167, 52a. 169, 36. 170, 47b. 171, 36. 172, 33. 173, 8 ff. 180, 20 f. 199, 4. 201, 4; 25. 202, 28. 203, 46. 208, 14a. 215, 12. 216, 13. 217, 29. 218, 28ff. 251, 45b. 279, 18; 30ff. 280, 20. 281,17; 50a. 282,41. 288,13 fl.; 35. 289, 12. 314, 35 f. 362, 25. 384, 30. 385, 1. 393, 43v. 412, 24. 413, 2; 27 ff. — Die drei Ausschüsse 144, 32 ff. — Annahme der Reformdekrete v. 26. März 1439: 109, 5fi. 179, 40. 315, 35. 343, 34 fl. 362, 41. 381, 30. 385, 18 f. ; 21. 391, 26. 394, 4. 413, 13. — Intelligenzien vom 16. u. 27. April 1439 (cedula, concordata, teiding) 127, 13 ff. 130, 23 ff. 135, 20 ff. 160, 30 bis 207, 14 p. 222, 38. 223, 2; 12. 231, 20; 31. 233, 20. 309, 2. 318, 34. 327, 27f. 339, 18 ff.; 37. 340, 9. 362, 34 fi. 363, 43. 364, 12. 389, 13. 404, 28. — Armagnakentag v. 29. Juni 1439: 212, 21 f. 223, 41. 226, 1. 227, 43 ff. 228, 33. 229, 38; 45b. 235, 52b. 251, 33 f. 270, 11; 31-47. 275, 21; 23. 276, 4; 15; 20ff. 290, 12; 57aff.; 41b. 291,7. 294, 35. 295, 2. — Geplante Besprechungen der Btüdteboten wegen Huldigung 1270, 11£.; 31; 34; 40; 47. 277, 3. — Kurfürstentag August 1439: 127, 51a. 324, 12. 325, 19 - 343, 26. 391, 47a. 392, 10 bis 394, 60. — Geplante Gesandschaft an K. Albrecht 338, 29 bis 342, 28 p. Vgl. Trier. — Bote zu K. Albrecht 341, 5. — Protestation, Appellation u. Union, v. 13. August 298, 31 ff. 325, 20 bis 343, 16 p. 389, 13f. 390, 39. 391, 8 ff. 392, 29 ff. 418, 13; 15; 41; 44a. — Provinzialsynode v. August 1439: 243, 13 fi. 280, 43. 314, 28 bis 316, 10. 323, 36. 326, 11. 338, 49a. 342, 18; 48a. 343, 11. 343, 27 bis 390, 18. 390, 36 f. 393, 23 bis 394, 60b p. — Geplante Gesandtschaft zum Baseler Konzil 394, 32.
Strana 481
Alphabetisches Register der Orts- — Geplanter Judentag zum 24. August 1439: 216, 21. 223, 22. 225, 18f. 238, 19. 239, 32. 257, 45 bis 261, 15 p. 266, 24 ff. 267, 29 ft. 2806, 16 fi. 291, 92. 292, 10 ff.; 33b. 295, 6. Manasse, Sohn Jakobs 40, 6. .Mareus, Evangelist 379, 19. Mariazell bei Wien 257, 10. Marienburg in Westpreußen 255, 5. Marienkirche unbekannten Orts, Propst, Dekan u. Kapitel 278, 37 ff. 279, 9. Marquardi, Johannes, von Deventer, Magister, Pro- kurator u. Syndikus der Stadt Nůrnberg, 1439 in Ofen 144, 40b. 412, 43b. Marschalk 257, 9. Vgl. auch Marsfeld, Pappenheim. Marseille, Bf. Ludwig de Glandives 1433—1445, Mitglied d. dep. pro reform. 168, 39b. Marsfeld (Marsfelt), nicht festzustellen, Marschalke v. — 241, 20. Martha, Schwester des Lazarus 51, 47a. Martin, d. hlg., s. Tours. 7 Masovien (Masawsche grenitz) 254, 16. 255, 36. MaBheim (MaiBheim), Heinrich, Propst v. St. Paul in Worms, pàpstl Beobachter auf dem Mainzer Kongreß 102, 49a ff. 158, 16 (?). "m Mathias episc. Wratiensis s. Zusütze 314, 23-25. Matthäus, Evangelist u. Apostel 54, 42a. 336, 15; 27. 350, 41. 354, 46. 356, 9 ff.; 24. 376, 24 fi. 377, 5 fi.; 36. 378, 1 ff.; 16. 379, 3 ff.; 19 ff. 434, 36. Matthias de Ungaria, päpstl. Läufer 307, 48a. 313, 55». . Maulbronn (Mülbrün, Mulbrunn, Mulnbrunn), Abt Johannes 223, 33. 224, 5f. 226, 10£. 320, 311. 321, 10 ff. 323, 11 ff. — Gesandter d. Pfalzgrafen Ludwig auf d. Nürnberger RT Juli 1438: 323, 465. — Kloster 324, 45 ff. Megenberg, Konrad v. — Regensburger Domherr, * 1309, | 1374: 196, 50b. Megiddo (Magido) in Palästina 334, 12. Meidburg s. Magdeburg. Melbrüge, Claus, Ammeister zu Straßburg 278, 20 f. Melenheim, Johannes von —, Notar 109, 35. Melk, Benediktinerstift, an der Donau 398, 20 f. Mellingen im Aargau, Juden 263, 42a. Vgl. Moses. Menlin, Jude, in Weinsbergs Diensten 291, 58a. Menchin, Jude zu Erfurt 265, 41a. Mera, Petrus de —, päpstlicher Kubikular 320, 28. Mergentheim a. d. Tauber 419, 4. Merseburg, Bf. Johannes II. Bose 1431-1463, bezw. dessen Gesandte z. Frankfurter Tag 426, 5. Metz, Erzdiakon s. Hugonis. Meyer Cronenberger, J ude zu Frankfurt a. M. 266, 9. Micha, alttestamentlicher Prophet 344, 35. 393, 34. Miltenberg a. Main 287, 3. Minden, Diözese s. Pickart. Mömpelgard (Montbéliard) in Burgund 273, 24. Mórs (Morse) im Rheinland, w. v. Duisburg, Gf. Dietrich v. —, s. Kóln (Erzbischof). — Qf. Friedrich IV. v. — Bruder des Vorigen, 1417-1448: 227, 38 fi. 250, 16; 21 fi.; 46a f. — Gf. Heinrich v. —, dessen Bruder, s. Münster. Deutsche Reichstags-Alcten XIV 01 und Personen-Namen 481 — Gf. Walram (Walrabe, Wollerabe, Walraúb) v. — Bruder des Vorigen, Elekt v. Utrecht 1431-1456: 220, 7; 31a ft. 240, 25. 243, ] £. 246, 4 f. ; 17. 288, 60» f. 289, 1 £. 290, 53b. 292, 27; 52b. 406, 26; 57b. 426, 5. — Rat K. Albrechts 246, 6. Mohamed (Machimotus), Begründer des Islam 304, 35. — Sein Lehrer Kardinal Yergius 304, 35. Molsheim w. v. Straßburg, Tagungen Elsässischer Stände wegen der Armagnaken 272, 24 fi.; 28; 39; 45. 273, 9. Monchinger, Conrad, Herr 323, 18. Montbéliard s. Mómpelgard. Monte-Maurino, Johannes de —, Propst v. Lyon, maître des requêtes am Französischen Hof, Ge- sandter K. Karls zum Mainzer Kongreß 128, 12. 130, 43. 135, 43. 142, 47b. 144, 20. 160, 37. Montfort s. Pfannberg. — QGráfin v. —, Tochter d. Gfn. Ulrich (?) v. Helfen- stein, Nichte Konrads v. Weinsberg 295, 37b ff. Morle, Heinrich (Herricus) v. —, Domherr zu Mainz 116, 2. Moses, Erzvater d. Juden 438, 19 ff. Mosis 345, 46. 376, 4. 438. 21. — (Moysse) Rabbi v. Köln, Jude zu Frankfurt 261, 29b. 266, 8. — (Mosse), Jude zu Mellingen 263, 30. 284, 19. 295, 48b. — (Mosse), Jude zu Nordhausen 265, 24. Mühlhausen (Mülhüssen, Mulhaussen) in Thüringen 247, 42 ff. 261, 1; 28a ff. — Juden 237, 17. 261, 30a ff. Mülhausen im Oberelsaß, Reichsstadt 269, 17 ff. 272, 5ff. Vgl. Elsaß. München (Münchein, Munchingen) 264, 38a; 50a. — Juden 283, 47 f. 287, 24. Vgl. Abraham; Eberlein; Joseph; Seligman. Miinster im Gregorienthal im Elsaß, Reichsstadt 272, 5 fi. Vgl. Elsaß. Münster in Westfalen, Diözese s. Bracht. — Bf. Heinrich II., Gf. v. Měrs 1424-1450: 220, 47n. 242, 17. Münsterol (Munstrol), 5. v. Belfort 273, 24. 274, 29. Muyl, Goswin, Abt v. St. Simeon in Trier 316, 11 A. 396, 37. — Bücher N Naerden, Egbert v. —, Konzilsnotar 320, 21. Namslau (Namslaw) in Schlesien, ö. v. Breslau, Waffenstillstand zw. K. Albrecht u: Polen 213, 26. 247, 10; 53. 252, 351. Nassau (Nassawe), Grafen v. —, 228, 211. 289, 22. 290, 10. 294, 23 ff. — Gf. Johann IL v. — T 1480, Sohn Gf. Philipps II. 1429-1492: 250, 15; 21 ff.; 46af. — Gfn. Margarete, erwählte Ab- tissin des 11000 Jungfrauen-Klosters zu Kóln 147, 46b. 319, 41. Natalis s. Fribusco. Naumburg (Newmburg, Nuenburg), Diözese 8. Ol- muczer.
Alphabetisches Register der Orts- — Geplanter Judentag zum 24. August 1439: 216, 21. 223, 22. 225, 18f. 238, 19. 239, 32. 257, 45 bis 261, 15 p. 266, 24 ff. 267, 29 ft. 2806, 16 fi. 291, 92. 292, 10 ff.; 33b. 295, 6. Manasse, Sohn Jakobs 40, 6. .Mareus, Evangelist 379, 19. Mariazell bei Wien 257, 10. Marienburg in Westpreußen 255, 5. Marienkirche unbekannten Orts, Propst, Dekan u. Kapitel 278, 37 ff. 279, 9. Marquardi, Johannes, von Deventer, Magister, Pro- kurator u. Syndikus der Stadt Nůrnberg, 1439 in Ofen 144, 40b. 412, 43b. Marschalk 257, 9. Vgl. auch Marsfeld, Pappenheim. Marseille, Bf. Ludwig de Glandives 1433—1445, Mitglied d. dep. pro reform. 168, 39b. Marsfeld (Marsfelt), nicht festzustellen, Marschalke v. — 241, 20. Martha, Schwester des Lazarus 51, 47a. Martin, d. hlg., s. Tours. 7 Masovien (Masawsche grenitz) 254, 16. 255, 36. MaBheim (MaiBheim), Heinrich, Propst v. St. Paul in Worms, pàpstl Beobachter auf dem Mainzer Kongreß 102, 49a ff. 158, 16 (?). "m Mathias episc. Wratiensis s. Zusütze 314, 23-25. Matthäus, Evangelist u. Apostel 54, 42a. 336, 15; 27. 350, 41. 354, 46. 356, 9 ff.; 24. 376, 24 fi. 377, 5 fi.; 36. 378, 1 ff.; 16. 379, 3 ff.; 19 ff. 434, 36. Matthias de Ungaria, päpstl. Läufer 307, 48a. 313, 55». . Maulbronn (Mülbrün, Mulbrunn, Mulnbrunn), Abt Johannes 223, 33. 224, 5f. 226, 10£. 320, 311. 321, 10 ff. 323, 11 ff. — Gesandter d. Pfalzgrafen Ludwig auf d. Nürnberger RT Juli 1438: 323, 465. — Kloster 324, 45 ff. Megenberg, Konrad v. — Regensburger Domherr, * 1309, | 1374: 196, 50b. Megiddo (Magido) in Palästina 334, 12. Meidburg s. Magdeburg. Melbrüge, Claus, Ammeister zu Straßburg 278, 20 f. Melenheim, Johannes von —, Notar 109, 35. Melk, Benediktinerstift, an der Donau 398, 20 f. Mellingen im Aargau, Juden 263, 42a. Vgl. Moses. Menlin, Jude, in Weinsbergs Diensten 291, 58a. Menchin, Jude zu Erfurt 265, 41a. Mera, Petrus de —, päpstlicher Kubikular 320, 28. Mergentheim a. d. Tauber 419, 4. Merseburg, Bf. Johannes II. Bose 1431-1463, bezw. dessen Gesandte z. Frankfurter Tag 426, 5. Metz, Erzdiakon s. Hugonis. Meyer Cronenberger, J ude zu Frankfurt a. M. 266, 9. Micha, alttestamentlicher Prophet 344, 35. 393, 34. Miltenberg a. Main 287, 3. Minden, Diözese s. Pickart. Mömpelgard (Montbéliard) in Burgund 273, 24. Mórs (Morse) im Rheinland, w. v. Duisburg, Gf. Dietrich v. —, s. Kóln (Erzbischof). — Qf. Friedrich IV. v. — Bruder des Vorigen, 1417-1448: 227, 38 fi. 250, 16; 21 fi.; 46a f. — Gf. Heinrich v. —, dessen Bruder, s. Münster. Deutsche Reichstags-Alcten XIV 01 und Personen-Namen 481 — Gf. Walram (Walrabe, Wollerabe, Walraúb) v. — Bruder des Vorigen, Elekt v. Utrecht 1431-1456: 220, 7; 31a ft. 240, 25. 243, ] £. 246, 4 f. ; 17. 288, 60» f. 289, 1 £. 290, 53b. 292, 27; 52b. 406, 26; 57b. 426, 5. — Rat K. Albrechts 246, 6. Mohamed (Machimotus), Begründer des Islam 304, 35. — Sein Lehrer Kardinal Yergius 304, 35. Molsheim w. v. Straßburg, Tagungen Elsässischer Stände wegen der Armagnaken 272, 24 fi.; 28; 39; 45. 273, 9. Monchinger, Conrad, Herr 323, 18. Montbéliard s. Mómpelgard. Monte-Maurino, Johannes de —, Propst v. Lyon, maître des requêtes am Französischen Hof, Ge- sandter K. Karls zum Mainzer Kongreß 128, 12. 130, 43. 135, 43. 142, 47b. 144, 20. 160, 37. Montfort s. Pfannberg. — QGráfin v. —, Tochter d. Gfn. Ulrich (?) v. Helfen- stein, Nichte Konrads v. Weinsberg 295, 37b ff. Morle, Heinrich (Herricus) v. —, Domherr zu Mainz 116, 2. Moses, Erzvater d. Juden 438, 19 ff. Mosis 345, 46. 376, 4. 438. 21. — (Moysse) Rabbi v. Köln, Jude zu Frankfurt 261, 29b. 266, 8. — (Mosse), Jude zu Mellingen 263, 30. 284, 19. 295, 48b. — (Mosse), Jude zu Nordhausen 265, 24. Mühlhausen (Mülhüssen, Mulhaussen) in Thüringen 247, 42 ff. 261, 1; 28a ff. — Juden 237, 17. 261, 30a ff. Mülhausen im Oberelsaß, Reichsstadt 269, 17 ff. 272, 5ff. Vgl. Elsaß. München (Münchein, Munchingen) 264, 38a; 50a. — Juden 283, 47 f. 287, 24. Vgl. Abraham; Eberlein; Joseph; Seligman. Miinster im Gregorienthal im Elsaß, Reichsstadt 272, 5 fi. Vgl. Elsaß. Münster in Westfalen, Diözese s. Bracht. — Bf. Heinrich II., Gf. v. Měrs 1424-1450: 220, 47n. 242, 17. Münsterol (Munstrol), 5. v. Belfort 273, 24. 274, 29. Muyl, Goswin, Abt v. St. Simeon in Trier 316, 11 A. 396, 37. — Bücher N Naerden, Egbert v. —, Konzilsnotar 320, 21. Namslau (Namslaw) in Schlesien, ö. v. Breslau, Waffenstillstand zw. K. Albrecht u: Polen 213, 26. 247, 10; 53. 252, 351. Nassau (Nassawe), Grafen v. —, 228, 211. 289, 22. 290, 10. 294, 23 ff. — Gf. Johann IL v. — T 1480, Sohn Gf. Philipps II. 1429-1492: 250, 15; 21 ff.; 46af. — Gfn. Margarete, erwählte Ab- tissin des 11000 Jungfrauen-Klosters zu Kóln 147, 46b. 319, 41. Natalis s. Fribusco. Naumburg (Newmburg, Nuenburg), Diözese 8. Ol- muczer.
Strana 482
482 — Bf. Georg v. Haugwitz 1434-1464, Kanzler Hzg. Friedrichs v. Sachsen 418, 38. 426, 5. Navarra, König Johann II. 1425-1479, König von Aragon 1458-1479: 60, 38a. 68, 26. — Vertreter am Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 60, 32. 63, 25. 66, 32. 68, 2; 26. Vgl. Cuenza. Neipperg (Nyperg, Nipberg), bei Schwaigern im Kraichgau, Reinhart v. —, Unterlandvogt im Elsaß 224, 11. 230, 4. 273, 34. 277, 24. Vgl. Elsaß. Neideck (Nideck) in Franken ?, Simon v. —, 295, 22. Nenninger, der —, im Kreise Weinsbergs (?) 232, 38. Neszmely in Ungarn s. Langendorf. Neuenburg (Nuwenburg, Nuwenberg) im Breisgau, s.w. v. Freiburg 278, 19. 285, 17 f. 990, 30f. Neuenstadt (Nüwenstat) am Kocher (Kochen) 91, 44. 95, 28; 33. 96, 2. 287, 4. 294, 8. 407, 45. 409, 3. Neuhausen (Nuhusen) bei Worms, St. Cyriakus- pfründe 102, 45. Neuhaus im südl, Böhmen, Meinhart v. —, Haupt- mann K. Albrechts in Bóhmen 249, 42b. Neumarkt (Newenmarckt) in der Oberpfalz, s.ó. v. Nürnberg 233, 51b. — Pfalzgraf Johann s. Pfalzgrafen. Neunburg v. d. Wald in der Oberpfalz 424, 45a. Neuf) am Niederrhein, Stiftskirche St. Quirin 421, 29. Nicäa in Bithynien, nó. v. Brussa, erstes allgemeines Konzil 325: 53, 37. 55, 12 ff. 350, 33. 371, 41 ff. 382, 45. 389, 17. 393, 40. Nicodemus, ein Oberster der Juden 54, 51a. Niederlande, d. i. Reichsstànde am Niederrhein 249, 24. 288, 59b. Nikolaus, Frater s. Jaiquier. — s. Schneider. Ninive, Hauptstadt Assyriens 439, 14. Něrdlingen (Nordlingen), Reichsstadt 93, 55a. 144, 51». 251, 23 ff.; 34 ff. 252, 3. 259, 44b fi. 260, 1. 265, 32a. 269, 15. 271, 27 ff.; 32 ff. 272, 13; Dl» ff. 273, 51. 274, 55. 276, 27. Vgl. Schwaben (Städtebund). — Reichsmünze 220, 32 ». — Juden 240, 8. Nordhausen (Northussen, Norrhusen), Reichsstadt 261, 2. 265, 40b ff. — Propst s. Kalde. — Juden 237, 16. 289, 391. 265, 43» ft. Vgl. Abraham, Moses, WacuB. Norwegen (Norweye) 58, 33a. 138, 8. Novatianus, Rómischer Presbyter im 3. Jh., Gegen- papst gegen P. Cornelius 80, 27. 401, 34; 40. Niirnberg (Nurnberg, Niiremberg, Norimberg, Nuren- berga), Burggrafen s. Brandenburg. — Reichsstadt 8, 23. 13, 34 bis 14, 3. 15, 34. 23, 38. 59, 38a. 68, 30. 86, 24. 89, 32 ff.; 45 fi. 90, 3 fi.; 25 f.; 36 ff.; 43 ff. 01, 8 f.; 27; 53b. 92, 53a. 93, 22; 39b. 04, 1f; 28; 40a fl.; 474 ff. 98, 48». 99, 28; 32. 100, 26. 101, 20; 27; 39; 42, 102, 3; 14. 103, 27. 104, 2. 133, 21. 137, 22. 144, 39» ft. 184, 43a. 203, 20. 214, 15 ff. 215, 24; 26; 44a. 233, 51a fl. 234, 33n. 236, 4; 7 f.; 10; 27a; 31a; 43a. 239, 5; 35 f. 242, 19. 243, 27; 32, 244, 1. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 251, 27 ff.; 38 ff.; 50a ff. 253, 26 ff.; 45a ff. 256, 8; 18; 41. 260, 24; 50a. 262, 46. 263, 3; 23. 264, 13; 37a. 265, 7. 270, 3 ff.; 8 ff.; 40 ff. ; 46 m. 271, 18. 273, 42. 274, 9 ff. ; 38; 51 fi. 275, 38. 276, 25. 277, 7 fi.; 16. 279, 16; 18. 280, 8. 285, 8. 286, 19 ff. 287, 28; 33; 39b; 47». 288, 12; 60a. 289, 12. 291, 31; 37; 57b. 292, 1; 32a; 37a. 294, 7; 19; 23. 306, 47a. 323, 30. 340, 18. 341, 35. 395, 20. 411, 43a. 412, 46b. 415, l7a ff.; 20a fl.; 48a ff. ; 15b ft. 416,8. 424, 44a ff. ; 43» ff. 427, 45a. Als oppidum Nurmbergense in püpstl. Schriftstücken bezeich- net 99, 8. 100, 1. 104, 15. Rat 214, 37. 239, 27, 279, 20 ft. 395, 22. 412, 42. 424, 18. Ratsherren s. Holzschuher, Vórchtel, Volekamer. — Proku- rator u. Syndikus s. Marquardi. — Stadtschreiber s. Truchsef. — Beobachter am Mainzer Kongreß Marz u. April 1439 s. Vórchtel. — Desgl. am Frankfurter Tag Nov. 1439 s. TruchseB (Ulrich). — Gesandtschaft zam Armagnakentag in Mainz 29. Juni 1439 (nicht ausgeführt) 270, 11. 276, 25. 271, 7 €. — Hauptmann s. Augsburg, Fridwerz- hofer. — Fufknechte u. Reiter 274, 11; 52. — Boten (reitender Knecht) 251, 47b; 50b. 253, 50a. 287, 27. 411, 40a. 424, 44b; 47b. — In städt. Diensten s, Kriczelmer, Plintheimer, Steinkircher. — Nürnberger s. Derrer, Kramer, Paumgartner, Sigwin, Steinberger. — Stadtsteuer 216, 4. 217, 30. — Bund mit Windsheim u. Weißenburg 271, 48. — Juden 237, 17. 239, 27f.; 38. 256, 7; 37 fi. 265, 34u. 288, 53. 295, 24. — Judensteuer 236, 46 £. 238, 29; 46» f. — RT v. Juli 1438: 23, 39. 58, 37» f. 191, 12. 238; 16 f.; 24. 241, 1. 258, 43; 48b. 323, 44». 384, 14; 40. — Desgl. v. Okt. 1438: 6, 18. 7, 25. 8, 14. 11, 5. 15, 54b. 20, 6. 31, 39. 58, 52». 59, 30a. 87, 23 f. 100, 2; 20. 103, 12; 30; 43. 133, 30 ff. 149, 28. 148, 31. 154, 1; 16; 32a; 40a. 157, 14 ft, 169, 25, 184, 44a; 30b. 191, 12. 214, 10f. 241, 1. 258, 43; 480 f. 287, 15. 357, 42. 384, 17; 40 f. — Judentag Febr. 1439: 214, 29 ff. ; 38. 215, 30 f. 216, 31. 258, 43; 50b. 284, 12; 44b. 285, 1 fi. 287, 15f.; 23 ff.; 45a; 36h f. 288, 5 fi. 294, 15 f. — Desgl. Juli u. August 1439: 216, 21 ff. 223, 21. 225, 18. 236, 30a f. 237, 13 ff. 239, 35 ft. 257, 45 bis 261, 15 p. 262, 36 bis 266, 47a. 283, 50. 286, 16 ff. 291, 21 ff.; 26 ff. 295, 51. — Tag zw. Vertretern K. Albrechts u. d. Hzgn. v. Luxemburg April 1439: 220, 40b. 221, 44a. — Tag zum Deutschordensstreit 2, Febr, 1440, vom Baseler Konzil angesetzt 421, 1 f.; 47a ff. — Fürsten, Herren u. Stüdte um Nürnberg 277, 12. — Unruhen in der Nachbarschaft 277, 10. Nuhus, Conrad, Ratsherr zu Frankfurt 2776, 522; 48b. O Oberehnheim (Eenheim) i. E., Reichsstadt 250, 18; 21 fi. ; 39. 260, 11. 269, 17. 272, 4 ft. Vgl. Elsa. Obernzell (Czell) a. d. Donau só. v. Passau 92, 18. Oberpfalz s. Pfalzgrafen. Ocker, schiffbarer Nebenflu der Aller 280, 18.
482 — Bf. Georg v. Haugwitz 1434-1464, Kanzler Hzg. Friedrichs v. Sachsen 418, 38. 426, 5. Navarra, König Johann II. 1425-1479, König von Aragon 1458-1479: 60, 38a. 68, 26. — Vertreter am Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 60, 32. 63, 25. 66, 32. 68, 2; 26. Vgl. Cuenza. Neipperg (Nyperg, Nipberg), bei Schwaigern im Kraichgau, Reinhart v. —, Unterlandvogt im Elsaß 224, 11. 230, 4. 273, 34. 277, 24. Vgl. Elsaß. Neideck (Nideck) in Franken ?, Simon v. —, 295, 22. Nenninger, der —, im Kreise Weinsbergs (?) 232, 38. Neszmely in Ungarn s. Langendorf. Neuenburg (Nuwenburg, Nuwenberg) im Breisgau, s.w. v. Freiburg 278, 19. 285, 17 f. 990, 30f. Neuenstadt (Nüwenstat) am Kocher (Kochen) 91, 44. 95, 28; 33. 96, 2. 287, 4. 294, 8. 407, 45. 409, 3. Neuhausen (Nuhusen) bei Worms, St. Cyriakus- pfründe 102, 45. Neuhaus im südl, Böhmen, Meinhart v. —, Haupt- mann K. Albrechts in Bóhmen 249, 42b. Neumarkt (Newenmarckt) in der Oberpfalz, s.ó. v. Nürnberg 233, 51b. — Pfalzgraf Johann s. Pfalzgrafen. Neunburg v. d. Wald in der Oberpfalz 424, 45a. Neuf) am Niederrhein, Stiftskirche St. Quirin 421, 29. Nicäa in Bithynien, nó. v. Brussa, erstes allgemeines Konzil 325: 53, 37. 55, 12 ff. 350, 33. 371, 41 ff. 382, 45. 389, 17. 393, 40. Nicodemus, ein Oberster der Juden 54, 51a. Niederlande, d. i. Reichsstànde am Niederrhein 249, 24. 288, 59b. Nikolaus, Frater s. Jaiquier. — s. Schneider. Ninive, Hauptstadt Assyriens 439, 14. Něrdlingen (Nordlingen), Reichsstadt 93, 55a. 144, 51». 251, 23 ff.; 34 ff. 252, 3. 259, 44b fi. 260, 1. 265, 32a. 269, 15. 271, 27 ff.; 32 ff. 272, 13; Dl» ff. 273, 51. 274, 55. 276, 27. Vgl. Schwaben (Städtebund). — Reichsmünze 220, 32 ». — Juden 240, 8. Nordhausen (Northussen, Norrhusen), Reichsstadt 261, 2. 265, 40b ff. — Propst s. Kalde. — Juden 237, 16. 289, 391. 265, 43» ft. Vgl. Abraham, Moses, WacuB. Norwegen (Norweye) 58, 33a. 138, 8. Novatianus, Rómischer Presbyter im 3. Jh., Gegen- papst gegen P. Cornelius 80, 27. 401, 34; 40. Niirnberg (Nurnberg, Niiremberg, Norimberg, Nuren- berga), Burggrafen s. Brandenburg. — Reichsstadt 8, 23. 13, 34 bis 14, 3. 15, 34. 23, 38. 59, 38a. 68, 30. 86, 24. 89, 32 ff.; 45 fi. 90, 3 fi.; 25 f.; 36 ff.; 43 ff. 01, 8 f.; 27; 53b. 92, 53a. 93, 22; 39b. 04, 1f; 28; 40a fl.; 474 ff. 98, 48». 99, 28; 32. 100, 26. 101, 20; 27; 39; 42, 102, 3; 14. 103, 27. 104, 2. 133, 21. 137, 22. 144, 39» ft. 184, 43a. 203, 20. 214, 15 ff. 215, 24; 26; 44a. 233, 51a fl. 234, 33n. 236, 4; 7 f.; 10; 27a; 31a; 43a. 239, 5; 35 f. 242, 19. 243, 27; 32, 244, 1. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 251, 27 ff.; 38 ff.; 50a ff. 253, 26 ff.; 45a ff. 256, 8; 18; 41. 260, 24; 50a. 262, 46. 263, 3; 23. 264, 13; 37a. 265, 7. 270, 3 ff.; 8 ff.; 40 ff. ; 46 m. 271, 18. 273, 42. 274, 9 ff. ; 38; 51 fi. 275, 38. 276, 25. 277, 7 fi.; 16. 279, 16; 18. 280, 8. 285, 8. 286, 19 ff. 287, 28; 33; 39b; 47». 288, 12; 60a. 289, 12. 291, 31; 37; 57b. 292, 1; 32a; 37a. 294, 7; 19; 23. 306, 47a. 323, 30. 340, 18. 341, 35. 395, 20. 411, 43a. 412, 46b. 415, l7a ff.; 20a fl.; 48a ff. ; 15b ft. 416,8. 424, 44a ff. ; 43» ff. 427, 45a. Als oppidum Nurmbergense in püpstl. Schriftstücken bezeich- net 99, 8. 100, 1. 104, 15. Rat 214, 37. 239, 27, 279, 20 ft. 395, 22. 412, 42. 424, 18. Ratsherren s. Holzschuher, Vórchtel, Volekamer. — Proku- rator u. Syndikus s. Marquardi. — Stadtschreiber s. Truchsef. — Beobachter am Mainzer Kongreß Marz u. April 1439 s. Vórchtel. — Desgl. am Frankfurter Tag Nov. 1439 s. TruchseB (Ulrich). — Gesandtschaft zam Armagnakentag in Mainz 29. Juni 1439 (nicht ausgeführt) 270, 11. 276, 25. 271, 7 €. — Hauptmann s. Augsburg, Fridwerz- hofer. — Fufknechte u. Reiter 274, 11; 52. — Boten (reitender Knecht) 251, 47b; 50b. 253, 50a. 287, 27. 411, 40a. 424, 44b; 47b. — In städt. Diensten s, Kriczelmer, Plintheimer, Steinkircher. — Nürnberger s. Derrer, Kramer, Paumgartner, Sigwin, Steinberger. — Stadtsteuer 216, 4. 217, 30. — Bund mit Windsheim u. Weißenburg 271, 48. — Juden 237, 17. 239, 27f.; 38. 256, 7; 37 fi. 265, 34u. 288, 53. 295, 24. — Judensteuer 236, 46 £. 238, 29; 46» f. — RT v. Juli 1438: 23, 39. 58, 37» f. 191, 12. 238; 16 f.; 24. 241, 1. 258, 43; 48b. 323, 44». 384, 14; 40. — Desgl. v. Okt. 1438: 6, 18. 7, 25. 8, 14. 11, 5. 15, 54b. 20, 6. 31, 39. 58, 52». 59, 30a. 87, 23 f. 100, 2; 20. 103, 12; 30; 43. 133, 30 ff. 149, 28. 148, 31. 154, 1; 16; 32a; 40a. 157, 14 ft, 169, 25, 184, 44a; 30b. 191, 12. 214, 10f. 241, 1. 258, 43; 480 f. 287, 15. 357, 42. 384, 17; 40 f. — Judentag Febr. 1439: 214, 29 ff. ; 38. 215, 30 f. 216, 31. 258, 43; 50b. 284, 12; 44b. 285, 1 fi. 287, 15f.; 23 ff.; 45a; 36h f. 288, 5 fi. 294, 15 f. — Desgl. Juli u. August 1439: 216, 21 ff. 223, 21. 225, 18. 236, 30a f. 237, 13 ff. 239, 35 ft. 257, 45 bis 261, 15 p. 262, 36 bis 266, 47a. 283, 50. 286, 16 ff. 291, 21 ff.; 26 ff. 295, 51. — Tag zw. Vertretern K. Albrechts u. d. Hzgn. v. Luxemburg April 1439: 220, 40b. 221, 44a. — Tag zum Deutschordensstreit 2, Febr, 1440, vom Baseler Konzil angesetzt 421, 1 f.; 47a ff. — Fürsten, Herren u. Stüdte um Nürnberg 277, 12. — Unruhen in der Nachbarschaft 277, 10. Nuhus, Conrad, Ratsherr zu Frankfurt 2776, 522; 48b. O Oberehnheim (Eenheim) i. E., Reichsstadt 250, 18; 21 fi. ; 39. 260, 11. 269, 17. 272, 4 ft. Vgl. Elsa. Obernzell (Czell) a. d. Donau só. v. Passau 92, 18. Oberpfalz s. Pfalzgrafen. Ocker, schiffbarer Nebenflu der Aller 280, 18.
Strana 483
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Oesel in der Ostsee, Bischof v. — s. Krevel. Österreich (Ostenrich), Fürstentum, Land 88, 49a; 45b. 220, 21f. 221, 4. 226, 28. 239, 14 f. 398, 18. — Statthalter K. Albrechts 236, 44» f. Zusätze 171, 31. — Oberstschenk s. Pottendorf — Hub- | . meister s. Eizinger. — Juden 216, 31. __ Fürsten, Herzöge (Haus Österreich) 58, 25a. +93, 55b. 232, 27. 244, 28. 245, 5. 246, 16. 292, 24. Vgl. Habsburg. Óttingen (Otingen) an der Wornitz nó. v. Nórd- lingen, Graf Ludwig XIL, der Alte (1378-1440) 216, 4. 217, 31. 260, 2; 32a. — Juden 260, 35a. — Gf, Johann (Hans) L, Neffe des Vorigen, in Wallerstein 1429-1449: 24, 42. 260, 34a. — G£. Ulrich, Bruder des Vorigen, in Flochberg 1429-1477: 260, 34a. Ofen (Buda) in Ungarn 144, 42b. 172, 37. 174, 10; 16. 180, 13; 39. 181, 35b. 206, 21. 207, 11. 208,6. 211, 16. 216, 38. 221, 27; 32. 222, 18 £; 47 u. 223, 14. 231, 12 ff.; 33. 234, 1: 235, 42a. 243, 36. 249, 15. 252, 43 £. ; 47. 253, 17; 24. 262, 34. Offenburg (Offemburg, Offinborg), Henmann (Han- mann, Joannes) v. —, in Basel, Ritter, | 1458: 244, 16 ff. 245, 11; 12ff.; 49a. 246, 18; 44a. 292, 16 ff.; 21 f.; 26; 38b ff. 406, 922. 413, 41. — Teilnehmer an der Kaiserkrónung Sigmunds 176, 43a. — In Mainz Mirz 1439: 142, 34b f. Zusützo 279, 23. — Unterhàndler Konrads v. Weinsberg u. Gesandter des Baseler Konzils am Hof K. Albreohts Mai bis August 1439: 174, 19 ft. 176, 32; 47a £f. 177, 1. 217, 35 ff. 221, 1rf; 36; 4v. 222, 4 ff. 223, 14. 231, 4 ff. 234, 19. 236, 9f; 375. 237, 3; 36a; 30v. 241, 40; 50a. 242, 93 ff. 243, 47a; 42v. 281, 45. 282, 54». 292, 1 fi; 36a ff. 301, 34. — Unterhándler Weinsbergs mit Bf. Heinrich v. Konstanz 281, 56a. — Desgl. mit Zürich u. Schwyz 289, 9. — Agent d. Baseler Konzils auf,dem Frankfurter Tag Nov. 1439: 397, 5. 414, 10. 417, 2f. 423, 1. — Familie 243, 4. — Boten 222, 10. 231, 10. 234, 10; 17. 246, 46n, 292, 241. Okzident 57, 16 ff. Oldenburg, Gf. Dietrich v. —, 1423-1440: 220, 48a. Olmiitz i. Mähren, Diözese s. Widenroc. Olmuczer (Ulmucz), Kleriker d. Naumburger Di- ózese, Notar, 109, 17; 24; 40. Olterswiller (lies Otterswiller) s. Ottersweier. Oppenheim (Oppenhain) am Rhein, s. v. Mainz 260, 13. 267, 46v. 280, 9. 293, 28; 58a. — Burgleute u. Stadt 293, 11; 54a. — Juden 267, 48». — Armagnakentag der mittelrhein. Städte 31. Mai 1439: 275, 15. Orient 18, 23. 22, 32. 57, 16. 307, 3. Orlandus s. Cortimo. Orléans an der Loire (Aurelianae) 278, 4. Orseln, Werner v. —, 8. Deutschorden. Orsini (Ursinis), Jordanus de —, Kard.-Bf. v. Sabina 1431-1439: 57, 45a. . Ortenburg, Grafschaft in Kärnten s. Cilli. Osmanen s. Türken. 483 Ottersweier (Otterswiller) in Baden, n. v. Offen- burg 285, 22. | Ovidius Naso, Publius, Rómischer Dichter 9, 7. P vgl. B Paderborn (Phadelbrün) in Westfalen, Bistum, Di- ózese 243, 18. 278, 44. 279, 4. Vgl. Butenweg, Ebbracht. — Stadt 279, 4. Padua, Bischof Petrus Donato 1428-1447, päpstl. Präsident am Baseler Konzil im Jahre 1434: 44, 6. 46, 12; 34 ff. 378, 31. — Franziseus de —, päpstl. Kubikular 313, 54b. 427, 34b. — Abt Ludwig v. St. Justina in — päpstl. Prä- sident am Bas. Konzil 1433/1434: 378, 31. — Rolandus de Cortimo de — s. Cortimo. Palavicinus, B., de curia, pàpstl. Kanzleibeamter 158, 8. Palermo, Erzbischof Nikolaus Tudeschi 1435-1445 (Panormitanıfs), seit 1440 Kard. - Priester, Ge- sandter d. Kgs. v. Aragon zum Baseler Konzil 25, 12. 31, 14. 69, 35 ff. 70, 14; 22 ff. 71, 35a. 72, 38 £.; 40. 73, 3; 12. 86, 38 ff. 87, 33 fl. 159, 48a. 160, 6; 15; 51a. 161, 1; 29 ff. ; 40a. 1066, 16 fi. ; 52a ft. 168, 9. 183, 13; 36b. 184, 53a ff. 185, 1 f. 186, 5 ff. 199, 25a. 362, 30; 39. 363, 2. 364, 23. Palmstorffer, Johann, Ratsherr zu Frankfurt 414, 21. Pansar (Passart) Johannes, Dr. theol, Prior der Regularkanoniker zu Utrecht, Gesandter d. Base- ler Konzils zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 98, 28. 142, 45a. 280, 19. Pappenheim (Bappenhain, Bappenheim), nw. v. Eichstätt, Haupt (Houbt, Heupt) IL v. — 1409 bis 1439, Erbmarschall 59, 37a. 214, 31. 220, 9 ff. 248, 41. 251, 23 f. 263, 43a. 268, 38» ff. 288, 11. — Erben 238, 28. — Söhne: Heinrich I., 1439 bis 1482: 251, 23 f. — Konrad IL, 1439: 239, 10. 258, 2. Paris, Bistum 164, 2. — Universität, Vertreter am Baseler Konzil s. Pul- chripatris, Sabrevoys. — Wilhem v. —, Kirchenrechtler, nicht näher zu bestimmen 436, 2. Parma in Oberitalien, Bf. Delphinus Angeli de Per- gula 1425-1463: 70, 5. Passau (Passouw, Bassauwe), Diózese 110, 6. 132, 37. — Bf. Leonhard (Linhart) v. Laiming 1424-1451, Rat K. Albrechts 222, 1 £. 223, 2f. 231, 36 ff. 288, 40b. — Gesandter K. Albrechts zu Papst Eugen 1438: 156, 29; 35; 50a. — Desgl zum Nürnberger RTT Okt. u. Nov. 1438: 59, 3ba ff. — Desgl zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 6, 8; 20 ff. 15, 42. 58, 6. 59, 38b ff. 60, 8 fi. 66, 12; 28. 68, 36. 69, 4; 8. 75, 12. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 91, 46. 92, 16; 32, 93, 9; 11; 33; 41a ff. 94, 3; 6; 42a. 95, 18 ff. 96, 39. 108, 25. 110, 3; 53v. 127, 48b. 128, 7. 130, 37, 135, 36. 141, 34 fi. 142, 7; 44v.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Oesel in der Ostsee, Bischof v. — s. Krevel. Österreich (Ostenrich), Fürstentum, Land 88, 49a; 45b. 220, 21f. 221, 4. 226, 28. 239, 14 f. 398, 18. — Statthalter K. Albrechts 236, 44» f. Zusätze 171, 31. — Oberstschenk s. Pottendorf — Hub- | . meister s. Eizinger. — Juden 216, 31. __ Fürsten, Herzöge (Haus Österreich) 58, 25a. +93, 55b. 232, 27. 244, 28. 245, 5. 246, 16. 292, 24. Vgl. Habsburg. Óttingen (Otingen) an der Wornitz nó. v. Nórd- lingen, Graf Ludwig XIL, der Alte (1378-1440) 216, 4. 217, 31. 260, 2; 32a. — Juden 260, 35a. — Gf, Johann (Hans) L, Neffe des Vorigen, in Wallerstein 1429-1449: 24, 42. 260, 34a. — G£. Ulrich, Bruder des Vorigen, in Flochberg 1429-1477: 260, 34a. Ofen (Buda) in Ungarn 144, 42b. 172, 37. 174, 10; 16. 180, 13; 39. 181, 35b. 206, 21. 207, 11. 208,6. 211, 16. 216, 38. 221, 27; 32. 222, 18 £; 47 u. 223, 14. 231, 12 ff.; 33. 234, 1: 235, 42a. 243, 36. 249, 15. 252, 43 £. ; 47. 253, 17; 24. 262, 34. Offenburg (Offemburg, Offinborg), Henmann (Han- mann, Joannes) v. —, in Basel, Ritter, | 1458: 244, 16 ff. 245, 11; 12ff.; 49a. 246, 18; 44a. 292, 16 ff.; 21 f.; 26; 38b ff. 406, 922. 413, 41. — Teilnehmer an der Kaiserkrónung Sigmunds 176, 43a. — In Mainz Mirz 1439: 142, 34b f. Zusützo 279, 23. — Unterhàndler Konrads v. Weinsberg u. Gesandter des Baseler Konzils am Hof K. Albreohts Mai bis August 1439: 174, 19 ft. 176, 32; 47a £f. 177, 1. 217, 35 ff. 221, 1rf; 36; 4v. 222, 4 ff. 223, 14. 231, 4 ff. 234, 19. 236, 9f; 375. 237, 3; 36a; 30v. 241, 40; 50a. 242, 93 ff. 243, 47a; 42v. 281, 45. 282, 54». 292, 1 fi; 36a ff. 301, 34. — Unterhándler Weinsbergs mit Bf. Heinrich v. Konstanz 281, 56a. — Desgl. mit Zürich u. Schwyz 289, 9. — Agent d. Baseler Konzils auf,dem Frankfurter Tag Nov. 1439: 397, 5. 414, 10. 417, 2f. 423, 1. — Familie 243, 4. — Boten 222, 10. 231, 10. 234, 10; 17. 246, 46n, 292, 241. Okzident 57, 16 ff. Oldenburg, Gf. Dietrich v. —, 1423-1440: 220, 48a. Olmiitz i. Mähren, Diözese s. Widenroc. Olmuczer (Ulmucz), Kleriker d. Naumburger Di- ózese, Notar, 109, 17; 24; 40. Olterswiller (lies Otterswiller) s. Ottersweier. Oppenheim (Oppenhain) am Rhein, s. v. Mainz 260, 13. 267, 46v. 280, 9. 293, 28; 58a. — Burgleute u. Stadt 293, 11; 54a. — Juden 267, 48». — Armagnakentag der mittelrhein. Städte 31. Mai 1439: 275, 15. Orient 18, 23. 22, 32. 57, 16. 307, 3. Orlandus s. Cortimo. Orléans an der Loire (Aurelianae) 278, 4. Orseln, Werner v. —, 8. Deutschorden. Orsini (Ursinis), Jordanus de —, Kard.-Bf. v. Sabina 1431-1439: 57, 45a. . Ortenburg, Grafschaft in Kärnten s. Cilli. Osmanen s. Türken. 483 Ottersweier (Otterswiller) in Baden, n. v. Offen- burg 285, 22. | Ovidius Naso, Publius, Rómischer Dichter 9, 7. P vgl. B Paderborn (Phadelbrün) in Westfalen, Bistum, Di- ózese 243, 18. 278, 44. 279, 4. Vgl. Butenweg, Ebbracht. — Stadt 279, 4. Padua, Bischof Petrus Donato 1428-1447, päpstl. Präsident am Baseler Konzil im Jahre 1434: 44, 6. 46, 12; 34 ff. 378, 31. — Franziseus de —, päpstl. Kubikular 313, 54b. 427, 34b. — Abt Ludwig v. St. Justina in — päpstl. Prä- sident am Bas. Konzil 1433/1434: 378, 31. — Rolandus de Cortimo de — s. Cortimo. Palavicinus, B., de curia, pàpstl. Kanzleibeamter 158, 8. Palermo, Erzbischof Nikolaus Tudeschi 1435-1445 (Panormitanıfs), seit 1440 Kard. - Priester, Ge- sandter d. Kgs. v. Aragon zum Baseler Konzil 25, 12. 31, 14. 69, 35 ff. 70, 14; 22 ff. 71, 35a. 72, 38 £.; 40. 73, 3; 12. 86, 38 ff. 87, 33 fl. 159, 48a. 160, 6; 15; 51a. 161, 1; 29 ff. ; 40a. 1066, 16 fi. ; 52a ft. 168, 9. 183, 13; 36b. 184, 53a ff. 185, 1 f. 186, 5 ff. 199, 25a. 362, 30; 39. 363, 2. 364, 23. Palmstorffer, Johann, Ratsherr zu Frankfurt 414, 21. Pansar (Passart) Johannes, Dr. theol, Prior der Regularkanoniker zu Utrecht, Gesandter d. Base- ler Konzils zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 98, 28. 142, 45a. 280, 19. Pappenheim (Bappenhain, Bappenheim), nw. v. Eichstätt, Haupt (Houbt, Heupt) IL v. — 1409 bis 1439, Erbmarschall 59, 37a. 214, 31. 220, 9 ff. 248, 41. 251, 23 f. 263, 43a. 268, 38» ff. 288, 11. — Erben 238, 28. — Söhne: Heinrich I., 1439 bis 1482: 251, 23 f. — Konrad IL, 1439: 239, 10. 258, 2. Paris, Bistum 164, 2. — Universität, Vertreter am Baseler Konzil s. Pul- chripatris, Sabrevoys. — Wilhem v. —, Kirchenrechtler, nicht näher zu bestimmen 436, 2. Parma in Oberitalien, Bf. Delphinus Angeli de Per- gula 1425-1463: 70, 5. Passau (Passouw, Bassauwe), Diózese 110, 6. 132, 37. — Bf. Leonhard (Linhart) v. Laiming 1424-1451, Rat K. Albrechts 222, 1 £. 223, 2f. 231, 36 ff. 288, 40b. — Gesandter K. Albrechts zu Papst Eugen 1438: 156, 29; 35; 50a. — Desgl zum Nürnberger RTT Okt. u. Nov. 1438: 59, 3ba ff. — Desgl zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 6, 8; 20 ff. 15, 42. 58, 6. 59, 38b ff. 60, 8 fi. 66, 12; 28. 68, 36. 69, 4; 8. 75, 12. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 91, 46. 92, 16; 32, 93, 9; 11; 33; 41a ff. 94, 3; 6; 42a. 95, 18 ff. 96, 39. 108, 25. 110, 3; 53v. 127, 48b. 128, 7. 130, 37, 135, 36. 141, 34 fi. 142, 7; 44v.
Strana 484
484 Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 144, 16. 149, 17. 150, 20. 153, 23. 155, 7 ft.; 48a. 180, 2; 31. 218, 7 fl.; 16 £.; 22. 279, 2 fi. 287, 34. 288, 40». 413, 24; 33. Zusätze 131, 30. — Desgl. zum Frankfurter Tag 412, 32. 414, 42u. 424, 17 £.; 52b f. — Notar s. Gensterndorfler. Paulus, Apostel 38, 44s. 51, 15; 24; 26. 169, 8. 182, 10. 349, 28 fi. 351, 24. 352, 39. 361, 20. 378, 14. 439, 21 ff. — Brief(e) a. die Corinther 333, 6. 377, 41. 383, 31. 387, 42. 438, 9. — Desgl. a. die Epheser 350, 10. — Desgl. a. die Galater 45, 9. 349, 27 fi. 353, 1 f. 365, 28. 369, 29. 439, 3; 35 ff, — Desgl. a. diePhilipper 51, 25. — Desgl. a. die Rómer 375, 14; 19 fr. 379, 30. 385, 29 ff. 389, 11. — Desgl. a. die Thessalonicher 377, 9f. — Desgl. an Timotheus 378, 6. Paumgartner (Bamgartner) Koniad d. Alte, aus Nürnberg 256, 44. 256, 6; 20 ft. 288, 14 f.; 21 f; 29; 39b. Pavia, Konzil (nach Siena verlegt) 1423: 348, 36 f. Pelagius (Pelayo), Alvarus, Spanischer Kirchen- schriftsteller, T 1352: 196, 45b; 48». Perauwe, die von —, Glüubigerin K's. v. Weins- berg (?) 242, 32. Perching s. Berching. Peter, Propst s. Fries. Petrus, Apostel 38, 45a. 332, 9. 349, 28. 351, 24. 353, 2. 355, 22. 377, 38 fi. 378, 14, 439, 18; 25 ff. — Briefe 332, 9 ff. 351, 14. Pfaffenhofen in Oberbayern, n. v. München 264, 48», — Pfleger s. Sedlitz. — Juden 288, 48. Vgl. Eber- lein. Pfalzgrafen bei Rhein 236, 27». 238, 34. 242, 18. 277, 30. — Oberpfalz 221, 6. 228, 25. — Land- schreiber 228, 27. — K. Ruprecht 1400-1410: 241, 23. — Kf. Ludwig IV., Sohn Kf. Ludwigs IIT., Hzg. i. Baiern, Erztruchse8 1436-1449: 71, 26. 88, 23. 128, 23. 131, 11. 136, 7. 155, 4; 8. 221, 5. 236, 29» ff. 276, 47. 323, 22. 330, 52. 331, 4. 418, 29. 419, 21.; 19. — Vormund s, Otto I. v. Mosbach. — Ráte 228, 23 ff.; 43. 293, 52a. 323, 21 ff. — Ge- sandter zum Nürnberger RT. v. Juli 1438 s. Maul- bronn. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 92, 42. 114, 36. 132, 6 ff. 144, 19. Vgl. Kirchheim, Lohe, Schónberg, Stein (Otto), Worms. — Desgl. zum Baseler Konzil Mai 1439 s. Wachen- heim. — Desgl. zum Armagnakentag zu Speier Juni 1439: 223, 32. 224, 1. 225, 36 ff. 290, 7. 294, 32. — Desgl. zum Mainzer Kurfürstentag August 1439: 331, 35 ff. 338, 44». 341, 8 f.; 47. — Abt in seinem Gebiet 291, 24. (Vgl. Maulbronn?) — Habsburg-Pfálzischer Eheplan 221, 5 ff. 236,524 ff, — Otto I. v. Mosbach, Sohn K. Ruprechts, 1410 bis 1461, Hzg. i. Baiern, Vormund d. Kfn. Lud- wigs IV.: 128, 22. 131, 11. 136, 6. 223, 31. 294, 1. 225, 35ft. 226, 3. 228, 18 fi.; 43. 929, 51a. 235, 29 ft. 251, 33. 253, 46». 261, 7. 267, 34. 272, 45. 273, 10; 34 ff, 274, 18. 275, 11; 21; 27 ff. 276, 19; 50». 277, 4; 20 ff. 286, 7. 200, 7 Æ. 291, 24. 292, 14; 59a. 293, 4; 9; 51a. 294, 32, 323, 21 ff. 331, 3 ff. 394, 52. 408, 34 ff. 418, 29. 419, 18. 424, 39b. — Růte 274, 34. — Amtleute 235, 36. — Juden 293, 9; 28; 51 a; 58b. — Geleite 235, 37. — Stephan v. Simmern-Zweibrücken, d. Altere, Hzg. i. Baiern, Sohn K. Ruprechts 1410-1459, 88, 25. 233, 31; 40. 225, 34 ff. 228, 21. 236, 53». 250, 13; 21 ff.; 45a. 260, 13. 267, 36; 42b. 289, 21. 290, 9. 293, 9. — Juden 267, 23 ff.; 43» f. 293, 9; 28; 49a; 58b. — Friedrich, Hzg. i. Baiern, Gf. v. Sponheim, Sohn des Vorigen 1453—1480: 107, 43a (irrtümlich für Kf. Ludwig). 223, 31. 225, 35 ff. 289, 21. 290, 10. 294, 39 f. — Stephan d. Jüngere, Hzg. i. Baiern (hier liegt wohl Verwechslung mit Friedrich vor) 236, 53b. — Johann (Hans) zu Neumarkt, Hzg. i. Baiern, Sohn K. Ruprechts 1410-1443: 238, 26. 243, 26. 260, 23; 43a. 424, 38b; 44b. — Juden 238, 27. 260, 44a ff. — Christoph zu Neumarkt, Hzg. i. Baiern, Sohn des Vorigen 1443-1448: 238, 27. 260, 45a. — Juden 260, 45a ff. Pfannberg i. d. Steiermark, n. v. Graz, Gf. Wilhelm v. —, im Dienst K. Albrechts 231, 34 f. Pforzheim in Baden 274, 3; 11. , Philippsburg s. Udenheim. Philippus, Apostel 51, 50a. Pickart, Theodericus, Kleriker der Diózese Minden 114, 16. Piccinino (Piczinini), Nikolaus, GroDkapitàn des Herzogs v. Mailand 163, 18. Piemont (Pedemontes), Nikolaus, Herold d. Hzg. v. Savoyen 82, 22; 51a. Pisa, Konzil 1409: 369, 44. Pivani, Johannes, Kanzleibeamter des Baseler Kon- zils 177, 6. 183, 44a. 194, 36. 320, 15. . Plencklin (Blenklin, Hans (Henslin, Bote K. Albrechts 287, 20; 53a. 294, 14. Plintheimer, Hans, im Dienst Nürnbergs 233, 45b. Ploverii, Stefanus, Dr. decr, Archidiakon von Embrun 82, 2. Polen (Polon, Polan, Pollant, Bolland), Land u, Leute 24, 44, 56, 24. 91, 29. 174, 15. 213, 94 ft. 215, 16 ff. 216, 39 f.; 41. 217, 3; 19. 222, 23. 224, 44». 228, 28. 231, 26. 233, 17. 235, 6. 246, 19 bis 255, 86 p. 281, 54b. 290, 33b. 407, 34. Vgl. Brzesc. — K. Wladislaus IIL, Groffürst v. Litauen, Erb- first v. RuBland, Kónig v. Polen 1434-1444, K. v. Ungarn 1440-1444: 138, 8. 157, 12 ff. 158, 28 ff. 179, 14. 213, 26. 221, 38. 225, 11; 25. 228, 28. 233, 25. 244, 4. 246, 4b». 247, 5 fi. 248, 53a. 252, 39. 253, 9; 12. 281, 37f.; 55». 282, 2. 405, 32. 426, 27 ft. Zusätze 171, 3 — Gesandte 58, 32a. 157, 15. — Union mit Litauen s. Grodno. — Prinz Kasimir (Kazimir), Bruder des Vorigen, geb. 1427, seit 1440 GroDfürst v. Litauen, K. v. Polen 1445-1492, von der Bóhmischen Minderheit zum K. v. Böhmen gewählt 1438: 252, 39. 253, 9. Pollicianus, A., päpstl. Kanzleibeamter 306, 4.
484 Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 144, 16. 149, 17. 150, 20. 153, 23. 155, 7 ft.; 48a. 180, 2; 31. 218, 7 fl.; 16 £.; 22. 279, 2 fi. 287, 34. 288, 40». 413, 24; 33. Zusätze 131, 30. — Desgl. zum Frankfurter Tag 412, 32. 414, 42u. 424, 17 £.; 52b f. — Notar s. Gensterndorfler. Paulus, Apostel 38, 44s. 51, 15; 24; 26. 169, 8. 182, 10. 349, 28 fi. 351, 24. 352, 39. 361, 20. 378, 14. 439, 21 ff. — Brief(e) a. die Corinther 333, 6. 377, 41. 383, 31. 387, 42. 438, 9. — Desgl. a. die Epheser 350, 10. — Desgl. a. die Galater 45, 9. 349, 27 fi. 353, 1 f. 365, 28. 369, 29. 439, 3; 35 ff, — Desgl. a. diePhilipper 51, 25. — Desgl. a. die Rómer 375, 14; 19 fr. 379, 30. 385, 29 ff. 389, 11. — Desgl. a. die Thessalonicher 377, 9f. — Desgl. an Timotheus 378, 6. Paumgartner (Bamgartner) Koniad d. Alte, aus Nürnberg 256, 44. 256, 6; 20 ft. 288, 14 f.; 21 f; 29; 39b. Pavia, Konzil (nach Siena verlegt) 1423: 348, 36 f. Pelagius (Pelayo), Alvarus, Spanischer Kirchen- schriftsteller, T 1352: 196, 45b; 48». Perauwe, die von —, Glüubigerin K's. v. Weins- berg (?) 242, 32. Perching s. Berching. Peter, Propst s. Fries. Petrus, Apostel 38, 45a. 332, 9. 349, 28. 351, 24. 353, 2. 355, 22. 377, 38 fi. 378, 14, 439, 18; 25 ff. — Briefe 332, 9 ff. 351, 14. Pfaffenhofen in Oberbayern, n. v. München 264, 48», — Pfleger s. Sedlitz. — Juden 288, 48. Vgl. Eber- lein. Pfalzgrafen bei Rhein 236, 27». 238, 34. 242, 18. 277, 30. — Oberpfalz 221, 6. 228, 25. — Land- schreiber 228, 27. — K. Ruprecht 1400-1410: 241, 23. — Kf. Ludwig IV., Sohn Kf. Ludwigs IIT., Hzg. i. Baiern, Erztruchse8 1436-1449: 71, 26. 88, 23. 128, 23. 131, 11. 136, 7. 155, 4; 8. 221, 5. 236, 29» ff. 276, 47. 323, 22. 330, 52. 331, 4. 418, 29. 419, 21.; 19. — Vormund s, Otto I. v. Mosbach. — Ráte 228, 23 ff.; 43. 293, 52a. 323, 21 ff. — Ge- sandter zum Nürnberger RT. v. Juli 1438 s. Maul- bronn. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 92, 42. 114, 36. 132, 6 ff. 144, 19. Vgl. Kirchheim, Lohe, Schónberg, Stein (Otto), Worms. — Desgl. zum Baseler Konzil Mai 1439 s. Wachen- heim. — Desgl. zum Armagnakentag zu Speier Juni 1439: 223, 32. 224, 1. 225, 36 ff. 290, 7. 294, 32. — Desgl. zum Mainzer Kurfürstentag August 1439: 331, 35 ff. 338, 44». 341, 8 f.; 47. — Abt in seinem Gebiet 291, 24. (Vgl. Maulbronn?) — Habsburg-Pfálzischer Eheplan 221, 5 ff. 236,524 ff, — Otto I. v. Mosbach, Sohn K. Ruprechts, 1410 bis 1461, Hzg. i. Baiern, Vormund d. Kfn. Lud- wigs IV.: 128, 22. 131, 11. 136, 6. 223, 31. 294, 1. 225, 35ft. 226, 3. 228, 18 fi.; 43. 929, 51a. 235, 29 ft. 251, 33. 253, 46». 261, 7. 267, 34. 272, 45. 273, 10; 34 ff, 274, 18. 275, 11; 21; 27 ff. 276, 19; 50». 277, 4; 20 ff. 286, 7. 200, 7 Æ. 291, 24. 292, 14; 59a. 293, 4; 9; 51a. 294, 32, 323, 21 ff. 331, 3 ff. 394, 52. 408, 34 ff. 418, 29. 419, 18. 424, 39b. — Růte 274, 34. — Amtleute 235, 36. — Juden 293, 9; 28; 51 a; 58b. — Geleite 235, 37. — Stephan v. Simmern-Zweibrücken, d. Altere, Hzg. i. Baiern, Sohn K. Ruprechts 1410-1459, 88, 25. 233, 31; 40. 225, 34 ff. 228, 21. 236, 53». 250, 13; 21 ff.; 45a. 260, 13. 267, 36; 42b. 289, 21. 290, 9. 293, 9. — Juden 267, 23 ff.; 43» f. 293, 9; 28; 49a; 58b. — Friedrich, Hzg. i. Baiern, Gf. v. Sponheim, Sohn des Vorigen 1453—1480: 107, 43a (irrtümlich für Kf. Ludwig). 223, 31. 225, 35 ff. 289, 21. 290, 10. 294, 39 f. — Stephan d. Jüngere, Hzg. i. Baiern (hier liegt wohl Verwechslung mit Friedrich vor) 236, 53b. — Johann (Hans) zu Neumarkt, Hzg. i. Baiern, Sohn K. Ruprechts 1410-1443: 238, 26. 243, 26. 260, 23; 43a. 424, 38b; 44b. — Juden 238, 27. 260, 44a ff. — Christoph zu Neumarkt, Hzg. i. Baiern, Sohn des Vorigen 1443-1448: 238, 27. 260, 45a. — Juden 260, 45a ff. Pfannberg i. d. Steiermark, n. v. Graz, Gf. Wilhelm v. —, im Dienst K. Albrechts 231, 34 f. Pforzheim in Baden 274, 3; 11. , Philippsburg s. Udenheim. Philippus, Apostel 51, 50a. Pickart, Theodericus, Kleriker der Diózese Minden 114, 16. Piccinino (Piczinini), Nikolaus, GroDkapitàn des Herzogs v. Mailand 163, 18. Piemont (Pedemontes), Nikolaus, Herold d. Hzg. v. Savoyen 82, 22; 51a. Pisa, Konzil 1409: 369, 44. Pivani, Johannes, Kanzleibeamter des Baseler Kon- zils 177, 6. 183, 44a. 194, 36. 320, 15. . Plencklin (Blenklin, Hans (Henslin, Bote K. Albrechts 287, 20; 53a. 294, 14. Plintheimer, Hans, im Dienst Nürnbergs 233, 45b. Ploverii, Stefanus, Dr. decr, Archidiakon von Embrun 82, 2. Polen (Polon, Polan, Pollant, Bolland), Land u, Leute 24, 44, 56, 24. 91, 29. 174, 15. 213, 94 ft. 215, 16 ff. 216, 39 f.; 41. 217, 3; 19. 222, 23. 224, 44». 228, 28. 231, 26. 233, 17. 235, 6. 246, 19 bis 255, 86 p. 281, 54b. 290, 33b. 407, 34. Vgl. Brzesc. — K. Wladislaus IIL, Groffürst v. Litauen, Erb- first v. RuBland, Kónig v. Polen 1434-1444, K. v. Ungarn 1440-1444: 138, 8. 157, 12 ff. 158, 28 ff. 179, 14. 213, 26. 221, 38. 225, 11; 25. 228, 28. 233, 25. 244, 4. 246, 4b». 247, 5 fi. 248, 53a. 252, 39. 253, 9; 12. 281, 37f.; 55». 282, 2. 405, 32. 426, 27 ft. Zusätze 171, 3 — Gesandte 58, 32a. 157, 15. — Union mit Litauen s. Grodno. — Prinz Kasimir (Kazimir), Bruder des Vorigen, geb. 1427, seit 1440 GroDfürst v. Litauen, K. v. Polen 1445-1492, von der Bóhmischen Minderheit zum K. v. Böhmen gewählt 1438: 252, 39. 253, 9. Pollicianus, A., päpstl. Kanzleibeamter 306, 4.
Strana 485
Alphabetisches Register der Pontanus, Ludovicus (L. de Roma, de Urbe), Dr. jur., päpstl. Protonotar, Gesandter d. Kgs. v. Aragon auf dem Baseler Konzil 1438/39, T 1439 zw. Juni 6 u. August Mitte 25, 12. 33, 20. 60, 32 fi. 63, 24; 39b; 46v. 66, 32. 73, 40 ff. 82, 1. 86, 30. 159, 49a. 160, 10. 161, 1; 40a: 167, 17. 181, 28; 45v. 182, 24; 50a f.; 49b. 183, 11 ff. 199, 27a; 56b. 200, 19; 31; 47a. ff; 46b. 362, 30. 363, 1; 8 f. — Sein Bote 73, 43. Poppelsdorf (Poppilstorp) bei Bonn a. Rhein 257, 43. Portugal (Portugalla), Kg. Alfons V. 1438- 1481: 68, 25. 303, 14. — Gesandter z. Bas. Konzil 33, 23. 60, 32; 38a. 63, 25. 66, 32. 68, 2. 87, 44. Vgl. Viseu. — Desgl. z. Mainzer Kongref s. Cuenza. — Desgl. z. Frankfurter Tag 426, 7. — (Portugalia) s. Valasci. Pottendorf (Potendorf, Büdendort), Albert v. —, Oberstschenk i. Hzgt. Österreich, Gesandter K. Albrechts zum Nürnberger RT. v. Okt. 1438: 59, 36». 214, 20; 31. 215, 22. 288, 41b. Praunheim (Prumheim), Vorort v. Frankfurt a. Main, Marquard v. —, Domherr zu Mainz 116, 1. PreBburg (Prespürg) an d. Donau 91, 18. 213, 45a. 215, 41a. 216, 46a. 217, 33. 248, 43; 51b. 257, 11. 258, 27. 259, 19; 32. 268, 46». 269, 6; 29. — Unga- rischer Reichstag zu — 91, 30. — Propst zu — s. Hamelburg. Preußen 425, 1; 8; 17. Vgl. Deutschorden. Prumheim s. Praunheim. Pulchripatris (Beaupère), Johann, Dr. theol., Ge- sandter d. Baseler Konzils zu K. Albrecht 1438: 384, 38. — Desgl. zum Frankfurter Tag Nov. 1439 bestimmt-414, 45a; 27b f. Pyrenäenmächte 396, 1. Vgl. Aragon, Kastilien, Navarra, Portugal. Q Quedlinburg (Qwedlingburgk, Quedelingburg) 261, 2. — Juden 237, 16. Quintini, Johannes, Kanoniker v. Le Mans, lic. jur., Gesandter des Baseler Konzils an K. Albrecht Juni 1439: 301, 37; 48b. 399, 19 bis 405, 40; 52a ff. 409, 5 ff. 411, 17. R Raab (Gyór) in Ungam, só. v. PreBburg, Bf. Bene- dikt (electus Jauriensis) 1439-1445: 164, 3. Racaneto s. Recaneti. Radstadt (Ratstatt) só. v. Salzburg 232, 27. Ragnit (Ragnith) a. d. Memel in Ostpreußen, Kom- tur 254, 21. Ragusa in Dalmatien, Johannes von —s. Stojkovich. Rain a. Lech (Reyne) 294, 6. 416, 7. Ram, Dominicus, Bf. v. Lerida 1415-1434, seit 1423 Kard.-Priester tit. s. Johannis et Pauli (card. T'arraconensis), T 1445: 200, 50». Raminger (Rammynger) auch Schriber genannt, Peter, Vogt zu Wiesensteig 293, 21 fi.; 49» ft. 295, 40b. Ramstein, Junker Rudolf v. — 89, 51. 246, 15. Orts- und Personen-Namen 485 Randeck s. Loewenstein. Rappoltstein (Rappolstein), n. v. Colmar, Smasman (Schmafiman) von —, Österreich. Landvogt in Schwaben und Elsaß 260, 9. Rappoltsweiler, n. v. Colmar, Armagnakentag E ElsäB. Reichsstädte Juli 1439: 275, 25. Ratperg, Bernhard v. —, Ritter, Mitglied des Rates v. Basel 162, 38b. Rathsamhausen i. E., w. v. Ober-Ehnheim, Ulrich v. — 88, 47b f. Raugraf (Ruwegrefe), 294, 33. Ravensburg (Ravenspurg), Reichsstadt, Juden 238, 10. —, Graf zu — s. Jülich. Recaneti (Racaneto), s. v. Ancona, Jacobus de — Kleriker d. camera apostolica, pipstlicher Kubi- kular 427, 40v f. Regensburg (Reygensburg, Regelsburg, Ratisbona), Diózese s. Fries, Wagener. — Pf, Friedrich v. Parsberg 1437-40: 405, 36 f. — Gesandter K. Albrechts zu Papst u. Konzil Mai/ Juni 1439: 180, 9. 207, 6. 221, 21. 223, 8. 232, 22 fi. ; 40 ff. 234, 12. — Desgl. z. Frankfurter Tag 412, 32; 44b. 414, 43n. 423, 12. 424, 47a. 425, 45 £. — Domherr s. Megenberg. — freie Stadt 117, 2. 122, 3. 136, 46. 146, 3; 8. 149, 27; 32 fi. 163, 19. 178, 8. 200, 5. 203, 20. 236, 520. 238, 22. 242, 19. 274, 10. 339, 17; 27; 37; 44. Vgl. Treubeck. — Juden 236, 52». 238, 22. Reibnitz (Reibenitz), Johannes v. —, Komtur d. Deutschordens zu Graudenz 415, 39». 423, 42 f. Reichelsberg (Reygelberg) in Unterfranken bei Aub ' 934, 32a. 944, 14. 245, 19. 256, 4; 40 f. 285, 9. Renlin, im Dienst Konrads v. Weinsberg 296, 9a, Reutlingen (Rutlingen), Reichsstadt 90, 17. 238, 9. 252, 15. 274, 4. Vgl. Schwaben (Dreistádtebund). Reida (Rheydt im Rheinland oder Rheda in West- falen), Bernhard v. —, Dr. d. Theologie, Gesandter d. Ebfs, v. Köln z. Mainzer Kongreß 128, 19. 131, 17. 136, 3. Rhein (Rin, Ryne, Renus) 142, 32b. 202, 33. 218, 19. 237, 5. 250, 24. 285, 12 ff. 289, 40; 60b. 290, 15. 295, 1. — Rheinische Lande (land uf den Ryne, partes Reni) 228, 4 ft. 242, 38 f. 438, 13 f. — Diözesen 280, 40. — Rheinlinder (Reinlute) 249, 9. — Dia- lekt (Theotonicum Rhenense) 429, 10. — Kurfürsten 220, 10. 228, 16. 290, 13; 45a; 55a. ' Vgl Kóln, Mainz, Pfalzgrafen, Trier. — Fürsten 220, 10. 225, 277 ft. 227, 43 ff. 228, 16. 290, 50a. — Grafen 225, 27 fi. 227, 43 ff. 228, 16. 290, 50a. — Herren 225, 27 fi. 227, 43 ff. 228, 17. 290, 50a. — Knechte 228, 1. — Freie u. Reichsstidte 225, 27. 228, 1 ff. ; 17. 268, 12. 274, 37. 290, 50a. — Juden- schaften 292, 9 f.; 50a f. — Oberrheinische Reichsstände s. Elsaß. — Mittel- rhein. R. 275, 20. — Niederrhein. R. s. Nieder- lande. Otto 1400-1456: 290, 10.
Alphabetisches Register der Pontanus, Ludovicus (L. de Roma, de Urbe), Dr. jur., päpstl. Protonotar, Gesandter d. Kgs. v. Aragon auf dem Baseler Konzil 1438/39, T 1439 zw. Juni 6 u. August Mitte 25, 12. 33, 20. 60, 32 fi. 63, 24; 39b; 46v. 66, 32. 73, 40 ff. 82, 1. 86, 30. 159, 49a. 160, 10. 161, 1; 40a: 167, 17. 181, 28; 45v. 182, 24; 50a f.; 49b. 183, 11 ff. 199, 27a; 56b. 200, 19; 31; 47a. ff; 46b. 362, 30. 363, 1; 8 f. — Sein Bote 73, 43. Poppelsdorf (Poppilstorp) bei Bonn a. Rhein 257, 43. Portugal (Portugalla), Kg. Alfons V. 1438- 1481: 68, 25. 303, 14. — Gesandter z. Bas. Konzil 33, 23. 60, 32; 38a. 63, 25. 66, 32. 68, 2. 87, 44. Vgl. Viseu. — Desgl. z. Mainzer Kongref s. Cuenza. — Desgl. z. Frankfurter Tag 426, 7. — (Portugalia) s. Valasci. Pottendorf (Potendorf, Büdendort), Albert v. —, Oberstschenk i. Hzgt. Österreich, Gesandter K. Albrechts zum Nürnberger RT. v. Okt. 1438: 59, 36». 214, 20; 31. 215, 22. 288, 41b. Praunheim (Prumheim), Vorort v. Frankfurt a. Main, Marquard v. —, Domherr zu Mainz 116, 1. PreBburg (Prespürg) an d. Donau 91, 18. 213, 45a. 215, 41a. 216, 46a. 217, 33. 248, 43; 51b. 257, 11. 258, 27. 259, 19; 32. 268, 46». 269, 6; 29. — Unga- rischer Reichstag zu — 91, 30. — Propst zu — s. Hamelburg. Preußen 425, 1; 8; 17. Vgl. Deutschorden. Prumheim s. Praunheim. Pulchripatris (Beaupère), Johann, Dr. theol., Ge- sandter d. Baseler Konzils zu K. Albrecht 1438: 384, 38. — Desgl. zum Frankfurter Tag Nov. 1439 bestimmt-414, 45a; 27b f. Pyrenäenmächte 396, 1. Vgl. Aragon, Kastilien, Navarra, Portugal. Q Quedlinburg (Qwedlingburgk, Quedelingburg) 261, 2. — Juden 237, 16. Quintini, Johannes, Kanoniker v. Le Mans, lic. jur., Gesandter des Baseler Konzils an K. Albrecht Juni 1439: 301, 37; 48b. 399, 19 bis 405, 40; 52a ff. 409, 5 ff. 411, 17. R Raab (Gyór) in Ungam, só. v. PreBburg, Bf. Bene- dikt (electus Jauriensis) 1439-1445: 164, 3. Racaneto s. Recaneti. Radstadt (Ratstatt) só. v. Salzburg 232, 27. Ragnit (Ragnith) a. d. Memel in Ostpreußen, Kom- tur 254, 21. Ragusa in Dalmatien, Johannes von —s. Stojkovich. Rain a. Lech (Reyne) 294, 6. 416, 7. Ram, Dominicus, Bf. v. Lerida 1415-1434, seit 1423 Kard.-Priester tit. s. Johannis et Pauli (card. T'arraconensis), T 1445: 200, 50». Raminger (Rammynger) auch Schriber genannt, Peter, Vogt zu Wiesensteig 293, 21 fi.; 49» ft. 295, 40b. Ramstein, Junker Rudolf v. — 89, 51. 246, 15. Orts- und Personen-Namen 485 Randeck s. Loewenstein. Rappoltstein (Rappolstein), n. v. Colmar, Smasman (Schmafiman) von —, Österreich. Landvogt in Schwaben und Elsaß 260, 9. Rappoltsweiler, n. v. Colmar, Armagnakentag E ElsäB. Reichsstädte Juli 1439: 275, 25. Ratperg, Bernhard v. —, Ritter, Mitglied des Rates v. Basel 162, 38b. Rathsamhausen i. E., w. v. Ober-Ehnheim, Ulrich v. — 88, 47b f. Raugraf (Ruwegrefe), 294, 33. Ravensburg (Ravenspurg), Reichsstadt, Juden 238, 10. —, Graf zu — s. Jülich. Recaneti (Racaneto), s. v. Ancona, Jacobus de — Kleriker d. camera apostolica, pipstlicher Kubi- kular 427, 40v f. Regensburg (Reygensburg, Regelsburg, Ratisbona), Diózese s. Fries, Wagener. — Pf, Friedrich v. Parsberg 1437-40: 405, 36 f. — Gesandter K. Albrechts zu Papst u. Konzil Mai/ Juni 1439: 180, 9. 207, 6. 221, 21. 223, 8. 232, 22 fi. ; 40 ff. 234, 12. — Desgl. z. Frankfurter Tag 412, 32; 44b. 414, 43n. 423, 12. 424, 47a. 425, 45 £. — Domherr s. Megenberg. — freie Stadt 117, 2. 122, 3. 136, 46. 146, 3; 8. 149, 27; 32 fi. 163, 19. 178, 8. 200, 5. 203, 20. 236, 520. 238, 22. 242, 19. 274, 10. 339, 17; 27; 37; 44. Vgl. Treubeck. — Juden 236, 52». 238, 22. Reibnitz (Reibenitz), Johannes v. —, Komtur d. Deutschordens zu Graudenz 415, 39». 423, 42 f. Reichelsberg (Reygelberg) in Unterfranken bei Aub ' 934, 32a. 944, 14. 245, 19. 256, 4; 40 f. 285, 9. Renlin, im Dienst Konrads v. Weinsberg 296, 9a, Reutlingen (Rutlingen), Reichsstadt 90, 17. 238, 9. 252, 15. 274, 4. Vgl. Schwaben (Dreistádtebund). Reida (Rheydt im Rheinland oder Rheda in West- falen), Bernhard v. —, Dr. d. Theologie, Gesandter d. Ebfs, v. Köln z. Mainzer Kongreß 128, 19. 131, 17. 136, 3. Rhein (Rin, Ryne, Renus) 142, 32b. 202, 33. 218, 19. 237, 5. 250, 24. 285, 12 ff. 289, 40; 60b. 290, 15. 295, 1. — Rheinische Lande (land uf den Ryne, partes Reni) 228, 4 ft. 242, 38 f. 438, 13 f. — Diözesen 280, 40. — Rheinlinder (Reinlute) 249, 9. — Dia- lekt (Theotonicum Rhenense) 429, 10. — Kurfürsten 220, 10. 228, 16. 290, 13; 45a; 55a. ' Vgl Kóln, Mainz, Pfalzgrafen, Trier. — Fürsten 220, 10. 225, 277 ft. 227, 43 ff. 228, 16. 290, 50a. — Grafen 225, 27 fi. 227, 43 ff. 228, 16. 290, 50a. — Herren 225, 27 fi. 227, 43 ff. 228, 17. 290, 50a. — Knechte 228, 1. — Freie u. Reichsstidte 225, 27. 228, 1 ff. ; 17. 268, 12. 274, 37. 290, 50a. — Juden- schaften 292, 9 f.; 50a f. — Oberrheinische Reichsstände s. Elsaß. — Mittel- rhein. R. 275, 20. — Niederrhein. R. s. Nieder- lande. Otto 1400-1456: 290, 10.
Strana 486
486 Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen — (Rine), Heinrich vom —, Schöffe u. Ratsherr zu Frankfurt 415, 2; 5. Richter, Johannes, Registrator in der Kanzlei K. Albrechts 257, 49. 269, 9. Riff, Adam, Altammanmeister zu Straßburg, reichs- städtischer Gesandter zum Baseler Konzil Dez. 1438: 13, 23 ff. 14, 32; 48a ff, 24, 28 ff. 25, 5. 31, 16 fi. ; 33; 52a ff. 56, 5; 44a. 89, 30; 32; 42. 90, 3; 29. 91, 49a. 234, 34a f.; 53a ff. 242, 34. 278, 8£.; 20 ff. 395, 25. — Bote 89, 35. 90, 9. — Schreiber 89, 34. Vgl. Jeger. Rimini, só. v. Ravenna, Bf. Christophorus 1435- 1445: 307, 47a. Ripaille (Ripailli, Rippalia) am Genfer See in Savoyen 217, 47b. 417, 14, Rochlitz (Rochelicz) in Sachsen, n. v. Chemnitz 7 1, 24. 133, 16. 141, 39; 41. Róteln, n. v. Lórrach, Herr zu — s. Hochberg. Rode, Johannes, Gesandter z. Bas. Konzil 63, 41b. Rogel in Litauen 254, 16. Rohr s. v. Regensburg s. Fries. Rolandseck (Rolandzecke) s. v. Godesberg, erzb. Kólnische Burg 257, 37. Rolandus s. Cortimo. Rom, Kaiserreich 334, 4. — Universalmonarchie 51, 13 ff. — Westróm., Ostróm. Reich 57, 16 ff, — Kaiser 18, 20. 334, 2 ff. — Konstantin d. Gr. 307 bis 337: 57, 14. 350, 32. 371, 41. — Crispus, s. Sohn 371, 41. — nomen Romanum 158, 34. Vgl. Fränkisches Reich, Deutschland. — Rómische Kirche (ecclesia Romana) passim. — Apostolischer Stuhl 7, 28; 36. 10, 23. 11, 45. 13, 16. 32, 20; 44. 63, 4. 73, 45. 86, 28. 99, 27. 101, 37. 104, 3; 19; 26. 112, 39; 42. 113, 1. 114, 40. 118, 5; 44. 120, 24. 123, 42. 194, 26. 127, 5. 133, 24. 134, 12. 137, 7. 156, 41 ff. 158, 6; 18. 159, 7. 163, 28. 164, 6. 169, 21. 171, 20. 181, 4; 11; 15. 193, 34. 197, 22. 301, 4. 306, 40. 307, 7. 309, 26. 312, 37. 318, 6; 18. 320, 31 ff. 323, 9 f. 326, 18 fi. ; 43. 327, 6 fi. 328, 25 fi. 330, 15; 19. 335, 40. 337, 41. 344, 39. 349, 44. 354, 38. 355, 22. 371, 25. 372, 15. 388, 14. 406, 11. 408, 5. 436, 18. — Papsttum, pápstlicher Stand (summum pontifi- cium, presulatus) 7, 9. 26, 1; 33. 28, 8 f. 35, 15. 45, 20. 48, 28 ff. 50, 19. 62, 45a. 64, 9. 138, 37. 149, 50. 183, 18. 189, 2. 190, 19. 302, 26. 309, 27. 318, 9. 319, 27. 333, 18 f. 335, 7 f. 337, 21; 45. 344, 40. 346, 12. 347, 25. 351, 38. 352, 32. 356, 3. 365, 7. 368, 24. 370, 21 ff. 386, 37 (nomen papa- tus). 400, 37. 402, 39. 403, 16. 430, 2. 434, 17. — pri- matus ecclesie 319, 26. — monarchia ecclesiastica 57, 23; 26. 354, 31. — insignia pontificia 368, 17. — Kurie 111, 19. 113, 2. — Güter, Einkünfte u. Rechte d. Kirche 305, 34. 354, 10 ff. ; 54 ff. 356, 2. 404, 12 ff. — Kirchenstaat 7, 8; 42. 76, 29 f. 78, 20. 402, 14. — Lehen d. Róm. Kirche 68, 9. 354, 11f. — Lehenstráger u. Beamte 354, 6 ff. — Laterankonzil 1179: 112, 206; 45b. — Piüpste allg. 11, 18f.; 46. 35, 7. 36, 51a. 38, 46a. 42, 28. 44,1 fi.; 48b. 47, 11; 38b. 54, 28a, 76, 21. 81, I. 84, 7. 148, 5. 300, 12. 305, 36 f. 321, 41. 329, 33. 331, 18. 336, 18. 347, 20 ff. 348, 3. 350, 19 fr. 354, 32, 355, 14. 368, 3 ff. 371, 33. 373, 35, 400, 29. 403, 16. 405, 4. 432, 33. — Nichtgenauer festzu- stellen: Gregor 44, 47a. — Innozenz 44, 48a, — Urban 44, 13. — Papstwahlen 417, 33. — Kardi- nàle i. allg. 8, 8. 11, 19. 82, 37. 149, 50. 189, 41. 192, 24. 347, 18. 368, 3 ff. — Konsistorium 46, 15. — Pápste: Cornelius 251-253: 401, 40. — Novatia- nus 251-258: 80, 27. 401, 34 ff. — Silvester I. 314-335: 371, 22, — Liberius 352-306: 383, 2. — Damasus I. 360-384: 358, 61. — Sixtus III. 432-440: 358, 7. — Leo I. d. Gr. 440-461: 36, 49a. 358, 7. — Symmachus 498-514: 404, 15. — Pelagius I. 556-561: 358, 8. — Gregor I. d. Gr. 590-604: 52, 22. 55, 21; 41. 326, 42. 352, 35; 42. 355, 17. — Eugen III. 1145-1153: 143, 6. — Benedikt XTII. 1394-1417: 151, 34. 348, 18. 369, 41. 383, 30. — Gregor XII. 1406-1415: 348, 18. 369, 43. — Johannes XXIII. 1410-1415: 48, 31 ff. 148, 1 ff. 364, 5. 369, 41. 371, 31 f. 383, 26; 30. — Martin V. 1418-1431: 183, 3. 187, 37. 189, 40. 192, 25; 31. 305, 34. 348, 38. 353, 44. 355, 3. 369, 42, 371, 32. Bulle v. 22. Febr. 1418: 192, 26; 32. 369, 13 ff. 432, 37. Desgl. v. 1. Febr. 1431: 371, 37. — Eugen IV. (Gabriel Condulmario), geb. um 1383, Papst 1431-1447: 1-208 p. 210, 33£. 219, 6; 33. 221, 22f. 222, 20 ff.; 35, 223, 9. 224, 44v. 229, 14. 231, 24 ff. 232, 23-236, 22 p. 243, 16. 245, 28. 247, 1. 278, 28. 281, 2-283, 19 p. 288, 48b. 299, 29 - 394, 51 p. 399, 18-441, 43 p. Be- zeichnet als: Gabriel, de Condulmario, G. olim Eugenius papa 299, 29 - 441, 43 p. magister erroris 301, 4. — Konklave 353, 44. 365, 45. — Wahl 354, 25. 402, 12. — Krónung 354, 26. 365, 45, 402, 13. — Fide vor, bei und nach dem Kon- klave 305, 281. 353, 42ff. 354, 26 f. 402, 12ff. — Bulle Quam primum v. 12. Màrz 1431: 15, 22. 347, 43. — Desgl. Postquam divina v. 12. Nov. 1431: 360, 34. — Desgl. Quoniam alto v. 18. Dez. 1431 (prima dissolucio): 25, 33 ff. 35, 1. 42, 8 fi. 45, 20; 24 ff, 47, 16. 49, 2. 55, 10. 78, 41 ff. 79, 28; 36. 81, 13. 148, 13. 150, 48. 187, 38. 191, 20. 192, 34. 193, 11. 349, 5 ff. 355, 37. 360, 34. 382, 4. 383, 35. 401, 27. — Desgl. Inter omnes v. 14. Dez, 1432: 38, 13 ff. — Desgl. Cum vos v. 2. Jan. 1433: 356, 41. — Desgl. Romani pontificis v. 1. Febr. 1433: 356, 41. — Desgl. Ad sacram v. 14. Febr. 1433: 41, 37. — Desgl. In- Scrutabilis v. 29. Juli 1433: 41, 94 ft, — Desgl. Dudum sacrum v. 1. Aug. 1433: 41, 37. 49, 4 f. © — Desgl. In arcanis v. 13. Sept. 1433: 41, 94 ff. 43, 45. — Desgl. Deus novit v. 13. Sept. 1433: 41, 24 ff. — Desgl. Dudum sacrum (Adhisions- bulle) v. 15. Dez. 1433: 15, 22. 24, 28. 35, 95. 36, 6. 38, 30. 39, 14. 41, 17; 33. 42, 26; 35. 45, 2. 47, 17. 52, 3. 76, 32. 79, 33. 80, 9. 81, 15. 148, 15. 150, 43; 50. 193, 8, 301, 23. 304, 45u. 347, 39; 43. 355,
486 Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen — (Rine), Heinrich vom —, Schöffe u. Ratsherr zu Frankfurt 415, 2; 5. Richter, Johannes, Registrator in der Kanzlei K. Albrechts 257, 49. 269, 9. Riff, Adam, Altammanmeister zu Straßburg, reichs- städtischer Gesandter zum Baseler Konzil Dez. 1438: 13, 23 ff. 14, 32; 48a ff, 24, 28 ff. 25, 5. 31, 16 fi. ; 33; 52a ff. 56, 5; 44a. 89, 30; 32; 42. 90, 3; 29. 91, 49a. 234, 34a f.; 53a ff. 242, 34. 278, 8£.; 20 ff. 395, 25. — Bote 89, 35. 90, 9. — Schreiber 89, 34. Vgl. Jeger. Rimini, só. v. Ravenna, Bf. Christophorus 1435- 1445: 307, 47a. Ripaille (Ripailli, Rippalia) am Genfer See in Savoyen 217, 47b. 417, 14, Rochlitz (Rochelicz) in Sachsen, n. v. Chemnitz 7 1, 24. 133, 16. 141, 39; 41. Róteln, n. v. Lórrach, Herr zu — s. Hochberg. Rode, Johannes, Gesandter z. Bas. Konzil 63, 41b. Rogel in Litauen 254, 16. Rohr s. v. Regensburg s. Fries. Rolandseck (Rolandzecke) s. v. Godesberg, erzb. Kólnische Burg 257, 37. Rolandus s. Cortimo. Rom, Kaiserreich 334, 4. — Universalmonarchie 51, 13 ff. — Westróm., Ostróm. Reich 57, 16 ff, — Kaiser 18, 20. 334, 2 ff. — Konstantin d. Gr. 307 bis 337: 57, 14. 350, 32. 371, 41. — Crispus, s. Sohn 371, 41. — nomen Romanum 158, 34. Vgl. Fränkisches Reich, Deutschland. — Rómische Kirche (ecclesia Romana) passim. — Apostolischer Stuhl 7, 28; 36. 10, 23. 11, 45. 13, 16. 32, 20; 44. 63, 4. 73, 45. 86, 28. 99, 27. 101, 37. 104, 3; 19; 26. 112, 39; 42. 113, 1. 114, 40. 118, 5; 44. 120, 24. 123, 42. 194, 26. 127, 5. 133, 24. 134, 12. 137, 7. 156, 41 ff. 158, 6; 18. 159, 7. 163, 28. 164, 6. 169, 21. 171, 20. 181, 4; 11; 15. 193, 34. 197, 22. 301, 4. 306, 40. 307, 7. 309, 26. 312, 37. 318, 6; 18. 320, 31 ff. 323, 9 f. 326, 18 fi. ; 43. 327, 6 fi. 328, 25 fi. 330, 15; 19. 335, 40. 337, 41. 344, 39. 349, 44. 354, 38. 355, 22. 371, 25. 372, 15. 388, 14. 406, 11. 408, 5. 436, 18. — Papsttum, pápstlicher Stand (summum pontifi- cium, presulatus) 7, 9. 26, 1; 33. 28, 8 f. 35, 15. 45, 20. 48, 28 ff. 50, 19. 62, 45a. 64, 9. 138, 37. 149, 50. 183, 18. 189, 2. 190, 19. 302, 26. 309, 27. 318, 9. 319, 27. 333, 18 f. 335, 7 f. 337, 21; 45. 344, 40. 346, 12. 347, 25. 351, 38. 352, 32. 356, 3. 365, 7. 368, 24. 370, 21 ff. 386, 37 (nomen papa- tus). 400, 37. 402, 39. 403, 16. 430, 2. 434, 17. — pri- matus ecclesie 319, 26. — monarchia ecclesiastica 57, 23; 26. 354, 31. — insignia pontificia 368, 17. — Kurie 111, 19. 113, 2. — Güter, Einkünfte u. Rechte d. Kirche 305, 34. 354, 10 ff. ; 54 ff. 356, 2. 404, 12 ff. — Kirchenstaat 7, 8; 42. 76, 29 f. 78, 20. 402, 14. — Lehen d. Róm. Kirche 68, 9. 354, 11f. — Lehenstráger u. Beamte 354, 6 ff. — Laterankonzil 1179: 112, 206; 45b. — Piüpste allg. 11, 18f.; 46. 35, 7. 36, 51a. 38, 46a. 42, 28. 44,1 fi.; 48b. 47, 11; 38b. 54, 28a, 76, 21. 81, I. 84, 7. 148, 5. 300, 12. 305, 36 f. 321, 41. 329, 33. 331, 18. 336, 18. 347, 20 ff. 348, 3. 350, 19 fr. 354, 32, 355, 14. 368, 3 ff. 371, 33. 373, 35, 400, 29. 403, 16. 405, 4. 432, 33. — Nichtgenauer festzu- stellen: Gregor 44, 47a. — Innozenz 44, 48a, — Urban 44, 13. — Papstwahlen 417, 33. — Kardi- nàle i. allg. 8, 8. 11, 19. 82, 37. 149, 50. 189, 41. 192, 24. 347, 18. 368, 3 ff. — Konsistorium 46, 15. — Pápste: Cornelius 251-253: 401, 40. — Novatia- nus 251-258: 80, 27. 401, 34 ff. — Silvester I. 314-335: 371, 22, — Liberius 352-306: 383, 2. — Damasus I. 360-384: 358, 61. — Sixtus III. 432-440: 358, 7. — Leo I. d. Gr. 440-461: 36, 49a. 358, 7. — Symmachus 498-514: 404, 15. — Pelagius I. 556-561: 358, 8. — Gregor I. d. Gr. 590-604: 52, 22. 55, 21; 41. 326, 42. 352, 35; 42. 355, 17. — Eugen III. 1145-1153: 143, 6. — Benedikt XTII. 1394-1417: 151, 34. 348, 18. 369, 41. 383, 30. — Gregor XII. 1406-1415: 348, 18. 369, 43. — Johannes XXIII. 1410-1415: 48, 31 ff. 148, 1 ff. 364, 5. 369, 41. 371, 31 f. 383, 26; 30. — Martin V. 1418-1431: 183, 3. 187, 37. 189, 40. 192, 25; 31. 305, 34. 348, 38. 353, 44. 355, 3. 369, 42, 371, 32. Bulle v. 22. Febr. 1418: 192, 26; 32. 369, 13 ff. 432, 37. Desgl. v. 1. Febr. 1431: 371, 37. — Eugen IV. (Gabriel Condulmario), geb. um 1383, Papst 1431-1447: 1-208 p. 210, 33£. 219, 6; 33. 221, 22f. 222, 20 ff.; 35, 223, 9. 224, 44v. 229, 14. 231, 24 ff. 232, 23-236, 22 p. 243, 16. 245, 28. 247, 1. 278, 28. 281, 2-283, 19 p. 288, 48b. 299, 29 - 394, 51 p. 399, 18-441, 43 p. Be- zeichnet als: Gabriel, de Condulmario, G. olim Eugenius papa 299, 29 - 441, 43 p. magister erroris 301, 4. — Konklave 353, 44. 365, 45. — Wahl 354, 25. 402, 12. — Krónung 354, 26. 365, 45, 402, 13. — Fide vor, bei und nach dem Kon- klave 305, 281. 353, 42ff. 354, 26 f. 402, 12ff. — Bulle Quam primum v. 12. Màrz 1431: 15, 22. 347, 43. — Desgl. Postquam divina v. 12. Nov. 1431: 360, 34. — Desgl. Quoniam alto v. 18. Dez. 1431 (prima dissolucio): 25, 33 ff. 35, 1. 42, 8 fi. 45, 20; 24 ff, 47, 16. 49, 2. 55, 10. 78, 41 ff. 79, 28; 36. 81, 13. 148, 13. 150, 48. 187, 38. 191, 20. 192, 34. 193, 11. 349, 5 ff. 355, 37. 360, 34. 382, 4. 383, 35. 401, 27. — Desgl. Inter omnes v. 14. Dez, 1432: 38, 13 ff. — Desgl. Cum vos v. 2. Jan. 1433: 356, 41. — Desgl. Romani pontificis v. 1. Febr. 1433: 356, 41. — Desgl. Ad sacram v. 14. Febr. 1433: 41, 37. — Desgl. In- Scrutabilis v. 29. Juli 1433: 41, 94 ft, — Desgl. Dudum sacrum v. 1. Aug. 1433: 41, 37. 49, 4 f. © — Desgl. In arcanis v. 13. Sept. 1433: 41, 94 ff. 43, 45. — Desgl. Deus novit v. 13. Sept. 1433: 41, 24 ff. — Desgl. Dudum sacrum (Adhisions- bulle) v. 15. Dez. 1433: 15, 22. 24, 28. 35, 95. 36, 6. 38, 30. 39, 14. 41, 17; 33. 42, 26; 35. 45, 2. 47, 17. 52, 3. 76, 32. 79, 33. 80, 9. 81, 15. 148, 15. 150, 43; 50. 193, 8, 301, 23. 304, 45u. 347, 39; 43. 355,
Strana 487
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 38. 382, 6. 383, 9. 402, 34 f. — Desgl. Existimaret forsitan (bulla exhortacionis) v. 23. Juni 1434: 15, 22. — Desgl. Existimantes olim v. 15. Nov. 1434: 36, 22; 29. 78, 4. 79, 6. 80, 6. 360, 34; 43. — Desgl. Non est v. 1. Marz 1436: 44, 48a ff. 46, 45a. — Desgl. Doctoris gentium v. 18. Sept. 1437 (secunda dissolucio, translacio) 25, 33 ff. 34,11-51, 3 p. 51, 22 fi, 52, 1. 55, 10. 75, 47 - 85, 32 p. 154, 39a. 188, 3. 191, 20. 193, 11. 347, 17. 355, 40. 357; 27. 383, 40. 384, 32. 400, 11 -403, 32 p. — Desgl. Pridem ex justis v. 30. Dez. 1437: 39, 30; 44b. 48, 8. — Desgl Moyses v. 4. Sépt. 1439: 408, 2. 411, 4£.; 41a. — Suspension, Prozeß u. Absetzung s. Basel. — Kreuzzugsplan für 1440: 307, 15 ft. 308, 19 ff. 314, 8 f. — Gesandte z. Bas. Konz. (oratores, legati) 35, 10. 37, 6; 28; 46a. 38, 9. 39, 1; 8; 28. 42, 5. 45, 24; 35, 46, 12; 35. 48, 12; 16; 36. 73, 37 1. 78, 28. 79, 29 f. 80, 8f. 193, 2. 356, 7; 38 ff. 360, 38. 583, 39. Vgl. Basel (Präsidenten), Cervia, Padua, Spalato. — Desgl. nach Griechenland 1434 u. 1437: 77, 24. 78, 11. 82, 23. 189, 36. — Desgl. zu d. Armeniern 307, 6. — Desgl. z. Hzg. Albrecht v. Österreich 1438 s. Fabriano. — Desgl. nach Deutschland (Nürn- berger RT Okt. 1438, Verhandlungen zw. K. Al- brecht u. Polen 1439, Mainzer Kongreß 1439) 71, 48b. 87, 24 ff. 94, 10 ff.; 31 fi. 95, 41a ft. 98, 4] ff. bis 102, 29 ff. p. 103, 20. 104, 2 ff. 144, 1; 49». 151, 23. 153, 20; 39 ff. 154, 34a. 155, lf 164, 46», 169, 26; 41. 171, 38. 191, 13 f., 384, 17-31. Vgl. Capodilista, Tarent, Turrecremata, Zengg. Deren Vertreter z. Mainzer Kongreß s. Aquila, Cortimo. Beobachter | (Agenten ebenda в, Cues, Kalteisen, MaBheim. — Beob- achter auf dem Mainzer Kurfürstentag 298, 25. Vgl. Cues, Frowis. — Desgl. bzw. Gesandte z. Frankfurter Tag 396, 10. 426, 7; 46. — Kardinile 27, 35. 37, 28; 47a. 38, 9. 39, 1; 8; 28. 42, b. 45, 35. 57, 9. 63, 48a. 64, 34. 76, 35 £. 78, ‚28. 79, 30. 104, 33. 105, 18. 126, 21. 148, 13; 48. 150, 48 ft. 163, 14. 193, 7. 349, 3. 351, 45. 353, 43 - 354, 36 p. 355, 41. 402, 14. 413, 6. Vgl. Albergati, Aleman, Augsburg, Caesarini, Capranica, Carillo, Casti- glione, Cervantes, Condulmario, Orsini; Ram, Tarent, Vitelleschi. — Konsistorium v. 18. Dez. 1439: 57, 33n. — Kurie 121, 17. 305, 30. 313, 57b. 349, 5. 351, 46. 353, 12; 26; 45 ff. 354, 31; 34 f. 356, 26. 360, 1. 399, 43. 401, 46 ff. 405, 21. curia pretensa 319, 1f. 405, 28. — Amter a. d. Kurie 386, 32. — curiales 43, 36. — Curtisanen 354, 5. — Beamte (officiales) 105, 18. 356, 16." 386, 31. — Prülaten a. d. Kurie 118, 45. 123, 42. 137, 8. 145, 37. — Apostol. Subdiakon s. Thomas. — Kanzlei (protonotariatus) 386, 32. — Kanzlei- beamte s. Blondus, Bourdonis, Decremane, Pala- vicinus, Pollicianus, Strata. — Bullen 27, 10; 33 f. 32, 6. 46, 14. 62, 23. 64, 17. 76, 36. 81, 39 f. 353, 18. — Register 353, 18. — Kammer 105, 3; 17. 163, 13. — Kardinalkämmerer s. Condul- mario. — Beamte d. Kammer s. Daniel, Fastelli, 487 Rimini. — Thesaurar 313, 53. 427, 33b. — Kubi- kularen 353, 22. Vgl. Mera, Padua, Recaneti. — " Reforendare 353, 22. — Annaten vgl. Basel (Dekr. 2]. Seas. 9. Juni 1435). — minuta servicia 163, 14. — Simonie 305, 29 ff. 353, 11 ff. 401, 44 ff. — Liufer s. Ungarn (Matthias de). — Diener, Boten, Familiaren 85, 2. 305, 42. 306, 50a. — Condottiere P. Eugens s. Sforza. Rom Stadt (urbs) 57, 5; 16. 164, 11. 176, 44a. 181, 37a. 233, 7. 349, 8. 353, 46. 355, 2. — album pre- torium 422, 6. — Bistum d. i. Papsttum 401, 39 f. Roma, Ludovicus de — 8. Pontanus. Rosenberg (Rosemberg), Hermann, Dr. decr. et leg. utr., Kanoniker zu S. Maria ad gradus in Mainz. Vertreter d. Ebfs. v. Mainz u. des Kurfürsten v. Brandenburg auf dem Mainzer Kongreß: 113, 46, 128, 16; 25 f. 131, 3; 15, 135, 47. — а. d. Moldau s. %. Krumau, Ulrich IL. v. —, Haupt- mann K. Albrechts i, Bóhmen 1439: 249, 42b. Rosheim (Rofheim) i. E., Reichsstadt 272, 5. Vgl. Elsaß. — Tag Elsäss. Reichsstädte 272, 37. Roßkanestfan (?), Jorg, Herr 236, 54b. Rot, Claus, Bote Weinsbergs 95, 44b. 280, 53a. Rotella, Laurencius de —, Archidiakon v. Ascoli, Mitglied d. dep. pro reformatorio 168, 45b. Rothenburg o. Tauber (Rottenburg uf der Tawber), Reichsstadt 260, 24 f. 271, 45 f. 272, 57a. 273, 54. 291, 16. 424, 40a. Vgl. Schwaben (Schwäbischer Städtebund). — Juden 292, 5; 44a. Rottenburg a. Neckar (Rottemburg a. Necker) 250, 30; 33. 273, 55. Rottweil (Rotwille, Rotwil), s. v. Stuttgart, Reichs- stadt 269, 17. 291, 16. Vgl. Schwaben (Stüdts- bund). — Juden 238, 9. Rouen a. d. Seine, Provinz u. Diózese 407, 59», — Bischofssitz (ecclesia) 164, 2. — Erzbischof Johannes de Ruppescissa 1422-1431, Kard.-Priester tit. s. Laurentii in Lucina (dictus Rothomagensis) 1426-1437: 192, 39. — Ebf. Ludwig v. Luxemburg 1436-1443: 407, 58v. — Stadt 407, 59b. Rozgon s. Vezprém. Ruben, Sohn Jakobs 40, 6. Ruckhofen, Hildebrant von —, im Albrechts 235, 23; 55s; 41b. 246, 15. Rüdesheim (Rudeschein) Rudolf v. —, Dr. jur. Domherr zu Worms (spáter Bf. v. Lavant i. Kárn- ten 1463-1467, Bf. v. Breslau 1467-1482), Mitglied d. Baseler Konzils 280, 19. — Gesandter des Nürnberger RT. v. Okt. 1438 zum Deutschorden 288, 22; 56af. — Desgl. d. Fbfs. у. Mainz z. Mainzer Kongreß 135, 46. — Desgl. z. Bas. Konzil Mai u. Juni 1439: 164, 49b. 167, 33a. 183, 37». Rumenfels (Rumelfels, Rumesfelt, Runelfels, Ruvel- felt), Johann von —, aus Forchheim, Kleriker der Diözesen Bamberg und Mainz, Notar, causarum seriba d. Ebfs. v. Mainz 109, 20; 25; 33; 39. 114, 21. 116, 43. 133, 7. Rusdorf s, Deutschorden (Hochmeister). Dienst K.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 38. 382, 6. 383, 9. 402, 34 f. — Desgl. Existimaret forsitan (bulla exhortacionis) v. 23. Juni 1434: 15, 22. — Desgl. Existimantes olim v. 15. Nov. 1434: 36, 22; 29. 78, 4. 79, 6. 80, 6. 360, 34; 43. — Desgl. Non est v. 1. Marz 1436: 44, 48a ff. 46, 45a. — Desgl. Doctoris gentium v. 18. Sept. 1437 (secunda dissolucio, translacio) 25, 33 ff. 34,11-51, 3 p. 51, 22 fi, 52, 1. 55, 10. 75, 47 - 85, 32 p. 154, 39a. 188, 3. 191, 20. 193, 11. 347, 17. 355, 40. 357; 27. 383, 40. 384, 32. 400, 11 -403, 32 p. — Desgl. Pridem ex justis v. 30. Dez. 1437: 39, 30; 44b. 48, 8. — Desgl Moyses v. 4. Sépt. 1439: 408, 2. 411, 4£.; 41a. — Suspension, Prozeß u. Absetzung s. Basel. — Kreuzzugsplan für 1440: 307, 15 ft. 308, 19 ff. 314, 8 f. — Gesandte z. Bas. Konz. (oratores, legati) 35, 10. 37, 6; 28; 46a. 38, 9. 39, 1; 8; 28. 42, 5. 45, 24; 35, 46, 12; 35. 48, 12; 16; 36. 73, 37 1. 78, 28. 79, 29 f. 80, 8f. 193, 2. 356, 7; 38 ff. 360, 38. 583, 39. Vgl. Basel (Präsidenten), Cervia, Padua, Spalato. — Desgl. nach Griechenland 1434 u. 1437: 77, 24. 78, 11. 82, 23. 189, 36. — Desgl. zu d. Armeniern 307, 6. — Desgl. z. Hzg. Albrecht v. Österreich 1438 s. Fabriano. — Desgl. nach Deutschland (Nürn- berger RT Okt. 1438, Verhandlungen zw. K. Al- brecht u. Polen 1439, Mainzer Kongreß 1439) 71, 48b. 87, 24 ff. 94, 10 ff.; 31 fi. 95, 41a ft. 98, 4] ff. bis 102, 29 ff. p. 103, 20. 104, 2 ff. 144, 1; 49». 151, 23. 153, 20; 39 ff. 154, 34a. 155, lf 164, 46», 169, 26; 41. 171, 38. 191, 13 f., 384, 17-31. Vgl. Capodilista, Tarent, Turrecremata, Zengg. Deren Vertreter z. Mainzer Kongreß s. Aquila, Cortimo. Beobachter | (Agenten ebenda в, Cues, Kalteisen, MaBheim. — Beob- achter auf dem Mainzer Kurfürstentag 298, 25. Vgl. Cues, Frowis. — Desgl. bzw. Gesandte z. Frankfurter Tag 396, 10. 426, 7; 46. — Kardinile 27, 35. 37, 28; 47a. 38, 9. 39, 1; 8; 28. 42, b. 45, 35. 57, 9. 63, 48a. 64, 34. 76, 35 £. 78, ‚28. 79, 30. 104, 33. 105, 18. 126, 21. 148, 13; 48. 150, 48 ft. 163, 14. 193, 7. 349, 3. 351, 45. 353, 43 - 354, 36 p. 355, 41. 402, 14. 413, 6. Vgl. Albergati, Aleman, Augsburg, Caesarini, Capranica, Carillo, Casti- glione, Cervantes, Condulmario, Orsini; Ram, Tarent, Vitelleschi. — Konsistorium v. 18. Dez. 1439: 57, 33n. — Kurie 121, 17. 305, 30. 313, 57b. 349, 5. 351, 46. 353, 12; 26; 45 ff. 354, 31; 34 f. 356, 26. 360, 1. 399, 43. 401, 46 ff. 405, 21. curia pretensa 319, 1f. 405, 28. — Amter a. d. Kurie 386, 32. — curiales 43, 36. — Curtisanen 354, 5. — Beamte (officiales) 105, 18. 356, 16." 386, 31. — Prülaten a. d. Kurie 118, 45. 123, 42. 137, 8. 145, 37. — Apostol. Subdiakon s. Thomas. — Kanzlei (protonotariatus) 386, 32. — Kanzlei- beamte s. Blondus, Bourdonis, Decremane, Pala- vicinus, Pollicianus, Strata. — Bullen 27, 10; 33 f. 32, 6. 46, 14. 62, 23. 64, 17. 76, 36. 81, 39 f. 353, 18. — Register 353, 18. — Kammer 105, 3; 17. 163, 13. — Kardinalkämmerer s. Condul- mario. — Beamte d. Kammer s. Daniel, Fastelli, 487 Rimini. — Thesaurar 313, 53. 427, 33b. — Kubi- kularen 353, 22. Vgl. Mera, Padua, Recaneti. — " Reforendare 353, 22. — Annaten vgl. Basel (Dekr. 2]. Seas. 9. Juni 1435). — minuta servicia 163, 14. — Simonie 305, 29 ff. 353, 11 ff. 401, 44 ff. — Liufer s. Ungarn (Matthias de). — Diener, Boten, Familiaren 85, 2. 305, 42. 306, 50a. — Condottiere P. Eugens s. Sforza. Rom Stadt (urbs) 57, 5; 16. 164, 11. 176, 44a. 181, 37a. 233, 7. 349, 8. 353, 46. 355, 2. — album pre- torium 422, 6. — Bistum d. i. Papsttum 401, 39 f. Roma, Ludovicus de — 8. Pontanus. Rosenberg (Rosemberg), Hermann, Dr. decr. et leg. utr., Kanoniker zu S. Maria ad gradus in Mainz. Vertreter d. Ebfs. v. Mainz u. des Kurfürsten v. Brandenburg auf dem Mainzer Kongreß: 113, 46, 128, 16; 25 f. 131, 3; 15, 135, 47. — а. d. Moldau s. %. Krumau, Ulrich IL. v. —, Haupt- mann K. Albrechts i, Bóhmen 1439: 249, 42b. Rosheim (Rofheim) i. E., Reichsstadt 272, 5. Vgl. Elsaß. — Tag Elsäss. Reichsstädte 272, 37. Roßkanestfan (?), Jorg, Herr 236, 54b. Rot, Claus, Bote Weinsbergs 95, 44b. 280, 53a. Rotella, Laurencius de —, Archidiakon v. Ascoli, Mitglied d. dep. pro reformatorio 168, 45b. Rothenburg o. Tauber (Rottenburg uf der Tawber), Reichsstadt 260, 24 f. 271, 45 f. 272, 57a. 273, 54. 291, 16. 424, 40a. Vgl. Schwaben (Schwäbischer Städtebund). — Juden 292, 5; 44a. Rottenburg a. Neckar (Rottemburg a. Necker) 250, 30; 33. 273, 55. Rottweil (Rotwille, Rotwil), s. v. Stuttgart, Reichs- stadt 269, 17. 291, 16. Vgl. Schwaben (Stüdts- bund). — Juden 238, 9. Rouen a. d. Seine, Provinz u. Diózese 407, 59», — Bischofssitz (ecclesia) 164, 2. — Erzbischof Johannes de Ruppescissa 1422-1431, Kard.-Priester tit. s. Laurentii in Lucina (dictus Rothomagensis) 1426-1437: 192, 39. — Ebf. Ludwig v. Luxemburg 1436-1443: 407, 58v. — Stadt 407, 59b. Rozgon s. Vezprém. Ruben, Sohn Jakobs 40, 6. Ruckhofen, Hildebrant von —, im Albrechts 235, 23; 55s; 41b. 246, 15. Rüdesheim (Rudeschein) Rudolf v. —, Dr. jur. Domherr zu Worms (spáter Bf. v. Lavant i. Kárn- ten 1463-1467, Bf. v. Breslau 1467-1482), Mitglied d. Baseler Konzils 280, 19. — Gesandter des Nürnberger RT. v. Okt. 1438 zum Deutschorden 288, 22; 56af. — Desgl. d. Fbfs. у. Mainz z. Mainzer Kongreß 135, 46. — Desgl. z. Bas. Konzil Mai u. Juni 1439: 164, 49b. 167, 33a. 183, 37». Rumenfels (Rumelfels, Rumesfelt, Runelfels, Ruvel- felt), Johann von —, aus Forchheim, Kleriker der Diözesen Bamberg und Mainz, Notar, causarum seriba d. Ebfs. v. Mainz 109, 20; 25; 33; 39. 114, 21. 116, 43. 133, 7. Rusdorf s, Deutschorden (Hochmeister). Dienst K.
Strana 488
488 Ruselli (irrtümlich Buselli), Erhard, Kanoniker von Noyon, Notar d. Bas. Konzils 420, 48a. Russen (Rutheni), Gesandte auf dem Unionskonzil zu Florenz 1439: 306, 36. — Metropolit s. Kiew. Ruwe, Conrad, senior, Domherr zu Mainz 113, 40. 115, 45 f. : S Sabrevoys (Sabrevaiis), Dionysius de —, Professor der Theologie an der Univ. Paris, Gesandter d. Baseler Konzils nach Burgund 82, 2. Sachse (Sachs, Saschs) Johannes, Professor der "Theologie, Gesandter d. Ebfs. Johann v. Salzburg zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 128, 98 f. 131, 17 f. 136, 12 f. Sachsen (Sassen, Sahssen), Land u. Leute 243, 29. 279, 39; 576. 280, 6; 17. — Herzóge 242, 18. — Bischöfe, Fürsten, Herren, Stifte, Städte 249, 24f, 278, 49b. — Juden 2106, 31. — Sachsen-Lauenburg, Hzg. Erich V. 1412-1430: 68, 37. — Hzg. Bernhard II., Bruder des Vorigen, 1436 bis 1463: 278, 52bf. 279, 60a ff. 280, 5f. — Vertreter am Bas. Konzil s. Christiani. — Hzg. Magnus, Bruder d. Vorigen, s. Hildesheim. — Sachsen-Wittenberg, Hzg. u. Kurfürst Fried- rich II. d. Sanftmütige, Landgraf in Thüringen, Markgf. zu Meißen, Erzmarschall 1428-1464: 61, 23 f. 66, 1; 6. 68, 40 ff. 71, 23; 27. 72, 1. 133, 11; 15. 139, 32. 140, 20. 141, 35; 42. 155, 18. 226, 25 f. 227, 23. 238, 7. 239, 41; 43. 248, 39. 249, 25 ff. 257, 13. 265, 47b. 306, 1; 44. 307, 33a. 331, 5 ff. 342, 4 f. 411, 47b. 418, 29. 419, 2 ff. 426, 15. — Hof 117, 49b. 144, 48a. — Hofmeister s. Lohe. — Kanzler s. Naumburg. — Ráàte 145, 44a fi. 153, 30 ff. 154, 28. 155, 22; 38. 249, 21. Vgl. Lohe, Schonberg, Westfelinger. — Gesandte zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 58, 39a. Vgl. Heimburg. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März 1439: 141, 42. 144, 5 ff.; 55a. Vgl. Lohe, Schön- berg, Stein (Otto). — Vertreter ebenda April 1439: Limburg (Albert Schenk). — Gesandte nach Nürnberg Dez. 1439: 340, 18f. — Hzg. Wilhelm III. d. Tapfere, Bruder des Vo- rigen, Landgf. in Thüringen, Mgf. zu Meißen 1428-1482: 221, 43b f. 249, 21 f. 420, 15. Sagorien, Ungarische Gespanschaft a. d. Sau zwischen dem Herzogtum Steiermark und der Gespanschaft Agram, s. Cilli. Sala, Bornius de —, Bote aus Bologna 393, 50a f. Salzburg (Saltzburg), Kirchenprovinz 212, 38. 428, 30; 39; 44. 440, 4; 20; 34. — Weltl. Fürsten d. Provinz 429, 3. 440, 10. — Tag der Kirchenpro- vinz Jan. 1440: 428, 41 ff. 430, 6 ff. 439, 41 bis 440, 36. — Ebf. Johann IT. v. Reichensperg, apostolischer Legat 1429-1441: 110, 22. 128, 29. 131, 18. 132, 8. 136, 13. 212, 38. 242, 15. 265, 53b ff. 411, 21 ff. 428, 10 ff. 429, 18 ff. 430, 35 ff. 431, 6; 10; 51. 440, 7 В. ; 28 В. — Seine Lande 428, 27. — Sufira- Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen gane 212, 38. 242, 16. 411, 37. 429, 2. 430, 12. 440, 10 ff. — Gesandte zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 8, 50a. 58, 36a. 66, 15. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 104, 46a ff. 113, 13. 132, 9. Vgl. Duster, Sachs. — Desgl. zum Frankfurter Fürstentag Nov. 1439: 426, 4. — Untergebene, Untertanen 242, 16. 428, 27. — Juden 240, 6 ft. 265, 54b ff. Vgl. Sprintz. — Stadt 232, 27. 266, 45a. 412, 3. 429, 7 f. 430, 7. Samson (SamBen) v. Fridberg, Jude zu Frankfurt 261, 30b. 266, 9. ; | Samuel, Jüdischer Hohepriester 370, 2 ff. Saóne (Sana), FluB in Burgund 275, 9. Sarazenen (Sarraceni) 10, 12. 305, 3. Sauer, Johann, im Gefolge des Ebf. v. Kóln auf dem Tag zu Frankfurt Nov. 1439: 424, 34. Savoyen: (Sophoyen, Saffoy, Saffohij, Soffogia, Sa- baudia) 20, 12. 27, 20. 64, 21. 185, 34. 194, 23. — Graf Amadeus VIIL, geb. 1383, seit 1391 Graf, 1417 Herzog v. —, Dekan d. Ritter im Kloster St. Mauritii zu Ripaile, 1439 bis 1449 Papst Felix V., t 1451: 71, 29. 183, 12. 217, 31; 45b. 220, 6. 240, 23; 27. 251, 11. 290, 1; 35a. 303, 14. 407, 26. — Vikar d. Reiches 417, 17; 42. — Sóhne 417, 17. — Kanzleibeamter s. Urbino. — Herold s. Piemont. — Bote s. Begneti. — Gesandt- schaft z. Salzburger Prov.-Synode 1440: 430, 8. Sayn (Seyne), n. v. Koblenz, Werner v. —, Graf zu Wittgenstein, Propst v. St. Gereon in Kóln 113, 42. Schaffhausen (Schoffhusen), Reichsstadt 289, 60a. 290, 32a. — Juden 259, 41. 263, 38. 288, 7. Vgl. Lów. Schalek, Abrecht (Obreht), Ammanmeister zu Straßburg 13, 27 ft. 14, 48a. 31, 16 ff. Scharfenstein (Scharppenstein), Sellentinus de —, Domherr zu Mainz 116, 1. Schaumburg (Schowenberg) in Oberösterreich, Gf. Johann I. 1423-1453, Hofmeister K. Albrechts 246, 12 f. Schellenberg (Schellinberg), Burg in Sachsen 306, 2. Schenk s. Limburg. Scherf, Stefan, Münzmeister zu Frankfurt 250, 48b. Schillingsfürst s. v. Rothenburg o. Tauber 286, 18. Sehlesien (Slesie), Nebenland d. Krone Bóhmen 217, 3f. 247, 53 ff. 249, 97ffl. — Hauptmann K. Albrechts s. Brandenburg (Albrecht Achilles). — Schlesier als Bote K. Albrechts 287, 24 ff. Sehlettstadt (Schletzstat, Sletstat) im Elsa, Reichs- stadt 88, 28. 91, 33 ff. 93, 16; 32. 250, 18; 21 ff.; 39. 253, 2 ff. 260, 11. 269, 17. 272, 4 ff. Vgl. Elsaß. — Armagnakentage, Sommer 1439: 274, 24 fi. : Schlick (Sligk, Slicke), Kaspar —, aus Lasan, Ritter, dann Reichsfreiherr, Kanzler K. Sigmunds u. K. Albrechts 59, 35a. 91, 35. 214, 11-31 passim. 215, 22. 220, 11. 222, 26; 41. 224, 46». 234, 1 ff. 236 54b. 238, 2. 263, 52a. 288, 40» f. 413, 18. — Herr v. Neuburg (dominus Novicastri) 156, 29. 252, 48. Schlirbach, Heinrich, in Basel 234, 39a.
488 Ruselli (irrtümlich Buselli), Erhard, Kanoniker von Noyon, Notar d. Bas. Konzils 420, 48a. Russen (Rutheni), Gesandte auf dem Unionskonzil zu Florenz 1439: 306, 36. — Metropolit s. Kiew. Ruwe, Conrad, senior, Domherr zu Mainz 113, 40. 115, 45 f. : S Sabrevoys (Sabrevaiis), Dionysius de —, Professor der Theologie an der Univ. Paris, Gesandter d. Baseler Konzils nach Burgund 82, 2. Sachse (Sachs, Saschs) Johannes, Professor der "Theologie, Gesandter d. Ebfs. Johann v. Salzburg zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 128, 98 f. 131, 17 f. 136, 12 f. Sachsen (Sassen, Sahssen), Land u. Leute 243, 29. 279, 39; 576. 280, 6; 17. — Herzóge 242, 18. — Bischöfe, Fürsten, Herren, Stifte, Städte 249, 24f, 278, 49b. — Juden 2106, 31. — Sachsen-Lauenburg, Hzg. Erich V. 1412-1430: 68, 37. — Hzg. Bernhard II., Bruder des Vorigen, 1436 bis 1463: 278, 52bf. 279, 60a ff. 280, 5f. — Vertreter am Bas. Konzil s. Christiani. — Hzg. Magnus, Bruder d. Vorigen, s. Hildesheim. — Sachsen-Wittenberg, Hzg. u. Kurfürst Fried- rich II. d. Sanftmütige, Landgraf in Thüringen, Markgf. zu Meißen, Erzmarschall 1428-1464: 61, 23 f. 66, 1; 6. 68, 40 ff. 71, 23; 27. 72, 1. 133, 11; 15. 139, 32. 140, 20. 141, 35; 42. 155, 18. 226, 25 f. 227, 23. 238, 7. 239, 41; 43. 248, 39. 249, 25 ff. 257, 13. 265, 47b. 306, 1; 44. 307, 33a. 331, 5 ff. 342, 4 f. 411, 47b. 418, 29. 419, 2 ff. 426, 15. — Hof 117, 49b. 144, 48a. — Hofmeister s. Lohe. — Kanzler s. Naumburg. — Ráàte 145, 44a fi. 153, 30 ff. 154, 28. 155, 22; 38. 249, 21. Vgl. Lohe, Schonberg, Westfelinger. — Gesandte zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 58, 39a. Vgl. Heimburg. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März 1439: 141, 42. 144, 5 ff.; 55a. Vgl. Lohe, Schön- berg, Stein (Otto). — Vertreter ebenda April 1439: Limburg (Albert Schenk). — Gesandte nach Nürnberg Dez. 1439: 340, 18f. — Hzg. Wilhelm III. d. Tapfere, Bruder des Vo- rigen, Landgf. in Thüringen, Mgf. zu Meißen 1428-1482: 221, 43b f. 249, 21 f. 420, 15. Sagorien, Ungarische Gespanschaft a. d. Sau zwischen dem Herzogtum Steiermark und der Gespanschaft Agram, s. Cilli. Sala, Bornius de —, Bote aus Bologna 393, 50a f. Salzburg (Saltzburg), Kirchenprovinz 212, 38. 428, 30; 39; 44. 440, 4; 20; 34. — Weltl. Fürsten d. Provinz 429, 3. 440, 10. — Tag der Kirchenpro- vinz Jan. 1440: 428, 41 ff. 430, 6 ff. 439, 41 bis 440, 36. — Ebf. Johann IT. v. Reichensperg, apostolischer Legat 1429-1441: 110, 22. 128, 29. 131, 18. 132, 8. 136, 13. 212, 38. 242, 15. 265, 53b ff. 411, 21 ff. 428, 10 ff. 429, 18 ff. 430, 35 ff. 431, 6; 10; 51. 440, 7 В. ; 28 В. — Seine Lande 428, 27. — Sufira- Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen gane 212, 38. 242, 16. 411, 37. 429, 2. 430, 12. 440, 10 ff. — Gesandte zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439: 8, 50a. 58, 36a. 66, 15. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 104, 46a ff. 113, 13. 132, 9. Vgl. Duster, Sachs. — Desgl. zum Frankfurter Fürstentag Nov. 1439: 426, 4. — Untergebene, Untertanen 242, 16. 428, 27. — Juden 240, 6 ft. 265, 54b ff. Vgl. Sprintz. — Stadt 232, 27. 266, 45a. 412, 3. 429, 7 f. 430, 7. Samson (SamBen) v. Fridberg, Jude zu Frankfurt 261, 30b. 266, 9. ; | Samuel, Jüdischer Hohepriester 370, 2 ff. Saóne (Sana), FluB in Burgund 275, 9. Sarazenen (Sarraceni) 10, 12. 305, 3. Sauer, Johann, im Gefolge des Ebf. v. Kóln auf dem Tag zu Frankfurt Nov. 1439: 424, 34. Savoyen: (Sophoyen, Saffoy, Saffohij, Soffogia, Sa- baudia) 20, 12. 27, 20. 64, 21. 185, 34. 194, 23. — Graf Amadeus VIIL, geb. 1383, seit 1391 Graf, 1417 Herzog v. —, Dekan d. Ritter im Kloster St. Mauritii zu Ripaile, 1439 bis 1449 Papst Felix V., t 1451: 71, 29. 183, 12. 217, 31; 45b. 220, 6. 240, 23; 27. 251, 11. 290, 1; 35a. 303, 14. 407, 26. — Vikar d. Reiches 417, 17; 42. — Sóhne 417, 17. — Kanzleibeamter s. Urbino. — Herold s. Piemont. — Bote s. Begneti. — Gesandt- schaft z. Salzburger Prov.-Synode 1440: 430, 8. Sayn (Seyne), n. v. Koblenz, Werner v. —, Graf zu Wittgenstein, Propst v. St. Gereon in Kóln 113, 42. Schaffhausen (Schoffhusen), Reichsstadt 289, 60a. 290, 32a. — Juden 259, 41. 263, 38. 288, 7. Vgl. Lów. Schalek, Abrecht (Obreht), Ammanmeister zu Straßburg 13, 27 ft. 14, 48a. 31, 16 ff. Scharfenstein (Scharppenstein), Sellentinus de —, Domherr zu Mainz 116, 1. Schaumburg (Schowenberg) in Oberösterreich, Gf. Johann I. 1423-1453, Hofmeister K. Albrechts 246, 12 f. Schellenberg (Schellinberg), Burg in Sachsen 306, 2. Schenk s. Limburg. Scherf, Stefan, Münzmeister zu Frankfurt 250, 48b. Schillingsfürst s. v. Rothenburg o. Tauber 286, 18. Sehlesien (Slesie), Nebenland d. Krone Bóhmen 217, 3f. 247, 53 ff. 249, 97ffl. — Hauptmann K. Albrechts s. Brandenburg (Albrecht Achilles). — Schlesier als Bote K. Albrechts 287, 24 ff. Sehlettstadt (Schletzstat, Sletstat) im Elsa, Reichs- stadt 88, 28. 91, 33 ff. 93, 16; 32. 250, 18; 21 ff.; 39. 253, 2 ff. 260, 11. 269, 17. 272, 4 ff. Vgl. Elsaß. — Armagnakentage, Sommer 1439: 274, 24 fi. : Schlick (Sligk, Slicke), Kaspar —, aus Lasan, Ritter, dann Reichsfreiherr, Kanzler K. Sigmunds u. K. Albrechts 59, 35a. 91, 35. 214, 11-31 passim. 215, 22. 220, 11. 222, 26; 41. 224, 46». 234, 1 ff. 236 54b. 238, 2. 263, 52a. 288, 40» f. 413, 18. — Herr v. Neuburg (dominus Novicastri) 156, 29. 252, 48. Schlirbach, Heinrich, in Basel 234, 39a.
Strana 489
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Schlochau in Grenzmark Posen-Westpreußen 254, 30. x Schmid (Smyde) 257, 6. — (Smyde), Hans, i.Dienst Weinsbergs 288, 33; 46b. Schneider (Schnyder), Nikolaus (Nyckollawe), Schrei- ber Konrads v, Weinsberg 256, 18 bis 257, 30 p. 285, 7. 288, 28; 58a. 292, 4; 44a. Schönberg (Schonenberg, Schonemberg), Kaspar v. —, Dekan: zu Meißen, Gesandter d. Hz. v. Sachsen z. Mainzer Kongreß 75, 30. 99, 3. 100, 11. 105, 29. 108, 37 f. 110, 18 ff. 114, 28, 117, 23; 49b. 144, 8; 46n. 153, 33. 154, 30. 155, 24, — Zugleich Ges. d. Kf. v. d. Pfalz 108, 37 ff. 110, 18 ff. 114, 98, Scholl (Schoyll, Schall), Eberhard, aus Wesel, Kleriker d. Dióz. Kóln, Notar 109, 18; 25; 34; 40. Schottland (Scocia), Konig Jakob IT. 1437-1460: 71, 26. 135, 18. 138, 9. 303, 15. — Abt v. — s. Dundrainan. "E Schreiber (Schriber) s. Raminger. Schwaben (Swaben), Land u. Leute 212, 35. 220, 11. 249, 9. 291, 57a. — Rittergesellschaft mit St. Georgenschild 273, 11. — Reichsstádte 268, 40» ff. — Schwäbischer Städtebund (Ulm mit seiner Ei- nung) 89, 47. 91, 3 ff. 93, 52». 145, 44a. 247, 45. 251, 261.; 34, 38 f. 252, 3 ff. 265, 26. 2/70, 26 f. 271, 29 ff.; 34; 43f.; 46; 52. 272, 1ff.;13 ft. ;, 53a ff. 273, 13; 511. 274, 38. 275, 38. 276, 98 ft. Vgl. Aalen, Bopfingen, Dinkelsbühl, Donauwörth, Gmünd, Hall, Heilbronn, Nördlingen, Rothen- | burg, Rottweil, Ulm, Wimpfen. — Bodenseestádtebund s, Bodensee. — Dreistidtebund (EBlingen, Reutlingen, Weil) 252, 18. — Tagungen 274, 4 f.; 48. Schwarzburg (Swarzburg), der von — 232, 33. — Graf Heinrich (wohl H, XXVII. 1438-1463): 260, 26. — Gf. Günther XXX. von Schw. -Wachsenberg 1395 bis 1450: 260, 26. — Gf. Heinrich XXIX., der Streitbare, Herr zu Sondershausen u. Arnstadt 1416-1444: 260, 26. — Juden 237, 19. Schwarzenberg (Swarezenberger), Walter v. —, der Altere, Ratsherr zu Frankfurt 93, 44a. 294, 37a. 266, 6; 21 f. 285, 50. 414, 21 f. 415, 2. — Gesandter Frankfurts zum Nürnberger RT. Okt. u. Nov. 1438: 91, 9.. 284, 7, — Desgl. zum Freigrafen- kapitel in Arnsberg 23. Nov. 1439: 415, 48a; 15 b ff. — Walter, der J üngere 415, 2. Schweden (Swecia) 58, 33a, 138, 8, Schweinfurt (Sweinfurt, Swinfurt) in Franken, Reichsstadt 214, 4 ff. 215, 37 ff. 238, 61. 255, 39 bis 257, 18. 260, 25. 284, 8 f.; 14; 54a. 288, 27; 50». 291, 17. 292, 7 f. — Stadtschreiber s. Volk. — Ge- sandte zu K. Albrecht 214, 3 ff, 255, 40 ft. — Unterhündler mit Konrad v. Weinsberg s. Sla- dung, Volk. — Stadtsteuer 220, 15. 232, 34. 238, 48b. 246, 9. 284, 9; 22; 42a ff.; 54a fi. — Juden 214, 4. 238, 5 ff. ; 51a. 255, 38 ff. 284, 14. 288, 50b. 292, 6 ff. Vgl. Jeckels. Deutsche Reichstags-Akten XIV 62 489 Schweiz, Eidgenossenschaft 88, 8 f. Schwerin, Bf. Hermann Koeppen, 1429-1444, bezw. Gesandte auf d, Frankfurter Tag 426, 6. Schwitzer (Switzer), Binisch, Jude im Dienst Kon- rads v. Weinsberg 230, 36 f. 259, 39 f. 260, 7; 16. 268, 9. 289, 59a. 291, 36 f.; 56a f. 292, 31a. 293, 17 ff. ; 35» ff. Schwyz (Sweycz, Switz), Kanton der Schweiz 88, 29. 289, 8. Sedlitz, Jan von —, baier. Marschalk und Pfleger zu Pfaffenhofen 264, 38» f. Seeland (Seelant) 220, 23; 53a. 238, 35. Segorbe, n. v. Valencia, Bf.-Elekt Gispertus Bardo (ep. Segobricensis) 159, 51a. 405, 48b. Segovia (Segobia) in"Spanien, nw. v. Madrid, Jo- hannes Alfonsi de —, Professor der Theologie, Archidiakon v. Villaviciosa, 1440 Kard.-Priester tit. s. Calixti, Mitglied d. deputatio pro fide 10, 48b. 19, 43a. 33, 40; 532; 49b. 34, 10 ff. ; 15a ff. 37, 44a. 51, 4 fi.; 39a. 87, 27. 168, 47b. 304, 4b» ff. 44], 36 ff. — Gesandter d. Baseler Konzils zum Mainzer Kongrefi Mirz 1439: 98, 26. 142, 42a. 147, 21; 41. 150, 34. 151, 42. 152, 25. — Desgl. zum Mainzer Kurfürstentag August 1439: 317, 11 f. 331, 42 f. 346, 36. 367, 17. 392, 17 £.; 38; 41 ff. 393, 13 ff. ; 35 ff. ; 48b. 394, 14. — Traktat iib. die Absetzung des Papstes (Justificatio sentencie) 299, 14; 44b. 304, 45b. 346, 36 bis 367, 16. 393, 49b. 394, 9f.; 24. — Traktat gegen die Neutralitót (Contra neutralitatem) 10, 49a. 299, 15; 44b. 367, 17 bis 390, 18. 393, 50». 394, 21 ff. ; 24. Seligman, der alte, Jude zu München 264, 2. 284, 19. — Seine Sôhne Eberlin u. Joseph ebendort. Selz, Kloster, i. Elsaß, w. v. Rastatt 285, 4. Semendria a. d. Donau só. v. Belgrad 235, 52a. Seneca, Róm. Philosoph 438, 17. Serbien, Brankewitsch, Despot von — 235, 16; 51a. Sergius, irrtümlich für Yergius s. Mohamed. Serra, Bernhard, Frater, Professor der Theologie, elemosinarius des Kónigs v. Aragon, Mitglied d. dep. pro fide 71, 16 f. 159, 30. 183, 38b. Sevilla, Bf. Isidor 599-636, sein liber conciliorum (bzw. Dekretaliensammlung) 348, 23; 49a. Seydlitz, Opetz van —, Ritter, Gesandter K. Albrechts zum Hochmeister des Deutschordens Sommer 1439: 254, 2. Sforza, Francesco, de Cotignola, Condottiere im Dienst Papst Eugens 164, 8. 404, 14. Siena (Sene), Stadt 348, 37. — Konzil 1423-1424: 76, 14; 20. 178, 21. 183, 2. 187, 36. 189, 40. 191, 29. 318, 14. 319, 37. 322, 32. 348, 40. 371, 35. 405, 7. 432, 23f. — Enea (Silvio) de —, Schreiber (litterarum scrip- tor) d. Baseler Konzils 71, 17 f. Sierck (Sirk) in Lothringen, nó. v. Diedenhofen, Jakob v. — s. Trier (Erzbischof). — Philipp v. —, Domdechant zu Trier 330, 36. Sigwin, Hans, in Nürnberg 256, 20 ff. Silo (Sylo), Stadt in Palästina 40, 8 ff.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Schlochau in Grenzmark Posen-Westpreußen 254, 30. x Schmid (Smyde) 257, 6. — (Smyde), Hans, i.Dienst Weinsbergs 288, 33; 46b. Schneider (Schnyder), Nikolaus (Nyckollawe), Schrei- ber Konrads v, Weinsberg 256, 18 bis 257, 30 p. 285, 7. 288, 28; 58a. 292, 4; 44a. Schönberg (Schonenberg, Schonemberg), Kaspar v. —, Dekan: zu Meißen, Gesandter d. Hz. v. Sachsen z. Mainzer Kongreß 75, 30. 99, 3. 100, 11. 105, 29. 108, 37 f. 110, 18 ff. 114, 28, 117, 23; 49b. 144, 8; 46n. 153, 33. 154, 30. 155, 24, — Zugleich Ges. d. Kf. v. d. Pfalz 108, 37 ff. 110, 18 ff. 114, 98, Scholl (Schoyll, Schall), Eberhard, aus Wesel, Kleriker d. Dióz. Kóln, Notar 109, 18; 25; 34; 40. Schottland (Scocia), Konig Jakob IT. 1437-1460: 71, 26. 135, 18. 138, 9. 303, 15. — Abt v. — s. Dundrainan. "E Schreiber (Schriber) s. Raminger. Schwaben (Swaben), Land u. Leute 212, 35. 220, 11. 249, 9. 291, 57a. — Rittergesellschaft mit St. Georgenschild 273, 11. — Reichsstádte 268, 40» ff. — Schwäbischer Städtebund (Ulm mit seiner Ei- nung) 89, 47. 91, 3 ff. 93, 52». 145, 44a. 247, 45. 251, 261.; 34, 38 f. 252, 3 ff. 265, 26. 2/70, 26 f. 271, 29 ff.; 34; 43f.; 46; 52. 272, 1ff.;13 ft. ;, 53a ff. 273, 13; 511. 274, 38. 275, 38. 276, 98 ft. Vgl. Aalen, Bopfingen, Dinkelsbühl, Donauwörth, Gmünd, Hall, Heilbronn, Nördlingen, Rothen- | burg, Rottweil, Ulm, Wimpfen. — Bodenseestádtebund s, Bodensee. — Dreistidtebund (EBlingen, Reutlingen, Weil) 252, 18. — Tagungen 274, 4 f.; 48. Schwarzburg (Swarzburg), der von — 232, 33. — Graf Heinrich (wohl H, XXVII. 1438-1463): 260, 26. — Gf. Günther XXX. von Schw. -Wachsenberg 1395 bis 1450: 260, 26. — Gf. Heinrich XXIX., der Streitbare, Herr zu Sondershausen u. Arnstadt 1416-1444: 260, 26. — Juden 237, 19. Schwarzenberg (Swarezenberger), Walter v. —, der Altere, Ratsherr zu Frankfurt 93, 44a. 294, 37a. 266, 6; 21 f. 285, 50. 414, 21 f. 415, 2. — Gesandter Frankfurts zum Nürnberger RT. Okt. u. Nov. 1438: 91, 9.. 284, 7, — Desgl. zum Freigrafen- kapitel in Arnsberg 23. Nov. 1439: 415, 48a; 15 b ff. — Walter, der J üngere 415, 2. Schweden (Swecia) 58, 33a, 138, 8, Schweinfurt (Sweinfurt, Swinfurt) in Franken, Reichsstadt 214, 4 ff. 215, 37 ff. 238, 61. 255, 39 bis 257, 18. 260, 25. 284, 8 f.; 14; 54a. 288, 27; 50». 291, 17. 292, 7 f. — Stadtschreiber s. Volk. — Ge- sandte zu K. Albrecht 214, 3 ff, 255, 40 ft. — Unterhündler mit Konrad v. Weinsberg s. Sla- dung, Volk. — Stadtsteuer 220, 15. 232, 34. 238, 48b. 246, 9. 284, 9; 22; 42a ff.; 54a fi. — Juden 214, 4. 238, 5 ff. ; 51a. 255, 38 ff. 284, 14. 288, 50b. 292, 6 ff. Vgl. Jeckels. Deutsche Reichstags-Akten XIV 62 489 Schweiz, Eidgenossenschaft 88, 8 f. Schwerin, Bf. Hermann Koeppen, 1429-1444, bezw. Gesandte auf d, Frankfurter Tag 426, 6. Schwitzer (Switzer), Binisch, Jude im Dienst Kon- rads v. Weinsberg 230, 36 f. 259, 39 f. 260, 7; 16. 268, 9. 289, 59a. 291, 36 f.; 56a f. 292, 31a. 293, 17 ff. ; 35» ff. Schwyz (Sweycz, Switz), Kanton der Schweiz 88, 29. 289, 8. Sedlitz, Jan von —, baier. Marschalk und Pfleger zu Pfaffenhofen 264, 38» f. Seeland (Seelant) 220, 23; 53a. 238, 35. Segorbe, n. v. Valencia, Bf.-Elekt Gispertus Bardo (ep. Segobricensis) 159, 51a. 405, 48b. Segovia (Segobia) in"Spanien, nw. v. Madrid, Jo- hannes Alfonsi de —, Professor der Theologie, Archidiakon v. Villaviciosa, 1440 Kard.-Priester tit. s. Calixti, Mitglied d. deputatio pro fide 10, 48b. 19, 43a. 33, 40; 532; 49b. 34, 10 ff. ; 15a ff. 37, 44a. 51, 4 fi.; 39a. 87, 27. 168, 47b. 304, 4b» ff. 44], 36 ff. — Gesandter d. Baseler Konzils zum Mainzer Kongrefi Mirz 1439: 98, 26. 142, 42a. 147, 21; 41. 150, 34. 151, 42. 152, 25. — Desgl. zum Mainzer Kurfürstentag August 1439: 317, 11 f. 331, 42 f. 346, 36. 367, 17. 392, 17 £.; 38; 41 ff. 393, 13 ff. ; 35 ff. ; 48b. 394, 14. — Traktat iib. die Absetzung des Papstes (Justificatio sentencie) 299, 14; 44b. 304, 45b. 346, 36 bis 367, 16. 393, 49b. 394, 9f.; 24. — Traktat gegen die Neutralitót (Contra neutralitatem) 10, 49a. 299, 15; 44b. 367, 17 bis 390, 18. 393, 50». 394, 21 ff. ; 24. Seligman, der alte, Jude zu München 264, 2. 284, 19. — Seine Sôhne Eberlin u. Joseph ebendort. Selz, Kloster, i. Elsaß, w. v. Rastatt 285, 4. Semendria a. d. Donau só. v. Belgrad 235, 52a. Seneca, Róm. Philosoph 438, 17. Serbien, Brankewitsch, Despot von — 235, 16; 51a. Sergius, irrtümlich für Yergius s. Mohamed. Serra, Bernhard, Frater, Professor der Theologie, elemosinarius des Kónigs v. Aragon, Mitglied d. dep. pro fide 71, 16 f. 159, 30. 183, 38b. Sevilla, Bf. Isidor 599-636, sein liber conciliorum (bzw. Dekretaliensammlung) 348, 23; 49a. Seydlitz, Opetz van —, Ritter, Gesandter K. Albrechts zum Hochmeister des Deutschordens Sommer 1439: 254, 2. Sforza, Francesco, de Cotignola, Condottiere im Dienst Papst Eugens 164, 8. 404, 14. Siena (Sene), Stadt 348, 37. — Konzil 1423-1424: 76, 14; 20. 178, 21. 183, 2. 187, 36. 189, 40. 191, 29. 318, 14. 319, 37. 322, 32. 348, 40. 371, 35. 405, 7. 432, 23f. — Enea (Silvio) de —, Schreiber (litterarum scrip- tor) d. Baseler Konzils 71, 17 f. Sierck (Sirk) in Lothringen, nó. v. Diedenhofen, Jakob v. — s. Trier (Erzbischof). — Philipp v. —, Domdechant zu Trier 330, 36. Sigwin, Hans, in Nürnberg 256, 20 ff. Silo (Sylo), Stadt in Palästina 40, 8 ff.
Strana 490
490 Simon, Sohn Hefes (Witwe des Jacob v. Eppstein), Jude zu Frankfurt a. M. 261, 29». 266, 9. Sizilien (Sicilia), Kónigreich 68, 10. Sladung, Hans, Unterhindler Schweinfurts in der Judensache 256, 21 bis 257, 6. Slankamen (Slankemund, Slankenund), n. v. Belgrad 412, 14. 413, 18; 36. Slecinrode (Slicenrode), Johannes, Promotor des Baseler Konzils 71, 14. 183, 45a. 184, 7. 441 , 98. Slegelholz (Slegelholez), wohl Hesse, Meister des Johanniterordens in Deutschland 94, 44. 31, 53a. Smohel v. Emriche, Jude zu Frankfurt 261, 30D. 206, 8. Snel, Johann, Pfarrer von Weingarten 116, 41. Sobnas (Somnas), Jiid. Tempelvorsteher 335, 20 ff. 392, 37. Soest in Westfalen, St. Patroklus-Kirche 421, 30. Solms (SulmB, Sulms), n. v. Wetzlar, Grafen von — 250, 37. 251, 1. 289, 29, . Solothurn (Sollotern), Reichsstadt 88, 29. 273, 46. Somerstein, Burg, s. Hammerstein. Sondershausen (Sundershüssen) in Thüringen 237,19. Spalato in Dalmatien, Ebf. Bartholomáus de Zaba- rellis, Gesandter Papst Eugens am Baseler Konzil 1433: 42, 3; 21. Spanien (Hispania, Yspania) 21, 19. 393, 12; 40. 426, 7. — Könige 151, 33. — Nacio Yspanica 57, 9. 160, 56b. 348, 38. — Vgl. Kastilien. Speier (Speyer, Spiere, Spijer, Spira), Diözese 116, 42, — Pf. Raban v. Helmstatt 1396-1438, seit 1430 Ebf. v. Trier s. Trier. — Bf. Reinhard v. Helmstätt 1439—56: 223, 30. 225, 34 fi. 242, 18. 260, 12. 267, 34. 275, 10. 280, 41 fi. ; 45 fi. ; 47a fl. 203, 10; 49a. 294, 32. 323, 34 f. 426, 5. — Domkapitel 280, 42 ff. ; 58a ff. — Dom- herr s. Konstanz (Wilhelm), Luxemburg (Rudiger). — Domkirche 392, 22. — St. German extra muros s. Dorre. — Klerus 323, 25. — Juden 267, 23 ff. 293, 25 fi. Vgl. Landau. — Freie Reichsstadt 137, 42, 224, 6; 8. 228, 31. 229, 5. 230, 8 ff. ; 26. 242, 20. 250, 17; 21 £.; 38; 48a. 271, 23. 273, 6; 37. 274, 35; 56. 275, 5; 14. 285, 26. 286, 11. 289, 24. 291, 1; 39a ff. — Juden 238, 9. — Armagnakentag am 7. Juni 1439: 223, 28 ff. 225, 28 ff. 250, 8. 2775, 19 ff. 290, 6 ft. ; 49a ff. 294, 30. Spitz, Hans 110, 47a. Sponheim (Spanhem), w. v. Kreuznach, Grafen v. — s. Pfalzgrafen (Friedrich). Spull, Johannes de —, Rechtsgelehrter 113, 45. Sprintz, David, Jude aus Salzburg 265, 24. St. Blasien im Schwarzwald, Abt 251, 9. 290, 4. Stegen, Konrad von —, Geldwechsler in Frankfurt 280, 23. Steiermark (Styrmark) 232, 24. Stein (de Lapide), Andreas von —, aus der Linie Lampertsheim in Hessen, Vertreter d. Ebfs. von Trier auf dem Mainzer Kongreß 108, 31. 110, 13. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen — Otto von —, Domherr zu Worms, Dr. decr., Gesandter d. Kf. v. d. Pfalz u. d. Hzgs. v. Sachsen z. Mainzer Kongreß 108, 37 ff. 110, 18 ff. 144, 19. Steinberger (Steynberger), Peter aus Nürnberg 256, 6 f.: 20 ff. 288. 31. Steinenhuse, Jost im —, Junker, Schôffe in Frank- furt 93, 45a. 415, 2; 3; 5. Steinforte (Steynforte) in OstpreuBen, nicht näher feststellbar 254, 16 Steinkircher, Caspar, im Dienst Niirnbergs 233, 48 bf. Stephanus, Erzmärtyrer 53, 29. Stock, Nikolaus, magister, Gesandter K. Albrechts z. Hochmeister Sommer 1439: 211, Sf.; 11. Stojkovich, Johannes v. —, aus Ragusa, (Ragusa, Ragusio), Generalprokurator des Dominikaner- ordens, Elekt v. Ardzis (electus Argensis), Mitglied d. dep. pro fide, 1440 Kard.-Priester tit. s. Sixti, T 1443: 15, 26 ff. 19, 19 ff. ; 46a fI. ; 45b. 25, 47b. 64, 1 fi. 66, 42b. 71, 45b. 83, 51a ff. 168, 405. — Gesandter d. Baseler Konzils zu K. Albrecht 1438; 15, 26 ff. “81, 28. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März 1439; 96, 36. 98, 25. 110, 29. 142, 41a. — Desgl. zu K. Albrecht August 1429; 399, 26 ff. 409, 5 ff.; 46n. 411, 16 f. — Desgl. zu den Baie- rischen Herzógen 405, 33 ff. ; 52a. — Seine Beglei- tung 409, 49a. — Schreiber 317, 21. Storm, Johannes, Domvikar zu Mainz 116, 41. Stralenberg (Stralnberg, Strolnberg), Jakob, Bürger- meister zu Frankfurt 90, 49». 93, 45a. 275, 3. 276, 51a ff. 414, 37b. 415, 1 ff. Stralvolde, nicht feststellbar, wohl in Niedersach- sen 281, 7. StraBburg (StroBburg, Strospiwg, Argentina), Bis- tum 242, 22. 278, 10 ff. — Bf. Wilhelm II. v. Diest 1394-1439: 88, 25. 89, 49a. 110, 46». 212, 37. 242, 22. 250, 12; 21 ff. 260, 10. 267, 35; 49a f. 272, 39; 45 ft. 274, 38; 57. 277, 50». 289, 20. 293, 10; 51a. 426, 6. — Gesandte zu den Armagnakentagen 1438 u. 1439: 272, 44. 273, 8. 274, 25; 34. — Suffragan 278, 25. — Domprobst 278, 25. — Kaufleute 89, 51a. — Freie Stadt 24, 39; 48b ff. 25, 1. 31, 28. 56, 5; 45a. 61, 28. 88, 28. 91, 49a. 117, 2; 8; 18. 122, 3. 137, 41. 145, 41. 146, 5. 147, 20. 149, 33 ff. 163, 19. 200, 3. 212, 39 f. 229, 38 ff. 230, 1 f. 234, 54a ff. 241, 19. 250, 17; 21; 38; 40b f. 253, 5 fi. ; 22. 269, 17 fi. 273, 1; 12 ff. ; 38 ff. ; 49; 54 f. 274, 18 £.; 56. 275, 5. 277, 25. 278, 13 ft. ; 21 fi. ; 31 ff. 285, 2 f.; 5. 289, 23 f. 292, 41b f. 306, 7 f. 339, 17; 27; 37; 44. — Altammanmeister s. Riff. — Ammanmeister s, Melbrüge, Schalck. — Meister u. Rat 24, 31. 31, 30. 247, 41. 275, 34 f. 278, 25 f. — Die Dreizehn 278, 21. — Boten 253, 23. Vgl. Wex. — Domkirche 392, 21. — Reichsmiinze 234, 27b; 37b. — Tagungen d. Elsiss. Reichsstinde wegen d. Ar- magnaken 1438 u. 1439: 229, 49a f. 272, 25. 274, 25; 43. 275, 24. Strata, A. de, Beamter d. Kurie in Florenz 246, 34. Strigonium (Estergom) s. Gran. Stummel (Stommel), Dr. decr., Kanoniker v. St.
490 Simon, Sohn Hefes (Witwe des Jacob v. Eppstein), Jude zu Frankfurt a. M. 261, 29». 266, 9. Sizilien (Sicilia), Kónigreich 68, 10. Sladung, Hans, Unterhindler Schweinfurts in der Judensache 256, 21 bis 257, 6. Slankamen (Slankemund, Slankenund), n. v. Belgrad 412, 14. 413, 18; 36. Slecinrode (Slicenrode), Johannes, Promotor des Baseler Konzils 71, 14. 183, 45a. 184, 7. 441 , 98. Slegelholz (Slegelholez), wohl Hesse, Meister des Johanniterordens in Deutschland 94, 44. 31, 53a. Smohel v. Emriche, Jude zu Frankfurt 261, 30D. 206, 8. Snel, Johann, Pfarrer von Weingarten 116, 41. Sobnas (Somnas), Jiid. Tempelvorsteher 335, 20 ff. 392, 37. Soest in Westfalen, St. Patroklus-Kirche 421, 30. Solms (SulmB, Sulms), n. v. Wetzlar, Grafen von — 250, 37. 251, 1. 289, 29, . Solothurn (Sollotern), Reichsstadt 88, 29. 273, 46. Somerstein, Burg, s. Hammerstein. Sondershausen (Sundershüssen) in Thüringen 237,19. Spalato in Dalmatien, Ebf. Bartholomáus de Zaba- rellis, Gesandter Papst Eugens am Baseler Konzil 1433: 42, 3; 21. Spanien (Hispania, Yspania) 21, 19. 393, 12; 40. 426, 7. — Könige 151, 33. — Nacio Yspanica 57, 9. 160, 56b. 348, 38. — Vgl. Kastilien. Speier (Speyer, Spiere, Spijer, Spira), Diözese 116, 42, — Pf. Raban v. Helmstatt 1396-1438, seit 1430 Ebf. v. Trier s. Trier. — Bf. Reinhard v. Helmstätt 1439—56: 223, 30. 225, 34 fi. 242, 18. 260, 12. 267, 34. 275, 10. 280, 41 fi. ; 45 fi. ; 47a fl. 203, 10; 49a. 294, 32. 323, 34 f. 426, 5. — Domkapitel 280, 42 ff. ; 58a ff. — Dom- herr s. Konstanz (Wilhelm), Luxemburg (Rudiger). — Domkirche 392, 22. — St. German extra muros s. Dorre. — Klerus 323, 25. — Juden 267, 23 ff. 293, 25 fi. Vgl. Landau. — Freie Reichsstadt 137, 42, 224, 6; 8. 228, 31. 229, 5. 230, 8 ff. ; 26. 242, 20. 250, 17; 21 £.; 38; 48a. 271, 23. 273, 6; 37. 274, 35; 56. 275, 5; 14. 285, 26. 286, 11. 289, 24. 291, 1; 39a ff. — Juden 238, 9. — Armagnakentag am 7. Juni 1439: 223, 28 ff. 225, 28 ff. 250, 8. 2775, 19 ff. 290, 6 ft. ; 49a ff. 294, 30. Spitz, Hans 110, 47a. Sponheim (Spanhem), w. v. Kreuznach, Grafen v. — s. Pfalzgrafen (Friedrich). Spull, Johannes de —, Rechtsgelehrter 113, 45. Sprintz, David, Jude aus Salzburg 265, 24. St. Blasien im Schwarzwald, Abt 251, 9. 290, 4. Stegen, Konrad von —, Geldwechsler in Frankfurt 280, 23. Steiermark (Styrmark) 232, 24. Stein (de Lapide), Andreas von —, aus der Linie Lampertsheim in Hessen, Vertreter d. Ebfs. von Trier auf dem Mainzer Kongreß 108, 31. 110, 13. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen — Otto von —, Domherr zu Worms, Dr. decr., Gesandter d. Kf. v. d. Pfalz u. d. Hzgs. v. Sachsen z. Mainzer Kongreß 108, 37 ff. 110, 18 ff. 144, 19. Steinberger (Steynberger), Peter aus Nürnberg 256, 6 f.: 20 ff. 288. 31. Steinenhuse, Jost im —, Junker, Schôffe in Frank- furt 93, 45a. 415, 2; 3; 5. Steinforte (Steynforte) in OstpreuBen, nicht näher feststellbar 254, 16 Steinkircher, Caspar, im Dienst Niirnbergs 233, 48 bf. Stephanus, Erzmärtyrer 53, 29. Stock, Nikolaus, magister, Gesandter K. Albrechts z. Hochmeister Sommer 1439: 211, Sf.; 11. Stojkovich, Johannes v. —, aus Ragusa, (Ragusa, Ragusio), Generalprokurator des Dominikaner- ordens, Elekt v. Ardzis (electus Argensis), Mitglied d. dep. pro fide, 1440 Kard.-Priester tit. s. Sixti, T 1443: 15, 26 ff. 19, 19 ff. ; 46a fI. ; 45b. 25, 47b. 64, 1 fi. 66, 42b. 71, 45b. 83, 51a ff. 168, 405. — Gesandter d. Baseler Konzils zu K. Albrecht 1438; 15, 26 ff. “81, 28. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März 1439; 96, 36. 98, 25. 110, 29. 142, 41a. — Desgl. zu K. Albrecht August 1429; 399, 26 ff. 409, 5 ff.; 46n. 411, 16 f. — Desgl. zu den Baie- rischen Herzógen 405, 33 ff. ; 52a. — Seine Beglei- tung 409, 49a. — Schreiber 317, 21. Storm, Johannes, Domvikar zu Mainz 116, 41. Stralenberg (Stralnberg, Strolnberg), Jakob, Bürger- meister zu Frankfurt 90, 49». 93, 45a. 275, 3. 276, 51a ff. 414, 37b. 415, 1 ff. Stralvolde, nicht feststellbar, wohl in Niedersach- sen 281, 7. StraBburg (StroBburg, Strospiwg, Argentina), Bis- tum 242, 22. 278, 10 ff. — Bf. Wilhelm II. v. Diest 1394-1439: 88, 25. 89, 49a. 110, 46». 212, 37. 242, 22. 250, 12; 21 ff. 260, 10. 267, 35; 49a f. 272, 39; 45 ft. 274, 38; 57. 277, 50». 289, 20. 293, 10; 51a. 426, 6. — Gesandte zu den Armagnakentagen 1438 u. 1439: 272, 44. 273, 8. 274, 25; 34. — Suffragan 278, 25. — Domprobst 278, 25. — Kaufleute 89, 51a. — Freie Stadt 24, 39; 48b ff. 25, 1. 31, 28. 56, 5; 45a. 61, 28. 88, 28. 91, 49a. 117, 2; 8; 18. 122, 3. 137, 41. 145, 41. 146, 5. 147, 20. 149, 33 ff. 163, 19. 200, 3. 212, 39 f. 229, 38 ff. 230, 1 f. 234, 54a ff. 241, 19. 250, 17; 21; 38; 40b f. 253, 5 fi. ; 22. 269, 17 fi. 273, 1; 12 ff. ; 38 ff. ; 49; 54 f. 274, 18 £.; 56. 275, 5. 277, 25. 278, 13 ft. ; 21 fi. ; 31 ff. 285, 2 f.; 5. 289, 23 f. 292, 41b f. 306, 7 f. 339, 17; 27; 37; 44. — Altammanmeister s. Riff. — Ammanmeister s, Melbrüge, Schalck. — Meister u. Rat 24, 31. 31, 30. 247, 41. 275, 34 f. 278, 25 f. — Die Dreizehn 278, 21. — Boten 253, 23. Vgl. Wex. — Domkirche 392, 21. — Reichsmiinze 234, 27b; 37b. — Tagungen d. Elsiss. Reichsstinde wegen d. Ar- magnaken 1438 u. 1439: 229, 49a f. 272, 25. 274, 25; 43. 275, 24. Strata, A. de, Beamter d. Kurie in Florenz 246, 34. Strigonium (Estergom) s. Gran. Stummel (Stommel), Dr. decr., Kanoniker v. St.
Strana 491
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Stephan (oder von St. Maria ad gradus?) in Mainz 128, 16; 25. 131, 3; 15. 135, 47. . Stuttgart (Stueckgart) 274, 36. — Juden 293, 13 f.; 59a. . Sürlein, Dietrich, Mitgl. des Basler Rates 162, 38b. Sulmetingen, Heinrich v. —, Hauptmann d. Stadt Ulm 273, 50. Sumilischki (Semylischke) in Litauen, zw. Kowno u. Troki 254, 36. Swert (Swerte), Johannes, lic. in decr., Kanoniker von St. Stephan in Mainz, Vertreter d. Ebfs. v. Mainz u. ds. Mgfn. v. Brandenburg auf d. Mainzer KongreB 128, 15; 25. 131, 2; 14. 135, 46. Swinar, Borsiwoy (Bürsiebo) von —, Rat K.Wenzels 241, 16 ff.; 50a f. Szegedin (Segodin, Zygodin, Sigendin, Sygendyme) a. d. Thei 232, 14; 22. 235, 24; 40; 43a; 44b. 237, 84b. 243, 35. 291, 50b. 312, 50b. Krigisch Wissen- burg genannt 291, 33. / 1 T vgl. D Tabor a. d. Luschnitz, n.ó. v. Budweif 220, 41b. Tammerkirch s. Dammerkirch. . Tarazona in Kastilien, Bf. Martin Cerdani (episcopus Tirasonensis) 1435-1442: 159, 50a. 200, 50». Tarent, Ebf. Johannes de Tagliacozzo 1421-1439, seit 1439 Kard.-Priester tit. ss. Nerei et Achillei, seit 1444 Kard.-Bischof v. Praeneste, | 1449, Präsident des Baseler Konzils 1433-1437: 44, 6. 46, 12; 34 ff. 78, 30. 143, 23. 361, 4. — Legat Papst Eugens nach Deutschland wegen des Kir- chenstreites 1438 u. 1439: 71, 47b. 94, 29, 98, 49b. 99, 2; 15. 100, 18. 101, 20; 24. 102, 32; 38. 104, 6 f. 134, 16. 146, 33. 147, 1. 153, 41; 52a. 154, 44a. 279, 18. — Desgl. zur Friedensvermittlung zw. K. Albrecht u. Polen Mai u. Juni 1439: 157, 16 ff. 158, 1 ff.; 29. 159, 10. 174, 15. 213, 26. 221, 17 fi. 222, 18 bis 42 p. 231, 23 bis 34 p. 246, 20 ff. ; 56a bis 55b p. 252, 38 ff. 253, 9 ff. Tarsis, Stadt in Syrien 439, 12 ff. Tarragona in Spanien, Kardinal (Terraconensis cardinalis) s. Ram. Thanac = Taanach in Samaria, n. v. Sichem 334, 11 ff. Thann w. v. Mülhausen in Oberelsaf 273, 18. Thierstein (Dierstein) im Kanton Solothurn, Graf Johann v. —, Herr zu Pfáffingen, Pfalzgraf d. Domstiftes zu Basel, Stellvertreter Konrads .v. Weinsberg als Protektor d. Baseler Konzils Febr. bis Nov. 1439: 74, 49a, 88, 49b. 225, 30 f. 242, 28. 243, 43 f. 244, 12; 16 fi. 245, 11; 20 f. 284, 50». 287, 32 fi. 290, 48a. 292, 21. 293, 42a. 294, 17; 28. 295, 8. 406, 22; 42; 47. 407, 3; 5 fi.; 43. 414, 26a. 415, 7 ff. 416, 33; 52a f. 417, 45b. “429, 40. Thomas, Apostel 346, 30. — mag., apostol. Subdiakon, Hausgenosse d. Kard. Albergati 320, 22. Tiel am Waal (Niederlande) 415, 38»; 53b. Tilmann s. Johel. Deutsche Reichstngs-Akten XIV 629 491 "Tirasonensis episcopus s. Tarazona. Titelrev (Tydewrew) a. d. Donau, in Südungarn 314, 2]. Tocke (Toke, Togk, Docke, Tag), Heinrich, aus Bremen, Dr., Prof. der Theologie zu Erfurt u. Rostock, Domherr zu Magdeburg u. Bremen, Gesandter des Ebf. von Magdeburg zum Bas. Konzil u. z. Mainzer KongreB 8, 17; 28 ff. 16, 2. 19, 33. 110, 23. 163, 39b. | Tölz (Döltze) in Oberbayern, Jude s. Abraham. Toledo in Kastilien, 8. Synode 653: 372, 30. Torgau (Torgow) a. d. Elbe 61, 24. Torquemada s. Turrecremata. Tournai, Diózese s. Juvenis. Tours, Bf. Martin 371-396: 427, 16. — Ebf. Philipp de Coetquis (aep. Turonensis) 1427 bis 1441, Franzósischer Gesandter zum Baseler Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 19, 32. 63, 21; 26; 38b. 68, 23. 70, 12. 73, 5. 85, 40. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 109, gOv. 127, 54a. 128, 11. 180, 42. 135, 42. 142, 46b. 144, 19. 145, 26. 147, 29. 148, 39. 149, 10; 17; 28; 36; 44. 150, 20. 151, 13; 40; 49. 152, 1 ; 23; 45. 153, 5; 18. 154, 43a. 155, 12. — Desgl. zum Baseler Konzil Mai 1439: 159, 47a. 160, 2; 37f. 164, 26. 165, 8; 10. 166, 2. 181, 45a. 200, 9. 362, 29; 39. — Dekan s. Berruyer. Trapezunt in Kleinasien, Kaiser Alexis IV. 1417 bis 1446, Vertreter auf dem Unionskonzil zu Florenz 1439: 306, 30. Trecensis episcopus s. Troyes. Treubeck, der, wohl aus Regensburg 412, 45a. Trient, Bf. Alexander v. Masovien 1423-1444, Elekt v. Aquileja 1439: 407, 33. Trier (Trire), Erzbistum (Stift, Kirche) 113, 12. 164, 3. 226, 7. 321, 16. — Kurfürstentum 238, 34. — Klerus 113, 21. Vgl. Beilstein, Breil. — Sufira- gane 242, I6. — Ebf. Raban v. Helmstatt, Bf. v. Speier, Erz- kanzler in Gallien u. im Kónigreich Arelat (der alte her v. Trier) 1430-1439: 71, 27. 92, 42. 94, 10 ff. 96, 38. 104, 42». 108, 4 ff. 110, 16; 43a. 114, 35. 127, 50a; 49b. 142, 43b. 144, 17. 146, 9. 151, 7. 156, 13. 223, 30. 224, 4 f. 225, 33 ff. 226, 6 fi. ; 19. 279, 14 f. 290, 8. 294, 31 f. 297, 5. — Sekretär s. Frankfurt (Johannes). — Gesandte zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439 s. Dorre. — Vertreter am Mainzer Kongreß 113, 12. Vgl. Dorre, Dudeldorf, Frankfurt (Johannes), Helm- statt (Johannes), Luxemburg, Stein (Andreas). — Ebf. Jakob v. Sierck (der nuwe bischof), zuerst Koadjutor (fürmünder) des Vorigen, Propst in Würzburg u. Utrecht, päpstl. Protonotar, 1439 bis 1456: 224, 4 f.; 33. 226, 7 fi.; 17 fi. 231, 11. 240, 26. 242, 15. 261, 7. 290, 16; 17 f. 293, 4. 295, 1. 297, 5. 299, 1; 38a. 320, 26. 330, 29; 38; 52. 331, 1fN.; 34 f. 392, 26 f.; 33. 418, 30. 419, 11; 18. 420, 23 fi. 421, 10. 423, 17. 424, 1 fi.; 33a. 426, 43 fi. 427, 9. — Gesandter des Mainzer Kur- fürstentags zu K. Albrecht 338, 31. 340, 17; 21.
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Stephan (oder von St. Maria ad gradus?) in Mainz 128, 16; 25. 131, 3; 15. 135, 47. . Stuttgart (Stueckgart) 274, 36. — Juden 293, 13 f.; 59a. . Sürlein, Dietrich, Mitgl. des Basler Rates 162, 38b. Sulmetingen, Heinrich v. —, Hauptmann d. Stadt Ulm 273, 50. Sumilischki (Semylischke) in Litauen, zw. Kowno u. Troki 254, 36. Swert (Swerte), Johannes, lic. in decr., Kanoniker von St. Stephan in Mainz, Vertreter d. Ebfs. v. Mainz u. ds. Mgfn. v. Brandenburg auf d. Mainzer KongreB 128, 15; 25. 131, 2; 14. 135, 46. Swinar, Borsiwoy (Bürsiebo) von —, Rat K.Wenzels 241, 16 ff.; 50a f. Szegedin (Segodin, Zygodin, Sigendin, Sygendyme) a. d. Thei 232, 14; 22. 235, 24; 40; 43a; 44b. 237, 84b. 243, 35. 291, 50b. 312, 50b. Krigisch Wissen- burg genannt 291, 33. / 1 T vgl. D Tabor a. d. Luschnitz, n.ó. v. Budweif 220, 41b. Tammerkirch s. Dammerkirch. . Tarazona in Kastilien, Bf. Martin Cerdani (episcopus Tirasonensis) 1435-1442: 159, 50a. 200, 50». Tarent, Ebf. Johannes de Tagliacozzo 1421-1439, seit 1439 Kard.-Priester tit. ss. Nerei et Achillei, seit 1444 Kard.-Bischof v. Praeneste, | 1449, Präsident des Baseler Konzils 1433-1437: 44, 6. 46, 12; 34 ff. 78, 30. 143, 23. 361, 4. — Legat Papst Eugens nach Deutschland wegen des Kir- chenstreites 1438 u. 1439: 71, 47b. 94, 29, 98, 49b. 99, 2; 15. 100, 18. 101, 20; 24. 102, 32; 38. 104, 6 f. 134, 16. 146, 33. 147, 1. 153, 41; 52a. 154, 44a. 279, 18. — Desgl. zur Friedensvermittlung zw. K. Albrecht u. Polen Mai u. Juni 1439: 157, 16 ff. 158, 1 ff.; 29. 159, 10. 174, 15. 213, 26. 221, 17 fi. 222, 18 bis 42 p. 231, 23 bis 34 p. 246, 20 ff. ; 56a bis 55b p. 252, 38 ff. 253, 9 ff. Tarsis, Stadt in Syrien 439, 12 ff. Tarragona in Spanien, Kardinal (Terraconensis cardinalis) s. Ram. Thanac = Taanach in Samaria, n. v. Sichem 334, 11 ff. Thann w. v. Mülhausen in Oberelsaf 273, 18. Thierstein (Dierstein) im Kanton Solothurn, Graf Johann v. —, Herr zu Pfáffingen, Pfalzgraf d. Domstiftes zu Basel, Stellvertreter Konrads .v. Weinsberg als Protektor d. Baseler Konzils Febr. bis Nov. 1439: 74, 49a, 88, 49b. 225, 30 f. 242, 28. 243, 43 f. 244, 12; 16 fi. 245, 11; 20 f. 284, 50». 287, 32 fi. 290, 48a. 292, 21. 293, 42a. 294, 17; 28. 295, 8. 406, 22; 42; 47. 407, 3; 5 fi.; 43. 414, 26a. 415, 7 ff. 416, 33; 52a f. 417, 45b. “429, 40. Thomas, Apostel 346, 30. — mag., apostol. Subdiakon, Hausgenosse d. Kard. Albergati 320, 22. Tiel am Waal (Niederlande) 415, 38»; 53b. Tilmann s. Johel. Deutsche Reichstngs-Akten XIV 629 491 "Tirasonensis episcopus s. Tarazona. Titelrev (Tydewrew) a. d. Donau, in Südungarn 314, 2]. Tocke (Toke, Togk, Docke, Tag), Heinrich, aus Bremen, Dr., Prof. der Theologie zu Erfurt u. Rostock, Domherr zu Magdeburg u. Bremen, Gesandter des Ebf. von Magdeburg zum Bas. Konzil u. z. Mainzer KongreB 8, 17; 28 ff. 16, 2. 19, 33. 110, 23. 163, 39b. | Tölz (Döltze) in Oberbayern, Jude s. Abraham. Toledo in Kastilien, 8. Synode 653: 372, 30. Torgau (Torgow) a. d. Elbe 61, 24. Torquemada s. Turrecremata. Tournai, Diózese s. Juvenis. Tours, Bf. Martin 371-396: 427, 16. — Ebf. Philipp de Coetquis (aep. Turonensis) 1427 bis 1441, Franzósischer Gesandter zum Baseler Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 19, 32. 63, 21; 26; 38b. 68, 23. 70, 12. 73, 5. 85, 40. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 109, gOv. 127, 54a. 128, 11. 180, 42. 135, 42. 142, 46b. 144, 19. 145, 26. 147, 29. 148, 39. 149, 10; 17; 28; 36; 44. 150, 20. 151, 13; 40; 49. 152, 1 ; 23; 45. 153, 5; 18. 154, 43a. 155, 12. — Desgl. zum Baseler Konzil Mai 1439: 159, 47a. 160, 2; 37f. 164, 26. 165, 8; 10. 166, 2. 181, 45a. 200, 9. 362, 29; 39. — Dekan s. Berruyer. Trapezunt in Kleinasien, Kaiser Alexis IV. 1417 bis 1446, Vertreter auf dem Unionskonzil zu Florenz 1439: 306, 30. Trecensis episcopus s. Troyes. Treubeck, der, wohl aus Regensburg 412, 45a. Trient, Bf. Alexander v. Masovien 1423-1444, Elekt v. Aquileja 1439: 407, 33. Trier (Trire), Erzbistum (Stift, Kirche) 113, 12. 164, 3. 226, 7. 321, 16. — Kurfürstentum 238, 34. — Klerus 113, 21. Vgl. Beilstein, Breil. — Sufira- gane 242, I6. — Ebf. Raban v. Helmstatt, Bf. v. Speier, Erz- kanzler in Gallien u. im Kónigreich Arelat (der alte her v. Trier) 1430-1439: 71, 27. 92, 42. 94, 10 ff. 96, 38. 104, 42». 108, 4 ff. 110, 16; 43a. 114, 35. 127, 50a; 49b. 142, 43b. 144, 17. 146, 9. 151, 7. 156, 13. 223, 30. 224, 4 f. 225, 33 ff. 226, 6 fi. ; 19. 279, 14 f. 290, 8. 294, 31 f. 297, 5. — Sekretär s. Frankfurt (Johannes). — Gesandte zum Baseler Konzil Dez. 1438 bis Febr. 1439 s. Dorre. — Vertreter am Mainzer Kongreß 113, 12. Vgl. Dorre, Dudeldorf, Frankfurt (Johannes), Helm- statt (Johannes), Luxemburg, Stein (Andreas). — Ebf. Jakob v. Sierck (der nuwe bischof), zuerst Koadjutor (fürmünder) des Vorigen, Propst in Würzburg u. Utrecht, päpstl. Protonotar, 1439 bis 1456: 224, 4 f.; 33. 226, 7 fi.; 17 fi. 231, 11. 240, 26. 242, 15. 261, 7. 290, 16; 17 f. 293, 4. 295, 1. 297, 5. 299, 1; 38a. 320, 26. 330, 29; 38; 52. 331, 1fN.; 34 f. 392, 26 f.; 33. 418, 30. 419, 11; 18. 420, 23 fi. 421, 10. 423, 17. 424, 1 fi.; 33a. 426, 43 fi. 427, 9. — Gesandter des Mainzer Kur- fürstentags zu K. Albrecht 338, 31. 340, 17; 21.
Strana 492
492 341, 26. 342, 13; 21. — Räte auf dem Mainzer Kurfürstentag 392,34 ff. — Domdekan s. Sierck (Philipp). — Untertanen 242, 16. — Stadt 137, 41. 164, 3. 220. 51a. 226, 17. — Abt v. St. Matthias s. Johannes. — Abt v. St. Simeon s. Muyl. Trilhia, Petrus de —, baec. in deor, Archidiakon von Lodéve (w. v. Montpellier), Mitglied d. Allgem. Dep. 168, 46v. Troki (Traken) in Litauen, w. v. Wilna 253, 50b. 254, 38. TroBler s. Drosler. Troyes, Bf. Johannes Ascuti (Léguisé), (ep. Trecen- sis, Tregensis) 1426-1440, Französischer Gesandter zum Baseler Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 63, 21; 20; 39v. 70, 12 ff. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 127, 54a, 128, 11. 130, 42. 135, 42. 142, 47b. 144, 20. 152, 23. — Desgl. z. Konz. Mai 1439: 159, 47a. 160, 37. — Abt v. St. Lupus s. Guillermus. TruchseB (Trusses), Hans, in Diensten Weinsbergs 268, 1. 292, 4; 43a f. — (Trochsess), Martin, Ritter 251, 27 f. — (Trüsses), Nikolaus, im Dienst K. Albrechts 222, 27. 233, 38 f. 2306, 13; 50» (fülschlich: Trüffel). —, Ulrich, Stadtschreiber v. Nürnberg 415, 20a; 306a ff. ; 50a ff. Trüffel, verlesen statt Truchseß (Nikolaus). Tudeschi s. Palermo. Türkei, Türken (Turgen, Durken, Turci, Teucri, die heyden, infideles, inimici, barbari) 77, 27. 87, 51. 135, 5. 207, 19 ff. 215, 17. 216, 39. 225, 25. 232, 13; 16. 233, 17. 235, 15; 42a. 237, 32b ff. 248, 4 ff. ; 49b. 249, 13; 16. 252, 43. 281, 36; 50». 307, 15 ff. 308, 20 ff. 312, 26; 35. 313, 6. 314, 10. 412, 28. 413, 17; 36. — Sultan (keiser) Murad IT. 1422-1451: 249, 14. Türkheim (Thurckeim, Durrekeim, Turicken) im Elsaß, Reichsstadt 250, 19; 21; 39. 260, 12. 269, 17. 272, 5 ff. Vgl. Elsaß. Turrecremata (Turricremata), Johannes de —, Ma- gister, Mitglied der püpstl Gesandtschaft nach Deutschland 1438-1439, 1439 Kard.-Priester tit. s. Sixti, 1403 Kard.-Bischof s. Sabine, T 1468: 94, 30. 98, 50v. 99, 2. 100, 18. 102, 39 f. 134, 18. 153, 42; 53a. Tydewrew s. Titelrev. Tyrrhenisches Meer 88, 3. U Udenheim (heute Philippsburg a. Rhein), s. v. Speier 285, 6; 25; 35 f. — Peter v. —, Domscholaster v. Mainz 113, 40. 115, 44. 116, 38. Ulm (Ulme, Ulma), Reichsstadt 89, 35 ff.; 45. 90, 4 bis 43 ff. 93, 21; 27 fi.; 55a. 137, 22. 144, 51b. 145, 57a. 214, 45a, 242, 19. 247, 4D. 251, 23 ff.; 34 ff.; 38 f.; 50b. 252, 3 fi.; 12. 253, 26 ff. 259, 41; 44p fl. 265, 25a ff. 269, 15. 270, 3 fi.; 20 ft. 271, 18 bis 51 ff. 272, 13. 273, 13; 15; 43; 49 ff. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 274, 38; 46; 54. 2776, 27 ft. 289, 60a. 296, 4a. 409, 27. 492, 20; 34; 45. 424, 40a; 47a. Vgl. Schwaben (Städtebund). — Rat 270, 21. — Hauptmann s. Sulmetingen. — Juden 213, 36 ff. 214, 45a. 238, 10. 265, 9 fi. ; 23; 28a ff. Vgl. Kirs. — Stüdtetag v. 9. Dez. 1438: 14, 28. — Tagung des Schwäbischen Stàdtebundes v. 10./12. Febr. 1439: 144, 55b. 145, 51a. — Desgl. v. l4. April 1439: 93, 49»; 55b. — Desgl v. 7./12. Juli 1439: 252, 8. 271, 35. — Desgl. v. 21. Sept. 1439: 272, 14; 52a. — Desgl. v. 25. Nov. 1439: 272, 55a. Ulrich, Graf s. Helfenstein. Umweg (circa viam), Conrad, Mainz. Kleriker 133, 2. Ungarn (Hungern, Ungern, Hungaria, Ungari, das bosse volk), Land, Leute und Reich 12, 29. 156, 39. 164, 3. 181, 5. 208, 12v. 213, 29 ft. 215, 17. 216, 39. 221, 33. 224, 44». 228, 33. 232, 13; 17 ff. 233, 39. 235, 15 ff. 237, 32». 242, 43; 54b. 244, 2; 277. 248, 5; 50b. 249, 15. 281, 36. 308, 22. 312, 22. 313, 19. 407, 19. 412, 28. — Ungarische Krone 246, 4 f. — Geistliche u. weltliche Große (prelaten u. hern, hungrische hern) 157, 28a. 216, 38. 222, 19 f.; 32; 35 ff. 231, 27 ff, 248, 13. 257, 11. 312, 21 fi. ; 46a. 313, 9ff.; 37b. Vgl Hedervary, Vezprém. — Herren und Landschaft (hern u. gemeinde) 248, 52». 249, 15. — Heer (macht u. here) 216, 38. 235, 16. 252, 42. 312, 25 ff. — Donauflotte 312, 27. — K. Sigmund s. Luxemburg. — K. Albrecht s. Habsburg (Hzg. Albrecht V.). — Königin Elisabeth s. Habsburg. — Matthias de —, pipstlicher Laufer 307, 48a. 313, 55b. Urach, w. v. Tübingen, in Württemberg 285, 54. Urbino, de —, savoyischer Kanzleibeamter 71, 31. Utrecht (Uhtdriecht, Uhtricht, Trajectum), Elekt s. Mórs (Walram). — Prior der Regularkanoniker s. Pansar. V Valasci, Lupus, de Portugalia, Dr. decr., Mitglied d. dep. pro fide 71, 16. Valencia i. Spanien, Dombenefiziat s. Belluga. Vaudémont, s. v. Toul, in Lothringen, Graf Anton von — 272, 22. Veldenz (Feldentz) im Hunsrück, Graf Friedrich von — 250, 15; 21. 289, 23. 290, 10. 294, 33. Vendler, Gerhart, Barbier Konrads v. Weinsberg 293, 20; 36a; 41b; 57b. 294, 1 ff. ; 5 ff. ; 52a ff. Venedig (Venedieg, Venetia, Venedieger, Venediger, Venedier), Staat, Stadt, Volk 56, 34. 57, 2 fi. 69, 5; 11. 163, 17. 164, 9. 200, 5. 231, 26. 233, 30. 236, 20 ff. 281, 31 ff. ; 48a. 426, 35. Vera, Martinus de —, Dr. decr., Mitgl. d. dep. pro pace, Ges. d. Kgs. von Aragon 161. 1. Verden a. d. Aller, Diózese 114, 17. 278, 44. 2/70, 4. Vgl. Vereg. — Bf. Johannes III. v. Alzel 1426-1470: 242, 17. 280, 1. — Kapitel 280, 1. — Domherr s. Gerwini. — Stadt 279, 4. — Domkirche 60, 24.
492 341, 26. 342, 13; 21. — Räte auf dem Mainzer Kurfürstentag 392,34 ff. — Domdekan s. Sierck (Philipp). — Untertanen 242, 16. — Stadt 137, 41. 164, 3. 220. 51a. 226, 17. — Abt v. St. Matthias s. Johannes. — Abt v. St. Simeon s. Muyl. Trilhia, Petrus de —, baec. in deor, Archidiakon von Lodéve (w. v. Montpellier), Mitglied d. Allgem. Dep. 168, 46v. Troki (Traken) in Litauen, w. v. Wilna 253, 50b. 254, 38. TroBler s. Drosler. Troyes, Bf. Johannes Ascuti (Léguisé), (ep. Trecen- sis, Tregensis) 1426-1440, Französischer Gesandter zum Baseler Konzil Nov. 1438 bis Febr. 1439: 63, 21; 20; 39v. 70, 12 ff. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 127, 54a, 128, 11. 130, 42. 135, 42. 142, 47b. 144, 20. 152, 23. — Desgl. z. Konz. Mai 1439: 159, 47a. 160, 37. — Abt v. St. Lupus s. Guillermus. TruchseB (Trusses), Hans, in Diensten Weinsbergs 268, 1. 292, 4; 43a f. — (Trochsess), Martin, Ritter 251, 27 f. — (Trüsses), Nikolaus, im Dienst K. Albrechts 222, 27. 233, 38 f. 2306, 13; 50» (fülschlich: Trüffel). —, Ulrich, Stadtschreiber v. Nürnberg 415, 20a; 306a ff. ; 50a ff. Trüffel, verlesen statt Truchseß (Nikolaus). Tudeschi s. Palermo. Türkei, Türken (Turgen, Durken, Turci, Teucri, die heyden, infideles, inimici, barbari) 77, 27. 87, 51. 135, 5. 207, 19 ff. 215, 17. 216, 39. 225, 25. 232, 13; 16. 233, 17. 235, 15; 42a. 237, 32b ff. 248, 4 ff. ; 49b. 249, 13; 16. 252, 43. 281, 36; 50». 307, 15 ff. 308, 20 ff. 312, 26; 35. 313, 6. 314, 10. 412, 28. 413, 17; 36. — Sultan (keiser) Murad IT. 1422-1451: 249, 14. Türkheim (Thurckeim, Durrekeim, Turicken) im Elsaß, Reichsstadt 250, 19; 21; 39. 260, 12. 269, 17. 272, 5 ff. Vgl. Elsaß. Turrecremata (Turricremata), Johannes de —, Ma- gister, Mitglied der püpstl Gesandtschaft nach Deutschland 1438-1439, 1439 Kard.-Priester tit. s. Sixti, 1403 Kard.-Bischof s. Sabine, T 1468: 94, 30. 98, 50v. 99, 2. 100, 18. 102, 39 f. 134, 18. 153, 42; 53a. Tydewrew s. Titelrev. Tyrrhenisches Meer 88, 3. U Udenheim (heute Philippsburg a. Rhein), s. v. Speier 285, 6; 25; 35 f. — Peter v. —, Domscholaster v. Mainz 113, 40. 115, 44. 116, 38. Ulm (Ulme, Ulma), Reichsstadt 89, 35 ff.; 45. 90, 4 bis 43 ff. 93, 21; 27 fi.; 55a. 137, 22. 144, 51b. 145, 57a. 214, 45a, 242, 19. 247, 4D. 251, 23 ff.; 34 ff.; 38 f.; 50b. 252, 3 fi.; 12. 253, 26 ff. 259, 41; 44p fl. 265, 25a ff. 269, 15. 270, 3 fi.; 20 ft. 271, 18 bis 51 ff. 272, 13. 273, 13; 15; 43; 49 ff. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen 274, 38; 46; 54. 2776, 27 ft. 289, 60a. 296, 4a. 409, 27. 492, 20; 34; 45. 424, 40a; 47a. Vgl. Schwaben (Städtebund). — Rat 270, 21. — Hauptmann s. Sulmetingen. — Juden 213, 36 ff. 214, 45a. 238, 10. 265, 9 fi. ; 23; 28a ff. Vgl. Kirs. — Stüdtetag v. 9. Dez. 1438: 14, 28. — Tagung des Schwäbischen Stàdtebundes v. 10./12. Febr. 1439: 144, 55b. 145, 51a. — Desgl. v. l4. April 1439: 93, 49»; 55b. — Desgl v. 7./12. Juli 1439: 252, 8. 271, 35. — Desgl. v. 21. Sept. 1439: 272, 14; 52a. — Desgl. v. 25. Nov. 1439: 272, 55a. Ulrich, Graf s. Helfenstein. Umweg (circa viam), Conrad, Mainz. Kleriker 133, 2. Ungarn (Hungern, Ungern, Hungaria, Ungari, das bosse volk), Land, Leute und Reich 12, 29. 156, 39. 164, 3. 181, 5. 208, 12v. 213, 29 ft. 215, 17. 216, 39. 221, 33. 224, 44». 228, 33. 232, 13; 17 ff. 233, 39. 235, 15 ff. 237, 32». 242, 43; 54b. 244, 2; 277. 248, 5; 50b. 249, 15. 281, 36. 308, 22. 312, 22. 313, 19. 407, 19. 412, 28. — Ungarische Krone 246, 4 f. — Geistliche u. weltliche Große (prelaten u. hern, hungrische hern) 157, 28a. 216, 38. 222, 19 f.; 32; 35 ff. 231, 27 ff, 248, 13. 257, 11. 312, 21 fi. ; 46a. 313, 9ff.; 37b. Vgl Hedervary, Vezprém. — Herren und Landschaft (hern u. gemeinde) 248, 52». 249, 15. — Heer (macht u. here) 216, 38. 235, 16. 252, 42. 312, 25 ff. — Donauflotte 312, 27. — K. Sigmund s. Luxemburg. — K. Albrecht s. Habsburg (Hzg. Albrecht V.). — Königin Elisabeth s. Habsburg. — Matthias de —, pipstlicher Laufer 307, 48a. 313, 55b. Urach, w. v. Tübingen, in Württemberg 285, 54. Urbino, de —, savoyischer Kanzleibeamter 71, 31. Utrecht (Uhtdriecht, Uhtricht, Trajectum), Elekt s. Mórs (Walram). — Prior der Regularkanoniker s. Pansar. V Valasci, Lupus, de Portugalia, Dr. decr., Mitglied d. dep. pro fide 71, 16. Valencia i. Spanien, Dombenefiziat s. Belluga. Vaudémont, s. v. Toul, in Lothringen, Graf Anton von — 272, 22. Veldenz (Feldentz) im Hunsrück, Graf Friedrich von — 250, 15; 21. 289, 23. 290, 10. 294, 33. Vendler, Gerhart, Barbier Konrads v. Weinsberg 293, 20; 36a; 41b; 57b. 294, 1 ff. ; 5 ff. ; 52a ff. Venedig (Venedieg, Venetia, Venedieger, Venediger, Venedier), Staat, Stadt, Volk 56, 34. 57, 2 fi. 69, 5; 11. 163, 17. 164, 9. 200, 5. 231, 26. 233, 30. 236, 20 ff. 281, 31 ff. ; 48a. 426, 35. Vera, Martinus de —, Dr. decr., Mitgl. d. dep. pro pace, Ges. d. Kgs. von Aragon 161. 1. Verden a. d. Aller, Diózese 114, 17. 278, 44. 2/70, 4. Vgl. Vereg. — Bf. Johannes III. v. Alzel 1426-1470: 242, 17. 280, 1. — Kapitel 280, 1. — Domherr s. Gerwini. — Stadt 279, 4. — Domkirche 60, 24.
Strana 493
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Verdun a. d. Maas, Bf. Guillelmus Fillastre 1437 bis 1449, Gesandter d. K. v. Frankreich zum Mainzer Kongreß 128, 11. 130, 42. 135, 43. 144, 20. 159, 49a. 160, 37. . Vereg, Heinrich, Kleriker d. Diózese Verden 114, 16. Vezprém am Plattensee in Ungarn, Bf. Simon v. Rozgon 313, 4. viam, circa s. Umweg. Vich in Katalonien, Bf. GeorgII. de Ornós 1423-1445, - seit 1440 Kard.-Priester tit. s. Anastasie, dann tit. s. Marie trans Tiberim, | 1452: 59, 22 ff. 60, 13. 72, 36 ff. 73, 2 À; 12. 407, 55a. — Gesandter d. Konzils zu K. Albrecht Mai 1438: 384, 39. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März 1439: 96, 26; 36. 98, 25. 110, 29. 142, 24; 40a. 143, 2; 16. 144, 26. 149, 37 ff. 152, 2 ff. 153, 25 f. Villaviciosa, nw. v. Orviedo, in Spanien, Archi- diakon s. Segovia. Villingen im Schwarzwald 285, 21. — Juden 293, 15; 26£;315; 51. ^ ' Vinsterlohe s. Finsterlohr. Vinstingen a. d. Saar in Lothringen, Joliann, Herr zu — 277, 52a fi. . Virneburg (Vierenburg, Firrenberg). i. d. Eifel Graf Rupprecht d. Altere v. — 224, 53a; 30b ff. 227, 38 ft. 250, 15; 21 fi.; 46a f. 267, 35. 289, 22. 293, 11; 54a. — Juden 267, 22 ff. 289, 28; 58a. Viseu in Portugal, Bf. Ludovicus de Amaral 1431 bis 1439, seit 1444 Kardinal, T 1444, Gesandter des Kónigs v. Portugal z. Bas. Konzil 33, 22. 82, 1. Vitelleschi, Johannes, Bf. v. Recaneti, Ebf. v. Flo- renz, Patriarch v. Alexandrien, Kard.-Priester tit. s. Laurentii in Lucina 1437-1440: 401, 20 f. Vitztum, Busse (Bosse), Ritter, Rat Hzg. Friedrichs v. Sachsen 237, 22. Vórchtel (Vorchtel, Paul Ratsherr in Nürnberg, Beobachter Nürnbergs auf d. Mainzer Kongref Mórz u. April 1439: 94, 47a; 53a; 38b. Volk, Johannes, Stadtschreiber v. Schweinfurt 256, 3 ff.; 21 ff. 257, 4 ff. ; 12; 24 ff. Volkamer (Volkmer), Berthold, Ratsherr zu Nürn- berg 251, 53a. Volrat, Nikolaus, Kanzleibeamter der Germani- schen Nation 300, 22. W Wachenhein (Wachen), Johannes von —, Gesandter des Pfalzgrafen Ludwig (irrtümlich Friedrich) zum Konzil Mai 1439: 164, 51». 167, 43a. WacuB, Jude zu Nordhausen 265, 45D ft. Wagener, Johannes, Kleriker der Regensburger Diözese, öffentlicher Notar 109, 19; 27. Walachen (Valachi), Gesandte auf dem Unionskonzil - zu Florenz 1439: 306, 31. Waldau, à. v. Kónigsberg, in Ostpreußen 253, 51b. 254, 45. 255, 16. Walter s. Schwarzenberg. Wartenberg, Jost, zu Basel 110, 46a ff. Weiden (zu der Weiden, Wiedden, Wyda) a. d. Naab 493 in d. Oberpfalz 2925, 13. 226, 26. 227, 23. 248, 25; 38. 249, 10; 28; 31. Weil (Wyl, Wille), w. v. Stuttgart, Reichsstadt 90, 17. 252, 15. 269, 17. 274, 3. 291, 16. Vgl. Schwaben (Dreistádtebund). — Juden 238, 9. Weilheim in Oberbaiern, Jude s. Joseph. Weingarten (Wyngartten), sw. v. Speier, s. Snell. Weinsberg (Weinsperg, Winsperg), ó. v. Heilbronn, Konrad v.—, Erzbischof v. Mainz 1390-1396, Vatersbruder des Folgenden s. Mainz. — Konrad XIII. v. —, seit 1411 Reichserbkäm- merer { 1448, tätig im Auftrag K. Albrechts u. d. Konzils 213,7 bis 245, 19 ff. 274, 15. 283, 36 bis 295, 13 ff. 323, 15 ff. — Gesandter K. Albrechts z. Bas. Konzil 1438/39: 6, 22. 24, 45. 58, 22. 66, 13 ff. — Desgl. z. Mainzer KongreB 91, 40 ff. 92, 26. 95, 18 ff. — Desgl. z. Frankfurter Tag 412, 6 fi. ; 34. 414, 38. 415, 3 fi. 422, 47 fi. — Protektor (schirmer) d. Bas. Konzils als Statthalter K. Al- brechts 6, 6. 56, 31. 57, 31-60, 30 passim. 63, 40b. 68, 35. 69, 4 ff. 74, 17 fi. ; 48a. 88, 9 M. 159, 29-163, 4 passim. 171, 27. 174, 7. 176, 36. 177, 7. 205, 30. 213, 15 ff. 235, 12. 278,0 - 282, 35 ff. 300, 46a. 316, 18. 317, 6 ff. 384, 20. 406, 1 ff. 408, 34 ff. 413, 37 ff. 414, 28m ff. 415, 7 ff. 416, 34 ff. — Be- auftragter K. Albrechts in Sachen der Polenhilfe 247, 34 ff. 250, 4 ff. — Desgl. der Judenbesteue- rung 92, 52a ff. 255, 38 - 259, 34 ff. 262, 36 - 268, 1f. — Desgl der Stüdtehuldigung 268, 12 ff. 269, 10 ff. 270, 24-272, 5 passim. — Von K. Al- brecht als sein Rat bezeichnet 213, 10. 235, 5. 948, 31f. 258, 15. 268, 29. — Seine Gemahlin Anna 218, 23 f. 285, 46. 323, 48a. 416,5 ff. — Tochter, Gemahlin Hzg. Frichs V. v. Sachsen- Lauenburg 242, 31. — Schwester, Gemahlin Gf. Ulrichs IX. v. Helfenstein 295, 50b. — Nichte (Sehwestertochter) s. Montfort. — Neffe (Schwe- stersohn) s. Hohenlohe. — Herrschaft u. Unter- tanen 235, 34 ff. — Freunde 218, 20 f. — Feinde 406, 33. 407, 32; 39. — Fehde 268, 10. — Seine Vertreter am Bas. Konzil 294, 98. 295, 8 f. Vgl. Benheim, Gerwini, Thierstein. — Kapline s. Bruckenmiiller, Gerber. — Schreiber 229, 8. Vgl. Leonhard, Schneider. Junger Schreiber 257, 26. — Barbier s. Vendler. — Boten 214, 17 ff. 215, 23 ff. 217, 24 ff. 218, 8 ff. 234, 50v. 251, 10 f. 267, 30. 287, 6 ff. Vgl. (auchsonstin s. Diensten) Bucher, Bolzhausen, Crot, Finsterlohr, Gemmingen, Gott- lieben, Jeger, Künzelmann, Renlin, Rot, Schmied, Truchsef (Hans) — Juden in K.s Diensten s. Fischlin, Schwitzer. Weißenburg (Wissenburg) im Elsaß, Abt des Klo- sters 250, 16f.; 22. 274. 10. 289, 23. — Reichsstadt 269, 17. 272, 4 ff. 275, 26. Vgl. Elsaß, — i. Nordgau (Bayern), Reichsstadt 90, 25. 424, 40b. — Griechisch s. Szegedin. Welschland s. Italien — Welsche (Walen) 425, 17. Wepfllar s. Wetzlar. Werdeck i. OA. Gerabronn (Württemberg) 286, 18. Werdes, Jean de —, gen. Lescot, Magister, Ge-
Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen Verdun a. d. Maas, Bf. Guillelmus Fillastre 1437 bis 1449, Gesandter d. K. v. Frankreich zum Mainzer Kongreß 128, 11. 130, 42. 135, 43. 144, 20. 159, 49a. 160, 37. . Vereg, Heinrich, Kleriker d. Diózese Verden 114, 16. Vezprém am Plattensee in Ungarn, Bf. Simon v. Rozgon 313, 4. viam, circa s. Umweg. Vich in Katalonien, Bf. GeorgII. de Ornós 1423-1445, - seit 1440 Kard.-Priester tit. s. Anastasie, dann tit. s. Marie trans Tiberim, | 1452: 59, 22 ff. 60, 13. 72, 36 ff. 73, 2 À; 12. 407, 55a. — Gesandter d. Konzils zu K. Albrecht Mai 1438: 384, 39. — Desgl. zum Mainzer Kongreß März 1439: 96, 26; 36. 98, 25. 110, 29. 142, 24; 40a. 143, 2; 16. 144, 26. 149, 37 ff. 152, 2 ff. 153, 25 f. Villaviciosa, nw. v. Orviedo, in Spanien, Archi- diakon s. Segovia. Villingen im Schwarzwald 285, 21. — Juden 293, 15; 26£;315; 51. ^ ' Vinsterlohe s. Finsterlohr. Vinstingen a. d. Saar in Lothringen, Joliann, Herr zu — 277, 52a fi. . Virneburg (Vierenburg, Firrenberg). i. d. Eifel Graf Rupprecht d. Altere v. — 224, 53a; 30b ff. 227, 38 ft. 250, 15; 21 fi.; 46a f. 267, 35. 289, 22. 293, 11; 54a. — Juden 267, 22 ff. 289, 28; 58a. Viseu in Portugal, Bf. Ludovicus de Amaral 1431 bis 1439, seit 1444 Kardinal, T 1444, Gesandter des Kónigs v. Portugal z. Bas. Konzil 33, 22. 82, 1. Vitelleschi, Johannes, Bf. v. Recaneti, Ebf. v. Flo- renz, Patriarch v. Alexandrien, Kard.-Priester tit. s. Laurentii in Lucina 1437-1440: 401, 20 f. Vitztum, Busse (Bosse), Ritter, Rat Hzg. Friedrichs v. Sachsen 237, 22. Vórchtel (Vorchtel, Paul Ratsherr in Nürnberg, Beobachter Nürnbergs auf d. Mainzer Kongref Mórz u. April 1439: 94, 47a; 53a; 38b. Volk, Johannes, Stadtschreiber v. Schweinfurt 256, 3 ff.; 21 ff. 257, 4 ff. ; 12; 24 ff. Volkamer (Volkmer), Berthold, Ratsherr zu Nürn- berg 251, 53a. Volrat, Nikolaus, Kanzleibeamter der Germani- schen Nation 300, 22. W Wachenhein (Wachen), Johannes von —, Gesandter des Pfalzgrafen Ludwig (irrtümlich Friedrich) zum Konzil Mai 1439: 164, 51». 167, 43a. WacuB, Jude zu Nordhausen 265, 45D ft. Wagener, Johannes, Kleriker der Regensburger Diözese, öffentlicher Notar 109, 19; 27. Walachen (Valachi), Gesandte auf dem Unionskonzil - zu Florenz 1439: 306, 31. Waldau, à. v. Kónigsberg, in Ostpreußen 253, 51b. 254, 45. 255, 16. Walter s. Schwarzenberg. Wartenberg, Jost, zu Basel 110, 46a ff. Weiden (zu der Weiden, Wiedden, Wyda) a. d. Naab 493 in d. Oberpfalz 2925, 13. 226, 26. 227, 23. 248, 25; 38. 249, 10; 28; 31. Weil (Wyl, Wille), w. v. Stuttgart, Reichsstadt 90, 17. 252, 15. 269, 17. 274, 3. 291, 16. Vgl. Schwaben (Dreistádtebund). — Juden 238, 9. Weilheim in Oberbaiern, Jude s. Joseph. Weingarten (Wyngartten), sw. v. Speier, s. Snell. Weinsberg (Weinsperg, Winsperg), ó. v. Heilbronn, Konrad v.—, Erzbischof v. Mainz 1390-1396, Vatersbruder des Folgenden s. Mainz. — Konrad XIII. v. —, seit 1411 Reichserbkäm- merer { 1448, tätig im Auftrag K. Albrechts u. d. Konzils 213,7 bis 245, 19 ff. 274, 15. 283, 36 bis 295, 13 ff. 323, 15 ff. — Gesandter K. Albrechts z. Bas. Konzil 1438/39: 6, 22. 24, 45. 58, 22. 66, 13 ff. — Desgl. z. Mainzer KongreB 91, 40 ff. 92, 26. 95, 18 ff. — Desgl. z. Frankfurter Tag 412, 6 fi. ; 34. 414, 38. 415, 3 fi. 422, 47 fi. — Protektor (schirmer) d. Bas. Konzils als Statthalter K. Al- brechts 6, 6. 56, 31. 57, 31-60, 30 passim. 63, 40b. 68, 35. 69, 4 ff. 74, 17 fi. ; 48a. 88, 9 M. 159, 29-163, 4 passim. 171, 27. 174, 7. 176, 36. 177, 7. 205, 30. 213, 15 ff. 235, 12. 278,0 - 282, 35 ff. 300, 46a. 316, 18. 317, 6 ff. 384, 20. 406, 1 ff. 408, 34 ff. 413, 37 ff. 414, 28m ff. 415, 7 ff. 416, 34 ff. — Be- auftragter K. Albrechts in Sachen der Polenhilfe 247, 34 ff. 250, 4 ff. — Desgl. der Judenbesteue- rung 92, 52a ff. 255, 38 - 259, 34 ff. 262, 36 - 268, 1f. — Desgl der Stüdtehuldigung 268, 12 ff. 269, 10 ff. 270, 24-272, 5 passim. — Von K. Al- brecht als sein Rat bezeichnet 213, 10. 235, 5. 948, 31f. 258, 15. 268, 29. — Seine Gemahlin Anna 218, 23 f. 285, 46. 323, 48a. 416,5 ff. — Tochter, Gemahlin Hzg. Frichs V. v. Sachsen- Lauenburg 242, 31. — Schwester, Gemahlin Gf. Ulrichs IX. v. Helfenstein 295, 50b. — Nichte (Sehwestertochter) s. Montfort. — Neffe (Schwe- stersohn) s. Hohenlohe. — Herrschaft u. Unter- tanen 235, 34 ff. — Freunde 218, 20 f. — Feinde 406, 33. 407, 32; 39. — Fehde 268, 10. — Seine Vertreter am Bas. Konzil 294, 98. 295, 8 f. Vgl. Benheim, Gerwini, Thierstein. — Kapline s. Bruckenmiiller, Gerber. — Schreiber 229, 8. Vgl. Leonhard, Schneider. Junger Schreiber 257, 26. — Barbier s. Vendler. — Boten 214, 17 ff. 215, 23 ff. 217, 24 ff. 218, 8 ff. 234, 50v. 251, 10 f. 267, 30. 287, 6 ff. Vgl. (auchsonstin s. Diensten) Bucher, Bolzhausen, Crot, Finsterlohr, Gemmingen, Gott- lieben, Jeger, Künzelmann, Renlin, Rot, Schmied, Truchsef (Hans) — Juden in K.s Diensten s. Fischlin, Schwitzer. Weißenburg (Wissenburg) im Elsaß, Abt des Klo- sters 250, 16f.; 22. 274. 10. 289, 23. — Reichsstadt 269, 17. 272, 4 ff. 275, 26. Vgl. Elsaß, — i. Nordgau (Bayern), Reichsstadt 90, 25. 424, 40b. — Griechisch s. Szegedin. Welschland s. Italien — Welsche (Walen) 425, 17. Wepfllar s. Wetzlar. Werdeck i. OA. Gerabronn (Württemberg) 286, 18. Werdes, Jean de —, gen. Lescot, Magister, Ge-
Strana 494
494 sandter K. Karls VII. v. Frankreich zu K, Albrecht Okt. 1438: 181, 51a. Wertheim a. Main 260, 25. — Jakob, in Mainz 98, 12. Wesel (Vesalia, Besalia, Westfalia) a. Niederrhein 8. Scholl. Westfalen (Westvalen, Westfaln) 226, 26. — Herren, Stifter u. Stádte 278, 49» f. — Heimliches Gericht (westvealische sache) 144, 37; 45b. 395, 18. 415, 2; 22a ft. Westfalia, irrtümlich für Vesalia s. Scholl. Westfelinger, Arnold, Dr. beider Rechte, Gesandter Hzg. Friedrichs v. Sachsen zum Mainzer Kongreß Márz 1439: 153, 34. 155, 27. Wetterau 289, 56b. Wetzlar (Wepfflar) i. d. Wetterau, Reichsstadt 261, 10. Wex, Bote der Stadt Straßburg 24, 51a. 31, 51a. Widenroc, Johannes, Kanoniker v. Olmütz 323, 6. Wien (Wyenn, Wena, Wyenna), Stadt 23, 29. 213, 38b. 215, 39a. 216, 5. 221, 16; 29; 35. 222, 2. 932, 8f.; 35; 39. 234, 11; 16. 243, 37. 245, 27. 248, 34; 53». 257, 9 ff. 284, 5. 409, 13; 27. 411, 14. 424, 49a, — Universität 19, 28. 306, 10. 308, 3 f. 428, 5 ff. 430, 30 ff. 440, 47b. Vgl. Berching, Celi, Eben- dorfer. — "Theologische Fakultät 430, 43. — Rechtsgelehrte 428, 40 f. — Schottenkloster Be- nediktinerordens, Abt s. Johannes. — Name eines Boten (?) 56, 32. Wiener-Neustadt (Nova Civitas) 409, 50a. Wiesensteig, w. v. Geislingen i. Württemberg, Vogt s, Raminger. Wiesenthau in Oberfranken, ó.v. F.rehheim, aus dem Geschlecht der von — (der Wiesentawer) 257, 7. Wikersheim w. v. Hagenau (oder Breuschwickers- heim w. v. Straßburg), Bechtolt von — 277, 25. Wiklefiten (Wiclefistae) 192, 27. Wiler, Andreas, Mitglied des Basler Rates 162, 39b. — Johannes von —, Dr. decr., Domdekan zu Basel 417, 26. Wilhelm, Meister, Mitgl. des Basl. Konzils 407, 16. — Edelknecht 409, 24 ff. — s. Paris. Wimpfen a. Neckar, Reichsstadt 238, 10. 253, 51à. Vgl. Schwaben (Stádtebund). Windsheim (WindBheim, Wintzhen) in Mittelfran- ken, Reichsstadt 90, 25. 253, 5 ff.; 51a. 27], 48. 274, 10. 291, 17. 424, 40». — Reichssteuer (Stadt- steuer) 220, 15. 232, 34. 238, 48». 2406, 9. 284, 10; 45a; 54a. Winecken, Bernhard, Mitgl. d. Germ. Nation 313, 36a. Winterthur (Winterduwer, Wintertawer) i. d. Schweiz, Juden 238, 9. 263, 45a. Vgl. Abraham. Witenmule, Wenzel (Wentzlav) von der — 234, 18. Wittgenstein (Wittichenstein) bei Laasphe a. d. Lahn s. Sayn. Worms (Wormes, Wurms, Würms), Bf. Friedrich IT. v. Domneck 1426-1440: 102, 44». 923, 31. 225, 34 ft. 242, 18. 250, 12; 21 ff. ; 40a. 280, 58 a ff. 289, 20 f. 290, 8. 293, 10. 294, 32. 314, 27 ff. 330, 31. 341, 7 ff. ; 45. — Gesandter d. Kf. Ludwigs IV. v. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen d. Pfalz zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 144, 19. — Domkapitel 280, 58a ff. 314, 30. Vgl. Stein (Otto). — Domkirche 392, 22. — St. Paul, Propst s. Maßheim. — St. Martin, Propstei 320, 29. 321, 21. — Diôzesanklerus 314, 30. — Treie Stadt 224, 10. 230, 7 fi. 242, 20. 250, 18; 21 ft.; 38. 261, 10. 271, 23. 273, 37. 275, 13 fi. 286, 10; 36 f. — Juden 284, 25. 286, 37. — Judentag auf 25. Nov. 1439 ausgeschrieben 267, 15 ff.; 38b; 48b. 293, 8; 16; 25f.; 47a fi.; 32b; 53b; 57b. 294, 1. . Wratiensis episcopus s. Zusütze 314, 25. Württemberg (Wirtemberg) Gf. Ludwig I. u. s. Bruder Ulrich V. 1419-1450: 250, 30. 272, 46. 273, 11. 274, 37; 57. 289, 37. 420, 41. — Gesandte 274, 34 f. — Juden s. Stuttgart. Würzburg (Wirezpurg, Herbipolis), Diôzese s. Eber- lin, Gerber. — Bf. Johann v. Brunn 1411-1440: 24, 43. 94, 44b. 95, 52a. 235, 25 fi. 238, 4 f. 242, 17. 260, 22. 323, 30; 45b. — Amtleute 235, 36. — Gebiet 95, 45a. — : — Stadt 93, 14. 147, 1. 261, 14. Wuterweg s. Butenweg. WyBe zum Klobelauch, Heinrich, Ratsherr zu Frankfurt 90, 36 ff. — Hert, der Alte, Ratsherr zu Frankfurt 266, 6; 21f. X. Y Xanten (Xanotae) i. d. Rheinprovinz, St. Viltor 421, 30. — Heinrich von —, Rechtsgelehrter 113, 46. Yergius, Kardinal, Lehrer Mohameds 304, 35. Z Zabern im ElsaB 110, 46b. 267, 39». 273, 1. — Za- berner Steige 272, 49. Zacharias, Prophet 190, 41. Zadoch (Sadoch), Jüd. Hohepriester 370, 9. Zaragoza in Spanien, Diózese (Cesaraugustana dio- cesis) s. Clementis. Zeigler, Heinrich, Mitgl. d. Basler Rates 162, 39b. Zell s. Obernzell. Zengg (Segnia) in Dalmatien, Bf. Johannes-(episco- pus Seniensis, Signensis) 1432-1442, seit 1438 Le- gat Papst Eugens zu K. Albrecht II., nach Un- garn u. Böhmen 156, 28, 158, 29. 307, 50a. 312, 40. 313, 10; 44a. 314, 1 ff. — Friedensvermittler zw. K. Albrecht und den Polen 157, 22 ff. 158, 1 ff. 213, 26. 246, 20 fI. ; 56a ff. 247, 1 ft. 252, 38 fi. 253, 9; 12. — Rat K. Albrechts 314, 1. Zenn s. Langenzenn. Ziegeler, Tilmann, Rechtsgelehrter 113, 46. Ziegenhain (Ziegenhein) i. d. Provinz Hessen, Herren (Grafen) von —, 251, 5. 289, 33. Zion (Syon, Sion), d. i. Christenheit, Kirche 9, 2-13,3 passim. 309, 8. Zschampanie s. Champagne. Zürich (Zurich, Czurch, Zurch), Reichsstadt 88, 29. 238, 9. 275, 6. 289, 8.
494 sandter K. Karls VII. v. Frankreich zu K, Albrecht Okt. 1438: 181, 51a. Wertheim a. Main 260, 25. — Jakob, in Mainz 98, 12. Wesel (Vesalia, Besalia, Westfalia) a. Niederrhein 8. Scholl. Westfalen (Westvalen, Westfaln) 226, 26. — Herren, Stifter u. Stádte 278, 49» f. — Heimliches Gericht (westvealische sache) 144, 37; 45b. 395, 18. 415, 2; 22a ft. Westfalia, irrtümlich für Vesalia s. Scholl. Westfelinger, Arnold, Dr. beider Rechte, Gesandter Hzg. Friedrichs v. Sachsen zum Mainzer Kongreß Márz 1439: 153, 34. 155, 27. Wetterau 289, 56b. Wetzlar (Wepfflar) i. d. Wetterau, Reichsstadt 261, 10. Wex, Bote der Stadt Straßburg 24, 51a. 31, 51a. Widenroc, Johannes, Kanoniker v. Olmütz 323, 6. Wien (Wyenn, Wena, Wyenna), Stadt 23, 29. 213, 38b. 215, 39a. 216, 5. 221, 16; 29; 35. 222, 2. 932, 8f.; 35; 39. 234, 11; 16. 243, 37. 245, 27. 248, 34; 53». 257, 9 ff. 284, 5. 409, 13; 27. 411, 14. 424, 49a, — Universität 19, 28. 306, 10. 308, 3 f. 428, 5 ff. 430, 30 ff. 440, 47b. Vgl. Berching, Celi, Eben- dorfer. — "Theologische Fakultät 430, 43. — Rechtsgelehrte 428, 40 f. — Schottenkloster Be- nediktinerordens, Abt s. Johannes. — Name eines Boten (?) 56, 32. Wiener-Neustadt (Nova Civitas) 409, 50a. Wiesensteig, w. v. Geislingen i. Württemberg, Vogt s, Raminger. Wiesenthau in Oberfranken, ó.v. F.rehheim, aus dem Geschlecht der von — (der Wiesentawer) 257, 7. Wikersheim w. v. Hagenau (oder Breuschwickers- heim w. v. Straßburg), Bechtolt von — 277, 25. Wiklefiten (Wiclefistae) 192, 27. Wiler, Andreas, Mitglied des Basler Rates 162, 39b. — Johannes von —, Dr. decr., Domdekan zu Basel 417, 26. Wilhelm, Meister, Mitgl. des Basl. Konzils 407, 16. — Edelknecht 409, 24 ff. — s. Paris. Wimpfen a. Neckar, Reichsstadt 238, 10. 253, 51à. Vgl. Schwaben (Stádtebund). Windsheim (WindBheim, Wintzhen) in Mittelfran- ken, Reichsstadt 90, 25. 253, 5 ff.; 51a. 27], 48. 274, 10. 291, 17. 424, 40». — Reichssteuer (Stadt- steuer) 220, 15. 232, 34. 238, 48». 2406, 9. 284, 10; 45a; 54a. Winecken, Bernhard, Mitgl. d. Germ. Nation 313, 36a. Winterthur (Winterduwer, Wintertawer) i. d. Schweiz, Juden 238, 9. 263, 45a. Vgl. Abraham. Witenmule, Wenzel (Wentzlav) von der — 234, 18. Wittgenstein (Wittichenstein) bei Laasphe a. d. Lahn s. Sayn. Worms (Wormes, Wurms, Würms), Bf. Friedrich IT. v. Domneck 1426-1440: 102, 44». 923, 31. 225, 34 ft. 242, 18. 250, 12; 21 ff. ; 40a. 280, 58 a ff. 289, 20 f. 290, 8. 293, 10. 294, 32. 314, 27 ff. 330, 31. 341, 7 ff. ; 45. — Gesandter d. Kf. Ludwigs IV. v. Alphabetisches Register der Orts- und Personen-Namen d. Pfalz zum Mainzer Kongreß März u. April 1439: 144, 19. — Domkapitel 280, 58a ff. 314, 30. Vgl. Stein (Otto). — Domkirche 392, 22. — St. Paul, Propst s. Maßheim. — St. Martin, Propstei 320, 29. 321, 21. — Diôzesanklerus 314, 30. — Treie Stadt 224, 10. 230, 7 fi. 242, 20. 250, 18; 21 ft.; 38. 261, 10. 271, 23. 273, 37. 275, 13 fi. 286, 10; 36 f. — Juden 284, 25. 286, 37. — Judentag auf 25. Nov. 1439 ausgeschrieben 267, 15 ff.; 38b; 48b. 293, 8; 16; 25f.; 47a fi.; 32b; 53b; 57b. 294, 1. . Wratiensis episcopus s. Zusütze 314, 25. Württemberg (Wirtemberg) Gf. Ludwig I. u. s. Bruder Ulrich V. 1419-1450: 250, 30. 272, 46. 273, 11. 274, 37; 57. 289, 37. 420, 41. — Gesandte 274, 34 f. — Juden s. Stuttgart. Würzburg (Wirezpurg, Herbipolis), Diôzese s. Eber- lin, Gerber. — Bf. Johann v. Brunn 1411-1440: 24, 43. 94, 44b. 95, 52a. 235, 25 fi. 238, 4 f. 242, 17. 260, 22. 323, 30; 45b. — Amtleute 235, 36. — Gebiet 95, 45a. — : — Stadt 93, 14. 147, 1. 261, 14. Wuterweg s. Butenweg. WyBe zum Klobelauch, Heinrich, Ratsherr zu Frankfurt 90, 36 ff. — Hert, der Alte, Ratsherr zu Frankfurt 266, 6; 21f. X. Y Xanten (Xanotae) i. d. Rheinprovinz, St. Viltor 421, 30. — Heinrich von —, Rechtsgelehrter 113, 46. Yergius, Kardinal, Lehrer Mohameds 304, 35. Z Zabern im ElsaB 110, 46b. 267, 39». 273, 1. — Za- berner Steige 272, 49. Zacharias, Prophet 190, 41. Zadoch (Sadoch), Jüd. Hohepriester 370, 9. Zaragoza in Spanien, Diózese (Cesaraugustana dio- cesis) s. Clementis. Zeigler, Heinrich, Mitgl. d. Basler Rates 162, 39b. Zell s. Obernzell. Zengg (Segnia) in Dalmatien, Bf. Johannes-(episco- pus Seniensis, Signensis) 1432-1442, seit 1438 Le- gat Papst Eugens zu K. Albrecht II., nach Un- garn u. Böhmen 156, 28, 158, 29. 307, 50a. 312, 40. 313, 10; 44a. 314, 1 ff. — Friedensvermittler zw. K. Albrecht und den Polen 157, 22 ff. 158, 1 ff. 213, 26. 246, 20 fI. ; 56a ff. 247, 1 ft. 252, 38 fi. 253, 9; 12. — Rat K. Albrechts 314, 1. Zenn s. Langenzenn. Ziegeler, Tilmann, Rechtsgelehrter 113, 46. Ziegenhain (Ziegenhein) i. d. Provinz Hessen, Herren (Grafen) von —, 251, 5. 289, 33. Zion (Syon, Sion), d. i. Christenheit, Kirche 9, 2-13,3 passim. 309, 8. Zschampanie s. Champagne. Zürich (Zurich, Czurch, Zurch), Reichsstadt 88, 29. 238, 9. 275, 6. 289, 8.
Strana 495
[NA S. Ws Ua Ua Ca ba Ua Ua — ta Uo ta a Vo Uo à ta ta ta anna ta Uo pa Ua Uo S. S. Zusátze und Verbesserungen 13, Z. 44: Christopherum statt Antonius Corrario; vgl. Alphabet. Register. 14, Z. 13 ff.: Strichpunkt nach wegen (statt Komma), Komma nach verstande (statt. Strichpunkt), Punkt nach erlaubeten (. statt. Komma), Strichpunkt nach schicken (statt Punkt). — Z. 29: Punkt nach heimkomme. 19, Z. 32: Zu den Ausführungen d. Ebfs. v. Tours vgl. S. 15, 25 ff. 21, Z. 1: „Mutter Kirche” statt „„Mutterlirche””. 22, Z. 19: Punkt nach Eugenium streichen, 25, Z. 9: Unter ista cedula ist nach Auffassung des Verfassers der Überschrift unsere nr. 15 zu verstehen. Doch erweist sich diese Auffassung nach dem Bericht Segovias (vgl. S. 24 Z. 23 ff. und S. 33 Z. 16—18) als unzutreffend, ebenso wie nach dem Bericht Heimbwrgs, unserer mr. 25. 32, Z. 88: Komma nach promulgavit. — Z. 50a (richtig: 61a): Amm. 1 soll lauten: Vom 7. September 1434, vgl. S. 16. Amm. 2. 39, Z. 14: Strichpunkt nach eum facte. 40, Z. 41: Komma nach prefati streichen. + 46, Z. 46a f.: Anmerkung 5 soll lauten: In der Vollmacht v. 1. Màrz 1486, vgl. S. 44 Awm. 2. — Z. 45v: 25. März statt 22. März. ‚54, Z. 30 f}.: Seitenzählung am Rand in Unordnung; Z. 30 beginnt mit determinavit; Z. 354 mit [theoti] con id est; Z. 40a [evan]gelio legeretur; Z. 45a enumerans; Z. 50a confiteri. — Z. 49b; ante statí aute. . 68, Z. 34b: Finsterlohr statt Finsterloch: . 61, Z. 62»: Nachtrag mr. 39a S. 441. 63, Z. 7: Komma nach loci illius (statt Strichpunkt) und nach prefertur. 70, Z. 4 f.: Gebennensi statt Gehennensi. — Z. 15 f.: Bosanensis statt Rosanensis. 75, Z. 28: G. de Layens statt Q. de L. 82, Z. 10: Komma vor hominum streichen. . 88, Z. 47a: nach „Landvögten u. Städten“ die Worte: „im ElsaB“ ergänzen. — Z. 43b f.: des Grafen Hans v. Freyburg, Herrn zu Neuenburg. 91, Z. 53b: In der eckigen Klammer nach „Anm. 2“ Minzufiigen „und mr. 165 art. 6. - 95, Z. 46b: ,, April 3 statt „April 10“. . 97, Z. 39: anfractus s(att aufractus. . 102, Z. 6: supra statt suborte. . 105, Z. 15: Komma nach deputando. . 106, Z. 2: Zw em. precipue statt precipua. . 107, Z. 39: Erwühnt bei Valois 2, 147 Amm. 2 nach unserer Vorlage; jedoch irrtimlich als Prolestation des Ebf. v. Trier gegen die Annahme der Reformdekrete bezeichnet. 108, Z. 43: Henrici Leobing statt H. Leoburg. 114, Z. 36: ceterorumque Germanie metropolitanorum statt ceterosque G. metropolitanos. 122, Z. 86: Anmerlungsziffer ,,5'* nach provisio Constanciensis concilii einsetzen. . 185, Z. 44: providere ist zu emendieren, entweder provide oder pridie. . 197, Z. 43: In dieser Hs. ist unserem Stück folgende Bemerkung vorausgestellt: Anno domini 1439 con- venerunt in Magunocia de mense marcii pro sedandis discordiis inter Basiliense concilium et papam exortis oratores regis Romani et electorum imperii et aliorum regum, de quibus infra clarius patet, quod in capitula infrascripta convenerant; que coram sacro concilio Basiliense de mense maji pro- ponebant requirendo concilium, ut infrascripta capitula adimpleret [vgl. nr. 87]. et hanc litteram sive convencionem infrascriptam vocant ipsi oratores ,,mutuam intelligenciam". 129, Z. 45: Zeilenzählumg in Unordmung; Z. 45 beginnt mit effeotuum; Z. 60a mit Anm. 2. 131, Z. 30 fL.: Die Bitte wm Ausstellung der Instrumente findel, sich. auch, &n der S. 127, Z. 43 erwähnten Hes.: Augsburg Ordinariats-Bibl. cod. 41. An sie ist dann in roter Schrift folgende mit S. 131, Z. 32 ff. inhaltsgleiche Bemerkung angefügt: Leonhardus episcopus Pattaviensis approbo; episcopus Lubicensis ad idem; Philippus archiepiscopus Turonensis ad idem nomine ambasiate tocius placet ut supra;
[NA S. Ws Ua Ua Ca ba Ua Ua — ta Uo ta a Vo Uo à ta ta ta anna ta Uo pa Ua Uo S. S. Zusátze und Verbesserungen 13, Z. 44: Christopherum statt Antonius Corrario; vgl. Alphabet. Register. 14, Z. 13 ff.: Strichpunkt nach wegen (statt Komma), Komma nach verstande (statt. Strichpunkt), Punkt nach erlaubeten (. statt. Komma), Strichpunkt nach schicken (statt Punkt). — Z. 29: Punkt nach heimkomme. 19, Z. 32: Zu den Ausführungen d. Ebfs. v. Tours vgl. S. 15, 25 ff. 21, Z. 1: „Mutter Kirche” statt „„Mutterlirche””. 22, Z. 19: Punkt nach Eugenium streichen, 25, Z. 9: Unter ista cedula ist nach Auffassung des Verfassers der Überschrift unsere nr. 15 zu verstehen. Doch erweist sich diese Auffassung nach dem Bericht Segovias (vgl. S. 24 Z. 23 ff. und S. 33 Z. 16—18) als unzutreffend, ebenso wie nach dem Bericht Heimbwrgs, unserer mr. 25. 32, Z. 88: Komma nach promulgavit. — Z. 50a (richtig: 61a): Amm. 1 soll lauten: Vom 7. September 1434, vgl. S. 16. Amm. 2. 39, Z. 14: Strichpunkt nach eum facte. 40, Z. 41: Komma nach prefati streichen. + 46, Z. 46a f.: Anmerkung 5 soll lauten: In der Vollmacht v. 1. Màrz 1486, vgl. S. 44 Awm. 2. — Z. 45v: 25. März statt 22. März. ‚54, Z. 30 f}.: Seitenzählung am Rand in Unordnung; Z. 30 beginnt mit determinavit; Z. 354 mit [theoti] con id est; Z. 40a [evan]gelio legeretur; Z. 45a enumerans; Z. 50a confiteri. — Z. 49b; ante statí aute. . 68, Z. 34b: Finsterlohr statt Finsterloch: . 61, Z. 62»: Nachtrag mr. 39a S. 441. 63, Z. 7: Komma nach loci illius (statt Strichpunkt) und nach prefertur. 70, Z. 4 f.: Gebennensi statt Gehennensi. — Z. 15 f.: Bosanensis statt Rosanensis. 75, Z. 28: G. de Layens statt Q. de L. 82, Z. 10: Komma vor hominum streichen. . 88, Z. 47a: nach „Landvögten u. Städten“ die Worte: „im ElsaB“ ergänzen. — Z. 43b f.: des Grafen Hans v. Freyburg, Herrn zu Neuenburg. 91, Z. 53b: In der eckigen Klammer nach „Anm. 2“ Minzufiigen „und mr. 165 art. 6. - 95, Z. 46b: ,, April 3 statt „April 10“. . 97, Z. 39: anfractus s(att aufractus. . 102, Z. 6: supra statt suborte. . 105, Z. 15: Komma nach deputando. . 106, Z. 2: Zw em. precipue statt precipua. . 107, Z. 39: Erwühnt bei Valois 2, 147 Amm. 2 nach unserer Vorlage; jedoch irrtimlich als Prolestation des Ebf. v. Trier gegen die Annahme der Reformdekrete bezeichnet. 108, Z. 43: Henrici Leobing statt H. Leoburg. 114, Z. 36: ceterorumque Germanie metropolitanorum statt ceterosque G. metropolitanos. 122, Z. 86: Anmerlungsziffer ,,5'* nach provisio Constanciensis concilii einsetzen. . 185, Z. 44: providere ist zu emendieren, entweder provide oder pridie. . 197, Z. 43: In dieser Hs. ist unserem Stück folgende Bemerkung vorausgestellt: Anno domini 1439 con- venerunt in Magunocia de mense marcii pro sedandis discordiis inter Basiliense concilium et papam exortis oratores regis Romani et electorum imperii et aliorum regum, de quibus infra clarius patet, quod in capitula infrascripta convenerant; que coram sacro concilio Basiliense de mense maji pro- ponebant requirendo concilium, ut infrascripta capitula adimpleret [vgl. nr. 87]. et hanc litteram sive convencionem infrascriptam vocant ipsi oratores ,,mutuam intelligenciam". 129, Z. 45: Zeilenzählumg in Unordmung; Z. 45 beginnt mit effeotuum; Z. 60a mit Anm. 2. 131, Z. 30 fL.: Die Bitte wm Ausstellung der Instrumente findel, sich. auch, &n der S. 127, Z. 43 erwähnten Hes.: Augsburg Ordinariats-Bibl. cod. 41. An sie ist dann in roter Schrift folgende mit S. 131, Z. 32 ff. inhaltsgleiche Bemerkung angefügt: Leonhardus episcopus Pattaviensis approbo; episcopus Lubicensis ad idem; Philippus archiepiscopus Turonensis ad idem nomine ambasiate tocius placet ut supra;
Strana 496
496 Zusätze und Verbesserungen Alvarus episcopus Conchensis ad idem; Henricus de Herpel ad idem; Albertus Schenck de Limburg ad idem. Den Beschluß bildet der Vorbehalt der Mailänder [S. 132 Z. 19 ff.J mit folgender Uberschrift in rot: Copia reservacionis facte per oratores illustrissimi domini ducis Mediolani. S. 132, Z. 36: Georgius statt Gregorius. S. 134, Z. 34: Punkt und Zwischenraum nach oratorum (statt Strichpunkt). S. 135, Z. 10: Die von König Albrecht ausgestellte confirmacio cedularum s. nr. 209. — Z. 17: regum statt regis. S. 137, Z. I: Strichpunkt nach avisatis (statt Komma); usque adeo ist auf descendendo S. 136, Z. 38 zu beziehen. S. 141, Z. 6: consilio statt concilio. S. 144, Z. 49b: sigillo statt sigilli. S. 150, Z. 55b: „Erstes Dekret“ statt „Zweites D.“. S. 156, Z. 25: Punkt nach salutem. — Z. 27: tuam statt suam. S. 157, Z. 16: precepimus statt percepimus. S. 159, Z. 56a: Komma nach proposuit (statt Punkt). S. 163, Z. 37b: dieta Maguntina statt dicta M. S. 167, Z. 43a: „Ludovici“ zu em. statt Friderici. S. 171, Z. 23: „Gesandte“ statt „Gesandten". — Z. 27: Komma nach unserm streichen und nach fursten einsetzen. — Z. 31: Der Gesandte hat den Hzg. Friedrich d. Jüngeren, die amwelt des Königs in dem fürstentum Osterrich, soweit sie in Wien sind, von der zwischen K. Albrecht und den Ungarischen Großen getroffenen Vereinba.ung (wodurch die Bitte des Königs um hilf und bystant gegenstandslos wird) zu unterrichten (vgl. Wostry 2, 122-124); weiter: Item von des tags wegen zwuschen uns und des von Polan solt du in sagen, daz beide teil erst gester achttage [Mai 23 od. 24; s. Wostry 2, III] zusammen kommen sin; und ist uns auch so verkunt, wie sich die sachen halten. doch alzbald uns botschaft kumpt, wollen wir sie daz furderlichen wissen lassen, auch alle andere sachen, die uns be- gegent. Item von dez heubtmans wegen zu Lutzenburg zu schicken. Item von des Dispoten [v. Serbien und Turcken wegen. Endlich hat er dem Hubmeister noch zwei suns nicht interessierende] Angelegen- heiten vorzutragen. datum in octava penthecoste [vor Mai 31]. — Z. 46b: vespero statt vesperos. S. 175, Z. 7: comminabuntur se ... facturos et... divisuros statt comminabantur se ... factura et divi- sura. — Z. 23: facta statt facti. S. 181, Z. 15: apostolice auxilium. S. 182, Z. 37: Komma nach principum einsetzen, nach sua streichen. S. 184, Z. 55a: quod statt quos. — Z. 15b: ipsi. S. 190, Z. 48a: Auch neuerliche Nachforschungen blieben ergebnislos. S. 199, Z. 49a: Nach eisdem die Worte mandatum esse, ut dictam reservacionem revocarent et eisdem einfügen. S. 220, Z. 12 u. 24: „Henmann“ in eckige Klammern setzen. S. 225, Z. 31: Beinheim statt Boinheim. S. 226, Z. 9: Hamerstein statt Somerstein. S. 228, Z. 47b: Vgl. Zusätze S. I71, Z. 31. S. 229, Z. 51b: Arme Jecken statt Arme Jocken. S. 231, Z. 44a: Anmerkung 2 ist zu streichen. S. 234, Z. 29a: „Zum Hofe K. Albrechts“ statt „Nach Wien“. S. 235, Z. 28: Anschrift lautet: Dem erwirdigen Dietherichen erzbischof zu Mentze des heiligen Romischen richs in Dutschen landen erzkanzler unßerm lieben neven und kurfursten. S. 236, Z. 50b: Trüsses statt Trüffel. 53b: „Friedrich“ zu em. statt Stefan der junger. S. 238, Z. 13: min statt mins. S. 240, Z. 4: zuge geben statt zugegeben. S. 242, Z. 26: Nach „conc. chart.“ beifügen: „Uber dem Stück copij an Henmann Offenburg. S. 243, Z. 28: „Christianis“ statt „Christians". S. 244, Z. 8: verstant statt vestant. S. 246, Z. 14: „In den Verhandlungen" statt „Zu d. V.". S. 256, Z. 3: „Volk“ statt „Volke". — Z. 4: „Reichelsberg“ statt „Reigelsberg“. S. 260, Z. 12: Durrekeim statt Dunekeim. — Z. 14: domit statt do mit. S. 264, Z. 49a: „22. Juli“ stati „22. Juni“. S. 268, Z. 2: Nach dem Datum als Ortsangabe: „[wohl Gutenberg]“ einfügen. S. 272, Z. 4I: Zu den Quellen hinzufügen: Basel St.-A. Briefe IV, 194. — Z. 46 lies: „Graf v. Württemberg" statt „Herzog v. W." — 50b: „Gmünd (Schwäbisch-G.)“ statt „Gmünden“. S. 273, Z. 4f.: Zu den Quellen hinzufügen: Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 p. 84. — Z. 5: desgl.: Frankfurt St.-A. Reichssachen. Nachtrag nr. 1482e nr. 20. — Z. 7: desgl.: Frankfurt St.-A. Reichs-
496 Zusätze und Verbesserungen Alvarus episcopus Conchensis ad idem; Henricus de Herpel ad idem; Albertus Schenck de Limburg ad idem. Den Beschluß bildet der Vorbehalt der Mailänder [S. 132 Z. 19 ff.J mit folgender Uberschrift in rot: Copia reservacionis facte per oratores illustrissimi domini ducis Mediolani. S. 132, Z. 36: Georgius statt Gregorius. S. 134, Z. 34: Punkt und Zwischenraum nach oratorum (statt Strichpunkt). S. 135, Z. 10: Die von König Albrecht ausgestellte confirmacio cedularum s. nr. 209. — Z. 17: regum statt regis. S. 137, Z. I: Strichpunkt nach avisatis (statt Komma); usque adeo ist auf descendendo S. 136, Z. 38 zu beziehen. S. 141, Z. 6: consilio statt concilio. S. 144, Z. 49b: sigillo statt sigilli. S. 150, Z. 55b: „Erstes Dekret“ statt „Zweites D.“. S. 156, Z. 25: Punkt nach salutem. — Z. 27: tuam statt suam. S. 157, Z. 16: precepimus statt percepimus. S. 159, Z. 56a: Komma nach proposuit (statt Punkt). S. 163, Z. 37b: dieta Maguntina statt dicta M. S. 167, Z. 43a: „Ludovici“ zu em. statt Friderici. S. 171, Z. 23: „Gesandte“ statt „Gesandten". — Z. 27: Komma nach unserm streichen und nach fursten einsetzen. — Z. 31: Der Gesandte hat den Hzg. Friedrich d. Jüngeren, die amwelt des Königs in dem fürstentum Osterrich, soweit sie in Wien sind, von der zwischen K. Albrecht und den Ungarischen Großen getroffenen Vereinba.ung (wodurch die Bitte des Königs um hilf und bystant gegenstandslos wird) zu unterrichten (vgl. Wostry 2, 122-124); weiter: Item von des tags wegen zwuschen uns und des von Polan solt du in sagen, daz beide teil erst gester achttage [Mai 23 od. 24; s. Wostry 2, III] zusammen kommen sin; und ist uns auch so verkunt, wie sich die sachen halten. doch alzbald uns botschaft kumpt, wollen wir sie daz furderlichen wissen lassen, auch alle andere sachen, die uns be- gegent. Item von dez heubtmans wegen zu Lutzenburg zu schicken. Item von des Dispoten [v. Serbien und Turcken wegen. Endlich hat er dem Hubmeister noch zwei suns nicht interessierende] Angelegen- heiten vorzutragen. datum in octava penthecoste [vor Mai 31]. — Z. 46b: vespero statt vesperos. S. 175, Z. 7: comminabuntur se ... facturos et... divisuros statt comminabantur se ... factura et divi- sura. — Z. 23: facta statt facti. S. 181, Z. 15: apostolice auxilium. S. 182, Z. 37: Komma nach principum einsetzen, nach sua streichen. S. 184, Z. 55a: quod statt quos. — Z. 15b: ipsi. S. 190, Z. 48a: Auch neuerliche Nachforschungen blieben ergebnislos. S. 199, Z. 49a: Nach eisdem die Worte mandatum esse, ut dictam reservacionem revocarent et eisdem einfügen. S. 220, Z. 12 u. 24: „Henmann“ in eckige Klammern setzen. S. 225, Z. 31: Beinheim statt Boinheim. S. 226, Z. 9: Hamerstein statt Somerstein. S. 228, Z. 47b: Vgl. Zusätze S. I71, Z. 31. S. 229, Z. 51b: Arme Jecken statt Arme Jocken. S. 231, Z. 44a: Anmerkung 2 ist zu streichen. S. 234, Z. 29a: „Zum Hofe K. Albrechts“ statt „Nach Wien“. S. 235, Z. 28: Anschrift lautet: Dem erwirdigen Dietherichen erzbischof zu Mentze des heiligen Romischen richs in Dutschen landen erzkanzler unßerm lieben neven und kurfursten. S. 236, Z. 50b: Trüsses statt Trüffel. 53b: „Friedrich“ zu em. statt Stefan der junger. S. 238, Z. 13: min statt mins. S. 240, Z. 4: zuge geben statt zugegeben. S. 242, Z. 26: Nach „conc. chart.“ beifügen: „Uber dem Stück copij an Henmann Offenburg. S. 243, Z. 28: „Christianis“ statt „Christians". S. 244, Z. 8: verstant statt vestant. S. 246, Z. 14: „In den Verhandlungen" statt „Zu d. V.". S. 256, Z. 3: „Volk“ statt „Volke". — Z. 4: „Reichelsberg“ statt „Reigelsberg“. S. 260, Z. 12: Durrekeim statt Dunekeim. — Z. 14: domit statt do mit. S. 264, Z. 49a: „22. Juli“ stati „22. Juni“. S. 268, Z. 2: Nach dem Datum als Ortsangabe: „[wohl Gutenberg]“ einfügen. S. 272, Z. 4I: Zu den Quellen hinzufügen: Basel St.-A. Briefe IV, 194. — Z. 46 lies: „Graf v. Württemberg" statt „Herzog v. W." — 50b: „Gmünd (Schwäbisch-G.)“ statt „Gmünden“. S. 273, Z. 4f.: Zu den Quellen hinzufügen: Colmar St.-A. Kaufhausbuch 1437/39 p. 84. — Z. 5: desgl.: Frankfurt St.-A. Reichssachen. Nachtrag nr. 1482e nr. 20. — Z. 7: desgl.: Frankfurt St.-A. Reichs-
Strana 497
Zusätze und Verbesserungen 497 sachen Nachtrag nr. 1482e nr. 6. — Z. 20: desgl.: Straßburg St.-A. Serie AA 186 fol. 15. — Z. 30: desgl.: Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag nr. 1482c nr. 10. — Z. 43: „Straßburg“ statt „Ulm“. S. 274, Z. 27: Zu den Quellen hinzufügen: Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482c nr. 9. — Z. 35: bis zum 6. April bzw. 4. April. — Z. 43: Bergheim (sw. Schlettstadt) statt Bergkeim. — Z. 58: Zu den Quellen hinzufügen: Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482c nr. 10. S. 275, Z. 10: „Reinhart v. Helmstädt“ statt „Bernhard v. H.“. S. 278, Z. 5: Im Titel: „162“ statt „163". S. 279, Z. 23ff.: Die beiden Abschnitte von Konrads Brief lauten: gnediger herre. so mir min also hie nit wirdet und sollich intrag beschehen, meine ich, das nit not si, das ich deßhalb gen Frankfurt kumme. was aber uwer gnaden und der andern meinunge ist, da wil ich willig zu sin; dann mir gevellet wol, das ir und die andern von dem heiligen concilio uwer sachen treffenlichen fur uch nement, nachdem ich von hinnen mit min selbs hande herrn Henmann Offenburg und meister Heinrich von Beynhein geschriben han. han ich ein getruwen, uwer sachen sollen zu gut kummen. min herre von Passaw und ich sin grosslichen zu worten kummen vor unsern beiden guten frunden. doch am letzten ist zuschen uns beteidinget sollichen unwille zuschen uns entstanden nicht zu unern nach zu argen zu rechen; sundern er von mir gescheiden ist uf huwt datum ditz briefs, das er mins gnedigisten herrn kunigs und aller Dutschen ere und nutz suchen und furnemen wolle. S. 279, Z. 45: „Lüneburg“ statt „Lauenburg“. S. 280, Z. 10: Entwurf Weinsbergs enthält keine Ortsangabe. — Z. 22: „dem von Weinsberg“ statt „dem Weinsberg“. S. 281, Z. 6: enmogen statt en mogen. S. 286, Z. 18: Schillingsfirst statt Schillingsfirt. S. 288, Z. 50a: In Anm. 6 hinzufügen: Vgl. S. 91 Anm. 5. S. 292, Z. 55b: Landa statt Lauda. S. 293, Z. I: Landawe statt Laudawe. S. 294, Z. 45a: Gerwern statt Goshein. S. 295, Z. 32: Komma nach geritden einsetzen nach Juden streichen. S. 301, Z. I: et nach conciliorum streichen. — Z. 37: Die Anmerkungsziffer 9 ist zu Quintini zu setzen. S. 302, Z. 17: inviolacione statt inviolacionem. — Z. 21: corpus inficit. S. 303, Z. I3: hac re dirigendis statt hac redirigendis. S. 304, Z. 3: Komma nach totum streichen. — Z. 35: Yergio statt Sergio. S. 306, Z. 41-43 beginnen mit den Worten opprimere, inde, sane. S. 310, Z. 21: affluentem statt affluere. — Z. 22: sequetur statt sequatur. S. 312, Z. 20: Hinzuzufügen ist: Zum Teil gedruckt bei Valois 2, 243 Anm. 2. S. 314, Z. 23-25 fehlen in Vorlage N. Den Mathias episcopus Wratiensis cancellarius haben wir nicht fest- stellen können. Es liegt nahe an episc. Waradiensis zu denken. Daß in diesem Fall ein Ungarischer Bischof für die Kanzlei zeichnete, wäre leicht verständlich. Aber der Bischof von Großwardein hieß nicht Mathias sondern Johannes, und einen Mathias können wir auch in der Kanzlei K. Albrechts nicht nach- weisen. S. 317, Z. 17f.: Die Worte ,und zur Provinzialsynode“ sind zu streichen. — Z. 18: „Frankfurt bzw. Mainz' statt „Mainz“. S. 319, Z. 9: Komma nach auctoritatem. S. 320: Zur Quellenbeschreibung von nr. 182: Erwähnt bei Valois 2, 244 Anm. 2 aus Paris Bibl. Nat. ms. lat. 1517b, und zwar 1: f. 99b; 2: f. 98 a. — Zur Quellenbeschreibung von nr. 183. Erwähnt bei Valois 2, 244 Anm. 2 aus Paris Bibl. Nat. ms. lat. 1516 f. 23a. S. 322, Z. 6: consilia statt concilia. S. 323, Z. 44b: „Juli 1438“ statt „Juni 1438“. S. 329, Z. 21: Komma nach principes. S. 331, Z. 46b: „I6. Mai“ statt „15. Mai“. S. 332, Z. 33: Komma nach promisit (statt Punkt). S. 333, Z. I: carnali statt carnati. S. 334, Z. 45: Zu em. praeter statt propter? S. 335, Z. 19: sancta statt secunda. S. 340, Z. 49a: Hinzufügen: „Oder unsere nr. 68, allerdings vom Mainzer Kongreß“. S. 341, Z. 7: „sowie alle anderen“ statt: „sowie die". — Z. 8: „dessen“ statt „deren“. S. 342, Z. 13: „S. 341 Z. 24 ff.“ statt „S. 342 Z. 25“. S. 343: nr. 193 ist besser bei Litera D. Mainzer Provinzialkonzil einzureihen. — Z. 26: parare statt parere. S. 350, Z. 25: Punkt nach medio streichen und nach Christus setzen. S. 352, Z. 6: volens statt valens. S. 355, Z. 43: tam statt tamen.
Zusätze und Verbesserungen 497 sachen Nachtrag nr. 1482e nr. 6. — Z. 20: desgl.: Straßburg St.-A. Serie AA 186 fol. 15. — Z. 30: desgl.: Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag nr. 1482c nr. 10. — Z. 43: „Straßburg“ statt „Ulm“. S. 274, Z. 27: Zu den Quellen hinzufügen: Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482c nr. 9. — Z. 35: bis zum 6. April bzw. 4. April. — Z. 43: Bergheim (sw. Schlettstadt) statt Bergkeim. — Z. 58: Zu den Quellen hinzufügen: Frankfurt St.-A. Reichssachen Nachtrag 1482c nr. 10. S. 275, Z. 10: „Reinhart v. Helmstädt“ statt „Bernhard v. H.“. S. 278, Z. 5: Im Titel: „162“ statt „163". S. 279, Z. 23ff.: Die beiden Abschnitte von Konrads Brief lauten: gnediger herre. so mir min also hie nit wirdet und sollich intrag beschehen, meine ich, das nit not si, das ich deßhalb gen Frankfurt kumme. was aber uwer gnaden und der andern meinunge ist, da wil ich willig zu sin; dann mir gevellet wol, das ir und die andern von dem heiligen concilio uwer sachen treffenlichen fur uch nement, nachdem ich von hinnen mit min selbs hande herrn Henmann Offenburg und meister Heinrich von Beynhein geschriben han. han ich ein getruwen, uwer sachen sollen zu gut kummen. min herre von Passaw und ich sin grosslichen zu worten kummen vor unsern beiden guten frunden. doch am letzten ist zuschen uns beteidinget sollichen unwille zuschen uns entstanden nicht zu unern nach zu argen zu rechen; sundern er von mir gescheiden ist uf huwt datum ditz briefs, das er mins gnedigisten herrn kunigs und aller Dutschen ere und nutz suchen und furnemen wolle. S. 279, Z. 45: „Lüneburg“ statt „Lauenburg“. S. 280, Z. 10: Entwurf Weinsbergs enthält keine Ortsangabe. — Z. 22: „dem von Weinsberg“ statt „dem Weinsberg“. S. 281, Z. 6: enmogen statt en mogen. S. 286, Z. 18: Schillingsfirst statt Schillingsfirt. S. 288, Z. 50a: In Anm. 6 hinzufügen: Vgl. S. 91 Anm. 5. S. 292, Z. 55b: Landa statt Lauda. S. 293, Z. I: Landawe statt Laudawe. S. 294, Z. 45a: Gerwern statt Goshein. S. 295, Z. 32: Komma nach geritden einsetzen nach Juden streichen. S. 301, Z. I: et nach conciliorum streichen. — Z. 37: Die Anmerkungsziffer 9 ist zu Quintini zu setzen. S. 302, Z. 17: inviolacione statt inviolacionem. — Z. 21: corpus inficit. S. 303, Z. I3: hac re dirigendis statt hac redirigendis. S. 304, Z. 3: Komma nach totum streichen. — Z. 35: Yergio statt Sergio. S. 306, Z. 41-43 beginnen mit den Worten opprimere, inde, sane. S. 310, Z. 21: affluentem statt affluere. — Z. 22: sequetur statt sequatur. S. 312, Z. 20: Hinzuzufügen ist: Zum Teil gedruckt bei Valois 2, 243 Anm. 2. S. 314, Z. 23-25 fehlen in Vorlage N. Den Mathias episcopus Wratiensis cancellarius haben wir nicht fest- stellen können. Es liegt nahe an episc. Waradiensis zu denken. Daß in diesem Fall ein Ungarischer Bischof für die Kanzlei zeichnete, wäre leicht verständlich. Aber der Bischof von Großwardein hieß nicht Mathias sondern Johannes, und einen Mathias können wir auch in der Kanzlei K. Albrechts nicht nach- weisen. S. 317, Z. 17f.: Die Worte ,und zur Provinzialsynode“ sind zu streichen. — Z. 18: „Frankfurt bzw. Mainz' statt „Mainz“. S. 319, Z. 9: Komma nach auctoritatem. S. 320: Zur Quellenbeschreibung von nr. 182: Erwähnt bei Valois 2, 244 Anm. 2 aus Paris Bibl. Nat. ms. lat. 1517b, und zwar 1: f. 99b; 2: f. 98 a. — Zur Quellenbeschreibung von nr. 183. Erwähnt bei Valois 2, 244 Anm. 2 aus Paris Bibl. Nat. ms. lat. 1516 f. 23a. S. 322, Z. 6: consilia statt concilia. S. 323, Z. 44b: „Juli 1438“ statt „Juni 1438“. S. 329, Z. 21: Komma nach principes. S. 331, Z. 46b: „I6. Mai“ statt „15. Mai“. S. 332, Z. 33: Komma nach promisit (statt Punkt). S. 333, Z. I: carnali statt carnati. S. 334, Z. 45: Zu em. praeter statt propter? S. 335, Z. 19: sancta statt secunda. S. 340, Z. 49a: Hinzufügen: „Oder unsere nr. 68, allerdings vom Mainzer Kongreß“. S. 341, Z. 7: „sowie alle anderen“ statt: „sowie die". — Z. 8: „dessen“ statt „deren“. S. 342, Z. 13: „S. 341 Z. 24 ff.“ statt „S. 342 Z. 25“. S. 343: nr. 193 ist besser bei Litera D. Mainzer Provinzialkonzil einzureihen. — Z. 26: parare statt parere. S. 350, Z. 25: Punkt nach medio streichen und nach Christus setzen. S. 352, Z. 6: volens statt valens. S. 355, Z. 43: tam statt tamen.
Strana 498
498 Zusätze und Verbesserungen S. 357, Z. 48a: „Anm. 5“ statt „Z. 5“. S. 365, Z. 38: prosequi statt persequi. S. 377, Z. 4I: in eterna beatitudine statt in ecclesia beatitudine. S. 383, Z. 24: necdum. S. 388, Z. 47f.: Komma nach potestati supreme (statt Punkt) und nach obedientiam. S. 391, Z. 45: „nach Z. 25“. S. 401, Z. 12: inrumpendo. — Z. 16: attendat. S. 404, Z. 24 f.: Komma nach orthodoxam streichen und nach ecclesie einsetzen. S. 408, Z. 23: Vor „Diözese“ die Worte „Provinz und“ einschieben. S. 413, Z. 31: recensuerunt. — Z. 33: „Z. 27“ statt „Z. 26“. S. 418, Z. 16: „Frankfurt“ statt „Mainz“. S. 420, Z. 48a: „Russelli“ statt „Busselli“; vgl. Alphab. Register. S. 422, Z. 44: Nach „antwortet“ den Adressaten „Aachen“ einschieben. S. 429, Z. 17: „Hansizius“ statt „Hausizius.“ — Z. 41: militem statt milites. S. 430, Z. 37: Strichpunkt nach Eugenium. S. 431, Z. 45: H. Bressler, Die Stellung d. deutschen Universitäten zum Baseler Konzil, zum Schisma u. zur deutschen Neutralität. Diss. Leipzig 10 85. S. 48ff. (jedoch irrtümlich zum Jahr 1441 gestellt).
498 Zusätze und Verbesserungen S. 357, Z. 48a: „Anm. 5“ statt „Z. 5“. S. 365, Z. 38: prosequi statt persequi. S. 377, Z. 4I: in eterna beatitudine statt in ecclesia beatitudine. S. 383, Z. 24: necdum. S. 388, Z. 47f.: Komma nach potestati supreme (statt Punkt) und nach obedientiam. S. 391, Z. 45: „nach Z. 25“. S. 401, Z. 12: inrumpendo. — Z. 16: attendat. S. 404, Z. 24 f.: Komma nach orthodoxam streichen und nach ecclesie einsetzen. S. 408, Z. 23: Vor „Diözese“ die Worte „Provinz und“ einschieben. S. 413, Z. 31: recensuerunt. — Z. 33: „Z. 27“ statt „Z. 26“. S. 418, Z. 16: „Frankfurt“ statt „Mainz“. S. 420, Z. 48a: „Russelli“ statt „Busselli“; vgl. Alphab. Register. S. 422, Z. 44: Nach „antwortet“ den Adressaten „Aachen“ einschieben. S. 429, Z. 17: „Hansizius“ statt „Hausizius.“ — Z. 41: militem statt milites. S. 430, Z. 37: Strichpunkt nach Eugenium. S. 431, Z. 45: H. Bressler, Die Stellung d. deutschen Universitäten zum Baseler Konzil, zum Schisma u. zur deutschen Neutralität. Diss. Leipzig 10 85. S. 48ff. (jedoch irrtümlich zum Jahr 1441 gestellt).
- Ia: Titul
- Ic: Inhaltsübersicht
- I: Vorwort
- XVII: Verzeichnis
- 1: Edice
- 443: Chronologisches Verzeichnis
- 457: Orts-Personen-Namen Register
- 495: Zusätze und Verbesserungen