z 437 stránek
Titul
I
II
III
IV
Úvod
V
VI
VII
VIII
Podrobná data
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXIV
XXV
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
XXXI
XXXII
Edice
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
Registrum
384
385
Tabula sermonum
386
387
Tabula festorum
388
389
Vocabula bohemica
390
391
Index locorum
392
393
394
395
396
397
Index nominum
398
399
Index rerum
400
401
402
403
404
405
- s. 63: ...sponsa Christi. Unde 1° ecclesia admirative dicit: »Ecce iste (sc. Filius Dei, sponsus meus) venit (per incarnacionem) »saliens in montibus.« Montes sunt...
- s. 103: ...habet, et emit agrum illum. §1. Regnum celorum, i. e. Filius Dei, Luce 17°: »Ecce »enim regnum Dei intra vos est.« Illud...
- s. 156: ...edificacionis membra distingwit, adiungit ornatum.« Sa- piencia incarnata, que est Filius Dei unigenitus, ista fecit, domum sue habitacionis dum construxit Psalmus: »Ipse...
- s. 158: ...redempcionis nostre memoria designatur. De primo dicitur 'ego‘, sc. Christus, Filius Dei, 'si exaltatus fuero‘ per crucem et in cruce : ecce...
- s. 180: ...cum angelis suis quia in forma gloriosa, secundum quod est Filius Dei, quia 10 ut sic iudicabit. Ergo quilibet tollat crucem suam...
- s. 265: ...vidi »te!« Respondit ei Nathanael et ait: »Rabbi, tu es Filius Dei, »tu es Rex Israel.« Respondit Jesus, et dixit ei: »Quia...
- s. 270: ...mense sexto a concepcione Johannis; voluit autem mense sexto incarnari Filius Dei 1°, quia ille mensis dicitur novorum,: certe magna novitas Jeremie...
- s. 274: ...vocatus filius Dei secundum divi- nitatem et tamen cepit vocari Filius Dei secundum humanitatem, cum ante concepcionem nullus homo erat naturalis filius...
- s. 274: ...ex te nascendo assumetur, per unionem ypostaticam vocabitur ille idem Filius Dei. Unde Beda: »Non ideo futuri temporis verbis »angelus utitur, ut...
- s. 279: ...celestibus dignam 35 »misteriis reddat; fiat, ut in meo utero Filius Dei humane sub- »stancie habitum induat atque ad redempcionem mundi tamquam...
- s. 344: ...misit in lacum torcular ire Dei »magnum.« Angelus iste est Filius Dei, qui sedet in nube candida, quia in carne munda iudicabit,...
- s. 402: ...sanctorum 321. — premium duplex habet 80. — qualis 360—362. Filius Dei solus homo factus 29. — hominis quis 160—161. finis primum...
Název:
Spisy M. Jana Husi, č. 7-8, Sermones de sanctis
Autor:
Flajšhans, Václav
Rok vydání:
1907
Místo vydání:
Praha
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
437
Obsah:
- I: Titul
- V: Úvod
- IX: Podrobná data
- 1: Edice
- 384: Registrum
- 386: Tabula sermonum
- 388: Tabula festorum
- 390: Vocabula bohemica
- 392: Index locorum
- 398: Index nominum
- 400: Index rerum
upravit
Strana I
SPISY M. JANA HUSI. Č. 7.—8. SERMONES DE SANCTIS. VYDAL VACLAV FLAJŠHANS. S PODPOROU FONDU ZŘÍZENÉHO PŘI ČESKÉ AKADEMII KVÝDOVETÍ. V PRAZE 1907. NAKLADEM JOS. R. VILIMKA
SPISY M. JANA HUSI. Č. 7.—8. SERMONES DE SANCTIS. VYDAL VACLAV FLAJŠHANS. S PODPOROU FONDU ZŘÍZENÉHO PŘI ČESKÉ AKADEMII KVÝDOVETÍ. V PRAZE 1907. NAKLADEM JOS. R. VILIMKA
Strana II
SBÍRKA PRAMENŮ ČESKÉHO HNUTÍ NÁBOŽENSKÉHO VE XIV. A XV. STOLETÍ. ČÍSLO CELE SBIRKY VII.—VIII. SPISY M. JANA HUSI. ČÍSLO 7.—8. SERMONES DE SANCTIS. V PRAZE 1907.
SBÍRKA PRAMENŮ ČESKÉHO HNUTÍ NÁBOŽENSKÉHO VE XIV. A XV. STOLETÍ. ČÍSLO CELE SBIRKY VII.—VIII. SPISY M. JANA HUSI. ČÍSLO 7.—8. SERMONES DE SANCTIS. V PRAZE 1907.
Strana III
SPISY M. JANA HUSI. Č. 7.—8. SERMONES DE SANCTIS. VACLAV FLAJŠHANS. S PODPOROU FONDU ZŘÍZENÉHO PŘI ČESKE AKADEMI STOLETÍ. V PRAŽE 1907. NAKLADEM JOS. R. VILIMKA
SPISY M. JANA HUSI. Č. 7.—8. SERMONES DE SANCTIS. VACLAV FLAJŠHANS. S PODPOROU FONDU ZŘÍZENÉHO PŘI ČESKE AKADEMI STOLETÍ. V PRAŽE 1907. NAKLADEM JOS. R. VILIMKA
Strana IV
Strana V
ÚVOD. d r. 1400 Hus je knězem a vykonává tento vznešený úřad s ce- lou duší. Podle hlasu srdce svého věnuje nejlepší své síly hlavně po- vinnosti kazatelské a sám po letech právem může k horlivé své práci ve slově Božím s hrdostí odkázati. Od 14. března 1402 jest mu i ka- zatelství přikázáno především; toho dne potvrzen za prvního kazatele slavné kaple betlemské. Definitivní sjednání o svých právech a po- vinnostech učinil I. dubna 1403 se svým kdysi kollegou nyní souse- dem a duchovním správcem osady, farářem Mik. Zeiselmeistrem. Podle zakládací listiny Milheimovy (ze dne 24 května 1391) byl povinen Hus kázati každou neděli a každý svátek dvakrát denně (v adventě a v postě toliko dopoledne). Jest známo, jak značný počet svátků středověk u nás světil; můžeme průměrně počítati kolem 100 dní zasvěcených do roka. Vidíme patrně, že Hus musil ročně vypracovati kolem 200 kázaní (nepočítaje kázaní příležitostných, mluvených jinde — na universitě, na dvoře arcibiskupově atd.). Za deset let jeho betlemského kazatelství dostáváme počet skoro dvou tisíc textů, jež Hus z povinnosti složiti musil. Kázaní tato Hus mluvil arci česky; tak jako jiní kazatelé této doby. Ale nemáme vůbec žádného textu českého, jejž bychom s jisto- tou mohli pokládati za kázaní z doby před r. 1400. Kazatelé, i česky kážící, připravovali se a material sbírali latinsky. Česká Husova kázaní musíme tedy, tak jako kázaní Kolínova, Protivova, Jakoub- kova atd., hledati ve sbírkách textů latinských. A jen tu a tam na- lezneme v nich vtroušeno některé české slovo nebo českou větu — čím pečlivěji se kazatel připravil, tím méně takových vložek a vsuvek českých nalezneme. Podobný postup vidíme také v Polsku; Al. Brückner pověděl to 1895 těmito slovy: „V XV. věku každý kazatel psal kázaní vý- lučně latinsky, mluvil je však výlučně jazykem národním ... řídčeji jeví se glossy polské v samém textu kázaní, a kázaní určená pro čte- náře vzdělané, psaná učeným tonem, s kazatelny nemluvená, glos
ÚVOD. d r. 1400 Hus je knězem a vykonává tento vznešený úřad s ce- lou duší. Podle hlasu srdce svého věnuje nejlepší své síly hlavně po- vinnosti kazatelské a sám po letech právem může k horlivé své práci ve slově Božím s hrdostí odkázati. Od 14. března 1402 jest mu i ka- zatelství přikázáno především; toho dne potvrzen za prvního kazatele slavné kaple betlemské. Definitivní sjednání o svých právech a po- vinnostech učinil I. dubna 1403 se svým kdysi kollegou nyní souse- dem a duchovním správcem osady, farářem Mik. Zeiselmeistrem. Podle zakládací listiny Milheimovy (ze dne 24 května 1391) byl povinen Hus kázati každou neděli a každý svátek dvakrát denně (v adventě a v postě toliko dopoledne). Jest známo, jak značný počet svátků středověk u nás světil; můžeme průměrně počítati kolem 100 dní zasvěcených do roka. Vidíme patrně, že Hus musil ročně vypracovati kolem 200 kázaní (nepočítaje kázaní příležitostných, mluvených jinde — na universitě, na dvoře arcibiskupově atd.). Za deset let jeho betlemského kazatelství dostáváme počet skoro dvou tisíc textů, jež Hus z povinnosti složiti musil. Kázaní tato Hus mluvil arci česky; tak jako jiní kazatelé této doby. Ale nemáme vůbec žádného textu českého, jejž bychom s jisto- tou mohli pokládati za kázaní z doby před r. 1400. Kazatelé, i česky kážící, připravovali se a material sbírali latinsky. Česká Husova kázaní musíme tedy, tak jako kázaní Kolínova, Protivova, Jakoub- kova atd., hledati ve sbírkách textů latinských. A jen tu a tam na- lezneme v nich vtroušeno některé české slovo nebo českou větu — čím pečlivěji se kazatel připravil, tím méně takových vložek a vsuvek českých nalezneme. Podobný postup vidíme také v Polsku; Al. Brückner pověděl to 1895 těmito slovy: „V XV. věku každý kazatel psal kázaní vý- lučně latinsky, mluvil je však výlučně jazykem národním ... řídčeji jeví se glossy polské v samém textu kázaní, a kázaní určená pro čte- náře vzdělané, psaná učeným tonem, s kazatelny nemluvená, glos
Strana VI
VI polských nemají nikdy“ (Rozprawy krakovské Akademie, filolo- giczne, XXIV, 39—40). Hus měl arci pro tuto činnost a toto poslání mnoho a skvělých vzorů. I když nehledíme k „ohňovým slovům“ Milíčovým, jichž Hus slyšeti nemohl, nebo Jehlínově Postille zderazské, jíž si nevšímal, víme přece bezpečně, že slyšel a četl hlaholící kázaní Štěknova, mo- hutné řeči Chimérovy, velkolepé výklady Stupnovy. Práce Jana Štěkny, horlivého pěstovatele vzájemnosti českopolské, Štěpána Chi- méry, Husova předchůdce v Betlémě, Petra Stupny, Husova kol- legy a rovněž kazatele českého v metropolitním chrámě svatovít- ském, máme podnes zachovány v rukopisích a můžeme směle říci, že kazatelské umění české za doby Husovy stálo skutečně velmi vysoko. Jak se mají k těmto předpokladům skutečně dochované texty? Latinské sbírky Husových kázaní (zatím nehleďme tu k textům osamělým) jsem sestavil, pokud byly tehdy známy, 1900. (Literární činnost M. Jana Husi, č. XLVII—LI, str. 106—109.) Bylo to tehdy celkem těchto pět sbírek: I. Quadragesimale (č. XLVII, 106—108) dle pěti ruko- pisů, k nimž nyní přibylo dalších pět; z tohoto sebrání známa byla vydavatelům norimberským jen malá část „Passio Christi“, text obšírnější poznal koncem XVIII. věku Denis; inc. „Immutemur habitu .. .“ (Hiis verbis omnes generaliter . . .) ; 2. Postilla de tempore (č. XLVIII, 108), z níž 1898 objevil Jos. Truhlář část letní a nazval proto (omylem) „Lectionna- rium aestivale“, k níž pak 1899—1902 objevena i část zimní a kon- statována souvislost (objevením celkem desíti rukopisů); inc. „Scientes quia hora est ..." (Apostolus in presenti epistola.); 3. Puncta (č. XLIX, 108), objevená koncem XVIII. věku Denisem v rukopise cís. knihovny vídeňské, nově popsaná 1897 (dle starších katalogů) Menčíkem pod názvem „Themata sermonum, tam pro dominicis quam pro festis“ (mylně). Kodex vídeňský nemá za- čátku; úplný kodex kapitulní jsem nalezl a popsal 1902, k němuž nově přibyly dva rukopisy klementinské. Inc. „Adventus Domini ante natale ...". (De primo sc. adventu in carne...) 4. Postilla de sanctis (č. L, 108—109), objevená 1897 Jos. Truhlářem v necelém a pozdním rukopise klementinském; v. o ní toto vydání — a konečně 5. Kázaní betlemská (č. LI, 109), objevená 1898 Jos. Truhlářem a popsaná pod názvem „Sermones per circulum anni“. Kázaní betlemská agnoskoval jsem v nich 1900. Rukopis jediný klementinský necelý a neurovnaný; zprávu o něm v. u mne l. c., J. Truhlář, Věstník České Akademie 1898, 171 nn. atd. Ke sbírkám těmto, r. 1900 jen nedokonale známým (mimo č. I. a 5. změnily se poznatky naše o nich od základu), přibyly dalším zkoumáním tyto nové:
VI polských nemají nikdy“ (Rozprawy krakovské Akademie, filolo- giczne, XXIV, 39—40). Hus měl arci pro tuto činnost a toto poslání mnoho a skvělých vzorů. I když nehledíme k „ohňovým slovům“ Milíčovým, jichž Hus slyšeti nemohl, nebo Jehlínově Postille zderazské, jíž si nevšímal, víme přece bezpečně, že slyšel a četl hlaholící kázaní Štěknova, mo- hutné řeči Chimérovy, velkolepé výklady Stupnovy. Práce Jana Štěkny, horlivého pěstovatele vzájemnosti českopolské, Štěpána Chi- méry, Husova předchůdce v Betlémě, Petra Stupny, Husova kol- legy a rovněž kazatele českého v metropolitním chrámě svatovít- ském, máme podnes zachovány v rukopisích a můžeme směle říci, že kazatelské umění české za doby Husovy stálo skutečně velmi vysoko. Jak se mají k těmto předpokladům skutečně dochované texty? Latinské sbírky Husových kázaní (zatím nehleďme tu k textům osamělým) jsem sestavil, pokud byly tehdy známy, 1900. (Literární činnost M. Jana Husi, č. XLVII—LI, str. 106—109.) Bylo to tehdy celkem těchto pět sbírek: I. Quadragesimale (č. XLVII, 106—108) dle pěti ruko- pisů, k nimž nyní přibylo dalších pět; z tohoto sebrání známa byla vydavatelům norimberským jen malá část „Passio Christi“, text obšírnější poznal koncem XVIII. věku Denis; inc. „Immutemur habitu .. .“ (Hiis verbis omnes generaliter . . .) ; 2. Postilla de tempore (č. XLVIII, 108), z níž 1898 objevil Jos. Truhlář část letní a nazval proto (omylem) „Lectionna- rium aestivale“, k níž pak 1899—1902 objevena i část zimní a kon- statována souvislost (objevením celkem desíti rukopisů); inc. „Scientes quia hora est ..." (Apostolus in presenti epistola.); 3. Puncta (č. XLIX, 108), objevená koncem XVIII. věku Denisem v rukopise cís. knihovny vídeňské, nově popsaná 1897 (dle starších katalogů) Menčíkem pod názvem „Themata sermonum, tam pro dominicis quam pro festis“ (mylně). Kodex vídeňský nemá za- čátku; úplný kodex kapitulní jsem nalezl a popsal 1902, k němuž nově přibyly dva rukopisy klementinské. Inc. „Adventus Domini ante natale ...". (De primo sc. adventu in carne...) 4. Postilla de sanctis (č. L, 108—109), objevená 1897 Jos. Truhlářem v necelém a pozdním rukopise klementinském; v. o ní toto vydání — a konečně 5. Kázaní betlemská (č. LI, 109), objevená 1898 Jos. Truhlářem a popsaná pod názvem „Sermones per circulum anni“. Kázaní betlemská agnoskoval jsem v nich 1900. Rukopis jediný klementinský necelý a neurovnaný; zprávu o něm v. u mne l. c., J. Truhlář, Věstník České Akademie 1898, 171 nn. atd. Ke sbírkám těmto, r. 1900 jen nedokonale známým (mimo č. I. a 5. změnily se poznatky naše o nich od základu), přibyly dalším zkoumáním tyto nové:
Strana VII
VII 6. Reportata, sbírka kázaní v rukopise kapit. F XXIX, objevená a popsaná 1901 mnou; necelá a neúplná; inc. „Fratres scientes ...“ „Cum appropinquasset...“ (Hoc ewangelium...); 7. Sermones, sbírka kázaní, již dle dvou rukopisů klemen- tinských (III A 6, IV B 2) popsal 1905 J. Truhlář (v. Catalogus codicum), dle tří jiných lepších rukopisů (klem. III. F 16, kap. F 30 a Cap. Olom. 123) popsal jsem téhož roku v „Osvětě“; inc. „Ad te levavi..." (Nota tria...); 8. De obediencia, sbírka šesti kázaní, již jsem zjistil 1903 ve dvou rukopisech klementinských (X H 13 a XI D 9) a dvou cizích (kap. N VII a olom. I E 34). Jest to šest kázaní na slova „Tu es Petrus“, „Dixit Jesus“, „Obedite“, „Cum venerit“, „Cum descen- disset“ a „Cum turbe...“, z nichž prvá tři slovou „de clavibus“, „de correccione“ a „de obediencia“. — Tyto sbírky nikterak, jak patrno, nejsou úplný obraz Husova kazatelství; schází dokonce největší část jeho kázaní, pokud můžeme dle zachovaných stop souditi. A také nejsou vždy v úplné ryzosti dochovány. Mnohé sbírky totiž jsou nám zachovány v nejrůznějších frag- mentech, anthologiích a excerptech. Rozumí se samo sebou, že na- lézáme rozmanitá osamělá kázaní v textech docela disparatních; ale také nalézáme sbírky, sestavené z různých postill a kázaní Huso- vých s jedné strany, jakož zase se strany druhé sbírky, sestavené z kusů Husových a cizích. Jest tu potřebí mnohé opatrnosti a bedli- vého šetření. Ze všech těch osmi sbírek dosud známých nebyla vydána ani jediná. To, co dosud bylo z Husových kázaní z Norimberského vy- dání šíře známo — kázaní t. sv. synodní, není sbírka Husova, také ne veskrze majetek Husův. Jsou to ojedinělá kázaní, jichž však máme zachováno daleko více, nežli podávají Norimberští. A opět toho, co zachováno, jest daleko méně nežli to, co zahynulo. Viděli jsme shora, že můžeme předpokládati a priori asi 2000 Husových textů kazatelských — naše všechny texty nedostupují ani polovice té sumy. Mimo to víme bezpečně o kázaních jednotlivých i sbírkách, nám nyní neznámých. Nejstarší takové jednotlivé kázaní, nám dnes neznámé, z června r. 1401, připomínají souhlasně Protiva i Hus v „Depositiones testium“ r. 1414. Jest to známé ono kázaní (v. Documenta, 177—178), v němž Hus ohnivě vyzývá Čechy k boji proti Bavorům a Míšňanům, pálícím a hubícím království. Nejstarší sbírku, nám dnes neznámou, vzpomíná Hus na témž místě (Doc. 175): „istud mendacium Protiwae possunt comperire illi, qui habent sermones meos de primo anno praedicationis meae, in quibus scripsi ista verba.. " Podobně píše v Kostnici (Norimb. vyd. I. 39v) „in libello, in sermone de corpore Christi, quem scripsi *
VII 6. Reportata, sbírka kázaní v rukopise kapit. F XXIX, objevená a popsaná 1901 mnou; necelá a neúplná; inc. „Fratres scientes ...“ „Cum appropinquasset...“ (Hoc ewangelium...); 7. Sermones, sbírka kázaní, již dle dvou rukopisů klemen- tinských (III A 6, IV B 2) popsal 1905 J. Truhlář (v. Catalogus codicum), dle tří jiných lepších rukopisů (klem. III. F 16, kap. F 30 a Cap. Olom. 123) popsal jsem téhož roku v „Osvětě“; inc. „Ad te levavi..." (Nota tria...); 8. De obediencia, sbírka šesti kázaní, již jsem zjistil 1903 ve dvou rukopisech klementinských (X H 13 a XI D 9) a dvou cizích (kap. N VII a olom. I E 34). Jest to šest kázaní na slova „Tu es Petrus“, „Dixit Jesus“, „Obedite“, „Cum venerit“, „Cum descen- disset“ a „Cum turbe...“, z nichž prvá tři slovou „de clavibus“, „de correccione“ a „de obediencia“. — Tyto sbírky nikterak, jak patrno, nejsou úplný obraz Husova kazatelství; schází dokonce největší část jeho kázaní, pokud můžeme dle zachovaných stop souditi. A také nejsou vždy v úplné ryzosti dochovány. Mnohé sbírky totiž jsou nám zachovány v nejrůznějších frag- mentech, anthologiích a excerptech. Rozumí se samo sebou, že na- lézáme rozmanitá osamělá kázaní v textech docela disparatních; ale také nalézáme sbírky, sestavené z různých postill a kázaní Huso- vých s jedné strany, jakož zase se strany druhé sbírky, sestavené z kusů Husových a cizích. Jest tu potřebí mnohé opatrnosti a bedli- vého šetření. Ze všech těch osmi sbírek dosud známých nebyla vydána ani jediná. To, co dosud bylo z Husových kázaní z Norimberského vy- dání šíře známo — kázaní t. sv. synodní, není sbírka Husova, také ne veskrze majetek Husův. Jsou to ojedinělá kázaní, jichž však máme zachováno daleko více, nežli podávají Norimberští. A opět toho, co zachováno, jest daleko méně nežli to, co zahynulo. Viděli jsme shora, že můžeme předpokládati a priori asi 2000 Husových textů kazatelských — naše všechny texty nedostupují ani polovice té sumy. Mimo to víme bezpečně o kázaních jednotlivých i sbírkách, nám nyní neznámých. Nejstarší takové jednotlivé kázaní, nám dnes neznámé, z června r. 1401, připomínají souhlasně Protiva i Hus v „Depositiones testium“ r. 1414. Jest to známé ono kázaní (v. Documenta, 177—178), v němž Hus ohnivě vyzývá Čechy k boji proti Bavorům a Míšňanům, pálícím a hubícím království. Nejstarší sbírku, nám dnes neznámou, vzpomíná Hus na témž místě (Doc. 175): „istud mendacium Protiwae possunt comperire illi, qui habent sermones meos de primo anno praedicationis meae, in quibus scripsi ista verba.. " Podobně píše v Kostnici (Norimb. vyd. I. 39v) „in libello, in sermone de corpore Christi, quem scripsi *
Strana VIII
VIII primo anno meae praedicationis, qui fuit, ut aestimo, annus Domini 1401“ a j. Ze sbírek i textů dochovaných nejstarší jest t. zv. latinská sváteční postilla, podle Husa správněji „sermones de sanctis“. První zprávu o ní podal 1898 pan kustos Josef Truhlář (VČA 1898, VII, 48—50) podle rukopisu I E 45. Přečetl jeho poškrabané explicit („postilla mag. Hus“), tvrzení rubrikatora dokázal rozbo- rem narážek, spočetl 64 kázaní a prohlásil i závěrné kázaní na slova „Tu es Petrus“ za dílo Husovo. Na neštěstí však písař, rubrikator i registrator tohoto kodexu „nevelmi sú snažni byli“; registrator spo- čítal o 10 kázaní méně, rubrikator napsal explicit o dvě kázaní dále, písař tři kázaní vynechal. Proto první obraz o tomto díle Husově ne- mohl býti ve všem správný. Podle rukopisu téhož podal jsem podrobný přehled obsahu (s výčtem 75 textů) v Časopise Musea království Českého 1898, LXXII, 162—170; platí o něm totéž, co právě řečeno. Teprve 1899 pan kustos Truhlář (Zpráva ve Věstníku VIII, 186) nalezl důležitý rukopis V C 4 (oba položil do let 1410—1430), jenž arci liší se značně obsahem i pořádkem od kodexu prvního. Zjistil, že výklady jeho jsou hojnější, glossy české skoro totožné — a následkem toho odložil soud svůj o původní formě postilly do doby pozdější. Vskutku také nález tohoto rukopisu musil při podrobnějším zkoumání vésti k úplné skepsi: prosté srovnání obou kodexů nemůže vésti k žádnému positivnímu výsledku. Proto také r. 1900 (při doplňcích k mé bibliografii, Věstník IX, 471) oznamuje další dva kodexy (VI F 22 a VII F 6) spokojil se prostým konstatováním o druhém, že v něm jest „táž postilla jinak spořádaná“ — ačkoli jest zrovna tak spořádána, jako I E 45, jen že obsahuje toliko fragment z prostředka, totiž kázaní XX—LVII. A proto jsem se také spokojil (Věstník IX 562), uváděje nové dva klementinské (X G 3 a X H 13), podobným konstatováním, že prvý jest jinak spořádán a druhý fragmentární. Avšak právě tyto poslední čtyři kodexy, jež zdánlivě chaos do- vršily, ježto žádný z nich se neshodoval ani s druhými třemi ani s prvními dvěma, podávaly přec již pomocnou ruku. A s pomocí nově objevených Klem. I C 12, kapitulních E 57 a F 63, pak řady drobných kázaní, do jiných sbírek vtroušených, podařilo se konečně ponenáhlu temno, tuto postillu halící, úplně rozjasniti.
VIII primo anno meae praedicationis, qui fuit, ut aestimo, annus Domini 1401“ a j. Ze sbírek i textů dochovaných nejstarší jest t. zv. latinská sváteční postilla, podle Husa správněji „sermones de sanctis“. První zprávu o ní podal 1898 pan kustos Josef Truhlář (VČA 1898, VII, 48—50) podle rukopisu I E 45. Přečetl jeho poškrabané explicit („postilla mag. Hus“), tvrzení rubrikatora dokázal rozbo- rem narážek, spočetl 64 kázaní a prohlásil i závěrné kázaní na slova „Tu es Petrus“ za dílo Husovo. Na neštěstí však písař, rubrikator i registrator tohoto kodexu „nevelmi sú snažni byli“; registrator spo- čítal o 10 kázaní méně, rubrikator napsal explicit o dvě kázaní dále, písař tři kázaní vynechal. Proto první obraz o tomto díle Husově ne- mohl býti ve všem správný. Podle rukopisu téhož podal jsem podrobný přehled obsahu (s výčtem 75 textů) v Časopise Musea království Českého 1898, LXXII, 162—170; platí o něm totéž, co právě řečeno. Teprve 1899 pan kustos Truhlář (Zpráva ve Věstníku VIII, 186) nalezl důležitý rukopis V C 4 (oba položil do let 1410—1430), jenž arci liší se značně obsahem i pořádkem od kodexu prvního. Zjistil, že výklady jeho jsou hojnější, glossy české skoro totožné — a následkem toho odložil soud svůj o původní formě postilly do doby pozdější. Vskutku také nález tohoto rukopisu musil při podrobnějším zkoumání vésti k úplné skepsi: prosté srovnání obou kodexů nemůže vésti k žádnému positivnímu výsledku. Proto také r. 1900 (při doplňcích k mé bibliografii, Věstník IX, 471) oznamuje další dva kodexy (VI F 22 a VII F 6) spokojil se prostým konstatováním o druhém, že v něm jest „táž postilla jinak spořádaná“ — ačkoli jest zrovna tak spořádána, jako I E 45, jen že obsahuje toliko fragment z prostředka, totiž kázaní XX—LVII. A proto jsem se také spokojil (Věstník IX 562), uváděje nové dva klementinské (X G 3 a X H 13), podobným konstatováním, že prvý jest jinak spořádán a druhý fragmentární. Avšak právě tyto poslední čtyři kodexy, jež zdánlivě chaos do- vršily, ježto žádný z nich se neshodoval ani s druhými třemi ani s prvními dvěma, podávaly přec již pomocnou ruku. A s pomocí nově objevených Klem. I C 12, kapitulních E 57 a F 63, pak řady drobných kázaní, do jiných sbírek vtroušených, podařilo se konečně ponenáhlu temno, tuto postillu halící, úplně rozjasniti.
Strana IX
PODROBNA DATA. I. Titul „postilla de sanctis“, pocházející od p. kustoda Truhláře, dnes obecně se ujal. Rkp. B nazývá ji „postilla super ewangelia et epistolas de sanctis“; rukopis A „lectura de sanctis“; CE „sermones de sanctis“: Y „liber de sanctis“ Text uvnitř, odkazuje-li prostě, nazývá ostatek „sermones“; tak nazývá svá podobná díla Hus i jindy. Postillou vlastně sbírka naše není; není úplná; správněji tedy slove „sermones de sanctis“. 2. Obsah: kázaní na největší část svátků celého roku. A to ká- zaní na evangelia i epištoly, vlastní i cizí. Kromě textů bez výkladu a excerpt cizích obsaženo v rkp. D, za základ položeném, celkem 76 (nebo 77) kázaní. Z těch však (v. pod 3.) v rukopisech úplných všude nalezneme jen asi 50 kázaní; z níže otištěných prvních 73 ká- zaní (I—LXXIII) scházejí v rkpp. C F Y kázaní L, LVII, LXII, LXVII, LXXIII ... 4; v rkp FY kázaní LI, LXVI, LXVIII ... 33 v rkp. C Y ještě kázaní I, V, VI, X, XII, XIII, XVI, XVII, LXX, LXXI a LXXII ... 11; kromě nich ještě po jednotlivých v rkp. C (XXIV), Y (XXXII, LVI), F (XXV, XXXVI) atd. Kázaní pak LXXIV a LXXV nalezneme vůbec jen v rkp. ACD, kázaní LXXVI jen v CD, ze LXXVII pak nejisté trosky pouze v rkp. D (text Písma arci i v B). Celkem (podle rukopisů prvního pořadí) jistě tvořily původní obsah texty I—LXXII; nejspíše i LXXIII—LXXVI. — Naopak zase v rukopise C obsažena jsou kromě uvedených (v 76 níže otištěných) kázaní ještě také tato jinde dosud neznámá kázaní, vesměs epištolní: I. fol. 23—25 ,In die Johannis baptiste' na slova „Hec dicit Do- minus Deus: Audite insule“; inc. „Literaliter: Adhuc ..“ (po něm, fol. 26, následuje evangelijní kázaní Husovo na slova „Elizabeth inpletum est tempus") ;
PODROBNA DATA. I. Titul „postilla de sanctis“, pocházející od p. kustoda Truhláře, dnes obecně se ujal. Rkp. B nazývá ji „postilla super ewangelia et epistolas de sanctis“; rukopis A „lectura de sanctis“; CE „sermones de sanctis“: Y „liber de sanctis“ Text uvnitř, odkazuje-li prostě, nazývá ostatek „sermones“; tak nazývá svá podobná díla Hus i jindy. Postillou vlastně sbírka naše není; není úplná; správněji tedy slove „sermones de sanctis“. 2. Obsah: kázaní na největší část svátků celého roku. A to ká- zaní na evangelia i epištoly, vlastní i cizí. Kromě textů bez výkladu a excerpt cizích obsaženo v rkp. D, za základ položeném, celkem 76 (nebo 77) kázaní. Z těch však (v. pod 3.) v rukopisech úplných všude nalezneme jen asi 50 kázaní; z níže otištěných prvních 73 ká- zaní (I—LXXIII) scházejí v rkpp. C F Y kázaní L, LVII, LXII, LXVII, LXXIII ... 4; v rkp FY kázaní LI, LXVI, LXVIII ... 33 v rkp. C Y ještě kázaní I, V, VI, X, XII, XIII, XVI, XVII, LXX, LXXI a LXXII ... 11; kromě nich ještě po jednotlivých v rkp. C (XXIV), Y (XXXII, LVI), F (XXV, XXXVI) atd. Kázaní pak LXXIV a LXXV nalezneme vůbec jen v rkp. ACD, kázaní LXXVI jen v CD, ze LXXVII pak nejisté trosky pouze v rkp. D (text Písma arci i v B). Celkem (podle rukopisů prvního pořadí) jistě tvořily původní obsah texty I—LXXII; nejspíše i LXXIII—LXXVI. — Naopak zase v rukopise C obsažena jsou kromě uvedených (v 76 níže otištěných) kázaní ještě také tato jinde dosud neznámá kázaní, vesměs epištolní: I. fol. 23—25 ,In die Johannis baptiste' na slova „Hec dicit Do- minus Deus: Audite insule“; inc. „Literaliter: Adhuc ..“ (po něm, fol. 26, následuje evangelijní kázaní Husovo na slova „Elizabeth inpletum est tempus") ;
Strana X
X 2. fol. 29—31 ,In die Petri' na slova „In diebus illis Misit He- rodes...“; inc. „In hac epistola tria possunt...“ (po něm, fol. 32, následuje evangelijní Husovo na slova „Venit Jesus in partes Ce- saree“), 3. fol 51 „Iacobi' na slova (Ephes. I. 3) „Benedictus Deus et Pater...“; inc. „Glossa: premissa salutacio...“ (po něm, fol. 52, následuje evangelijní Husovo na text: „Accessit ad Jesum ma- ter...“); 4. fol 85—86 (na den sv. Matouše) text: „Similitudo autem vultus eorum"; inc. „Notata visione Ezechiel...“ (po něm, fol. 87, následuje evangelijní kázaní na slova: „In illo tempore cum transiret Jesus...“); 5. fol. 95—96 ,Michaelis na slova „Factum est prelium“; inc. „In hac epistola possunt tria notari..“ (pak, na fol. 97, následuje evangelijní Husovo na slova „Accesserunt discipuli...“); 6. fol. 119 (na den sv. Kateřiny) text „Qui gloriatur...“; inc. " „Glossa.. (pak, na fol. 120, následuje evangelijní Husovo: „Si- mile est regnum celorum decem virginibus“); 7. fol. 130—131 ,Thome', na slova (1a Petri, 1a) „Benedictus Deus et Pater"; inc. „Sciendum, quod hii, quibus...“ (o evangeliu — ale toho v rkpe není); dí rkp.: „evangelium quere in 8a Pasce" 8. fol. 138—141 ,Mathie' na slova: „In diebus illis exurgens Petrus“; inc. „Ante istam epistolam dicitur“ (kázaní evangelijního není); 9. fol. 156—158 ,Mathei' text: „fratres, unicuique nostrum data est ...“. inc.: „Glossa: monuit superius Apostolus...“ (po něm, fol. 159, následuje evangelijní Husovo na slova: „Vos estis sal terrae“). Kromě nich nalézáme v C ještě tři excerpty epištolní z kázaní cizích: a) fol. 35 k textu „Ecce iste“ excerpt z Rehoře: inc. „Gregorius super canonicas..“ expl. „Hec Gregorius“. b) fol. 50 k textu „Benedictus“ excerpt z Bernarda: inc. „Bern- hardus super epistola...“ „Hec Bernhardus intercise". c) fol. 137 k textu „Postquam inpleti“ excerpt ze sv. Augustina: „Augustinus in Omelia Hodiernum nobis festum...“ expl. „hic est sermo b. Augustini sine interrupcione“. Za těchto okolností jest arci velmi nesnadno říci, zdali některá z kázaní rkp. C nejsou Husova, a nenáleží-li také do textu naší Po- stilly. Podrobnější výklad, jak voleno, jest níže; zde však může býti hned dodáno, že tyto pochybnosti nevztahují se na kázaní posvícenská „Egressus Jesus“ přidaná v rkp. BE (v rkp. B také další kázaní „Hodie in domo tua“), jež jsou patrně přídavek pozdější, až po
X 2. fol. 29—31 ,In die Petri' na slova „In diebus illis Misit He- rodes...“; inc. „In hac epistola tria possunt...“ (po něm, fol. 32, následuje evangelijní Husovo na slova „Venit Jesus in partes Ce- saree“), 3. fol 51 „Iacobi' na slova (Ephes. I. 3) „Benedictus Deus et Pater...“; inc. „Glossa: premissa salutacio...“ (po něm, fol. 52, následuje evangelijní Husovo na text: „Accessit ad Jesum ma- ter...“); 4. fol 85—86 (na den sv. Matouše) text: „Similitudo autem vultus eorum"; inc. „Notata visione Ezechiel...“ (po něm, fol. 87, následuje evangelijní kázaní na slova: „In illo tempore cum transiret Jesus...“); 5. fol. 95—96 ,Michaelis na slova „Factum est prelium“; inc. „In hac epistola possunt tria notari..“ (pak, na fol. 97, následuje evangelijní Husovo na slova „Accesserunt discipuli...“); 6. fol. 119 (na den sv. Kateřiny) text „Qui gloriatur...“; inc. " „Glossa.. (pak, na fol. 120, následuje evangelijní Husovo: „Si- mile est regnum celorum decem virginibus“); 7. fol. 130—131 ,Thome', na slova (1a Petri, 1a) „Benedictus Deus et Pater"; inc. „Sciendum, quod hii, quibus...“ (o evangeliu — ale toho v rkpe není); dí rkp.: „evangelium quere in 8a Pasce" 8. fol. 138—141 ,Mathie' na slova: „In diebus illis exurgens Petrus“; inc. „Ante istam epistolam dicitur“ (kázaní evangelijního není); 9. fol. 156—158 ,Mathei' text: „fratres, unicuique nostrum data est ...“. inc.: „Glossa: monuit superius Apostolus...“ (po něm, fol. 159, následuje evangelijní Husovo na slova: „Vos estis sal terrae“). Kromě nich nalézáme v C ještě tři excerpty epištolní z kázaní cizích: a) fol. 35 k textu „Ecce iste“ excerpt z Rehoře: inc. „Gregorius super canonicas..“ expl. „Hec Gregorius“. b) fol. 50 k textu „Benedictus“ excerpt z Bernarda: inc. „Bern- hardus super epistola...“ „Hec Bernhardus intercise". c) fol. 137 k textu „Postquam inpleti“ excerpt ze sv. Augustina: „Augustinus in Omelia Hodiernum nobis festum...“ expl. „hic est sermo b. Augustini sine interrupcione“. Za těchto okolností jest arci velmi nesnadno říci, zdali některá z kázaní rkp. C nejsou Husova, a nenáleží-li také do textu naší Po- stilly. Podrobnější výklad, jak voleno, jest níže; zde však může býti hned dodáno, že tyto pochybnosti nevztahují se na kázaní posvícenská „Egressus Jesus“ přidaná v rkp. BE (v rkp. B také další kázaní „Hodie in domo tua“), jež jsou patrně přídavek pozdější, až po
Strana XI
XI r. 1412 sem vniklý z „postilly de tempore“. A podobně se zdá, že excerpta z textů patristických (XV A) v rkp. AB přidaná nenáleží k původnímu obsahu naší Postilly. Že dílo není dokončeno, t. j. nedošlo posledního vypilo- vání, jest patrno z mnoha okolností. Předně pokud se týče pořádku kázaní samého. Jest patrno, ač proniká snaha chronologická, že ne- jsou srovnána úplně, mnohdy že je pořádek nahodilý. Totéž platí o částech jednotlivých kázaní samých; některé kapitoly (zejména citaty) nemají patrně stálého místa; v různých recensích jsou na mí- stech různých: Hus asi měl do textu na drobných lístcích vloženy vý- pisky (jako na př. v rkp. klem. VI F 22 nebo kap. F XXIX), věděl sice dobře kam náleží, ale opisovači vepsali tyto výklady tu tam tu onam, podle svého dobrého zdání. Na některých místech zbyly dokonce ještě poznámky, určené právě autoru samému: na př. v kázaní o Navšt. P. Marie na slova „Exurgens autem Maria“ zakončuje první kapitolku moralního vý- kladu slovy: „Moralisa illa ut scis“. Podobně v kázaní o Povýšení sv. kříže na slova „Ego si exaltatus fuero“ podává k citatu: „Hec Innocencius ubi supra: etibi multa de clavis crucis“. Taktéž v kázaní na den sv. Mikuláše (na slova „Homo quidam peregre pro- ficiscens“) uváděje příslušné místo ze sv. Jana Zlatoústého dodává: „ex ista benedicta omelia et venerabili huius sancti sunt aliqua memorie commendanda. Primo cum plus debet...“ Nebo v kázaní o Zvěstování P. Marie (na slova „Missus est angelus“) vy- loživ etymologie jména Maria dokládá: „Reduc ista quare et applicapopulo...“: nebo v kázaní na den Očištování P. Marie (na slova „Postquam inpleti sunt...“) vyloživ citat o polluci z De- kretu dokládá: „cetera de pollucione nocturnali vide ibi...“ atd. Podobného rázu jsou slova v kázaní ,o pannách (na slova „fratres de virginibus...“): „sed istam difficultatem non est necessa- rium rudi populo promulgare“; téhož smyslu i slova v kázaní na den sv Petra („Venit Jesus...“): „sed ecclesia iam potestatem huiusmodi limitavit, ne rudis populus ad peccata gravia esset promptus . .. Nejzřetelnější však důkaz jsou skutečná nedopsání: na př. v ká- zaní na den sv. Ondřeje („Ambulans Jesus“) je při prvním bodu mystického výkladu podán citat z 2. kn. Paralipomen až k předložce cum'; ale substantiva náležitého není; v kázaní na den sv. Matouše („Cum transiret“) je při výkladu o publikánech uveden citat slovy „secundum un g...“ (v lepších rukopisech; v rkp. F má Augusti- num, E Hugonem atd.), ale ani jméno autora nedopsáno, ani citat sám; podobně schází citat v marianském kázaní na slova „Solve vincla reis“, kde autor „Daniel" uveden, ale citat nikoli; atd. Zvlášt zřetelný je citat ze Zlatoústého, výše zmíněný „sunt aliqua memorie commendanda. Primo cum plus debet...“; tato zřejmě ne-
XI r. 1412 sem vniklý z „postilly de tempore“. A podobně se zdá, že excerpta z textů patristických (XV A) v rkp. AB přidaná nenáleží k původnímu obsahu naší Postilly. Že dílo není dokončeno, t. j. nedošlo posledního vypilo- vání, jest patrno z mnoha okolností. Předně pokud se týče pořádku kázaní samého. Jest patrno, ač proniká snaha chronologická, že ne- jsou srovnána úplně, mnohdy že je pořádek nahodilý. Totéž platí o částech jednotlivých kázaní samých; některé kapitoly (zejména citaty) nemají patrně stálého místa; v různých recensích jsou na mí- stech různých: Hus asi měl do textu na drobných lístcích vloženy vý- pisky (jako na př. v rkp. klem. VI F 22 nebo kap. F XXIX), věděl sice dobře kam náleží, ale opisovači vepsali tyto výklady tu tam tu onam, podle svého dobrého zdání. Na některých místech zbyly dokonce ještě poznámky, určené právě autoru samému: na př. v kázaní o Navšt. P. Marie na slova „Exurgens autem Maria“ zakončuje první kapitolku moralního vý- kladu slovy: „Moralisa illa ut scis“. Podobně v kázaní o Povýšení sv. kříže na slova „Ego si exaltatus fuero“ podává k citatu: „Hec Innocencius ubi supra: etibi multa de clavis crucis“. Taktéž v kázaní na den sv. Mikuláše (na slova „Homo quidam peregre pro- ficiscens“) uváděje příslušné místo ze sv. Jana Zlatoústého dodává: „ex ista benedicta omelia et venerabili huius sancti sunt aliqua memorie commendanda. Primo cum plus debet...“ Nebo v kázaní o Zvěstování P. Marie (na slova „Missus est angelus“) vy- loživ etymologie jména Maria dokládá: „Reduc ista quare et applicapopulo...“: nebo v kázaní na den Očištování P. Marie (na slova „Postquam inpleti sunt...“) vyloživ citat o polluci z De- kretu dokládá: „cetera de pollucione nocturnali vide ibi...“ atd. Podobného rázu jsou slova v kázaní ,o pannách (na slova „fratres de virginibus...“): „sed istam difficultatem non est necessa- rium rudi populo promulgare“; téhož smyslu i slova v kázaní na den sv Petra („Venit Jesus...“): „sed ecclesia iam potestatem huiusmodi limitavit, ne rudis populus ad peccata gravia esset promptus . .. Nejzřetelnější však důkaz jsou skutečná nedopsání: na př. v ká- zaní na den sv. Ondřeje („Ambulans Jesus“) je při prvním bodu mystického výkladu podán citat z 2. kn. Paralipomen až k předložce cum'; ale substantiva náležitého není; v kázaní na den sv. Matouše („Cum transiret“) je při výkladu o publikánech uveden citat slovy „secundum un g...“ (v lepších rukopisech; v rkp. F má Augusti- num, E Hugonem atd.), ale ani jméno autora nedopsáno, ani citat sám; podobně schází citat v marianském kázaní na slova „Solve vincla reis“, kde autor „Daniel" uveden, ale citat nikoli; atd. Zvlášt zřetelný je citat ze Zlatoústého, výše zmíněný „sunt aliqua memorie commendanda. Primo cum plus debet...“; tato zřejmě ne-
Strana XII
XII dokončená partie vyskytá se již jen v několika rukopisích nejstar- ších; ostatní tato necelá slova vynechaly. Hus podle toho dal opisovačům své materialy, neupravené ještě v dílo jednotné; tito opisovali nestejně; někteří si opsali více, jiní méně. Pořádek lístků nebyl jim někde dosti jasný, jindy snad již pře- hozen v Husově originále. A nové redakce později Hus již nepodnikl. 3. Pořádek a rozdělení naší postilly zjistiti rovněž není snadno. Ze 16 jejích rukopisů ani dva nejsou stejné a potřebí tu opatrného šetření. Předně třeba vyloučiti z počtu 3 rukopisy, jež nepatrným počtem kázaní a zcela libovolným jich zapsáním nemohou přispěti k řešení otázky; jsou to rukopisy Z, H a I. Dále pro otázku naši irrelevantní jest kodex A; jeho šest kázaní potvrzuje sice pořad obvyklý, ale ná- hodou právě v tom místě, kde obě recense se kryjí. Ze zbývajících 12 pak zřetelně se vydělují dvě veliké třídy ruko- pisů: první třída, úplná, obsahuje zvlášt kázaní marianská a zvlášt epištolní kromě evangelijních; typ rkp. B; druhá třída obsahuje epištolní s evangelijními společně a vyne- chává marianská; typ rkp. C. K typu B kromě rukopisu B patrně se řadí A, D; různí se cel- kem jen asi ve čtyřech kázaních; sem k tomuto typu hlásí se také 8, jehož kázaní má pořad týž, dále rukopisy I, A, E, jež sice mají po- řádek různý, což lze vysvětliti účelem jejich sborníků, jež však vesměs obsahují kázaní marianská, typu C patrně neznámá. Za- stoupen tedy nejméně 7 rukopisy; počíná pravidelně kázaním „Non est talis mulier“ K typu C kromě rkp. C náleží bezpečně Y; nejspíše i Z; ru- kopis F jest patrně původně typu C, ale doplněn podle B. Konečně rukopis E obsahuje sice jenom kázaní evangelijní, nemá marian- ských a epištolních, ale celým pořadem náleží k recensi B. Za to zase naopak rejstřík rukopisu B jeví mnoho shod s pořadem typu C. První třída má podle tohoto výkladu největší počet reprae- sentantů; i s rukopisem E celkem 8 kodevů a při tom ještě ruko- pisem E jevila silný vliv na třídu druhou. Ale úplně zachován jest vlastně jen rkp. D. Obsah a postup kázaní jest tento: a) I—XIX kázaní marianská („Non est“ — „In lectulo“), větším dílem obecná a epištolní; — b) XX—LVII „proprium sanctorum“ („Nolite arbitrari“ „Tunc acceserunt“), kázaní na evangelia o jednotlivých svátcích; zhruba vzato na čas církevní od sv. Trojice do adventu; c) od LVIII do konce „commune sanctorum“, vesměs kázaní epištolní, obecná. (Rukopis E, jak řečeno, obsahuje pouze část střední.)
XII dokončená partie vyskytá se již jen v několika rukopisích nejstar- ších; ostatní tato necelá slova vynechaly. Hus podle toho dal opisovačům své materialy, neupravené ještě v dílo jednotné; tito opisovali nestejně; někteří si opsali více, jiní méně. Pořádek lístků nebyl jim někde dosti jasný, jindy snad již pře- hozen v Husově originále. A nové redakce později Hus již nepodnikl. 3. Pořádek a rozdělení naší postilly zjistiti rovněž není snadno. Ze 16 jejích rukopisů ani dva nejsou stejné a potřebí tu opatrného šetření. Předně třeba vyloučiti z počtu 3 rukopisy, jež nepatrným počtem kázaní a zcela libovolným jich zapsáním nemohou přispěti k řešení otázky; jsou to rukopisy Z, H a I. Dále pro otázku naši irrelevantní jest kodex A; jeho šest kázaní potvrzuje sice pořad obvyklý, ale ná- hodou právě v tom místě, kde obě recense se kryjí. Ze zbývajících 12 pak zřetelně se vydělují dvě veliké třídy ruko- pisů: první třída, úplná, obsahuje zvlášt kázaní marianská a zvlášt epištolní kromě evangelijních; typ rkp. B; druhá třída obsahuje epištolní s evangelijními společně a vyne- chává marianská; typ rkp. C. K typu B kromě rukopisu B patrně se řadí A, D; různí se cel- kem jen asi ve čtyřech kázaních; sem k tomuto typu hlásí se také 8, jehož kázaní má pořad týž, dále rukopisy I, A, E, jež sice mají po- řádek různý, což lze vysvětliti účelem jejich sborníků, jež však vesměs obsahují kázaní marianská, typu C patrně neznámá. Za- stoupen tedy nejméně 7 rukopisy; počíná pravidelně kázaním „Non est talis mulier“ K typu C kromě rkp. C náleží bezpečně Y; nejspíše i Z; ru- kopis F jest patrně původně typu C, ale doplněn podle B. Konečně rukopis E obsahuje sice jenom kázaní evangelijní, nemá marian- ských a epištolních, ale celým pořadem náleží k recensi B. Za to zase naopak rejstřík rukopisu B jeví mnoho shod s pořadem typu C. První třída má podle tohoto výkladu největší počet reprae- sentantů; i s rukopisem E celkem 8 kodevů a při tom ještě ruko- pisem E jevila silný vliv na třídu druhou. Ale úplně zachován jest vlastně jen rkp. D. Obsah a postup kázaní jest tento: a) I—XIX kázaní marianská („Non est“ — „In lectulo“), větším dílem obecná a epištolní; — b) XX—LVII „proprium sanctorum“ („Nolite arbitrari“ „Tunc acceserunt“), kázaní na evangelia o jednotlivých svátcích; zhruba vzato na čas církevní od sv. Trojice do adventu; c) od LVIII do konce „commune sanctorum“, vesměs kázaní epištolní, obecná. (Rukopis E, jak řečeno, obsahuje pouze část střední.)
Strana XIII
XIII Druhá třída jeví shodu pouze v značné části „propria sanctorum“; tu, až na nepatrné úchylky, rkpp. CFY v káza- ních XXXIV—XLVII („facta est contencio“ — „Simile est... X virginibus“) mají naprostou shodu v pořadí i v obsahu nejen mezi sebou navzájem, ale i s rukopisy třídy první. Kromě těchto 16 kázaní shodují se i v části předchozí a násle- dující. A to tak, že jednotlivá marianská a epištolní kázaní jsou vlo- žena na příslušné místo ke kázaním evangelijním, všechna pak srov- nána v jednu serii podle církevního roku. Tedy na začátku bývá (rkp. Y špatně vázán) kázaní na slova „Justum deduxit", pak následují „Ego sum vitis“, „Stabunt“, „Non turbetur“, „Confido“, „Sancti“, „Nolite arbitrari“, „fuit“, „Eliza- beth“, „Venit Jesus“, „Ecce iste“, pak 5 kázaní „Exurgens“ — kázaní „In lectulo“, „Rogabat“, „Accessit“, „Simile est thesauro", „Qui parce seminat“ (obojí), „Nisi granum“, „In omnibus re- quiem“ (první), „In travit Jesus“ (obojí) a „Scimus quoniam“. Tak zhruba, s některými vysvětlitelnými odchylkami, mají CFY spo- lečně. Po těchto 26 kázaních následuje zmíněných právě 16, shodných i s řadou první („facta est contencio“ ... X . . . „Simile est regnum celorum decem virginibus“) na konec pak bývá kázaní „Corde creditur“ a „Ambulans Jesus“, pak kázaní „Ecce ego mitto“, „Postquam inpleti“ a „Missus est angelus": tak v C Y Z (v F jsou položena na začátek, ale je to samostatný sextern, patřil patrně nazad); ostatní kázaní následují pak v rkp. C F bez určitého pořádku (v F doplněna podle řady první, v C více podle obsahu). Celkem bývá, držíme-li se zhruba jenom pořadí znatelného, pořad jednotný — jsou to kázaní epištolní i evangelijní na dobu církevního roku od Jiří do Ondřeje (23. dubna — 30. listopadu). Zbytek kázaní není urovnán; srovnaných však není ani 50 — něco více než polovice dochovaných. Máme-li voliti pořad vydání a chceme-li otiskovati úplně, mů- žeme se držeti jen typu B, řady první. Řada druhá jest značně ne- úplná. Ale pro řadu první svědčí i ta okolnost, že lze vysvětliti již formou rukopisů, jak došlo ke srovnání všech (pokud bylo možno) kázaní dle roku církevního. Rkp. C i Y totiž jsou bývalé volné sex- terny, na něž vždy s počátku sešitu písař si zapisoval kázaní a pak rovnal; nejsou tedy té formy pevné knižní jako na př. D. To samo již ukazuje, že předloha písařů této formy ještě neměla; vždyt pak by byl mohl psáti in continuo, bez vynechávání a paus. Krom toho bylo by těžko vysvětliti, jak by vznikl takový — sit venia verbo — umělý chaos trojdílný, v jakém se nyní text jeví, kdyby bylo bývalo původně jasné a zřetelné urovnání chronologické. Nebylo by na- padlo nikoho účelnou stavbu bourati.
XIII Druhá třída jeví shodu pouze v značné části „propria sanctorum“; tu, až na nepatrné úchylky, rkpp. CFY v káza- ních XXXIV—XLVII („facta est contencio“ — „Simile est... X virginibus“) mají naprostou shodu v pořadí i v obsahu nejen mezi sebou navzájem, ale i s rukopisy třídy první. Kromě těchto 16 kázaní shodují se i v části předchozí a násle- dující. A to tak, že jednotlivá marianská a epištolní kázaní jsou vlo- žena na příslušné místo ke kázaním evangelijním, všechna pak srov- nána v jednu serii podle církevního roku. Tedy na začátku bývá (rkp. Y špatně vázán) kázaní na slova „Justum deduxit", pak následují „Ego sum vitis“, „Stabunt“, „Non turbetur“, „Confido“, „Sancti“, „Nolite arbitrari“, „fuit“, „Eliza- beth“, „Venit Jesus“, „Ecce iste“, pak 5 kázaní „Exurgens“ — kázaní „In lectulo“, „Rogabat“, „Accessit“, „Simile est thesauro", „Qui parce seminat“ (obojí), „Nisi granum“, „In omnibus re- quiem“ (první), „In travit Jesus“ (obojí) a „Scimus quoniam“. Tak zhruba, s některými vysvětlitelnými odchylkami, mají CFY spo- lečně. Po těchto 26 kázaních následuje zmíněných právě 16, shodných i s řadou první („facta est contencio“ ... X . . . „Simile est regnum celorum decem virginibus“) na konec pak bývá kázaní „Corde creditur“ a „Ambulans Jesus“, pak kázaní „Ecce ego mitto“, „Postquam inpleti“ a „Missus est angelus": tak v C Y Z (v F jsou položena na začátek, ale je to samostatný sextern, patřil patrně nazad); ostatní kázaní následují pak v rkp. C F bez určitého pořádku (v F doplněna podle řady první, v C více podle obsahu). Celkem bývá, držíme-li se zhruba jenom pořadí znatelného, pořad jednotný — jsou to kázaní epištolní i evangelijní na dobu církevního roku od Jiří do Ondřeje (23. dubna — 30. listopadu). Zbytek kázaní není urovnán; srovnaných však není ani 50 — něco více než polovice dochovaných. Máme-li voliti pořad vydání a chceme-li otiskovati úplně, mů- žeme se držeti jen typu B, řady první. Řada druhá jest značně ne- úplná. Ale pro řadu první svědčí i ta okolnost, že lze vysvětliti již formou rukopisů, jak došlo ke srovnání všech (pokud bylo možno) kázaní dle roku církevního. Rkp. C i Y totiž jsou bývalé volné sex- terny, na něž vždy s počátku sešitu písař si zapisoval kázaní a pak rovnal; nejsou tedy té formy pevné knižní jako na př. D. To samo již ukazuje, že předloha písařů této formy ještě neměla; vždyt pak by byl mohl psáti in continuo, bez vynechávání a paus. Krom toho bylo by těžko vysvětliti, jak by vznikl takový — sit venia verbo — umělý chaos trojdílný, v jakém se nyní text jeví, kdyby bylo bývalo původně jasné a zřetelné urovnání chronologické. Nebylo by na- padlo nikoho účelnou stavbu bourati.
Strana XIV
XIV A konečně pro řadu první mluví jednotnost díla. Přese všechny nedostatky a nejistoty vidíme, že dílo jest jednotné; plán není do- konalý, má chyby atd. — ale jest. O tom svědčí velmi výmluvně celý obsah a zejména odkazy. Z těch rozhodný jest odkaz v kázaní XLVIII. („Ambulans Jesus“). Hus, mluvě tu o vzájemném pří- buzenství Krista a Jana Křt., dokládá: „de isto vide in sermone de Johanne Baptista“. Je to odkaz k předcházejícímu kázaní, XXI. („Elizabeth inpletum est tempus“), kde skutečně výklad obšírný na- lézáme. Dílo jest nám tedy jistě zachováno ne-li úplné, tedy aspoň z nej- větší části. 4. Incipit rukopisů prvního pořadí: „Non est talis mulier (text; Husův výklad: „Cum Judit Olofernem“); explicit (končí- me-li s největším počtem rkpp. textem „Viduas honora“) výkladu „pacientibus pia fuit“ (glossa poslední: „communitas“, text: „suf- ficiat“). Jiné rukopisy končí jinak; v. v zadu. Rukopisy druhého po- řadí počínají „Justum deduxit“ (text: „Cum salvator“): explicit opět různý podle kodexů. Kolofon původní nezachován nikde. 5. Původství Husovo jest bezpečné. Arci otázka jest zde valně komplikována množstvím textů ve sbírce obsažených. O každém textu nelze s naprostou určitostí dokázati, že jest Husův. Ale tu stačí důkaz pravidelně, že jest integrující částí celku, jehož jiné části bezpečně odkazují k Husovi. Vnějších svědectví téměř není. Která byla, byla ničena a ru- šena. V rukopise kapitulním Y nápis na hřbetě „liber de sanctis Hus“ byl smazán; rovněž byl vyškrabán explicit rukopisu B (v. tamže) „explicit postilla magistri Hus“, souvěký: ale vyškra- bání nebylo důkladné a tak podařilo se p. kustodovi Truhláři podle něho rukopis agnoskovati. Obě svědectví však sama o sobě značné váhy nemají. Rovněž jen malou váhu můžeme přičísti tomu, že texty naše vyskytají se v souvislosti s jinými texty Husovými. Tak na př. rkp. A, jenž kromě naší postilly obsahuje ještě Husovo Quadragesi- male; rkp. E, jenž kromě ní obsahuje Husovu „Passio Christi“ rkp. Y, jenž po ní obsahuje Husův traktát de corpore Christi; pak mnohé rukopisy, jež s kázaním naší Postilly obsahují také díla cizí, ale přece i díla Husova: rkp. F („de sex erroribus“), E (kázaní na slova „Vidi civitatem“) atd. Ani tato svědectví sama o sobě značné váhy nemají. Ale váží-li každé takové svědectví samo o sobě málo, zvyšuje se nicméně váha jich hojností a souvislostí vzájemnou. Nesmíme jich tedy ani podceňovati. Přecházíme k svědectvím vnitřním. Kázaní byla určena Čechům; to jest patrno jednak z českých vložek, jež tlumočí jednak slova kazateli méně obvyklá v textu latin-
XIV A konečně pro řadu první mluví jednotnost díla. Přese všechny nedostatky a nejistoty vidíme, že dílo jest jednotné; plán není do- konalý, má chyby atd. — ale jest. O tom svědčí velmi výmluvně celý obsah a zejména odkazy. Z těch rozhodný jest odkaz v kázaní XLVIII. („Ambulans Jesus“). Hus, mluvě tu o vzájemném pří- buzenství Krista a Jana Křt., dokládá: „de isto vide in sermone de Johanne Baptista“. Je to odkaz k předcházejícímu kázaní, XXI. („Elizabeth inpletum est tempus“), kde skutečně výklad obšírný na- lézáme. Dílo jest nám tedy jistě zachováno ne-li úplné, tedy aspoň z nej- větší části. 4. Incipit rukopisů prvního pořadí: „Non est talis mulier (text; Husův výklad: „Cum Judit Olofernem“); explicit (končí- me-li s největším počtem rkpp. textem „Viduas honora“) výkladu „pacientibus pia fuit“ (glossa poslední: „communitas“, text: „suf- ficiat“). Jiné rukopisy končí jinak; v. v zadu. Rukopisy druhého po- řadí počínají „Justum deduxit“ (text: „Cum salvator“): explicit opět různý podle kodexů. Kolofon původní nezachován nikde. 5. Původství Husovo jest bezpečné. Arci otázka jest zde valně komplikována množstvím textů ve sbírce obsažených. O každém textu nelze s naprostou určitostí dokázati, že jest Husův. Ale tu stačí důkaz pravidelně, že jest integrující částí celku, jehož jiné části bezpečně odkazují k Husovi. Vnějších svědectví téměř není. Která byla, byla ničena a ru- šena. V rukopise kapitulním Y nápis na hřbetě „liber de sanctis Hus“ byl smazán; rovněž byl vyškrabán explicit rukopisu B (v. tamže) „explicit postilla magistri Hus“, souvěký: ale vyškra- bání nebylo důkladné a tak podařilo se p. kustodovi Truhláři podle něho rukopis agnoskovati. Obě svědectví však sama o sobě značné váhy nemají. Rovněž jen malou váhu můžeme přičísti tomu, že texty naše vyskytají se v souvislosti s jinými texty Husovými. Tak na př. rkp. A, jenž kromě naší postilly obsahuje ještě Husovo Quadragesi- male; rkp. E, jenž kromě ní obsahuje Husovu „Passio Christi“ rkp. Y, jenž po ní obsahuje Husův traktát de corpore Christi; pak mnohé rukopisy, jež s kázaním naší Postilly obsahují také díla cizí, ale přece i díla Husova: rkp. F („de sex erroribus“), E (kázaní na slova „Vidi civitatem“) atd. Ani tato svědectví sama o sobě značné váhy nemají. Ale váží-li každé takové svědectví samo o sobě málo, zvyšuje se nicméně váha jich hojností a souvislostí vzájemnou. Nesmíme jich tedy ani podceňovati. Přecházíme k svědectvím vnitřním. Kázaní byla určena Čechům; to jest patrno jednak z českých vložek, jež tlumočí jednak slova kazateli méně obvyklá v textu latin-
Strana XV
XV ském, jednak označují vzrušenou náladu kazatelovu; jest to patrno dále ze značného poměrně počtu kázaní, jež jsou věnována patronům země české: sv. Václavu, sv. Vojtěchu, sv. Ludmile a sv. Prokopu. Zvláště zřetelná jsou v té příčině kázaní svatováclavská. Kázaní byla určena Pražanům; to patrno z výroků jako v ká- zaní o sv. Matouši na slova „Sequere me" (extr.): „O quante ne- quicie in habitaculis Pragensium civium . . .! atp. Kázaní tato konečně náležejí patrně do doby reformního hnutí v církvi české, ještě před tou dobou, nežli jeho znakem stal se kalich (před r. 1415) a patrně stojí na straně kněžstva národního, kupícího se kolem kaple betlemské, hlásajícího opravu mravů in capite et in membris. Několikrát tak obracejí se kázaní přímo proti papeži, zne- užívání moci kurie; přímo proti vrchní autoritě směřuje kázaní na slova „facta est contentio“, proti bullám papežským o odpustcích, prodávaných a vychvalovaných, kázaní svatokateřinské, kázaní na slova „Rogabat Jesum“, „Videns Jesus turbas“ atd. Ostře také se obracejí kázaní proti kněžím nehodným, lakotným a smilným, proti mnichům žebravým, kteří na chudých mámí poslední groš, proti vy- dírání peněz relikviemi, proti nemírné nádheře kostelů atd. Tato snaha reformní proniká kázaní naše od začátku do konce. Ale veškera tato reformní slova, ostrá a důrazná, jsou — po- dobně jako u Štěpána z Kolína, Petra ze Stupny, Jana z Mýta a ostat- ních těch horlitelů kolem r. 1400 — vesměs anonymní a obecná. Horlí se proti papeži, pokud svatokupčí a odpustky prodává, ale tento není jmenován; bojuje se proti mnichům žebravým, ale ne- čteme jediného jména; kárá se vydírání peněz relikviemi, ale není jmenován ani chrám ani kněz atd. A podobně anonymní jest struktura a obsah veliké většiny těchto kázaní. Jen některá kázaní („Deposuit potentes de sede“, „Maria optimam partem elegit“, „Intravit Jesus in quoddam castellum“ a někt. j.) jeví pěknou a důkladnou formu; mnohá jsou jen řada ex- cerpt ze spisů nejběžnějších anebo podle textů brevíře. Největší část jich mají touž formu a skoro týž obsah jako uvedená právě kázaní vrstevníků; s obvyklými formulemi úvodními i závěrečními („dica- mus nos similiter...“ v kázaní na slova „Missus est angelus“. ... ,ad quam nos peccatores dignetur misericorditer conducere qui etc.“ v kázaní na slova „Rogabat Jesum quidam Phariseus") atd. Jsou to tedy jistě kázaní pražského kazatele reformního, jenž sice dosud značně se od jiných neliší; může to býti arci Hus, ale může to býti také kdokoli jiný. Přece však spíše k osobě Husově odkazují četné staročeské glossy, jež jeví týž jazyk jako vidíme v pozdějších spisech Husových českých, a pak časté apostrofy žen a dívek, jež se jeví na př. v kázaní o sv. Markétě nebo o M. Magdaleně („ubi sunt nostre Magdalene? Haha, tudy na ně“) nebo na den Očištování
XV ském, jednak označují vzrušenou náladu kazatelovu; jest to patrno dále ze značného poměrně počtu kázaní, jež jsou věnována patronům země české: sv. Václavu, sv. Vojtěchu, sv. Ludmile a sv. Prokopu. Zvláště zřetelná jsou v té příčině kázaní svatováclavská. Kázaní byla určena Pražanům; to patrno z výroků jako v ká- zaní o sv. Matouši na slova „Sequere me" (extr.): „O quante ne- quicie in habitaculis Pragensium civium . . .! atp. Kázaní tato konečně náležejí patrně do doby reformního hnutí v církvi české, ještě před tou dobou, nežli jeho znakem stal se kalich (před r. 1415) a patrně stojí na straně kněžstva národního, kupícího se kolem kaple betlemské, hlásajícího opravu mravů in capite et in membris. Několikrát tak obracejí se kázaní přímo proti papeži, zne- užívání moci kurie; přímo proti vrchní autoritě směřuje kázaní na slova „facta est contentio“, proti bullám papežským o odpustcích, prodávaných a vychvalovaných, kázaní svatokateřinské, kázaní na slova „Rogabat Jesum“, „Videns Jesus turbas“ atd. Ostře také se obracejí kázaní proti kněžím nehodným, lakotným a smilným, proti mnichům žebravým, kteří na chudých mámí poslední groš, proti vy- dírání peněz relikviemi, proti nemírné nádheře kostelů atd. Tato snaha reformní proniká kázaní naše od začátku do konce. Ale veškera tato reformní slova, ostrá a důrazná, jsou — po- dobně jako u Štěpána z Kolína, Petra ze Stupny, Jana z Mýta a ostat- ních těch horlitelů kolem r. 1400 — vesměs anonymní a obecná. Horlí se proti papeži, pokud svatokupčí a odpustky prodává, ale tento není jmenován; bojuje se proti mnichům žebravým, ale ne- čteme jediného jména; kárá se vydírání peněz relikviemi, ale není jmenován ani chrám ani kněz atd. A podobně anonymní jest struktura a obsah veliké většiny těchto kázaní. Jen některá kázaní („Deposuit potentes de sede“, „Maria optimam partem elegit“, „Intravit Jesus in quoddam castellum“ a někt. j.) jeví pěknou a důkladnou formu; mnohá jsou jen řada ex- cerpt ze spisů nejběžnějších anebo podle textů brevíře. Největší část jich mají touž formu a skoro týž obsah jako uvedená právě kázaní vrstevníků; s obvyklými formulemi úvodními i závěrečními („dica- mus nos similiter...“ v kázaní na slova „Missus est angelus“. ... ,ad quam nos peccatores dignetur misericorditer conducere qui etc.“ v kázaní na slova „Rogabat Jesum quidam Phariseus") atd. Jsou to tedy jistě kázaní pražského kazatele reformního, jenž sice dosud značně se od jiných neliší; může to býti arci Hus, ale může to býti také kdokoli jiný. Přece však spíše k osobě Husově odkazují četné staročeské glossy, jež jeví týž jazyk jako vidíme v pozdějších spisech Husových českých, a pak časté apostrofy žen a dívek, jež se jeví na př. v kázaní o sv. Markétě nebo o M. Magdaleně („ubi sunt nostre Magdalene? Haha, tudy na ně“) nebo na den Očištování
Strana XVI
XVI P. Marie („hic pro nostris mulieribus est notandum“) atd. Tyto vý- klady ukazují již zřetelně do Betléma, ke kazatelům betlemským. Zřetelně k Husovi však ukazují shody věcné i formální. Dogmaticky i stilisticky, věcně i formálně úplná a rozhodná jest shoda v důležitém výkladu slov Kristových „Tu es Petrus et super hanc petram etc.“ Výklad ten podává kazatel s mnohými citaty a vedlejšími důsledky (zejména o moci klíčů atd.) v kázaní na den sv. Petra, na slova „Venit Jesus in partes Caesareae“. Hus učil, jak známo, dokládaje se výkladu sv. Augustina a jednoho citatu sv. Pavla, že ,skalou míní Kristus nikoli Petra (v. Lenz, Učení M. Jana Husi 36—39 a j., Böhringer, Die Kirche Christi XXII, 317—318 a j. etc.), nýbrž sebe a Petrovo vyznání o božství Kristově — obšírně a zevrubně je vyložil (mimo mnohé jiné spisy) v 9. kapitole díla „De ecclesia“. A týž výklad s týmiž doklady ano i týmiž slovy přednesen čteme na místě uvedeném — a rozumí se, že táž shoda jest i při vý- kladu o moci klíčů. V kázaní ,de Annuncciacione' na slova ,Solve vincla reis nalé- záme silné citaty proti kněžím nehodným: Jerem. Thren. 4, Isai. 53, Sofon. I atd., jež čteme později v téže souvislosti často u Husa. Po- dobně v kázaní na den sv. Jana Křtitele na slova ,Elisabeth inpletum est tempus' citaty z Isai. 56, Ezech. 13, 16 atd. A když, podobně jako velmi často v Postille české, uvedl v kázaní o sv. Bartoloměji (facta est contencio*) z listu sv. Bernarda k papeži Eugeniovi výmluvná místa proti pýše, lakotě a rozmařilosti kněží dokládá: „Hec Bern- hardus ad Eugenium papam, que prolixius inserui, ne loquendo contra insolentes in contencionibus clericos duntaxat de capite proprio videar correccionem insolitam promul- gare“ týmž způsobem, jako se později brání proti výtce výtržného kázaní (v Articuli ab a. 1408, v. Documenta 163). Známé Husovo sebevědomí (v. mé vydání Super Sent. XLI) zračí se na př. „Sedego tercium plus penso...“ (Elisabeth inple- tum est tempus' extr.), „regulam monasterii et ego dico legis Christi“ (Deposuit potentes de sedes), „ex iam dictis egocolligo, quod sum canis mutus...“ (Elisabeth inpletum est tempus... ), „unde audacter dico, quod nullum sacrificium hominis placet Deo, nisi ipse se sacrificium offerat...“ („Ecce ego mitto...“), „Apostolus certavit et cursum feliciter consummavit, sed non ego“ („Carissime testificor“) atd. Sem náleží i „Jeronimus, Sla- vus gloriosus“ v kázaní XLIX, jako známé svědectví vědomí slo- vanského. Podobně oblíbeno jest Husovi (v. Super Sent. XLI) ,non liquet" o věcech nejistých a nadpřirozených; cele Husovo jest tak v kázaní (Assumpcionis) na slova ,Intravit Jesus in quoddam castellum" místo: „...Hec ille. Et placet michi valde sua auctoritas, quia rem occultam non vult certam asserere, sicut et ceteri sancti et presertim
XVI P. Marie („hic pro nostris mulieribus est notandum“) atd. Tyto vý- klady ukazují již zřetelně do Betléma, ke kazatelům betlemským. Zřetelně k Husovi však ukazují shody věcné i formální. Dogmaticky i stilisticky, věcně i formálně úplná a rozhodná jest shoda v důležitém výkladu slov Kristových „Tu es Petrus et super hanc petram etc.“ Výklad ten podává kazatel s mnohými citaty a vedlejšími důsledky (zejména o moci klíčů atd.) v kázaní na den sv. Petra, na slova „Venit Jesus in partes Caesareae“. Hus učil, jak známo, dokládaje se výkladu sv. Augustina a jednoho citatu sv. Pavla, že ,skalou míní Kristus nikoli Petra (v. Lenz, Učení M. Jana Husi 36—39 a j., Böhringer, Die Kirche Christi XXII, 317—318 a j. etc.), nýbrž sebe a Petrovo vyznání o božství Kristově — obšírně a zevrubně je vyložil (mimo mnohé jiné spisy) v 9. kapitole díla „De ecclesia“. A týž výklad s týmiž doklady ano i týmiž slovy přednesen čteme na místě uvedeném — a rozumí se, že táž shoda jest i při vý- kladu o moci klíčů. V kázaní ,de Annuncciacione' na slova ,Solve vincla reis nalé- záme silné citaty proti kněžím nehodným: Jerem. Thren. 4, Isai. 53, Sofon. I atd., jež čteme později v téže souvislosti často u Husa. Po- dobně v kázaní na den sv. Jana Křtitele na slova ,Elisabeth inpletum est tempus' citaty z Isai. 56, Ezech. 13, 16 atd. A když, podobně jako velmi často v Postille české, uvedl v kázaní o sv. Bartoloměji (facta est contencio*) z listu sv. Bernarda k papeži Eugeniovi výmluvná místa proti pýše, lakotě a rozmařilosti kněží dokládá: „Hec Bern- hardus ad Eugenium papam, que prolixius inserui, ne loquendo contra insolentes in contencionibus clericos duntaxat de capite proprio videar correccionem insolitam promul- gare“ týmž způsobem, jako se později brání proti výtce výtržného kázaní (v Articuli ab a. 1408, v. Documenta 163). Známé Husovo sebevědomí (v. mé vydání Super Sent. XLI) zračí se na př. „Sedego tercium plus penso...“ (Elisabeth inple- tum est tempus' extr.), „regulam monasterii et ego dico legis Christi“ (Deposuit potentes de sedes), „ex iam dictis egocolligo, quod sum canis mutus...“ (Elisabeth inpletum est tempus... ), „unde audacter dico, quod nullum sacrificium hominis placet Deo, nisi ipse se sacrificium offerat...“ („Ecce ego mitto...“), „Apostolus certavit et cursum feliciter consummavit, sed non ego“ („Carissime testificor“) atd. Sem náleží i „Jeronimus, Sla- vus gloriosus“ v kázaní XLIX, jako známé svědectví vědomí slo- vanského. Podobně oblíbeno jest Husovi (v. Super Sent. XLI) ,non liquet" o věcech nejistých a nadpřirozených; cele Husovo jest tak v kázaní (Assumpcionis) na slova ,Intravit Jesus in quoddam castellum" místo: „...Hec ille. Et placet michi valde sua auctoritas, quia rem occultam non vult certam asserere, sicut et ceteri sancti et presertim
Strana XVII
XVII b. Jeronimus confitentur...“ a často jinde (na př. v závěrku káz. na sv. Kateřinu atd.). Rovněž často nalézáme obvyklé Husovi výrazy ,et presertim (sacerdotes, clerici...), ,sed heu', ,prochdolor nunc... („fuit in diebus Herodis“) atd. A mezi těmi výrazy čteme i charakteristické „Ecce quam...“ (v. Super Sent. XLI): „Ecce quante miserie secun- dum Prophetam...“ (Attendite a fermento... in.) atd. Také kruh autorit a způsob citace ukazuje jasně původství Hu- sovo. Nesmíme znalost tu přeceňovati; velmi mnoho citátů ze star- ších otců církevních, jako sv. Augustina, Jeronyma, Rehoře, Am- brože, Chrysostoma atd., nalezneme v příslušných lekcích brevíře, na ten den připadajících. Mnoho zase — tu zejména pozdější autority, čerpal Hus z obou Gloss, interlinearní a zvláště ordinarní, pokud vy- kládají text evangelia nebo epištoly na ten den připadající. Přímo čerpal Hus, tak jako v jiných spisech, hlavně jen ze sv. Bernarda (tu hlavně list k Eugeniovi papeži), Chrysostoma (tu hlavně t. sv. Ps. Chrys. „Opus inperfectum“) a sv. Augustina (některá kázaní). Ale také čteme tu a tam některého autora moderního: z nich, pro Husa charakteristické, není žádný autor domácí, za to, opět charakte- risticky, nalezneme citáty z Viklefa. V kázaní o Nanebevzetí na př. (Intravit Jesus in quoddam castellum' extr.) čteme: „De isto in Civili Dominioca' 23° ubiostenditur...“; v kázaní na den Simona a Judy (,Misit Jesus duodecim' med.) uvádí ke slovům evangelia „neque duas tunicas“ výslovně: „Johannes Wicleff habet Christi discipulus...“ a dále: „consilium sibi propositum re- futat et non curat Johannes Wicleff“. Při těchto citatech Viklefa jest arci pochopitelno, že se cituje autor Viklefovi tak oblí- bený, Grossetête, Lincolniensis, tak obšírně a zevrubně. Že se vyskytují citování i Innocenc, Lyra a j., Viklefovi rovněž dobře známí, již nepřekvapuje. I z tohoto kruhu autorit vyplývá dosti zřetelně autorství Husovo. Spojíme-li všechna tato svědectví v jedno, můžeme tuším směle prohlásiti postillu naši za práci Husovu. S tím arci souhlasí i co dále nalezneme o době a pramenech. 6. Čas složení, pro některé části Postilly, jest arci rovněž tak ne- jasný a nezřetelný, jako autorství Husovo. Musíme míti na paměti, že práce náleží k nejstarším, že nás tedy takřka veškeré kontrolní pro- středky opouštějí. Ale i tak myslím lze přece dospěti k výsledkům bezpečným. Že náleží ke starším, ano k nejstarším plodům kazatelské čin- nosti Husovy, svědčí místo v kázaní (in die Assumptionis B. V.) na slova ,Maria optimam partem elegit na konec výkladu takto znějící: „et licet omnes Christiani teneantur cavere luxuriam, specialiter tamen in illa parrochia ex hoc, quod b. Virginem, que tantum odit hoc vicium, vendicat pro patrona. Idem igitur
XVII b. Jeronimus confitentur...“ a často jinde (na př. v závěrku káz. na sv. Kateřinu atd.). Rovněž často nalézáme obvyklé Husovi výrazy ,et presertim (sacerdotes, clerici...), ,sed heu', ,prochdolor nunc... („fuit in diebus Herodis“) atd. A mezi těmi výrazy čteme i charakteristické „Ecce quam...“ (v. Super Sent. XLI): „Ecce quante miserie secun- dum Prophetam...“ (Attendite a fermento... in.) atd. Také kruh autorit a způsob citace ukazuje jasně původství Hu- sovo. Nesmíme znalost tu přeceňovati; velmi mnoho citátů ze star- ších otců církevních, jako sv. Augustina, Jeronyma, Rehoře, Am- brože, Chrysostoma atd., nalezneme v příslušných lekcích brevíře, na ten den připadajících. Mnoho zase — tu zejména pozdější autority, čerpal Hus z obou Gloss, interlinearní a zvláště ordinarní, pokud vy- kládají text evangelia nebo epištoly na ten den připadající. Přímo čerpal Hus, tak jako v jiných spisech, hlavně jen ze sv. Bernarda (tu hlavně list k Eugeniovi papeži), Chrysostoma (tu hlavně t. sv. Ps. Chrys. „Opus inperfectum“) a sv. Augustina (některá kázaní). Ale také čteme tu a tam některého autora moderního: z nich, pro Husa charakteristické, není žádný autor domácí, za to, opět charakte- risticky, nalezneme citáty z Viklefa. V kázaní o Nanebevzetí na př. (Intravit Jesus in quoddam castellum' extr.) čteme: „De isto in Civili Dominioca' 23° ubiostenditur...“; v kázaní na den Simona a Judy (,Misit Jesus duodecim' med.) uvádí ke slovům evangelia „neque duas tunicas“ výslovně: „Johannes Wicleff habet Christi discipulus...“ a dále: „consilium sibi propositum re- futat et non curat Johannes Wicleff“. Při těchto citatech Viklefa jest arci pochopitelno, že se cituje autor Viklefovi tak oblí- bený, Grossetête, Lincolniensis, tak obšírně a zevrubně. Že se vyskytují citování i Innocenc, Lyra a j., Viklefovi rovněž dobře známí, již nepřekvapuje. I z tohoto kruhu autorit vyplývá dosti zřetelně autorství Husovo. Spojíme-li všechna tato svědectví v jedno, můžeme tuším směle prohlásiti postillu naši za práci Husovu. S tím arci souhlasí i co dále nalezneme o době a pramenech. 6. Čas složení, pro některé části Postilly, jest arci rovněž tak ne- jasný a nezřetelný, jako autorství Husovo. Musíme míti na paměti, že práce náleží k nejstarším, že nás tedy takřka veškeré kontrolní pro- středky opouštějí. Ale i tak myslím lze přece dospěti k výsledkům bezpečným. Že náleží ke starším, ano k nejstarším plodům kazatelské čin- nosti Husovy, svědčí místo v kázaní (in die Assumptionis B. V.) na slova ,Maria optimam partem elegit na konec výkladu takto znějící: „et licet omnes Christiani teneantur cavere luxuriam, specialiter tamen in illa parrochia ex hoc, quod b. Virginem, que tantum odit hoc vicium, vendicat pro patrona. Idem igitur
Strana XVIII
XVIII videtur hominem de parrochia b. Virginis fedari luxuria et abicere eius suffragium, ut sit sibi propicia“. Poněvadž 15. srpna konáno posvícení v chrámu Panny Marie před Týnem, jest naše ká- zaní patrně mluveno v chrámě Týnském — pochází tedy ještě z doby předbetlemské. Při rozhodování o době důležitý jest dále poměr díla k Sentencím Husovým. Po r. 1407 nalézáme citaty ze slavné jeho lektury, i v ká- zaních. Na př. v kázaní „Vidi civitatem sanctam Jerusalem novam“ (v rkp. petrohradském, kapitulním a j.) praví autor: „opposito modo potest dici de civitate Babilon que est multitudo omnium dampran- dorum, de qua per totum in Apocalipsi sicut scripsiin 4° Sen- tenciarum circa distinccionem XLIX“ (rkp. kap. O X, fol. 218r; srovn. mé vyd. Sent. str. 732—733). Takového dokladu v naší postille se nedočteme, a tím již klade se před r. 1407. Nalézáme jen místa tato: „de isto loquitur Ma- gister 4° Sentenciarum distinccione 6a“ (na den Navštívení P. Marie, na slova exurgens autem Maria); nebo „secundum inten- cionem Augustini... et Magistrum Sentenciarum libro 4° distinccione 30a“ (na den Zvěstování P. Marie na slova „Missus est angelus“) atp. To jest není nikde nejmenší narážky na Husův výklad vlastní a to ani tam ne, kde bychom jistě ji čekali. Na př. v kázaní na den sv. Mikuláše (na slova „Homo quidam peregre pro- ficiscens“) vykládá dosti obšírně o zásluze, kolikerá a jaká jest; o té věci velmi zevrubně a úplně vyložil v Sent. kn. II. dist. 27 citat se tu nabízí sám. A tak dále. Ale zvlášt zřetelný jest příklad v kázaní na den Očištování P. M. („Postquam inpleti sunt...“). Vykládaje o polluci uvádí známý citat ze sv. Řehoře, pojatý také do Dekretu, a dokládá „cetera de pollucione nocturnali vide ibi“ — t. j. v Dekretu. Ale, jak známo, této věci věnoval podrobný výklad v Sentencích, kn. IV., dist. 9, kap. 6 (mé vydání str. 561—562), výklad ten tak se zalíbil, že se rozšířil i samostatně (dnes bychom řekli ve zvláštním vydání) — zde však, místo k Sentencím (kde arci týž citat z Rehoře a Dekretu nalezneme vedle ostatního apparatu), odkazuje se — k Dekretu. Tím kázaní naše kladou se sama před r. 1407: terminus ad quem. Ale rovněž tak patrný jest terminus a quo. Pokud dnes víme, Hus sotva dříve poznal theologické spisy Viklefovy nežli r. 1402 (v. Loserth, Hus und Wiclif, 81—83). Byly sice hlavní artikule Viklefovy známy v Čechách již r. 1381 a již Biceps proti nim pole- misoval, ale Hus sám o sobě vyznal 7. června 1415 na koncilu kost- nickém (Palacký, Documenta, 280): „ante annos XII, antequam adhuc libri ipsius theologicales fuissent in Bohemia et libri in artibus “ — tím přicházíme nejníže k r. 1402. sibi valde bene placebant...“ Ale v kázaních našich nalézáme — mimo anonymní přejetí — ně- kolik zřetelných citatů Viklefa, zejména výslovně citováno jest dílo
XVIII videtur hominem de parrochia b. Virginis fedari luxuria et abicere eius suffragium, ut sit sibi propicia“. Poněvadž 15. srpna konáno posvícení v chrámu Panny Marie před Týnem, jest naše ká- zaní patrně mluveno v chrámě Týnském — pochází tedy ještě z doby předbetlemské. Při rozhodování o době důležitý jest dále poměr díla k Sentencím Husovým. Po r. 1407 nalézáme citaty ze slavné jeho lektury, i v ká- zaních. Na př. v kázaní „Vidi civitatem sanctam Jerusalem novam“ (v rkp. petrohradském, kapitulním a j.) praví autor: „opposito modo potest dici de civitate Babilon que est multitudo omnium dampran- dorum, de qua per totum in Apocalipsi sicut scripsiin 4° Sen- tenciarum circa distinccionem XLIX“ (rkp. kap. O X, fol. 218r; srovn. mé vyd. Sent. str. 732—733). Takového dokladu v naší postille se nedočteme, a tím již klade se před r. 1407. Nalézáme jen místa tato: „de isto loquitur Ma- gister 4° Sentenciarum distinccione 6a“ (na den Navštívení P. Marie, na slova exurgens autem Maria); nebo „secundum inten- cionem Augustini... et Magistrum Sentenciarum libro 4° distinccione 30a“ (na den Zvěstování P. Marie na slova „Missus est angelus“) atp. To jest není nikde nejmenší narážky na Husův výklad vlastní a to ani tam ne, kde bychom jistě ji čekali. Na př. v kázaní na den sv. Mikuláše (na slova „Homo quidam peregre pro- ficiscens“) vykládá dosti obšírně o zásluze, kolikerá a jaká jest; o té věci velmi zevrubně a úplně vyložil v Sent. kn. II. dist. 27 citat se tu nabízí sám. A tak dále. Ale zvlášt zřetelný jest příklad v kázaní na den Očištování P. M. („Postquam inpleti sunt...“). Vykládaje o polluci uvádí známý citat ze sv. Řehoře, pojatý také do Dekretu, a dokládá „cetera de pollucione nocturnali vide ibi“ — t. j. v Dekretu. Ale, jak známo, této věci věnoval podrobný výklad v Sentencích, kn. IV., dist. 9, kap. 6 (mé vydání str. 561—562), výklad ten tak se zalíbil, že se rozšířil i samostatně (dnes bychom řekli ve zvláštním vydání) — zde však, místo k Sentencím (kde arci týž citat z Rehoře a Dekretu nalezneme vedle ostatního apparatu), odkazuje se — k Dekretu. Tím kázaní naše kladou se sama před r. 1407: terminus ad quem. Ale rovněž tak patrný jest terminus a quo. Pokud dnes víme, Hus sotva dříve poznal theologické spisy Viklefovy nežli r. 1402 (v. Loserth, Hus und Wiclif, 81—83). Byly sice hlavní artikule Viklefovy známy v Čechách již r. 1381 a již Biceps proti nim pole- misoval, ale Hus sám o sobě vyznal 7. června 1415 na koncilu kost- nickém (Palacký, Documenta, 280): „ante annos XII, antequam adhuc libri ipsius theologicales fuissent in Bohemia et libri in artibus “ — tím přicházíme nejníže k r. 1402. sibi valde bene placebant...“ Ale v kázaních našich nalézáme — mimo anonymní přejetí — ně- kolik zřetelných citatů Viklefa, zejména výslovně citováno jest dílo
Strana XIX
XIX jeho „de dominio civili“, traktat, který Zbyněk 16. června 1410 za- tratil (Docum. 380) a excerpovány jeho „Sermones super evangelia per circulum anni“, které rovněž Zbyňkem zavrženy. Tato důkladná znalost knih theologických sotva může pocházeti z doby dřívější než r. 1403 — a tak nabízí se sama sebou doba r. 1403—1407 k sepsání a přednesení našich kázaní nejvhodnější. Rozhodné pro určení doby jest místo v kázaní svatokateřinském na text „Simile est regnum celorum decem virginibus“. Vykládaje slova evangelia „moram autem faciente sponso“ dí doslovně: „mora ista est tempus ab ascensione Christi usque in diem iudi- cii, quod propter longitudinem vocatur hic mora; iam enim dur a- vit 1403 annis et residuum est nobis incertum...“ Místo to, až na nemožnou změnu v pozdějším jednom rukopise, jest takto zaru- čeno souhlasně oběma recensemi; čekali bychom sice spíše „ab incar- nacione“, ale i tak jest patrno, že datuje se toto kázaní na neděli, 25. listopadu r. 1403. Toto svědectví pak se sesiluje svědectvím pořadí druhé řady: tato podává totiž, zhruba vzato, kázaní na svátky od sv. Jiří do sv. Kateřiny (resp. sv. Ondřeje). Jest to však v r. 1403 právě doba ucelená, od Velikonoc do Adventu; a mohli bychom konečně nalézti odůvodnění i v tom, že právě I. dubna 1403 Hus sjednal smlouvu s Zeiselmeistrem, své věci jaksi urovnal a chystal se tedy s větší chutí k nové práci kazatelské. Tímto rokem 1403 jsou sice kázaní naše přímo datována, ale podle toho, co jsme nahoře viděli o kázaní „Maria optimam partem elegit“, nesmíme mysliti, že vznikla přímo tohoto roku. Tohoto roku učiněna pouze sbírka — a do ní Hus vřadil i starší materialy, dříve — a jinde přednesené. Nové vydání sbírky — druhá řada typu C druhý opis těchže materialů, ale snad rozmnožený a srovnaný podle roku církevního, byl učiněn asi r. 1408 (toho roku jediné opět končí se církevní rok svátkem sv. Ondřeje). 7. Rukopisů jest nyní známo celkem 16; z nich 8 obsahuje větší menší celky, 8 pak různé fragmenty. Nejúplnější jest rkp. D, pak A, pak B; pak F, C, Y, Z a rkp. E, jenž obsahuje jen střední část prvé řady. Z osmi fragmentarních jeden (rkp. H) obsahuje celkem trojí fragmenty, jeden (rkp. 6) byl snad kdysi celkem, podobným řadě B. Ostatní jsou jednotlivé zápisy, jež si učinili soukromníci na prázdné listy kodexů anebo do sbírek jiných. A. Rukopis veřejné a universitní knihovny v Klementině v Praze (kdysi byla na desce signatura R — ale číslo již nečitelné), sign. I C 12 (v. popis Jos. Truhlář, Catalogus codicum manuscripto- rum latinorum, qui in c. r. bibliotheca publica atque universitatis Pragensis asservantur, I, 1905, str. 34, č. 103) asi z pol. XV. stol., kdysi majetek knihovny kláštera třeboňského. „Lectura de sanctis byla původně samostatná část koderu; nyní počíná se na fol. 142ra
XIX jeho „de dominio civili“, traktat, který Zbyněk 16. června 1410 za- tratil (Docum. 380) a excerpovány jeho „Sermones super evangelia per circulum anni“, které rovněž Zbyňkem zavrženy. Tato důkladná znalost knih theologických sotva může pocházeti z doby dřívější než r. 1403 — a tak nabízí se sama sebou doba r. 1403—1407 k sepsání a přednesení našich kázaní nejvhodnější. Rozhodné pro určení doby jest místo v kázaní svatokateřinském na text „Simile est regnum celorum decem virginibus“. Vykládaje slova evangelia „moram autem faciente sponso“ dí doslovně: „mora ista est tempus ab ascensione Christi usque in diem iudi- cii, quod propter longitudinem vocatur hic mora; iam enim dur a- vit 1403 annis et residuum est nobis incertum...“ Místo to, až na nemožnou změnu v pozdějším jednom rukopise, jest takto zaru- čeno souhlasně oběma recensemi; čekali bychom sice spíše „ab incar- nacione“, ale i tak jest patrno, že datuje se toto kázaní na neděli, 25. listopadu r. 1403. Toto svědectví pak se sesiluje svědectvím pořadí druhé řady: tato podává totiž, zhruba vzato, kázaní na svátky od sv. Jiří do sv. Kateřiny (resp. sv. Ondřeje). Jest to však v r. 1403 právě doba ucelená, od Velikonoc do Adventu; a mohli bychom konečně nalézti odůvodnění i v tom, že právě I. dubna 1403 Hus sjednal smlouvu s Zeiselmeistrem, své věci jaksi urovnal a chystal se tedy s větší chutí k nové práci kazatelské. Tímto rokem 1403 jsou sice kázaní naše přímo datována, ale podle toho, co jsme nahoře viděli o kázaní „Maria optimam partem elegit“, nesmíme mysliti, že vznikla přímo tohoto roku. Tohoto roku učiněna pouze sbírka — a do ní Hus vřadil i starší materialy, dříve — a jinde přednesené. Nové vydání sbírky — druhá řada typu C druhý opis těchže materialů, ale snad rozmnožený a srovnaný podle roku církevního, byl učiněn asi r. 1408 (toho roku jediné opět končí se církevní rok svátkem sv. Ondřeje). 7. Rukopisů jest nyní známo celkem 16; z nich 8 obsahuje větší menší celky, 8 pak různé fragmenty. Nejúplnější jest rkp. D, pak A, pak B; pak F, C, Y, Z a rkp. E, jenž obsahuje jen střední část prvé řady. Z osmi fragmentarních jeden (rkp. H) obsahuje celkem trojí fragmenty, jeden (rkp. 6) byl snad kdysi celkem, podobným řadě B. Ostatní jsou jednotlivé zápisy, jež si učinili soukromníci na prázdné listy kodexů anebo do sbírek jiných. A. Rukopis veřejné a universitní knihovny v Klementině v Praze (kdysi byla na desce signatura R — ale číslo již nečitelné), sign. I C 12 (v. popis Jos. Truhlář, Catalogus codicum manuscripto- rum latinorum, qui in c. r. bibliotheca publica atque universitatis Pragensis asservantur, I, 1905, str. 34, č. 103) asi z pol. XV. stol., kdysi majetek knihovny kláštera třeboňského. „Lectura de sanctis byla původně samostatná část koderu; nyní počíná se na fol. 142ra
Strana XX
XX a obsahuje do fol. 252ra kázaní I—XLIX; vynechává kázaní L „Stabat Johannes“ a pak má zase všechna jako D (to jest, až na L, jež připojeno na konec, jsou táž kázaní v témž pořádku jako i v B); pak následují na fol. 252 a—254rb kázaní LXXIV a LXXV, za nimi pak na fol. 254 následuje v textu vynechané kázaní L a později do- plněk XLIIIa. (Kromě toho jsou menší odchylky a přídavky: vy- nechává citat z Chrysostoma při XLIX, přidává citat z Rehoře atd.) Tu vlastně končí také kodex postilly; na fol. 255ra—256rb následuje kázaní Št. Pálče „de assumpcione B. Virginis“, na jehož konec rubri- kator omylem připsal „explicit lectura de sanctis per manus et non per pe[des]“. Psán jest ve dvou sloupcích, rychlým ale zře- telným a pěkným písmem, jednou rukou. Obsahuje touž recensi jako B, pokud se týče obsahu, správněji, pokud se týče textu, značně hůře. Přední část rukopisu tvoří Husovo Quadragesimale. Schéma: I—XLIX, LI—LXXV, L, XLIIIa. B. Rkp. klementinský sign. T E 45 (v. Truhlář, C. c. I., 98—99, č. 230) asi z pol. XV. stol. (má zachovány staré desky, na nichž sign. ,x 16'), majetek kdysi knihovny Rožmberské, pak kláštera Tře- boňského. Obsahuje pouze „postilla de sanctis“, kázaní I—LXXIII, fol. 17—2511 (v. popis podrobný v ČČM. 1898, 162—169), k nimž touž rukou na fol. 2517—258v připsáno dvojí kázaní posvícenské z postilly de tempore na slova ,Egressus Jesus' a Hodie in domo tua'. Explicit rukopisu podán omylem až na fol. 2567 „Explicit po- stilla magistri Hus super ewangelia et epistolas de sanctis“. Na zbý- vajících prázdných listech (fol. 259r—264r) zapsáno Husovo kázaní na slova „Tu es Petrus“ ze sbírky ,de obedientia. Na přídeštním listu z předu zapsán rejstřík kázaní v kodexu obsažených, značně neúplný. V rukopise text kázaní LI položen omylem za LV text evangelií kázaní LVI (Dixit Jesus Patri) a LVII (Tunc accesserunt ad Jesum) spojen úplně v jedno; po kázaní LXIX připsán text „Ecce sacerdos magnus“ bez výkladu. Objevil 1897 Jos. Truhlář a podal zprávu ve Věstníku Akademie 1898, 49—50. Schéma: I—LXXIII+ 2 káz. post. de temp. + I de obediencia; LI přehozeno. C. Rukopis klementinský sign. V C 4, původně majetek kolleje národa českého, jehož sign. G e dosud na desce zachována, po r. 1620 majetek kolleje jesuitské v Klementině (v. zmínku Truhlá- řovu „Nový rukopis sváteční postilly Husovy“ ve Věstníku České Akademie, 1899, VIII, 180; nyní popis v Cat. cod. I, 345 č. 846) na- depsaný „Sermones de Sanctis“. Pochází asi ještě z první třetiny XV. stol., obsahuje 171 počítaných listů (mezi nimi mnohé nepočí- tané prázdné a na počítaných také mnoho stran prázdných nebo ne- dopsaných). Celý kodex (asi neúplný) obsahuje nyní výhradně jen — — „Ego kázaní sváteční a to tato v tomto pořádku: „Justum“ — — „Sancti per fidem“ „Dixrit Jesus Patri“ sum“ „Confido“ —
XX a obsahuje do fol. 252ra kázaní I—XLIX; vynechává kázaní L „Stabat Johannes“ a pak má zase všechna jako D (to jest, až na L, jež připojeno na konec, jsou táž kázaní v témž pořádku jako i v B); pak následují na fol. 252 a—254rb kázaní LXXIV a LXXV, za nimi pak na fol. 254 následuje v textu vynechané kázaní L a později do- plněk XLIIIa. (Kromě toho jsou menší odchylky a přídavky: vy- nechává citat z Chrysostoma při XLIX, přidává citat z Rehoře atd.) Tu vlastně končí také kodex postilly; na fol. 255ra—256rb následuje kázaní Št. Pálče „de assumpcione B. Virginis“, na jehož konec rubri- kator omylem připsal „explicit lectura de sanctis per manus et non per pe[des]“. Psán jest ve dvou sloupcích, rychlým ale zře- telným a pěkným písmem, jednou rukou. Obsahuje touž recensi jako B, pokud se týče obsahu, správněji, pokud se týče textu, značně hůře. Přední část rukopisu tvoří Husovo Quadragesimale. Schéma: I—XLIX, LI—LXXV, L, XLIIIa. B. Rkp. klementinský sign. T E 45 (v. Truhlář, C. c. I., 98—99, č. 230) asi z pol. XV. stol. (má zachovány staré desky, na nichž sign. ,x 16'), majetek kdysi knihovny Rožmberské, pak kláštera Tře- boňského. Obsahuje pouze „postilla de sanctis“, kázaní I—LXXIII, fol. 17—2511 (v. popis podrobný v ČČM. 1898, 162—169), k nimž touž rukou na fol. 2517—258v připsáno dvojí kázaní posvícenské z postilly de tempore na slova ,Egressus Jesus' a Hodie in domo tua'. Explicit rukopisu podán omylem až na fol. 2567 „Explicit po- stilla magistri Hus super ewangelia et epistolas de sanctis“. Na zbý- vajících prázdných listech (fol. 259r—264r) zapsáno Husovo kázaní na slova „Tu es Petrus“ ze sbírky ,de obedientia. Na přídeštním listu z předu zapsán rejstřík kázaní v kodexu obsažených, značně neúplný. V rukopise text kázaní LI položen omylem za LV text evangelií kázaní LVI (Dixit Jesus Patri) a LVII (Tunc accesserunt ad Jesum) spojen úplně v jedno; po kázaní LXIX připsán text „Ecce sacerdos magnus“ bez výkladu. Objevil 1897 Jos. Truhlář a podal zprávu ve Věstníku Akademie 1898, 49—50. Schéma: I—LXXIII+ 2 káz. post. de temp. + I de obediencia; LI přehozeno. C. Rukopis klementinský sign. V C 4, původně majetek kolleje národa českého, jehož sign. G e dosud na desce zachována, po r. 1620 majetek kolleje jesuitské v Klementině (v. zmínku Truhlá- řovu „Nový rukopis sváteční postilly Husovy“ ve Věstníku České Akademie, 1899, VIII, 180; nyní popis v Cat. cod. I, 345 č. 846) na- depsaný „Sermones de Sanctis“. Pochází asi ještě z první třetiny XV. stol., obsahuje 171 počítaných listů (mezi nimi mnohé nepočí- tané prázdné a na počítaných také mnoho stran prázdných nebo ne- dopsaných). Celý kodex (asi neúplný) obsahuje nyní výhradně jen — — „Ego kázaní sváteční a to tato v tomto pořádku: „Justum“ — — „Sancti per fidem“ „Dixrit Jesus Patri“ sum“ „Confido“ —
Strana XXI
XXI „Nolite arbitrari“ — „Fuit“ — „Audite insule“ (v. níže) — „Eli- — „Eсce zabeth“ — „Misit Herodes“ (v. níže) — „Venit Jesus“ — „Simile iste venit“ — „Exurgens“ — „Beatus“ — „Sint lumbi" — — „Rogabat“ „Benedictus est ... thesauro“ — „In lectulo“ — „Qui parce seminat (obojí) — Deus“ (v. níže) — „Accessit“ — „In omnibus requiem“ (první) — „Intravit Je- „Nisi granum" — „Liber “ sus“ (obojí) — „Scimus“ — „Facta est“ — „Orietur — „Respi- — „Sapiencia“ — „Ego si exaltatus“ generacionis“ „Similitudo“ (v. níže) — ciens“ — „Sermo b. Joh. os aurei“ — — „Sequere me“ — „Si quis vult“ (obojí) — „Cum transiret“ — „Misit Je- „Factum est prelium“ (v. níže) — „Accesserunt“ — „Vidi alterum angelum“ — „Videns Jesus turbas“ — sus“ „Attendite“ — „Simile... virginibus“ — „Corde“ — „Ambulans" — „Benedictus Deus“ (v. níže) — „Postquam inpleti“ — „Exurgens —— Petrus“ (v. níže) — „Missus est angelus“ — „Hec est dies“ — „Homo quidam“ (i s přídavkem Zlatoústého) „Omnis pontifex“ — „Fratres unicuique“ (v. níže) — „Vos estis sal terre“ — „Confi- tebor tibi“ — „Viduas honora“ — „De virginibus“ — „Gracia mu- — „Fortitudo et decor“. Poslední ká- lieris“ — „Ego quasi vitis“ zaní jest úplné, po něm následuje ještě 12 prázdných listů. Celkem obsahuje 63 kázaní, mezi nimi (mimo 3 menší cizí excerpty) 9 ká- zaní jinde nedoložených. Ale i v textu obsahuje mnoho přídavků různého původu: některé psané touž rukou, jako ostatní text Husův, jiné rukou o málo pozdější, jiné konečně značně později dodané a do textu vetkané. D. Rukopis klementinské knihovny pražské z 1. čtvrti XV. stol. (majetek kdysi kláštera třeboňského, jehož sign. p IIII“ posud na desce zachována) sign. VI F 22 (v. popis, po starších zmínkách, u Truhláře, Catalogus codicum I, 467, č. 1161: „concordat per omnia cum I E 45 praeter 2 sermones finales“). Jest položen základem na- šemu vydání, jeho pořad a text možno tedy poznati z následujícího. Vlastní část kodexu jsou fol. 18—255; ty obsahují výhradně text Husův. Na předcházejících listech, později přidaných, jsou zapsána excerpta ke kázaním (celkem na fol. 17—177 nalézáme tak materialy ke 20 kázaním), textu nehusovského a zapsání pozdějšího; následuje pak šest listů prázdných. Po nich od fol. 18r následuje vlastní ruko- pis, obsahující sváteční kázaní jako v rkp. B od výkladu na „Non est talis mulier“ až po „Vidi supra montem“ (pouze s tou odchyl- kou, že kázaní „Vos estis sal terre“ má správně po kázaní „Stabat Johannes“); pak má text „Qui timent Dominum“ (bez výkladu) a „Ecce sacerdos“ (taktéž); po něm kázaní na „Confitebor tibi Do- mine“ a „Viduas honora“. Veškera tato kázaní psána jsou touž ru- kou, ale mívají často přídavky po straně, mezi řádky a na konci textu rukou pozdější; dále jest od pozdějšího majitele vloženo mnoho drobných lístků (v. o nich poznámky), jež nový katalogisator II
XXI „Nolite arbitrari“ — „Fuit“ — „Audite insule“ (v. níže) — „Eli- — „Eсce zabeth“ — „Misit Herodes“ (v. níže) — „Venit Jesus“ — „Simile iste venit“ — „Exurgens“ — „Beatus“ — „Sint lumbi" — — „Rogabat“ „Benedictus est ... thesauro“ — „In lectulo“ — „Qui parce seminat (obojí) — Deus“ (v. níže) — „Accessit“ — „In omnibus requiem“ (první) — „Intravit Je- „Nisi granum" — „Liber “ sus“ (obojí) — „Scimus“ — „Facta est“ — „Orietur — „Respi- — „Sapiencia“ — „Ego si exaltatus“ generacionis“ „Similitudo“ (v. níže) — ciens“ — „Sermo b. Joh. os aurei“ — — „Sequere me“ — „Si quis vult“ (obojí) — „Cum transiret“ — „Misit Je- „Factum est prelium“ (v. níže) — „Accesserunt“ — „Vidi alterum angelum“ — „Videns Jesus turbas“ — sus“ „Attendite“ — „Simile... virginibus“ — „Corde“ — „Ambulans" — „Benedictus Deus“ (v. níže) — „Postquam inpleti“ — „Exurgens —— Petrus“ (v. níže) — „Missus est angelus“ — „Hec est dies“ — „Homo quidam“ (i s přídavkem Zlatoústého) „Omnis pontifex“ — „Fratres unicuique“ (v. níže) — „Vos estis sal terre“ — „Confi- tebor tibi“ — „Viduas honora“ — „De virginibus“ — „Gracia mu- — „Fortitudo et decor“. Poslední ká- lieris“ — „Ego quasi vitis“ zaní jest úplné, po něm následuje ještě 12 prázdných listů. Celkem obsahuje 63 kázaní, mezi nimi (mimo 3 menší cizí excerpty) 9 ká- zaní jinde nedoložených. Ale i v textu obsahuje mnoho přídavků různého původu: některé psané touž rukou, jako ostatní text Husův, jiné rukou o málo pozdější, jiné konečně značně později dodané a do textu vetkané. D. Rukopis klementinské knihovny pražské z 1. čtvrti XV. stol. (majetek kdysi kláštera třeboňského, jehož sign. p IIII“ posud na desce zachována) sign. VI F 22 (v. popis, po starších zmínkách, u Truhláře, Catalogus codicum I, 467, č. 1161: „concordat per omnia cum I E 45 praeter 2 sermones finales“). Jest položen základem na- šemu vydání, jeho pořad a text možno tedy poznati z následujícího. Vlastní část kodexu jsou fol. 18—255; ty obsahují výhradně text Husův. Na předcházejících listech, později přidaných, jsou zapsána excerpta ke kázaním (celkem na fol. 17—177 nalézáme tak materialy ke 20 kázaním), textu nehusovského a zapsání pozdějšího; následuje pak šest listů prázdných. Po nich od fol. 18r následuje vlastní ruko- pis, obsahující sváteční kázaní jako v rkp. B od výkladu na „Non est talis mulier“ až po „Vidi supra montem“ (pouze s tou odchyl- kou, že kázaní „Vos estis sal terre“ má správně po kázaní „Stabat Johannes“); pak má text „Qui timent Dominum“ (bez výkladu) a „Ecce sacerdos“ (taktéž); po něm kázaní na „Confitebor tibi Do- mine“ a „Viduas honora“. Veškera tato kázaní psána jsou touž ru- kou, ale mívají často přídavky po straně, mezi řádky a na konci textu rukou pozdější; dále jest od pozdějšího majitele vloženo mnoho drobných lístků (v. o nich poznámky), jež nový katalogisator II
Strana XXII
XXII vpočetl do textu, ač s ním nikterak nesouvisí a nijak se k němu ne- hodí. Na fol. 256r—v vložen kus kázaní na den sv. Mikoláše („Quia plurimum status laudatur X usque finem vite sue“), pak následují texty disparatní, později na prázdné listy připsané. Jsou to na fol. 256—266 různá kázaní, původu cizího; na fol. 266v však zapsán jest začátek kázaní na slova „Vidi alterum angelum“, zachovaného také v rukopise C. Na fol. 267—268 následuje české Husovo kázaní o sv. Trojici, pojaté později do Postilly nedělní, na fol. 269—270 jsou různé pozdější zápisky a excerpta. Podle dvou listů z r. 1420, zapsaných na fol. 271 a 276 soudí Truhlář správně, že kodex byl na- psán před tímto rokem. Některé české glossy jsou pozdější, některé teprve od majitelů připsány; glossy připsané později původním pí- sařem označeny jsou ve vydání našem písmenem Di, glossy od ma- jitelů doplněné značkou D2. Na zadní desce připojen pozdější rukou XV. stol. neúplný rejstřík. E. Kodex knihovny klementinské (úplný; třeba to připome- nouti; začíná I. listem prvního sexternu) z pol. XV. stol. sign. VII F 6 (v. popis Truhlářův I, 508 č. 1325) s nadpisem na desce: „Ser- mones super ewangelia de sanctis. Item Passio feria sexta“. První i druhá část jsou samostatné celky. Obsahuje v druhé polovici Hu- sovu „Passio Christi“, v části prvé pak (fol. 1r—115r) kázaní svá- teční a to v témž pořádku jako rkp. B, ale jen zlomek: počínaje ká- zaním „Nolite arbitrari“ a konče kázaním „Tunc accesserunt“. V tomto zlomku obsahuje táž kázaní jako B, až na to, že vynechává kázaní „Vos estis sal terre“ a přidává na fol. 29r—35v (mezi káza- ními „Intravit2“ a „Facta est“) kázaní posvícenské na slova „Egres- sus Jesus perambulabat Jericho“ (inc. In hoc ewangelio legitur... X infinita secula seculorum). To jest: kodex obsahuje (až na „Vos estis sal terre“), z recense B t. zv. „proprium sanctorum“. Opsán jest z textu velmi vadného; glossy české jsou značně rozmnoženy; pro konstrukci textu valné ceny nemá. R. 1609 byl majetek knihovny rožmberské, pak náležel klášteru Borovanskému (měl sign. S XVI, dosud na desce zapsanou), odtud přišel do knihovny klementinské. F. Rukopis klementinský z 1. pol. XV. stol. (dříve jesuitský) sign. X G 3 (v. popis Truhlářův, Catal. cod., II, 96, č. 1957, dle něhož, ale jistě mylně, jest „eadem manu atque I E 45, sed alio ordine exarata“) obsahuje v původní své části (fol. 231—2467) naše kázaní sváteční; k tomu ze začátku a na konec jsou připojena různá excerpta a kázaní, závěrek pak rukopisu (fol. 251r—264v) tvoří Hu- sovo sepsání „de sex erroribus“. Je to text typu C; počíná se káza- ním „Corde creditur“ — končí kázaním na slova „Homo quidam až k (necelému) závěrku „primo cum plus debet“, za nějž přidává „Et sic est finis huius operis de quo sit Deus benedictus Amen. Rukopis byl psán nějakým Slovincem, znajícím česky, jak svědčí na př. přípisek na fol. 88r: „Jesu Criste, pomoz z bede zega newver-
XXII vpočetl do textu, ač s ním nikterak nesouvisí a nijak se k němu ne- hodí. Na fol. 256r—v vložen kus kázaní na den sv. Mikoláše („Quia plurimum status laudatur X usque finem vite sue“), pak následují texty disparatní, později na prázdné listy připsané. Jsou to na fol. 256—266 různá kázaní, původu cizího; na fol. 266v však zapsán jest začátek kázaní na slova „Vidi alterum angelum“, zachovaného také v rukopise C. Na fol. 267—268 následuje české Husovo kázaní o sv. Trojici, pojaté později do Postilly nedělní, na fol. 269—270 jsou různé pozdější zápisky a excerpta. Podle dvou listů z r. 1420, zapsaných na fol. 271 a 276 soudí Truhlář správně, že kodex byl na- psán před tímto rokem. Některé české glossy jsou pozdější, některé teprve od majitelů připsány; glossy připsané později původním pí- sařem označeny jsou ve vydání našem písmenem Di, glossy od ma- jitelů doplněné značkou D2. Na zadní desce připojen pozdější rukou XV. stol. neúplný rejstřík. E. Kodex knihovny klementinské (úplný; třeba to připome- nouti; začíná I. listem prvního sexternu) z pol. XV. stol. sign. VII F 6 (v. popis Truhlářův I, 508 č. 1325) s nadpisem na desce: „Ser- mones super ewangelia de sanctis. Item Passio feria sexta“. První i druhá část jsou samostatné celky. Obsahuje v druhé polovici Hu- sovu „Passio Christi“, v části prvé pak (fol. 1r—115r) kázaní svá- teční a to v témž pořádku jako rkp. B, ale jen zlomek: počínaje ká- zaním „Nolite arbitrari“ a konče kázaním „Tunc accesserunt“. V tomto zlomku obsahuje táž kázaní jako B, až na to, že vynechává kázaní „Vos estis sal terre“ a přidává na fol. 29r—35v (mezi káza- ními „Intravit2“ a „Facta est“) kázaní posvícenské na slova „Egres- sus Jesus perambulabat Jericho“ (inc. In hoc ewangelio legitur... X infinita secula seculorum). To jest: kodex obsahuje (až na „Vos estis sal terre“), z recense B t. zv. „proprium sanctorum“. Opsán jest z textu velmi vadného; glossy české jsou značně rozmnoženy; pro konstrukci textu valné ceny nemá. R. 1609 byl majetek knihovny rožmberské, pak náležel klášteru Borovanskému (měl sign. S XVI, dosud na desce zapsanou), odtud přišel do knihovny klementinské. F. Rukopis klementinský z 1. pol. XV. stol. (dříve jesuitský) sign. X G 3 (v. popis Truhlářův, Catal. cod., II, 96, č. 1957, dle něhož, ale jistě mylně, jest „eadem manu atque I E 45, sed alio ordine exarata“) obsahuje v původní své části (fol. 231—2467) naše kázaní sváteční; k tomu ze začátku a na konec jsou připojena různá excerpta a kázaní, závěrek pak rukopisu (fol. 251r—264v) tvoří Hu- sovo sepsání „de sex erroribus“. Je to text typu C; počíná se káza- ním „Corde creditur“ — končí kázaním na slova „Homo quidam až k (necelému) závěrku „primo cum plus debet“, za nějž přidává „Et sic est finis huius operis de quo sit Deus benedictus Amen. Rukopis byl psán nějakým Slovincem, znajícím česky, jak svědčí na př. přípisek na fol. 88r: „Jesu Criste, pomoz z bede zega newver-
Strana XXIII
XXIII noga sweta ar vess gori od nevere“. Obsahuje kázaní v tomto po- řádku: „Corde“ — „Ambulans“ — „Ecce ego“ — „Postquam in- pleti“ — „Justum“ — „Ego sum vitis“ — „Stabunt“ — „Confido" — „Sancti“ — „Nolite arbitrari“ — „Fuit“ — „Elizabeth“ — „Ve- nit Jesus“ — „Ecce iste“ — „Exurgens Maria“ — „Deposuit“ — „Sint lumbi“ — „Simile ... thesauro“ — „In lectulo“ — „Roga- bat“ — „Accessit“ — „Qui parce seminat“ (obojí) — „Nisi gra- num“ — „In omnibus requiem“ (jen první) — „Intravit Jesus in quoddam castellum“ (druhé) — „Scimus“ — pak (fol. 131—196) všechna kázaní od „Facta est“ až „Simile est ... virginibus“ (schází pouze „Sapiencia edificavit“, ale tam, kde by mělo býti, fol. 144r, jest vytržen list — tedy asi i ono bylo na svém místě); od fol. 196 až 221 následují kázaní Non est talis až k ,Revertere' (vynechána jsou však kázaní již v první části zařazená: „Ecce ego“, „Fuit“ a „In omnibus requiem“; fol. 221—246 následuje dokončení: „Dixit Jesus Patri“, „Tunc accesserunt“ (— tato obě tak spojená bez oddělení jako v rkp. B) „Missus est angelus“, „Stephanus“, „Qui timet“, „Vidi supra montem“ a „Homo quidam“. Z toho obsahu kázaní „Corde — Postquam inpleti“ tvoří první, pro sebe uzavřený oktern (na fol. 38v dole sign. ,I us'), takže druhý oktern začíná se kázaním „lustum deduxit“. Ukončiti pak chtěl patrně písař na XI. okternu (192v) kázaním „Simile ... virginibus“, ale přese všechno zhušťo- vání písma se tam nevešlo, musil tedy přibrati 4 ll. a skončil je na fol. 196, ostatek strany nechal prázdný. Teprv později počal na fol. 196' psáti kázaní „Non est talis“ atd. Y. Rukopis kapitulní knihovny pražské sign. E LVII z dru- hého desítiletí věku XV. (v. popis v mém vydání traktatu „de Cor- pore Christi“ str. XIII.). Obsahuje na prvních 120 listech Husovu postillu de sanctis (na desce svenčí nadpis „liber de sanctis Hus vymazán) a to ve dvojí části. Část prvá (fol. 17—19r) obsahuje ká- zaní „Corde“, „Ambulans“, „Ecce ego“, „Postquam“, „Missus“, fol. 197—21V jsou prázdny; v části druhé (fol. 22r—1201) jdou za sebou tato kázaní: „Justum“, „Ego sum“, „Stabunt“, „Non turbe- tr“, „Confido“, „Sancti“, „Nolite arbitrari“, „Fuit in diebus“, „Eli- zabeth“, „Venit Jesus“, „Ecce iste“, „Exurgens“, „Deposuit“, „Sint lumbi“, „Beatus“, „Simile... thesauro", „In lectulo“, „Rogabat“, „Accessit“, „Qui parce“, „Nisi granum“, „In omnibus“, „Intra- vit “, „Scimus“ a konečně 15 kázaní na slova „Facta est contencio — „Simile ... virginibus“ týchž textů a pořadu, jako obecně. Fol. 1207 jest prázdné, pak mnoho listů vyříznuto. Od fol. 1211 po- číná se jiná část kodevu (Husovým traktatem „de corpore Christi“) Kodex, jak patrno, byl teprve knihařem sloučen v celek z několika různorodých kusů; a jak dále patrno, Husova postilla utrpěla kromě nepřízní osudu (vyříznutí konce) také jeho neobratností: neboť fol. 1—191 náleží zřejmě za fol. 1201 — a tím nabýváme zhruba po- *
XXIII noga sweta ar vess gori od nevere“. Obsahuje kázaní v tomto po- řádku: „Corde“ — „Ambulans“ — „Ecce ego“ — „Postquam in- pleti“ — „Justum“ — „Ego sum vitis“ — „Stabunt“ — „Confido" — „Sancti“ — „Nolite arbitrari“ — „Fuit“ — „Elizabeth“ — „Ve- nit Jesus“ — „Ecce iste“ — „Exurgens Maria“ — „Deposuit“ — „Sint lumbi“ — „Simile ... thesauro“ — „In lectulo“ — „Roga- bat“ — „Accessit“ — „Qui parce seminat“ (obojí) — „Nisi gra- num“ — „In omnibus requiem“ (jen první) — „Intravit Jesus in quoddam castellum“ (druhé) — „Scimus“ — pak (fol. 131—196) všechna kázaní od „Facta est“ až „Simile est ... virginibus“ (schází pouze „Sapiencia edificavit“, ale tam, kde by mělo býti, fol. 144r, jest vytržen list — tedy asi i ono bylo na svém místě); od fol. 196 až 221 následují kázaní Non est talis až k ,Revertere' (vynechána jsou však kázaní již v první části zařazená: „Ecce ego“, „Fuit“ a „In omnibus requiem“; fol. 221—246 následuje dokončení: „Dixit Jesus Patri“, „Tunc accesserunt“ (— tato obě tak spojená bez oddělení jako v rkp. B) „Missus est angelus“, „Stephanus“, „Qui timet“, „Vidi supra montem“ a „Homo quidam“. Z toho obsahu kázaní „Corde — Postquam inpleti“ tvoří první, pro sebe uzavřený oktern (na fol. 38v dole sign. ,I us'), takže druhý oktern začíná se kázaním „lustum deduxit“. Ukončiti pak chtěl patrně písař na XI. okternu (192v) kázaním „Simile ... virginibus“, ale přese všechno zhušťo- vání písma se tam nevešlo, musil tedy přibrati 4 ll. a skončil je na fol. 196, ostatek strany nechal prázdný. Teprv později počal na fol. 196' psáti kázaní „Non est talis“ atd. Y. Rukopis kapitulní knihovny pražské sign. E LVII z dru- hého desítiletí věku XV. (v. popis v mém vydání traktatu „de Cor- pore Christi“ str. XIII.). Obsahuje na prvních 120 listech Husovu postillu de sanctis (na desce svenčí nadpis „liber de sanctis Hus vymazán) a to ve dvojí části. Část prvá (fol. 17—19r) obsahuje ká- zaní „Corde“, „Ambulans“, „Ecce ego“, „Postquam“, „Missus“, fol. 197—21V jsou prázdny; v části druhé (fol. 22r—1201) jdou za sebou tato kázaní: „Justum“, „Ego sum“, „Stabunt“, „Non turbe- tr“, „Confido“, „Sancti“, „Nolite arbitrari“, „Fuit in diebus“, „Eli- zabeth“, „Venit Jesus“, „Ecce iste“, „Exurgens“, „Deposuit“, „Sint lumbi“, „Beatus“, „Simile... thesauro", „In lectulo“, „Rogabat“, „Accessit“, „Qui parce“, „Nisi granum“, „In omnibus“, „Intra- vit “, „Scimus“ a konečně 15 kázaní na slova „Facta est contencio — „Simile ... virginibus“ týchž textů a pořadu, jako obecně. Fol. 1207 jest prázdné, pak mnoho listů vyříznuto. Od fol. 1211 po- číná se jiná část kodevu (Husovým traktatem „de corpore Christi“) Kodex, jak patrno, byl teprve knihařem sloučen v celek z několika různorodých kusů; a jak dále patrno, Husova postilla utrpěla kromě nepřízní osudu (vyříznutí konce) také jeho neobratností: neboť fol. 1—191 náleží zřejmě za fol. 1201 — a tím nabýváme zhruba po- *
Strana XXIV
XXIV řádku téhož jako v rkp. C. Kodex obsahuje mnohé doplňky a opravy pozdější; zejména latinský text písma mívá nad sebou pozdější, ne- husovský překlad staročeský. Jinak pro konstrukci textu má cenu jen podružnou. Z. Rukopis téže knihovny sign. F LXIII z pol. věku XV. Rukopis tento nalezl jsem a excerpoval 26. dubna r. 1903; nyní však nelze ho v knihovně nalézti a nemohu tedy nyní svých excerpt do- plniti. Poznamenal jsem si 1903, že obsahuje tato kázaní v tomto po- řadu: „Accesserunt“, „Attendite“, „Simile... virginibus“, „Homo ", „In omnibus“, „Sint quidam“, „Videns Jesus turbas“, „Intravit lumbi“, „Nolite“, „Ego sum“, „Iustum“, „Corde“, „Ambulans“ „Ecce ego“, „Postquam“, „Missus“. Ze svých excerpt vidím, že kromě těchto kázaní obsahoval kodex i jiné; také že mezi Husovými byla i cizí. Ale tyto nedostatky nelze mi nyní doplniti, rovněž nebylo lze užiti ho pro nynější vydání. Obsahoval však jistě text pozdní, recensi rukopisu C velmi blízkou. A. Rukopis knihovny klementinské (původně kláštera Třeboň- ského) druhé pol. XV. stol. sign. I E 43 (v. popis u Truhláře, Cat. I, 90, č. 228). Jest to konglomerát nejrůznějších kusů, špatně psa- ných i vázaných. Mezi nimi nalezl jsem 1900 fragment Postilly svá- teční, jejž knihař roztrhl a přední kus do zadu, zadní do předu za- vázal. Náleží tak k sobě fol. 305—316 a 103—106; avšak fragment ten neobsahuje pouze kázaní Husova, nýbrž také cizí; Husova na- 6 lezneme jen na fol. 306—104 a to v tomto pořádku: „Si quis vult“, „Accesserunt“, „Misit“, „Videns“, „Attendite“ a „Simile ... virgi- nibus“: t. j. šest kázaní téhož pořádku, jako (XLII—XLVII) v ostatních kodexích. Text jejich jest arci velmi nespolehlivý a ne- správný; nebývají celá a jsou prostoupena kázaními cizími. Za nimi v témž kusu jdou kázaní Štěknova a j. Nebylo ho proto ke kon- strukci textu užito. F. Rukopis knih. klem. (kdysi jesuitský) druhé pol. XV. stol. sign. IV E 13 (v. popis u Truhláře, I, 276, č. 693) jest kodex nej- různějších kázaní. První část (fol. 1—135) jsou cizí kázaní celo- roční; poslední část (fol. 198—262) Husova Passio Christi. Mezi těmito oběma částmi (136—195) jest konglomerat různých textů jsou čtyři ma- různými rukami psaných; z nich na fol. 165r—1717 rianská kázaní Husova: „Ecce ego“, „Solve“, „Hec est dies“ „Ave“; na fol. 188v jest konečně opět jinou rukou fragment kázaní (deset řádek) na slova „Vos estis sal terre“. Těchto pět kázaní před- stavují recensi značně pozdní a velmi porušenou. Nalezl jsem je 1904 (srovn. Truhlář, Cat, II. 407). Stará signatura D 8 snad svědčí, že původně náležel do knihovny kolleje národa českého. A. Rukopis klem. knih. XV. stol. (kdysi slavné knihovny Rožm- berské) sign. VI F 4 (v. Truhlář, I. 460, č. 1141) obsahuje různá kázaní sváteční. Mezi nimi nalezl jsem 1904 na posledním sexternu
XXIV řádku téhož jako v rkp. C. Kodex obsahuje mnohé doplňky a opravy pozdější; zejména latinský text písma mívá nad sebou pozdější, ne- husovský překlad staročeský. Jinak pro konstrukci textu má cenu jen podružnou. Z. Rukopis téže knihovny sign. F LXIII z pol. věku XV. Rukopis tento nalezl jsem a excerpoval 26. dubna r. 1903; nyní však nelze ho v knihovně nalézti a nemohu tedy nyní svých excerpt do- plniti. Poznamenal jsem si 1903, že obsahuje tato kázaní v tomto po- řadu: „Accesserunt“, „Attendite“, „Simile... virginibus“, „Homo ", „In omnibus“, „Sint quidam“, „Videns Jesus turbas“, „Intravit lumbi“, „Nolite“, „Ego sum“, „Iustum“, „Corde“, „Ambulans“ „Ecce ego“, „Postquam“, „Missus“. Ze svých excerpt vidím, že kromě těchto kázaní obsahoval kodex i jiné; také že mezi Husovými byla i cizí. Ale tyto nedostatky nelze mi nyní doplniti, rovněž nebylo lze užiti ho pro nynější vydání. Obsahoval však jistě text pozdní, recensi rukopisu C velmi blízkou. A. Rukopis knihovny klementinské (původně kláštera Třeboň- ského) druhé pol. XV. stol. sign. I E 43 (v. popis u Truhláře, Cat. I, 90, č. 228). Jest to konglomerát nejrůznějších kusů, špatně psa- ných i vázaných. Mezi nimi nalezl jsem 1900 fragment Postilly svá- teční, jejž knihař roztrhl a přední kus do zadu, zadní do předu za- vázal. Náleží tak k sobě fol. 305—316 a 103—106; avšak fragment ten neobsahuje pouze kázaní Husova, nýbrž také cizí; Husova na- 6 lezneme jen na fol. 306—104 a to v tomto pořádku: „Si quis vult“, „Accesserunt“, „Misit“, „Videns“, „Attendite“ a „Simile ... virgi- nibus“: t. j. šest kázaní téhož pořádku, jako (XLII—XLVII) v ostatních kodexích. Text jejich jest arci velmi nespolehlivý a ne- správný; nebývají celá a jsou prostoupena kázaními cizími. Za nimi v témž kusu jdou kázaní Štěknova a j. Nebylo ho proto ke kon- strukci textu užito. F. Rukopis knih. klem. (kdysi jesuitský) druhé pol. XV. stol. sign. IV E 13 (v. popis u Truhláře, I, 276, č. 693) jest kodex nej- různějších kázaní. První část (fol. 1—135) jsou cizí kázaní celo- roční; poslední část (fol. 198—262) Husova Passio Christi. Mezi těmito oběma částmi (136—195) jest konglomerat různých textů jsou čtyři ma- různými rukami psaných; z nich na fol. 165r—1717 rianská kázaní Husova: „Ecce ego“, „Solve“, „Hec est dies“ „Ave“; na fol. 188v jest konečně opět jinou rukou fragment kázaní (deset řádek) na slova „Vos estis sal terre“. Těchto pět kázaní před- stavují recensi značně pozdní a velmi porušenou. Nalezl jsem je 1904 (srovn. Truhlář, Cat, II. 407). Stará signatura D 8 snad svědčí, že původně náležel do knihovny kolleje národa českého. A. Rukopis klem. knih. XV. stol. (kdysi slavné knihovny Rožm- berské) sign. VI F 4 (v. Truhlář, I. 460, č. 1141) obsahuje různá kázaní sváteční. Mezi nimi nalezl jsem 1904 na posledním sexternu
Strana XXV
XXV (fol. 196—208) fragment sváteční postilly Husovy a to vesměs ká- zaní marianská. Jsou tato: „Ave Maria“, „Fortitudo“, „In omni- bus “, „Hec est dies“, „Solve vincla", „Ecce iste“, „Orietur“ a „Non est talis“. Těchto osm textů opsáno někdy v polovici XV. století z dobré předlohy, ale jinak pro konstrukci textu ceny nemají pra- žádné, poněvadž jejich opisovač libovolně si texty rozšiřoval, měnil a opravoval. Ke kázaní na př. „Ave Maria“ přidal asi polovici roz- sahu; k „Fortitudo“ mezi jiným libovolný závěr: „hic in gracia et illic in gloria. Ad quam nos perducat etc.“ Proto nebylo ho užilo. Kodex nyní jest opatřen novou vasbou; do knihovny klementinské přišel z kláštera Třeboňského. Srovn. Osvěta, 1905, 460 a Truhlář, Cat. II. 407. E. Rkp. klem. knihovny (kdysi slavné knihovny Rožmberské) z první pol. XV. stol. sign. VI F 18 (v. popis Truhlář, I, 466, č. 1157) obsahuje mimo jiné Husovy spisky také některá kázaní (na slova „Vidi civitatem“ fol. 267, „Tu es Petrus“ 977, „Fratres obe- dite“ 98r atd.) — a zejména sváteční kázaní Husova. Kodex je sborník různých traktatů psaných vesměs jednou rukou: sváteční kázaní Husova jsou vesměs anonymní a bývají necelá. Jsou tato: fol. 86 —88v marianské na slova „Intravit Jesus“ (inc. „Castellum istud) — toto kázaní poznal již Truhlář —; fol. 88—91r marianské na slova „Ecce iste“; fol. 911—V marianské na slova „Fortitudo“ (jen začátek); 1011—105r na slova „Si quis vult post me venire ... Tato čtyři kázaní pro silné krácení a libovolný postup opisovačův nemají pro konstrukci textu ceny. Do klementina přišel rukopis s knihovny kláštera Třeboňského. Z. Rkp. klem. knihovny z pol. XV. stol. sign. VII E 10 (v. popis Truhlář I, 500, č. 1299). Je to sborník z různých kusů heterogen- ních; jeden z nich (fol. 150—156) obsahuje touž rukou psaná čtyři kázaní sváteční postilly. Oznámil jsem je v Osvětě, 1905, str. 460. Isou to na fol. 152r—153v kázaní „Ex urgens“, 1537—155r „Ego si exraltatus“, fol. 155' „Ave Maria“ a 155—156r , Gracia mulieris... Po slovech posledních (...est enumerare“) tohoto kázaní připsáno ještě „Incipit sermo de S. Venceslao. Sequitur sermo in Assump- cione B. Mariae virginis“ — ale nic není zapsáno, ostatek listu jest prázdný (na fol. 157 pak následuje heterogenní martyrologium). Opisy jsou vesměs vadné, shodují se celkem s recensí AB, ale jinak nemají ceny. Rkp. klem. kn. kdysi jesuitský, z pol. XV. stol. sign. X H 13 (v. Truhlář, II, III—112, č. 1991) jest velmi zajímavá snůška ně- kolika různorodých sborníků. Na počátku (fol.1r 317) obsahuje střídavě Husova kázání adventní jednak ze Sermones', jednak z ,Puncta“; k tomu připojena sváteční tři kázaní marianská (fol. a „In omnibus“; ostatek listu prázd- 31V—391) na slova „Intraviti2“ ný a následují kusy různorodé. Mezi nimi na fol 1591—1707 jinou
XXV (fol. 196—208) fragment sváteční postilly Husovy a to vesměs ká- zaní marianská. Jsou tato: „Ave Maria“, „Fortitudo“, „In omni- bus “, „Hec est dies“, „Solve vincla", „Ecce iste“, „Orietur“ a „Non est talis“. Těchto osm textů opsáno někdy v polovici XV. století z dobré předlohy, ale jinak pro konstrukci textu ceny nemají pra- žádné, poněvadž jejich opisovač libovolně si texty rozšiřoval, měnil a opravoval. Ke kázaní na př. „Ave Maria“ přidal asi polovici roz- sahu; k „Fortitudo“ mezi jiným libovolný závěr: „hic in gracia et illic in gloria. Ad quam nos perducat etc.“ Proto nebylo ho užilo. Kodex nyní jest opatřen novou vasbou; do knihovny klementinské přišel z kláštera Třeboňského. Srovn. Osvěta, 1905, 460 a Truhlář, Cat. II. 407. E. Rkp. klem. knihovny (kdysi slavné knihovny Rožmberské) z první pol. XV. stol. sign. VI F 18 (v. popis Truhlář, I, 466, č. 1157) obsahuje mimo jiné Husovy spisky také některá kázaní (na slova „Vidi civitatem“ fol. 267, „Tu es Petrus“ 977, „Fratres obe- dite“ 98r atd.) — a zejména sváteční kázaní Husova. Kodex je sborník různých traktatů psaných vesměs jednou rukou: sváteční kázaní Husova jsou vesměs anonymní a bývají necelá. Jsou tato: fol. 86 —88v marianské na slova „Intravit Jesus“ (inc. „Castellum istud) — toto kázaní poznal již Truhlář —; fol. 88—91r marianské na slova „Ecce iste“; fol. 911—V marianské na slova „Fortitudo“ (jen začátek); 1011—105r na slova „Si quis vult post me venire ... Tato čtyři kázaní pro silné krácení a libovolný postup opisovačův nemají pro konstrukci textu ceny. Do klementina přišel rukopis s knihovny kláštera Třeboňského. Z. Rkp. klem. knihovny z pol. XV. stol. sign. VII E 10 (v. popis Truhlář I, 500, č. 1299). Je to sborník z různých kusů heterogen- ních; jeden z nich (fol. 150—156) obsahuje touž rukou psaná čtyři kázaní sváteční postilly. Oznámil jsem je v Osvětě, 1905, str. 460. Isou to na fol. 152r—153v kázaní „Ex urgens“, 1537—155r „Ego si exraltatus“, fol. 155' „Ave Maria“ a 155—156r , Gracia mulieris... Po slovech posledních (...est enumerare“) tohoto kázaní připsáno ještě „Incipit sermo de S. Venceslao. Sequitur sermo in Assump- cione B. Mariae virginis“ — ale nic není zapsáno, ostatek listu jest prázdný (na fol. 157 pak následuje heterogenní martyrologium). Opisy jsou vesměs vadné, shodují se celkem s recensí AB, ale jinak nemají ceny. Rkp. klem. kn. kdysi jesuitský, z pol. XV. stol. sign. X H 13 (v. Truhlář, II, III—112, č. 1991) jest velmi zajímavá snůška ně- kolika různorodých sborníků. Na počátku (fol.1r 317) obsahuje střídavě Husova kázání adventní jednak ze Sermones', jednak z ,Puncta“; k tomu připojena sváteční tři kázaní marianská (fol. a „In omnibus“; ostatek listu prázd- 31V—391) na slova „Intraviti2“ ný a následují kusy různorodé. Mezi nimi na fol 1591—1707 jinou
Strana XXVI
XXVI rukou následuje sbírka kázaní, mezi nimiž jsou (fol. 162r—164) dvě ze sváteční postilly Husovy na slova: „Iustum deduxit“ a „Sta- bunt iusti“. Pak opět následují kusy různorodé, mezi nimi na fol. 177—180 kázaní marianská, z nich opět (na fol. 180) jedno sváteční Husovo na slova „Ave Maria“. Konec kodevu tvoří opět sbírka Hu- sova „de obediencia“. Takto v našem sborníku nalézáme trojí různý zápis úhrnem šesti kázaní svátečních, jinak opět bez ceny pro kon- strukci textu; zejména prvý zápis jest libovolně rozšiřován (kázaní „In omnibus“ má přidány na konec dvě kapitoly odchylné). Kodex patrně, podle sign. na deskách E 12, náležel knihovně kolleje národa českého, připadl po r. 1620 Jesuitům v Klementině a pak přešel v ma- jetek státní. O. Rkp. klem. z pol. XV. stol. (kdysi kláštera třeboňského) sign. XI D 5 (zprávu podal J. Truhlář ve Věstníku České Akademie, 1901, X, 198 pzn. 1 = Český Časopis Historický, 1902, VIII, 316, pzn. I. Nyní v Cat. II, 143—145, č. 2039). Obsahuje mezi jinými kusy na fol. 92—94 sváteční kázaní Husovo marianské „Postquam inpleti“, k tomuto fragmentu náleží další fragment na fol. 151—167, jenž ob- sahuje kázani „In lectulo“, „Nolite“, „Elizabeth“ „Venit Jesus“, „Exurgens“ (tu list prázdný a l. 159. heterogenní), pak „Hec est dies“, „Ave Maria“, „Solve vincla“ (tu opět list prázdný), „Non est talis“, „Orietur“. „Ecce ego“, „Maria optimam“ a „Fortitudo“ (toto poslední necelé; jen k str. 37, ř. 33 „per partes...“); těchto devate- náct listů činilo spolu kdysi celek, možná, že jsou částí úplné kdysi postilly. Nyní obsahují pouze 14, velmi necelých kázaní (scházejí také veškeré české i latinské glossy). Náležejí k třídě textů BD, ale nemívají mezer a mají i glossu „i. e. ianue“ v kázaní IV. (v. níže str. 16, pozn. 9); jinak znění jejich nemá zvláštní ceny. Kodex ob- sahuje také Husovu Passio. I. Rkp. klem. z konce XV. stol. sign. XIV F II, obsahující „Sermones de sanctis“, „v něž pojata velká část Husovy latinské po- stilly sváteční“ (dle slov Truhlářových v Českém Časopise Histo- rickém, 1902, VIII, 316, pzn. I, kdež o našem rukopise ponejprv se zmínil; nyní totéž v Catal. Codd. II. 326, č. 2582). Tyto „sermones de sanctis“ ze 207 listů rukopisu vyplňují sice jen fol. 9—140 (od 140 následují texty disparatní), ale iv těchto 130 listech zabírají ká- zaní Husova část nejmenší. Kodex totiž jest, jak patrno podrobněj- ším ohledáním, manuál nějakého kališníka z konce XV. věku, jenž kázaní svá jednak přejímal z Husa, jednak odjinud, jednak konečně skládal sám. Ano i pozdější majitel text si doplňoval pozdějšími sklá- daními. Poněvadž bylo by zbytečno zabývati se kázaními cizími, uvá- dím tu jen texty Husovy; jdou takto za sebou: fol. 9r—12r kázaní na slova „nolite arbitrari“, fol. 50r—60r obě kázaní na slova „Qui parce seminat“, fol. 66—67 na slova „Nisi granum frumenti“, fol. 70—73 druhé kázaní na slova „Intravit Jesus in quoddam castellum“,
XXVI rukou následuje sbírka kázaní, mezi nimiž jsou (fol. 162r—164) dvě ze sváteční postilly Husovy na slova: „Iustum deduxit“ a „Sta- bunt iusti“. Pak opět následují kusy různorodé, mezi nimi na fol. 177—180 kázaní marianská, z nich opět (na fol. 180) jedno sváteční Husovo na slova „Ave Maria“. Konec kodevu tvoří opět sbírka Hu- sova „de obediencia“. Takto v našem sborníku nalézáme trojí různý zápis úhrnem šesti kázaní svátečních, jinak opět bez ceny pro kon- strukci textu; zejména prvý zápis jest libovolně rozšiřován (kázaní „In omnibus“ má přidány na konec dvě kapitoly odchylné). Kodex patrně, podle sign. na deskách E 12, náležel knihovně kolleje národa českého, připadl po r. 1620 Jesuitům v Klementině a pak přešel v ma- jetek státní. O. Rkp. klem. z pol. XV. stol. (kdysi kláštera třeboňského) sign. XI D 5 (zprávu podal J. Truhlář ve Věstníku České Akademie, 1901, X, 198 pzn. 1 = Český Časopis Historický, 1902, VIII, 316, pzn. I. Nyní v Cat. II, 143—145, č. 2039). Obsahuje mezi jinými kusy na fol. 92—94 sváteční kázaní Husovo marianské „Postquam inpleti“, k tomuto fragmentu náleží další fragment na fol. 151—167, jenž ob- sahuje kázani „In lectulo“, „Nolite“, „Elizabeth“ „Venit Jesus“, „Exurgens“ (tu list prázdný a l. 159. heterogenní), pak „Hec est dies“, „Ave Maria“, „Solve vincla“ (tu opět list prázdný), „Non est talis“, „Orietur“. „Ecce ego“, „Maria optimam“ a „Fortitudo“ (toto poslední necelé; jen k str. 37, ř. 33 „per partes...“); těchto devate- náct listů činilo spolu kdysi celek, možná, že jsou částí úplné kdysi postilly. Nyní obsahují pouze 14, velmi necelých kázaní (scházejí také veškeré české i latinské glossy). Náležejí k třídě textů BD, ale nemívají mezer a mají i glossu „i. e. ianue“ v kázaní IV. (v. níže str. 16, pozn. 9); jinak znění jejich nemá zvláštní ceny. Kodex ob- sahuje také Husovu Passio. I. Rkp. klem. z konce XV. stol. sign. XIV F II, obsahující „Sermones de sanctis“, „v něž pojata velká část Husovy latinské po- stilly sváteční“ (dle slov Truhlářových v Českém Časopise Histo- rickém, 1902, VIII, 316, pzn. I, kdež o našem rukopise ponejprv se zmínil; nyní totéž v Catal. Codd. II. 326, č. 2582). Tyto „sermones de sanctis“ ze 207 listů rukopisu vyplňují sice jen fol. 9—140 (od 140 následují texty disparatní), ale iv těchto 130 listech zabírají ká- zaní Husova část nejmenší. Kodex totiž jest, jak patrno podrobněj- ším ohledáním, manuál nějakého kališníka z konce XV. věku, jenž kázaní svá jednak přejímal z Husa, jednak odjinud, jednak konečně skládal sám. Ano i pozdější majitel text si doplňoval pozdějšími sklá- daními. Poněvadž bylo by zbytečno zabývati se kázaními cizími, uvá- dím tu jen texty Husovy; jdou takto za sebou: fol. 9r—12r kázaní na slova „nolite arbitrari“, fol. 50r—60r obě kázaní na slova „Qui parce seminat“, fol. 66—67 na slova „Nisi granum frumenti“, fol. 70—73 druhé kázaní na slova „Intravit Jesus in quoddam castellum“,
Strana XXVII
XXVII fol. 74 kázaní na slova „Sapiencia edificavit sibi domum“, fol. 80 až 82 na slova „Que est ista“ — celkem tedy jenom z kázaní naší postilly zde nalézáme. Text jest velmi pozdní, značně porušen a pro konstrukci textu vůbec bez ceny, poněvadž jest docela volně přepra- cován, krácen a rozšířen asi jako v rkp. H. Na př. v prvním kázaní „Nolite arbitrari“ vynechán citat z Ambrože (str. 71, ř. 37—38), přidán obsáhlý dvoustránkový výklad o triplex pax“, poslední kapi- tola vynechána a místo ní přidáno 10 řádek o sv. Vítu: „Beeatus ergo Vitus ... invenit eam in vita eterna Ad quam nos perducat qui vivit et regnat in secula seculorum Amen.“ Jinak text náleží k recensi D. Rukopis byl původně (1609) v knihovně rožmberské, pak byl ma- jetek kláštera Borovanského (měl tam signaturu S XVIII, dosud na desce zapsanou, z kláštera Borovanského přišel do knihovny kle- mentinské. Při rozhodování o filiaci rukopisné třeba souditi o obou recensích. Recense druhá, typus C, vykazuje (mimo neznámý nyní rkp. Z) hlavně rukopisy C F Y. Z těch hlásí se k sobě úplně ruko- pisy FY: spolu mají mezeru (kázaní XIX, psn. 6), stejné čtení od- chylné ,enim' (káz. XIX, 3), ,cumulo‘ (XXIV, 22); stejně odchylný pořádek slov (XXIV, 8, 19, 20), menší vynechání (XXIV, 5, 12), stejné chyby ,potentes' (m. ,potens' XXIV, 4) atd. Oba rukopisy vyplynuly tedy ze stejné předlohy, o čemž zejména významně svědčí týž pořádek kázaní v obou. Ale nicméně jsou oba samostatné: pro F je toho zřetelný důkaz jednak v jeho četných mezerách (celých kapitol. VIII, 3, 6; XIV, 3, 7; atd., jednotlivá slova IX, 12, XVII, I atd., vynechává české glossy), jednak v jeho chybách — ale také v jeho přídavcích (má ze všech těchto rukopisů největší část kázaní) a jeho správných čteních (VIII 5, XVIII 3, 4) — kde všechny ostatní rukopisy čtou chybně. Že ani rukopis Y nebyl opsán z F, svědčí jednak patrně kázaní XXV., které F vůbec vynechal, jednak přídavky v XXIV pzn. 2, 23 atd., kterých rovněž v F nenalezneme. Oba rukopisy tedy pocházejí z předlohy jedné, rukopis F byl pak doplněn podle rukopisů recense první. Když totiž skončil jako ostatní kázaním „Simile est regnum celorum decem virginibus', nechal osta- tek strany prázdný; teprve později dopsal na zbytek strany devět řádek z kázaní „Exurgens Maria“ a pak teprve na následující straně byly doplněny texty od Non est talis mulier atd. Vzorem tu byla předloha rukopisů AB. Samostatně k společné předloze rukopisů FY se druží rukopis C, jenž obsahuje největší počet kázaní samostatných. To samo již svědčí, že není opsán ze žádného ze známých. Obsahuje však i v texr- tech samých velmi mnoho přídavků jiných, tak že repraesentuje re- censi docela samostatnou. Poněvadž však z textů jinde zachovaných vynechává 14 kázaní, nemůže býti podkladem vydání. Má také vedle hojných přídavků dosti mezer: na př. II, I; VII. 5; XXII. 4: XXIII.
XXVII fol. 74 kázaní na slova „Sapiencia edificavit sibi domum“, fol. 80 až 82 na slova „Que est ista“ — celkem tedy jenom z kázaní naší postilly zde nalézáme. Text jest velmi pozdní, značně porušen a pro konstrukci textu vůbec bez ceny, poněvadž jest docela volně přepra- cován, krácen a rozšířen asi jako v rkp. H. Na př. v prvním kázaní „Nolite arbitrari“ vynechán citat z Ambrože (str. 71, ř. 37—38), přidán obsáhlý dvoustránkový výklad o triplex pax“, poslední kapi- tola vynechána a místo ní přidáno 10 řádek o sv. Vítu: „Beeatus ergo Vitus ... invenit eam in vita eterna Ad quam nos perducat qui vivit et regnat in secula seculorum Amen.“ Jinak text náleží k recensi D. Rukopis byl původně (1609) v knihovně rožmberské, pak byl ma- jetek kláštera Borovanského (měl tam signaturu S XVIII, dosud na desce zapsanou, z kláštera Borovanského přišel do knihovny kle- mentinské. Při rozhodování o filiaci rukopisné třeba souditi o obou recensích. Recense druhá, typus C, vykazuje (mimo neznámý nyní rkp. Z) hlavně rukopisy C F Y. Z těch hlásí se k sobě úplně ruko- pisy FY: spolu mají mezeru (kázaní XIX, psn. 6), stejné čtení od- chylné ,enim' (káz. XIX, 3), ,cumulo‘ (XXIV, 22); stejně odchylný pořádek slov (XXIV, 8, 19, 20), menší vynechání (XXIV, 5, 12), stejné chyby ,potentes' (m. ,potens' XXIV, 4) atd. Oba rukopisy vyplynuly tedy ze stejné předlohy, o čemž zejména významně svědčí týž pořádek kázaní v obou. Ale nicméně jsou oba samostatné: pro F je toho zřetelný důkaz jednak v jeho četných mezerách (celých kapitol. VIII, 3, 6; XIV, 3, 7; atd., jednotlivá slova IX, 12, XVII, I atd., vynechává české glossy), jednak v jeho chybách — ale také v jeho přídavcích (má ze všech těchto rukopisů největší část kázaní) a jeho správných čteních (VIII 5, XVIII 3, 4) — kde všechny ostatní rukopisy čtou chybně. Že ani rukopis Y nebyl opsán z F, svědčí jednak patrně kázaní XXV., které F vůbec vynechal, jednak přídavky v XXIV pzn. 2, 23 atd., kterých rovněž v F nenalezneme. Oba rukopisy tedy pocházejí z předlohy jedné, rukopis F byl pak doplněn podle rukopisů recense první. Když totiž skončil jako ostatní kázaním „Simile est regnum celorum decem virginibus', nechal osta- tek strany prázdný; teprve později dopsal na zbytek strany devět řádek z kázaní „Exurgens Maria“ a pak teprve na následující straně byly doplněny texty od Non est talis mulier atd. Vzorem tu byla předloha rukopisů AB. Samostatně k společné předloze rukopisů FY se druží rukopis C, jenž obsahuje největší počet kázaní samostatných. To samo již svědčí, že není opsán ze žádného ze známých. Obsahuje však i v texr- tech samých velmi mnoho přídavků jiných, tak že repraesentuje re- censi docela samostatnou. Poněvadž však z textů jinde zachovaných vynechává 14 kázaní, nemůže býti podkladem vydání. Má také vedle hojných přídavků dosti mezer: na př. II, I; VII. 5; XXII. 4: XXIII.
Strana XXVIII
XXVIII 8 atd.; má mnohé chyby: III. 2 ,Numeri' (m. ,Proverbiorum'), XXII. 6 ,carnalis' (m. ,mortalis"), VIII. 5 ,rapina' m. ,capita atd. Jeho varianty jsou velmi hojné a vykazují mu rovněž místo samo- statné. K závěrku doplněna kázaní marianská. Shoduje se nejvíce s předlohou rukopisu D (závěr kázaní XIV mají jen tyto kodexy). V recensi první, vykazující rukopisy ABED (k nimž obsahem a pořádkem náležejí také všechny zlomky) opět zřetelně se hlásí k sobě rukopisy AB. Vynechávají společně celé kapitoly i menší věty (XXII. 10, XXIII. 21; I. 3, XXII. 5 atd.), přidávají společně (na př. excerpta v kázaní XV A), mají společné chyby (XXVII, 13 tesařovi m. těžařovi“; VIII. 12 ,capitur' m. ,capita atd. Avšak ne- jsou opsány jeden z druhého: na př. A vynechává ,quam — contem- plativa v V. 2, B zase vynechává ,qui — altitudinem' VIII. 20, což by nebylo možno při vzájemném opise; taktéž svědčí chybné hec ius' V. 12 (a na př. V. 6, VI. 7 atd.) v A, že z něho neopsán B, jenž má správné ,equis, jako zase chybné ,omne‘ XV A 13 v B, že z něho neopsán A, jenž má správné ,ore“. Celkem značně správnější a úplnější jest B, představuje věrnější obraz předlohy, ale i A zacho- val někde jediné možné čtení (srovn. na př. XI. 24). Pro vzájemný poměr obou navzájem a k rkp. F zajímavo je místo v kázaní II. „cum dicitur: Et consurget virga de Israel; 3° magna nostra utilitas, cum dicitur“ (str. 16, ř. 18): slova ta má správně rkp. Di F (což svědčí že neopsány z AB); B řádku ,Et consurget — cum dicitur" vůbec vynechal; A pak podává: „ .. . nostra utilitas [esit memoriale nominis tui, cum manus femine deiccerit eum. 3° superbum confudit Judith per humilitatem suam] cum dicitur...“: t. j. slova zde uzá- vorkovaná opsal omylem z řádku 39—41 sem na místo nenáležité. S AB shoduje se i — pokud lze souditi — E. Rukopis D tvoří opět recensi sám pro sebe; má text ze všech rukopisů nejlepší. Arci i on vynechává: větu na př. XXI. 15, slovo II. 7 atd.; čte chybně firma- mentum' XXII. 8 (m. „fundamentums), ,et XXII. 9 (m. ,vel'), beatissime' XXIV. 7 (m. Sanctissime) atd. S ním se v celku sho- duje rukopis C, jsou však i shody s rkp. F (na př. var. ,propugnator XII. 4). Přehled filiace byl by tedy tento Materialy Husovy A W (DB recense druhá, typus C3*V recense první, typus B Pro podklad textu hodí se pouze recense první; obsahuje nej- větší počet kásaní; ze všech jejích rukopisů podává zase kodex D nejlepší pořádek, nemá pozdního přídavku („Egressus“, „Hodic“
XXVIII 8 atd.; má mnohé chyby: III. 2 ,Numeri' (m. ,Proverbiorum'), XXII. 6 ,carnalis' (m. ,mortalis"), VIII. 5 ,rapina' m. ,capita atd. Jeho varianty jsou velmi hojné a vykazují mu rovněž místo samo- statné. K závěrku doplněna kázaní marianská. Shoduje se nejvíce s předlohou rukopisu D (závěr kázaní XIV mají jen tyto kodexy). V recensi první, vykazující rukopisy ABED (k nimž obsahem a pořádkem náležejí také všechny zlomky) opět zřetelně se hlásí k sobě rukopisy AB. Vynechávají společně celé kapitoly i menší věty (XXII. 10, XXIII. 21; I. 3, XXII. 5 atd.), přidávají společně (na př. excerpta v kázaní XV A), mají společné chyby (XXVII, 13 tesařovi m. těžařovi“; VIII. 12 ,capitur' m. ,capita atd. Avšak ne- jsou opsány jeden z druhého: na př. A vynechává ,quam — contem- plativa v V. 2, B zase vynechává ,qui — altitudinem' VIII. 20, což by nebylo možno při vzájemném opise; taktéž svědčí chybné hec ius' V. 12 (a na př. V. 6, VI. 7 atd.) v A, že z něho neopsán B, jenž má správné ,equis, jako zase chybné ,omne‘ XV A 13 v B, že z něho neopsán A, jenž má správné ,ore“. Celkem značně správnější a úplnější jest B, představuje věrnější obraz předlohy, ale i A zacho- val někde jediné možné čtení (srovn. na př. XI. 24). Pro vzájemný poměr obou navzájem a k rkp. F zajímavo je místo v kázaní II. „cum dicitur: Et consurget virga de Israel; 3° magna nostra utilitas, cum dicitur“ (str. 16, ř. 18): slova ta má správně rkp. Di F (což svědčí že neopsány z AB); B řádku ,Et consurget — cum dicitur" vůbec vynechal; A pak podává: „ .. . nostra utilitas [esit memoriale nominis tui, cum manus femine deiccerit eum. 3° superbum confudit Judith per humilitatem suam] cum dicitur...“: t. j. slova zde uzá- vorkovaná opsal omylem z řádku 39—41 sem na místo nenáležité. S AB shoduje se i — pokud lze souditi — E. Rukopis D tvoří opět recensi sám pro sebe; má text ze všech rukopisů nejlepší. Arci i on vynechává: větu na př. XXI. 15, slovo II. 7 atd.; čte chybně firma- mentum' XXII. 8 (m. „fundamentums), ,et XXII. 9 (m. ,vel'), beatissime' XXIV. 7 (m. Sanctissime) atd. S ním se v celku sho- duje rukopis C, jsou však i shody s rkp. F (na př. var. ,propugnator XII. 4). Přehled filiace byl by tedy tento Materialy Husovy A W (DB recense druhá, typus C3*V recense první, typus B Pro podklad textu hodí se pouze recense první; obsahuje nej- větší počet kásaní; ze všech jejích rukopisů podává zase kodex D nejlepší pořádek, nemá pozdního přídavku („Egressus“, „Hodic“
Strana XXIX
XXIX atd.) jako B, nemá oněch hrozných a četných chyb opisovačských jako A. Jako korrektiv recense druhé třeba k němu stále přibírati rkp. C. Ale ani srovnáním rukopisů obou recensí nelze dospěti k přes- nému poznání původního textu Husova. Ani v nejhrubších rysech nikoli: devět kázaní rkp. C uvádím jen mimochodem; poslední dvě kázaní našeho vydání rovněž nejsou jista; o excerptech kázaní XVA možno rovněž slušně pochybovati; a na mnohých stranách nalezne ještě čtenář celé kapitoly buď uzávorkovány v textu nebo vůbec jen v poznámkách. A co vidíme zhruba, vidíme arci také v jednotlivo- stech: mnohé citaty na př. jsou chybné: XXII. 14 „Michee 48 (m. ,Oseae'); XXIII. 17: ,Eccles. 19°' místo ,Proverb. XXIX'; XI. 29 ,Proverb.' místo ,Eccles. IX’; XIX. 8 ,Jeremie XXXI m. Eccle- siast.“ atd. Citat na př. XXIV. 29 Ysaie ultimo“ jest jen podle smyslu; co se vykládá na str. 89 o Abigail, podle 2. Reg. 14, ve sku- tečnosti se na ni nevztahuje; citat z Rehoře IX. 5 jest vůbec chybný; citat ze Žalmu XIV. 7 ve všech rukopisích chybně uveden atd. Z toho ze všeho patrno, že dílu se nedostalo poslední redakce; na přemno- hých místech jsou citaty Písma buď vůbec vypuštěny anebo ozna- čeny jen shruba, bez udání knih a kapitol. Původní předloha podle toho byly jen volné materialy Husovy, namnoze bez označení sou- vislosti a nelze nám již dnes ani rozsahi ani znění podrobně resti- tuovati. 8. Tisk tento jest první. Zařízen jest tak jako v dílech předcho- zích. Aby se získalo místa, byla označení listů rukopisu pojata ve špičatých závorkách do textu. Čísla ta vztahují se arci k rukopisu D (sign. klem. knih. VI F 22), jenž položen základem vydání. Kázani otištěna celkem v textu témž a témž pořádku, jak v rukopise. Tam, kde rukopis podává čtení chybné anebo neúplné, přijato do textu čtení správné, v poznámce pak oznámeno znění rkp. D. Pozdní pří- pisky majitelů, vložky na malých lístcích původu pozdějšího (v. pozn. k listu 70.) vůbec vypuštěny. Varianty jinak značně omezeny; jen u některých kázaní jsou z některých rukopisů podány hojnější, aby měl čtenář doklady pro filiaci rukopisnou, shora vyloženou. Tex ruk pisu D někdy neliší dosti zřetelně glossy meziřádkové od vý- kladu per extensum; také někde písař text evangelia zapsal jinam než kam později výklad; tu pak často připsal znovu lemma, začá- teční slova textu evangelia. Takové chyby opravuji mlčky a tato lemmata, jen omylem písařovým zaviněná, prostě vypouštím. Opravy písaře a rubrikatora jsou označeny písmenem d1, pozdějších majitelů da a d3. V některých rukopisích (E, Y a místy v F) bývají četné pozdější české glossy; zajímavější z nich jsem uvedl v poznám- kách. Nadpisy kázaní bývají v D dosti zřídka úplné; proto jsem je přejal z jiných rukopisů a označil značkou kodexů. Tabulky a pře- hledy vzadu připojené informují podrobněji o tom, jak jednotlivé III
XXIX atd.) jako B, nemá oněch hrozných a četných chyb opisovačských jako A. Jako korrektiv recense druhé třeba k němu stále přibírati rkp. C. Ale ani srovnáním rukopisů obou recensí nelze dospěti k přes- nému poznání původního textu Husova. Ani v nejhrubších rysech nikoli: devět kázaní rkp. C uvádím jen mimochodem; poslední dvě kázaní našeho vydání rovněž nejsou jista; o excerptech kázaní XVA možno rovněž slušně pochybovati; a na mnohých stranách nalezne ještě čtenář celé kapitoly buď uzávorkovány v textu nebo vůbec jen v poznámkách. A co vidíme zhruba, vidíme arci také v jednotlivo- stech: mnohé citaty na př. jsou chybné: XXII. 14 „Michee 48 (m. ,Oseae'); XXIII. 17: ,Eccles. 19°' místo ,Proverb. XXIX'; XI. 29 ,Proverb.' místo ,Eccles. IX’; XIX. 8 ,Jeremie XXXI m. Eccle- siast.“ atd. Citat na př. XXIV. 29 Ysaie ultimo“ jest jen podle smyslu; co se vykládá na str. 89 o Abigail, podle 2. Reg. 14, ve sku- tečnosti se na ni nevztahuje; citat z Rehoře IX. 5 jest vůbec chybný; citat ze Žalmu XIV. 7 ve všech rukopisích chybně uveden atd. Z toho ze všeho patrno, že dílu se nedostalo poslední redakce; na přemno- hých místech jsou citaty Písma buď vůbec vypuštěny anebo ozna- čeny jen shruba, bez udání knih a kapitol. Původní předloha podle toho byly jen volné materialy Husovy, namnoze bez označení sou- vislosti a nelze nám již dnes ani rozsahi ani znění podrobně resti- tuovati. 8. Tisk tento jest první. Zařízen jest tak jako v dílech předcho- zích. Aby se získalo místa, byla označení listů rukopisu pojata ve špičatých závorkách do textu. Čísla ta vztahují se arci k rukopisu D (sign. klem. knih. VI F 22), jenž položen základem vydání. Kázani otištěna celkem v textu témž a témž pořádku, jak v rukopise. Tam, kde rukopis podává čtení chybné anebo neúplné, přijato do textu čtení správné, v poznámce pak oznámeno znění rkp. D. Pozdní pří- pisky majitelů, vložky na malých lístcích původu pozdějšího (v. pozn. k listu 70.) vůbec vypuštěny. Varianty jinak značně omezeny; jen u některých kázaní jsou z některých rukopisů podány hojnější, aby měl čtenář doklady pro filiaci rukopisnou, shora vyloženou. Tex ruk pisu D někdy neliší dosti zřetelně glossy meziřádkové od vý- kladu per extensum; také někde písař text evangelia zapsal jinam než kam později výklad; tu pak často připsal znovu lemma, začá- teční slova textu evangelia. Takové chyby opravuji mlčky a tato lemmata, jen omylem písařovým zaviněná, prostě vypouštím. Opravy písaře a rubrikatora jsou označeny písmenem d1, pozdějších majitelů da a d3. V některých rukopisích (E, Y a místy v F) bývají četné pozdější české glossy; zajímavější z nich jsem uvedl v poznám- kách. Nadpisy kázaní bývají v D dosti zřídka úplné; proto jsem je přejal z jiných rukopisů a označil značkou kodexů. Tabulky a pře- hledy vzadu připojené informují podrobněji o tom, jak jednotlivé III
Strana XXX
XXX texty v rukopisích sachovány, rejstříky pak sařízeny jsou jako v dí- lech dřívějších. 9. Pramenem našeho díla jsou z veliké části texty brevíře a glossy. Odvislost od brevíře jest velmi značná; na př. citat z Am- brože v kázaní VIII., kap. 1 („Fuit in diebus Herodis...“) vzat jest z brevíře atd. Patrnější jest tato odvislost u Glossy (zde častěji užito interlinearní než ordinarní), poněvadž Hus dosti často ji cituje. Nepochybně Hus užil také svých starších kázaní z r. 1401, nyní stracených; zajisté asi i svých theologických přednášek o bibli, nyní rovněž ztracených. O tom arci není nyní úsudek možný. Z domácích autorů, t. zv. předchůdců Husových anebo jeho uči- telů, citatu nenalesneme. Ale ani citaty z cizích spisovatelů, mimo patristické, nejsou příliš četné; velmi málo užil Lyry. Že byl opět pramenem také Viklef, jako v ostatních spisích Hu- sových, rozumí se samo sebou a ukazují ostatně i zřetelné a výslovné citaty. Ale Viklef má lví podíl i tam, kde není citován. Poměrně nejméně užito, ač bychom čekali opak, Viklefových — nejvíce pak se odrážejí „Sermones mivti“ kázaní „de sanctis“ také však užito i ostatních spisů Viklefových. Ukázkou tu může býti srovnání výkladu na slova „Ego quasi vitis“ u Husa a u Viklefa: Hus („In vigilia Assumpcio- nis“) Viklef, Sermones, ed. Loserth, IV. 167 „Constat autem, quod odor communiter in scriptura dicitur bona fama. Unde 2a Corinth. 20 „Christi bonus odor sumus Deo“. Fama autem mala dicitur fetor. Unde Exodi 5° „fetere * fecisti nos coram Pharaonc „Constat quidem quod odor dicitur fama communiter in scriptura et quidam odor est bona fama et alius dicitur esse fetor; unde Exrodi V° 21: „fe- tere fecisti nos coram Pha- raone“. Fructus autem huius Sapiencie est necessario bonus odor, ideo dicit Apostolus II. Cor. II. 15°: „Christi bonus odor sumus Deo... (níže/ . . . dileccio feda est qua ter- rena diligimus, cum sint tetra. Dileccio pulera est dileccio qua diligitur sapiencia increata vel quecunque sibi attinent in quan- tum sunt flores sapiencie in- create. Propter istam differen- ciam dicit sapiencia quod est mater pulere dileccionis, quia di- (t. str. 168:) „Dileccio quidem feda est qua terrena diligimus cum feda sint seu tetra ... Sed dileccio pulcra est qua diligitur Sapiencia in- creata vel quecunque sibi atti- nent, in quantum sunt flores sa- piencie increate; ideo propter istam differenciam dicit vere quod est mater pulere dileccio-
XXX texty v rukopisích sachovány, rejstříky pak sařízeny jsou jako v dí- lech dřívějších. 9. Pramenem našeho díla jsou z veliké části texty brevíře a glossy. Odvislost od brevíře jest velmi značná; na př. citat z Am- brože v kázaní VIII., kap. 1 („Fuit in diebus Herodis...“) vzat jest z brevíře atd. Patrnější jest tato odvislost u Glossy (zde častěji užito interlinearní než ordinarní), poněvadž Hus dosti často ji cituje. Nepochybně Hus užil také svých starších kázaní z r. 1401, nyní stracených; zajisté asi i svých theologických přednášek o bibli, nyní rovněž ztracených. O tom arci není nyní úsudek možný. Z domácích autorů, t. zv. předchůdců Husových anebo jeho uči- telů, citatu nenalesneme. Ale ani citaty z cizích spisovatelů, mimo patristické, nejsou příliš četné; velmi málo užil Lyry. Že byl opět pramenem také Viklef, jako v ostatních spisích Hu- sových, rozumí se samo sebou a ukazují ostatně i zřetelné a výslovné citaty. Ale Viklef má lví podíl i tam, kde není citován. Poměrně nejméně užito, ač bychom čekali opak, Viklefových — nejvíce pak se odrážejí „Sermones mivti“ kázaní „de sanctis“ také však užito i ostatních spisů Viklefových. Ukázkou tu může býti srovnání výkladu na slova „Ego quasi vitis“ u Husa a u Viklefa: Hus („In vigilia Assumpcio- nis“) Viklef, Sermones, ed. Loserth, IV. 167 „Constat autem, quod odor communiter in scriptura dicitur bona fama. Unde 2a Corinth. 20 „Christi bonus odor sumus Deo“. Fama autem mala dicitur fetor. Unde Exodi 5° „fetere * fecisti nos coram Pharaonc „Constat quidem quod odor dicitur fama communiter in scriptura et quidam odor est bona fama et alius dicitur esse fetor; unde Exrodi V° 21: „fe- tere fecisti nos coram Pha- raone“. Fructus autem huius Sapiencie est necessario bonus odor, ideo dicit Apostolus II. Cor. II. 15°: „Christi bonus odor sumus Deo... (níže/ . . . dileccio feda est qua ter- rena diligimus, cum sint tetra. Dileccio pulera est dileccio qua diligitur sapiencia increata vel quecunque sibi attinent in quan- tum sunt flores sapiencie in- create. Propter istam differen- ciam dicit sapiencia quod est mater pulere dileccionis, quia di- (t. str. 168:) „Dileccio quidem feda est qua terrena diligimus cum feda sint seu tetra ... Sed dileccio pulcra est qua diligitur Sapiencia in- creata vel quecunque sibi atti- nent, in quantum sunt flores sa- piencie increate; ideo propter istam differenciam dicit vere quod est mater pulere dileccio-
Strana XXXI
XXXI leccionis caste spiritualiter et spiritualiter fructifere. Et ad conformem sensum dicitur ma- ter timoris non servilis vel mun- dani quem perfecta caritas fo- ras mittit, sed timoris filialis qui est timor sanctus permanens in seculum seculi... nis quia dileccionis caste et spi- ritualiter fructifere. Et ad con- formem sensum dicitur quod est mater timoris, non servilis vel mundani quem perfecta ca- ritas foras mittit sed timoris fi- lialis qui est sanctus permanens in eternum... (konec výkladu) . .. ad ipsam attingendum. Vie autem predicte sunt agnicio et amor; medium autem attin- gendi terminum est ut viator a generacionibus eius inpleatur. (t. str. 169) . .. ad ipsam sapienciam at- tingendum. Vie autem predicte sunt scilicet cognicio et amor, per quas ... (str. 170) ... etc. Medium autem attingendi istum terminum est ut viator agni- cionibus sapiencie inpleatur... Ale i tyto citaty Viklefa proti brevíři a Glosse se ztrácejí. Na shodu Viklefa s kázaním „Vos estis sal terre“ (arci v jiné recensi, ale začátku shodného s naším) ukázal již Loserth v Mittheilungen des Vereines für die Geschichte der Deutschen in Böhmen, XXIV, 415—417 (= Wiclif, Sermones, ed. Loserth, I, XXIV—XXVI) — ale shoda s naším kázaním týká se jen jednotlivých myšlenek a jen prvých dvou kapitol. 10. Zpracování jisté, ač velmi nepatrné, textů našich nalezneme v pozdějších kázaních Husových; ale vyšetřiti toto působení jest — při ztrátě tolika mezičlenů — věc nyní téměř nemožná. II. Překlad do češtiny, podle textu zde následujícího, učinil 1906 v V. díle Sebraných Spisů M. J. Husi kand. prof. M. Svoboda. Citaty cisí jsou v něm vynechány. 12. Literatura veškera (není příliš hojná) jest uvedena v úvodě. 13. Cena sbírky naší jest velmi nestejná. Vedle některých ká- zaní, jež mohou se směle postaviti po bok nejlepším pozdějším pra- cím Husovým, nalezneme pouhé excerpty ano i jednoduché opisy z Chrysostoma a Bernarda. Ale tento zřetel čistě theologický (srovn. Brückner, Kazania średniowieczne, Rozprawy, XXIV, str. 1) musí ustoupiti stano- visku literárnímu, jazykovému, historickému i ethnografickému. A tu se stanoviska literárního jest naše primitivní sbírka jednou z nejcennějších, protože nejstarší, prací Husových; jazykově po- dává řadu důležitých příspěvků ke studiu řeči Husovy a několik ja- zykových unik; historicky jest svrchovaně důležita jako jasný obraz *
XXXI leccionis caste spiritualiter et spiritualiter fructifere. Et ad conformem sensum dicitur ma- ter timoris non servilis vel mun- dani quem perfecta caritas fo- ras mittit, sed timoris filialis qui est timor sanctus permanens in seculum seculi... nis quia dileccionis caste et spi- ritualiter fructifere. Et ad con- formem sensum dicitur quod est mater timoris, non servilis vel mundani quem perfecta ca- ritas foras mittit sed timoris fi- lialis qui est sanctus permanens in eternum... (konec výkladu) . .. ad ipsam attingendum. Vie autem predicte sunt agnicio et amor; medium autem attin- gendi terminum est ut viator a generacionibus eius inpleatur. (t. str. 169) . .. ad ipsam sapienciam at- tingendum. Vie autem predicte sunt scilicet cognicio et amor, per quas ... (str. 170) ... etc. Medium autem attingendi istum terminum est ut viator agni- cionibus sapiencie inpleatur... Ale i tyto citaty Viklefa proti brevíři a Glosse se ztrácejí. Na shodu Viklefa s kázaním „Vos estis sal terre“ (arci v jiné recensi, ale začátku shodného s naším) ukázal již Loserth v Mittheilungen des Vereines für die Geschichte der Deutschen in Böhmen, XXIV, 415—417 (= Wiclif, Sermones, ed. Loserth, I, XXIV—XXVI) — ale shoda s naším kázaním týká se jen jednotlivých myšlenek a jen prvých dvou kapitol. 10. Zpracování jisté, ač velmi nepatrné, textů našich nalezneme v pozdějších kázaních Husových; ale vyšetřiti toto působení jest — při ztrátě tolika mezičlenů — věc nyní téměř nemožná. II. Překlad do češtiny, podle textu zde následujícího, učinil 1906 v V. díle Sebraných Spisů M. J. Husi kand. prof. M. Svoboda. Citaty cisí jsou v něm vynechány. 12. Literatura veškera (není příliš hojná) jest uvedena v úvodě. 13. Cena sbírky naší jest velmi nestejná. Vedle některých ká- zaní, jež mohou se směle postaviti po bok nejlepším pozdějším pra- cím Husovým, nalezneme pouhé excerpty ano i jednoduché opisy z Chrysostoma a Bernarda. Ale tento zřetel čistě theologický (srovn. Brückner, Kazania średniowieczne, Rozprawy, XXIV, str. 1) musí ustoupiti stano- visku literárnímu, jazykovému, historickému i ethnografickému. A tu se stanoviska literárního jest naše primitivní sbírka jednou z nejcennějších, protože nejstarší, prací Husových; jazykově po- dává řadu důležitých příspěvků ke studiu řeči Husovy a několik ja- zykových unik; historicky jest svrchovaně důležita jako jasný obraz *
Strana XXXII
XXXII prvního Husova působení na kazatelně — a cthnograficky zacho- vala několik drobných obrázků ze všedního života pražského kolem r. 1400. Že pro studium literárního působení Husova jest vůbec ne- nahraditelna, jako vzáčný první nám známý člen jeho literárního tvoření, netřeba vůbec připomínati. I v celku konečně může sbírka naše dosti dobře přiřaditi se k ostatním plodům tehdejšího kaza- telství slovanského (v Čechách, Polsku a Chorvatsku) i západního (v Německu, ve Francii a v Italii). V Praze, dne 24. června 1907. V. F.
XXXII prvního Husova působení na kazatelně — a cthnograficky zacho- vala několik drobných obrázků ze všedního života pražského kolem r. 1400. Že pro studium literárního působení Husova jest vůbec ne- nahraditelna, jako vzáčný první nám známý člen jeho literárního tvoření, netřeba vůbec připomínati. I v celku konečně může sbírka naše dosti dobře přiřaditi se k ostatním plodům tehdejšího kaza- telství slovanského (v Čechách, Polsku a Chorvatsku) i západního (v Německu, ve Francii a v Italii). V Praze, dne 24. června 1907. V. F.
Strana 1
SERMONES DE SANCTIS.
SERMONES DE SANCTIS.
Strana 2
Strana 3
1. De B. Virgine. (Pro themate.)B 18r 8. Judith X1° On est talis mulier super, terram in aspectu et, pulcritudine et in sensu verborum. 1. Cum Judith Olofernem pro liberacione populi inter- ficiens gloriosam Christi matrem et Virginem figuret, verba pro- posita anthonomastice ipsi Virgini conpetunt tamquam per Judith divinitus figurate. Illa ergo verba cum Olofernis satellites protulerint de Judith, ammirando excellencia, ammiracionem Luciferi satellitum respectu gloriose Virginis figurarunt, cum necessario confitentur di- centes: »Non est talis mulier super terram in aspectu pulcritudinis et »in sensu verborum.« — Nec mirum, quod Judith figurat gloriosam Virginem — interpretatur enim Judith confitens vel glorificans — et Olofernes dyabolum — interpretatur enim infirmitas discessionis vel infirmans vitulum saginatum. Discessit, propter peccati infirmi- tatem a gracia et infirmavit vitulum saginatum, Christum, per scribas et Phariseos ad mortem deducens, et nunc infirmat quam plurimos, sc. in spiritu, qui Domino Jesu firmiter non adherent. Ipsius tamen potestate4 infirmandi Virgo confitens Filium Dei et glorificans singulariter est mirabilis in aspectu satellitum dyaboli dicencium: »Non est talis mulier super, terram in aspectu, (sc. nobis »horribili) pulcritudine (in natura sui) et in sensu verborum« (quibus nos deicit cum Oloferne a subiecciones nobis debita per pec- — catum). 2. Sed isto pretermisso miremur nos, qui servi eius vide- licet Virginis esse volumus, et dicamus : »Non est talis mulier super 10 15 20 1) Codd. Vulg.: supra AB. — 2) Codd.: in Vulg., om. D. — 3) Codd.: verba discessit ~ saginatum om. AB. — 4) Codd.: potestatem D. — 5) Codd.: pulcritudine etc. add. AB. — 6) Codd.: abieccione AB. 1*
1. De B. Virgine. (Pro themate.)B 18r 8. Judith X1° On est talis mulier super, terram in aspectu et, pulcritudine et in sensu verborum. 1. Cum Judith Olofernem pro liberacione populi inter- ficiens gloriosam Christi matrem et Virginem figuret, verba pro- posita anthonomastice ipsi Virgini conpetunt tamquam per Judith divinitus figurate. Illa ergo verba cum Olofernis satellites protulerint de Judith, ammirando excellencia, ammiracionem Luciferi satellitum respectu gloriose Virginis figurarunt, cum necessario confitentur di- centes: »Non est talis mulier super terram in aspectu pulcritudinis et »in sensu verborum.« — Nec mirum, quod Judith figurat gloriosam Virginem — interpretatur enim Judith confitens vel glorificans — et Olofernes dyabolum — interpretatur enim infirmitas discessionis vel infirmans vitulum saginatum. Discessit, propter peccati infirmi- tatem a gracia et infirmavit vitulum saginatum, Christum, per scribas et Phariseos ad mortem deducens, et nunc infirmat quam plurimos, sc. in spiritu, qui Domino Jesu firmiter non adherent. Ipsius tamen potestate4 infirmandi Virgo confitens Filium Dei et glorificans singulariter est mirabilis in aspectu satellitum dyaboli dicencium: »Non est talis mulier super, terram in aspectu, (sc. nobis »horribili) pulcritudine (in natura sui) et in sensu verborum« (quibus nos deicit cum Oloferne a subiecciones nobis debita per pec- — catum). 2. Sed isto pretermisso miremur nos, qui servi eius vide- licet Virginis esse volumus, et dicamus : »Non est talis mulier super 10 15 20 1) Codd. Vulg.: supra AB. — 2) Codd.: in Vulg., om. D. — 3) Codd.: verba discessit ~ saginatum om. AB. — 4) Codd.: potestatem D. — 5) Codd.: pulcritudine etc. add. AB. — 6) Codd.: abieccione AB. 1*
Strana 4
4 I. M. J. Hus, De B. Virgine. 10 15 20 25 30 35 40 »terram in aspectu, pulcritudine et in sensu verborum.« In quibus verbis ostenditur Virgo Maria a quatuor commendata: primo ab excellenti sexu femineo, cum dicitur: »Non est talis mulier super »terram«; 2° ab aspectu; 3° a pulcritudine; 4° a sensu, prout explicant verba thematis satis plane. Primum patet, quod 'non est talis mulier super terram', quia Virgo et mater; fecunda cum coniugibus, castissima cum virgi- nibus et continens cum viduis. Nec est talis mulier in fortitudine, que omnium demonum contrivit potenciam, nec est talis in gracia, que omnibus, quantum in ea est, invenit graciam, nec talis in humilitate, qua excessit sexum femineum, nec talis in prolifica- cione, quia vite genuit fructum verum Deum et verum hominem, mundi peccato infecti redemptorem. Non est eciam talis mulier in utilitate, que omnibus vere ipsam invocantibus inpetrat a Filio peccatorum remissionem. 2° commendatur ab aspectu. Est autem duplex aspectus, a quo commendatur. Primus, quo ipsa aspicit, et secundus, quo ipsam aspiciunt. Primus duplex, §18v) sc. corporalis, quo in viando debite utebatur, secundus intellectualis, quo divina contemplabatur. Ex quibus aspectibus tamquam vis simplicis oculi ipsius corpus totum simplex aspectus illustravit, iuxta illud Salvatoris verbum Luce XI°: »Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum »lucidum erit.« Hoc autem habito oculo Virgo mater Christi con- tinue prospiciebat Dominum iuxta illud Psalmi: »Providebam »Dominum semper, quoniam a dextris est michi, ne commovear.« 3° commendatur a pulcritudine, que consistit in pro- porcione debita membrorum, in decenti aptacione vestium et con- posita conversacione morum exteriorum. De pulcritudine corporali et de vestimento Virginis non est opus multum discutere; sed de conversacione morum exteriorum patet, quod in tali non peccavit-, cum fuerit S. Spiritu roborata. Sed de pulcritudine hominis in- terioris disserendo patet, quod fuit in ea debita proporcio, quia universalis anime ordinacio sub Deo. Nam debite proporcionavit memoriam, memorando Dei beneficia, et voluntatem, affectando solum licita, et racionem, cognoscendo vere divina et falsa singula refellendo. Proporcionavit eciam potenciam sensitivam, ipsam sub racione debite dirigens, ut nec in oculo sentirets illicite aut quovis alio sensitivo. Et 3° proporcionavit totum corpus ipsius Spiritui per omnia subiciens. Et sic per omnia quoad disposicionem in- trinsecam, in qua consistit pulcritudo nobilior, singulas partes tam anime quam corporis rectissime habuit ordinatas. Et patet primum, in quo consistit pulcritudo. — De secundo vero, sc. decenti apta- cione vestium, sc. extrinsecarum, patet, quod nec nimis bonas nec omnino sordidas, sed modo medio, quo decebat virginem, gestabat. Nec de illis est multum sollicitandum, sed de vestibus, de quibus 45 7) Codd.: peccant B. — 8) Codd.: spectaret AB.
4 I. M. J. Hus, De B. Virgine. 10 15 20 25 30 35 40 »terram in aspectu, pulcritudine et in sensu verborum.« In quibus verbis ostenditur Virgo Maria a quatuor commendata: primo ab excellenti sexu femineo, cum dicitur: »Non est talis mulier super »terram«; 2° ab aspectu; 3° a pulcritudine; 4° a sensu, prout explicant verba thematis satis plane. Primum patet, quod 'non est talis mulier super terram', quia Virgo et mater; fecunda cum coniugibus, castissima cum virgi- nibus et continens cum viduis. Nec est talis mulier in fortitudine, que omnium demonum contrivit potenciam, nec est talis in gracia, que omnibus, quantum in ea est, invenit graciam, nec talis in humilitate, qua excessit sexum femineum, nec talis in prolifica- cione, quia vite genuit fructum verum Deum et verum hominem, mundi peccato infecti redemptorem. Non est eciam talis mulier in utilitate, que omnibus vere ipsam invocantibus inpetrat a Filio peccatorum remissionem. 2° commendatur ab aspectu. Est autem duplex aspectus, a quo commendatur. Primus, quo ipsa aspicit, et secundus, quo ipsam aspiciunt. Primus duplex, §18v) sc. corporalis, quo in viando debite utebatur, secundus intellectualis, quo divina contemplabatur. Ex quibus aspectibus tamquam vis simplicis oculi ipsius corpus totum simplex aspectus illustravit, iuxta illud Salvatoris verbum Luce XI°: »Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum »lucidum erit.« Hoc autem habito oculo Virgo mater Christi con- tinue prospiciebat Dominum iuxta illud Psalmi: »Providebam »Dominum semper, quoniam a dextris est michi, ne commovear.« 3° commendatur a pulcritudine, que consistit in pro- porcione debita membrorum, in decenti aptacione vestium et con- posita conversacione morum exteriorum. De pulcritudine corporali et de vestimento Virginis non est opus multum discutere; sed de conversacione morum exteriorum patet, quod in tali non peccavit-, cum fuerit S. Spiritu roborata. Sed de pulcritudine hominis in- terioris disserendo patet, quod fuit in ea debita proporcio, quia universalis anime ordinacio sub Deo. Nam debite proporcionavit memoriam, memorando Dei beneficia, et voluntatem, affectando solum licita, et racionem, cognoscendo vere divina et falsa singula refellendo. Proporcionavit eciam potenciam sensitivam, ipsam sub racione debite dirigens, ut nec in oculo sentirets illicite aut quovis alio sensitivo. Et 3° proporcionavit totum corpus ipsius Spiritui per omnia subiciens. Et sic per omnia quoad disposicionem in- trinsecam, in qua consistit pulcritudo nobilior, singulas partes tam anime quam corporis rectissime habuit ordinatas. Et patet primum, in quo consistit pulcritudo. — De secundo vero, sc. decenti apta- cione vestium, sc. extrinsecarum, patet, quod nec nimis bonas nec omnino sordidas, sed modo medio, quo decebat virginem, gestabat. Nec de illis est multum sollicitandum, sed de vestibus, de quibus 45 7) Codd.: peccant B. — 8) Codd.: spectaret AB.
Strana 5
Non est mulier super terram, sicut Virgo Maria. 5 dicitur Apocal.16°: »Beatus, qui custodit vestimenta sua, »ne nudus ambulet« et de quibus in Psalmo: »Astitit regina »a dextris tuis in vestitu deaurato«, esset amplius cogitandum. 4° commendatur Virgo Maria in sensu verborum, ex quo eciam pulcritudo in Virgine demonstratur. Consistit autem ordinatus sensus verborum in veritatis debita prolacione, in debita intelligencia, in brevitatis eloquencia et in utilitate exinde resul- tante. Virgo autem Maria veritatem debite protulit, debite intellexit, breviter expressit et utiliter promulgavit, cum dixit: »Magnificat »anima mea Dominum« etc. 10 §3. Discant ergo virgines non mendacia iocalia inserere, nec fatue intelligere, non longe fabulari et omnino inutiliter ca- villare, si cupiunt pulcritudinem Marie Virginis perpetim contem- plari. Cuius pulcritudinem sol et luna et tota cohors angelica am- mirantur. Ex quo igitur 'non est talis mulier super ter- ram', presertim, que posset cadentibus subvenire, idcirco acce- damus ad eam humiliter et salutemus eam salutacione angelica, sperantes, quod debite salutantes sine Filii auxilio non relinquet,. 15 II. De nativitate B. Virginis.Bc 20 (Pro themate.B) 19r Numeri 240 ( Rietur stella ex Iacob et consurget virga de Israel et percuciet duces Moab. 1. Posita conparacione Virginis Marie ad stellam et virgam, in verbis propositis tria tanguntur: 1° Virginis gloriose nativitas, 25 cum dicitur: »Orietur stella ex Iacob«, 2° eiusdem sublimitas, cum dicitur: »Et consurget virga de Israel«, et 3° humani generis uti- litas, cum subiungitur: »Et percuciet duces Moab.« §2. Conparatur autem stelle, quia est Virgo, lucem Chri- stum proferens, qui de se dicit Johannis 8°: »Ego sum lux »mundi«, 2° radios beneficiorum mundo dirigens, 3° fixe in celo habitans. Item sicud stella non suscipit peregrinas inpressiones, hoc est corrupciones, sic nec virgo ista. Nam nec habuit corrup- 30 9) Codd.: relinquent B.
Non est mulier super terram, sicut Virgo Maria. 5 dicitur Apocal.16°: »Beatus, qui custodit vestimenta sua, »ne nudus ambulet« et de quibus in Psalmo: »Astitit regina »a dextris tuis in vestitu deaurato«, esset amplius cogitandum. 4° commendatur Virgo Maria in sensu verborum, ex quo eciam pulcritudo in Virgine demonstratur. Consistit autem ordinatus sensus verborum in veritatis debita prolacione, in debita intelligencia, in brevitatis eloquencia et in utilitate exinde resul- tante. Virgo autem Maria veritatem debite protulit, debite intellexit, breviter expressit et utiliter promulgavit, cum dixit: »Magnificat »anima mea Dominum« etc. 10 §3. Discant ergo virgines non mendacia iocalia inserere, nec fatue intelligere, non longe fabulari et omnino inutiliter ca- villare, si cupiunt pulcritudinem Marie Virginis perpetim contem- plari. Cuius pulcritudinem sol et luna et tota cohors angelica am- mirantur. Ex quo igitur 'non est talis mulier super ter- ram', presertim, que posset cadentibus subvenire, idcirco acce- damus ad eam humiliter et salutemus eam salutacione angelica, sperantes, quod debite salutantes sine Filii auxilio non relinquet,. 15 II. De nativitate B. Virginis.Bc 20 (Pro themate.B) 19r Numeri 240 ( Rietur stella ex Iacob et consurget virga de Israel et percuciet duces Moab. 1. Posita conparacione Virginis Marie ad stellam et virgam, in verbis propositis tria tanguntur: 1° Virginis gloriose nativitas, 25 cum dicitur: »Orietur stella ex Iacob«, 2° eiusdem sublimitas, cum dicitur: »Et consurget virga de Israel«, et 3° humani generis uti- litas, cum subiungitur: »Et percuciet duces Moab.« §2. Conparatur autem stelle, quia est Virgo, lucem Chri- stum proferens, qui de se dicit Johannis 8°: »Ego sum lux »mundi«, 2° radios beneficiorum mundo dirigens, 3° fixe in celo habitans. Item sicud stella non suscipit peregrinas inpressiones, hoc est corrupciones, sic nec virgo ista. Nam nec habuit corrup- 30 9) Codd.: relinquent B.
Strana 6
6 II. M. J. Hus, De nativitate B. Virginis. 10 15 20 25 30 35 cionem in Filii concepcione, neque in partu, neque in vita, neque in morte, quoad putrefaccionem. Virge, conparatur, quantum ad sui ortum et ad filii partum, iuxta illud Ysaie XI°: »Egredietur virga de radice Yesse« (ecce primum) »et flos eius de radice ascendet« (ecce secundum)i. 3. Ista autem stella oritur ex Iacob et consurgit, ex Israel, quamvis idem homo fuerit Iacob et Israel. Iacob enim dictus fuit, quia fratrem suum in utero subplantavit, in quo utero creditur fuisse sanctificatus, ut dicit Magister in Historia. Israel autem, i. e. vir videns Deum, dictus est, quando cum angelo luctam fecit et dixit: »Vidi Dominum facie ad faciem», ut, ha- beturs Genes. 32°. Dicitur ergo orta ex lacob, ut ostendatur, quod instar patris sui fuit in utero sanctificata et quia dampna- cionem humani generis subplantavit. Ideo vero, dicitur consurgere ex Israel, ut ostendatur, quod instar ipsius fuit in vita Deum sub- limiter contemplata. Et patet Virginis nativitas, cum dicitur: »Orietur »stella ex Iacob« ; 2° eius sublimitas in vite processu, cum dicitur: »Et consurget virga de Israel«; 3° magna nostra utilitas, cum — dicitur: »Et percuciet duces Moab.« De 1°, sc. eius nativitate, qualiter angelo annuncciata est et quod sancta nata est, non est scriptura canonica, sed; a forciori, quam de Johanne Baptista, Jeremia et ceteris, est cre- dendum. De 2°, sc. eius sublimitate ins progressu, quia consur- rexit de Israel, i. e. secundum omnes vires suas surrexit, patet, quia secundum racionalem divinam appetendo sapienciam, se- cundum concupiscibilem celestia diligendo, et secundum irascibilem malis constanter resistendo et ardua fortiter aggrediendo. 19v De 3°, sc. nostra utilitate, quia percussit duces Moab', i. e. superbos demones, qui sunt omnium superborum prin- cipes et rectores, quia 1 o b 40° dicitur, quia »ipse est rex super »omnes filios superbie«. Moab autem interpretatur 'ex patre' et signat illos, de quibus dicitur Johannis 8°: »Vos ex patre dyabolo »estis, qui patrem vestrum in superbia imitamini.« — Istos autem demones Virgo, Maria percussit, deiecit, confudit et in potestatem accepit. Nam quia dyabolus est maliciosus, inmundus, superbus et astutus, ipsa igitur percussit maliciosum per caritatem Ge- nesis 3°: »Ipsa conteret caput tuum« ; 2° deiecit inmundum per virginitatem Judith 9°: »Erit memoriale nominis tui, cum manus »femine deiecerit eum«; 3° superbum confudit per humilitatem suam Judith 14°: »Una mulier Hebrea fecit confusionem in domo »Nabuchodonosor« ; 4° cepit demones in potestatem per suam sa- pienciam Judicum 3°: »In manu femine tradetur Sysara« (quod 40 1) Codd.: verba Virge c secundum om. C. — 2) Codd.: consurget B. — 3) Codd.: om. C. — 4) Codd.: vere D. — 5) Codd.: sicut B. — 6) Codd.: et B. — 7) D: virga add. ABC.
6 II. M. J. Hus, De nativitate B. Virginis. 10 15 20 25 30 35 cionem in Filii concepcione, neque in partu, neque in vita, neque in morte, quoad putrefaccionem. Virge, conparatur, quantum ad sui ortum et ad filii partum, iuxta illud Ysaie XI°: »Egredietur virga de radice Yesse« (ecce primum) »et flos eius de radice ascendet« (ecce secundum)i. 3. Ista autem stella oritur ex Iacob et consurgit, ex Israel, quamvis idem homo fuerit Iacob et Israel. Iacob enim dictus fuit, quia fratrem suum in utero subplantavit, in quo utero creditur fuisse sanctificatus, ut dicit Magister in Historia. Israel autem, i. e. vir videns Deum, dictus est, quando cum angelo luctam fecit et dixit: »Vidi Dominum facie ad faciem», ut, ha- beturs Genes. 32°. Dicitur ergo orta ex lacob, ut ostendatur, quod instar patris sui fuit in utero sanctificata et quia dampna- cionem humani generis subplantavit. Ideo vero, dicitur consurgere ex Israel, ut ostendatur, quod instar ipsius fuit in vita Deum sub- limiter contemplata. Et patet Virginis nativitas, cum dicitur: »Orietur »stella ex Iacob« ; 2° eius sublimitas in vite processu, cum dicitur: »Et consurget virga de Israel«; 3° magna nostra utilitas, cum — dicitur: »Et percuciet duces Moab.« De 1°, sc. eius nativitate, qualiter angelo annuncciata est et quod sancta nata est, non est scriptura canonica, sed; a forciori, quam de Johanne Baptista, Jeremia et ceteris, est cre- dendum. De 2°, sc. eius sublimitate ins progressu, quia consur- rexit de Israel, i. e. secundum omnes vires suas surrexit, patet, quia secundum racionalem divinam appetendo sapienciam, se- cundum concupiscibilem celestia diligendo, et secundum irascibilem malis constanter resistendo et ardua fortiter aggrediendo. 19v De 3°, sc. nostra utilitate, quia percussit duces Moab', i. e. superbos demones, qui sunt omnium superborum prin- cipes et rectores, quia 1 o b 40° dicitur, quia »ipse est rex super »omnes filios superbie«. Moab autem interpretatur 'ex patre' et signat illos, de quibus dicitur Johannis 8°: »Vos ex patre dyabolo »estis, qui patrem vestrum in superbia imitamini.« — Istos autem demones Virgo, Maria percussit, deiecit, confudit et in potestatem accepit. Nam quia dyabolus est maliciosus, inmundus, superbus et astutus, ipsa igitur percussit maliciosum per caritatem Ge- nesis 3°: »Ipsa conteret caput tuum« ; 2° deiecit inmundum per virginitatem Judith 9°: »Erit memoriale nominis tui, cum manus »femine deiecerit eum«; 3° superbum confudit per humilitatem suam Judith 14°: »Una mulier Hebrea fecit confusionem in domo »Nabuchodonosor« ; 4° cepit demones in potestatem per suam sa- pienciam Judicum 3°: »In manu femine tradetur Sysara« (quod 40 1) Codd.: verba Virge c secundum om. C. — 2) Codd.: consurget B. — 3) Codd.: om. C. — 4) Codd.: vere D. — 5) Codd.: sicut B. — 6) Codd.: et B. — 7) D: virga add. ABC.
Strana 7
Maria est stella ex Iacob et virga de radice lesse. interpretatur conclusios gaudii,, et signat demonem, qui a celesti gaudio est exclusus). Est autem iste Syzara valde astutus iuxta illud 2a Corinthiorum 12°: »Timeo autem,, ne sicut seduxit »serpens Evam astucia sua, ita corrumpantur sensus vestri.« — — §4.) Consurge ergo et tu secundum tres potencias dictas superius et iam quatuor dictis percute, deice, confunde et captiva demonem — et bene nativitatem Mariero Virginis celebrabis11. III. In festo Purificationis B. Virginis. Epistola. 10 Malachie 30 V appropriate dicit Filius, qui misit Johannem Baptistam Pater, Filius et Spiritus ante faciem suam Sanctus Ec dicit Dominus Deus: »Ecce ego mitto an- i. e. nunccium Johannem Baptistam baptizando, predicando et moriendo gelum meum, qui preparabit viam ante faciem meam. 1.) Quando aliquis venturus est, quem expectamus, oportet, ut sciamus tempus, quo venturus est, ut possimus nos cicius aptare ; 2°, ut sciamus locum, ad quem venturus est, ut possimus ipsum locum ornare; 3° ut sciamus excellenciam venturi, ut sciamus ipsum honorare; 4° ut sciamus illos et, propter quos venturus est, ut possint sibi occurrere; 5° ut sciamus causam sive finem, propter quem venturus est, ut possimus ipsum digne suscipere. Ista omnia quinque determinat Propheta in verbis premissis circa adventum Salvatoris in templum, incipiens ibi: »Et statim veniet »ad templum« 15 20 Unde 1° ostendit eius adventum ex parte temporis, quo venit, cum dicit »et statim veniet:; 2° ex parte loci, ad quem venit, cum dicit »ad templum suum«; 3° ex parte venturi, cum subdit »dominator«; 4° ex parte illorum, ad quos venit, cum dicitur »quem vos queritis« et »quem vos vultis«; 5° ex parte cause sive finis, cum dicitur »Sedebit conflans et emundans argentum.« 25 8) Codd.: confusio male C. — 9) Codd. Vulg.: om. C. — 10) Codd.: post osivis1 Virginis AB. — 11) Codd.: etc, add. B. — 12) Codd.: gladii A male,
Maria est stella ex Iacob et virga de radice lesse. interpretatur conclusios gaudii,, et signat demonem, qui a celesti gaudio est exclusus). Est autem iste Syzara valde astutus iuxta illud 2a Corinthiorum 12°: »Timeo autem,, ne sicut seduxit »serpens Evam astucia sua, ita corrumpantur sensus vestri.« — — §4.) Consurge ergo et tu secundum tres potencias dictas superius et iam quatuor dictis percute, deice, confunde et captiva demonem — et bene nativitatem Mariero Virginis celebrabis11. III. In festo Purificationis B. Virginis. Epistola. 10 Malachie 30 V appropriate dicit Filius, qui misit Johannem Baptistam Pater, Filius et Spiritus ante faciem suam Sanctus Ec dicit Dominus Deus: »Ecce ego mitto an- i. e. nunccium Johannem Baptistam baptizando, predicando et moriendo gelum meum, qui preparabit viam ante faciem meam. 1.) Quando aliquis venturus est, quem expectamus, oportet, ut sciamus tempus, quo venturus est, ut possimus nos cicius aptare ; 2°, ut sciamus locum, ad quem venturus est, ut possimus ipsum locum ornare; 3° ut sciamus excellenciam venturi, ut sciamus ipsum honorare; 4° ut sciamus illos et, propter quos venturus est, ut possint sibi occurrere; 5° ut sciamus causam sive finem, propter quem venturus est, ut possimus ipsum digne suscipere. Ista omnia quinque determinat Propheta in verbis premissis circa adventum Salvatoris in templum, incipiens ibi: »Et statim veniet »ad templum« 15 20 Unde 1° ostendit eius adventum ex parte temporis, quo venit, cum dicit »et statim veniet:; 2° ex parte loci, ad quem venit, cum dicit »ad templum suum«; 3° ex parte venturi, cum subdit »dominator«; 4° ex parte illorum, ad quos venit, cum dicitur »quem vos queritis« et »quem vos vultis«; 5° ex parte cause sive finis, cum dicitur »Sedebit conflans et emundans argentum.« 25 8) Codd.: confusio male C. — 9) Codd. Vulg.: om. C. — 10) Codd.: post osivis1 Virginis AB. — 11) Codd.: etc, add. B. — 12) Codd.: gladii A male,
Strana 8
8 III. M. J. Hus, In festo Purificationis B. Virginis. Et statim veniet 2.20r) Hec sunt iam verba Prophete nuncciantis a d ven- tum Salvatoris. Unde dicit 'Et statim', quia inter adventum pre- cursoris et Salvatoris quasi nullum fuit medium, sed statim Christus secutus est Johannem, sicut sol statim sequitur Luciferum, sponsus statim sequitur paranymphum, Dominus statim sequitur precur- sorem, verbum statim sequitur vocem. 10 15 Christus enim est sol Malachie 3°: »Vobis timentibus »nomen meum orietur sol iusticie«, Johannes vero erat Lucifer. Christus eciam fuit sponsus, Johannes paranymphus et amicus sponsi, Johannis 3°: »Qui habet sponsam, sponsus est; amieus »autem sponsi stat et audit eum.« Christus eciam fuit Dominus, Johannes precursor Domini, Luce 1°: »Tu, puer, propheta Altis- »simi vocaberis; preibis enim ante faciem Domini parare viam eius.« Christus eciam erat verbum, Johannes vox, Johannis 1°: »In »principio erat verbum«; de Johanne ibidem: »Ego vox clamantis »in deserto.« locusc adc quemc ad templum suum 25 30 §3. Hic 2° describitur locus, ad quem venit, quia ad 2o templum suum. Potest autem hoc intelligi de templo virginali, sa- lutari, materiali et spirituali. Ad templum enim Virginis venit, quando in eius utero conceptus fuit; ad templum salutare venit, cum humanitati se ypostatice univit; ad templum materiale venit, cum hodie in templo presentatus fuit. Venit autem ad illud templum, ut legem inpleret, quia Matthei 5° dicit: »Non veni solvere »legem, sed adinplere«. Unde sunt quidam in lege, ut illi, qui eam servant ex amore, quidam sub lege, qui eam servant ex timore, quidam contra legem, qui nullo modo servant legem, de quibus dicitur Judicum 2°: »Et audientes mandata Domini omnia con- »traria fecerunt.« Supra legem vero nullus, nisi solus Deus, qui est creator et dator legis, I acobi 4°: »Unus est legislator et iudex, »qui potest perdere et liberare.« Christus igitur, licet esse supra legem, voluit esse sub lege »ut eos, qui sub lege erant, redimeret« Ad Gallatas 4°. adc quosc venitc personac veniensc sollicite pancie dominator, quem vos queritis, et angelus §4. 3° describitur venturus, i. e. persona, que venit, cum dicitur ‘dominator et angelus'. Dominator, quia Deus, et an- gelus, quia homo. Dominator, quia ubique dominatur Philip. 2° : »In nomine Jesu omne genu (i. e. omnis potestas) flectatur cele- 4o »stium, terrestrium et infernorum.« 35
8 III. M. J. Hus, In festo Purificationis B. Virginis. Et statim veniet 2.20r) Hec sunt iam verba Prophete nuncciantis a d ven- tum Salvatoris. Unde dicit 'Et statim', quia inter adventum pre- cursoris et Salvatoris quasi nullum fuit medium, sed statim Christus secutus est Johannem, sicut sol statim sequitur Luciferum, sponsus statim sequitur paranymphum, Dominus statim sequitur precur- sorem, verbum statim sequitur vocem. 10 15 Christus enim est sol Malachie 3°: »Vobis timentibus »nomen meum orietur sol iusticie«, Johannes vero erat Lucifer. Christus eciam fuit sponsus, Johannes paranymphus et amicus sponsi, Johannis 3°: »Qui habet sponsam, sponsus est; amieus »autem sponsi stat et audit eum.« Christus eciam fuit Dominus, Johannes precursor Domini, Luce 1°: »Tu, puer, propheta Altis- »simi vocaberis; preibis enim ante faciem Domini parare viam eius.« Christus eciam erat verbum, Johannes vox, Johannis 1°: »In »principio erat verbum«; de Johanne ibidem: »Ego vox clamantis »in deserto.« locusc adc quemc ad templum suum 25 30 §3. Hic 2° describitur locus, ad quem venit, quia ad 2o templum suum. Potest autem hoc intelligi de templo virginali, sa- lutari, materiali et spirituali. Ad templum enim Virginis venit, quando in eius utero conceptus fuit; ad templum salutare venit, cum humanitati se ypostatice univit; ad templum materiale venit, cum hodie in templo presentatus fuit. Venit autem ad illud templum, ut legem inpleret, quia Matthei 5° dicit: »Non veni solvere »legem, sed adinplere«. Unde sunt quidam in lege, ut illi, qui eam servant ex amore, quidam sub lege, qui eam servant ex timore, quidam contra legem, qui nullo modo servant legem, de quibus dicitur Judicum 2°: »Et audientes mandata Domini omnia con- »traria fecerunt.« Supra legem vero nullus, nisi solus Deus, qui est creator et dator legis, I acobi 4°: »Unus est legislator et iudex, »qui potest perdere et liberare.« Christus igitur, licet esse supra legem, voluit esse sub lege »ut eos, qui sub lege erant, redimeret« Ad Gallatas 4°. adc quosc venitc personac veniensc sollicite pancie dominator, quem vos queritis, et angelus §4. 3° describitur venturus, i. e. persona, que venit, cum dicitur ‘dominator et angelus'. Dominator, quia Deus, et an- gelus, quia homo. Dominator, quia ubique dominatur Philip. 2° : »In nomine Jesu omne genu (i. e. omnis potestas) flectatur cele- 4o »stium, terrestrium et infernorum.« 35
Strana 9
Christus vere fuit dominus et sol. Unde ad hoc, quod aliquis sit vere dominus, tria requiruntur, ut dicit Dyonisius De divinis nominibus': sc. ut ali- quibus emineat, ut aliquid possideat, et ut ea, quibus eminet, et que possidet, potenter teneat et defendat. Ista tria, Christus hodie in suo dominio occultavit. Ostendit enim se valde humilem, in quantum se fecit subditum legi et servum; et sic non videbatur legi preeminere, sed subesse. Ostendit se valde pauperem in hoc, quod oblacionem pauperum 20v habere voluit, et sic non vide- batur aliqua possidere. Ostendit se 3° valde infirmum et inpo- tentem in eo, quod ad templum duci voluit et portari et sic non videbatur aliquam potenciam habere. — Revera autem ista tria habet Christus in suo dominio; nam ipse omnibus preeminet, Psalmus: »Excelsus super omnes gentes Dominus et super celos »gloria eius.« Ipse omnia possidet, Psalmus: »Dominabitur »a mari usque ad mare« etc. Ipse subiecta et possessa conservat potenter, ut non amittat, quia »potestas eius potestas eterna« Daniel 4°. 10 15 Dicitur autem angelus racione officii; officium autem angeli secundum Dyonisium est purgare, illuminare et perficere. Hec tria officia fecit et facit Christus, propter quod Symeon vocat eum salutare lumen et gloriam. Ipse enim purgavit et purgat remittendo culpam, ideo dicitur salutare; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum, illuminavit dando cognicionem divinam et ideo vocatur lumen, Luce 1°: »Illuminare hiis, qui in tenebris »et umbra mortis sedent«; ipse perfecit deducendo ad consumma- cionem eternam et ideo vocatur gloria, Luce 1°: »Parare Domino »plebem perfectam.« 20 25 swiedeczstvie gehoz i. e. ferventerc desideratisc testamenti, quem vos vultis zastupowDi Ecce venit, dicit Dominus exercituum: admirative loquitur Propheta wymisliti den przichodu Et quis poterit cogitare diem adventus eius? Item admirative Et quis stabit ad videndum eum? 30 5. 4° describuntur illi, ad quos venit. Venit enim ad sollicite querentes, ad ferventer desiderantes, ad memoriter re- tinentes et ad ardenter suspirantes. — 1°, ad sollicite querentes. Ideo dicitur: »Dominator, quem vos queritis.« Sapiencie 6° »Invenitur ab hiis, qui querunt illum.« — 2° venit ad ferventen desiderantes, ideo dicitur: »quem vos vultis« i. e. quem vos de- 35 1) Codd.: michi C.
Christus vere fuit dominus et sol. Unde ad hoc, quod aliquis sit vere dominus, tria requiruntur, ut dicit Dyonisius De divinis nominibus': sc. ut ali- quibus emineat, ut aliquid possideat, et ut ea, quibus eminet, et que possidet, potenter teneat et defendat. Ista tria, Christus hodie in suo dominio occultavit. Ostendit enim se valde humilem, in quantum se fecit subditum legi et servum; et sic non videbatur legi preeminere, sed subesse. Ostendit se valde pauperem in hoc, quod oblacionem pauperum 20v habere voluit, et sic non vide- batur aliqua possidere. Ostendit se 3° valde infirmum et inpo- tentem in eo, quod ad templum duci voluit et portari et sic non videbatur aliquam potenciam habere. — Revera autem ista tria habet Christus in suo dominio; nam ipse omnibus preeminet, Psalmus: »Excelsus super omnes gentes Dominus et super celos »gloria eius.« Ipse omnia possidet, Psalmus: »Dominabitur »a mari usque ad mare« etc. Ipse subiecta et possessa conservat potenter, ut non amittat, quia »potestas eius potestas eterna« Daniel 4°. 10 15 Dicitur autem angelus racione officii; officium autem angeli secundum Dyonisium est purgare, illuminare et perficere. Hec tria officia fecit et facit Christus, propter quod Symeon vocat eum salutare lumen et gloriam. Ipse enim purgavit et purgat remittendo culpam, ideo dicitur salutare; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum, illuminavit dando cognicionem divinam et ideo vocatur lumen, Luce 1°: »Illuminare hiis, qui in tenebris »et umbra mortis sedent«; ipse perfecit deducendo ad consumma- cionem eternam et ideo vocatur gloria, Luce 1°: »Parare Domino »plebem perfectam.« 20 25 swiedeczstvie gehoz i. e. ferventerc desideratisc testamenti, quem vos vultis zastupowDi Ecce venit, dicit Dominus exercituum: admirative loquitur Propheta wymisliti den przichodu Et quis poterit cogitare diem adventus eius? Item admirative Et quis stabit ad videndum eum? 30 5. 4° describuntur illi, ad quos venit. Venit enim ad sollicite querentes, ad ferventer desiderantes, ad memoriter re- tinentes et ad ardenter suspirantes. — 1°, ad sollicite querentes. Ideo dicitur: »Dominator, quem vos queritis.« Sapiencie 6° »Invenitur ab hiis, qui querunt illum.« — 2° venit ad ferventen desiderantes, ideo dicitur: »quem vos vultis« i. e. quem vos de- 35 1) Codd.: michi C.
Strana 10
10 III. M. J. Hus, In festo Purificationis B. Virginis. sideratis, Proverb. 10°: »Desiderium suum iustis dabitur.« — 3° venit ad memoriter retinentes, ideo dicitur: »Quis poterit co- »gitare« i. e. semper memoriter retinere »diem adventus eius«, quasi diceret 'pauci'. — 4° venit ad ardenter suspirantes; et hoc notatur, cum dicitur »Et quis stabit ad videndum eum?« Verbum est enim affectantis, non suspirantis, iuxta illud Numeri, 24°: »Quis victurus »est, quando ista faciet Dominus?« 10 byl Di finisc,, propter prežehugeD, zelinaD, i. e. quia quem venitC, zdymugyczyD, Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba walcharzowD. VD, aD, prečisstugen, iakoD. tkadlcowaD, ID, sedeD, fullonum. Et sedebit conflans et emundans argentum, et sc. verbo suo, baptismo, san- gwine, passione, purgatorio, igne; et sic videtur accipi in pre- senti, quia 'quasi ignis conflans" očisti D, aD, precedi D, gie D2 purgabit filios Levi et colabit eos quasi aurum et quasi ar- gentum. 15 20 25 30 §6. 5° vero, describitur ex parte finis, propter quem venit. Ipse namque venit propter quadruplicem finem: 1° propter ab- lucionem sive dealbacionem, cum dicitur 'quasi herba fullonum“; propter conflacionem et emundacionem, cum dicitur 'et sedebit conflans et emundans argentum‘; propter purgacionem, cum dicitur purgabit filios Levi'; propter colacionem, cum dicitur: 'et colabit eos quasi aurum'. 21r) Notandum, quod homo habet sapienciam, eloquen- ciam et opera, que facit quantum ad proximum et ad Deum. Et quia ista sepe capiunt in se aliquid inpuritatis et inperfeccionis : — sciencia enim sepe habet inflacionem 1a Corinthiorum 8°: »Sciencia »inflat«; eloquencia sepe profert verbum ociosum, sicud cum nimis loquitur de terrenis, Ysaie 29°: »De humo eloquium tuum mussi- »tabit« ; opera, que facimus ad proximum, sepe habent ostentacionem, Matth. 23°: »Omnia autem opera sua faciunt, ut videantur ab »hominibus«; opera, que facimus quantum ad Deum, sepe habent negligenciam et torporem, Apoc. 3°: »Quia tepidus es ... in- »cipiam te evomere ex ore meo...« — Per aurum igitur intelligitur sapiencia, per argentum eloquencia, per vestes bona opera ad proximum, per filios Levi bona opera, que facimus quantum ad Deum. Sed sapiencia colanda est et eloquencia mundanda. Glosa ibidem: »Quidquid in auro (i. e. in sensu nostro) et argento (i. e. eloquio) conmixtum ere, stanno, et plumbum4 camino Dei excoquitur, »ut purum remaneat aurum et argentum.« Opera eciam, que fa- 35 2) Codd. Vulg.: Proverbiorum C. — 3) Codd.: om. D. — 4) Sic codd.
10 III. M. J. Hus, In festo Purificationis B. Virginis. sideratis, Proverb. 10°: »Desiderium suum iustis dabitur.« — 3° venit ad memoriter retinentes, ideo dicitur: »Quis poterit co- »gitare« i. e. semper memoriter retinere »diem adventus eius«, quasi diceret 'pauci'. — 4° venit ad ardenter suspirantes; et hoc notatur, cum dicitur »Et quis stabit ad videndum eum?« Verbum est enim affectantis, non suspirantis, iuxta illud Numeri, 24°: »Quis victurus »est, quando ista faciet Dominus?« 10 byl Di finisc,, propter prežehugeD, zelinaD, i. e. quia quem venitC, zdymugyczyD, Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba walcharzowD. VD, aD, prečisstugen, iakoD. tkadlcowaD, ID, sedeD, fullonum. Et sedebit conflans et emundans argentum, et sc. verbo suo, baptismo, san- gwine, passione, purgatorio, igne; et sic videtur accipi in pre- senti, quia 'quasi ignis conflans" očisti D, aD, precedi D, gie D2 purgabit filios Levi et colabit eos quasi aurum et quasi ar- gentum. 15 20 25 30 §6. 5° vero, describitur ex parte finis, propter quem venit. Ipse namque venit propter quadruplicem finem: 1° propter ab- lucionem sive dealbacionem, cum dicitur 'quasi herba fullonum“; propter conflacionem et emundacionem, cum dicitur 'et sedebit conflans et emundans argentum‘; propter purgacionem, cum dicitur purgabit filios Levi'; propter colacionem, cum dicitur: 'et colabit eos quasi aurum'. 21r) Notandum, quod homo habet sapienciam, eloquen- ciam et opera, que facit quantum ad proximum et ad Deum. Et quia ista sepe capiunt in se aliquid inpuritatis et inperfeccionis : — sciencia enim sepe habet inflacionem 1a Corinthiorum 8°: »Sciencia »inflat«; eloquencia sepe profert verbum ociosum, sicud cum nimis loquitur de terrenis, Ysaie 29°: »De humo eloquium tuum mussi- »tabit« ; opera, que facimus ad proximum, sepe habent ostentacionem, Matth. 23°: »Omnia autem opera sua faciunt, ut videantur ab »hominibus«; opera, que facimus quantum ad Deum, sepe habent negligenciam et torporem, Apoc. 3°: »Quia tepidus es ... in- »cipiam te evomere ex ore meo...« — Per aurum igitur intelligitur sapiencia, per argentum eloquencia, per vestes bona opera ad proximum, per filios Levi bona opera, que facimus quantum ad Deum. Sed sapiencia colanda est et eloquencia mundanda. Glosa ibidem: »Quidquid in auro (i. e. in sensu nostro) et argento (i. e. eloquio) conmixtum ere, stanno, et plumbum4 camino Dei excoquitur, »ut purum remaneat aurum et argentum.« Opera eciam, que fa- 35 2) Codd. Vulg.: Proverbiorum C. — 3) Codd.: om. D. — 4) Sic codd.
Strana 11
Homines sacrificantes, praesertim sacerdotes, mundandi sunt. 11 cimus ad proximum, lavanda sunt herba fullonum, que habet vestes lavare et dealbare, quia, si aliqua ostentacio se miscuit, aqua confessionis est lavanda. Glossa: »Dominus est ignis con- »flans et consumens lignum, fenum, stipulam; gravia peccata gra- »viter puniens. Et hiis, qui levia peccata committunt, necessaria »est herba fullonum, ut lotis mundiciam restituat et lavet sordes »filiarum Syon.« Opera eciam, que faciunt ministri Dei, sunt pur- ganda. Unde dicitur hic: »Et purgabit filios Levi.« Glossa: »Per »filios Levi intelligitur sacerdotalis dignitas. Et si sacerdotes claudi »sunt et purgandi, quid de ceteris dicendum est, cum iudicium »incipiat a domo Dei?« Unde Ysaie 52°: »Mundamini, qui fertis »vasa Domini«; 1i Machab. 4°: »Elegerunt sacerdotes sine ma- »cula, habentes voluntatem in lege Domini et mundaverunt sancta.« — Et quia dictum est, quod opera sunt vestes, unde Augu- stinus super Psalmo in illo versiculo 'Sacerdotes tui induantur iusticia': »Ut in veteri testamento sacerdotes diversis ornamentis »vestium utebantur, ita ewangelici sacerdotes diversis virtutibus »adornantur. Hec sunt ornamenta, que Deus exigit. Que enim le- »gales pontifices in vestibus gestabant, illa ewangelici sacerdotes »in cordibus habere debent.« Hec Augustinus super illo “Sacer- dotes tui induantur iusticia'. 10 15 20 Versus: Preclari flores, bona vita, sciencia, mores; Hiis tribus ornatus homo dicitur esse beatus. obyetugyczyD, poswieceniniD, et erunt Domino offerentes sacrificia in iusticia. Et 2s placebit Domino sacrificium Iuda et Jerusalem, sicut dies seculi, et sicut anni antiqui« — dicit Dominus omnipotens. filii Levi post purgaci- onem et colacionem 21V7. Nota: mistice filii Levi sunt omnes fideles Christiani. Sunt autem filii Levi, i. e. sacerdotis Christi, quos ipse genuit, iuxta illud Deuteronomii 32°: »Nonne ipse creavit et »possedit te.« Et item: »Deum, qui te genuit, dereliquisti.« Ge- neracio autem illa est spiritualis, sc. in aqua et Spiritu Sancto. De qua generacione dicit ipsemet Christus Johann. 3°: »Nisi »quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest videre regnum »Dei.« Tunc autem Domino offerunt sacrificia, dum purgati et colati a peccatis (purgati a mortalibus et colati a levibus) offerunt sacrificia, i. e. sacra facta, sc. corpus et animum. 30 33 Et de ista oblacione dicit Bernhardus: »Duo in vita habeo, »Domine, corpus et animam. Et ut hec perfecte tibi possim in »sacrificium laudis offerre, bonum michi longe gloriosius atque »utilius, ut offerar tibi, quam deserar michi ipsi.« Unde audacter
Homines sacrificantes, praesertim sacerdotes, mundandi sunt. 11 cimus ad proximum, lavanda sunt herba fullonum, que habet vestes lavare et dealbare, quia, si aliqua ostentacio se miscuit, aqua confessionis est lavanda. Glossa: »Dominus est ignis con- »flans et consumens lignum, fenum, stipulam; gravia peccata gra- »viter puniens. Et hiis, qui levia peccata committunt, necessaria »est herba fullonum, ut lotis mundiciam restituat et lavet sordes »filiarum Syon.« Opera eciam, que faciunt ministri Dei, sunt pur- ganda. Unde dicitur hic: »Et purgabit filios Levi.« Glossa: »Per »filios Levi intelligitur sacerdotalis dignitas. Et si sacerdotes claudi »sunt et purgandi, quid de ceteris dicendum est, cum iudicium »incipiat a domo Dei?« Unde Ysaie 52°: »Mundamini, qui fertis »vasa Domini«; 1i Machab. 4°: »Elegerunt sacerdotes sine ma- »cula, habentes voluntatem in lege Domini et mundaverunt sancta.« — Et quia dictum est, quod opera sunt vestes, unde Augu- stinus super Psalmo in illo versiculo 'Sacerdotes tui induantur iusticia': »Ut in veteri testamento sacerdotes diversis ornamentis »vestium utebantur, ita ewangelici sacerdotes diversis virtutibus »adornantur. Hec sunt ornamenta, que Deus exigit. Que enim le- »gales pontifices in vestibus gestabant, illa ewangelici sacerdotes »in cordibus habere debent.« Hec Augustinus super illo “Sacer- dotes tui induantur iusticia'. 10 15 20 Versus: Preclari flores, bona vita, sciencia, mores; Hiis tribus ornatus homo dicitur esse beatus. obyetugyczyD, poswieceniniD, et erunt Domino offerentes sacrificia in iusticia. Et 2s placebit Domino sacrificium Iuda et Jerusalem, sicut dies seculi, et sicut anni antiqui« — dicit Dominus omnipotens. filii Levi post purgaci- onem et colacionem 21V7. Nota: mistice filii Levi sunt omnes fideles Christiani. Sunt autem filii Levi, i. e. sacerdotis Christi, quos ipse genuit, iuxta illud Deuteronomii 32°: »Nonne ipse creavit et »possedit te.« Et item: »Deum, qui te genuit, dereliquisti.« Ge- neracio autem illa est spiritualis, sc. in aqua et Spiritu Sancto. De qua generacione dicit ipsemet Christus Johann. 3°: »Nisi »quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest videre regnum »Dei.« Tunc autem Domino offerunt sacrificia, dum purgati et colati a peccatis (purgati a mortalibus et colati a levibus) offerunt sacrificia, i. e. sacra facta, sc. corpus et animum. 30 33 Et de ista oblacione dicit Bernhardus: »Duo in vita habeo, »Domine, corpus et animam. Et ut hec perfecte tibi possim in »sacrificium laudis offerre, bonum michi longe gloriosius atque »utilius, ut offerar tibi, quam deserar michi ipsi.« Unde audacter
Strana 12
12 III. M. J. Hus, In festo Purificationis B. Virginis. 10 15 dico, quod nullum sacrificium hominis placet Deo, nisi ipse se sacrificium offerat. Unde sicut mundus usque Christum oblatum exclusive non habuit sacrificium, quo Deum placaret, sed primum sacrificium placans Deum plene fuit Christus oblatus, sic homo non habet sacrificium aliud a se, quod placaret Deum, nisi primo offerat se ipsum hostiam viventem Deo placentem. Nam omnia alia sacrificia fiunt propter istud sacrificium : offeramus ergo nosmet ipsos sacrificium vivum per operacionem virtuosam cum conpunc- cione lacrimosa, gementes pro incolatu miserie, pro dilacione patrie, pro peccatis propriis et pro miseriis alienis, quia dicitur: »Placebit »Domino sacrificium Juda«, i. e. confitencium fidem Levi (i. e. Christi) et confitencium peccata in gemitu, »et Jerusalem« i. e. de- siderancium visionem pacis, que pax erit »dies seculi«, sc. per- petui, et non dies septimane, quam nox consequitur, »et sicut anni antiqui«, i. e. ipsius Dei, qui est ab eterno et in eternum, qui suscepit hodie Filium suum oblatum pro peccatis nostris, cui — sit honor et gloria in secula seculorum. 20 25 §8. Nota, quod Christus offertur in sacrificium cottidie a quolibet fideli, iuxta illud Malachie 1° : »In omni loco sacri- »ficatur et offertur nomini meo oblacio munda.« Ipse enim est hostia, quam Deo offerimus; ideo dicitur: »sacrificatur« et sic est sacrificium. Et dicitur 'oblacio‘; ideo dicitur »offertur« et dicitur 'munda'. Ideo sequitur: »et offertur nomini meo oblacio munda« ; est enim 'sacrificium', in quantum nos Deo reconciliat a culpa, et 'oblacio', in quantum Deo satisfacit §22r) pro offensa, et munda', in quantum nos lavat ab omni macula. Gaudeat ergo fidelis mundus a crimine, quia est filius summi sacerdotis Christi, et quia offert se ipsum Christo et ipsum Christum Deo Patri et toti Tri- nitati in altari cordis, in quo ignis caritatis non deficit, nec de- ficiet in secula seculorum. — 30
12 III. M. J. Hus, In festo Purificationis B. Virginis. 10 15 dico, quod nullum sacrificium hominis placet Deo, nisi ipse se sacrificium offerat. Unde sicut mundus usque Christum oblatum exclusive non habuit sacrificium, quo Deum placaret, sed primum sacrificium placans Deum plene fuit Christus oblatus, sic homo non habet sacrificium aliud a se, quod placaret Deum, nisi primo offerat se ipsum hostiam viventem Deo placentem. Nam omnia alia sacrificia fiunt propter istud sacrificium : offeramus ergo nosmet ipsos sacrificium vivum per operacionem virtuosam cum conpunc- cione lacrimosa, gementes pro incolatu miserie, pro dilacione patrie, pro peccatis propriis et pro miseriis alienis, quia dicitur: »Placebit »Domino sacrificium Juda«, i. e. confitencium fidem Levi (i. e. Christi) et confitencium peccata in gemitu, »et Jerusalem« i. e. de- siderancium visionem pacis, que pax erit »dies seculi«, sc. per- petui, et non dies septimane, quam nox consequitur, »et sicut anni antiqui«, i. e. ipsius Dei, qui est ab eterno et in eternum, qui suscepit hodie Filium suum oblatum pro peccatis nostris, cui — sit honor et gloria in secula seculorum. 20 25 §8. Nota, quod Christus offertur in sacrificium cottidie a quolibet fideli, iuxta illud Malachie 1° : »In omni loco sacri- »ficatur et offertur nomini meo oblacio munda.« Ipse enim est hostia, quam Deo offerimus; ideo dicitur: »sacrificatur« et sic est sacrificium. Et dicitur 'oblacio‘; ideo dicitur »offertur« et dicitur 'munda'. Ideo sequitur: »et offertur nomini meo oblacio munda« ; est enim 'sacrificium', in quantum nos Deo reconciliat a culpa, et 'oblacio', in quantum Deo satisfacit §22r) pro offensa, et munda', in quantum nos lavat ab omni macula. Gaudeat ergo fidelis mundus a crimine, quia est filius summi sacerdotis Christi, et quia offert se ipsum Christo et ipsum Christum Deo Patri et toti Tri- nitati in altari cordis, in quo ignis caritatis non deficit, nec de- ficiet in secula seculorum. — 30
Strana 13
Fideles Christi ab omni macula mundi esse debent. 13 IV. In eodem festo. (Pro themate.) Ecce ego mitto angelum. 1. Rex regum et Dominus dominancium pro salute populi sui venturus ad propria, quia sui non erant eum recepturi, ne de ignorancia sui adventus excusaciones assumerent, adventus sui signa premisit, litteras illis direxit et ante faciem suam nunccios destinavit. Hiis enim tribus, videlicet, litteris, signis et nuncciis, suum liquide declaravit adventum: non enim solus aut subitus debuit advenire, qui cum venisset, binos et binos ante faciem suam destinavit. Premisit itaque signa, i. e. misteria signorum; direxit litteras, i. e. testimonia scripturarum; destinavit nunccios, personas videlicet prophetarum. Presignatus etenim est Christus in figuris, ut Ysaac natus de sterili presignavit Christum nasci- turum de Virgine; virga fronduit et attulit fructum, quia Virgo concepit et peperit Christum. Presignatus est in scripturis, ut G e- z pokolenyeg nesis 49° : »Non auferetur sceptrum de Juda et dux de femore eius, »donec veniat, qui mittendus est, et ipse est expectacio gencium.« Et Baruch 3°: »In terris visus est et cum hominibus conver- »satus est.« Annuncciatus est per prophetas; unde Ysaias dicit 70: »Ecce virgo concipiet et pariet filium et vocabitur nomen eius »Emanuel« et Abacuc 2°: »Si moram fecerit, expecta eum, quia »veniens veniet et non tardabit.« — Ecce tam manifesta signa synagoga misera non notavit, tam apertas litteras Judea ceca non intellexit, tam veridicos nunccios populus incredulus non accepit; et ideo cum venit in propria, sui non receperunt eum. De quibus conqueritur per Ysaiam c a° 1°: »Cognovit bos possessorem »suum et asinus presepe Domini sui; Israel autem me non cognovit.« Hinc ei dicit Johannis 5°: »Si credideritisa, Moysi credideritis, »et michi; de me enim ille scripsit, ubi dixit Prophetam susci- »tabit vobis de fratribus vestris; ipsum quasi me audietis‘ (Ge nes. 18°). 2. Hos autem nunccios longe premisit ante. Primus nunccius preparavit viam incarnacionis, secundus viam nativitatis, tercius viam predicacionis. Per primam viam venit ad templum salutare, per secundam venit ad templum materiale, per terciam venit ad templum spirituale. Primus nunccius fuit Gabriel, de quo legitur Luce 1°: »Missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem 10 15 20 25 no 35 1) Codd.: post enim A. — 2) Glossa in D: om. Codd. — 3) Codd.: crederitis D.
Fideles Christi ab omni macula mundi esse debent. 13 IV. In eodem festo. (Pro themate.) Ecce ego mitto angelum. 1. Rex regum et Dominus dominancium pro salute populi sui venturus ad propria, quia sui non erant eum recepturi, ne de ignorancia sui adventus excusaciones assumerent, adventus sui signa premisit, litteras illis direxit et ante faciem suam nunccios destinavit. Hiis enim tribus, videlicet, litteris, signis et nuncciis, suum liquide declaravit adventum: non enim solus aut subitus debuit advenire, qui cum venisset, binos et binos ante faciem suam destinavit. Premisit itaque signa, i. e. misteria signorum; direxit litteras, i. e. testimonia scripturarum; destinavit nunccios, personas videlicet prophetarum. Presignatus etenim est Christus in figuris, ut Ysaac natus de sterili presignavit Christum nasci- turum de Virgine; virga fronduit et attulit fructum, quia Virgo concepit et peperit Christum. Presignatus est in scripturis, ut G e- z pokolenyeg nesis 49° : »Non auferetur sceptrum de Juda et dux de femore eius, »donec veniat, qui mittendus est, et ipse est expectacio gencium.« Et Baruch 3°: »In terris visus est et cum hominibus conver- »satus est.« Annuncciatus est per prophetas; unde Ysaias dicit 70: »Ecce virgo concipiet et pariet filium et vocabitur nomen eius »Emanuel« et Abacuc 2°: »Si moram fecerit, expecta eum, quia »veniens veniet et non tardabit.« — Ecce tam manifesta signa synagoga misera non notavit, tam apertas litteras Judea ceca non intellexit, tam veridicos nunccios populus incredulus non accepit; et ideo cum venit in propria, sui non receperunt eum. De quibus conqueritur per Ysaiam c a° 1°: »Cognovit bos possessorem »suum et asinus presepe Domini sui; Israel autem me non cognovit.« Hinc ei dicit Johannis 5°: »Si credideritisa, Moysi credideritis, »et michi; de me enim ille scripsit, ubi dixit Prophetam susci- »tabit vobis de fratribus vestris; ipsum quasi me audietis‘ (Ge nes. 18°). 2. Hos autem nunccios longe premisit ante. Primus nunccius preparavit viam incarnacionis, secundus viam nativitatis, tercius viam predicacionis. Per primam viam venit ad templum salutare, per secundam venit ad templum materiale, per terciam venit ad templum spirituale. Primus nunccius fuit Gabriel, de quo legitur Luce 1°: »Missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem 10 15 20 25 no 35 1) Codd.: post enim A. — 2) Glossa in D: om. Codd. — 3) Codd.: crederitis D.
Strana 14
14 IV. M. J. Hus: In festo Purificationis B. Virginis. 10 15 20 25 30 5 40 »Galilee« et infra §22v: »Spiritus Sanctus superveniet in »te« etc.4 Istis peractis statim Spiritus Sanctus advenit et triplicem viam ante faciem Domini preparavit 1a fuit consensus virginalis, 2a mundacio carnalis, 3a formacio corporalis Hac enim triplici via preparata Domino statim virtus Altissimi descendit per incar- nacionem in Virginem et se humanitati ypostatice univit. Tunc ergo statim venit ad templum sanctum suum, videlicet salutare, de quo dicit Johann. 2°: »Solvite templum hoc et in tribus »diebus excitabo illud« Hoc autem dicebat de templo corporis sui; hoc templum est sanctum, i. e. sanctificans, non sanctificatum, i. e. non a peccato mundatum. Post primum nunccium, primam viam, primum adventum et primum templum venit secundus nunccius, qui apparens pasto- ribus ait Luce 2°: »Annunccio vobis gaudium magnum, quia »natus est nobis Salvator, qui est Christus, in civitate David.« Hic quoque triplicem viam ante faciem Domini preparavit: primam preparando famulum Joseph in obsequio, secundam preparando locum in diversorio, tercio preparando cunabulum in presepio. Hiis gestis venit dominator Dominus ad templum suum materiale, de quo Johannis 2°: »Quadraginta et sex annis edificatum est »templum hoc.« Venit autem per oblacionem, sicut hodiernum ewangelium contestatur postquam conpleti; sunt“ inquit 'dies pur- gacionis, Maria tulit eum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino“. Habitis ergo secundo angelo, secunda via, secundo adventu, secundo templo venit iam tercius nunccius, de quo Gabriel Luce 1° ait: »Ipse preibit ante illum in spiritu et virtute Helie parare viam »Domino«. Johannes autem angelus appellatur non nature pro- prietate, sed officii qualitate, iuxta quem modum Christus con- venienter angelus appellatur. Preparavit autem Johannes ante faciem Christi viam triplicem. Nam triplex legitur esse baptismus, sc. ab- lucionis in aqua, conpunccionis in lacrima, passionis in sangwine. Primams preparavit baptisando, secundam predicando, terciam moriendo. Baptizavit autem corpus exterius, sed non mentem interius. Unde ait Johannis 1°: »Ego baptizo vos in aqua, »medius autem vestrum stetit, qui baptizabit vos in Spiritu Sancto »et igne.« Predicavit penitenciam, sed non contulit indulgenciam. Unde Luce 3° dicit: »Penitenciam agite, appropinquabit enim »regnum celorum.« Mortuus est propter iusticiam, sed ipse non iustificavit, quia fecit Herodes amputari caput Johannis in carcere Matth. 14°. 3.) Statim ergo venit ad templum spirituale, de quo dicit Apostolus 1a Corinth. 3°: »Templum Dei sanctum est, quod »estis vos.« Post baptismum namque et ieiunium congregavit eos, quos elegit de mundo, quos templum Spiritus Sancti constituit, genus electum, regale sacerdocium. Venit ergo ad templum sanctum 45 4) Codd.: om. A. — 5) Codd.: inpleti D. — 6) Codd.: viam add. A.
14 IV. M. J. Hus: In festo Purificationis B. Virginis. 10 15 20 25 30 5 40 »Galilee« et infra §22v: »Spiritus Sanctus superveniet in »te« etc.4 Istis peractis statim Spiritus Sanctus advenit et triplicem viam ante faciem Domini preparavit 1a fuit consensus virginalis, 2a mundacio carnalis, 3a formacio corporalis Hac enim triplici via preparata Domino statim virtus Altissimi descendit per incar- nacionem in Virginem et se humanitati ypostatice univit. Tunc ergo statim venit ad templum sanctum suum, videlicet salutare, de quo dicit Johann. 2°: »Solvite templum hoc et in tribus »diebus excitabo illud« Hoc autem dicebat de templo corporis sui; hoc templum est sanctum, i. e. sanctificans, non sanctificatum, i. e. non a peccato mundatum. Post primum nunccium, primam viam, primum adventum et primum templum venit secundus nunccius, qui apparens pasto- ribus ait Luce 2°: »Annunccio vobis gaudium magnum, quia »natus est nobis Salvator, qui est Christus, in civitate David.« Hic quoque triplicem viam ante faciem Domini preparavit: primam preparando famulum Joseph in obsequio, secundam preparando locum in diversorio, tercio preparando cunabulum in presepio. Hiis gestis venit dominator Dominus ad templum suum materiale, de quo Johannis 2°: »Quadraginta et sex annis edificatum est »templum hoc.« Venit autem per oblacionem, sicut hodiernum ewangelium contestatur postquam conpleti; sunt“ inquit 'dies pur- gacionis, Maria tulit eum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino“. Habitis ergo secundo angelo, secunda via, secundo adventu, secundo templo venit iam tercius nunccius, de quo Gabriel Luce 1° ait: »Ipse preibit ante illum in spiritu et virtute Helie parare viam »Domino«. Johannes autem angelus appellatur non nature pro- prietate, sed officii qualitate, iuxta quem modum Christus con- venienter angelus appellatur. Preparavit autem Johannes ante faciem Christi viam triplicem. Nam triplex legitur esse baptismus, sc. ab- lucionis in aqua, conpunccionis in lacrima, passionis in sangwine. Primams preparavit baptisando, secundam predicando, terciam moriendo. Baptizavit autem corpus exterius, sed non mentem interius. Unde ait Johannis 1°: »Ego baptizo vos in aqua, »medius autem vestrum stetit, qui baptizabit vos in Spiritu Sancto »et igne.« Predicavit penitenciam, sed non contulit indulgenciam. Unde Luce 3° dicit: »Penitenciam agite, appropinquabit enim »regnum celorum.« Mortuus est propter iusticiam, sed ipse non iustificavit, quia fecit Herodes amputari caput Johannis in carcere Matth. 14°. 3.) Statim ergo venit ad templum spirituale, de quo dicit Apostolus 1a Corinth. 3°: »Templum Dei sanctum est, quod »estis vos.« Post baptismum namque et ieiunium congregavit eos, quos elegit de mundo, quos templum Spiritus Sancti constituit, genus electum, regale sacerdocium. Venit ergo ad templum sanctum 45 4) Codd.: om. A. — 5) Codd.: inpleti D. — 6) Codd.: viam add. A.
Strana 15
Christus venturus nuntios praemittit. 15 »suum dominator dominus, quem vos queritis et angelus testa- — »menti, quem vos vultis.« Et nota, quod hic est metaplasmus. Prius 23r) enim lo- quebatur Pater ad Filium dicens: »Ecce mitto angelum« etc. Nunc autem convertit sermonem ad illos, qui desiderabant adventum dicentes: »Veni, Domine, et noli tardare relaxa facinora plebis tue »Israel.« Et quia spiritus est, qui vivificat, de spirituali adventu Christi aliquid spiritualiter proponamus. Triplicem enim adventum Christi legimus : presentem, preteritum et futurum. Preteritum in humilitate, presentem in sanctitate, futurum in maiestate. Per primum venit in mundum ad redempcionem, per secundum venit in animam per sanctificacionem, per tercium veniet in iudicium ad retribucionem. De primo dicit Johannis 16°: »Exivi a Patre et veni in mundum.« De 2°: »Ad eum veniemus«; de 3° dicit Marci 14°: »Videbitis »filium hominis venientem in nubibus celi et maiestate magna.« De primo dictum est, de 2° est dicendum. Sed in hoc ad- ventu angelus ante faciem Domini premittitur, qui preparat ei viam. Hic est ille specialis et familiaris nunccius penitencie, de quo dicit Propheta: »A timore tuo, Domine, concepimus et peperimus »spiritum salutis.« Timor iste preparat viam trium dierum, qua filii Israel egressi sunt de Egipto, i. e. quo penitentes egrediuntur de tenebris peccatorum. Iter tercie diei est contricio peccatorum; precedit eum in penitente subtilis inquisicio, qua diligenter con- siderat et inquinamentum et genera, viciorum, iuxta quod ipse pe- nitens ait finiquitatem meam ego cognosco‘ etc. Succedit hinc la- crimabilis recordacio, qua recolit et attendit turpitudinem et circum- stancias delictorum, secundum quod ait: 'iniquitatem meam ego cognosco' etc. Sequitur gravis contricio, que delet et purgat ma- culas peccatorum, iuxta quod ait: »Secundum multitudinem do- »lorum meorum in corde meo consolaciones tue letificabunts »animam meam.« 15 20 25 10 §4. Hac triplici via per timorem Domino preparata statim ve- niet ad templum sanctum, per graciam in animam penitentis, ut ipsam sanctificet. Venit autem non solus, sed cum eo Pater et Filius et Spiritus Sanctus accedunt, iuxta quod ipse testatur Johann. 14°: »Ad eum veniemus et mansionem aput eum faciemus.« Mansionem autem istam hoc ordine faciunt: fundamenta faciunt, bases dis- ponunt, columpnas erigunt, epistelia supponunt, capitella preficiunt. Unde scias, quod tres sunt partes columpne, sc. basis, i. e. funda- mentum, stilus, sc. illud errectum super basim, epistelium vero, quod stilo supponitur; et dicitur ab 'epy‘ et 'stilus', quasi supra stilum columpne positum. Et dicuntur capitella, quasi columpnarum capita. Post parietes producunt, fenestras ordinant, tectum pre- 35 7) Codd.: post viciorum A. — S) Codd.: letificent A.
Christus venturus nuntios praemittit. 15 »suum dominator dominus, quem vos queritis et angelus testa- — »menti, quem vos vultis.« Et nota, quod hic est metaplasmus. Prius 23r) enim lo- quebatur Pater ad Filium dicens: »Ecce mitto angelum« etc. Nunc autem convertit sermonem ad illos, qui desiderabant adventum dicentes: »Veni, Domine, et noli tardare relaxa facinora plebis tue »Israel.« Et quia spiritus est, qui vivificat, de spirituali adventu Christi aliquid spiritualiter proponamus. Triplicem enim adventum Christi legimus : presentem, preteritum et futurum. Preteritum in humilitate, presentem in sanctitate, futurum in maiestate. Per primum venit in mundum ad redempcionem, per secundum venit in animam per sanctificacionem, per tercium veniet in iudicium ad retribucionem. De primo dicit Johannis 16°: »Exivi a Patre et veni in mundum.« De 2°: »Ad eum veniemus«; de 3° dicit Marci 14°: »Videbitis »filium hominis venientem in nubibus celi et maiestate magna.« De primo dictum est, de 2° est dicendum. Sed in hoc ad- ventu angelus ante faciem Domini premittitur, qui preparat ei viam. Hic est ille specialis et familiaris nunccius penitencie, de quo dicit Propheta: »A timore tuo, Domine, concepimus et peperimus »spiritum salutis.« Timor iste preparat viam trium dierum, qua filii Israel egressi sunt de Egipto, i. e. quo penitentes egrediuntur de tenebris peccatorum. Iter tercie diei est contricio peccatorum; precedit eum in penitente subtilis inquisicio, qua diligenter con- siderat et inquinamentum et genera, viciorum, iuxta quod ipse pe- nitens ait finiquitatem meam ego cognosco‘ etc. Succedit hinc la- crimabilis recordacio, qua recolit et attendit turpitudinem et circum- stancias delictorum, secundum quod ait: 'iniquitatem meam ego cognosco' etc. Sequitur gravis contricio, que delet et purgat ma- culas peccatorum, iuxta quod ait: »Secundum multitudinem do- »lorum meorum in corde meo consolaciones tue letificabunts »animam meam.« 15 20 25 10 §4. Hac triplici via per timorem Domino preparata statim ve- niet ad templum sanctum, per graciam in animam penitentis, ut ipsam sanctificet. Venit autem non solus, sed cum eo Pater et Filius et Spiritus Sanctus accedunt, iuxta quod ipse testatur Johann. 14°: »Ad eum veniemus et mansionem aput eum faciemus.« Mansionem autem istam hoc ordine faciunt: fundamenta faciunt, bases dis- ponunt, columpnas erigunt, epistelia supponunt, capitella preficiunt. Unde scias, quod tres sunt partes columpne, sc. basis, i. e. funda- mentum, stilus, sc. illud errectum super basim, epistelium vero, quod stilo supponitur; et dicitur ab 'epy‘ et 'stilus', quasi supra stilum columpne positum. Et dicuntur capitella, quasi columpnarum capita. Post parietes producunt, fenestras ordinant, tectum pre- 35 7) Codd.: post viciorum A. — S) Codd.: letificent A.
Strana 16
16 IV. M. J. Hus: In festo Purificationis B. Virginis. 10 15 20 25 30 35 40 ponunt, ostium inserunt, pavimentum sternunt et templum in duas mansiones distingwunt. Hec omnia plena sunt spiritualibus sacramentis. Fundamentum est fides Christi, super quam anima fidelis est fundata, que contra spiritum tempestatis et turbinis stabilitate consistit. De qua dicit Apostolus Hebreorum XI°: »Fides est substancia (i. e. fun- damentum) rerum sperandarum, argumentum non apparencium; sine fide inpossibile est placere Deo,« quia quidquid non est ex fide, peccatum est cum Abacuc 2°: »Iustus ex fide vivit.«23v) Super hoc fundamentum septem bases ordinabuntur, i. e. septem peticiones, que in oracione dominica continentur; tres pertinentes ad vitam presentem et tres ad vitam futuram, media vero pertinens ad utramque: »Adveniat« inquit »regnum tuum« etc. Super has bases septem columpne firmiter eriguntur, i. e. dona septiformis gracie, que Ysaias XI° c a° enumerans de Christo ait : »Requiescat »super eum spiritus sapiencie et intellectus, spiritus consilii et »fortitudinis, spiritus sciencie et pietatis et replebit eum spiritus »timoris Domini«; de quibus Salomon Proverbiorum 9° ait: »Sapiencia edificavit sibi domum, et excidit columpnas »septem « — Hiis columpnis septem epistelia preponuntur, epi- steliis capitella, i. e. septem virtutes et septem beatitudines, quas ipse Christus enumerat, Matth. 5° inquiens : »Beati pauperes spi- »ritu, quoniam ipsorum est regnum celorum« etc. Octava enim beatitudo redit ad caput. — Ad hec quatuor parietes producuntur, i. e. quatuor cardinales virtutes: iusticia, fortitudo, prudencia et temperancia. Latus iusticie respicit ad orientem, per quam timen- tibus Deum oritur sol iusticie, i. e. Christus; latus fortitudinis respicit ad aquilonem, perro quam adversis resistimus, que secundum Prophetam ab aquilonero panduntur; latus temperancie respicit ad meridiem, per quam illecebras cohercemus, quibus concupiscencia exardescit; latus prudencie respicit ad occidentem, per quam occiduar1 declinamus et occidencium vitamus insidias. Hec quatuor latera sunt equalia, ut quadratum sit edificium, quod stabit sine vitu- perio; sic enim dicit Aristoteles de feliciter vivente, quod stabit sicut tetragonus sine vituperio. — In hiis autem parietibus quinque fenestre signantur, i. e. quinque sensus spiritualiter intel- lecti, sc. visus intelligencie, auditus obediencie, odoratus discre- cionis, gustus dileccionis, tactus operis. Per hos spirituales sensus vita subintrat, sicut e contra mors per carnales sensus ingreditur dicente Propheta: »Intravit mors per fenestras.« — Tectum quod profertur, est caritas super alias virtutes excellens, que operit multi- tudinem peccatorum. Ostium, quod ex parte orientis insertur, est spes, per quam ad iusticiam exequendam ingredimur, cuius postes, sunt abstinencia et continencia. Abstinencie ianua claudi debet, 9) Codd.: ianue superscr. D; i. e. ianue add. F. — 10) Codd.: linea per oo aquilone in B errore repetita. — 11) Codd: accidia F.
16 IV. M. J. Hus: In festo Purificationis B. Virginis. 10 15 20 25 30 35 40 ponunt, ostium inserunt, pavimentum sternunt et templum in duas mansiones distingwunt. Hec omnia plena sunt spiritualibus sacramentis. Fundamentum est fides Christi, super quam anima fidelis est fundata, que contra spiritum tempestatis et turbinis stabilitate consistit. De qua dicit Apostolus Hebreorum XI°: »Fides est substancia (i. e. fun- damentum) rerum sperandarum, argumentum non apparencium; sine fide inpossibile est placere Deo,« quia quidquid non est ex fide, peccatum est cum Abacuc 2°: »Iustus ex fide vivit.«23v) Super hoc fundamentum septem bases ordinabuntur, i. e. septem peticiones, que in oracione dominica continentur; tres pertinentes ad vitam presentem et tres ad vitam futuram, media vero pertinens ad utramque: »Adveniat« inquit »regnum tuum« etc. Super has bases septem columpne firmiter eriguntur, i. e. dona septiformis gracie, que Ysaias XI° c a° enumerans de Christo ait : »Requiescat »super eum spiritus sapiencie et intellectus, spiritus consilii et »fortitudinis, spiritus sciencie et pietatis et replebit eum spiritus »timoris Domini«; de quibus Salomon Proverbiorum 9° ait: »Sapiencia edificavit sibi domum, et excidit columpnas »septem « — Hiis columpnis septem epistelia preponuntur, epi- steliis capitella, i. e. septem virtutes et septem beatitudines, quas ipse Christus enumerat, Matth. 5° inquiens : »Beati pauperes spi- »ritu, quoniam ipsorum est regnum celorum« etc. Octava enim beatitudo redit ad caput. — Ad hec quatuor parietes producuntur, i. e. quatuor cardinales virtutes: iusticia, fortitudo, prudencia et temperancia. Latus iusticie respicit ad orientem, per quam timen- tibus Deum oritur sol iusticie, i. e. Christus; latus fortitudinis respicit ad aquilonem, perro quam adversis resistimus, que secundum Prophetam ab aquilonero panduntur; latus temperancie respicit ad meridiem, per quam illecebras cohercemus, quibus concupiscencia exardescit; latus prudencie respicit ad occidentem, per quam occiduar1 declinamus et occidencium vitamus insidias. Hec quatuor latera sunt equalia, ut quadratum sit edificium, quod stabit sine vitu- perio; sic enim dicit Aristoteles de feliciter vivente, quod stabit sicut tetragonus sine vituperio. — In hiis autem parietibus quinque fenestre signantur, i. e. quinque sensus spiritualiter intel- lecti, sc. visus intelligencie, auditus obediencie, odoratus discre- cionis, gustus dileccionis, tactus operis. Per hos spirituales sensus vita subintrat, sicut e contra mors per carnales sensus ingreditur dicente Propheta: »Intravit mors per fenestras.« — Tectum quod profertur, est caritas super alias virtutes excellens, que operit multi- tudinem peccatorum. Ostium, quod ex parte orientis insertur, est spes, per quam ad iusticiam exequendam ingredimur, cuius postes, sunt abstinencia et continencia. Abstinencie ianua claudi debet, 9) Codd.: ianue superscr. D; i. e. ianue add. F. — 10) Codd.: linea per oo aquilone in B errore repetita. — 11) Codd: accidia F.
Strana 17
Templum animae quomodo praeparari debeat. 17 ne forte Nabuzardan princeps equorum subintret, qui Jerusalem totam subvertit. Continencie ianua claudi debet, ne mulieres alieni- gene subintrent, que mentem Salomonis evertant. Interius autem sternitur pavimentum, i. e. humilitas, de qua legitur: »Adhesit »pavimento anima mea.« — Templum istud in duas mansiones distingwitur: interior est sapiencia, que celestibus contemplandis inheret, exterior est sciencia, que terrenis disponendis intendit. Interior est contemplativa, exterior activa. §24r In interiori Maria sedens secus pedes Domini audiens verba illius sedebat, in ex- teriori Martha circa frequens ministerium satagebat. Satagamus ergo et nos dignos fructus agere penitencie, ut tale templum nos sibi faciat angelus testamenti Dominus noster Jesusi, Christus, qui est super omnia Deus benedictus in secula seculorum Amen12. 10 V. 15 In die Assumpcionis B. Virginis. (Pro themate.) Luce 10° Aria optimam partem elegit. M 1. Constat, quod tota servitus, qua militans ecclesia servit sponso ecclesie, dividitur in tres partes: Prima et infima est, qua operarii fideliter serviunt Deo suo; 2a qua seculares prepositi active viventes fideliter serviunt in illo officio Deo suo. Sed tercia est, qua contemplativi, cuiusmodi debent esse clerici, a pertur- bacionibus mundi quieti servirent securius Deo suo. Unde iste due mulieres, Maria et Martha, signant has duas vitas, sc. activam et contemplativam. Et sic, cum in secunda vita, sc. contemplativa, contemplativi non deberent dominari in clero, ut docet b. Petrus 1a Petri 5°, sed servire, ut socii vel ministri, ut docetur Luce 22°, 20 signanter manet ista perfeccior vita integra et secunda inperfeccior est divisa. Prima autem pars est bona, secunda melior, sed tercia est optima. Et illam partem dicit Veritas Mariam Magdalenam, sed excellencius Mariam Matrem Domini elegisse. Quod autem ista sit optima, patet ex sentencia Christi, cui discredere non licet, specialiter, cum adiungitur eius probacio, quod 20 25 30 12) Codd.: om. D.
Templum animae quomodo praeparari debeat. 17 ne forte Nabuzardan princeps equorum subintret, qui Jerusalem totam subvertit. Continencie ianua claudi debet, ne mulieres alieni- gene subintrent, que mentem Salomonis evertant. Interius autem sternitur pavimentum, i. e. humilitas, de qua legitur: »Adhesit »pavimento anima mea.« — Templum istud in duas mansiones distingwitur: interior est sapiencia, que celestibus contemplandis inheret, exterior est sciencia, que terrenis disponendis intendit. Interior est contemplativa, exterior activa. §24r In interiori Maria sedens secus pedes Domini audiens verba illius sedebat, in ex- teriori Martha circa frequens ministerium satagebat. Satagamus ergo et nos dignos fructus agere penitencie, ut tale templum nos sibi faciat angelus testamenti Dominus noster Jesusi, Christus, qui est super omnia Deus benedictus in secula seculorum Amen12. 10 V. 15 In die Assumpcionis B. Virginis. (Pro themate.) Luce 10° Aria optimam partem elegit. M 1. Constat, quod tota servitus, qua militans ecclesia servit sponso ecclesie, dividitur in tres partes: Prima et infima est, qua operarii fideliter serviunt Deo suo; 2a qua seculares prepositi active viventes fideliter serviunt in illo officio Deo suo. Sed tercia est, qua contemplativi, cuiusmodi debent esse clerici, a pertur- bacionibus mundi quieti servirent securius Deo suo. Unde iste due mulieres, Maria et Martha, signant has duas vitas, sc. activam et contemplativam. Et sic, cum in secunda vita, sc. contemplativa, contemplativi non deberent dominari in clero, ut docet b. Petrus 1a Petri 5°, sed servire, ut socii vel ministri, ut docetur Luce 22°, 20 signanter manet ista perfeccior vita integra et secunda inperfeccior est divisa. Prima autem pars est bona, secunda melior, sed tercia est optima. Et illam partem dicit Veritas Mariam Magdalenam, sed excellencius Mariam Matrem Domini elegisse. Quod autem ista sit optima, patet ex sentencia Christi, cui discredere non licet, specialiter, cum adiungitur eius probacio, quod 20 25 30 12) Codd.: om. D.
Strana 18
18 V. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. 10 15 »ista pars non auferetur ab ea.« Omnem enim activam vitam ne- cesse est evacuari ante finale iudicium; vita autem contemplativa, sicut et caritas, manebit in patria. Ideo oportet, quod sit perfeccior, quam activa. Et gracia illius diligende finaliter oportet omnes active viventes dirigere vitam suam non solum pro, vita contemplativa, quam, haberent in futuro seculo, sed pro vita contemplativa,, quam habere debent in mortis articulo. Tunc enim necesse est omnem salvandum a vita activa cessare et vite contemplative in- tendere. Ideo illi, qui educantur in vita contemplativa continue, dimissa sollicitudine mundana, securius moriuntur. Hanc autem vitam elegit Christus cum suis apostolis, cum matre et carioribus eius discipulis; sed hodie est e contra, cum eciam clerus tantum est mundo deditus, quod contempta hac parte optima nedum pars activa bipertita eligitur, sed pars filiorum huius seculi condemp- nanda, cuiusmodi sunt omnes finaliter delectantes in mundi di- viciis et eius gloria, non operantes, quidquid hic fecerunt, pro parte optima adquirenda. 20 Tria itaque dixerim caritati vestre ad laudem b. Virginis Marie: 1° quid de ipsa Virgine sit credendum, 2° quomodo ad placitum huius Virginis, ut ipsa sit nobis cum, filio suo propicia, est vivendum, et 3° quomodo servata constanter hac vita est de — matris Dei §24v procuracione et suffragio confidendum. 25 30 35 40 2. Quoad primum, tria oportet credere de matre Dei. Primum, quod mediante morte corporali assumpta sit hodie ad beatitudinem; sic enim de ipsa canit ecclesia: »Veneranda nobis, »Domine, huius diei festivitas opem conferat sempiternam, in qua »sancta Dei genitrix mortem subiit temporalem.« Nec moveatur fidelis, quod sequens particula oracionis repugnat prime parti, cum dicitur: »Nec tamen mortis nexibus deprimi potuit, que filium »tuum, Dominum nostrum, de se genuit salvatorem incarnatum.« Pro cuius declaracione oportet notare duplex genus mortis, — sc. mortem preciosam et mortem dolorosam. Mors preciosa est quorumcunque predestinatorum, quia est medium necessarium ad beatitudinem, tamquam porta Mors autem prescitorum est dolorosa, cum ducit ad dampnacionem perpetuam. Prima mors est medium ad celorum ascensum et habet nexus amoris, quibus anima vo- luntate leta trahitur ad superna; secunda morsa est medium ad infernalem descensum et habet nexus criminis, quibus spiritus obligatur ad hanc penam perpetuam. Nam declinantes in tales obligaciones adducet Dominus in finali iudicio cum operantibus iniquitatem. Ille autem anime, que transeunt in purgatorium, vadunt, licet oblique, per nexus amorum ad beatitudinem. Beata itaque Virgo non potuit deprimi, hoc est deorsum violenter premi, per 1) Codd.: ex A. — 2) Codd.: verba quam co contemplativa om. A. — 3) Codd.: om. D. — 4) Codd.: est mors add. A.
18 V. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. 10 15 »ista pars non auferetur ab ea.« Omnem enim activam vitam ne- cesse est evacuari ante finale iudicium; vita autem contemplativa, sicut et caritas, manebit in patria. Ideo oportet, quod sit perfeccior, quam activa. Et gracia illius diligende finaliter oportet omnes active viventes dirigere vitam suam non solum pro, vita contemplativa, quam, haberent in futuro seculo, sed pro vita contemplativa,, quam habere debent in mortis articulo. Tunc enim necesse est omnem salvandum a vita activa cessare et vite contemplative in- tendere. Ideo illi, qui educantur in vita contemplativa continue, dimissa sollicitudine mundana, securius moriuntur. Hanc autem vitam elegit Christus cum suis apostolis, cum matre et carioribus eius discipulis; sed hodie est e contra, cum eciam clerus tantum est mundo deditus, quod contempta hac parte optima nedum pars activa bipertita eligitur, sed pars filiorum huius seculi condemp- nanda, cuiusmodi sunt omnes finaliter delectantes in mundi di- viciis et eius gloria, non operantes, quidquid hic fecerunt, pro parte optima adquirenda. 20 Tria itaque dixerim caritati vestre ad laudem b. Virginis Marie: 1° quid de ipsa Virgine sit credendum, 2° quomodo ad placitum huius Virginis, ut ipsa sit nobis cum, filio suo propicia, est vivendum, et 3° quomodo servata constanter hac vita est de — matris Dei §24v procuracione et suffragio confidendum. 25 30 35 40 2. Quoad primum, tria oportet credere de matre Dei. Primum, quod mediante morte corporali assumpta sit hodie ad beatitudinem; sic enim de ipsa canit ecclesia: »Veneranda nobis, »Domine, huius diei festivitas opem conferat sempiternam, in qua »sancta Dei genitrix mortem subiit temporalem.« Nec moveatur fidelis, quod sequens particula oracionis repugnat prime parti, cum dicitur: »Nec tamen mortis nexibus deprimi potuit, que filium »tuum, Dominum nostrum, de se genuit salvatorem incarnatum.« Pro cuius declaracione oportet notare duplex genus mortis, — sc. mortem preciosam et mortem dolorosam. Mors preciosa est quorumcunque predestinatorum, quia est medium necessarium ad beatitudinem, tamquam porta Mors autem prescitorum est dolorosa, cum ducit ad dampnacionem perpetuam. Prima mors est medium ad celorum ascensum et habet nexus amoris, quibus anima vo- luntate leta trahitur ad superna; secunda morsa est medium ad infernalem descensum et habet nexus criminis, quibus spiritus obligatur ad hanc penam perpetuam. Nam declinantes in tales obligaciones adducet Dominus in finali iudicio cum operantibus iniquitatem. Ille autem anime, que transeunt in purgatorium, vadunt, licet oblique, per nexus amorum ad beatitudinem. Beata itaque Virgo non potuit deprimi, hoc est deorsum violenter premi, per 1) Codd.: ex A. — 2) Codd.: verba quam co contemplativa om. A. — 3) Codd.: om. D. — 4) Codd.: est mors add. A.
Strana 19
B. Virgo Maria in caelum tantum in anima assumpta est. 19 multitudinem nexuum obligancium ad infernum eo, quod Christus tunc non decenter honorasset matrem carnalem. — Secundum, quod oportet credere pie de matre Domini, est, quod inter omnes bonos citra filium ipsa sit beacior, quia bea- tissimo propinquior, singulari privilegio gloriosior et per consequens gracia et dotibus glorie fecundior. Sicut enim filius suus est sim- pliciter rex tocius curie civium supernorum, sic et ipsa est quodam- modo regina. Unde ex titulo gracie nature superaddite angelicam superat dignitatem. Utrum autem assumpta; sit in corpore vel nudes in anima ad beatitudinem, est dissensio inter multos. Et arguunt quidam tripliciter, quod sic. Primo, quia Johannes ewangelista, minister eius, sit assumptus,; 2°, quia corpora sanctorum, que surrexerunt, sic assumpta sunt, cum aliter veri testes de resurreccione forent penaliter bis mortui; et 3°, quia aliter Christus inprovide ordinasset coli reliquias corporis matris sue, cum secundum b. Jeronimum valle Jozaphat sepulta nons habet relicta membra corporis a fide- libus honoranda. Si igitur Deus, plus honorat et privilegiat minus caros, multo magis eius matrem carissimam. — Hic dico cum b. Jeronimo, quod pium est dubitare in isto articulo, curiositate circa salvacioni inpertinens pretermissa. Ad hoc enim Deus celavit a nobis puncta talia, ut recognoscentes humiliter nostram igno- ranciam necessarioribus fidei forcius insistamus. Quantum ad triplex argumentum patet, quod 1° assumitur magis ambis 25r guum ad minus ambiguum confirmandum. Quoad secundum patet, quod corpora illa possunt sine actuacione per animas surrexisse et sic mota per spiritus proprios vel alios rediisse in cinerem sine pena. Quoad tercium patet, quod cultus reliquiarum beati et sumptuosus ornatus circa corpus eius vel locum non auget eius beatitudinem vel honorem, nisi forte per accidens, de quanto ecclesia militans ex cultu tali accenditur et ad melius provocatur. Et quia ex cultu erroneo et cupidine cleri contingere posset oppositum, probabile videtur Deum ordinasse corpus Moysi, corpus Matris sue et corpus ewangeliste cum multis aliis martirum corporibus sanctis esse nobis abscondita propter errorem, qui ex cultu contingeret. Tercium, quod debemus credere de Matre Domini, est, quod ipsa est suis veris cultoribus propicia procuratrix. Nam viatores ex inpetu caritatis suffragantur egentibus; sed b. Virgo Maria videt in verbo nostram egenciam et est magis caritativa et magis miseri- cors; ideo credendum est, quod fidencius procurat contra nostram 40 egenciam ideo specialiusi, quo cognoscit se adeptam tantum ho- norem, ut sit refrigerium peccatorum. 10 15 20 25 30 35 §3. Quantum ad secundam partem sermonis notandum, quod mater Domini non suffragatur in illo suffragio, in quo scit 5) Codd.: est add. A. — 6) Codd.: tantum A. — 7) Codd.: assumpto D errore. — 8) Codd.: om. A. — 9) Codd.: post plus A. — 10) Codd.: spiritualius A. 2*
B. Virgo Maria in caelum tantum in anima assumpta est. 19 multitudinem nexuum obligancium ad infernum eo, quod Christus tunc non decenter honorasset matrem carnalem. — Secundum, quod oportet credere pie de matre Domini, est, quod inter omnes bonos citra filium ipsa sit beacior, quia bea- tissimo propinquior, singulari privilegio gloriosior et per consequens gracia et dotibus glorie fecundior. Sicut enim filius suus est sim- pliciter rex tocius curie civium supernorum, sic et ipsa est quodam- modo regina. Unde ex titulo gracie nature superaddite angelicam superat dignitatem. Utrum autem assumpta; sit in corpore vel nudes in anima ad beatitudinem, est dissensio inter multos. Et arguunt quidam tripliciter, quod sic. Primo, quia Johannes ewangelista, minister eius, sit assumptus,; 2°, quia corpora sanctorum, que surrexerunt, sic assumpta sunt, cum aliter veri testes de resurreccione forent penaliter bis mortui; et 3°, quia aliter Christus inprovide ordinasset coli reliquias corporis matris sue, cum secundum b. Jeronimum valle Jozaphat sepulta nons habet relicta membra corporis a fide- libus honoranda. Si igitur Deus, plus honorat et privilegiat minus caros, multo magis eius matrem carissimam. — Hic dico cum b. Jeronimo, quod pium est dubitare in isto articulo, curiositate circa salvacioni inpertinens pretermissa. Ad hoc enim Deus celavit a nobis puncta talia, ut recognoscentes humiliter nostram igno- ranciam necessarioribus fidei forcius insistamus. Quantum ad triplex argumentum patet, quod 1° assumitur magis ambis 25r guum ad minus ambiguum confirmandum. Quoad secundum patet, quod corpora illa possunt sine actuacione per animas surrexisse et sic mota per spiritus proprios vel alios rediisse in cinerem sine pena. Quoad tercium patet, quod cultus reliquiarum beati et sumptuosus ornatus circa corpus eius vel locum non auget eius beatitudinem vel honorem, nisi forte per accidens, de quanto ecclesia militans ex cultu tali accenditur et ad melius provocatur. Et quia ex cultu erroneo et cupidine cleri contingere posset oppositum, probabile videtur Deum ordinasse corpus Moysi, corpus Matris sue et corpus ewangeliste cum multis aliis martirum corporibus sanctis esse nobis abscondita propter errorem, qui ex cultu contingeret. Tercium, quod debemus credere de Matre Domini, est, quod ipsa est suis veris cultoribus propicia procuratrix. Nam viatores ex inpetu caritatis suffragantur egentibus; sed b. Virgo Maria videt in verbo nostram egenciam et est magis caritativa et magis miseri- cors; ideo credendum est, quod fidencius procurat contra nostram 40 egenciam ideo specialiusi, quo cognoscit se adeptam tantum ho- norem, ut sit refrigerium peccatorum. 10 15 20 25 30 35 §3. Quantum ad secundam partem sermonis notandum, quod mater Domini non suffragatur in illo suffragio, in quo scit 5) Codd.: est add. A. — 6) Codd.: tantum A. — 7) Codd.: assumpto D errore. — 8) Codd.: om. A. — 9) Codd.: post plus A. — 10) Codd.: spiritualius A. 2*
Strana 20
20 V. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. 5 10 15 20 25 30 35 40 filium suam peticionem ex indignitate, persone negaturum. Nam nullus prudens sciens voluntatem circumspecti patris familias sic oraret, quanto magis beatus, voluntati divine in nullo difformis. Ideo ad hoc, quod b. Virgo sit procuratrix viancium, requiritur, quod sequantur eam in moribus; solum enim sic est fidens ad tantum dilectum. Oportet nos igitur imitari b. Virginem specialiter in humi- litate, in paupertate et in castitate. In humilitate contra superbiam dyaboli; ipsa enim fuit humillima, ut patet Luce 1°: »Ecce, an- »cilla Domini.« Fuit autem pauperrima contra mundi cupidinem. Unde quando domina mundi salutavit Elyzabeth, non in curribus, equis,, vel pedisequis numerosis, sed contra, ut creditur, cum festi- nacione transivit festinanter montana ad ministrandum Elizabeth, ut dicitur Luce 1°. Et tercio fuit castissima, contra carnis tempta- cionem. Unde docuit triplex remedium contra hoc vicium: a ventris ingluvie abstinendo, viri consorcia fugiendo et occupacione devota occasionem luxurie eciam cogitacione illicita precidendo. Hoc enim figuravit transitus Virginis cum festinacione; hoc figuravit con- versio uxoris Loth in statuam salis ex respeccione; et hoc docuit b. Job, qui pepigit fedus cum oculis suis, ut non cogitaret de virgine. Nam memoria huius peccati ex proclivitate movet affectum, et consequenter a virtute motiva moventur organa corporis ad opus illicitum perpetrandum. Et licet omnes Christiani teneantur cavere luxuriam, specia- liter tamen in illa parrochia 25v) ex hoc, quod b. Virginem, que tantum odit hoc vicium, vendicat pro patrona. Idem igitur videtur hominem de parrochia b. Virginis fedari luxuria et abicere1s eius suffragium, ut sit sibi propicia. §4. Quantum ad tercium, quomodo confidendum est de suffragiis b. Virginis servata illa virtute triplici, patet ex dictis hic in tercia particula prime partis. Sed obicitur per hoc, quod habita digne virtute ista triplici, cum omnia genera virtutum con- nectuntur, videtur, quod se dignificans sine eius suffragio pre- miatur. Hic videtur michi, quod inpossibile est nos premiari sine Marie suffragio; verumtamen sunt gradus in eius auxilio, ut quosdam eciam prescitos iuvat ad cavendum peccata vel eorum gravedinem et per consequens ad pene perpetue mitigacionem; quosdam autem iuvat ad bonorum fortune, nature et gracie cu- mulacionem, et per consequens ad periculi vel dampni temporalis evitacionem ; et quosdam iuvat ad beatitudinis promericionem. Et sic nemo est expers eius superhabundanti suffragio, sive plus sive minus servierit, ymmo illi, qui nichil meruerunt, sencient eius levamen, cum occasione sue humilitatis et interpellacionis pro hu- mano genere miciusi4 punientur. Ipsa enim fuit quodammodó causa 11) Codd.: indigente A. — 12) Codd.: hec ius A pessime. — 13) Codd. vicere A pessime. — 14) Codd.: minus A.
20 V. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. 5 10 15 20 25 30 35 40 filium suam peticionem ex indignitate, persone negaturum. Nam nullus prudens sciens voluntatem circumspecti patris familias sic oraret, quanto magis beatus, voluntati divine in nullo difformis. Ideo ad hoc, quod b. Virgo sit procuratrix viancium, requiritur, quod sequantur eam in moribus; solum enim sic est fidens ad tantum dilectum. Oportet nos igitur imitari b. Virginem specialiter in humi- litate, in paupertate et in castitate. In humilitate contra superbiam dyaboli; ipsa enim fuit humillima, ut patet Luce 1°: »Ecce, an- »cilla Domini.« Fuit autem pauperrima contra mundi cupidinem. Unde quando domina mundi salutavit Elyzabeth, non in curribus, equis,, vel pedisequis numerosis, sed contra, ut creditur, cum festi- nacione transivit festinanter montana ad ministrandum Elizabeth, ut dicitur Luce 1°. Et tercio fuit castissima, contra carnis tempta- cionem. Unde docuit triplex remedium contra hoc vicium: a ventris ingluvie abstinendo, viri consorcia fugiendo et occupacione devota occasionem luxurie eciam cogitacione illicita precidendo. Hoc enim figuravit transitus Virginis cum festinacione; hoc figuravit con- versio uxoris Loth in statuam salis ex respeccione; et hoc docuit b. Job, qui pepigit fedus cum oculis suis, ut non cogitaret de virgine. Nam memoria huius peccati ex proclivitate movet affectum, et consequenter a virtute motiva moventur organa corporis ad opus illicitum perpetrandum. Et licet omnes Christiani teneantur cavere luxuriam, specia- liter tamen in illa parrochia 25v) ex hoc, quod b. Virginem, que tantum odit hoc vicium, vendicat pro patrona. Idem igitur videtur hominem de parrochia b. Virginis fedari luxuria et abicere1s eius suffragium, ut sit sibi propicia. §4. Quantum ad tercium, quomodo confidendum est de suffragiis b. Virginis servata illa virtute triplici, patet ex dictis hic in tercia particula prime partis. Sed obicitur per hoc, quod habita digne virtute ista triplici, cum omnia genera virtutum con- nectuntur, videtur, quod se dignificans sine eius suffragio pre- miatur. Hic videtur michi, quod inpossibile est nos premiari sine Marie suffragio; verumtamen sunt gradus in eius auxilio, ut quosdam eciam prescitos iuvat ad cavendum peccata vel eorum gravedinem et per consequens ad pene perpetue mitigacionem; quosdam autem iuvat ad bonorum fortune, nature et gracie cu- mulacionem, et per consequens ad periculi vel dampni temporalis evitacionem ; et quosdam iuvat ad beatitudinis promericionem. Et sic nemo est expers eius superhabundanti suffragio, sive plus sive minus servierit, ymmo illi, qui nichil meruerunt, sencient eius levamen, cum occasione sue humilitatis et interpellacionis pro hu- mano genere miciusi4 punientur. Ipsa enim fuit quodammodó causa 11) Codd.: indigente A. — 12) Codd.: hec ius A pessime. — 13) Codd. vicere A pessime. — 14) Codd.: minus A.
Strana 21
B. Virginem imitari in bonis operibus debemus. 21 incarnacionis et passionis Christi et per consequens tocius salva- cionis mundii5. §5.) Hoc tamen credendum est, quod nemo meretur bea- titudinem, nisi gracia Dei preveniat et ipse consequenter Deum adiuvet. Maria tamen sepe prevenit merita peccatorum, quia me- retur existentibus in crimine, ut resurgant. Et sic non est sexus, etas, status vel condicio humani generis, quin necesse habeat auxilium Virginis inplorare. Nemo tamen s meretur beatitudinem nec ipsa orat pro aliquo, ut habeat beatitudinem, nisi optimam partem cum ipsa elegerit. Amen.17 10 VI. De Annuncciacione B. Virginis. (Pro themate.) Cantus) (Olve vinela reis, profer lumen cecis, mala nostra 15 pelle, bona cuncta, posce,! 1. Sancta mater Ecclesia precative verba ista Marie Virgini dirigit, poscens reos absolvi a vinculis, dari lumen cecis, mala propelli et bona a Domino inpetrari; et hec singula principalius a Domino Jesu humiliter sunt petenda et a tota sanctissima Trinitate. Petit ergo primo Ecclesia solvi vincula peccatorum. Pro quo sciendum, quod ad solucionem mortalis peccati requiritur 1° gracia Dei preveniens, voluntatem movens hominis ad peccatum finaliter deserendum. — 2° requiritur Jesu Christi humanitatis suffragium, secundum quam, per martirium nos redemit; unde Christus humanitus interpellat pro nobis — 26r 3° tamquam po- sterius prodest matris Christi auxilium, peccatum quod solvatur. — 4° tamquam essencialiter requisitum requiritur, ut antecedens in facto, quod peccator preveniente Dei gracia a peccato humiliter se absolvat, iuxta illud Ysaie 58°: »Dissolve colligaciones inpie- »tatis, solve fasciculos deprimentes« et Ysaie 52°: »Solve vincla »colli tui, captiva filia Syon!« Unde sicut homo ligatur in peccato voluntate propria principaliter, sic eciam religatur. Unde Augu- 20 25 30 15) Codd.: post tocius A. — 16) Codd.: post meretur A. — 17) Codd.: om. A. — 1) Codd.: cune A. — 2) Codd.: om. A.
B. Virginem imitari in bonis operibus debemus. 21 incarnacionis et passionis Christi et per consequens tocius salva- cionis mundii5. §5.) Hoc tamen credendum est, quod nemo meretur bea- titudinem, nisi gracia Dei preveniat et ipse consequenter Deum adiuvet. Maria tamen sepe prevenit merita peccatorum, quia me- retur existentibus in crimine, ut resurgant. Et sic non est sexus, etas, status vel condicio humani generis, quin necesse habeat auxilium Virginis inplorare. Nemo tamen s meretur beatitudinem nec ipsa orat pro aliquo, ut habeat beatitudinem, nisi optimam partem cum ipsa elegerit. Amen.17 10 VI. De Annuncciacione B. Virginis. (Pro themate.) Cantus) (Olve vinela reis, profer lumen cecis, mala nostra 15 pelle, bona cuncta, posce,! 1. Sancta mater Ecclesia precative verba ista Marie Virgini dirigit, poscens reos absolvi a vinculis, dari lumen cecis, mala propelli et bona a Domino inpetrari; et hec singula principalius a Domino Jesu humiliter sunt petenda et a tota sanctissima Trinitate. Petit ergo primo Ecclesia solvi vincula peccatorum. Pro quo sciendum, quod ad solucionem mortalis peccati requiritur 1° gracia Dei preveniens, voluntatem movens hominis ad peccatum finaliter deserendum. — 2° requiritur Jesu Christi humanitatis suffragium, secundum quam, per martirium nos redemit; unde Christus humanitus interpellat pro nobis — 26r 3° tamquam po- sterius prodest matris Christi auxilium, peccatum quod solvatur. — 4° tamquam essencialiter requisitum requiritur, ut antecedens in facto, quod peccator preveniente Dei gracia a peccato humiliter se absolvat, iuxta illud Ysaie 58°: »Dissolve colligaciones inpie- »tatis, solve fasciculos deprimentes« et Ysaie 52°: »Solve vincla »colli tui, captiva filia Syon!« Unde sicut homo ligatur in peccato voluntate propria principaliter, sic eciam religatur. Unde Augu- 20 25 30 15) Codd.: post tocius A. — 16) Codd.: post meretur A. — 17) Codd.: om. A. — 1) Codd.: cune A. — 2) Codd.: om. A.
Strana 22
22 VI., M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. 5 10 15 20 25 30 35 40 stinus in libro Confessionum: »Suspirabam autem ad te, »vinctus non cathena ferrea, sed mea ferrea voluntate.« Ista autem cathena octo habet iuncturas: prima est suggestio, que parit cogi- tacionem, cogitacio delectacionem, delectacio consensum, consensus operacionem, operacio consuetudinem, consuetudo necessitatem, necessitas desperacionem. Et hanc octavam iuncturam, que est peccatum finalis inpenitencie, consequitur ligacio dampnacionis, de qua Matth. 22°: »Ligatis manibus et pedibus proicite eum in »tenebras exteriores.« — 5° de bene esse concurrit solucio sacer- dotis, qui est instrumentum ecclesie ad denuncciandum in spe ipsum peccatorem confessum fore filium ecclesie militantis. Solvit ergo Deus principalissime, 2° Christi humanitas et eius mater, 3° ipse penitens, 4° sacerdos, et 5° dyabolus coactive. Ex quo patet, quod verba thematis ad divinam essenciam principalis- sime ab ecclesia diriguntur, quod si peccator pertinax ea cecinerit, non magis quam dyabolus matrem laudabit Domini induratus. §2. 2° notandum, quod vincula sunt peccati colligaciones, de quibus Ysaie 5°: »Ve, qui trahitis iniquitatem in funiculis »vanitatis et quasi vinculum plaustri peccatum.« Ista ergo vincula sunt solvenda, que sunt duplicia: quedam trahencia ad peccatum, quedam retinencia in peccato. Tria sunt trahencia: primum est concupiscencia carnis, Ecclesiastici 7°: »Inveni mulierem morte amariorem, que »laqueus venatorum est, sagena cor eius, vincula manus eius.« Mulier est voluptas carnalis, que est laqueus, in quantum capit laycos, qui sunt per, terram expansi. Sed sagena est cor eius, in quantum capit clericos; sed vincula manus illius, in quantum detinet in opere utrosque. 2. 2m est superbia vite, Sapiencie 16° . . . 3m est avaricia, 1a Thimotei ultimo: »Qui volunt diviteš »fieri.« Et de hiis tribus dicatur4 125 Johannis 2°: »Omne, quod »est in mundo, aut est concupiscencia carnis ...« Hec tria signata sunt in ligacione Sampsonis, qui primo fuit ligatus funibus hu- mentibus (in humido signatur voluptas), 2° novis, quoad super- biam etc. 26v) Item tria sunt retinencia. Primum prava consuetudo, Luce 13°: Filiam Sathane, quam alligavit Sathanas 18 annis, oportuit solvi a vinculis die sabbati, i. e. tempore legis gracie. Nam erat inclinata, nec omnino poterat sursum respicere. Secundum est obstinacio, 2i Paralipomenon ultimo: »Incurvatus sum multo vinculo ferri.« Vinculum ferreum est ob- stinacio. Tercium est excecacio: Danielis XIII°: »Declinaverunt 45 »oculos suos, ut non viderent celum«. 3) Codd.: super A. — 4) Codd.: de A. — 5) Codd., Vulg.: 3a A.
22 VI., M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. 5 10 15 20 25 30 35 40 stinus in libro Confessionum: »Suspirabam autem ad te, »vinctus non cathena ferrea, sed mea ferrea voluntate.« Ista autem cathena octo habet iuncturas: prima est suggestio, que parit cogi- tacionem, cogitacio delectacionem, delectacio consensum, consensus operacionem, operacio consuetudinem, consuetudo necessitatem, necessitas desperacionem. Et hanc octavam iuncturam, que est peccatum finalis inpenitencie, consequitur ligacio dampnacionis, de qua Matth. 22°: »Ligatis manibus et pedibus proicite eum in »tenebras exteriores.« — 5° de bene esse concurrit solucio sacer- dotis, qui est instrumentum ecclesie ad denuncciandum in spe ipsum peccatorem confessum fore filium ecclesie militantis. Solvit ergo Deus principalissime, 2° Christi humanitas et eius mater, 3° ipse penitens, 4° sacerdos, et 5° dyabolus coactive. Ex quo patet, quod verba thematis ad divinam essenciam principalis- sime ab ecclesia diriguntur, quod si peccator pertinax ea cecinerit, non magis quam dyabolus matrem laudabit Domini induratus. §2. 2° notandum, quod vincula sunt peccati colligaciones, de quibus Ysaie 5°: »Ve, qui trahitis iniquitatem in funiculis »vanitatis et quasi vinculum plaustri peccatum.« Ista ergo vincula sunt solvenda, que sunt duplicia: quedam trahencia ad peccatum, quedam retinencia in peccato. Tria sunt trahencia: primum est concupiscencia carnis, Ecclesiastici 7°: »Inveni mulierem morte amariorem, que »laqueus venatorum est, sagena cor eius, vincula manus eius.« Mulier est voluptas carnalis, que est laqueus, in quantum capit laycos, qui sunt per, terram expansi. Sed sagena est cor eius, in quantum capit clericos; sed vincula manus illius, in quantum detinet in opere utrosque. 2. 2m est superbia vite, Sapiencie 16° . . . 3m est avaricia, 1a Thimotei ultimo: »Qui volunt diviteš »fieri.« Et de hiis tribus dicatur4 125 Johannis 2°: »Omne, quod »est in mundo, aut est concupiscencia carnis ...« Hec tria signata sunt in ligacione Sampsonis, qui primo fuit ligatus funibus hu- mentibus (in humido signatur voluptas), 2° novis, quoad super- biam etc. 26v) Item tria sunt retinencia. Primum prava consuetudo, Luce 13°: Filiam Sathane, quam alligavit Sathanas 18 annis, oportuit solvi a vinculis die sabbati, i. e. tempore legis gracie. Nam erat inclinata, nec omnino poterat sursum respicere. Secundum est obstinacio, 2i Paralipomenon ultimo: »Incurvatus sum multo vinculo ferri.« Vinculum ferreum est ob- stinacio. Tercium est excecacio: Danielis XIII°: »Declinaverunt 45 »oculos suos, ut non viderent celum«. 3) Codd.: super A. — 4) Codd.: de A. — 5) Codd., Vulg.: 3a A.
Strana 23
B. Virgo Maria nos vinculis peccati liberat. 23 Ista vincula consequntur alia, de quibus Jeremie 27°6 »Vincula fac tibi et cathenas et mittes eos ad regem Moab.« 3. Clamat ergo ecclesia hodie ad matrem misericordie, dicens,: 'Solve', sc. per intercessionem 'vincula‘ iam exposita reis", i. e. peccatoribus, et presertim solve vinculum cecitatis, quia se- quitur: 'profer lumen cecis‘. recognicionis proprie in peccato. doctrine, Psalmus: »Lucerna pedibus meis verbum tuum, Domine.« sapiencies, Sapiencie 6°: »Diligite lumen sa- 10 piencie«. iusticie, Sapiencie 5°: »Erravimus a via veritatis et lumen, iusticie, non illuxit nobis.« Christums, de quos Johannis 1°: »ut testimonium perhiberet de lumine.« Istud ergo lumen proferre‘ Virgo Maria 'cecis', i. e. pecca- toribuss, potuit; ideo canitur: »profer« (i. e. da) »lumen« (i. e. Christum propicium ipsis) »cecis«, de quibus Sophonie 1°: »Ambulabunt ut ceci, quia Domino peccaverunt«; Trenorum 4°: »Erraverunt ceci in plateis, polluti sunt sangwine«; Sapiencie 2°: »Excecavit eos malicia eorum, presertim sacerdotes«; Matth. 15°: »Sinite eos, ceci sunt duces cecorum«; Ysaie 53°: »Speculatores »eius omnes ceci.« — Pro hiis ergo clamat ecclesia, ut Virgo gloriosa lumen recognicionis proferret, ne in foveam dampnacionis caderent sempiternam. §4. Quia vero multorum vincula nunc per confessionem sunt soluta, iuxta illud Marci 7° : »Expuens tetigit lingwam eius »et solutum est vinculum lingwe et loquebatur recte«, et lumen recognicionis et gracie datum est eis, ideo petit ulterius ecclesia, ut mala nostra preterita et futura Virgo Maria longe repelleret, ne soluti iam penitencia se iterum vinculis irretirent. Et quia non sufficit nobis a malis exui, nisi bona finaliter attingamus, ideo quarto et ultimo in themate petit ecclesia, quod Virgo mater Christi cuncta bona poscat. Cuncta autem bona sunt aggregacio omnium bonorum, que est beatitudo, ad quam nos dignetur meritis matris sue Salvator Jesus Christus assumere, qui redempcionem sua incarnacione hodie dignatus est humiliter in- choare. Lumen: 15 20 25 30 35 6) Codd.: 2° A — 7) Codd.: VIIIo A pessime. — 8) Codd.: om. A. — 9) Codd.: in A male ordinatum.
B. Virgo Maria nos vinculis peccati liberat. 23 Ista vincula consequntur alia, de quibus Jeremie 27°6 »Vincula fac tibi et cathenas et mittes eos ad regem Moab.« 3. Clamat ergo ecclesia hodie ad matrem misericordie, dicens,: 'Solve', sc. per intercessionem 'vincula‘ iam exposita reis", i. e. peccatoribus, et presertim solve vinculum cecitatis, quia se- quitur: 'profer lumen cecis‘. recognicionis proprie in peccato. doctrine, Psalmus: »Lucerna pedibus meis verbum tuum, Domine.« sapiencies, Sapiencie 6°: »Diligite lumen sa- 10 piencie«. iusticie, Sapiencie 5°: »Erravimus a via veritatis et lumen, iusticie, non illuxit nobis.« Christums, de quos Johannis 1°: »ut testimonium perhiberet de lumine.« Istud ergo lumen proferre‘ Virgo Maria 'cecis', i. e. pecca- toribuss, potuit; ideo canitur: »profer« (i. e. da) »lumen« (i. e. Christum propicium ipsis) »cecis«, de quibus Sophonie 1°: »Ambulabunt ut ceci, quia Domino peccaverunt«; Trenorum 4°: »Erraverunt ceci in plateis, polluti sunt sangwine«; Sapiencie 2°: »Excecavit eos malicia eorum, presertim sacerdotes«; Matth. 15°: »Sinite eos, ceci sunt duces cecorum«; Ysaie 53°: »Speculatores »eius omnes ceci.« — Pro hiis ergo clamat ecclesia, ut Virgo gloriosa lumen recognicionis proferret, ne in foveam dampnacionis caderent sempiternam. §4. Quia vero multorum vincula nunc per confessionem sunt soluta, iuxta illud Marci 7° : »Expuens tetigit lingwam eius »et solutum est vinculum lingwe et loquebatur recte«, et lumen recognicionis et gracie datum est eis, ideo petit ulterius ecclesia, ut mala nostra preterita et futura Virgo Maria longe repelleret, ne soluti iam penitencia se iterum vinculis irretirent. Et quia non sufficit nobis a malis exui, nisi bona finaliter attingamus, ideo quarto et ultimo in themate petit ecclesia, quod Virgo mater Christi cuncta bona poscat. Cuncta autem bona sunt aggregacio omnium bonorum, que est beatitudo, ad quam nos dignetur meritis matris sue Salvator Jesus Christus assumere, qui redempcionem sua incarnacione hodie dignatus est humiliter in- choare. Lumen: 15 20 25 30 35 6) Codd.: 2° A — 7) Codd.: VIIIo A pessime. — 8) Codd.: om. A. — 9) Codd.: in A male ordinatum.
Strana 24
24 VII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. VII. De Annuncciacione B. Virginis. (Thema.)B 5 10 Cantus Ecclesie 27r T 1. Sancta mater Ecclesia, Psalmiste capiens huius cantici verba pro exordio, admirative diem presentem demonstrat subdens causas, quare hec dies, quam fecit Dominus, pre ceteris est iocunda. — Nam primo hodie Dominus Deus Pater et Filius et Spiritus Sanctus affliccionem populi sui respexit; 2° redempcionem misit; 3° quod hodie mortem eternam femina fugavit; 4° quod Deus homo factus est. Per que quatuor exordium nostre redempcionis esse cepit, quod cuncti fideles debent devote recolere et exultare in Domino dicentes »Gloria tibi, Domine.« Ec est dies, quam fecit Dominus. Hodie Dominus affliccionem populi sui respexit et redemp- 15 cionem misit. 20 25 30 35 §2. Dies ergo hec est exordium nostre redempcionis et nove gracie, sicut dies prima Ewe fuit dies originalis dampnacionis, perdicionis et culpe, de qua die Job 3°: »Pereat dies, in qua »natus sum« et Jeremie 20°1: »Maledicta dies, in qua natus »sum.« Mala ergo dies prima Ewe, horribilis ultima dies, quam nox perpetua consequetur. De illa Sophonie 1° : »Dies illa dies »ire, dies calamitatis et miserie« etc., De ista die Deuteron. 32° : »Iuxta est dies perdicionis, et adesse festinant tempora.« — Sed hodierna dies, in qua dies (i. e. claritas angeli) diei (i. e. claritati Virginis Marie) eructat (i. e. annuncciat) Verbum (i. e. Dei Filium incarnandum), ergo hec est dies, quam fecit Dominus‘. Hodie enim Dominus ‘affliccionem‘ 1° eternam, Job 20°: »Devorabit »eum (i. e. peccatorem) ignis, qui non succenditur et affligitur »in tabernaculo«; 2° affliccionem ex dilacione spei causatam, Proverbiorum 12°: »Spes, que differtur, affligit animam« — multum enim afflicti erant sancti patres in limbo et in mundo, affectantes, ut disrumpendo celum affliccionem eorum per incar- nacionem respiceret; 3° affliccionem peccati Psalmus: »Afflictus »sum et humiliatus sum nimis« — afflictus enim David fuit culpa et humiliatus usque ad inferni novissima, ymmo et omnes, Eccle- siastes 1°: »Vidi cuncta, que sunt sub sole et ecce universa »vanitas et affliccio spiritus.« Hanc ergo 'affliccionem“, sc.3 populi 1) Codd., Vulg.: 50 AB, 15° C; in D ex corr. — 2) Codd.: om. AB. — 3) Codd.: sed D male.
24 VII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. VII. De Annuncciacione B. Virginis. (Thema.)B 5 10 Cantus Ecclesie 27r T 1. Sancta mater Ecclesia, Psalmiste capiens huius cantici verba pro exordio, admirative diem presentem demonstrat subdens causas, quare hec dies, quam fecit Dominus, pre ceteris est iocunda. — Nam primo hodie Dominus Deus Pater et Filius et Spiritus Sanctus affliccionem populi sui respexit; 2° redempcionem misit; 3° quod hodie mortem eternam femina fugavit; 4° quod Deus homo factus est. Per que quatuor exordium nostre redempcionis esse cepit, quod cuncti fideles debent devote recolere et exultare in Domino dicentes »Gloria tibi, Domine.« Ec est dies, quam fecit Dominus. Hodie Dominus affliccionem populi sui respexit et redemp- 15 cionem misit. 20 25 30 35 §2. Dies ergo hec est exordium nostre redempcionis et nove gracie, sicut dies prima Ewe fuit dies originalis dampnacionis, perdicionis et culpe, de qua die Job 3°: »Pereat dies, in qua »natus sum« et Jeremie 20°1: »Maledicta dies, in qua natus »sum.« Mala ergo dies prima Ewe, horribilis ultima dies, quam nox perpetua consequetur. De illa Sophonie 1° : »Dies illa dies »ire, dies calamitatis et miserie« etc., De ista die Deuteron. 32° : »Iuxta est dies perdicionis, et adesse festinant tempora.« — Sed hodierna dies, in qua dies (i. e. claritas angeli) diei (i. e. claritati Virginis Marie) eructat (i. e. annuncciat) Verbum (i. e. Dei Filium incarnandum), ergo hec est dies, quam fecit Dominus‘. Hodie enim Dominus ‘affliccionem‘ 1° eternam, Job 20°: »Devorabit »eum (i. e. peccatorem) ignis, qui non succenditur et affligitur »in tabernaculo«; 2° affliccionem ex dilacione spei causatam, Proverbiorum 12°: »Spes, que differtur, affligit animam« — multum enim afflicti erant sancti patres in limbo et in mundo, affectantes, ut disrumpendo celum affliccionem eorum per incar- nacionem respiceret; 3° affliccionem peccati Psalmus: »Afflictus »sum et humiliatus sum nimis« — afflictus enim David fuit culpa et humiliatus usque ad inferni novissima, ymmo et omnes, Eccle- siastes 1°: »Vidi cuncta, que sunt sub sole et ecce universa »vanitas et affliccio spiritus.« Hanc ergo 'affliccionem“, sc.3 populi 1) Codd., Vulg.: 50 AB, 15° C; in D ex corr. — 2) Codd.: om. AB. — 3) Codd.: sed D male.
Strana 25
Annuntiatio incarnationis Christi exordium nostrae salutis. 25 sui ante constitucionem mundi preelecti, respexit', et hodie de celo propter eam descendit KExod. 3°: »Vidi affliccionem »populi mei.« triplicem, sc. anime et corporis et dampnacionis Hodie mortem, fugavit per inobedien- ciam, infidelita- Virgo Ewa temetsuperbiam Maria quam femina intulit, femina 27v) pers fidem, obedienciam et humilitatem Luce 1°: »Fiat »michi« — ecce fides — »ecce ancilla« — ibi humilitas et obe- diencia,; per concepcionem Dei et hominis. Unde in secreto misse hodierne: »In mentibus nostris, quesumus, Domine, sacramenta »confirma, ut qui conceptum Deum verum et hominem con- — »fitemur etc.« 10 Deus eternaliter Hodie Deus homo factus. Id, quod fuit, permansit, et quia homo humanitatem quod non erat, assumpsit. Hic est supposicio personalis pro filio Dei, qui solus Deus factus est homo. Qui id, quod fuit, quia eadem essencia divina et persona, permansit, et quod, quia homos, non erat, ante incarnacionem assumpsit: hominem, i. e. humanitatem, ita quod 'homo' supponit simpliciter pro forma humanitatis. Sic persona Filii Dei humanitatem induit, unde in, prosa natalis Domini ca- nitur: »Mirabilis natura mirifice induta, assumens, quod non erat, »manens, quod erat.« Induitur natura divinitas humana, quis audivit talia, dic, rogo, facta? Accipe ergo admirando huiusmodi as- sumpcionem et expone in proposito 'divinitas', i. e. persona divina, que est Deus; et non simpliciter pro natura divina, quia illa non est incarnata, cum sic omnes tres persone forent incarnate. 20 25 15 inicium a morte triplici Ergo exordium nostre redempcionis devote recolamus et exultemus dicentes: »Gloria tibi, Domine!« — 3. Debent ergo fideles devote recolere Domini incarna- cionem, in qua se humiliavit et »exinanivit, formam servi accipiens« Philip. 2°s, et quod »pastor pius venit querere, quod perierat,« in prosa natalis Domini ut canitur, et Luce 19°: »Filius enim »hominis non venit perdere, sed salvum facere, quod perierat.« — 30 4) CD spatium relinquunt, liber vero nusquam reperitur; in D manus re- centissima spatium verbis ait Dominus conplevit. — 5) Codd.: haec verba per co obediencia om. C. — 6) Codd.: quod add. AB. — 7) Codd.: om. C. — 8) Codd. Vulg.: 3° AB male.
Annuntiatio incarnationis Christi exordium nostrae salutis. 25 sui ante constitucionem mundi preelecti, respexit', et hodie de celo propter eam descendit KExod. 3°: »Vidi affliccionem »populi mei.« triplicem, sc. anime et corporis et dampnacionis Hodie mortem, fugavit per inobedien- ciam, infidelita- Virgo Ewa temetsuperbiam Maria quam femina intulit, femina 27v) pers fidem, obedienciam et humilitatem Luce 1°: »Fiat »michi« — ecce fides — »ecce ancilla« — ibi humilitas et obe- diencia,; per concepcionem Dei et hominis. Unde in secreto misse hodierne: »In mentibus nostris, quesumus, Domine, sacramenta »confirma, ut qui conceptum Deum verum et hominem con- — »fitemur etc.« 10 Deus eternaliter Hodie Deus homo factus. Id, quod fuit, permansit, et quia homo humanitatem quod non erat, assumpsit. Hic est supposicio personalis pro filio Dei, qui solus Deus factus est homo. Qui id, quod fuit, quia eadem essencia divina et persona, permansit, et quod, quia homos, non erat, ante incarnacionem assumpsit: hominem, i. e. humanitatem, ita quod 'homo' supponit simpliciter pro forma humanitatis. Sic persona Filii Dei humanitatem induit, unde in, prosa natalis Domini ca- nitur: »Mirabilis natura mirifice induta, assumens, quod non erat, »manens, quod erat.« Induitur natura divinitas humana, quis audivit talia, dic, rogo, facta? Accipe ergo admirando huiusmodi as- sumpcionem et expone in proposito 'divinitas', i. e. persona divina, que est Deus; et non simpliciter pro natura divina, quia illa non est incarnata, cum sic omnes tres persone forent incarnate. 20 25 15 inicium a morte triplici Ergo exordium nostre redempcionis devote recolamus et exultemus dicentes: »Gloria tibi, Domine!« — 3. Debent ergo fideles devote recolere Domini incarna- cionem, in qua se humiliavit et »exinanivit, formam servi accipiens« Philip. 2°s, et quod »pastor pius venit querere, quod perierat,« in prosa natalis Domini ut canitur, et Luce 19°: »Filius enim »hominis non venit perdere, sed salvum facere, quod perierat.« — 30 4) CD spatium relinquunt, liber vero nusquam reperitur; in D manus re- centissima spatium verbis ait Dominus conplevit. — 5) Codd.: haec verba per co obediencia om. C. — 6) Codd.: quod add. AB. — 7) Codd.: om. C. — 8) Codd. Vulg.: 3° AB male.
Strana 26
26 VIII. M. J. Hus: In vigilia Johannis Baptistae. 5 10 Debent 2°, exultare, i. e. extra peccata saltare et totis viribus gaudere. Unde exultacio et leticia gaudium presupponit et sic in hac die debemus gaudere, letari et exultare. Est autem gaudium secundum, Augustinum, diffusio cordis de bono aliquo percepto: et tristetur hodie ille, qui non redempcionem per incarnacionem Domini percepit. Leticia autem est super gaudium; dicitur enim 'leticia' quasi 'laticia', que quidem est, quando gaudium per totum corpus diffunditur et ipsum cor pre nimio gaudio dilatatur. Exultacio autem superaddit ad gaudium, quod a corde totum capi non potest, sed exterius per aliqua signa leticie manifestatur, sicut per faciei dilatacionem, manus plausionem et huiusmodi. 15 §4. Et sic debent fideles exultare, i. e. intus et extra gau- dere, dicentes corde et1 vocer : »Gloria tibi, Domine Deus, de »Filii tui incarnacione, nostra redempcione et Virginis glorificacione »et finaliter beatitudinis acquisicione!« Ad quam nos perducat, qui sine fine vivit et regnat... VIII. In vigilia Johannis Baptiste. Luce 10 28r) Ascalanite, qui fuit alienigena, qui primus regnavit finito regno Iudeorum. Et iam sacerdocium vendebatur a Romanis et ita cessabat quodammodo unccio sacerdocii iuxta illud: »Cum venerit Sanctus sanctorum, cessabit unccio vestra« —Uit in diebus Herodis, regis Iudee, sacerdos quidam, 25 30 1. Sanctus Lucas, volens precursorem Christi laudare, orditur a parentibus. Et primo describens, de qua stirpe natura- liter processerunt, ostendit, qualiter in via Domini incesserunt, quia bene in omnibus mandatis et iustificacionibus Domini sine querela, et demum, qualiter ex Dei gracia filium gignerent, cuius dignitatem describit. Unde Ambrosius: »Docet nos scriptura »divina non solum mores in hiis, qui predicabiles sunt, sed eciam »parentes oportere laudari, veluti transmissa inmaculate puritatis »hereditas in hiis, quos volumus laudare, precellat.« Non solum igitur a parentibus, sed a maioribus sancti Johannis nobilitas pro- pagatur, non seculari potestate sublimis, sed religionis successione, venerabilis. Plena est igitur laudacio, que genus, mores, officium, 20 9) Codd.: 30 B. — 10) Codd.: om. C; secundum Ambrosium F. — 11) Codd. om. D. — 1) Codd.: successiue D errore.
26 VIII. M. J. Hus: In vigilia Johannis Baptistae. 5 10 Debent 2°, exultare, i. e. extra peccata saltare et totis viribus gaudere. Unde exultacio et leticia gaudium presupponit et sic in hac die debemus gaudere, letari et exultare. Est autem gaudium secundum, Augustinum, diffusio cordis de bono aliquo percepto: et tristetur hodie ille, qui non redempcionem per incarnacionem Domini percepit. Leticia autem est super gaudium; dicitur enim 'leticia' quasi 'laticia', que quidem est, quando gaudium per totum corpus diffunditur et ipsum cor pre nimio gaudio dilatatur. Exultacio autem superaddit ad gaudium, quod a corde totum capi non potest, sed exterius per aliqua signa leticie manifestatur, sicut per faciei dilatacionem, manus plausionem et huiusmodi. 15 §4. Et sic debent fideles exultare, i. e. intus et extra gau- dere, dicentes corde et1 vocer : »Gloria tibi, Domine Deus, de »Filii tui incarnacione, nostra redempcione et Virginis glorificacione »et finaliter beatitudinis acquisicione!« Ad quam nos perducat, qui sine fine vivit et regnat... VIII. In vigilia Johannis Baptiste. Luce 10 28r) Ascalanite, qui fuit alienigena, qui primus regnavit finito regno Iudeorum. Et iam sacerdocium vendebatur a Romanis et ita cessabat quodammodo unccio sacerdocii iuxta illud: »Cum venerit Sanctus sanctorum, cessabit unccio vestra« —Uit in diebus Herodis, regis Iudee, sacerdos quidam, 25 30 1. Sanctus Lucas, volens precursorem Christi laudare, orditur a parentibus. Et primo describens, de qua stirpe natura- liter processerunt, ostendit, qualiter in via Domini incesserunt, quia bene in omnibus mandatis et iustificacionibus Domini sine querela, et demum, qualiter ex Dei gracia filium gignerent, cuius dignitatem describit. Unde Ambrosius: »Docet nos scriptura »divina non solum mores in hiis, qui predicabiles sunt, sed eciam »parentes oportere laudari, veluti transmissa inmaculate puritatis »hereditas in hiis, quos volumus laudare, precellat.« Non solum igitur a parentibus, sed a maioribus sancti Johannis nobilitas pro- pagatur, non seculari potestate sublimis, sed religionis successione, venerabilis. Plena est igitur laudacio, que genus, mores, officium, 20 9) Codd.: 30 B. — 10) Codd.: om. C; secundum Ambrosium F. — 11) Codd. om. D. — 1) Codd.: successiue D errore.
Strana 27
Sancti viri sancti et parentes. 27 factum, iudicium conprehendit; officium in sacerdocio, unde dicit sacerdos quidam nomine Zacharias'. Beda: »De sacerdotali enim »prosapia Johannes ortus est, ut eo potencius imitacionem sacer- »docii preconizaret, quo ipsum sacerdotale genus pertinere, cla- »resceret,.« nomine Zacharias de vice Abia 2. Notal: potest dici 'de vite“, 1. e. de stirpe Abia (in genitivo 'Abia', quia est indeclinabile et sic de vite Abia, i. e. de stirpe Abie), quia Abia fuit unus sacerdos de 24, quos constituerat ipse David — 2° dicitur 'de vice‘, i. e. de vicaria amministra- cione Abie. 10 Pro quo sciendum, ut patet 11 Part ipom. 28° ; David con- stituit 24 summos sacerdotes, qui vicissim per septimanas mini- strabant in templo. Et quia una septimara plus valebat quam alia in oblacionibus, ne esset contencio inter Sucerdotes, ex precepto David proiecta est sors et divise sunt sep-mane; et cuius sors primo cecidit, primo amministravit, et eo defuncto filii eius per successionem; similiter de secundo, et sic de aliis, quia solum semel proiecta est sors. Contigit ergo Octava septimana Abie mini- strare, de cuius genere fuit Zacharias, unde et ei successit in octava vice ministrare, sicut et in Zachariam venit ministracio vicis octave. 15 20 que fuit soror Anne, matris; de eadem tribu, quia non Mariez, matris Christi, et permittebatur de alia sic matertera (i. e. tetka) tribu uxorem dus re Marie Virginis et uxor illius de filiabus Aaron, et nomen eius Elyzabeth. Erant autem iusti ambo ante Deum §28V Bedas: »Iustis parentibus J: annes est genitus, ut »eo confidencius iusticie precepta populis daret, quo hoc ipse non »quasi novicia didicisset, sed velud hereditario iure a progenitoribus »accepta servaret. Unde sequitur: 'erant autem ambo iusti'.« Hec illes 25 Ambrosiuss: »Bene dicit: ante Deum. Fieri enim potest, »ut aliquis affectata bonitate populari iusi e videatur michi, iustus »autem ante Deum non sit, si non iusticia ex mentis simplicitate »formetur, sed adulacione simuletur. Perfecta igitur laus est ante »Deum iustum esse ; solus enim perfeccior es qui ab eo probatur, »qui non potest falli.« Hec ill es. 20 35 2) Codd.: percurrere AB. — 3) Codd.: hoc primum capitulum omnino om. F. — 4) Codd.: uno modo A, non B. — 5) F: om. BCD; in A tantum Marie om. — 6) Codd.: haec verba Bedae et Ambrosii om. ABF.
Sancti viri sancti et parentes. 27 factum, iudicium conprehendit; officium in sacerdocio, unde dicit sacerdos quidam nomine Zacharias'. Beda: »De sacerdotali enim »prosapia Johannes ortus est, ut eo potencius imitacionem sacer- »docii preconizaret, quo ipsum sacerdotale genus pertinere, cla- »resceret,.« nomine Zacharias de vice Abia 2. Notal: potest dici 'de vite“, 1. e. de stirpe Abia (in genitivo 'Abia', quia est indeclinabile et sic de vite Abia, i. e. de stirpe Abie), quia Abia fuit unus sacerdos de 24, quos constituerat ipse David — 2° dicitur 'de vice‘, i. e. de vicaria amministra- cione Abie. 10 Pro quo sciendum, ut patet 11 Part ipom. 28° ; David con- stituit 24 summos sacerdotes, qui vicissim per septimanas mini- strabant in templo. Et quia una septimara plus valebat quam alia in oblacionibus, ne esset contencio inter Sucerdotes, ex precepto David proiecta est sors et divise sunt sep-mane; et cuius sors primo cecidit, primo amministravit, et eo defuncto filii eius per successionem; similiter de secundo, et sic de aliis, quia solum semel proiecta est sors. Contigit ergo Octava septimana Abie mini- strare, de cuius genere fuit Zacharias, unde et ei successit in octava vice ministrare, sicut et in Zachariam venit ministracio vicis octave. 15 20 que fuit soror Anne, matris; de eadem tribu, quia non Mariez, matris Christi, et permittebatur de alia sic matertera (i. e. tetka) tribu uxorem dus re Marie Virginis et uxor illius de filiabus Aaron, et nomen eius Elyzabeth. Erant autem iusti ambo ante Deum §28V Bedas: »Iustis parentibus J: annes est genitus, ut »eo confidencius iusticie precepta populis daret, quo hoc ipse non »quasi novicia didicisset, sed velud hereditario iure a progenitoribus »accepta servaret. Unde sequitur: 'erant autem ambo iusti'.« Hec illes 25 Ambrosiuss: »Bene dicit: ante Deum. Fieri enim potest, »ut aliquis affectata bonitate populari iusi e videatur michi, iustus »autem ante Deum non sit, si non iusticia ex mentis simplicitate »formetur, sed adulacione simuletur. Perfecta igitur laus est ante »Deum iustum esse ; solus enim perfeccior es qui ab eo probatur, »qui non potest falli.« Hec ill es. 20 35 2) Codd.: percurrere AB. — 3) Codd.: hoc primum capitulum omnino om. F. — 4) Codd.: uno modo A, non B. — 5) F: om. BCD; in A tantum Marie om. — 6) Codd.: haec verba Bedae et Ambrosii om. ABF.
Strana 28
28 VIII. M. J. Hus, In vigilia Johannis Baptistae. quia sic iustificavit decalogi eos Dominus opere virtutis incedentes in omnibus mandatis et iustificacionibus Domini sine querela 10 15 proximorum; quia nec proximi de ipsis conquerebantur, nec ipsi de proximis. Et sic in quinque commendantur parentes Johannis: 1° a ge- nere, quia 'Zacharias de vice Abia, Elizabeth de filiabus Aaron" 2° ab equitate, quia fiusti' — iusticia enim est equitas, reddens cuique, quod suum est; 3° ab officio, quia 'sacerdos‘; 4° a facto bono, quia incedentes in mandatis Domini'; 5° a vero iudicio inter causam et causam, inter bonum et malum, quia fincedentes in iustificacionibus'. Primum valeret modicum, ymmo nichil, si non incessus in mandatis Domini sequeretur; nec officium sacerdocii extolleret, si non meritorie servaretur. Quantum, rogo, Iudam Scariothis apo- stolatus extulit et sacerdocii officium, qui nunc patitur supplicium infinitum? Gradum quidem altum conscenderat, sed possidens mer- cedem iniquitatis apostolatum perdidit et ad inferni novissima iam — descendit. bezdyetkynye- et non erat eis filius eo, quod esset Elyzabeth sterilis, et 20 ambo processissent in diebus suis. 25 Due cause tanguntur, quare non habuerunt prolem: prima, quia Elizabeth fuit sterilis, secunda, quia ambo iam senuerant. Hoc autem factum est ordinacione divina, 1° ut parentes graciores essent, 2° ut alii eum tamquam prophetam diligencius audirent. Unde dicitur infra: »Quis putas (i. e. quantus) erit puer iste?« Ecclesiastici 45°: fungi sacerdocio et habere laudem i. e. officium sacerdocii exequeretur Factum est autem, cum sacerdocio fungeretur 30 §3. Officiums veros illuds consistit in quinque, presupposita gracia gratum faciente et sic caritate: 1° in oracione, 2° in pre- dicacione, 29r 3° missarum celebracione, 4° sacramentorum ministracione, 5° vasorum munda conservacione pertinencium templo Dei. Hec enim sunt quinque talenta, que Dominus tradidit filiis suis Matth. 25°. Sed heu sunt multi, qui nec sciunt fungi sacerdocio, qui tamen nomine et dignitate sacerdocii gloriantur 1i Reg. 2°: »Porro filii Heli filii Belial, nescientes sacerdocium, »neque officium sacerdotum ad populum.« Item 2i Machab. 4° 35 7) CB: om. A, bezdietkynie D; przezdetkinye F (neplodna idem ab o2). — s) Codd.: Nota quod officium sacerdocii C; officium autem illud sacerdocii F.
28 VIII. M. J. Hus, In vigilia Johannis Baptistae. quia sic iustificavit decalogi eos Dominus opere virtutis incedentes in omnibus mandatis et iustificacionibus Domini sine querela 10 15 proximorum; quia nec proximi de ipsis conquerebantur, nec ipsi de proximis. Et sic in quinque commendantur parentes Johannis: 1° a ge- nere, quia 'Zacharias de vice Abia, Elizabeth de filiabus Aaron" 2° ab equitate, quia fiusti' — iusticia enim est equitas, reddens cuique, quod suum est; 3° ab officio, quia 'sacerdos‘; 4° a facto bono, quia incedentes in mandatis Domini'; 5° a vero iudicio inter causam et causam, inter bonum et malum, quia fincedentes in iustificacionibus'. Primum valeret modicum, ymmo nichil, si non incessus in mandatis Domini sequeretur; nec officium sacerdocii extolleret, si non meritorie servaretur. Quantum, rogo, Iudam Scariothis apo- stolatus extulit et sacerdocii officium, qui nunc patitur supplicium infinitum? Gradum quidem altum conscenderat, sed possidens mer- cedem iniquitatis apostolatum perdidit et ad inferni novissima iam — descendit. bezdyetkynye- et non erat eis filius eo, quod esset Elyzabeth sterilis, et 20 ambo processissent in diebus suis. 25 Due cause tanguntur, quare non habuerunt prolem: prima, quia Elizabeth fuit sterilis, secunda, quia ambo iam senuerant. Hoc autem factum est ordinacione divina, 1° ut parentes graciores essent, 2° ut alii eum tamquam prophetam diligencius audirent. Unde dicitur infra: »Quis putas (i. e. quantus) erit puer iste?« Ecclesiastici 45°: fungi sacerdocio et habere laudem i. e. officium sacerdocii exequeretur Factum est autem, cum sacerdocio fungeretur 30 §3. Officiums veros illuds consistit in quinque, presupposita gracia gratum faciente et sic caritate: 1° in oracione, 2° in pre- dicacione, 29r 3° missarum celebracione, 4° sacramentorum ministracione, 5° vasorum munda conservacione pertinencium templo Dei. Hec enim sunt quinque talenta, que Dominus tradidit filiis suis Matth. 25°. Sed heu sunt multi, qui nec sciunt fungi sacerdocio, qui tamen nomine et dignitate sacerdocii gloriantur 1i Reg. 2°: »Porro filii Heli filii Belial, nescientes sacerdocium, »neque officium sacerdotum ad populum.« Item 2i Machab. 4° 35 7) CB: om. A, bezdietkynie D; przezdetkinye F (neplodna idem ab o2). — s) Codd.: Nota quod officium sacerdocii C; officium autem illud sacerdocii F.
Strana 29
Laus sacerdotii et quinque officia sacerdotis. 29 »Sacerdotes non iam circa altaris officium dediti erant, sed templo »contempto et sacrificiis neglectis festinabant participes fieri pa- »lestre et predicacionis iniuste.« — Sed rogo, relinque sacerdotes legis veteris, qui nostros figurarunt, et proice visum in summum pontificem, si condiciones sacerdocii operatur. Et habes dicere, quod non predicat, non missat, non sacramentat, nisi dicas, quod vasa argentea et aurea pro epotandis, potibus benel servat. Et interdum forte orat, sed breviter, nec exauditur, sicut Zacharias fuerat exauditus. Et par est racio de suis sequacibus, quibus Christianitas est repleta — et tamen sunt sacerdotes valde pauci, dicente Crisostomo: »Multi sacerdotes et pauci sacerdotes ; »multi quidem mali, sed boni valde pauci, qui exercent in gracia »officium sacerdocii Ecclesie ad profectum.« 10 successionis officii 1a Corinth. 140: »Omnia honeste et secundum ordinem fiant." Zacharias in ordine vicis sue ante Deum, secundum posita dium de domo a David, et sic de sed non tunc populo super altare incensi consuetudinem sacerdocii, sorte exiit, ut incensum poneret, Moraliter: incensum oracio devota, que non tantum dici debet, sed et poni. Tunc ponitur, quando opere iuvatur Tre- norum 4°: »Levemus corda nostra ad Deum cum manibus in »celum«. Et hinc sacerdotes missantes manus elevant, ut oracio a Domino acceptetur Apoc. 8° : »Ascendit fumus incensorum de »oracionibus sanctorum de manu angeli (i. e. sacerdotis) coram »Deo.« — 15 20 mente et corpore quod signat ecclesiam Christi ingressus in templum Domini: mente et corpore et sic reverencia et timore. Contra oppositum facientes inproperat Amos 6°: »Ve (inquit) ve, qui opulenti estis »in Syon et confiditis in monte Samarie optimates, capita, po- »pulorum, ingredientes pompatice domum Domini.« 25 Et omnis multitudo populi que non fuit ausa sancta sanctorum accedere, in quibus sangwis vitulers et incensum cum proposicionisi4 pane offerebatur. Sed iam multitudo communis plebicule altare altarium, in quo sangwis Christi et panis, qui est corpus Christi, offertur, temerarie accedere non veretur. 30 9) Codd.: potandis AB. — 10) Codd.: unde A male. — 11) Codd.: om. C. — 12) D, Vulg.: rapina C, capitur BA. — 13) Sic codd. —4) Codd., Vulg.: propor- cionis D, propiciacionis C.
Laus sacerdotii et quinque officia sacerdotis. 29 »Sacerdotes non iam circa altaris officium dediti erant, sed templo »contempto et sacrificiis neglectis festinabant participes fieri pa- »lestre et predicacionis iniuste.« — Sed rogo, relinque sacerdotes legis veteris, qui nostros figurarunt, et proice visum in summum pontificem, si condiciones sacerdocii operatur. Et habes dicere, quod non predicat, non missat, non sacramentat, nisi dicas, quod vasa argentea et aurea pro epotandis, potibus benel servat. Et interdum forte orat, sed breviter, nec exauditur, sicut Zacharias fuerat exauditus. Et par est racio de suis sequacibus, quibus Christianitas est repleta — et tamen sunt sacerdotes valde pauci, dicente Crisostomo: »Multi sacerdotes et pauci sacerdotes ; »multi quidem mali, sed boni valde pauci, qui exercent in gracia »officium sacerdocii Ecclesie ad profectum.« 10 successionis officii 1a Corinth. 140: »Omnia honeste et secundum ordinem fiant." Zacharias in ordine vicis sue ante Deum, secundum posita dium de domo a David, et sic de sed non tunc populo super altare incensi consuetudinem sacerdocii, sorte exiit, ut incensum poneret, Moraliter: incensum oracio devota, que non tantum dici debet, sed et poni. Tunc ponitur, quando opere iuvatur Tre- norum 4°: »Levemus corda nostra ad Deum cum manibus in »celum«. Et hinc sacerdotes missantes manus elevant, ut oracio a Domino acceptetur Apoc. 8° : »Ascendit fumus incensorum de »oracionibus sanctorum de manu angeli (i. e. sacerdotis) coram »Deo.« — 15 20 mente et corpore quod signat ecclesiam Christi ingressus in templum Domini: mente et corpore et sic reverencia et timore. Contra oppositum facientes inproperat Amos 6°: »Ve (inquit) ve, qui opulenti estis »in Syon et confiditis in monte Samarie optimates, capita, po- »pulorum, ingredientes pompatice domum Domini.« 25 Et omnis multitudo populi que non fuit ausa sancta sanctorum accedere, in quibus sangwis vitulers et incensum cum proposicionisi4 pane offerebatur. Sed iam multitudo communis plebicule altare altarium, in quo sangwis Christi et panis, qui est corpus Christi, offertur, temerarie accedere non veretur. 30 9) Codd.: potandis AB. — 10) Codd.: unde A male. — 11) Codd.: om. C. — 12) D, Vulg.: rapina C, capitur BA. — 13) Sic codd. —4) Codd., Vulg.: propor- cionis D, propiciacionis C.
Strana 30
30 VIII. M. J Hus, Evigilia Johannis Baptistae. erat orans foris hora incensi. Multitudo foris de temporalibus sollicita, sed prelatus intus vacans spiritualibus Matthei 6°: »Nolite solliciti esse etc.« Apparuit Kautem 15 illi angelus Domini, 10 Apparuit autem illi angelis exsequenti personaliter officium suum, ab amplexibus abstinenti, pro populo oranti, a turba separato. Fac tu, sacerdos, similiter, si vis in oracionibus 29v exaudiri. Sed ubi et in quo possunt hec discerni? Videt summus pontifex Do- minus Jesus Christus, si in templo, i. e. in sua ecclesia, a dextris altaris, i. e. racione beatitudinis, presbiteri offerant suum incensum, ut sic angelus Domini ipsos asserat exauditos. stans a dextris altaris incensi. A dextris,s angelus apparet, qui dat consolaciones spirituales, sed a sinistris, qui dat consolaciones temporales Proverbi- 15 orum 4°: »Vias, que a dextris sunt, novit Dominus; perverse »vero sunt, que sunt a sinistris.« Et Zacharias turbatus est videns, et timor irruit super quia »Timor non est in caritate, sed perfecta »caritas foras mittit timorem« 1a Joh. 4°. eum. Ait autem ad eum angelus: »Ne timeas Zacharia, quo- Glossa: facta pro populi redempcione, non pro sobole, pro qua non petebas, que tamen dabitur tibi ex superhabundanti niam exaudita est deprecacio tua: Et Elyzabeth, uxor tua, 20 pariet tibi filium, et vocabis nomen eius Johannes: 25 30 30r) 4. Ecce primum donum Johannis, quod vocatur nomine, sicut et Christus, priusquam conciperetur. Johannes' autem interpretatur 'in quo gracia'. Fuit in eo gracia, quia a Domino vocatus Ysaie 49°: »Domtinus vocavit me«; 2° quia nuncciatus ab angelo; 3° quia sanclificati: in utero; 4° quia virgo; 5° quia martir Marci 6°; 6° quia lucerna Johan. 5°; 7° quia testis Domini Johann. 1°; 8° quia baptista Domini Matth. 3° ; 9° quia propheta et plus quam propheta Matth. XI°; 10° quia heremita Marci 1°, Johann. 1°; 11° quia angelus Malach. 3°; 12° quia precursor, ut in presenti evangelio dicitur; 13° quia sagita Ysaie 49°; 14° quia gaudium et exultacio in eius nativitate. — 15) Vulg.: om. Codd. — 16) Codd.: om. D.
30 VIII. M. J Hus, Evigilia Johannis Baptistae. erat orans foris hora incensi. Multitudo foris de temporalibus sollicita, sed prelatus intus vacans spiritualibus Matthei 6°: »Nolite solliciti esse etc.« Apparuit Kautem 15 illi angelus Domini, 10 Apparuit autem illi angelis exsequenti personaliter officium suum, ab amplexibus abstinenti, pro populo oranti, a turba separato. Fac tu, sacerdos, similiter, si vis in oracionibus 29v exaudiri. Sed ubi et in quo possunt hec discerni? Videt summus pontifex Do- minus Jesus Christus, si in templo, i. e. in sua ecclesia, a dextris altaris, i. e. racione beatitudinis, presbiteri offerant suum incensum, ut sic angelus Domini ipsos asserat exauditos. stans a dextris altaris incensi. A dextris,s angelus apparet, qui dat consolaciones spirituales, sed a sinistris, qui dat consolaciones temporales Proverbi- 15 orum 4°: »Vias, que a dextris sunt, novit Dominus; perverse »vero sunt, que sunt a sinistris.« Et Zacharias turbatus est videns, et timor irruit super quia »Timor non est in caritate, sed perfecta »caritas foras mittit timorem« 1a Joh. 4°. eum. Ait autem ad eum angelus: »Ne timeas Zacharia, quo- Glossa: facta pro populi redempcione, non pro sobole, pro qua non petebas, que tamen dabitur tibi ex superhabundanti niam exaudita est deprecacio tua: Et Elyzabeth, uxor tua, 20 pariet tibi filium, et vocabis nomen eius Johannes: 25 30 30r) 4. Ecce primum donum Johannis, quod vocatur nomine, sicut et Christus, priusquam conciperetur. Johannes' autem interpretatur 'in quo gracia'. Fuit in eo gracia, quia a Domino vocatus Ysaie 49°: »Domtinus vocavit me«; 2° quia nuncciatus ab angelo; 3° quia sanclificati: in utero; 4° quia virgo; 5° quia martir Marci 6°; 6° quia lucerna Johan. 5°; 7° quia testis Domini Johann. 1°; 8° quia baptista Domini Matth. 3° ; 9° quia propheta et plus quam propheta Matth. XI°; 10° quia heremita Marci 1°, Johann. 1°; 11° quia angelus Malach. 3°; 12° quia precursor, ut in presenti evangelio dicitur; 13° quia sagita Ysaie 49°; 14° quia gaudium et exultacio in eius nativitate. — 15) Vulg.: om. Codd. — 16) Codd.: om. D.
Strana 31
Gratia Domini magna erat in Johanne B. 31 interius exterius quia iusti et peccatores Et erit gaudium tibi et exultacio et multi in nativitate eius gaudebunt : Moraliter: Magnum gaudium et exultacio debet esse, quando Ecclesia parit utilem populo filium Johann. 16°: »Mulier »cum parit, tristiciam habet in laborando (cum peccatoribus pro »conversione); cum autem peperit, non meminit pressure propter »gaudium, quia natus est homo (Johannes, i. e.17 gracia in mundum). Luce 15°: »Congratulamini michi, quia inveni ovem, quam per- »dideram ... Dico enim vobis, quia gaudium est angelis Dei super »uno peccatore penitenciam agente.« Tunc enim nascitur Johannes, dum peccator penitenciam agit; sed concipitur, quando peccator conteritur et sic multi gaudent. Vulgus enim gaudet de promocione iustorum, quamvis maiores sepius invident et tristantur: Pro- verbiorum 27°: »In exultacione iustorum multais gloriars estis ; »regnantibus inpiis ruine hominum« ; et Proverb. 29° : »In multi- »plicacione iustorum letabitur vulgus.« Sed, prochdolor, nunc non letatur, quia nunc regnant multi inpii et sic sunt multe ruine ho- minum usque ad infernum, et presertim ex parte spiritualium, quia inpie occupant mundi regna. Ideo dicitur ibidem: »in multi- »plicacione inpiorum multiplicantur scelera et ruinas eorum iusti »videbunt.« 10 15 20 let sic graciosus quoad Deum Sicera, ut dicit Glossa et Beda, interpretatur ebrietas et sic signat omnem potum, qui inebriare potest i. e. inebriatum zapoynehoCDF Erit enim magnus coram Domino: vinum et siceram et sic austerus corpori non bibet §5. Erit enim magnus coram Domino‘ et sic graciosus quoad Deum, 'vinum et siceram non bibet‘ et sic quoad corpus austerus, 'et Spiritu Sancto replebitur' et sic ad animam virtuosus 'et multos filios Israel convertet ad Dominum' et sic ad proximum fructuosus. Et ipse precedet etc. — et sic ante adventum Domini minister fidelis — 'parare Domino plebem perfectam‘ et sic in officio Domini laboriosus. — Ecce quantis condicionibus Johannem an- gelus Domini magnum fore coram Domino indicavit! Noluit autem esse magnus coram se ipso, sed parvus Marci 1°: »Cuius non sum dignus procumbens corigiam cal- »ciamenti solvere«; nec voluit esse magnus coram mundo per temporales divicias et dignitates, quia existens filius summi sacer- dotis omnia deseruit et in heremo habitavit; nec voluit esse magnus coram homine, unde dum Judei eum pro Christo haberent, dixit 25 30 35 17) Codd.: etiam in A male, in add. D. — 18) Codd.: om. CF.
Gratia Domini magna erat in Johanne B. 31 interius exterius quia iusti et peccatores Et erit gaudium tibi et exultacio et multi in nativitate eius gaudebunt : Moraliter: Magnum gaudium et exultacio debet esse, quando Ecclesia parit utilem populo filium Johann. 16°: »Mulier »cum parit, tristiciam habet in laborando (cum peccatoribus pro »conversione); cum autem peperit, non meminit pressure propter »gaudium, quia natus est homo (Johannes, i. e.17 gracia in mundum). Luce 15°: »Congratulamini michi, quia inveni ovem, quam per- »dideram ... Dico enim vobis, quia gaudium est angelis Dei super »uno peccatore penitenciam agente.« Tunc enim nascitur Johannes, dum peccator penitenciam agit; sed concipitur, quando peccator conteritur et sic multi gaudent. Vulgus enim gaudet de promocione iustorum, quamvis maiores sepius invident et tristantur: Pro- verbiorum 27°: »In exultacione iustorum multais gloriars estis ; »regnantibus inpiis ruine hominum« ; et Proverb. 29° : »In multi- »plicacione iustorum letabitur vulgus.« Sed, prochdolor, nunc non letatur, quia nunc regnant multi inpii et sic sunt multe ruine ho- minum usque ad infernum, et presertim ex parte spiritualium, quia inpie occupant mundi regna. Ideo dicitur ibidem: »in multi- »plicacione inpiorum multiplicantur scelera et ruinas eorum iusti »videbunt.« 10 15 20 let sic graciosus quoad Deum Sicera, ut dicit Glossa et Beda, interpretatur ebrietas et sic signat omnem potum, qui inebriare potest i. e. inebriatum zapoynehoCDF Erit enim magnus coram Domino: vinum et siceram et sic austerus corpori non bibet §5. Erit enim magnus coram Domino‘ et sic graciosus quoad Deum, 'vinum et siceram non bibet‘ et sic quoad corpus austerus, 'et Spiritu Sancto replebitur' et sic ad animam virtuosus 'et multos filios Israel convertet ad Dominum' et sic ad proximum fructuosus. Et ipse precedet etc. — et sic ante adventum Domini minister fidelis — 'parare Domino plebem perfectam‘ et sic in officio Domini laboriosus. — Ecce quantis condicionibus Johannem an- gelus Domini magnum fore coram Domino indicavit! Noluit autem esse magnus coram se ipso, sed parvus Marci 1°: »Cuius non sum dignus procumbens corigiam cal- »ciamenti solvere«; nec voluit esse magnus coram mundo per temporales divicias et dignitates, quia existens filius summi sacer- dotis omnia deseruit et in heremo habitavit; nec voluit esse magnus coram homine, unde dum Judei eum pro Christo haberent, dixit 25 30 35 17) Codd.: etiam in A male, in add. D. — 18) Codd.: om. CF.
Strana 32
32 VIII. M. J. Hus, In vigilia Johannis Baptistae. 10 15 20 Johan. 1°: »Non sum ego Christus.« Voluit autem esse magnus coram Domino, cuius magnitudo attenditur secundum quadru- plicem dimensionem. Nam altus fuit per celestium contemplacionem et sic Spiritum Sanctum in specie columbe in baptizando vidit, Patrem audivit et Christum cognovit; profundus per humilitatem, ex qua humilitate Christum baptizare fugiebat, sanctum Dei verticem tangere non audebat, sed totus tremebat Matth. 3° : »Johannes »autem prohibebat eum dicens 'ego a te debeo baptizari et tu venis »ad me‘; fuit longus per pacienciam: nam in deserto suam dis- posicionem pacienter expectavit Luce 1°: »Erat in deserto usque »in diem ostensionis sue«; latus per caritatem, quam extendit ad dexteram (ad amicos) et ad sinistram (i. e. inimicos). Moraliter,: Johannes, homo in Dei gracia non bibet vinum' inanis glorie 'et siceram' inepte leticie, quia filius Zacharie et sic memoriam Domini pacientis, iudicantis et regnantis tenet, et filius Elizabeth 30v) matris, que est Domini saturitas, quia saciatur in presenti corpore et sangwine Christi et post saciabitur beatitudine, cum apparuerit gloria sua, 'et replebitur Spiritu Sancto in utero matris' ecclesie, 'et multos‘ predicacione et exemplo 'con- vertet ad Deum', precedens eos, ut verus pastor, nunc in ecclesia militante, et faciens plebem perfectam in gracia precedet eos in ecclesia triumphante. Et utinam multi prelati huiusmodi nascerentur! Jesum Christum 25 Deum ipsorum. Glossa: Glossa: signorum Sancto Spiritu et virtute Helie, et sic in anima virtuosus et Spiritu Sancto replebitur et sic ad proximum erit fructuosus sue. Et multos filiorum Israel i. e. in adhuc ex utero matris predicacione et exemplo vite convertet ad Dominum in predi- Deum cacione, Johannes humanitus morte etc. Jesum ante illum (31r in Et ipse precedet 30 Nam in multis assimilatur sibi; nam uterque propheta; ambo in deserto (3i Regum 19° et Marci 1°); ambo victu parci, ve- stitu austeri; ambo regum vesaniam corripiunt — ille Achab (3i Regum 21°), alter Herodem (Marci 6°: »Non licet te fratris »tui habere coniugem« — et Matth. 14° patet idem); ille con- versatus cum Jesu in monte Tabor Matth. 17°, Johannes simi- liter est Domino conversatus. ut convertat corda patrum in filios a5 i. e. patriarcharum secundum fidem 'in filios', i. e. successores, ut sunt apostoli, sed primo Christus, in cuius fidem corda pro- 19) Hic finis cap. 5. in D initio cap. ponitur.
32 VIII. M. J. Hus, In vigilia Johannis Baptistae. 10 15 20 Johan. 1°: »Non sum ego Christus.« Voluit autem esse magnus coram Domino, cuius magnitudo attenditur secundum quadru- plicem dimensionem. Nam altus fuit per celestium contemplacionem et sic Spiritum Sanctum in specie columbe in baptizando vidit, Patrem audivit et Christum cognovit; profundus per humilitatem, ex qua humilitate Christum baptizare fugiebat, sanctum Dei verticem tangere non audebat, sed totus tremebat Matth. 3° : »Johannes »autem prohibebat eum dicens 'ego a te debeo baptizari et tu venis »ad me‘; fuit longus per pacienciam: nam in deserto suam dis- posicionem pacienter expectavit Luce 1°: »Erat in deserto usque »in diem ostensionis sue«; latus per caritatem, quam extendit ad dexteram (ad amicos) et ad sinistram (i. e. inimicos). Moraliter,: Johannes, homo in Dei gracia non bibet vinum' inanis glorie 'et siceram' inepte leticie, quia filius Zacharie et sic memoriam Domini pacientis, iudicantis et regnantis tenet, et filius Elizabeth 30v) matris, que est Domini saturitas, quia saciatur in presenti corpore et sangwine Christi et post saciabitur beatitudine, cum apparuerit gloria sua, 'et replebitur Spiritu Sancto in utero matris' ecclesie, 'et multos‘ predicacione et exemplo 'con- vertet ad Deum', precedens eos, ut verus pastor, nunc in ecclesia militante, et faciens plebem perfectam in gracia precedet eos in ecclesia triumphante. Et utinam multi prelati huiusmodi nascerentur! Jesum Christum 25 Deum ipsorum. Glossa: Glossa: signorum Sancto Spiritu et virtute Helie, et sic in anima virtuosus et Spiritu Sancto replebitur et sic ad proximum erit fructuosus sue. Et multos filiorum Israel i. e. in adhuc ex utero matris predicacione et exemplo vite convertet ad Dominum in predi- Deum cacione, Johannes humanitus morte etc. Jesum ante illum (31r in Et ipse precedet 30 Nam in multis assimilatur sibi; nam uterque propheta; ambo in deserto (3i Regum 19° et Marci 1°); ambo victu parci, ve- stitu austeri; ambo regum vesaniam corripiunt — ille Achab (3i Regum 21°), alter Herodem (Marci 6°: »Non licet te fratris »tui habere coniugem« — et Matth. 14° patet idem); ille con- versatus cum Jesu in monte Tabor Matth. 17°, Johannes simi- liter est Domino conversatus. ut convertat corda patrum in filios a5 i. e. patriarcharum secundum fidem 'in filios', i. e. successores, ut sunt apostoli, sed primo Christus, in cuius fidem corda pro- 19) Hic finis cap. 5. in D initio cap. ponitur.
Strana 33
S. Johannes in multis Heliae et Christo assimilatur. 33 phetarum sunt conversa predicacione Johannis, sed Helie ante- cedenter. Unde Johannes dixit: »Post me veniet, cuius non sum »dignus etc.« et incredulos ad prudenciam iustorum que est virtus directiva in omni operacione, qua eciam pensatur magnitudo Johannis, de qua supra dictum est. Sed illam magni- tudinem increduli non capiunt, sed aliam, que similiter quadru- plicem retinet dimensionem. Unde Bernhardus in libro ad Eugenium: »Longitudo exterminium habere solet, dilatacio escissuram, altitudo ruinam et profundum absorbicionem. Longum »dico, cum sibi homo longiorem promittit vitam; latum, dum in »superfluas animus distenditur curas; altum, cum de se plus pre- »sumit; profundum, cum se plus deicit.« Idem ibidem: »Qui »in bono perseverat, habet longitudinem; qui, amorem suum »dilatat usque ad inimicos, habet latitudinem,1; qui stupet et con- »templatur maiestatem Dei, habet altitudinem,, qui pavet profundum »iudiciorum Dei, habet profunditatem. Si ergo in te ista reperis, »eris magnus coram Domino in ecclesia triumphante.« — 10 15 predicacione in fide et virtutibus parare Domino plebem perfectam. IX. 20 De B. Virgine. Epistola. 31V1. Hec, epistola legitur in Virginis Marie officio, in qua ostenditur Virginis excellens disposicio, qua fuit in vita presenti fulcita; 2° ostenditur beatitudinis perpetue fruicio, qua iam fruitur; 3° causa, per quam fruicionem huiusmodi est adepta, et 4° laus eius ostenditur, que in presenti exhibetur et exhibebitur perpetue in futurum. 1m ibi fortitudo et decor indumentum eius“ 2m ibi ridebit in die novissimo‘; 3m ibi: 'os sum apperuit' et infra; 4m ibi 'surrexerunt filii eius et beatissimam predicaverunt; vir eius et laudavit, eam,“. 25 30 20) Codd.: verba qui co altitudinem om. B. — 21) Codd.: longitudinem F. — 1) C: Fortitudo. Hec ABDF. — 2) C: etc. D. 3
S. Johannes in multis Heliae et Christo assimilatur. 33 phetarum sunt conversa predicacione Johannis, sed Helie ante- cedenter. Unde Johannes dixit: »Post me veniet, cuius non sum »dignus etc.« et incredulos ad prudenciam iustorum que est virtus directiva in omni operacione, qua eciam pensatur magnitudo Johannis, de qua supra dictum est. Sed illam magni- tudinem increduli non capiunt, sed aliam, que similiter quadru- plicem retinet dimensionem. Unde Bernhardus in libro ad Eugenium: »Longitudo exterminium habere solet, dilatacio escissuram, altitudo ruinam et profundum absorbicionem. Longum »dico, cum sibi homo longiorem promittit vitam; latum, dum in »superfluas animus distenditur curas; altum, cum de se plus pre- »sumit; profundum, cum se plus deicit.« Idem ibidem: »Qui »in bono perseverat, habet longitudinem; qui, amorem suum »dilatat usque ad inimicos, habet latitudinem,1; qui stupet et con- »templatur maiestatem Dei, habet altitudinem,, qui pavet profundum »iudiciorum Dei, habet profunditatem. Si ergo in te ista reperis, »eris magnus coram Domino in ecclesia triumphante.« — 10 15 predicacione in fide et virtutibus parare Domino plebem perfectam. IX. 20 De B. Virgine. Epistola. 31V1. Hec, epistola legitur in Virginis Marie officio, in qua ostenditur Virginis excellens disposicio, qua fuit in vita presenti fulcita; 2° ostenditur beatitudinis perpetue fruicio, qua iam fruitur; 3° causa, per quam fruicionem huiusmodi est adepta, et 4° laus eius ostenditur, que in presenti exhibetur et exhibebitur perpetue in futurum. 1m ibi fortitudo et decor indumentum eius“ 2m ibi ridebit in die novissimo‘; 3m ibi: 'os sum apperuit' et infra; 4m ibi 'surrexerunt filii eius et beatissimam predicaverunt; vir eius et laudavit, eam,“. 25 30 20) Codd.: verba qui co altitudinem om. B. — 21) Codd.: longitudinem F. — 1) C: Fortitudo. Hec ABDF. — 2) C: etc. D. 3
Strana 34
34 IX. M. J. Hus, De B. Virgine. Proverbiorum ultimo 1. e. virtus malis resistendi et bona prosequendi Ortitudo et decor i. e. pulcritudo presertim, anime;, de qua, Canticorum, 4'3 »Tota pulcra es, amica mea, et macula non est in te.« Quamvis enim pulcra fuerit corporaliter, tamen quia illa vana est, Pro- verbiorum ultimo: »Fallax gracia et vana pulcritudo«, ideo magis decora virtutibus pulcritudo est censenda. Ipsa autem Virgo fuit pulcra, quia sine peccato mortali; tota pulcra, quia sine pec- cato veniali, cuius indumentum describit Psalmista: »Omnis »gloria eius filie regis ab intus in fimbriis aureis« etc. Nota: Fortitudo Virginis Marie consistit in vera paciencia tribulacionis et prosecucione virtutis. Nam ipsa fortiter passiones sustulit, fortiter virtutes acquisivit, fortiter vicit dyabolum, despexit mundum et agressa celorum regnum, quia »manum suam misit ad »forcia« Proverbiorum ultimo: forcia fecit, dyabolum contrivit, 15 mundum calcavit, Deum genuit et peccatoribus graciam inpetravit. 10 i. e. hilariter gaudebit indumentum eius, et ridebit in die novissimo. 20 25 2. Hic risus vocatur leta, fruicio beatitudinis; ipsa namque ridebit in die novissimo‘ in dyaboli cum suis membris dampnacione. et fridebit in die novissimo', i. e. gaudebit post diem iudicii beati- tudine cum membris Christi fruendo, quibus dixit ipse Dominus Luce 6° : »Beati, qui nunc fletis, quia ridebitis.« Non sic autem, qui nunc rident, sed e contrario, quia dicitur Proverbiorum 14°. »Risus dolore miscebitur et extrema gaudii luctus occupat.« — Utinam intelligeret hoc risor fatuus, de quo Proverbiorum 21° »Fatuus in risu exaltat vocem suam, vir sapiens vix tacite ridebit.« Non sic ridebit mater Christi, sed ut supra dicitur. Unde Gre- gorius 8° Moralium ca° 13°5 : »Os quippe iustorum risu re- »plebitur, cum eorum corda finitis peregrinacionis fletibus eterne »leticie exultacione saciantur.« 30 supple: que est lex Christi in promulgando quia in laude incarnate Os suum apperuit sapiencie, et lex clemencie in lingwa eius. 35 32r) 3. Lex clemencie, que est lex Christi, docens cle- menter omnes diligere, inimicis benefacere et non malum, sed bonum pro malo reddere. Consistit autem illa lex in decem pre- ceptorum inplecione et sex operum misericordie, que singula mater Domini verbo apostolos docuit et opere confirmavit. De ipsa enim 3) Codd.: om. FA. — 4) Codd.: letatur B male; om. A. — 5) Codd.: 13 43 AB, 43 F. In Gregorio loco allato verba haec non reperi; liber VIII. tantum 42 capp. continet.
34 IX. M. J. Hus, De B. Virgine. Proverbiorum ultimo 1. e. virtus malis resistendi et bona prosequendi Ortitudo et decor i. e. pulcritudo presertim, anime;, de qua, Canticorum, 4'3 »Tota pulcra es, amica mea, et macula non est in te.« Quamvis enim pulcra fuerit corporaliter, tamen quia illa vana est, Pro- verbiorum ultimo: »Fallax gracia et vana pulcritudo«, ideo magis decora virtutibus pulcritudo est censenda. Ipsa autem Virgo fuit pulcra, quia sine peccato mortali; tota pulcra, quia sine pec- cato veniali, cuius indumentum describit Psalmista: »Omnis »gloria eius filie regis ab intus in fimbriis aureis« etc. Nota: Fortitudo Virginis Marie consistit in vera paciencia tribulacionis et prosecucione virtutis. Nam ipsa fortiter passiones sustulit, fortiter virtutes acquisivit, fortiter vicit dyabolum, despexit mundum et agressa celorum regnum, quia »manum suam misit ad »forcia« Proverbiorum ultimo: forcia fecit, dyabolum contrivit, 15 mundum calcavit, Deum genuit et peccatoribus graciam inpetravit. 10 i. e. hilariter gaudebit indumentum eius, et ridebit in die novissimo. 20 25 2. Hic risus vocatur leta, fruicio beatitudinis; ipsa namque ridebit in die novissimo‘ in dyaboli cum suis membris dampnacione. et fridebit in die novissimo', i. e. gaudebit post diem iudicii beati- tudine cum membris Christi fruendo, quibus dixit ipse Dominus Luce 6° : »Beati, qui nunc fletis, quia ridebitis.« Non sic autem, qui nunc rident, sed e contrario, quia dicitur Proverbiorum 14°. »Risus dolore miscebitur et extrema gaudii luctus occupat.« — Utinam intelligeret hoc risor fatuus, de quo Proverbiorum 21° »Fatuus in risu exaltat vocem suam, vir sapiens vix tacite ridebit.« Non sic ridebit mater Christi, sed ut supra dicitur. Unde Gre- gorius 8° Moralium ca° 13°5 : »Os quippe iustorum risu re- »plebitur, cum eorum corda finitis peregrinacionis fletibus eterne »leticie exultacione saciantur.« 30 supple: que est lex Christi in promulgando quia in laude incarnate Os suum apperuit sapiencie, et lex clemencie in lingwa eius. 35 32r) 3. Lex clemencie, que est lex Christi, docens cle- menter omnes diligere, inimicis benefacere et non malum, sed bonum pro malo reddere. Consistit autem illa lex in decem pre- ceptorum inplecione et sex operum misericordie, que singula mater Domini verbo apostolos docuit et opere confirmavit. De ipsa enim 3) Codd.: om. FA. — 4) Codd.: letatur B male; om. A. — 5) Codd.: 13 43 AB, 43 F. In Gregorio loco allato verba haec non reperi; liber VIII. tantum 42 capp. continet.
Strana 35
B. Virgo tribulationes saeculi patienter sustinuit, mandata Dei servavit. 35 dicitur Proverbiorum ultimo: »Manum suam apperuit inopi«, principaliter Christo, de quo dicit sic Bernhardus in quodam sermone de Assumpcione: »Beata Virgo non quemlibet ex »minimis, sed summum Dei filium in utero suscepit, nudum carne »vel eciam pannis operuit, esurientem pavit, sicientem lacte potavit, »infirmum per infanciam non solum visitavit, sed eciam fovendo »gestandoque frequentavit et omnia humana exhibuit. Ipsum eciam »in carcere positum (i. e. crucis patibulo alligatum) visitavit, dum »iuxta eius crucem stetit, eius quoque sepulture interfuit.« — Apperit eciam inopi (i. e. peccatori) cuilibet desideranti graciam auxilium misericordie, iusto confirmacionem virtutis, morienti ianuam salutis et ideo canitur: Maria, mater gracie‘ quoad iustum, 'mater miseri- cordie‘ quoad peccatorem in hora mortis suscipe morientem‘6 10 Consideravit semitas domus sue, Moraliter: i. e. consciencie. Mistice: i. e. corporis sui. Allegorice: i. e. ecclesie sue, que est Christi. Anagoice: i. e. patrie celestis. Unde de secunda et ultima domo dicitur 2a Corinthiorum 5°: »Si terrestris domus nostra huius habi- »tacionis dissolvatur, ut edificacionem ex eo habeamus domum »non manu factam, sed eternam in celis.« Semite autem domorum huiusmodi sunt mandata et consilia Jesu Christi. — 15 20 sed laboriosa, filium nutriendo, in Egiptum fugiendo, paupertatem sustinendo et panem ociosa non comedit. sicut ille, de quibus 1a Thim. 5° : »Ociose discunt circuire domos, »non solum autem ociose, sed et verbose et curiose loquentes, »que non oportet.« Item non vixit ex spoliis, Proverbiorum ultimo: »Spoliis non indigebit«. Scivit inquam Virgo Maria illud Proverbiorum 12°: »Qui sectatur ocium, stultissimus est«, et Ecclesiastici, §33°: »Multa mala docuit ociositas«, et illud Matth. 12°: »De omni verbo ocioso, quod locuti fuerint »homines, reddent racionem Deo in die iudicii.« Seneca: »Ocium »sine literis est mors et vivi hominis sepultura.« 25 30 Surrexerunt filii eius, §4. sc. primo per regeneracionem baptismatis, 2° per con- fessionem et satisfaccionem Ephes. 5°: »Surge, qui dormis; re- »surge a mortuis«; Glossa: »Surge per confessionem, exsurge »per satisfaccionem« et post sequitur: »Illuminabit te Christus.« 35 6) Hic finitur E. — 7) Spatium relinquunt CD; ABF spatium om. Nu- merum omnes codd. om. 3*
B. Virgo tribulationes saeculi patienter sustinuit, mandata Dei servavit. 35 dicitur Proverbiorum ultimo: »Manum suam apperuit inopi«, principaliter Christo, de quo dicit sic Bernhardus in quodam sermone de Assumpcione: »Beata Virgo non quemlibet ex »minimis, sed summum Dei filium in utero suscepit, nudum carne »vel eciam pannis operuit, esurientem pavit, sicientem lacte potavit, »infirmum per infanciam non solum visitavit, sed eciam fovendo »gestandoque frequentavit et omnia humana exhibuit. Ipsum eciam »in carcere positum (i. e. crucis patibulo alligatum) visitavit, dum »iuxta eius crucem stetit, eius quoque sepulture interfuit.« — Apperit eciam inopi (i. e. peccatori) cuilibet desideranti graciam auxilium misericordie, iusto confirmacionem virtutis, morienti ianuam salutis et ideo canitur: Maria, mater gracie‘ quoad iustum, 'mater miseri- cordie‘ quoad peccatorem in hora mortis suscipe morientem‘6 10 Consideravit semitas domus sue, Moraliter: i. e. consciencie. Mistice: i. e. corporis sui. Allegorice: i. e. ecclesie sue, que est Christi. Anagoice: i. e. patrie celestis. Unde de secunda et ultima domo dicitur 2a Corinthiorum 5°: »Si terrestris domus nostra huius habi- »tacionis dissolvatur, ut edificacionem ex eo habeamus domum »non manu factam, sed eternam in celis.« Semite autem domorum huiusmodi sunt mandata et consilia Jesu Christi. — 15 20 sed laboriosa, filium nutriendo, in Egiptum fugiendo, paupertatem sustinendo et panem ociosa non comedit. sicut ille, de quibus 1a Thim. 5° : »Ociose discunt circuire domos, »non solum autem ociose, sed et verbose et curiose loquentes, »que non oportet.« Item non vixit ex spoliis, Proverbiorum ultimo: »Spoliis non indigebit«. Scivit inquam Virgo Maria illud Proverbiorum 12°: »Qui sectatur ocium, stultissimus est«, et Ecclesiastici, §33°: »Multa mala docuit ociositas«, et illud Matth. 12°: »De omni verbo ocioso, quod locuti fuerint »homines, reddent racionem Deo in die iudicii.« Seneca: »Ocium »sine literis est mors et vivi hominis sepultura.« 25 30 Surrexerunt filii eius, §4. sc. primo per regeneracionem baptismatis, 2° per con- fessionem et satisfaccionem Ephes. 5°: »Surge, qui dormis; re- »surge a mortuis«; Glossa: »Surge per confessionem, exsurge »per satisfaccionem« et post sequitur: »Illuminabit te Christus.« 35 6) Hic finitur E. — 7) Spatium relinquunt CD; ABF spatium om. Nu- merum omnes codd. om. 3*
Strana 36
36 IX. M. J. Hus, De B. Virgine. et beatissimam predicaverunt; 10 Omnes sunt eius filii secundum regeneracionem spiritualem, sicut et Dei Jesu Christi, iuxta illud Johannis 1°: »Quotquot »autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri hiis, »qui credunt in nomine eius, qui non ex 32v) sangwinibus, »neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo »nati sunt.« Tales enim 'surrexerunt' cum Christo et predicaverunt" eam, i. e. verbo et opere ipsam asseruerunt beatissimam' iuxta ipsius propheciam Luce 1°: »Beatam me dicent omnes genera- »ciones« (sc. filiorum, qui ex Deo sunt nati per generacionem mei filii). supple: eciam surrexit vir eius, 15 20 i. e. Jesus Christus, ab ea genitus. Ipse vir, de quo Jeremie 31°: »Novum faciet Dominus super terram: femina circumdabit virum.« Nulla mulier in utero circumdedit puerum, quia caro filii non est tantum caro matris, sed eciam patris ; Virgo autem beata filium suum in utero circumdedit, quia ibi de alieno corpore nichil fuit. In circumdacione eciam est figura circularis; omnis autem figura secundum Augustinum ex pluribus lineis perficitur, circularis vero figura una tantum linea clauditur. Corpus aliorum puerorum formatum est duabus lineis, i. e. semine utriusque parentis, corpus autem Christis una linea, sc., carne Virginis incorrupta. Item : 'circumdedit', quia ex omni parte clausaio inclusit, sed alie non sici etc. 25 spirituales et laudavit eam. Multe filie congregaverunt divicias: Maria — Tu supergressa es universas. 30 35 §5.) quia cum cetere habeant graciam et virtutes cum mensura, tu habes fontem omnium graciarum, i. e. Christum. De quo Bern- hardus super Cantica: »Origo omnium foncium et fluminum »mare est, omnium virtutum et scienciarum Christus est.« Vere supergressa, quia quo cetere habundaverunt particulariter, ipsa habuit totaliter. Unde Jeronimus de Assumpcione Marie: »Bene 'gracia plena', quia ceteris per partes prestatur, Marie vero »simul se tota infudit gracie plenitudo.« Unde dicit Ecclesia- stici 24°: »In me omnis gracia vien et veritatis, in me omnis »spes vite et virtutis,« in me gracia vite, quoad graciam sancti- ficantem, veritatis, quoad graciam instruentem et virtutis, quoad 8) Codd.: om B. — 9) Codd.: quae sequuntur sc. o non sic om. A. — 10) Codd.: verba clausa co non sic om. AB. — 11) C, Vulg.: vite codd.
36 IX. M. J. Hus, De B. Virgine. et beatissimam predicaverunt; 10 Omnes sunt eius filii secundum regeneracionem spiritualem, sicut et Dei Jesu Christi, iuxta illud Johannis 1°: »Quotquot »autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri hiis, »qui credunt in nomine eius, qui non ex 32v) sangwinibus, »neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo »nati sunt.« Tales enim 'surrexerunt' cum Christo et predicaverunt" eam, i. e. verbo et opere ipsam asseruerunt beatissimam' iuxta ipsius propheciam Luce 1°: »Beatam me dicent omnes genera- »ciones« (sc. filiorum, qui ex Deo sunt nati per generacionem mei filii). supple: eciam surrexit vir eius, 15 20 i. e. Jesus Christus, ab ea genitus. Ipse vir, de quo Jeremie 31°: »Novum faciet Dominus super terram: femina circumdabit virum.« Nulla mulier in utero circumdedit puerum, quia caro filii non est tantum caro matris, sed eciam patris ; Virgo autem beata filium suum in utero circumdedit, quia ibi de alieno corpore nichil fuit. In circumdacione eciam est figura circularis; omnis autem figura secundum Augustinum ex pluribus lineis perficitur, circularis vero figura una tantum linea clauditur. Corpus aliorum puerorum formatum est duabus lineis, i. e. semine utriusque parentis, corpus autem Christis una linea, sc., carne Virginis incorrupta. Item : 'circumdedit', quia ex omni parte clausaio inclusit, sed alie non sici etc. 25 spirituales et laudavit eam. Multe filie congregaverunt divicias: Maria — Tu supergressa es universas. 30 35 §5.) quia cum cetere habeant graciam et virtutes cum mensura, tu habes fontem omnium graciarum, i. e. Christum. De quo Bern- hardus super Cantica: »Origo omnium foncium et fluminum »mare est, omnium virtutum et scienciarum Christus est.« Vere supergressa, quia quo cetere habundaverunt particulariter, ipsa habuit totaliter. Unde Jeronimus de Assumpcione Marie: »Bene 'gracia plena', quia ceteris per partes prestatur, Marie vero »simul se tota infudit gracie plenitudo.« Unde dicit Ecclesia- stici 24°: »In me omnis gracia vien et veritatis, in me omnis »spes vite et virtutis,« in me gracia vite, quoad graciam sancti- ficantem, veritatis, quoad graciam instruentem et virtutis, quoad 8) Codd.: om B. — 9) Codd.: quae sequuntur sc. o non sic om. A. — 10) Codd.: verba clausa co non sic om. AB. — 11) C, Vulg.: vite codd.
Strana 37
Mater Jesu Christi omnes mulieres virtutibus superavit. 37 graciam confirmantem; ergo »transite ad me omnes, qui con- »cupiscitis me«, quoad graciam supereffluentem. — Ecce quod supergressa est principaliter in tribus: in potencia, in sapiencia et misericordia; quante enim est potencie, cum qua est Deus Pater, quante sapiencie, cum qua est Deus Filius; quante miseri- cordie, cum qua est Deus Spiritus Sanctus! Ideo potenter nos defendit, ideo dicitur ei: »Tu nos ab hoste protege«, sapienter in viam patrie nos ducit, unde sequitur in hora mortis suscipe‘. Clementer et iustis graciam tribuit et peccatoribus misericordiam inpetrat. Unde premittitur §33r »Maria, mater gracie, mater miseri- »cordie.« Ipsa ergo supergressa est universas virgines et mulieres in congregacione diviciarum spiritualium. Supergressa virgines in prole, supergressa mulieres in virginitate; ipsa congregavit divicias simul, dum illum, in quo omnes thezauri sunt reconditi, suo clausit in utero; clausit illum, quem totus non claudit orbis ; clausit divitem, qui est dives in omnes, propter quem supergressa est universas. Presertim in hoc supergressa est alias virgines et humani generis filias, qui sine peccato virtutes habuit, quas non sic po- terant sancti ceteri congregare. Unde Augustinus in libro De natura et gracia: »Excepta Virgine,, Mariaia si omnes »sancti,,, cum hic viverent, interrogati fuissent, utrum sine peccato »essent, omnes una voce clamassent 'Si dixerimus, quoniam pec- »catum non habemus, ipsi nos seducimus. Scimus enim, quod ei »plus gracie collatum fuit ad peccatum ex omni parte vincendum, »que illum concipere et parere meruit, quem nullum constat ha- »buisse peccatum'.« §6.) Multi autem lavantur a sorde peccati originalis, qui postmodum se inmergunt in lutum mortalis; alii sunt, qui se de- turpant pulvere venialis. Quos Dominus alloquens dicit Ysaie 1°: »Lavamini et mundi estote« (sc. in baptismo a sorde originalis) »aufferte malum cogitacionum vestrarum ab oculis meis« (quantum ad pulverem venialis) »quiescite perverse agere« (quantum ad lutum mortalis). Quibus non indigens Virgo Maria supergressa est universas. 10 15 20 25 30 12) Codd.: om. F.
Mater Jesu Christi omnes mulieres virtutibus superavit. 37 graciam confirmantem; ergo »transite ad me omnes, qui con- »cupiscitis me«, quoad graciam supereffluentem. — Ecce quod supergressa est principaliter in tribus: in potencia, in sapiencia et misericordia; quante enim est potencie, cum qua est Deus Pater, quante sapiencie, cum qua est Deus Filius; quante miseri- cordie, cum qua est Deus Spiritus Sanctus! Ideo potenter nos defendit, ideo dicitur ei: »Tu nos ab hoste protege«, sapienter in viam patrie nos ducit, unde sequitur in hora mortis suscipe‘. Clementer et iustis graciam tribuit et peccatoribus misericordiam inpetrat. Unde premittitur §33r »Maria, mater gracie, mater miseri- »cordie.« Ipsa ergo supergressa est universas virgines et mulieres in congregacione diviciarum spiritualium. Supergressa virgines in prole, supergressa mulieres in virginitate; ipsa congregavit divicias simul, dum illum, in quo omnes thezauri sunt reconditi, suo clausit in utero; clausit illum, quem totus non claudit orbis ; clausit divitem, qui est dives in omnes, propter quem supergressa est universas. Presertim in hoc supergressa est alias virgines et humani generis filias, qui sine peccato virtutes habuit, quas non sic po- terant sancti ceteri congregare. Unde Augustinus in libro De natura et gracia: »Excepta Virgine,, Mariaia si omnes »sancti,,, cum hic viverent, interrogati fuissent, utrum sine peccato »essent, omnes una voce clamassent 'Si dixerimus, quoniam pec- »catum non habemus, ipsi nos seducimus. Scimus enim, quod ei »plus gracie collatum fuit ad peccatum ex omni parte vincendum, »que illum concipere et parere meruit, quem nullum constat ha- »buisse peccatum'.« §6.) Multi autem lavantur a sorde peccati originalis, qui postmodum se inmergunt in lutum mortalis; alii sunt, qui se de- turpant pulvere venialis. Quos Dominus alloquens dicit Ysaie 1°: »Lavamini et mundi estote« (sc. in baptismo a sorde originalis) »aufferte malum cogitacionum vestrarum ab oculis meis« (quantum ad pulverem venialis) »quiescite perverse agere« (quantum ad lutum mortalis). Quibus non indigens Virgo Maria supergressa est universas. 10 15 20 25 30 12) Codd.: om. F.
Strana 38
38 X. M. J. Hus, De B. Virgine. X. De B. Virgine. (Sequitur alius sermo.)B Ve Maria, gracia plena, Dominus tecum,, benedicta, tus in, mulieribus,! 1. Ista salutacio est dicenda a iustis et celestibus. Nam ad illam salutacionem tres conveniunt, sc. Gabriel, qui dixit »Ave, »gracia plena«, Ecclesia, que addidit »Maria«, et Elyzabeth, que dixit. »Benedicta tu in mulieribus!« 10 Angelus autem est celestis et purus; Ecclesia sine ruga et macula Ephes. 5° : »ut exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam, »non habentem maculam aut rugam aut aliquid huiusmodi, sed »ut sit sancta et inmaculata«; Elyzabeth autem erat iusta et sine querela, ut dicitur Luce 1°. 15 Ex hiis datur intelligi, quod quicunque voluerit hanc salu- tacionem digne et meritorie dicere, debet habere cor purum et ange- licum coram Deo; debet 2° esse sine macula peccati mortalis, quoad se ipsum; 3° debet esse iustus quoad proximum. 20 25 33V2.) Vel potest dici, quod per angelum signantur virgines. Bernhardus: »Quid decorius virginitate? Ille enim »dicunt 'ave', quia sine ve corrupcionis, carnis et mentis salutant »Virginem gloriosam.« Per Ecclesiam signantur ille, que sunt in viduitate; nam Ecclesia quodammodo vidua remansit, quia suus sponsus ad celos ascendit. Per Elyzabeth intelliguntur coniuges, que fuit uxor Zacharie. Hii ergo tres status munde servati digne possunt et meritorie dicere 'Ave Maria gracia plena' etc. 30 35 3.) Quid ergo faciet peccans mortaliter? Numquid eam salutabit, qui dyaboli existens socius ipsi Virgini, quia Filio eius, dampnabiliter adversatur? Qui eciam fetidus Johelis 1°: »Con- »putruerunt iumenta in stercore suo.« Qui 3° tenebrosus Ephes. 4° »Tenebris obscuratum habentes intellectum.« Qui omni bono vacuus Exodi 23° et Deuteron. 16°: »Non apparebis ante Dominum »vacuus.« Qui a gloria exclusus Genes. 3°: »Emisit Dominus »Adam de paradyso voluptatis.« Qui eterne pene obligatus. Qui eciam famelicus, Psalmus: »Famem pacientur, ut canes.« Quomodo ergo ad Dei matrem, quem Deus non respicit, accedet? 1) AD: om. B. — 2) DF: om. codd. — 3) F: etc. D, om. codd.
38 X. M. J. Hus, De B. Virgine. X. De B. Virgine. (Sequitur alius sermo.)B Ve Maria, gracia plena, Dominus tecum,, benedicta, tus in, mulieribus,! 1. Ista salutacio est dicenda a iustis et celestibus. Nam ad illam salutacionem tres conveniunt, sc. Gabriel, qui dixit »Ave, »gracia plena«, Ecclesia, que addidit »Maria«, et Elyzabeth, que dixit. »Benedicta tu in mulieribus!« 10 Angelus autem est celestis et purus; Ecclesia sine ruga et macula Ephes. 5° : »ut exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam, »non habentem maculam aut rugam aut aliquid huiusmodi, sed »ut sit sancta et inmaculata«; Elyzabeth autem erat iusta et sine querela, ut dicitur Luce 1°. 15 Ex hiis datur intelligi, quod quicunque voluerit hanc salu- tacionem digne et meritorie dicere, debet habere cor purum et ange- licum coram Deo; debet 2° esse sine macula peccati mortalis, quoad se ipsum; 3° debet esse iustus quoad proximum. 20 25 33V2.) Vel potest dici, quod per angelum signantur virgines. Bernhardus: »Quid decorius virginitate? Ille enim »dicunt 'ave', quia sine ve corrupcionis, carnis et mentis salutant »Virginem gloriosam.« Per Ecclesiam signantur ille, que sunt in viduitate; nam Ecclesia quodammodo vidua remansit, quia suus sponsus ad celos ascendit. Per Elyzabeth intelliguntur coniuges, que fuit uxor Zacharie. Hii ergo tres status munde servati digne possunt et meritorie dicere 'Ave Maria gracia plena' etc. 30 35 3.) Quid ergo faciet peccans mortaliter? Numquid eam salutabit, qui dyaboli existens socius ipsi Virgini, quia Filio eius, dampnabiliter adversatur? Qui eciam fetidus Johelis 1°: »Con- »putruerunt iumenta in stercore suo.« Qui 3° tenebrosus Ephes. 4° »Tenebris obscuratum habentes intellectum.« Qui omni bono vacuus Exodi 23° et Deuteron. 16°: »Non apparebis ante Dominum »vacuus.« Qui a gloria exclusus Genes. 3°: »Emisit Dominus »Adam de paradyso voluptatis.« Qui eterne pene obligatus. Qui eciam famelicus, Psalmus: »Famem pacientur, ut canes.« Quomodo ergo ad Dei matrem, quem Deus non respicit, accedet? 1) AD: om. B. — 2) DF: om. codd. — 3) F: etc. D, om. codd.
Strana 39
Omnis peccator Mariam salutare debet et ab ea adiuvabitur. 39 Quomodo fetidus odorantissimam adibit? Quomodo tenebrosus illuminatam videbit? Quomodo abiectissimus reginam angelorum et glorie polluto ore salutabit? Quid dicam? Derelinquat viam iniquitatis et convertatur inmundus ad mundissimam, ut mundetur dicens 'Ave'. Convertatur tenebrosus ad illuminatam, quia Maria, que interpretatur 'illuminata' sive 'illuminatrix'. Quia virtutibus (et sic Spiritu Sancto) vacuus ad repletam, quia gracia plenat. Quia solitarius et derelictus ad sociatam Domino, quia Dominus tecum‘. Quia maledictus ad benedictam, ut benediceretur, quia "benedicta', ut malediccionem conmutet perpetuam in benediccionem. Quia famelicus ad fructiferam, quia est benedictus fructus ventris tui'. Omnia tamen aversionem a sceleribus presupponunt.5 10 XI. De beata Virgine.Bo (Pro coniugatis sermo.)B 15 (Ecclesiastici( 260) Dar, neb milost, Racia mulieris tiessiia viri stabilis sedule delectata virum suum et ossa illius inpingwabit. §1.) Ecclesiasticus in presenti epistola, ex bonis con- dicionibus laudat mulierem. Primo ex 'sedulitate, i. e. constancia; nam sicut primas condicios male mulieris est inconstancia, propter quam vocabulum traxit a 'molli aere‘ et instabili : sic e con- trario. Stabilissima autem, muliers fuit Virgo, Mater Christi, que non movebatur ad peccandum; stabilis mulier Maria Magdalena, que etsiro instabilis fuerat, post primam, penitenciam nunquam ad peccatum mortale rediit. Et hec est prima sedulitas, quia diligens custodia 34r a peccato. Et taliter 'sedula mulier' existens in gracia' gratum faciente delectat virum suum', puta Dominum Jesum Christum; et talis mulier graciosa inveniet12 gloriam, ut dicitur Proverbiorum 2°. 20 25 4) Codd.: ergo add. A errore. — 5) Codd.: etc. add. B. In F ao2 loci quidam s. Bernhardi afferuntur. — 1) Glossas paene omnes om. FA. — 2) CD: mylost B. — 3) CD: tyessy B. — 4) Codd.: delectabit Vulg. — 5) C: om. BFAD. 6) Codd.: om. F. — 7) Codd.: om. A. — 8) Codd.: om. BA.— 9) Codd.: om. A. — 10) Codd.: et sibi F. — 11) Codd.: om. A. — 12) Codd.: invenit F.
Omnis peccator Mariam salutare debet et ab ea adiuvabitur. 39 Quomodo fetidus odorantissimam adibit? Quomodo tenebrosus illuminatam videbit? Quomodo abiectissimus reginam angelorum et glorie polluto ore salutabit? Quid dicam? Derelinquat viam iniquitatis et convertatur inmundus ad mundissimam, ut mundetur dicens 'Ave'. Convertatur tenebrosus ad illuminatam, quia Maria, que interpretatur 'illuminata' sive 'illuminatrix'. Quia virtutibus (et sic Spiritu Sancto) vacuus ad repletam, quia gracia plenat. Quia solitarius et derelictus ad sociatam Domino, quia Dominus tecum‘. Quia maledictus ad benedictam, ut benediceretur, quia "benedicta', ut malediccionem conmutet perpetuam in benediccionem. Quia famelicus ad fructiferam, quia est benedictus fructus ventris tui'. Omnia tamen aversionem a sceleribus presupponunt.5 10 XI. De beata Virgine.Bo (Pro coniugatis sermo.)B 15 (Ecclesiastici( 260) Dar, neb milost, Racia mulieris tiessiia viri stabilis sedule delectata virum suum et ossa illius inpingwabit. §1.) Ecclesiasticus in presenti epistola, ex bonis con- dicionibus laudat mulierem. Primo ex 'sedulitate, i. e. constancia; nam sicut primas condicios male mulieris est inconstancia, propter quam vocabulum traxit a 'molli aere‘ et instabili : sic e con- trario. Stabilissima autem, muliers fuit Virgo, Mater Christi, que non movebatur ad peccandum; stabilis mulier Maria Magdalena, que etsiro instabilis fuerat, post primam, penitenciam nunquam ad peccatum mortale rediit. Et hec est prima sedulitas, quia diligens custodia 34r a peccato. Et taliter 'sedula mulier' existens in gracia' gratum faciente delectat virum suum', puta Dominum Jesum Christum; et talis mulier graciosa inveniet12 gloriam, ut dicitur Proverbiorum 2°. 20 25 4) Codd.: ergo add. A errore. — 5) Codd.: etc. add. B. In F ao2 loci quidam s. Bernhardi afferuntur. — 1) Glossas paene omnes om. FA. — 2) CD: mylost B. — 3) CD: tyessy B. — 4) Codd.: delectabit Vulg. — 5) C: om. BFAD. 6) Codd.: om. F. — 7) Codd.: om. A. — 8) Codd.: om. BA.— 9) Codd.: om. A. — 10) Codd.: et sibi F. — 11) Codd.: om. A. — 12) Codd.: invenit F.
Strana 40
40 XI. M. J. Hus. De beata Virgine. 1a Cor. 14°: »Muli- eres in ecclesiis ta- ceant. Mulier in si- lencio discat cum omni subieccione; si quid autem vo- lunt discere, domi vel sslechetnost viros suos inter- obediencia donum : sapiens rogent« Disciplina illius, datum Dei est. Mulier sensata et tacita, dar nad darem non est14 inmutacio erudite anime. Gracia super graciam, mulier i. e. nichil ponderabilius muliere continente sancta et pudoratai5. Omnis autem ponderacio34v non est in celo ornat mundum digna continentis anime. Sicut sol oriens ine mundo in altissimis disposicio Dei, sic mulieris bone species in ornamentum domus eius; lu- cerna splendens super candelabrum sanctum, et species faciei super etatem stabilem. Columpne auree super bases argenteas, et pedes firmi super plantas stabilis mulieris. Fundamenta eterna supra petram solidam, et mandata Dei in corde mulieris 10 sancte. — 2. Et quia opposita iuxta se posita magis elucescunt, ideo Ecclesiasticusi7 25° anters istam epistolam describit con- diciones male mulieris. Unde diciti9: »Omnis plaga, tristicia cordis »est: et omnis malicia, nequicia mulieris.« Item: »Non est caput »nequius super caput colubri: et non est ira super iram mulieris. »Commorari leoni et draconi placebit, quam habitare cum muliere »nequam, ... Brevis, omnis malicia super maliciam mulieris.« 3. Prima condicio mulieris male inconstancia. — Secunda fallacia, Proverbiorum ultimo: »Fallax et vana pulcritudo »mulieris.« Ideo dicitur Proverbiorum 5°: »Ne intenderis,3 »fallacie mulieris, quia favus distillans labia meretricis.« — Tercia condicio garrulitas Proverb. 7°: »Cursitat,4 ornatu meretriceo »preparata ... garrula.« Unde quidam philosophus interrogatus, quare mulier est loquacior quam vir, respondit, quod vir fuit for- matus de terra, mulier vero de osse (quia de costa viri). Nam et saccus plenus,5 terra nunquam clamat, plenus vero ossibus modico impulsu clamitat,e atque sonat. — Quarta, quod est tenax, Ecclesiastes 7°27: »Inveni mulierem morte amariorem; sagena »cor eius, vincula manus eius.« — Quinta,s, quod est libidinosa Proverbiorum,9: »Mulier fornicaria quasi stercus ab omnibus 13) Codd.: bonum B. — 14) Codd. Vulg.: om. D. — 15) Codd. Vulg.: pudo- rosa DAF. — 16) Codd.: om. Vulg. — 17) Codd. Vulg.: ewangelicus male P. — 18) Codd.: autem male F. — 19) Codd.: dicens add. BA. — 20) Codd. Vulg.: ne- quaquam F male. — 21) Codd. Vulg.: brevius A. — 22) Codd.: fallax B. — 23) Codd.: attendas Vulg., intendas A. — 24) A: occurrit Vulg., erant D, om. F, CB (hi duo ultimi spatium relinquunt) — 25) Codd.: de add. F. — 26) Codd.: clamat C. — 27) Codd.: om. FA. — 28) Codd.: inepte scripsit A. — 29) Codd., aliqui spatio numeri omisso: recte Ecclesiastici, IX, 10, ad sensum tantum. 15 20 25 30
40 XI. M. J. Hus. De beata Virgine. 1a Cor. 14°: »Muli- eres in ecclesiis ta- ceant. Mulier in si- lencio discat cum omni subieccione; si quid autem vo- lunt discere, domi vel sslechetnost viros suos inter- obediencia donum : sapiens rogent« Disciplina illius, datum Dei est. Mulier sensata et tacita, dar nad darem non est14 inmutacio erudite anime. Gracia super graciam, mulier i. e. nichil ponderabilius muliere continente sancta et pudoratai5. Omnis autem ponderacio34v non est in celo ornat mundum digna continentis anime. Sicut sol oriens ine mundo in altissimis disposicio Dei, sic mulieris bone species in ornamentum domus eius; lu- cerna splendens super candelabrum sanctum, et species faciei super etatem stabilem. Columpne auree super bases argenteas, et pedes firmi super plantas stabilis mulieris. Fundamenta eterna supra petram solidam, et mandata Dei in corde mulieris 10 sancte. — 2. Et quia opposita iuxta se posita magis elucescunt, ideo Ecclesiasticusi7 25° anters istam epistolam describit con- diciones male mulieris. Unde diciti9: »Omnis plaga, tristicia cordis »est: et omnis malicia, nequicia mulieris.« Item: »Non est caput »nequius super caput colubri: et non est ira super iram mulieris. »Commorari leoni et draconi placebit, quam habitare cum muliere »nequam, ... Brevis, omnis malicia super maliciam mulieris.« 3. Prima condicio mulieris male inconstancia. — Secunda fallacia, Proverbiorum ultimo: »Fallax et vana pulcritudo »mulieris.« Ideo dicitur Proverbiorum 5°: »Ne intenderis,3 »fallacie mulieris, quia favus distillans labia meretricis.« — Tercia condicio garrulitas Proverb. 7°: »Cursitat,4 ornatu meretriceo »preparata ... garrula.« Unde quidam philosophus interrogatus, quare mulier est loquacior quam vir, respondit, quod vir fuit for- matus de terra, mulier vero de osse (quia de costa viri). Nam et saccus plenus,5 terra nunquam clamat, plenus vero ossibus modico impulsu clamitat,e atque sonat. — Quarta, quod est tenax, Ecclesiastes 7°27: »Inveni mulierem morte amariorem; sagena »cor eius, vincula manus eius.« — Quinta,s, quod est libidinosa Proverbiorum,9: »Mulier fornicaria quasi stercus ab omnibus 13) Codd.: bonum B. — 14) Codd. Vulg.: om. D. — 15) Codd. Vulg.: pudo- rosa DAF. — 16) Codd.: om. Vulg. — 17) Codd. Vulg.: ewangelicus male P. — 18) Codd.: autem male F. — 19) Codd.: dicens add. BA. — 20) Codd. Vulg.: ne- quaquam F male. — 21) Codd. Vulg.: brevius A. — 22) Codd.: fallax B. — 23) Codd.: attendas Vulg., intendas A. — 24) A: occurrit Vulg., erant D, om. F, CB (hi duo ultimi spatium relinquunt) — 25) Codd.: de add. F. — 26) Codd.: clamat C. — 27) Codd.: om. FA. — 28) Codd.: inepte scripsit A. — 29) Codd., aliqui spatio numeri omisso: recte Ecclesiastici, IX, 10, ad sensum tantum. 15 20 25 30
Strana 41
Multae sunt conditiones mulieris malae. 41 »transeuntibus conculcabiturso.« — Sexta: malicia, supra: »Brevis »omnis malicia super maliciam mulieris.« — Septima, quod est dyscola. Patet Proverbiorum 7°. — Octava, quod est litigiosa, eciam cum viro: Ecclesiastici 25°: »Mulier, si primatum »habeat, contraria est viro suo«, et specialiter, si fuerit pulcra atque »compta:i. — Nona, quod est nocens et periculosa; nam solet attrahere. Patet de Salomone et3, Sampsones,; ideo dicitur Eccle- siastici 9°: »Speciem mulieris .. admirati, multi reprobi facti »sunt.« — Item: solet decipere. Patet de Salomoness, David et Sampsone. — Item: solet avertere 31 Regum 11°34: »Mulieres »alienigene averterunt cor eius a Domino Deo suo.« — Sunt alie quam plures condiciones, quas mess inpossibile est enarrare. 10 XII. In die Assumpcionis B. Virginis. Sequitur aliud.B «Luce 10°)Ntravit, Jesus in quoddam castellum, 35r) 1. Castellum istud est Virgo Mater, quod intravit Jesus, quando Verbum caro factum est et habitavit in nobis. Sed cum Christus sit verus Deus et verus homo, Deus de Deo ante secula natus sive genitus et homo de homine in seculo natus, et intrare sit de foris intus accedere, queri potest et eciam dubitari, secundum quam naturam in illud castellum Jesus intravit (i. e. in uterum virginalem). Secundum divinam non, cum ut sic sine sui motu moveat universa et sit totaliter ubique, sicut ipse loquitur per Prophetam: »Celum et terram ego inpleo.« Item: »Ego sum »Deus et non mutor.« Sed nec secundum humanam, cum mater eius Maria non accepit exterius quidquam ex utero, sed concepit in utero interius tantum, sicut Ysaias c a° 7° testatur: »Ecce »Virgo in utero concipiet.« Hec enim est »porta« secundum Ezechielem 44° »in domo Domini clausa« et vir non est in- 20 25 30 30) Codd.: post stercus F. — 31) Codd.: corrupta F. — 32) Codd.: om. A. — 33) Codd.: et add. F. — 34) Codd., Vulg.: XIIo C. — 35) Codd.: ne A. — 1) Codd.: in AB thema eodem loco sub initium cap. 2 ponitur. — 2) Codd.: et cetera add. D.
Multae sunt conditiones mulieris malae. 41 »transeuntibus conculcabiturso.« — Sexta: malicia, supra: »Brevis »omnis malicia super maliciam mulieris.« — Septima, quod est dyscola. Patet Proverbiorum 7°. — Octava, quod est litigiosa, eciam cum viro: Ecclesiastici 25°: »Mulier, si primatum »habeat, contraria est viro suo«, et specialiter, si fuerit pulcra atque »compta:i. — Nona, quod est nocens et periculosa; nam solet attrahere. Patet de Salomone et3, Sampsones,; ideo dicitur Eccle- siastici 9°: »Speciem mulieris .. admirati, multi reprobi facti »sunt.« — Item: solet decipere. Patet de Salomoness, David et Sampsone. — Item: solet avertere 31 Regum 11°34: »Mulieres »alienigene averterunt cor eius a Domino Deo suo.« — Sunt alie quam plures condiciones, quas mess inpossibile est enarrare. 10 XII. In die Assumpcionis B. Virginis. Sequitur aliud.B «Luce 10°)Ntravit, Jesus in quoddam castellum, 35r) 1. Castellum istud est Virgo Mater, quod intravit Jesus, quando Verbum caro factum est et habitavit in nobis. Sed cum Christus sit verus Deus et verus homo, Deus de Deo ante secula natus sive genitus et homo de homine in seculo natus, et intrare sit de foris intus accedere, queri potest et eciam dubitari, secundum quam naturam in illud castellum Jesus intravit (i. e. in uterum virginalem). Secundum divinam non, cum ut sic sine sui motu moveat universa et sit totaliter ubique, sicut ipse loquitur per Prophetam: »Celum et terram ego inpleo.« Item: »Ego sum »Deus et non mutor.« Sed nec secundum humanam, cum mater eius Maria non accepit exterius quidquam ex utero, sed concepit in utero interius tantum, sicut Ysaias c a° 7° testatur: »Ecce »Virgo in utero concipiet.« Hec enim est »porta« secundum Ezechielem 44° »in domo Domini clausa« et vir non est in- 20 25 30 30) Codd.: post stercus F. — 31) Codd.: corrupta F. — 32) Codd.: om. A. — 33) Codd.: et add. F. — 34) Codd., Vulg.: XIIo C. — 35) Codd.: ne A. — 1) Codd.: in AB thema eodem loco sub initium cap. 2 ponitur. — 2) Codd.: et cetera add. D.
Strana 42
42 XII. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. 10 15 20 25 30 35 40 gressus per eam; Christus autem ab ipsa concepcione vir extitit Jeremia 31° testante: »Novum« inquit »faciet Dominus super »terram ; femina circumdabit virum.« — Quid ergo dicemus, quo- modo intravit in castellum illud? Sed hic eciam philosophicus potest concipere modus; nam secundum philosophos inicium existendi ingressus in substanciam appellatur. Quecunque enim res habet inicium, habet pariter et ingressum; unde cum Verbum Dei se cundum humanitatem assumptam incepit esse in utero virginali, profecto secundum, eam intravit in illud, non de foris veniens, sed intus assumens. Iuxta quem modum ipsa Veritas testatur »Exivi a Patre et veni in mundum«; non quod extra mundum accesserit, sed quod intra mundum processit. 2. Intravit ergo Jesus in‘ quoddam singulare 'castellum', dum in primo instanti volicionis sue Verbum factum est caro. Ad munimentum autem castelli duo sunt necessaria: murus et turris murus exterior et turris interior. Ad custodiam quoque castelli duo sunt oportuna: speculator et pugnator; speculator, ut con- templetur, pugnator4, ut operetur. Sane ergo in hoc spirituali ca- stello, quod est Dei genitrix Virgo Maria, murus exterior est vir- ginitas corporis, turris interior est humilitas cordis. O felix vir- ginitas, quam exornat humilitas; o felix humilitas, quam decorat virginitas! Humilitas ornat virginitatem, ne sit superba; virginitas decorat humilitatem, ne sit despecta. Est ergo virginitas humilis, ne extollatur; est humilitas virginalis, ne contempnatur. Habet ergo castellum illud murum virginitatis contra insultum luxurie, habet turrim humilitatis contra incursum superbie. Hii sunt namque hostes, qui miserum inpugnant hominem : luxuria exterius in cor- pore et superbia interius in mente. De hiis hostibus dicit Apo- stolus Ephes. 6°: »Non est nobis colluctacio tantum adversus »35v carnem et sangwinem (ecce luxuria), sed adversus .. . »spiritualia nequicie in celestibus« (ecce superbia). Quisquis ergo inpugnatus hos hostes satagis vincere, confuge ad murum castelli huius, ascende turrim et deprecare Mariam, quia nunquam legitur, ut quis eam invocans non fuerit exauditus. Hec est enim mater pulcre dileccionis, timoris et sancte spei, que pro miseris orat, pro oppressis supplicat, ne succumbant. §3. In hoc castello due sorores inhabitant, que illud ca- stellum custodiunt: Martha sc. et Maria. Martha laborat, ne ca- stellum capiatur per negligenciam; Maria quiescit et contemplatur, ne castellum perdatur per ignoranciam. Ignorancia enim gignit errorem cordis, negligencia parit torporem operis. Per errorem cordis delinquimus in credendis, per torporem operis peccamus in agendis. Vigilet ergo contemplativa, ut deleat ignoranciam, quoniam 'ignorans ignorabitur‘ 1a Corinth. 14° ; laboret activa, ut perimat negligenciam Jeremie 48°, quoniam »maledictus homo, 45 3) Codd.: secundam D errore. — 4) Codd.: propugnator DF errore.
42 XII. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. 10 15 20 25 30 35 40 gressus per eam; Christus autem ab ipsa concepcione vir extitit Jeremia 31° testante: »Novum« inquit »faciet Dominus super »terram ; femina circumdabit virum.« — Quid ergo dicemus, quo- modo intravit in castellum illud? Sed hic eciam philosophicus potest concipere modus; nam secundum philosophos inicium existendi ingressus in substanciam appellatur. Quecunque enim res habet inicium, habet pariter et ingressum; unde cum Verbum Dei se cundum humanitatem assumptam incepit esse in utero virginali, profecto secundum, eam intravit in illud, non de foris veniens, sed intus assumens. Iuxta quem modum ipsa Veritas testatur »Exivi a Patre et veni in mundum«; non quod extra mundum accesserit, sed quod intra mundum processit. 2. Intravit ergo Jesus in‘ quoddam singulare 'castellum', dum in primo instanti volicionis sue Verbum factum est caro. Ad munimentum autem castelli duo sunt necessaria: murus et turris murus exterior et turris interior. Ad custodiam quoque castelli duo sunt oportuna: speculator et pugnator; speculator, ut con- templetur, pugnator4, ut operetur. Sane ergo in hoc spirituali ca- stello, quod est Dei genitrix Virgo Maria, murus exterior est vir- ginitas corporis, turris interior est humilitas cordis. O felix vir- ginitas, quam exornat humilitas; o felix humilitas, quam decorat virginitas! Humilitas ornat virginitatem, ne sit superba; virginitas decorat humilitatem, ne sit despecta. Est ergo virginitas humilis, ne extollatur; est humilitas virginalis, ne contempnatur. Habet ergo castellum illud murum virginitatis contra insultum luxurie, habet turrim humilitatis contra incursum superbie. Hii sunt namque hostes, qui miserum inpugnant hominem : luxuria exterius in cor- pore et superbia interius in mente. De hiis hostibus dicit Apo- stolus Ephes. 6°: »Non est nobis colluctacio tantum adversus »35v carnem et sangwinem (ecce luxuria), sed adversus .. . »spiritualia nequicie in celestibus« (ecce superbia). Quisquis ergo inpugnatus hos hostes satagis vincere, confuge ad murum castelli huius, ascende turrim et deprecare Mariam, quia nunquam legitur, ut quis eam invocans non fuerit exauditus. Hec est enim mater pulcre dileccionis, timoris et sancte spei, que pro miseris orat, pro oppressis supplicat, ne succumbant. §3. In hoc castello due sorores inhabitant, que illud ca- stellum custodiunt: Martha sc. et Maria. Martha laborat, ne ca- stellum capiatur per negligenciam; Maria quiescit et contemplatur, ne castellum perdatur per ignoranciam. Ignorancia enim gignit errorem cordis, negligencia parit torporem operis. Per errorem cordis delinquimus in credendis, per torporem operis peccamus in agendis. Vigilet ergo contemplativa, ut deleat ignoranciam, quoniam 'ignorans ignorabitur‘ 1a Corinth. 14° ; laboret activa, ut perimat negligenciam Jeremie 48°, quoniam »maledictus homo, 45 3) Codd.: secundam D errore. — 4) Codd.: propugnator DF errore.
Strana 43
Martham in labore, Mariam in contemplatione imitari debemus. 43 »qui facit opus Domini negligenterg.« — Audi virginem Domini laborantem: »Fili, quid fecisti nobis sic? ego et pater tuus dolentes »querebamus te« Luce 2°. Audi virginem contemplantem: »Maria »autem conservabat omnia verba hec conferens in corde suo« ibidem. Si quando te negligencia reddit pigrum, invoca Mariam; si ignorancia reddit obscurum, appella Mariam. Sis Martha in amari- tudine: Martha enim amaritudo interpretatur — age ergo sollicite et invoca Mariam, que stella maris et sic illuminatrix amari ho- minis esse dinoscitur. In actu quidem sollicito magna est amari- tudo, propter quod ei dicitur: »Martha, Martha, sollicita es et tur- »baris erga plurima.« In contemplacione vero magna est illumi- nacio : testatur Psalmista: »Lucerna pedibus meis verbum tuum, »Domine«; ideo »Maria sedebat secus pedes Domini et audiebat »verbum illius«. §4. Intravit ergo Jesus in quoddam castellum', quia venit Jesus non ad quietem, sed ad laborem, non ad pacem, sed ad agonem, postremo venit ad mortem. — Audi: »Laborem laboravi »clamans; rauce facte sunt fauces mee« et alibi: »ego pauper »et in laboribus a iuventute mea.« Et legitur fatigatus ex itinere Johannis 4°: »Jesus autem fatigatus ex itinere sedebat sic supra »fontem.« — Audi dolorem: »O vos omnes, qui transitis per viam, »attendite et videte, si est dolor similis sicut dolor meus.« »Tristis »est anima mea usque ad mortem« Marci 14° et Matth. 26° — Audi agonem : »Factus est in agonia; prolixius orabat et factus »est sudor eius, tamquam gutte sangwinis decurrentis in terram« Luce 23°. — Audi, quomodo Jesus satagebat circa frequens mini- sterium et &36r) turbabatur circa plurima. Nam ait Matth. 20°: »Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare et dare animam »suam pro multis« et Luce 23°: »Ego in medio vestrum sum, »sicut qui ministrat« et Johannis 4°: »Meus« inquit »cibus est, »ut faciam voluntatem Patris mei, qui me misit« et Johannis 13°: »Lavi pedes vestros, Dominus et Magister vester.« — Audi turba- cionem ibidem: »Jesus turbatus est spiritu et protestatus est »et dixit: 'Amen, Amen, dico vobis, quia unus ex vobis me tradet« et Luce 12°: »Baptismo habeo baptizari, et quomodo coartor »usque dum perficiatur« et eiusdem 19°: »Videns Jesus civi- »tatem flevit« et Johannis XI°: »Jesus infremuit spiritu et tur- »bavit se ipsum.« Ecce Jesus turbatur circa plurima. 5.) Vere ergo Martha suscepit illum in domum suam, »Maria autem sedens secus pedes Domini audiebat verbum illius'. Pedes Domini duo sunt mentis affectus, sc. timor et amor ; timor sanctus et amor castus. Timor Domini sanctus permanet in se- culum seculi et prestat inicium, quia »inicium sapiencie timor Do- »mini« Proverb. 1°. Amor castus preparat finem; nam finis pre- cepti caritas est. Maria ergo optimam partem elegit, que non 15 20 25 30 35 40 45 5) Codd.: fraudulenter Vulg. — 6) Codd.: in A ab a3 est add.
Martham in labore, Mariam in contemplatione imitari debemus. 43 »qui facit opus Domini negligenterg.« — Audi virginem Domini laborantem: »Fili, quid fecisti nobis sic? ego et pater tuus dolentes »querebamus te« Luce 2°. Audi virginem contemplantem: »Maria »autem conservabat omnia verba hec conferens in corde suo« ibidem. Si quando te negligencia reddit pigrum, invoca Mariam; si ignorancia reddit obscurum, appella Mariam. Sis Martha in amari- tudine: Martha enim amaritudo interpretatur — age ergo sollicite et invoca Mariam, que stella maris et sic illuminatrix amari ho- minis esse dinoscitur. In actu quidem sollicito magna est amari- tudo, propter quod ei dicitur: »Martha, Martha, sollicita es et tur- »baris erga plurima.« In contemplacione vero magna est illumi- nacio : testatur Psalmista: »Lucerna pedibus meis verbum tuum, »Domine«; ideo »Maria sedebat secus pedes Domini et audiebat »verbum illius«. §4. Intravit ergo Jesus in quoddam castellum', quia venit Jesus non ad quietem, sed ad laborem, non ad pacem, sed ad agonem, postremo venit ad mortem. — Audi: »Laborem laboravi »clamans; rauce facte sunt fauces mee« et alibi: »ego pauper »et in laboribus a iuventute mea.« Et legitur fatigatus ex itinere Johannis 4°: »Jesus autem fatigatus ex itinere sedebat sic supra »fontem.« — Audi dolorem: »O vos omnes, qui transitis per viam, »attendite et videte, si est dolor similis sicut dolor meus.« »Tristis »est anima mea usque ad mortem« Marci 14° et Matth. 26° — Audi agonem : »Factus est in agonia; prolixius orabat et factus »est sudor eius, tamquam gutte sangwinis decurrentis in terram« Luce 23°. — Audi, quomodo Jesus satagebat circa frequens mini- sterium et &36r) turbabatur circa plurima. Nam ait Matth. 20°: »Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare et dare animam »suam pro multis« et Luce 23°: »Ego in medio vestrum sum, »sicut qui ministrat« et Johannis 4°: »Meus« inquit »cibus est, »ut faciam voluntatem Patris mei, qui me misit« et Johannis 13°: »Lavi pedes vestros, Dominus et Magister vester.« — Audi turba- cionem ibidem: »Jesus turbatus est spiritu et protestatus est »et dixit: 'Amen, Amen, dico vobis, quia unus ex vobis me tradet« et Luce 12°: »Baptismo habeo baptizari, et quomodo coartor »usque dum perficiatur« et eiusdem 19°: »Videns Jesus civi- »tatem flevit« et Johannis XI°: »Jesus infremuit spiritu et tur- »bavit se ipsum.« Ecce Jesus turbatur circa plurima. 5.) Vere ergo Martha suscepit illum in domum suam, »Maria autem sedens secus pedes Domini audiebat verbum illius'. Pedes Domini duo sunt mentis affectus, sc. timor et amor ; timor sanctus et amor castus. Timor Domini sanctus permanet in se- culum seculi et prestat inicium, quia »inicium sapiencie timor Do- »mini« Proverb. 1°. Amor castus preparat finem; nam finis pre- cepti caritas est. Maria ergo optimam partem elegit, que non 15 20 25 30 35 40 45 5) Codd.: fraudulenter Vulg. — 6) Codd.: in A ab a3 est add.
Strana 44
44 XII. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. 10 15 20 25 30 auferetur ab ea', quia »caritas Domini nunquam excidit« 1a Co- rinth. 13°, et timor Domini permanet in seculum seculi. Secus hos pedes debet ille sedere, qui verbum Domini cupit utiliter audire, ut secundum mandatum Domini pre timore declinet a malo et per amorem faciat bonum, quia non auditores legis tantum, sed factores iusti sunt Jacobi 1°. Frustra quidem nititur con- templari, qui per timorem et amorem legem Domini non custodit. 6. Martha ergo stabat et satagebat, Maria vero sedebat et audiebat.' Illa satagebat, ut pasceret Dominum cibo carnali, hec audiebat, ut pasceretur a Domino cibo spirituali, quia »Non in »solo pane vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit ex ore »Dei« Matth. 4°. Illa dicebat ad Dominum: »Domine, non est tibi cure, quod soror mea reliquit me solam ministrare? Dic ergo »illi, ut me adiuvet!« Pro hac Dominus respondebat: »Martha, »Martha, sollicita es et turbaris erga plurima; Maria optimam partem »elegit, que non auferetur ab ea.« Non hoc Martha dicebat eo, quod invideret Marie, quod ipsa laborabat et illa quiesceret, sed quod activa, cum sibi non sufficit propter difficultates rerum vel ambiguitates causarum, auxilium contemplative requirit, ut quod ipsa laborando nequit efficere, illa orando valeat inpetrare, quia cum Moyses orabat in monte, Josue vincebat in valle. Sed nec illi respondit Dominus tamquam reprehenderet Martham commen- dando Mariam, sed pretulit unum multis cum ait: »Unum est ne- »cessarium, optimum bonum,« cum addit: 'optimam partem elegit' perpetuum transitoriis, cum subiunxit: 'que 36v non auferetur ab ea'. 7. Martha ergo turbatur circa plurima, quia ad activam pertinent pietatis opera, que Dominus in iudicio commendabit Matth. 25° : »Esurivi et dedistis michi manducare.« Ipse quoque Mariam commendavit de officio sepulture, Matth. 26°: »Quid«, inquit, »molesti estis huic mulieri? Opus bonum operata est in »me; mittens enim hec unguentum hoc in corpus meum ad sepe- »liendum me fecits.« Bona sunt illa, nec cessandum est ab illis, quamdiu sunt necessaria. Porro tamen, cum cessaverit miseria, tunc cessabunt misericordie opera; nam cum venerit, quod per- fectum est, tunc evacuabitur, quod ex parte est. Perfectum autem illud in eternum manebit; ergo Maria optimam partem elegit, que »non auferetur ab ea'. »Hec est autem vita eterna, ut cognoscamus »te solum verum Deum, et quem misisti, Jesum Christum« Jo- hann. 17°. Que utique exemplariter subiective incipit a contem- placione per fidem et consummabitur in glorificacione per spem: »Nunc videmus per speculum et in enigmate, tunc autem facie »ad faciem« 1a Corinth. 13°. Audi, quomodo Paulus Apostolus erga plurima trahebatur; inquit enim 2a Corinth. XI° : »Instancia »mea cottidiana sollicitudo omnium ecclesiarum. Quis infirmatur 35 7) Codd.: bonis D. — 8) Codd. Vulg.: misit B errore.
44 XII. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. 10 15 20 25 30 auferetur ab ea', quia »caritas Domini nunquam excidit« 1a Co- rinth. 13°, et timor Domini permanet in seculum seculi. Secus hos pedes debet ille sedere, qui verbum Domini cupit utiliter audire, ut secundum mandatum Domini pre timore declinet a malo et per amorem faciat bonum, quia non auditores legis tantum, sed factores iusti sunt Jacobi 1°. Frustra quidem nititur con- templari, qui per timorem et amorem legem Domini non custodit. 6. Martha ergo stabat et satagebat, Maria vero sedebat et audiebat.' Illa satagebat, ut pasceret Dominum cibo carnali, hec audiebat, ut pasceretur a Domino cibo spirituali, quia »Non in »solo pane vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit ex ore »Dei« Matth. 4°. Illa dicebat ad Dominum: »Domine, non est tibi cure, quod soror mea reliquit me solam ministrare? Dic ergo »illi, ut me adiuvet!« Pro hac Dominus respondebat: »Martha, »Martha, sollicita es et turbaris erga plurima; Maria optimam partem »elegit, que non auferetur ab ea.« Non hoc Martha dicebat eo, quod invideret Marie, quod ipsa laborabat et illa quiesceret, sed quod activa, cum sibi non sufficit propter difficultates rerum vel ambiguitates causarum, auxilium contemplative requirit, ut quod ipsa laborando nequit efficere, illa orando valeat inpetrare, quia cum Moyses orabat in monte, Josue vincebat in valle. Sed nec illi respondit Dominus tamquam reprehenderet Martham commen- dando Mariam, sed pretulit unum multis cum ait: »Unum est ne- »cessarium, optimum bonum,« cum addit: 'optimam partem elegit' perpetuum transitoriis, cum subiunxit: 'que 36v non auferetur ab ea'. 7. Martha ergo turbatur circa plurima, quia ad activam pertinent pietatis opera, que Dominus in iudicio commendabit Matth. 25° : »Esurivi et dedistis michi manducare.« Ipse quoque Mariam commendavit de officio sepulture, Matth. 26°: »Quid«, inquit, »molesti estis huic mulieri? Opus bonum operata est in »me; mittens enim hec unguentum hoc in corpus meum ad sepe- »liendum me fecits.« Bona sunt illa, nec cessandum est ab illis, quamdiu sunt necessaria. Porro tamen, cum cessaverit miseria, tunc cessabunt misericordie opera; nam cum venerit, quod per- fectum est, tunc evacuabitur, quod ex parte est. Perfectum autem illud in eternum manebit; ergo Maria optimam partem elegit, que »non auferetur ab ea'. »Hec est autem vita eterna, ut cognoscamus »te solum verum Deum, et quem misisti, Jesum Christum« Jo- hann. 17°. Que utique exemplariter subiective incipit a contem- placione per fidem et consummabitur in glorificacione per spem: »Nunc videmus per speculum et in enigmate, tunc autem facie »ad faciem« 1a Corinth. 13°. Audi, quomodo Paulus Apostolus erga plurima trahebatur; inquit enim 2a Corinth. XI° : »Instancia »mea cottidiana sollicitudo omnium ecclesiarum. Quis infirmatur 35 7) Codd.: bonis D. — 8) Codd. Vulg.: misit B errore.
Strana 45
Multa sunt necessaria huius vitae: unum autem necessarium — vita aeterna. 45 et ego non infirmor? quis scandalizatur et ego non uror?« Sed audi, quod ipse tamquam contemplativus raptus est usque ad tercium celum et audivit ibi archana verba, que non licet homini loqui 2a Corinth. 12°. Ad hoc autem tamquam ad braviuuu aspirabat, cum dicebat,: »Cupio dissolvi et esse cum Christo.« Sed illud tamquam necessarium sustinebat, cum adderet: »Manere »autem in carne necessarium est propter vos.« Ergo et illa sunt necessaria, circa que satagebat Martha, et illud est necessarium, quod elegit Maria. Sed illa necessaria, i. e. utilia, illud autem est necessarium, i. e. incommutabile; iuxta quem, modum in loyca docetur facultate, quod aliudi1 est necessarium contingens, aliud necessarium simpliciter. — Audi contingens necessarium: »Esurivi »et dedistis michi manducare; sitivi et dedistis michi bibere« Matth. 25°. Audi necessarium ex condicione: »Si vis ad vitam »ingredi, serva mandata« Matth. 19°: ad vitam inquam, que est eterna et sic simpliciter necessarium sub condicione 'serva man- data“, quia 'si vis vitam ingredi', necesse est te servare mandata, circa que Martha satagebat. 8. Sed dyaboli sophista hanc distinccionem interimit allegans, quod necessarium est peccare et sic simpliciter necessa- rium. Et cum ad simpliciter necessarium peccatum consequitur necessaria dampnacio, ideo optimus Magister concludit Matth. 18° »Necesse est, ut scandala veniant; ve autem, per quem scandalum »venit.« Et si sophiste dyaboli simpliciter necessarium nolunt per- pendere, quod est unum ex multis eligibilius, quia vita eterna, numquid scioli mandatorum Dei ipsos in sophistica illusione dya- boli debeant imitari? Cum avarus sophista excusans se a cena beatitudinis dicit: »Villam emi et necesse habeo exire 37r) »videre illam«; et voluptati seculi deditus,, dicit,s se insolubiliter obligatum, proponens in medium : »Uxorem duxi, ideo non possum »venire« Luce 14°. Quare non sic discipuli Domini in necessario sophisticemini, quia illis ex obligacione eorum sequitur conclusio, quam infert Magister dicens: »Dico vobis, quod nemo virorum »illorum, qui vocati sunt (et sic, sc. sophistice, in necessario de- »cepti) gustabit cenam meam.« Sed quia unum est necessarium simpliciter et multa ex condicione et sic obligacione ad simpliciter necessarium, quod est finis illorum, ideo Filius Patri obediens dicit Luce 2°: »Nesciebatis, quia in hiis, que Patris mei sunt, »oportet (sc. necessario) me esse, donec (humanitus) venero« (ad partem optimam, Maria quam elegit). Ad quam nos dignetur matre intercedente finaliter attrahere filius Dei Jesus Christus, Marie filius, in secula benedictus.14 10 15 20 25 30 35 40 9) Codd.: cum dicebat add. D. — 10) Codd.: contingens add. AB (in B a p1 deletum) male. — 11) Codd.: aliquid F. — 12) Codd.: om. B. — 13) Codd.: et F pessime. — 14) Codd.: etc. add. B.
Multa sunt necessaria huius vitae: unum autem necessarium — vita aeterna. 45 et ego non infirmor? quis scandalizatur et ego non uror?« Sed audi, quod ipse tamquam contemplativus raptus est usque ad tercium celum et audivit ibi archana verba, que non licet homini loqui 2a Corinth. 12°. Ad hoc autem tamquam ad braviuuu aspirabat, cum dicebat,: »Cupio dissolvi et esse cum Christo.« Sed illud tamquam necessarium sustinebat, cum adderet: »Manere »autem in carne necessarium est propter vos.« Ergo et illa sunt necessaria, circa que satagebat Martha, et illud est necessarium, quod elegit Maria. Sed illa necessaria, i. e. utilia, illud autem est necessarium, i. e. incommutabile; iuxta quem, modum in loyca docetur facultate, quod aliudi1 est necessarium contingens, aliud necessarium simpliciter. — Audi contingens necessarium: »Esurivi »et dedistis michi manducare; sitivi et dedistis michi bibere« Matth. 25°. Audi necessarium ex condicione: »Si vis ad vitam »ingredi, serva mandata« Matth. 19°: ad vitam inquam, que est eterna et sic simpliciter necessarium sub condicione 'serva man- data“, quia 'si vis vitam ingredi', necesse est te servare mandata, circa que Martha satagebat. 8. Sed dyaboli sophista hanc distinccionem interimit allegans, quod necessarium est peccare et sic simpliciter necessa- rium. Et cum ad simpliciter necessarium peccatum consequitur necessaria dampnacio, ideo optimus Magister concludit Matth. 18° »Necesse est, ut scandala veniant; ve autem, per quem scandalum »venit.« Et si sophiste dyaboli simpliciter necessarium nolunt per- pendere, quod est unum ex multis eligibilius, quia vita eterna, numquid scioli mandatorum Dei ipsos in sophistica illusione dya- boli debeant imitari? Cum avarus sophista excusans se a cena beatitudinis dicit: »Villam emi et necesse habeo exire 37r) »videre illam«; et voluptati seculi deditus,, dicit,s se insolubiliter obligatum, proponens in medium : »Uxorem duxi, ideo non possum »venire« Luce 14°. Quare non sic discipuli Domini in necessario sophisticemini, quia illis ex obligacione eorum sequitur conclusio, quam infert Magister dicens: »Dico vobis, quod nemo virorum »illorum, qui vocati sunt (et sic, sc. sophistice, in necessario de- »cepti) gustabit cenam meam.« Sed quia unum est necessarium simpliciter et multa ex condicione et sic obligacione ad simpliciter necessarium, quod est finis illorum, ideo Filius Patri obediens dicit Luce 2°: »Nesciebatis, quia in hiis, que Patris mei sunt, »oportet (sc. necessario) me esse, donec (humanitus) venero« (ad partem optimam, Maria quam elegit). Ad quam nos dignetur matre intercedente finaliter attrahere filius Dei Jesus Christus, Marie filius, in secula benedictus.14 10 15 20 25 30 35 40 9) Codd.: cum dicebat add. D. — 10) Codd.: contingens add. AB (in B a p1 deletum) male. — 11) Codd.: aliquid F. — 12) Codd.: om. B. — 13) Codd.: et F pessime. — 14) Codd.: etc. add. B.
Strana 46
46 XIII. M. J. Hus, De Assumptione B. Virginis. XIII. De Assumpcione B. Virginis. (Themaß SermoD.) Ecordare, Virgo mater, dum steteris, in conspectu Dei, ut loquaris pro nobis bona etc. 10 15 20 25 30 §1. Quia Virgo Maria iam stat in conspectu Dei et hominis Filii sui Jesu Christi, iuxta illud Ecclesiastici 24°,: »In ha- »bitacione sancta coram ipso ministravi« et nos incauta peregri- nacio fatigat, ideo clamemus dicentes: »Recordare, Virgo mater.« Nam secundum Bernhardum advocatam premisit, peregrinacio nostra tamquam iudicis matrem et matrem misericordie, que suf- ficienter et efficaciter salutis nostre negocium pertractabit iuxta illud 31 Regum 2° »Pete, mater mi : non enim phas est, ut avertam »faciem tuam; a meg." 2.) Quia ergo ingressa est pallacium regiss glorie et stat coram ipso ministrando tamquam diligens coram iudice advocata, ergo clamemus dicentes: »Recordare, Virgo mater.« Stat namque prompta ad succurrendum, prompta ad lar- giendum; stat, ministra ad misericordiam peccatoribus obtinendum, ergo clamemus dicentes »Recordare, Virgos maters,« quia stas in conspectu Dei potentis peccata dimittere, scientis ad veritatem convertere et volentis misericorditer indulgere. Propter primum stas in conspectu Dei Patris, propter secundum in conspectu Dei Filii, propter tercium in conspectu Dei Spiritus Sancti. Ergo »Re- »cordare, Virgo mater«, quia stas in conspectu ut advocata omnium in habitacione, i. e. vita beata, sancta, i. e. munda, sancta, i. e. firma, quia munda habitacio dicitur Apoc. 21°: »Ipsa civitas »aurum mundum simile, vitro mundo« et sic in se habitacio1o munda. Item munda quoad habitatorem Apoc. 21°: »Non intrabit »in illam aliquid coinquinatum et faciens abhominacionem.« Et quia nos sumus inmundi et polluimus habitacionem 37V nostram in seculo habitantes, ergo »Recordare, Virgo mater,1« mundissima et precare Filium mundissimum,, ut dignetur nos misericorditer emundare. §3. Stas, Virgors, ut14 elemosinaria pauperum; te enim Deus in conspectu suo constituit misericordiarum largitricem; ergo mi- 35 1) Codd.: verba in oo etc. om. AB. — 2) Codd.: 32° B. — 3) Codd.: post mater AB. — 4) Codd.: permisit A. — 5) Codd. Vulg.: meam a te F. — 6) Codd.: regalis AB. — 7) Codd.: enim add. A. — 8) Codd.: om. AB. — 9) Codd. Vulg.: silere B. — 10) Codd.: post munda D. — 11) Codd.: om DB. — 12) Codd.: post precare A. — 13) D: ergo AB. — 14) Codd.: om. A.
46 XIII. M. J. Hus, De Assumptione B. Virginis. XIII. De Assumpcione B. Virginis. (Themaß SermoD.) Ecordare, Virgo mater, dum steteris, in conspectu Dei, ut loquaris pro nobis bona etc. 10 15 20 25 30 §1. Quia Virgo Maria iam stat in conspectu Dei et hominis Filii sui Jesu Christi, iuxta illud Ecclesiastici 24°,: »In ha- »bitacione sancta coram ipso ministravi« et nos incauta peregri- nacio fatigat, ideo clamemus dicentes: »Recordare, Virgo mater.« Nam secundum Bernhardum advocatam premisit, peregrinacio nostra tamquam iudicis matrem et matrem misericordie, que suf- ficienter et efficaciter salutis nostre negocium pertractabit iuxta illud 31 Regum 2° »Pete, mater mi : non enim phas est, ut avertam »faciem tuam; a meg." 2.) Quia ergo ingressa est pallacium regiss glorie et stat coram ipso ministrando tamquam diligens coram iudice advocata, ergo clamemus dicentes: »Recordare, Virgo mater.« Stat namque prompta ad succurrendum, prompta ad lar- giendum; stat, ministra ad misericordiam peccatoribus obtinendum, ergo clamemus dicentes »Recordare, Virgos maters,« quia stas in conspectu Dei potentis peccata dimittere, scientis ad veritatem convertere et volentis misericorditer indulgere. Propter primum stas in conspectu Dei Patris, propter secundum in conspectu Dei Filii, propter tercium in conspectu Dei Spiritus Sancti. Ergo »Re- »cordare, Virgo mater«, quia stas in conspectu ut advocata omnium in habitacione, i. e. vita beata, sancta, i. e. munda, sancta, i. e. firma, quia munda habitacio dicitur Apoc. 21°: »Ipsa civitas »aurum mundum simile, vitro mundo« et sic in se habitacio1o munda. Item munda quoad habitatorem Apoc. 21°: »Non intrabit »in illam aliquid coinquinatum et faciens abhominacionem.« Et quia nos sumus inmundi et polluimus habitacionem 37V nostram in seculo habitantes, ergo »Recordare, Virgo mater,1« mundissima et precare Filium mundissimum,, ut dignetur nos misericorditer emundare. §3. Stas, Virgors, ut14 elemosinaria pauperum; te enim Deus in conspectu suo constituit misericordiarum largitricem; ergo mi- 35 1) Codd.: verba in oo etc. om. AB. — 2) Codd.: 32° B. — 3) Codd.: post mater AB. — 4) Codd.: permisit A. — 5) Codd. Vulg.: meam a te F. — 6) Codd.: regalis AB. — 7) Codd.: enim add. A. — 8) Codd.: om. AB. — 9) Codd. Vulg.: silere B. — 10) Codd.: post munda D. — 11) Codd.: om DB. — 12) Codd.: post precare A. — 13) D: ergo AB. — 14) Codd.: om. A.
Strana 47
B. Virgo Maria in conspectu Dei ut advocata nostra stat et orat. 47 sericors et clementissima Recordare Virgo mater' quia stas in conspectu Dei, 'ut loquaris pro nobis' peccatoribus, op- pressis crimine, pro nobis pauperibus, deficientibus gracia gratum faciente. Stas ut thezauraria ministrando; tu namque habuisti omnes thezauros in te, quia thezaurum »in quo omnes thezauri sapiencie »et sciencie sunt reconditi« Collocens. 2°. Habes ergo the- zaurum potencie, quo Deum in mundum traxisti et nunc con- stituisti mediatorem. Habes thezaurum potencie, quo dyabolum contrivisti et quo nos in gloriam potes ducere finaliter, de quo tibi gaudium provenit per inmensum, ita ut dicas letanter illud Judith 13°: »Non permisit me Dominus ancillam suam coin- »quinari, sed sinei5 pollucione et peccato revocavit me gaudentem »(sc.) in victoria sua, in evasione mea et in liberacione vestra.« 4. Quia ergo sic gaudes in plenitudine et in habitacione sancta Recordare, Virgo mater' ut de plenitudine tua nos egri capiamus curacionem, tristes consolacionem; peccatores ve- niam, iusti gloriam 'et loquaris pro nobis bona‘ ut Filius tuus unigenitus, coram quo stas ministransis, avertat indigna- cionem suam a nobis Deusi7 in secula benedictus. Amen.1s 10 15 20 XIV. In vigilia Assumpcionis. (Epistola.)B sapiencia2 incarnata Joh. 150: Ego sum vitis vera spiritualiter Go quasi vitis fructificavi suavitatem odoris: D 1. Nota,, quod fructificacio spiritualis non potest esse fetor vel peccatum misticum, sed per se odor virtutum. Ideo signanter dicit sapiencia increata »fructificavi suavitatem odoris«. Constat autem, quod odor communiter in scriptura dicitur bona fama, unde 2a Corinth. 2°: »Christi bonus odor sumus Deo.« Fama autem mala dicitur fetor, unde Exodi 2°: »Fetere fecisti (Ecclesiastici. 24°) 25 30 15) A Vulg.: bene B, bene sine A. — 16) Codd.: ut add. B. — 17) A: om. DBF. 18) Codd.: om. D. — 1) D: om. codd. — 2) Codd.: glossas prorsus om. B. — — 3) Codd.: hoc primum cap. (Nota co fame) om. BF.
B. Virgo Maria in conspectu Dei ut advocata nostra stat et orat. 47 sericors et clementissima Recordare Virgo mater' quia stas in conspectu Dei, 'ut loquaris pro nobis' peccatoribus, op- pressis crimine, pro nobis pauperibus, deficientibus gracia gratum faciente. Stas ut thezauraria ministrando; tu namque habuisti omnes thezauros in te, quia thezaurum »in quo omnes thezauri sapiencie »et sciencie sunt reconditi« Collocens. 2°. Habes ergo the- zaurum potencie, quo Deum in mundum traxisti et nunc con- stituisti mediatorem. Habes thezaurum potencie, quo dyabolum contrivisti et quo nos in gloriam potes ducere finaliter, de quo tibi gaudium provenit per inmensum, ita ut dicas letanter illud Judith 13°: »Non permisit me Dominus ancillam suam coin- »quinari, sed sinei5 pollucione et peccato revocavit me gaudentem »(sc.) in victoria sua, in evasione mea et in liberacione vestra.« 4. Quia ergo sic gaudes in plenitudine et in habitacione sancta Recordare, Virgo mater' ut de plenitudine tua nos egri capiamus curacionem, tristes consolacionem; peccatores ve- niam, iusti gloriam 'et loquaris pro nobis bona‘ ut Filius tuus unigenitus, coram quo stas ministransis, avertat indigna- cionem suam a nobis Deusi7 in secula benedictus. Amen.1s 10 15 20 XIV. In vigilia Assumpcionis. (Epistola.)B sapiencia2 incarnata Joh. 150: Ego sum vitis vera spiritualiter Go quasi vitis fructificavi suavitatem odoris: D 1. Nota,, quod fructificacio spiritualis non potest esse fetor vel peccatum misticum, sed per se odor virtutum. Ideo signanter dicit sapiencia increata »fructificavi suavitatem odoris«. Constat autem, quod odor communiter in scriptura dicitur bona fama, unde 2a Corinth. 2°: »Christi bonus odor sumus Deo.« Fama autem mala dicitur fetor, unde Exodi 2°: »Fetere fecisti (Ecclesiastici. 24°) 25 30 15) A Vulg.: bene B, bene sine A. — 16) Codd.: ut add. B. — 17) A: om. DBF. 18) Codd.: om. D. — 1) D: om. codd. — 2) Codd.: glossas prorsus om. B. — — 3) Codd.: hoc primum cap. (Nota co fame) om. BF.
Strana 48
48 XIV. M. J. Hus, In vigilia Assumptionis. »nos coram Pharaone.« Fructificavit" ergo sapiencia 'suavitatem odoris' bone fames virtutum et flores mei fructus honoris et honestatis. 10 15 §2. Flores, Marie virginitas et humilitas. Hii flores alium florem produxerunt Christum Ysaie XI° : »Egredietur virga de »radice Yesse et flos eius descendet.« Et Canticorum 2° dicit Christus ins Salomoneg: »Ego flos campi et lilium convallium« 'campi', non terre arabilis. Sunt ergo flores honoris, et honestatis Christi et Marie Virginis flores veritatis et gracie, qui producunt fructum beatitudinis eterne. Et hii flores apparuerunt in terra nostra sancta Maria, quia circumdabant 38r) eam flores rosarum et lilia convallium. Christus flos glorie, flos florum, venit radicare primas et eradicare secundas: plantare virtutes et vicia extirpare. Iste flos nec defloruit, nec effloruit, sed floruit et refloruit; floruit in concepcione, inmunis a peccato, refloruit in resurreccione, in- munis a pena teste Psalmista: »Refloruit caro mea et ex vo- »luntate mea confi tebor illi,« i. e. spiritualiter caste et fructifere Ego mater pulore dileccionis, 20 25 3. Nota: dileccio feda est, qua terrena diligimus, cum sint tetra. Dileccio pulcra est dileccio, qua diligitur sapiencia in- creata, vel quecunque sibi attinent, in quantum sunt flores sa- piencie increate. Propter istam differenciam dicit Sapiencia, quod est 'mater pulcre dileccionis', quia dileccionis caste spiritualiter et spiritualiter fructifere. Et ad conformem sensum dicitur mater timoris non servilis vel mundani, quem perfecta caritas foras mittit, sed timoris filialis, qui est timor sanctus permanens in se- culum seculi. et timoris, et agnicionis, 30 35 §4. Sanctas agnicio spiritualis est agnicio affeccione in- debita non fedata, sed agnicio naturalis affeccione indebita de- turpata. De quali eciam dicunt philosophi, quod mul'a sunt, que expedit homines non cognoscere; et isto modo Job pepigit fedus cum oculis suis, ut non cogitaret de virgine. Dicit ergo Sapiencia increata, quod est mater agnicionis pulcre et spiritualis, cui omnem talem noticiam influit in beatis etc.10 4) Codd.: hic incipiunt BF. — 5) Codd.: om. B. — 6) Codd.: honorum B. 7) Codd.: hic finiuntur BF; sequentia solum CDA exhibent. Pro 'ex voluntate mea‘ codd. male exul in BCD, vel exul etc. A, ex F exhibent. — 8) Codd.: vel pulcra supra add. D. — 9) Codd.: feda A errore. — 10) D: om. codd.
48 XIV. M. J. Hus, In vigilia Assumptionis. »nos coram Pharaone.« Fructificavit" ergo sapiencia 'suavitatem odoris' bone fames virtutum et flores mei fructus honoris et honestatis. 10 15 §2. Flores, Marie virginitas et humilitas. Hii flores alium florem produxerunt Christum Ysaie XI° : »Egredietur virga de »radice Yesse et flos eius descendet.« Et Canticorum 2° dicit Christus ins Salomoneg: »Ego flos campi et lilium convallium« 'campi', non terre arabilis. Sunt ergo flores honoris, et honestatis Christi et Marie Virginis flores veritatis et gracie, qui producunt fructum beatitudinis eterne. Et hii flores apparuerunt in terra nostra sancta Maria, quia circumdabant 38r) eam flores rosarum et lilia convallium. Christus flos glorie, flos florum, venit radicare primas et eradicare secundas: plantare virtutes et vicia extirpare. Iste flos nec defloruit, nec effloruit, sed floruit et refloruit; floruit in concepcione, inmunis a peccato, refloruit in resurreccione, in- munis a pena teste Psalmista: »Refloruit caro mea et ex vo- »luntate mea confi tebor illi,« i. e. spiritualiter caste et fructifere Ego mater pulore dileccionis, 20 25 3. Nota: dileccio feda est, qua terrena diligimus, cum sint tetra. Dileccio pulcra est dileccio, qua diligitur sapiencia in- creata, vel quecunque sibi attinent, in quantum sunt flores sa- piencie increate. Propter istam differenciam dicit Sapiencia, quod est 'mater pulcre dileccionis', quia dileccionis caste spiritualiter et spiritualiter fructifere. Et ad conformem sensum dicitur mater timoris non servilis vel mundani, quem perfecta caritas foras mittit, sed timoris filialis, qui est timor sanctus permanens in se- culum seculi. et timoris, et agnicionis, 30 35 §4. Sanctas agnicio spiritualis est agnicio affeccione in- debita non fedata, sed agnicio naturalis affeccione indebita de- turpata. De quali eciam dicunt philosophi, quod mul'a sunt, que expedit homines non cognoscere; et isto modo Job pepigit fedus cum oculis suis, ut non cogitaret de virgine. Dicit ergo Sapiencia increata, quod est mater agnicionis pulcre et spiritualis, cui omnem talem noticiam influit in beatis etc.10 4) Codd.: hic incipiunt BF. — 5) Codd.: om. B. — 6) Codd.: honorum B. 7) Codd.: hic finiuntur BF; sequentia solum CDA exhibent. Pro 'ex voluntate mea‘ codd. male exul in BCD, vel exul etc. A, ex F exhibent. — 8) Codd.: vel pulcra supra add. D. — 9) Codd.: feda A errore. — 10) D: om. codd.
Strana 49
Flores Mariae virginitas et humilitas. 49 Namn1 Johannis 1° dicitur de ipsa Sapiencia12, quod est firme beatitudinis possidende plena gracie et veritatis noscende et sancte spei. In me omnis gracia vieis et veritatis, quia ad dimissionem culpe, ad pastum anime, sc. recu- ex lapsu perdite ad glorificacionem in patria perande recuperande in me omnis spes vite et virtutis. Transite ad me omnes, quia Johannis 14° dicituri4: »Ego sum via, veritas et vita« qui concupiscitis 5. Ecce increata Sapiencia vocat ad se. Cum enim ipsa Sapiencia sit veritas, quia Deus, ipsam omnes homines naturaliter concupiscunt. Et cum ipsa sit Deus, patet, quod ubique est via non irrecientibus se ipsos ad ipsam attingendum. Vie autem pre- dicte sunt agnicio et amor: medium autem attingendi terminum est, ut viator a generacionibus eius inpleatur. — 38v) me et a generacionibus meis adinplemini: Spiritus 10 enim meus super mel dulcis, et hereditas mea super mel et favum: Memoria mea in generacione seculorum. Qui edunt me, adhuc esurient: et qui bibunt me, adhuc sicient. Qui audit me, non confundetur: et qui operantur in me, non peccabunt. Qui elu- cidant me, vitam eternam habebunt. — XV. 39r) In die Assumpcionis B. Virginis. Epistola. Quamvis, verba presentis epistole Sapiencie incarnate prin- cipaliter conpetant, tamen secundarie possunt conpetere Marie 20 Virgini gloriose.. 11) Codd.: om. C. — 12) Codd.: increata add. C, omisso ipsa. — 13) C Vulg.: vite Codd. — 14) C: om. D. — 1) Codd.: om. (Quamvis co gloriose) A. 4
Flores Mariae virginitas et humilitas. 49 Namn1 Johannis 1° dicitur de ipsa Sapiencia12, quod est firme beatitudinis possidende plena gracie et veritatis noscende et sancte spei. In me omnis gracia vieis et veritatis, quia ad dimissionem culpe, ad pastum anime, sc. recu- ex lapsu perdite ad glorificacionem in patria perande recuperande in me omnis spes vite et virtutis. Transite ad me omnes, quia Johannis 14° dicituri4: »Ego sum via, veritas et vita« qui concupiscitis 5. Ecce increata Sapiencia vocat ad se. Cum enim ipsa Sapiencia sit veritas, quia Deus, ipsam omnes homines naturaliter concupiscunt. Et cum ipsa sit Deus, patet, quod ubique est via non irrecientibus se ipsos ad ipsam attingendum. Vie autem pre- dicte sunt agnicio et amor: medium autem attingendi terminum est, ut viator a generacionibus eius inpleatur. — 38v) me et a generacionibus meis adinplemini: Spiritus 10 enim meus super mel dulcis, et hereditas mea super mel et favum: Memoria mea in generacione seculorum. Qui edunt me, adhuc esurient: et qui bibunt me, adhuc sicient. Qui audit me, non confundetur: et qui operantur in me, non peccabunt. Qui elu- cidant me, vitam eternam habebunt. — XV. 39r) In die Assumpcionis B. Virginis. Epistola. Quamvis, verba presentis epistole Sapiencie incarnate prin- cipaliter conpetant, tamen secundarie possunt conpetere Marie 20 Virgini gloriose.. 11) Codd.: om. C. — 12) Codd.: increata add. C, omisso ipsa. — 13) C Vulg.: vite Codd. — 14) C: om. D. — 1) Codd.: om. (Quamvis co gloriose) A. 4
Strana 50
50 XV. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. creaturis secundum graciam racionalibus, gratumfacientem 33 annis Ecclesiastici2N omnibus requiem quesivi 240 ut minori humanitus et in hereditate Domini morabor. Tunc precepit et dixit Filio hominis. Deus Pater et sic quelibet qui sum humanitus Deus Sapiencia personadivina encium michi Creator omnium: et qui creavit me, requievit in in populo Israelitico i. e. in regno Iacob per graciam humanitate4 2' in ecclesia4 tabernaculo meo, et dixit michi: In Iacob inhabita, et in Israel 5 hereditare, 10 1. Nota: Tacob' primo est proprium nomen Genes. 29°: »Profectus Iacob venit in terram orientalem« et Matth. 1° : »Iacob autem genuit Iudam« ; 2° sumitur pro populo, Numeri 23°: »Non est ydolum in Iacob«; 3° sumitur pro regno, ut in pro- posito. Sic eciam tripliciter sumitur Israel: de primo Genes. 23°: »Non vocaberis ultra Iacob, sed Israel appellabitur nomen tuum« pro populo sumitur 2i Regum 15°: »Universus Israel secutus »est Absolon«; pro regno sumitur in presenti. 20 25 Moraliter per Iacob, in quantum representat nomen patri- 15 arche, intelligitur homo perfectus. Iacob enim interpretatur 'sub- plantator', homo ergo, qui dyabolum subplantavit et vicia, et qui est 'luctator', mundi tribulaciones et temptaciones sustinens, exercens se in operibus misericordie virtuose. Nam post vitam huiusmodi non vocabitur Tacob', i. e. luctator, sed Israel, i. e. vir videns Deum, sicut est, ubi desinet omnis lucta. 2° per Iacob, in quantum signat populum Israeliticum, qui ab ipso Iacob descendit, potest intelligi populus Christianus vel ecclesia militans, que adhuc luctatur tribulaciones sustinens, sed quando dyabolum subplantaverit, fina- liter vocatur Israel, i. e. ecclesia triumphans Deum in patria; speculando. Unde Psalmista: »Exultabit Iacob et letabitur »Israel« et Ysaie 14°: »Miserebitur enim Dominus Iacob et Israel »salvabitur.« 30 39V) Israel moraliter signat statum ecclesiasticum, virum perfectum contemplativum, vel ecclesiam triumphantem. Nam Israel interpretatur 'vir videns Deum'. Israel dictus fuit Iacob, qui dicitur subplantator'. Israel fuit pastor ovium, Israel fuit simplex. Sic homo perfectus dicitur videns Deum per fidem et devocionem; Iacob per penitenciam; pastor et nutritor ovium per elemosinarum largicionem; simplex et timens Deum, per puram intencionem fratris sui (sc. Luciferi) surripiens benediccionem. 25 2) DC: om. codd. — 3) Glossas fere omnes initio om. A. — 4) Codd.: om. AB. 5) Codd.: presenti F.
50 XV. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. creaturis secundum graciam racionalibus, gratumfacientem 33 annis Ecclesiastici2N omnibus requiem quesivi 240 ut minori humanitus et in hereditate Domini morabor. Tunc precepit et dixit Filio hominis. Deus Pater et sic quelibet qui sum humanitus Deus Sapiencia personadivina encium michi Creator omnium: et qui creavit me, requievit in in populo Israelitico i. e. in regno Iacob per graciam humanitate4 2' in ecclesia4 tabernaculo meo, et dixit michi: In Iacob inhabita, et in Israel 5 hereditare, 10 1. Nota: Tacob' primo est proprium nomen Genes. 29°: »Profectus Iacob venit in terram orientalem« et Matth. 1° : »Iacob autem genuit Iudam« ; 2° sumitur pro populo, Numeri 23°: »Non est ydolum in Iacob«; 3° sumitur pro regno, ut in pro- posito. Sic eciam tripliciter sumitur Israel: de primo Genes. 23°: »Non vocaberis ultra Iacob, sed Israel appellabitur nomen tuum« pro populo sumitur 2i Regum 15°: »Universus Israel secutus »est Absolon«; pro regno sumitur in presenti. 20 25 Moraliter per Iacob, in quantum representat nomen patri- 15 arche, intelligitur homo perfectus. Iacob enim interpretatur 'sub- plantator', homo ergo, qui dyabolum subplantavit et vicia, et qui est 'luctator', mundi tribulaciones et temptaciones sustinens, exercens se in operibus misericordie virtuose. Nam post vitam huiusmodi non vocabitur Tacob', i. e. luctator, sed Israel, i. e. vir videns Deum, sicut est, ubi desinet omnis lucta. 2° per Iacob, in quantum signat populum Israeliticum, qui ab ipso Iacob descendit, potest intelligi populus Christianus vel ecclesia militans, que adhuc luctatur tribulaciones sustinens, sed quando dyabolum subplantaverit, fina- liter vocatur Israel, i. e. ecclesia triumphans Deum in patria; speculando. Unde Psalmista: »Exultabit Iacob et letabitur »Israel« et Ysaie 14°: »Miserebitur enim Dominus Iacob et Israel »salvabitur.« 30 39V) Israel moraliter signat statum ecclesiasticum, virum perfectum contemplativum, vel ecclesiam triumphantem. Nam Israel interpretatur 'vir videns Deum'. Israel dictus fuit Iacob, qui dicitur subplantator'. Israel fuit pastor ovium, Israel fuit simplex. Sic homo perfectus dicitur videns Deum per fidem et devocionem; Iacob per penitenciam; pastor et nutritor ovium per elemosinarum largicionem; simplex et timens Deum, per puram intencionem fratris sui (sc. Luciferi) surripiens benediccionem. 25 2) DC: om. codd. — 3) Glossas fere omnes initio om. A. — 4) Codd.: om. AB. 5) Codd.: presenti F.
Strana 51
Christus radix ecclesiae est. 51 ante constitucionem mundi et sic predestinatis i. e.fidei, spei, timoris et caritatis et in electis meis mitte radices. 2. Christus divinitus est radix matris et mater est radix Christi humanitus. Christus radix Ecclesie 1a Corinth. 3°: »Fun- »damentum aliud nemo potest ponere preter id, quod positum est, »Christus Jesus.« De hac radice legitur: »Ascendit sicut virgultum »coram eo et sicut radix de terra sicienti.« Ecclesia est radix sanctorum, de qua dicitur: »Si radix sancta, et rami.« Est autem prima radix in hiis fundata radicibus fides, de qua Ephes. §3° »In fide radicati et fundati«; 2a radix spei; 3a timoris Ecclesia- stici 1°: »Radix sapiencie timere Deum«; 4a caritas Ephes. 2° : »In caritate radicati« ; 5a humilitas, de qua dicitur: »Iustus radicem »suam mittit deorsum«; 6a perseverancia bonorum operum, de qua Luce 8° et Matth. 13°: »Hii radices non habent, quia ad »tempus credunt et in opere temptacioniss recedunt.« Est eciam radix fidei, a qua sc. germinat fides, sancta predicacio. De ista radice dicitur: »Si senuerit radix eius in terra, ad odorem aque »germinabit.« Has radices misit Sapiencia incarnata et sic in Syon" (quod interpretatur 'specula‘ vel 'speculum") i. e. in contemplativis firmata est' et consequenter mater Christi. 10 15 i. e. in ecclesia militante per fidem i. e. unione fidelium Et sic in Svon firmata sum et in civitate sanctificata 20 per habitacionem gracie i. e. tota ecclesia, sc. in militante, dormiente et triumphante similiter requievi, et in Jerusalem 3. Unde Jerusalem secundum lnnocencium in ser- mone de dominica, qua cantatur Letare: »Jerusalem su- »mitur quadrupliciter: est enim Jerusalem superior, inferior, interior »et exterior. Superior est patria, inferior est ecclesia, interior est »consciencia, exterior est civitas, in qua Dominus est occisus; »et hec est infima.« Et sic sumitur hic, cum dicitur 'in civitate »sanctificata similiter requievi«, sc. in sepulcro, et‘ in illa Jerusalem »potestas mea' ostensa est, cum a morte potenter surrexi. Jerusalem ergo superior est gloriosa, et illa est ecclesia triumphans Ysaie 46°: »Dabo in Syon salutem et in Jerusalem gloriam meam.« — Item: inferior et illa est virtuosa, que est ecclesia militans, de qua Ysaie 60° : »Surge, illuminare Jerusalem, quia venit lux tua.« — Item: interior est sponsa, et ista est bona anima «40r) vel con- sciencia, de qua Canticorum 6°: »Pulcra es, amica mea, et »suavis et decora sicut Jerusalem.« — Item: exterior, que est dolosa; et ista est Jerusalem, que nunc inferioribus occupatur. De quo in Psalmo: »Deus, venerunt gentes in hereditatem tuam, »polluerunt templum sanctum tuum, posuerunt Jerusalem in po- 25 30 35 6) Codd.: tempestatis AB. 4*
Christus radix ecclesiae est. 51 ante constitucionem mundi et sic predestinatis i. e.fidei, spei, timoris et caritatis et in electis meis mitte radices. 2. Christus divinitus est radix matris et mater est radix Christi humanitus. Christus radix Ecclesie 1a Corinth. 3°: »Fun- »damentum aliud nemo potest ponere preter id, quod positum est, »Christus Jesus.« De hac radice legitur: »Ascendit sicut virgultum »coram eo et sicut radix de terra sicienti.« Ecclesia est radix sanctorum, de qua dicitur: »Si radix sancta, et rami.« Est autem prima radix in hiis fundata radicibus fides, de qua Ephes. §3° »In fide radicati et fundati«; 2a radix spei; 3a timoris Ecclesia- stici 1°: »Radix sapiencie timere Deum«; 4a caritas Ephes. 2° : »In caritate radicati« ; 5a humilitas, de qua dicitur: »Iustus radicem »suam mittit deorsum«; 6a perseverancia bonorum operum, de qua Luce 8° et Matth. 13°: »Hii radices non habent, quia ad »tempus credunt et in opere temptacioniss recedunt.« Est eciam radix fidei, a qua sc. germinat fides, sancta predicacio. De ista radice dicitur: »Si senuerit radix eius in terra, ad odorem aque »germinabit.« Has radices misit Sapiencia incarnata et sic in Syon" (quod interpretatur 'specula‘ vel 'speculum") i. e. in contemplativis firmata est' et consequenter mater Christi. 10 15 i. e. in ecclesia militante per fidem i. e. unione fidelium Et sic in Svon firmata sum et in civitate sanctificata 20 per habitacionem gracie i. e. tota ecclesia, sc. in militante, dormiente et triumphante similiter requievi, et in Jerusalem 3. Unde Jerusalem secundum lnnocencium in ser- mone de dominica, qua cantatur Letare: »Jerusalem su- »mitur quadrupliciter: est enim Jerusalem superior, inferior, interior »et exterior. Superior est patria, inferior est ecclesia, interior est »consciencia, exterior est civitas, in qua Dominus est occisus; »et hec est infima.« Et sic sumitur hic, cum dicitur 'in civitate »sanctificata similiter requievi«, sc. in sepulcro, et‘ in illa Jerusalem »potestas mea' ostensa est, cum a morte potenter surrexi. Jerusalem ergo superior est gloriosa, et illa est ecclesia triumphans Ysaie 46°: »Dabo in Syon salutem et in Jerusalem gloriam meam.« — Item: inferior et illa est virtuosa, que est ecclesia militans, de qua Ysaie 60° : »Surge, illuminare Jerusalem, quia venit lux tua.« — Item: interior est sponsa, et ista est bona anima «40r) vel con- sciencia, de qua Canticorum 6°: »Pulcra es, amica mea, et »suavis et decora sicut Jerusalem.« — Item: exterior, que est dolosa; et ista est Jerusalem, que nunc inferioribus occupatur. De quo in Psalmo: »Deus, venerunt gentes in hereditatem tuam, »polluerunt templum sanctum tuum, posuerunt Jerusalem in po- 25 30 35 6) Codd.: tempestatis AB. 4*
Strana 52
52 XV. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. »morum custodiam« et Galat. 4°: »Que nunc est Jerusalem, »servit cum filiis suis." secundum fidem, spem, sc. a me, et qui honorificat me timorem et caritatem supple: est potestas mea. Et radicavi in populo honorificato, et que est porcio gracie habundantis sc. populi in7 terra vi- et gratum facientis honorificati Patris vencium et in plenitudine san- in parte Dei mei hereditas illius, nam illi me tenent s ctorum detencio mea. 10 De plenitudine Marie dicit Bernhardus: »De plenitudine »eius accipiunt universi: egri curacionem, tristes consolacionem, »peccatores veniam, iusti graciam, angeli leticiam, Filius hominis »humane carnis substanciam, tota sancta Trinitas gloriam.« — Christus ergo detinetur in plenitudine sanctorum gracias gratum faciente, similiter et Maria. Nam gracia gratum faciens detinet Christum, ne irascatur, ne recedat per inhabitacionem, qualiter a peccantibus mortaliter iam recessit.s que odore serpentes illo monte fugat et interficit Quasi cedrus, exaltata sum in Lybano, 15 pressus in monte Svon: Quasi palma exaltata et quasi plantacio rose in Jericho: et quasi cy- i. e. supra Cades, quod est idem, quod fons vel locus, ubi erit iudicium sum in Cades, 20 §4. Nota: Jericho est nomen civitatis, que corruit Josue et populis suis circueuntibus eam. Patet Josue 6°. Interpretatur autem Jericho 'luna‘ vel odor eius' et sic signat mundum, quem Josue (i. e. Christus) cum exercitu iustorum inpugnat et tubando (i. e. predicando) circuire non cessat ita, quod muros sue obsti- nacionis quandoque subvertit Hebreorum XI°: »Fide muri »Jericho corruerunt.« Iste est §40V eciam Jericho, cuius dilectores et edificatores primogenitum suum, i. e. animam, primo perdunt, 7) Codd.: om. DF. — S) Codd.: verba gracia co recessit in AB inepto loco inferius adduntur. — 9) Ad hoc verbum et seqq. C haec addit: Cedrus sine verme est Maria sine consciencie corrosione. Cedrus semper virescit, Maria nunquam aruit per peccatum. — Lybanus interpretatur candor et b. Virgo crevit in candore virginitatis. — Cypressus est arbor fructuosa in foliis, in cortice, in fructu; sic Maria. Per folia verba sua intelliguntur, per corticem conversacio exterior, per fructum Jesus Christus, fructus ventris eius. — Palma non fert fructus, nisi post centum annos; Maria post quinque milia ducenta minus uno edidit Christum, Gal. 4°: »Ubi venit plenitudo temporis.« Item: habet rubicundos fructus ... Sicut rosa est flos florum, sic Maria virginum. Item: rosa dulcis odoris' Cantic. 3°, 'ex aromatibus mirre et thuris', Cantic. 2°: »sicut lilium inter spinas, sic amica »mea inter filias.« —
52 XV. M. J. Hus, In die Assumptionis B. Virginis. »morum custodiam« et Galat. 4°: »Que nunc est Jerusalem, »servit cum filiis suis." secundum fidem, spem, sc. a me, et qui honorificat me timorem et caritatem supple: est potestas mea. Et radicavi in populo honorificato, et que est porcio gracie habundantis sc. populi in7 terra vi- et gratum facientis honorificati Patris vencium et in plenitudine san- in parte Dei mei hereditas illius, nam illi me tenent s ctorum detencio mea. 10 De plenitudine Marie dicit Bernhardus: »De plenitudine »eius accipiunt universi: egri curacionem, tristes consolacionem, »peccatores veniam, iusti graciam, angeli leticiam, Filius hominis »humane carnis substanciam, tota sancta Trinitas gloriam.« — Christus ergo detinetur in plenitudine sanctorum gracias gratum faciente, similiter et Maria. Nam gracia gratum faciens detinet Christum, ne irascatur, ne recedat per inhabitacionem, qualiter a peccantibus mortaliter iam recessit.s que odore serpentes illo monte fugat et interficit Quasi cedrus, exaltata sum in Lybano, 15 pressus in monte Svon: Quasi palma exaltata et quasi plantacio rose in Jericho: et quasi cy- i. e. supra Cades, quod est idem, quod fons vel locus, ubi erit iudicium sum in Cades, 20 §4. Nota: Jericho est nomen civitatis, que corruit Josue et populis suis circueuntibus eam. Patet Josue 6°. Interpretatur autem Jericho 'luna‘ vel odor eius' et sic signat mundum, quem Josue (i. e. Christus) cum exercitu iustorum inpugnat et tubando (i. e. predicando) circuire non cessat ita, quod muros sue obsti- nacionis quandoque subvertit Hebreorum XI°: »Fide muri »Jericho corruerunt.« Iste est §40V eciam Jericho, cuius dilectores et edificatores primogenitum suum, i. e. animam, primo perdunt, 7) Codd.: om. DF. — S) Codd.: verba gracia co recessit in AB inepto loco inferius adduntur. — 9) Ad hoc verbum et seqq. C haec addit: Cedrus sine verme est Maria sine consciencie corrosione. Cedrus semper virescit, Maria nunquam aruit per peccatum. — Lybanus interpretatur candor et b. Virgo crevit in candore virginitatis. — Cypressus est arbor fructuosa in foliis, in cortice, in fructu; sic Maria. Per folia verba sua intelliguntur, per corticem conversacio exterior, per fructum Jesus Christus, fructus ventris eius. — Palma non fert fructus, nisi post centum annos; Maria post quinque milia ducenta minus uno edidit Christum, Gal. 4°: »Ubi venit plenitudo temporis.« Item: habet rubicundos fructus ... Sicut rosa est flos florum, sic Maria virginum. Item: rosa dulcis odoris' Cantic. 3°, 'ex aromatibus mirre et thuris', Cantic. 2°: »sicut lilium inter spinas, sic amica »mea inter filias.« —
Strana 53
Christi et Mariae misericordia summa et optima. 53 deinde ultimo genitum, i. e. corpus, amittunt. Patet in filia Abiel 3i Regum 15°. In proposito plantacio rose in Jericho est plantacio Sapiencie incarnate in populo Iudaico secundum carnem iuxta illud Ysaie XI°: »Egredietur virga de radice Jesse et flos eius »(sc. roseus Christus) de radice ascendet« et non mirum, quod sicut spina genuit rosam, sic genuit Judea Mariam. Jericho eciam signat statum ecclesie, fidei vel penitencie, que luna dicitur propter fidei splendorem et odor eius propter devocionis fervorem, in qua Sapiencia incarnata plantatur per conversacionem et habitacionem Luce 19°: »Egressus Jesus perambulabat Je- »richo«. In tali ergo loco plantatur rosa redolens omni virtute, re- pellens fetores peccati, quos dyabolus seminavit. 10 Quasi oliva speciosa in campis §5. Christus et sic mater eius, quia eius misericordia eminet pre aliis, Ecclesiastici 28°10: »Misericordia hominis (sc. cuius- »libet alterius sancti) circa proximum suum, misericordia autem »Domini (et eciam Domine) super omnem carnem« habet miseri- cordiam congruentem, quia tunc maxime misericordiam exhibet, quando maior necessitas inminet; ideo dicitur speciosa Eccle- siastici 25°: »Speciosa misericordia in tempore tribulacionis.« Habet misericordiam communem et patentem; ideo dicitur in campis', ad quas omnibus patet accessus. Ideo ipsa dicit Eccle- siastici 24°: »Transite ad me omnes, qui concupiscitis me.« Unde Canticorum 2° dicitur: »Ego flos campi et lilium con- »vallium.« Christus flos campi', non terre scisse, sed integre per virginitatem, habens odorem communem et apertum omnibus per pietatem, et ‘lilium convallium“, propter multiplicem humilitatem. Et sic eciam mater Christi. — 15 20 25 yaworCD et quasi platanus exaltata sum iuxta aquam in plateis. skorzycyen wonyegiczi12 Sicut cynamomum et balzamum aromatizans odorem dedi: quasi so mirra electa dedi suavitatem odoris. 10) Codd.: recte XVIII. 12 Vulg. — 11) CB: skorzicze AD. — 12) CD: wo- nyegyczye B, om. A.
Christi et Mariae misericordia summa et optima. 53 deinde ultimo genitum, i. e. corpus, amittunt. Patet in filia Abiel 3i Regum 15°. In proposito plantacio rose in Jericho est plantacio Sapiencie incarnate in populo Iudaico secundum carnem iuxta illud Ysaie XI°: »Egredietur virga de radice Jesse et flos eius »(sc. roseus Christus) de radice ascendet« et non mirum, quod sicut spina genuit rosam, sic genuit Judea Mariam. Jericho eciam signat statum ecclesie, fidei vel penitencie, que luna dicitur propter fidei splendorem et odor eius propter devocionis fervorem, in qua Sapiencia incarnata plantatur per conversacionem et habitacionem Luce 19°: »Egressus Jesus perambulabat Je- »richo«. In tali ergo loco plantatur rosa redolens omni virtute, re- pellens fetores peccati, quos dyabolus seminavit. 10 Quasi oliva speciosa in campis §5. Christus et sic mater eius, quia eius misericordia eminet pre aliis, Ecclesiastici 28°10: »Misericordia hominis (sc. cuius- »libet alterius sancti) circa proximum suum, misericordia autem »Domini (et eciam Domine) super omnem carnem« habet miseri- cordiam congruentem, quia tunc maxime misericordiam exhibet, quando maior necessitas inminet; ideo dicitur speciosa Eccle- siastici 25°: »Speciosa misericordia in tempore tribulacionis.« Habet misericordiam communem et patentem; ideo dicitur in campis', ad quas omnibus patet accessus. Ideo ipsa dicit Eccle- siastici 24°: »Transite ad me omnes, qui concupiscitis me.« Unde Canticorum 2° dicitur: »Ego flos campi et lilium con- »vallium.« Christus flos campi', non terre scisse, sed integre per virginitatem, habens odorem communem et apertum omnibus per pietatem, et ‘lilium convallium“, propter multiplicem humilitatem. Et sic eciam mater Christi. — 15 20 25 yaworCD et quasi platanus exaltata sum iuxta aquam in plateis. skorzycyen wonyegiczi12 Sicut cynamomum et balzamum aromatizans odorem dedi: quasi so mirra electa dedi suavitatem odoris. 10) Codd.: recte XVIII. 12 Vulg. — 11) CB: skorzicze AD. — 12) CD: wo- nyegyczye B, om. A.
Strana 54
54 [XV. A. M. J. Hus, De Assumptione S. Mariae.] XV. A. De Assumpcione S. Marie. 10 15 1. Jeronimus: »Hodio namque gloriosa semper Virgo celos ascendit. »Rogo, gaudete, quia, ut ita fatear, ineffabiliter sublimata cum Christo regnat in »eternum regina mundi. Hodie de terris et presenti seculo nequam eripitur. Iterum »dico: gaudete, quia secura de, sua, inmarcescibili gloria ad celi iam pervenit pal- »lacium. Exultate, inquam, et gaudete et letetur omnis orbis, quia hodie nobis »omnibus eius intervenientibus meritis salus aucta est nobisque, diligentibus eam »honor et virtus una cum virginibus sacris amplior prestatur et gracia. Idcirco, »dilectissimi, gaudete et letamini et laudate.« Hec Jeronimus ad Eustathium et Paulam. Nota: assumpta est Maria in celum et exaltata super choros angelorum integraliter, letanter, honorabiliter et excellenter. Sed primo conservata annis 722 secundum Epyphanium. Nam post ascensionem Filii 24 annis vixit et in 24° anno obiit; et iuxta hoc quando obiit fuit annorum 72. Probabilius tamen videtur, quod alibi legitur, quod 12 annis post ascensionem Filii vixit et sic sexagena est assumpta. Et hoc primo integraliter, pie credendo secundum Augustinum, quia ille racionibus hoc suadet pie credendum. Unde post raciones dicit4: »De qua quia »sentire aliter non audeo, aliud dicere non presumo.« Versificator dicit: 20 Transit ad ethera, Virgo puerpera, virgula Yesse, Non sine corpore, sed sine tempore tendit ad esse. 25 30 35 40 §2. Jeronimus in epistola ad Paulam dicit: »Nichil aliud potes: »reperiri pro certo, nisi quod gloriosa Virgo migravit a corpore.« Idem ibidemt »Melius tamen Deo, cui nichil est inpossibile, committimus, quam aliud temer e »diffinire velimus auctoritate nostra, quod non probavimus.. Sicut et de hiis, quos »cum Domino teste ewangelio resurrexisse credimus, sed utrum redierunt in terre »pulverem, certum non habemus, nisi quod legimus, quia multa corpora sanctorum, »qui dormierunt, surrexerunt ac venerunt in sanctam civitatem.« Idem ibidem: »Nec, nos de b. Virgines factum ambigimus, quamquam propter cautelam salva »fide pio, magis desiderio opinari oporteat, quam inconsulte diffinire, quod sine »periculo nescitur. Unde de hiis, de quibus certi sumus, cautei spei loquamur ad »exhortacionem vestram qualicunque sermone ad edificacionem et laudem nominis »Dei, ut religio conservetur pro famulatu et devocio augeatur pro affectu, quoniami »hec Virgo sola, que interimit universam hereticam pravitatem, sola sit post Deum, »que nos commendet in omni virtute suisque commendet meritis et precibus auxi- »lietur,, ut et ipsi inveniamur digni in eius laudibus. Quod si queritur, post ascen- »sionem quid egit, unum pro certo est, quod virgo sancta corpore ac mente per- »mansit.« Idem ibidem: »Karissime, quia iter salutis nostre in laudibus Salvatoris »est, hortor vos et commoneo: in hac sacra sollempnitate genitricis Dei Marie »nolite cessare a laudibus. Quodsi virgo es, gaude, quia meruisti esse, et tu, quod »laudas tantum, cura, ut sis, que digne laudare possis. Quodsi continens et casta, »venerare et lauda, quia non aliunde constat, ut possis esse casta, quam ex gracia »Dei Christi, que fuit plenissime in Maria, quam laudas. Quodsi coniugata aut »certe peccatrix, nichilominus confitere et lauda, quoniam inde misericordia omnibus »profluxit et gracia, ut laudent; et quamvis non sit speciosa laus in ores pecca- 45 1) Hi loci solum in codd. A 158r a, B 32v occurrunt; codd. cett. omittunt. 2) B: om. A. — 3) A: queque B. — 4) A: dic B. — 5) B: etherea A. — 6) B: pro- — bamus A. — 7) B: ne A. — 8) A: Maria B. — 9) B: pro A. — 10) A: tanti B. 11) B: Quomodo A. — 12) B: auxilientur A. — 13) A: omne B pessime.
54 [XV. A. M. J. Hus, De Assumptione S. Mariae.] XV. A. De Assumpcione S. Marie. 10 15 1. Jeronimus: »Hodio namque gloriosa semper Virgo celos ascendit. »Rogo, gaudete, quia, ut ita fatear, ineffabiliter sublimata cum Christo regnat in »eternum regina mundi. Hodie de terris et presenti seculo nequam eripitur. Iterum »dico: gaudete, quia secura de, sua, inmarcescibili gloria ad celi iam pervenit pal- »lacium. Exultate, inquam, et gaudete et letetur omnis orbis, quia hodie nobis »omnibus eius intervenientibus meritis salus aucta est nobisque, diligentibus eam »honor et virtus una cum virginibus sacris amplior prestatur et gracia. Idcirco, »dilectissimi, gaudete et letamini et laudate.« Hec Jeronimus ad Eustathium et Paulam. Nota: assumpta est Maria in celum et exaltata super choros angelorum integraliter, letanter, honorabiliter et excellenter. Sed primo conservata annis 722 secundum Epyphanium. Nam post ascensionem Filii 24 annis vixit et in 24° anno obiit; et iuxta hoc quando obiit fuit annorum 72. Probabilius tamen videtur, quod alibi legitur, quod 12 annis post ascensionem Filii vixit et sic sexagena est assumpta. Et hoc primo integraliter, pie credendo secundum Augustinum, quia ille racionibus hoc suadet pie credendum. Unde post raciones dicit4: »De qua quia »sentire aliter non audeo, aliud dicere non presumo.« Versificator dicit: 20 Transit ad ethera, Virgo puerpera, virgula Yesse, Non sine corpore, sed sine tempore tendit ad esse. 25 30 35 40 §2. Jeronimus in epistola ad Paulam dicit: »Nichil aliud potes: »reperiri pro certo, nisi quod gloriosa Virgo migravit a corpore.« Idem ibidemt »Melius tamen Deo, cui nichil est inpossibile, committimus, quam aliud temer e »diffinire velimus auctoritate nostra, quod non probavimus.. Sicut et de hiis, quos »cum Domino teste ewangelio resurrexisse credimus, sed utrum redierunt in terre »pulverem, certum non habemus, nisi quod legimus, quia multa corpora sanctorum, »qui dormierunt, surrexerunt ac venerunt in sanctam civitatem.« Idem ibidem: »Nec, nos de b. Virgines factum ambigimus, quamquam propter cautelam salva »fide pio, magis desiderio opinari oporteat, quam inconsulte diffinire, quod sine »periculo nescitur. Unde de hiis, de quibus certi sumus, cautei spei loquamur ad »exhortacionem vestram qualicunque sermone ad edificacionem et laudem nominis »Dei, ut religio conservetur pro famulatu et devocio augeatur pro affectu, quoniami »hec Virgo sola, que interimit universam hereticam pravitatem, sola sit post Deum, »que nos commendet in omni virtute suisque commendet meritis et precibus auxi- »lietur,, ut et ipsi inveniamur digni in eius laudibus. Quod si queritur, post ascen- »sionem quid egit, unum pro certo est, quod virgo sancta corpore ac mente per- »mansit.« Idem ibidem: »Karissime, quia iter salutis nostre in laudibus Salvatoris »est, hortor vos et commoneo: in hac sacra sollempnitate genitricis Dei Marie »nolite cessare a laudibus. Quodsi virgo es, gaude, quia meruisti esse, et tu, quod »laudas tantum, cura, ut sis, que digne laudare possis. Quodsi continens et casta, »venerare et lauda, quia non aliunde constat, ut possis esse casta, quam ex gracia »Dei Christi, que fuit plenissime in Maria, quam laudas. Quodsi coniugata aut »certe peccatrix, nichilominus confitere et lauda, quoniam inde misericordia omnibus »profluxit et gracia, ut laudent; et quamvis non sit speciosa laus in ores pecca- 45 1) Hi loci solum in codd. A 158r a, B 32v occurrunt; codd. cett. omittunt. 2) B: om. A. — 3) A: queque B. — 4) A: dic B. — 5) B: etherea A. — 6) B: pro- — bamus A. — 7) B: ne A. — 8) A: Maria B. — 9) B: pro A. — 10) A: tanti B. 11) B: Quomodo A. — 12) B: auxilientur A. — 13) A: omne B pessime.
Strana 55
[Loci aliquot SS. Patrum de B. Virgine.] 55 »toris, nosse,4, quia inde promittitur tibi venia, unde et, omnibus, ut laudes.« Hec Jeronimus. 3. Bernhardus in sermone de Assumpcione, quem sic incipit...: »Tempus loquendi est omni carni, cum assumitur,s Verbi incarnati mater in celum, »nec cessare debet a laudibus humana mortalitas, cum hominis sola natura supra »inmortales spiritus exaltatur in Virgine. Mirentur pocius pauperem Christum de »celis regni plenitudine descendentem, sed et crucis ignominia credencium facta »est gloria.« Hec ille §4. Assumpcionem Marie Virginis celebrat meritorie, que expectans pro- priam conservatur in virtutibus, perseveratur in oracionibus, nichil hesitans, donec accipiat S. Spiritus munera. Unde Jeronimus in epistola ad Paulam et Eustathium loquens de conversacione Virginis Marie post Ascensionem cum apostolis dicit: »Omnes »erant perseverantes ini7 oracione unanimiter cum mulieribus et Maria matre Jesu »et fratribus eius. Ecce Jesu ascendente, cum quibus Virgo vacat in scola virtutum »et meditatur in lege mandatorum,s Dei, ut et ipsa sit forma discipline Christi »et exemplum perfeccionis virginalis.« Infra loquens de apostolis,, cum Maria conversantibus dicit: »Manebant »Sc. in cenaculo cum Maria, matre Jesu, unanimiter aspirati in caritate, perseve- »rantes in oracione, donec induerentur virtute ex alto. Ceperant enim iam orare, »quia dudum cum Domino conversantes virtutibus et miraculis pascebantur et bene »perseverantes in oracione nichil hesitantes, donec acciperent munera Spiritus S., »que poscebant, quos et vos, o filie, imitamini,, que in scola Cristi permanere »vovistis. Perseverate in ordinibus unanimiter viventes, quousque possitis intrare »gaudia eterne vite, quo b. Virgo Maria hodie intravit alternantibus ymnidicis ange- »lorum choris et infra pascua eterne viriditatis, ubi una societas omnium super- »norum, ubi dulcis sollempnitas angelorum, ubi post laborem et erumpnam felix et »suavis refeccio animarum. Hodie namque gloriosa semper, Virgo) celos ascendit.« 5. Bernhardus in sermone de Assumpcione tractans evan- gelium: 'Intravit Jesus in quoddam castellum': »Hec pars plane optima, que non »auferetur; hec mens optima, que non, mutabitur seculo vacare, tibi et proximis »ministrare. Bonum enim acquirit gradum, qui bene ministraverit, meliorem, qui »bene vacaverit,a Deo, optimum autem, qui perfectus est in utroque.« Et infra dicit: »Consideremus, fratres, quemadmodum in hac domo nostra tria hec dis- »tribuerit ordinacio caritatis. Marthe ad ministracionem, Marie ad contemplacionem, »Lazaro penitenciam. Habet,4 hec simul, quecunque perfecta est anima; magis »tamen videntur ad singulos singula pertinere, ut alii vacent sancte contemplacioni, »alii dediti sint fraterne administracioni, alii in amaritudine anime sue recogitent »annos suos tamquam vulnerati dormientes in sepulcris. Sic plane opus est, ut »Maria pie et sublimiter senciat de Deo suo, Martha benigne et misericorditer de »proximo, Lazarus misere et humiliter de se ipso. Gradum suum quisque con- »sideret, si inventi fuerint hac in civitate. Noe, Daniel et lob ipsi iusticia sua »liberabuntur', ait Dominus.« Hec Bernhardus ubi supra.]25 10 15 20 25 30 35 40 14) A: nossere B. — 15) B: om. A. — 16) A: in B inepte scriptum. — 17) A: igitur B pessime. — 18) B: mandatorum add. A errore. — 19) A: et add. B. 20) A: imitativi B. — 21) B: super A. Sequens Virgo uterque codex omiserunt. — — 22) B: om. A. — 23) B: narraverit A pessime. — 24) B: sed A male. — 25) An hi omnes loci SS. PP. ab Hussio afferantur, dubitari iure potest. —
[Loci aliquot SS. Patrum de B. Virgine.] 55 »toris, nosse,4, quia inde promittitur tibi venia, unde et, omnibus, ut laudes.« Hec Jeronimus. 3. Bernhardus in sermone de Assumpcione, quem sic incipit...: »Tempus loquendi est omni carni, cum assumitur,s Verbi incarnati mater in celum, »nec cessare debet a laudibus humana mortalitas, cum hominis sola natura supra »inmortales spiritus exaltatur in Virgine. Mirentur pocius pauperem Christum de »celis regni plenitudine descendentem, sed et crucis ignominia credencium facta »est gloria.« Hec ille §4. Assumpcionem Marie Virginis celebrat meritorie, que expectans pro- priam conservatur in virtutibus, perseveratur in oracionibus, nichil hesitans, donec accipiat S. Spiritus munera. Unde Jeronimus in epistola ad Paulam et Eustathium loquens de conversacione Virginis Marie post Ascensionem cum apostolis dicit: »Omnes »erant perseverantes ini7 oracione unanimiter cum mulieribus et Maria matre Jesu »et fratribus eius. Ecce Jesu ascendente, cum quibus Virgo vacat in scola virtutum »et meditatur in lege mandatorum,s Dei, ut et ipsa sit forma discipline Christi »et exemplum perfeccionis virginalis.« Infra loquens de apostolis,, cum Maria conversantibus dicit: »Manebant »Sc. in cenaculo cum Maria, matre Jesu, unanimiter aspirati in caritate, perseve- »rantes in oracione, donec induerentur virtute ex alto. Ceperant enim iam orare, »quia dudum cum Domino conversantes virtutibus et miraculis pascebantur et bene »perseverantes in oracione nichil hesitantes, donec acciperent munera Spiritus S., »que poscebant, quos et vos, o filie, imitamini,, que in scola Cristi permanere »vovistis. Perseverate in ordinibus unanimiter viventes, quousque possitis intrare »gaudia eterne vite, quo b. Virgo Maria hodie intravit alternantibus ymnidicis ange- »lorum choris et infra pascua eterne viriditatis, ubi una societas omnium super- »norum, ubi dulcis sollempnitas angelorum, ubi post laborem et erumpnam felix et »suavis refeccio animarum. Hodie namque gloriosa semper, Virgo) celos ascendit.« 5. Bernhardus in sermone de Assumpcione tractans evan- gelium: 'Intravit Jesus in quoddam castellum': »Hec pars plane optima, que non »auferetur; hec mens optima, que non, mutabitur seculo vacare, tibi et proximis »ministrare. Bonum enim acquirit gradum, qui bene ministraverit, meliorem, qui »bene vacaverit,a Deo, optimum autem, qui perfectus est in utroque.« Et infra dicit: »Consideremus, fratres, quemadmodum in hac domo nostra tria hec dis- »tribuerit ordinacio caritatis. Marthe ad ministracionem, Marie ad contemplacionem, »Lazaro penitenciam. Habet,4 hec simul, quecunque perfecta est anima; magis »tamen videntur ad singulos singula pertinere, ut alii vacent sancte contemplacioni, »alii dediti sint fraterne administracioni, alii in amaritudine anime sue recogitent »annos suos tamquam vulnerati dormientes in sepulcris. Sic plane opus est, ut »Maria pie et sublimiter senciat de Deo suo, Martha benigne et misericorditer de »proximo, Lazarus misere et humiliter de se ipso. Gradum suum quisque con- »sideret, si inventi fuerint hac in civitate. Noe, Daniel et lob ipsi iusticia sua »liberabuntur', ait Dominus.« Hec Bernhardus ubi supra.]25 10 15 20 25 30 35 40 14) A: nossere B. — 15) B: om. A. — 16) A: in B inepte scriptum. — 17) A: igitur B pessime. — 18) B: mandatorum add. A errore. — 19) A: et add. B. 20) A: imitativi B. — 21) B: super A. Sequens Virgo uterque codex omiserunt. — — 22) B: om. A. — 23) B: narraverit A pessime. — 24) B: sed A male. — 25) An hi omnes loci SS. PP. ab Hussio afferantur, dubitari iure potest. —
Strana 56
56 XVI. M. J. Hus, Sermo de Assumptione. XVI. 411) Sermo de Assumpcione. Epistola. Canticorum 60 Ue est ista, que progreditur quasi aurora con- surgens, pulcra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata,? 10 20 25 30 35 1. Assumpcionem Virginis sanctissime, angeli admirantur, sicut et ascensionem Jesu Christi fuerant admirati, dicentes illud Ysaie 63°: »Quis est iste, qui venit de Edom?« In verbis ergo premissis angeli primo ponunt suam admira- cionem, cum dicunt: 'Que est ista‘; 2° ponunt sue admiracionis racionem, cum subdunt: »que progreditur quasi aurora con- »surgens« etc. Ad istam autem questionem 'Que est ista', respondet Augu- i5 stinus: »Ista est mater Deia, regina celi, domina mundi et porta »paradysi.« In hoc, quod dicitur mater Deis, tria notantur. Primum, quia habet super Christum materne auctoritatis imperium Luce 2° »Erat subditus illis.« Bernhardus: »Quis quibus? Deus homi- »nibus.« Item, quia est mater Dei, debuit sublimari ad filium. Unde Damascenus: »Decuit matrem ad filium sublimari, ut ad »ipsum ascendat, sicut ad ipsam descenderat; ut que in partu »servavit virginitatem, post mortem corpus non indueret corrup- »cionem, et que Creatorem portavit in sinu, in divinis tabernaculis »coronaretur.« Item quia est mater Dei, habet ad nos materne conpassionis affectum; ideo debemus ad ipsam sepius confugere et dicere monstra te esse matrem, monens quasi ex precepto Filium, ne irascatur', quia est sublimata ad filium, ut nos trahat secum quia mater, habens ad nos conpassionis affectum, ut dicat: »Transite ad me omnes, qui concupiscitis me.« 2. Quantum ad primum, angeli quadruplicem statum Marie Virginis admirantur. 1° admirantur, quantum ad eius ortum, cum dicunt: »Que est ista, que progreditur quasi aurora consurgens?« 2° quantum ad ipsius progressum, cum dicunt: »pulcra ut luna« ; 3° quantum ad Filii Dei conceptum, cum dicunt: »electa ut sol«; 4° quantum ad eius gloriosam ascensionem, cum dicunt: »terri- »bilis, ut castrorum acies ordinata.« Mirantur igitur primo eam quantum ad eius ortum, cum dicunt: »Que est ista, que progreditur quasi aurora consurgens?« 1) Codd. Vulg.: etc. add. B. — 2) Codd.: sacratissime D. — 3) Codd.: verba Regina ~ Dei om. A.
56 XVI. M. J. Hus, Sermo de Assumptione. XVI. 411) Sermo de Assumpcione. Epistola. Canticorum 60 Ue est ista, que progreditur quasi aurora con- surgens, pulcra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata,? 10 20 25 30 35 1. Assumpcionem Virginis sanctissime, angeli admirantur, sicut et ascensionem Jesu Christi fuerant admirati, dicentes illud Ysaie 63°: »Quis est iste, qui venit de Edom?« In verbis ergo premissis angeli primo ponunt suam admira- cionem, cum dicunt: 'Que est ista‘; 2° ponunt sue admiracionis racionem, cum subdunt: »que progreditur quasi aurora con- »surgens« etc. Ad istam autem questionem 'Que est ista', respondet Augu- i5 stinus: »Ista est mater Deia, regina celi, domina mundi et porta »paradysi.« In hoc, quod dicitur mater Deis, tria notantur. Primum, quia habet super Christum materne auctoritatis imperium Luce 2° »Erat subditus illis.« Bernhardus: »Quis quibus? Deus homi- »nibus.« Item, quia est mater Dei, debuit sublimari ad filium. Unde Damascenus: »Decuit matrem ad filium sublimari, ut ad »ipsum ascendat, sicut ad ipsam descenderat; ut que in partu »servavit virginitatem, post mortem corpus non indueret corrup- »cionem, et que Creatorem portavit in sinu, in divinis tabernaculis »coronaretur.« Item quia est mater Dei, habet ad nos materne conpassionis affectum; ideo debemus ad ipsam sepius confugere et dicere monstra te esse matrem, monens quasi ex precepto Filium, ne irascatur', quia est sublimata ad filium, ut nos trahat secum quia mater, habens ad nos conpassionis affectum, ut dicat: »Transite ad me omnes, qui concupiscitis me.« 2. Quantum ad primum, angeli quadruplicem statum Marie Virginis admirantur. 1° admirantur, quantum ad eius ortum, cum dicunt: »Que est ista, que progreditur quasi aurora consurgens?« 2° quantum ad ipsius progressum, cum dicunt: »pulcra ut luna« ; 3° quantum ad Filii Dei conceptum, cum dicunt: »electa ut sol«; 4° quantum ad eius gloriosam ascensionem, cum dicunt: »terri- »bilis, ut castrorum acies ordinata.« Mirantur igitur primo eam quantum ad eius ortum, cum dicunt: »Que est ista, que progreditur quasi aurora consurgens?« 1) Codd. Vulg.: etc. add. B. — 2) Codd.: sacratissime D. — 3) Codd.: verba Regina ~ Dei om. A.
Strana 57
Angeli quadruplicem statum B. Virginis laudibus extollunt. 57 Necesse enim fuit, ut ista aurora in mundo oriretur, et propter homines et propter demones et propter angelum et propter Deum. Demones quidem molestabant nos multipliciter, quia retrahebant a bona operacione et persequebantur multiplici affliccione.§41v) Ista aurora fugat dyabolicam temptacionem et affliccionem; unde cum aurora sit finis noctis et origo diei, merito Virgo Maria aurore similatur, que est finis dampnacionis et origo salutis, finis viciorum et origo virtutum. Oportebat enim, ut sicut per feminam mors intravit in orbem, ita per feminam vita ad orbem rediret; ideo quod dampnavit Eva, salvavit, Maria; ut unde mors oriebatur, inde vita resurgeret. Illa consensit dyabolo et vetitum pomum co- medit Genes. 3°: »Tulit de fructu et comedit deditque viro«, ista credidit angelo et filium promissum concepit secundum illud Luce 1°: »Ecce concipies in utero et paries filium« ; illa comedit pomum ad mortem iuxta illud promissum »Quacunque die come- »deris, morte morieris«, ista concepit filium ad salutem Matthei 1°: »Vocabis nomen eius Jesus; ipse enim salvum faciet populum »suum a peccatis eorum.« Illa peperit in dolore secundum illud : »Multiplicabo erumpnas tuas et conceptus tuos : in dolore paries«, ista generavit in gaudio Luce 2°: »Annunccio vobis gaudium »magnum, quod erit omni populo, quia natus est nobis Salvator »mundi.« Illa plena peccato, ista plena Spiritu Sancto; illa male- dicta in mulieribus, sed ista benedicta in mulieribus; fructus ventris illius fuit maledictus in Cayn, sed fructus ventris istius benedictus in Jesu; Cayn invide occidit fratrem suum Abel, sed Jesus invide occisus a fratribus nos vivificavit. Aurora fugatis tenebris lumen in mundo ostendit, ista vero destructis viciis Salvatorem seculo prodit. Per ipsam namque »po- »pulus gencium, qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam« Ysaie 9°, illam videlicet lucem, »que illuminat omnem hominem, »venientem in hunc mundum« Johannis 1°. Tu ergo, Virgo Maria, es aurora consurgens, finis sc. noctis et origo diei, finis dampnacionis et origo salutis. Tu contrivisti serpentis caput, mo- lestantis nos, retrahentis a bono et venenum mortiferum infun- dentis; percussisti caput eius, iuxta illud Abacuc ultimo: »Percussisti caput de domo inpii: denudasti fundamentum (de »domo eius) usque ad collum. Maledixisti sceptris eius, ... ve- »nientibus ut turbo ad dispergendum nos.« 'Percussisti caput' vul- nere et sic potenciam eius debilitasti, ut nullum sanctum posset ad se trahere, nullum nolentem posset superare. 'Denudasti fun- damentum eius', i. e. temptacionis astuciam usque ad inicium eius, et sic denudasti fundamentum inferni, in quo sancti patres detinebantur, cum fundamentaliter illum evertisti, quia carcere per tuum meritum confracto fructu tuo ducente exierunt. Maledixisti sceptris eius‘ potenciam eius fundamentaliter erradicando, iuxta 10 15 20 25 30 35 40 45 4) Codd.: salutavit F.
Angeli quadruplicem statum B. Virginis laudibus extollunt. 57 Necesse enim fuit, ut ista aurora in mundo oriretur, et propter homines et propter demones et propter angelum et propter Deum. Demones quidem molestabant nos multipliciter, quia retrahebant a bona operacione et persequebantur multiplici affliccione.§41v) Ista aurora fugat dyabolicam temptacionem et affliccionem; unde cum aurora sit finis noctis et origo diei, merito Virgo Maria aurore similatur, que est finis dampnacionis et origo salutis, finis viciorum et origo virtutum. Oportebat enim, ut sicut per feminam mors intravit in orbem, ita per feminam vita ad orbem rediret; ideo quod dampnavit Eva, salvavit, Maria; ut unde mors oriebatur, inde vita resurgeret. Illa consensit dyabolo et vetitum pomum co- medit Genes. 3°: »Tulit de fructu et comedit deditque viro«, ista credidit angelo et filium promissum concepit secundum illud Luce 1°: »Ecce concipies in utero et paries filium« ; illa comedit pomum ad mortem iuxta illud promissum »Quacunque die come- »deris, morte morieris«, ista concepit filium ad salutem Matthei 1°: »Vocabis nomen eius Jesus; ipse enim salvum faciet populum »suum a peccatis eorum.« Illa peperit in dolore secundum illud : »Multiplicabo erumpnas tuas et conceptus tuos : in dolore paries«, ista generavit in gaudio Luce 2°: »Annunccio vobis gaudium »magnum, quod erit omni populo, quia natus est nobis Salvator »mundi.« Illa plena peccato, ista plena Spiritu Sancto; illa male- dicta in mulieribus, sed ista benedicta in mulieribus; fructus ventris illius fuit maledictus in Cayn, sed fructus ventris istius benedictus in Jesu; Cayn invide occidit fratrem suum Abel, sed Jesus invide occisus a fratribus nos vivificavit. Aurora fugatis tenebris lumen in mundo ostendit, ista vero destructis viciis Salvatorem seculo prodit. Per ipsam namque »po- »pulus gencium, qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam« Ysaie 9°, illam videlicet lucem, »que illuminat omnem hominem, »venientem in hunc mundum« Johannis 1°. Tu ergo, Virgo Maria, es aurora consurgens, finis sc. noctis et origo diei, finis dampnacionis et origo salutis. Tu contrivisti serpentis caput, mo- lestantis nos, retrahentis a bono et venenum mortiferum infun- dentis; percussisti caput eius, iuxta illud Abacuc ultimo: »Percussisti caput de domo inpii: denudasti fundamentum (de »domo eius) usque ad collum. Maledixisti sceptris eius, ... ve- »nientibus ut turbo ad dispergendum nos.« 'Percussisti caput' vul- nere et sic potenciam eius debilitasti, ut nullum sanctum posset ad se trahere, nullum nolentem posset superare. 'Denudasti fun- damentum eius', i. e. temptacionis astuciam usque ad inicium eius, et sic denudasti fundamentum inferni, in quo sancti patres detinebantur, cum fundamentaliter illum evertisti, quia carcere per tuum meritum confracto fructu tuo ducente exierunt. Maledixisti sceptris eius‘ potenciam eius fundamentaliter erradicando, iuxta 10 15 20 25 30 35 40 45 4) Codd.: salutavit F.
Strana 58
58 XVI. M. J. Hus, Sermo de Assumptione. 10 15 20 25 30 35 40 illud Ecclesiastici 3°: »Malediccio matris erradicat funda- »menta«; sceptris ergo mater Christi maledixit ceteris, dum caput eorum conterens omnium dyabolorum potenciam colligavit. «3.42r) 2° admirantur angeli eius progressum, cum dicunt: pulcra ut luna'. Luna quidem non simpliciter, sed luna perfecta in eternum, ut dicitur in Psalmo. Luna autem perfecta erit, quando sine macula erit, iuxta illud Ysaie 30°5: »Erit lux »lune, sicut lux solis.« Fuit ergo mater Christi prius luna muta- bilis et multipliciter eclipsata. Unde secundum Augustinum luna tripliciter eclipsatur: aut quando nubibus tegitur, aut quando eclipsatur, aut quando renovatur. Virgo hodie pulcra, ut luna per- fecta, quia sine omni peccati macula, sine omni umbra, ut pie creditur, cum corpore et anima est assumpta; et sic lux lune (i. e. virginis Marie) est sicut lux solis, i. e. Christi, qui est sol iusticie, quia tam secundum corpus quam secundum animam est beatifice illustrata. Nam prius obscura fuit in sui conversacione et Filii passione et corporali resolucione; regiam enim dignitatem in conversacione obumbraverat humilitas, in passione Filii vulne- racio gladii, in resolucione mortalitas. Sed nunc pulcra ut luna, quia tota pulcra est et macula non est in ea. Unde Ambrosius: »Quid nobilius matre Dei, quid splendidius ea, quam splendor »elegit; quid castius ea, que corpus sine contagione generavit?« Ipsa pulcra ut luna, que naturaliter est frigida et humida quoad effectum ; frigiditas virginitatem et humiditas humilitatem in virgine signat. Virginitas enim ut frigida accensionem luxurie refellebat, humiditas vero, que secundum naturam rei est gravis, in qua est, et sic humilitas superbiam declinabat. Luna tunc est pulcra, quando est plena et rotunda, Maria tunc extitit, plena et formosa, cum fuit prole fecundata, quam simul ornavit et humilitas et vir- ginitas. Unde felix et pulcra virginitas, quam ornavit humilitas felix et pulcra humilitas, quam ornavit virginitas; sed longe felicior et pulcrior utraque fecunditas! Ne ergo virginitas malediccionem istam incurreret, de qua dicitur: »Maledicta sterilis, que non parit« comitatur illam fecunditas; et ne fecunditas illa inmundiciam contra- heret, comitatur illam virginitas; ne vero utraque illarum illam sentenciam incurreret Luce 18°: »Omnis, qui se exaltat, hu- »miliabitur«, utramque comitatur humilitas. Hec enim ewangelista commemorat in Maria: »Cum esset«, inquit, »desponsata mater »Jesu Maria (hic humilitas) Joseph, inventa est in utero habens »de Spiritu Sancto (ecce fecunditas) antequam convenirent« (ecce pura virginitas). Ecce quam pulcra hec luna recipiens lumen suum a sole iusticie, cum fuerit sibi coniunctus in una parte orizontis, quia in natura create humanitatis existens divinitus in orizonte eternitatis! O mira coniunccio ab astronomis pronuncciata divinitus 4s a Sancto Spiritu illustratis! Istam ergo pulcritudinem percipientes 5) Codd.: 3° BF. — 6) Codd.: declinavit AB. — 7) AF: existit DB.
58 XVI. M. J. Hus, Sermo de Assumptione. 10 15 20 25 30 35 40 illud Ecclesiastici 3°: »Malediccio matris erradicat funda- »menta«; sceptris ergo mater Christi maledixit ceteris, dum caput eorum conterens omnium dyabolorum potenciam colligavit. «3.42r) 2° admirantur angeli eius progressum, cum dicunt: pulcra ut luna'. Luna quidem non simpliciter, sed luna perfecta in eternum, ut dicitur in Psalmo. Luna autem perfecta erit, quando sine macula erit, iuxta illud Ysaie 30°5: »Erit lux »lune, sicut lux solis.« Fuit ergo mater Christi prius luna muta- bilis et multipliciter eclipsata. Unde secundum Augustinum luna tripliciter eclipsatur: aut quando nubibus tegitur, aut quando eclipsatur, aut quando renovatur. Virgo hodie pulcra, ut luna per- fecta, quia sine omni peccati macula, sine omni umbra, ut pie creditur, cum corpore et anima est assumpta; et sic lux lune (i. e. virginis Marie) est sicut lux solis, i. e. Christi, qui est sol iusticie, quia tam secundum corpus quam secundum animam est beatifice illustrata. Nam prius obscura fuit in sui conversacione et Filii passione et corporali resolucione; regiam enim dignitatem in conversacione obumbraverat humilitas, in passione Filii vulne- racio gladii, in resolucione mortalitas. Sed nunc pulcra ut luna, quia tota pulcra est et macula non est in ea. Unde Ambrosius: »Quid nobilius matre Dei, quid splendidius ea, quam splendor »elegit; quid castius ea, que corpus sine contagione generavit?« Ipsa pulcra ut luna, que naturaliter est frigida et humida quoad effectum ; frigiditas virginitatem et humiditas humilitatem in virgine signat. Virginitas enim ut frigida accensionem luxurie refellebat, humiditas vero, que secundum naturam rei est gravis, in qua est, et sic humilitas superbiam declinabat. Luna tunc est pulcra, quando est plena et rotunda, Maria tunc extitit, plena et formosa, cum fuit prole fecundata, quam simul ornavit et humilitas et vir- ginitas. Unde felix et pulcra virginitas, quam ornavit humilitas felix et pulcra humilitas, quam ornavit virginitas; sed longe felicior et pulcrior utraque fecunditas! Ne ergo virginitas malediccionem istam incurreret, de qua dicitur: »Maledicta sterilis, que non parit« comitatur illam fecunditas; et ne fecunditas illa inmundiciam contra- heret, comitatur illam virginitas; ne vero utraque illarum illam sentenciam incurreret Luce 18°: »Omnis, qui se exaltat, hu- »miliabitur«, utramque comitatur humilitas. Hec enim ewangelista commemorat in Maria: »Cum esset«, inquit, »desponsata mater »Jesu Maria (hic humilitas) Joseph, inventa est in utero habens »de Spiritu Sancto (ecce fecunditas) antequam convenirent« (ecce pura virginitas). Ecce quam pulcra hec luna recipiens lumen suum a sole iusticie, cum fuerit sibi coniunctus in una parte orizontis, quia in natura create humanitatis existens divinitus in orizonte eternitatis! O mira coniunccio ab astronomis pronuncciata divinitus 4s a Sancto Spiritu illustratis! Istam ergo pulcritudinem percipientes 5) Codd.: 3° BF. — 6) Codd.: declinavit AB. — 7) AF: existit DB.
Strana 59
Mariae virginitatem et humilitatem ornavit fecunditas. 59 angeli mirantur de eius progressu, dicentes: »Que est ista, que »progreditur pulcra ut luna?« 4.42V 3° mirantur dicentes: »ista electa ul sol.« Solem multa commendant: primo splendor et calor, Mariam sapiencia et caritas. Electa est ergo Maria, ut splenderet per sapienciam et caleret per caritatem; caritas in ea, quia Spiritus Sanctus, qui Deus caritas est, et Christus fuit in ea, qui Dei sapiencia est et in quo omnes thezauri sapiencie et sciencie sunt reconditi. Audi Mariam interrogantem ex sapiencia: »Quomodo«, inquit, »fiet istud, »quoniam virum non cognosco?« Audi respondentem ex caritate: »Ecce ancilla Domini.« Audi sapienciam Marie: »Maria conservabat »omnia verba hec, conferens ea in corde suo.« Audi caritatem: »Magnificat«, inquit, »anima mea Dominum et exultavit spiritus »meus in Deo, salutari meo.« 2° sol est pater omnium in terra, que gignuntur; unde 2° Phisicorum diciturs: »Homo hominem generat et sol.« Est autem huiusmodi generacio equivoca. Audi si Maria genuit ho- minem, et dicis, quod sic. Audi si genuit Deum, et canis, quia 'Virgo Dei genitrix' est. Hominem ergo genuit univoce, quia eiusdem speciei secum et similis corruptibilis nature, Deum vero equivoce, quia secundum naturam divinam non genuit filium, quamvis Filium Dei genuerat. Pater namque Deus est univocum generans Filii se- cundum divinam personam; fit ergo in generacione communicacio ydyomatum, ut concedatur Virginem Deum creatorem et salvatorem genuisse, quia Jesum Christum, et Patrem hominem creaturam passibilem genuisse, quia Jesum Christum, qui humanitus est homo creatura passibil s divinitati ypostatice copulata. 3° sol multa bona in inferioribus operatur; nam montes ex- siccat, virorem dirigit et excitat inflammacionem. Maria Virgo ex- siccat virorem mundane glorie, per humilitatem nutrit rorem gracie et excitat in nobis fervorem caritatis ignite. Et hinc mirantur angeli, dicentes: »Que est ista, que progreditur electa ut sol?« §5. 4° mirantur angeli, quantum ad eius gloriosum ascensum, dicentes: »Terribilis ut castrorum acies ordinata.« Ubi Bern- hardus: »Terribilis demonibus, ordinata virtutibus; singularis »timor malignorum spirituum, specialis amor supernorum civium.« Sed quia scriptum est 'Sapiencia vincit maliciam ubi gravis pugna. Pro sapiencia namque pugnat chorus virtutum, pro malicia vero pugnat et repugnat exercitus viciorum. Castra viciorum quasi ducem sequntur superbiam, quia inicium omnis peccati est superbia. Castra vero virtutum quasi ducem sequntur humilitatem, de qua dicitur: »Respexit Dominus humilitatem ancille sue.« Acies ergo castrorum est plenitudo in Maria virtutum, que demonibus est terribilis; vel acies tota milicia et pulcritudo civitatis, superne, quibus ipsa fuit terribilis, i. e. valde admirabilis, cum ipsam in 10 15 20 25 30 35 40 45 5) Codd.: om. A. — 9) Codd.: curie A, om. B.
Mariae virginitatem et humilitatem ornavit fecunditas. 59 angeli mirantur de eius progressu, dicentes: »Que est ista, que »progreditur pulcra ut luna?« 4.42V 3° mirantur dicentes: »ista electa ul sol.« Solem multa commendant: primo splendor et calor, Mariam sapiencia et caritas. Electa est ergo Maria, ut splenderet per sapienciam et caleret per caritatem; caritas in ea, quia Spiritus Sanctus, qui Deus caritas est, et Christus fuit in ea, qui Dei sapiencia est et in quo omnes thezauri sapiencie et sciencie sunt reconditi. Audi Mariam interrogantem ex sapiencia: »Quomodo«, inquit, »fiet istud, »quoniam virum non cognosco?« Audi respondentem ex caritate: »Ecce ancilla Domini.« Audi sapienciam Marie: »Maria conservabat »omnia verba hec, conferens ea in corde suo.« Audi caritatem: »Magnificat«, inquit, »anima mea Dominum et exultavit spiritus »meus in Deo, salutari meo.« 2° sol est pater omnium in terra, que gignuntur; unde 2° Phisicorum diciturs: »Homo hominem generat et sol.« Est autem huiusmodi generacio equivoca. Audi si Maria genuit ho- minem, et dicis, quod sic. Audi si genuit Deum, et canis, quia 'Virgo Dei genitrix' est. Hominem ergo genuit univoce, quia eiusdem speciei secum et similis corruptibilis nature, Deum vero equivoce, quia secundum naturam divinam non genuit filium, quamvis Filium Dei genuerat. Pater namque Deus est univocum generans Filii se- cundum divinam personam; fit ergo in generacione communicacio ydyomatum, ut concedatur Virginem Deum creatorem et salvatorem genuisse, quia Jesum Christum, et Patrem hominem creaturam passibilem genuisse, quia Jesum Christum, qui humanitus est homo creatura passibil s divinitati ypostatice copulata. 3° sol multa bona in inferioribus operatur; nam montes ex- siccat, virorem dirigit et excitat inflammacionem. Maria Virgo ex- siccat virorem mundane glorie, per humilitatem nutrit rorem gracie et excitat in nobis fervorem caritatis ignite. Et hinc mirantur angeli, dicentes: »Que est ista, que progreditur electa ut sol?« §5. 4° mirantur angeli, quantum ad eius gloriosum ascensum, dicentes: »Terribilis ut castrorum acies ordinata.« Ubi Bern- hardus: »Terribilis demonibus, ordinata virtutibus; singularis »timor malignorum spirituum, specialis amor supernorum civium.« Sed quia scriptum est 'Sapiencia vincit maliciam ubi gravis pugna. Pro sapiencia namque pugnat chorus virtutum, pro malicia vero pugnat et repugnat exercitus viciorum. Castra viciorum quasi ducem sequntur superbiam, quia inicium omnis peccati est superbia. Castra vero virtutum quasi ducem sequntur humilitatem, de qua dicitur: »Respexit Dominus humilitatem ancille sue.« Acies ergo castrorum est plenitudo in Maria virtutum, que demonibus est terribilis; vel acies tota milicia et pulcritudo civitatis, superne, quibus ipsa fuit terribilis, i. e. valde admirabilis, cum ipsam in 10 15 20 25 30 35 40 45 5) Codd.: om. A. — 9) Codd.: curie A, om. B.
Strana 60
60 XVII. M. J. Hus, De B. Virgine. 10 dexteram Filii deduxerunt. Ipsa ergo 43r) progreditur, ut terri- bilis castrorum acies ordinata. §6. Pensa ergo ex omnibus iam deductis, quod luna lucet in1o nocte, aurora in diluculo, sol in die. Nox autem est culpa, dilu- culum penitencia et dies gracia. Qui ergo iacet in nocte culpe, respiciat lunam, deprecetur Mariam, ut ipsa per Filium cor eius ad conpunccionem illuminet. Quis enim devote invocavit eam et non est exauditus ab ea? — Qui vero surgit ad diluculum penitencie, respiciat auroram, deprecetur Mariam, ut ipsa per Filium cor eius ad satisfaccionem illustret. Quis enim devote invocavit eam et non est ab ea exauditus? — Qui autem incedit per diem gracie, respiciat ad solem, deprecetur Mariam, ut ipsa per Filium cor eius ad per- feccionem irradiet. Quis enim devote invocavit eam et non est ab ea exauditus? 15 20 Quia vero milicia est vita hominis super terram, nam mundus totus positus est in maligno, caro concupiscit adversus spiritum et oculus animam depredatur, mors ingreditur per fenestram et adversarius noster dyabolus tamquam leo rugiens circuit, querens quem devoret, — ergo quilibet nostrum respiciat castrorum aciem ordinatam, deprecetur Mariam, ut ipsa per Filium mittat auxilium et de Syon tueatur, prestante Patreri et Filio cum Spiritu Sancto, qui est Deus super omnia in secula benedictusi1. XVII. De B. Virgine. 25 (Sermo.) Gen sis 30 Evertere ad dominam tuam et humiliare sub manu eius! 1.Verba proposita dixit angelus Domini ipsi Agar, ancille Saray, cum post recessum a domina sua »invenit eam iuxta fontem »aque in solitudine, que est in via Sur in deserto.« Et cum dicta de Saray, vel Sara, que est libera, et de Agar, que est ancilla, »per allegoriam sunt dicta«, secundum Apostolum ad Galat. 4° igitur possunt pro informacione peccatoris allegorice, tropoloice et anagoice, prout, Dominus dederit, declarari. 160 10) Codd.: om. AB. — 11) Codd.: verba Patre co benedictus om. A. — 1) Codd.: verba prout Sara om. F.
60 XVII. M. J. Hus, De B. Virgine. 10 dexteram Filii deduxerunt. Ipsa ergo 43r) progreditur, ut terri- bilis castrorum acies ordinata. §6. Pensa ergo ex omnibus iam deductis, quod luna lucet in1o nocte, aurora in diluculo, sol in die. Nox autem est culpa, dilu- culum penitencia et dies gracia. Qui ergo iacet in nocte culpe, respiciat lunam, deprecetur Mariam, ut ipsa per Filium cor eius ad conpunccionem illuminet. Quis enim devote invocavit eam et non est exauditus ab ea? — Qui vero surgit ad diluculum penitencie, respiciat auroram, deprecetur Mariam, ut ipsa per Filium cor eius ad satisfaccionem illustret. Quis enim devote invocavit eam et non est ab ea exauditus? — Qui autem incedit per diem gracie, respiciat ad solem, deprecetur Mariam, ut ipsa per Filium cor eius ad per- feccionem irradiet. Quis enim devote invocavit eam et non est ab ea exauditus? 15 20 Quia vero milicia est vita hominis super terram, nam mundus totus positus est in maligno, caro concupiscit adversus spiritum et oculus animam depredatur, mors ingreditur per fenestram et adversarius noster dyabolus tamquam leo rugiens circuit, querens quem devoret, — ergo quilibet nostrum respiciat castrorum aciem ordinatam, deprecetur Mariam, ut ipsa per Filium mittat auxilium et de Syon tueatur, prestante Patreri et Filio cum Spiritu Sancto, qui est Deus super omnia in secula benedictusi1. XVII. De B. Virgine. 25 (Sermo.) Gen sis 30 Evertere ad dominam tuam et humiliare sub manu eius! 1.Verba proposita dixit angelus Domini ipsi Agar, ancille Saray, cum post recessum a domina sua »invenit eam iuxta fontem »aque in solitudine, que est in via Sur in deserto.« Et cum dicta de Saray, vel Sara, que est libera, et de Agar, que est ancilla, »per allegoriam sunt dicta«, secundum Apostolum ad Galat. 4° igitur possunt pro informacione peccatoris allegorice, tropoloice et anagoice, prout, Dominus dederit, declarari. 160 10) Codd.: om. AB. — 11) Codd.: verba Patre co benedictus om. A. — 1) Codd.: verba prout Sara om. F.
Strana 61
Sara Mariam, Agar peccatorem significat. 61 Ut allegorice domina Sara, Mariam, que est mundi domina, significet: Sara enim interpretatur princeps mea‘ vel carbo meus seu velamen meum', que singula conpetunt Virgini gloriose, cum ipsa sit princeps mundi, carbo ignitus — igne gracia Spiritus Sancti, et velamen — misericordia cooperiens peccatores. Agar autem ho- minem peccatorem signat, qui per peccatum recessit ab hac do- mina; interpretatur enim advena‘ vel 'convertens‘. Est enim ad- vena et non domesticus Dei, quia per prevaricacionem ad dyabolum se convertit. Hunc peccatorem invenit angelus Domini »iuxta fontem »aque in solitudine, que est in via Sur in deserto.« 'Angelus', i. e. inspiracio divina, invenit peccatorem iuxta fontem aque', i. e. iuxta §43v) fluxibilitatem peccati, in solitudine', cum sit solus a tota ecclesia desolatus, 'in via Sur', quod interpretatur faciens ignem" vel 'augens incendium‘. Peccator enim, sicut in peccato succen- ditur et augetur, sic facit sibi ignem et augmentat incendium, in quo perpetue ambulabit, iuxta illud Ysaie 850° : »Ambulabitis, »in igne, quem succendistis.« 10 15 §2. Cum autem Agar (et sic peccator) ambulabit in deserto' angelus Domini, i. e. Christus vel predicator aut instinctus Spi- ritus Sancti, inveniens peccatorem, dicet: »Agar, ancilla Sarai, unde »venis et quo vadis?« Respondebit: »A facie Sarai, domine mee, »ego fugio«, i. e. a conspectu Marie, domine mee, ego per pec- catum recedo. Dicet angelus: »Revertere ad dominam tuam et »humiliare sub manu eius!« Et cum reversio presupponit aver- sionem sive recessum, que aversio est recessus a bono incom- mutabili ad bonum commutabile, et sic a Domino Deo Christo Jesu et Virgine Maria, mundi domina, et a tota Christi ecclesia, recte peccatori per angelum dicitur: »Revertere ad dominam tuam »et humiliare sub manu eius!« Est igitur reversio penitentis, qua revertitur a bono com- mutabili ad bonum incommutabile. Que reversio tot gradus retinet, quot virtutibus penitens Domino appropinquat, sicut ab opposito aversio tot gradus retinet, quot peccatis peccator a gracia Domini recedit. Et cum homo per se potest recedere et averti, sed non per se potest redire et converti, nisi assit angelus, nunccius Do- mini: ideo recte penitenti per angelum dicitur: »Revertere ad do- »minam tuam et humiliare sub manu eius!« 20 25. 30 35 §3. Cum autem animalia, quamvis racione careant, istam habent industriam, quod optime sciunt reverti ad domicilia sua, quamvis ad remota spacia per multum tempus multociens trans- ferantur, sicut patet de avibus et de bestiis universis: quanto forcius homo habens racionem, si per peccatum a domo sua, que est ecclesia fidelium, recesserit et in regionem longinquam per multum tempus peregrinatus fuerit, nunquam debet habere oblivionem ad 35 2) Codd. Vulg.: ambulabit ABF errore. — 3) Codd.: Jesum add. A.
Sara Mariam, Agar peccatorem significat. 61 Ut allegorice domina Sara, Mariam, que est mundi domina, significet: Sara enim interpretatur princeps mea‘ vel carbo meus seu velamen meum', que singula conpetunt Virgini gloriose, cum ipsa sit princeps mundi, carbo ignitus — igne gracia Spiritus Sancti, et velamen — misericordia cooperiens peccatores. Agar autem ho- minem peccatorem signat, qui per peccatum recessit ab hac do- mina; interpretatur enim advena‘ vel 'convertens‘. Est enim ad- vena et non domesticus Dei, quia per prevaricacionem ad dyabolum se convertit. Hunc peccatorem invenit angelus Domini »iuxta fontem »aque in solitudine, que est in via Sur in deserto.« 'Angelus', i. e. inspiracio divina, invenit peccatorem iuxta fontem aque', i. e. iuxta §43v) fluxibilitatem peccati, in solitudine', cum sit solus a tota ecclesia desolatus, 'in via Sur', quod interpretatur faciens ignem" vel 'augens incendium‘. Peccator enim, sicut in peccato succen- ditur et augetur, sic facit sibi ignem et augmentat incendium, in quo perpetue ambulabit, iuxta illud Ysaie 850° : »Ambulabitis, »in igne, quem succendistis.« 10 15 §2. Cum autem Agar (et sic peccator) ambulabit in deserto' angelus Domini, i. e. Christus vel predicator aut instinctus Spi- ritus Sancti, inveniens peccatorem, dicet: »Agar, ancilla Sarai, unde »venis et quo vadis?« Respondebit: »A facie Sarai, domine mee, »ego fugio«, i. e. a conspectu Marie, domine mee, ego per pec- catum recedo. Dicet angelus: »Revertere ad dominam tuam et »humiliare sub manu eius!« Et cum reversio presupponit aver- sionem sive recessum, que aversio est recessus a bono incom- mutabili ad bonum commutabile, et sic a Domino Deo Christo Jesu et Virgine Maria, mundi domina, et a tota Christi ecclesia, recte peccatori per angelum dicitur: »Revertere ad dominam tuam »et humiliare sub manu eius!« Est igitur reversio penitentis, qua revertitur a bono com- mutabili ad bonum incommutabile. Que reversio tot gradus retinet, quot virtutibus penitens Domino appropinquat, sicut ab opposito aversio tot gradus retinet, quot peccatis peccator a gracia Domini recedit. Et cum homo per se potest recedere et averti, sed non per se potest redire et converti, nisi assit angelus, nunccius Do- mini: ideo recte penitenti per angelum dicitur: »Revertere ad do- »minam tuam et humiliare sub manu eius!« 20 25. 30 35 §3. Cum autem animalia, quamvis racione careant, istam habent industriam, quod optime sciunt reverti ad domicilia sua, quamvis ad remota spacia per multum tempus multociens trans- ferantur, sicut patet de avibus et de bestiis universis: quanto forcius homo habens racionem, si per peccatum a domo sua, que est ecclesia fidelium, recesserit et in regionem longinquam per multum tempus peregrinatus fuerit, nunquam debet habere oblivionem ad 35 2) Codd. Vulg.: ambulabit ABF errore. — 3) Codd.: Jesum add. A.
Strana 62
62 XVII. M. J. Hus, De B. Virgine. 10 15 20 25 30 35 40 suum Dominum Deum, Christum et suam dominam, Virginem gloriosam, et suum domicilium ecclesie, quod non, quanto cicius poterit, revertatur. Nam et monicionem habet dicentis angeli: »Re- »vertere ad dominam tuam et humiliare sub manu eius!« Nec solum angelus peccatorem hortatur, sed et Dominus Jerem. 3° dicens: »Tu autem fornicata es cum amatoribus tuis »multis; tamen revertere et ego suscipiam te«, quod tamen‘ est contra graviter obstinatos, qui nec amore paterno, nec amore ma- terno, nec amore Domini et domine, nec dolore interno, nec labore externo possunt moveri, quod ad Dominum debeant regredi4 vel reverti. Avis enim predalis ad aucupem clamantem non revertitur, quando nimium inpingwatur, quando in volatu in vento sibi pla- cido delectatur, et quando laqueo stringitur vel ligatur. Sic certe «44r) peccatores ad Deum patrem et Dominum suum dedignantur reverti propter ventum superbie, que ipsos agitat, propter carnali- tatem luxurie, que ipsos inpingwat, et propter laqueum avaricie, que ipsos alligat et constringit Istis tribus peccatores indurantur, ne possent reverti ad Dominum Jeremie 5°: »Induraverunt facies »supra petram, noluerunt reverti.« Sed verus penitens audiat vocem angeli : »Revertere ad dominam tuam et humiliare sub manu eius!« §4. Audiat modum revertendi, Ysaie 55°: »Derelinquat »inpius vias suas et vir iniqus cogitaciones suas et revertatur ad »Dominum et miserebitur eius.« Et Ezechiel 18° dicitur: »Et »quare moriemini, domus Israel?« et sequitur: »Revertimini et »vivite.« Et loquitur Dominus quasi pastor ovi erranti et ad Do- minum reverti nolenti et se luporum et latronum periculis; ex- ponenti. Moveret autem hominem reverti a peccato, periculum mortis, quia dicitur 'moriemini', 2° amoris coniunccio, quia 'domus Israel', 3° dulcis ad vitam instruccio, cum dicitur revertimini et vivite‘. Revertatur ergo peccator, ne morte perpetua moriatur, 2° ne ab amoris Dei et omnium sanctorum glutino seiungatur, 3° ut vivere debite instruatur et vivat, quia non vult Deus mortem pec- catoris, sed ut convertatur et vivat Ezechiel 18°. Cum igitur aversio causet mortem et reversio vitam »revertere« o peccator, »ad »dominam tuam et humiliare sub manu eius!« Revertere vilis ad pulcram, ut pulcrificeris; de isto Canticorum 1°: »Revertere, »Sunamitis,« quod interpretatur 'captiva" vel 'misera‘; »revertere, »ut intueamur te«, sc. dum pulcra efficieris. Revertere fetida ad odoriferam, tenebrosa ad illuminatricem, ut illumineris, errabunda ad ductricem, ut in domicilium ecclesie reducaris, revertere graciam perdens ad graciosam, quia invenit graciam, revertere derelicta ad sociatam Domino, ut reconcilieris, vacua ad plenam, ut gracia replearis, maledicta ad benedictam, famelica ad fructiferam, serva dyaboli ad ancillam Domini, serva peccati ad dominam mundi. Revertere ad dominam et humiliare sub manu eius!“ 45 4) Codd.: progredi A. — 5) Codd.: verba periculis co peccato om. B.
62 XVII. M. J. Hus, De B. Virgine. 10 15 20 25 30 35 40 suum Dominum Deum, Christum et suam dominam, Virginem gloriosam, et suum domicilium ecclesie, quod non, quanto cicius poterit, revertatur. Nam et monicionem habet dicentis angeli: »Re- »vertere ad dominam tuam et humiliare sub manu eius!« Nec solum angelus peccatorem hortatur, sed et Dominus Jerem. 3° dicens: »Tu autem fornicata es cum amatoribus tuis »multis; tamen revertere et ego suscipiam te«, quod tamen‘ est contra graviter obstinatos, qui nec amore paterno, nec amore ma- terno, nec amore Domini et domine, nec dolore interno, nec labore externo possunt moveri, quod ad Dominum debeant regredi4 vel reverti. Avis enim predalis ad aucupem clamantem non revertitur, quando nimium inpingwatur, quando in volatu in vento sibi pla- cido delectatur, et quando laqueo stringitur vel ligatur. Sic certe «44r) peccatores ad Deum patrem et Dominum suum dedignantur reverti propter ventum superbie, que ipsos agitat, propter carnali- tatem luxurie, que ipsos inpingwat, et propter laqueum avaricie, que ipsos alligat et constringit Istis tribus peccatores indurantur, ne possent reverti ad Dominum Jeremie 5°: »Induraverunt facies »supra petram, noluerunt reverti.« Sed verus penitens audiat vocem angeli : »Revertere ad dominam tuam et humiliare sub manu eius!« §4. Audiat modum revertendi, Ysaie 55°: »Derelinquat »inpius vias suas et vir iniqus cogitaciones suas et revertatur ad »Dominum et miserebitur eius.« Et Ezechiel 18° dicitur: »Et »quare moriemini, domus Israel?« et sequitur: »Revertimini et »vivite.« Et loquitur Dominus quasi pastor ovi erranti et ad Do- minum reverti nolenti et se luporum et latronum periculis; ex- ponenti. Moveret autem hominem reverti a peccato, periculum mortis, quia dicitur 'moriemini', 2° amoris coniunccio, quia 'domus Israel', 3° dulcis ad vitam instruccio, cum dicitur revertimini et vivite‘. Revertatur ergo peccator, ne morte perpetua moriatur, 2° ne ab amoris Dei et omnium sanctorum glutino seiungatur, 3° ut vivere debite instruatur et vivat, quia non vult Deus mortem pec- catoris, sed ut convertatur et vivat Ezechiel 18°. Cum igitur aversio causet mortem et reversio vitam »revertere« o peccator, »ad »dominam tuam et humiliare sub manu eius!« Revertere vilis ad pulcram, ut pulcrificeris; de isto Canticorum 1°: »Revertere, »Sunamitis,« quod interpretatur 'captiva" vel 'misera‘; »revertere, »ut intueamur te«, sc. dum pulcra efficieris. Revertere fetida ad odoriferam, tenebrosa ad illuminatricem, ut illumineris, errabunda ad ductricem, ut in domicilium ecclesie reducaris, revertere graciam perdens ad graciosam, quia invenit graciam, revertere derelicta ad sociatam Domino, ut reconcilieris, vacua ad plenam, ut gracia replearis, maledicta ad benedictam, famelica ad fructiferam, serva dyaboli ad ancillam Domini, serva peccati ad dominam mundi. Revertere ad dominam et humiliare sub manu eius!“ 45 4) Codd.: progredi A. — 5) Codd.: verba periculis co peccato om. B.
Strana 63
Derelinquat peccator peccata et revertatur ad Mariam Virginem 63 Revertere, incestuose, ad castissimam, reprobe ad probissimam, errans virgo ad virginem non errantem, inmunde coniunx ad con- iugem mundissimam, inconstans vidua ad stabilissimam. Revertere perditor gracie ad restitutricem glorie, fili ire ad matrem miseri- cordie, fili turpitudinis ad matrem pulcre dileccionis, fili despe- racionis ad matrem sancte spei, fili ignorancie ad matrem sancte agnicionis, fili dyaboli ad matrem Dei, fili perdicionis ad matrem Salvatoris, fili tristicie ad matrem leticie et tocius consolacionis. Revertere aversa ad convertentem, advena ad Dei filiam, frigida ad calefacientem, denudata ad velantem, ignara ad doctricem, rea ad mediatricem, confusa ad honorantem, abiecta ad electam, captiva ad liberatricem, mortua ad vivificantem, misera ad gloriosam! 5.44V) Revertere ergo ad dominam tuam et humiliare sub manu eius, qua te de peccatis extrahat, a demonibus pro- tegat, a morte perpetua sublevet, et a peccatis futuris retineat. Humiliare sub manu, a qua per superbiam decidisti. Humiliare sub manu, ut te nunc ad militantem reducat ecclesiam, et post ad ecclesiam triumphantem, recommendans te Filio suo Unigenito, quem hodie concepit in utero. — 10 15 XVIII. 20 In visitacione S. Marie. Epistola. Canticorum —Cce iste venit, saliens in montibus, transiliens colles. 1. In hac epistola miratur primo tota Ecclesia de sponsi adventu (sc. Christi), 2° Virgo, mater Christi, et 3° quelibet fidelis anima, que est sponsa Christi. Unde 1° ecclesia admirative dicit: »Ecce iste (sc. Filius Dei, sponsus meus) venit (per incarnacionem) »saliens in montibus.« Montes sunt superiores angeli, colles in- feriores. Unde Propheta: »Montes et colles cantabunt, coram »Deo laudem.« Humanum genus est planicies. Salivit ergo in mon- tibus, quia nullis superioribus spiritibus misterium a seculo abscon- ditum revelavit; transiliit colles, quia ultra inferiores angelos de- scendit. »Non enim angelos, sed semen Abrahe apprehendit« et sic ad homines descendens minoratus est paululum ab angelis se 25 30 6) D: contraxit AB, extraxit F. — 1) Codd. Vulg.: cantabant F male.
Derelinquat peccator peccata et revertatur ad Mariam Virginem 63 Revertere, incestuose, ad castissimam, reprobe ad probissimam, errans virgo ad virginem non errantem, inmunde coniunx ad con- iugem mundissimam, inconstans vidua ad stabilissimam. Revertere perditor gracie ad restitutricem glorie, fili ire ad matrem miseri- cordie, fili turpitudinis ad matrem pulcre dileccionis, fili despe- racionis ad matrem sancte spei, fili ignorancie ad matrem sancte agnicionis, fili dyaboli ad matrem Dei, fili perdicionis ad matrem Salvatoris, fili tristicie ad matrem leticie et tocius consolacionis. Revertere aversa ad convertentem, advena ad Dei filiam, frigida ad calefacientem, denudata ad velantem, ignara ad doctricem, rea ad mediatricem, confusa ad honorantem, abiecta ad electam, captiva ad liberatricem, mortua ad vivificantem, misera ad gloriosam! 5.44V) Revertere ergo ad dominam tuam et humiliare sub manu eius, qua te de peccatis extrahat, a demonibus pro- tegat, a morte perpetua sublevet, et a peccatis futuris retineat. Humiliare sub manu, a qua per superbiam decidisti. Humiliare sub manu, ut te nunc ad militantem reducat ecclesiam, et post ad ecclesiam triumphantem, recommendans te Filio suo Unigenito, quem hodie concepit in utero. — 10 15 XVIII. 20 In visitacione S. Marie. Epistola. Canticorum —Cce iste venit, saliens in montibus, transiliens colles. 1. In hac epistola miratur primo tota Ecclesia de sponsi adventu (sc. Christi), 2° Virgo, mater Christi, et 3° quelibet fidelis anima, que est sponsa Christi. Unde 1° ecclesia admirative dicit: »Ecce iste (sc. Filius Dei, sponsus meus) venit (per incarnacionem) »saliens in montibus.« Montes sunt superiores angeli, colles in- feriores. Unde Propheta: »Montes et colles cantabunt, coram »Deo laudem.« Humanum genus est planicies. Salivit ergo in mon- tibus, quia nullis superioribus spiritibus misterium a seculo abscon- ditum revelavit; transiliit colles, quia ultra inferiores angelos de- scendit. »Non enim angelos, sed semen Abrahe apprehendit« et sic ad homines descendens minoratus est paululum ab angelis se 25 30 6) D: contraxit AB, extraxit F. — 1) Codd. Vulg.: cantabant F male.
Strana 64
64 XVIII. M. J. Hus, In visitatione S. Mariae. 5 hominibus inferiorem prebuit, parentibus obediens, ymmo omnibus peccatoribus serviens, bonus minister, qui carnem suam in cibum, sangwinem in potum, et animam suam ministravit in redempcionis precium. Transilivit Gabrielem preveniens eum ad Mariam Virginem, saliit et in montibus, i. e. angelis, in eis apparens sanctis patribus, et transiliit colles, i. e. patriarchas, et descendit usque ad peccatores. i. e. silvestri capre srnkowi in saltu Similis est dilectus meus capree hinuloque cervorum. §2. Nota,, quod sponsus Ecclesie Christus conparatur capree et hinulo in saltu et transsaltu, 2° in visu acuto, quia nisi acute caprea et hinulus videret, in currendo discernere non posset, in quos salire et quos transilire deberet. Per velocitatem Christi de- siderium et per visum acutum designaturs eligentis iudicium, ut in omnibus attendamus misericordiam et iudicium, dicentes cum David: »Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine.« Hinulo eciam conparatur, qui cum in forma Dei esset, factus est parvulus, qui natus est nobis. Cervi sunt patriarche, de quibus natus est secundum carnem. Per capream, que §45r) acute videt, Sapienciam incarnatam significat, quam cum desiderio expectabant patres nostri et cla- 20 mabant: »O sapiencia, que ex ore Altissimi prodisti, attingens »a fine« etc., 10 15 dilectus En ipse stat post parietem nostrum, 25 §3. Iste dilectus legitur sedisse; in illis sedet, in quibus viciis expurgatis per desiderabilem mentis tranquillitatem suaviter requiescit. Legitur eciam stetisse, unde in illis stat, quos in bello reddit fortes. Legitur ambulasse, unde in illis ambulat, quos in melius proficere facit. Legitur salisse, unde in illis saltat, quos in contemplacione extollit. respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos 30 35 §4. Paries caro nostra est, quam assumpsit, fenestre sunt sensus corporis, per quos vita et mors intravit ad animam Je- remie §9°: »Ascendit; mors per fenestras.« Si enim viderimus mulierem ad concupiscendum eam illicite, intrat mors per oculos; si vero pulcram respexerimus et laudamus Creatorem incontaminati, intrat vita per fenestras oculorum. Per has ergo fenestras aspicit sponsus sponsam, surgere admonet et relinquere caduca et querere 2) Codd.: verba ista Nota o attingens a fine etc. in AB post sequens 3) F: om. ABCD. — 4) F ab p2: om. ABCD. — 5) Codd. capitulum leguntur. — Vulg.: intravit F male.
64 XVIII. M. J. Hus, In visitatione S. Mariae. 5 hominibus inferiorem prebuit, parentibus obediens, ymmo omnibus peccatoribus serviens, bonus minister, qui carnem suam in cibum, sangwinem in potum, et animam suam ministravit in redempcionis precium. Transilivit Gabrielem preveniens eum ad Mariam Virginem, saliit et in montibus, i. e. angelis, in eis apparens sanctis patribus, et transiliit colles, i. e. patriarchas, et descendit usque ad peccatores. i. e. silvestri capre srnkowi in saltu Similis est dilectus meus capree hinuloque cervorum. §2. Nota,, quod sponsus Ecclesie Christus conparatur capree et hinulo in saltu et transsaltu, 2° in visu acuto, quia nisi acute caprea et hinulus videret, in currendo discernere non posset, in quos salire et quos transilire deberet. Per velocitatem Christi de- siderium et per visum acutum designaturs eligentis iudicium, ut in omnibus attendamus misericordiam et iudicium, dicentes cum David: »Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine.« Hinulo eciam conparatur, qui cum in forma Dei esset, factus est parvulus, qui natus est nobis. Cervi sunt patriarche, de quibus natus est secundum carnem. Per capream, que §45r) acute videt, Sapienciam incarnatam significat, quam cum desiderio expectabant patres nostri et cla- 20 mabant: »O sapiencia, que ex ore Altissimi prodisti, attingens »a fine« etc., 10 15 dilectus En ipse stat post parietem nostrum, 25 §3. Iste dilectus legitur sedisse; in illis sedet, in quibus viciis expurgatis per desiderabilem mentis tranquillitatem suaviter requiescit. Legitur eciam stetisse, unde in illis stat, quos in bello reddit fortes. Legitur ambulasse, unde in illis ambulat, quos in melius proficere facit. Legitur salisse, unde in illis saltat, quos in contemplacione extollit. respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos 30 35 §4. Paries caro nostra est, quam assumpsit, fenestre sunt sensus corporis, per quos vita et mors intravit ad animam Je- remie §9°: »Ascendit; mors per fenestras.« Si enim viderimus mulierem ad concupiscendum eam illicite, intrat mors per oculos; si vero pulcram respexerimus et laudamus Creatorem incontaminati, intrat vita per fenestras oculorum. Per has ergo fenestras aspicit sponsus sponsam, surgere admonet et relinquere caduca et querere 2) Codd.: verba ista Nota o attingens a fine etc. in AB post sequens 3) F: om. ABCD. — 4) F ab p2: om. ABCD. — 5) Codd. capitulum leguntur. — Vulg.: intravit F male.
Strana 65
Sponsus Ecclesiae Christus, ut sponsam instrueret, venit. 65 eterna. Quod autem dicitur respicere per cancellos', qui sunt angusta foramina, ostendit, quod anima, quamdiu est in corpore, non potest nudam Dei sapienciam clare cognoscere. En dilectus meus loquitur michi: 5. Ad hoc venerat, ut sponsam instrueret; vocat ergo eam et invitat a carnalibus ad spiritualia, a visibilibus ad invisi- bilia, a lege ad ewangelium; venit, accelerat, appropiat, adest, re- spicit, alloquitur; nichil horum sponse effugit industriam. Venit in angelis, accelerat in patriarchis, appropiat in prophetis, adest in carne, respicit in miraculis, loquitur in apostolis; vel sic: venit, affeccione miserendi, studio accelerat, zelo subveniendi appropiat, adest presentibus, prospicit in futuris, loquitur omnibus docens eos de regno Dei. 10 In hiis advertimus graciam operantem et cooperantem; venit inchoando, accelerat liberando, appropiat sanando: ecce graciam parans, adest adiuvando, respicit conservando, alloquitur consu- mando. Inchoat per contricionem, liberat per confessionem, adiuvat per bonam voluntatem, conservat per constanciam, consumat per consolacionem. Sponsus loquitur sponsam invitans ad bravium promittendo [opera virtutum] vitam angelorum, instruens ad cursum, precipiendo opera virtutum, prohibendo maculas viciorum. Audi promissum: »Venite benedicti Patris mei, percipite regnum«; audi prohibitum: »Nolite iudicare, ut non iudicemini«. — 15 20 Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et veni 25 §6.) 45v) »Surge«, inquit, a lectulo contemplacionis, »propera« fideles in ecclesia congregare verbo predicacionis, quia es »amica mea« mandatorum execucione »et columba mea« pia mansuetudine. Veni reprimere adversarios ecclesie, »formosa mea« virtutibus. Vel quia obedit, est amica, quia simpliciter agit, est columba, quia honeste conversatur, formosa. In tribus ergo sponsa commendatur : in predicacione, oracione et contemplacione. Amica merito dicitur, quia sponsi lucra predicando, consulendo, mini- strando querit. Columba, quia gemebunda oracione divina sibi con- ciliat clemenciam. Formosa, quia celesti desiderio fulgens superne contemplacionis se decorem induit. Item dicitur amica affectibus, columba gemitibus, formosa virtutibus; affectibus, quibus dilectum concupiscit, gemitibus, quibus peccata ingemiscit, virtutibus, quibus 30 35 6) Codd.: in add. F. 5
Sponsus Ecclesiae Christus, ut sponsam instrueret, venit. 65 eterna. Quod autem dicitur respicere per cancellos', qui sunt angusta foramina, ostendit, quod anima, quamdiu est in corpore, non potest nudam Dei sapienciam clare cognoscere. En dilectus meus loquitur michi: 5. Ad hoc venerat, ut sponsam instrueret; vocat ergo eam et invitat a carnalibus ad spiritualia, a visibilibus ad invisi- bilia, a lege ad ewangelium; venit, accelerat, appropiat, adest, re- spicit, alloquitur; nichil horum sponse effugit industriam. Venit in angelis, accelerat in patriarchis, appropiat in prophetis, adest in carne, respicit in miraculis, loquitur in apostolis; vel sic: venit, affeccione miserendi, studio accelerat, zelo subveniendi appropiat, adest presentibus, prospicit in futuris, loquitur omnibus docens eos de regno Dei. 10 In hiis advertimus graciam operantem et cooperantem; venit inchoando, accelerat liberando, appropiat sanando: ecce graciam parans, adest adiuvando, respicit conservando, alloquitur consu- mando. Inchoat per contricionem, liberat per confessionem, adiuvat per bonam voluntatem, conservat per constanciam, consumat per consolacionem. Sponsus loquitur sponsam invitans ad bravium promittendo [opera virtutum] vitam angelorum, instruens ad cursum, precipiendo opera virtutum, prohibendo maculas viciorum. Audi promissum: »Venite benedicti Patris mei, percipite regnum«; audi prohibitum: »Nolite iudicare, ut non iudicemini«. — 15 20 Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et veni 25 §6.) 45v) »Surge«, inquit, a lectulo contemplacionis, »propera« fideles in ecclesia congregare verbo predicacionis, quia es »amica mea« mandatorum execucione »et columba mea« pia mansuetudine. Veni reprimere adversarios ecclesie, »formosa mea« virtutibus. Vel quia obedit, est amica, quia simpliciter agit, est columba, quia honeste conversatur, formosa. In tribus ergo sponsa commendatur : in predicacione, oracione et contemplacione. Amica merito dicitur, quia sponsi lucra predicando, consulendo, mini- strando querit. Columba, quia gemebunda oracione divina sibi con- ciliat clemenciam. Formosa, quia celesti desiderio fulgens superne contemplacionis se decorem induit. Item dicitur amica affectibus, columba gemitibus, formosa virtutibus; affectibus, quibus dilectum concupiscit, gemitibus, quibus peccata ingemiscit, virtutibus, quibus 30 35 6) Codd.: in add. F. 5
Strana 66
66 XVIII. M. J. Hus, In visitatione S. Mariae. florescit. Concupiscit, ut dulcis senciatur, gemiscit, ut peccatum remittatur, florescit, ut ab eo iocunda inveniatur. Igitur 'surge‘, ne relinquendo peccatum tepida inveniaris, 'propera', ne te preoccupet dies mortis, veni, ne circa mentem fatigeris. lam enim yemps transiit, ymber abiit et recessit. Flores apparuerunt in terra nostra, 10 15 7. Yemps signat legis austeritatem, ymber prophetice pro- missionis consolacionem, flores evangelicam virtutem. Yemis enim rigor solet malas herbas radicitus exterminare, bonarum vero ra- dices, ut in vere crescant, sub terra intemeratas conservare: Sic legis rigor peccata punivit, sed sacramenta usque ad tempus gracie sub littera abscondita servavit. Et quia iam venit tempus gracie et lex cessit, clamat dilectus: »Iam yemps transiit, ymber abiit«, qui poros aperuit terre, ut gramina erumpant; sic promissio pro- phetica corda aperuit fidelium et conceperunt fidem et spem; tandem flore evangelicarum sentenciarum manifestaverunt veritatem. Hec quoque in homine reparando inplentur spiritualiter: per yemem designatur dolor penitencium, per ymbrem lacrime plangencium, per flores actus proficiencium. 20 1. e. scissionis, purgacionis, vel superflue resecacionis tempus putacionis advenit: 46r) 8.) Tempus putacionis est, cuius meminit Dominus Johannis 15°7, cum dicit se vitem, Patrem agricolam et addidit: »Omnem palmitem in me non ferentem fructum« etc. Tempus putacionis forte est illud, de quo Apost.: »Ex- 25 »spoliantes veterem hominem,« quod alibi exponens ait: »propter »quod deponentes omne mendacium loquimini unusquisque cum »proximo suo veritatem!« vox turturis audita est in terra nostra: ficus protulit grossos suos: 20 i. e. ficus inmaturas, inhabiles ad edendum. Et dicuntur grossi proprie ficus inmature primitive, que ad pulsum venti cadunt. Unde Apoc. 6° dicitur: »Sicut ficus mittit grossos suos, cum »a vento magno movetur.« — 7) Vulg. CF: in D spatium, BA prorsus om.
66 XVIII. M. J. Hus, In visitatione S. Mariae. florescit. Concupiscit, ut dulcis senciatur, gemiscit, ut peccatum remittatur, florescit, ut ab eo iocunda inveniatur. Igitur 'surge‘, ne relinquendo peccatum tepida inveniaris, 'propera', ne te preoccupet dies mortis, veni, ne circa mentem fatigeris. lam enim yemps transiit, ymber abiit et recessit. Flores apparuerunt in terra nostra, 10 15 7. Yemps signat legis austeritatem, ymber prophetice pro- missionis consolacionem, flores evangelicam virtutem. Yemis enim rigor solet malas herbas radicitus exterminare, bonarum vero ra- dices, ut in vere crescant, sub terra intemeratas conservare: Sic legis rigor peccata punivit, sed sacramenta usque ad tempus gracie sub littera abscondita servavit. Et quia iam venit tempus gracie et lex cessit, clamat dilectus: »Iam yemps transiit, ymber abiit«, qui poros aperuit terre, ut gramina erumpant; sic promissio pro- phetica corda aperuit fidelium et conceperunt fidem et spem; tandem flore evangelicarum sentenciarum manifestaverunt veritatem. Hec quoque in homine reparando inplentur spiritualiter: per yemem designatur dolor penitencium, per ymbrem lacrime plangencium, per flores actus proficiencium. 20 1. e. scissionis, purgacionis, vel superflue resecacionis tempus putacionis advenit: 46r) 8.) Tempus putacionis est, cuius meminit Dominus Johannis 15°7, cum dicit se vitem, Patrem agricolam et addidit: »Omnem palmitem in me non ferentem fructum« etc. Tempus putacionis forte est illud, de quo Apost.: »Ex- 25 »spoliantes veterem hominem,« quod alibi exponens ait: »propter »quod deponentes omne mendacium loquimini unusquisque cum »proximo suo veritatem!« vox turturis audita est in terra nostra: ficus protulit grossos suos: 20 i. e. ficus inmaturas, inhabiles ad edendum. Et dicuntur grossi proprie ficus inmature primitive, que ad pulsum venti cadunt. Unde Apoc. 6° dicitur: »Sicut ficus mittit grossos suos, cum »a vento magno movetur.« — 7) Vulg. CF: in D spatium, BA prorsus om.
Strana 67
Hiems in Cantico severitatem legis veteris, flores evangelium signant. 67 vinee florentes dederunt odorem suum,. Surge et pro- pera, amica mea, speciosaio mea et Sveni: columba mea in i. e.s parietis, quo vinea clauditurs foraminibus petre, in caverna macerie, ostende michi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis et facies tua decora. — XIX. 46V) Marie Magdalene. (Epistola.) hoc est in corde na lozzczyy Canticum Cant. 30 N lectulo meo per noctes quesivi, quem diligit anima mea: 10 1. Triplex, in canticis lectulus invenitur, qui significat conscienciam varie affectam. In primo iacent vulnerati a peccato, qui dicitur nocte obscurus, in quo iacent penitentes, qui sunt in recessu a peccatis. Unde Psalmista: »Lavabo per singulas »noctes lectum meum lacrimis« etc. In secundo iacent fatigati in bello, qui est armis vallatus, in quo sunt operantes in processu virtutis. In tercio iacent delicati sancto ocio, qui est floridus, in quo contemplantes in excessu mentis. — Sunt autem tres flores huius floridi lectuli, sc. puritas in corde, veritas in ore, sinceritas in opere. Tunc enim floret lectulus, si cogitamus, quod sanctum est, si loquimur, quod verum est, si operamur, quod iustum est 2. Anima, lectulum sibi facit sanctorum sancta per noctes, dum mundi turbaciones fugiens secretum parat, in quo requiescat- In hoc enim,, quem diligit, querit, que in nulla mundi sollicitudine quiescit, sed sollicita, quomodo ad ipsum perveniat, ut quiescat, per noctem querit; et quia in hoc mundo vivit, et perfecte tem- poralitas4 tenebras excutit et peccatorum opera non admittit. Noctes 15 20 25 8) Codd.: hanc ultimam glossam om. F. — 9) Codd. Vulg.: om. D. — 10) Codd. Vulg.: sponsa AB.— 1) Hoc 1. cap. (Triplex c0 est) h. l. CFY ponunt; post 2. ABD, qui tum post 'triplex verbum autem addunt. — 2) Codd.: Gregorius C praemittit, ordine et verbis mutatis. — 3) YF: lectulo C, eum ABD. — 4) ABYF: tempestatis C (in marg. temptacionis), temporales D. 5*
Hiems in Cantico severitatem legis veteris, flores evangelium signant. 67 vinee florentes dederunt odorem suum,. Surge et pro- pera, amica mea, speciosaio mea et Sveni: columba mea in i. e.s parietis, quo vinea clauditurs foraminibus petre, in caverna macerie, ostende michi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis et facies tua decora. — XIX. 46V) Marie Magdalene. (Epistola.) hoc est in corde na lozzczyy Canticum Cant. 30 N lectulo meo per noctes quesivi, quem diligit anima mea: 10 1. Triplex, in canticis lectulus invenitur, qui significat conscienciam varie affectam. In primo iacent vulnerati a peccato, qui dicitur nocte obscurus, in quo iacent penitentes, qui sunt in recessu a peccatis. Unde Psalmista: »Lavabo per singulas »noctes lectum meum lacrimis« etc. In secundo iacent fatigati in bello, qui est armis vallatus, in quo sunt operantes in processu virtutis. In tercio iacent delicati sancto ocio, qui est floridus, in quo contemplantes in excessu mentis. — Sunt autem tres flores huius floridi lectuli, sc. puritas in corde, veritas in ore, sinceritas in opere. Tunc enim floret lectulus, si cogitamus, quod sanctum est, si loquimur, quod verum est, si operamur, quod iustum est 2. Anima, lectulum sibi facit sanctorum sancta per noctes, dum mundi turbaciones fugiens secretum parat, in quo requiescat- In hoc enim,, quem diligit, querit, que in nulla mundi sollicitudine quiescit, sed sollicita, quomodo ad ipsum perveniat, ut quiescat, per noctem querit; et quia in hoc mundo vivit, et perfecte tem- poralitas4 tenebras excutit et peccatorum opera non admittit. Noctes 15 20 25 8) Codd.: hanc ultimam glossam om. F. — 9) Codd. Vulg.: om. D. — 10) Codd. Vulg.: sponsa AB.— 1) Hoc 1. cap. (Triplex c0 est) h. l. CFY ponunt; post 2. ABD, qui tum post 'triplex verbum autem addunt. — 2) Codd.: Gregorius C praemittit, ordine et verbis mutatis. — 3) YF: lectulo C, eum ABD. — 4) ABYF: tempestatis C (in marg. temptacionis), temporales D. 5*
Strana 68
68 XIX. M. J. Hus, Marie Magdalene. in proposito ignoranciam vel secularia negocia intellige, que animam tenebrant. Que ergo anima vel ignorat vel secularibus occupatur negociis, quomodo sponsum poterit invenireg? sc. de peccatisy Quesivi illum, et non inveni. Surgam, et circuibo civitatem: 5 per vicos et plateas queram, quem diligit anima mea. 10 15 20 3. Ambrosius in libro De virginibus: »'Circuibo »civitatem in foro et plateis, et queram, quem diligit anima mea." »Nequaquam ibi queramus Christum, ubi invenire non possumus : »non est Christus circumforaneus; Christus enim pax est, in foro »lites; Christus iusticia est, in foro iniquitas; Christus operator »est, in foro ocium manet; Christus veritas est, in foro obtrectacio »est; Christus fides est — in foro fraus est, atque nequicia ...« In curiosis igitur, atque negociosis Christus non invenitur, quia ibi quiescere non potest, quia ipsi, quietem non habent. Cum enim tria sunt, que naturaliter quietem appetant, sc. corpus, sensus et animus: corpus est in motu pro acquirendis diviciis, Jeremie, 31°: »Laboravit dives in congregacione substancie«, sensus semper est in labore pro diviciis custodiendis, Augustinus: »Divicias in- »venisti, requiem perdidisti; cum vigilas, de eis cogitas; cum »dormis, latrones sompnias; in die sollicitus, in nocte pavidus »et semper mendicus«; animus semper est in motu pro diviciis augendis. hoc predicatoresy Quesivi illum et non inveni. Invenerunt me vigiles, qui custodiebant, civitatem: 25 30 4.47r Vigiles, custodes civitatis‘ precones sunt ve- ritatis, quii custodiam ecclesie pia sollicitudine verbo predicacionis protegunt et affectu mentis vigilant, ne populi incidant in peccata. Hii enim vigilantes animo hostium insidias sagaciter explorant, anticipant consilia, malignitatem deprehendunt, laqueos ellidunt et tendicolas, reciacula dissipant, machinamenta frustrantur. Num quem diligit anima mea, vidistis? Paullulum cum pertransissem eos, inveni, quem diligit anima mea: tenui eum; nec dimittam, donec introducam eum in domum matris mee, et in cubiculum genitricis mee. 5) Codd.: etc. add. Y. — 6) Codd.: om. FY. — 7) Codd.: ibi FD male. — 8) Codd.: recte Ecclesiastici XXXI. 2 Vulg. — 9) Codd.: custodiunt Vulg. — 10) Codd.: ad add. ABD.
68 XIX. M. J. Hus, Marie Magdalene. in proposito ignoranciam vel secularia negocia intellige, que animam tenebrant. Que ergo anima vel ignorat vel secularibus occupatur negociis, quomodo sponsum poterit invenireg? sc. de peccatisy Quesivi illum, et non inveni. Surgam, et circuibo civitatem: 5 per vicos et plateas queram, quem diligit anima mea. 10 15 20 3. Ambrosius in libro De virginibus: »'Circuibo »civitatem in foro et plateis, et queram, quem diligit anima mea." »Nequaquam ibi queramus Christum, ubi invenire non possumus : »non est Christus circumforaneus; Christus enim pax est, in foro »lites; Christus iusticia est, in foro iniquitas; Christus operator »est, in foro ocium manet; Christus veritas est, in foro obtrectacio »est; Christus fides est — in foro fraus est, atque nequicia ...« In curiosis igitur, atque negociosis Christus non invenitur, quia ibi quiescere non potest, quia ipsi, quietem non habent. Cum enim tria sunt, que naturaliter quietem appetant, sc. corpus, sensus et animus: corpus est in motu pro acquirendis diviciis, Jeremie, 31°: »Laboravit dives in congregacione substancie«, sensus semper est in labore pro diviciis custodiendis, Augustinus: »Divicias in- »venisti, requiem perdidisti; cum vigilas, de eis cogitas; cum »dormis, latrones sompnias; in die sollicitus, in nocte pavidus »et semper mendicus«; animus semper est in motu pro diviciis augendis. hoc predicatoresy Quesivi illum et non inveni. Invenerunt me vigiles, qui custodiebant, civitatem: 25 30 4.47r Vigiles, custodes civitatis‘ precones sunt ve- ritatis, quii custodiam ecclesie pia sollicitudine verbo predicacionis protegunt et affectu mentis vigilant, ne populi incidant in peccata. Hii enim vigilantes animo hostium insidias sagaciter explorant, anticipant consilia, malignitatem deprehendunt, laqueos ellidunt et tendicolas, reciacula dissipant, machinamenta frustrantur. Num quem diligit anima mea, vidistis? Paullulum cum pertransissem eos, inveni, quem diligit anima mea: tenui eum; nec dimittam, donec introducam eum in domum matris mee, et in cubiculum genitricis mee. 5) Codd.: etc. add. Y. — 6) Codd.: om. FY. — 7) Codd.: ibi FD male. — 8) Codd.: recte Ecclesiastici XXXI. 2 Vulg. — 9) Codd.: custodiunt Vulg. — 10) Codd.: ad add. ABD.
Strana 69
Custodes civitatis sunt praedicatores veritatis evangelii. 69 XX. Viti. Ewangelium. Matth. 10° opinari Olite arbitrari, 1.47V Postquam Salvator suis discipulis dedit pote- statem predicandi et mortuos suscitandi et predixit eis futura peri- cula ex parte corporis, que debuerunt sustinere usque ad mortem, Dominum profitentes coram hominibus: ne ergo propter aliquem amorem saluti extraneum a sequela Christi desisterent, existimantes se gravari, ideo in presenti ewangelio ostendit, quod discipuli et sic predicatores non debent inpediri ex carnali amore sui aut suorum amicorum a predicacione ewangelii, sed Dominum verbo veritatis et passione corporis secundum sui potenciam imitari, quia sic ordinata caritas adinpletur. Unde dicit Dominus: »Nolite arbitrari.« 10 que consistit in affectu et amore per incarnacionem carnali ad se sive ad alium quia venerim pacem mittere in terram: 15 Crisostomus, Omelia 46a: »Pax mala est inter infideles »et iniquos, quibus est una malicia et unus ad malefaciendum »consensus; in qua pace malorum infidelitas et iniusticia stant, »fides autem et iusticia iacent.« Psalmus: »Zelavi super iniquos »pacem peccatorum videns.« 20 i. e. divisionem vel verbum Dei Non veni pacem mittere, sed gladium; Luce 12°: »Putatis, quia pacem veni dare in terram ? Non, »dico vobis, sed separacionem.« Ecce, quod Mattheus gladium, Lucas, separacionem dicit. bonum; sive filium sive filiam veni enim, separare hominem 25 2. Diceret aliquis: »tamen rogasti Patrem Johann. 17° 'ut omnes unum essent, quomodo ergo venisti separare?« — No- tandum ibi, quod Christus venit, ut uniret principaliter, et eciam, ut separaret; unit enim Christus fideles sicut membra in uno cor- pore matris Ecclesie. Hec autem unio dupliciter separatur sive 30 1) Sic C; post separacionem DAB; Luce B. — 2) C Vulg.: om. Codd. — 3) Codd.: om. B.
Custodes civitatis sunt praedicatores veritatis evangelii. 69 XX. Viti. Ewangelium. Matth. 10° opinari Olite arbitrari, 1.47V Postquam Salvator suis discipulis dedit pote- statem predicandi et mortuos suscitandi et predixit eis futura peri- cula ex parte corporis, que debuerunt sustinere usque ad mortem, Dominum profitentes coram hominibus: ne ergo propter aliquem amorem saluti extraneum a sequela Christi desisterent, existimantes se gravari, ideo in presenti ewangelio ostendit, quod discipuli et sic predicatores non debent inpediri ex carnali amore sui aut suorum amicorum a predicacione ewangelii, sed Dominum verbo veritatis et passione corporis secundum sui potenciam imitari, quia sic ordinata caritas adinpletur. Unde dicit Dominus: »Nolite arbitrari.« 10 que consistit in affectu et amore per incarnacionem carnali ad se sive ad alium quia venerim pacem mittere in terram: 15 Crisostomus, Omelia 46a: »Pax mala est inter infideles »et iniquos, quibus est una malicia et unus ad malefaciendum »consensus; in qua pace malorum infidelitas et iniusticia stant, »fides autem et iusticia iacent.« Psalmus: »Zelavi super iniquos »pacem peccatorum videns.« 20 i. e. divisionem vel verbum Dei Non veni pacem mittere, sed gladium; Luce 12°: »Putatis, quia pacem veni dare in terram ? Non, »dico vobis, sed separacionem.« Ecce, quod Mattheus gladium, Lucas, separacionem dicit. bonum; sive filium sive filiam veni enim, separare hominem 25 2. Diceret aliquis: »tamen rogasti Patrem Johann. 17° 'ut omnes unum essent, quomodo ergo venisti separare?« — No- tandum ibi, quod Christus venit, ut uniret principaliter, et eciam, ut separaret; unit enim Christus fideles sicut membra in uno cor- pore matris Ecclesie. Hec autem unio dupliciter separatur sive 30 1) Sic C; post separacionem DAB; Luce B. — 2) C Vulg.: om. Codd. — 3) Codd.: om. B.
Strana 70
70 XX. M. J. Hus. Viti. 5 10 15 20 dividitur; dupliciter in presenti et dupliciter in futuro. In presenti per culpam mortalem Ysaie 59°: »Iniquitates vestre diviserunt »inter vos et Deum vestrum«, ergo inter vos et eius dilectos, 2° per excommunicacionem iustam manifestam. Hoc modo Apostolus pu- blicum fornicarium separari precipiebat 1a Corinth. 5°: »Auferte »malum ex vobis ipsis!« In futuro fit similiter dupliciter separacio: una, qua separabuntur mali a Dei visione, de qua dicitur Matt. 25°: »Discedite a me, maledicti, in ignem eternum!« alia, qua separa- buntur a sanctorum societate, de qua Matth. 13° : »Exibunt angeli »et separabunt malos de medio iustorum.« De hac duplici sepa- racione dicit Crisostomus in libro De reparacione lapsi: »Nonnulli inpiorum putant sibi §48r) satis esse et optabile videri, »si Jehenne tantummodo careant. Ego autem multo graviores, quam »Jehennam, dico esse cruciatus removeri et abici ab illa gloria, nec »puto ita acerba esse Jehenne supplicia, ut sunt illa, quibus tor- »quetur is, qui arcetur conspectibus Christi. Hoc, crede michi, »penis omnibus gravius est, quod superat eciam Jehennam, excludi »a beatis et alienum effici ab hiis, que preparata sunt sanctis. »Tantum generat cruciatum, tantum dolorem, ut eciam, si nulla »extrinsecus pena torqueret, hec sola sufficeret. Omnes enim su- »perat cruciatus Jehenne carere bonis, quibus habueras in pote- »state perfrui.« Hec Crisostomus. 25 De hoc eciam sic dicit Augustinus in Enchiridion: »A regno Dei exulare, a civitate Dei alienari, a vita Dei cadere, »carere magna multitudine dulcedinis Dei, quam abscondit timen- »tibus se4 perfecit autem sperantibus in, se, tam grandis est pena, »ut ei nulla possint tormenta, que novimus, conparari.« Hec ille. malum vel e contra adversus patrem suum et filiam adversus matrem suam, Jeronimus;: »Si pater tuus collo se suspenderit et mater so »tua ubera, que te lactaverunt, ostenderit, per calcatum perge »patrem, per calcatum perge fratrem, et ad signum crucis evola.« Hec ille.5 Versus: Grecista: Ac uxor nati dicitur esse nurus Estsocer uxoris genitor socrus genitrixque swekrussis supple: sunt neviestu- et nurum adversus socrum suam: et inimici i. e, unius domus et sic amici et notiete. domestici eius. adherentis Christo hominis 4) Codd.: verba se oo in om. F. — 5) Verba Jeronimus co ille ad alterum patrem‘ exhibet B. — 6) Sic codd. — 7) Codd.: om. C, zelwu, swyest F. — 8) Codd.: om. C, od nyewyesty F.
70 XX. M. J. Hus. Viti. 5 10 15 20 dividitur; dupliciter in presenti et dupliciter in futuro. In presenti per culpam mortalem Ysaie 59°: »Iniquitates vestre diviserunt »inter vos et Deum vestrum«, ergo inter vos et eius dilectos, 2° per excommunicacionem iustam manifestam. Hoc modo Apostolus pu- blicum fornicarium separari precipiebat 1a Corinth. 5°: »Auferte »malum ex vobis ipsis!« In futuro fit similiter dupliciter separacio: una, qua separabuntur mali a Dei visione, de qua dicitur Matt. 25°: »Discedite a me, maledicti, in ignem eternum!« alia, qua separa- buntur a sanctorum societate, de qua Matth. 13° : »Exibunt angeli »et separabunt malos de medio iustorum.« De hac duplici sepa- racione dicit Crisostomus in libro De reparacione lapsi: »Nonnulli inpiorum putant sibi §48r) satis esse et optabile videri, »si Jehenne tantummodo careant. Ego autem multo graviores, quam »Jehennam, dico esse cruciatus removeri et abici ab illa gloria, nec »puto ita acerba esse Jehenne supplicia, ut sunt illa, quibus tor- »quetur is, qui arcetur conspectibus Christi. Hoc, crede michi, »penis omnibus gravius est, quod superat eciam Jehennam, excludi »a beatis et alienum effici ab hiis, que preparata sunt sanctis. »Tantum generat cruciatum, tantum dolorem, ut eciam, si nulla »extrinsecus pena torqueret, hec sola sufficeret. Omnes enim su- »perat cruciatus Jehenne carere bonis, quibus habueras in pote- »state perfrui.« Hec Crisostomus. 25 De hoc eciam sic dicit Augustinus in Enchiridion: »A regno Dei exulare, a civitate Dei alienari, a vita Dei cadere, »carere magna multitudine dulcedinis Dei, quam abscondit timen- »tibus se4 perfecit autem sperantibus in, se, tam grandis est pena, »ut ei nulla possint tormenta, que novimus, conparari.« Hec ille. malum vel e contra adversus patrem suum et filiam adversus matrem suam, Jeronimus;: »Si pater tuus collo se suspenderit et mater so »tua ubera, que te lactaverunt, ostenderit, per calcatum perge »patrem, per calcatum perge fratrem, et ad signum crucis evola.« Hec ille.5 Versus: Grecista: Ac uxor nati dicitur esse nurus Estsocer uxoris genitor socrus genitrixque swekrussis supple: sunt neviestu- et nurum adversus socrum suam: et inimici i. e, unius domus et sic amici et notiete. domestici eius. adherentis Christo hominis 4) Codd.: verba se oo in om. F. — 5) Verba Jeronimus co ille ad alterum patrem‘ exhibet B. — 6) Sic codd. — 7) Codd.: om. C, zelwu, swyest F. — 8) Codd.: om. C, od nyewyesty F.
Strana 71
Christus omnes ad Deum super omnia diligendum hortatur. 71 Luce 12° : »Erunt enim ex hoc quinque in una domo divisi, »tres in duo, et duo in tres dividentur: pater in filium, et filius »in patrem suum, mater in filiam, et filia in matrem, socrus in »nurum suam, et nurus in socrum suam.« 10 quod propter eos ad fidem non venit, 2° cum acceptam dimittit, 3° cum propter eos peccatum mortale committit, 4° cum status sui periculo se exponit. Qui amat patrem aut matrem plus §3. Hortatur Dominus ad suum amorem super omnia. Qui amor est causa omnium bonorum et eius privacio causa omnium malorum. Nam qui amat Deum super omnia, est ipso dignus, et qui amat aliud plus quam Deum, non est ipso dignus. Probacio primi est illud Johann. 14°: »Si quis §48v) diligit me, sermonem »meum servabit« — ecce primum bonum, »et Pater meus diliget »eum« : ecce secundum bonum, »et ad eum veniemus«, ecce gracie infusio, tercium bonum, »et mansionem aput eum faciemus«, ecce gracie confirmacio, quartum bonum. Cum ergo amor Dei tot bo- norum sit causa et non potest haberi, nisi relinquatur amor cuius- libet alterius excellencior, eciam sui, sicut testatur Augustinus dicens: »Procedat Spiritus Sanctus in medium et amatori suo dicat: »Vis me frui?' 'Volo'. 'Contempne quodque terrenum.' Contempsi." »Parum fecisti.' Quid amplius?“ Contempne, quodcunque de- »lectat.' 'Contempsi.' Parum fecisti.' 'Quid amplius?“ 'Contempne »te ipsum.“ Contempsi.' Multum fecisti, sic me invenisti.“ Sic ire, »sic amare, sic perire est ad Deum pervenire.« Ex quibus verbis patet, quod quicunque vult habere amorem Dei, oportet, quod despiciat triplicem amorem, sc. amorem terrene cupiditatis, cum dicit Contempne quodcunque terrenum‘; 2° amorem carnalis vo- luptatis, ideo dicit precipue 'Quodcunque delectat'; 3° amorem proprie voluntatis, cum dicit 'Contempne te ipsum‘. Et istam sen- tenciam Christus Jesus deducit in textu presenti, ponens homini in exemplum, que sunt ei dilectissima in hoc mundo, utputa pater, mater, filius, filia et caro propria, quam quis si amaverit in pre- senti, perdet eam in Jehennam. et sic nec beatitudine perpetua Creatorem et Salvatorem suum quam me, non est me dignus: et qui amat filium aut filiam super me, 10 15 20 25 30 §4. Luce 14° dicitur: »Si quis venit ad me et non odit »patrem et matrem et uxorem et filios et fratres et sorores adhuc »autem et animam suam, non potest meus esse discipulus.« — »Ibi Christus« ait Ambrosius »non necessitudinum, aut nature »intestina bella mandavit, sed illecebram suspectam habuit.« Et vult Christus, si quis non odit patrem iniqum, si fuerit iniqus et con- 35 9) Codd.: om. D. — 10) Codd.: celsitudinem B; in A: Nonne Christus cessi- tudinum.
Christus omnes ad Deum super omnia diligendum hortatur. 71 Luce 12° : »Erunt enim ex hoc quinque in una domo divisi, »tres in duo, et duo in tres dividentur: pater in filium, et filius »in patrem suum, mater in filiam, et filia in matrem, socrus in »nurum suam, et nurus in socrum suam.« 10 quod propter eos ad fidem non venit, 2° cum acceptam dimittit, 3° cum propter eos peccatum mortale committit, 4° cum status sui periculo se exponit. Qui amat patrem aut matrem plus §3. Hortatur Dominus ad suum amorem super omnia. Qui amor est causa omnium bonorum et eius privacio causa omnium malorum. Nam qui amat Deum super omnia, est ipso dignus, et qui amat aliud plus quam Deum, non est ipso dignus. Probacio primi est illud Johann. 14°: »Si quis §48v) diligit me, sermonem »meum servabit« — ecce primum bonum, »et Pater meus diliget »eum« : ecce secundum bonum, »et ad eum veniemus«, ecce gracie infusio, tercium bonum, »et mansionem aput eum faciemus«, ecce gracie confirmacio, quartum bonum. Cum ergo amor Dei tot bo- norum sit causa et non potest haberi, nisi relinquatur amor cuius- libet alterius excellencior, eciam sui, sicut testatur Augustinus dicens: »Procedat Spiritus Sanctus in medium et amatori suo dicat: »Vis me frui?' 'Volo'. 'Contempne quodque terrenum.' Contempsi." »Parum fecisti.' Quid amplius?“ Contempne, quodcunque de- »lectat.' 'Contempsi.' Parum fecisti.' 'Quid amplius?“ 'Contempne »te ipsum.“ Contempsi.' Multum fecisti, sic me invenisti.“ Sic ire, »sic amare, sic perire est ad Deum pervenire.« Ex quibus verbis patet, quod quicunque vult habere amorem Dei, oportet, quod despiciat triplicem amorem, sc. amorem terrene cupiditatis, cum dicit Contempne quodcunque terrenum‘; 2° amorem carnalis vo- luptatis, ideo dicit precipue 'Quodcunque delectat'; 3° amorem proprie voluntatis, cum dicit 'Contempne te ipsum‘. Et istam sen- tenciam Christus Jesus deducit in textu presenti, ponens homini in exemplum, que sunt ei dilectissima in hoc mundo, utputa pater, mater, filius, filia et caro propria, quam quis si amaverit in pre- senti, perdet eam in Jehennam. et sic nec beatitudine perpetua Creatorem et Salvatorem suum quam me, non est me dignus: et qui amat filium aut filiam super me, 10 15 20 25 30 §4. Luce 14° dicitur: »Si quis venit ad me et non odit »patrem et matrem et uxorem et filios et fratres et sorores adhuc »autem et animam suam, non potest meus esse discipulus.« — »Ibi Christus« ait Ambrosius »non necessitudinum, aut nature »intestina bella mandavit, sed illecebram suspectam habuit.« Et vult Christus, si quis non odit patrem iniqum, si fuerit iniqus et con- 35 9) Codd.: om. D. — 10) Codd.: celsitudinem B; in A: Nonne Christus cessi- tudinum.
Strana 72
72 XX. M. J. Hus, Viti. senserit patri in iniquitate, tunc non est me dignus, quia tunc esset nimis pius patri et crudelis Deo. Unde dicit Jeronimus ad Paulums, quod nimia pietas in suos crudelitas est in Deum. Et trahit Salvator regulam istam ex illo fundamento, quod si quid- quam aliud a Deo diligitur, tunc debet diligi propter Deum, et sic Deus supra illud; et si quidquam displicet Deo et ab homine diligitur, tunc per illam dileccionem Deus odio habetur; et cum Deus odit omne peccatum, patet, quod quicunque diligit peccatum, in hoc ipso odit Deum. 10 §49r) habere nunc hospitem per graciam in mundo, in iudicio testem, in regno benivole propter remuneratorem. Augustinus: pec- cator non est dignus pane, quo vescitur. beatitudinem non est me dignus. Et qui non accipit qui crucem finaliter tuli pro ipso et sequitur me, i. e. passionem sibi convenientem стисеm suam, Luce 9°: »Si quis vult venire post me, abneget se et tollat »crucem suam et sequatur me cottidie!« affectanter et i. e. vitam anima- eternaliter preponderanter lem in presenti in morte non est me dignus. Qui invenit animam suam, perdet per mortem hic in mundo vitam animatam finaliter in vita eterna i5 eam: et qui perdiderit animam suam propter me, inveniet in domum suam spiritualiter in corde humili propter me quamvis non in persona propria eam. Qui recipit vos, me recipit: et qui me recipit, 20 25 §5.) Et nota, quod omnia sequencia debent fieri in ca- ritate et finaliter propter Christum. Si enim quis recipit discipulum Christi predicatorem vel pauperem extra caritatem et non propter Christum, mercede caret beatitudinis. Unde qui recipiunt propter vanam gloriam, illa est merces eorum teste Salvatore Matth. 6° »Faciunt opera sua, ut videantur ab hominibus. Amen, dico vobis, »receperunt mercedem suam.« 2° quidam suscipiunt ex malicia in confusionem aliorum; 3° quidam propter curiositatem; 4° propter temptacionem ; 5° pure propter noticiam et non propter Dominum Jesum Christum, propter quem omnia principaliter debent fieri. Illis ergo modis recipientes apostolos, prophetas, ymmo Christum corporaliter, mercede beatifica frustrabantur. Patrem recipit eum, qui me misit.§49v Qui recipit prophetam Crisostomus: i. e. quasi prophetam Christi 30 in nomine prophete, mercedem
72 XX. M. J. Hus, Viti. senserit patri in iniquitate, tunc non est me dignus, quia tunc esset nimis pius patri et crudelis Deo. Unde dicit Jeronimus ad Paulums, quod nimia pietas in suos crudelitas est in Deum. Et trahit Salvator regulam istam ex illo fundamento, quod si quid- quam aliud a Deo diligitur, tunc debet diligi propter Deum, et sic Deus supra illud; et si quidquam displicet Deo et ab homine diligitur, tunc per illam dileccionem Deus odio habetur; et cum Deus odit omne peccatum, patet, quod quicunque diligit peccatum, in hoc ipso odit Deum. 10 §49r) habere nunc hospitem per graciam in mundo, in iudicio testem, in regno benivole propter remuneratorem. Augustinus: pec- cator non est dignus pane, quo vescitur. beatitudinem non est me dignus. Et qui non accipit qui crucem finaliter tuli pro ipso et sequitur me, i. e. passionem sibi convenientem стисеm suam, Luce 9°: »Si quis vult venire post me, abneget se et tollat »crucem suam et sequatur me cottidie!« affectanter et i. e. vitam anima- eternaliter preponderanter lem in presenti in morte non est me dignus. Qui invenit animam suam, perdet per mortem hic in mundo vitam animatam finaliter in vita eterna i5 eam: et qui perdiderit animam suam propter me, inveniet in domum suam spiritualiter in corde humili propter me quamvis non in persona propria eam. Qui recipit vos, me recipit: et qui me recipit, 20 25 §5.) Et nota, quod omnia sequencia debent fieri in ca- ritate et finaliter propter Christum. Si enim quis recipit discipulum Christi predicatorem vel pauperem extra caritatem et non propter Christum, mercede caret beatitudinis. Unde qui recipiunt propter vanam gloriam, illa est merces eorum teste Salvatore Matth. 6° »Faciunt opera sua, ut videantur ab hominibus. Amen, dico vobis, »receperunt mercedem suam.« 2° quidam suscipiunt ex malicia in confusionem aliorum; 3° quidam propter curiositatem; 4° propter temptacionem ; 5° pure propter noticiam et non propter Dominum Jesum Christum, propter quem omnia principaliter debent fieri. Illis ergo modis recipientes apostolos, prophetas, ymmo Christum corporaliter, mercede beatifica frustrabantur. Patrem recipit eum, qui me misit.§49v Qui recipit prophetam Crisostomus: i. e. quasi prophetam Christi 30 in nomine prophete, mercedem
Strana 73
Qui minimo minimum beneficium fecerit, a Christo beatitudine praemiabitur. 73 Crisostomus: »Prophete doctores intelliguntur, iusti autem »omnes christiani. Prophete ergo nomine voluit ostendere omnes »predicatores Christi, iusti autem nomine omnem christianum, »quia non solum doctorum est persecucionum causa vagari de »civitate in civitatem, sed omnium christianorum perfectorum, in »Christo quidem credencium.« Hec Crisostomus. prophete accipiet: et qui accipit iustum Crisostomus: »Hoc est: qualem mercedem accipiet, qui »propter Deum peregrinatur, talem mercedem habet et iste, qui »suscipit propter Deum peregrinantem. Et fiunt ambo equales: et »iste, qui suscipit propter Deum peregrinantem, et iste, qui propter »Deum peregrinatur. Utputa suscepisti sacerdotem, mercedem sacer- »dotis habes; suscepisti laycum iustum, iusti layci habes mercedem.« Hec Crisostomus. 10 in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. §6.) Augustinus in Omelia de Zacheo dicit: »Rogo »vos, fratres carissimi, de sua quisque substancia non habentibus »largiatur. Ne excuset aliquis dicens: Aurum, argentum non habeo. »Deponite istam excusabilem racionem! Quam parva est, sed co- »rona sublimior; quia si quis vel modicum panis esurienti et ca- »licem aque frigide sicienti porrexerit tantum in nomine Dei, me- »rebitur, quod Zacheus meruit.« Hec ille. 20 Hic tollit excusacionem etsi non pluribus non solum ex maioribus Et quicunque potum dederit uni ex minimis Jeronimus: »Ne quis posset causari et dicere 'paupertas »me retinet, quod hospitalis esse non possum', hanc excusacionem »precepto levissimo delevit, dicens: Et quicunque potum dederit', »supple: si aliud non habeat.« 25 etsi non etsi non etsi non habet largenam vini calidam istis calicem aque frigide tantum in nomine Augustinus Deverbis Domini sermone 35°: »Mi- »nimi, qui sunt Christi, illi sunt, qui omnia sua dimiserunt et se- »cuti sunt eum, et quidquid habuerunt, pauperibus distribuerunt. »Hii sunt minimi,, quia humiles, quia non elati, non superbi, et »sic minimis dandum est, non minimisii: quia dandum est nature »vel gracie, sed non culpe.« 30 11) Codd.: verba quia co minimis om. B.
Qui minimo minimum beneficium fecerit, a Christo beatitudine praemiabitur. 73 Crisostomus: »Prophete doctores intelliguntur, iusti autem »omnes christiani. Prophete ergo nomine voluit ostendere omnes »predicatores Christi, iusti autem nomine omnem christianum, »quia non solum doctorum est persecucionum causa vagari de »civitate in civitatem, sed omnium christianorum perfectorum, in »Christo quidem credencium.« Hec Crisostomus. prophete accipiet: et qui accipit iustum Crisostomus: »Hoc est: qualem mercedem accipiet, qui »propter Deum peregrinatur, talem mercedem habet et iste, qui »suscipit propter Deum peregrinantem. Et fiunt ambo equales: et »iste, qui suscipit propter Deum peregrinantem, et iste, qui propter »Deum peregrinatur. Utputa suscepisti sacerdotem, mercedem sacer- »dotis habes; suscepisti laycum iustum, iusti layci habes mercedem.« Hec Crisostomus. 10 in nomine iusti, mercedem iusti accipiet. §6.) Augustinus in Omelia de Zacheo dicit: »Rogo »vos, fratres carissimi, de sua quisque substancia non habentibus »largiatur. Ne excuset aliquis dicens: Aurum, argentum non habeo. »Deponite istam excusabilem racionem! Quam parva est, sed co- »rona sublimior; quia si quis vel modicum panis esurienti et ca- »licem aque frigide sicienti porrexerit tantum in nomine Dei, me- »rebitur, quod Zacheus meruit.« Hec ille. 20 Hic tollit excusacionem etsi non pluribus non solum ex maioribus Et quicunque potum dederit uni ex minimis Jeronimus: »Ne quis posset causari et dicere 'paupertas »me retinet, quod hospitalis esse non possum', hanc excusacionem »precepto levissimo delevit, dicens: Et quicunque potum dederit', »supple: si aliud non habeat.« 25 etsi non etsi non etsi non habet largenam vini calidam istis calicem aque frigide tantum in nomine Augustinus Deverbis Domini sermone 35°: »Mi- »nimi, qui sunt Christi, illi sunt, qui omnia sua dimiserunt et se- »cuti sunt eum, et quidquid habuerunt, pauperibus distribuerunt. »Hii sunt minimi,, quia humiles, quia non elati, non superbi, et »sic minimis dandum est, non minimisii: quia dandum est nature »vel gracie, sed non culpe.« 30 11) Codd.: verba quia co minimis om. B.
Strana 74
74 XXI. M. J. Hus, Johannis Baptistae. 50r discipuli: Amen, dico vobis, non perdet mercedem sиаm. ex quo concluditur, quod pro minimo bono facto ex caritate, si finaliter non fuerit perditum, homo beatitudine premiatur. 10 7. Nota1, : merces potissima cuiuslibet sancti est ipse Deus Christus, qui dicit Genes. 15°: »Ego merces tua magna nimis.« Ad efficaciam autem merendi illam mercedem primo requiritur, ut homo bonum bene faciat. Hoc autem facit, dum Deum super omnia diligit. Primo autem ad efficaciam merendi requiritur dif- ficultas operis, quia secundum Philosophum 'virtus est circa difficilia', quod patet in congressu pugne pro lege Cristi, patet eciam in matrimonio. 2° requiritur promptitudo voluntatis, nam 2a Corinthiorum 9° dicitur: »Hilarem datorem diligit Deus.« 3m magnitudo caritatis; ipsa enim caritas est pondus sanctuarii, secundum quod omnia, que in templo erant, ponderabanturi2. 15 XXI. Johannis Baptiste. Evangelium. 20 25 30 9 mensium —(Lyzabeth inpletum est tempus L 1. Moraliter: Elizabeth interpretatur. Dei mei saturitas" et signat ecclesiam, que interim in presenti pane et sangwine Do- mini saciatur. Tempus pariendi inpletum est illi in apercione lateris Christi. Ante enim conabatur ad partum, sed non erat ei virtus pariendi, Ysaie 37°: »Venerunt filii usque ad partum et virtus »non est pariendi« ; Osee 9° : »Da eis Domine vulvam sine liberis »et ubera arencia.« Unde si quis nascebatur, abortivus erat, quia ad inferos descendebat ante Christi passionem; sed Ecclesia pe- perit filium Johannem, 'in que gracia, nam qui ex Deo natus est, caritas habitat in eo. Nativitas autem talis est »ex aqua et Spiritu Sancto« Joh. 3°; ex aqua, que fluxit de latere Christi, que est baptismus, qui est quasi matrix Ecclesie, in qua filii generantur Zachar. 13°: »Erit fons patens«, i. e. latus Domini §50v apertum »domui David«, i. e. ecclesie, »in ablucionem peccatoris et men- Luce 12) Codd.: hanc totam notam om. F. — 1) Codd.: post moraliter F.
74 XXI. M. J. Hus, Johannis Baptistae. 50r discipuli: Amen, dico vobis, non perdet mercedem sиаm. ex quo concluditur, quod pro minimo bono facto ex caritate, si finaliter non fuerit perditum, homo beatitudine premiatur. 10 7. Nota1, : merces potissima cuiuslibet sancti est ipse Deus Christus, qui dicit Genes. 15°: »Ego merces tua magna nimis.« Ad efficaciam autem merendi illam mercedem primo requiritur, ut homo bonum bene faciat. Hoc autem facit, dum Deum super omnia diligit. Primo autem ad efficaciam merendi requiritur dif- ficultas operis, quia secundum Philosophum 'virtus est circa difficilia', quod patet in congressu pugne pro lege Cristi, patet eciam in matrimonio. 2° requiritur promptitudo voluntatis, nam 2a Corinthiorum 9° dicitur: »Hilarem datorem diligit Deus.« 3m magnitudo caritatis; ipsa enim caritas est pondus sanctuarii, secundum quod omnia, que in templo erant, ponderabanturi2. 15 XXI. Johannis Baptiste. Evangelium. 20 25 30 9 mensium —(Lyzabeth inpletum est tempus L 1. Moraliter: Elizabeth interpretatur. Dei mei saturitas" et signat ecclesiam, que interim in presenti pane et sangwine Do- mini saciatur. Tempus pariendi inpletum est illi in apercione lateris Christi. Ante enim conabatur ad partum, sed non erat ei virtus pariendi, Ysaie 37°: »Venerunt filii usque ad partum et virtus »non est pariendi« ; Osee 9° : »Da eis Domine vulvam sine liberis »et ubera arencia.« Unde si quis nascebatur, abortivus erat, quia ad inferos descendebat ante Christi passionem; sed Ecclesia pe- perit filium Johannem, 'in que gracia, nam qui ex Deo natus est, caritas habitat in eo. Nativitas autem talis est »ex aqua et Spiritu Sancto« Joh. 3°; ex aqua, que fluxit de latere Christi, que est baptismus, qui est quasi matrix Ecclesie, in qua filii generantur Zachar. 13°: »Erit fons patens«, i. e. latus Domini §50v apertum »domui David«, i. e. ecclesie, »in ablucionem peccatoris et men- Luce 12) Codd.: hanc totam notam om. F. — 1) Codd.: post moraliter F.
Strana 75
Ecclesia filios per baptismum et per poenitentiam parit. 75 »struate«, i. e. actualis et originalis peccati 'et audierunt vicini', quia gentes iuxta illud Ysaie 60°: »Filii tui de longe venient et filie — »tue de latere surgent.« i. e illi, qui erant ut per angelum cohabitantes fuit predictum Et audierunt vicini et pariendi, et peperit filium. i. e. magnam fecit auferendo ab ea sterilitatem maledictam et dando ei talem filium mirabiliter conceptum super naturam consangwinei cognati eius, quia magnificavit Dominus misericordiam suam quia dixerat angelus: »Multi in nativitate eius gaudebunt.« cum illa, et congratulabantur ei. §2. Est autem multiplex partus ecclesie, sc. per baptismum, per penitenciam. Et istius partus tempus inpletur confessione, con- tricione et satisfaccione. De quo Johann. 16°: »Mulier cum parit, »tristiciam habet ; cum autem pepererit, iam non meminit pressure, »quia natus est homo in mundum.« Tristicia contricio, partus con- fessio, nativitas satisfaccio. Sed pro certo debent hec tria durare, donec vita finiatur hominis, ut sic tristicia preterita natus in trium- phante ecclesia habeat iam tristicie nullam, penam et tunc audient vicini (quia angeli, qui sunt cognati in gracia Dei) et congratula- buntur Luce 15°: »Gaudium est angelis Dei super uno peccatore »penitenciam agente.« §3. Unde per Elizabeth, uxorem Zacharie, potest intelligi caro copulata spiritui, quia sicut vir castigat et regit uxorem, ita spiritus debet castigare carnem, ne lasciviat et quinque sensus habeat dissolutos. Hec caro filium parit, cum opera spiritus per carnis officium bonum opus exercent, ut si dat elemosinam, vestit nudum, pascit esurientem, visitat infirmum, sepelit mortuum; tunc »uxor illius sicut vitis habundans in lateribus domus sue, filii tui »sicut novelle olyvarum« etc. Sed is, filius, debet vocari Johannes, quia nemo sibi bonum opus debet ascribere, sed gracie Dei tantum, iuxta illud Apostoli: »Gracia Dei sum id, quod sum.« Eritque gaudium, ut supra dicebatur etc. 10 15 20 25 sicut preceptum fuit Genes. 17°: »Infans octo dierum circumcidetur.« a nativitate Precursoris Et factum est in die octavo, venerunt circumcidere 51r 84. Octo dies circumcisionis sunt octo virtutes, quibus circumciditur perfecte homo interior: 1a dies fides, que illuminat; 2a fortitudo, que roborat ; 3a prudencia, que eligit bonum et reprobat malum; 4a abstinencia, que corpus solidat; 5a paciencia, que in adversitate conservat; 6a pietas, que bona sua proximis communicat; 7a dileccio fraternitatis, que bonis aliorum congaudet; 30 35 2) Codd.: om. F. — 3) Codd.: quis F male. — 4) Codd.: om. F.
Ecclesia filios per baptismum et per poenitentiam parit. 75 »struate«, i. e. actualis et originalis peccati 'et audierunt vicini', quia gentes iuxta illud Ysaie 60°: »Filii tui de longe venient et filie — »tue de latere surgent.« i. e illi, qui erant ut per angelum cohabitantes fuit predictum Et audierunt vicini et pariendi, et peperit filium. i. e. magnam fecit auferendo ab ea sterilitatem maledictam et dando ei talem filium mirabiliter conceptum super naturam consangwinei cognati eius, quia magnificavit Dominus misericordiam suam quia dixerat angelus: »Multi in nativitate eius gaudebunt.« cum illa, et congratulabantur ei. §2. Est autem multiplex partus ecclesie, sc. per baptismum, per penitenciam. Et istius partus tempus inpletur confessione, con- tricione et satisfaccione. De quo Johann. 16°: »Mulier cum parit, »tristiciam habet ; cum autem pepererit, iam non meminit pressure, »quia natus est homo in mundum.« Tristicia contricio, partus con- fessio, nativitas satisfaccio. Sed pro certo debent hec tria durare, donec vita finiatur hominis, ut sic tristicia preterita natus in trium- phante ecclesia habeat iam tristicie nullam, penam et tunc audient vicini (quia angeli, qui sunt cognati in gracia Dei) et congratula- buntur Luce 15°: »Gaudium est angelis Dei super uno peccatore »penitenciam agente.« §3. Unde per Elizabeth, uxorem Zacharie, potest intelligi caro copulata spiritui, quia sicut vir castigat et regit uxorem, ita spiritus debet castigare carnem, ne lasciviat et quinque sensus habeat dissolutos. Hec caro filium parit, cum opera spiritus per carnis officium bonum opus exercent, ut si dat elemosinam, vestit nudum, pascit esurientem, visitat infirmum, sepelit mortuum; tunc »uxor illius sicut vitis habundans in lateribus domus sue, filii tui »sicut novelle olyvarum« etc. Sed is, filius, debet vocari Johannes, quia nemo sibi bonum opus debet ascribere, sed gracie Dei tantum, iuxta illud Apostoli: »Gracia Dei sum id, quod sum.« Eritque gaudium, ut supra dicebatur etc. 10 15 20 25 sicut preceptum fuit Genes. 17°: »Infans octo dierum circumcidetur.« a nativitate Precursoris Et factum est in die octavo, venerunt circumcidere 51r 84. Octo dies circumcisionis sunt octo virtutes, quibus circumciditur perfecte homo interior: 1a dies fides, que illuminat; 2a fortitudo, que roborat ; 3a prudencia, que eligit bonum et reprobat malum; 4a abstinencia, que corpus solidat; 5a paciencia, que in adversitate conservat; 6a pietas, que bona sua proximis communicat; 7a dileccio fraternitatis, que bonis aliorum congaudet; 30 35 2) Codd.: om. F. — 3) Codd.: quis F male. — 4) Codd.: om. F.
Strana 76
76 XXI. M. J. Hus, Johannis Baptistae. 8a caritas, que totum consumat. Et de hiis 2a Petri 1°: »Mi- »nistrare; in fide vestra.« Vide ibi etc. Quare Johannes fuit circumcisus, qui fuit in utero sancti- ficatus? Respondetur, quod in exemplum et quia lex nondum cessaverat, unde tenebatur adhuc mandato Domini. Jesus autem circumcidebatur, quia venerat legem inplere (M atth. 5°) in signum spiritualis circumcisionis, que fit interius in corde spiritualiter et in omni sensu Deuteron. 10°: »Circumcidite prepucium cordis »vestri et cervicem vestram durissimam non induretis amplius«; 10 Jeremie 4°: »Circumcidimini viri Judas .. .« 5 in circumcisione, sicut nunc in baptismo puerum, et vocabant eum nomine patris sui Zachariam. 15 20 5.) Que consuetudo adhuc servatur in multis. Recte autem post circumcisionem nomen inponitur, quia omnes, qui circum- ciduntur a peccato finaliter, filii Dei libro vite inscripti nominantur. Et hinc Lazarus a mendicitate circumcisus nominatur, dives vero subticetur Luce 16°. Mistice per istos, qui filio patris nomen inponunt, signantur illi, qui iustificacionem legis operibus attribuunt, non gracie Dei Roman. 1°: »Iusticiam suam statuere volentes.« Moraliter vero signant illos, qui volunt, ut filii patres suos in illicitis imitentur Ezechiel 16°: »Sicut mater, ita et filia eius.« inspirata sc. vocabitur Zacharias Et respondens mater eius, dixit: »Nequaquam, sed vo- Ambrosius: »Nec mireris, si nomen mulier, quod non audivit, asseruit, quando Spiritus ei S., qui angelo mandaverat, revelavit.« cabitur Johannes.« 30 35 §6.) Quia sic eum angelus nominavit Ysaie 49°: »De 25 »ventre matris mee recordatus est nominis mei«, i. e. dedit michi rem nominis huius 'Johannes', i. e. graciam. Antipofora: Sed quomodo scivit mater nomen prenuncciatum ab angelo? vir enim mutus non §51v) poterat ei nuncciare? So- lucio in Glossa: »Spiritu prophecie didicit.« Moraliter: Boni parentes non debent sustinere, ut eos filii in malis imitentur, sed debent eos tradere iustis viris, qui per informacionem licitam ipsos conservent in gracia Jesu Christi. Sed quid mali dicunt: »tamen nemo est in cognacione tua, qui vocetur »hoc nomine Johannes«, i. e. in gracia Dei »quid, vis, quod filius »tuus iam sit devotus vel spiritualis, cum omnes in cognacione »tua sint filii seculi« etc. 5) Codd. Vulg.: ministrate CD. — 6) Codd.: in D textum supplevit 83 e Vulgata. — 7) Codd.: quis D.
76 XXI. M. J. Hus, Johannis Baptistae. 8a caritas, que totum consumat. Et de hiis 2a Petri 1°: »Mi- »nistrare; in fide vestra.« Vide ibi etc. Quare Johannes fuit circumcisus, qui fuit in utero sancti- ficatus? Respondetur, quod in exemplum et quia lex nondum cessaverat, unde tenebatur adhuc mandato Domini. Jesus autem circumcidebatur, quia venerat legem inplere (M atth. 5°) in signum spiritualis circumcisionis, que fit interius in corde spiritualiter et in omni sensu Deuteron. 10°: »Circumcidite prepucium cordis »vestri et cervicem vestram durissimam non induretis amplius«; 10 Jeremie 4°: »Circumcidimini viri Judas .. .« 5 in circumcisione, sicut nunc in baptismo puerum, et vocabant eum nomine patris sui Zachariam. 15 20 5.) Que consuetudo adhuc servatur in multis. Recte autem post circumcisionem nomen inponitur, quia omnes, qui circum- ciduntur a peccato finaliter, filii Dei libro vite inscripti nominantur. Et hinc Lazarus a mendicitate circumcisus nominatur, dives vero subticetur Luce 16°. Mistice per istos, qui filio patris nomen inponunt, signantur illi, qui iustificacionem legis operibus attribuunt, non gracie Dei Roman. 1°: »Iusticiam suam statuere volentes.« Moraliter vero signant illos, qui volunt, ut filii patres suos in illicitis imitentur Ezechiel 16°: »Sicut mater, ita et filia eius.« inspirata sc. vocabitur Zacharias Et respondens mater eius, dixit: »Nequaquam, sed vo- Ambrosius: »Nec mireris, si nomen mulier, quod non audivit, asseruit, quando Spiritus ei S., qui angelo mandaverat, revelavit.« cabitur Johannes.« 30 35 §6.) Quia sic eum angelus nominavit Ysaie 49°: »De 25 »ventre matris mee recordatus est nominis mei«, i. e. dedit michi rem nominis huius 'Johannes', i. e. graciam. Antipofora: Sed quomodo scivit mater nomen prenuncciatum ab angelo? vir enim mutus non §51v) poterat ei nuncciare? So- lucio in Glossa: »Spiritu prophecie didicit.« Moraliter: Boni parentes non debent sustinere, ut eos filii in malis imitentur, sed debent eos tradere iustis viris, qui per informacionem licitam ipsos conservent in gracia Jesu Christi. Sed quid mali dicunt: »tamen nemo est in cognacione tua, qui vocetur »hoc nomine Johannes«, i. e. in gracia Dei »quid, vis, quod filius »tuus iam sit devotus vel spiritualis, cum omnes in cognacione »tua sint filii seculi« etc. 5) Codd. Vulg.: ministrate CD. — 6) Codd.: in D textum supplevit 83 e Vulgata. — 7) Codd.: quis D.
Strana 77
Circumcisio Johannis poenitentiam et aversionem a peccatis significat. 77 propinqua tibi vel marito tuo: nam multi Judeorum illo nomine fuerant nominati, ut patet libro Machab. de Johanne fratre wssak Jude Machabei et de Johanne Eupolemis Et dixerunt ad illam: »Quia nemo est in cognacione tua, per signa visibilia, ex quo patet, quod et mutus et surdus fuit ponukachug »qui vocetur hoc nomine.« Innuebant autem patri eius, quem eciam per signa cartulam inscriptibilem vellet vocari eum. Et postulans pugillarem 7.) Pugillarisio a pugno, i. e. lapis tentus pugno; vel tabula parva in pugno contentibilis — et hoc videtur innuere Glossa. Unde eciam vulgare Romanorum: »pugilar est tabula ad scri- »bendum«; dicitur eciam pugillaris quandoque calamus, quo scri- bimus. 10 sc. datum ab angelo scripsit, dicens: »Johannes est nomen eius.« §8. Origenes: »Zacharias quidem interpretatur memoria »Dei, Johannes autem signat monstrantem. Ceterum et absentis »et presentis memoria demonstracio est; debebat autem Johannes »non memoriam Dei, ut absentis exprimere, ymmo digito demon- »strare presentem.« Crisostomus vero dicit: »Quin eciam hoc »nomen Johannes gracia Dei interpretatur; quia ergo gracia Dei »favente non natura Elizabeth hunc filium capit, beneficii me- »moriam in nomine pueri conscripserunt,1.« §9. Unde sciendum, quod Johannes Baptista multipliciter nominatur. Dicitur enim propheta, amicus sponsi, lucerna, angelus, Vox, Helias, baptista Salvatoris, preco iudicis, precursor regis. In propheta designatur prerogativa precognicionis, in amico sponsi prerogativa dileccionis, in lucerna ardenti prerogativa sanctitatis, §52r) in angelo prerogativa virginitatis, in voce prerogativa humi- litatis, in Elya prerogativa fervoris, in Baptista prerogativa mira- bilis honoris, in precone prerogativa predicacionis, in precursore prerogativa preparacionis. 15 20 25 10 ex conveniencia patris et matris in nomine pueri statim Et mirati sunt universi. Apertum est autem illico os eins, 10. Moraliter: apertum est os nato Johanne, i. e. data gracia Dei; vel opere bono facto aperitur os predicatoris, quod12 ante graciam Domini clausum erat; sola enim gracia Dei os aperit 30 8) Codd.: eupolini D, cupolemi A. — 9) CD: ponukowachu B, kowachu A, y ponukly su F ab 9°. — 10) Codd.: in D verba Pugillaris co scribimus post sequens capitulum 8. adiunguntur. — 11) Codd.: hoc capp. om. F. — 12) CF: quia D. quando AB.
Circumcisio Johannis poenitentiam et aversionem a peccatis significat. 77 propinqua tibi vel marito tuo: nam multi Judeorum illo nomine fuerant nominati, ut patet libro Machab. de Johanne fratre wssak Jude Machabei et de Johanne Eupolemis Et dixerunt ad illam: »Quia nemo est in cognacione tua, per signa visibilia, ex quo patet, quod et mutus et surdus fuit ponukachug »qui vocetur hoc nomine.« Innuebant autem patri eius, quem eciam per signa cartulam inscriptibilem vellet vocari eum. Et postulans pugillarem 7.) Pugillarisio a pugno, i. e. lapis tentus pugno; vel tabula parva in pugno contentibilis — et hoc videtur innuere Glossa. Unde eciam vulgare Romanorum: »pugilar est tabula ad scri- »bendum«; dicitur eciam pugillaris quandoque calamus, quo scri- bimus. 10 sc. datum ab angelo scripsit, dicens: »Johannes est nomen eius.« §8. Origenes: »Zacharias quidem interpretatur memoria »Dei, Johannes autem signat monstrantem. Ceterum et absentis »et presentis memoria demonstracio est; debebat autem Johannes »non memoriam Dei, ut absentis exprimere, ymmo digito demon- »strare presentem.« Crisostomus vero dicit: »Quin eciam hoc »nomen Johannes gracia Dei interpretatur; quia ergo gracia Dei »favente non natura Elizabeth hunc filium capit, beneficii me- »moriam in nomine pueri conscripserunt,1.« §9. Unde sciendum, quod Johannes Baptista multipliciter nominatur. Dicitur enim propheta, amicus sponsi, lucerna, angelus, Vox, Helias, baptista Salvatoris, preco iudicis, precursor regis. In propheta designatur prerogativa precognicionis, in amico sponsi prerogativa dileccionis, in lucerna ardenti prerogativa sanctitatis, §52r) in angelo prerogativa virginitatis, in voce prerogativa humi- litatis, in Elya prerogativa fervoris, in Baptista prerogativa mira- bilis honoris, in precone prerogativa predicacionis, in precursore prerogativa preparacionis. 15 20 25 10 ex conveniencia patris et matris in nomine pueri statim Et mirati sunt universi. Apertum est autem illico os eins, 10. Moraliter: apertum est os nato Johanne, i. e. data gracia Dei; vel opere bono facto aperitur os predicatoris, quod12 ante graciam Domini clausum erat; sola enim gracia Dei os aperit 30 8) Codd.: eupolini D, cupolemi A. — 9) CD: ponukowachu B, kowachu A, y ponukly su F ab 9°. — 10) Codd.: in D verba Pugillaris co scribimus post sequens capitulum 8. adiunguntur. — 11) Codd.: hoc capp. om. F. — 12) CF: quia D. quando AB.
Strana 78
78 XXI. M. J. Hus, Johannis Baptistae. 10 15 20 ad utiliter predicandum. Quinque autem sunt claudencia os pre- dicatoris. Primum est peccati consciencia Ezechiel 15°: »Scies, »quia ego Dominus et 3 recorderis et confundaris,4, et non sit tibi »ultra aperire os pre confusione tua.« — Secundum est ignorancia Ysaie 56° : »Speculatores eius ceci omnes, nescierunt universi: »canes muti non valentes latrare.« — Tercium est timor, ideo dicitur Ezechiel 13°: »Non ascendistis ex adverso, neque op- »posuistis vos murum pro domo Israel, ut staretis in prelio in die »Domini.« Et propter istud iactitat se dyabolus irridens predica- tores huiusmodi Ysaie 10°: »Universam terram ego congregavi, »et non fuit, qui moveret pennam et apperiret os et ganniret.« — Quartum est malicia populi Ezechiel 3°: »Lingwam tuam faciam »adherere pallato tuo et eris mutus, nec quasi vir obiurgans, quia »domus tua exasperans est.« — Quintum est inmemoria bene- ficiorum Dei Psalmus: »Adhereat lingwa faucibus meis, si »non meminero tui.« — Sed hec omnia removet gracia Domini, cum datur homini Sapiencie 10° : »Sapiencia aperit os mutorum »et lingwas infancium facit disertas.« Ex iam dictis ego colligo, quod sum canis mutus, audiens illud verbum iuste contra me propositum in Psalmo: »Peccatori »autem dixit Deus: 'Quare15 tu enarras iusticias meas et assumis »testamentum meum per os tuum,5« etc., quia nisi gracia Dei michi iam affuerit, os meum non apertum erit, ut loquatur bene- dicens Deum. 25 i. c. laudans et lingwa eius et loquebatur 52v) benedicens Deum. 30 §11. Ambrosiusis: »Iam solvit fides lingwam, quam »incredulitas ligaverat.« — Beda in Originali: »Quoniam vox »clamantis in deserto est nata, merito lingwa parentis est soluta; »nec enim eum silere a laudibus decebat, qui Verbi preconem »sibi natum gaudebat.« — Ambrosius: »Nemo desperet; novit »Dominus mutare sentenciam, sicut novit emendare delictum.« Jeremie 18°: »Si penitenciam egerit gens ista a malo suo, agam »et ego penitenciam super malo, quod cogitavir6.« i. e. admiracio vel timor Domini, quod sic mirabiliter puniverat Zachariam, qui tamen iustus erat Et factus est timor magnus super omnes vicinos eorum: a5 et super omnia montana Judee divulgabantur omnia verba hec: mirabilia et insolita de nativitate Johannis et restitucione loquele Zacharie. Et sic profectus proximorum debent divulgari 13) Codd.: ut Vulg. (Ezech. XVI. 62). — 14) Codd. Vulg.: confunderis F. 15) Codd. Vulg.: om. D (Quare co tuum). — 16) D: hoc capitulum Ambrosius cogitavi in ABC ante praecedens Moraliter Deum' ponitur.
78 XXI. M. J. Hus, Johannis Baptistae. 10 15 20 ad utiliter predicandum. Quinque autem sunt claudencia os pre- dicatoris. Primum est peccati consciencia Ezechiel 15°: »Scies, »quia ego Dominus et 3 recorderis et confundaris,4, et non sit tibi »ultra aperire os pre confusione tua.« — Secundum est ignorancia Ysaie 56° : »Speculatores eius ceci omnes, nescierunt universi: »canes muti non valentes latrare.« — Tercium est timor, ideo dicitur Ezechiel 13°: »Non ascendistis ex adverso, neque op- »posuistis vos murum pro domo Israel, ut staretis in prelio in die »Domini.« Et propter istud iactitat se dyabolus irridens predica- tores huiusmodi Ysaie 10°: »Universam terram ego congregavi, »et non fuit, qui moveret pennam et apperiret os et ganniret.« — Quartum est malicia populi Ezechiel 3°: »Lingwam tuam faciam »adherere pallato tuo et eris mutus, nec quasi vir obiurgans, quia »domus tua exasperans est.« — Quintum est inmemoria bene- ficiorum Dei Psalmus: »Adhereat lingwa faucibus meis, si »non meminero tui.« — Sed hec omnia removet gracia Domini, cum datur homini Sapiencie 10° : »Sapiencia aperit os mutorum »et lingwas infancium facit disertas.« Ex iam dictis ego colligo, quod sum canis mutus, audiens illud verbum iuste contra me propositum in Psalmo: »Peccatori »autem dixit Deus: 'Quare15 tu enarras iusticias meas et assumis »testamentum meum per os tuum,5« etc., quia nisi gracia Dei michi iam affuerit, os meum non apertum erit, ut loquatur bene- dicens Deum. 25 i. c. laudans et lingwa eius et loquebatur 52v) benedicens Deum. 30 §11. Ambrosiusis: »Iam solvit fides lingwam, quam »incredulitas ligaverat.« — Beda in Originali: »Quoniam vox »clamantis in deserto est nata, merito lingwa parentis est soluta; »nec enim eum silere a laudibus decebat, qui Verbi preconem »sibi natum gaudebat.« — Ambrosius: »Nemo desperet; novit »Dominus mutare sentenciam, sicut novit emendare delictum.« Jeremie 18°: »Si penitenciam egerit gens ista a malo suo, agam »et ego penitenciam super malo, quod cogitavir6.« i. e. admiracio vel timor Domini, quod sic mirabiliter puniverat Zachariam, qui tamen iustus erat Et factus est timor magnus super omnes vicinos eorum: a5 et super omnia montana Judee divulgabantur omnia verba hec: mirabilia et insolita de nativitate Johannis et restitucione loquele Zacharie. Et sic profectus proximorum debent divulgari 13) Codd.: ut Vulg. (Ezech. XVI. 62). — 14) Codd. Vulg.: confunderis F. 15) Codd. Vulg.: om. D (Quare co tuum). — 16) D: hoc capitulum Ambrosius cogitavi in ABC ante praecedens Moraliter Deum' ponitur.
Strana 79
Praedicatores peccatis gravati sunt canes muti, non valentes latrare. 79 ad Dei nonorem et edificacionem proximorum Tobie 13°: »Con- »fitemini Domino, filii Israel, et in conspectu gencium laudate eum, »quoniam ideo dispersit nos inter gentes, que ignorant eum, ut »vos enarretis mirabilia eius« etc. et posuerunt omnes qui audierunt in corde suo, dicentes: q. d.: valde magnus, cuius causa subditur »Quis, putas, puer iste erit?« 12.) Illa questio17 est plebis, cui respondet primo angelus dicens: »Erit magnus coram Domino«, 2° pater ipse: »Puer pro- »pheta Altissimi vocabitur« ; 3° ipsemet Johannes Johannis 1°: »Ego vox clamantis in deserto« ; 4° Salvator Matth. 11°: »Quid »existis in desertum videre? Prophetam? Eciam dico vobis, &et »plus quam prophetam. Hic est enim, de quo scriptum est: 'Ecce »ego mitto angelum meum ante faciem tuam...“« Hic nota, quod Baptista magnus fuit ex cognacione carnali Christi, quia ipse et Christus fuerunt filii duarum consobrinarum. Unde Anna habuit sororem Ysmeriam, que Ysmeria genuit Ely- zabet et Elyud; Elyzabet autem genuit Johannem Baptistam, de Elyud natus est Eminen, de Emineu s. Servasiusis. Anna autem tres viros habuit, sc. Joachim, Cleopham et Salomam. De Joachim genuit Mariam, matrem Christi; Joachim mortuo accepit Cleopham, fratrem Jozeph, et genuit aliam Mariam, quam Alpheo in coniugem 53r) sociavit, que quattuor filios genuit: Jacobum minorem (sc. vocacione), Joseph iustum, Symonem et Iudam; mortuo se- cundo viro Anna accepit Salomam, ex quo genuit filiam, quam iterum Mariam vocavit et Zebedeo in coniugem tradidit. Hec autem Maria genuit Iacobum Maiorem et Johannem ewangelistam. 10 15 20 25 quia Etenim manus Domini erat cum illo. i. e. virtus operativa miraculorum in eius annuncciacione, concepcione et nativitate ostensorum, ex quibus racionabiliter con- cludebatur magnitudo pueri futura coram Deo, sicut preostensum fuit Zacharie, cum dicebatur ab angelo: »Erit enim magnus coram »Domino« etc. 30 Et Zacharias, pater eius, repletus est Spiritu Sancto et prophetavit dicens: 13. Ecce liberalitas Dei: nam secundum Glossam a ostenditur liberalitas sive inmensitas divine liberalitatis, quod ab- 17) D: post est Codd. — 18) D: Servascus Codd.
Praedicatores peccatis gravati sunt canes muti, non valentes latrare. 79 ad Dei nonorem et edificacionem proximorum Tobie 13°: »Con- »fitemini Domino, filii Israel, et in conspectu gencium laudate eum, »quoniam ideo dispersit nos inter gentes, que ignorant eum, ut »vos enarretis mirabilia eius« etc. et posuerunt omnes qui audierunt in corde suo, dicentes: q. d.: valde magnus, cuius causa subditur »Quis, putas, puer iste erit?« 12.) Illa questio17 est plebis, cui respondet primo angelus dicens: »Erit magnus coram Domino«, 2° pater ipse: »Puer pro- »pheta Altissimi vocabitur« ; 3° ipsemet Johannes Johannis 1°: »Ego vox clamantis in deserto« ; 4° Salvator Matth. 11°: »Quid »existis in desertum videre? Prophetam? Eciam dico vobis, &et »plus quam prophetam. Hic est enim, de quo scriptum est: 'Ecce »ego mitto angelum meum ante faciem tuam...“« Hic nota, quod Baptista magnus fuit ex cognacione carnali Christi, quia ipse et Christus fuerunt filii duarum consobrinarum. Unde Anna habuit sororem Ysmeriam, que Ysmeria genuit Ely- zabet et Elyud; Elyzabet autem genuit Johannem Baptistam, de Elyud natus est Eminen, de Emineu s. Servasiusis. Anna autem tres viros habuit, sc. Joachim, Cleopham et Salomam. De Joachim genuit Mariam, matrem Christi; Joachim mortuo accepit Cleopham, fratrem Jozeph, et genuit aliam Mariam, quam Alpheo in coniugem 53r) sociavit, que quattuor filios genuit: Jacobum minorem (sc. vocacione), Joseph iustum, Symonem et Iudam; mortuo se- cundo viro Anna accepit Salomam, ex quo genuit filiam, quam iterum Mariam vocavit et Zebedeo in coniugem tradidit. Hec autem Maria genuit Iacobum Maiorem et Johannem ewangelistam. 10 15 20 25 quia Etenim manus Domini erat cum illo. i. e. virtus operativa miraculorum in eius annuncciacione, concepcione et nativitate ostensorum, ex quibus racionabiliter con- cludebatur magnitudo pueri futura coram Deo, sicut preostensum fuit Zacharie, cum dicebatur ab angelo: »Erit enim magnus coram »Domino« etc. 30 Et Zacharias, pater eius, repletus est Spiritu Sancto et prophetavit dicens: 13. Ecce liberalitas Dei: nam secundum Glossam a ostenditur liberalitas sive inmensitas divine liberalitatis, quod ab- 17) D: post est Codd. — 18) D: Servascus Codd.
Strana 80
80 XXII. M. J. Hus, In die Petri. latum in duplo restituitur : loquendi facultatem reddit et propheciam superaddidit. Sed ego tercium plus penso, quia replecionem Spi- ritus S. innominavit19. Nota eciam, quod Elyzabet inpleta Spiritu S. prophetavit, sed paucis et in domo; Zacharias vero multis verbis usus in prophe- tando sive predicando, quia ordo discipline exigit, ut mulier pauca loquatur et magis velit discere quam docere 1a Corinthiorum 14°: »Mulieres in ecclesia taceant, non enim permittitur eis loqui.« Sed 1a Thim. 2° dicitur: »Mulier in silencio discat cum omni sub- »ieccione.« — 10 i. e. visitabit omnium generalis per creacionem per devocionem »Benedictus Dominus Deus Isvael, quia visitavit sc. per incarnacionem et nati- vitatem, que adhuc fuit futura electe ante mundi constitucionem i. e.faciet per mortem fecit redempcionem plebis sue.« — et XXII. 15 53v) In die Petri. Ewangelium. 20 1.) In, presenti ewangelio habetur, quod Salvator de fide in ipsum et de ipso credencium a discipulis quesivit. Et ipsi re- spondentes aliorum et propriam fidem sunt confessi: aliorum erroneam et propriam veram. Veram, qua creditur, quod Christus est filius Dei vivi, que accipit duplex premium, sc. beatificacionem et potestatem ministerialem et firmitatem in gracia persistendi. Unde Salvator in presenti de fide querit, quam confirmans remunerat et quam sit firma declarat, racione cuius dat Ecclesie claves regni celorum, 25 qui eam renovavit illiuscivitatis ad differenciam Cesaree Palestine Matth. 16° Marci 8° Enit Jesus in partes Cesaree Philippi Luce 90 §2.) Notandum, quod medium sive mediator debet per- tinere cum extremis, et ideo Christus, qui habuit duplicem naturam in uno supposito, sc. divinam et humanam, erat vere mediator 19) Codd.: eciam nominavit F. — 1) CD: totum hoc primum capitulum in ABF deest.
80 XXII. M. J. Hus, In die Petri. latum in duplo restituitur : loquendi facultatem reddit et propheciam superaddidit. Sed ego tercium plus penso, quia replecionem Spi- ritus S. innominavit19. Nota eciam, quod Elyzabet inpleta Spiritu S. prophetavit, sed paucis et in domo; Zacharias vero multis verbis usus in prophe- tando sive predicando, quia ordo discipline exigit, ut mulier pauca loquatur et magis velit discere quam docere 1a Corinthiorum 14°: »Mulieres in ecclesia taceant, non enim permittitur eis loqui.« Sed 1a Thim. 2° dicitur: »Mulier in silencio discat cum omni sub- »ieccione.« — 10 i. e. visitabit omnium generalis per creacionem per devocionem »Benedictus Dominus Deus Isvael, quia visitavit sc. per incarnacionem et nati- vitatem, que adhuc fuit futura electe ante mundi constitucionem i. e.faciet per mortem fecit redempcionem plebis sue.« — et XXII. 15 53v) In die Petri. Ewangelium. 20 1.) In, presenti ewangelio habetur, quod Salvator de fide in ipsum et de ipso credencium a discipulis quesivit. Et ipsi re- spondentes aliorum et propriam fidem sunt confessi: aliorum erroneam et propriam veram. Veram, qua creditur, quod Christus est filius Dei vivi, que accipit duplex premium, sc. beatificacionem et potestatem ministerialem et firmitatem in gracia persistendi. Unde Salvator in presenti de fide querit, quam confirmans remunerat et quam sit firma declarat, racione cuius dat Ecclesie claves regni celorum, 25 qui eam renovavit illiuscivitatis ad differenciam Cesaree Palestine Matth. 16° Marci 8° Enit Jesus in partes Cesaree Philippi Luce 90 §2.) Notandum, quod medium sive mediator debet per- tinere cum extremis, et ideo Christus, qui habuit duplicem naturam in uno supposito, sc. divinam et humanam, erat vere mediator 19) Codd.: eciam nominavit F. — 1) CD: totum hoc primum capitulum in ABF deest.
Strana 81
Christus discipulos Petri confessione docuit se esse Deum. 81 Dei et hominum et per consequens aptissimus, ut esset humane redempcionis precium. Hanc autem duplicem naturam declarat in se ipso: humanam per evidentem conversacionem, aliam ex vera confessione Petri pro se et aliis discipulis divinam naturam in eo confitentis; quam confessionem tamquam veritatis expressivam in presenti ewangelio confirmavit. non ignorans, sed in fide solidans et interrogavit discipulos suos dicens: quia »corde creditur ad iusticiam, ore autem fit confessio »ad salutem.« §3. »Ideo interrogavit Dominus, ut occasionem assumat con- »firmandi fidem et remunerandi confessionem. Unde Petro credenti »et confitenti dixit: »Beatus es, Symon« etc. Prius tamen de aliorum opinione quesivit, ut errorem reprobaret; errorem,, quia non est societas lucis ad tenebras et veritas plantari non potest, nisi fal- sitas extirpetur. Unde dicit: »Quem dicunt« etc. Manifestum nobis »exemplum tradidit, ne simus sciencia sola contenti, sed de fama »quoque solliciti, ut et scienciam quoad Deum et famam quoad »homines procuremus; nam melius est nomen bonum, quam divicie »multe.« Hec Innocencius. 10 15 turbe vulgares, quia varie opinantur i. e. me, qui sum filius Marie Virginis »Quem dicunt homines esse Filium hominis?« At illi 20 ut Herodes et sui sequaces propter correpcionem manifestam. Patet Luce 90 dixerunt: »Alii Johannem Baptistam, 54r4.) Nota, quod opinio omnium loquencium de inmortalitate et de resurreccione fuit, quod anima separata a cor- pore sit maioris virtutis, quam coniuncta tali corpori, qualiter nunc habemus, sicut dicitur Sapiencie 9°: »Corpus quod corrumpitur, »aggravat animam«, et similiter quod homines post resurreccionem erunt maioris virtutis. Et quia videbant Christum maiora miracula facere, quam aliquis prophetarum fecerit, ideo credebant, quod unus de prioribus prophetis surrexerit a mortuis et maiora signa quam ante ea faceret. Et isto modo motus est Herodes ad cre- dendum, quod esset Johannes Baptista, Luce 9°: »Audivit autem »Herodes tetrarcha omnia, que fiebant ab eo et hesitavit eo, quod di- »ceretur a quibusdam, quia Johannes surrexit a mortuis, a quibusdam »vero, quia Helias apparuit, ab aliis autem, quia propheta unus »de antiquis surrexit." 25 30 35 2) Codd.: om. F. 6
Christus discipulos Petri confessione docuit se esse Deum. 81 Dei et hominum et per consequens aptissimus, ut esset humane redempcionis precium. Hanc autem duplicem naturam declarat in se ipso: humanam per evidentem conversacionem, aliam ex vera confessione Petri pro se et aliis discipulis divinam naturam in eo confitentis; quam confessionem tamquam veritatis expressivam in presenti ewangelio confirmavit. non ignorans, sed in fide solidans et interrogavit discipulos suos dicens: quia »corde creditur ad iusticiam, ore autem fit confessio »ad salutem.« §3. »Ideo interrogavit Dominus, ut occasionem assumat con- »firmandi fidem et remunerandi confessionem. Unde Petro credenti »et confitenti dixit: »Beatus es, Symon« etc. Prius tamen de aliorum opinione quesivit, ut errorem reprobaret; errorem,, quia non est societas lucis ad tenebras et veritas plantari non potest, nisi fal- sitas extirpetur. Unde dicit: »Quem dicunt« etc. Manifestum nobis »exemplum tradidit, ne simus sciencia sola contenti, sed de fama »quoque solliciti, ut et scienciam quoad Deum et famam quoad »homines procuremus; nam melius est nomen bonum, quam divicie »multe.« Hec Innocencius. 10 15 turbe vulgares, quia varie opinantur i. e. me, qui sum filius Marie Virginis »Quem dicunt homines esse Filium hominis?« At illi 20 ut Herodes et sui sequaces propter correpcionem manifestam. Patet Luce 90 dixerunt: »Alii Johannem Baptistam, 54r4.) Nota, quod opinio omnium loquencium de inmortalitate et de resurreccione fuit, quod anima separata a cor- pore sit maioris virtutis, quam coniuncta tali corpori, qualiter nunc habemus, sicut dicitur Sapiencie 9°: »Corpus quod corrumpitur, »aggravat animam«, et similiter quod homines post resurreccionem erunt maioris virtutis. Et quia videbant Christum maiora miracula facere, quam aliquis prophetarum fecerit, ideo credebant, quod unus de prioribus prophetis surrexerit a mortuis et maiora signa quam ante ea faceret. Et isto modo motus est Herodes ad cre- dendum, quod esset Johannes Baptista, Luce 9°: »Audivit autem »Herodes tetrarcha omnia, que fiebant ab eo et hesitavit eo, quod di- »ceretur a quibusdam, quia Johannes surrexit a mortuis, a quibusdam »vero, quia Helias apparuit, ab aliis autem, quia propheta unus »de antiquis surrexit." 25 30 35 2) Codd.: om. F. 6
Strana 82
82 XXII. M. J. Hus, In die Petri. propter pacienciam in adversis propter zelum veritatis alii autem Heliam, alii vero Jeremiam aut unum ex sc. antiquis, prophetis.« Dixit illis Jesus: »Vos autem, 5 10 §5. mei discipuli, qui mecum diu estis et miracula vidistis; quasi diceret: alii errant in sua opinione de me, sed vos non sic, qui non estis tantum carnales, ut illi, sed spirituales, ut merito iam debeatis dii, non homines appellari, sicut habetur in Psalmo : »Ego dixi : Dii estis« etc. Et nota, quod Christus electos in apostolatum examinavit in fide dicens : »Vos autem quem me esse dicitis«, 2° in dileccione et bene, quia fides est ecclesie fundamentum, dileccio vero est ecclesie conplementum. Ad primum respondit Petrus pro omnibus dicens: »Tu es Christus, Filius Dei vivi« ; ad secundum specialiter pro se Johannis ultimo querente Domino: »Symon, diligis »me plus hiis?« respondit: »Tu scis, Domine, quia amo te.« Et in 15 hiis duobus debent examinari sacerdotes. tamquam principalior pro se et aliis quem me esse dicitis?« Respondens Symon Petrus Seda quid possunt homines facti dii sentire de Deo facto homine, nisi quod Petrus dixit: »Tu« etc.4 i. e. unctus oleo Magister et Domine gracie pre aliis dixit: »Tu es Christus, Filius Dei vivi.« 25 30 54v) §6. Tu, non alius, quia multi pseudoprophete ve- nient in nomine tuo dicentes: »Ego sum Christus«. Tu ergo es Christus, non Christi filius; non filii, sed idem Filius Dei vivi et Virginis Marie. Tu Christus, i. e. unctus humanitus, tu, qui dixisti: »Spiritus Domini super me, propter quod unxit me, ewangelisare »pauperibus misit me.« Tu Filius Dei vii, non mortui, sicut dii gencium, qui os habent et non locuntur etc. Naturalis, et non adoptivus tantum, ut alii, et per consequens eiusdem nature, cum Deo. — Et sic confitetur primo veritatem nature humane, secundo divine in eodem supposito; et addidit 'vivi' ad differenciam, qui mortui colebantur tamquam dii, ut Hercules, quia fuit opinio, quod tales excellentes persone, quando moriebantur, ad vitam deorum transmutarentur etc. Tu ergo es Christus, non Elias in paradisum translatus, non Johannes Baptista in carcere decollatus, non Jeremias in utero sanctificatus, non unus ex prophetis in cimiterio tumulatus etc. 20 35 3) Codd.: om. D. Sed erasum esse videtur (nuuc enim spatium super textum recentissimis glossis inpletum est). — 4) Codd.: om. Sed c0 etc. C. — 5) Codd.: verba Naturalis nature om. AB.
82 XXII. M. J. Hus, In die Petri. propter pacienciam in adversis propter zelum veritatis alii autem Heliam, alii vero Jeremiam aut unum ex sc. antiquis, prophetis.« Dixit illis Jesus: »Vos autem, 5 10 §5. mei discipuli, qui mecum diu estis et miracula vidistis; quasi diceret: alii errant in sua opinione de me, sed vos non sic, qui non estis tantum carnales, ut illi, sed spirituales, ut merito iam debeatis dii, non homines appellari, sicut habetur in Psalmo : »Ego dixi : Dii estis« etc. Et nota, quod Christus electos in apostolatum examinavit in fide dicens : »Vos autem quem me esse dicitis«, 2° in dileccione et bene, quia fides est ecclesie fundamentum, dileccio vero est ecclesie conplementum. Ad primum respondit Petrus pro omnibus dicens: »Tu es Christus, Filius Dei vivi« ; ad secundum specialiter pro se Johannis ultimo querente Domino: »Symon, diligis »me plus hiis?« respondit: »Tu scis, Domine, quia amo te.« Et in 15 hiis duobus debent examinari sacerdotes. tamquam principalior pro se et aliis quem me esse dicitis?« Respondens Symon Petrus Seda quid possunt homines facti dii sentire de Deo facto homine, nisi quod Petrus dixit: »Tu« etc.4 i. e. unctus oleo Magister et Domine gracie pre aliis dixit: »Tu es Christus, Filius Dei vivi.« 25 30 54v) §6. Tu, non alius, quia multi pseudoprophete ve- nient in nomine tuo dicentes: »Ego sum Christus«. Tu ergo es Christus, non Christi filius; non filii, sed idem Filius Dei vivi et Virginis Marie. Tu Christus, i. e. unctus humanitus, tu, qui dixisti: »Spiritus Domini super me, propter quod unxit me, ewangelisare »pauperibus misit me.« Tu Filius Dei vii, non mortui, sicut dii gencium, qui os habent et non locuntur etc. Naturalis, et non adoptivus tantum, ut alii, et per consequens eiusdem nature, cum Deo. — Et sic confitetur primo veritatem nature humane, secundo divine in eodem supposito; et addidit 'vivi' ad differenciam, qui mortui colebantur tamquam dii, ut Hercules, quia fuit opinio, quod tales excellentes persone, quando moriebantur, ad vitam deorum transmutarentur etc. Tu ergo es Christus, non Elias in paradisum translatus, non Johannes Baptista in carcere decollatus, non Jeremias in utero sanctificatus, non unus ex prophetis in cimiterio tumulatus etc. 20 35 3) Codd.: om. D. Sed erasum esse videtur (nuuc enim spatium super textum recentissimis glossis inpletum est). — 4) Codd.: om. Sed c0 etc. C. — 5) Codd.: verba Naturalis nature om. AB.
Strana 83
Sacerdotes Ecclesiae in fide et dilectione examinandi sunt. 83 nunc merito, post premio; nunc spe, postre, nunc beatitudine vie, post patrie Respondens autem Jesus, dixit ei: »Beatus es, Tria in Petro verba Christi inplicant, sc. felicitatem, quia dicitur: 'Beatus es‘; 2° dignitatem, cum dicitur: Tu es Petrus“ 3° potestatem ibi: 'Tibi dabo claves'. fili Johannis i. e. homo mortaliss ex peccato natus Symon Bariona, quia caro et sangwis i. e. scribe et Pharisei, de quorum carne et sangwine tu existi, quemadmodum dicit de se Apostolus: »Continuo non »acquievi carni et sangwini«, i. e. scribis et Phariseis. Vel caro', i. e. 'carnalis sapiencia', 'carnis inflacio' . . . illam veritatem, quam dixisti non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in celis est. 10 7. Et consequenter tota Trinitas, que abscondit illud a sapientibus et prudentibus et revelat ea parvulis, qualis est Petrus, non superbus, sed humilis. Nam dicitur ‘Symon’, i. e. obediens, Bariona', i. e. filius Johannis, quod interpretatur gracia Dei', nam virtus obediencie de gracia Dei procedit. Beatitudo autem b. Petri in cognicione et dileccione consistit, i. e 55r) in fide et caritate; fides enim est fundamentum beatitudinis Hebreorum XI°: »Sine »fide inpossibile est placere Deo«, caritas autem est conplementum, de qua 1a Corinth. 13°. De utraque namque Dominus dicit; de fide: »Fides tua te salvam fecit, vade in pace«; de caritate vero dicit: »Dimissa sunt ei peccata multa, quoniam dilexit multum.« Utramque requisivit Dominus a Petro; fidem, quando sibi con- cessit claves, caritatem, quando sibi commisit oves. In concessione clavium de fide interrogans: »Vos autem quem me esse dicitis?«, in commissione ovium de caritate requirens interrogavit: »Symon »Johannis, diligis me plus hiis?« De fide semel interrogans, quia debet esse una, de caritate ter, quia tres debemus diligere, sc. Deum, nosmet ipsos et proximum. — Hec est sentencia Innocencii. 15 20 25 Christus, Filius Dei vivi, i. e. confessor petre vere, quam confessus es, ut tu asseris sc. Christum que Christus est Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram primo militantem et post- finaliter triumphantem edificabo Ecclesiam meam, 30 6) Codd.: carnalis C. — 7) C: om. Codd. 6%
Sacerdotes Ecclesiae in fide et dilectione examinandi sunt. 83 nunc merito, post premio; nunc spe, postre, nunc beatitudine vie, post patrie Respondens autem Jesus, dixit ei: »Beatus es, Tria in Petro verba Christi inplicant, sc. felicitatem, quia dicitur: 'Beatus es‘; 2° dignitatem, cum dicitur: Tu es Petrus“ 3° potestatem ibi: 'Tibi dabo claves'. fili Johannis i. e. homo mortaliss ex peccato natus Symon Bariona, quia caro et sangwis i. e. scribe et Pharisei, de quorum carne et sangwine tu existi, quemadmodum dicit de se Apostolus: »Continuo non »acquievi carni et sangwini«, i. e. scribis et Phariseis. Vel caro', i. e. 'carnalis sapiencia', 'carnis inflacio' . . . illam veritatem, quam dixisti non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in celis est. 10 7. Et consequenter tota Trinitas, que abscondit illud a sapientibus et prudentibus et revelat ea parvulis, qualis est Petrus, non superbus, sed humilis. Nam dicitur ‘Symon’, i. e. obediens, Bariona', i. e. filius Johannis, quod interpretatur gracia Dei', nam virtus obediencie de gracia Dei procedit. Beatitudo autem b. Petri in cognicione et dileccione consistit, i. e 55r) in fide et caritate; fides enim est fundamentum beatitudinis Hebreorum XI°: »Sine »fide inpossibile est placere Deo«, caritas autem est conplementum, de qua 1a Corinth. 13°. De utraque namque Dominus dicit; de fide: »Fides tua te salvam fecit, vade in pace«; de caritate vero dicit: »Dimissa sunt ei peccata multa, quoniam dilexit multum.« Utramque requisivit Dominus a Petro; fidem, quando sibi con- cessit claves, caritatem, quando sibi commisit oves. In concessione clavium de fide interrogans: »Vos autem quem me esse dicitis?«, in commissione ovium de caritate requirens interrogavit: »Symon »Johannis, diligis me plus hiis?« De fide semel interrogans, quia debet esse una, de caritate ter, quia tres debemus diligere, sc. Deum, nosmet ipsos et proximum. — Hec est sentencia Innocencii. 15 20 25 Christus, Filius Dei vivi, i. e. confessor petre vere, quam confessus es, ut tu asseris sc. Christum que Christus est Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram primo militantem et post- finaliter triumphantem edificabo Ecclesiam meam, 30 6) Codd.: carnalis C. — 7) C: om. Codd. 6%
Strana 84
84 XXII. M. J. Hus, In die Petri. 10 15 20 25 §8.) Super hanc petram, sc. quam confessus es esse Filium Dei. Ecclesia namque fundata est super stabilissimo fundamento, sc. Christo Jesu 1a Corinth. 3°: »Fundamentum nemo aliud »potest ponere preter id, quod positum est, quod est Christus Jesus.« Et sic Christus est primum et stabilissimum fundamentum, apo- stoli vero secundarium, similiter prophete iuxta illud Apostoli: »Superedificati sumus super fundamentums apostolorum et pro- »phetarum.« De quibus Propheta ait: »Fundamenta eius in mon- »tibus sanctis«; ipsi enim adherentes Christo fundaverunt fidem eius operibus et sangwine suo. Sed nescio dicere, quis plus fun- davit, utrum Petrus vel, Paulus; sed videtur, quod Paulus, qui dicit: »Plus omnibus laboravi.« Augustinus in libro Retractacionum dicit: »Dixi »quodam loco de apostolo Petro, quod in illo tamquam petra »fundata sit ecclesia. Qui sensus eciam cantatur ore multorum »in versibus beatissimi Ambrosii, ubi de gallo gallinaceo ait: »Hoc ipsa petra ecclesia cantante culpam diluit.' Scio me postea »sepissime sic exposuisse, quod a Domino dictum est: 'Tu es »Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam', ut super »hunc intelligeretur, quem confessus est Petrus dicens: Tu es »Christus, Filius Dei vivi', ac si Petrus ab hac appellatus petra »personam ecclesie figuraret, que super hanc petram edificatur et »accepit claves regni celorum. Non enim dictum est illi: »Tu es »petra«, petra autem erat Christus, quem confessus Symon, sicut »tota ecclesia confitetur, dictus est Petrus. Harum autem duarum »sentenciarum que sit probabilior, eligat lector.« — Hec Augu- stinus ubi supra. 30 35 [»Superi hanc petram, quam confessus &es), super hanc petram, quam »cognovisti dicens 'Tu es Christus, filius Dei vivi' edificabo ecclesiam meam, i. e. »super me ipsum, filium. Dei vivi, edificabo ecclesiam meam. Super me edificabo »te, non me super te; nam volentes homines edificari super homines dicebant: »'ego sum Pauli, ego Apollo, ego vero Cephe (ipse est Petrus)' et alii nolentesiz »edificare super Petrum, sed super petram, dicebant 'ego autem sum Christi'.« Hec Augustinus De verbis Domini sermone 13°. Et sequitur ibidem: »Illum, »inquit, videte Petrum, qui tunc erat figura nostra, modo fidit, modo titubat, modo »inmortalis confitetur, modo timet, ne moriatur, proinde quia ecclesia Christi habet »firmos et infirmos, nec sine firmis potest esse, nec sine infirmisio.] quamvis prevalebunt in aliquibus, qui presciti sunt ad interitum sempiternum a vera fide subvertendo et porte inferi non prevalebunt adversus eam. 55v9. Porte“, i. e. peccata, que ducunt ad inferos, 40 nec adversitas prevalebunt iuxta illud Luce 7°: »Flaverunt venti i. e. persecuciones malignorum spirituum et tirranorum 8) Codd. Vulg. (Ephes. II. 20): firmamentum D errore. — 9) Codd.: et BCD, errore. — 10) Verba uncis inclusa Super c infirmis soli codd. AB exhibent, omisso praecedenti capitulo Augustinus co supra. — 11) A: B om. — 12) A: volentes B.
84 XXII. M. J. Hus, In die Petri. 10 15 20 25 §8.) Super hanc petram, sc. quam confessus es esse Filium Dei. Ecclesia namque fundata est super stabilissimo fundamento, sc. Christo Jesu 1a Corinth. 3°: »Fundamentum nemo aliud »potest ponere preter id, quod positum est, quod est Christus Jesus.« Et sic Christus est primum et stabilissimum fundamentum, apo- stoli vero secundarium, similiter prophete iuxta illud Apostoli: »Superedificati sumus super fundamentums apostolorum et pro- »phetarum.« De quibus Propheta ait: »Fundamenta eius in mon- »tibus sanctis«; ipsi enim adherentes Christo fundaverunt fidem eius operibus et sangwine suo. Sed nescio dicere, quis plus fun- davit, utrum Petrus vel, Paulus; sed videtur, quod Paulus, qui dicit: »Plus omnibus laboravi.« Augustinus in libro Retractacionum dicit: »Dixi »quodam loco de apostolo Petro, quod in illo tamquam petra »fundata sit ecclesia. Qui sensus eciam cantatur ore multorum »in versibus beatissimi Ambrosii, ubi de gallo gallinaceo ait: »Hoc ipsa petra ecclesia cantante culpam diluit.' Scio me postea »sepissime sic exposuisse, quod a Domino dictum est: 'Tu es »Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam', ut super »hunc intelligeretur, quem confessus est Petrus dicens: Tu es »Christus, Filius Dei vivi', ac si Petrus ab hac appellatus petra »personam ecclesie figuraret, que super hanc petram edificatur et »accepit claves regni celorum. Non enim dictum est illi: »Tu es »petra«, petra autem erat Christus, quem confessus Symon, sicut »tota ecclesia confitetur, dictus est Petrus. Harum autem duarum »sentenciarum que sit probabilior, eligat lector.« — Hec Augu- stinus ubi supra. 30 35 [»Superi hanc petram, quam confessus &es), super hanc petram, quam »cognovisti dicens 'Tu es Christus, filius Dei vivi' edificabo ecclesiam meam, i. e. »super me ipsum, filium. Dei vivi, edificabo ecclesiam meam. Super me edificabo »te, non me super te; nam volentes homines edificari super homines dicebant: »'ego sum Pauli, ego Apollo, ego vero Cephe (ipse est Petrus)' et alii nolentesiz »edificare super Petrum, sed super petram, dicebant 'ego autem sum Christi'.« Hec Augustinus De verbis Domini sermone 13°. Et sequitur ibidem: »Illum, »inquit, videte Petrum, qui tunc erat figura nostra, modo fidit, modo titubat, modo »inmortalis confitetur, modo timet, ne moriatur, proinde quia ecclesia Christi habet »firmos et infirmos, nec sine firmis potest esse, nec sine infirmisio.] quamvis prevalebunt in aliquibus, qui presciti sunt ad interitum sempiternum a vera fide subvertendo et porte inferi non prevalebunt adversus eam. 55v9. Porte“, i. e. peccata, que ducunt ad inferos, 40 nec adversitas prevalebunt iuxta illud Luce 7°: »Flaverunt venti i. e. persecuciones malignorum spirituum et tirranorum 8) Codd. Vulg. (Ephes. II. 20): firmamentum D errore. — 9) Codd.: et BCD, errore. — 10) Verba uncis inclusa Super c infirmis soli codd. AB exhibent, omisso praecedenti capitulo Augustinus co supra. — 11) A: B om. — 12) A: volentes B.
Strana 85
Ecclesia non super Petro, sed super petra Christo fundata est. 85 »et venerunt flumina et irruerunt in domum illam et non cecidit; »fundata enim erat supra firmam petram«, que erat Christus Jesusi3- i. e. potestatem non alios excludendo et scienciam 1. e. ecclesie militantis Et tibi dabo claves regni celorum. 10. 'Claves': prima sciencia discernendi inter lepram et lepram, inter lucem et tenebras. Hac carens repellitur a sacerdocio Mich.14 4°: «Quia tu scienciam repulisti et ego te repellam, ne »sacerdocio fungaris michi.« Nam »labia sacerdotis custodiunt scien- »ciam et legem ex ore eius requirunt.« Contra quos Dominus dicit »Ipsi vero non cognoverunt vias meas, quibus iuravi in ira mea, »si introibunt in requiem meam.« 2a clavis potestas ligandi et solvendi, qua iam vicarii apo- stolorum nimium abutuntur etc. suppositum ecclesie in ecclesia militante Et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in ecclesia triumphante a peccato in celis et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in celis.« — 15 §11.» Matthei 18°: »Amen, dico vobis, quecunque alli- »gaveritis super terram, erunt ligata et in celo« etc. Parem potestatem ligandi et religandi apostoli habuerunt et sic creditur de omnibus veris sacerdotibus. Sed Ecclesia iam po- testatem huiusmodi limitavit, ne rudis populus ad peccata gravia esset promptus. Unde dicunt, quod in articulo necessitatis omnis sacerdos habet Apostolici potestatem. Sed miror, quis sibi dat illam, 20 13) Codd.: codd. AB haec addunt: Et porte inferi: Universam signabis ecclesiam, que in hoc seculo diversis temptacionibus velut imbribus, fluminibus et tempestatibus quatitur et non cadit, quoniam fundata est supra petram, unde Petrus non accepit, non enim a Petro petra, sed Petrus a petra; sic non Christus a christiano, sed christianus a Christo vocatur. Ideo quippe ait Dominus; Super »hanc petram, quia dixerat Petrus: Tu es Christus, Filius Dei vivi'. 'Super hanc petram (quam confessus es) edificabo ecclesiam meam. Petra enim erat Christus, super quod fundamentum et ipse edificatus est Petrus, fundamentum omnium Luce 7°: »Quid autem vocatis me Domine, Domine, et non facitis, que dico? Omnis, qui »venit ad me et audit sermones et facit eos, ostendam vobis, cui similis sit. Similis »est homini edificanti domum, qui fodit in altum et posuit fundamentum supra »petram. Inundacione autem facta illisum est flumen domui illi et non potuit eam »movere; fundata enim erat supra petram.« — Basilius: »Ponere fundamentum »supra petram est inniti fidei Christi, ut inmobile perseveret in adversis sive hu- »manitus sive celitus accedant. — Beda: »Fundamenta domus ipse sunt inten- »ciones, que perfectus Dei auditor in adinplendis Christi mandatis inserit. Inun- »dacione autem facta...« — Beda: »Inundacio tribus modis fit; vel inmundorum »spirituum vel inproborum hominum vel ipsa mentis aut carnis inquietitudine. Et »quantum propriis viribus homines fidei inclinantur..., quantum vero invictissime »illi petre adherent, labefactari nequeunt.« Hec Augustinus. — 14) Codd.: recte Ose., IV. 6 Vulg.
Ecclesia non super Petro, sed super petra Christo fundata est. 85 »et venerunt flumina et irruerunt in domum illam et non cecidit; »fundata enim erat supra firmam petram«, que erat Christus Jesusi3- i. e. potestatem non alios excludendo et scienciam 1. e. ecclesie militantis Et tibi dabo claves regni celorum. 10. 'Claves': prima sciencia discernendi inter lepram et lepram, inter lucem et tenebras. Hac carens repellitur a sacerdocio Mich.14 4°: «Quia tu scienciam repulisti et ego te repellam, ne »sacerdocio fungaris michi.« Nam »labia sacerdotis custodiunt scien- »ciam et legem ex ore eius requirunt.« Contra quos Dominus dicit »Ipsi vero non cognoverunt vias meas, quibus iuravi in ira mea, »si introibunt in requiem meam.« 2a clavis potestas ligandi et solvendi, qua iam vicarii apo- stolorum nimium abutuntur etc. suppositum ecclesie in ecclesia militante Et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in ecclesia triumphante a peccato in celis et quodcunque solveris super terram, erit solutum et in celis.« — 15 §11.» Matthei 18°: »Amen, dico vobis, quecunque alli- »gaveritis super terram, erunt ligata et in celo« etc. Parem potestatem ligandi et religandi apostoli habuerunt et sic creditur de omnibus veris sacerdotibus. Sed Ecclesia iam po- testatem huiusmodi limitavit, ne rudis populus ad peccata gravia esset promptus. Unde dicunt, quod in articulo necessitatis omnis sacerdos habet Apostolici potestatem. Sed miror, quis sibi dat illam, 20 13) Codd.: codd. AB haec addunt: Et porte inferi: Universam signabis ecclesiam, que in hoc seculo diversis temptacionibus velut imbribus, fluminibus et tempestatibus quatitur et non cadit, quoniam fundata est supra petram, unde Petrus non accepit, non enim a Petro petra, sed Petrus a petra; sic non Christus a christiano, sed christianus a Christo vocatur. Ideo quippe ait Dominus; Super »hanc petram, quia dixerat Petrus: Tu es Christus, Filius Dei vivi'. 'Super hanc petram (quam confessus es) edificabo ecclesiam meam. Petra enim erat Christus, super quod fundamentum et ipse edificatus est Petrus, fundamentum omnium Luce 7°: »Quid autem vocatis me Domine, Domine, et non facitis, que dico? Omnis, qui »venit ad me et audit sermones et facit eos, ostendam vobis, cui similis sit. Similis »est homini edificanti domum, qui fodit in altum et posuit fundamentum supra »petram. Inundacione autem facta illisum est flumen domui illi et non potuit eam »movere; fundata enim erat supra petram.« — Basilius: »Ponere fundamentum »supra petram est inniti fidei Christi, ut inmobile perseveret in adversis sive hu- »manitus sive celitus accedant. — Beda: »Fundamenta domus ipse sunt inten- »ciones, que perfectus Dei auditor in adinplendis Christi mandatis inserit. Inun- »dacione autem facta...« — Beda: »Inundacio tribus modis fit; vel inmundorum »spirituum vel inproborum hominum vel ipsa mentis aut carnis inquietitudine. Et »quantum propriis viribus homines fidei inclinantur..., quantum vero invictissime »illi petre adherent, labefactari nequeunt.« Hec Augustinus. — 14) Codd.: recte Ose., IV. 6 Vulg.
Strana 86
86 XXIII. M. J. Hus, In die Visitationis. 10 15 20 cum eam prius non habuerit? Sed forte dicitur, quod habuit, sed non utebatur propter Ecclesie limitacionem. Nota eciam, quod ad solucionem a peccato requiritur gracia Dei preveniens et sic principaliter Deus; 2° peccatoris contricio et a voluntate peccandi aversio, et tunc sacerdotis erit ministrans recta absolucio etc. Sed hic pensandum, qualiter papa et sic sui conplices pompant de accepcione clavium et claves sibi arrogant, sed quid Dominus preceperit Petro ante accepcionem clavium, nimis horrent. Nam precepit Petro ter, quod pasceret oves suas et tunc eas absolveret et ligaret; quesivit namque prius: »Si diligis me, pasce oves meas.« Constat autem nunc in papa et presbiteris quam pluribus, quod non Deum diligunt; nam mandata eius non custodiunt nec pascunt oves et tamen claves licet temerarie arripiunt, ut terrenam 56r) possideant facultatem. Contra quos dicit Augustinus in libello De contemptu mundi: »Unde (inquit) sibi ligandi et solvendi »arrogant potestatem, qui terrenam possident facultatem?« quasi diceret: nullo modo ipsis debet conpetere, cum Dominus precepit eis, quia precipiens dixit Matth. 10° : »Nolite possidere aurum »et argentum.« Quam regulam tenuerunt apostoli, oves paverunt et per consequens ligaverunt et absolverunt; Petrus namque ligavit Sefyram morte, absolvit Tabitam a morte et multos baptisando et predicando absolvit a peccatis. — XXIII. 25 In die Visitacionis. Ewangelium.c 30 Luce De Nazareth, ubi concepit filium a quiete oracionis et devocionis Xsurgens autem. Maria 1. Beda: »Leccio, sancti ewangelii, quam modo audistis, »fratres carissimi, redempcionis nostre veneranda predicat primordia »et salutaria semper imitande humilitatis remedia commendat. Nam »quia peste superbie attactum genus humanum perierat, decebat, »ut medicamentum humilitatis, quo sanaretur, prima vox incipientis »salutis tempora pretenderent. Et quia per temeritatem seducte — 1) Vulg. Codd.: CDE om. — 2) Codd.: om. B, post ewangelii A.
86 XXIII. M. J. Hus, In die Visitationis. 10 15 20 cum eam prius non habuerit? Sed forte dicitur, quod habuit, sed non utebatur propter Ecclesie limitacionem. Nota eciam, quod ad solucionem a peccato requiritur gracia Dei preveniens et sic principaliter Deus; 2° peccatoris contricio et a voluntate peccandi aversio, et tunc sacerdotis erit ministrans recta absolucio etc. Sed hic pensandum, qualiter papa et sic sui conplices pompant de accepcione clavium et claves sibi arrogant, sed quid Dominus preceperit Petro ante accepcionem clavium, nimis horrent. Nam precepit Petro ter, quod pasceret oves suas et tunc eas absolveret et ligaret; quesivit namque prius: »Si diligis me, pasce oves meas.« Constat autem nunc in papa et presbiteris quam pluribus, quod non Deum diligunt; nam mandata eius non custodiunt nec pascunt oves et tamen claves licet temerarie arripiunt, ut terrenam 56r) possideant facultatem. Contra quos dicit Augustinus in libello De contemptu mundi: »Unde (inquit) sibi ligandi et solvendi »arrogant potestatem, qui terrenam possident facultatem?« quasi diceret: nullo modo ipsis debet conpetere, cum Dominus precepit eis, quia precipiens dixit Matth. 10° : »Nolite possidere aurum »et argentum.« Quam regulam tenuerunt apostoli, oves paverunt et per consequens ligaverunt et absolverunt; Petrus namque ligavit Sefyram morte, absolvit Tabitam a morte et multos baptisando et predicando absolvit a peccatis. — XXIII. 25 In die Visitacionis. Ewangelium.c 30 Luce De Nazareth, ubi concepit filium a quiete oracionis et devocionis Xsurgens autem. Maria 1. Beda: »Leccio, sancti ewangelii, quam modo audistis, »fratres carissimi, redempcionis nostre veneranda predicat primordia »et salutaria semper imitande humilitatis remedia commendat. Nam »quia peste superbie attactum genus humanum perierat, decebat, »ut medicamentum humilitatis, quo sanaretur, prima vox incipientis »salutis tempora pretenderent. Et quia per temeritatem seducte — 1) Vulg. Codd.: CDE om. — 2) Codd.: om. B, post ewangelii A.
Strana 87
Papa oves prius pascere, post ligare et absolvere debet. 87 »mulieris mors in mundum introierat, congruum fuit, ut in iudicium »vite revertentis mulieres sere invicem devote humilitatis ac pietatis »sere prevenirent obsequiis.« ut ostenderet, quod virgo non debet morari quia locus, ubi manebat Zacharias, in publico, nec sibi contrahere colloquia erat alcior Galilea, a qua recessit abiit in montana cum festinacione, Origenes: »Jesus enim, qui in utero illius erat, festinabat »adhuc in ventre matris Johannem positum sanctificare, unde se- »quitur 'cum festinacione'.« Ambrosiusa: »Discite et vos, mulieres sancte, sedulitatem, »quam pregnantibus debetis exhibere cognatis. Discite, virgines, »non circumcursare per alienas edes, non conmorari in plateis, »non aliquos in publico miscere sermones. Maria in domo sera, »festina in publicos, mansit, apud cognatam tribus mensibus. Etenim »que propter officium venerat, inherebat officio; mansit tribus men- »sibus, non quia eam domus delectabat aliena, sed quia frequencius »in publico videri displicebat« etc.4 10 5 15 Jerusalem in civitatem Juda: et intravit in domum Zacharie 56vK2. Moraliterg: Marias interpretatur amarum mare', vel 'illuminata' vel illuminatrix' vel 'domina'. Et signat animam, que amare conteritur pro peccatis et fit sic illuminata gracia Dei et illuminat alios et est domina celestis regni. Hec con- cipiens Salvatorem in utero ex humilitate dicens se ancillam Do- mini debet consurgere, quia a peccatis se elongare, iuxta illud Ad Ephes. 5°: »Surge, qui dormis, resurge a mortuis, et illu- »minabit te Christus.« Debetque transire ad montana cum festi- nacione, i. e. contemplando elevari ad celestia. Maria siquidem concipiens Filium in Nazareth, quod interpretatur 'florens', abiit in Jerusalem, quod interpretatur visio Dei', in domum Zacharie, quod interpretatur 'memoria Domini', et salutare Elyzabeth, quod inter- pretatur 'saturitas Dei'. Moralisa illas, ut- scis-. 20 25 tum quia humilior, tum quia iunior, tum quia ad eius venerat obsequium et salutavit Elyzabeth 30 §3. Non salutavit Zachariam, quia adhuc mutus et surdus erat, nec decebat virginem cum viro nutibus signorum occupari. 3) Verba Ambrosius co publico in ABD ante praecedens Origenes oo festi- nacione ponuntur. — 4) Verba mansit ob etc. tantum C exhibet; cett. codd. om. — 5) Codd.: Nota tibi Exurgens Maria Moraliter D. — 6) Codd.: in AB hoc totum capp. inferius additum. — 7) Codd.: om. CD.
Papa oves prius pascere, post ligare et absolvere debet. 87 »mulieris mors in mundum introierat, congruum fuit, ut in iudicium »vite revertentis mulieres sere invicem devote humilitatis ac pietatis »sere prevenirent obsequiis.« ut ostenderet, quod virgo non debet morari quia locus, ubi manebat Zacharias, in publico, nec sibi contrahere colloquia erat alcior Galilea, a qua recessit abiit in montana cum festinacione, Origenes: »Jesus enim, qui in utero illius erat, festinabat »adhuc in ventre matris Johannem positum sanctificare, unde se- »quitur 'cum festinacione'.« Ambrosiusa: »Discite et vos, mulieres sancte, sedulitatem, »quam pregnantibus debetis exhibere cognatis. Discite, virgines, »non circumcursare per alienas edes, non conmorari in plateis, »non aliquos in publico miscere sermones. Maria in domo sera, »festina in publicos, mansit, apud cognatam tribus mensibus. Etenim »que propter officium venerat, inherebat officio; mansit tribus men- »sibus, non quia eam domus delectabat aliena, sed quia frequencius »in publico videri displicebat« etc.4 10 5 15 Jerusalem in civitatem Juda: et intravit in domum Zacharie 56vK2. Moraliterg: Marias interpretatur amarum mare', vel 'illuminata' vel illuminatrix' vel 'domina'. Et signat animam, que amare conteritur pro peccatis et fit sic illuminata gracia Dei et illuminat alios et est domina celestis regni. Hec con- cipiens Salvatorem in utero ex humilitate dicens se ancillam Do- mini debet consurgere, quia a peccatis se elongare, iuxta illud Ad Ephes. 5°: »Surge, qui dormis, resurge a mortuis, et illu- »minabit te Christus.« Debetque transire ad montana cum festi- nacione, i. e. contemplando elevari ad celestia. Maria siquidem concipiens Filium in Nazareth, quod interpretatur 'florens', abiit in Jerusalem, quod interpretatur visio Dei', in domum Zacharie, quod interpretatur 'memoria Domini', et salutare Elyzabeth, quod inter- pretatur 'saturitas Dei'. Moralisa illas, ut- scis-. 20 25 tum quia humilior, tum quia iunior, tum quia ad eius venerat obsequium et salutavit Elyzabeth 30 §3. Non salutavit Zachariam, quia adhuc mutus et surdus erat, nec decebat virginem cum viro nutibus signorum occupari. 3) Verba Ambrosius co publico in ABD ante praecedens Origenes oo festi- nacione ponuntur. — 4) Verba mansit ob etc. tantum C exhibet; cett. codd. om. — 5) Codd.: Nota tibi Exurgens Maria Moraliter D. — 6) Codd.: in AB hoc totum capp. inferius additum. — 7) Codd.: om. CD.
Strana 88
88 XXIII. M. J. Hus, In die Visitationis. Nam talia lasciviam inducunt frequencius et pretendunt, nec est multum utile, viros virgines sepius quod salutent. Augustinus in libro Ad sacras virgines: »Dominica virgo primitus debet »vitare conspectus et platearum frequenciam devitare atque in domo »posita operi lanifico insistere vel leccioni.« Hec ille etc. Undes Ambrosius in presenti: »Discite, virgines, non demorari in »plateis, non aliquos in publico miscere sermoness.« Et factum est, ut audivit salutacionem Marie Elyzabeth, 4. Elyzabeth interpretatur Dei mei saturitas‘ et signat 1o animam saciatam bonis per visitacionem Marie, i. e. contricionis, que animam salutavit. Hoc autem contingit ex misericordi cognicione Dei, nam Elyzabeth eciam interpretatur Deus meus cognovit', que cognicio fit ex memoria Domini, que cum Zacharia coniun- gitur, qui auxilium Domini interpretatur. 15 Et licet prior vocem Elyzabeth audivit, Johannes tamen prior graciam sensit exultavit infans in utero eius: 20 25 30 §5.) gaudens ad presenciam Domini. Hoc autem duobus modis potuit fieri, secundum quod dicit Augustinus: uno modo sic, quod Johannes nondum natus cognosceret per Spiritum S. Dominum presentem in utero Virginis — et secundum hoc oportet dicere, quod in eo fuerat acceleratus usus racionis; alio modo sic, quod Johannes non cognosceret presenciam Salvatoris, sed mater eius, que habebat usum racionis; illa tamen mocio et exultacio pueri facta est a Deo et ad declaracionem sanctitatis Virginis et prolis in ea existentis. §57r) Neutrum tamen asserit b. Augustinus, sed dicit: »sive hoc modo sive alio facta fuerit dicta exultacio, »attribuenda tamen est divino miraculo.« Alii autem expositores, ut Grecus expositor, dicunt, quod facta fuit dicta exultacio primo modo, unde dicit: »Propheta parente acucius videt et audit sa- »lutatque Prophetatum. Insinuavit gracia, que nature ignota ex- »titerant, reclusus, ventre miles agnovit dominum ac regem ori- »turum ventris tegmineio non obsistente mistice visioni; inspexit »enim non palpebris, sed Spiritu.« — De isto loquitur Magister 4° Sentenciarum distinccione 6a. Et repleta est Spiritu Sancto Elyzabeth: et exclamavit in devocione i. e. super omnes interiori as voce magna et dixit: »Benedicta tu inter mulieres, 8) Codd.: verba Unde oo sermones om. C. — 9) Codd.: in add. F. — 10) Codd.: tegumine DC.
88 XXIII. M. J. Hus, In die Visitationis. Nam talia lasciviam inducunt frequencius et pretendunt, nec est multum utile, viros virgines sepius quod salutent. Augustinus in libro Ad sacras virgines: »Dominica virgo primitus debet »vitare conspectus et platearum frequenciam devitare atque in domo »posita operi lanifico insistere vel leccioni.« Hec ille etc. Undes Ambrosius in presenti: »Discite, virgines, non demorari in »plateis, non aliquos in publico miscere sermoness.« Et factum est, ut audivit salutacionem Marie Elyzabeth, 4. Elyzabeth interpretatur Dei mei saturitas‘ et signat 1o animam saciatam bonis per visitacionem Marie, i. e. contricionis, que animam salutavit. Hoc autem contingit ex misericordi cognicione Dei, nam Elyzabeth eciam interpretatur Deus meus cognovit', que cognicio fit ex memoria Domini, que cum Zacharia coniun- gitur, qui auxilium Domini interpretatur. 15 Et licet prior vocem Elyzabeth audivit, Johannes tamen prior graciam sensit exultavit infans in utero eius: 20 25 30 §5.) gaudens ad presenciam Domini. Hoc autem duobus modis potuit fieri, secundum quod dicit Augustinus: uno modo sic, quod Johannes nondum natus cognosceret per Spiritum S. Dominum presentem in utero Virginis — et secundum hoc oportet dicere, quod in eo fuerat acceleratus usus racionis; alio modo sic, quod Johannes non cognosceret presenciam Salvatoris, sed mater eius, que habebat usum racionis; illa tamen mocio et exultacio pueri facta est a Deo et ad declaracionem sanctitatis Virginis et prolis in ea existentis. §57r) Neutrum tamen asserit b. Augustinus, sed dicit: »sive hoc modo sive alio facta fuerit dicta exultacio, »attribuenda tamen est divino miraculo.« Alii autem expositores, ut Grecus expositor, dicunt, quod facta fuit dicta exultacio primo modo, unde dicit: »Propheta parente acucius videt et audit sa- »lutatque Prophetatum. Insinuavit gracia, que nature ignota ex- »titerant, reclusus, ventre miles agnovit dominum ac regem ori- »turum ventris tegmineio non obsistente mistice visioni; inspexit »enim non palpebris, sed Spiritu.« — De isto loquitur Magister 4° Sentenciarum distinccione 6a. Et repleta est Spiritu Sancto Elyzabeth: et exclamavit in devocione i. e. super omnes interiori as voce magna et dixit: »Benedicta tu inter mulieres, 8) Codd.: verba Unde oo sermones om. C. — 9) Codd.: in add. F. — 10) Codd.: tegumine DC.
Strana 89
Exultatio Johannis in utero matris miraculo Dei facta est. 89 §6. Benedicta fuit in mulieribus Jael Judicum 5°; item Ruth benedicta a Deo Ruth 4°, et Judith benedicta fuit pre omnibus mulieribus Judith 13°; item Abigayl, que malum faciendi pro- hibuit 21 Regum 14°. Super omnes has benedicta Virgo Maria, mater Jesu Christi. — Augustinus: »Quidquid malediccionis infusum est per »Ewam, totum abstulit benediccio Marie.« Unde canitur: 'Quod »Ewa tristis abstulit, tu reddis almo germine‘. Origenes: »Dicit »autem: benedicta tu inter mulieres‘; nulla enim tante unquam »fuit gracie particeps aut esse poterit; unius enim divini germinis »parens est unica.« 10 pro quia Jesus Christus sine viri semine productus incontaminati et benedictus fructus ventris tui! 7.) Istud angelus in salutacione non dixit, quia Virgo nondum conceperat Filium Dei, sed postea dum assensit, tunc concepit. Origenes: »Fructum autem ventris Dei genitricis Deum »dixit, quia nequaquam ex viro, sed ex sola Maria processit. Nam »que semen sumpserunt, a patribus eorum fructus existent.« — Grecus: »Solus ergo is fructus benedictus, qui et absque viro »et absque peccato producitur « Beda: »Iste est fructus, qui David »promittitur: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam." — 15 20 nisi per revelacionem Questio hec non dubitantis Spiritus S. erat, sed admirantis Dei Et unde michi hoc, ut veniat mater Domini mei §57r) tam dulcis movens mirabiliter cor meum ad me? Ecce enim, ut facta est vox salutacionisi, tue in Elyzabeth cognovit, quod ista exultacio in utero virginali fuit propter presenciam Domini auribus meis, exultavit infans in gaudio Bernhardus in quodam sermone de Johanne: »A se- »culo non est auditum, quod exultavit quis in utero matris, cum 25 »hic exultasse legatur« etc. per assensum fidei in utero meo. Et benedicta, que credidisti, [Moraliter,1: Non solum Maria, sed »beati omnes, qui cre- »diderunt« Johannis 20°, quoniam adhuc perficientur in eis, que iam audiunt et credunt 2i Regum 10°: »Non credebam 30 11) Verba Moraliter oo etc. solum C exhibet, ceteri om. In AB additur nunc capitulum 3.: Moraliter co moralisa illa ut scis, quod supra omiserunt. — 12) Codd.: posdrawyenye super lineam add. F.
Exultatio Johannis in utero matris miraculo Dei facta est. 89 §6. Benedicta fuit in mulieribus Jael Judicum 5°; item Ruth benedicta a Deo Ruth 4°, et Judith benedicta fuit pre omnibus mulieribus Judith 13°; item Abigayl, que malum faciendi pro- hibuit 21 Regum 14°. Super omnes has benedicta Virgo Maria, mater Jesu Christi. — Augustinus: »Quidquid malediccionis infusum est per »Ewam, totum abstulit benediccio Marie.« Unde canitur: 'Quod »Ewa tristis abstulit, tu reddis almo germine‘. Origenes: »Dicit »autem: benedicta tu inter mulieres‘; nulla enim tante unquam »fuit gracie particeps aut esse poterit; unius enim divini germinis »parens est unica.« 10 pro quia Jesus Christus sine viri semine productus incontaminati et benedictus fructus ventris tui! 7.) Istud angelus in salutacione non dixit, quia Virgo nondum conceperat Filium Dei, sed postea dum assensit, tunc concepit. Origenes: »Fructum autem ventris Dei genitricis Deum »dixit, quia nequaquam ex viro, sed ex sola Maria processit. Nam »que semen sumpserunt, a patribus eorum fructus existent.« — Grecus: »Solus ergo is fructus benedictus, qui et absque viro »et absque peccato producitur « Beda: »Iste est fructus, qui David »promittitur: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam." — 15 20 nisi per revelacionem Questio hec non dubitantis Spiritus S. erat, sed admirantis Dei Et unde michi hoc, ut veniat mater Domini mei §57r) tam dulcis movens mirabiliter cor meum ad me? Ecce enim, ut facta est vox salutacionisi, tue in Elyzabeth cognovit, quod ista exultacio in utero virginali fuit propter presenciam Domini auribus meis, exultavit infans in gaudio Bernhardus in quodam sermone de Johanne: »A se- »culo non est auditum, quod exultavit quis in utero matris, cum 25 »hic exultasse legatur« etc. per assensum fidei in utero meo. Et benedicta, que credidisti, [Moraliter,1: Non solum Maria, sed »beati omnes, qui cre- »diderunt« Johannis 20°, quoniam adhuc perficientur in eis, que iam audiunt et credunt 2i Regum 10°: »Non credebam 30 11) Verba Moraliter oo etc. solum C exhibet, ceteri om. In AB additur nunc capitulum 3.: Moraliter co moralisa illa ut scis, quod supra omiserunt. — 12) Codd.: posdrawyenye super lineam add. F.
Strana 90
90 XXIII. M. J. Hus, In die Visitationis. »narrantibus, donec ipsa veni et vidi, quod media pars michi »nuncciata non fuerat«; Ysaie 64°: »Oculus non vidit, Deus, »ab te, que preparasti expectantibus te« etc.11] 5 per angelum nuncciantem et Spiritum S. mentem illustrantem et in mente docentem quoniam perficientur eai3, que dicta sunt tibi a Domino. hoc canticum Marie nominatur non tantum labia Et ait Maria: »Magnificat anima mea 10 15 20 §8. Ambrosiusis: »Sicut peccatum a mulieribus cepit, »ita et bona a mulieribus inchoantur. Unde non ociosum videtur, »quod et ante Johannem Elyzabeth prophetat et Maria ante Domini »generacionem.«— Origenes: »Prius anima magnificat Dominum et postea »exultat in Deo; nisi enim ante crediderimus, exultare non pos- »sumus.« — 58r) Origenesi4: »Si Dominus nec augmentum nec de- »trimentum recipere potest, quid est, quod Maria loquitur: Magni- »ficat anima mea Dominum? Sed si considerem Dominum Sal- »vatorem esse ymaginem invisibilis Dei et animam meam factam »ad eius ymaginem, ut sit ymago ymaginis, tunc videbo, quo- »niamis in exemplo eorum, qui solent ymagines pingere, quoniam16 »magnificavero animam meam opere, cogitacione, sermone, tune »ymago Dei efficitur, et ipse Deus, cuius ymago est, in anima »mea magnificatur.« Theophilus: »Ille autem Deum magnificat, qui digne se- »quitur Christum, et dum christianus vocatur, Christi non minuit »dignitatem, magna et celestia operando. Et tunc spiritus eius, »i. e. spirituale carisma, exultabit, i. e. proficiet et non mortifica- »bituri5. 25 racione creacionis cui debetur honor Dominum: et exultavit Spiritus meus in Deo, 30 30 9. quasi diceret: »O Elyzabeth, tu me magnificas, sed »ego totum Deo attribuens ipsum magnifico in hoc cantico.« Magni- ficat autem Virgo Deum, quia ipse eam magnificavit, 1° in bonis nature iuxta illud Job 6°: »Quid est homo, quia magnificas eum?«; 2° in bono gracie Sapiencie ultimo: »In omnibus magnificasti »populum tuum, Domine.« De ambobus Genesis 19°: »Magni- »ficasti graciam et misericordiam, quam fecisti in ea«, sc. Virgine Maria; 3° in bono glorie. Et ista tria includuntur ibi: »Fecit michi »magna, qui potens est...« 13) Codd. Vulg: in te C. — 14) Codd.: Item Origenes C. — 15) Codd.: hi loci Patrum in codd. vario ordine afferuntur. — 16) Sic Codd.
90 XXIII. M. J. Hus, In die Visitationis. »narrantibus, donec ipsa veni et vidi, quod media pars michi »nuncciata non fuerat«; Ysaie 64°: »Oculus non vidit, Deus, »ab te, que preparasti expectantibus te« etc.11] 5 per angelum nuncciantem et Spiritum S. mentem illustrantem et in mente docentem quoniam perficientur eai3, que dicta sunt tibi a Domino. hoc canticum Marie nominatur non tantum labia Et ait Maria: »Magnificat anima mea 10 15 20 §8. Ambrosiusis: »Sicut peccatum a mulieribus cepit, »ita et bona a mulieribus inchoantur. Unde non ociosum videtur, »quod et ante Johannem Elyzabeth prophetat et Maria ante Domini »generacionem.«— Origenes: »Prius anima magnificat Dominum et postea »exultat in Deo; nisi enim ante crediderimus, exultare non pos- »sumus.« — 58r) Origenesi4: »Si Dominus nec augmentum nec de- »trimentum recipere potest, quid est, quod Maria loquitur: Magni- »ficat anima mea Dominum? Sed si considerem Dominum Sal- »vatorem esse ymaginem invisibilis Dei et animam meam factam »ad eius ymaginem, ut sit ymago ymaginis, tunc videbo, quo- »niamis in exemplo eorum, qui solent ymagines pingere, quoniam16 »magnificavero animam meam opere, cogitacione, sermone, tune »ymago Dei efficitur, et ipse Deus, cuius ymago est, in anima »mea magnificatur.« Theophilus: »Ille autem Deum magnificat, qui digne se- »quitur Christum, et dum christianus vocatur, Christi non minuit »dignitatem, magna et celestia operando. Et tunc spiritus eius, »i. e. spirituale carisma, exultabit, i. e. proficiet et non mortifica- »bituri5. 25 racione creacionis cui debetur honor Dominum: et exultavit Spiritus meus in Deo, 30 30 9. quasi diceret: »O Elyzabeth, tu me magnificas, sed »ego totum Deo attribuens ipsum magnifico in hoc cantico.« Magni- ficat autem Virgo Deum, quia ipse eam magnificavit, 1° in bonis nature iuxta illud Job 6°: »Quid est homo, quia magnificas eum?«; 2° in bono gracie Sapiencie ultimo: »In omnibus magnificasti »populum tuum, Domine.« De ambobus Genesis 19°: »Magni- »ficasti graciam et misericordiam, quam fecisti in ea«, sc. Virgine Maria; 3° in bono glorie. Et ista tria includuntur ibi: »Fecit michi »magna, qui potens est...« 13) Codd. Vulg: in te C. — 14) Codd.: Item Origenes C. — 15) Codd.: hi loci Patrum in codd. vario ordine afferuntur. — 16) Sic Codd.
Strana 91
Incarnatio Filii Dei misericordia facta est. 91 racione ab ea assumpte hu- manitatis, quia sic fuitipsius racione pre ceteris virtutibus Marie Virginis et non alterius recreacionis salutari meo. Quia respexit humilitatem Bernhardus super Missus est' Omelia 2a: »Vir- »ginitas bene virginem preparat, sed humilitas fecundat; unde »Virgo dicit: Respexit humilitatem‘« etc. ex hoc: sc. salutari, i. e. Salvatore meo Filio et concepcione sua que modo mater sum sua ancille sue: Ecce enim ex hoc beatam me dicent In Alchorano Machometi dicitur de Maria Virgine : »Dixerunt angeli: 'O Maria, Deus annuncciat tibi Verbum; ex ipso »nomen eius Jesus, Filius Marie‘.« Et alibi in eodem libro: »Dixerunt angeli: 'O Maria, Deus utique elegit te et purificavit te »et elegit te claram super mulieres seculorum.« 10 in sanctificacione maxima angelorum, Judeorum, paganorum infinite in Dei concepcione et christianorum omnes generaciones. Quia fecit michi magna, qui potens i. e. infinita potencia facta sunt hec est, et sanctum 58v) nomen eius. Et misericordia eius 10. i. e. beneficium incarnacionis Dei misericordia factum est. Unde petebat David »Ostende nobis, Domine, misericordiam »tuam« quasi diceret: ostendisti potenciam tuam in mundi creacione de nichilo et sapienciam tuam in mundi gubernacione (sc. ordi- nata) et iusticiam tuam in peccatorum punicione (sicut in diluvio et subversione Sodome et Gomorrhe). Ideo iam ostende nobis misericordiam tuam in Filii tui incarnacione, quia 'misericordia eius a progenie', sc. Judeorum Johannis 4°: »Salus ex Iudeis »est«, quia incarnacio facta est in Virgine, Judea nacione; sed quia beneficium incarnacionis ad totum mundum diffunditur, ideo dicitur 'in progenies', sc. omnium gencium. Sed quia licet bene- ficium incarnacionis se ad omnes extendat, quantum ad sui suf- ficienciam, non tamen quantum ad efficaciam, quoad prescitos; ideo subditur 'timentibus eum‘, sc. timore filiali et casto finaliter. 15 20 25 omnium gencium timore filiali finaliter Deus Pater ad redimendum Judeorum a progenie in progenies timentibus eum. Fecit potenciam i. e. Filio Ysaie 530: i. e. disperget, legisperitos et phariseos et consequenter omnes se- »Brachium Domini, cui sc. tempore suo quaces eorum, qui Dei consilium spreverunt Luce 70 revelatum est« in brachio suo: Dispersit superbos Dispersi fuerunt 42° anno post passionem Christi a Tyto et Vespasiano et nunc sunt dispersi per totum mundum. 30
Incarnatio Filii Dei misericordia facta est. 91 racione ab ea assumpte hu- manitatis, quia sic fuitipsius racione pre ceteris virtutibus Marie Virginis et non alterius recreacionis salutari meo. Quia respexit humilitatem Bernhardus super Missus est' Omelia 2a: »Vir- »ginitas bene virginem preparat, sed humilitas fecundat; unde »Virgo dicit: Respexit humilitatem‘« etc. ex hoc: sc. salutari, i. e. Salvatore meo Filio et concepcione sua que modo mater sum sua ancille sue: Ecce enim ex hoc beatam me dicent In Alchorano Machometi dicitur de Maria Virgine : »Dixerunt angeli: 'O Maria, Deus annuncciat tibi Verbum; ex ipso »nomen eius Jesus, Filius Marie‘.« Et alibi in eodem libro: »Dixerunt angeli: 'O Maria, Deus utique elegit te et purificavit te »et elegit te claram super mulieres seculorum.« 10 in sanctificacione maxima angelorum, Judeorum, paganorum infinite in Dei concepcione et christianorum omnes generaciones. Quia fecit michi magna, qui potens i. e. infinita potencia facta sunt hec est, et sanctum 58v) nomen eius. Et misericordia eius 10. i. e. beneficium incarnacionis Dei misericordia factum est. Unde petebat David »Ostende nobis, Domine, misericordiam »tuam« quasi diceret: ostendisti potenciam tuam in mundi creacione de nichilo et sapienciam tuam in mundi gubernacione (sc. ordi- nata) et iusticiam tuam in peccatorum punicione (sicut in diluvio et subversione Sodome et Gomorrhe). Ideo iam ostende nobis misericordiam tuam in Filii tui incarnacione, quia 'misericordia eius a progenie', sc. Judeorum Johannis 4°: »Salus ex Iudeis »est«, quia incarnacio facta est in Virgine, Judea nacione; sed quia beneficium incarnacionis ad totum mundum diffunditur, ideo dicitur 'in progenies', sc. omnium gencium. Sed quia licet bene- ficium incarnacionis se ad omnes extendat, quantum ad sui suf- ficienciam, non tamen quantum ad efficaciam, quoad prescitos; ideo subditur 'timentibus eum‘, sc. timore filiali et casto finaliter. 15 20 25 omnium gencium timore filiali finaliter Deus Pater ad redimendum Judeorum a progenie in progenies timentibus eum. Fecit potenciam i. e. Filio Ysaie 530: i. e. disperget, legisperitos et phariseos et consequenter omnes se- »Brachium Domini, cui sc. tempore suo quaces eorum, qui Dei consilium spreverunt Luce 70 revelatum est« in brachio suo: Dispersit superbos Dispersi fuerunt 42° anno post passionem Christi a Tyto et Vespasiano et nunc sunt dispersi per totum mundum. 30
Strana 92
92 XXIII. M. J. Hus, In die Visitationis. Ysaie 13°: »Requiescere faciam superbiam infidelium et »arroganciam forcium humiliabo.« Item Ysaie 5°20 : »Humiliabitur »altitudo virorum«; Y saie 4°20 : »Dies Domini exercituum super »omnem superbum et excelsum, super omnem arrogantem: et hu- »miliabuntur.« — Job 40°: »Respiciens omnem arrogantem hu- »milia«, i. e. deice a statu beatitudinis etc. mente cordis sui. in verbo veri- i. e. gentiles predicacionem tatis et cogni- cionis deside- suam humiliter rium habentes suscipientes humiles. Esurientes a lege et sua ecclesia Deposuit lege, verbo, cor- pore et sangwine suo et finaliter beatitudine inplevit Judeos in lege et prophetis dimittens eos ex demerito in lege et ecclesia in profundo erroris potentes de sede, et exaltavit Ecclesiasticii7 19° : »Superbum sequitur humilitas«, i. e. — 10 humiliacio. — Jobis 5°: »Ponit humiles in sublimers." 15 per excecacionem i. e. legis- eorum et falsum quia accepit carnem puerilem peritos in de populo Israel, quod fuit intellectum scrip- scripturis turarum specialé beneficium plenos §59r) bonis: et divites dimisit inanes. Suscepit Israel puerum »Prophetam in gentibus suscitabo« etc. quam habuit ad priores suum, recordatus misericordie sue. Sicut locutus est ad patriarchas et prophetas Genesis 22°19: »In semine tuo benedicentur omnes gentes terre.“ —« patres nostros, Abraham et semini eius in secula. Quia caro humana permanebit eternaliter divinitati unita, ut de qua grati homines hic extiterunt in seculo, de illa eternaliter — visa beatifice gauderent et fruerentur in futuro,1. 17) Codd.: recte Proverb. XXIX, 23 Vulg. — 18) Codd.: verba Job oo sublime om. D. — 19) AF Vulg.: 12 BČD. — 20) Codd.: recte Isa. II, 11—12 Vulg. — 21) Sic codd.: AB addunt: »Augustinus de Assumpcione: »O vera »humilitas, que hominibus Deum peperit, vitam mortalibus edidit, celos innovavit, »mundum purificavit, paradisum apperuit et hominum animas liberavit. Facta est »Marie humilitas scala celestis, per quam Deus descendit ad terras. Quid enim est »dicere Respexit', nisi 'approbat'; multi enim videntur in conspectu hominum hu- »miles esse, sed eorum humilitas non respicitur a Domino. Si enim veraciter hu- »miles essent, Deum ab hominibus non se laudari vellent; non hic in mundo, sed »in Deo spiritus eorum exultaret.«
92 XXIII. M. J. Hus, In die Visitationis. Ysaie 13°: »Requiescere faciam superbiam infidelium et »arroganciam forcium humiliabo.« Item Ysaie 5°20 : »Humiliabitur »altitudo virorum«; Y saie 4°20 : »Dies Domini exercituum super »omnem superbum et excelsum, super omnem arrogantem: et hu- »miliabuntur.« — Job 40°: »Respiciens omnem arrogantem hu- »milia«, i. e. deice a statu beatitudinis etc. mente cordis sui. in verbo veri- i. e. gentiles predicacionem tatis et cogni- cionis deside- suam humiliter rium habentes suscipientes humiles. Esurientes a lege et sua ecclesia Deposuit lege, verbo, cor- pore et sangwine suo et finaliter beatitudine inplevit Judeos in lege et prophetis dimittens eos ex demerito in lege et ecclesia in profundo erroris potentes de sede, et exaltavit Ecclesiasticii7 19° : »Superbum sequitur humilitas«, i. e. — 10 humiliacio. — Jobis 5°: »Ponit humiles in sublimers." 15 per excecacionem i. e. legis- eorum et falsum quia accepit carnem puerilem peritos in de populo Israel, quod fuit intellectum scrip- scripturis turarum specialé beneficium plenos §59r) bonis: et divites dimisit inanes. Suscepit Israel puerum »Prophetam in gentibus suscitabo« etc. quam habuit ad priores suum, recordatus misericordie sue. Sicut locutus est ad patriarchas et prophetas Genesis 22°19: »In semine tuo benedicentur omnes gentes terre.“ —« patres nostros, Abraham et semini eius in secula. Quia caro humana permanebit eternaliter divinitati unita, ut de qua grati homines hic extiterunt in seculo, de illa eternaliter — visa beatifice gauderent et fruerentur in futuro,1. 17) Codd.: recte Proverb. XXIX, 23 Vulg. — 18) Codd.: verba Job oo sublime om. D. — 19) AF Vulg.: 12 BČD. — 20) Codd.: recte Isa. II, 11—12 Vulg. — 21) Sic codd.: AB addunt: »Augustinus de Assumpcione: »O vera »humilitas, que hominibus Deum peperit, vitam mortalibus edidit, celos innovavit, »mundum purificavit, paradisum apperuit et hominum animas liberavit. Facta est »Marie humilitas scala celestis, per quam Deus descendit ad terras. Quid enim est »dicere Respexit', nisi 'approbat'; multi enim videntur in conspectu hominum hu- »miles esse, sed eorum humilitas non respicitur a Domino. Si enim veraciter hu- »miles essent, Deum ab hominibus non se laudari vellent; non hic in mundo, sed »in Deo spiritus eorum exultaret.«
Strana 93
Potentes a Deo humiliabuntur, humiles exaltabuntur. 93 XXIV. In Visitacione S. Marie. (Thema.) Luce )Eposuit potentes de sede, et exaltavit, humiles. «1. Virgo Maria, dum, montana conscendit, verba proposita post salutacionem Elyzabeth propalavit, quibus in spiritu prophetico futura tamquam preterita designavit. Nam licet potentes multos Deus de sede beatitudinis ut malos angelos et quosdam de mundi dignitatibus deiecerat et alios exaltaverat, tamen per potentes in proposito singulariter superbi Judei designantur, qui in futuro post verba Marie proposita a sede regni Israhelitici a Domino sunt eiecti; et humiles Christum humilem imitantes in sede regni sui (i. e. ecclesie militantis) exaltati. Generaliter tamen potentes, quos potens. Dominus de sede beatitudinis deposuit, quamvis depo- sicionem adhuc non manifestavit, sunt omnes §59r) presciti, qui suum primicerum Luciperum ut membra caput fuerunt in superbia finaliter imitati; exaltati autem modo opposito sunt, humiles, qui sequentes ducem inclitum Jesum Christum, electi ante mundi con- stitucionem, sedentes in sedibus duodecim, tribus Israel iudicabunt, quia ad hocs exaltavit suos humiles et finaliter ad beatitudinem perfruendam eternaliter in cognicione Sanctissime, Trinitatis, a qua 'deposuit potentes‘ in apparencia 'et exaltavit humiless' 2.) In quibus verbis duo considera,. Primo superbie ma- liciam, que potentes deicit, ibi: 'deposuit potentes de sede'; 2° hu- militatis excellenciam, que inpotentes erigit, ibi 'et, exaltavit hu- miles'. Quisquis ergo satagit,i erigi, humilitatem amplectens Salva- torem Dominum et Genitricem eius misericordem in humilitate humiliter imitetur. Nam Salvator Matth. XI° vocat : »Venite ad »me omnes,, etc. et discite a me, quia mitis sum et humilis corde«; asserens universaliter Luce 14°, quod »omnis, qui se humiliat, »exaltabitur.« Et Mater gloriosa pronuncciat, quia deposuit potentes »de sede et exaltavit humiles'. 10 15 20 25 30 3. Debet autem homo primor, humilitatem cognoscere, que secundum Augustinum est voluntaria mentis inclinacio ex intuitu proprie condicionis. Debet enim homo primo intellectum 35 1) Codd. Vulg.: exultavit Y. — 2) Codd.: dum add. Y. — 3) FY: deiecti ABD. — 4) Codd.: potentes FY. — 5) Codd.: om. FY, post modo A. — 6) Codd.: huc FY. — 7) Codd.: beatissime D errore. — 8) FY: ante exaltavit ABD. — 9) FY: con- sidero ABD. — 11) FY: om. ABD. — 11) Codd.: stagit Y, sathagat F. — 12) Codd.: om. FY.
Potentes a Deo humiliabuntur, humiles exaltabuntur. 93 XXIV. In Visitacione S. Marie. (Thema.) Luce )Eposuit potentes de sede, et exaltavit, humiles. «1. Virgo Maria, dum, montana conscendit, verba proposita post salutacionem Elyzabeth propalavit, quibus in spiritu prophetico futura tamquam preterita designavit. Nam licet potentes multos Deus de sede beatitudinis ut malos angelos et quosdam de mundi dignitatibus deiecerat et alios exaltaverat, tamen per potentes in proposito singulariter superbi Judei designantur, qui in futuro post verba Marie proposita a sede regni Israhelitici a Domino sunt eiecti; et humiles Christum humilem imitantes in sede regni sui (i. e. ecclesie militantis) exaltati. Generaliter tamen potentes, quos potens. Dominus de sede beatitudinis deposuit, quamvis depo- sicionem adhuc non manifestavit, sunt omnes §59r) presciti, qui suum primicerum Luciperum ut membra caput fuerunt in superbia finaliter imitati; exaltati autem modo opposito sunt, humiles, qui sequentes ducem inclitum Jesum Christum, electi ante mundi con- stitucionem, sedentes in sedibus duodecim, tribus Israel iudicabunt, quia ad hocs exaltavit suos humiles et finaliter ad beatitudinem perfruendam eternaliter in cognicione Sanctissime, Trinitatis, a qua 'deposuit potentes‘ in apparencia 'et exaltavit humiless' 2.) In quibus verbis duo considera,. Primo superbie ma- liciam, que potentes deicit, ibi: 'deposuit potentes de sede'; 2° hu- militatis excellenciam, que inpotentes erigit, ibi 'et, exaltavit hu- miles'. Quisquis ergo satagit,i erigi, humilitatem amplectens Salva- torem Dominum et Genitricem eius misericordem in humilitate humiliter imitetur. Nam Salvator Matth. XI° vocat : »Venite ad »me omnes,, etc. et discite a me, quia mitis sum et humilis corde«; asserens universaliter Luce 14°, quod »omnis, qui se humiliat, »exaltabitur.« Et Mater gloriosa pronuncciat, quia deposuit potentes »de sede et exaltavit humiles'. 10 15 20 25 30 3. Debet autem homo primor, humilitatem cognoscere, que secundum Augustinum est voluntaria mentis inclinacio ex intuitu proprie condicionis. Debet enim homo primo intellectum 35 1) Codd. Vulg.: exultavit Y. — 2) Codd.: dum add. Y. — 3) FY: deiecti ABD. — 4) Codd.: potentes FY. — 5) Codd.: om. FY, post modo A. — 6) Codd.: huc FY. — 7) Codd.: beatissime D errore. — 8) FY: ante exaltavit ABD. — 9) FY: con- sidero ABD. — 11) FY: om. ABD. — 11) Codd.: stagit Y, sathagat F. — 12) Codd.: om. FY.
Strana 94
94 XXIV. M. J. Hus, In Visitatione S. Mariae. 10 15 20 erigere et cognoscere se fore creaturam Dei. Nam hec est eius condicio, propter quam debet voluntarie mentem inclinare, ne con- tingeret ipsum contra Dominum et Creatorem suum cum Sathana contraire,3, qui mentem inaniter erexerat volens Altissimo similari. Sed quia non cito homo sic directe atque explicite alta vellet con- scendere se similans Altissimo, ideo duntaxat superbia, que obe- diencie est contraria, rebellat contra Dominum declinans suis sa- luberrimis a mandatis, qualiter primi parentes seducti consilio Sathane rebellarunt. Quod autem homo fiat vere humilis et non nequiter, ut dicitur Ecclesiastici 19°: »Est qui se humiliat nequiter et interiora »eius plena sunt,4 dolo«, principalissima condicio est, ut humilietur directe propter beatitudinem assequendam. 4. Secunda condicio inducens ad humilitatem est vite proprie consideracio, specialiter quomodo miser homo peccatis fe- tidus debet in consorcium sanctorum omnium elevari 1i Regum 2°: »Suscitat de pulvere egenum et de stercore erigit pauperem, ut »sedeat cum principibus et solium glorie teneat.« Debet autem ista humiliacio a corde procedere Michee 6° : »Humiliacio tua in medioi5“, i. e. in corde, quod est medium vite hominis. Eciam in medio, i. e. vita presenti, cuius extrema nativitas et mors, quers homo pensare debet cottidie humilis. 25 6or) Bernhardus: »Vide, unde veneris, et erubesce, ubi »es, et ingemisce, quo vadis, et contremisce. Unde, quia de pec- cato: Psalmus: »In peccatis concepit me mater mea«; ubi, quia in valle miserie: canitur 'in hac valle gementes‘ etc. Ubi, quia in libra, quasi in filo pendente, cuius heu pars ad interitum plus de- clinat viciorum pondere pregravata etc.17 Quo vadis, quia ad in- fernum peccatis involutus curris. Et contremisce de penis in eternum duraturis. Et sic 30 quid sis, quid fueris, quid eris, semper mediteris'. 35 40 Unde quidam philosophus, querens 'quid fui, quid sum, quid ero‘ respondet: »Sperma fetidum, vas stercorum, esca vermium.« 5. Me tamen ad humiliandum Deo, Creatori meo, tria principaliteris inducunt. Primum excessus peccati contra suum mandatum; 2°, quod estimor bonus esse,, ab hominibus, ymmo melior quam sum, cum tamen multitudo peccatorum gravium me deformat; 3° quod nescio finaliter, si salvabor. Quamvis enim spem firmam habeo de salute, tamen graviter timeo de perdicione. Primum inter ista tria est michi gravissimum,, secundum minus grave, tercium minime, quia ablatis primis tercium non timerem. 13) Codd.: contrariare FY. — 14) Codd. Vulg.: post eius FY. — 15) Codd.: tui add. Y Vulg. — 16) Codd.: que add. D errore. — 17) Codd.: om. FY. — 18) Codd.: om. Y. — 19) Codd.: post hominibus FY. — 20) Codd.: post tria FY.
94 XXIV. M. J. Hus, In Visitatione S. Mariae. 10 15 20 erigere et cognoscere se fore creaturam Dei. Nam hec est eius condicio, propter quam debet voluntarie mentem inclinare, ne con- tingeret ipsum contra Dominum et Creatorem suum cum Sathana contraire,3, qui mentem inaniter erexerat volens Altissimo similari. Sed quia non cito homo sic directe atque explicite alta vellet con- scendere se similans Altissimo, ideo duntaxat superbia, que obe- diencie est contraria, rebellat contra Dominum declinans suis sa- luberrimis a mandatis, qualiter primi parentes seducti consilio Sathane rebellarunt. Quod autem homo fiat vere humilis et non nequiter, ut dicitur Ecclesiastici 19°: »Est qui se humiliat nequiter et interiora »eius plena sunt,4 dolo«, principalissima condicio est, ut humilietur directe propter beatitudinem assequendam. 4. Secunda condicio inducens ad humilitatem est vite proprie consideracio, specialiter quomodo miser homo peccatis fe- tidus debet in consorcium sanctorum omnium elevari 1i Regum 2°: »Suscitat de pulvere egenum et de stercore erigit pauperem, ut »sedeat cum principibus et solium glorie teneat.« Debet autem ista humiliacio a corde procedere Michee 6° : »Humiliacio tua in medioi5“, i. e. in corde, quod est medium vite hominis. Eciam in medio, i. e. vita presenti, cuius extrema nativitas et mors, quers homo pensare debet cottidie humilis. 25 6or) Bernhardus: »Vide, unde veneris, et erubesce, ubi »es, et ingemisce, quo vadis, et contremisce. Unde, quia de pec- cato: Psalmus: »In peccatis concepit me mater mea«; ubi, quia in valle miserie: canitur 'in hac valle gementes‘ etc. Ubi, quia in libra, quasi in filo pendente, cuius heu pars ad interitum plus de- clinat viciorum pondere pregravata etc.17 Quo vadis, quia ad in- fernum peccatis involutus curris. Et contremisce de penis in eternum duraturis. Et sic 30 quid sis, quid fueris, quid eris, semper mediteris'. 35 40 Unde quidam philosophus, querens 'quid fui, quid sum, quid ero‘ respondet: »Sperma fetidum, vas stercorum, esca vermium.« 5. Me tamen ad humiliandum Deo, Creatori meo, tria principaliteris inducunt. Primum excessus peccati contra suum mandatum; 2°, quod estimor bonus esse,, ab hominibus, ymmo melior quam sum, cum tamen multitudo peccatorum gravium me deformat; 3° quod nescio finaliter, si salvabor. Quamvis enim spem firmam habeo de salute, tamen graviter timeo de perdicione. Primum inter ista tria est michi gravissimum,, secundum minus grave, tercium minime, quia ablatis primis tercium non timerem. 13) Codd.: contrariare FY. — 14) Codd. Vulg.: post eius FY. — 15) Codd.: tui add. Y Vulg. — 16) Codd.: que add. D errore. — 17) Codd.: om. FY. — 18) Codd.: om. Y. — 19) Codd.: post hominibus FY. — 20) Codd.: post tria FY.
Strana 95
Hussium ad humiliandum Deo maxime peccata gravia inducunt. 95 Secundum plus me gravat, quam,1 si me hereticum et omniquaque malum homines estimarent. Nam si istud humiliter tollero, me- ritum michi ad beatitudinem cumulatur,. Unde Salvator Jesus, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius, de humili paciencia obprobriorum, quibus sibi inposuerunt crimina, quoad humanitatem promeruit multa dona et nobis remedium acquisivit. Et hinc est, quod frequenter tacuit, dum sibi crimina inpingebant, sed dum ipsum demoniacum appellarunt, solum ne- gavit humiliter dicens: »Ego demonium non habeo«, ut in hoc pacienciam, quam propter Patrem tenuit, ostenderet; inquit enim: »ego demonium non habeo, sed honorifico Patrem meum et vos »inhonorastis me«. Imitetur ergo fidelis Christum ab eo capiens exemplum Matth. XI°: »Discite a me,a etc. Et consequenter a Matre eius castissima, que dicit: »Ecce ancilla Domini«, quia nisi efficiatur parvulus sc. secundum humilitatem, non poterit intrare in,4 regnum celorum, cum ibi 'deposuit potentes', i. e. superbientes in potencia de sede et exaltavit humiles'. — §6. Quia autem humilitas est fundamentum virtutum, ideo quasi centrum locum tenet in presenti infimum, a quo centro se- cundum lineam rectissimam per puncta quasi indivisibilia (i. e. virtutes) ad ultimam superficiem celi pertingitur, si huiusmodi linea in ascensu hominis finaliter non curvatur. Sunt autem humilitatis gradus intensionales octo secundum b. Bernhardum25. 1us Corde et opere humilitatem perpendere defixis aspectibus Luce 18°: »Publicanus nolebat nec oculos levare ad celum et »percuciebat pectus suum.« §60V) 2us Pauca et racionabilia loqui, quia »qui multis verbis »utitur, ledit animam suam« Ecclesiastici 20°. 3us Non esse facilem in risu. 4us Taciturnitas usque ad interrogacionem, Ecclesia- stici 8°: »In tempore necessitatis dabis responsum.« 5us Tenere communem regulam monasterii, et ego dico legis Christi, non cum illo Phariseo Luce 18°, qui dixit: »Non sum »sicut ceteri homines.« 6us Indignum se pronuncciare Luce 15°: »Iam non sum »dignus vocari filius tuus.« 7us Inutilem se in,s operibus profiteri Luce 17°: »Dicite »'servi inutiles sumus'.« 8us Peccata humiliter confiteri, quia hoc est humile sacri- ficium, quod Dominus non despicit. — 7. Signa humilitatis: In duris obedire Philipp. 2°: »Factus est obediens Patri, 7 »usque ad mortem.« 10 15 20 25 20 40 21) Codd.: quasi Y, quia F. — 22) Codd.: cumulo FY. — 23) Codd.: omnes add. Y. — 24) Codd.: om. FY. — 25) Codd.: Augustinum B. — 26) Codd.: om. ABY. 27) Codd.: post mortem FY.
Hussium ad humiliandum Deo maxime peccata gravia inducunt. 95 Secundum plus me gravat, quam,1 si me hereticum et omniquaque malum homines estimarent. Nam si istud humiliter tollero, me- ritum michi ad beatitudinem cumulatur,. Unde Salvator Jesus, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius, de humili paciencia obprobriorum, quibus sibi inposuerunt crimina, quoad humanitatem promeruit multa dona et nobis remedium acquisivit. Et hinc est, quod frequenter tacuit, dum sibi crimina inpingebant, sed dum ipsum demoniacum appellarunt, solum ne- gavit humiliter dicens: »Ego demonium non habeo«, ut in hoc pacienciam, quam propter Patrem tenuit, ostenderet; inquit enim: »ego demonium non habeo, sed honorifico Patrem meum et vos »inhonorastis me«. Imitetur ergo fidelis Christum ab eo capiens exemplum Matth. XI°: »Discite a me,a etc. Et consequenter a Matre eius castissima, que dicit: »Ecce ancilla Domini«, quia nisi efficiatur parvulus sc. secundum humilitatem, non poterit intrare in,4 regnum celorum, cum ibi 'deposuit potentes', i. e. superbientes in potencia de sede et exaltavit humiles'. — §6. Quia autem humilitas est fundamentum virtutum, ideo quasi centrum locum tenet in presenti infimum, a quo centro se- cundum lineam rectissimam per puncta quasi indivisibilia (i. e. virtutes) ad ultimam superficiem celi pertingitur, si huiusmodi linea in ascensu hominis finaliter non curvatur. Sunt autem humilitatis gradus intensionales octo secundum b. Bernhardum25. 1us Corde et opere humilitatem perpendere defixis aspectibus Luce 18°: »Publicanus nolebat nec oculos levare ad celum et »percuciebat pectus suum.« §60V) 2us Pauca et racionabilia loqui, quia »qui multis verbis »utitur, ledit animam suam« Ecclesiastici 20°. 3us Non esse facilem in risu. 4us Taciturnitas usque ad interrogacionem, Ecclesia- stici 8°: »In tempore necessitatis dabis responsum.« 5us Tenere communem regulam monasterii, et ego dico legis Christi, non cum illo Phariseo Luce 18°, qui dixit: »Non sum »sicut ceteri homines.« 6us Indignum se pronuncciare Luce 15°: »Iam non sum »dignus vocari filius tuus.« 7us Inutilem se in,s operibus profiteri Luce 17°: »Dicite »'servi inutiles sumus'.« 8us Peccata humiliter confiteri, quia hoc est humile sacri- ficium, quod Dominus non despicit. — 7. Signa humilitatis: In duris obedire Philipp. 2°: »Factus est obediens Patri, 7 »usque ad mortem.« 10 15 20 25 20 40 21) Codd.: quasi Y, quia F. — 22) Codd.: cumulo FY. — 23) Codd.: omnes add. Y. — 24) Codd.: om. FY. — 25) Codd.: Augustinum B. — 26) Codd.: om. ABY. 27) Codd.: post mortem FY.
Strana 96
96 XXV. De S. Procopio (vel quolibet confessore). 10 15 In asperis hilaris paciencia Luce 6° et Matth. 5°: »Beati »eritis, cum vos oderint homines etc. gaudete in illa die« etc. Subici minoribus vel malis 1a Petri 2°: »Subiecti estote »omni humane creature propter Deum.« Propriam voluntatem non habere Johann. 5° : »Non quero »voluntatem meam.« Omni hora custodire se ab omni peccato Thobie 1°: »Tho- »bias illud,s docuit filium« etc. 8.) Unde istis gradibus et signis primum ad virtutes alias et dehinc ad beatitudinem pervenitur, per quos omnipotens Do- minus 'humiles exaltavit', sc. in quiete, de qua Ysaie ultim 029 : »Super quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem et »quietum et trementem sermones meos?« Ergo non super superbum potentem, quia non est inventus locus eius in gracia Psalmus: »Vidi inpium sublevatum sicut cedros Libani.« Sequitur: »Transivi »et non est inventus locus eius«, quia Dominus deposuit potentes »de sede et exaltavit humilesso XXV. 20 De S. Procopio (vel quolibet confessore).s (Thema ex ewangelio.)B 25 Eatus, ille servus, quem cum venerit dominus eius, invenerit sic, facientema. 1. Verbum istud4 Salvatoris refertur ad servum, qui mo- nita antecedencia adinplevit, sc. quem finaliter invenerit sic fa- cientem, sc. sic vigilantem, sic domum a fure custodientem, sic fideliter servientem et sic cibum familie ministrantem. In hiis namque quatuor consistit officium et meritum boni servi. 611 Matthei 24° et Luce 120 30 Primo in vigilando. Ad vigilanciam autem oportet, quod homo et sic anima habeat sanos oculos, 2° quod aspiciat, 3° quod videat. Sed heu non habent servi oculos sanos, sed infectos 1° trabe superbie Matth. 7° : »Quid autem vides festucam »in oculo fratris tui et trabem in oculo tuo non vides;?« 28) Codd.: istud Y. — 29) Codd.: Vulg. sensu tantum, non verbis. — 30) Codd.: etc. add. Y. — 1) Codd: textum om. F. — 2) Codd. Vulg.: om. AB. — 3) Codd. Vulg.: vigilantem AB. — 4) Codd.: om. Y. — 5) Codd.: consideras Y.
96 XXV. De S. Procopio (vel quolibet confessore). 10 15 In asperis hilaris paciencia Luce 6° et Matth. 5°: »Beati »eritis, cum vos oderint homines etc. gaudete in illa die« etc. Subici minoribus vel malis 1a Petri 2°: »Subiecti estote »omni humane creature propter Deum.« Propriam voluntatem non habere Johann. 5° : »Non quero »voluntatem meam.« Omni hora custodire se ab omni peccato Thobie 1°: »Tho- »bias illud,s docuit filium« etc. 8.) Unde istis gradibus et signis primum ad virtutes alias et dehinc ad beatitudinem pervenitur, per quos omnipotens Do- minus 'humiles exaltavit', sc. in quiete, de qua Ysaie ultim 029 : »Super quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem et »quietum et trementem sermones meos?« Ergo non super superbum potentem, quia non est inventus locus eius in gracia Psalmus: »Vidi inpium sublevatum sicut cedros Libani.« Sequitur: »Transivi »et non est inventus locus eius«, quia Dominus deposuit potentes »de sede et exaltavit humilesso XXV. 20 De S. Procopio (vel quolibet confessore).s (Thema ex ewangelio.)B 25 Eatus, ille servus, quem cum venerit dominus eius, invenerit sic, facientema. 1. Verbum istud4 Salvatoris refertur ad servum, qui mo- nita antecedencia adinplevit, sc. quem finaliter invenerit sic fa- cientem, sc. sic vigilantem, sic domum a fure custodientem, sic fideliter servientem et sic cibum familie ministrantem. In hiis namque quatuor consistit officium et meritum boni servi. 611 Matthei 24° et Luce 120 30 Primo in vigilando. Ad vigilanciam autem oportet, quod homo et sic anima habeat sanos oculos, 2° quod aspiciat, 3° quod videat. Sed heu non habent servi oculos sanos, sed infectos 1° trabe superbie Matth. 7° : »Quid autem vides festucam »in oculo fratris tui et trabem in oculo tuo non vides;?« 28) Codd.: istud Y. — 29) Codd.: Vulg. sensu tantum, non verbis. — 30) Codd.: etc. add. Y. — 1) Codd: textum om. F. — 2) Codd. Vulg.: om. AB. — 3) Codd. Vulg.: vigilantem AB. — 4) Codd.: om. Y. — 5) Codd.: consideras Y.
Strana 97
Bonus servus bene vigilat, fideliter servit. 97 2° stercore cupiditatis terrene Tobie 2°: »Contigit, ut »Thobie dormienti ex nido yrundinum calida stercora insiderent »fieretque cecus.« Sic non fuit infectus Paulus Philipp. 3° : »Omnia arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam.« 3° carnalis concupiscencie 2a Petri 2°: »Oculos habentes »plenos adulterii.« Hee sunt heu tres caligines, quibus omnis homo mundialis excecatur. Quod si taliter finierit, solem iusticie obstruente igne dampnacionis perpetue non videbit. Unde Psalmista: »Super »cecidit ignis (sc. infernalis,) et non viderunt solems«, sc. Christum ad sibi eternaliter perfruendum. Sed tu mecum, peccator, respice in faciem Christi tui pallidam pro peccatis tuis et conpaciaris, ru- bicundam et terrearis, electam, et iocunderis, quia poteris liberari, si in penitencia volueris vigilare. 10 §2. Secundo officium boni servi consistit in custodia domus, ne fur veniens subfodiat; fur est dyabolus, domus est anima, que in sompnolencia racionis a dyabolo subvertitur a sursum usque deorsum, in qua secundum Crisostomum super Matheum quatuor furatur dyabolus, sc. argentum eloquencie, aurum sa- piencie, vestes virtutum et linteamina graciarum. 15 20 3. Tercio into prudenter et fideliter serviendoi1, quia dicitur: »Quis putas est fidelis servus et prudens?« Ille autem est fidelis, qui nulla persecucione inpellente fugit a Domino, et prudens, qui nichil admittit, quod est contra honorem Domini. §4. Quarto in cibum familie debite ministrando. Hic autem cibus est verbum Dei, qui debet a sacerdotibus familie Jesu Christi ministrari, cuius cibi 617) medulla dulcissima est ewangelium, de quo fidelis anima nutritur Matth. 4°: »Non in solo pane vivit »homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei«, sc. Jesu Christi, qui sequenti ewangelio suos discipulos saciavit, dans eis regulam vivendi, per quam possent ad beatitudinem pervenire. 25 30 6) Codd.: quod Y. — 7) Codd.: om. Y. — 8) Codd.: ignis sc. infernalis solem add. Y. — 9) Codd.: ecclesiam B. — 10) Codd.: in B erasum. — 11) Codd.: post prudenter Y.
Bonus servus bene vigilat, fideliter servit. 97 2° stercore cupiditatis terrene Tobie 2°: »Contigit, ut »Thobie dormienti ex nido yrundinum calida stercora insiderent »fieretque cecus.« Sic non fuit infectus Paulus Philipp. 3° : »Omnia arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam.« 3° carnalis concupiscencie 2a Petri 2°: »Oculos habentes »plenos adulterii.« Hee sunt heu tres caligines, quibus omnis homo mundialis excecatur. Quod si taliter finierit, solem iusticie obstruente igne dampnacionis perpetue non videbit. Unde Psalmista: »Super »cecidit ignis (sc. infernalis,) et non viderunt solems«, sc. Christum ad sibi eternaliter perfruendum. Sed tu mecum, peccator, respice in faciem Christi tui pallidam pro peccatis tuis et conpaciaris, ru- bicundam et terrearis, electam, et iocunderis, quia poteris liberari, si in penitencia volueris vigilare. 10 §2. Secundo officium boni servi consistit in custodia domus, ne fur veniens subfodiat; fur est dyabolus, domus est anima, que in sompnolencia racionis a dyabolo subvertitur a sursum usque deorsum, in qua secundum Crisostomum super Matheum quatuor furatur dyabolus, sc. argentum eloquencie, aurum sa- piencie, vestes virtutum et linteamina graciarum. 15 20 3. Tercio into prudenter et fideliter serviendoi1, quia dicitur: »Quis putas est fidelis servus et prudens?« Ille autem est fidelis, qui nulla persecucione inpellente fugit a Domino, et prudens, qui nichil admittit, quod est contra honorem Domini. §4. Quarto in cibum familie debite ministrando. Hic autem cibus est verbum Dei, qui debet a sacerdotibus familie Jesu Christi ministrari, cuius cibi 617) medulla dulcissima est ewangelium, de quo fidelis anima nutritur Matth. 4°: »Non in solo pane vivit »homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei«, sc. Jesu Christi, qui sequenti ewangelio suos discipulos saciavit, dans eis regulam vivendi, per quam possent ad beatitudinem pervenire. 25 30 6) Codd.: quod Y. — 7) Codd.: om. Y. — 8) Codd.: ignis sc. infernalis solem add. Y. — 9) Codd.: ecclesiam B. — 10) Codd.: in B erasum. — 11) Codd.: post prudenter Y.
Strana 98
98. XXVI. M. J. Hus, In die Procopii. XXVI. In die Procopii. Ewangelium.c 5 §1.) In textu precedenti ewangelium hoc docuit Jesus dis- cipulos, ne essent sollici i de vescibilibus et vestimentis, sed primum quererent regnum Dei; iam in presenti ewangelio docet eos et consequenter omnes christianos prompte ac effectualiter in ecclesia ministrare principaliter ad continenciam servandam, eos inducendo, cum dicit 'Sint lumbi' etc. 10 Gregorius: »Lumbos enim precingimus, cum carnis luxuriam per continenciam coartamus.« i. e. doctrine clare procedentes ex caritate corporis et mentis sc. intellectus et voluntas Psalmus: virtute continencie »Lucerna pedibus« ex affectu a malo consensu Luce Int lumbi vestri precincti, et lucerne ardentes in 120 secundum operacionem conformiter ad doctrinam manibus vestris, 15 20 25 2. Job 38°: »Accinge sicut vir lumbos tuos«, i. e. fac viriliter. Unde ille est vir, quem non frangit sexus muliebris, unde Jeremie 12° dicitur: »Posside lumbale istud et pone super lumbos »tuos« ; ymmo de bona muliere dicitur Proverbiorum ultimo: »Accinxit fortitudine lumbos suos et corroboravit brachium suum »ideoque lucerna eius non exstingwetur.« — 1a Petri 1°: »Suc- »cincti lumbos mentis vestre, sobrii et perfecti, sperate in eum, »qui vobis offert graciam « Ephes. 6°: »Accincti lumbos vestros« et sequitur: »Sumentes scutum fidei« etc. Item Naum. 2°. — Gregorius: »Duo autem sunt, que iubentur,: et lumbos »restringere et lucernas tenere, ut et mundicia castitatis sit in cor- »pore et lumen veritatis in opere. Redemptori enim nostro unum »sine altero placere nequaquam potest. Si autem is, qui bona agit, »adhuc luxurie inquinamenta non deserit, aut is, qui castitate pre- »minet, nec dum se per bona opera exercet, nec 62r) castitas »ergo magna est sine bono opere, nec opus bonum est aliquod »sine castitate.« Hec Papa magnus Gregorius. Psalmus: supple: in custodia secundum racio- »Expecta Dominum nem viventibus et custodi vias eius.« sitis vigilie et vos similes hominibus expectantibus 30 3. Antiqui sancti expectaverunt Dominum venturum in carne Salvatorem Genes. 49°: »Salutare tuum expectabo, Do- 1) Codd.: conservandam F. — 2) Codd.: iubemur E, videntur B.
98. XXVI. M. J. Hus, In die Procopii. XXVI. In die Procopii. Ewangelium.c 5 §1.) In textu precedenti ewangelium hoc docuit Jesus dis- cipulos, ne essent sollici i de vescibilibus et vestimentis, sed primum quererent regnum Dei; iam in presenti ewangelio docet eos et consequenter omnes christianos prompte ac effectualiter in ecclesia ministrare principaliter ad continenciam servandam, eos inducendo, cum dicit 'Sint lumbi' etc. 10 Gregorius: »Lumbos enim precingimus, cum carnis luxuriam per continenciam coartamus.« i. e. doctrine clare procedentes ex caritate corporis et mentis sc. intellectus et voluntas Psalmus: virtute continencie »Lucerna pedibus« ex affectu a malo consensu Luce Int lumbi vestri precincti, et lucerne ardentes in 120 secundum operacionem conformiter ad doctrinam manibus vestris, 15 20 25 2. Job 38°: »Accinge sicut vir lumbos tuos«, i. e. fac viriliter. Unde ille est vir, quem non frangit sexus muliebris, unde Jeremie 12° dicitur: »Posside lumbale istud et pone super lumbos »tuos« ; ymmo de bona muliere dicitur Proverbiorum ultimo: »Accinxit fortitudine lumbos suos et corroboravit brachium suum »ideoque lucerna eius non exstingwetur.« — 1a Petri 1°: »Suc- »cincti lumbos mentis vestre, sobrii et perfecti, sperate in eum, »qui vobis offert graciam « Ephes. 6°: »Accincti lumbos vestros« et sequitur: »Sumentes scutum fidei« etc. Item Naum. 2°. — Gregorius: »Duo autem sunt, que iubentur,: et lumbos »restringere et lucernas tenere, ut et mundicia castitatis sit in cor- »pore et lumen veritatis in opere. Redemptori enim nostro unum »sine altero placere nequaquam potest. Si autem is, qui bona agit, »adhuc luxurie inquinamenta non deserit, aut is, qui castitate pre- »minet, nec dum se per bona opera exercet, nec 62r) castitas »ergo magna est sine bono opere, nec opus bonum est aliquod »sine castitate.« Hec Papa magnus Gregorius. Psalmus: supple: in custodia secundum racio- »Expecta Dominum nem viventibus et custodi vias eius.« sitis vigilie et vos similes hominibus expectantibus 30 3. Antiqui sancti expectaverunt Dominum venturum in carne Salvatorem Genes. 49°: »Salutare tuum expectabo, Do- 1) Codd.: conservandam F. — 2) Codd.: iubemur E, videntur B.
Strana 99
Peccatores Christum exspectant iustificatorem, iusti iudicem. 99 »mine.« Peccatores expectant venturum in mentem, ut iustifica- torem Jeremie 14°: »Te expectamus expectacio Israel, Salvator »noster, in tempore tribulacionis.« Iusti omnes expectant venturum ad iudicium, ut glorificatorem Philipp. 3°: »Salvatorem ex- »pectamus Dominum nostrum Jesum Christum, qui reformabit »corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue « De ista triplici expectacione Proverbiorum 17°: »Genua gratissima » expectacio prestolantis«, genua, i. e. Christus, gratus in 1°, gracior in 2°, gratissimus in tercio adventu. Dominum suum quando revertatur a nupciis: 10 §4.) Gregorius in Omelia hodierna: »Ad nupcias »quidem Dominus abiit, quando resurgens a mortuis et ascendens »in celum supernam sibi multitudinem angelorum novus homo »copulavit, qui tunc revertitur, quando nobis per iudicium mani- »festatur.« Hec ille. Istam reversionem fidelis anima optare debet iuxta illud Canticorum 6°: »Revertere, revertere, revertere, ut »intueamur te!« Revertere primo per graciam, 2° per confirma- cionem et 3° per beatitudinis finalem donacionem, que est divini- tatem perpetuo intueri Joh. 17°: »Hec est autem vita eterna, ut »videant te solum Deum et quem misisti Jesum Christum.« 15 20 Apoc. 3°: »Ecce ego sto ad hostium pulsans« Glossa: »per mortis egritudinem« ut cum venerit, 62v) et pulsaverit, §5.) Gregorius: »Venit quippe Dominus, cum ad iudi- »cium properat; pulsat vero, cum iam per egritudinis molestias »mortem vicinam esse designat. Cui confestim aperimus, si hunc »cum amore suscipimus; aperire etenim iudici pulsanti non vult, »qui de corpore exire trepidat et videre eum, quem contempsisse »se meminit, iudicem formidat. Qui autem de sua spe et opera- »cione securus est, pulsanti confestim aperit, quia letus iudicem »suscipit et cum tempus propinque mortis agnoverit, de gloria »retribucionis hilarescit.« Hec ille. Sic aperuit Paulus Phi- lipp. 1°, cupiens »dissolvi et esse cum Christo« ; et Andreas dicebat: »Securus et gaudens venio ad te.« Pulsat 1° Dominus ante adventum per pestilencias, terre motus etc. Matth. 24° : »Consurget gens contra gentem et regnum »adversus regnum« etc. »Hec autem omnia inicia sunt dolorum«. 2° pulsat per inspiracionem Apok. 3°. — 3° pulsabit per angelum in tuba: »Surgite, mortui, venite ad iudicium!« Et ad istum pulsum omnes necessario habent aperire monumenta 1a Thess. 4°: »Demum nos, qui vivimus reliqui, simul rapiemur in nubibus »obviam Christo in aera.« Sed ve non aperienti ad duos pulsus 40 primos. 25 30 35
Peccatores Christum exspectant iustificatorem, iusti iudicem. 99 »mine.« Peccatores expectant venturum in mentem, ut iustifica- torem Jeremie 14°: »Te expectamus expectacio Israel, Salvator »noster, in tempore tribulacionis.« Iusti omnes expectant venturum ad iudicium, ut glorificatorem Philipp. 3°: »Salvatorem ex- »pectamus Dominum nostrum Jesum Christum, qui reformabit »corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue « De ista triplici expectacione Proverbiorum 17°: »Genua gratissima » expectacio prestolantis«, genua, i. e. Christus, gratus in 1°, gracior in 2°, gratissimus in tercio adventu. Dominum suum quando revertatur a nupciis: 10 §4.) Gregorius in Omelia hodierna: »Ad nupcias »quidem Dominus abiit, quando resurgens a mortuis et ascendens »in celum supernam sibi multitudinem angelorum novus homo »copulavit, qui tunc revertitur, quando nobis per iudicium mani- »festatur.« Hec ille. Istam reversionem fidelis anima optare debet iuxta illud Canticorum 6°: »Revertere, revertere, revertere, ut »intueamur te!« Revertere primo per graciam, 2° per confirma- cionem et 3° per beatitudinis finalem donacionem, que est divini- tatem perpetuo intueri Joh. 17°: »Hec est autem vita eterna, ut »videant te solum Deum et quem misisti Jesum Christum.« 15 20 Apoc. 3°: »Ecce ego sto ad hostium pulsans« Glossa: »per mortis egritudinem« ut cum venerit, 62v) et pulsaverit, §5.) Gregorius: »Venit quippe Dominus, cum ad iudi- »cium properat; pulsat vero, cum iam per egritudinis molestias »mortem vicinam esse designat. Cui confestim aperimus, si hunc »cum amore suscipimus; aperire etenim iudici pulsanti non vult, »qui de corpore exire trepidat et videre eum, quem contempsisse »se meminit, iudicem formidat. Qui autem de sua spe et opera- »cione securus est, pulsanti confestim aperit, quia letus iudicem »suscipit et cum tempus propinque mortis agnoverit, de gloria »retribucionis hilarescit.« Hec ille. Sic aperuit Paulus Phi- lipp. 1°, cupiens »dissolvi et esse cum Christo« ; et Andreas dicebat: »Securus et gaudens venio ad te.« Pulsat 1° Dominus ante adventum per pestilencias, terre motus etc. Matth. 24° : »Consurget gens contra gentem et regnum »adversus regnum« etc. »Hec autem omnia inicia sunt dolorum«. 2° pulsat per inspiracionem Apok. 3°. — 3° pulsabit per angelum in tuba: »Surgite, mortui, venite ad iudicium!« Et ad istum pulsum omnes necessario habent aperire monumenta 1a Thess. 4°: »Demum nos, qui vivimus reliqui, simul rapiemur in nubibus »obviam Christo in aera.« Sed ve non aperienti ad duos pulsus 40 primos. 25 30 35
Strana 100
100 XXVI. M. J. Hus, In die Procopii. erunt eternaliter in morte leti eum suscipiendo confestim aperiant ei. Beati servi illi, quos cum venerit in statu gracie et non dormientes in peccatis, 1а Corinth. 15°: »Vigilate iusti et nolite peccare!« Dominus, inveniet vigilantes: 5 Gregorius in Moralibus: »Vigilat, qui ad aspectum »veri luminis mentis oculos apertos tenet, qui servat operando, »quod credit, qui a se torporis et negligencie tenebras repellit.« Hec ille. Gregorius: »Ad retribucionem se preparabit.« Amen, dico vobis, quia precinget se, 10 quia prompte sine retardacione vitam eternam ministrabit. — Ori- genesa: »i. e. quod iustum est, dabit eis, quia iusticia erit cin- »gulus lumborum eorum.« i. e. omnino requiescere et faciet illos discumbere, 15 i. e. in eterna beatitudine quiescere, sed prius in iudicio M atth. 19°: »Sedebitis iudicantes« etc. »Faciet illos discumbere, quasi fessos »refocillans, apponens spirituales delicias et statuens dapsilem do- »norum suorum mensam.« Hec Cirillus. equalem vicem reddendo de pane, Luce 14°: »Beatus, qui manducat panem in regno Dei." et transiens ministrabit eis. 20 63r) Gregorius in Omelia hodierna: »Quia de »iudicio cum electis ad regnum celi redit vel transibit, quia ab »humanitatis forma in divinitatis sue contemplacionem electos suos »elevabit« etc. Et si venerit in secunda vigilia, 25 6. Prima vigilia secundum Gregorium est custodia puericie maxime, quando incipit usus racionis in pueris; secunda vigilia custodia inventutis; tercia status virilis; quarta senectutis. Quia in quolibet statu aliqui moriuntur, ergo eciam in quolibet debent esse parati per iusticiam ad recipiendum mortem. Iste quatuor vigilie tanguntur Marci 13°, ubi dicitur: »Vigilate, quia »nescitis, quando dominus domus veniet, sero an media nocte, »an galli, cantus, an- manes." 3) Codd.: Gregorius D, om. A. — 4) Codd.: om. AB. — 5) Codd.: om. AB. 6) Codd.: om. ABE. — 7) Codd.: om. E. — 8) Codd.: om. E, etc. add. B.
100 XXVI. M. J. Hus, In die Procopii. erunt eternaliter in morte leti eum suscipiendo confestim aperiant ei. Beati servi illi, quos cum venerit in statu gracie et non dormientes in peccatis, 1а Corinth. 15°: »Vigilate iusti et nolite peccare!« Dominus, inveniet vigilantes: 5 Gregorius in Moralibus: »Vigilat, qui ad aspectum »veri luminis mentis oculos apertos tenet, qui servat operando, »quod credit, qui a se torporis et negligencie tenebras repellit.« Hec ille. Gregorius: »Ad retribucionem se preparabit.« Amen, dico vobis, quia precinget se, 10 quia prompte sine retardacione vitam eternam ministrabit. — Ori- genesa: »i. e. quod iustum est, dabit eis, quia iusticia erit cin- »gulus lumborum eorum.« i. e. omnino requiescere et faciet illos discumbere, 15 i. e. in eterna beatitudine quiescere, sed prius in iudicio M atth. 19°: »Sedebitis iudicantes« etc. »Faciet illos discumbere, quasi fessos »refocillans, apponens spirituales delicias et statuens dapsilem do- »norum suorum mensam.« Hec Cirillus. equalem vicem reddendo de pane, Luce 14°: »Beatus, qui manducat panem in regno Dei." et transiens ministrabit eis. 20 63r) Gregorius in Omelia hodierna: »Quia de »iudicio cum electis ad regnum celi redit vel transibit, quia ab »humanitatis forma in divinitatis sue contemplacionem electos suos »elevabit« etc. Et si venerit in secunda vigilia, 25 6. Prima vigilia secundum Gregorium est custodia puericie maxime, quando incipit usus racionis in pueris; secunda vigilia custodia inventutis; tercia status virilis; quarta senectutis. Quia in quolibet statu aliqui moriuntur, ergo eciam in quolibet debent esse parati per iusticiam ad recipiendum mortem. Iste quatuor vigilie tanguntur Marci 13°, ubi dicitur: »Vigilate, quia »nescitis, quando dominus domus veniet, sero an media nocte, »an galli, cantus, an- manes." 3) Codd.: Gregorius D, om. A. — 4) Codd.: om. AB. — 5) Codd.: om. AB. 6) Codd.: om. ABE. — 7) Codd.: om. E. — 8) Codd.: om. E, etc. add. B.
Strana 101
Qui iuvenis peccaverat, saltem senex resipiscat. 101 et si in tercia vigilia venerit, 7.S Gregorius: »Qui ergo vigilare in prima vigilia noluit, »custodiat vel secundam, ut qui converti a pravitatibus suis in »puericia neglexit, ad vias vite saltem in tempore iuventutis evi- »gilet; et qui vigilare in secunda vigilia noluerit, tercie vigilie re- »media non amittat, ut qui in iuventute ad vias vite non evigilat, »saltem in senectute, resipiscat. Pensate, fratres carissimi, quia »conclusit Dei pietas duriciam nostram: non est iam, quod homo »excusaciones inveniat. Deus despicitur et expectat; et contempni »se videt et revocat; iniuriam de contemptu suo suscipit et tamen »quandoque revertentibus premia eciam promittit. Sed nemo hanc »eius longanimitatem negligat, quia tanto districciorem iusticiam »in iudicio exiget, quanto longiorem pacienciam ante iudicium »prerogavit. Hinc etenim Paulus dicit ignoras, quoniam benignitas »Dei ad penitenciam te adducit? Secundum duriciam autem tuam »et cor inpenitens thezaurizas tibi iram in die ire et revelacionis »iusti iudicii Dei. Nam Psalmista ait: 'Deus iudex iustus, fortis »et longanimis‘ dicturus quippe longanimem premisit iustum, ut »quem vides peccata delinquencium diu pacienter ferre, scias hunc »quandoque eciam districte iudicare. Hinc per quendam sapientem »dicitur: 'Altissimus enim paciens est redditor' paciens enim red- »ditor dicitur, quia peccata hominum et patitur et reddet. Nam »quos diu ut convertantur, tollerat, non conversos durius dampnat.« Hec Gregorius. 10 15 20 precinctos castitate, ardentes caritate, lucentes ergo ab opposito: si non ita invenerit, proximis et vigilantes in expectacione diligenti maledicti suntio g63v) et ita invenerit, beati sunt servi illi. Hoc autem 25 mors demon homo1 scitote, quia si sciret pater familias, qua hora fur veniret, Secundum Crisostomum fur dyabolus, domus mens, racio ianitor, pater familias homo. Si ergo dyabolus intraverit per negligenciam ianitoris per domum fodiens, omnia recipit. Ideo dicitur 1a Petri 2°: »Sobrii estote et vigilate, quia adversarius »vester tamquam leo circuit,, querens, quem devoret,.« 30 mentem vigilaret utique, et non sineret perfodi domum suam. 8. Sed pensandum, cum homo nescit finem suum Eccle- siastici XI°, ideo secundum Platonem philosophia est assidua mortis meditacio; ideo si sciret homo certitudinaliter, qua hora fur mors animam subtrahens veniret, non sineret a dyabolo per- fodi domum suam, i. e. subvertere illicitorum per consensum. 35 9) F: non add. ABCDE. — 10) C: om. Codd. — 11) BC: om. D; hospodarz D a 82. — 12) E Vulg.: I. Petri. V. 8; verba circuit c0 devoret om. ABD; etc CF.
Qui iuvenis peccaverat, saltem senex resipiscat. 101 et si in tercia vigilia venerit, 7.S Gregorius: »Qui ergo vigilare in prima vigilia noluit, »custodiat vel secundam, ut qui converti a pravitatibus suis in »puericia neglexit, ad vias vite saltem in tempore iuventutis evi- »gilet; et qui vigilare in secunda vigilia noluerit, tercie vigilie re- »media non amittat, ut qui in iuventute ad vias vite non evigilat, »saltem in senectute, resipiscat. Pensate, fratres carissimi, quia »conclusit Dei pietas duriciam nostram: non est iam, quod homo »excusaciones inveniat. Deus despicitur et expectat; et contempni »se videt et revocat; iniuriam de contemptu suo suscipit et tamen »quandoque revertentibus premia eciam promittit. Sed nemo hanc »eius longanimitatem negligat, quia tanto districciorem iusticiam »in iudicio exiget, quanto longiorem pacienciam ante iudicium »prerogavit. Hinc etenim Paulus dicit ignoras, quoniam benignitas »Dei ad penitenciam te adducit? Secundum duriciam autem tuam »et cor inpenitens thezaurizas tibi iram in die ire et revelacionis »iusti iudicii Dei. Nam Psalmista ait: 'Deus iudex iustus, fortis »et longanimis‘ dicturus quippe longanimem premisit iustum, ut »quem vides peccata delinquencium diu pacienter ferre, scias hunc »quandoque eciam districte iudicare. Hinc per quendam sapientem »dicitur: 'Altissimus enim paciens est redditor' paciens enim red- »ditor dicitur, quia peccata hominum et patitur et reddet. Nam »quos diu ut convertantur, tollerat, non conversos durius dampnat.« Hec Gregorius. 10 15 20 precinctos castitate, ardentes caritate, lucentes ergo ab opposito: si non ita invenerit, proximis et vigilantes in expectacione diligenti maledicti suntio g63v) et ita invenerit, beati sunt servi illi. Hoc autem 25 mors demon homo1 scitote, quia si sciret pater familias, qua hora fur veniret, Secundum Crisostomum fur dyabolus, domus mens, racio ianitor, pater familias homo. Si ergo dyabolus intraverit per negligenciam ianitoris per domum fodiens, omnia recipit. Ideo dicitur 1a Petri 2°: »Sobrii estote et vigilate, quia adversarius »vester tamquam leo circuit,, querens, quem devoret,.« 30 mentem vigilaret utique, et non sineret perfodi domum suam. 8. Sed pensandum, cum homo nescit finem suum Eccle- siastici XI°, ideo secundum Platonem philosophia est assidua mortis meditacio; ideo si sciret homo certitudinaliter, qua hora fur mors animam subtrahens veniret, non sineret a dyabolo per- fodi domum suam, i. e. subvertere illicitorum per consensum. 35 9) F: non add. ABCDE. — 10) C: om. Codd. — 11) BC: om. D; hospodarz D a 82. — 12) E Vulg.: I. Petri. V. 8; verba circuit c0 devoret om. ABD; etc CF.
Strana 102
102 XXVI. M. J. Hus, In die Procopii. Estis tamen sciendum, quod Christus se furem nominat, sc. respectu mortis corporalis et respectu iudicii extremi, iuxta illud Apostoli: »Dies Domini sicut fur, ita in nocte veniet.« Unde Gregorius: »Ille pater familias spiritus humanus est; »domus autem sua corpus humanum est; fur autem iste Christus »est, qui dicit cuilibet homini Apok. 2°: »Veniam ad te quasi »fur« ; ipse enim volens extrahere animam de corpore venit occulte »quasi fur.« 10 15 20 25 omnes continue, ad digne obviandum inopinata Et vos estote parati: quia qua hora §9.s Augustinus: »Parate sunt anime, quarum con- »sciencia dat bonum responsum Matth. 25°: »Que parate erant, »intraverunt cum eo ad nupcias.« Gregorius14: Nesciente autem patre familias fur domum »perfodit, quia dum a sui custodia spiritus dormit, inprovisa mors »veniens carnis nostre habitaculum irrumpit et eum, quem do- »minum domus invenerit dormientem, necat, quia cum ventura »dampna spiritus minime previdet, hunc mors ad supplicium ne- »scientem rapit. Furi autem resisteret, si vigilaret, qui adventum- »iudicis, qui occulte animam rapit, precavens ei penitendo occur- »reret, ne inpenitens periret. Horam vero ultimam Dominus noster »idcirco nobis voluit esse incognitam, ut semper possit esse suspecta, »ut dum illam &64r) previdere non possumus, ad illam sine inter- »missione preparemur. Proinde, fratres mei, in condicione morta- litatis ves re mentis oculos figite, venienti vos iudici per fletus »cottidie et lamenta preparate, cum certa mors maneat omnibus, »nolite de temporalis vite providencia incerta cogitare.« Hec Gre- gorius15. ad mortem presentis vite et ad iudicium finale in sua maiestate non putatis, Filius hominis veniet. 30 Matth. 24°: »Sicut autem in diebus Noe, ita erit adventus »Filii hominis. Sicut enim erant ante diluvium comedentes et »bibentes, nubentes et nuptui tradentes« etc. Sequitur: »et non cog- »noverunt, donec venit diluvium et tulit omnes, ita erit adventus — »Filii hominis.« 13) Codd.: et E. — 14) C: om. Codd. — 15) Codd.: ante hoc capp. in F quinque lineae textus alieni adduntur. Post finem similiter tres paginae alieni textus inveniuntur.
102 XXVI. M. J. Hus, In die Procopii. Estis tamen sciendum, quod Christus se furem nominat, sc. respectu mortis corporalis et respectu iudicii extremi, iuxta illud Apostoli: »Dies Domini sicut fur, ita in nocte veniet.« Unde Gregorius: »Ille pater familias spiritus humanus est; »domus autem sua corpus humanum est; fur autem iste Christus »est, qui dicit cuilibet homini Apok. 2°: »Veniam ad te quasi »fur« ; ipse enim volens extrahere animam de corpore venit occulte »quasi fur.« 10 15 20 25 omnes continue, ad digne obviandum inopinata Et vos estote parati: quia qua hora §9.s Augustinus: »Parate sunt anime, quarum con- »sciencia dat bonum responsum Matth. 25°: »Que parate erant, »intraverunt cum eo ad nupcias.« Gregorius14: Nesciente autem patre familias fur domum »perfodit, quia dum a sui custodia spiritus dormit, inprovisa mors »veniens carnis nostre habitaculum irrumpit et eum, quem do- »minum domus invenerit dormientem, necat, quia cum ventura »dampna spiritus minime previdet, hunc mors ad supplicium ne- »scientem rapit. Furi autem resisteret, si vigilaret, qui adventum- »iudicis, qui occulte animam rapit, precavens ei penitendo occur- »reret, ne inpenitens periret. Horam vero ultimam Dominus noster »idcirco nobis voluit esse incognitam, ut semper possit esse suspecta, »ut dum illam &64r) previdere non possumus, ad illam sine inter- »missione preparemur. Proinde, fratres mei, in condicione morta- litatis ves re mentis oculos figite, venienti vos iudici per fletus »cottidie et lamenta preparate, cum certa mors maneat omnibus, »nolite de temporalis vite providencia incerta cogitare.« Hec Gre- gorius15. ad mortem presentis vite et ad iudicium finale in sua maiestate non putatis, Filius hominis veniet. 30 Matth. 24°: »Sicut autem in diebus Noe, ita erit adventus »Filii hominis. Sicut enim erant ante diluvium comedentes et »bibentes, nubentes et nuptui tradentes« etc. Sequitur: »et non cog- »noverunt, donec venit diluvium et tulit omnes, ita erit adventus — »Filii hominis.« 13) Codd.: et E. — 14) C: om. Codd. — 15) Codd.: ante hoc capp. in F quinque lineae textus alieni adduntur. Post finem similiter tres paginae alieni textus inveniuntur.
Strana 103
Christus ut fur veniet; omni die parati esse debemus. 103 XXVII. Margarite. Ewangelium. Matth. QImile est regnum celorum thezauro abscondito in agro : 130 quem, qui invenit homo, abscondit, et pre gaudio illius vadit, et vendit universa, que habet, et emit agrum illum. §1. Regnum celorum, i. e. Filius Dei, Luce 17°: »Ecce »enim regnum Dei intra vos est.« Illud regnum est simile thezauro, ymmo est thezaurus secundum Jeronimum, in quo omnes thezauri sapiencie et sciencie sunt absconditi, Colos. 2°. Ager vero caro eius est, in qua divinitas est absconsa Ysaie 45°: »Tu »es vere Deus absconditus.« Hunc thezaurum homo cum in- venerit per fidem, sicut centurio, quando ager fodebatur, invenit Matth. 27° : »vere filius Dei erat iste.« Abscondit autem, cum fidem in corde reponit et pre gaudio fidei vadit in bonis proficiendo operibus et vendit universa, sc. opera carnalia, et emit caritate agrum illum, i. e. Christum, ut hominem diligendo, quo secundum carnem mediante thezaurum divinitatis posset finaliter retinere. Breviter sic: regnum celorum, i. e. vita eterna, pro qua homo 20 gaudenter debet vendere omnia, est similis thezauro propter 64v preciositatem abscondito in agro, i. e. sacra scriptura, Johann. 5°: »Scrutamini scripturas, in quibus vos putatis vitam eternam habere.« 3° Secundum Crisostomum thezaurus predicacio verbi Dei, ager mundus; thezaurus in agro absconditur, cum predicacio verbi mundialibus hominibus inpeditur; sed non emit hunc the- zaurum, ut in ipso effectum suum operetur, nisi cum gaudio omnia vendat. 4° Secundum Augustinum thezaurus iste est sacra scrip- tura propter quattuor: 1° propter magnum fructum; 2° propter preciositatema SSapiencie 7°: »Super salutem et omnem »pulcritudinem dilexi sapienciam... venerunt michi omnia bona »pariter cum illa«; 3° propter generalitatem Ecclesiastici 8° »Sapiencia clamitat in plateis«; 4° propter humilitatem, quia solum dat se humilibus; unde Sapiencie 2°: »In malivolam animam »non introibit spiritus sapiencie nec habitabit« etc. Item secundum Augustinum dicentem: »Hunc autem the- »zaurum dixit in agro absconditum, sc. duo testamenta in ecclesia, »que cum quis ex parte intellectus attigerit, sentit illic magna »latere et vadit et vendit omnia sua et emit agrum illum, i. e. con- 15 25 30 45 10 40 1) Codd.: thezaurum superscripsit C. — 2) Codd.: reconditi D. — 3) Hic in codd. CD spatium relictum; locum (Sap. VII. 10, 12) nullus codex exhibet.
Christus ut fur veniet; omni die parati esse debemus. 103 XXVII. Margarite. Ewangelium. Matth. QImile est regnum celorum thezauro abscondito in agro : 130 quem, qui invenit homo, abscondit, et pre gaudio illius vadit, et vendit universa, que habet, et emit agrum illum. §1. Regnum celorum, i. e. Filius Dei, Luce 17°: »Ecce »enim regnum Dei intra vos est.« Illud regnum est simile thezauro, ymmo est thezaurus secundum Jeronimum, in quo omnes thezauri sapiencie et sciencie sunt absconditi, Colos. 2°. Ager vero caro eius est, in qua divinitas est absconsa Ysaie 45°: »Tu »es vere Deus absconditus.« Hunc thezaurum homo cum in- venerit per fidem, sicut centurio, quando ager fodebatur, invenit Matth. 27° : »vere filius Dei erat iste.« Abscondit autem, cum fidem in corde reponit et pre gaudio fidei vadit in bonis proficiendo operibus et vendit universa, sc. opera carnalia, et emit caritate agrum illum, i. e. Christum, ut hominem diligendo, quo secundum carnem mediante thezaurum divinitatis posset finaliter retinere. Breviter sic: regnum celorum, i. e. vita eterna, pro qua homo 20 gaudenter debet vendere omnia, est similis thezauro propter 64v preciositatem abscondito in agro, i. e. sacra scriptura, Johann. 5°: »Scrutamini scripturas, in quibus vos putatis vitam eternam habere.« 3° Secundum Crisostomum thezaurus predicacio verbi Dei, ager mundus; thezaurus in agro absconditur, cum predicacio verbi mundialibus hominibus inpeditur; sed non emit hunc the- zaurum, ut in ipso effectum suum operetur, nisi cum gaudio omnia vendat. 4° Secundum Augustinum thezaurus iste est sacra scrip- tura propter quattuor: 1° propter magnum fructum; 2° propter preciositatema SSapiencie 7°: »Super salutem et omnem »pulcritudinem dilexi sapienciam... venerunt michi omnia bona »pariter cum illa«; 3° propter generalitatem Ecclesiastici 8° »Sapiencia clamitat in plateis«; 4° propter humilitatem, quia solum dat se humilibus; unde Sapiencie 2°: »In malivolam animam »non introibit spiritus sapiencie nec habitabit« etc. Item secundum Augustinum dicentem: »Hunc autem the- »zaurum dixit in agro absconditum, sc. duo testamenta in ecclesia, »que cum quis ex parte intellectus attigerit, sentit illic magna »latere et vadit et vendit omnia sua et emit agrum illum, i. e. con- 15 25 30 45 10 40 1) Codd.: thezaurum superscripsit C. — 2) Codd.: reconditi D. — 3) Hic in codd. CD spatium relictum; locum (Sap. VII. 10, 12) nullus codex exhibet.
Strana 104
04 XXVII. M. J. Hus, Margaritae. 10 15 20 25 30 35 »temptu temporalium constituit sibi ocium, ut sit dives cognicione »Dei.« Hec ille. Item: thezaurus premium celeste, ager labor in exercicio vite active et operibus misericordie in regimine ecclesie. Ager omnibus venditis emitur, ut thezaurus ibidem absconditus habeatur, quia propter magnitudinem premii celestis predictus labor in caritate est suscipiendus aliis pretermissis. Unde Augustinus in Epistola ad Valerium: »Co- »gitet religiosa prudencia nichil esse in hac vita maxime hoc tem- »pore difficilius, laboriosius et periculosius episcopi aut presbiteri »aut dyaconi officio ; sed aput Deum nichil beacius, si eo modo »militetur, quo imperator noster iubet..« Secundum Gregorium per thezaurum desiderium regni celestis designatur, per agrum disciplina studii, i. e. bona operacio, quem agrum secundum §65r) eundem venditis omnibus conparat, qui voluptatibus carnis renunccians cuncta sua terrena desideria per discipline celestis custodiam calcat, ut nichil iam quod caro blanditur libeat, vel quod iam carnalem vitam trucidat, perhorrescat;. Iste autem thezaurus per rectam intencionem debet abscondi, ne perdatur, ut accidit de rege Ezechia Yzaie 39°. Gregorius in Omelia: »Inventus thezaurus absconditur, »ut servetur, quia studium celestis desiderii a malignis spiritibus »custodiri non sufficit, qui hoc ab humanis laudibus non abscondit etc. »Depredari ergo desiderat, qui thezaurum in via publice portat. »Hoc autem dico, non ut proximi opera nostra non videant, cum »scriptum sit videant opera vestra bona et glorificent Patrem »vestrum, qui in celis est', sed ut per hoc, quod agimus, laudes »exterius non queramus; sic autem sit opus in publico, quatenus »intencio maneat in occulto.« Hec ille. [Regnums celorum', i. e. regno in celo, que est beatitudo simile est thezauro‘: primo, quia absconditum-. Circa quod quatuor notantur: primo invencio per bonam operacionem ibi: 'Quem qui invenit'; 2° absconsio per rectam intencionem ibi 'abscondit'; 3° patrimonii vendicio per temporalium abdicacionem ibi pre gaudio illius vadit et vendit omnia'; 4° empcio per dileccionem super- eminentem ibi 'emit agrum illum‘. — Thezaurus absconditus per humilitatem: virginitas per cohercionems et solitariam habitacionem. Quis enim hominum sine revelacione scit, que est virgo? Marga- ritha virginitas, quia nascitur de rore, i. e. gracia Spiritus S., in concha maris, i. e. carne exposita temptacionibus. Sagena virgi- nitas, quia colligit et bonas virgines et malas ranas turgidas. Sancta ecclesia sagene in mare misse conparatur, quia et piscatoribus est commissa et per eam quisque ad eternum regnum a presentis 40 4) Codd.: etc. add. E. — 5) Codd.: perhonestat F male. — 6) Totum hoc capitulum Regnum c doctrina soli codd. AB (paulo ante) ponunt; ceteri codd. prorsus om. — 8) A: abscondita B. — 8) B: cohabitacionem A.
04 XXVII. M. J. Hus, Margaritae. 10 15 20 25 30 35 »temptu temporalium constituit sibi ocium, ut sit dives cognicione »Dei.« Hec ille. Item: thezaurus premium celeste, ager labor in exercicio vite active et operibus misericordie in regimine ecclesie. Ager omnibus venditis emitur, ut thezaurus ibidem absconditus habeatur, quia propter magnitudinem premii celestis predictus labor in caritate est suscipiendus aliis pretermissis. Unde Augustinus in Epistola ad Valerium: »Co- »gitet religiosa prudencia nichil esse in hac vita maxime hoc tem- »pore difficilius, laboriosius et periculosius episcopi aut presbiteri »aut dyaconi officio ; sed aput Deum nichil beacius, si eo modo »militetur, quo imperator noster iubet..« Secundum Gregorium per thezaurum desiderium regni celestis designatur, per agrum disciplina studii, i. e. bona operacio, quem agrum secundum §65r) eundem venditis omnibus conparat, qui voluptatibus carnis renunccians cuncta sua terrena desideria per discipline celestis custodiam calcat, ut nichil iam quod caro blanditur libeat, vel quod iam carnalem vitam trucidat, perhorrescat;. Iste autem thezaurus per rectam intencionem debet abscondi, ne perdatur, ut accidit de rege Ezechia Yzaie 39°. Gregorius in Omelia: »Inventus thezaurus absconditur, »ut servetur, quia studium celestis desiderii a malignis spiritibus »custodiri non sufficit, qui hoc ab humanis laudibus non abscondit etc. »Depredari ergo desiderat, qui thezaurum in via publice portat. »Hoc autem dico, non ut proximi opera nostra non videant, cum »scriptum sit videant opera vestra bona et glorificent Patrem »vestrum, qui in celis est', sed ut per hoc, quod agimus, laudes »exterius non queramus; sic autem sit opus in publico, quatenus »intencio maneat in occulto.« Hec ille. [Regnums celorum', i. e. regno in celo, que est beatitudo simile est thezauro‘: primo, quia absconditum-. Circa quod quatuor notantur: primo invencio per bonam operacionem ibi: 'Quem qui invenit'; 2° absconsio per rectam intencionem ibi 'abscondit'; 3° patrimonii vendicio per temporalium abdicacionem ibi pre gaudio illius vadit et vendit omnia'; 4° empcio per dileccionem super- eminentem ibi 'emit agrum illum‘. — Thezaurus absconditus per humilitatem: virginitas per cohercionems et solitariam habitacionem. Quis enim hominum sine revelacione scit, que est virgo? Marga- ritha virginitas, quia nascitur de rore, i. e. gracia Spiritus S., in concha maris, i. e. carne exposita temptacionibus. Sagena virgi- nitas, quia colligit et bonas virgines et malas ranas turgidas. Sancta ecclesia sagene in mare misse conparatur, quia et piscatoribus est commissa et per eam quisque ad eternum regnum a presentis 40 4) Codd.: etc. add. E. — 5) Codd.: perhonestat F male. — 6) Totum hoc capitulum Regnum c doctrina soli codd. AB (paulo ante) ponunt; ceteri codd. prorsus om. — 8) A: abscondita B. — 8) B: cohabitacionem A.
Strana 105
Thesaurus in agro reconditus regnum est celorum. 105 fluctibus seculi trahitur, ne in eterne mortis profundo mergatur. Que ex omni genere piscium congregat, quia ad peccatorum veniam sapientes et fatuos, liberos et servos, pauperes et divites, fortes et infirmos vocat, nunc autem bonos malosque communiter quasi permixtos pisces fidei sagena continet. Sed litus sancte ecclesie indicat, sagena quid trahebat. Et quidem pisces maris capti qui fuerunt, mutari, non possunt, nos autem mali capimur, sed in bonis permutamur. Cogitemus ergo in capcione, ne dividamurio in littore. Intellexistis hec omnia? Discipuli audierunt, intellexerunt et predicaverunt, quia scriber in regno celorum similes Christo in doctrina.]6 10 Item: Simile est regnum celorum homini negociatori que- renti bonas margaritas; inventa una preciosa margarita abiit et vendidit omnia, que habuit et emit eam. §2. Secunda, parabola: Regnum celorum Christus, similis negociatori tiezarowirs; ipse enim venit in hunc mundum ad gra- viter negociandum, ut sc. margaritas (i. e. animas) quereret et magno precio conpararet. Quesivit autem 33 annis invenitque unam preciosam, quia totam congeriem salvandorum, pro qua tradidit omnia, que habuit et emit eam Matth. 20°: »Filius hominis non »venit ministrari, sed ministrare et dare animam suam redempcionem »pro multis.« Ideo omnes anime sunt margarite Christi Eze- chiel 18°: »Omnes anime mee sunt: ut anima patris, ita anima »filii mea est.« — Item sic! Regnum celorum (i. e. vita eterna) habet se quoad acquisicionem respectu beatificandi sicut margarita preciosa respectu negociatoris, quia diligenter querit et inveniendo vendit omnia etc. ut suprai2. Item, secundum Jeronimum, margarita sapiencia in lege Dei et prophetis contenta; preciosissima autem interi4 alias sa- piencia Christi [est15 preciosissima15] »desursum a Patre luminum descendens« Jacobi 1°. Item: Margarita caritas, negociator homo activus, qui ope- ribus misericordie insistens bona temporalia vendidit pauperibus; 2° perfectus, qui omnia §65 vendens, que possidet, relinquit pauperibus Matth. 19°: »Ecce nos« etc., Proverbiorum 3°: »Melior est negociacio eius auri et argenti«; 3° quicunque iustus, ad quos Luce 19° dicitur: »Negociamini, dum venio.« Hii omnes simul sunt unus negociator agregacioners, qui inventa caritate Dei abiit ad forum consciencie a terrenis, ut Paulus Philip. 3°; »Omnia arbitratus sum ut stercora, ut Christum lucrifacerem.« 20 25 20 35 15 2) A: imitari B errore. — 10) A: dividantur B errore. — 11) A: scribere B. 12) Codd.: hoc capp. Secunda co supra om. F. — 13) D: tyezzarowy CE, — teſfarzowy BA male. — 14) Codd.: omnes add. F. — 15) Codd.: om. F. — 16) Codd.: aggregative F.
Thesaurus in agro reconditus regnum est celorum. 105 fluctibus seculi trahitur, ne in eterne mortis profundo mergatur. Que ex omni genere piscium congregat, quia ad peccatorum veniam sapientes et fatuos, liberos et servos, pauperes et divites, fortes et infirmos vocat, nunc autem bonos malosque communiter quasi permixtos pisces fidei sagena continet. Sed litus sancte ecclesie indicat, sagena quid trahebat. Et quidem pisces maris capti qui fuerunt, mutari, non possunt, nos autem mali capimur, sed in bonis permutamur. Cogitemus ergo in capcione, ne dividamurio in littore. Intellexistis hec omnia? Discipuli audierunt, intellexerunt et predicaverunt, quia scriber in regno celorum similes Christo in doctrina.]6 10 Item: Simile est regnum celorum homini negociatori que- renti bonas margaritas; inventa una preciosa margarita abiit et vendidit omnia, que habuit et emit eam. §2. Secunda, parabola: Regnum celorum Christus, similis negociatori tiezarowirs; ipse enim venit in hunc mundum ad gra- viter negociandum, ut sc. margaritas (i. e. animas) quereret et magno precio conpararet. Quesivit autem 33 annis invenitque unam preciosam, quia totam congeriem salvandorum, pro qua tradidit omnia, que habuit et emit eam Matth. 20°: »Filius hominis non »venit ministrari, sed ministrare et dare animam suam redempcionem »pro multis.« Ideo omnes anime sunt margarite Christi Eze- chiel 18°: »Omnes anime mee sunt: ut anima patris, ita anima »filii mea est.« — Item sic! Regnum celorum (i. e. vita eterna) habet se quoad acquisicionem respectu beatificandi sicut margarita preciosa respectu negociatoris, quia diligenter querit et inveniendo vendit omnia etc. ut suprai2. Item, secundum Jeronimum, margarita sapiencia in lege Dei et prophetis contenta; preciosissima autem interi4 alias sa- piencia Christi [est15 preciosissima15] »desursum a Patre luminum descendens« Jacobi 1°. Item: Margarita caritas, negociator homo activus, qui ope- ribus misericordie insistens bona temporalia vendidit pauperibus; 2° perfectus, qui omnia §65 vendens, que possidet, relinquit pauperibus Matth. 19°: »Ecce nos« etc., Proverbiorum 3°: »Melior est negociacio eius auri et argenti«; 3° quicunque iustus, ad quos Luce 19° dicitur: »Negociamini, dum venio.« Hii omnes simul sunt unus negociator agregacioners, qui inventa caritate Dei abiit ad forum consciencie a terrenis, ut Paulus Philip. 3°; »Omnia arbitratus sum ut stercora, ut Christum lucrifacerem.« 20 25 20 35 15 2) A: imitari B errore. — 10) A: dividantur B errore. — 11) A: scribere B. 12) Codd.: hoc capp. Secunda co supra om. F. — 13) D: tyezzarowy CE, — teſfarzowy BA male. — 14) Codd.: omnes add. F. — 15) Codd.: om. F. — 16) Codd.: aggregative F.
Strana 106
106 XXVII. M. J. Hus, Margaritae. Glossa; »Terret timore, quos »premii amore invitavit i. e. ecclesia militans Iterum simile est regnum celorum sagene misse in rybieho shromazdugiczíis rodu z kazdeho mare eti- ex omni genere piscium congreganti, quam cum wywlekuczeE sccundum Glossam sedere est Daniel 12°: »Eligentur est finis seculic iudicantisc et dealbabuntur multi.« de mariE inpleta esset, educentes et secus littus sedentes elegerunt bonos Apok. 22°: »Foras canes venefici et inpudici et homicide wuorudyeE swaE et ydolis servientes et omnis, qui amat et facit mendacium.« in vasa suaig, malos autem foras miserunt. 10 15 §3. Regnum celorum est ecclesia militans secundum Gre- gorium, que nunc missa est in mare huius mundi et est con- gregans ex omni genere, sc. bonorum et malorum, que dum in- pleta fuerit secundum numerum predestinatum a Domino, educetur ad littus (i. e. finem mundi), de qua sedentes in sedibus iudicii eligent bonos beatificandos in vasa sua (i. e. tabernacula), sed malos dampnandos mittent foras, ut Ecclesia sponso suo sine ruga et macula offeratur. — Ecclesia militans nunc colligit omnes indifferenter. Gregorius in Moralibus: »Ad peccatorum ve- »niam sapientes et fatuos, liberos et servos, divites et pauperes, fortes et infirmos vocat.« Hec ille. Et hoc figurabatur Genesis 7 in archa, in qua erant animalia munda et inmunda, item Actuum 10 in vase ostenso Petro, ubi erant de omni genere aliqua, et Matth. 13°: »Sinite utraque crescere usque ad messem.« 20 25 30 35 »Item regnum celorum vita eterna, cuius dileccionem quis »gustaverit« — ut ait Gregorius in Omelia — »ea, que in »terris amaverat, libenter cuncta derelinquit. In conparacione eius »vilescunt omnia, deserit habita, congregata dispergit, inardescit »animus in celestibus, nil in terrenis libet, deforme conspicitur, »quidquid de terrene rei placeat specie, quia sola preciosa mar- »garite claritas fulget in mente. De cuius dileccione certe per Sa- »lomonem dicitur: »Fortis est ut mors dileccio«, quia videlicet »sicut mors corpus interimit, sic ab amore rerum corporalium »eterne vite caritas occidit. Nam quem perfecte absorbuerit, ad »terrena foris desideria velut insensibilem reddit. Neque enim sancta »hec, cuius hodie natalicia celebramus, mori pro Domino potuisset »in corpore, si prius a terrenis desideriis mortua non fuisset »66r) in mente. Errectus namque in virtutis culmine animus »tormenta derisit, premia calcavit, ante armatos, reges et presides »ducta stetit feriente robustior, iudicante sublimior. Quid inter hec »nos barbati et debiles dicimus, qui ire ad regna celestia puellas »per ferrum videmus, quos ira superat, superbia inflammat, am- »bicio perturbat, luxuria inquinat Qui si adipisci regna celorum »per bella persecucionum non possumus, hoc ipsum nobis turpe 17) Codd.: a superser. C. — 18) D: shromazzdugiczy C; om. ABF; shro- mazdygiczy E. — 19) Codd.: om. DE; in F a o2.
106 XXVII. M. J. Hus, Margaritae. Glossa; »Terret timore, quos »premii amore invitavit i. e. ecclesia militans Iterum simile est regnum celorum sagene misse in rybieho shromazdugiczíis rodu z kazdeho mare eti- ex omni genere piscium congreganti, quam cum wywlekuczeE sccundum Glossam sedere est Daniel 12°: »Eligentur est finis seculic iudicantisc et dealbabuntur multi.« de mariE inpleta esset, educentes et secus littus sedentes elegerunt bonos Apok. 22°: »Foras canes venefici et inpudici et homicide wuorudyeE swaE et ydolis servientes et omnis, qui amat et facit mendacium.« in vasa suaig, malos autem foras miserunt. 10 15 §3. Regnum celorum est ecclesia militans secundum Gre- gorium, que nunc missa est in mare huius mundi et est con- gregans ex omni genere, sc. bonorum et malorum, que dum in- pleta fuerit secundum numerum predestinatum a Domino, educetur ad littus (i. e. finem mundi), de qua sedentes in sedibus iudicii eligent bonos beatificandos in vasa sua (i. e. tabernacula), sed malos dampnandos mittent foras, ut Ecclesia sponso suo sine ruga et macula offeratur. — Ecclesia militans nunc colligit omnes indifferenter. Gregorius in Moralibus: »Ad peccatorum ve- »niam sapientes et fatuos, liberos et servos, divites et pauperes, fortes et infirmos vocat.« Hec ille. Et hoc figurabatur Genesis 7 in archa, in qua erant animalia munda et inmunda, item Actuum 10 in vase ostenso Petro, ubi erant de omni genere aliqua, et Matth. 13°: »Sinite utraque crescere usque ad messem.« 20 25 30 35 »Item regnum celorum vita eterna, cuius dileccionem quis »gustaverit« — ut ait Gregorius in Omelia — »ea, que in »terris amaverat, libenter cuncta derelinquit. In conparacione eius »vilescunt omnia, deserit habita, congregata dispergit, inardescit »animus in celestibus, nil in terrenis libet, deforme conspicitur, »quidquid de terrene rei placeat specie, quia sola preciosa mar- »garite claritas fulget in mente. De cuius dileccione certe per Sa- »lomonem dicitur: »Fortis est ut mors dileccio«, quia videlicet »sicut mors corpus interimit, sic ab amore rerum corporalium »eterne vite caritas occidit. Nam quem perfecte absorbuerit, ad »terrena foris desideria velut insensibilem reddit. Neque enim sancta »hec, cuius hodie natalicia celebramus, mori pro Domino potuisset »in corpore, si prius a terrenis desideriis mortua non fuisset »66r) in mente. Errectus namque in virtutis culmine animus »tormenta derisit, premia calcavit, ante armatos, reges et presides »ducta stetit feriente robustior, iudicante sublimior. Quid inter hec »nos barbati et debiles dicimus, qui ire ad regna celestia puellas »per ferrum videmus, quos ira superat, superbia inflammat, am- »bicio perturbat, luxuria inquinat Qui si adipisci regna celorum »per bella persecucionum non possumus, hoc ipsum nobis turpe 17) Codd.: a superser. C. — 18) D: shromazzdugiczy C; om. ABF; shro- mazdygiczy E. — 19) Codd.: om. DE; in F a o2.
Strana 107
Sagena in mari Ecclesia Christi est. 107 »sit, quod Deum nolumus saltem per pacem sequi. Ecce nulli »nostrum hoc tempore dicit Deus: pro me morere‘; sed 'illicita »tantummodo in te desideria occide‘. Qui ergo in pace subigere »carnis desideria nolumus, quando in bello ipsam carnem pro- »domino daremus.« — Hec Gregorius in Omelia istius ewangelii. Gregorius: »Sancta ecclesia sagene misse in mare con- »paratur, quia et piscatoribus est commissa et per eam quisque »ad eternum regnum a presentis seculi fluctibus trahitur, ne in »eterne mortis profundo mergatur. Que ex omni genere piscium »congregat, quia ad peccatorum veniam sapientes et fatuos, liberos »et servos, pauperes et divites, fortes et infirmos vocat.« 10 huius status mutabilis Sathane quoad merendum beatitudinem Sic erit in consummacione seculi: Exibunt angeli et recipientes ad se separabunt malos de medio § 66v) iustorum et mittent eos in infernum2o pre ardore pre frigore caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dencium. 15 §4.) Hic,i nota, quomodo Salvator terrore vult inducere, quos amore prius voluit ad querendum regnum celorum incitare. Amor enim et timor duo dicuntur precepta, quibus manuducimur in observanciam legis Dei. Regnum celorum amore principaliter queritur, timore vero,a supplicii homo,4 ad regnum concitatur. Unde quem amor non allicit, aliquando timor ad bonum conpellit, Gregorius: Hoc magis timendum est, quam exponendum. Nam ibi aperte tormenta peccancium dicta sunt, ne quis ad igno- rancie sue excusacionem recurrat, si quid obscure de eterno sup- plicio diceretur. 20 25 owssemE Intellexistis hec omnia: Dicunt ei: Eciam. Jeronimus: »Apostoli interrogantur a Christo, qui hec stoti mundo exponere debent. Ad hoc enim in parabolis scriptus »est processus ecclesie militantis, ut Apostoli, qui erant ipsius fun- »datores post Christum per sangwinem suum, intelligerunt hunc »processum.« Et hoc est, quod dicitur Intellexistis‘ quasi diceret: »Ad vos pertinet intelligere.« 30 litteratus a Deo doctor inspiratus Ait illis: Ideo omnis scriba doctus 20) Codd.: om. D. — 21) Codd.: verba Hic oo conpellit om. EF. — 22) A: et add. BCD. — 23) Codd.: om. C. — 24) A: post vero BCD.
Sagena in mari Ecclesia Christi est. 107 »sit, quod Deum nolumus saltem per pacem sequi. Ecce nulli »nostrum hoc tempore dicit Deus: pro me morere‘; sed 'illicita »tantummodo in te desideria occide‘. Qui ergo in pace subigere »carnis desideria nolumus, quando in bello ipsam carnem pro- »domino daremus.« — Hec Gregorius in Omelia istius ewangelii. Gregorius: »Sancta ecclesia sagene misse in mare con- »paratur, quia et piscatoribus est commissa et per eam quisque »ad eternum regnum a presentis seculi fluctibus trahitur, ne in »eterne mortis profundo mergatur. Que ex omni genere piscium »congregat, quia ad peccatorum veniam sapientes et fatuos, liberos »et servos, pauperes et divites, fortes et infirmos vocat.« 10 huius status mutabilis Sathane quoad merendum beatitudinem Sic erit in consummacione seculi: Exibunt angeli et recipientes ad se separabunt malos de medio § 66v) iustorum et mittent eos in infernum2o pre ardore pre frigore caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dencium. 15 §4.) Hic,i nota, quomodo Salvator terrore vult inducere, quos amore prius voluit ad querendum regnum celorum incitare. Amor enim et timor duo dicuntur precepta, quibus manuducimur in observanciam legis Dei. Regnum celorum amore principaliter queritur, timore vero,a supplicii homo,4 ad regnum concitatur. Unde quem amor non allicit, aliquando timor ad bonum conpellit, Gregorius: Hoc magis timendum est, quam exponendum. Nam ibi aperte tormenta peccancium dicta sunt, ne quis ad igno- rancie sue excusacionem recurrat, si quid obscure de eterno sup- plicio diceretur. 20 25 owssemE Intellexistis hec omnia: Dicunt ei: Eciam. Jeronimus: »Apostoli interrogantur a Christo, qui hec stoti mundo exponere debent. Ad hoc enim in parabolis scriptus »est processus ecclesie militantis, ut Apostoli, qui erant ipsius fun- »datores post Christum per sangwinem suum, intelligerunt hunc »processum.« Et hoc est, quod dicitur Intellexistis‘ quasi diceret: »Ad vos pertinet intelligere.« 30 litteratus a Deo doctor inspiratus Ait illis: Ideo omnis scriba doctus 20) Codd.: om. D. — 21) Codd.: verba Hic oo conpellit om. EF. — 22) A: et add. BCD. — 23) Codd.: om. C. — 24) A: post vero BCD.
Strana 108
108 XXVII. M. J. Hus, Margaritae. 10 15 §5.) Gregorius: »Acsi aperte diceretur: Ille in sancta »ecclesia doctus predicator est, qui et nova scit proferre de sua- »vitate regni et vetusta dicere de terrore supplicii, ut vel pene »terreant, quos premia non invitant. Audiat de regno, quod amet, »audiat de supplicio unusquisque, quod timeat, ut torpentem animum »et terre vehementer inherentem, si amor ad regnum non trahit, »vel minet,5 timor. Ecce enim de Gehenne expressione dicitur: »Ibi erit fletus et stridor dencium'. Sed quia presencia gaudia se- »cuntur perpetua lamenta, hinc, fratres carissimi, vanam leticiam »fugite, si illic flere formidatis. Nemo etenim potest et hic gaudere »cum seculo et illic regnare cum Deo. Temporalis itaque leticia »fluxa restringite, carnis voluptates domate, quidquid animo ex »presenti seculo arridet, ex consideracione eterni ignis amarescat; »quidquid in mente pueriliter hilarescit, hoc discipline iuvenilis »sensus cohorceat, ut dum sponte temporalia fugitis, eterna gaudia »sine labore capiatis.« Hec,6 Gregoriu s,7. militante in ecclesia in regno K7orDas celorum similis est homini patri familias, 20 25 6.) Quoad nutriendum, quia sicut pater familias habet pascere filios pane corporali, qui in necessitate dat nova et vetera ad vescendum, sic iste fideles suos pane spirituali, proferens de thezauro suo, i. e. de sciencia sua in corde abscondita, nova et vetera, i. e. auctoritates novi et veteris Testamenti. Ex isto 1° patet, quod bene ante in parabola thezaurus appellabatur secundum Augustinum exponi sacra scriptura ; 2° patet, quod episcopi sive alii successores apostolorum debent habere noticiam utriusque testamenti, in cuius signum portant — mitram in capite cum duplici cornu. wydawaE qui profert de thezauro suo nova et vetera. Glossa: »Vetus erat proculpa ad infernum descendere, novum est, ut per adventum Christi vivat.« 25) Codd.: nimiet E male. — 26) Codd.: sanctissimus papa add. EBA. 27) Codd.: papa sanctus add. F. — 28) In codice D post folia 65, 66 tria parva folia alius originis et contenti, tempore multo posteriore ab aliis scribis scripta. interposita sunt. Quae catalogisator novus numeris 67 69 adscribens post folium 66 codicis statim folium 70. numerat. Propter commoditatem lectoris numeros catalogisatoris novi hic conservavi. Folia illa parva tria notata quaedam contiona- torum posteriorum in usum continent. Pari modo paullo infra duo parva alia folia, post fol. 77 interposita, a novo catalogisatore numero 78—29 numerata, numerum 80. complent, et similiter posterius.
108 XXVII. M. J. Hus, Margaritae. 10 15 §5.) Gregorius: »Acsi aperte diceretur: Ille in sancta »ecclesia doctus predicator est, qui et nova scit proferre de sua- »vitate regni et vetusta dicere de terrore supplicii, ut vel pene »terreant, quos premia non invitant. Audiat de regno, quod amet, »audiat de supplicio unusquisque, quod timeat, ut torpentem animum »et terre vehementer inherentem, si amor ad regnum non trahit, »vel minet,5 timor. Ecce enim de Gehenne expressione dicitur: »Ibi erit fletus et stridor dencium'. Sed quia presencia gaudia se- »cuntur perpetua lamenta, hinc, fratres carissimi, vanam leticiam »fugite, si illic flere formidatis. Nemo etenim potest et hic gaudere »cum seculo et illic regnare cum Deo. Temporalis itaque leticia »fluxa restringite, carnis voluptates domate, quidquid animo ex »presenti seculo arridet, ex consideracione eterni ignis amarescat; »quidquid in mente pueriliter hilarescit, hoc discipline iuvenilis »sensus cohorceat, ut dum sponte temporalia fugitis, eterna gaudia »sine labore capiatis.« Hec,6 Gregoriu s,7. militante in ecclesia in regno K7orDas celorum similis est homini patri familias, 20 25 6.) Quoad nutriendum, quia sicut pater familias habet pascere filios pane corporali, qui in necessitate dat nova et vetera ad vescendum, sic iste fideles suos pane spirituali, proferens de thezauro suo, i. e. de sciencia sua in corde abscondita, nova et vetera, i. e. auctoritates novi et veteris Testamenti. Ex isto 1° patet, quod bene ante in parabola thezaurus appellabatur secundum Augustinum exponi sacra scriptura ; 2° patet, quod episcopi sive alii successores apostolorum debent habere noticiam utriusque testamenti, in cuius signum portant — mitram in capite cum duplici cornu. wydawaE qui profert de thezauro suo nova et vetera. Glossa: »Vetus erat proculpa ad infernum descendere, novum est, ut per adventum Christi vivat.« 25) Codd.: nimiet E male. — 26) Codd.: sanctissimus papa add. EBA. 27) Codd.: papa sanctus add. F. — 28) In codice D post folia 65, 66 tria parva folia alius originis et contenti, tempore multo posteriore ab aliis scribis scripta. interposita sunt. Quae catalogisator novus numeris 67 69 adscribens post folium 66 codicis statim folium 70. numerat. Propter commoditatem lectoris numeros catalogisatoris novi hic conservavi. Folia illa parva tria notata quaedam contiona- torum posteriorum in usum continent. Pari modo paullo infra duo parva alia folia, post fol. 77 interposita, a novo catalogisatore numero 78—29 numerata, numerum 80. complent, et similiter posterius.
Strana 109
Thesaurus in agro virginitati comparatur. 109 XXVIII. De Virgine. Prothema. Simile est regnum celorum thezauro absconarto. 1. Stud ewangelium legitur de virgine, quia virginitas the- zauro conparatur. Thezaurus ergo virginitas, ager caro 2a Corinth. 4°: »Habemus thezaurum istum in vasis fictilibus.« Isto ergo thezauro invento iuvenis deberet omnia vendere per con- temptum, ut posset in virginitate perpetua permanere. propter: Conparatur autem thezauro, virginitas, preciositatem Ecclesiastici 28°2: »Non est digna pon- deracio anime, continentis.« paucitatem Matth. 19°: »Non omnes capiunt verbum.« durabilitatem Matth. 22° : »Non nubent neque nubentur, sed sunt, sicut angeli in, celog.« utilitatem Sapiencie 3°: »Hec est, que nescivit thorum in delicto, habebit fructum animarum sanctarums.« 10 15 §2.) Hunc thezaurum conservat rectitudo intencionis, co- hibicio sensus exterioris, fuga conversacionis et castigacio corporis De 1° Matth. 6° : »Si oculus tuus fuerit simplex (i. e. in- 20 »tencio recta), totum corpus lucidum (i. e. mundum) erit.« De 2° Job 31°: »Pepigi fedus cum oculis meis.« De 3° 1a Corinth. 6°: »Fugite fornicacionem« ; Ysaie 26°: »Vade, popule meus, intra cubicula tua; claude hostia super te; »abscondere modicum ad momentum, donec transeat indignacio.« De 4° 1a Corinth. 9° : »Sic pugno non quasi aerem ver- »berans, sed castigo corpus meum et in servitutem redigo.« Unde Alanus in Probleumatibus: »Subtrahe ligna foco, si vis extingwere flammam.« 70V 3.) Custodienda est ergo virginitas, quia est the- 30 zaurus, qui amissus non redditur; quia flos, qui decidens non florescit; stella, que occidens ad ortum non revertitur; donum, quod amissum minime conpensatur. »Audi ergo, filia, et vide, et »inclina aurem tuam« mentis, sicut et oculo intrinseco debes pro- spicere, »et obliviscere populum tuum, i. e. conventum carnalium delectacionum et cogitacionum, que suggerunt, ut virgo supponatur nupciis, gaudeat amplexibus coniugis, fecundetur prole carnali, 25 35 1) Codd.: thezaurus virginitati A. — 2) Codd.: om. AE, 18 C. — 3) Codd.: post continentis F Vulg. — 4) Codd.: erunt Vulg., AF. — 5) Codd.: Dei F, om. A.— 6) Ad ea in marg. cod. D praeter alia heu pauce sunt Minginesualddan
Thesaurus in agro virginitati comparatur. 109 XXVIII. De Virgine. Prothema. Simile est regnum celorum thezauro absconarto. 1. Stud ewangelium legitur de virgine, quia virginitas the- zauro conparatur. Thezaurus ergo virginitas, ager caro 2a Corinth. 4°: »Habemus thezaurum istum in vasis fictilibus.« Isto ergo thezauro invento iuvenis deberet omnia vendere per con- temptum, ut posset in virginitate perpetua permanere. propter: Conparatur autem thezauro, virginitas, preciositatem Ecclesiastici 28°2: »Non est digna pon- deracio anime, continentis.« paucitatem Matth. 19°: »Non omnes capiunt verbum.« durabilitatem Matth. 22° : »Non nubent neque nubentur, sed sunt, sicut angeli in, celog.« utilitatem Sapiencie 3°: »Hec est, que nescivit thorum in delicto, habebit fructum animarum sanctarums.« 10 15 §2.) Hunc thezaurum conservat rectitudo intencionis, co- hibicio sensus exterioris, fuga conversacionis et castigacio corporis De 1° Matth. 6° : »Si oculus tuus fuerit simplex (i. e. in- 20 »tencio recta), totum corpus lucidum (i. e. mundum) erit.« De 2° Job 31°: »Pepigi fedus cum oculis meis.« De 3° 1a Corinth. 6°: »Fugite fornicacionem« ; Ysaie 26°: »Vade, popule meus, intra cubicula tua; claude hostia super te; »abscondere modicum ad momentum, donec transeat indignacio.« De 4° 1a Corinth. 9° : »Sic pugno non quasi aerem ver- »berans, sed castigo corpus meum et in servitutem redigo.« Unde Alanus in Probleumatibus: »Subtrahe ligna foco, si vis extingwere flammam.« 70V 3.) Custodienda est ergo virginitas, quia est the- 30 zaurus, qui amissus non redditur; quia flos, qui decidens non florescit; stella, que occidens ad ortum non revertitur; donum, quod amissum minime conpensatur. »Audi ergo, filia, et vide, et »inclina aurem tuam« mentis, sicut et oculo intrinseco debes pro- spicere, »et obliviscere populum tuum, i. e. conventum carnalium delectacionum et cogitacionum, que suggerunt, ut virgo supponatur nupciis, gaudeat amplexibus coniugis, fecundetur prole carnali, 25 35 1) Codd.: thezaurus virginitati A. — 2) Codd.: om. AE, 18 C. — 3) Codd.: post continentis F Vulg. — 4) Codd.: erunt Vulg., AF. — 5) Codd.: Dei F, om. A.— 6) Ad ea in marg. cod. D praeter alia heu pauce sunt Minginesualddan
Strana 110
110 XXIX. M. J. Hus, In die S. Mariae Magdalenae. 10 15 fruatur delectacione. Talem obliviscere populum: »populus Babi- »lonis, gens confusionis, que Syon filiam conatur ducere captivam. »Et obliviscere domum patris tui«, qui est fomes peccati, cuius domus est concupiscencia voluptatis, quia rex Christus concupivit speciem tuam, i. e. disposicionem interiorem, sine qua exteriorem pulcritudinem non advertit. Psalmus: »Omnis gloria eius filie »regis ab intus«; ipse enim fedam in anima non curat. Ideo dicitur 2a Corinthiorum 12°: »Despondi enim vos uni viro virginem »castam exhibere Deo.« Nec fallitur in consideracione pulcritudinis 2a Corinthiorum 12°7: »Non qui se ipsum commendat, ille »probatus est, sed quem Deus commendat« et per consequens amat et specialiter Virginem Hester 2°: »Adamavit eam rex »plus quam omnes mulieres habuitque graciam et misericordiam »coram eo super omnes mulieres. Et posuit dyadema regni in ca- »pite eius fecitque eam regnare in loco Vasti.« Asuerus inter- pretatur 'beatificans', signat Christum; Hester 'abscondita' sive 'abscondens' et signat virginem castam; Vasti interpretatur 'dif- finicio consumata‘ et signat animam sentenciatam a regno, que Asuero, i. e. Christo, noluit obedire, ut habetur Hester 1°s. 20 XXIX. In die S. Marie Magdalene. Ewangelium.B qui creditur esse Symon. signum bonitatis, non enim desperati etc.1 quem Dominus a lepra mundaverat Ogabat Jesum quidam phariseus, 1. In hoc ewangelio ponuntur tria genera egrotancium ; 25 quidam enim egritudinem suam cognoscebant et medicum requi- rebant, de quorum numero extitit Magdalena Gregorius: »Quia »enim hec mulier turpitudinis sue maculas aspexit, lavanda ad »fontem misericordie cucurrit«; alii, qui egritudinem suam non cognoscebant, sed egros et medicum iudicabant, de quorum numero extitit presens phariseus; alii, qui de aliorum egritudine egrotabant, de quorum numero erant illi, qui dicebant: »Quis est hic, qui »peccata dimittit?« Unde Gregorius: »Ecce que ad medicum R Luce 30 70 7) Codd.: 13° AB, X, 18 Vulg. — 8) Codd.: in F tres loci Augustini et Ambrosii de virginitate adduntur. — 1) D: om. Codd.
110 XXIX. M. J. Hus, In die S. Mariae Magdalenae. 10 15 fruatur delectacione. Talem obliviscere populum: »populus Babi- »lonis, gens confusionis, que Syon filiam conatur ducere captivam. »Et obliviscere domum patris tui«, qui est fomes peccati, cuius domus est concupiscencia voluptatis, quia rex Christus concupivit speciem tuam, i. e. disposicionem interiorem, sine qua exteriorem pulcritudinem non advertit. Psalmus: »Omnis gloria eius filie »regis ab intus«; ipse enim fedam in anima non curat. Ideo dicitur 2a Corinthiorum 12°: »Despondi enim vos uni viro virginem »castam exhibere Deo.« Nec fallitur in consideracione pulcritudinis 2a Corinthiorum 12°7: »Non qui se ipsum commendat, ille »probatus est, sed quem Deus commendat« et per consequens amat et specialiter Virginem Hester 2°: »Adamavit eam rex »plus quam omnes mulieres habuitque graciam et misericordiam »coram eo super omnes mulieres. Et posuit dyadema regni in ca- »pite eius fecitque eam regnare in loco Vasti.« Asuerus inter- pretatur 'beatificans', signat Christum; Hester 'abscondita' sive 'abscondens' et signat virginem castam; Vasti interpretatur 'dif- finicio consumata‘ et signat animam sentenciatam a regno, que Asuero, i. e. Christo, noluit obedire, ut habetur Hester 1°s. 20 XXIX. In die S. Marie Magdalene. Ewangelium.B qui creditur esse Symon. signum bonitatis, non enim desperati etc.1 quem Dominus a lepra mundaverat Ogabat Jesum quidam phariseus, 1. In hoc ewangelio ponuntur tria genera egrotancium ; 25 quidam enim egritudinem suam cognoscebant et medicum requi- rebant, de quorum numero extitit Magdalena Gregorius: »Quia »enim hec mulier turpitudinis sue maculas aspexit, lavanda ad »fontem misericordie cucurrit«; alii, qui egritudinem suam non cognoscebant, sed egros et medicum iudicabant, de quorum numero extitit presens phariseus; alii, qui de aliorum egritudine egrotabant, de quorum numero erant illi, qui dicebant: »Quis est hic, qui »peccata dimittit?« Unde Gregorius: »Ecce que ad medicum R Luce 30 70 7) Codd.: 13° AB, X, 18 Vulg. — 8) Codd.: in F tres loci Augustini et Ambrosii de virginitate adduntur. — 1) D: om. Codd.
Strana 111
Christus est medicus, peccatores aegroti. 111 »venerat, sanata est; sed de salute eius alii egrotabant.« In medio 71r) ergo istorum egrotancium erat medicus, qui primum in- firmum sanavit, secundum confortavit, tercium in infirmitate de- reliquit. A primo infirmo peccatores spei capiant remedium, a se- cundo religiosi docti supprimant presumptuosum iudicium, ne de sua devocione frivole se extollant ceteros temerarie iudicantes. 5 — ut manducaret cum illo. phariseis, ut hic, ut eos corrigeret et superbiam confutaret ; publicanis et peccatoribus, Matth. 9° et Luce 5°, ut sanaret; Manducavit Christus cum: amicis et familiaribus, ut Martha et La- zaro, Johann. 12°, ut amorem augeret; cognatis et pauperibus, Johann. 2°, 1s ut defectum suppleret. 10 de peccatis plene i. e. ad comedendum ecce consensus invitati, contrita sedit cum quos venerunt omnia bona Et ingressus domum pharisei discubuit. Et ecce mulier, §2.) que venit ad eum, qui de se dicit: »Omnis, qui venit »ad me, non eiciam foras« ; qui non vult mortem peccatoris, qui mundat inmundos; et ideo inmunda et misera venit ad eum, ut mundiciam et misericordiam obtineret. — Unde Crisostomus in libro De Juda traditore et tradicione Christi: »Paulo »ante meretrix subito pudica processit et profundis obruta peccatis »serenitatis portum agnovit; et quando prostituta lupanar exivit, »tunc discipulus Jehennam intravit. Quando illa mercedem sui cor- »poris abdicabat, tunc iste precium sangwinis sui magistri postu- »labat; quando illa osculabatur pedes, ut susciperetur, tunc iste »Dominia labia, osculabatur, ut proderet.« — Innocencius papa in sermone: Rogabat Jesum quidam phariseus‘ dicit: »Mariam Magdalenam respicias, que mulier erat in civitate pec- »catrix, ad quam omnibus patebat accessus et nullus ab ea passus »est repulsam. Et tamen dimissa sunt ei peccata multa, quoniam »dilexit multum.« 20 25 30 per hoc locus peccandi ecce status culpe ostenditur que erat in civitate peccatrix, Sallustius: »In magna civitate multa sunt ingenia ne- as »pharia.« Ostenditur, quod attraxit plurimos in peccatum. 2) Codd.: om. BDE. — 3) Codd.: Dominum F. — 4) Codd.: om. F. 8"
Christus est medicus, peccatores aegroti. 111 »venerat, sanata est; sed de salute eius alii egrotabant.« In medio 71r) ergo istorum egrotancium erat medicus, qui primum in- firmum sanavit, secundum confortavit, tercium in infirmitate de- reliquit. A primo infirmo peccatores spei capiant remedium, a se- cundo religiosi docti supprimant presumptuosum iudicium, ne de sua devocione frivole se extollant ceteros temerarie iudicantes. 5 — ut manducaret cum illo. phariseis, ut hic, ut eos corrigeret et superbiam confutaret ; publicanis et peccatoribus, Matth. 9° et Luce 5°, ut sanaret; Manducavit Christus cum: amicis et familiaribus, ut Martha et La- zaro, Johann. 12°, ut amorem augeret; cognatis et pauperibus, Johann. 2°, 1s ut defectum suppleret. 10 de peccatis plene i. e. ad comedendum ecce consensus invitati, contrita sedit cum quos venerunt omnia bona Et ingressus domum pharisei discubuit. Et ecce mulier, §2.) que venit ad eum, qui de se dicit: »Omnis, qui venit »ad me, non eiciam foras« ; qui non vult mortem peccatoris, qui mundat inmundos; et ideo inmunda et misera venit ad eum, ut mundiciam et misericordiam obtineret. — Unde Crisostomus in libro De Juda traditore et tradicione Christi: »Paulo »ante meretrix subito pudica processit et profundis obruta peccatis »serenitatis portum agnovit; et quando prostituta lupanar exivit, »tunc discipulus Jehennam intravit. Quando illa mercedem sui cor- »poris abdicabat, tunc iste precium sangwinis sui magistri postu- »labat; quando illa osculabatur pedes, ut susciperetur, tunc iste »Dominia labia, osculabatur, ut proderet.« — Innocencius papa in sermone: Rogabat Jesum quidam phariseus‘ dicit: »Mariam Magdalenam respicias, que mulier erat in civitate pec- »catrix, ad quam omnibus patebat accessus et nullus ab ea passus »est repulsam. Et tamen dimissa sunt ei peccata multa, quoniam »dilexit multum.« 20 25 30 per hoc locus peccandi ecce status culpe ostenditur que erat in civitate peccatrix, Sallustius: »In magna civitate multa sunt ingenia ne- as »pharia.« Ostenditur, quod attraxit plurimos in peccatum. 2) Codd.: om. BDE. — 3) Codd.: Dominum F. — 4) Codd.: om. F. 8"
Strana 112
112 XXIX. M. J. Hus, In die S. Mariae Magdalenae. [Secundum; Hugonem moraliter: »i. e. anima peccatrix »habens congeriem bonorum operum, cum suavitate devote ora- »cionis« etc.5. Non legitur de Marie confessione oris, quia forte propter fletum non potuit, Psalmus: »Turbatus sum et non sum locutus« — vel quia oris confessio tunc non erat in precepto — et 3° quia credidit peccata sua Christum penitus non latere, quia ipse est »scrutans corda et renes« etc. ut humilis, benignus, ecce motus i.e. ad comedendum sedisset mansuetus et pius penitencie ut cognovit, quod Jesuss &iv accubuisset in domo et sic venit egra ad medicum sanare, capta de ipso fiducia, peccatrix venit ad Salvatorem spe de ipso concepta 1o pharisci, attulit alabastrum, ungenti: Alabastrum secundum Glossam est genus marmoris, in quo incorrupta servantur ungenta. Olim multum solebant uti un- gentis, quibus hec mulier usa fuit in malo, sed in bonum utiliter iam convertit. 15 ecce magnitudo contricionis: propter nam oculis peccaverat ecce humilitas verecundiam stans retro secus pedes eius, lacrimis cepit pedes eius, rigare 20 25 30 3. Hic pensanda est peccatricis contricio, que lacrimis multiplicibus est ostensa, que lacrime ex dolore pro peccatis et amore Domini processerunt. Unde Gregorius: »Super convi- »vantes ingressa est, non iussa venit; inter epulas lacrimas ob- »tulit. Discite, quo dolore ardet, que flere et inter epulas non eru- »bescit.« Hec ille. Unde quadrupliciter in ewangelio invenitur flevisse: 1° ex contricione, ut hic ; 2° ex conpassione de morte fratris Johannis 12°; 3° ex dolore passionis Christi Luce 23°: 'Sequebantur ipsum mulieres‘ etc.; 4° ex amore Johann. 20°: »Maria stabat ad monumentum foris plorans.« Et in omnibus istis fletibus fuit a Domino consolata O felix peccatrix! quociens pec- cata abluisti lacrimis! Tu es exemplar peccatricibus. Sed heu, se- quntur peccandi formam, sed penitencie derelinqunt. Tria ostendit in se : verecundiam, humilitatem, contricionem, que debent confessionem precedere et 4° addit satisfaccionem, ideo dimissa sunt ei peccata. Ubi sunt nostre Magdalene? Hahas, tudy, nanyeio 5) Verba uncis inclusa Secundum co etc. solus cod. C exhibet. — 6) Codd.: — om. Vulg. — 7) Codd.: mramorowu superser. E, kamen superscr. in D 02. 8) Codd.: hay, hay A, ha ha ha F. — 9) B: kudy A, etc. CD, om. EF. — 10) B: om. Codd.
112 XXIX. M. J. Hus, In die S. Mariae Magdalenae. [Secundum; Hugonem moraliter: »i. e. anima peccatrix »habens congeriem bonorum operum, cum suavitate devote ora- »cionis« etc.5. Non legitur de Marie confessione oris, quia forte propter fletum non potuit, Psalmus: »Turbatus sum et non sum locutus« — vel quia oris confessio tunc non erat in precepto — et 3° quia credidit peccata sua Christum penitus non latere, quia ipse est »scrutans corda et renes« etc. ut humilis, benignus, ecce motus i.e. ad comedendum sedisset mansuetus et pius penitencie ut cognovit, quod Jesuss &iv accubuisset in domo et sic venit egra ad medicum sanare, capta de ipso fiducia, peccatrix venit ad Salvatorem spe de ipso concepta 1o pharisci, attulit alabastrum, ungenti: Alabastrum secundum Glossam est genus marmoris, in quo incorrupta servantur ungenta. Olim multum solebant uti un- gentis, quibus hec mulier usa fuit in malo, sed in bonum utiliter iam convertit. 15 ecce magnitudo contricionis: propter nam oculis peccaverat ecce humilitas verecundiam stans retro secus pedes eius, lacrimis cepit pedes eius, rigare 20 25 30 3. Hic pensanda est peccatricis contricio, que lacrimis multiplicibus est ostensa, que lacrime ex dolore pro peccatis et amore Domini processerunt. Unde Gregorius: »Super convi- »vantes ingressa est, non iussa venit; inter epulas lacrimas ob- »tulit. Discite, quo dolore ardet, que flere et inter epulas non eru- »bescit.« Hec ille. Unde quadrupliciter in ewangelio invenitur flevisse: 1° ex contricione, ut hic ; 2° ex conpassione de morte fratris Johannis 12°; 3° ex dolore passionis Christi Luce 23°: 'Sequebantur ipsum mulieres‘ etc.; 4° ex amore Johann. 20°: »Maria stabat ad monumentum foris plorans.« Et in omnibus istis fletibus fuit a Domino consolata O felix peccatrix! quociens pec- cata abluisti lacrimis! Tu es exemplar peccatricibus. Sed heu, se- quntur peccandi formam, sed penitencie derelinqunt. Tria ostendit in se : verecundiam, humilitatem, contricionem, que debent confessionem precedere et 4° addit satisfaccionem, ideo dimissa sunt ei peccata. Ubi sunt nostre Magdalene? Hahas, tudy, nanyeio 5) Verba uncis inclusa Secundum co etc. solus cod. C exhibet. — 6) Codd.: — om. Vulg. — 7) Codd.: mramorowu superser. E, kamen superscr. in D 02. 8) Codd.: hay, hay A, ha ha ha F. — 9) B: kudy A, etc. CD, om. EF. — 10) B: om. Codd.
Strana 113
Multae peccant, ut Magdalena, sed cum ea non paenitent. 113 quibus peccaverat et capillis capitis sui tergebat, 4. Ysaie 1°: »Decalvabit Dominus verticem filiarum »Syon, et cervicemi, nudabit.« Ibidem: »Pro eo, quod elevate »sunt filie Syon, et ambulaverunt extento collo et nutibus ocu- »lorum ibant et plaudebant manibus et pedibus suis conposito »gradu incedebant« etc. Bernhardus: »Filie Babilonis, quarum gloria in confusione »est, induntur purpura §72r) et bisso et sub pannosa consciencia »iacent et fulgent in monilibus et sordent moribus« etc. que prius honizatores et osculabatur pedes eius, 10 Sapiencie 11°: »Per quid peccat quis, per hoc et tor- »quetur.« — Item Romanorum 6°: »Sicut exhibuistis membra »vestra inmundicie et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete »membra vestra iusticie in sanctificacionem.« Gregorius: »Tot obtulit de se holocausta, quot in se habuit 15 »peccati oblectamenta. Convertit ad numerum virtutum numerum »criminum, ut totum serviret Deo in penitencia, quidquid ex se »Dominum contempserat in culpa.« Gregorius: Ad refrigerium caloris et mitigacionem doloris ex labore itineris et ungento ungebat. Videns autem phariseusi3, qui eum verus, et sic tangere sciens occulta non sineret vocaverat, ait intra se dicens: Hic si esset propheta, sciret utique, 20 quia Maria quia mala Magdalena que14 et qualisi4 est mulier, 5. O pharisee, nescis, quia huius mulieris nunc effluunt illi oculi lacrimis, qui quondam affluebant lasciviis, et nunc con- vertuntur ad fletum, qui quondam ad luxuriam movebantur? Olim hec mulier capillos conposuerat ad decorem et crispaverat circum- volvens variis ligaturis, ut intuencium in se provocaret affectus, sed ecce spargit eos undique ac diffundit et capillis exsparsis lacrimas tergit, quos in capite delinire solebat ungentis, os quidem dulcibus osculis ad libidinosos traxit amplexus. Et sic de aliis. 25 11) Codd.: Isaie III. 17 Vulg. — 12) Codd.: crinem Vulg. — 13) Codd.: post haec verba codd. plurimi ultimum caput ponunt, quod hic, secundum cod. D, sub finem sermonis ponitur. — 14) Codd.: ktera a kteraka superser. E.
Multae peccant, ut Magdalena, sed cum ea non paenitent. 113 quibus peccaverat et capillis capitis sui tergebat, 4. Ysaie 1°: »Decalvabit Dominus verticem filiarum »Syon, et cervicemi, nudabit.« Ibidem: »Pro eo, quod elevate »sunt filie Syon, et ambulaverunt extento collo et nutibus ocu- »lorum ibant et plaudebant manibus et pedibus suis conposito »gradu incedebant« etc. Bernhardus: »Filie Babilonis, quarum gloria in confusione »est, induntur purpura §72r) et bisso et sub pannosa consciencia »iacent et fulgent in monilibus et sordent moribus« etc. que prius honizatores et osculabatur pedes eius, 10 Sapiencie 11°: »Per quid peccat quis, per hoc et tor- »quetur.« — Item Romanorum 6°: »Sicut exhibuistis membra »vestra inmundicie et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete »membra vestra iusticie in sanctificacionem.« Gregorius: »Tot obtulit de se holocausta, quot in se habuit 15 »peccati oblectamenta. Convertit ad numerum virtutum numerum »criminum, ut totum serviret Deo in penitencia, quidquid ex se »Dominum contempserat in culpa.« Gregorius: Ad refrigerium caloris et mitigacionem doloris ex labore itineris et ungento ungebat. Videns autem phariseusi3, qui eum verus, et sic tangere sciens occulta non sineret vocaverat, ait intra se dicens: Hic si esset propheta, sciret utique, 20 quia Maria quia mala Magdalena que14 et qualisi4 est mulier, 5. O pharisee, nescis, quia huius mulieris nunc effluunt illi oculi lacrimis, qui quondam affluebant lasciviis, et nunc con- vertuntur ad fletum, qui quondam ad luxuriam movebantur? Olim hec mulier capillos conposuerat ad decorem et crispaverat circum- volvens variis ligaturis, ut intuencium in se provocaret affectus, sed ecce spargit eos undique ac diffundit et capillis exsparsis lacrimas tergit, quos in capite delinire solebat ungentis, os quidem dulcibus osculis ad libidinosos traxit amplexus. Et sic de aliis. 25 11) Codd.: Isaie III. 17 Vulg. — 12) Codd.: crinem Vulg. — 13) Codd.: post haec verba codd. plurimi ultimum caput ponunt, quod hic, secundum cod. D, sub finem sermonis ponitur. — 14) Codd.: ktera a kteraka superser. E.
Strana 114
114 XXIX. M. J. Hus, In die S. Mariae Magdalenae. Luce 8°: »Maria, que vocatur Magdalena, de qua septem demonia exierunt." Marci ultimo: »Apparuit primo Marie Magdalene, de qua eiecerat septem demonia.« que tangit eum: quia peccatrix est 10 72v §6.S Innocencius dicit: »i. e. publica meretrix »erat in civitate, i. e. eius peccatum tota civitas cognoscebat. Quia »ergo magnum erat, magno satisfecit dolore, quia vero manifestum »erat, manifesto satisfecit pudore. Mira res, que non erubescebat »universos convivas, solum ipsum erubuit, quoniam illi videbant »foris, ille autem intus videbat et illa longe turpior fuit in con- »sciencia sua quam foris in fama. Potuit dicere: O pie Jesu, qui »venisti, ut peccatores salvos faceres, non repellas indignam, non »confundas inmundam, non spernas abiectam. Confiteor, quia digna »sum confusione et dampnacione, sed tu, misericors Domine, mi- »serere mei, qui pro peccatoribus descendisti15.« 15 Glossa dicit; »Convincens superbum, et sub specie mulieris commendans ecclesie meritum.« pro informacione ad cogitacionem, ut se plus quam prophetam esse ostenderet. Respondens Jesus diait: Symon, habeo aliquid tibi dicere. At ille ait: Magister dic! Et respondit Jesus: Duo debitores i. e. usurario Deo, qui pro culpa mortali Magdalenais, que in decuplo plus peccaverat quam in hac vita perpetrata, nisi deleta fuerit, Symon; unde 500 ad 50 est proporcio decuplai- penam exigit sempiternam erant cuidam feneratori: unus debebat denarios quingentos 15) Sic codd.; in codd. AB antea, ad verba textus 'Videns autem phariseus" haec adduntur: Glossa: »De falsa iusticia superbus, nulla comparacione sue nature motus et sue fragilitatis oblitus.« In Prosa: »Murmurat phariseus, ubi plorat femina criminis conscia; pec- »cator contempnit conpeccatorem peccati nesciens« Glossa: »In cuiuscunque introire domum cognoveris sapienciam et iusticiam »recumbentem, adcurre ad pedes; i. e. extraneam partem sapiencie inquire, lacrimis »confitere delicta, expande capillos, i. e. sterne ante eum omnes corporis tui digni- »tates, osculare, i. e. nichil nisi sapienciam loquaris.« Hec est illa Maria, cui Dominus multa dimisit peccata, cui post peccata magnifica contulit beneficia et multa ei signa dileccionis ostendit. Nam ab ea septem demonia expulit, in suo amore eam accendit, familiarissimam sibi eam hospitam constituit. Item: semper dulciter eam excusavit aput phariseum, qui dicebat eam esse inmundam; aput sororem, que dicebat eam esse ociosam: aput Judam, qui dicebat eam esse prodigam. Lacrimantem eam videns lacrimas continere non potuit, cuius dileccione fratrem quadriduanum suscitavit, cuius amore Martham s rorem eius a fluxu sangwinis liberavit, cuius merito ancillam sue sororis Marcellam dignam facere voluit pronuncciatricem illius verbi Beatus venter, qui te portavit' etc. Hec est illa Maria, que prima omnium sollempnem penitenciam fecit, que optimam partem elegit, que ad pedes eius sedens ipsum audivit, que caput Domini unxit, que iuxta crucem stetit, que ungenta parans corpus eius ungere voluit, que a mo- numento ceteris discedentibus non recessit. Cui Christus premium apparuit, quam suam apostolam fecit, quam exemplum penitentibus constituit, quam supra multas virgines constituit, quam angeli sepcies in die ellevaverunt, que pre tedio post Christum virum videre noluit. Haec solum AB exhibent, ceteri prorsus omittunt. — 16) Codd.: Maria C, Maria Magdalena E. — 17) EC: in D falso loco; in B de culpa eodem falso loco; in A omissum pro culpa F, qui fere omnia 500, 50 etc. false legit.
114 XXIX. M. J. Hus, In die S. Mariae Magdalenae. Luce 8°: »Maria, que vocatur Magdalena, de qua septem demonia exierunt." Marci ultimo: »Apparuit primo Marie Magdalene, de qua eiecerat septem demonia.« que tangit eum: quia peccatrix est 10 72v §6.S Innocencius dicit: »i. e. publica meretrix »erat in civitate, i. e. eius peccatum tota civitas cognoscebat. Quia »ergo magnum erat, magno satisfecit dolore, quia vero manifestum »erat, manifesto satisfecit pudore. Mira res, que non erubescebat »universos convivas, solum ipsum erubuit, quoniam illi videbant »foris, ille autem intus videbat et illa longe turpior fuit in con- »sciencia sua quam foris in fama. Potuit dicere: O pie Jesu, qui »venisti, ut peccatores salvos faceres, non repellas indignam, non »confundas inmundam, non spernas abiectam. Confiteor, quia digna »sum confusione et dampnacione, sed tu, misericors Domine, mi- »serere mei, qui pro peccatoribus descendisti15.« 15 Glossa dicit; »Convincens superbum, et sub specie mulieris commendans ecclesie meritum.« pro informacione ad cogitacionem, ut se plus quam prophetam esse ostenderet. Respondens Jesus diait: Symon, habeo aliquid tibi dicere. At ille ait: Magister dic! Et respondit Jesus: Duo debitores i. e. usurario Deo, qui pro culpa mortali Magdalenais, que in decuplo plus peccaverat quam in hac vita perpetrata, nisi deleta fuerit, Symon; unde 500 ad 50 est proporcio decuplai- penam exigit sempiternam erant cuidam feneratori: unus debebat denarios quingentos 15) Sic codd.; in codd. AB antea, ad verba textus 'Videns autem phariseus" haec adduntur: Glossa: »De falsa iusticia superbus, nulla comparacione sue nature motus et sue fragilitatis oblitus.« In Prosa: »Murmurat phariseus, ubi plorat femina criminis conscia; pec- »cator contempnit conpeccatorem peccati nesciens« Glossa: »In cuiuscunque introire domum cognoveris sapienciam et iusticiam »recumbentem, adcurre ad pedes; i. e. extraneam partem sapiencie inquire, lacrimis »confitere delicta, expande capillos, i. e. sterne ante eum omnes corporis tui digni- »tates, osculare, i. e. nichil nisi sapienciam loquaris.« Hec est illa Maria, cui Dominus multa dimisit peccata, cui post peccata magnifica contulit beneficia et multa ei signa dileccionis ostendit. Nam ab ea septem demonia expulit, in suo amore eam accendit, familiarissimam sibi eam hospitam constituit. Item: semper dulciter eam excusavit aput phariseum, qui dicebat eam esse inmundam; aput sororem, que dicebat eam esse ociosam: aput Judam, qui dicebat eam esse prodigam. Lacrimantem eam videns lacrimas continere non potuit, cuius dileccione fratrem quadriduanum suscitavit, cuius amore Martham s rorem eius a fluxu sangwinis liberavit, cuius merito ancillam sue sororis Marcellam dignam facere voluit pronuncciatricem illius verbi Beatus venter, qui te portavit' etc. Hec est illa Maria, que prima omnium sollempnem penitenciam fecit, que optimam partem elegit, que ad pedes eius sedens ipsum audivit, que caput Domini unxit, que iuxta crucem stetit, que ungenta parans corpus eius ungere voluit, que a mo- numento ceteris discedentibus non recessit. Cui Christus premium apparuit, quam suam apostolam fecit, quam exemplum penitentibus constituit, quam supra multas virgines constituit, quam angeli sepcies in die ellevaverunt, que pre tedio post Christum virum videre noluit. Haec solum AB exhibent, ceteri prorsus omittunt. — 16) Codd.: Maria C, Maria Magdalena E. — 17) EC: in D falso loco; in B de culpa eodem falso loco; in A omissum pro culpa F, qui fere omnia 500, 50 etc. false legit.
Strana 115
Christus in baptismo gratiam dat, in iudicio bona opera requirit. 115 7. Glossais: »Duo sunt populi, qui Creatori debent »nummum, i. e. animam suam regis ymagine insignitam et ad »servandum sibi commissam; utriusque populi debitum per qui- »narium multiplicatur, quia quinque sensus sunt, quibus in hac »vita utimur, quibus ymaginem conditoris, quam accepimus, ex- »tollere debemus. Sed minus debet Judeus, cui decalogus legis »per servum datur, plus debet christianus, cui per Filium gracia »vite committitur; ideo Judei per denarium, christiani per centen- »narium nummum fenus cumulatur. Sed quia neuter suis viribus, »sed gracia Dei per fidem salvatur, recte dicitur non habentibus, »unde redderent, donavit utrisque'. Plus ergo diligit ecclesia gencium »quam Judeus, quia et[si] secundum presentem statum maior gracia »ei confertur et secundum preteritum de maiori feditate extrahitur. »Plus debet, qui plus accepit.« Hec Glossars- Fenerator Christus, qui in baptismo graciam dat, in iudicio autem requirit eam tamquam sortem et bona opera ultra sortem ; isti ergo feneratori debemus, quidquid sumus 1a Corinthiorum 6°: »Empti estis precio magno«; 2° quidquid habemus 1a Corin- »thiorum 4°: »Quid habes, quod non accepisti? quid gloriaris, »quasi non acceperis?« Unde quidam §73r ) reprehenditur Luce 19°: »Et quare non dedisti peccuniam meam ad mensam et ego veniens »cum usuris utique exegissem illam?« etc. 10 15 20 Symon phariseus et alius quinquaginta. Non habentibusi, autem illis, unde redderent, Peccatores in mortali, ut huiusmodi, non habent unde reddere, 2s quia graciam Domini et consequenter omnia quoad usum debitum amisere. Non enim secundum Augustinum digne potest peccator panem comedere, qui non veretur moribus Domino contraire. i. e. debet diligere remisit ambobus debitoribus donavit utrisque. Quis ergo eum plus diligit? Plus tenebatur peccatrix diligere ex dimisso, phariseus autem 30 plus ex commisso, quia commissa sibi erat maior sciencia legis. Omnes autem homines tenentur diligere ex dimisso, saltem pre- destinati, quia omnes peccaverunt et egent gloria Romanorum 3°: similiter ex commisso: patet Matthei 25°: »Uni dedit quinque »talenta: etc. 35 Gregorius: Dum sua sentencia phariseus convincitur, funem portat, cum quo ligetur. Respondens Symon dixit: Estimo, quia is, cui plus donavit. 18) CD: ceteri codd. hoc cap. prorsus om. — 19) Codd.: a kydyz nemye- giessta E.
Christus in baptismo gratiam dat, in iudicio bona opera requirit. 115 7. Glossais: »Duo sunt populi, qui Creatori debent »nummum, i. e. animam suam regis ymagine insignitam et ad »servandum sibi commissam; utriusque populi debitum per qui- »narium multiplicatur, quia quinque sensus sunt, quibus in hac »vita utimur, quibus ymaginem conditoris, quam accepimus, ex- »tollere debemus. Sed minus debet Judeus, cui decalogus legis »per servum datur, plus debet christianus, cui per Filium gracia »vite committitur; ideo Judei per denarium, christiani per centen- »narium nummum fenus cumulatur. Sed quia neuter suis viribus, »sed gracia Dei per fidem salvatur, recte dicitur non habentibus, »unde redderent, donavit utrisque'. Plus ergo diligit ecclesia gencium »quam Judeus, quia et[si] secundum presentem statum maior gracia »ei confertur et secundum preteritum de maiori feditate extrahitur. »Plus debet, qui plus accepit.« Hec Glossars- Fenerator Christus, qui in baptismo graciam dat, in iudicio autem requirit eam tamquam sortem et bona opera ultra sortem ; isti ergo feneratori debemus, quidquid sumus 1a Corinthiorum 6°: »Empti estis precio magno«; 2° quidquid habemus 1a Corin- »thiorum 4°: »Quid habes, quod non accepisti? quid gloriaris, »quasi non acceperis?« Unde quidam §73r ) reprehenditur Luce 19°: »Et quare non dedisti peccuniam meam ad mensam et ego veniens »cum usuris utique exegissem illam?« etc. 10 15 20 Symon phariseus et alius quinquaginta. Non habentibusi, autem illis, unde redderent, Peccatores in mortali, ut huiusmodi, non habent unde reddere, 2s quia graciam Domini et consequenter omnia quoad usum debitum amisere. Non enim secundum Augustinum digne potest peccator panem comedere, qui non veretur moribus Domino contraire. i. e. debet diligere remisit ambobus debitoribus donavit utrisque. Quis ergo eum plus diligit? Plus tenebatur peccatrix diligere ex dimisso, phariseus autem 30 plus ex commisso, quia commissa sibi erat maior sciencia legis. Omnes autem homines tenentur diligere ex dimisso, saltem pre- destinati, quia omnes peccaverunt et egent gloria Romanorum 3°: similiter ex commisso: patet Matthei 25°: »Uni dedit quinque »talenta: etc. 35 Gregorius: Dum sua sentencia phariseus convincitur, funem portat, cum quo ligetur. Respondens Symon dixit: Estimo, quia is, cui plus donavit. 18) CD: ceteri codd. hoc cap. prorsus om. — 19) Codd.: a kydyz nemye- giessta E.
Strana 116
116 XXIX. M. J. Hus, In die S. Mariae Magdalenae.. 10 §8.) quia amor in humanis plerumque causatur ex pre- cedentibus donis et per consequens maior amor ex maioribus donis. Sed contra: aliquis de minori dono est plus gratus et magis diligit, quam alius de maiori et minus diligit. Quod patet in multis et specialiter in prelatis, qui magnis donis cum Scarioth acceptis minus simplicibus diligunt, ymmo nec diligunt, sed scariothice tradunt et ad mortem odiunt Jesum Christum. Istud solvit pha- riseus ewangelicus dicens: 'estimo‘. Nam tales secundum esti- macionem, sed non secundum rei veritatem, plus simplicibus diligunt condonantem. Ad intencionem parabole bene respondit, quia Maria plus dilexit quam ipse phariseus, quia illi plura peccata Dominus donavit remissive,o 20 At ille respondit: Recte iudicasti. Et con 73v versus ad Hic redarguit Symonem q. d. corde non, ex triplici defectu pietatis sed corpore mulierem, dixit Symoni: Vides hanc mulierem? Intravi in domum qui erant fessi dolentes et fessi ex labore itineris lutosi vel pulverosi, quia sine calciamentis continue incedebant 15 tuam, aquam pedibus meis non dedisti: Hec autem lacrimis et sic te in opere Hic redarguit eum exzi defectu cari- tatis ; nam osculum est amicicie signum pietatis excellit vigavit pedes meos, et capillis suis tersit. Osculum michi non i. e. quam primum vel sicut i. e. a quo tempore et sedi, statim incepit dedisti: hec autem ex quo intravi, non cessavit osculari pedes meos. Oleo, caput meum non unxisti: hec autem ungento unxit pedes meos,Propterea dico tibi: sc. opera, que michi exhibuit et quia se humilem et con- tritam ostendit; sed causam principalem subdit: Remittuntur ei peccata multa, 25 30 §9. Remittuntur, quia ostenduntur dimissa, quoniam dilexit multum ostendens signa dileccionis multa, et dimittuntur quantum ad penam, que dimissa fuerant in contricione, quantum ad culpam. Unde Dominus remittuntur peccata“ geminat, ut duplicem absolu cionem ei ostendat. O sancta plenitudo absolvendi maxime potestatis ! Sed numquid dimissa fuit pro tunc et pena pro peccatis? Et videtur, quod non, quia Salvator hoc non expressit, sicut bulle prelatorum intonant, 2° quia tunc non indiguisset tanta penitencia, quam longis temporibus adinplevit. Hic potest pie credi, quod dimisit ei et penam propter amorem fervidum et contricionem 74r) Unde latro, qui graviora peccata commiserat, pene et culpe 20) Codd.: remissione C, remisisse F. — 21) Codd.: e D. — 22) Vulg.: verba ista tantum CD a 1202 exhibent; cett. om.
116 XXIX. M. J. Hus, In die S. Mariae Magdalenae.. 10 §8.) quia amor in humanis plerumque causatur ex pre- cedentibus donis et per consequens maior amor ex maioribus donis. Sed contra: aliquis de minori dono est plus gratus et magis diligit, quam alius de maiori et minus diligit. Quod patet in multis et specialiter in prelatis, qui magnis donis cum Scarioth acceptis minus simplicibus diligunt, ymmo nec diligunt, sed scariothice tradunt et ad mortem odiunt Jesum Christum. Istud solvit pha- riseus ewangelicus dicens: 'estimo‘. Nam tales secundum esti- macionem, sed non secundum rei veritatem, plus simplicibus diligunt condonantem. Ad intencionem parabole bene respondit, quia Maria plus dilexit quam ipse phariseus, quia illi plura peccata Dominus donavit remissive,o 20 At ille respondit: Recte iudicasti. Et con 73v versus ad Hic redarguit Symonem q. d. corde non, ex triplici defectu pietatis sed corpore mulierem, dixit Symoni: Vides hanc mulierem? Intravi in domum qui erant fessi dolentes et fessi ex labore itineris lutosi vel pulverosi, quia sine calciamentis continue incedebant 15 tuam, aquam pedibus meis non dedisti: Hec autem lacrimis et sic te in opere Hic redarguit eum exzi defectu cari- tatis ; nam osculum est amicicie signum pietatis excellit vigavit pedes meos, et capillis suis tersit. Osculum michi non i. e. quam primum vel sicut i. e. a quo tempore et sedi, statim incepit dedisti: hec autem ex quo intravi, non cessavit osculari pedes meos. Oleo, caput meum non unxisti: hec autem ungento unxit pedes meos,Propterea dico tibi: sc. opera, que michi exhibuit et quia se humilem et con- tritam ostendit; sed causam principalem subdit: Remittuntur ei peccata multa, 25 30 §9. Remittuntur, quia ostenduntur dimissa, quoniam dilexit multum ostendens signa dileccionis multa, et dimittuntur quantum ad penam, que dimissa fuerant in contricione, quantum ad culpam. Unde Dominus remittuntur peccata“ geminat, ut duplicem absolu cionem ei ostendat. O sancta plenitudo absolvendi maxime potestatis ! Sed numquid dimissa fuit pro tunc et pena pro peccatis? Et videtur, quod non, quia Salvator hoc non expressit, sicut bulle prelatorum intonant, 2° quia tunc non indiguisset tanta penitencia, quam longis temporibus adinplevit. Hic potest pie credi, quod dimisit ei et penam propter amorem fervidum et contricionem 74r) Unde latro, qui graviora peccata commiserat, pene et culpe 20) Codd.: remissione C, remisisse F. — 21) Codd.: e D. — 22) Vulg.: verba ista tantum CD a 1202 exhibent; cett. om.
Strana 117
Christus Magdalenae peccata et poenam pro peccatis dimisit. 117 per brevem peticionem sc. Memento mei, Domine, dum veneris in regnum tuum‘ remissionem obtinuit, quia ipso die cum Domino in paradyso exultavit. ecce dileccio multa est causa remissionis multorum pečcatorum quia Symoni quoniam dilexit multum. Cui autem minus dimittitur, Symon quam Magdalena minus diligit. Dixit autem ad illam: Remittuntur tibi peccata Jeronimus in Epistola ad Rusticum: »Meretrix »lacrimis pedes Salvatoris lavat et crine detergit et in typum »Ecclesie de gentibus congregate meretur audire Dimittuntur tibi »peccata tua'; pharisei iusticia perit superbia et publicani humi- »litas confessione lavatur.« Hec ille. 10 quia Deitatem23 ignorabant et solum hominem iudicaban Et ceperunt, qui simul accumbebant, dicere intra se: Quis est hic, qui eciam,4 peccata dimittit? Dixit autem ad mulierem: Roman. 5°25; »Justificati ex fide pacem habeamus quoad Deum25.“ caritate formata — Fides tua te salvam fecit: vade in pace. §10. Quia Maria Magdalena habuit contricionem peccata deflendo, confessionem publice lacrimas inter convivantes offerendo, satisfaccionem numerum criminum in numerum virtutum conver- tendo, ideo Christus concessit ei culpe remissionem, dicens: Re- mittuntur tibi peccata', gracie collacionem cum addit 'quia dilexit multum‘ et 3° eternam salvacionem, cum dixit: 'fides tua te salvam fecit, vade in pace'. Ad quam nos peccatores dignetur misericorditer conducere, qui descenderat peccatores ad penitenciam revocare. — 15 20 §11.) Nota,s : in hoc evangelio commendantur humilitas, mansuetudo, sapiencia, iudicium, discrecio, misericordia et potestas. Humilitas in Christo, quia rogatus intravit in domum pharisei. Mansuetudo respectu mulieris peccatricis, cuius conversacionem man- suete sustinuit. Sapiencia in illa parabola Duo debitores erant' etc. Iudicium ibi: Recte iudicasti.' Discrecio commendatur in eo, quia cum conversus ad mulierem dixisset Symoni Vides hanc mulierem', statim §74v) subiunxit: 'Intravi in domum tuam, aquam pedibus 25 30 23) B: dimittentem C, om. A, incertum in D. — 24) F, Vulg.: om. Codd 25) Hanc glossam solus C; cett. om. — 26) Hoc ultimum capitulum in ABCEF sub initium textus legitur. Vide ann. 10.
Christus Magdalenae peccata et poenam pro peccatis dimisit. 117 per brevem peticionem sc. Memento mei, Domine, dum veneris in regnum tuum‘ remissionem obtinuit, quia ipso die cum Domino in paradyso exultavit. ecce dileccio multa est causa remissionis multorum pečcatorum quia Symoni quoniam dilexit multum. Cui autem minus dimittitur, Symon quam Magdalena minus diligit. Dixit autem ad illam: Remittuntur tibi peccata Jeronimus in Epistola ad Rusticum: »Meretrix »lacrimis pedes Salvatoris lavat et crine detergit et in typum »Ecclesie de gentibus congregate meretur audire Dimittuntur tibi »peccata tua'; pharisei iusticia perit superbia et publicani humi- »litas confessione lavatur.« Hec ille. 10 quia Deitatem23 ignorabant et solum hominem iudicaban Et ceperunt, qui simul accumbebant, dicere intra se: Quis est hic, qui eciam,4 peccata dimittit? Dixit autem ad mulierem: Roman. 5°25; »Justificati ex fide pacem habeamus quoad Deum25.“ caritate formata — Fides tua te salvam fecit: vade in pace. §10. Quia Maria Magdalena habuit contricionem peccata deflendo, confessionem publice lacrimas inter convivantes offerendo, satisfaccionem numerum criminum in numerum virtutum conver- tendo, ideo Christus concessit ei culpe remissionem, dicens: Re- mittuntur tibi peccata', gracie collacionem cum addit 'quia dilexit multum‘ et 3° eternam salvacionem, cum dixit: 'fides tua te salvam fecit, vade in pace'. Ad quam nos peccatores dignetur misericorditer conducere, qui descenderat peccatores ad penitenciam revocare. — 15 20 §11.) Nota,s : in hoc evangelio commendantur humilitas, mansuetudo, sapiencia, iudicium, discrecio, misericordia et potestas. Humilitas in Christo, quia rogatus intravit in domum pharisei. Mansuetudo respectu mulieris peccatricis, cuius conversacionem man- suete sustinuit. Sapiencia in illa parabola Duo debitores erant' etc. Iudicium ibi: Recte iudicasti.' Discrecio commendatur in eo, quia cum conversus ad mulierem dixisset Symoni Vides hanc mulierem', statim §74v) subiunxit: 'Intravi in domum tuam, aquam pedibus 25 30 23) B: dimittentem C, om. A, incertum in D. — 24) F, Vulg.: om. Codd 25) Hanc glossam solus C; cett. om. — 26) Hoc ultimum capitulum in ABCEF sub initium textus legitur. Vide ann. 10.
Strana 118
118 XXX. M. J. Hus, Iacobi Apostoli. »meis non dedisti, hec autem mulier non cessavit lavare pedes »meos‘ etc. Misericordia commendatur ibi 'Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum'. Potestas autem tangitur ibi: Fides tua te salvam fecit, vade in pace‘. 10 15 Christi ergo humilitatem attende, quia rex regum et dominus dominancium ad sui detractoris domum descendit, quia ingressus in domum pharisei discubuit. Excelsus dominus humilia respicit et alta a longe cognoscit. Attende benignitatem, cum esset mundus ab omni peccato ab illa, que plena erat sordibus peccatorum, con- trectatur, nobis relinquens exemplum, ut peccatores humiliter re- cipiamus et benigne. Non sic faciunt pharisei, qui aspernantur peccatores, sed Salvator, qui non venit »vocare iustos ad peni- tenciam, sed peccatores, quia qui sani sunt, non indigent medico, »sed male habentes« Matth. 9°. Et sic debent se habere presbiteri ostendentes benignitatem et non austeritatem peccatoribus more Christi et Apostoli dicentis: »Omnibus omnia factus sum, ut — »omnes lucrifacerem,6.« XXX. 20 lacobi Apostoli.c Ewangelium. 25 1. In serie presentis ewangelii agitur de tribus mencio: sc. de Jesu, de matre et de discipulis Jesu, et specialiter de Iacobo et Johanne. In Christo ostenditur magna benignitas in respondendo, in matre ignorancia in petendo, in discipulis temeritas in dignitatem postulando, in ceteris discipulis indignacio, que propter dignitatis excellenciam est causatar. Matth. 200 Marci 100 A A filia Anne confidenter et Salomee humiliter, Ccessit ad Jesum mater filiis suis Jacobi et Johannis, sc. maioris Jacobi et Johannisewangeliste filiorum Zebedei cum Nota hic, qualiter diverse mulieres ad Jesum accesserunt et so accedunt. Salomee ista accessit a filiis subintroducta; noluerunt enim per se petere, 1° ne discipulos alios scandalisarent, 2° ut ipsa 1) Codd.: causanta F.
118 XXX. M. J. Hus, Iacobi Apostoli. »meis non dedisti, hec autem mulier non cessavit lavare pedes »meos‘ etc. Misericordia commendatur ibi 'Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum'. Potestas autem tangitur ibi: Fides tua te salvam fecit, vade in pace‘. 10 15 Christi ergo humilitatem attende, quia rex regum et dominus dominancium ad sui detractoris domum descendit, quia ingressus in domum pharisei discubuit. Excelsus dominus humilia respicit et alta a longe cognoscit. Attende benignitatem, cum esset mundus ab omni peccato ab illa, que plena erat sordibus peccatorum, con- trectatur, nobis relinquens exemplum, ut peccatores humiliter re- cipiamus et benigne. Non sic faciunt pharisei, qui aspernantur peccatores, sed Salvator, qui non venit »vocare iustos ad peni- tenciam, sed peccatores, quia qui sani sunt, non indigent medico, »sed male habentes« Matth. 9°. Et sic debent se habere presbiteri ostendentes benignitatem et non austeritatem peccatoribus more Christi et Apostoli dicentis: »Omnibus omnia factus sum, ut — »omnes lucrifacerem,6.« XXX. 20 lacobi Apostoli.c Ewangelium. 25 1. In serie presentis ewangelii agitur de tribus mencio: sc. de Jesu, de matre et de discipulis Jesu, et specialiter de Iacobo et Johanne. In Christo ostenditur magna benignitas in respondendo, in matre ignorancia in petendo, in discipulis temeritas in dignitatem postulando, in ceteris discipulis indignacio, que propter dignitatis excellenciam est causatar. Matth. 200 Marci 100 A A filia Anne confidenter et Salomee humiliter, Ccessit ad Jesum mater filiis suis Jacobi et Johannis, sc. maioris Jacobi et Johannisewangeliste filiorum Zebedei cum Nota hic, qualiter diverse mulieres ad Jesum accesserunt et so accedunt. Salomee ista accessit a filiis subintroducta; noluerunt enim per se petere, 1° ne discipulos alios scandalisarent, 2° ut ipsa 1) Codd.: causanta F.
Strana 119
Stulte petitur a quibusdam praemium ante meritum. 119 cicius a Christo inpetraret, 3° ut si indiscrete peteret, Christus cicius indulgeret, 4° ne notam ambicionis incurrerent etc. Crisostomus: »Alii filiis suis milicias, alii honores, alii peccuniam, nemo autem Deum filiis providet." in generali adorans eum et petens aliquid ab eo. §2.) Ista mulier cum filiis credebat, ut Judei Christum regna- turum seculariter, unde et apostoli dixerunt Actuum 1°: »Do- »mine, si in tempore hoc restitues regnum Israel?« 75r) Ecce ista mulier cum filiis prius vult metere, quam seminare; coronam recipere, quam decertare; bravium habere, antequam curretur; eructuare, antequam bibere; sedere, antequam laborare. Ideo Salvator reprehendens eos quesivit, si possunt ante- cedens, sc. calicem bibere passionis etc. Nos autem peccatores rogemus Matrem misericordie, ut dignetur pro nobis intercedere, quatenus nunc remissionem peccatorum obtinere mereamur;, ipse enim misericors est ad donandum iuxta Crisostomum: »Qui »se ipsum donavit hominibus, quomodo regni sui societatem non »donabit? Petentis negligencia reprehenditur, ubi donantis miseri- »cordia non dubitatur.« 10 15 Glossa: »Non de ignorancia, sed ut illa palam proferat et ipsi sit occasio docendi.« Qui dixit ci: Ouid vis? Ait illi: Glossa: »Bonum desiderium, sed inconsiderata peticio. Et ideo non voluntas, non propositum culpatur, sed ignorancia. Etsi inpetrare non debet, simplicitas non meretur confundi.« hii duo filii mei, ut collaterales et maiores Dic, ut sedeant §3. Crisostomus: »Audierant, quod super duodecim 20 »thronos sederent; unde primatum ipsius kathedre petebant ac- »cipere ; timebant enim Petrum sibi preferri« partim a quadam ambicione humana. Adhuc enim superbi erant et primatum desiderabant. Jeronimus: »Aviditate feminea »presencia cupivit, inmemor futurorum,« partim ab invidia filiorum; timebant enim, ne Petrus pre- riperet principatum. Crisostomus: »Primatus fugientem se de- »siderat, desiderantem se horret. Conversacio igitur melior deside- »randa est, non dignior gradus.« 25 unus ad dexteram tuam et alter, ad sinistram, in regno tuo. s0 Petit autem ista mulier tria, que mulieres filiis suis desi- derant, sc. quietem, unde dicit 'ut sedeant‘; honorem, unde subdit 2, Codd.: eructare Vulg. — 3) Codd.: mereatur D errore. — 4) Codd.: unus Vulg., alius E.
Stulte petitur a quibusdam praemium ante meritum. 119 cicius a Christo inpetraret, 3° ut si indiscrete peteret, Christus cicius indulgeret, 4° ne notam ambicionis incurrerent etc. Crisostomus: »Alii filiis suis milicias, alii honores, alii peccuniam, nemo autem Deum filiis providet." in generali adorans eum et petens aliquid ab eo. §2.) Ista mulier cum filiis credebat, ut Judei Christum regna- turum seculariter, unde et apostoli dixerunt Actuum 1°: »Do- »mine, si in tempore hoc restitues regnum Israel?« 75r) Ecce ista mulier cum filiis prius vult metere, quam seminare; coronam recipere, quam decertare; bravium habere, antequam curretur; eructuare, antequam bibere; sedere, antequam laborare. Ideo Salvator reprehendens eos quesivit, si possunt ante- cedens, sc. calicem bibere passionis etc. Nos autem peccatores rogemus Matrem misericordie, ut dignetur pro nobis intercedere, quatenus nunc remissionem peccatorum obtinere mereamur;, ipse enim misericors est ad donandum iuxta Crisostomum: »Qui »se ipsum donavit hominibus, quomodo regni sui societatem non »donabit? Petentis negligencia reprehenditur, ubi donantis miseri- »cordia non dubitatur.« 10 15 Glossa: »Non de ignorancia, sed ut illa palam proferat et ipsi sit occasio docendi.« Qui dixit ci: Ouid vis? Ait illi: Glossa: »Bonum desiderium, sed inconsiderata peticio. Et ideo non voluntas, non propositum culpatur, sed ignorancia. Etsi inpetrare non debet, simplicitas non meretur confundi.« hii duo filii mei, ut collaterales et maiores Dic, ut sedeant §3. Crisostomus: »Audierant, quod super duodecim 20 »thronos sederent; unde primatum ipsius kathedre petebant ac- »cipere ; timebant enim Petrum sibi preferri« partim a quadam ambicione humana. Adhuc enim superbi erant et primatum desiderabant. Jeronimus: »Aviditate feminea »presencia cupivit, inmemor futurorum,« partim ab invidia filiorum; timebant enim, ne Petrus pre- riperet principatum. Crisostomus: »Primatus fugientem se de- »siderat, desiderantem se horret. Conversacio igitur melior deside- »randa est, non dignior gradus.« 25 unus ad dexteram tuam et alter, ad sinistram, in regno tuo. s0 Petit autem ista mulier tria, que mulieres filiis suis desi- derant, sc. quietem, unde dicit 'ut sedeant‘; honorem, unde subdit 2, Codd.: eructare Vulg. — 3) Codd.: mereatur D errore. — 4) Codd.: unus Vulg., alius E.
Strana 120
120 XXX. M. J. Hus, Iacobi Apostoli. 'unus a dextris et alius a sinistris', et divicias, cum ait in regno tuo‘ etc. Moraliter: Mater filiorum duorum est humana natura, habens corpus et animam; illa petit, ut sedeant unus sc. a sinistris, i. e. in presenti quiescat, et alius a dextris, i. e. in beatitudine (puta anima), sed non exauditur, nisi 75v si in presenti poterit et sic biberit calicem tribulacionis, qui 'non itur ad astra deliciis', sed oportet tormenta sequi. 10 15 Regnum Christi uno modo militans ecclesia M atth. 13°: »Col- »ligent de regno eius scandala.« Regni huius sinistrum est mar- tirium, dextrum tranquillitas; et secundum hoc nescierunt hii dis- cipuli, quid pecierunt. Nam Jacobo venit sinistrum Actuum 12° »Occidit Herodes Jacobum, fratrem Johannis, gladio«, Johannes vero dextrum tenuit, quia sine martirio mortis in pace quievit Johann. 21°: »Sic eum volo manere, donec veniam.« Respondens autem Jesus dixit: Nescitis, quid petatis 20 4. Glossa ordinaria: »Qui sedem glorie petitis vel »queritis, quam nondum meruistis. Delectat culmen honoris, quos »nondum exercuit via laboris.« Glossa: »Matre petente filiis respondet, quorum voluntate »illa pecierat.« 25 30 35 Nescierunt 1°, quia existimabant regnum Christi temporale mundanum, quod Christus fugierat. Joh. 6° et Joh. 19° dixit: »Regnum meum non est de hoc mundo« ; 2° quia crediderunt se post resurreccionem Christi statim regnaturos, cum tamen audi- erant Matth. 19°: »In regeneracione (sc. mundi) cum sederit »Filius hominis in sede maiestatis sue, sedebitis et vos super sedes »duodecim iudicantes duodecim tribus Israel.« 3° estimantes in regno Christi aliquid esse sinistrum, cum tamen omnes sui regni- cole ad dexteram statuentur, ut patet Matth. 25° : »Statuit quidem »oves a dextris«; 4° quia putabant se ex sola cognacione; ius regni efficaciter obtinere, cum oppositum datur Matth. 7° : »Multi »alii recumbent in regno celorum, filii autem regni eicientur in »tenebras exteriores« et eiusdem 21°: »Auferetur a vobis regnum »et dabitur genti facienti fructus eius.« Sic nunc multi petunt dicentes 'Adveniat regnum tuum‘ et nesciunt, quid petunt, quia fructum regni non faciunt Jacobi 4°: »Petitis et non accipitis, »quia nescitis, quid petatis.« 5) Codd.: cognicione E.
120 XXX. M. J. Hus, Iacobi Apostoli. 'unus a dextris et alius a sinistris', et divicias, cum ait in regno tuo‘ etc. Moraliter: Mater filiorum duorum est humana natura, habens corpus et animam; illa petit, ut sedeant unus sc. a sinistris, i. e. in presenti quiescat, et alius a dextris, i. e. in beatitudine (puta anima), sed non exauditur, nisi 75v si in presenti poterit et sic biberit calicem tribulacionis, qui 'non itur ad astra deliciis', sed oportet tormenta sequi. 10 15 Regnum Christi uno modo militans ecclesia M atth. 13°: »Col- »ligent de regno eius scandala.« Regni huius sinistrum est mar- tirium, dextrum tranquillitas; et secundum hoc nescierunt hii dis- cipuli, quid pecierunt. Nam Jacobo venit sinistrum Actuum 12° »Occidit Herodes Jacobum, fratrem Johannis, gladio«, Johannes vero dextrum tenuit, quia sine martirio mortis in pace quievit Johann. 21°: »Sic eum volo manere, donec veniam.« Respondens autem Jesus dixit: Nescitis, quid petatis 20 4. Glossa ordinaria: »Qui sedem glorie petitis vel »queritis, quam nondum meruistis. Delectat culmen honoris, quos »nondum exercuit via laboris.« Glossa: »Matre petente filiis respondet, quorum voluntate »illa pecierat.« 25 30 35 Nescierunt 1°, quia existimabant regnum Christi temporale mundanum, quod Christus fugierat. Joh. 6° et Joh. 19° dixit: »Regnum meum non est de hoc mundo« ; 2° quia crediderunt se post resurreccionem Christi statim regnaturos, cum tamen audi- erant Matth. 19°: »In regeneracione (sc. mundi) cum sederit »Filius hominis in sede maiestatis sue, sedebitis et vos super sedes »duodecim iudicantes duodecim tribus Israel.« 3° estimantes in regno Christi aliquid esse sinistrum, cum tamen omnes sui regni- cole ad dexteram statuentur, ut patet Matth. 25° : »Statuit quidem »oves a dextris«; 4° quia putabant se ex sola cognacione; ius regni efficaciter obtinere, cum oppositum datur Matth. 7° : »Multi »alii recumbent in regno celorum, filii autem regni eicientur in »tenebras exteriores« et eiusdem 21°: »Auferetur a vobis regnum »et dabitur genti facienti fructus eius.« Sic nunc multi petunt dicentes 'Adveniat regnum tuum‘ et nesciunt, quid petunt, quia fructum regni non faciunt Jacobi 4°: »Petitis et non accipitis, »quia nescitis, quid petatis.« 5) Codd.: cognicione E.
Strana 121
Multi nunc orantes nesciunt, quae petunt. 121 quasi diceret, ait Glossa: »Ante humilitatem passionis vultis exaltari?« pati passionem pro me 76r) Potestis bibere calicem, quem ego 5. Glossa ordinaria: »Et hoc sciebat, quod eius »passionem poterant imitari, sed hoc dicit, ut eo interrogante et »illis respondentibus omnes audiamus, quia nemo potest cum Do- »mino regnare, nisi passionem eius sit imitatus.« — Marci 10° addit: »Potestis bibere calicem aut baptismo, quo ego baptizor, »baptizari?« i. e. eadem morte mori ; Luce 12°: »Baptismo habeo »baptizari et quomodo coartor«, i. e. quam magnis desideriis stringor, donec perficiatur. Dicunt tamen alii, quod calix et baptismus pro eodem sumuntur, sc. pro martirio etc. 10 bibiturus sum. Dicunt ei: Possumus. quia multi dicunt se non posse pati, ergo nec in dextera sedere, cum oportebat Christum pati et sic intrare in gloriam suam Luce 24°, Roman. 8°: »Heredes quidem sumus Dei, co- »heredes autem Christi: sed si conpatimur, ut simul glorificemur.« Locuntur sicut inexperti fragilitatis proprie, quam fugientes a Domino ostenderunt; nam inexpertis non apparet terribile, quod expertos necessarium est timere. 15 martirium pro me Ait illis: Calicem quidem meum bibetis, Jacobe: martirio moriendo, Johannes: in ferventi oleo buliendo. 20 Uterque propter verbum Dei persecucionem paciendo. non pertinet ad me sedere autem ad dexteram meam vel sinistram non est Glossa: nondum humiliatis weum dare vobis, 6.) sic carnaliter sencientibus, cum nulli in regno meo 76v dabo sedere finaliter ad sinistrum. Ambrosius: »Isti apostoli sederunt a sinistris, quando apo- »stolatus officio presiderunt; nunc autem sedent in dextris, quia »de presenti visione sui conditoris letantur, quorum utrumque »datur eis Christo distribuente.« Glossa ordinaria: »Hoc est: regnum celorum non »est dantis, sed accipientis; non enim personarum accepcio »est aput Deum, sed quicunque dignus est, accipit, quod persone »non paratum est, sed vite. Si itaque tales estis, qui consequa- »mini, quod victoribus Pater paravit, accipietis; non est meum »dare superbis, quod adhuc estis, sed aliis, quibus paratum est; »ergo et vos nolite esse, quod estis, sed estote alii, i. e. humilia- »mini, qui iam vultis exaltari, et est paratum vobis.« 25 30 5
Multi nunc orantes nesciunt, quae petunt. 121 quasi diceret, ait Glossa: »Ante humilitatem passionis vultis exaltari?« pati passionem pro me 76r) Potestis bibere calicem, quem ego 5. Glossa ordinaria: »Et hoc sciebat, quod eius »passionem poterant imitari, sed hoc dicit, ut eo interrogante et »illis respondentibus omnes audiamus, quia nemo potest cum Do- »mino regnare, nisi passionem eius sit imitatus.« — Marci 10° addit: »Potestis bibere calicem aut baptismo, quo ego baptizor, »baptizari?« i. e. eadem morte mori ; Luce 12°: »Baptismo habeo »baptizari et quomodo coartor«, i. e. quam magnis desideriis stringor, donec perficiatur. Dicunt tamen alii, quod calix et baptismus pro eodem sumuntur, sc. pro martirio etc. 10 bibiturus sum. Dicunt ei: Possumus. quia multi dicunt se non posse pati, ergo nec in dextera sedere, cum oportebat Christum pati et sic intrare in gloriam suam Luce 24°, Roman. 8°: »Heredes quidem sumus Dei, co- »heredes autem Christi: sed si conpatimur, ut simul glorificemur.« Locuntur sicut inexperti fragilitatis proprie, quam fugientes a Domino ostenderunt; nam inexpertis non apparet terribile, quod expertos necessarium est timere. 15 martirium pro me Ait illis: Calicem quidem meum bibetis, Jacobe: martirio moriendo, Johannes: in ferventi oleo buliendo. 20 Uterque propter verbum Dei persecucionem paciendo. non pertinet ad me sedere autem ad dexteram meam vel sinistram non est Glossa: nondum humiliatis weum dare vobis, 6.) sic carnaliter sencientibus, cum nulli in regno meo 76v dabo sedere finaliter ad sinistrum. Ambrosius: »Isti apostoli sederunt a sinistris, quando apo- »stolatus officio presiderunt; nunc autem sedent in dextris, quia »de presenti visione sui conditoris letantur, quorum utrumque »datur eis Christo distribuente.« Glossa ordinaria: »Hoc est: regnum celorum non »est dantis, sed accipientis; non enim personarum accepcio »est aput Deum, sed quicunque dignus est, accipit, quod persone »non paratum est, sed vite. Si itaque tales estis, qui consequa- »mini, quod victoribus Pater paravit, accipietis; non est meum »dare superbis, quod adhuc estis, sed aliis, quibus paratum est; »ergo et vos nolite esse, quod estis, sed estote alii, i. e. humilia- »mini, qui iam vultis exaltari, et est paratum vobis.« 25 30 5
Strana 122
122 XXX. M. J. Hus, Iacobi Apostoli. discipuli adhuc carnales ut isti secundum predestinacionem et sic a me et Spiritu Sancto sed quibus paratum est a Patre meo. Audientes decem in- quod pre illis excellenciam pecierunt dignati sunt de duobus fratribus. Glossa ordinaria: »Ut illi carnaliter pecierunt esse super »omnes, sic et isti carnaliter contristati sunt esse aliquem ante.« q. d. maioritas in regno meo, i. e. ecclesia militante et triumphante, qui audierant Matth. 11° 'discite a me, quia mitis non eodem modo aquiritur, ut in regno seculi, sc. per ambicionem sum', contra indignacionem et potestatem, sed per humilita- et humilis corde', contra tem, inferiuse quod deducit ambicionem. Jesus autem vocavit eos ad se et ait eis: »Scitis, 10 §7.) Glossa ordinaria: »Humilis et mitis magister non »ut modice cupiditatis duos arguit, nec decem indignacionis et »livoris, sed convenienti exemplo docet eos frustra inmoderata »quesisse aut isto eorum desiderio doluisse, cum ad summa non »potencia, sed humilitate veniatur.« Glossa: »Ac si dicat 'vos more secularium petitis ; per pre- »lacionem venire vultis ad requiem vel regni possessionem'.« 20 Hic removet eorum ambicionem et indignacionem quia principes gencium dominantur eorum Ubi sciendum, quod omnis principatus debitus debet fun- 15 dari in virtute, a qua si principans deficit, non principatus, sed tyrannis aut latrocinium nomen sumit, et princeps huiusmodi po- testate utitur et non pietate Ecclesiastici 24°: »Cum auste- »ritate inperabatis eis et cum potencia.« Sed audi Asuerum regem Hester 13°: »Cum pluribus gentibus imperarem et universum »orbem mee dicioni subiugassem, nequaquam volui abuti potencia »magnitudinis, sed clemencia et benignitate gubernare.« civiliter; genere, diviciis, violencia licet non pietatem et qui maiores sunt, potestatem exercent in eos. 25 (77r) 1a Corinthiorum 9°: »Non sumus usi hac po- »testate.« Item 1a Petri 5°: »Neque ut dominantes in clero.« Luce 14°: »Cum invitatus fueris ad nupcias, recumbe in novis- »simo loco.« Luce 22°: »Ego in medio vestrum sum, sicut qui »ministrat.« Johann. 13°: »Exemplum dedi vobis, ut et vos, »similiter faciatis.« 6) Codd.: post quod C. — 7) Codd.: ultima tria verba om. F.
122 XXX. M. J. Hus, Iacobi Apostoli. discipuli adhuc carnales ut isti secundum predestinacionem et sic a me et Spiritu Sancto sed quibus paratum est a Patre meo. Audientes decem in- quod pre illis excellenciam pecierunt dignati sunt de duobus fratribus. Glossa ordinaria: »Ut illi carnaliter pecierunt esse super »omnes, sic et isti carnaliter contristati sunt esse aliquem ante.« q. d. maioritas in regno meo, i. e. ecclesia militante et triumphante, qui audierant Matth. 11° 'discite a me, quia mitis non eodem modo aquiritur, ut in regno seculi, sc. per ambicionem sum', contra indignacionem et potestatem, sed per humilita- et humilis corde', contra tem, inferiuse quod deducit ambicionem. Jesus autem vocavit eos ad se et ait eis: »Scitis, 10 §7.) Glossa ordinaria: »Humilis et mitis magister non »ut modice cupiditatis duos arguit, nec decem indignacionis et »livoris, sed convenienti exemplo docet eos frustra inmoderata »quesisse aut isto eorum desiderio doluisse, cum ad summa non »potencia, sed humilitate veniatur.« Glossa: »Ac si dicat 'vos more secularium petitis ; per pre- »lacionem venire vultis ad requiem vel regni possessionem'.« 20 Hic removet eorum ambicionem et indignacionem quia principes gencium dominantur eorum Ubi sciendum, quod omnis principatus debitus debet fun- 15 dari in virtute, a qua si principans deficit, non principatus, sed tyrannis aut latrocinium nomen sumit, et princeps huiusmodi po- testate utitur et non pietate Ecclesiastici 24°: »Cum auste- »ritate inperabatis eis et cum potencia.« Sed audi Asuerum regem Hester 13°: »Cum pluribus gentibus imperarem et universum »orbem mee dicioni subiugassem, nequaquam volui abuti potencia »magnitudinis, sed clemencia et benignitate gubernare.« civiliter; genere, diviciis, violencia licet non pietatem et qui maiores sunt, potestatem exercent in eos. 25 (77r) 1a Corinthiorum 9°: »Non sumus usi hac po- »testate.« Item 1a Petri 5°: »Neque ut dominantes in clero.« Luce 14°: »Cum invitatus fueris ad nupcias, recumbe in novis- »simo loco.« Luce 22°: »Ego in medio vestrum sum, sicut qui »ministrat.« Johann. 13°: »Exemplum dedi vobis, ut et vos, »similiter faciatis.« 6) Codd.: post quod C. — 7) Codd.: ultima tria verba om. F.
Strana 123
Superbi praepositi mali sunt christiani. 123 dominacio, sed e contrario Non ita erit inter vos: 8. Nam dicit Gregorius: »Superbus rector quociens »hominibus preesse delectatur, tociens ad apostasie crimen dila- »bitur.« Bernhardus: »Quociens hominibus preesse cupio, Deum »preire contendo.« Nam Luce 2° dicitur de Domino 'et erat sub- ditus illis'. Unde pro isto dicitur Ecclesiastici 33°: »Ducem »te constituent; noli extolli, sed esto in illis quasi unus ex illis.« Unde arguit hic Dominus ex opposito movens ad humilitatem, quasi diceret In terreno regno ita est, quod maior dominatur aliis ; sed regnum meum non est terrenum, sed spirituale“ et ideo e con- verso in eo debets esse. 10 dignitate in regno celorum O Christe: non excipis Petrum papam Sed quicunque inter vos voluerit maior fieri, Glossa: »Cum ecclesia ad summa virtutum veniat non »inperando, sed ministrando alias demonstrando,.« — Hic monet ad humilitatem, proponens se in exemplum ibi 'sicut Filius hominis'. Et utrobique duplicem astruit humilitatem, sc. in agendo ibi 'sit vester minister‘ et in sustinendo ibi ferit vester servus', ut illa diccio 'servus' designet penalitatem. Dicit ergo 'Quicunque' etc., q. d. 'nullus erit maior, nisi fuerit humilior“. Crisostomus: »Quicunque desiderat primatum celestem, »sequatur humilitatem terrestrem ; non qui maior fuerit in honore, »ille maior est, sed qui iustior, ille maior.« Et hinc Ecclesia- stici 3° dicitur: »Quando maior es, humilia te in omnibus.« Hoc enim vult Salvator dicens: 'sit vester minister', quia prelacio quoddam ministerium est. 11 20 25 in ecclesia militante in sacramentorum exhibicione sit vester minister. Et qui voluerit inter vos primus la Corinthiorum: »Cum essem liber, omnibus me servum feci« Glossa: »quod caritas, non condicio exigit« Glossa: »exemplum ponit, ut si verbis non credunt, erubescant ad opera« Marie, non hominum porobenecz fieri, erit vester servus. Sicut Filius hominis 77v9.) Jeronimus dicit: »Denique sui proponit »exemplum, ut si dicta parvipenderint, erubescerent ad opera. Et »dicit: sicut Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, »quisquis ergo in eterna vita maior esse voluerit, servus et mi- »nister humiliando et predicando atque ministrando omnium vestrum »erit. Nota, quodro crebro diximus eum, qui ministrat, Filium ho- »minis appellari et dare animam suam redempcionem pro multis, »quando formam servi accepit, ut pro mundo sangwinem funderet. 30 35 S) Codd.: om. D (sed pro eo legit eodem). —9) Sic codd. — 10) Codd.: qui D.
Superbi praepositi mali sunt christiani. 123 dominacio, sed e contrario Non ita erit inter vos: 8. Nam dicit Gregorius: »Superbus rector quociens »hominibus preesse delectatur, tociens ad apostasie crimen dila- »bitur.« Bernhardus: »Quociens hominibus preesse cupio, Deum »preire contendo.« Nam Luce 2° dicitur de Domino 'et erat sub- ditus illis'. Unde pro isto dicitur Ecclesiastici 33°: »Ducem »te constituent; noli extolli, sed esto in illis quasi unus ex illis.« Unde arguit hic Dominus ex opposito movens ad humilitatem, quasi diceret In terreno regno ita est, quod maior dominatur aliis ; sed regnum meum non est terrenum, sed spirituale“ et ideo e con- verso in eo debets esse. 10 dignitate in regno celorum O Christe: non excipis Petrum papam Sed quicunque inter vos voluerit maior fieri, Glossa: »Cum ecclesia ad summa virtutum veniat non »inperando, sed ministrando alias demonstrando,.« — Hic monet ad humilitatem, proponens se in exemplum ibi 'sicut Filius hominis'. Et utrobique duplicem astruit humilitatem, sc. in agendo ibi 'sit vester minister‘ et in sustinendo ibi ferit vester servus', ut illa diccio 'servus' designet penalitatem. Dicit ergo 'Quicunque' etc., q. d. 'nullus erit maior, nisi fuerit humilior“. Crisostomus: »Quicunque desiderat primatum celestem, »sequatur humilitatem terrestrem ; non qui maior fuerit in honore, »ille maior est, sed qui iustior, ille maior.« Et hinc Ecclesia- stici 3° dicitur: »Quando maior es, humilia te in omnibus.« Hoc enim vult Salvator dicens: 'sit vester minister', quia prelacio quoddam ministerium est. 11 20 25 in ecclesia militante in sacramentorum exhibicione sit vester minister. Et qui voluerit inter vos primus la Corinthiorum: »Cum essem liber, omnibus me servum feci« Glossa: »quod caritas, non condicio exigit« Glossa: »exemplum ponit, ut si verbis non credunt, erubescant ad opera« Marie, non hominum porobenecz fieri, erit vester servus. Sicut Filius hominis 77v9.) Jeronimus dicit: »Denique sui proponit »exemplum, ut si dicta parvipenderint, erubescerent ad opera. Et »dicit: sicut Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, »quisquis ergo in eterna vita maior esse voluerit, servus et mi- »nister humiliando et predicando atque ministrando omnium vestrum »erit. Nota, quodro crebro diximus eum, qui ministrat, Filium ho- »minis appellari et dare animam suam redempcionem pro multis, »quando formam servi accepit, ut pro mundo sangwinem funderet. 30 35 S) Codd.: om. D (sed pro eo legit eodem). —9) Sic codd. — 10) Codd.: qui D.
Strana 124
124 XXX M. J. Hus, lacobi Apostoli. 5 »Non dixit dare animam suam redempcionem pro omnibus, sed »pro multis, i. e. pro hiis, qui credere voluerunt.« Hec Jero- nimus. Contra Matthei 4°: »Accesserunt angeli et ministrabant ei.« Et Luce 10°: »Martha ministrabat ei.« Solucio patet. i. e. exercere potestatem seculariter, ut sibi ministretur seculariter non venit ministrari, 10 Glossa: 'temporaliter dominari'. Duo ponit: primum, quod »pertinet quasi ad totam vitam suam ante mortem, sc. ibi 'mini- »strare‘ ; 2m quod pertinet ad parasceue ibi 'dare animam suam in »redempcionem pro multis'. Spiritualiter: Hebreorum 8°: »Melius sortitus est »ministerium, quanto melioris testamenti mediator est, quod in »melioribus promissionibus sancitum est.« i. e. re empcionem Glossa: »non tantum predicando vel miraculis admonendo, a dampnacione sed animam, quam pro nobis accepit, inpendendo« sed ministrare et dare animam suam in redempcionem 15 sc. ad tristiciam Luce 23°: »Tristis est anima mea usque »ad mortem.« Vel: dare, i. e. de corpore offerre — vel animam i. e. vitam animalem Ysaie 53°: »Tradidit in mortem animam suam.« 20 Glossa: »non omnibus, sed predestinatis." — pro multis quoad finaliter consequendum beatitudinem. Matth. 26° »Hic sangwis meus novi testamenti, qui pro1i multis effundetur »in remissionem peccatorum.« Sed pro omnibus, quoad sufficienciam 1a Johannis 2°: »Pro peccatis tocius mundi est propiciacio.« — 11) Codd.: et pro add. D.
124 XXX M. J. Hus, lacobi Apostoli. 5 »Non dixit dare animam suam redempcionem pro omnibus, sed »pro multis, i. e. pro hiis, qui credere voluerunt.« Hec Jero- nimus. Contra Matthei 4°: »Accesserunt angeli et ministrabant ei.« Et Luce 10°: »Martha ministrabat ei.« Solucio patet. i. e. exercere potestatem seculariter, ut sibi ministretur seculariter non venit ministrari, 10 Glossa: 'temporaliter dominari'. Duo ponit: primum, quod »pertinet quasi ad totam vitam suam ante mortem, sc. ibi 'mini- »strare‘ ; 2m quod pertinet ad parasceue ibi 'dare animam suam in »redempcionem pro multis'. Spiritualiter: Hebreorum 8°: »Melius sortitus est »ministerium, quanto melioris testamenti mediator est, quod in »melioribus promissionibus sancitum est.« i. e. re empcionem Glossa: »non tantum predicando vel miraculis admonendo, a dampnacione sed animam, quam pro nobis accepit, inpendendo« sed ministrare et dare animam suam in redempcionem 15 sc. ad tristiciam Luce 23°: »Tristis est anima mea usque »ad mortem.« Vel: dare, i. e. de corpore offerre — vel animam i. e. vitam animalem Ysaie 53°: »Tradidit in mortem animam suam.« 20 Glossa: »non omnibus, sed predestinatis." — pro multis quoad finaliter consequendum beatitudinem. Matth. 26° »Hic sangwis meus novi testamenti, qui pro1i multis effundetur »in remissionem peccatorum.« Sed pro omnibus, quoad sufficienciam 1a Johannis 2°: »Pro peccatis tocius mundi est propiciacio.« — 11) Codd.: et pro add. D.
Strana 125
Granum frumenti in evangelio est verbum Dei. 125 XXXI. In die S. Laurencii.c Ewangelium.B Johannis Men, amen dico vobis: 120 A 80r)1.) Istud ewangelium legitur in die martiris et signanter Laurencii, quia Christum imitatus mortem postulavit benivole, ut amans animam suam in vita eterna invenire in pre- senti eam perderet de corpore, quo tamquam grano frumenti in terra posito et mortificato multum fructum beatitudinis attulit et Domino ministrans ipsum finaliter est secutus manensque secum 10 iam fructu beatitudinis fruitur, quo eternaliter et indefectibiliter perfruetur. nisi granum frumenti cadens in terram, §2.) Granum frumenti est verbum Dei, quo fruuntur ho- mines sancti ; hoc granum in terram cecidit, quando »Verbum caro »factum est et habitavit in nobis.« Nam Verbum misit Dominus in Jacob et cecidit in Israel. Cecidit ergo, quando Christus »ex- »inanivit se ipsum, formam servi accipiens, in similitudinem ho- »minum factus et habitu inventus ut homo.« Mortuum fuit, quando Christus »factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis.« Multum fructum attulit, quia »per hoc exaltavit illum Deus »et dedit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine »Jesu omne genu flectatur celorum, terre et infernorum.« Antequam hoc granum fuisset mortuum, modicum attulit fructum, sicut ipse dicit in Psalmo: »Singulariter ego sum, donec transeam.« Post- quam autem mortuum fuit, multum attulit fructum, sicut ipsum granum met testatur Johann. 3°: »Cum exaltatus fuero a terra, »omnia traham ad me ipsum.« Unde in Exodo legitur de filiis Israel, quod quanto plus opprimebantur, tanto magis multiplica- bantur et crescebant. Sic de martiribus, quorum quilibet ut granum tritici, non lolii, proiectum in terram per mortificacionem multum fructum 1° sibi beatitudinem et 2° ecclesie Christi multos attulit per suam passionem. 20 25 30 15 quoad mundum, quoad carnem et quoad peccatum, premissa maturitate previa mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum male, subaudi : in hoc mundo fuerit, multum fructum affert. Qui amat animam suam, 35 1) Vide supra annotationem ad fol. 70r. — 2) Codd. Vulg.: terra D errore. 9
Granum frumenti in evangelio est verbum Dei. 125 XXXI. In die S. Laurencii.c Ewangelium.B Johannis Men, amen dico vobis: 120 A 80r)1.) Istud ewangelium legitur in die martiris et signanter Laurencii, quia Christum imitatus mortem postulavit benivole, ut amans animam suam in vita eterna invenire in pre- senti eam perderet de corpore, quo tamquam grano frumenti in terra posito et mortificato multum fructum beatitudinis attulit et Domino ministrans ipsum finaliter est secutus manensque secum 10 iam fructu beatitudinis fruitur, quo eternaliter et indefectibiliter perfruetur. nisi granum frumenti cadens in terram, §2.) Granum frumenti est verbum Dei, quo fruuntur ho- mines sancti ; hoc granum in terram cecidit, quando »Verbum caro »factum est et habitavit in nobis.« Nam Verbum misit Dominus in Jacob et cecidit in Israel. Cecidit ergo, quando Christus »ex- »inanivit se ipsum, formam servi accipiens, in similitudinem ho- »minum factus et habitu inventus ut homo.« Mortuum fuit, quando Christus »factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis.« Multum fructum attulit, quia »per hoc exaltavit illum Deus »et dedit illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine »Jesu omne genu flectatur celorum, terre et infernorum.« Antequam hoc granum fuisset mortuum, modicum attulit fructum, sicut ipse dicit in Psalmo: »Singulariter ego sum, donec transeam.« Post- quam autem mortuum fuit, multum attulit fructum, sicut ipsum granum met testatur Johann. 3°: »Cum exaltatus fuero a terra, »omnia traham ad me ipsum.« Unde in Exodo legitur de filiis Israel, quod quanto plus opprimebantur, tanto magis multiplica- bantur et crescebant. Sic de martiribus, quorum quilibet ut granum tritici, non lolii, proiectum in terram per mortificacionem multum fructum 1° sibi beatitudinem et 2° ecclesie Christi multos attulit per suam passionem. 20 25 30 15 quoad mundum, quoad carnem et quoad peccatum, premissa maturitate previa mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum male, subaudi : in hoc mundo fuerit, multum fructum affert. Qui amat animam suam, 35 1) Vide supra annotationem ad fol. 70r. — 2) Codd. Vulg.: terra D errore. 9
Strana 126
126 XXXI. M. J. Hus, In die S. Laurentii. 5 10 15 3. Sed contra: si iuxta verbum propheticum qui diligit »iniquitatem, odit animam suam' iuxta verbum Domini qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam eternam custodit eam', consequens ergo videtur, quod qui diligit animams suam,, in vitam eternam custodit eam. — Pro quo sciendum, quod duplex est amor: bonus et malus80 et odium similiter; bonus amor, de quo Dominus Johannis ultimo ait: »Si amas me, pasce »oves meas«; malus ille, de quo Apostolus 1a Timoth. 3°: »Erunt homines se ipsos amantes.« Bonum odium est illud, de quo in Psalmo: »Iniquos odio habui et legem tuam dilexi.« Et alibi: »Perfecto odio oderam illos; inimici facti sunt michi.« Malum odium, de quo 1a Johann. 3°: »Qui odit fratrem suum, »homicida est«, ergo qui male amat, perdit, qui bene odit, cu- stodit; nam qui bene amat, hic odit, et qui bene odit, hic amat. Ideo non simpliciter dicitur: »Qui odit animam suam, custodit »eam«, sed cum addito : »Qui odit animam suam in hoc mundo«, i. e. voluptatibus huius mundi, crucifigendo carnem suam cum viciis et concupiscenciis, hic profecto »in vitam eternam custodit »eam.« Similiter per contrarium: »Qui amat animam suam« (sub- audi: in hoc mundo, i. e. ad voluptates et concupiscencias mundi) hic utique »perdet eam« in Gehennam ignis eterni. 20 in illo mundo in Gehennam bene perdet eam, et qui odit animam suam 25 30 35 §4. Augustinus in Omelia: »Duobus modis intelligi »potest qui amat, perdet', i. e. si amas, perdes, si cupis vitam »tenere in Christo, noli timere mori pro Christo. Item alio modo: »qui amat animam suam, perdet eam. Noli amare in hac vita, ne »perdas in futura vita. Hoc autem, quod posterius dixi, magis »habere videtur evangelicus sensus.« [Hec Augustinus.]4 »Se- »quitur enim 'Et qui odit animam suam in hoc mundo, ipse utique »perdet, qui odit utique in hoc mundo, in vitam eternam custodit »eam'. Magna et mira sentencia, quemadmodum hominis sit in »animam suam amor, ut pereat odium, ne perdat. Si male amasti, »odisti; si bene oderis, tunc amasti. Felices, qui oderunt custo- »diendo, ne perdant amando. Sed vide, ne tibi surripiat, ut te »ipsum velis interimere sic intelligendo, quod debes odisse in hoc »mundo animam tuam.« Hec Augustinus. i. e. voluptatibus et concupiscenciis mundi in hoc mundo, in vitam eternam custodit eam. Si quis michi ministrat, me sequatur; 3) Codd.: recte iniquitatem legendum. — 4) Codd.: recte omittendum videtur.
126 XXXI. M. J. Hus, In die S. Laurentii. 5 10 15 3. Sed contra: si iuxta verbum propheticum qui diligit »iniquitatem, odit animam suam' iuxta verbum Domini qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam eternam custodit eam', consequens ergo videtur, quod qui diligit animams suam,, in vitam eternam custodit eam. — Pro quo sciendum, quod duplex est amor: bonus et malus80 et odium similiter; bonus amor, de quo Dominus Johannis ultimo ait: »Si amas me, pasce »oves meas«; malus ille, de quo Apostolus 1a Timoth. 3°: »Erunt homines se ipsos amantes.« Bonum odium est illud, de quo in Psalmo: »Iniquos odio habui et legem tuam dilexi.« Et alibi: »Perfecto odio oderam illos; inimici facti sunt michi.« Malum odium, de quo 1a Johann. 3°: »Qui odit fratrem suum, »homicida est«, ergo qui male amat, perdit, qui bene odit, cu- stodit; nam qui bene amat, hic odit, et qui bene odit, hic amat. Ideo non simpliciter dicitur: »Qui odit animam suam, custodit »eam«, sed cum addito : »Qui odit animam suam in hoc mundo«, i. e. voluptatibus huius mundi, crucifigendo carnem suam cum viciis et concupiscenciis, hic profecto »in vitam eternam custodit »eam.« Similiter per contrarium: »Qui amat animam suam« (sub- audi: in hoc mundo, i. e. ad voluptates et concupiscencias mundi) hic utique »perdet eam« in Gehennam ignis eterni. 20 in illo mundo in Gehennam bene perdet eam, et qui odit animam suam 25 30 35 §4. Augustinus in Omelia: »Duobus modis intelligi »potest qui amat, perdet', i. e. si amas, perdes, si cupis vitam »tenere in Christo, noli timere mori pro Christo. Item alio modo: »qui amat animam suam, perdet eam. Noli amare in hac vita, ne »perdas in futura vita. Hoc autem, quod posterius dixi, magis »habere videtur evangelicus sensus.« [Hec Augustinus.]4 »Se- »quitur enim 'Et qui odit animam suam in hoc mundo, ipse utique »perdet, qui odit utique in hoc mundo, in vitam eternam custodit »eam'. Magna et mira sentencia, quemadmodum hominis sit in »animam suam amor, ut pereat odium, ne perdat. Si male amasti, »odisti; si bene oderis, tunc amasti. Felices, qui oderunt custo- »diendo, ne perdant amando. Sed vide, ne tibi surripiat, ut te »ipsum velis interimere sic intelligendo, quod debes odisse in hoc »mundo animam tuam.« Hec Augustinus. i. e. voluptatibus et concupiscenciis mundi in hoc mundo, in vitam eternam custodit eam. Si quis michi ministrat, me sequatur; 3) Codd.: recte iniquitatem legendum. — 4) Codd.: recte omittendum videtur.
Strana 127
Duple est amor: bonus et malus. 127 5.» Augustinus in Omelia: »Quid est 'me sequatur »nisi 'me imitetur'? »Christus enim pro nobis passus est« ait apo- »stolus Petrus, nobis relinquens exemplum, ut sequamur vestigia »eius. Ecce quod dictum est: »Si quis michi ministrat,, me sequatur. »Quo fructu, §81r) qua mercede, quo premio? »Ubi sum« inquit »ego, illic et minister meus erit.« Et infra: »Cum enim dixit »'Si quis michi ministrat, me sequatur', hoc intelligi voluit, ac si »diceret ‘Si quis me non sequitur, non michi ministrat'; ministrat »ergo, qui non sua querit, sed que Jesu Christi. Hoc est enim »'me sequatur': vias ambulet meas, non suas, sicut alibi dictum »est: Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit »et ipse ambulare.« Hec Augustinus. Ex cuius verbis plane sequitur, quod pauci clerici sunt mi- nistri Jesu Christi; nam quia hec consequencia Augustini est bona "si quis me non sequitur, non michi ministrat' sequitur, quod qui Christum non sequitur in moribus, quibus ipse ambulavit, quod non sit eius minister et per consequens minister Antichristi; nam sequi Christum et ministrare Christo convertibilia sunt. Ergo frustra ministerii Christi nomen sortitur, qui Christum in moribus minime imitatur. E contrario eciam sequitur: Qui Christo non ministrat, non erit, ubi erit perpetue Christus. Quo ergo ibunt ministri si- monie, avaricie et omnis nequicie, nisi ubi sempiternus horror in- habitat cum dyabolo patre suo? 10 15 20 et ubi ego sum, illic et minister meus erit. Si quis michi — ministraverit, honorificabit eum Pater meus, qui in celis est. 25 6. Augustinus in Omelia: »Ecce, quod dictum est 'Si quis michi ministrat, me sequatur'; quo fructu, qua mercede, »quo premio? »Et ubi sum«, inquit, »egos, illic et minister meus »erit.« Gratis ametur, cum operis, quo ministratur, illi precium sit »esse cum illo. Audi evidencius 'si quis michi ministraverit, honori- »ficabit eum Pater meus.' Quo honore, nisi ut sit cum Filio? Quod »enim superius ait 'ubi ego sum, illic et minister meus erit', hoc »intelligitur exposuisse, cum dicit 'honorificabit eum Pater meus‘. »Nam quem maiorem honorem accipere poterit adoptatus, quam »ut sit, ubi est unicus; non equalis factus divinitati, sed con- »sociatus eternitati. Quid sit autem ministrare Christo, cui operi »tanta merces promittitur? Hoc pocius debemus inquirere. Si enim »hoc putaverimus esse Christo ministrare ea, 81v) que sunt ne- »cessaria corpori, preparare, vel poculum dare potumque miscere, »fecerunt hoc illi, qui potuerunt eum in corpore habere, sicut »Martha et Maria, quando et Lazarus erat unus ex recumbentibus. »Sed eo modo Christo eciam Judas perditus ministravit, nam et »loculos ipse habebat, quamvis ex ipsis, que mittebantur, scele- no 5 40 5) Codd.: post quis F. — 6) Codd.: post ubi F. 9"
Duple est amor: bonus et malus. 127 5.» Augustinus in Omelia: »Quid est 'me sequatur »nisi 'me imitetur'? »Christus enim pro nobis passus est« ait apo- »stolus Petrus, nobis relinquens exemplum, ut sequamur vestigia »eius. Ecce quod dictum est: »Si quis michi ministrat,, me sequatur. »Quo fructu, §81r) qua mercede, quo premio? »Ubi sum« inquit »ego, illic et minister meus erit.« Et infra: »Cum enim dixit »'Si quis michi ministrat, me sequatur', hoc intelligi voluit, ac si »diceret ‘Si quis me non sequitur, non michi ministrat'; ministrat »ergo, qui non sua querit, sed que Jesu Christi. Hoc est enim »'me sequatur': vias ambulet meas, non suas, sicut alibi dictum »est: Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit »et ipse ambulare.« Hec Augustinus. Ex cuius verbis plane sequitur, quod pauci clerici sunt mi- nistri Jesu Christi; nam quia hec consequencia Augustini est bona "si quis me non sequitur, non michi ministrat' sequitur, quod qui Christum non sequitur in moribus, quibus ipse ambulavit, quod non sit eius minister et per consequens minister Antichristi; nam sequi Christum et ministrare Christo convertibilia sunt. Ergo frustra ministerii Christi nomen sortitur, qui Christum in moribus minime imitatur. E contrario eciam sequitur: Qui Christo non ministrat, non erit, ubi erit perpetue Christus. Quo ergo ibunt ministri si- monie, avaricie et omnis nequicie, nisi ubi sempiternus horror in- habitat cum dyabolo patre suo? 10 15 20 et ubi ego sum, illic et minister meus erit. Si quis michi — ministraverit, honorificabit eum Pater meus, qui in celis est. 25 6. Augustinus in Omelia: »Ecce, quod dictum est 'Si quis michi ministrat, me sequatur'; quo fructu, qua mercede, »quo premio? »Et ubi sum«, inquit, »egos, illic et minister meus »erit.« Gratis ametur, cum operis, quo ministratur, illi precium sit »esse cum illo. Audi evidencius 'si quis michi ministraverit, honori- »ficabit eum Pater meus.' Quo honore, nisi ut sit cum Filio? Quod »enim superius ait 'ubi ego sum, illic et minister meus erit', hoc »intelligitur exposuisse, cum dicit 'honorificabit eum Pater meus‘. »Nam quem maiorem honorem accipere poterit adoptatus, quam »ut sit, ubi est unicus; non equalis factus divinitati, sed con- »sociatus eternitati. Quid sit autem ministrare Christo, cui operi »tanta merces promittitur? Hoc pocius debemus inquirere. Si enim »hoc putaverimus esse Christo ministrare ea, 81v) que sunt ne- »cessaria corpori, preparare, vel poculum dare potumque miscere, »fecerunt hoc illi, qui potuerunt eum in corpore habere, sicut »Martha et Maria, quando et Lazarus erat unus ex recumbentibus. »Sed eo modo Christo eciam Judas perditus ministravit, nam et »loculos ipse habebat, quamvis ex ipsis, que mittebantur, scele- no 5 40 5) Codd.: post quis F. — 6) Codd.: post ubi F. 9"
Strana 128
128 XXXI. M. J. Hus, In die S. Laurentii. 10 15 20 25 30 40 »ratissime furaretur, per illum tamen eciam necessaria parabantur. »Hinc est illud, quod cum ei diceret Dominus: »Quod facis, fac »velociter« arbitrati sunt quidam, quod eum iusserat propter diem »festum necessaria preparare vel indigentibus aliquid dare. Nullo »modo igitur de huiusce modi ministris diceret Dominus 'ubi ego »sum, illic et minister meus erit; si quis michi ministraverit, ho- »norificabit eum Pater meus', quoniam Judam talia ministrantem »reprobatum pocius quam honoratum videmus. Ut quid ergo alibi »querimus, quid sit ministrare Christo, et non pocius in ipsis verbis »cognoscimus? Cum enim dixit ‘Si quis michi ministrat, me se- »quatur', hoc intelligi voluit, ac si diceret 'si quis me non sequitur, »non michi ministrat': ministrant ergo Jesu Christo, qui non sua »querunt, sed que Jesu Christi. Hoc est enim 'sequatur': vias am- »bulet meas, non suas, sicut alibi scriptum est: 'Qui se dicit in »Christo manere, debet sicut ille ambulavit et ipse ambulare. »Debet eciam, si porrigit esurienti panem, de misericordia facere, »non de iactancia, non aliud ibi querere, quam opus bonum, ne- »sciente sinistra, quid faciat dextera, i. e. ut alienetur intencio »cupiditatis ab opere caritatis. Qui sic ministrat, Christo ministrat »recteque illi dicetur 'quod uni ex minimis meis fecistis, michi »fecistis', nec ea tantum, que ad misericordiam pertinent corpo- »ralem, sed omnia opera bona propter Christum faciens. Tunc »enim erunt bona, quoniam 'finis legis Christus‘ ad iusticiam omni »credenti. Minister est Christi usque ad illud opus magne caritatis, »quod est animam suam pro fratribus ponere,, hoc est enim et pro »Christo ponere, quia et hoc propter sua membra dicturus est »'cum pro istis fecisti, pro me fecisti'. De tali quidem opere eciam »se ministrum facere et appellare dignatus est, ubi ait Filius ho- »minis non venit ministrari, sed ministrare et animam suam po- »nere pro multis.' Hinc ergo est unusquisque minister Christi, »unde est et minister Christus; sic ministrantem Christo Pater »honorificabit' honore illo magno, ut sit cum Filio eius nec unquam — »deficiat felicitas eius. »Cum ergo audistis, fratres, Deum dicentem 'ubi ego sum, as »illic et minister meus erit', nolite tantummodo bonos episcopos »et clericos cogitare! Eciam vos pro modo vestro potestis ministrare »Christo bene vivendo, elemosinas faciendo, nomen doctrinamque »eius, quibus potueritis, predicando, ut unusquisque ets pater familias »hoc nomine agnoscat paternum affectum sue familie se debere »pro Christo et pro vita eterna; suos omnes moneat, doceat, hor- »tetur, corripiat, inpendat 82r) benivolenciam, exerceat disci- »plinam. Ita in domo sua ecclesiasticum et quodammodo episco- »pale exercet officium, ministrans Christo, ut in eternum sit cum »Christo. Nam et illam passionis maximam ministracionem multi »ex numero nostro ministrarunt, multi non episcopi neque clerici, 45 7) Codd.: post suam F. — 8) ABD: eciam Codd.
128 XXXI. M. J. Hus, In die S. Laurentii. 10 15 20 25 30 40 »ratissime furaretur, per illum tamen eciam necessaria parabantur. »Hinc est illud, quod cum ei diceret Dominus: »Quod facis, fac »velociter« arbitrati sunt quidam, quod eum iusserat propter diem »festum necessaria preparare vel indigentibus aliquid dare. Nullo »modo igitur de huiusce modi ministris diceret Dominus 'ubi ego »sum, illic et minister meus erit; si quis michi ministraverit, ho- »norificabit eum Pater meus', quoniam Judam talia ministrantem »reprobatum pocius quam honoratum videmus. Ut quid ergo alibi »querimus, quid sit ministrare Christo, et non pocius in ipsis verbis »cognoscimus? Cum enim dixit ‘Si quis michi ministrat, me se- »quatur', hoc intelligi voluit, ac si diceret 'si quis me non sequitur, »non michi ministrat': ministrant ergo Jesu Christo, qui non sua »querunt, sed que Jesu Christi. Hoc est enim 'sequatur': vias am- »bulet meas, non suas, sicut alibi scriptum est: 'Qui se dicit in »Christo manere, debet sicut ille ambulavit et ipse ambulare. »Debet eciam, si porrigit esurienti panem, de misericordia facere, »non de iactancia, non aliud ibi querere, quam opus bonum, ne- »sciente sinistra, quid faciat dextera, i. e. ut alienetur intencio »cupiditatis ab opere caritatis. Qui sic ministrat, Christo ministrat »recteque illi dicetur 'quod uni ex minimis meis fecistis, michi »fecistis', nec ea tantum, que ad misericordiam pertinent corpo- »ralem, sed omnia opera bona propter Christum faciens. Tunc »enim erunt bona, quoniam 'finis legis Christus‘ ad iusticiam omni »credenti. Minister est Christi usque ad illud opus magne caritatis, »quod est animam suam pro fratribus ponere,, hoc est enim et pro »Christo ponere, quia et hoc propter sua membra dicturus est »'cum pro istis fecisti, pro me fecisti'. De tali quidem opere eciam »se ministrum facere et appellare dignatus est, ubi ait Filius ho- »minis non venit ministrari, sed ministrare et animam suam po- »nere pro multis.' Hinc ergo est unusquisque minister Christi, »unde est et minister Christus; sic ministrantem Christo Pater »honorificabit' honore illo magno, ut sit cum Filio eius nec unquam — »deficiat felicitas eius. »Cum ergo audistis, fratres, Deum dicentem 'ubi ego sum, as »illic et minister meus erit', nolite tantummodo bonos episcopos »et clericos cogitare! Eciam vos pro modo vestro potestis ministrare »Christo bene vivendo, elemosinas faciendo, nomen doctrinamque »eius, quibus potueritis, predicando, ut unusquisque ets pater familias »hoc nomine agnoscat paternum affectum sue familie se debere »pro Christo et pro vita eterna; suos omnes moneat, doceat, hor- »tetur, corripiat, inpendat 82r) benivolenciam, exerceat disci- »plinam. Ita in domo sua ecclesiasticum et quodammodo episco- »pale exercet officium, ministrans Christo, ut in eternum sit cum »Christo. Nam et illam passionis maximam ministracionem multi »ex numero nostro ministrarunt, multi non episcopi neque clerici, 45 7) Codd.: post suam F. — 8) ABD: eciam Codd.
Strana 129
Qui Christo ministrat, Christum sequitur. 129 »iuvenes et virgines, seniores cum iunioribus, multi coniugati et »coniugate, patres matresque familias ministrantes Christo eciam »animas suas in eius martirio posuerunt et honorificante Patre co- »ronas gloriosissimas receperunt.« Et sic est finis Omelie b. Augustini super isto ewangelio prestante Domino nostro Jesu Christo. — XXXII. In die Assumpcionis. Ewangelium aliud.B LuceNtravit Jesus in quoddam castellum. 100 10 Augustinus De verbis Domini: »Dominus, qui »in propria venit et, sui eum non receperunt, susceptus est »quasi hospes. Sequitur enim 'Et mulier quedam Maria nomine »excepit illum in domum suam‘ sicut solent suscipi peregrini, sed »tamen suscepit famula Dominum, egra Salvatorem, creatura Cre- »atorem. Sed dices: O beate, que Christum in domum propriam »suscipere meruerunt! Noli dolere: dicit enim Matth. 25°: »Quod »uni ex minimis meis fecistis, michi fecistis.« Martha excepit illum »in domum suam, ut eum corporaliter pasceret; Maria vero, ut »pasceretur ab eo spiritualiter. Nam qui pasci voluit, pascenti pre- »stitit. Ergo Martha Dominum pascere cupiens circa ministerium »occupabatur, Maria autem pasci magis elegit a Domino. Unde »hec duo in pia mente se sororant: velle pascere Deum et pasci »a Domino.« 15 20 Unde sequitur 'Et huic erat soror nomine Maria, que eciam 25 »sedens secus pedes Domini audiebat verba illius.' Ubi Criso- stomus: »Non simpliciter dicitur de Maria, quod sedebat prope »Jesum, sed secus pedes illius, ut ostendat diligenciam, assiduitatem, »sollerciam erga audicionem et multam reverenciam, quam habebat »ad Dominum « — Augustinus De verbis Domini: »Quanto »autem humilius ad pedes Domini sedebat, tanto amplius dulce- »dinis capiebat; confluit enim aqua ad humilitatem convallis, de- »natat de tumoribus collis.« 30 1) Codd.: om. AB.
Qui Christo ministrat, Christum sequitur. 129 »iuvenes et virgines, seniores cum iunioribus, multi coniugati et »coniugate, patres matresque familias ministrantes Christo eciam »animas suas in eius martirio posuerunt et honorificante Patre co- »ronas gloriosissimas receperunt.« Et sic est finis Omelie b. Augustini super isto ewangelio prestante Domino nostro Jesu Christo. — XXXII. In die Assumpcionis. Ewangelium aliud.B LuceNtravit Jesus in quoddam castellum. 100 10 Augustinus De verbis Domini: »Dominus, qui »in propria venit et, sui eum non receperunt, susceptus est »quasi hospes. Sequitur enim 'Et mulier quedam Maria nomine »excepit illum in domum suam‘ sicut solent suscipi peregrini, sed »tamen suscepit famula Dominum, egra Salvatorem, creatura Cre- »atorem. Sed dices: O beate, que Christum in domum propriam »suscipere meruerunt! Noli dolere: dicit enim Matth. 25°: »Quod »uni ex minimis meis fecistis, michi fecistis.« Martha excepit illum »in domum suam, ut eum corporaliter pasceret; Maria vero, ut »pasceretur ab eo spiritualiter. Nam qui pasci voluit, pascenti pre- »stitit. Ergo Martha Dominum pascere cupiens circa ministerium »occupabatur, Maria autem pasci magis elegit a Domino. Unde »hec duo in pia mente se sororant: velle pascere Deum et pasci »a Domino.« 15 20 Unde sequitur 'Et huic erat soror nomine Maria, que eciam 25 »sedens secus pedes Domini audiebat verba illius.' Ubi Criso- stomus: »Non simpliciter dicitur de Maria, quod sedebat prope »Jesum, sed secus pedes illius, ut ostendat diligenciam, assiduitatem, »sollerciam erga audicionem et multam reverenciam, quam habebat »ad Dominum « — Augustinus De verbis Domini: »Quanto »autem humilius ad pedes Domini sedebat, tanto amplius dulce- »dinis capiebat; confluit enim aqua ad humilitatem convallis, de- »natat de tumoribus collis.« 30 1) Codd.: om. AB.
Strana 130
130 XXXII. M. J. Hus, In die Assumptionis. 10 15 20 25 30 35 40 Sequitur : Martha autem satagebat circa frequens ministerium. — Augustinus De verbis Domini: »Martha circa corporalem »Domini necessitatem ministrabat quasi mortali; sed qui erat in »carne mortali, in principio erat Verbum: ecce quod Maria audiebat; »Verbum caro factum est: ecce cui Martha ministrabat; laborabat »ista, illa vacabat. Verumtamen Martha multum laborans in illa »occupacione et negocio ministrandi interpellavit Dominum et de »sorore conquesta est. 82v) Sequitur enim 'Que stetit et ait: Do- »mine, non est tibi cure, quod soror mea reliquit me solam mi- »nistrare? Dic ergo illi, ut me adiuvet.' Ecce fatigatur Martha et non fatigatur Maria. Erat enim Maria intenta dulcedini verbi Do- mini, quod non fatigat; Martha convivium parabat illi, in cuius iam convivio Maria epulabatur. Fatigatur vita activa, non fatigatur vita contemplativa. Sed pensa, cur nec Maria in auxilium consurgit, nec Dominus ei dicit: 'Surge et adiuva sororem tuam.' Mira enim suavitate tenebatur, que profecto maior est mentis quam ventris; ideo causam suam tamquam ociosa iudici maluit committere nec in respondendo voluit laborare; si enim pararet respondendi sermonem, remitteret audiendi intencionem. Respondit ergo Dominus, qui Verbum erat, nam sequitur: 'Et respondens dixit ei Dominus: Martha, Martha, sollicita es et »turbaris erga plurima.' Repeticio nominis indicium, est dileccionis aut forte movende intencionis, ut audiat attencius. Bis vocata audit: 'turbaris erga plurima', i. e circa multa es occupata; vult enim homo occurrere, quando ministrat et aliquando non potest; que- ritur, quod deest; paratur, quod adest. Distenditur animus; nam si Martha sufficeret, adiutorium sororis non posceret. Multa sunt, diversa sunt; quia carnalia sunt, temporalia sunt. Unde sequitur: Porro unum est necessarium', sc. Deo ad- herere. De quo Psalmista: »Michi adherere Deo bonum est.« Unum sunt Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Ad hoc unum non cura seculi, sed auditus divini verbi perducit. Unde ex hoc sub- ditur: Maria optimam partem elegit, que non auferetur ab ea." Pensa sapienciam Domini: non enim Marthe ministerium vitu- peravit, sed partem Marie eius ministerio pretulit; non hospitali- tatem prohibet, sed perturbacionem, i. e. abstraccionem et tumultum circa plurima. Et vide consilium Domini, quod prius nichil dixerat Marthe Dominus, sed postquam illa sororem suam studebat avellere ab audicione, tunc Dominus occasione habita corripit eam ; usque enim adeo honoratur hospitalitas, donec ad necessaria nos attrahit; cum vero incipit ab utilioribus inpedire, manifestum est, quod honorabilior est divinorum auditus. Unde Augustinus De verbis Domini dicit: »Quid ergo putamus reprehensum? Mini- »sterium Marthe, quam cura hospitalitatis occupaverat, que tanto 45 3) Codd.: signum et indicium AB (B et om.).
130 XXXII. M. J. Hus, In die Assumptionis. 10 15 20 25 30 35 40 Sequitur : Martha autem satagebat circa frequens ministerium. — Augustinus De verbis Domini: »Martha circa corporalem »Domini necessitatem ministrabat quasi mortali; sed qui erat in »carne mortali, in principio erat Verbum: ecce quod Maria audiebat; »Verbum caro factum est: ecce cui Martha ministrabat; laborabat »ista, illa vacabat. Verumtamen Martha multum laborans in illa »occupacione et negocio ministrandi interpellavit Dominum et de »sorore conquesta est. 82v) Sequitur enim 'Que stetit et ait: Do- »mine, non est tibi cure, quod soror mea reliquit me solam mi- »nistrare? Dic ergo illi, ut me adiuvet.' Ecce fatigatur Martha et non fatigatur Maria. Erat enim Maria intenta dulcedini verbi Do- mini, quod non fatigat; Martha convivium parabat illi, in cuius iam convivio Maria epulabatur. Fatigatur vita activa, non fatigatur vita contemplativa. Sed pensa, cur nec Maria in auxilium consurgit, nec Dominus ei dicit: 'Surge et adiuva sororem tuam.' Mira enim suavitate tenebatur, que profecto maior est mentis quam ventris; ideo causam suam tamquam ociosa iudici maluit committere nec in respondendo voluit laborare; si enim pararet respondendi sermonem, remitteret audiendi intencionem. Respondit ergo Dominus, qui Verbum erat, nam sequitur: 'Et respondens dixit ei Dominus: Martha, Martha, sollicita es et »turbaris erga plurima.' Repeticio nominis indicium, est dileccionis aut forte movende intencionis, ut audiat attencius. Bis vocata audit: 'turbaris erga plurima', i. e circa multa es occupata; vult enim homo occurrere, quando ministrat et aliquando non potest; que- ritur, quod deest; paratur, quod adest. Distenditur animus; nam si Martha sufficeret, adiutorium sororis non posceret. Multa sunt, diversa sunt; quia carnalia sunt, temporalia sunt. Unde sequitur: Porro unum est necessarium', sc. Deo ad- herere. De quo Psalmista: »Michi adherere Deo bonum est.« Unum sunt Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Ad hoc unum non cura seculi, sed auditus divini verbi perducit. Unde ex hoc sub- ditur: Maria optimam partem elegit, que non auferetur ab ea." Pensa sapienciam Domini: non enim Marthe ministerium vitu- peravit, sed partem Marie eius ministerio pretulit; non hospitali- tatem prohibet, sed perturbacionem, i. e. abstraccionem et tumultum circa plurima. Et vide consilium Domini, quod prius nichil dixerat Marthe Dominus, sed postquam illa sororem suam studebat avellere ab audicione, tunc Dominus occasione habita corripit eam ; usque enim adeo honoratur hospitalitas, donec ad necessaria nos attrahit; cum vero incipit ab utilioribus inpedire, manifestum est, quod honorabilior est divinorum auditus. Unde Augustinus De verbis Domini dicit: »Quid ergo putamus reprehensum? Mini- »sterium Marthe, quam cura hospitalitatis occupaverat, que tanto 45 3) Codd.: signum et indicium AB (B et om.).
Strana 131
Per castellum in evangelio B. Virgo significatur. 131 »hospite letabatur? Hoc si verum est, dimittant, qui ministrant »egentibus, vacent verbo, occupentur circa scienciam salutarem: »nichil eis cure, quis peregrinus in vico sit, quis egeat pane; »vacent opere misericordie, instent sciencie. Non ergo Dominus »opus reprehendit, sed munus distinxit. — Unde sequitur 'Maria »optimam partem elegit, que non auferetur ab ea: non tu malam, »sed illa meliorem, quia non auferetur ab ea. Aliquando auferetur »opus necessitatis; non enim, cum veneris ad illam patriam, in- »venies peregrinum, quem suscipias hospicio, sed bono tuo aufe- »retur, ut quod melius est, detur Tu navigas, illa in portu est; »eterna enim est dulcedo veritatis; in hac tamen vita augetur, in »illa perficietur, nunquam auferetur etc.« — 10 XXXIII. In die Assumpcionis.B Ewangelium aliud.B 15 Luce 100 Bethaniam Ntravit Jesus in quoddam castellum 83r)1.) Presens ewangelium historiace de duabus so- roribus gerit sentenciam; sed allegorice Marie Virgini (que secundum Anshelmum castellum, in quod Christus intravit, dicitur) iuxta du- plicem vitam per sorores designatam potest excellentissime adaptari. Nam ipsa sola optimam partem elegit pre mulieribus, que non auferetur ab ea. Virgo Maria castellum inexpugnabile, ymmo terribile et castrorum acies ordinata, Canticorum 6° habens hospitam Martham, que interpretatur provocans'; ipsa enim Filium suum pro- vocat ad misericordiam, ut Lazarus mortuus, i. e. homo peccato mortificatus, suscitetur. Habet eciam Mariam Magdalenam, que interpretatur 1° premunicio eorum‘; ipsa enim premunit pecca- tores ab inimicis; 2° interpretatur Magdalena 'magnifica' ipsa enim virgo Maria magnum fecit, quia genuit Christum; 3° interpretatur "defensibilis', que est defensa ab omni scelere et defendit suos servulos. Unde et turris interpretatur, ad quam confugiunt ab ho- stibus fugati et graviter sauciati. Nam ipsa satagit circa frequens ministerium vulneratorum, qualiter emplastro misericordie sanare 20 25 30 1) F, Vulg.: ordinatum Codd.
Per castellum in evangelio B. Virgo significatur. 131 »hospite letabatur? Hoc si verum est, dimittant, qui ministrant »egentibus, vacent verbo, occupentur circa scienciam salutarem: »nichil eis cure, quis peregrinus in vico sit, quis egeat pane; »vacent opere misericordie, instent sciencie. Non ergo Dominus »opus reprehendit, sed munus distinxit. — Unde sequitur 'Maria »optimam partem elegit, que non auferetur ab ea: non tu malam, »sed illa meliorem, quia non auferetur ab ea. Aliquando auferetur »opus necessitatis; non enim, cum veneris ad illam patriam, in- »venies peregrinum, quem suscipias hospicio, sed bono tuo aufe- »retur, ut quod melius est, detur Tu navigas, illa in portu est; »eterna enim est dulcedo veritatis; in hac tamen vita augetur, in »illa perficietur, nunquam auferetur etc.« — 10 XXXIII. In die Assumpcionis.B Ewangelium aliud.B 15 Luce 100 Bethaniam Ntravit Jesus in quoddam castellum 83r)1.) Presens ewangelium historiace de duabus so- roribus gerit sentenciam; sed allegorice Marie Virgini (que secundum Anshelmum castellum, in quod Christus intravit, dicitur) iuxta du- plicem vitam per sorores designatam potest excellentissime adaptari. Nam ipsa sola optimam partem elegit pre mulieribus, que non auferetur ab ea. Virgo Maria castellum inexpugnabile, ymmo terribile et castrorum acies ordinata, Canticorum 6° habens hospitam Martham, que interpretatur provocans'; ipsa enim Filium suum pro- vocat ad misericordiam, ut Lazarus mortuus, i. e. homo peccato mortificatus, suscitetur. Habet eciam Mariam Magdalenam, que interpretatur 1° premunicio eorum‘; ipsa enim premunit pecca- tores ab inimicis; 2° interpretatur Magdalena 'magnifica' ipsa enim virgo Maria magnum fecit, quia genuit Christum; 3° interpretatur "defensibilis', que est defensa ab omni scelere et defendit suos servulos. Unde et turris interpretatur, ad quam confugiunt ab ho- stibus fugati et graviter sauciati. Nam ipsa satagit circa frequens ministerium vulneratorum, qualiter emplastro misericordie sanare 20 25 30 1) F, Vulg.: ordinatum Codd.
Strana 132
132 XXXIII. M. J. Hus, In die Assumptionis. 10 15 posset vulnera, ne morte perpetua morerentur, cum ipsa sit vita vivificans et dulcedo repellens amaritudinem dampnacionis sempi- terne. Ipsa ergo quedam specialis mulier Martha, i. e. “dominans nomine, cuius nomen omnibus demonibus dominatur, excepit de sinu Dei Patris viantem in domum uteri sui. Nam ei soror connata erat Maria, i. e. illuminacio' Spiritus Sancti et ipsa sedens secus pedes Domini ab inicio nativitatis sue audiebat verbum eius »con- »ferens illud in corde suo« ipsaque satagebat pre ceteris circa frequens ministerium Jesu Christi, que et stetit sub cruce dicens Domine, non est tibi cure', i. e. numquid non curas, quod soror mea, i. e. illuminacio‘ quasi tota reliquit me in dolore solam corporaliter ministrare. Dic ergo illi, sc. illuminacioni divine, ut me adiuvet, ne deficiam. Sed quid dicit Dominus: Martha, Martha', i. e. tu mater me provocans, sollicita es‘ de vita mea 'et turbaris erga plurima' mea martiria; certe 'unum est necessarium', sc. passio mea et sic redempcio. De qua Maria optimam partem elegit' quoad se et demum ad peccatorum redempcionem humiliter succurrendum. et mulier quedam Martha nomine, excepit illum in domum suam: 20 Ad quam Christus libenter divertebat et secure, tum propter 83v) devocionem inhabitancium, tum eciam propter nutrimenti suscepcionem; fovebant enim eum libenter, quia Martham a fluxu sangwinis secundum Ambrosium liberaverat et Mariam a septem demonibus sanaverat, Gregorius ut testatur. 25 et huic erat soror nomine Maria, que eciam sedens secus intenta operibus vite contemplative pedes Domini, audiebat verbum illius. 30 Ambertus, in Omelia de Assumpcione: »Restat, »ut nullus fingat mendaciter apertum, quod Deus habere voluit »occultum; vera autem sentencia de eius assumpcione hec est, »ut sive in corpore sive extra corpus assumptam super celos esse »credamus.« Hec ille. Et placet michi valde sua auctoritas, quia rem occultam non vult certam asserere, sicut et ceteri sancti et presertim b. Jeronimus confitentur, 35 occupata in operibus vite active sluzbyD pyina byesse ABD neb vsylowasse AB wedleD vstawiczneD Martha autem satagebat circa frequens ministerium. 2. Homo ad devocionem se provocans habeat sororem Mariam contricione Magdalene, quod interpretatur premunicio', 2) D; cett. codd. hoc capitulum Ambertus co confitentur om.
132 XXXIII. M. J. Hus, In die Assumptionis. 10 15 posset vulnera, ne morte perpetua morerentur, cum ipsa sit vita vivificans et dulcedo repellens amaritudinem dampnacionis sempi- terne. Ipsa ergo quedam specialis mulier Martha, i. e. “dominans nomine, cuius nomen omnibus demonibus dominatur, excepit de sinu Dei Patris viantem in domum uteri sui. Nam ei soror connata erat Maria, i. e. illuminacio' Spiritus Sancti et ipsa sedens secus pedes Domini ab inicio nativitatis sue audiebat verbum eius »con- »ferens illud in corde suo« ipsaque satagebat pre ceteris circa frequens ministerium Jesu Christi, que et stetit sub cruce dicens Domine, non est tibi cure', i. e. numquid non curas, quod soror mea, i. e. illuminacio‘ quasi tota reliquit me in dolore solam corporaliter ministrare. Dic ergo illi, sc. illuminacioni divine, ut me adiuvet, ne deficiam. Sed quid dicit Dominus: Martha, Martha', i. e. tu mater me provocans, sollicita es‘ de vita mea 'et turbaris erga plurima' mea martiria; certe 'unum est necessarium', sc. passio mea et sic redempcio. De qua Maria optimam partem elegit' quoad se et demum ad peccatorum redempcionem humiliter succurrendum. et mulier quedam Martha nomine, excepit illum in domum suam: 20 Ad quam Christus libenter divertebat et secure, tum propter 83v) devocionem inhabitancium, tum eciam propter nutrimenti suscepcionem; fovebant enim eum libenter, quia Martham a fluxu sangwinis secundum Ambrosium liberaverat et Mariam a septem demonibus sanaverat, Gregorius ut testatur. 25 et huic erat soror nomine Maria, que eciam sedens secus intenta operibus vite contemplative pedes Domini, audiebat verbum illius. 30 Ambertus, in Omelia de Assumpcione: »Restat, »ut nullus fingat mendaciter apertum, quod Deus habere voluit »occultum; vera autem sentencia de eius assumpcione hec est, »ut sive in corpore sive extra corpus assumptam super celos esse »credamus.« Hec ille. Et placet michi valde sua auctoritas, quia rem occultam non vult certam asserere, sicut et ceteri sancti et presertim b. Jeronimus confitentur, 35 occupata in operibus vite active sluzbyD pyina byesse ABD neb vsylowasse AB wedleD vstawiczneD Martha autem satagebat circa frequens ministerium. 2. Homo ad devocionem se provocans habeat sororem Mariam contricione Magdalene, quod interpretatur premunicio', 2) D; cett. codd. hoc capitulum Ambertus co confitentur om.
Strana 133
Septem opera misericordiae enumerantur. 133 sc. a peccato, que debet esse sedens, i. e. quiescens a peccato, conversans secus pedes Domini, i. e. pauperis Christi, secundum opera misericordie audiensque verbum predicacionis cum effectu, quia sic beatus erit, Dominus ut testatur. Notandum: ex quo in hiis duabus sororibus duplex vita, sc. activa et contemplativa, intelligitur, quas vitas Virgo Maria hiis sororibus perfeccius adinplevit; ideo sciendum, quod vita Marthe consistit in septem operibus misericordie, quibus homo in corpore relevatur, que opera patent in hoc versu: infirmum sicientem esurientem captivum nudum viantem mortuum Visito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo; que opera misericordie Virgo Maria in Christo quam Martha per- feccius adinplevit et nunc in multis inplet, sicut potest per singula membra faciliter declarari. Sunt alia septem opera misericordie spiritualis, que continentur in hoc versu: peccantem prudenter castiga tollera pro iniurias tibi illatas iniurias omnibus tristem ora solare, remitte, fer, a, Hec autem omnia mater Christi similiter ceteris excellencius adinplevit, prout 84r) omnia evidentissime possunt ex decursu scripture ewangelice declarari. Nam docuit Lucam ewangelium, ignaris in nupciis dedit salubre consilium et sic de aliis. Sed nunc nos peccatores recurramus ad opus misericordie ultimum, quatenus dignetur pro nobis suum Filium exorare; ipsam namque Filius nichil negans honorat'. ignaris doce legem Dei, consule Dic, consul, 15 20 fessa labore ministerii discurrendo, cupiens Christum cum discipulis saciare Que stetit et ait: Domine, non est tibi cure, quod hic conqueritur de ociositate sororis et de Christi negligencia hoc permittentis soror mea reliquit me solam 3.) Augustinus De verbis Domini: »Mistice autem, 25 »quod Martha excepit illum in domum suam, signat ecclesiam, »que nunc excipit Dominum in cor suum. Maria soror eius, que »sedebat, ad pedes Domini et audiebat verbum eius, signat eandem »ecclesiam, sed in futuro seculo, ubi cessans ab opere ministerioque »indigencie sola sapiencia perfruitur. Quod autem conqueritur, »quod soror eius eam non adiuvat, occasio datur sentencie Domini, »qua ostendit istam ecclesiam sollicitam esse et turbari erga plu- »rima, cum sit unum necessarium, ad quod per huius ministerii »merita pervenitur. Mariam vero dicit optimam partem elegisse, 30 3) Codd.: sedet D errore.
Septem opera misericordiae enumerantur. 133 sc. a peccato, que debet esse sedens, i. e. quiescens a peccato, conversans secus pedes Domini, i. e. pauperis Christi, secundum opera misericordie audiensque verbum predicacionis cum effectu, quia sic beatus erit, Dominus ut testatur. Notandum: ex quo in hiis duabus sororibus duplex vita, sc. activa et contemplativa, intelligitur, quas vitas Virgo Maria hiis sororibus perfeccius adinplevit; ideo sciendum, quod vita Marthe consistit in septem operibus misericordie, quibus homo in corpore relevatur, que opera patent in hoc versu: infirmum sicientem esurientem captivum nudum viantem mortuum Visito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo; que opera misericordie Virgo Maria in Christo quam Martha per- feccius adinplevit et nunc in multis inplet, sicut potest per singula membra faciliter declarari. Sunt alia septem opera misericordie spiritualis, que continentur in hoc versu: peccantem prudenter castiga tollera pro iniurias tibi illatas iniurias omnibus tristem ora solare, remitte, fer, a, Hec autem omnia mater Christi similiter ceteris excellencius adinplevit, prout 84r) omnia evidentissime possunt ex decursu scripture ewangelice declarari. Nam docuit Lucam ewangelium, ignaris in nupciis dedit salubre consilium et sic de aliis. Sed nunc nos peccatores recurramus ad opus misericordie ultimum, quatenus dignetur pro nobis suum Filium exorare; ipsam namque Filius nichil negans honorat'. ignaris doce legem Dei, consule Dic, consul, 15 20 fessa labore ministerii discurrendo, cupiens Christum cum discipulis saciare Que stetit et ait: Domine, non est tibi cure, quod hic conqueritur de ociositate sororis et de Christi negligencia hoc permittentis soror mea reliquit me solam 3.) Augustinus De verbis Domini: »Mistice autem, 25 »quod Martha excepit illum in domum suam, signat ecclesiam, »que nunc excipit Dominum in cor suum. Maria soror eius, que »sedebat, ad pedes Domini et audiebat verbum eius, signat eandem »ecclesiam, sed in futuro seculo, ubi cessans ab opere ministerioque »indigencie sola sapiencia perfruitur. Quod autem conqueritur, »quod soror eius eam non adiuvat, occasio datur sentencie Domini, »qua ostendit istam ecclesiam sollicitam esse et turbari erga plu- »rima, cum sit unum necessarium, ad quod per huius ministerii »merita pervenitur. Mariam vero dicit optimam partem elegisse, 30 3) Codd.: sedet D errore.
Strana 134
134 XXXIII. M. J. Hus, In die Assumptionis. 5 »quia et per hanc ad illam tenditur et quia non auferetur.« Hec ille. Sed Gregorius 6°4 Moralium dicit: »Vel per Mariam, »que verba Domini residens audiebat, contemplativa vita expri- »mitur, per Martham exterioribus obsequiis occupatam activa vita »significatur. Sed Marthe cura non reprehenditur, Marie vero laudatur, »quia magna sunt active, vite merita, sed contemplative pociora. »Unde nec auferri unquam Marie pars dicitur, quia active vite »opera cum corpore transeunt, contemplative autem gaudia melius »ex fine convalescunt.« Hec Gregorius. ministrare? Dic ergo illi, ut me adiuvet 15 20 §4. ac si diceret: operacio mea et conpassio et activa vita deficient, nisi fuerint adiuta, Domine, te dicente. O Martha, quare non dicis: Domine, reliquisti me solam ministrare? ergo tu Deus in adiutorium meum intende! Sed bene dixit Martha', quia tunc Dominus eam non reliquerat, sed in bonis operibus miseri- cordie divinitus adiuvabat. Activam adiuvat contemplativa consiliis dans regulas, se- cundum quas debet activa procedere ; 2° suffragiis oracionum, nam et Christus rogavit pro Petro, ut non deficeret fides sua; 3° in- pensis, quia ei gustum 84V celestis dulcedinis communicat et presertim cibum et potum sangwinis Jesu Christi. Si ergo quis stetit fatigatus in operibus misericordie, laborando invocet Do- minum, ut dicat virtuti superiori, i. e. racioni, ut adiuvet, ne vis sensitiva deficiat fatigata. 25 Et respondens dixit ei Dominus: Martha, Martha, Augustinus; in Omelia: »Repeticio nominis signum »est dileccionis vel forte movende intencionis, ut audiret attencius.« sollicita es et turbaris erga plurima. 5.) In vita activa Christus tria tangit: sollicitudinem, tur- bacionem et distraccionem ibi: 'circa plurima'. Nam sepissime circa activos hec concurrunt. — Sciendum hic, quod vita activa secundum quosdam est omne opus meritorium corporale in ob- iectum extrinsecum terminatum. Sed actus mentis meritorius ma- nens, ut speculacio atque delectacio in causis altitudinis, est vita as contemplativa et sic videtur Decretalem, concipere. Aliis videtur, 30 4) Codd.: septima E. — 5) Codd.: post vite E. — 6) CDE: Martha B, Martha Augustinus A. — 7) Codd.: decretale F.
134 XXXIII. M. J. Hus, In die Assumptionis. 5 »quia et per hanc ad illam tenditur et quia non auferetur.« Hec ille. Sed Gregorius 6°4 Moralium dicit: »Vel per Mariam, »que verba Domini residens audiebat, contemplativa vita expri- »mitur, per Martham exterioribus obsequiis occupatam activa vita »significatur. Sed Marthe cura non reprehenditur, Marie vero laudatur, »quia magna sunt active, vite merita, sed contemplative pociora. »Unde nec auferri unquam Marie pars dicitur, quia active vite »opera cum corpore transeunt, contemplative autem gaudia melius »ex fine convalescunt.« Hec Gregorius. ministrare? Dic ergo illi, ut me adiuvet 15 20 §4. ac si diceret: operacio mea et conpassio et activa vita deficient, nisi fuerint adiuta, Domine, te dicente. O Martha, quare non dicis: Domine, reliquisti me solam ministrare? ergo tu Deus in adiutorium meum intende! Sed bene dixit Martha', quia tunc Dominus eam non reliquerat, sed in bonis operibus miseri- cordie divinitus adiuvabat. Activam adiuvat contemplativa consiliis dans regulas, se- cundum quas debet activa procedere ; 2° suffragiis oracionum, nam et Christus rogavit pro Petro, ut non deficeret fides sua; 3° in- pensis, quia ei gustum 84V celestis dulcedinis communicat et presertim cibum et potum sangwinis Jesu Christi. Si ergo quis stetit fatigatus in operibus misericordie, laborando invocet Do- minum, ut dicat virtuti superiori, i. e. racioni, ut adiuvet, ne vis sensitiva deficiat fatigata. 25 Et respondens dixit ei Dominus: Martha, Martha, Augustinus; in Omelia: »Repeticio nominis signum »est dileccionis vel forte movende intencionis, ut audiret attencius.« sollicita es et turbaris erga plurima. 5.) In vita activa Christus tria tangit: sollicitudinem, tur- bacionem et distraccionem ibi: 'circa plurima'. Nam sepissime circa activos hec concurrunt. — Sciendum hic, quod vita activa secundum quosdam est omne opus meritorium corporale in ob- iectum extrinsecum terminatum. Sed actus mentis meritorius ma- nens, ut speculacio atque delectacio in causis altitudinis, est vita as contemplativa et sic videtur Decretalem, concipere. Aliis videtur, 30 4) Codd.: septima E. — 5) Codd.: post vite E. — 6) CDE: Martha B, Martha Augustinus A. — 7) Codd.: decretale F.
Strana 135
Vitam activam in homine vita contemplativa adiuvat. . 135 quod vita activa sit conversacio corporalis meritoria, secundum quam providetur parti ecclesie primo et principaliter quoad corpus, ut exercicium in septem operibus misericordie. Vita autem con- templativa est conversacio meritoria, secundum quam primo et principaliter suffragatur parti ecclesie quoad mentem; et sic pre- dicacio, oracio, sacramentorum ministracio, peregrinacio et huius- modi, que primo et principaliter tendunt directe ad profectum anime, sunt pars vite contemplative. Hec tota vita ecclesie sufficienter dividitur in has duas, quia infantes baptizati dormientes et sine opere deliberativo promerentes nec ut sic contemplative conver- santur, nec active. Et hinc Veritas dicit innuens tres gradus sibi meritorie serviencium in ecclesia militante, quod 'Maria optimam partem elegit'. Pars bona divini servicii est vita neutra, melior est vita activa, optima est vita contemplativa. De isto in Civili do- minio ca' 23°, ubi ostenditur, quod vita contemplativa est ne- cessaria cuilibet salvando et non sic activa etc. 10 15 Porro unum est necessarium: i. e. ipse Deus, qui pre omnibus sollicite est querendus; vel unum, i. e. unitas mentis ad Deum et istud respicit vitam contemplativam, per quam mens adheret Deo, qui est simpliciter unum, ad quod necessario quilibet vians debet tendere, ut ipsi valeat se unire iuxta illud 1a Corinth. 6°: »Qui adheret Deo, »unus Spiritus est.«§85r) Vitas contemplativa in tribus consistit: 1° quia unum intendit, 2° quia melius eligit, 3° electa parte per- petue non carebit, et sic in possessione, semper erit. 20 25 Glossa: »Non reprehenditur pars Marthe, quia ipsa bona, sed laudatur pars Marie, quia optima.« Maria optimam partem elegit, que non auferetur ab ea. Bona pars coniugalis continencia, melior vidualis, optima virginalis sine prole, superoptima virginalis cum prole, sanctissima virgo Maria quam elegit etc. Bernhardusio in sermone de Assumpcione: »Unum est, in quo nec primam similem visa »est nec habere sequentem; gaudium matris habens cum virgini- »tatis honore. Optimam partem elegit sibi Maria: optimam plane, »quia bona fecunditas coniugalis, melior autem castitas virginalis, »prorsus autem optima est fecunditas virginea seu fecunda vir- »ginitas: Marie privilegium est, non dabitur alteri.« Hec Bern- hardusio- Pars Marthe auferetur, quia in regno Dei nullus operibus misericordie ad reficiendum corpus a miseriis indigebit, nec Martha 30 45 8) Codd.: Nota add. F; hac tres lineas antea exhibet E. — 9) Codd.: pas- sione E. — 10) Codd.: hunc locum Bernhardi om. ABEF.
Vitam activam in homine vita contemplativa adiuvat. . 135 quod vita activa sit conversacio corporalis meritoria, secundum quam providetur parti ecclesie primo et principaliter quoad corpus, ut exercicium in septem operibus misericordie. Vita autem con- templativa est conversacio meritoria, secundum quam primo et principaliter suffragatur parti ecclesie quoad mentem; et sic pre- dicacio, oracio, sacramentorum ministracio, peregrinacio et huius- modi, que primo et principaliter tendunt directe ad profectum anime, sunt pars vite contemplative. Hec tota vita ecclesie sufficienter dividitur in has duas, quia infantes baptizati dormientes et sine opere deliberativo promerentes nec ut sic contemplative conver- santur, nec active. Et hinc Veritas dicit innuens tres gradus sibi meritorie serviencium in ecclesia militante, quod 'Maria optimam partem elegit'. Pars bona divini servicii est vita neutra, melior est vita activa, optima est vita contemplativa. De isto in Civili do- minio ca' 23°, ubi ostenditur, quod vita contemplativa est ne- cessaria cuilibet salvando et non sic activa etc. 10 15 Porro unum est necessarium: i. e. ipse Deus, qui pre omnibus sollicite est querendus; vel unum, i. e. unitas mentis ad Deum et istud respicit vitam contemplativam, per quam mens adheret Deo, qui est simpliciter unum, ad quod necessario quilibet vians debet tendere, ut ipsi valeat se unire iuxta illud 1a Corinth. 6°: »Qui adheret Deo, »unus Spiritus est.«§85r) Vitas contemplativa in tribus consistit: 1° quia unum intendit, 2° quia melius eligit, 3° electa parte per- petue non carebit, et sic in possessione, semper erit. 20 25 Glossa: »Non reprehenditur pars Marthe, quia ipsa bona, sed laudatur pars Marie, quia optima.« Maria optimam partem elegit, que non auferetur ab ea. Bona pars coniugalis continencia, melior vidualis, optima virginalis sine prole, superoptima virginalis cum prole, sanctissima virgo Maria quam elegit etc. Bernhardusio in sermone de Assumpcione: »Unum est, in quo nec primam similem visa »est nec habere sequentem; gaudium matris habens cum virgini- »tatis honore. Optimam partem elegit sibi Maria: optimam plane, »quia bona fecunditas coniugalis, melior autem castitas virginalis, »prorsus autem optima est fecunditas virginea seu fecunda vir- »ginitas: Marie privilegium est, non dabitur alteri.« Hec Bern- hardusio- Pars Marthe auferetur, quia in regno Dei nullus operibus misericordie ad reficiendum corpus a miseriis indigebit, nec Martha 30 45 8) Codd.: Nota add. F; hac tres lineas antea exhibet E. — 9) Codd.: pas- sione E. — 10) Codd.: hunc locum Bernhardi om. ABEF.
Strana 136
136 XXXIII. M. J. Hus, In die Assumptionis. ministrabit, sed Dominus precingens se suis convivis in nupciis sedentibus et vescentibus transiens ministrabit. — 5 10 Tropoloyce [przikladnyeg]. Castellum anima devota obediens, cuius porta est fides, ostium humilitas, murus constancia et turris paciencia in adversis. In quo castello habitavit Martha cum fluxu sangwinis, quia provocacio cum fluxu peccati. Maria cum septem demoniis et Lazarus fetens in peccatis. Sed Jesus illos tres homines ab omnibus liberavit, quando devotam animam ministrantem in penitencia et audientem verbum Dei dulciter dignatus est per graciam et sacramentaliter hodierna die misericorditer visitare. Talis inquam anima optimam partem elegit, quod si perstiterit in ministerio et audicione verbi Dei, finaliter ab ea pars optima, que est porcio in terra vivencium, nullo modo auferetur. 20 25 30 Anagoyce [swrchowanyeg]. Castellum tota ecclesia, quam Dominus est ingressus; Martha ministrans ecclesia militans, que nunc stat fatigata ministerio et turbatur erga plurima, clamat ad Dominum, quasi ab ecclesia triumphante, que per Mariam signatur, totaliter derelicta. Illa inquam superior ecclesia sedet secus pedes Domini in patria, audiens verbum illius. Nam illud est pars, quam elegit et 'que non auferetur ab ea'. Sed quare de Lazaro in presenti ewangelio non fit mencio? Nisi 85V quia de peccatore peccante mortaliter nulla in ecclesia Christi est digna pro tunc participacio ad beatitudinem promerendum, quia talis ut sic nullam partem bonitatis utilem preelegit. Sed dum sorores Martha et Maria, i. e. ecclesie militans et triumphans, pecierint Dominum, Lazarum quadriduanum flebiliter suscitabit clamans Lazare, veni foras‘, sc. de sepulcro peccati, ut cum so- roribus possis participare in gracia Salvatoris. Ad quam participacionem, que est pars confitentis optima, dignetur nos perducere, qui dignatus est hodie gloriosam Geni- tricem suam cum cetibus angelorum ad celestem ierarchiam lauda- biliter acceptare.1. 15 11) Codd.: in E nunc sermo super »In illo tempore egressus Jesus per- »ambulabat Jericho« (inc. »In hoc evangelio legitur de conversione« ... expl. »in- »finita secula seculorum Amen«) sequitur, qui inscriptus est In dedicatione'. Post hunc sermonem tandem sermo XXXIV. et seqq. scribuntur.
136 XXXIII. M. J. Hus, In die Assumptionis. ministrabit, sed Dominus precingens se suis convivis in nupciis sedentibus et vescentibus transiens ministrabit. — 5 10 Tropoloyce [przikladnyeg]. Castellum anima devota obediens, cuius porta est fides, ostium humilitas, murus constancia et turris paciencia in adversis. In quo castello habitavit Martha cum fluxu sangwinis, quia provocacio cum fluxu peccati. Maria cum septem demoniis et Lazarus fetens in peccatis. Sed Jesus illos tres homines ab omnibus liberavit, quando devotam animam ministrantem in penitencia et audientem verbum Dei dulciter dignatus est per graciam et sacramentaliter hodierna die misericorditer visitare. Talis inquam anima optimam partem elegit, quod si perstiterit in ministerio et audicione verbi Dei, finaliter ab ea pars optima, que est porcio in terra vivencium, nullo modo auferetur. 20 25 30 Anagoyce [swrchowanyeg]. Castellum tota ecclesia, quam Dominus est ingressus; Martha ministrans ecclesia militans, que nunc stat fatigata ministerio et turbatur erga plurima, clamat ad Dominum, quasi ab ecclesia triumphante, que per Mariam signatur, totaliter derelicta. Illa inquam superior ecclesia sedet secus pedes Domini in patria, audiens verbum illius. Nam illud est pars, quam elegit et 'que non auferetur ab ea'. Sed quare de Lazaro in presenti ewangelio non fit mencio? Nisi 85V quia de peccatore peccante mortaliter nulla in ecclesia Christi est digna pro tunc participacio ad beatitudinem promerendum, quia talis ut sic nullam partem bonitatis utilem preelegit. Sed dum sorores Martha et Maria, i. e. ecclesie militans et triumphans, pecierint Dominum, Lazarum quadriduanum flebiliter suscitabit clamans Lazare, veni foras‘, sc. de sepulcro peccati, ut cum so- roribus possis participare in gracia Salvatoris. Ad quam participacionem, que est pars confitentis optima, dignetur nos perducere, qui dignatus est hodie gloriosam Geni- tricem suam cum cetibus angelorum ad celestem ierarchiam lauda- biliter acceptare.1. 15 11) Codd.: in E nunc sermo super »In illo tempore egressus Jesus per- »ambulabat Jericho« (inc. »In hoc evangelio legitur de conversione« ... expl. »in- »finita secula seculorum Amen«) sequitur, qui inscriptus est In dedicatione'. Post hunc sermonem tandem sermo XXXIV. et seqq. scribuntur.
Strana 137
Tropologice per castellum anima, anagogice ecclesia designatur. 137 XXXIV. In die ipso S. Bartholomei." Ewangelium.B e Luce 2-0 disquisicio Acta est contencio 1. In, presenti ostenditur ewangelio, qualis sit aptitudo prelacionis, pro qua Christi discipuli contenderunt. Christus autem discipulos suos aptitudinem prelacionis edocuit, dum corripiendo superbiam humilitatem eos acceptare precepit, se tribuens in exemplum, quia sic ipsorum contencionem sedavit, que causa pre- lacionis ipsorum animos conturbavit. Unde quia audierant Christum predicentem tradicionem sui ad mortem, crediderunt firmiter hoc esse futurum et ideo ceperunt querere inter se, quis inter eos foret apcior ad tenendum Christi locum, et inde facta est con- tencio, i. e. disquisicio, inter eos, quis eorum videretur esse maior, i. e. apcior ad presidendum ceteris loco Christi. Idcirco Christus, optimus magister, eos docuit, videlicet quod ille esset apcior, qui esset vere humilior — et per contrarium est ad eternam domina- cionem anhelare, ut patet in litera. De quo Christus exemplariter voluit discipulos informare. Legitur autem hoc ewangelium §86r) signanter in festo Bar- tholomei, quia princeps existens seculi noluit principatui insistere, sed Christum sequens in paupertate humiliter in suo regno, i. e. militante ecclesia, ewangelium fructuose Christi fidelibus ministrare, non regnans seculariter, qualiter nunc non Christi, sed Antichristi discipuli dominantur. De quorum numero sunt pape et episcopi, qui multa milia fidelium, pro quibus moriebatur Christus, ut as- sequantur prelacias, mortificare leviter non formidant, inter quos prochdolor infinitum peior quam inter apostolos contencio nunc versatur, etc. 10 15 20 25 i. e. apcior ad presidendum loco Christi inter discipulos Jesu, quis eorum videretur esse maior. 30 2. Theophilus,: »Cum inter se quererent, quis esset »Dominum traditurus, consequens erat ad invicem sibi dicere 'tu »perditurus est', et ex hoc coacti sunt dicere 'ego pocior, ego »maior'.« Grecus: »Vel si contencio videtur habere motivum, quod as »cum Dominus ab hominibus transmigraret, oportebat aliquem »eorum fieri aliorum principem quasi Domini vicem gerentem.« 1) Codd.: in DE hoc primum capitulum In co versatur secundum ponitur. In C aliquot alia excerpta anteponuntur sub titulo Introduccio ewangelii'.
Tropologice per castellum anima, anagogice ecclesia designatur. 137 XXXIV. In die ipso S. Bartholomei." Ewangelium.B e Luce 2-0 disquisicio Acta est contencio 1. In, presenti ostenditur ewangelio, qualis sit aptitudo prelacionis, pro qua Christi discipuli contenderunt. Christus autem discipulos suos aptitudinem prelacionis edocuit, dum corripiendo superbiam humilitatem eos acceptare precepit, se tribuens in exemplum, quia sic ipsorum contencionem sedavit, que causa pre- lacionis ipsorum animos conturbavit. Unde quia audierant Christum predicentem tradicionem sui ad mortem, crediderunt firmiter hoc esse futurum et ideo ceperunt querere inter se, quis inter eos foret apcior ad tenendum Christi locum, et inde facta est con- tencio, i. e. disquisicio, inter eos, quis eorum videretur esse maior, i. e. apcior ad presidendum ceteris loco Christi. Idcirco Christus, optimus magister, eos docuit, videlicet quod ille esset apcior, qui esset vere humilior — et per contrarium est ad eternam domina- cionem anhelare, ut patet in litera. De quo Christus exemplariter voluit discipulos informare. Legitur autem hoc ewangelium §86r) signanter in festo Bar- tholomei, quia princeps existens seculi noluit principatui insistere, sed Christum sequens in paupertate humiliter in suo regno, i. e. militante ecclesia, ewangelium fructuose Christi fidelibus ministrare, non regnans seculariter, qualiter nunc non Christi, sed Antichristi discipuli dominantur. De quorum numero sunt pape et episcopi, qui multa milia fidelium, pro quibus moriebatur Christus, ut as- sequantur prelacias, mortificare leviter non formidant, inter quos prochdolor infinitum peior quam inter apostolos contencio nunc versatur, etc. 10 15 20 25 i. e. apcior ad presidendum loco Christi inter discipulos Jesu, quis eorum videretur esse maior. 30 2. Theophilus,: »Cum inter se quererent, quis esset »Dominum traditurus, consequens erat ad invicem sibi dicere 'tu »perditurus est', et ex hoc coacti sunt dicere 'ego pocior, ego »maior'.« Grecus: »Vel si contencio videtur habere motivum, quod as »cum Dominus ab hominibus transmigraret, oportebat aliquem »eorum fieri aliorum principem quasi Domini vicem gerentem.« 1) Codd.: in DE hoc primum capitulum In co versatur secundum ponitur. In C aliquot alia excerpta anteponuntur sub titulo Introduccio ewangelii'.
Strana 138
138 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. Beda: »Sicut autem boni in scripturis exempla patrum, »quibus proficiant et humilientur, requirunt, sic reprobi, si quid »forte in electis reprehensibile reperiunt, quasi suas ex eo ne- »quicias obtecturi, libenter solent amplecti. Ideo multi ardencius »legunt, quod facta est contencio inter discipulos Christi,.« Ambrosius: »Caveamus, ne in prodicione aliqua inter nos »de prelacione possit esse contencio.« sc.o subditorum humiliantes eos per potenciamc i. e. supra se mutuo supple: potestative, seculariter sc. statim Dixit autem eis: Reges genciums dominantur eorum 15 3. Ecce gloriosus Magister et Dominus inicium litis sedat, o ne capto inicio in gravius succrescat. Quasi dicat: gentilis est ille modus et non christianitatis, ut illi, qui potestatem habent, do- minentur sive ex contencione sive ex violencia; sed vester modus non talis, sed modus humiliter serviendi, quem vobis egomet exemplavi etc. Unde Beda: »In hac tamen forma a Domino tra- »dita maiores non minima discrecione opus habent, ne sc. ad instar »regum gencium dominari subiectis seque ab eis gaudeant lau- »dibus extolli; et tamen contra delinquencium vicia per zelum »iusticie sint errecti.« Ad verba autem exhortacionis sue adiungit exemplum, unde sequitur Nam quis maior est‘ etc. 20 Matth. 20°: »Scitis, quia principes gencium dominantur eorum et qui maiores sunt, potestatem habent." sc.C largiendi beneficiac slowug vrzyednyczy5 et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur. 25 30 §4. Bernhardus ad Eugenium papam libro 3°: »Prees et singulariter. Ad quid? Eget, dico tibi, consideracione. »Numquid ut de subditis crescas? Nequaquam, sed ut ipsi de te; »principem constituerunt te, sed sibi, non tibi. Alioquin quo pacto »te reputas superiorem hiis, a quibus beneficium mendicas? Audi »Dominum: 'Qui potestatem habent super eos, benefici vocantur‘. »At istud de hiis, qui foris sunt. Quid ad nos? Tu id mendaciter »diceris, si non tam beneficus esse, quam beneficiis intendas pre- »esse; parvi deiectique, animi est de subditis non profectum »querere subiectorum, sed questum proprium; in summo presertim »omnium nichil turpius.« Hec ille. 86v) Bernhardus ad Eugenium papam libro 2°: »Domabis lupos, sed ovibus non dominaberis Pascendas utique, »non premendas suscepisti. Si cor movisti, movenda iam lingwa 2) Capitulum hoc: Theophilus co Christi F prorsus om. — 3) Codd.: po- hanssty superscr. E. — 4) Codd.: quia D errore. — 5) BE: vrzednyci C, vrzed- niczy D, om. AF, dobrodyecze add. E. — 6) CDE: om. ABF.
138 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. Beda: »Sicut autem boni in scripturis exempla patrum, »quibus proficiant et humilientur, requirunt, sic reprobi, si quid »forte in electis reprehensibile reperiunt, quasi suas ex eo ne- »quicias obtecturi, libenter solent amplecti. Ideo multi ardencius »legunt, quod facta est contencio inter discipulos Christi,.« Ambrosius: »Caveamus, ne in prodicione aliqua inter nos »de prelacione possit esse contencio.« sc.o subditorum humiliantes eos per potenciamc i. e. supra se mutuo supple: potestative, seculariter sc. statim Dixit autem eis: Reges genciums dominantur eorum 15 3. Ecce gloriosus Magister et Dominus inicium litis sedat, o ne capto inicio in gravius succrescat. Quasi dicat: gentilis est ille modus et non christianitatis, ut illi, qui potestatem habent, do- minentur sive ex contencione sive ex violencia; sed vester modus non talis, sed modus humiliter serviendi, quem vobis egomet exemplavi etc. Unde Beda: »In hac tamen forma a Domino tra- »dita maiores non minima discrecione opus habent, ne sc. ad instar »regum gencium dominari subiectis seque ab eis gaudeant lau- »dibus extolli; et tamen contra delinquencium vicia per zelum »iusticie sint errecti.« Ad verba autem exhortacionis sue adiungit exemplum, unde sequitur Nam quis maior est‘ etc. 20 Matth. 20°: »Scitis, quia principes gencium dominantur eorum et qui maiores sunt, potestatem habent." sc.C largiendi beneficiac slowug vrzyednyczy5 et qui potestatem habent super eos, benefici vocantur. 25 30 §4. Bernhardus ad Eugenium papam libro 3°: »Prees et singulariter. Ad quid? Eget, dico tibi, consideracione. »Numquid ut de subditis crescas? Nequaquam, sed ut ipsi de te; »principem constituerunt te, sed sibi, non tibi. Alioquin quo pacto »te reputas superiorem hiis, a quibus beneficium mendicas? Audi »Dominum: 'Qui potestatem habent super eos, benefici vocantur‘. »At istud de hiis, qui foris sunt. Quid ad nos? Tu id mendaciter »diceris, si non tam beneficus esse, quam beneficiis intendas pre- »esse; parvi deiectique, animi est de subditis non profectum »querere subiectorum, sed questum proprium; in summo presertim »omnium nichil turpius.« Hec ille. 86v) Bernhardus ad Eugenium papam libro 2°: »Domabis lupos, sed ovibus non dominaberis Pascendas utique, »non premendas suscepisti. Si cor movisti, movenda iam lingwa 2) Capitulum hoc: Theophilus co Christi F prorsus om. — 3) Codd.: po- hanssty superscr. E. — 4) Codd.: quia D errore. — 5) BE: vrzednyci C, vrzed- niczy D, om. AF, dobrodyecze add. E. — 6) CDE: om. ABF.
Strana 139
Praepositi christiani non dominantur, sed serviunt subditis. 139 »est, movenda est et manus, accingere gladio tuo, gladio spiritus, »quod est verbum Dei« etc. Bernhardus ad Eugenium papam libro 2°: »Planum est: apostolis interdicitur dominatus, sed ubi hec possunt »discerni in discipulis nunc vocatis Christi, qui iam plures bene- »ficiatos, i. e. prediorum possessores, quam gentes singule sta- »tuerunt, nomen sacerdocii dignissimum tamquam vilissimum asper- »nantes, nam non sacerdotes, sed pape cardinales etc.7 canonici »ets domini satagunt appellari; et hii sicut huic ewangelio obstant »contrarie, sic et Domino Jesu Christo.« 10 dominemini aut spirituales mei discipuli benefici vocemini dignior per humilitatem Vos autem non sic: sed qui maior est ex vobis, fiat sicut vel iunior in officio minor: 5. Basilius, : »Non ergo extollat presidentem dignitas, »ne ab humilitatis beatitudine corruat. Illud autem noverit, quod »humilitas causa plurium est; sicut enim, qui pluribus ministrat »vulneratis et abstergit cuiuslibet vulneris saniem, non sumit mi- »nisterium in causam elacionis, sic et multo magis, cui comisse »sunt,o cure supernorum languorum, ut omnium minister, redditurus »pro omnibus racionem, cogitare debet et esse sollicitus. Et sic »qui maior est, fiat sicut minor; decet autem et corporale ob- »sequium ab hiis, qui president, offerri exemplo Domini lavantis »pedes discipulorum. Unde sequitur 'et qui precessor est, sicut »ministrator'. Non est autem timendum, ne in subdito solvaturii »humilitatis propositum, dum ei a maiori servitur, sed in imitacione »panditur humilitas. Unde Dominus et Salvator noster per suum »eximium servicium elatos discipulos in humiles convertit, unde »dicit: 'Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui ministrat,‘.« 15 20 25 in virtutibus in officio et qui precessori, est, sicut ministrator. Ambrosius dicit: »Contuendum,s est autem, quia non »omnis honorificencie studio humilitas diffinitur. Potest enim de- »ferri alicui propter seculi gloriam, potencie metum utilitatisque »contuitum; tua edificacio queritur, non alterius honor. Et ideo »una datur omnibus forma sentencie, ut non de prelacione iactancia »sit, sed de humilitate contencio.« 30 7) D: om. codd — 8) Codd.: om. DF. — 9) Codd.: hoc quintum cap. om. F. 10, Codd.: om. D. — 11) Codd.: salvatur D errore. — 12) Codd. Vulg.: predecessor F. — 13) Codd.: prziedchozie glossa in C, prziedcho dicz, wuodczie glossa in E. continendum D errore.
Praepositi christiani non dominantur, sed serviunt subditis. 139 »est, movenda est et manus, accingere gladio tuo, gladio spiritus, »quod est verbum Dei« etc. Bernhardus ad Eugenium papam libro 2°: »Planum est: apostolis interdicitur dominatus, sed ubi hec possunt »discerni in discipulis nunc vocatis Christi, qui iam plures bene- »ficiatos, i. e. prediorum possessores, quam gentes singule sta- »tuerunt, nomen sacerdocii dignissimum tamquam vilissimum asper- »nantes, nam non sacerdotes, sed pape cardinales etc.7 canonici »ets domini satagunt appellari; et hii sicut huic ewangelio obstant »contrarie, sic et Domino Jesu Christo.« 10 dominemini aut spirituales mei discipuli benefici vocemini dignior per humilitatem Vos autem non sic: sed qui maior est ex vobis, fiat sicut vel iunior in officio minor: 5. Basilius, : »Non ergo extollat presidentem dignitas, »ne ab humilitatis beatitudine corruat. Illud autem noverit, quod »humilitas causa plurium est; sicut enim, qui pluribus ministrat »vulneratis et abstergit cuiuslibet vulneris saniem, non sumit mi- »nisterium in causam elacionis, sic et multo magis, cui comisse »sunt,o cure supernorum languorum, ut omnium minister, redditurus »pro omnibus racionem, cogitare debet et esse sollicitus. Et sic »qui maior est, fiat sicut minor; decet autem et corporale ob- »sequium ab hiis, qui president, offerri exemplo Domini lavantis »pedes discipulorum. Unde sequitur 'et qui precessor est, sicut »ministrator'. Non est autem timendum, ne in subdito solvaturii »humilitatis propositum, dum ei a maiori servitur, sed in imitacione »panditur humilitas. Unde Dominus et Salvator noster per suum »eximium servicium elatos discipulos in humiles convertit, unde »dicit: 'Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui ministrat,‘.« 15 20 25 in virtutibus in officio et qui precessori, est, sicut ministrator. Ambrosius dicit: »Contuendum,s est autem, quia non »omnis honorificencie studio humilitas diffinitur. Potest enim de- »ferri alicui propter seculi gloriam, potencie metum utilitatisque »contuitum; tua edificacio queritur, non alterius honor. Et ideo »una datur omnibus forma sentencie, ut non de prelacione iactancia »sit, sed de humilitate contencio.« 30 7) D: om. codd — 8) Codd.: om. DF. — 9) Codd.: hoc quintum cap. om. F. 10, Codd.: om. D. — 11) Codd.: salvatur D errore. — 12) Codd. Vulg.: predecessor F. — 13) Codd.: prziedchozie glossa in C, prziedcho dicz, wuodczie glossa in E. continendum D errore.
Strana 140
140 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. 5 10 Hic facit questionem secundum estimacionem communem vel; nam qui maior estio hic inter vos Nam qui &87r) maior est, qui recumbit, an qui ministrat? wssak14 meorumi5 discipulorumi5 Deus Salvator vester Nonne qui recumbit? Ego autem in medio vestrum sum, §6. ego videlicet, qui nullo egeo, quo universa egent ce- lestia, terrestria, ad ministerialem gradum condescendi, quia in medio vestrum sum sicut qui ministrat'. Theophilus: »Ostendit »autem se ministrantem eis, cum panem et calicem distribuit, cuius »ministerii mencionem facit, rememorans eos, si de eodem pane »comederunt et de eodem calice biberunt.« Beda: »Vel loquitur »de ministerio, quo secundum Johannem eorum pedes lavit Do- »minus et Magister, quamvis eciam verbo ministrandi possint omnia, »que in carne exercuit, intelligi.« Hebreorum 8°: »Melius sortitus est ministerium, quanto melioris »testamenti mediator est, quod in melioribus promissionibus sancitum est.« finaliteris sicut qui ministrat. Vos autem estis, qui permansistis mecum 15 7.) Hic ostendit premii magnitudinem; iam enim Judas exierat de societate eorum accepta buccella, ut habetur Jo- hannis 13°. Ne ergo in timore prodicionis remanerent, quam prenuncciaverat proditori, e contrario bona prenuncciat dicens: »Vos autem estis, qui permansistis« etc. 20 Contra Matthei 26° : »Relicto eo omnes fugierunt.« Solucio: qui a Christo finaliter non abiit, ille permansit Matth. 24°: »Qui »autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.« Debet autem homo permanere in virtutum delectacione 1a Timot. 2°: »Si per- »manserit in fide et dileccione et sanctificacione et sobrietate (supple : »finaliter) intrabit in regnum, Dominus quod disponit.« 30 35 Diceret aliquis: quales temptaciones sive tribulaciones discipuli usque verba huius ewangelii habuerunt, cum paulo post dicit eis : »Quando misi vos sine sacculo et pera et calciamentis? numquid »aliquid defuit vobis?« At illi dixerunt: »Nichil.« Ecce exclusio tribulacionum. — Solucio : Christus passus est multas temptaciones et tribulaciones, propter 87v quas ab eo multi abierunt Jo- hannis 6°. Et quia temptacio et tribulacio magistri est eciam eius veri discipuli, igitur etc. Quamvis ergo discipulis nichil defuit quoad corporalem indigenciam, tamen temptaciones propter Do- minum plurimas sunt perpessi. — Quidam autem volentes verba subtiliare pueriliter, exponunt 'permansistis', i. e. permanebitis pro me mortem finaliter pacientes, qualiter sacerdos Scarioth non mansit, sed abiit cum Judeis retrorsum et laqueo se suspendit. 25 14) Codd.: om. F. — 15) Codd.: om. DAF. — 16) Codd.: om. ABCF.
140 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. 5 10 Hic facit questionem secundum estimacionem communem vel; nam qui maior estio hic inter vos Nam qui &87r) maior est, qui recumbit, an qui ministrat? wssak14 meorumi5 discipulorumi5 Deus Salvator vester Nonne qui recumbit? Ego autem in medio vestrum sum, §6. ego videlicet, qui nullo egeo, quo universa egent ce- lestia, terrestria, ad ministerialem gradum condescendi, quia in medio vestrum sum sicut qui ministrat'. Theophilus: »Ostendit »autem se ministrantem eis, cum panem et calicem distribuit, cuius »ministerii mencionem facit, rememorans eos, si de eodem pane »comederunt et de eodem calice biberunt.« Beda: »Vel loquitur »de ministerio, quo secundum Johannem eorum pedes lavit Do- »minus et Magister, quamvis eciam verbo ministrandi possint omnia, »que in carne exercuit, intelligi.« Hebreorum 8°: »Melius sortitus est ministerium, quanto melioris »testamenti mediator est, quod in melioribus promissionibus sancitum est.« finaliteris sicut qui ministrat. Vos autem estis, qui permansistis mecum 15 7.) Hic ostendit premii magnitudinem; iam enim Judas exierat de societate eorum accepta buccella, ut habetur Jo- hannis 13°. Ne ergo in timore prodicionis remanerent, quam prenuncciaverat proditori, e contrario bona prenuncciat dicens: »Vos autem estis, qui permansistis« etc. 20 Contra Matthei 26° : »Relicto eo omnes fugierunt.« Solucio: qui a Christo finaliter non abiit, ille permansit Matth. 24°: »Qui »autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.« Debet autem homo permanere in virtutum delectacione 1a Timot. 2°: »Si per- »manserit in fide et dileccione et sanctificacione et sobrietate (supple : »finaliter) intrabit in regnum, Dominus quod disponit.« 30 35 Diceret aliquis: quales temptaciones sive tribulaciones discipuli usque verba huius ewangelii habuerunt, cum paulo post dicit eis : »Quando misi vos sine sacculo et pera et calciamentis? numquid »aliquid defuit vobis?« At illi dixerunt: »Nichil.« Ecce exclusio tribulacionum. — Solucio : Christus passus est multas temptaciones et tribulaciones, propter 87v quas ab eo multi abierunt Jo- hannis 6°. Et quia temptacio et tribulacio magistri est eciam eius veri discipuli, igitur etc. Quamvis ergo discipulis nichil defuit quoad corporalem indigenciam, tamen temptaciones propter Do- minum plurimas sunt perpessi. — Quidam autem volentes verba subtiliare pueriliter, exponunt 'permansistis', i. e. permanebitis pro me mortem finaliter pacientes, qualiter sacerdos Scarioth non mansit, sed abiit cum Judeis retrorsum et laqueo se suspendit. 25 14) Codd.: om. F. — 15) Codd.: om. DAF. — 16) Codd.: om. ABCF.
Strana 141
Per regnum in evangelio beatitudo aeterna significatur. 141 i. e. tribulacionibus, que sunt meritorie supple: ideo quia permansistis in temptacionibus meis et ego dispono vobis sicut dis- posuit michi Pater meus regnum, 8. Bedai7: »Hec est enim mutacio dextere excelsi, ut »qui nunc humiles gaudent ministrare conservis, tunc super Do- »mini mensam sublimes vite perpetue dapibus alantur, et qui hic »in temptacionibus iniuste iudicati cum Domino permanent, illic »cum eo super temptatores suos iusti iudices veniant. Unde se- quitur: 'et sedeatis super thronos,7‘ etc. Regnum intelligitur dupliciter: uno modo de regno militantis ecclesie, quod Christus tradidit apostolis, alio modo de regno triumphantis ecclesie, ad quod erant apostoli assumendi presentis milicie post laborem, 'ut edatis' in ecclesia militante, 'et bibatis" de sacramento eucaristie, cuius disposicionem tradidi vobis. Vel de fruicione celestis glorie, ad quam estis eternaliter predestinati, fructum infinite saciativum capiatis, iudicantes duodecim tribus iudicio approbacionis ad infernum vel patriam, quia permansistis mecum in temptacionibus meis'. 10 15 ad literam in cena corpus meum sangwinem et edatis et bibatis super mensam meam §9.) Mensa' in ecclesia militante, super qua edunt et bibunt eucaristie sacramentum, est altare ad literam. Sed spiritualis mensa est tota conversacio Christi humanitatis, que in quatuor pedibus (i. e. ewangelistis) firme sistit, quam querit subvertere, qui verba ewangelii non inplens cupit de mensa huiusmodi sa- turari, cum tamen dicat Veritas Matth. 7°: »Nolite sanctum »dare canibus«, sc. qui ad peccati redeunt vomitum et querunt de mensa mundissima cibum mundissimum manducare. 20 25 ecclesia requiescatis a laboribus in regno meo et sedeatis super thronosis duodecim 10. Thronus' est sedes regia; rex ergo Christus duo- decim thronos habet, in quibus discipuli in regno suo sc. ecclesia sederunt militante. Decem throni decem sunt mandata Dei, super quibus consistunt duo 88r throni (sc. ecclesia militans et triumphans). In primo throno apostoli iudicarunt duodecim tribus, dum de peccatis arguerunt, et iudicabunt in die iudicii, dum iudicium regis sui confirmabunt. In altero vero throno (sc. tri- umphante ecclesia) sedebunt eternaliter, quia requiescent in requie opulenta. 30 35 17) Codd.: verba haec Beda co thronos om. F. — 18) Codd.: na stolycziech glossa in E. 10
Per regnum in evangelio beatitudo aeterna significatur. 141 i. e. tribulacionibus, que sunt meritorie supple: ideo quia permansistis in temptacionibus meis et ego dispono vobis sicut dis- posuit michi Pater meus regnum, 8. Bedai7: »Hec est enim mutacio dextere excelsi, ut »qui nunc humiles gaudent ministrare conservis, tunc super Do- »mini mensam sublimes vite perpetue dapibus alantur, et qui hic »in temptacionibus iniuste iudicati cum Domino permanent, illic »cum eo super temptatores suos iusti iudices veniant. Unde se- quitur: 'et sedeatis super thronos,7‘ etc. Regnum intelligitur dupliciter: uno modo de regno militantis ecclesie, quod Christus tradidit apostolis, alio modo de regno triumphantis ecclesie, ad quod erant apostoli assumendi presentis milicie post laborem, 'ut edatis' in ecclesia militante, 'et bibatis" de sacramento eucaristie, cuius disposicionem tradidi vobis. Vel de fruicione celestis glorie, ad quam estis eternaliter predestinati, fructum infinite saciativum capiatis, iudicantes duodecim tribus iudicio approbacionis ad infernum vel patriam, quia permansistis mecum in temptacionibus meis'. 10 15 ad literam in cena corpus meum sangwinem et edatis et bibatis super mensam meam §9.) Mensa' in ecclesia militante, super qua edunt et bibunt eucaristie sacramentum, est altare ad literam. Sed spiritualis mensa est tota conversacio Christi humanitatis, que in quatuor pedibus (i. e. ewangelistis) firme sistit, quam querit subvertere, qui verba ewangelii non inplens cupit de mensa huiusmodi sa- turari, cum tamen dicat Veritas Matth. 7°: »Nolite sanctum »dare canibus«, sc. qui ad peccati redeunt vomitum et querunt de mensa mundissima cibum mundissimum manducare. 20 25 ecclesia requiescatis a laboribus in regno meo et sedeatis super thronosis duodecim 10. Thronus' est sedes regia; rex ergo Christus duo- decim thronos habet, in quibus discipuli in regno suo sc. ecclesia sederunt militante. Decem throni decem sunt mandata Dei, super quibus consistunt duo 88r throni (sc. ecclesia militans et triumphans). In primo throno apostoli iudicarunt duodecim tribus, dum de peccatis arguerunt, et iudicabunt in die iudicii, dum iudicium regis sui confirmabunt. In altero vero throno (sc. tri- umphante ecclesia) sedebunt eternaliter, quia requiescent in requie opulenta. 30 35 17) Codd.: verba haec Beda co thronos om. F. — 18) Codd.: na stolycziech glossa in E. 10
Strana 142
142 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. i. e. condempnantes iudicantes duodecim tribus Israhel. — 10 §11.S Theophilusi9: »Hoc est condempnantes ex duo- »decim tribubus infideles. Non autem duodecim throni tamquam »aliqua corporalis sunt receptacula sessionis.« Crisostomus: »Numquid sedebit illic et Judas? Sed con- »sidera, quod lex est data a Deo per Jeremiam 'Si quid boni »promisero, si censearis indignus, mulctabo te.' Et ideo loquens »cum discipulis non simpliciter promisit, sed addidit: 'Qui per- »manseritis mecum in tribulacionibus.“« Beda: »Ab huius ergo sublimitate promissi Judas excipitur, »nam et antequam Dominus hoc diceret, exisse credendus est. »Excipiuntur et illi, quicunque auditis inconprehensibilis sacramenti »verbis abierunt retroi9.« 20 25 30 35 12.) Ex isto ewangelio, exemplo et doctrina Christi patet, i5 quomodo papa debet esse humillimus et minister universalis sue ecclesie militantis, pro stercoribus diviciarum non contendens,o, ne in servicium ipsarum incideret et locum dampnabilem Scariothis inter ceteros Christi discipulos acceptaret. Et par racio est de sin- gulis, qui locum Jesu Christi discipulorum cupiunt accipere fructuose. Sed heu contencio facta est inter apparentes Christi discipulos, quis eorum videretur esse maior possessor prediorum, propter que servicio seculi, que est servitus pessima, sunt subiecti. Et presertim papa, velut loquitur beatus Bernhardus 1° libro ad Euge- nium papam sic inquiens: »Expergiscere ergo et pessime ser- »vitutis iugum iam iamque imminens, ymmo iam non modice »premens, non tantum cave, sed horre. An ideo non servis, quia »non uni servis, sed omnibus? Nulla turpior servitus graviorve, »quam Judeorum, quam quocunque ierint, post se trahunt et ubique »dominos inveniunt suos. Tu quoque dic queso, ubi unquam sis »liber, ubi tutus, ubi, tuus,? Ubique strepitus, ubique tumultus, »ubique iugum tue servitutis te premit. Nec michi reponas Apo- »stoli vocem, qua ait 'Cum essem liber ex omnibus, omnium me »servum feci'. Longe est istud a te. Numquid hac ille servitute »hominibus inserviebat in §88v) aquisicione turpis questus? Num- »quid ad eum de toto orbe confluebant ambiciosi, avari, symoniaci, »sacrilegi, concubinarii, incestuosi et quecunque monstra huiusmodi »hominum, ut ipsius apostolica auctoritate vel obtinerent honores »ecclesiasticos vel retinerentfur]? Ergo servum se fecit homo, cui »vivere Christus erat et mori lucrum, ut plures lucrifaceret Christo, »non ut lucra augeret avaricie. Non est igitur, quod de soller- »tissima Pauli industria et caritate tam libera tam illiberali servili 40 19) Codd.: hoc cap. 11 om. F. In C locus quidam Hugonis additur. — 20) Codd.: concedens F. — 21) Codd. Bernhardus: om. EF.
142 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. i. e. condempnantes iudicantes duodecim tribus Israhel. — 10 §11.S Theophilusi9: »Hoc est condempnantes ex duo- »decim tribubus infideles. Non autem duodecim throni tamquam »aliqua corporalis sunt receptacula sessionis.« Crisostomus: »Numquid sedebit illic et Judas? Sed con- »sidera, quod lex est data a Deo per Jeremiam 'Si quid boni »promisero, si censearis indignus, mulctabo te.' Et ideo loquens »cum discipulis non simpliciter promisit, sed addidit: 'Qui per- »manseritis mecum in tribulacionibus.“« Beda: »Ab huius ergo sublimitate promissi Judas excipitur, »nam et antequam Dominus hoc diceret, exisse credendus est. »Excipiuntur et illi, quicunque auditis inconprehensibilis sacramenti »verbis abierunt retroi9.« 20 25 30 35 12.) Ex isto ewangelio, exemplo et doctrina Christi patet, i5 quomodo papa debet esse humillimus et minister universalis sue ecclesie militantis, pro stercoribus diviciarum non contendens,o, ne in servicium ipsarum incideret et locum dampnabilem Scariothis inter ceteros Christi discipulos acceptaret. Et par racio est de sin- gulis, qui locum Jesu Christi discipulorum cupiunt accipere fructuose. Sed heu contencio facta est inter apparentes Christi discipulos, quis eorum videretur esse maior possessor prediorum, propter que servicio seculi, que est servitus pessima, sunt subiecti. Et presertim papa, velut loquitur beatus Bernhardus 1° libro ad Euge- nium papam sic inquiens: »Expergiscere ergo et pessime ser- »vitutis iugum iam iamque imminens, ymmo iam non modice »premens, non tantum cave, sed horre. An ideo non servis, quia »non uni servis, sed omnibus? Nulla turpior servitus graviorve, »quam Judeorum, quam quocunque ierint, post se trahunt et ubique »dominos inveniunt suos. Tu quoque dic queso, ubi unquam sis »liber, ubi tutus, ubi, tuus,? Ubique strepitus, ubique tumultus, »ubique iugum tue servitutis te premit. Nec michi reponas Apo- »stoli vocem, qua ait 'Cum essem liber ex omnibus, omnium me »servum feci'. Longe est istud a te. Numquid hac ille servitute »hominibus inserviebat in §88v) aquisicione turpis questus? Num- »quid ad eum de toto orbe confluebant ambiciosi, avari, symoniaci, »sacrilegi, concubinarii, incestuosi et quecunque monstra huiusmodi »hominum, ut ipsius apostolica auctoritate vel obtinerent honores »ecclesiasticos vel retinerentfur]? Ergo servum se fecit homo, cui »vivere Christus erat et mori lucrum, ut plures lucrifaceret Christo, »non ut lucra augeret avaricie. Non est igitur, quod de soller- »tissima Pauli industria et caritate tam libera tam illiberali servili 40 19) Codd.: hoc cap. 11 om. F. In C locus quidam Hugonis additur. — 20) Codd.: concedens F. — 21) Codd. Bernhardus: om. EF.
Strana 143
Papa humillimus et minister totius ecclesiae esse debet. 143 »conversacioni tue patrocinium sumas. Quam tuo dignius apo- »stolatu, quam salubrius tue consciencie, quam fructuosius ecclesie »Dei audias pocius ipsum dicentem: Precio empti estis, nolite » effici servi hominum.' Quid servilius indigniusque, presertim summo »pontifici, quam non dico omni die, sed pene omni hora insudare »talibus rebus et pro talibus? Denique quando oramus, quando »docemus populos, quando edificamus ecclesiam, quando medi- »tamur in lege? Et quidem cotidie perstrepunt in pallacio leges, sed »Justiniani, non Domini. Justene eciam istud? Tu videris. Nam certe »lex Domini inmaculata convertens animas, hee autem non tam »leges quam lites sunt et cavillaciones subvertentes iudicium. Tu »ergo pastor et episcopus animarum, qua, mente, obsecro, sustines »coram te semper silere illam, garrire istas? Fallor, si non movet »tibi scrupulum perversitas hec. Puto, quod et interdum conpellat »clamare ad Dominum cum Propheta: Narraverunt michi iniqui »fabulaciones, sed non, ut lex tua.“ Ergo et te liberum aude pro- »fiteri sub tam gravi mole inconveniencie huius« etc. Et infra: »Audi tamen Apostolum, quid de huiusmodi »senciat: 'Sic non est sapiens inter vos‘ ait ille, 'qui iudicet inter »fratrem et fratrem‘ et infert: 'Ad ignominiam vobis dico: con- »temptibiliores qui sunt in ecclesia, illos constituite ad iudicandum. »Itaque secundum Apostolum indigne tibi usurpas tu Apostolicus »officium vile, gradum contemptibilium. Unde et dicebat Episcopus »episcopum instruens: Nemo militans Deo inplicat se negociis »secularibus.' Ego autem parco tibi, non enim forcia loquor, sed »possibilia. Putasne hec tempora sustinerent, si hominibus pro »terrena hereditate litigantibus,a §et flagitantibus abs te iudicium »voce Domini tui responderes O homines, quis me constituit iudicem »super vos? In quale iudicium mox tu venires? Quid dicit homo rusti- »canus et inperitus ignorans primatum suum inhonorans summam »et preexcelsam sedem, derogans apostolice dignitati? Et tamen non »monstrabunt puto, qui hoc dicerent, ubi aliquando quispiam apo- »stolorum iudex sederit hominum aut divisor terminorum &89r) »aut distributor terrarum. Stetisse denique lego apostolos iudicandos, »sedisse iudicantes non lego« etc. Et infra: »Quidni contempnant iudicare de terrenis posses »siunculis hominum, qui in celestibus et angelos iudicabunt? Ergo »in criminibus, non in possessionibus, potestas vestra; propter illa »siquidem, et non propter has, accepistis claves regni celorum, »prevaricatores utique inclusuri, non possessores. 'Ut sciatis, ait »quia Filius hominis potestatem habet in terra dimittere peccata." »Quenam tibi videtur maior dignitas et potestas: dimittendi »peccata an predia dividendi? Sed non est conparacio. Habent »hec infima et terrena iudices suos, reges et principes terre; »quid fines alienos invaditis? quid falcem vestram in alienam 10 15 20 25 30 35 40 45 22) Bern.: quam te Codd. — 23) Codd.: latigantibus E, ligantibus F, Bern. 10*
Papa humillimus et minister totius ecclesiae esse debet. 143 »conversacioni tue patrocinium sumas. Quam tuo dignius apo- »stolatu, quam salubrius tue consciencie, quam fructuosius ecclesie »Dei audias pocius ipsum dicentem: Precio empti estis, nolite » effici servi hominum.' Quid servilius indigniusque, presertim summo »pontifici, quam non dico omni die, sed pene omni hora insudare »talibus rebus et pro talibus? Denique quando oramus, quando »docemus populos, quando edificamus ecclesiam, quando medi- »tamur in lege? Et quidem cotidie perstrepunt in pallacio leges, sed »Justiniani, non Domini. Justene eciam istud? Tu videris. Nam certe »lex Domini inmaculata convertens animas, hee autem non tam »leges quam lites sunt et cavillaciones subvertentes iudicium. Tu »ergo pastor et episcopus animarum, qua, mente, obsecro, sustines »coram te semper silere illam, garrire istas? Fallor, si non movet »tibi scrupulum perversitas hec. Puto, quod et interdum conpellat »clamare ad Dominum cum Propheta: Narraverunt michi iniqui »fabulaciones, sed non, ut lex tua.“ Ergo et te liberum aude pro- »fiteri sub tam gravi mole inconveniencie huius« etc. Et infra: »Audi tamen Apostolum, quid de huiusmodi »senciat: 'Sic non est sapiens inter vos‘ ait ille, 'qui iudicet inter »fratrem et fratrem‘ et infert: 'Ad ignominiam vobis dico: con- »temptibiliores qui sunt in ecclesia, illos constituite ad iudicandum. »Itaque secundum Apostolum indigne tibi usurpas tu Apostolicus »officium vile, gradum contemptibilium. Unde et dicebat Episcopus »episcopum instruens: Nemo militans Deo inplicat se negociis »secularibus.' Ego autem parco tibi, non enim forcia loquor, sed »possibilia. Putasne hec tempora sustinerent, si hominibus pro »terrena hereditate litigantibus,a §et flagitantibus abs te iudicium »voce Domini tui responderes O homines, quis me constituit iudicem »super vos? In quale iudicium mox tu venires? Quid dicit homo rusti- »canus et inperitus ignorans primatum suum inhonorans summam »et preexcelsam sedem, derogans apostolice dignitati? Et tamen non »monstrabunt puto, qui hoc dicerent, ubi aliquando quispiam apo- »stolorum iudex sederit hominum aut divisor terminorum &89r) »aut distributor terrarum. Stetisse denique lego apostolos iudicandos, »sedisse iudicantes non lego« etc. Et infra: »Quidni contempnant iudicare de terrenis posses »siunculis hominum, qui in celestibus et angelos iudicabunt? Ergo »in criminibus, non in possessionibus, potestas vestra; propter illa »siquidem, et non propter has, accepistis claves regni celorum, »prevaricatores utique inclusuri, non possessores. 'Ut sciatis, ait »quia Filius hominis potestatem habet in terra dimittere peccata." »Quenam tibi videtur maior dignitas et potestas: dimittendi »peccata an predia dividendi? Sed non est conparacio. Habent »hec infima et terrena iudices suos, reges et principes terre; »quid fines alienos invaditis? quid falcem vestram in alienam 10 15 20 25 30 35 40 45 22) Bern.: quam te Codd. — 23) Codd.: latigantibus E, ligantibus F, Bern. 10*
Strana 144
144 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. 10 15 20 25 30 35 »messem extenditis? Non quia indigni vos, sed quia indignum »vobis talibus insistere, quippe pocioribus occupatis. Denique ubi »necessitas exigit, audi, quid censeat Apostolus: »Si enim in »vobis iudicabitur hic mundus, indigni estis, qui de minimis »iudicetis,4« etc. Item in 2° libro eiusdem: »Curam pocius hereditabis et »operam, quam gloriam et divicias. Blanditur cathedra? Spicula,5 »est. Inde denique superintendis sonans tibi episcopi nomine non »dominium, sed officium. Quidni loceris in eminenti, unde omnia »prospectes, qui speculator super omnia constitueris? Enimvero »prospectus ille procinctum parit, non ocium. Quando libet glo- »riari, nisi non licet ociari; nec locus est ocio, ubi sedula urget »omnium ecclesiarum sollicitudo. Nam quid tibi aliud sanctus »dimisit Apostolus: 'Quod habeo (inquit), hoc tibi do.' Quid »illud? Unum scio: non est aurum, neque argentum, cum ipse »dicat: 'Aurum et argentum non est michi.“ Si habere contingat, »utere non pro libitu, sed pro tempore. Sic eris utens illis quasi »non utens. Ipsa quidem, quod ad animi bonum spectat, nec bona »sunt, nec mala; usus tamen horum bonus, abusio mala, solli- »citudo peior, questus turpior. Esto ut alia quacunque,e racione »hec tibi vendices, sed non apostolico iure. Nec enim tibi ille dare, »quod non habuerit, potuit. Quod habuit, hoc dedit: sollicitudinem, »ut dixi, super ecclesias. Numquid dominacionem? Audi ipsum: »'Non dominantes (ait) in clero, sed forma facti,s gregis,s.“ Et ne »dictum sola humilitate putes, non eciam veritate, vox Domini est »in ewangelio : Reges gencium dominantur eorum et qui potestatem »habent super eos, benefici vocantur.' Et infert 'vos autem non »sic'. Planum est: apostolis interdicitur dominatus. Et,7 ergo tu et »tibi usurpare aude aut dominans apostolatum aut apostolicus »dominatum. Plane ab alterutro prohiberis. Si utrumque simul »habere voles, perdes utrumque. Alioquin non [ex] te exceptum »numero illorum putes, de quibus Deus queritur sic: Ipsi regna- »verunt 89v) et non ex me; principes extiterunt et ego non »cognovi eos.' Nam si regnare sine Deo iuvat, habes gloriam, sed »non aput Dominum. Afult si interdictum tene[almus, audiamus »edictum: 'Qui maior est vestrum (ait), sit sicut minor; et qui »precessor est, sicut qui ministrat.' Forma apostolica hec est. Do- »minacio interdicitur, indicitur ministracio, que et commendatur »ipsius exemplo Legislatoris, qui securus adiungit 'ego autem in »medio vestrum sum, tamquam qui ministrat'. Quis se iam titulo »hoc inglorium putet, quo se prior Dominus glorie presignavit? »Merito Paulus gloriatur in eo dicens: Ministri Christi sunt et »ego‘ et addit 'Ut minus sapiens dico: plus ego. In laboribus plu- 40 24) Codd.: quae sequuntur om. E. — 25) Codd.: sed periculosa F — 26) Codd.: — 27) Codd.: I Bernh. — 28) CF Vulg.: sancti Gregorius BA; quecunque D. in D incertum.
144 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. 10 15 20 25 30 35 »messem extenditis? Non quia indigni vos, sed quia indignum »vobis talibus insistere, quippe pocioribus occupatis. Denique ubi »necessitas exigit, audi, quid censeat Apostolus: »Si enim in »vobis iudicabitur hic mundus, indigni estis, qui de minimis »iudicetis,4« etc. Item in 2° libro eiusdem: »Curam pocius hereditabis et »operam, quam gloriam et divicias. Blanditur cathedra? Spicula,5 »est. Inde denique superintendis sonans tibi episcopi nomine non »dominium, sed officium. Quidni loceris in eminenti, unde omnia »prospectes, qui speculator super omnia constitueris? Enimvero »prospectus ille procinctum parit, non ocium. Quando libet glo- »riari, nisi non licet ociari; nec locus est ocio, ubi sedula urget »omnium ecclesiarum sollicitudo. Nam quid tibi aliud sanctus »dimisit Apostolus: 'Quod habeo (inquit), hoc tibi do.' Quid »illud? Unum scio: non est aurum, neque argentum, cum ipse »dicat: 'Aurum et argentum non est michi.“ Si habere contingat, »utere non pro libitu, sed pro tempore. Sic eris utens illis quasi »non utens. Ipsa quidem, quod ad animi bonum spectat, nec bona »sunt, nec mala; usus tamen horum bonus, abusio mala, solli- »citudo peior, questus turpior. Esto ut alia quacunque,e racione »hec tibi vendices, sed non apostolico iure. Nec enim tibi ille dare, »quod non habuerit, potuit. Quod habuit, hoc dedit: sollicitudinem, »ut dixi, super ecclesias. Numquid dominacionem? Audi ipsum: »'Non dominantes (ait) in clero, sed forma facti,s gregis,s.“ Et ne »dictum sola humilitate putes, non eciam veritate, vox Domini est »in ewangelio : Reges gencium dominantur eorum et qui potestatem »habent super eos, benefici vocantur.' Et infert 'vos autem non »sic'. Planum est: apostolis interdicitur dominatus. Et,7 ergo tu et »tibi usurpare aude aut dominans apostolatum aut apostolicus »dominatum. Plane ab alterutro prohiberis. Si utrumque simul »habere voles, perdes utrumque. Alioquin non [ex] te exceptum »numero illorum putes, de quibus Deus queritur sic: Ipsi regna- »verunt 89v) et non ex me; principes extiterunt et ego non »cognovi eos.' Nam si regnare sine Deo iuvat, habes gloriam, sed »non aput Dominum. Afult si interdictum tene[almus, audiamus »edictum: 'Qui maior est vestrum (ait), sit sicut minor; et qui »precessor est, sicut qui ministrat.' Forma apostolica hec est. Do- »minacio interdicitur, indicitur ministracio, que et commendatur »ipsius exemplo Legislatoris, qui securus adiungit 'ego autem in »medio vestrum sum, tamquam qui ministrat'. Quis se iam titulo »hoc inglorium putet, quo se prior Dominus glorie presignavit? »Merito Paulus gloriatur in eo dicens: Ministri Christi sunt et »ego‘ et addit 'Ut minus sapiens dico: plus ego. In laboribus plu- 40 24) Codd.: quae sequuntur om. E. — 25) Codd.: sed periculosa F — 26) Codd.: — 27) Codd.: I Bernh. — 28) CF Vulg.: sancti Gregorius BA; quecunque D. in D incertum.
Strana 145
Verbis b. Bernhardi ad Eugenium verus papa describitur. 145 »rimis, in carceribus habundancius, in plagis supra modum, in »mortibus frequenter.' O preclarum ministerium! Quo non id glo- »riosius principatu? Si gloriari oportet, forma tibi sanctorum pre- »figitur, apostolorum proponitur gloria; parvane tibi illa videtur? »Quis michi tribuat similem fieri in gloria sanctorum? Clamat »Propheta: 'Michi autem nimis honorati sunt' etc. Clamat Apo- »stolus: »Michi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri »Jesu Christi.« Hoc glorieris, opto, semper optimo genere gloria,9, »quod apostoli, quod prophete delegere sibi, transmisere tibi. »Agnosce hereditatem tuam in Christi cruce in laboribus plurimis. »Felix, qui dicere potuit: 'plus omnibus laboravi'.. unusquisque »enim secundum suum laborem mercedem accipiet.« — Hec Bernhardus ad Eugenium papam, que prolixius inserui, ne loquendo contra insolentes in contencionibus clericos duntaxat de capite proprio videar correccionem insolitam promul- gare, qui ministerio Christi penitus abiecto et sequela ad ambiciosas contenciones in direpcionem sue militantis ecclesie se totaliter con- verterunt verbis contradicentes Domino dicenti: Reges gencium »dominantur eorum, vos autem non sic.' Ipsi: Nos sic decet do- »minari.' Sed forte conclusionem ignorant ultimam: »Ipsi regna- »verunt et non ex me; principes exstiterunt et ego non cognovi »eos.« Ergo clausa est ianua et ego non cognosco eos; quo ergo ibunt? Ibunt in adinvencionibus suis in dampnacionem, quas con- trarie Domino et suo sanctissimo ewangelio ambiciose ac stollide invenerunt etc. O utinam audirent canticum Bernhardi, ubi supra: »Symia in tecto, rex fatuus in solio sedens. Et nunc audi canticum »meum minus suave, sed salutare : Monstruosa res gradus summus »et animus infimus; sedes prima, sed vita yma; lingwa magni- »loqua, sed manus ociosa; sermo multus et nullus fructus; vultus »gravis et actus levis; ingens auctoritas et nutans 90r) stabi- »litas. Admovi speculum, fedus se in eo vultus agnoscat; tu tuum »gaude dissimilem inveniri.« Et infra: »Quid si summus pontifex »sis? Numquid quia summus pontifex, ideo summus? Infimum »noris esse, si putas summum. Quis summus? Cui addi non possit. »Graviter erras, si te illum existimes. Absit. Non tu de illis, es3o »qui dignitates virtutes putant, tibi autem ex parte virtus, quam »dignitas fiat. Augustis relinquito illam sentenciam aliisque, qui »divinis coli honoribus non timuerunt: verbi gracia Nabuchodo- »nozor, Allexandro, Anthiocho, Herodi. Tu vero considera non »consummacione summum te dici, sed conparacione. Nec me putes »conparacionem dicere meritorum, sed ministeriorum. 'Sic te exi- »stimet homo, ut ministrum Christi.' Hec ille, ubi supra. Idem in 3° libro prope principium: »Ut michi videtur, »dispensacio tibi super illum credita est, non data possessio. Si 10 15 20 25 30 35 40 48 29) Sic codd. (pro glorie Bernh.) — 30) Bernhardus: illis Codd.
Verbis b. Bernhardi ad Eugenium verus papa describitur. 145 »rimis, in carceribus habundancius, in plagis supra modum, in »mortibus frequenter.' O preclarum ministerium! Quo non id glo- »riosius principatu? Si gloriari oportet, forma tibi sanctorum pre- »figitur, apostolorum proponitur gloria; parvane tibi illa videtur? »Quis michi tribuat similem fieri in gloria sanctorum? Clamat »Propheta: 'Michi autem nimis honorati sunt' etc. Clamat Apo- »stolus: »Michi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri »Jesu Christi.« Hoc glorieris, opto, semper optimo genere gloria,9, »quod apostoli, quod prophete delegere sibi, transmisere tibi. »Agnosce hereditatem tuam in Christi cruce in laboribus plurimis. »Felix, qui dicere potuit: 'plus omnibus laboravi'.. unusquisque »enim secundum suum laborem mercedem accipiet.« — Hec Bernhardus ad Eugenium papam, que prolixius inserui, ne loquendo contra insolentes in contencionibus clericos duntaxat de capite proprio videar correccionem insolitam promul- gare, qui ministerio Christi penitus abiecto et sequela ad ambiciosas contenciones in direpcionem sue militantis ecclesie se totaliter con- verterunt verbis contradicentes Domino dicenti: Reges gencium »dominantur eorum, vos autem non sic.' Ipsi: Nos sic decet do- »minari.' Sed forte conclusionem ignorant ultimam: »Ipsi regna- »verunt et non ex me; principes exstiterunt et ego non cognovi »eos.« Ergo clausa est ianua et ego non cognosco eos; quo ergo ibunt? Ibunt in adinvencionibus suis in dampnacionem, quas con- trarie Domino et suo sanctissimo ewangelio ambiciose ac stollide invenerunt etc. O utinam audirent canticum Bernhardi, ubi supra: »Symia in tecto, rex fatuus in solio sedens. Et nunc audi canticum »meum minus suave, sed salutare : Monstruosa res gradus summus »et animus infimus; sedes prima, sed vita yma; lingwa magni- »loqua, sed manus ociosa; sermo multus et nullus fructus; vultus »gravis et actus levis; ingens auctoritas et nutans 90r) stabi- »litas. Admovi speculum, fedus se in eo vultus agnoscat; tu tuum »gaude dissimilem inveniri.« Et infra: »Quid si summus pontifex »sis? Numquid quia summus pontifex, ideo summus? Infimum »noris esse, si putas summum. Quis summus? Cui addi non possit. »Graviter erras, si te illum existimes. Absit. Non tu de illis, es3o »qui dignitates virtutes putant, tibi autem ex parte virtus, quam »dignitas fiat. Augustis relinquito illam sentenciam aliisque, qui »divinis coli honoribus non timuerunt: verbi gracia Nabuchodo- »nozor, Allexandro, Anthiocho, Herodi. Tu vero considera non »consummacione summum te dici, sed conparacione. Nec me putes »conparacionem dicere meritorum, sed ministeriorum. 'Sic te exi- »stimet homo, ut ministrum Christi.' Hec ille, ubi supra. Idem in 3° libro prope principium: »Ut michi videtur, »dispensacio tibi super illum credita est, non data possessio. Si 10 15 20 25 30 35 40 48 29) Sic codd. (pro glorie Bernh.) — 30) Bernhardus: illis Codd.
Strana 146
146 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. 10 »pergis usurpare hanc, contradicit tibi, qui dicit Meus est orbis »terrest et plenitudo eius‘. Cede huic, tu curam illius habe. Pars »tua hec: ultra ne extendas manum. Quid, inquis: non negas pre- »esse et dominari vetas? Plane sic. Quasi non bene presit, qui »preest in sollicitudine. Numquid et villa nisis, villico et parvulus33 »dominus subiectus est pedagogo? Nec tamen ville ille nec is suis4 »domini dominus est. Ita et tu presis, ut provideas, ut consules, »ut procures, ut serves. Presis, ut prosis, ut fidelis servus et »prudens, quem constituit dominus super familiam suam. Ad quid? »Ut det illis escam in tempore, hoc est, ut dispenses, non inperes. »Hoc fac et dominari ne affectes hominum homo, ut non domi- »netur tui omnis iniusticia.« Hec Bernhardus, qui pro digni- tatibus noluit contendere, sed Jesum Christum humiliter imitari. — 15 20 25 30 Ex quibus plane ostenditur, quod totus globus cleri cesarei dominari cupiens est in opere contra presens ewangelium perfidus Antichristus. Sed non sic Christi discipuli, sed qui fuerit in opere virtutis precessor, erit ecclesie ministrator, permanens in tempta- cionibus cum Domino, qui sibi regnum preparat dominandi in futuro, ut iudicans duodecim tribus edat et bibat postea in regno Domini nostri Jesu Christi de beatitudine gloriam sempiternam. Ad quam nos dignetur mediis debitis deducere, qui de celo de- scendens, ut exinaniret se ipsum, noluit per se aut suos spirituales discipulos seculariter dominari dicens Johannis 18°: »Regnum »meum non est de hoc mundo; si ex hoc mundo esset regnum »meum, ministri mei utique decertarent, ut non traderer Iudeis; »nunc autem regnum meum non est hinc ... Sed ego in hoc natus »sum et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam ve- »ritati«, que duo (sc. dominacionis abieccio 90 et veritatis ewan- gelice perhibicio) sunt via media, qua precessor optimus suos dis- cipulos ad beatitudinis gloriam trahit potentissime ac conducit. Cui laus sit, honor et gloria per infinita secula seculorum. Amen 35 31) Bernh. Vulg.: in codd. incertum; in CFD per abbrev.; B: tibi; A om. 32) Codd.: in CD nisi non ap. Bernh. aliter. — 33) Codd.: per vulgus F, parvus Bernh. — 34) CFA: qui D, sui ex qui B. — 35) Codd.: om. B, etc. add. F.
146 XXXIV. M. J. Hus, In die ipso S. Bartholomaei. 10 »pergis usurpare hanc, contradicit tibi, qui dicit Meus est orbis »terrest et plenitudo eius‘. Cede huic, tu curam illius habe. Pars »tua hec: ultra ne extendas manum. Quid, inquis: non negas pre- »esse et dominari vetas? Plane sic. Quasi non bene presit, qui »preest in sollicitudine. Numquid et villa nisis, villico et parvulus33 »dominus subiectus est pedagogo? Nec tamen ville ille nec is suis4 »domini dominus est. Ita et tu presis, ut provideas, ut consules, »ut procures, ut serves. Presis, ut prosis, ut fidelis servus et »prudens, quem constituit dominus super familiam suam. Ad quid? »Ut det illis escam in tempore, hoc est, ut dispenses, non inperes. »Hoc fac et dominari ne affectes hominum homo, ut non domi- »netur tui omnis iniusticia.« Hec Bernhardus, qui pro digni- tatibus noluit contendere, sed Jesum Christum humiliter imitari. — 15 20 25 30 Ex quibus plane ostenditur, quod totus globus cleri cesarei dominari cupiens est in opere contra presens ewangelium perfidus Antichristus. Sed non sic Christi discipuli, sed qui fuerit in opere virtutis precessor, erit ecclesie ministrator, permanens in tempta- cionibus cum Domino, qui sibi regnum preparat dominandi in futuro, ut iudicans duodecim tribus edat et bibat postea in regno Domini nostri Jesu Christi de beatitudine gloriam sempiternam. Ad quam nos dignetur mediis debitis deducere, qui de celo de- scendens, ut exinaniret se ipsum, noluit per se aut suos spirituales discipulos seculariter dominari dicens Johannis 18°: »Regnum »meum non est de hoc mundo; si ex hoc mundo esset regnum »meum, ministri mei utique decertarent, ut non traderer Iudeis; »nunc autem regnum meum non est hinc ... Sed ego in hoc natus »sum et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam ve- »ritati«, que duo (sc. dominacionis abieccio 90 et veritatis ewan- gelice perhibicio) sunt via media, qua precessor optimus suos dis- cipulos ad beatitudinis gloriam trahit potentissime ac conducit. Cui laus sit, honor et gloria per infinita secula seculorum. Amen 35 31) Bernh. Vulg.: in codd. incertum; in CFD per abbrev.; B: tibi; A om. 32) Codd.: in CD nisi non ap. Bernh. aliter. — 33) Codd.: per vulgus F, parvus Bernh. — 34) CFA: qui D, sui ex qui B. — 35) Codd.: om. B, etc. add. F.
Strana 147
Clerus caesareus dominari cupiens est verus Antichristus. 147 XXXV. In Nativitate B. Marie Virginis. Ewangelium. Matthei Jesu, i. e. Salvatoris, non Adam perditoris; Jesu quoad divinam naturam, Christi quoad humanam vel utramque ypostatice copulatas. Christus enim interpretatur 'unctus' et significat appellative reges, prophetas atque sacerdotes etc.1 supple: secundum Salvatoris uncti secundum carnem tantum humanitatem hic est Iber generacionis Jesu Christi, filii David, Romanorum 1°: »Qui factus est ei ex semine David se- »cundum carnem.« Sed quare non dicit Filii Dei', cum Marcus inchoans dicat: »Inicium s. ewangelii Jesu Christi, Filii Dei« ? — Dicitur, quod Matheus describit humanam Christi generacionem, ideo a filio hominis cepit; et hinc Mattheus pingitur in figura ho- minis. Sed Marcus Filium Dei voluit appellare, quia divine po- testatis ewangelium fuit predicare Johann. 7°: »Doctrina mea »non est mea, sed eius, qui misit me, Patris.« Et hinc Marcus pingitur in forma leonis etc. 10 secundum carnem filii Abraham, Genes. 12°: »In semine tuo benedicentur omnes gentes.« 1s Ad Galat. 3°: »Abrahe dicte sunt promissiones, et semini »eius, qui est Christus.« 1. In presenti ewangelio Mattheus geneloisat generacionem Jozeph et sic suam et filii, cum nec scriptura habet geneloyas mulierum texere, sed virorum, et Jozeph de eadem tribu fuerat cum Maria, nec aliam geneloyam habebat Christus humanitus; istam ergo geneloyam debemus accipere reverenter. Et hic loquitur Mattheus de generacione Christi humana, sed de divina loquitur Ysaias 53° dicens: »Generacionem eius quis enarrabit?« quasi diceret: nullus. Nec Mattheus contrariatur Ysaie, quia dicit Jero- nimus, quod non sunt contrarii ; Propheta namque loquitur de generacione divina, Mattheus de humana, que est enarrabilis, quoad hoc, qualiter et §91r) a quibus processit patribus. Sed est inenar- rabilis, qualiter Deus homo natus est de Virgine incorrupta, divi- nitati humanitate unita in eodem supposito, simul passibili et in- passibili, mortali et inmortali, divisibili et indivisibili, creato et in- creato, finito et infinito, secundum naturas distinctas substancialiter, quia secundum divinitatem et humanitatem, quibus est Deus et homo unus Christus. In prima ergo parte intitulat librum suum 20 25 30 1) D: om. Codd.
Clerus caesareus dominari cupiens est verus Antichristus. 147 XXXV. In Nativitate B. Marie Virginis. Ewangelium. Matthei Jesu, i. e. Salvatoris, non Adam perditoris; Jesu quoad divinam naturam, Christi quoad humanam vel utramque ypostatice copulatas. Christus enim interpretatur 'unctus' et significat appellative reges, prophetas atque sacerdotes etc.1 supple: secundum Salvatoris uncti secundum carnem tantum humanitatem hic est Iber generacionis Jesu Christi, filii David, Romanorum 1°: »Qui factus est ei ex semine David se- »cundum carnem.« Sed quare non dicit Filii Dei', cum Marcus inchoans dicat: »Inicium s. ewangelii Jesu Christi, Filii Dei« ? — Dicitur, quod Matheus describit humanam Christi generacionem, ideo a filio hominis cepit; et hinc Mattheus pingitur in figura ho- minis. Sed Marcus Filium Dei voluit appellare, quia divine po- testatis ewangelium fuit predicare Johann. 7°: »Doctrina mea »non est mea, sed eius, qui misit me, Patris.« Et hinc Marcus pingitur in forma leonis etc. 10 secundum carnem filii Abraham, Genes. 12°: »In semine tuo benedicentur omnes gentes.« 1s Ad Galat. 3°: »Abrahe dicte sunt promissiones, et semini »eius, qui est Christus.« 1. In presenti ewangelio Mattheus geneloisat generacionem Jozeph et sic suam et filii, cum nec scriptura habet geneloyas mulierum texere, sed virorum, et Jozeph de eadem tribu fuerat cum Maria, nec aliam geneloyam habebat Christus humanitus; istam ergo geneloyam debemus accipere reverenter. Et hic loquitur Mattheus de generacione Christi humana, sed de divina loquitur Ysaias 53° dicens: »Generacionem eius quis enarrabit?« quasi diceret: nullus. Nec Mattheus contrariatur Ysaie, quia dicit Jero- nimus, quod non sunt contrarii ; Propheta namque loquitur de generacione divina, Mattheus de humana, que est enarrabilis, quoad hoc, qualiter et §91r) a quibus processit patribus. Sed est inenar- rabilis, qualiter Deus homo natus est de Virgine incorrupta, divi- nitati humanitate unita in eodem supposito, simul passibili et in- passibili, mortali et inmortali, divisibili et indivisibili, creato et in- creato, finito et infinito, secundum naturas distinctas substancialiter, quia secundum divinitatem et humanitatem, quibus est Deus et homo unus Christus. In prima ergo parte intitulat librum suum 20 25 30 1) D: om. Codd.
Strana 148
148 XXXV. M. J. Hus, In Nativitate B. Marie Virginis. 10 15 a Christi geneloya dicens Liber generacionis', quia scripsit he- braice ; modus autem Hebreorum est denominare libros ab eo, de quo tractatur in principio, sicut dicitur Liber Genesis', i. e. gene- racionis (capiendo communiter generacionem pro incepcione rei, ut 1° Celi capit Philosophus) intitulatur a Judeis, quia in principio tractatur de creacione mundi. Similiter Mattheus, quia incipit ewangelium a generacione, i. e. geneloya, Christi, intitulat suum librum etc. Racio autem, quare incepit a geneloya Christi, hec fuit, quia Judei negabant Jesum Nazarenum esse verum Deum Christum, de- scendisse a David, quia Galileus erat, secundum quod Johann. 7° dicitur: »Numquid a Galilea venit Christus? Et, de Bethleem ca- »stello (ubi erat David) venit Christus,« q. d. sic; et ideo ex hoc volebant false concludere, quod non esset verus Christus, nec de semine David. Hunc ergo errorem Mattheus volens excludere, in principio ewangelii ostendit ipsum a David descendentem per ipsius geneloyam, cum dicit 'filii David', sc. secundum carnem, secundum quam processit sine patre ex parte matris, Virginis gloriose. 25 30 35 40 2. Nota: Mattheus in describendo geneloyam ponit duos patres tamquam radices, videlicet David et Abraham, quia ad istos facta est specialiter promissio de Christo. Item: quia David fuit principalis inter reges, Abraham inter patriarchas, Christus autem debebat descendere de regibus et patriarchis. Preponitur autem David ipsi Abraham, licet sit posterior secundum tempus, propter eminenciam regie dignitatis. Nam Christus secundum quod Deus iudicabit, dampnabit et puniet; secundum humanitatem vero ser- vivit, iudicatus est et redemit; et sic fuit minister ecclesie secundum testimonium Apostoli Hebreorum 8° nolens regaliam huma- nitus amplexari, sed comittens persone seculari vicem divinitatis ad iuste puniendum et regendum, seculari potestati humiliter se subiecit Johann. 18°: »Non haberes potestatem in me, nisi esset »tibi datum desuper« et sic regiam pretulit sacerdocio potestatem. Et hinc David rex ante Abraham, quamvis tempore posterior, locum tenet. Sacerdotalis, tamen dignitas excedit regaliam. 91v) 2° pre- ponitur David, quia maior peccator fuit, ut ostendatur Christus sola misericordia pro peccatoribus fore natus, quia »Filius hominis »venit salvum facere, quod perierat« Luce 19°. 3° quia evidencius et sepius promissio facta est ipsi David in Psalmo: »Juravit Dominus David ‘de fructu ventris tui ponam »super sedem tuam,. 4° Jeronimus: »Ut non turbaretur geneloye ordinata tra- »dicio.« 5° quia per hos duos patres notatur duplex Christi nativitas, quarum prior eterna significatur direccius per David, cum potencia 20 2) Codd.: Et oo Christus om. F. — 3) Codd.: haec omnia Sacerdotalis co tuam om. E.
148 XXXV. M. J. Hus, In Nativitate B. Marie Virginis. 10 15 a Christi geneloya dicens Liber generacionis', quia scripsit he- braice ; modus autem Hebreorum est denominare libros ab eo, de quo tractatur in principio, sicut dicitur Liber Genesis', i. e. gene- racionis (capiendo communiter generacionem pro incepcione rei, ut 1° Celi capit Philosophus) intitulatur a Judeis, quia in principio tractatur de creacione mundi. Similiter Mattheus, quia incipit ewangelium a generacione, i. e. geneloya, Christi, intitulat suum librum etc. Racio autem, quare incepit a geneloya Christi, hec fuit, quia Judei negabant Jesum Nazarenum esse verum Deum Christum, de- scendisse a David, quia Galileus erat, secundum quod Johann. 7° dicitur: »Numquid a Galilea venit Christus? Et, de Bethleem ca- »stello (ubi erat David) venit Christus,« q. d. sic; et ideo ex hoc volebant false concludere, quod non esset verus Christus, nec de semine David. Hunc ergo errorem Mattheus volens excludere, in principio ewangelii ostendit ipsum a David descendentem per ipsius geneloyam, cum dicit 'filii David', sc. secundum carnem, secundum quam processit sine patre ex parte matris, Virginis gloriose. 25 30 35 40 2. Nota: Mattheus in describendo geneloyam ponit duos patres tamquam radices, videlicet David et Abraham, quia ad istos facta est specialiter promissio de Christo. Item: quia David fuit principalis inter reges, Abraham inter patriarchas, Christus autem debebat descendere de regibus et patriarchis. Preponitur autem David ipsi Abraham, licet sit posterior secundum tempus, propter eminenciam regie dignitatis. Nam Christus secundum quod Deus iudicabit, dampnabit et puniet; secundum humanitatem vero ser- vivit, iudicatus est et redemit; et sic fuit minister ecclesie secundum testimonium Apostoli Hebreorum 8° nolens regaliam huma- nitus amplexari, sed comittens persone seculari vicem divinitatis ad iuste puniendum et regendum, seculari potestati humiliter se subiecit Johann. 18°: »Non haberes potestatem in me, nisi esset »tibi datum desuper« et sic regiam pretulit sacerdocio potestatem. Et hinc David rex ante Abraham, quamvis tempore posterior, locum tenet. Sacerdotalis, tamen dignitas excedit regaliam. 91v) 2° pre- ponitur David, quia maior peccator fuit, ut ostendatur Christus sola misericordia pro peccatoribus fore natus, quia »Filius hominis »venit salvum facere, quod perierat« Luce 19°. 3° quia evidencius et sepius promissio facta est ipsi David in Psalmo: »Juravit Dominus David ‘de fructu ventris tui ponam »super sedem tuam,. 4° Jeronimus: »Ut non turbaretur geneloye ordinata tra- »dicio.« 5° quia per hos duos patres notatur duplex Christi nativitas, quarum prior eterna significatur direccius per David, cum potencia 20 2) Codd.: Et oo Christus om. F. — 3) Codd.: haec omnia Sacerdotalis co tuam om. E.
Strana 149
Matthaeus genealogiam Christi a David rege incohat. 149 vel fortitudo appropriatur Patri et David interpretatur 'manu fortis'. Sed quod Deus sit pater multarum gencium, temporaliter sibi inest. Unde quia interpretacio nominis, regnum et alia insignia ipsius David magis consonant Deo Patri, ideo in figura istius genera- cionis David preponitur. Dignius quidem est esse regem, quam esse prophetam. Ideo David ante Abraham premissus est. Nota: Jesus Christus ponitur in principio et in fine ewan- gelii, quia ipse est principium et finis generacionis Apok. 1°: »Ego sum alpha et o, principium et finis.« Sed Maria solum in fine ponitur ad denotandum, quod virtute eius sexus femineus 10 benedicitur. Abraham autem genuit 3. Hic incipit tractatus de Christi generacione, qui dividitur per quaterdenas. Prima ab Abraham usque David inclusive; 2a a David usque ad transmigracionem Babilonis; 3a a transmigra- cione Babilonis usque ad Christum. Prima continet patriarchas, secunda reges, tercia duces. Prima quaterdena significat genera- cionem Christi per graciam in anima penitente, secunda in anima proficiente, tercia in anima perfecta etc. 15 Ysaac; Ysaac autem genuit 20 Non facit mencionem de Ysmahele, qui fuit filius Abraham, quia per ipsum non descendit Christus, ut ait Augustinus, sed per Ysaac erat promissus eius adventus Genes. 21°: »In Ysaac »vocabitur tibi semen.« Et eadem racione non fit mencio de Esau, quia antequam erant nati, lacob fuit electus a Domino Malachie 1°: »Jacob dilexi, Esau autem odio habui.« 25 nominat fratres lude, quia omnes erant fideles patriarche principiantes4 12 tribus secundum Jeronimum lacob; Iacob autem genuit Iudam 92r) et fratres eius. Genesis 350 Iudas autem genuit Phares et Zaram de Thamar; 4. Thamar est prima mulierum quatuor peccatricium, que ponuntur infra geneloyam Christi cum Raab meretrice, Ruth Moa- bitide et Bersabee Urie, ut Christus propter peccatores veniens et de peccatricibus nascens indifferenter utriusque sexus peccata tollere se ostenderet et famam femine restitueret. Unde et nomen matris sue non infra istam geneloyam ponitur, sed in fine, ad denotandum, quod virtute eius sexus benedicitur femineus et a dampnacione finaliter liberatur etc. Unde Jeronimus: »Notandum in gene- 30 35 1) C: principantes Codd.
Matthaeus genealogiam Christi a David rege incohat. 149 vel fortitudo appropriatur Patri et David interpretatur 'manu fortis'. Sed quod Deus sit pater multarum gencium, temporaliter sibi inest. Unde quia interpretacio nominis, regnum et alia insignia ipsius David magis consonant Deo Patri, ideo in figura istius genera- cionis David preponitur. Dignius quidem est esse regem, quam esse prophetam. Ideo David ante Abraham premissus est. Nota: Jesus Christus ponitur in principio et in fine ewan- gelii, quia ipse est principium et finis generacionis Apok. 1°: »Ego sum alpha et o, principium et finis.« Sed Maria solum in fine ponitur ad denotandum, quod virtute eius sexus femineus 10 benedicitur. Abraham autem genuit 3. Hic incipit tractatus de Christi generacione, qui dividitur per quaterdenas. Prima ab Abraham usque David inclusive; 2a a David usque ad transmigracionem Babilonis; 3a a transmigra- cione Babilonis usque ad Christum. Prima continet patriarchas, secunda reges, tercia duces. Prima quaterdena significat genera- cionem Christi per graciam in anima penitente, secunda in anima proficiente, tercia in anima perfecta etc. 15 Ysaac; Ysaac autem genuit 20 Non facit mencionem de Ysmahele, qui fuit filius Abraham, quia per ipsum non descendit Christus, ut ait Augustinus, sed per Ysaac erat promissus eius adventus Genes. 21°: »In Ysaac »vocabitur tibi semen.« Et eadem racione non fit mencio de Esau, quia antequam erant nati, lacob fuit electus a Domino Malachie 1°: »Jacob dilexi, Esau autem odio habui.« 25 nominat fratres lude, quia omnes erant fideles patriarche principiantes4 12 tribus secundum Jeronimum lacob; Iacob autem genuit Iudam 92r) et fratres eius. Genesis 350 Iudas autem genuit Phares et Zaram de Thamar; 4. Thamar est prima mulierum quatuor peccatricium, que ponuntur infra geneloyam Christi cum Raab meretrice, Ruth Moa- bitide et Bersabee Urie, ut Christus propter peccatores veniens et de peccatricibus nascens indifferenter utriusque sexus peccata tollere se ostenderet et famam femine restitueret. Unde et nomen matris sue non infra istam geneloyam ponitur, sed in fine, ad denotandum, quod virtute eius sexus benedicitur femineus et a dampnacione finaliter liberatur etc. Unde Jeronimus: »Notandum in gene- 30 35 1) C: principantes Codd.
Strana 150
150 XXXV. M. J. Hus, In Nativitate B. Mariae Virginis. 10 15 20 »loyam Salvatoris nullam sanctarum mulierum assumi, sed eas »tantum, quas scriptura reprehendit, ut qui propter peccatores ve- »nerat, de peccatricibus nascens peccata omnium deleret. Unde »et in consequentibus Raab meretrix et Ruth Moabitidis et Bersabee »uxor, Uries.« — Hec Jeronimus, Slavus gloriosus. Sed contradicit Lira Nicolaus ex intencione Jeronimo, primo ex ipsius Jeronimi dicto ibidem, quod propter peccatum tres reges de Christi geneloya tolluntur, sc. Ochozias, Joas et Amasias, qui Joan miscuerat, filie inpiissime Jezabelis; ideo filii eius usque ad quartam generacionem de geneloya Christi tolluntur, ergo non est probabile, quod propter peccatum in Christi geneloya nomina mulierum exprimuntur. Sed revera hic Lira deliravit; nam non est intencio Jeronimi, quod propter peccatum ponuntur, sed propter notabilem exitum de gravi peccato principaliter et propter peccatum secundario et occasionaliter atque virtutes, quas meritorie per- fecerunt. Reges autem illi non ponuntur, quia peccantes ad peni- tenciam non redierunt, qualiter David rex humiliter est reversus. Aperiat ergo Lira oculum racionis et conspiciet, qualiter contra Jeronimum deliravit. — Ad secundam instanciam, sc. de Maria, matre Christi, que ibi ponitur in fine, que est sanctissima, notum est, quod Jeronimus illam noluit excludere, sed ipsam Virginem, que in geneloya non connumeratur mulieribus corruptis, reliquit in ewangelio per se notam. Cesset ergo Lira Jeronimum inpugnare, sed concipiat concorditer sine briga. Sed satis excusat se, cum dicit: »Salva igitur b. Jeronimi et meliori sentencia videtur, quod »melius potest dici, quod iste mulieres sunt hic expresse, quia fuerunt viris, ex quibus conceperant, accidentaliter coniuncte« etc 25 20 Phares autem genuit Ezrom, Ezrom autem genuit Aram; Aram autem genuit Aminadab; 92v) Aminadab autem genuit Aminadab princeps tribus Jude cum tribu sua in exitu de Egipto primus intravit per medium maris rubri post Moysen, ub. alii timebant Exodi 14°. Et ex hoc tribus Juda regnum meruit. Unde post istum Aminadab filius eius Naason fuit princeps tribus Jude in deserto, ut dicitur Numeri 1°: 35 Naason; Naason autem genuit Salmon,; Salmon, autem genuit Booz de Raab, 40 5. Dubitatur, quomodo Raab, que erat Chananeorum, fuit coniuncta ipsi Salmon in matrimonium, cum erat prohibitum filiis Israel Deuteron. 7°. Dicitur, quod dispensabatur cum illis coniungi in matrimonium mulieribus, que ad ydola non conver- 5) Codd.: uxor D. — 6) C: om. ABDEF. — 7) Codd. Vulg.: Salomon AF.
150 XXXV. M. J. Hus, In Nativitate B. Mariae Virginis. 10 15 20 »loyam Salvatoris nullam sanctarum mulierum assumi, sed eas »tantum, quas scriptura reprehendit, ut qui propter peccatores ve- »nerat, de peccatricibus nascens peccata omnium deleret. Unde »et in consequentibus Raab meretrix et Ruth Moabitidis et Bersabee »uxor, Uries.« — Hec Jeronimus, Slavus gloriosus. Sed contradicit Lira Nicolaus ex intencione Jeronimo, primo ex ipsius Jeronimi dicto ibidem, quod propter peccatum tres reges de Christi geneloya tolluntur, sc. Ochozias, Joas et Amasias, qui Joan miscuerat, filie inpiissime Jezabelis; ideo filii eius usque ad quartam generacionem de geneloya Christi tolluntur, ergo non est probabile, quod propter peccatum in Christi geneloya nomina mulierum exprimuntur. Sed revera hic Lira deliravit; nam non est intencio Jeronimi, quod propter peccatum ponuntur, sed propter notabilem exitum de gravi peccato principaliter et propter peccatum secundario et occasionaliter atque virtutes, quas meritorie per- fecerunt. Reges autem illi non ponuntur, quia peccantes ad peni- tenciam non redierunt, qualiter David rex humiliter est reversus. Aperiat ergo Lira oculum racionis et conspiciet, qualiter contra Jeronimum deliravit. — Ad secundam instanciam, sc. de Maria, matre Christi, que ibi ponitur in fine, que est sanctissima, notum est, quod Jeronimus illam noluit excludere, sed ipsam Virginem, que in geneloya non connumeratur mulieribus corruptis, reliquit in ewangelio per se notam. Cesset ergo Lira Jeronimum inpugnare, sed concipiat concorditer sine briga. Sed satis excusat se, cum dicit: »Salva igitur b. Jeronimi et meliori sentencia videtur, quod »melius potest dici, quod iste mulieres sunt hic expresse, quia fuerunt viris, ex quibus conceperant, accidentaliter coniuncte« etc 25 20 Phares autem genuit Ezrom, Ezrom autem genuit Aram; Aram autem genuit Aminadab; 92v) Aminadab autem genuit Aminadab princeps tribus Jude cum tribu sua in exitu de Egipto primus intravit per medium maris rubri post Moysen, ub. alii timebant Exodi 14°. Et ex hoc tribus Juda regnum meruit. Unde post istum Aminadab filius eius Naason fuit princeps tribus Jude in deserto, ut dicitur Numeri 1°: 35 Naason; Naason autem genuit Salmon,; Salmon, autem genuit Booz de Raab, 40 5. Dubitatur, quomodo Raab, que erat Chananeorum, fuit coniuncta ipsi Salmon in matrimonium, cum erat prohibitum filiis Israel Deuteron. 7°. Dicitur, quod dispensabatur cum illis coniungi in matrimonium mulieribus, que ad ydola non conver- 5) Codd.: uxor D. — 6) C: om. ABDEF. — 7) Codd. Vulg.: Salomon AF.
Strana 151
In genealogia Christi mulieres tantum quattuor peccatrices enumerantur. 151 tebant viros et que aliquid magni filiis Israel ostendebant. Unde quia Raab suscepit exploratores Israel et eos salvavit, ut patet Josue 2°, propter quod ponitur in cathalogo istorum, qui ex fide fecerunt notabilem actum, ut habetur Hebreorum XI°. Unde ipsa propter actum illum coniuncta est viro nobilioris tribus, sc. tribus Jude etc. Booz autem genuit qui erat nobilior de civitate Bethleem, licet prohibitum esset ex lege, quod non acciperent mulieres Moabitidas, propter quod Esdras scriba fecit eas eici cum filiis suis a filiis Israel, ut patet 1i Esdre 10°. Ruth tamen Moabitis propter actum virtutis ex dispensacione coniuncta est ipsi Booz, quia reiecta gentilitate et terra sua fidem unius Dei suscepit, ut habetur Ruth 1° c a°; 2° quia in viduitate caste vixit, ut patet Ruth 3° ex verbo Booz ad ipsam: »Benedicta es, filia, a Domino et priorem misericordiam »posteriori superasti, quia non es secuta iuvenes, pauperes seu »divites«; 3° quia fuit bone fame, unde ibidem subditur: »Scit »omnis populus, qui habitat intra urbis mee portas, mulierem te »esse virtutis« etc. 10 15 Obeth ex Ruth; Obeth autem genuit Yesse; Yesse iste alio nomine vocatus est Ysai, ut habetur 1i Re- gum 16°. Nomen Yesse hic ponitur, quia de ipso hic agitur, prout Christus descendit ab eo, et hoc modo scriptum erat Ysaie XI°: »Egredietur virga de radice Yesse« etc.s Et ideo ex nomine Yesse hic posito ostenditur ista prophecia conpleta fuisse. 20 25 Yesse autem 93r) genuit David regem. Iste, solus nominatur rex, licet ante eum et post eum fuerunt plures reges alii, quia iste fuit primus effectus in regem secundum beneplacitum Dei propter excellenciam sanctitatis. Vere istud pen- sando, quamvis sim peccancior ipso David inconparabiliter, tamen spem volo tenere firmiter pro beatitudine licet declivius prome- renda, etc. 20 David autem rex genuit 6. Hicio incipit secunda quaterdena etio notandum, quod in presenti ewangelio quatuor mulieres ponuntur: due gentiles, a5 s) D: om. Codd. — 9) Codd.: hoc cap. om. AB (Iste oo promerenda). — 10) Codd.: verba Hic c et om. F.
In genealogia Christi mulieres tantum quattuor peccatrices enumerantur. 151 tebant viros et que aliquid magni filiis Israel ostendebant. Unde quia Raab suscepit exploratores Israel et eos salvavit, ut patet Josue 2°, propter quod ponitur in cathalogo istorum, qui ex fide fecerunt notabilem actum, ut habetur Hebreorum XI°. Unde ipsa propter actum illum coniuncta est viro nobilioris tribus, sc. tribus Jude etc. Booz autem genuit qui erat nobilior de civitate Bethleem, licet prohibitum esset ex lege, quod non acciperent mulieres Moabitidas, propter quod Esdras scriba fecit eas eici cum filiis suis a filiis Israel, ut patet 1i Esdre 10°. Ruth tamen Moabitis propter actum virtutis ex dispensacione coniuncta est ipsi Booz, quia reiecta gentilitate et terra sua fidem unius Dei suscepit, ut habetur Ruth 1° c a°; 2° quia in viduitate caste vixit, ut patet Ruth 3° ex verbo Booz ad ipsam: »Benedicta es, filia, a Domino et priorem misericordiam »posteriori superasti, quia non es secuta iuvenes, pauperes seu »divites«; 3° quia fuit bone fame, unde ibidem subditur: »Scit »omnis populus, qui habitat intra urbis mee portas, mulierem te »esse virtutis« etc. 10 15 Obeth ex Ruth; Obeth autem genuit Yesse; Yesse iste alio nomine vocatus est Ysai, ut habetur 1i Re- gum 16°. Nomen Yesse hic ponitur, quia de ipso hic agitur, prout Christus descendit ab eo, et hoc modo scriptum erat Ysaie XI°: »Egredietur virga de radice Yesse« etc.s Et ideo ex nomine Yesse hic posito ostenditur ista prophecia conpleta fuisse. 20 25 Yesse autem 93r) genuit David regem. Iste, solus nominatur rex, licet ante eum et post eum fuerunt plures reges alii, quia iste fuit primus effectus in regem secundum beneplacitum Dei propter excellenciam sanctitatis. Vere istud pen- sando, quamvis sim peccancior ipso David inconparabiliter, tamen spem volo tenere firmiter pro beatitudine licet declivius prome- renda, etc. 20 David autem rex genuit 6. Hicio incipit secunda quaterdena etio notandum, quod in presenti ewangelio quatuor mulieres ponuntur: due gentiles, a5 s) D: om. Codd. — 9) Codd.: hoc cap. om. AB (Iste oo promerenda). — 10) Codd.: verba Hic c et om. F.
Strana 152
152 XXXV. M. J. Hus, In Nativitate B. Mariae Virginis. Ruth et Raab, due meretrices, sc. Thamar et uxors Urie, ad de- signandum, quod Christus, cuius generacio describitur, venit ad salutem Judeorum et gentilium, nec tantum iustorum, sed et pec- catorum. Item nota: tres nominantur: Thamar, quia accubuit zelo prolis Genes. 38°, Raab propter suscepcionem exploratorum Josue 2°, Ruth ut supra. Bersabee tacetur, quia ipsi David prius inmatrimonialiter consensit. 10 Salomonem ex ea, que fuit Urie; Urias exprimitur, qui fuit iustus propter aggravacionem pec- cati David, quem fecit occidere 21 Reg. 12°. Secundo exprimitur Urias, ut ostendatur, quod Bersabee, de qua fit mencio inplicita, ipsi David accidentaliter est coniuncta, sc. post mortem Urie. Haha12, Dauide, czo sy spachali2. 15 Salomon autem genuit Roboam; Roboam autem Sub isto divisum est regnum Judeorum in duo regna, ut patet 31 Regum 12°, quia decem tribus recesserunt ab eo et ad- heserunt Jeroboam. Et tunc dictum est regnum Israel. Due autem tribus, que remanserunt ipsi Roboam, dicte sunt regnum Juda. 20 genuit Abyam; Abya autem genuit Asa, Asa autem genuit Yosaphat, Yosaphat autem genuit Joram, Joram autem genuit Oziam, 25 30 Contra 41 Regum 8° Joram genuit Oziam et 41 Regum XI" dicitur, quod Ozias genuit Joas et 4i Regum 14° dicitur, quod Joas genuit Amasiam. Ecce hic obmittuntur tres reges sibi suc- cedentes. Racio autem huius est secundum Jeronimum, quod Joram accepit uxorem filiam,a inpiissime Jesabel, ideo filii eius usque ad quartam generacionem de geneloya Domini excluduntur 93v et maxime quia ewangelista voluit texere geneloyam Christi per tres quaterdenas, ideo oportebat hos tres reges ab ista ex- cludere quaterdena, et isti ob causam priorem pre aliis conveniencius removentur. Ozias autem genuit Joathan, Joathan autem genuit Achaz, Achaz autem genuit Ezechiam. Ezechias autem genuit 11) Codd.: Ideo D. — 12) Verba haha oo spachal DEF exhibent; in B etc. AC om.; pro Haha' in F tantum ha legitur. — 13) Codd.: om. F, post accepit A.
152 XXXV. M. J. Hus, In Nativitate B. Mariae Virginis. Ruth et Raab, due meretrices, sc. Thamar et uxors Urie, ad de- signandum, quod Christus, cuius generacio describitur, venit ad salutem Judeorum et gentilium, nec tantum iustorum, sed et pec- catorum. Item nota: tres nominantur: Thamar, quia accubuit zelo prolis Genes. 38°, Raab propter suscepcionem exploratorum Josue 2°, Ruth ut supra. Bersabee tacetur, quia ipsi David prius inmatrimonialiter consensit. 10 Salomonem ex ea, que fuit Urie; Urias exprimitur, qui fuit iustus propter aggravacionem pec- cati David, quem fecit occidere 21 Reg. 12°. Secundo exprimitur Urias, ut ostendatur, quod Bersabee, de qua fit mencio inplicita, ipsi David accidentaliter est coniuncta, sc. post mortem Urie. Haha12, Dauide, czo sy spachali2. 15 Salomon autem genuit Roboam; Roboam autem Sub isto divisum est regnum Judeorum in duo regna, ut patet 31 Regum 12°, quia decem tribus recesserunt ab eo et ad- heserunt Jeroboam. Et tunc dictum est regnum Israel. Due autem tribus, que remanserunt ipsi Roboam, dicte sunt regnum Juda. 20 genuit Abyam; Abya autem genuit Asa, Asa autem genuit Yosaphat, Yosaphat autem genuit Joram, Joram autem genuit Oziam, 25 30 Contra 41 Regum 8° Joram genuit Oziam et 41 Regum XI" dicitur, quod Ozias genuit Joas et 4i Regum 14° dicitur, quod Joas genuit Amasiam. Ecce hic obmittuntur tres reges sibi suc- cedentes. Racio autem huius est secundum Jeronimum, quod Joram accepit uxorem filiam,a inpiissime Jesabel, ideo filii eius usque ad quartam generacionem de geneloya Domini excluduntur 93v et maxime quia ewangelista voluit texere geneloyam Christi per tres quaterdenas, ideo oportebat hos tres reges ab ista ex- cludere quaterdena, et isti ob causam priorem pre aliis conveniencius removentur. Ozias autem genuit Joathan, Joathan autem genuit Achaz, Achaz autem genuit Ezechiam. Ezechias autem genuit 11) Codd.: Ideo D. — 12) Verba haha oo spachal DEF exhibent; in B etc. AC om.; pro Haha' in F tantum ha legitur. — 13) Codd.: om. F, post accepit A.
Strana 153
Tres reges in genealogia Christi, proles Jesabel, ommittuntur. 153 7.) Ezechias iste non habuit heredem, quando dictum est ei per Ysaiam prophetam Ysaie 38° : »Dispone domui tue, quiar4 »morieris tu et non vives.« Et tunc flevit non timore mortis, sed propter defectum seminis timens, ut15 Christus de eo nasceretur. Et ideo ipso orante cum lacrimis additi sunt vite eius quindecim anni et tunc genuit Manassen, qui licet primo fuerit pessimus, quia de eo scriptum est 41 Regum 21°, quod ipse »inplevit Ye- »rusalem sangwine prophetarum usque ad os«, inter quos Ysaiam, avunculum suum, secari fecit, propter quod in captivitatem ductus est, et tamen finaliter penituit et ad regnum suum reductus fuit, ut habetur 21 Paralipomenon 33°. 16 Manassen. Manasses autem genuit Amon. Amon autem genuit Joziam. Jozias autem Jozias iste fuit optimus, quia in iuventute sua cepit querere Deum et destruxit templa ydolorum per totum regnum. Patet 4i Regum 22° per totum, et non fuit sibi in hoc similis, nec ante, nec post. 15 per n per m alias Jecomiam, qui genuit filium Jeconiam nepotem genuit Jeconiam, et fratres eius in transmigracione Ba- bilonis. Non quia adhuc esset transmigracio, quando geniti sunt, 20 sed quia inminebat. Nominantur autem fratres eius sc. Jeconie, quia similes sibi erant in captivitate; Joachim autem, qui primus regnavit post Joziam, captivatus est per regem Egipti, ut habetur 41 Regum 23°. Rex autem Egipti constituit loco ipsius fratrem eius Eliachim, mutato nomine ipsius vocavit eum Joachim vel Jeconiam, et iste est, qui dicitur hic genitus a Jozia, quem capti- vavit rex Babilonis,94r) ducens secum in Babilonem; sed in itinere remisit eum sub iuramento, quod ei fideliter serviret. Sed iste Joachim anno tercio volens rebellare ab exercitu regis Babi- lonis captus est et occisus et cadaver eius extra Jerusalem pro- iectum fuit, sicut fuerat per Jeremiam predictum Jeremie 22°: »Sepultura asini sepelietur«, et regnavit Joachim filius pro eo, qui similiter dictus est Jeconias, sed aliter scribitur quam primus, quia pater eius scribitur per c et m, filius autem eius per l et n. Boh16 wye kterak su ge zyde psaliis etc. 25. 30 35 Et post transmigracionem Babilonis: Jeconias genuit Sa- latiel. 14) F Vulg.: om. Codd. — 15) C: ne Codd., B ante nasceretur non‘ add. 16) DE: verba bohemica omnia codd. cett. om. In E varr.: Buoh ... gie . .
Tres reges in genealogia Christi, proles Jesabel, ommittuntur. 153 7.) Ezechias iste non habuit heredem, quando dictum est ei per Ysaiam prophetam Ysaie 38° : »Dispone domui tue, quiar4 »morieris tu et non vives.« Et tunc flevit non timore mortis, sed propter defectum seminis timens, ut15 Christus de eo nasceretur. Et ideo ipso orante cum lacrimis additi sunt vite eius quindecim anni et tunc genuit Manassen, qui licet primo fuerit pessimus, quia de eo scriptum est 41 Regum 21°, quod ipse »inplevit Ye- »rusalem sangwine prophetarum usque ad os«, inter quos Ysaiam, avunculum suum, secari fecit, propter quod in captivitatem ductus est, et tamen finaliter penituit et ad regnum suum reductus fuit, ut habetur 21 Paralipomenon 33°. 16 Manassen. Manasses autem genuit Amon. Amon autem genuit Joziam. Jozias autem Jozias iste fuit optimus, quia in iuventute sua cepit querere Deum et destruxit templa ydolorum per totum regnum. Patet 4i Regum 22° per totum, et non fuit sibi in hoc similis, nec ante, nec post. 15 per n per m alias Jecomiam, qui genuit filium Jeconiam nepotem genuit Jeconiam, et fratres eius in transmigracione Ba- bilonis. Non quia adhuc esset transmigracio, quando geniti sunt, 20 sed quia inminebat. Nominantur autem fratres eius sc. Jeconie, quia similes sibi erant in captivitate; Joachim autem, qui primus regnavit post Joziam, captivatus est per regem Egipti, ut habetur 41 Regum 23°. Rex autem Egipti constituit loco ipsius fratrem eius Eliachim, mutato nomine ipsius vocavit eum Joachim vel Jeconiam, et iste est, qui dicitur hic genitus a Jozia, quem capti- vavit rex Babilonis,94r) ducens secum in Babilonem; sed in itinere remisit eum sub iuramento, quod ei fideliter serviret. Sed iste Joachim anno tercio volens rebellare ab exercitu regis Babi- lonis captus est et occisus et cadaver eius extra Jerusalem pro- iectum fuit, sicut fuerat per Jeremiam predictum Jeremie 22°: »Sepultura asini sepelietur«, et regnavit Joachim filius pro eo, qui similiter dictus est Jeconias, sed aliter scribitur quam primus, quia pater eius scribitur per c et m, filius autem eius per l et n. Boh16 wye kterak su ge zyde psaliis etc. 25. 30 35 Et post transmigracionem Babilonis: Jeconias genuit Sa- latiel. 14) F Vulg.: om. Codd. — 15) C: ne Codd., B ante nasceretur non‘ add. 16) DE: verba bohemica omnia codd. cett. om. In E varr.: Buoh ... gie . .
Strana 154
154 XXXV. M. J. Hus, In Nativitate B. Mariae Virginis. §8. Iste Jeconias, a quo incipit tercia quaterdena, non fuit Jeconias filius Jozie, sed nepos eius per n scriptus, ut dictum est; aliter non essent 14 in ista quaterdena ultima. Salatiel autem7 genuit Zorobabel, Zorobabel Iste est, sub quo transmigracio rediit de captivitate, ut ha- betur 1i Esdre 2°. 10 15 autem genuit Abiud. Abiud autem genuit Contrarium videtur 11 Paralipomenon 3°, ubi dicitur, quod Zorobabel genuit Mosellam et Ananiam et Salamit. — Di- cendum, quod aliquis istorum fuit binomius et sic dictus est Abiud, quia plures binomii in scriptura sacra inveniuntur, ex quo sepius oritur difficultas. Ab isto Abiud usque ad Joseph nulla historia in biblia invenitur, quia dicitur, quod Herodes combusserat libros, ne linea regia ab aliis distingweretur, ut dicunt aliqui. Tamen dicendum, quod Mattheus scivit omnes generaciones huiusmodi, cum fuit Spiritu Sancto supra prophetas veteres illustratus. Eliachim. Eliachim autem genuit Azor. Azor autem genuit Sadoch. Sadoch autem genuit Achim. Achim autem genuit §94r) Eliud. Eliud autem genuit Eleazar. Eleazar autem genuit 20 Mathan. Mathan autem genuit Jacob. Contrarium dicitur Luce 3°, ubi dicitur: »Mathanis genuit »Heli, et Heli genuit Joseph.« Dicendum, quod Mathat et Mathan descenderunt a David, sed Mathat per Nathan, qui fuit filius David adoptivus, Mathan autem per Salomonem et isti duo habuerunt unam uxorem successive etc. 25 Jacob autem genuit Joseph, 30 9. Sed contra: ex quo Joseph non fuit pater Jesu Matth. 1° : »Non cognovit eam, donec peperit filium suum primo- »genitum«, non videtur esse probatum per istam geneloyam sic descriptam, quod Jesus, filius Marie, fuit de stirpe David. Dicendum, quod ymmo, quia Joseph et Maria fuit de eadem tribu, quia mulier non poterat in coniugem ducere virum alterius tribus, quando ad 17) Codd. Vulg.: om. D. — 18) Sic codd.: Mathat in Luca.
154 XXXV. M. J. Hus, In Nativitate B. Mariae Virginis. §8. Iste Jeconias, a quo incipit tercia quaterdena, non fuit Jeconias filius Jozie, sed nepos eius per n scriptus, ut dictum est; aliter non essent 14 in ista quaterdena ultima. Salatiel autem7 genuit Zorobabel, Zorobabel Iste est, sub quo transmigracio rediit de captivitate, ut ha- betur 1i Esdre 2°. 10 15 autem genuit Abiud. Abiud autem genuit Contrarium videtur 11 Paralipomenon 3°, ubi dicitur, quod Zorobabel genuit Mosellam et Ananiam et Salamit. — Di- cendum, quod aliquis istorum fuit binomius et sic dictus est Abiud, quia plures binomii in scriptura sacra inveniuntur, ex quo sepius oritur difficultas. Ab isto Abiud usque ad Joseph nulla historia in biblia invenitur, quia dicitur, quod Herodes combusserat libros, ne linea regia ab aliis distingweretur, ut dicunt aliqui. Tamen dicendum, quod Mattheus scivit omnes generaciones huiusmodi, cum fuit Spiritu Sancto supra prophetas veteres illustratus. Eliachim. Eliachim autem genuit Azor. Azor autem genuit Sadoch. Sadoch autem genuit Achim. Achim autem genuit §94r) Eliud. Eliud autem genuit Eleazar. Eleazar autem genuit 20 Mathan. Mathan autem genuit Jacob. Contrarium dicitur Luce 3°, ubi dicitur: »Mathanis genuit »Heli, et Heli genuit Joseph.« Dicendum, quod Mathat et Mathan descenderunt a David, sed Mathat per Nathan, qui fuit filius David adoptivus, Mathan autem per Salomonem et isti duo habuerunt unam uxorem successive etc. 25 Jacob autem genuit Joseph, 30 9. Sed contra: ex quo Joseph non fuit pater Jesu Matth. 1° : »Non cognovit eam, donec peperit filium suum primo- »genitum«, non videtur esse probatum per istam geneloyam sic descriptam, quod Jesus, filius Marie, fuit de stirpe David. Dicendum, quod ymmo, quia Joseph et Maria fuit de eadem tribu, quia mulier non poterat in coniugem ducere virum alterius tribus, quando ad 17) Codd. Vulg.: om. D. — 18) Sic codd.: Mathat in Luca.
Strana 155
Maria et Joseph de eadem stirpe processerunt. 155 ipsam pertinebat hereditas paterna, ut patet Numeri 27° de filiabus Salphat. Beata autem Virgo fuit unica Joachim, patri suo, et ideo ex lege cogebatur viro sue tribus nubere, propter quod eciam ivit,9 cum Joseph in Bethleem, civitatem David, ut profiteretur cum eo, ut habetur Luce 2° etc. unctusE Cristus. SalvatorE virum Marie, de qua natus est Jesus, qui vocatur — XXXVI. Nativitatis Marie. Prothema.BD 10 Proverbiorum QApiencia, edificavit sibi domum. 90 1. Vulgaris consuetudo hec circa edificia sollempnia ha- betur, ut dum perfectum fuerit decorum edificium, diem illam cum gaudio sollempniset pulcerrime, qua finivit. Quia ergo domus in- carnate Sapiencie hodie completa Maria Virgo per nativitatem esse dinoscitur, idcirco dies huiusmodi consone celebratur. Celebrat 95r) namque ecclesia Marie nativitatem, quia in utero sancti- ficata sicut eius Filii humanitas, quam ex ea assumpsit. Unde solum Christi, Marie et Baptiste dies celebratur nativitatis. Hec sunt enim tria radiancia in celo militantis ecclesie: Christus sol, Maria luna, Baptista lucifer, solem iusticie qui precessit. Celebratur ergo Christi nativitas, quia plenus gracia in conceptu et nativitate et dominus graciarum Johannis 1° »plenum gracia et veritate.« Maria plena gracia et mater gracie, canitur: »Maria, mater gracie.« Johannes plenus gracia et nunccius gracie Luce 1°: »Replebitur »adhuc ex utero matris Spiritu Sancto.« Et racio, quia omnes hee tres domus fundate erant a sapientissimo artifice, ymmo ipsa Sapiencia increata iuxta illud Proverbiorum 9° 'Sapiencia edi- »ficavit sibi domum' ideo sapienter, cum in nullo penitus potuit deviare. Posuit namque fundamentum indestructibile, membra super illo edificacionis distingwit optime et tercio ornatum adiunxit pul- 15 20 25 30 19) Codd.: nunc D pessime. — 1) Codd.: in F folium evulsum, quare huius sermonis tantum finis (a pag. 156 lin. 40 Recurrant...) exstat.
Maria et Joseph de eadem stirpe processerunt. 155 ipsam pertinebat hereditas paterna, ut patet Numeri 27° de filiabus Salphat. Beata autem Virgo fuit unica Joachim, patri suo, et ideo ex lege cogebatur viro sue tribus nubere, propter quod eciam ivit,9 cum Joseph in Bethleem, civitatem David, ut profiteretur cum eo, ut habetur Luce 2° etc. unctusE Cristus. SalvatorE virum Marie, de qua natus est Jesus, qui vocatur — XXXVI. Nativitatis Marie. Prothema.BD 10 Proverbiorum QApiencia, edificavit sibi domum. 90 1. Vulgaris consuetudo hec circa edificia sollempnia ha- betur, ut dum perfectum fuerit decorum edificium, diem illam cum gaudio sollempniset pulcerrime, qua finivit. Quia ergo domus in- carnate Sapiencie hodie completa Maria Virgo per nativitatem esse dinoscitur, idcirco dies huiusmodi consone celebratur. Celebrat 95r) namque ecclesia Marie nativitatem, quia in utero sancti- ficata sicut eius Filii humanitas, quam ex ea assumpsit. Unde solum Christi, Marie et Baptiste dies celebratur nativitatis. Hec sunt enim tria radiancia in celo militantis ecclesie: Christus sol, Maria luna, Baptista lucifer, solem iusticie qui precessit. Celebratur ergo Christi nativitas, quia plenus gracia in conceptu et nativitate et dominus graciarum Johannis 1° »plenum gracia et veritate.« Maria plena gracia et mater gracie, canitur: »Maria, mater gracie.« Johannes plenus gracia et nunccius gracie Luce 1°: »Replebitur »adhuc ex utero matris Spiritu Sancto.« Et racio, quia omnes hee tres domus fundate erant a sapientissimo artifice, ymmo ipsa Sapiencia increata iuxta illud Proverbiorum 9° 'Sapiencia edi- »ficavit sibi domum' ideo sapienter, cum in nullo penitus potuit deviare. Posuit namque fundamentum indestructibile, membra super illo edificacionis distingwit optime et tercio ornatum adiunxit pul- 15 20 25 30 19) Codd.: nunc D pessime. — 1) Codd.: in F folium evulsum, quare huius sermonis tantum finis (a pag. 156 lin. 40 Recurrant...) exstat.
Strana 156
156 XXXVI. M. J. Hus, Nativitatis Mariae. 15 20 25 cerrime. Nam ista ad artificem pertinent, ut Ambrosius in Exameron dicit: »Bonus artifex primo fundamentum ponit, fun- »damento edificacionis membra distingwit, adiungit ornatum.« Sa- piencia incarnata, que est Filius Dei unigenitus, ista fecit, domum sue habitacionis dum construxit Psalmus: »Ipse fundavit eam »Altissimus«; et ubi et super quo, subditur: »fundamenta eius in »montibus sanctis«, i. e. in altitudine divine maiestatis, in potencia Patris, in sapiencia Filii, in gracia Spiritus Sancti. Fundata domus Maria fuit, ergo cadere non potuit sive per 1o inpotenciam, sive per ignoranciam, nec omnino per aliquam ma- liciam; omnis namque casus in peccatum istorum aliquo modorum comittitur, in Christi apostolis ut apparet: Petrus namque peccavit et sic cecidit per humanam infirmi- tatem et sic inpotenciam, cum tamquam infirmus ad standum pro Christo timore mortis ipsum denegavit. Racio, quod nondum fun- datus fuerat in altitudine divine potencie. Paulus cecidit per ignoranciam 1a Timoth. 1°: »Ignorans »feci in incredulitate«, quia nondum fundatus fuerat in altitudine divine sapiencie. Judas cecidit per affectatam maliciam Psalmus: »Dilexit »maliciam, et veniet ei«, quia non erat fundatus super altitudine divine gracie. Nullo autem istorum modorum Virgo Maria cadere potuit, quia fundata erat in altitudine potencie Patris, sapiencie Filii et gracie Spiritus Sancti, et per tres personas artifices, sc. per Patrem et Filium et Spiritum Sanctum. Nam Pater eius mentem firmam, Filius sapientem 95v et Spiritus Sanctus pulcram fecit; ideo »tota pulcra est et macula non est in ea« Canticorum 4°. Ergo est potens ad multos suscipiendum, multos informandum sapiens, et ineptos pulcrificans suo decore. Potens, inquam, domus ad multos suscipere, 30 40 in utero, canitur: »Quem celi capere non poterant, tuo gremio contulistia“ ; in intellectu, Luce 2°: »Maria conservabat omnia verba hec conferens ea ins corde, suos« ; in affectu, Ecclesiastici 24°: »Transite ad me omnes, qui concupiscitis mes«; in merito, quia omnibus peccatoribus Salvatorem genuit et sic vitam eternam ipsis promeruit, si voluerint finaliter esse grati. Recurrant ergo magni peccatores ad amplitudinem eius gracie, ignari ad amplitudinem eius sapiencie, tepidi affectu ad amplitudinem eius diligencie et inmeriti ad amplitudinem eius pro- merencie infinite. a5 quia ampla 2) Codd.: malediccionem Vulg. (Psalm. CVIII, 18). — 3) Codd.: etc. D(propter angustiam chartae).
156 XXXVI. M. J. Hus, Nativitatis Mariae. 15 20 25 cerrime. Nam ista ad artificem pertinent, ut Ambrosius in Exameron dicit: »Bonus artifex primo fundamentum ponit, fun- »damento edificacionis membra distingwit, adiungit ornatum.« Sa- piencia incarnata, que est Filius Dei unigenitus, ista fecit, domum sue habitacionis dum construxit Psalmus: »Ipse fundavit eam »Altissimus«; et ubi et super quo, subditur: »fundamenta eius in »montibus sanctis«, i. e. in altitudine divine maiestatis, in potencia Patris, in sapiencia Filii, in gracia Spiritus Sancti. Fundata domus Maria fuit, ergo cadere non potuit sive per 1o inpotenciam, sive per ignoranciam, nec omnino per aliquam ma- liciam; omnis namque casus in peccatum istorum aliquo modorum comittitur, in Christi apostolis ut apparet: Petrus namque peccavit et sic cecidit per humanam infirmi- tatem et sic inpotenciam, cum tamquam infirmus ad standum pro Christo timore mortis ipsum denegavit. Racio, quod nondum fun- datus fuerat in altitudine divine potencie. Paulus cecidit per ignoranciam 1a Timoth. 1°: »Ignorans »feci in incredulitate«, quia nondum fundatus fuerat in altitudine divine sapiencie. Judas cecidit per affectatam maliciam Psalmus: »Dilexit »maliciam, et veniet ei«, quia non erat fundatus super altitudine divine gracie. Nullo autem istorum modorum Virgo Maria cadere potuit, quia fundata erat in altitudine potencie Patris, sapiencie Filii et gracie Spiritus Sancti, et per tres personas artifices, sc. per Patrem et Filium et Spiritum Sanctum. Nam Pater eius mentem firmam, Filius sapientem 95v et Spiritus Sanctus pulcram fecit; ideo »tota pulcra est et macula non est in ea« Canticorum 4°. Ergo est potens ad multos suscipiendum, multos informandum sapiens, et ineptos pulcrificans suo decore. Potens, inquam, domus ad multos suscipere, 30 40 in utero, canitur: »Quem celi capere non poterant, tuo gremio contulistia“ ; in intellectu, Luce 2°: »Maria conservabat omnia verba hec conferens ea ins corde, suos« ; in affectu, Ecclesiastici 24°: »Transite ad me omnes, qui concupiscitis mes«; in merito, quia omnibus peccatoribus Salvatorem genuit et sic vitam eternam ipsis promeruit, si voluerint finaliter esse grati. Recurrant ergo magni peccatores ad amplitudinem eius gracie, ignari ad amplitudinem eius sapiencie, tepidi affectu ad amplitudinem eius diligencie et inmeriti ad amplitudinem eius pro- merencie infinite. a5 quia ampla 2) Codd.: malediccionem Vulg. (Psalm. CVIII, 18). — 3) Codd.: etc. D(propter angustiam chartae).
Strana 157
Mariae virginitas integra, dedicata, transfusa, exemplaris. 157 2° fuit domus pulcra iuxta illud . . . Pulera namque fuit, quia habuit virginitatem integram, de- dicatam, transfusam, privilegiatam atque exemplarem. Integram corpore, anima et spiritu 1a Thessal. 5°: »Integer »spiritus vester et anima et corpus sine querela in adventu Domini »nostri Jesu Christi servetur.« Quidam namque non habent in- tegritatem corporis, ut Maria Egipciaca, alii integritatem mentis, ut Maria Magdalena, qui corrumpunt per concupiscenciam M atth. 5° : »Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, mechatus est eam »in corde suo.« Alii non habent integritatem spiritus, quia mortalia pers peccata, que per suum adinvenerunt spiritum, a sponso eterno sunt divisi et sic adulterio spiritus viciati Psalmus: »Fornicati »sunt in adinvencionibus suis.« Virgo Maria ab omnibus hiis elon- gata perstitits: ergo tota »pulcra et, casta generacio cum claritate.« 5 10 2° habuit virginitatem dedicatam; nam ipsa, ut dicitur, primo virginitatem vovit, deinde alie. Unde Psalmus: »Adducentur regi »virgines eius post eam.« 15 3° habuit virginitatem transfusam sic, quod licet virgo pul- cerrima extitit, a nullo tamen carnaliter Spiritu S. peruncta potuit concupisci, quia eius puritas in aliorum corda transfundebatur 20 et omnes motus illicitos extingwebat. 4° habuit virginitatem ornatam lumine gracie, oleo miseri- cordie et divine sapiencie excellencia decoratam, non sicut fatue virgines, que acceptis lampadibus non sumpserunt oleum secum etc.s 4) Sic codd. — 5) Codd.: om. CEF. — 6) Codd.: extitit E. — 7) Codd.: est Vulg. (Sapientiae IV.) — 8) Codd.: Hwala tobe pane ihesu criste zwelike twe dobroty add. F. Post haec verba in D folium unum excisum est, quo tamen nihil continebatur. Textus igitur non est mutilus. Post sequens autem (96) folium iterum tria parva folia interposita sunt, alio prorsus textu et contento. 11
Mariae virginitas integra, dedicata, transfusa, exemplaris. 157 2° fuit domus pulcra iuxta illud . . . Pulera namque fuit, quia habuit virginitatem integram, de- dicatam, transfusam, privilegiatam atque exemplarem. Integram corpore, anima et spiritu 1a Thessal. 5°: »Integer »spiritus vester et anima et corpus sine querela in adventu Domini »nostri Jesu Christi servetur.« Quidam namque non habent in- tegritatem corporis, ut Maria Egipciaca, alii integritatem mentis, ut Maria Magdalena, qui corrumpunt per concupiscenciam M atth. 5° : »Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, mechatus est eam »in corde suo.« Alii non habent integritatem spiritus, quia mortalia pers peccata, que per suum adinvenerunt spiritum, a sponso eterno sunt divisi et sic adulterio spiritus viciati Psalmus: »Fornicati »sunt in adinvencionibus suis.« Virgo Maria ab omnibus hiis elon- gata perstitits: ergo tota »pulcra et, casta generacio cum claritate.« 5 10 2° habuit virginitatem dedicatam; nam ipsa, ut dicitur, primo virginitatem vovit, deinde alie. Unde Psalmus: »Adducentur regi »virgines eius post eam.« 15 3° habuit virginitatem transfusam sic, quod licet virgo pul- cerrima extitit, a nullo tamen carnaliter Spiritu S. peruncta potuit concupisci, quia eius puritas in aliorum corda transfundebatur 20 et omnes motus illicitos extingwebat. 4° habuit virginitatem ornatam lumine gracie, oleo miseri- cordie et divine sapiencie excellencia decoratam, non sicut fatue virgines, que acceptis lampadibus non sumpserunt oleum secum etc.s 4) Sic codd. — 5) Codd.: om. CEF. — 6) Codd.: extitit E. — 7) Codd.: est Vulg. (Sapientiae IV.) — 8) Codd.: Hwala tobe pane ihesu criste zwelike twe dobroty add. F. Post haec verba in D folium unum excisum est, quo tamen nihil continebatur. Textus igitur non est mutilus. Post sequens autem (96) folium iterum tria parva folia interposita sunt, alio prorsus textu et contento. 11
Strana 158
158 XXXVII. M. J. Hus, In exaltatione sanctae crucis. XXXVII. In exaltacione sancte Crucis. Ewangelium.B 96r Joh. 120 10 15 N illo tempore dixit Jesus discipulis suis et turbis Judeorum: In presenti ewangelio duo principaliter tanguntur: 2° magnus 1° genus Christi passionis ibi: 'ego si exaltatus fuero‘; fructus passionis, cum subditur 'omnia traham ad me ipsum'. In primo intelligitur crucis exaltacio racione Christi in ea exaltati, in secundo nostra redempcio racione amoris in cruce ostensi. Hodie ergo festum, principaliter Christi agitur, 2° crucis et 3° redempcionis nostre memoria designatur. De primo dicitur 'ego‘, sc. Christus, Filius Dei, 'si exaltatus fuero‘ per crucem et in cruce : ecce secundum, “omnia traham ad me ipsum': ecce tercium. Noluit autem exaltari in domo aut sub tecto, sed in aere, quod est ele- mentum commune ad usum (potest enim homo habere propriam terram, aquam vel ignem, sed non sic aerem), ut sicut aer est communis omnibus, sic passio sua omnibus communis panderetur. Nam passiones aliorum sanctorum sunt proprie, ut Petrus passus est propter se, similiter Paulus; Christus autem pro omnibus. Unde dicit: »Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me ipsum« etc. 20 25 30 35 i. e. dum Johannis 8°: »Cum exaltaveritis Filium hominis« etc. »Ego si exaltatus fuero a terra, §2.) in cruce et sic in aere moriens, debellando aereas po- testates, ex quo meruit glorificacionem et exaltacionem corporis sui et subiectam sibi multitudinem gencium per fidem Philip. 2°: »Propter quod Deus exaltavit illum« et sequitur: »et omnis lingwa »confiteatur, quod Dominus Jesus in gloria est Dei Patris«; — sc. in cruce, que ut ait Innocencius in sermone illo 'Si quis vult venire post me, tollat crucem et sequatur me‘ »Crux »(inquit) sanitatem restituit, benediccionem inpendit, discernit a per- »fidis, liberat a periculis, hostes expellit, victores constituit. Crux »misterium fidei, firmamentum spei, clavis sciencie, forma iusticie, »magnificencia regum, gloria sacerdotum, inopum sustentacio, pau- »perum consolacio, cecorum dux, claudorum baculus, spes de- »speratorum et resurreccio mortuorum. Crux quatuor ligna habuit: »significantur quatuor virtutes: spes, fides, perseverancia, paciencia, »de quibus Apostoluss ait »ut comprehendatis cum omnibus 1) BCE: epistolam quere in die Palmarum add. C. — 2) Codd.: factum F male. — 3) Codd.: Ad Ephes. III. 18 Vulg.
158 XXXVII. M. J. Hus, In exaltatione sanctae crucis. XXXVII. In exaltacione sancte Crucis. Ewangelium.B 96r Joh. 120 10 15 N illo tempore dixit Jesus discipulis suis et turbis Judeorum: In presenti ewangelio duo principaliter tanguntur: 2° magnus 1° genus Christi passionis ibi: 'ego si exaltatus fuero‘; fructus passionis, cum subditur 'omnia traham ad me ipsum'. In primo intelligitur crucis exaltacio racione Christi in ea exaltati, in secundo nostra redempcio racione amoris in cruce ostensi. Hodie ergo festum, principaliter Christi agitur, 2° crucis et 3° redempcionis nostre memoria designatur. De primo dicitur 'ego‘, sc. Christus, Filius Dei, 'si exaltatus fuero‘ per crucem et in cruce : ecce secundum, “omnia traham ad me ipsum': ecce tercium. Noluit autem exaltari in domo aut sub tecto, sed in aere, quod est ele- mentum commune ad usum (potest enim homo habere propriam terram, aquam vel ignem, sed non sic aerem), ut sicut aer est communis omnibus, sic passio sua omnibus communis panderetur. Nam passiones aliorum sanctorum sunt proprie, ut Petrus passus est propter se, similiter Paulus; Christus autem pro omnibus. Unde dicit: »Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me ipsum« etc. 20 25 30 35 i. e. dum Johannis 8°: »Cum exaltaveritis Filium hominis« etc. »Ego si exaltatus fuero a terra, §2.) in cruce et sic in aere moriens, debellando aereas po- testates, ex quo meruit glorificacionem et exaltacionem corporis sui et subiectam sibi multitudinem gencium per fidem Philip. 2°: »Propter quod Deus exaltavit illum« et sequitur: »et omnis lingwa »confiteatur, quod Dominus Jesus in gloria est Dei Patris«; — sc. in cruce, que ut ait Innocencius in sermone illo 'Si quis vult venire post me, tollat crucem et sequatur me‘ »Crux »(inquit) sanitatem restituit, benediccionem inpendit, discernit a per- »fidis, liberat a periculis, hostes expellit, victores constituit. Crux »misterium fidei, firmamentum spei, clavis sciencie, forma iusticie, »magnificencia regum, gloria sacerdotum, inopum sustentacio, pau- »perum consolacio, cecorum dux, claudorum baculus, spes de- »speratorum et resurreccio mortuorum. Crux quatuor ligna habuit: »significantur quatuor virtutes: spes, fides, perseverancia, paciencia, »de quibus Apostoluss ait »ut comprehendatis cum omnibus 1) BCE: epistolam quere in die Palmarum add. C. — 2) Codd.: factum F male. — 3) Codd.: Ad Ephes. III. 18 Vulg.
Strana 159
Christus per mortem suam et patres veteres et omnes praedestinatos ad se traxit. 159 »sanctis, que sit latitudo, §100r 4 longitudo, sublimitas et pro- »fundum.« Longitudo crucis perseverancia, de qua ait Veritas: » Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit«; latitudo crucis »paciencia, de qua ait Veritas: »In paciencia vestra possidebitis »animas vestras«; profunditas crucis est fides, de qua ait Apo- »stolus: »Fides est substancia rerum sperandarum, argumentum »non apparencium«; sublimitas crucis est spes, de qua ait Psal- »mista: »In verbo tuo supersperavi.« Hec Innocencius, ubi supra, et ibi multa de clavis crucis. omnia traham ad me ipsum.« 10 3. Secundum Augustinum non quantum ad univer- sitatem omnium, quia non omnes sunt tracti, sed quantum ad in- tegritatem nature, sc. spiritum, animam et corpus. Trahit enim spi- ritum dando vere fidei cognicionem, trahit animam per gracie in- fusionem, trahit corpus per beatam resurreccionem. Vel hoc, quod dicit omnia', refertur ad omnia predestinata supposita ad salutem, vel refertur ad omnia genera hominum, quia de omnibus gene- ribus hominum aliqui sunt tracti etc. Vel omnia‘, i. e. hominem, qui est quodammodo omnia, ut patet per Gregorium in Omelia super illo Predicate ewangelium omni creature !" Christus per suam passionem trahit ad se celestia: Patrem reconciliando; 2° terrestria traxit: gentilem populum ad fidem de- ducendo, 3° sanctos patres, qui erant in lymbo, liberando. Unde voluit in cruce exaltari, ut per caput sursum Patrem reconciliaret, per pedes deorsum infernum conculcaret, per manus extensas in dextrum et sinistrum ut iustos attraheret finaliter et iniquos re- probaret. Cottidie autem trahit ad se peccatores, qui humiliter et devote formam corporis in cruce expansi conspiciunt, ut ad spem misericordie convertantur. Unde Bernhardus: »Quis non ra- »piatur ad spem inpetrandi fiduciam, quando eius considerat cor- »poris disposicionem, videlicet caput inclinatum ad osculum, brachia »extensa ad amplexandum, manus perforatas ad largiendum,, pedum »confixionem ad nobiscum manendum, corporis extensionem ad »nobis se totaliter inpendendum.« Trahit autem nos Christus ad se per simile. Unde prima ss 100V) similitudo, quia ad eius similitudinem creati sumus; 2a ra- cione humanitatis assumpte Philipp. 2°: »In similitudinem ho- »minum factus«; 3a imitacionis, quia ipsum tamquam filii imitari debemus Ephes. 5° : »Estote imitatores Dei, sicut filii carissimi« — et hec causa potissima attraccionis etc. Mali autem non trahuntur propter ymaginem deturpatam, quia a Deo non cognoscuntur; 15 20 25 30 40 4) Fol. 96v vacat, textus tamen non interrumpitur; fol. 97—99 sunt tria parva interposila, de quibus v. ad fol. 70r. — 5) Codd.: latus apertum ad dili- gendum in marg. in D add. a 83. 11*
Christus per mortem suam et patres veteres et omnes praedestinatos ad se traxit. 159 »sanctis, que sit latitudo, §100r 4 longitudo, sublimitas et pro- »fundum.« Longitudo crucis perseverancia, de qua ait Veritas: » Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit«; latitudo crucis »paciencia, de qua ait Veritas: »In paciencia vestra possidebitis »animas vestras«; profunditas crucis est fides, de qua ait Apo- »stolus: »Fides est substancia rerum sperandarum, argumentum »non apparencium«; sublimitas crucis est spes, de qua ait Psal- »mista: »In verbo tuo supersperavi.« Hec Innocencius, ubi supra, et ibi multa de clavis crucis. omnia traham ad me ipsum.« 10 3. Secundum Augustinum non quantum ad univer- sitatem omnium, quia non omnes sunt tracti, sed quantum ad in- tegritatem nature, sc. spiritum, animam et corpus. Trahit enim spi- ritum dando vere fidei cognicionem, trahit animam per gracie in- fusionem, trahit corpus per beatam resurreccionem. Vel hoc, quod dicit omnia', refertur ad omnia predestinata supposita ad salutem, vel refertur ad omnia genera hominum, quia de omnibus gene- ribus hominum aliqui sunt tracti etc. Vel omnia‘, i. e. hominem, qui est quodammodo omnia, ut patet per Gregorium in Omelia super illo Predicate ewangelium omni creature !" Christus per suam passionem trahit ad se celestia: Patrem reconciliando; 2° terrestria traxit: gentilem populum ad fidem de- ducendo, 3° sanctos patres, qui erant in lymbo, liberando. Unde voluit in cruce exaltari, ut per caput sursum Patrem reconciliaret, per pedes deorsum infernum conculcaret, per manus extensas in dextrum et sinistrum ut iustos attraheret finaliter et iniquos re- probaret. Cottidie autem trahit ad se peccatores, qui humiliter et devote formam corporis in cruce expansi conspiciunt, ut ad spem misericordie convertantur. Unde Bernhardus: »Quis non ra- »piatur ad spem inpetrandi fiduciam, quando eius considerat cor- »poris disposicionem, videlicet caput inclinatum ad osculum, brachia »extensa ad amplexandum, manus perforatas ad largiendum,, pedum »confixionem ad nobiscum manendum, corporis extensionem ad »nobis se totaliter inpendendum.« Trahit autem nos Christus ad se per simile. Unde prima ss 100V) similitudo, quia ad eius similitudinem creati sumus; 2a ra- cione humanitatis assumpte Philipp. 2°: »In similitudinem ho- »minum factus«; 3a imitacionis, quia ipsum tamquam filii imitari debemus Ephes. 5° : »Estote imitatores Dei, sicut filii carissimi« — et hec causa potissima attraccionis etc. Mali autem non trahuntur propter ymaginem deturpatam, quia a Deo non cognoscuntur; 15 20 25 30 40 4) Fol. 96v vacat, textus tamen non interrumpitur; fol. 97—99 sunt tria parva interposila, de quibus v. ad fol. 70r. — 5) Codd.: latus apertum ad dili- gendum in marg. in D add. a 83. 11*
Strana 160
160 XXXVII. M. J. Hus, In exaltatione sanctae Crucis. 10 15 20 habent naturam maculatam et ideo fratres non vocantur; habent vitam sceleratam et ideo non Christum, sed dyabolum imitantur etc. Item: Christus trahit nos per vacuum. Fuit enim vacuus in nativitate, in vita et in morte. In nativitate ab omnibus necessariis, in vita, quia non habuit domum ad habitandum Matth. 8°: »Vulpes »foveas habent et volucres celis nidos, Filius autem hominis« etc. Non habuit divicias ad possidendum 2a Corinth. 8° : »Propter »nos egenus factus est, cum dives esset.« Non habuit cibos ad comedendum, quia sepe esuriit Matth. 21°: »Mane revertens in »civitatem esurivit.« — 3° fuit vacuus in morte; nam corpus eius evacuatum erat sangwine Psalmus: »Aruit tamquam testa virtus »mea«; anima fuit evacuata omni consolacione et inpleta tristicia Matth. 26° : »Tristis est anima mea usque ad mortem.« Passio eius fuit vacua utilitate, quia pro omnibus fuit facta, sed pauci sunt redempti; ideo conqueritur Ysaias 49° : »In vacuum laboravi »sine causa; fortitudinem meam consumpsi.« Mater eciam sua fuit evacuata omni gaudio et plena omni amaritudine Luce 2°: »Tuam ipsius animam pertransibit, gladius.« Familia eius fuit evacuata omni fide, quia omnes apostoli fidem perdiderant; et nunc heu christiani evacuati sunt omni gracia et sic Spiritu Sancto, sed spiritu malicie sunt repleti. Et hos non Christus, sed dyabolus detrahet ad infernum etc. Hec sunt verba ewangeliste interpretantis, quid Christus intelligeret per exaltacionem, quia suam crucifixionem Hoc autem dicebat, significans qua morte esset moriturus. Judei! Hoc intelligite Respondit ei turba: »Nos audivimus ex lege, quia Christus manet secundum divinitatem 25 in eternum. 30 35 §4. Nomine legis aliquando accipiunt totum Vetus Testa- mentum et non solum quinque libros Moysi, qui appropriate dicuntur lex. In prophetis autem fit mencio de eternitate Christi Ysaie 9°: »Multiplicabitur eius imperium et pacis eius non erit finis.« Item Danielis 7°: »Potestas eius potestas eterna.« Item Michee 5°: »Egressus eius ab inicio a diebus eternitatis.« Et quia talis eter- nitas contrariatur morti, ideo arguunt 'Tu dicis, quia oportet exaltari Filium hominis, i. e. mori in cruce.' Vel ergo tu loqueris de te ipso, sequitur, quod tu non sis Christus, qui manet in eternum; si autem loqueris de alio, dic nobis, quis est iste Filius hominis. Licet autem Christus non vocaverit §101r se in isto loco Filium hominis, quia tamen communiter ita se vocabat, ideo Iudei re- petendo eius verbum hoc addunt. Si autem queratur, qualiter Judei intellexerunt, quod Christus suam futuram crucifixionem vocaret exaltacionem, dicitur, quod proverbium erat aput Judeos, quod 40 6) EF: ce ABCD, celestes Vulg. — 7 Codd. Vulg: pertransivit ABD.
160 XXXVII. M. J. Hus, In exaltatione sanctae Crucis. 10 15 20 habent naturam maculatam et ideo fratres non vocantur; habent vitam sceleratam et ideo non Christum, sed dyabolum imitantur etc. Item: Christus trahit nos per vacuum. Fuit enim vacuus in nativitate, in vita et in morte. In nativitate ab omnibus necessariis, in vita, quia non habuit domum ad habitandum Matth. 8°: »Vulpes »foveas habent et volucres celis nidos, Filius autem hominis« etc. Non habuit divicias ad possidendum 2a Corinth. 8° : »Propter »nos egenus factus est, cum dives esset.« Non habuit cibos ad comedendum, quia sepe esuriit Matth. 21°: »Mane revertens in »civitatem esurivit.« — 3° fuit vacuus in morte; nam corpus eius evacuatum erat sangwine Psalmus: »Aruit tamquam testa virtus »mea«; anima fuit evacuata omni consolacione et inpleta tristicia Matth. 26° : »Tristis est anima mea usque ad mortem.« Passio eius fuit vacua utilitate, quia pro omnibus fuit facta, sed pauci sunt redempti; ideo conqueritur Ysaias 49° : »In vacuum laboravi »sine causa; fortitudinem meam consumpsi.« Mater eciam sua fuit evacuata omni gaudio et plena omni amaritudine Luce 2°: »Tuam ipsius animam pertransibit, gladius.« Familia eius fuit evacuata omni fide, quia omnes apostoli fidem perdiderant; et nunc heu christiani evacuati sunt omni gracia et sic Spiritu Sancto, sed spiritu malicie sunt repleti. Et hos non Christus, sed dyabolus detrahet ad infernum etc. Hec sunt verba ewangeliste interpretantis, quid Christus intelligeret per exaltacionem, quia suam crucifixionem Hoc autem dicebat, significans qua morte esset moriturus. Judei! Hoc intelligite Respondit ei turba: »Nos audivimus ex lege, quia Christus manet secundum divinitatem 25 in eternum. 30 35 §4. Nomine legis aliquando accipiunt totum Vetus Testa- mentum et non solum quinque libros Moysi, qui appropriate dicuntur lex. In prophetis autem fit mencio de eternitate Christi Ysaie 9°: »Multiplicabitur eius imperium et pacis eius non erit finis.« Item Danielis 7°: »Potestas eius potestas eterna.« Item Michee 5°: »Egressus eius ab inicio a diebus eternitatis.« Et quia talis eter- nitas contrariatur morti, ideo arguunt 'Tu dicis, quia oportet exaltari Filium hominis, i. e. mori in cruce.' Vel ergo tu loqueris de te ipso, sequitur, quod tu non sis Christus, qui manet in eternum; si autem loqueris de alio, dic nobis, quis est iste Filius hominis. Licet autem Christus non vocaverit §101r se in isto loco Filium hominis, quia tamen communiter ita se vocabat, ideo Iudei re- petendo eius verbum hoc addunt. Si autem queratur, qualiter Judei intellexerunt, quod Christus suam futuram crucifixionem vocaret exaltacionem, dicitur, quod proverbium erat aput Judeos, quod 40 6) EF: ce ABCD, celestes Vulg. — 7 Codd. Vulg: pertransivit ABD.
Strana 161
Per Filium hominis in scriptura Christus intelligitur. 161 crucifixio vocabatur exaltacio et adhuc homines tali modi loquendi utuntur: cum alicui inprecaturs suspensio, dicitur ei: 'Tu eris exaltatus'. hoc intelligite secundum humanitatem et sic mori in cruce Et quomodo lu dicis, quod oportet exaltari Filium hominis? Nota, quod Christus non dixit tunc sub illa forma, sed Jo- hannis 3°, ubi dixit: »Sicut exaltavit Moyses serpentem in de- »serto, ita exaltari oportet Filium hominis.« Judei ergo querebant ab ipso id, quod prius conceperant, dicentes: »Quomodo tu dicis, »quia oportet exaltari Filium hominis?« Quis est iste Filius hominis? 10 §5. O Judei! Nonne dixistis Matth. 13°: »Nonne hic est »filius fabri? Nonne Mater eius dicitur Maria et fratres eius Ja- »cobus, Jozeph, Symon et Judas?« O Judei! Nonne Matth. 22° querenti: »Quid vobis videtur de Christo, cuius filius sit?« re- spondistis: »David.« Quid ergo adhuc queritis, quis est iste Filius hominis? Numquid malicia vos totaliter excecavit? Et recte sic, quia sequitur 'Adhuc modicum lumen‘ etc., sc. ad intelligendum mortem Christi et passionem in humanitate stare simul cum eter- nitate Deitatis, quorum utrumque ponit scriptura de Christo. De eternitate iam dictum est, de humanitate dicitur Ysaie 53°: »Tam- »quam ovis ad occisionem ducetur.« Item Danielis 9°: »Occi- »detur Christus.« Item Trenorum ultimo: »Spiritus oris nostri, »Christus Dominus, captus est in peccatis nostris, cui diximus in umbra tua vivemus'.« 15 20 carnaliter sencientibus me tantum esse homi- intellige : gracie nem et non Deum Dixit ergo eis Jesus: Adhuc modicum lumen est in vobis 25 Hic, tangitur dubitacionis amocio, que venit eis ex defectu intelligencie in scripturis, que dicit, quod Christus est eternus et mortalis. Unde dicit eis 'Adhuc modicum lumen', sc. intelligencie in scriptura, 'est 1017) in vobis'; quis enim non credit, quod Christus est verus Deus, et sic inmortalis, et quod est verus homo, et sic mortalis, adhuc modicum lumen fidei et intelligencie in se habet,. 30 i. e. i. e in cognicione fidei proficite quamdiu presencialiterio Ambulate dum lucem habetis, S) Codd.: interpretatur D pessime. — 9) CD: hoc cap. Hic o0 habet om- ceteri codd. — 10) Codd.: principaliter E.
Per Filium hominis in scriptura Christus intelligitur. 161 crucifixio vocabatur exaltacio et adhuc homines tali modi loquendi utuntur: cum alicui inprecaturs suspensio, dicitur ei: 'Tu eris exaltatus'. hoc intelligite secundum humanitatem et sic mori in cruce Et quomodo lu dicis, quod oportet exaltari Filium hominis? Nota, quod Christus non dixit tunc sub illa forma, sed Jo- hannis 3°, ubi dixit: »Sicut exaltavit Moyses serpentem in de- »serto, ita exaltari oportet Filium hominis.« Judei ergo querebant ab ipso id, quod prius conceperant, dicentes: »Quomodo tu dicis, »quia oportet exaltari Filium hominis?« Quis est iste Filius hominis? 10 §5. O Judei! Nonne dixistis Matth. 13°: »Nonne hic est »filius fabri? Nonne Mater eius dicitur Maria et fratres eius Ja- »cobus, Jozeph, Symon et Judas?« O Judei! Nonne Matth. 22° querenti: »Quid vobis videtur de Christo, cuius filius sit?« re- spondistis: »David.« Quid ergo adhuc queritis, quis est iste Filius hominis? Numquid malicia vos totaliter excecavit? Et recte sic, quia sequitur 'Adhuc modicum lumen‘ etc., sc. ad intelligendum mortem Christi et passionem in humanitate stare simul cum eter- nitate Deitatis, quorum utrumque ponit scriptura de Christo. De eternitate iam dictum est, de humanitate dicitur Ysaie 53°: »Tam- »quam ovis ad occisionem ducetur.« Item Danielis 9°: »Occi- »detur Christus.« Item Trenorum ultimo: »Spiritus oris nostri, »Christus Dominus, captus est in peccatis nostris, cui diximus in umbra tua vivemus'.« 15 20 carnaliter sencientibus me tantum esse homi- intellige : gracie nem et non Deum Dixit ergo eis Jesus: Adhuc modicum lumen est in vobis 25 Hic, tangitur dubitacionis amocio, que venit eis ex defectu intelligencie in scripturis, que dicit, quod Christus est eternus et mortalis. Unde dicit eis 'Adhuc modicum lumen', sc. intelligencie in scriptura, 'est 1017) in vobis'; quis enim non credit, quod Christus est verus Deus, et sic inmortalis, et quod est verus homo, et sic mortalis, adhuc modicum lumen fidei et intelligencie in se habet,. 30 i. e. i. e in cognicione fidei proficite quamdiu presencialiterio Ambulate dum lucem habetis, S) Codd.: interpretatur D pessime. — 9) CD: hoc cap. Hic o0 habet om- ceteri codd. — 10) Codd.: principaliter E.
Strana 162
162 XXXVII. M. J. Hus, In exaltatione sanctae Crucis. 5 me, qui sum lux mundi Johann. 8° et 9 , et sic lumen, quod effluit a luce, fides est Psalmus: »Signatum est super nos »lumen vultus tui, Domine.« Hoc autem lumen adhuc erat in eis modicum, quia Christum Deum et hominem fuisse non credebant, qui eos per veritatem doctrine et lumen gracie illustrabat. ignorancie et culpe, totaliter, ut conprehenderunt et sic dampnacionis, Manicheum et sequaces eius falsitatis et erroris ut tenebre vos non conprehendant. 10 15 20 25 §6.) Augustinus: »Tenebre metuenden sunt, sed morum, »non oculorum; et si oculorum, non exteriorum, sed interiorum; »non illorum, unde discernitur album et nigrum, sed iustum et »iniustum.« Nota: absencia lucis est causa erroris. Nam ille, qui caret luce divine gracie et sapiencia, dicit divicias, delicias et honores mundanos esse vera bona, sed errat; nam divicie mundane non sunt vere divicie. Patet in morte et post mortem: de 1° Job 1°: »Nudus egressus sum de utero matris mee et nudus revertar illuc« Job 16°: »Saccum consui super cutem meam« (mortui enim sacco involvuntur); post mortem deducunt, ad extremam penuriam. Patet Luce 16° de divite purpurato. — Similiter delicie non sunt vere delicie, nam corpus deliciis nutritum deducitur ad vermium comestionem Job 21°: »In pulvere dormient et vermes operient »eos.« Item Ysaie 14°: »Detracta est ad inferos superbia tua, »concidit cadaver tuum, super te sternentur tynee et operimentum13 »tuum erunt vermes.« — Similiter est de honoribus Ecclesia- stici 10°: »Cum moritur homo, hereditabit serpentes, bestias et »vermes« et ultimo ad infernum detrahetur Ysaie 14°. Proverbiorum 4°: »Via inpiorum tenebrosa; nesciunt, ubi corruant.« et qui ambulat in tenebris, nescit quo vadit. Dum lucem habetis, credite 30 102r) Hic solius patet exposicio, quia ipse est lux, in qua debent ambulare, in quam credere et cuius debent filii esse imi- tativi atque finaliter in gracia adoptivi14. in lucem, ut filii lucis sitis. — 35 7.) qui »non ex sangwinibus, neque ex voluntate carnis, »neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt« Johannis 1° et »quos voluntarie genuit verbo veritatis« Jacobi 1°. Ergo in veritate et cognicione regenerati »ut filii lucis ambulate«, Ephes. 5°, 11) Codd.: intuende AB. — 12) Codd.: deducit F errore. — 13) Codd.: ope- rientum D errore. — 14) Codd.: in D postea crrore verba ullimi capituli scripta et deleta.
162 XXXVII. M. J. Hus, In exaltatione sanctae Crucis. 5 me, qui sum lux mundi Johann. 8° et 9 , et sic lumen, quod effluit a luce, fides est Psalmus: »Signatum est super nos »lumen vultus tui, Domine.« Hoc autem lumen adhuc erat in eis modicum, quia Christum Deum et hominem fuisse non credebant, qui eos per veritatem doctrine et lumen gracie illustrabat. ignorancie et culpe, totaliter, ut conprehenderunt et sic dampnacionis, Manicheum et sequaces eius falsitatis et erroris ut tenebre vos non conprehendant. 10 15 20 25 §6.) Augustinus: »Tenebre metuenden sunt, sed morum, »non oculorum; et si oculorum, non exteriorum, sed interiorum; »non illorum, unde discernitur album et nigrum, sed iustum et »iniustum.« Nota: absencia lucis est causa erroris. Nam ille, qui caret luce divine gracie et sapiencia, dicit divicias, delicias et honores mundanos esse vera bona, sed errat; nam divicie mundane non sunt vere divicie. Patet in morte et post mortem: de 1° Job 1°: »Nudus egressus sum de utero matris mee et nudus revertar illuc« Job 16°: »Saccum consui super cutem meam« (mortui enim sacco involvuntur); post mortem deducunt, ad extremam penuriam. Patet Luce 16° de divite purpurato. — Similiter delicie non sunt vere delicie, nam corpus deliciis nutritum deducitur ad vermium comestionem Job 21°: »In pulvere dormient et vermes operient »eos.« Item Ysaie 14°: »Detracta est ad inferos superbia tua, »concidit cadaver tuum, super te sternentur tynee et operimentum13 »tuum erunt vermes.« — Similiter est de honoribus Ecclesia- stici 10°: »Cum moritur homo, hereditabit serpentes, bestias et »vermes« et ultimo ad infernum detrahetur Ysaie 14°. Proverbiorum 4°: »Via inpiorum tenebrosa; nesciunt, ubi corruant.« et qui ambulat in tenebris, nescit quo vadit. Dum lucem habetis, credite 30 102r) Hic solius patet exposicio, quia ipse est lux, in qua debent ambulare, in quam credere et cuius debent filii esse imi- tativi atque finaliter in gracia adoptivi14. in lucem, ut filii lucis sitis. — 35 7.) qui »non ex sangwinibus, neque ex voluntate carnis, »neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt« Johannis 1° et »quos voluntarie genuit verbo veritatis« Jacobi 1°. Ergo in veritate et cognicione regenerati »ut filii lucis ambulate«, Ephes. 5°, 11) Codd.: intuende AB. — 12) Codd.: deducit F errore. — 13) Codd.: ope- rientum D errore. — 14) Codd.: in D postea crrore verba ullimi capituli scripta et deleta.
Strana 163
Qui mundana caelestibus praefert, in tenebris ambulat. 163 ut filii lucis Christi sitis, sua gracia perpetuo illustrati, quos ipse trahet omnes ad se, cum post diem iudicii exaltatus fuerit in gloria Dei Patris. Trahet autem intellectum hominis ad cognicionem divi- nitatis et sensus corporeos ad cognicionem humanitatis et sic trahens alliciet, quod habebunt summam delectacionem secundum exigenciam affectus et meriti, quem vel quod in viando habuerunt. Ibi ergo ambulabunt in luce sine tenebris, quia filii lucis meritorie extiterunt etc.15 XXXVIII. In die S. Ludmille.B. Ewangelium.B 10 Luce 21° Espiciens Jesus vidit eos, §1. Ante inmediate loquebatur de viduis Dominus Luce 20°: »Attendite (inquit) a scribis, qui volunt in stolis ambulare et amant »salutaciones in foro et primas cathedras in synagogis et primos »discubitus in conviviis, qui devorant domos viduarum simulantes »longam oracionem. Hii accipient dampnacionem maiorem« Et sic loquens respexit eos etc. Volens ergo Jesus discipulos instruere, ne in avariciam et errorem phariseorum et sacerdotum inciderent, qui docebant, quod ille plus haberet de merito absolute, qui plus offerebat in templo, quod falsum est, quia quantitas meriti non accipitur secundum, quantitatem doni absolute, sed per conpara- cionem ad facultatem dandam et promptitudinem voluntatis atque devocionis. Et hanc sentenciam Dominus presenti ewangelio con- firmavit. 15 20 25 qui mittebant 102v munera in gazophilacium, divites. Vidit autem et quandam viduam pauperculam mittentem era duo. Et dixit: »Vere dico vobis, quia vidua hec pauper, 2. Crisostomusa: »Laudatur in modico vidua et di- »vitum non laudantur oblata. Minimum vidue divitum opulencias »vicit et vota divitum votum vidue superavit. Divites enim ex multo 30 15) CD: om. Codd. — 1) B in reg : Ludmille CE, Epistola Domine Deus ut Margarite add. C. — 2) Codd.: sanctum F. — 3) Sic codd.; in CF hoc 2. capi- tulum Chrisostomi infra ad sermonem XXXVIII. A adiungitur.
Qui mundana caelestibus praefert, in tenebris ambulat. 163 ut filii lucis Christi sitis, sua gracia perpetuo illustrati, quos ipse trahet omnes ad se, cum post diem iudicii exaltatus fuerit in gloria Dei Patris. Trahet autem intellectum hominis ad cognicionem divi- nitatis et sensus corporeos ad cognicionem humanitatis et sic trahens alliciet, quod habebunt summam delectacionem secundum exigenciam affectus et meriti, quem vel quod in viando habuerunt. Ibi ergo ambulabunt in luce sine tenebris, quia filii lucis meritorie extiterunt etc.15 XXXVIII. In die S. Ludmille.B. Ewangelium.B 10 Luce 21° Espiciens Jesus vidit eos, §1. Ante inmediate loquebatur de viduis Dominus Luce 20°: »Attendite (inquit) a scribis, qui volunt in stolis ambulare et amant »salutaciones in foro et primas cathedras in synagogis et primos »discubitus in conviviis, qui devorant domos viduarum simulantes »longam oracionem. Hii accipient dampnacionem maiorem« Et sic loquens respexit eos etc. Volens ergo Jesus discipulos instruere, ne in avariciam et errorem phariseorum et sacerdotum inciderent, qui docebant, quod ille plus haberet de merito absolute, qui plus offerebat in templo, quod falsum est, quia quantitas meriti non accipitur secundum, quantitatem doni absolute, sed per conpara- cionem ad facultatem dandam et promptitudinem voluntatis atque devocionis. Et hanc sentenciam Dominus presenti ewangelio con- firmavit. 15 20 25 qui mittebant 102v munera in gazophilacium, divites. Vidit autem et quandam viduam pauperculam mittentem era duo. Et dixit: »Vere dico vobis, quia vidua hec pauper, 2. Crisostomusa: »Laudatur in modico vidua et di- »vitum non laudantur oblata. Minimum vidue divitum opulencias »vicit et vota divitum votum vidue superavit. Divites enim ex multo 30 15) CD: om. Codd. — 1) B in reg : Ludmille CE, Epistola Domine Deus ut Margarite add. C. — 2) Codd.: sanctum F. — 3) Sic codd.; in CF hoc 2. capi- tulum Chrisostomi infra ad sermonem XXXVIII. A adiungitur.
Strana 164
164 XXXVIII. M. J. Hus, In die S. Ludmillae. »modicum, vidua vero ex modico obtulit totum. Unde Dominus »divitum et vidue operaciones exponens non quantum quisque »obtulerit, sed quanto quis fecerit, singulorum animos et facultates »ostendit et viduam in opere perfecto laudavit. Certavit enim cum »divitibus vidua, cum locupletibus pauper, mediocris cum opulen- »tissimis ; fide ac devocione certabat, sed vincit animo, devocione »superat, denique invenitur pocior, melior conspicitur, maior omnibus »a Judice pronuncciatur. 'Amen', inquit, 'dico vobis, quia ista plus »omnibus fecit'.« Hec Crisostomus4- 10 plus quam omnes misit. Nam omnes hii ex habundanti sibi miserunt in munera Dei: 15 20 25 §3.) Hic nota, quod sunt, qui habent temporalia ad super- habundanciam, et de istis elemosinam facere est meritum magnum. Sunt, qui habent ad solam sufficienciam et de istis elemosinam facere est meritum maius. De istis duobus dicitur Thobie 4° »Si multum tibi fuerit, habundanter tribue; si exiguum, eciam »exiguum inpertiri stude.« Sunt, qui habent ad necessitatem ex- tremam et de istis elemosinam facere est meritum maximum. De numero istorum fuit vidua, de qua in presenti. Sunt, qui nec habent ad necessitatem, et isti dum habent bonam voluntatem faciendi elemosinam, non sunt a merito exclusi, §103r) dicente b. Leone Papa: »Non est vacua manus a munere, si archa cordis repleta »est bona voluntate.« Et debent scire homines, quod qui propria largiuntur labore acquisita proprio, quod plus merentur, quam si eciam bene distribuant aliena, sicut sacerdotes, qui bona ecclesia- stica errogant pauperibus, illi non sua, sed que pauperum sunt, pauperibus distribuunt. Plus enim meruerunt, qui relictis propriis facultatibus Christum secuti sunt, quam quando aliena distribu- — erunt. 30 hec autem ex eo, quod deest illi, omnem victum suum, quem habuit, misit. — 4) Codd.: sanctus patriarcha add. F (sub finem sermonis XXXVIII. A).
164 XXXVIII. M. J. Hus, In die S. Ludmillae. »modicum, vidua vero ex modico obtulit totum. Unde Dominus »divitum et vidue operaciones exponens non quantum quisque »obtulerit, sed quanto quis fecerit, singulorum animos et facultates »ostendit et viduam in opere perfecto laudavit. Certavit enim cum »divitibus vidua, cum locupletibus pauper, mediocris cum opulen- »tissimis ; fide ac devocione certabat, sed vincit animo, devocione »superat, denique invenitur pocior, melior conspicitur, maior omnibus »a Judice pronuncciatur. 'Amen', inquit, 'dico vobis, quia ista plus »omnibus fecit'.« Hec Crisostomus4- 10 plus quam omnes misit. Nam omnes hii ex habundanti sibi miserunt in munera Dei: 15 20 25 §3.) Hic nota, quod sunt, qui habent temporalia ad super- habundanciam, et de istis elemosinam facere est meritum magnum. Sunt, qui habent ad solam sufficienciam et de istis elemosinam facere est meritum maius. De istis duobus dicitur Thobie 4° »Si multum tibi fuerit, habundanter tribue; si exiguum, eciam »exiguum inpertiri stude.« Sunt, qui habent ad necessitatem ex- tremam et de istis elemosinam facere est meritum maximum. De numero istorum fuit vidua, de qua in presenti. Sunt, qui nec habent ad necessitatem, et isti dum habent bonam voluntatem faciendi elemosinam, non sunt a merito exclusi, §103r) dicente b. Leone Papa: »Non est vacua manus a munere, si archa cordis repleta »est bona voluntate.« Et debent scire homines, quod qui propria largiuntur labore acquisita proprio, quod plus merentur, quam si eciam bene distribuant aliena, sicut sacerdotes, qui bona ecclesia- stica errogant pauperibus, illi non sua, sed que pauperum sunt, pauperibus distribuunt. Plus enim meruerunt, qui relictis propriis facultatibus Christum secuti sunt, quam quando aliena distribu- — erunt. 30 hec autem ex eo, quod deest illi, omnem victum suum, quem habuit, misit. — 4) Codd.: sanctus patriarcha add. F (sub finem sermonis XXXVIII. A).
Strana 165
Qui ex necessariis sibi largitur, summum meritum habet. 165 XXXVIII. A. Ludmille.c Sermo, b. Johannis Os aurei. (De operibus misericordie.)B 1. Tria sunt, que in misericordie opere optanda sunt christiano, ut possit facere, ut velit, ut conpleat. Ut possit, i. e. substancia faciendi non desit; ut velit, hoc est: voluntas assit, que faciat, quia substancia non deest, qua fiat; tercium est, ut conpleat, i. e. que possit et velit, sine dilacione perficiat. Hiis enim tribus opus tantum tamquam preclarum inpletum. Nam sunt, qui possunt facere, sed nolunt; sunt, qui volunt, et non possunt; sunt, qui et volunt et possunt, sed dif- ferendo non faciunt. Ceterum eciam, qui potest facere, oret, ut velit, et qui vult facere, oret, ut possit, et qui in unoquoque paratus est, det operam, ut miseri- cordiam constanter efficiat, ne quod vult et potest, differendo non conpleat. §2. Est enim misericordia salutis presidium, fidei ornamentum, propiciacio peccatorum. Hec est, que iustos probat, sanctos roborat, Dei cultores ostentat. Cuius exercicium letum efficit Dominum, placatum exhibet Christum, dum cernit huius mundi subsidiis foveri pauperem, inopem sublevari. Hec misericordia cum a cunctis inpleri precipitur, tamen maxime ab hiis, qui saginati sunt, ut dent quam accipiunt, tribuant quam sumant, donent aliis, qua, ipsi indigeant. Ceterum non potest ille misericordiam facere, qui possessionibus103v) longe lateque diffusis in confinio alium possidere non patitur, dum terminorum iungit fines, producit, calumpniatur pauperi, mediocrem premit, vicinum excludit et omnes circumpositos infestando ac persequendo depellit, qui non acquirit, nisi alius fleverit, lucra non condit, nisi alius gemuerit, cui soli bonum est, quod publicum malum est, dum fructus servat, aut annonam captat, aut inflat precia, aut fenus exaggerat, dum acquirendi lucra per nocendi exquirit ingenia. Potestne talis misericordie inplere officia, cui pupillorum dulcis est gemitus et viduarum suavis est fletus, dum preda huiusmodi pascitur et spoliis talium delectatur? qui dives est archa, non merito; possessione, non genere; nomine, non dignitate. Potestne misericordia tangi aut humanitate moveri, cuius avaricie nec proprium sufficit, nec modum inponit alienum? Qui etsi pauperi tribuat, hoc magis deterior, si alii tollit, quod alii porrigat et esu- rientis pane esurientem pascat et nudum spoliis vestiat alienis, cum scriptum sit 'Qui offert sacrificium ex substancia pauperis, sic est, quasi qui victimet filium in conspectu patris." §3. Ceterum ille vere est dives, qui in Deo dives est, qui misericordia opulentus magis quam diviciis facultates suas cum pauperibus dividit, qui locu- pletem se dando magis quam habendo ostendit, qui ad hoc se meminit habere divicias, ut feneretur Deo, pascat Christum, vestiat Dominum, qui patrimonium suum non ingrato heredi querat relinquere, sed per pauperes illud Christo desideret comodare, qui divicias celo magis quam mundo comendat, qui desiderat pocior esse opere, quam sue substancie facultate, qui thezauros suos ad superna, trans- mittit, qui ad hoc vivit, ut operetur, qui ad hoc operatur, ut in eternum vivere mereatur. Qui viduarum casibus flectitur, qui pupillorum miseria commovetur, qui dolencium causam suscipit et arroganciam superborum adimit. 4. Ceterum habere, nec facere, misereri posse nec velle, comendatum sibi deputat, quod per cruciatus suum ad heredem transmittat, nec cicius servat quam acquirit, molestius custodit quam rapuit. Suspirat enim vigilans acquirendo, suspirat dormiens reservando, nec vigilie lete nec sompnus securus, nec dies letus nec nox quieta est. Discurrit, torquetur et gemit. Et quasi illi proficiat, quod ac- 10 15 20 25 30 35 40 45 1) Codd.: om. E. — 2) Codd.: quam D errore. — 3) Codd.: eterna AB.
Qui ex necessariis sibi largitur, summum meritum habet. 165 XXXVIII. A. Ludmille.c Sermo, b. Johannis Os aurei. (De operibus misericordie.)B 1. Tria sunt, que in misericordie opere optanda sunt christiano, ut possit facere, ut velit, ut conpleat. Ut possit, i. e. substancia faciendi non desit; ut velit, hoc est: voluntas assit, que faciat, quia substancia non deest, qua fiat; tercium est, ut conpleat, i. e. que possit et velit, sine dilacione perficiat. Hiis enim tribus opus tantum tamquam preclarum inpletum. Nam sunt, qui possunt facere, sed nolunt; sunt, qui volunt, et non possunt; sunt, qui et volunt et possunt, sed dif- ferendo non faciunt. Ceterum eciam, qui potest facere, oret, ut velit, et qui vult facere, oret, ut possit, et qui in unoquoque paratus est, det operam, ut miseri- cordiam constanter efficiat, ne quod vult et potest, differendo non conpleat. §2. Est enim misericordia salutis presidium, fidei ornamentum, propiciacio peccatorum. Hec est, que iustos probat, sanctos roborat, Dei cultores ostentat. Cuius exercicium letum efficit Dominum, placatum exhibet Christum, dum cernit huius mundi subsidiis foveri pauperem, inopem sublevari. Hec misericordia cum a cunctis inpleri precipitur, tamen maxime ab hiis, qui saginati sunt, ut dent quam accipiunt, tribuant quam sumant, donent aliis, qua, ipsi indigeant. Ceterum non potest ille misericordiam facere, qui possessionibus103v) longe lateque diffusis in confinio alium possidere non patitur, dum terminorum iungit fines, producit, calumpniatur pauperi, mediocrem premit, vicinum excludit et omnes circumpositos infestando ac persequendo depellit, qui non acquirit, nisi alius fleverit, lucra non condit, nisi alius gemuerit, cui soli bonum est, quod publicum malum est, dum fructus servat, aut annonam captat, aut inflat precia, aut fenus exaggerat, dum acquirendi lucra per nocendi exquirit ingenia. Potestne talis misericordie inplere officia, cui pupillorum dulcis est gemitus et viduarum suavis est fletus, dum preda huiusmodi pascitur et spoliis talium delectatur? qui dives est archa, non merito; possessione, non genere; nomine, non dignitate. Potestne misericordia tangi aut humanitate moveri, cuius avaricie nec proprium sufficit, nec modum inponit alienum? Qui etsi pauperi tribuat, hoc magis deterior, si alii tollit, quod alii porrigat et esu- rientis pane esurientem pascat et nudum spoliis vestiat alienis, cum scriptum sit 'Qui offert sacrificium ex substancia pauperis, sic est, quasi qui victimet filium in conspectu patris." §3. Ceterum ille vere est dives, qui in Deo dives est, qui misericordia opulentus magis quam diviciis facultates suas cum pauperibus dividit, qui locu- pletem se dando magis quam habendo ostendit, qui ad hoc se meminit habere divicias, ut feneretur Deo, pascat Christum, vestiat Dominum, qui patrimonium suum non ingrato heredi querat relinquere, sed per pauperes illud Christo desideret comodare, qui divicias celo magis quam mundo comendat, qui desiderat pocior esse opere, quam sue substancie facultate, qui thezauros suos ad superna, trans- mittit, qui ad hoc vivit, ut operetur, qui ad hoc operatur, ut in eternum vivere mereatur. Qui viduarum casibus flectitur, qui pupillorum miseria commovetur, qui dolencium causam suscipit et arroganciam superborum adimit. 4. Ceterum habere, nec facere, misereri posse nec velle, comendatum sibi deputat, quod per cruciatus suum ad heredem transmittat, nec cicius servat quam acquirit, molestius custodit quam rapuit. Suspirat enim vigilans acquirendo, suspirat dormiens reservando, nec vigilie lete nec sompnus securus, nec dies letus nec nox quieta est. Discurrit, torquetur et gemit. Et quasi illi proficiat, quod ac- 10 15 20 25 30 35 40 45 1) Codd.: om. E. — 2) Codd.: quam D errore. — 3) Codd.: eterna AB.
Strana 166
166 XXXIX. M. J. Hus, De S. Matthaeo. quirit, sic tangere desiderat, quod alii cum suo cruciatu relinquat, ut quale fuit patrimonii pondus, talis sollicitudinis habeatur et cumulus. 10 5. Sed dicet e contrario de mediocribus aliquis: Ego misericordie in- stanter inplerem officia, ego inopes pascerem, egenos foverem, nudos 104r) vestirem, ego pauperibus necessaria victus inpenderem, nec a me inanis quisquam aut sine fructu discederet, si michi facultates suppeterent, divicie adessent, copie redundarent. Ac cum michi desint necessaria, cum operandi facultas necessitate habendi interdicta sit, cur michi aut dandi sterilitas inputatur aut miserendi cessacio succensetur? Sed audi quisque, qui hoc loqueris, et excusandi causas, quas obtendis, obmitte. Nullus miser est, nisi qui misereri noluerit; quia nec quisque misereri desiderans poterit non habere quod tribuat, nullus petentem, pauperem poterit inanem relinquere, nisi qui ei noluerit comodare. Non enim misericordie diffinita sunt precia, aut nisi quis multum dederit, acceptabile esse, quod datur. Vides finem supra circa textum ewangelii huius..] 15 XXXIX. De S. Matheo. BF Ewangelium.B 20 25 30 de Capharnaum post sanacionem paralitici ad mare Matthei 90 Luce 50 N illo tempore, cum transiret Jesus, Marci 20 1. In, isto ewangelio ostenditur per Christum Mathei misericors eleccio, 2° Christi pietas et miseracio, quia cum publi- canis et peccatoribus manducavit, 3° phariseorum indurata ob- stinacio et 4° penitere volentibus spes atque consolacio perin- mensa, cum publicanus apostolus et ewangelista efficitur, et Sal- vator se infirmorum medicum asserens venisse se ad vocandum peccatores misericorditer confitetur. Ipse enim Matheum pecca- torem et ceteros discipulos non per sortem aut eleccionem hu- manam, ut possessionati faciunt, nec per cartulas sophisticas et mendaces, ut faciunt homines, sed tamquam Deus et Dominus 104V) interius inspirando et exterius operando Celegit, . Et istam doctrinam reliquit suis fidelibus, ut relictis istis supersticionibus inclinent sanctis exhortacionibus alios sequi Christum. Deus enim elegit Matthiam, quod per sortem notificatum fuit apostolis, sicut 4) Codd.: potentem D. — 5) Verba hec vide co huius soli DE exhibent; B etc. habet; CF capitulum, quod prius in codd. legitur, addunt (Laudatur fecit) ; A prorsus om. — 1) Codd.: ewangelista add. F; Mathei ewangeliste apo- stoli E. — 2) Hoc capitulum In isto co est eum primum CF exhibent, ceteri codd. secundo loco ponunt. — 3) Omnes codd. om.
166 XXXIX. M. J. Hus, De S. Matthaeo. quirit, sic tangere desiderat, quod alii cum suo cruciatu relinquat, ut quale fuit patrimonii pondus, talis sollicitudinis habeatur et cumulus. 10 5. Sed dicet e contrario de mediocribus aliquis: Ego misericordie in- stanter inplerem officia, ego inopes pascerem, egenos foverem, nudos 104r) vestirem, ego pauperibus necessaria victus inpenderem, nec a me inanis quisquam aut sine fructu discederet, si michi facultates suppeterent, divicie adessent, copie redundarent. Ac cum michi desint necessaria, cum operandi facultas necessitate habendi interdicta sit, cur michi aut dandi sterilitas inputatur aut miserendi cessacio succensetur? Sed audi quisque, qui hoc loqueris, et excusandi causas, quas obtendis, obmitte. Nullus miser est, nisi qui misereri noluerit; quia nec quisque misereri desiderans poterit non habere quod tribuat, nullus petentem, pauperem poterit inanem relinquere, nisi qui ei noluerit comodare. Non enim misericordie diffinita sunt precia, aut nisi quis multum dederit, acceptabile esse, quod datur. Vides finem supra circa textum ewangelii huius..] 15 XXXIX. De S. Matheo. BF Ewangelium.B 20 25 30 de Capharnaum post sanacionem paralitici ad mare Matthei 90 Luce 50 N illo tempore, cum transiret Jesus, Marci 20 1. In, isto ewangelio ostenditur per Christum Mathei misericors eleccio, 2° Christi pietas et miseracio, quia cum publi- canis et peccatoribus manducavit, 3° phariseorum indurata ob- stinacio et 4° penitere volentibus spes atque consolacio perin- mensa, cum publicanus apostolus et ewangelista efficitur, et Sal- vator se infirmorum medicum asserens venisse se ad vocandum peccatores misericorditer confitetur. Ipse enim Matheum pecca- torem et ceteros discipulos non per sortem aut eleccionem hu- manam, ut possessionati faciunt, nec per cartulas sophisticas et mendaces, ut faciunt homines, sed tamquam Deus et Dominus 104V) interius inspirando et exterius operando Celegit, . Et istam doctrinam reliquit suis fidelibus, ut relictis istis supersticionibus inclinent sanctis exhortacionibus alios sequi Christum. Deus enim elegit Matthiam, quod per sortem notificatum fuit apostolis, sicut 4) Codd.: potentem D. — 5) Verba hec vide co huius soli DE exhibent; B etc. habet; CF capitulum, quod prius in codd. legitur, addunt (Laudatur fecit) ; A prorsus om. — 1) Codd.: ewangelista add. F; Mathei ewangeliste apo- stoli E. — 2) Hoc capitulum In isto co est eum primum CF exhibent, ceteri codd. secundo loco ponunt. — 3) Omnes codd. om.
Strana 167
Christus Matthaeum peccatorem sibi apostolum et evangelistam elegit. 167 ipse nutritus est spiritualiter et electus per Christum in suis dis- cipulis. Item Matheus, cum sit donum Dei secundum predesti- nacionem datum ecclesie, post vocacionem duplicem, sc. intrin- secam et extrinsecam, vocatus a Domino secutus est festinanter Luce 5°: »Relictis omnibus secutus est eum,« etc. misericorditer vidit hominem sedentem in theloneo. Psalmus: »Quid est homo, quod memor es4 eius4?« na czleE, na mytieE §2 ) i. e. in quo solebant campsores sedere, quod quidem negocium vix aut nunquam sine peccato esse potest, ut dicit Gre- gorius. Vocat autem Dominus Matheum talibus inhiantem, ut de gracia Dei nullus desperet, quantumcunque vilibus fuerit occupatus, nisi derelictis illis surgens sequatur finaliter in moribus Jesum Christum. Nota: thelonan; vel thelons grece idem est, quod vectigal. Et dicitur vectigal a vehendo. Theloneon autem erat locus, ubi vectigalia et merces, que vehuntur, congregabantur. Erat ergo Matheus thelonearius, quia huiusmodi vectigalia colligebat, que vulgato nomine pedagia nuncupantur. Huiusmodi autem negocia secularia exercere, etsi aliquando non sit peccatum, est tamen occasio peccati. Sollicitudines enim mundane extingwunt graciam Luce 8°: »Aliud cecidit inter spinas et simul exorte spine suf- »focaverunt illud.« 10 15 20 ab officio gressu corporis, affectu mentis, pernicioso, et effectu operis Matheum nomine. Et ait illi: Sequere me. Et surgens Beda in Omelia: »Relinquens propria, qui rapuit aliena« moribus secutus est eum. Surgens, secundum Crisostomum: »Neque restitit neque »domum abiit, neque recusat, sed obedienciam ostendit. Ergo 2s »ordinem apostolatus et ewangeliste digne sumit.« Beda in Omelia: »'Matheus' grece, Donatus' latine, 'Levi" »'adiectus' sive 'assumptus', 1° ad graciam a peccatis, 2° ad gradum »apostolici ordinis, et 3° ad gloriam beatitudinis sempiterne.« Mathei Et factum est discumbente eo in domo, §3. Notandum circa vocacionem Mathei, quod ipse se nominat. Sed ut dicit Jeronimus in Glossa, quod ceteri ewangeliste propter verecundiam non appellant eum vulgo nomine, 4) Codd.: etc. CD. — 5) Codd.: theleon F. — 6) Codd.: telon DC.
Christus Matthaeum peccatorem sibi apostolum et evangelistam elegit. 167 ipse nutritus est spiritualiter et electus per Christum in suis dis- cipulis. Item Matheus, cum sit donum Dei secundum predesti- nacionem datum ecclesie, post vocacionem duplicem, sc. intrin- secam et extrinsecam, vocatus a Domino secutus est festinanter Luce 5°: »Relictis omnibus secutus est eum,« etc. misericorditer vidit hominem sedentem in theloneo. Psalmus: »Quid est homo, quod memor es4 eius4?« na czleE, na mytieE §2 ) i. e. in quo solebant campsores sedere, quod quidem negocium vix aut nunquam sine peccato esse potest, ut dicit Gre- gorius. Vocat autem Dominus Matheum talibus inhiantem, ut de gracia Dei nullus desperet, quantumcunque vilibus fuerit occupatus, nisi derelictis illis surgens sequatur finaliter in moribus Jesum Christum. Nota: thelonan; vel thelons grece idem est, quod vectigal. Et dicitur vectigal a vehendo. Theloneon autem erat locus, ubi vectigalia et merces, que vehuntur, congregabantur. Erat ergo Matheus thelonearius, quia huiusmodi vectigalia colligebat, que vulgato nomine pedagia nuncupantur. Huiusmodi autem negocia secularia exercere, etsi aliquando non sit peccatum, est tamen occasio peccati. Sollicitudines enim mundane extingwunt graciam Luce 8°: »Aliud cecidit inter spinas et simul exorte spine suf- »focaverunt illud.« 10 15 20 ab officio gressu corporis, affectu mentis, pernicioso, et effectu operis Matheum nomine. Et ait illi: Sequere me. Et surgens Beda in Omelia: »Relinquens propria, qui rapuit aliena« moribus secutus est eum. Surgens, secundum Crisostomum: »Neque restitit neque »domum abiit, neque recusat, sed obedienciam ostendit. Ergo 2s »ordinem apostolatus et ewangeliste digne sumit.« Beda in Omelia: »'Matheus' grece, Donatus' latine, 'Levi" »'adiectus' sive 'assumptus', 1° ad graciam a peccatis, 2° ad gradum »apostolici ordinis, et 3° ad gloriam beatitudinis sempiterne.« Mathei Et factum est discumbente eo in domo, §3. Notandum circa vocacionem Mathei, quod ipse se nominat. Sed ut dicit Jeronimus in Glossa, quod ceteri ewangeliste propter verecundiam non appellant eum vulgo nomine, 4) Codd.: etc. CD. — 5) Codd.: theleon F. — 6) Codd.: telon DC.
Strana 168
168 XXXIX. M. J. Hus, De S. Matthaeo. 5 10 sed Levi; binomius enim fuit. Ipse autem, percipiens a Salomone Proverb. 23°: »Iustus in principio accusator est sui«, se nomine manifestiori nominavit, ut illud inpleret Ysaie 43°: »Dic tu iniqui- »tates tuas, ut iustificeris.« Sed si alii eum secundum eius peccata describerent, nec sic eum confunderent, cum tunc ewangeliste omnes condiscipulos confunderent, quos a Christo § 105r) fugisse descripserunt, et specialiter Petrum, quem iurasse in negacione Domini posuerunt. Nec tamen Jeronimi gloriosi inpugnatur sen- tencia, quia stat, quod taliter ewangeliste Domini pretenderunt. Lucas tamen dicit: »Vidit Jesus publicanum, nomine Levi.« Ecce qualiter publicanatum non subticet, quod tamen gravius resonat, quam peccator. manifesti peccatores occulti ecce mulli publicani et peccatores §4. Publicani isti fuerant socii Mathei; ideo recedens ab i5 eis volens Christum sequi fecit finale cum eis convivium. Publicani dicuntur conductores vectigalium fisci, vel rerum publicarum, sive qui publica vectigalia exigunt, vel qui per secularia et publica negocia lucra sectantur. Unde dicti sunt secundum Ungs ... Secundum, Bedam »Publicanus dicitur, qui amisso pudore »publice peccat, vel qui vectigalia (i. e. tributa) publice exigit.« Glossa autem super illud Mathei 5° Nonne publicani hoc faciunt' sic dicit: »Publicani exactores Romanorum, quos Judei »sic vocant, qui de re publica curam gerebant. Dicuntur et nomen »traxisse a Romano rege, qui primus eos ordinavit« etc. 20 25 tamquam ad fontem misericordie ex humili confidencia venientes, discumbebant cum Jesu et discipulis eius. 30 35 §5.) Hic ponuntur infirmi, sc. scribe et pharisei, qui suam infirmitatem cognoscere noluerunt, quos medicus in infirmitate dereliquit. Infirmitas autem eorum erat contra Christum murmuracio, de qua Sapiencie 1°: »Custodite vos a murmuracione ; 2a in- firmitas presumpcionis, sc. ad corrigendum meliores se; nam optimum medicum de subvencione, infirmum de egritudine et discipulos de inobsequii medici exhibicione reprehendebant; 3a infirmitas elaci- onis, quia se iustos credebant et alios tamquam peccatores de- spiciebant Luce 18°: »Dixit Jesus ad quosdam, qui in se con- »fidebant«, tamquam iusti et aspernabantur ceteros. Tales non credunt, quod sit vita aliorumto ... etc. Beda: »Errabant pharisei, qui nec aliena, nec saltem corda »propriai2 noveranti3." 7) Codd.: enim D. — 8) DB: Hugonem AE, U C; Augustinum F. incertum. 9) Codd.: et F. — 10) Sic codd. — 11) Codd.: alienam BF (in D m erasum). — 12) A: ceteri codd. prorsus om. — 13) Codd.: moverant F errore.
168 XXXIX. M. J. Hus, De S. Matthaeo. 5 10 sed Levi; binomius enim fuit. Ipse autem, percipiens a Salomone Proverb. 23°: »Iustus in principio accusator est sui«, se nomine manifestiori nominavit, ut illud inpleret Ysaie 43°: »Dic tu iniqui- »tates tuas, ut iustificeris.« Sed si alii eum secundum eius peccata describerent, nec sic eum confunderent, cum tunc ewangeliste omnes condiscipulos confunderent, quos a Christo § 105r) fugisse descripserunt, et specialiter Petrum, quem iurasse in negacione Domini posuerunt. Nec tamen Jeronimi gloriosi inpugnatur sen- tencia, quia stat, quod taliter ewangeliste Domini pretenderunt. Lucas tamen dicit: »Vidit Jesus publicanum, nomine Levi.« Ecce qualiter publicanatum non subticet, quod tamen gravius resonat, quam peccator. manifesti peccatores occulti ecce mulli publicani et peccatores §4. Publicani isti fuerant socii Mathei; ideo recedens ab i5 eis volens Christum sequi fecit finale cum eis convivium. Publicani dicuntur conductores vectigalium fisci, vel rerum publicarum, sive qui publica vectigalia exigunt, vel qui per secularia et publica negocia lucra sectantur. Unde dicti sunt secundum Ungs ... Secundum, Bedam »Publicanus dicitur, qui amisso pudore »publice peccat, vel qui vectigalia (i. e. tributa) publice exigit.« Glossa autem super illud Mathei 5° Nonne publicani hoc faciunt' sic dicit: »Publicani exactores Romanorum, quos Judei »sic vocant, qui de re publica curam gerebant. Dicuntur et nomen »traxisse a Romano rege, qui primus eos ordinavit« etc. 20 25 tamquam ad fontem misericordie ex humili confidencia venientes, discumbebant cum Jesu et discipulis eius. 30 35 §5.) Hic ponuntur infirmi, sc. scribe et pharisei, qui suam infirmitatem cognoscere noluerunt, quos medicus in infirmitate dereliquit. Infirmitas autem eorum erat contra Christum murmuracio, de qua Sapiencie 1°: »Custodite vos a murmuracione ; 2a in- firmitas presumpcionis, sc. ad corrigendum meliores se; nam optimum medicum de subvencione, infirmum de egritudine et discipulos de inobsequii medici exhibicione reprehendebant; 3a infirmitas elaci- onis, quia se iustos credebant et alios tamquam peccatores de- spiciebant Luce 18°: »Dixit Jesus ad quosdam, qui in se con- »fidebant«, tamquam iusti et aspernabantur ceteros. Tales non credunt, quod sit vita aliorumto ... etc. Beda: »Errabant pharisei, qui nec aliena, nec saltem corda »propriai2 noveranti3." 7) Codd.: enim D. — 8) DB: Hugonem AE, U C; Augustinum F. incertum. 9) Codd.: et F. — 10) Sic codd. — 11) Codd.: alienam BF (in D m erasum). — 12) A: ceteri codd. prorsus om. — 13) Codd.: moverant F errore.
Strana 169
Qui cum Christo esse volunt, peccata relinquere debent. 169 oculo14 invidie14 §105v) Et videntes pharisei dicebant discipulis eius: quasi dicere vellent: ipse fatuisat et vos Lucas: »Quare cum publicanis et peccatoribus manducatis et bibitis?« fatuum sequimini Quare cum publicanis et peccatoribus manducat magister vester? §6. Beda in Omelia: »Unius publicani conversio multis exemplum penitencie et indulgencie publicanis et peccatoribus »tribuit. Non enim dubitandum, quia publicani et peccatores esse »desierant, qui cum Jesu et discipulis eius discumbebant, nec, si »in peccatis perseverare decernerent, ei, qui sine peccato est, con- »vesci auderent. Publicani quippe vocantur, qui vel publice sce- »leribus fedantur vel publicis inplicantur negociis, que sine peccato »aut vix aut nullatenus valent administrari.« Hec Beda. 10 Ex quo patet, quod qui volunt esse cum Jesu, debent omnia peccata relinquere ; 2° quod qui volunt manducare cum Jesu corpus eius et sangwinem bibere, debent intencionem peccandi omnino relinquere; 3° patet, quod peccantes publice christiani sunt peiores quam priores publicani eo, quod maiorem graciam suffocant Jesu Christi. 15 At Jesus audiens, ait: Beda in Omelia: »Eos, quos iam penitentes susceperat, »amplius in fide confortat, et eos, quos adhuc superbos tollerabat, »et inpios ad pietatis et humilitatis graciam provocat. Nam se- »quitur: Non est opus valentibus medicus, sed male habentibus." »In eo enim, quod male habentibus medicum se advenisse testatur, »auget spem obtinende sanitatis et vite eis, qui de peccatorum »suorum langwore turbati Salvatoris ac Vivificatoris magisterium »iam sequi ceperant.« Hec ille. 20- 25 Lucas: »Non egent sani medico, sed qui male habent« i. e. ad opus i.e. sanis Non est opus valentibus medicus, §7.) Magister gloriosus, nescientibus discipulis respondere, questionem solvit phariseorum, ne ipsos contempnerent, sed in- formacione optima accepta a Magistro intellectum in veritate lucida sollidarent. Unde § 106r) Salvator exemplum familiare assumpsit, puta, quod sani corpore non egent medici conversacione, sed in- firmi; ergo a forciori egri in anima magis egent salutiferi medici conversacione quam iusti. Ideo ponitur in medio eorum medicus, qui dicit se venisse ad medendum, miserendum et vocandum. 30. 14) Codd.: om. DF.
Qui cum Christo esse volunt, peccata relinquere debent. 169 oculo14 invidie14 §105v) Et videntes pharisei dicebant discipulis eius: quasi dicere vellent: ipse fatuisat et vos Lucas: »Quare cum publicanis et peccatoribus manducatis et bibitis?« fatuum sequimini Quare cum publicanis et peccatoribus manducat magister vester? §6. Beda in Omelia: »Unius publicani conversio multis exemplum penitencie et indulgencie publicanis et peccatoribus »tribuit. Non enim dubitandum, quia publicani et peccatores esse »desierant, qui cum Jesu et discipulis eius discumbebant, nec, si »in peccatis perseverare decernerent, ei, qui sine peccato est, con- »vesci auderent. Publicani quippe vocantur, qui vel publice sce- »leribus fedantur vel publicis inplicantur negociis, que sine peccato »aut vix aut nullatenus valent administrari.« Hec Beda. 10 Ex quo patet, quod qui volunt esse cum Jesu, debent omnia peccata relinquere ; 2° quod qui volunt manducare cum Jesu corpus eius et sangwinem bibere, debent intencionem peccandi omnino relinquere; 3° patet, quod peccantes publice christiani sunt peiores quam priores publicani eo, quod maiorem graciam suffocant Jesu Christi. 15 At Jesus audiens, ait: Beda in Omelia: »Eos, quos iam penitentes susceperat, »amplius in fide confortat, et eos, quos adhuc superbos tollerabat, »et inpios ad pietatis et humilitatis graciam provocat. Nam se- »quitur: Non est opus valentibus medicus, sed male habentibus." »In eo enim, quod male habentibus medicum se advenisse testatur, »auget spem obtinende sanitatis et vite eis, qui de peccatorum »suorum langwore turbati Salvatoris ac Vivificatoris magisterium »iam sequi ceperant.« Hec ille. 20- 25 Lucas: »Non egent sani medico, sed qui male habent« i. e. ad opus i.e. sanis Non est opus valentibus medicus, §7.) Magister gloriosus, nescientibus discipulis respondere, questionem solvit phariseorum, ne ipsos contempnerent, sed in- formacione optima accepta a Magistro intellectum in veritate lucida sollidarent. Unde § 106r) Salvator exemplum familiare assumpsit, puta, quod sani corpore non egent medici conversacione, sed in- firmi; ergo a forciori egri in anima magis egent salutiferi medici conversacione quam iusti. Ideo ponitur in medio eorum medicus, qui dicit se venisse ad medendum, miserendum et vocandum. 30. 14) Codd.: om. DF.
Strana 170
170 XXXIX. M. J. Hus, De S. Matthaeo. Missus ergo est iste medicus ad medendum et sanandum, quod notatur ibi: 'male habentibus'. Sed dicit Augustinus Super Johannem: »Aliud est »sanum esse, aliud sanabilem, aliud insanabilem; qui sanus est, »non eget medico; qui egrotat cum spe, sanabilis est; qui egrotat »cum desperacione, insanabilis est.« Hec ille. Sani sunt viri sancti; isti non egent medico, quantum ad curacionem a mortali culpa, egent autem ad conservacionem in gracia. Sanabiles autem sunt peccatores penitentes; isti indigent medico et quantum ad curacionem culpe et conservacionem gracie. Insanabiles sunt ob- stinati vel iusti simulati; isti non egent medico quantum ad con- servacionem gracie, quia eam non habent, nec quantum ad cura- cionem culpe, quia eam non requirunt; indigent tamen quantum ad prolongacionem et expectacionem ad penitenciam. Deus enim aliquando tales diu expectat, ut ad penitenciam convertantur Ysaie 30°: »Expectat vos Dominus, ut misereatur vestri et ideo »exaltabitur parcens vobis« etc. 2°15 iste medicus est missus ad miserendum; ideo dicit Mi- sericordiam volo‘ Ysaie 61°: »Spiritus Domini super me eo, 2o »quod unxitis me; ad annuncciandum mansuetis misit me, ut »mederer contritos corde15« etc. 10 15 diligenter, sc. hoc dictum Ozee 60 quia ignoratis Pharisei infirmis sed male habentibus. Euntes autem discite, quid est: Misericordiam volo et non sacrificium. quasi diceret: si illam scripturam consideraveritis, invenietis 25 me secundum illam facere, quia non quero sacrificia phariseica, nec iustorum conversionem ad penitenciam per sacrificia; sed veni vocare peccatores ad penitenciam. 30 35 40 8. Ecce misericors Dominus plus misericordiam pensat quam sacrificium corporale. Unde Psalmo 50° dicitur: »Sacri- »ficium Deo spiritus contribulatus; cor contritum et humiliatum, »Deus, non despicies.« Item Psalmus 49: »Numquid mandu- »cabo carnes thaurorum aut sangwinem hyrcorum potabo? Im- »mola Deo sacrificium laudis et redde Altissimo vota tua.« Item 1a Timoth. 4°: »Exerce te ad pietatem« et infra in fine: »hoc ipsum faciens et te ipsum salvum facies et eos, qui te »audiunt.« — De isto in alio sermone de S. Matheo etc. 106 Nota: sacrificium secundum Ysidorum dicitur quasi 'sacrum factum', quia prece mistica consecratur pro nobis in memoriam passionis dominice et sic pertinet ad corpus Christi. Sed generaliter sacrificium secundum Ysidorum est victima et quecunque in ara cremantur seu ponuntur etc. 15) Codd.: verba 2° c0 corde om. F. — 16) Vulg. Codd.: unxerit C.
170 XXXIX. M. J. Hus, De S. Matthaeo. Missus ergo est iste medicus ad medendum et sanandum, quod notatur ibi: 'male habentibus'. Sed dicit Augustinus Super Johannem: »Aliud est »sanum esse, aliud sanabilem, aliud insanabilem; qui sanus est, »non eget medico; qui egrotat cum spe, sanabilis est; qui egrotat »cum desperacione, insanabilis est.« Hec ille. Sani sunt viri sancti; isti non egent medico, quantum ad curacionem a mortali culpa, egent autem ad conservacionem in gracia. Sanabiles autem sunt peccatores penitentes; isti indigent medico et quantum ad curacionem culpe et conservacionem gracie. Insanabiles sunt ob- stinati vel iusti simulati; isti non egent medico quantum ad con- servacionem gracie, quia eam non habent, nec quantum ad cura- cionem culpe, quia eam non requirunt; indigent tamen quantum ad prolongacionem et expectacionem ad penitenciam. Deus enim aliquando tales diu expectat, ut ad penitenciam convertantur Ysaie 30°: »Expectat vos Dominus, ut misereatur vestri et ideo »exaltabitur parcens vobis« etc. 2°15 iste medicus est missus ad miserendum; ideo dicit Mi- sericordiam volo‘ Ysaie 61°: »Spiritus Domini super me eo, 2o »quod unxitis me; ad annuncciandum mansuetis misit me, ut »mederer contritos corde15« etc. 10 15 diligenter, sc. hoc dictum Ozee 60 quia ignoratis Pharisei infirmis sed male habentibus. Euntes autem discite, quid est: Misericordiam volo et non sacrificium. quasi diceret: si illam scripturam consideraveritis, invenietis 25 me secundum illam facere, quia non quero sacrificia phariseica, nec iustorum conversionem ad penitenciam per sacrificia; sed veni vocare peccatores ad penitenciam. 30 35 40 8. Ecce misericors Dominus plus misericordiam pensat quam sacrificium corporale. Unde Psalmo 50° dicitur: »Sacri- »ficium Deo spiritus contribulatus; cor contritum et humiliatum, »Deus, non despicies.« Item Psalmus 49: »Numquid mandu- »cabo carnes thaurorum aut sangwinem hyrcorum potabo? Im- »mola Deo sacrificium laudis et redde Altissimo vota tua.« Item 1a Timoth. 4°: »Exerce te ad pietatem« et infra in fine: »hoc ipsum faciens et te ipsum salvum facies et eos, qui te »audiunt.« — De isto in alio sermone de S. Matheo etc. 106 Nota: sacrificium secundum Ysidorum dicitur quasi 'sacrum factum', quia prece mistica consecratur pro nobis in memoriam passionis dominice et sic pertinet ad corpus Christi. Sed generaliter sacrificium secundum Ysidorum est victima et quecunque in ara cremantur seu ponuntur etc. 15) Codd.: verba 2° c0 corde om. F. — 16) Vulg. Codd.: unxerit C.
Strana 171
Christus se medicum peccatorum poenitentium profitetur. 171 Lucasi7: ad penitenciami7 — Non enim veni vocare iustos, sed peccatores. 3° medicus iste dicit se missum ad vocandum infirmos ad sanitatem. Unde dicit: Non enim veni‘ etc., quod potest intelligi, quia non venit vocare iustos (supple: tantum), sed eciam pecca- tores. Alias duas exposiciones ponit Rabanus dicens: »Non veni »vocare iustos falsos, qui de iusticia sua gloriantur, sicut phariseos, »sed illos, qui peccatores se recognoscunt.« Vel quia qui iusti erant, sicut Nathanael et Johannes Baptista, non erant ad peni- tenciam invitandi. Vocatis autem Dominus peccatorem multipliciter ostendendo celum tam pulcrum, infernum tam horrendum. Vocat ante, retro, a dextris, a sinistris, supra et sub ipsa sapiencia clamitans in plateis Proverbiorum 1°: »Sapiencia foris predicat; in plateis — »dat vocemi9 suam« etc. 10 XL. 15 De S. Matheo ewangelista. Prothema. Sequere me! §1.) Sic, inquit Dominus Jesus vocando Matheum. Movet autem questionem Crisostomus, quare fit mencio de vocacione Mathei et quatuor piscatorum, et non de vocacione plurimorum aliorum apostolorum, sicut Bartholomei, Thome, Symonis et Thadei. Et dicit, quod nichil officio thelonei deterius et nichil piscacione vilius; et possumus nos addere, quod fit mencio de vocacione Pauli, quia nichil persecucione sanctorum scelestius. Est autem officium vilitatis, ut piscari, quod in se nec est bonum nec est malum; quoddam cupididatis, quod etsi in se non est malum, est tamen occasio mali; quoddam iniquitatis, ut sanctos persequi, quod secundum se est simpliciter malum. Ideo vocacio horum trium tam significanter exprimitur, ut detur intelligi, quod Deus nec vilia et rusticana opera despicit, nec exercentibus mer- cimonia et alia officia, que sunt occasio peccati, ianuam salutis 20 25 30 17) CE: om. codd. — 18) Codd.: vocavit F errore. — 19) Codd. Vulg.: lucem D male. — 1) CEF: Sicut ABD.
Christus se medicum peccatorum poenitentium profitetur. 171 Lucasi7: ad penitenciami7 — Non enim veni vocare iustos, sed peccatores. 3° medicus iste dicit se missum ad vocandum infirmos ad sanitatem. Unde dicit: Non enim veni‘ etc., quod potest intelligi, quia non venit vocare iustos (supple: tantum), sed eciam pecca- tores. Alias duas exposiciones ponit Rabanus dicens: »Non veni »vocare iustos falsos, qui de iusticia sua gloriantur, sicut phariseos, »sed illos, qui peccatores se recognoscunt.« Vel quia qui iusti erant, sicut Nathanael et Johannes Baptista, non erant ad peni- tenciam invitandi. Vocatis autem Dominus peccatorem multipliciter ostendendo celum tam pulcrum, infernum tam horrendum. Vocat ante, retro, a dextris, a sinistris, supra et sub ipsa sapiencia clamitans in plateis Proverbiorum 1°: »Sapiencia foris predicat; in plateis — »dat vocemi9 suam« etc. 10 XL. 15 De S. Matheo ewangelista. Prothema. Sequere me! §1.) Sic, inquit Dominus Jesus vocando Matheum. Movet autem questionem Crisostomus, quare fit mencio de vocacione Mathei et quatuor piscatorum, et non de vocacione plurimorum aliorum apostolorum, sicut Bartholomei, Thome, Symonis et Thadei. Et dicit, quod nichil officio thelonei deterius et nichil piscacione vilius; et possumus nos addere, quod fit mencio de vocacione Pauli, quia nichil persecucione sanctorum scelestius. Est autem officium vilitatis, ut piscari, quod in se nec est bonum nec est malum; quoddam cupididatis, quod etsi in se non est malum, est tamen occasio mali; quoddam iniquitatis, ut sanctos persequi, quod secundum se est simpliciter malum. Ideo vocacio horum trium tam significanter exprimitur, ut detur intelligi, quod Deus nec vilia et rusticana opera despicit, nec exercentibus mer- cimonia et alia officia, que sunt occasio peccati, ianuam salutis 20 25 30 17) CE: om. codd. — 18) Codd.: vocavit F errore. — 19) Codd. Vulg.: lucem D male. — 1) CEF: Sicut ABD.
Strana 172
172 XL. M. J. Hus, De S. Matthaco evangelista. claudit, nec malos et scelestes a sua misericordia abicit, si finaliter relictis sceleribus ipsum voluerint imitari. Unde Beda §107r) dicit, quod Matheus se nominat publi- canum, unde ostendat legentibus nullum debere conversum de salute diffidere, cum ipse de publicano in apostolum, de theloneario in ewangelistam sit repente mutatus. Et Gregorius dicit: »Nam »piscatorem Petrum, Matheum vero thelonearium scimus« et ego adicio Paulum persecutorem ecclesie Dei ipso testante non igno- ramus. 15 25 30 35 40 §2.) Vocavit autem Dominus Matheum hominem, sc. ab humo cupiditate terrenorum, et sic terrenum, vidit — sedentem, i. e. in bono, — a torpore operum bonorum, opere torpentem, in theloneo, quod curam cura superflua temporalium, temporalium requirit; publicanorum conversacione illicita: istud, tangitura, quia multi publicani in domo sua convenerunt. Propter 1m homo vocantem imitetur Christum, qui dicit: 20 »Vende omnia, que habes, et da pauperibus et sequere me« Matthei 19° ; propter 2m cognoscat, quia tria loca sunt: Celum, infernus et mundus. Celum deputatum est ad sedendum, i. e. ad quiescendum et regnandum. Sedere enim est quiescentis et regnantis. Sancti igitur sedent, qui a laboribus quiescunt Apok. 14°: »Ammodo »iam dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus.« Infernus deputatus est ad iacendum Proverbiorum 14°: »Iacebunt malig ante »bonoss et inpii ante portas iustorum.« Sternetur eis Ysaie 14° »Subter te sternetur tynea et operimentum, tuum erunt vermes.« Et illud Ysaie §50°): »In doloribus dormietis.« Mundum de- putatus est ad standum, i. e. ad pugnandum et ambulandum. Stare enim est pugnantis et ambulantis; stat namque fortiter, qui viciis non consentit, et ambulat velociter, qui sedens corporaliter procedits de virtute spiritualiter in virtutem Ephes. 6°: »State »ergo succincti lumbos vestros in veritate, induti lorica iusticie« et ut mente et affectu in celestem patriam ambulemus Psalmus: »Stantes erant pedes nostri in atriis tuis, Jerusalem.« Propter 3m non communicet malis, nisi causa retraccionis a malo, quia dicit Psalmus: »Cum perverso perverteris« ; Eccle- siastici 13°: »Qui communicat superbo, induet superbiam.« Unde Matheus, quia publicanus erat, ideo familiaris publi- canis fuit, alias secum in domo sua non discubuissent. Sed fecit Jesu convivium et publicanis, ut sibi ab ipso inveniret graciam 10 2) Codd.: bonorum F male. — 3) Codd.: quod F. — 4) Codd.: tangit F. — 5) F Vulg.: boni Codd. — 6) F Vulg.: malos Codd. — 7) Codd. Vulg.: vesti- mentum B. — 8) Codd.: protegit F.
172 XL. M. J. Hus, De S. Matthaco evangelista. claudit, nec malos et scelestes a sua misericordia abicit, si finaliter relictis sceleribus ipsum voluerint imitari. Unde Beda §107r) dicit, quod Matheus se nominat publi- canum, unde ostendat legentibus nullum debere conversum de salute diffidere, cum ipse de publicano in apostolum, de theloneario in ewangelistam sit repente mutatus. Et Gregorius dicit: »Nam »piscatorem Petrum, Matheum vero thelonearium scimus« et ego adicio Paulum persecutorem ecclesie Dei ipso testante non igno- ramus. 15 25 30 35 40 §2.) Vocavit autem Dominus Matheum hominem, sc. ab humo cupiditate terrenorum, et sic terrenum, vidit — sedentem, i. e. in bono, — a torpore operum bonorum, opere torpentem, in theloneo, quod curam cura superflua temporalium, temporalium requirit; publicanorum conversacione illicita: istud, tangitura, quia multi publicani in domo sua convenerunt. Propter 1m homo vocantem imitetur Christum, qui dicit: 20 »Vende omnia, que habes, et da pauperibus et sequere me« Matthei 19° ; propter 2m cognoscat, quia tria loca sunt: Celum, infernus et mundus. Celum deputatum est ad sedendum, i. e. ad quiescendum et regnandum. Sedere enim est quiescentis et regnantis. Sancti igitur sedent, qui a laboribus quiescunt Apok. 14°: »Ammodo »iam dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus.« Infernus deputatus est ad iacendum Proverbiorum 14°: »Iacebunt malig ante »bonoss et inpii ante portas iustorum.« Sternetur eis Ysaie 14° »Subter te sternetur tynea et operimentum, tuum erunt vermes.« Et illud Ysaie §50°): »In doloribus dormietis.« Mundum de- putatus est ad standum, i. e. ad pugnandum et ambulandum. Stare enim est pugnantis et ambulantis; stat namque fortiter, qui viciis non consentit, et ambulat velociter, qui sedens corporaliter procedits de virtute spiritualiter in virtutem Ephes. 6°: »State »ergo succincti lumbos vestros in veritate, induti lorica iusticie« et ut mente et affectu in celestem patriam ambulemus Psalmus: »Stantes erant pedes nostri in atriis tuis, Jerusalem.« Propter 3m non communicet malis, nisi causa retraccionis a malo, quia dicit Psalmus: »Cum perverso perverteris« ; Eccle- siastici 13°: »Qui communicat superbo, induet superbiam.« Unde Matheus, quia publicanus erat, ideo familiaris publi- canis fuit, alias secum in domo sua non discubuissent. Sed fecit Jesu convivium et publicanis, ut sibi ab ipso inveniret graciam 10 2) Codd.: bonorum F male. — 3) Codd.: quod F. — 4) Codd.: tangit F. — 5) F Vulg.: boni Codd. — 6) F Vulg.: malos Codd. — 7) Codd. Vulg.: vesti- mentum B. — 8) Codd.: protegit F.
Strana 173
Omnis mortaliter peccans excommunicandus est. 173 et publicanis preberet semitam penitendi, ut quorum §1077) particeps fuerat in peccando, illorum fieret municeps penitenciam in agendo ; et sicut in mala conversacione Domino displicuit, sic in conversione a crimine conplaceret. §3. Unde hic, sciendum de conversacione publicanorum, quam heu christiani istis temporibus non advertunt. Pro quo sup- ponendum est, quod omnis, qui manifeste operatur contra Christi ewangelium, est excommunicandus. Patet supposicio 1a Corinth. 5°, ubi Apostolus dure corripit Corinthios, qui fornicarium non ex- communicaverunt. Unde dicit: »Vos inflati estis et non magis »luctum habuistis, ut tollatur de medio vestrum, qui hoc opus »fecit.« Et sequitur: »Congregatis vobis into eodem1 spiritu cum »virtute Domini nostri Jesu Christi tradere hominem huiusmodi »Sathane in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini »nostri Jesu Christi.« Ibidem: »Si quis frater nominatur inter »vos, et est fornicator aut avarus aut ydolis serviens aut maledicus »aut ebriosus aut rapax, cum huiusmodi nec cibum capere.« Et par est racio de quolibet peccatore in mortali continue perdurante. Patet idem 2a Johann. 1°: »Omnis, qui precedit, et »non permanet in doctrina Christi, Deum non habet.« Et sequitur: »Si quis venit ad vos et hanc doctrinam non affert, nolite recipere »eum in domum, nec 'ave‘ ei dixeritis. Qui enim dicit ei 'ave', »communicat operibus illius malignis.« Unde subdit penam: »Ecce »predixi vobis, ut in die Domini nostri Jesu Christi non confun- »damini.« Sed nunc prelatorum excommunicacio solum fertur super inobedientes quoad ipsos, sed quantumcunque quis contra Deum excedit enormiter et inobediens fuerit, nichil curant. Et par tarditas est in populo, qui solum a prelato excommunicatum curat, licet modice aliquando. Unde impletur illud 21 Paralipomenon 19°: »Inpio prebes auxilium et hiis, qui oderunt Dominum, amicicia »iungeris.« In isto devio sunt prelati, iudices seculares, tabernarii, publicanorum protectores et susceptores latronum, lusorum, raptorum, meretricum, quorum participes sunt in crimine, et nisi egerint penitenciam, cum illis pariter erunt participes et in pena. Et hinc Apok. 18° dicitur: »Exite de illa, populus meus, et ne participes »sitis delictorum eius et de plagis eius accipiatis.« Hec vox a Jo- hanne audita est de celo. Et Jeremie 51°: »Egredimini de medio »eius, populus meus, ut salvet unusquisque animam suam ab ira »furoris Domini, et ne forte mollescat cor vestrum.« Hee due auctoritates incitarunt populum ad exeundum de Babilonia propter iniquitates eius. Unde Jeremie 51°: »Fugite »de medio Babilonis et salvet unusquisque animam suam. Nolite »tacere super iniquitatem eius, quoniam tempus ulcionis est Do- »mino.« 10 15 20 25 30 35 40 45 2) Codd.: est add. F. — 10) Codd.: et meo Vulg. 12
Omnis mortaliter peccans excommunicandus est. 173 et publicanis preberet semitam penitendi, ut quorum §1077) particeps fuerat in peccando, illorum fieret municeps penitenciam in agendo ; et sicut in mala conversacione Domino displicuit, sic in conversione a crimine conplaceret. §3. Unde hic, sciendum de conversacione publicanorum, quam heu christiani istis temporibus non advertunt. Pro quo sup- ponendum est, quod omnis, qui manifeste operatur contra Christi ewangelium, est excommunicandus. Patet supposicio 1a Corinth. 5°, ubi Apostolus dure corripit Corinthios, qui fornicarium non ex- communicaverunt. Unde dicit: »Vos inflati estis et non magis »luctum habuistis, ut tollatur de medio vestrum, qui hoc opus »fecit.« Et sequitur: »Congregatis vobis into eodem1 spiritu cum »virtute Domini nostri Jesu Christi tradere hominem huiusmodi »Sathane in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini »nostri Jesu Christi.« Ibidem: »Si quis frater nominatur inter »vos, et est fornicator aut avarus aut ydolis serviens aut maledicus »aut ebriosus aut rapax, cum huiusmodi nec cibum capere.« Et par est racio de quolibet peccatore in mortali continue perdurante. Patet idem 2a Johann. 1°: »Omnis, qui precedit, et »non permanet in doctrina Christi, Deum non habet.« Et sequitur: »Si quis venit ad vos et hanc doctrinam non affert, nolite recipere »eum in domum, nec 'ave‘ ei dixeritis. Qui enim dicit ei 'ave', »communicat operibus illius malignis.« Unde subdit penam: »Ecce »predixi vobis, ut in die Domini nostri Jesu Christi non confun- »damini.« Sed nunc prelatorum excommunicacio solum fertur super inobedientes quoad ipsos, sed quantumcunque quis contra Deum excedit enormiter et inobediens fuerit, nichil curant. Et par tarditas est in populo, qui solum a prelato excommunicatum curat, licet modice aliquando. Unde impletur illud 21 Paralipomenon 19°: »Inpio prebes auxilium et hiis, qui oderunt Dominum, amicicia »iungeris.« In isto devio sunt prelati, iudices seculares, tabernarii, publicanorum protectores et susceptores latronum, lusorum, raptorum, meretricum, quorum participes sunt in crimine, et nisi egerint penitenciam, cum illis pariter erunt participes et in pena. Et hinc Apok. 18° dicitur: »Exite de illa, populus meus, et ne participes »sitis delictorum eius et de plagis eius accipiatis.« Hec vox a Jo- hanne audita est de celo. Et Jeremie 51°: »Egredimini de medio »eius, populus meus, ut salvet unusquisque animam suam ab ira »furoris Domini, et ne forte mollescat cor vestrum.« Hee due auctoritates incitarunt populum ad exeundum de Babilonia propter iniquitates eius. Unde Jeremie 51°: »Fugite »de medio Babilonis et salvet unusquisque animam suam. Nolite »tacere super iniquitatem eius, quoniam tempus ulcionis est Do- »mino.« 10 15 20 25 30 35 40 45 2) Codd.: est add. F. — 10) Codd.: et meo Vulg. 12
Strana 174
174 XL. M. J. Hus, De S. Matthaeo evangelista. 10 110r11 §4. Ecce de communicacione civitatis hortatur Spiritus Domini, de qua Psalmista 54°: »Die ac nocte circum- »dabit eam super muros eius iniquitas et labor in medio eius et »iniusticia. Et non defecit de plateis eius usura et dolus ..« »Pre- »cipita, Domine, divide lingwas eorum, quoniam vidi iniquitatem »et contradiccionem in civitate..« »Veniat mors super illos et de- »scendant ad infernum viventes, quoniam nequicie in habitaculis »eorum.« O quante nequicie in habitaculis Pragensium civium! Quanta contradiccio! Timeant ergo, ne descendant ad infernum viventes. Nam heu, quasi cuilibet potest dici illud Psalmi 491 »Odisti disciplinam, proiecisti sermones meos retrorsum. Si videbas »furem, currebas cum eo: et cum adulteris porcionem tuam po- »nebas« etc. 5.) Quamvis autem nichil istorum de S. Matheo asseritur, is tamen publicanus ewangelice nominatur eo, quod in theloneo sedens publicanis communicavit. Quales ergo publicani censentur, qui festa violant, publice luxuriantur, inebriantur, adulterantur et spoliant per usuras. Tales heu nisi relictis illis omnibus vocati per Dominum sequantur ipsum in moribus, Babilonice erunt parti- cipes ulcionis 20 25 30 Dicitur autem presertim sacerdotibus Jeremie 51°: »Nolite »tacere super iniquitatem eius, quoniam tempus ulcionis est Do- »mino.« Revera tempus illud prope est, quoniam verba Jesu Christi de tempore illo clarissime iam inplentur. Ergo tu, qui peccato pessimo occuparis, sedes in malicie tenebris, surge, resurge a mortuis et illuminabit te Christus, qui dicit: »Sequere me« nunc in vir- tutibus finaliter, quia post ulcionem iniquorum ultimam in beati- tudinem perpetuam me sequeris. O Christe, quis sequetur, nisi trahatur? Quis veniet ad te, nisi tu traxeris ipse? Ergo trahe me post te, quia non in me, sed in te vita mea, quam cupio tecum eternaliter possidere.12 11) Numeris 108—109 iterum duo parva folia interposita signantur, de quibus v. ann. ad fol. 70. — 12) Codd.: postea in C duo loci patrum afferuntur.
174 XL. M. J. Hus, De S. Matthaeo evangelista. 10 110r11 §4. Ecce de communicacione civitatis hortatur Spiritus Domini, de qua Psalmista 54°: »Die ac nocte circum- »dabit eam super muros eius iniquitas et labor in medio eius et »iniusticia. Et non defecit de plateis eius usura et dolus ..« »Pre- »cipita, Domine, divide lingwas eorum, quoniam vidi iniquitatem »et contradiccionem in civitate..« »Veniat mors super illos et de- »scendant ad infernum viventes, quoniam nequicie in habitaculis »eorum.« O quante nequicie in habitaculis Pragensium civium! Quanta contradiccio! Timeant ergo, ne descendant ad infernum viventes. Nam heu, quasi cuilibet potest dici illud Psalmi 491 »Odisti disciplinam, proiecisti sermones meos retrorsum. Si videbas »furem, currebas cum eo: et cum adulteris porcionem tuam po- »nebas« etc. 5.) Quamvis autem nichil istorum de S. Matheo asseritur, is tamen publicanus ewangelice nominatur eo, quod in theloneo sedens publicanis communicavit. Quales ergo publicani censentur, qui festa violant, publice luxuriantur, inebriantur, adulterantur et spoliant per usuras. Tales heu nisi relictis illis omnibus vocati per Dominum sequantur ipsum in moribus, Babilonice erunt parti- cipes ulcionis 20 25 30 Dicitur autem presertim sacerdotibus Jeremie 51°: »Nolite »tacere super iniquitatem eius, quoniam tempus ulcionis est Do- »mino.« Revera tempus illud prope est, quoniam verba Jesu Christi de tempore illo clarissime iam inplentur. Ergo tu, qui peccato pessimo occuparis, sedes in malicie tenebris, surge, resurge a mortuis et illuminabit te Christus, qui dicit: »Sequere me« nunc in vir- tutibus finaliter, quia post ulcionem iniquorum ultimam in beati- tudinem perpetuam me sequeris. O Christe, quis sequetur, nisi trahatur? Quis veniet ad te, nisi tu traxeris ipse? Ergo trahe me post te, quia non in me, sed in te vita mea, quam cupio tecum eternaliter possidere.12 11) Numeris 108—109 iterum duo parva folia interposita signantur, de quibus v. ann. ad fol. 70. — 12) Codd.: postea in C duo loci patrum afferuntur.
Strana 175
Sacerdotes peccantes maxima poena punientur. 175 XLI. De S. Wenceslao. Ewangelium.B Lucer 9° dicitur: Dicebat autem Matthei 160 ad omnes Si quis,‘ etc. homo per sequelam in moribus Luce 90 Marci 8° I quis vult 110V Verba presentis ewangelii proposuit Salvator Marci 8° convocata turba cum discipulis suis tunc, quando ascendit Jerosolimam, Petro dissuadente pati ipsum. Ut ergo nullus excusa- retur a martirio sequendo Christum, omnibus propalavit. Ponit autem duo consolatoria Dominus suis martiribus: 1° quod qui- cunque perdiderit vitam temporalem propter eum, dabit sibi eternam; 2° quod in die iudicii reddet cuilibet, meritum secundum exi- genciam passionis. Et istis duobus pensatis sancti martires diversa tormenta sustulerunt; sed ad hoc assequendum requiritur, quod homo abneget semet ipsum. Ideo dicit Dominus Si quis vult' etc. Tria tanguntur: sui abieccio, 2m carnis affliccio, 3m in utroque recta intencio et 4m finalis perduracio usque mortem. Et ista oportet salvandum quemlibet conservare, quod si ab aliquo illorum, sicut leviter potest, deviaverit finaliter, ad celestem patriam eternaliter non redibit. 10 15 secundum affectum carnalem non solum passionem meam quoad impediendo, sed eciam me in ad beatitudinem inflammacionem passione sequendo mundanam eternam post me venire, abneget semet ipsum, 20 i1iv a [Gregorius in Omelia huius ewangelii dicit: »Tunc nosmet ipsos abnegamus, cum vitamus, quod per »vetustatem fuimus, et ad hoc nitimur, quod per novitatem vo- »camur.« — 3 [Innocencius in sermone super isto dicit: »Ire »post Christum duo principaliter indicuntur, sc. abnegare se ipsum »et tollere crucem et ire post Christum. Hoc est: declinare a malo »et facere bonum, ut quo precessit sublimitas capitis, illuc et hu- »militas corporis subsequatur. Abnegacionis quinque sunt gradus, »quia debet christianus abnegare non tantum aliena, sed et sua; »nec sua tantum, sed se; nec se tantum, sed ipsum; non tantum »ipsum, sed semet ipsum. Abnegat aliena, qui nec ablata retinet, 25 30 1) Codd.: hanc glossam Luce oo quis om. ABF. — 2) Codd.: unicuique E, om. A. — 3) In D interpositum manu recentiori scriptum fol. III., in quo loci quidam Gregorii et Innocentii afferuntur, quorum singuli tantum in BCF occurrunt. Vetus scriptura in D sine interruptione a fol. 110 in 112 pergit. 12"
Sacerdotes peccantes maxima poena punientur. 175 XLI. De S. Wenceslao. Ewangelium.B Lucer 9° dicitur: Dicebat autem Matthei 160 ad omnes Si quis,‘ etc. homo per sequelam in moribus Luce 90 Marci 8° I quis vult 110V Verba presentis ewangelii proposuit Salvator Marci 8° convocata turba cum discipulis suis tunc, quando ascendit Jerosolimam, Petro dissuadente pati ipsum. Ut ergo nullus excusa- retur a martirio sequendo Christum, omnibus propalavit. Ponit autem duo consolatoria Dominus suis martiribus: 1° quod qui- cunque perdiderit vitam temporalem propter eum, dabit sibi eternam; 2° quod in die iudicii reddet cuilibet, meritum secundum exi- genciam passionis. Et istis duobus pensatis sancti martires diversa tormenta sustulerunt; sed ad hoc assequendum requiritur, quod homo abneget semet ipsum. Ideo dicit Dominus Si quis vult' etc. Tria tanguntur: sui abieccio, 2m carnis affliccio, 3m in utroque recta intencio et 4m finalis perduracio usque mortem. Et ista oportet salvandum quemlibet conservare, quod si ab aliquo illorum, sicut leviter potest, deviaverit finaliter, ad celestem patriam eternaliter non redibit. 10 15 secundum affectum carnalem non solum passionem meam quoad impediendo, sed eciam me in ad beatitudinem inflammacionem passione sequendo mundanam eternam post me venire, abneget semet ipsum, 20 i1iv a [Gregorius in Omelia huius ewangelii dicit: »Tunc nosmet ipsos abnegamus, cum vitamus, quod per »vetustatem fuimus, et ad hoc nitimur, quod per novitatem vo- »camur.« — 3 [Innocencius in sermone super isto dicit: »Ire »post Christum duo principaliter indicuntur, sc. abnegare se ipsum »et tollere crucem et ire post Christum. Hoc est: declinare a malo »et facere bonum, ut quo precessit sublimitas capitis, illuc et hu- »militas corporis subsequatur. Abnegacionis quinque sunt gradus, »quia debet christianus abnegare non tantum aliena, sed et sua; »nec sua tantum, sed se; nec se tantum, sed ipsum; non tantum »ipsum, sed semet ipsum. Abnegat aliena, qui nec ablata retinet, 25 30 1) Codd.: hanc glossam Luce oo quis om. ABF. — 2) Codd.: unicuique E, om. A. — 3) In D interpositum manu recentiori scriptum fol. III., in quo loci quidam Gregorii et Innocentii afferuntur, quorum singuli tantum in BCF occurrunt. Vetus scriptura in D sine interruptione a fol. 110 in 112 pergit. 12"
Strana 176
176 XLI. M. J. Hus, De S. Venceslao. 10 15 20 25 »nec concupiscit aufferre. Unde Zacheus: 'Si quid aliquem fraudavi, »reddo quadruplum. Abnegat sua, qui nec acquisitis inheret, nec »inhiat acquirendis. Unde Petrus: Ecce nos reliquimus omnia »et secuti sumus te.' Abnegat ipsum4, qui carnis concupiscencias »castigat. Unde Paulus: Castigo corpus meum et in servitutem »redigo.' Abnegat se ipsum, qui cupiditates mentis evacuat. Unde »David: Domine, non est exaltatum cor meum‘ etc. Abnegat »semet ipsum, qui propriam voluntatem abdicat. Unde Jesus: Non quod ego volo, sed quod tu vis.' Cum ergo gulosus fit sobrius, »luxuriosus fit castus, avarus fit largus, superbus fit humilis, ira- »cundus fit mansuetus, ut generaliter dicam, ut criminosus fit »virtuosus, tunc abnegat semet ipsum, ut dicere valeat cum Apo- »stolo: 'Vivo ego non iam ego, vivit autem in me Christus. »Cum enim inpius ab inpietate convertitur, profecto dicere potest: »Non sum, quod fueram; quod videlicet non est talis in culpa, »licet idem sit in natura, secundum illud propheticum: Verte »inpium et non erit.' Qui ergo vult ire post Christum, abneget »semet ipsum. Porro si in hominis voluntate iuxta testimonium »Veritatis consistit, ut abnegando semet ipsum possit ire post »Christum, quid est, quod dicit Apostolus: 'Quia non est vo- »lentis, neque currentis, sed Dei miserentis?“ Verum id dicitur, »quia bonum opus principaliter spectat ad misericordiam Dei, quam »ad hominis voluntatem, quia divina misericordia non solum pre- »venit et preparat, verum eciam subsequitur et prosequitur volun- »tatem humanam. Prevenit inspirando, subsequitur adiuvando, pre- »parat ut incipiat, prosequitur ut perficiat.« Hec Innocencius per totum.]3 i. e. paratus sit in sc. optando animo voluntarie in virtutibus et passione Lucas dicit: sibi vitam crucem portare et modo humiliter gradiendi cottidie penalem pro me et tollat crucem suam et sequatur me! 30 35 40 111r)a [Gregorius in Omelia: »Si quis venit ad me »et non odit patrem suum et matrem et uxorem« etc. dicit sic: »Hoc ipsum vero anime odium qualiter exhibere debeant, Veritas »subdendo manifestat dicens: 'Qui non baiulat crucem suam et »venit post me, non potest meus esse discipulus.' Crux quippe »a cruciatu dicitur et duobus modis crucem Domini baiulamus, »cum aut per abstinenciam carnem afficimus aut per conpassionem »proximi necessitatem illius nostram putamus. Qui enim dolorem »exhibet in aliena necessitate, crucem portat in mente. — Sciendum »vero est, quod sunt nonnulli, qui carnis abstinenciam non pro »Deo, sed pro inani gloria exhibent. Et sunt plerique, qui con- »passionem proximo non spiritualiter, sed carnaliter inpendunt, »ut ei non ad virtutem, sed quasi miserendo ad culpas faveant. 4) Codd.: om. D.
176 XLI. M. J. Hus, De S. Venceslao. 10 15 20 25 »nec concupiscit aufferre. Unde Zacheus: 'Si quid aliquem fraudavi, »reddo quadruplum. Abnegat sua, qui nec acquisitis inheret, nec »inhiat acquirendis. Unde Petrus: Ecce nos reliquimus omnia »et secuti sumus te.' Abnegat ipsum4, qui carnis concupiscencias »castigat. Unde Paulus: Castigo corpus meum et in servitutem »redigo.' Abnegat se ipsum, qui cupiditates mentis evacuat. Unde »David: Domine, non est exaltatum cor meum‘ etc. Abnegat »semet ipsum, qui propriam voluntatem abdicat. Unde Jesus: Non quod ego volo, sed quod tu vis.' Cum ergo gulosus fit sobrius, »luxuriosus fit castus, avarus fit largus, superbus fit humilis, ira- »cundus fit mansuetus, ut generaliter dicam, ut criminosus fit »virtuosus, tunc abnegat semet ipsum, ut dicere valeat cum Apo- »stolo: 'Vivo ego non iam ego, vivit autem in me Christus. »Cum enim inpius ab inpietate convertitur, profecto dicere potest: »Non sum, quod fueram; quod videlicet non est talis in culpa, »licet idem sit in natura, secundum illud propheticum: Verte »inpium et non erit.' Qui ergo vult ire post Christum, abneget »semet ipsum. Porro si in hominis voluntate iuxta testimonium »Veritatis consistit, ut abnegando semet ipsum possit ire post »Christum, quid est, quod dicit Apostolus: 'Quia non est vo- »lentis, neque currentis, sed Dei miserentis?“ Verum id dicitur, »quia bonum opus principaliter spectat ad misericordiam Dei, quam »ad hominis voluntatem, quia divina misericordia non solum pre- »venit et preparat, verum eciam subsequitur et prosequitur volun- »tatem humanam. Prevenit inspirando, subsequitur adiuvando, pre- »parat ut incipiat, prosequitur ut perficiat.« Hec Innocencius per totum.]3 i. e. paratus sit in sc. optando animo voluntarie in virtutibus et passione Lucas dicit: sibi vitam crucem portare et modo humiliter gradiendi cottidie penalem pro me et tollat crucem suam et sequatur me! 30 35 40 111r)a [Gregorius in Omelia: »Si quis venit ad me »et non odit patrem suum et matrem et uxorem« etc. dicit sic: »Hoc ipsum vero anime odium qualiter exhibere debeant, Veritas »subdendo manifestat dicens: 'Qui non baiulat crucem suam et »venit post me, non potest meus esse discipulus.' Crux quippe »a cruciatu dicitur et duobus modis crucem Domini baiulamus, »cum aut per abstinenciam carnem afficimus aut per conpassionem »proximi necessitatem illius nostram putamus. Qui enim dolorem »exhibet in aliena necessitate, crucem portat in mente. — Sciendum »vero est, quod sunt nonnulli, qui carnis abstinenciam non pro »Deo, sed pro inani gloria exhibent. Et sunt plerique, qui con- »passionem proximo non spiritualiter, sed carnaliter inpendunt, »ut ei non ad virtutem, sed quasi miserendo ad culpas faveant. 4) Codd.: om. D.
Strana 177
Qui Christum sequi vult, abnegare se ipsum debet. 177 »Hii itaque crucem videntur ferre, sed Dominum non sequntur. »Unde recte hec eadem Veritas dicit: 'Qui non baiulat crucem »suam et venit post me, non potest meus esse discipulus.' Baiulare »etenim crucem et post Dominum ire est carnis abstinenciam vel »conpassionem proximo pro solo studio eterne intencionis exhibere. »Nam quisquis hec pro temporali intencione exhibet, crucem quidem »baiulat, sed ire post Dominum recusat.« Hec Gregorius Papa sanctus. Et in fine Omelie narrato, quantum valet hostia oblata, dicit: »Lavate ergo, fratres carissimi, lacrimis maculas peccatorum, »elemosinis tergite, sacris hostiis expiate; nolite possidere per de- »siderium, que adhuc per usum minime reliquistis. Spem in solo »redemptore figite, ad eternam patriam mente transite. Si enim in »hoc mundo nichil amando possidetis, eciam possidendo cuncta »reliquistis.« Hec Gregorius. Item in Omelia presentis ewangelii dicit: »Duobus »etenim modis crux tollitur: aut cum per abstinenciam afficitur »corpus, aut per conpassionem proximi afficitur animus. Pensemus, »qualiter utroque modo Paulus crucem suam tulerat, qui dicebat: »'Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne cum aliis pre- »dicaverim, ipse reprobus efficiar.' Ecce in affliccione corporis »audimus crucem carnis. Audiamus et nunc in conpassione pro- »ximi crucem mentis; ait enim: 'Quis infirmatur et ego non in- »firmor? Quis scandalizatur et ego non uror?' Perfectus quippe »predicator, ut exemplum daret abstinencie, crucem portabat in »corpore; et quia in se trahebat dampna iniquitatis aliene, »crucem portabat in corde.« Hec Gregorius.l3 [3Gregorius in Omelia istius ewangelii dicit: »Ac »si agricole dicatur: frumentum si serves, perdes; si seminas, re- »novas. Quis enim nesciat, quod frumentum, cum in semine mit- »titur, perit ab oculis, in terra deficit; sed unde putrescit in pulvere, »inde viridescit in renovacione.« Hec Gregorius5. l3 Nota: verbis hiis excluditur sextuplex sequela inutilis: 1° violenta, cum dicitur vult‘ Psalmus: »Voluntarie sacrificabo »tibi«; 2° diminuta, sc. quando homo dat sua vel suos Deo et se mundo, cum dicitur 'Abneget se‘ Proverbiorum 5°: »Fili, »prebe michi cor tuum« ; 3° delicata, qua volunt sequi nichil pa- cientes; contra hoc dicitur: 'Tollat crucem suam‘ (Lucas dicit 'cottidie); G al. 5°: »Qui autem Christi sunt, carnem suam cruci- »figunt cum viciis et concupiscenciis« ; 4° mutuata, quando aliqui gloriantur de passione patrum vel aliorum; contra hoc dicitur 'crucem suam'; infra: reddet unicuique iuxta opera eius‘ et Johannis 8°: »Si filii Abrahe estis, opera Abrahe facite!« 5° simulata; contra dicitur 'me‘; et 6° interminata: dicitur 'sequatur »finaliter me usque mortem'. 10 15 20 25 30 35 40 45 5) Codd.: Augustinus F.
Qui Christum sequi vult, abnegare se ipsum debet. 177 »Hii itaque crucem videntur ferre, sed Dominum non sequntur. »Unde recte hec eadem Veritas dicit: 'Qui non baiulat crucem »suam et venit post me, non potest meus esse discipulus.' Baiulare »etenim crucem et post Dominum ire est carnis abstinenciam vel »conpassionem proximo pro solo studio eterne intencionis exhibere. »Nam quisquis hec pro temporali intencione exhibet, crucem quidem »baiulat, sed ire post Dominum recusat.« Hec Gregorius Papa sanctus. Et in fine Omelie narrato, quantum valet hostia oblata, dicit: »Lavate ergo, fratres carissimi, lacrimis maculas peccatorum, »elemosinis tergite, sacris hostiis expiate; nolite possidere per de- »siderium, que adhuc per usum minime reliquistis. Spem in solo »redemptore figite, ad eternam patriam mente transite. Si enim in »hoc mundo nichil amando possidetis, eciam possidendo cuncta »reliquistis.« Hec Gregorius. Item in Omelia presentis ewangelii dicit: »Duobus »etenim modis crux tollitur: aut cum per abstinenciam afficitur »corpus, aut per conpassionem proximi afficitur animus. Pensemus, »qualiter utroque modo Paulus crucem suam tulerat, qui dicebat: »'Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne cum aliis pre- »dicaverim, ipse reprobus efficiar.' Ecce in affliccione corporis »audimus crucem carnis. Audiamus et nunc in conpassione pro- »ximi crucem mentis; ait enim: 'Quis infirmatur et ego non in- »firmor? Quis scandalizatur et ego non uror?' Perfectus quippe »predicator, ut exemplum daret abstinencie, crucem portabat in »corpore; et quia in se trahebat dampna iniquitatis aliene, »crucem portabat in corde.« Hec Gregorius.l3 [3Gregorius in Omelia istius ewangelii dicit: »Ac »si agricole dicatur: frumentum si serves, perdes; si seminas, re- »novas. Quis enim nesciat, quod frumentum, cum in semine mit- »titur, perit ab oculis, in terra deficit; sed unde putrescit in pulvere, »inde viridescit in renovacione.« Hec Gregorius5. l3 Nota: verbis hiis excluditur sextuplex sequela inutilis: 1° violenta, cum dicitur vult‘ Psalmus: »Voluntarie sacrificabo »tibi«; 2° diminuta, sc. quando homo dat sua vel suos Deo et se mundo, cum dicitur 'Abneget se‘ Proverbiorum 5°: »Fili, »prebe michi cor tuum« ; 3° delicata, qua volunt sequi nichil pa- cientes; contra hoc dicitur: 'Tollat crucem suam‘ (Lucas dicit 'cottidie); G al. 5°: »Qui autem Christi sunt, carnem suam cruci- »figunt cum viciis et concupiscenciis« ; 4° mutuata, quando aliqui gloriantur de passione patrum vel aliorum; contra hoc dicitur 'crucem suam'; infra: reddet unicuique iuxta opera eius‘ et Johannis 8°: »Si filii Abrahe estis, opera Abrahe facite!« 5° simulata; contra dicitur 'me‘; et 6° interminata: dicitur 'sequatur »finaliter me usque mortem'. 10 15 20 25 30 35 40 45 5) Codd.: Augustinus F.
Strana 178
178 XLI. M. J. Hus, De S. Venceslao. 10 in futuro eternaliter i. e. vitam Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam §2. vitam corporalem, si necessarium fuerit propter me in presenti. Vel sic: qui voluerit animam suam, i. e. vitam, salvam facere a morte tempore persecucionis et non propter me exponere, perdet eam in futuro eternaliter. Sed qui perdiderit in presenti propter me, inveniet in futuro vitam eternam. 112r) Nota: anima capitur pro vita animata Joh. 13°: 'Petrus dixit 'animam meam pono pro te'; et sic accipit Apo- stolus: »Animalis (inquit) homo non percipit ea, que Dei sunt« et Johann. 12° dicit Salvator: »Qui amat animam suam (supple: in presenti), perdet eam« (supple: in futuro) »et qui odit »animam suam in hoc mundo«, i. e. viam suam, non consenciendo ei in malo, »in vitam eternam custodit eam.« Unde Augustinus: »Noli amare, sc. animam in hac vita, ne perdas eam in eterna vita.« 15 i. e. tradiderit i. e. vitam corporalem Marcus; et ewangelium in presenti vel animam de corpore sicut ego propter eum' Qui autem perdiderit animam suam propter me, 20 Marci 8° dicitur: »Qui perdiderit animam suam propter »me et ewangelium, salvam faciet eam.« O milites Christi, ubi nunc estis ad Christum protegendum in suis membris? O pre- dicatores, quo fugistis propter ewangelium a martirio, quo salus anime acquiritur? Omnes abierunt retrorsum, unusquisque in ma- liciam suam; ideo nunc mors est martirum valde rara, et sic salvacio animarum. nichil, cum ut sic perdidit vitam eternam in patria fruendo beatitudine inveniet eam. Quid enim prodest homini, 30 §3.) Hic respondet tacite carnali obieccioni, qua quis diceret: 25 »Licet perdit homo animam, tamen multa lucratur, ut divicias, »mundi honores et delicias.« Quia sic forte tunc multi cogitarunt et presertim Petrus, qui hortabatur Dominum, ne passionem mortis subiret, quia sic honorem, quem sibi exhibebant, amitteret. Unde dicit: 'Quid prodest etc.' cum Apok. 18°: »Quantum glorificavit »se et in deliciis fuit, tantum date ei tormentum et luctum« et Psalmus 48: »Cum interierit, nons sumet omnia, neque de- »scendet cum eo gloria eius.« alias: universum si totum i. e. divicias et delicias mundi ac honores mundum seculariter et momentanee lucretur, 6) Codd.: interierit non add. D.
178 XLI. M. J. Hus, De S. Venceslao. 10 in futuro eternaliter i. e. vitam Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam §2. vitam corporalem, si necessarium fuerit propter me in presenti. Vel sic: qui voluerit animam suam, i. e. vitam, salvam facere a morte tempore persecucionis et non propter me exponere, perdet eam in futuro eternaliter. Sed qui perdiderit in presenti propter me, inveniet in futuro vitam eternam. 112r) Nota: anima capitur pro vita animata Joh. 13°: 'Petrus dixit 'animam meam pono pro te'; et sic accipit Apo- stolus: »Animalis (inquit) homo non percipit ea, que Dei sunt« et Johann. 12° dicit Salvator: »Qui amat animam suam (supple: in presenti), perdet eam« (supple: in futuro) »et qui odit »animam suam in hoc mundo«, i. e. viam suam, non consenciendo ei in malo, »in vitam eternam custodit eam.« Unde Augustinus: »Noli amare, sc. animam in hac vita, ne perdas eam in eterna vita.« 15 i. e. tradiderit i. e. vitam corporalem Marcus; et ewangelium in presenti vel animam de corpore sicut ego propter eum' Qui autem perdiderit animam suam propter me, 20 Marci 8° dicitur: »Qui perdiderit animam suam propter »me et ewangelium, salvam faciet eam.« O milites Christi, ubi nunc estis ad Christum protegendum in suis membris? O pre- dicatores, quo fugistis propter ewangelium a martirio, quo salus anime acquiritur? Omnes abierunt retrorsum, unusquisque in ma- liciam suam; ideo nunc mors est martirum valde rara, et sic salvacio animarum. nichil, cum ut sic perdidit vitam eternam in patria fruendo beatitudine inveniet eam. Quid enim prodest homini, 30 §3.) Hic respondet tacite carnali obieccioni, qua quis diceret: 25 »Licet perdit homo animam, tamen multa lucratur, ut divicias, »mundi honores et delicias.« Quia sic forte tunc multi cogitarunt et presertim Petrus, qui hortabatur Dominum, ne passionem mortis subiret, quia sic honorem, quem sibi exhibebant, amitteret. Unde dicit: 'Quid prodest etc.' cum Apok. 18°: »Quantum glorificavit »se et in deliciis fuit, tantum date ei tormentum et luctum« et Psalmus 48: »Cum interierit, nons sumet omnia, neque de- »scendet cum eo gloria eius.« alias: universum si totum i. e. divicias et delicias mundi ac honores mundum seculariter et momentanee lucretur, 6) Codd.: interierit non add. D.
Strana 179
Qui animam perdit, nulla re eam redimet. 179 112V) Lucas: »se autem ipsum perdat et detrimentum «sui faciat. Nam qui me erubuerit et sermones meos, hunc Filius »hominis erubescet, cum venerit in maiestate sua et Patris et »sanctorum angelorum.« Ubi Theophilus: »Erubescit Christum, qui dicit: Num- »quid credam crucifixo‘; sed et sermones eius erubescit, qui ewan- »gelii ruditatem contempnit. Vel potest dici, quod Christum eru- »bescit, qui vitam pauperem pro Christo suscipere contempnit; »sed sermones Christi erubescit, qui eos predicare vel audire eru- »bescit. Quod autem additur: hunc Filius hominis erubescet tale »est, sicut si aliquis pater familias habens servum erubescat eum »nominare.« 10 Marcus: »Detrimentum faciat anime sue. Aut quid dabit homo commutacionis pro anima sua.« peccati vel dampnacionis in presenti vel eternaliter anime, vero sue detrimentum paciatur? Aut quam dabit cum nulla sit res equivalens mundi pretereuntis pro commutacione anime i. e. r dempcionem homo commutacionem 4. Aliquis obicere posset: 'Si animam perdam, tamen ex multis, que lucrabor per commutacionem, redimam eam.' Hoc re- movet Dominus dicens, quod nulla re anima non tollentis crucem, ut dictum est, potest redimi, eciam si daretur pro ea totus mundus. Unde Proverbiorum 6° dicitur: »Nec parcet vindicte, nec ac- »quiescet cuiusquam precibus, nec suscipiet pro redempcione dona »plurima« etc. Stultas commutacio, cum quantumcunque modicum bonum perpetuum in infinitum superat quodcunque bonum temporale. Quam ergo commutacionem temporalium dabit homo pro bono perpetuo anime sue? In hoc enim differt ewangelica certacio a cer- tamine militum secularium, quod prior habet laudem absconditam et mercedem perpetuam, sed secularis milicia apparentem et transitoriam. Unde necesse est, ut laus Christo militancium 113v) nunc abscondatur, cum quilibet nostrum nescit, si ex toto bono, quod fecerit, fuerit laude dignus, cum ignorat exitum. Et patet ex fide, quod in ista milicia certans legitime habet pro suo tempore mercedem perpetuam, secularis vero milicia tantum labore anxio, habet ad maximum laudem momentaneam nimis vanam etc.s 20 25 30 15 Marcus: »Qui enim me confessus fuerit et verba mea »in generacione adultera et peccatrice, et Filius hominis »confitebitur eum, cum venerit in gloria Patris sui.« Christus verus que est ymago Deus et homo quia Dei inmortalis pro anima sua? Filius enim hominis §5. Quia invitaverat ad imitandum exemplum sue passionis, as ideo ne terrerentur morte corporali et transitoria, promittit pre- 7) Codd.: in D a ô2 a swe dussy vskodil superser. — S) Codd.: verba Stulta c vanam om. AB. — 9) DF: auxilio CE.
Qui animam perdit, nulla re eam redimet. 179 112V) Lucas: »se autem ipsum perdat et detrimentum «sui faciat. Nam qui me erubuerit et sermones meos, hunc Filius »hominis erubescet, cum venerit in maiestate sua et Patris et »sanctorum angelorum.« Ubi Theophilus: »Erubescit Christum, qui dicit: Num- »quid credam crucifixo‘; sed et sermones eius erubescit, qui ewan- »gelii ruditatem contempnit. Vel potest dici, quod Christum eru- »bescit, qui vitam pauperem pro Christo suscipere contempnit; »sed sermones Christi erubescit, qui eos predicare vel audire eru- »bescit. Quod autem additur: hunc Filius hominis erubescet tale »est, sicut si aliquis pater familias habens servum erubescat eum »nominare.« 10 Marcus: »Detrimentum faciat anime sue. Aut quid dabit homo commutacionis pro anima sua.« peccati vel dampnacionis in presenti vel eternaliter anime, vero sue detrimentum paciatur? Aut quam dabit cum nulla sit res equivalens mundi pretereuntis pro commutacione anime i. e. r dempcionem homo commutacionem 4. Aliquis obicere posset: 'Si animam perdam, tamen ex multis, que lucrabor per commutacionem, redimam eam.' Hoc re- movet Dominus dicens, quod nulla re anima non tollentis crucem, ut dictum est, potest redimi, eciam si daretur pro ea totus mundus. Unde Proverbiorum 6° dicitur: »Nec parcet vindicte, nec ac- »quiescet cuiusquam precibus, nec suscipiet pro redempcione dona »plurima« etc. Stultas commutacio, cum quantumcunque modicum bonum perpetuum in infinitum superat quodcunque bonum temporale. Quam ergo commutacionem temporalium dabit homo pro bono perpetuo anime sue? In hoc enim differt ewangelica certacio a cer- tamine militum secularium, quod prior habet laudem absconditam et mercedem perpetuam, sed secularis milicia apparentem et transitoriam. Unde necesse est, ut laus Christo militancium 113v) nunc abscondatur, cum quilibet nostrum nescit, si ex toto bono, quod fecerit, fuerit laude dignus, cum ignorat exitum. Et patet ex fide, quod in ista milicia certans legitime habet pro suo tempore mercedem perpetuam, secularis vero milicia tantum labore anxio, habet ad maximum laudem momentaneam nimis vanam etc.s 20 25 30 15 Marcus: »Qui enim me confessus fuerit et verba mea »in generacione adultera et peccatrice, et Filius hominis »confitebitur eum, cum venerit in gloria Patris sui.« Christus verus que est ymago Deus et homo quia Dei inmortalis pro anima sua? Filius enim hominis §5. Quia invitaverat ad imitandum exemplum sue passionis, as ideo ne terrerentur morte corporali et transitoria, promittit pre- 7) Codd.: in D a ô2 a swe dussy vskodil superser. — S) Codd.: verba Stulta c vanam om. AB. — 9) DF: auxilio CE.
Strana 180
180 XLI. M. J. Hus, De S. Venceslao. mium future resurreccionis, que conplebitur in adventu eius ad iudicium et tunc resurgent ad vitam singuli inmortalem. Unde dicit: »Filius« etc. Vocat autem se Salvator Filium hominis propter humilitatem, propter carnis veritatem et propter matris puritatem et quia videbit eum omnis oculus in forma humanitatis, secundum quam est Filius hominis, sc. Virginis gloriose. ad iudicium venturus est in gloria Patris sui cum angelis suis quia in forma gloriosa, secundum quod est Filius Dei, quia 10 ut sic iudicabit. Ergo quilibet tollat crucem suam et sequatui ipsum. Nam tunc reddet unicuique sine dilacione, sine personarum accepcione, sine munerum corrupcione mercedem iuxta opera eius. sine dilacione, mercedem et tunc reddet unicuique iuxta opera eius. 15 20 25 §6.) Iustis gloriam anime et corporis, malis ignominiam et penam utriusque. Et ut sint de huiusmodi gloria certi, promittit eis quod aliquibus eorum ostendet hoc in vita presenti, quod et fecit in transfiguracione, vel quod circumstantes discipuli non gustabunt mortem (sc. perpetuam), donec videant Filium hominis venientem in die iudicii in regno suo. Et sic ly. donec' ponitio terminum viacionis fidelium; nec tamen sequitur, quod post diem iudicii gustabunt mortem. Simbolum: »Qui bona egerunt, ibunt« etc. Apok. 14°: »Opera enim illorum sequntur illos.« G al. 6°11 : »Que quis semi- »naverit, hec et metet; unusquisque onus suum portabit, quia »Deus non irridetur«, i. e. decipitur, sicut decipiuntur in retribuendo iudices seculares. Item 1a Corinth. 3°: »Unusquisque mercedem »propriam accipiet, secundum suum laborem.« 10) Codd. Sequentia terminum co mortem om. B, qui addit: Sed quia multi decipiuntur appellantes se esse christianos, cum tamen secundum rei veritatem non sunt, audiant ergo Augustinum de abusionibus sic dicentem: »Abusione »unde qui dicit christianus, nemo recte dicitur, nisi qui in moribus Christo coequatur.« Idem De vita christiana: »Quid enim prodest tibi vocari, quod non es, et »nomen sibi usurpare alienum? Sed si te nomen christianitatis delectat, ea que »docuit, tene. Jeronimus Omelia 19a: »Omnis, qui facit peccatum et non pe- »nitet, est falsus christianus.« Et infra dicit: »Fructus hominis est confessio fidei »eius et opera bonorum consuetudinum. Si ergo videris christianum stantem, con- »sidera, si conversacio eius convenit cum scripturis; si sic videris, tunc est verus »christianus. Si autem non, quemadmodum Christus mandavit, falsus est christianus.« Ecce video illum superbum et scriptura dicit, quod sit humilis: vult Augustinus, quod debeo iudicare eum non esse christianum; video lusorem taxillorum, video corisuntes, debeo iudicare eum non esse christianum etc — 11) F in marg.: Versus: Quod sibi quisque serit presentis [laesum cultro] tempore vite, hoc et idem metet, cum dicitur Ite venite.
180 XLI. M. J. Hus, De S. Venceslao. mium future resurreccionis, que conplebitur in adventu eius ad iudicium et tunc resurgent ad vitam singuli inmortalem. Unde dicit: »Filius« etc. Vocat autem se Salvator Filium hominis propter humilitatem, propter carnis veritatem et propter matris puritatem et quia videbit eum omnis oculus in forma humanitatis, secundum quam est Filius hominis, sc. Virginis gloriose. ad iudicium venturus est in gloria Patris sui cum angelis suis quia in forma gloriosa, secundum quod est Filius Dei, quia 10 ut sic iudicabit. Ergo quilibet tollat crucem suam et sequatui ipsum. Nam tunc reddet unicuique sine dilacione, sine personarum accepcione, sine munerum corrupcione mercedem iuxta opera eius. sine dilacione, mercedem et tunc reddet unicuique iuxta opera eius. 15 20 25 §6.) Iustis gloriam anime et corporis, malis ignominiam et penam utriusque. Et ut sint de huiusmodi gloria certi, promittit eis quod aliquibus eorum ostendet hoc in vita presenti, quod et fecit in transfiguracione, vel quod circumstantes discipuli non gustabunt mortem (sc. perpetuam), donec videant Filium hominis venientem in die iudicii in regno suo. Et sic ly. donec' ponitio terminum viacionis fidelium; nec tamen sequitur, quod post diem iudicii gustabunt mortem. Simbolum: »Qui bona egerunt, ibunt« etc. Apok. 14°: »Opera enim illorum sequntur illos.« G al. 6°11 : »Que quis semi- »naverit, hec et metet; unusquisque onus suum portabit, quia »Deus non irridetur«, i. e. decipitur, sicut decipiuntur in retribuendo iudices seculares. Item 1a Corinth. 3°: »Unusquisque mercedem »propriam accipiet, secundum suum laborem.« 10) Codd. Sequentia terminum co mortem om. B, qui addit: Sed quia multi decipiuntur appellantes se esse christianos, cum tamen secundum rei veritatem non sunt, audiant ergo Augustinum de abusionibus sic dicentem: »Abusione »unde qui dicit christianus, nemo recte dicitur, nisi qui in moribus Christo coequatur.« Idem De vita christiana: »Quid enim prodest tibi vocari, quod non es, et »nomen sibi usurpare alienum? Sed si te nomen christianitatis delectat, ea que »docuit, tene. Jeronimus Omelia 19a: »Omnis, qui facit peccatum et non pe- »nitet, est falsus christianus.« Et infra dicit: »Fructus hominis est confessio fidei »eius et opera bonorum consuetudinum. Si ergo videris christianum stantem, con- »sidera, si conversacio eius convenit cum scripturis; si sic videris, tunc est verus »christianus. Si autem non, quemadmodum Christus mandavit, falsus est christianus.« Ecce video illum superbum et scriptura dicit, quod sit humilis: vult Augustinus, quod debeo iudicare eum non esse christianum; video lusorem taxillorum, video corisuntes, debeo iudicare eum non esse christianum etc — 11) F in marg.: Versus: Quod sibi quisque serit presentis [laesum cultro] tempore vite, hoc et idem metet, cum dicitur Ite venite.
Strana 181
Christus milites suos armaturus arma et modum pugnandi iis dicit. 181 Petrus, Iacobus et Iohannes 113V Amen dico vobis: sunt quidam de hic stantibus, penam mortis oculis corporalis antequam corporalibus Christum Marie i. e. non sencient qui non gustabunt mortem, donec videant Filium hominis Matth. 17°; »Resplenduit facies eius sicut sol." venientem in regno suo. apparentem in transfiguracione, in gloria maiestatis, quam habebit eternaliter, in qua delectabuntur iusti perpetuo ipsum cor- — poraliter intuendo. XLII. De S. Venceslao. Alius sermo ex ewangelio de eodem B Si quis vult post me venire... 1. In presenti, ewangelio rex omnipotens volens pro regno celesti bellum commitere sua et suorum militum pugne predixit pericula, sed nec ultimam victoriam subticere voluit, ne milites in aggrediendo hostes totaliter desperarent. Unde 1° locum belli preostendit, sc. Jerosolimam, in quo dixit se moriturum; et Petro ipsum obiurgante dixit omnibus generaliter, quia convocata turba et discipulis (ut ait Marcus) proclamavit publice, inquiens: »Si quis »vult post me venire, abneget semet ipsum et sequatur me. In qua proclamacione dat militibus liberam bellandi volun- tatem et sic non cogit, cum dicit Si quis vult'; 2° dat modum procedendi debitum, cum dicit 'Sequatur me‘ 3° qualibus armis debent indui milites, docet, cum dicit: 'Tollat crucem suam‘. Et statim subiungit, quod si aliquis militum timuerit in primo congressu vitam perdere, quod necessario perdet eam eternaliter; et qui audacter sequendo ipsum tunc perdiderit, quod ipsam eternaliter cum magnis donis secundum sue pugne exigenciam possidebit. Nam rex reddet unicuique iuxta opera eius', quibus § 114r) strenue militavit. 2. Istam autem miliciam s. Wenceslaus exercuit in campo militantis ecclesie, sicut Christi bonus miles, in quo tria requiruntur: 1° ut sedule laboret, 2° ut strenue pugnet, et 3° ut fideliter militet. Ipse enim sedule laboravit ecclesias Pragensem, Boleslaviensem, 15 20 25 30 1) Codd.: precedenti C.
Christus milites suos armaturus arma et modum pugnandi iis dicit. 181 Petrus, Iacobus et Iohannes 113V Amen dico vobis: sunt quidam de hic stantibus, penam mortis oculis corporalis antequam corporalibus Christum Marie i. e. non sencient qui non gustabunt mortem, donec videant Filium hominis Matth. 17°; »Resplenduit facies eius sicut sol." venientem in regno suo. apparentem in transfiguracione, in gloria maiestatis, quam habebit eternaliter, in qua delectabuntur iusti perpetuo ipsum cor- — poraliter intuendo. XLII. De S. Venceslao. Alius sermo ex ewangelio de eodem B Si quis vult post me venire... 1. In presenti, ewangelio rex omnipotens volens pro regno celesti bellum commitere sua et suorum militum pugne predixit pericula, sed nec ultimam victoriam subticere voluit, ne milites in aggrediendo hostes totaliter desperarent. Unde 1° locum belli preostendit, sc. Jerosolimam, in quo dixit se moriturum; et Petro ipsum obiurgante dixit omnibus generaliter, quia convocata turba et discipulis (ut ait Marcus) proclamavit publice, inquiens: »Si quis »vult post me venire, abneget semet ipsum et sequatur me. In qua proclamacione dat militibus liberam bellandi volun- tatem et sic non cogit, cum dicit Si quis vult'; 2° dat modum procedendi debitum, cum dicit 'Sequatur me‘ 3° qualibus armis debent indui milites, docet, cum dicit: 'Tollat crucem suam‘. Et statim subiungit, quod si aliquis militum timuerit in primo congressu vitam perdere, quod necessario perdet eam eternaliter; et qui audacter sequendo ipsum tunc perdiderit, quod ipsam eternaliter cum magnis donis secundum sue pugne exigenciam possidebit. Nam rex reddet unicuique iuxta opera eius', quibus § 114r) strenue militavit. 2. Istam autem miliciam s. Wenceslaus exercuit in campo militantis ecclesie, sicut Christi bonus miles, in quo tria requiruntur: 1° ut sedule laboret, 2° ut strenue pugnet, et 3° ut fideliter militet. Ipse enim sedule laboravit ecclesias Pragensem, Boleslaviensem, 15 20 25 30 1) Codd.: precedenti C.
Strana 182
182 XLII. M. J. HuS, De S. Venceslao. 10 15 20 25 35 40 sacra frequentans limina, nocte surgens media cruentavit vestigia, sub veste regia usus ciliciis. Tria autem sunt, que inducunt militem ad laborandum: 1m est consideracio laboris in rege; ubi enim rex laborat, indignum est, ut miles quiescat. Christus autem rex semper fuit in labore Psalmus: »Pauper ego sum et in labore anima mea.« Idem: »Laboravi clamans.« — 2m est consideracio condicionis in milite; nomen enim militis est nomen laboris Job 7°,: »Milicia est vita »hominis super terra«; 2a Thimoth. ultimo: »Tu vero vigila, in omnibus labora.« 3m est consideracio magnitudinis in mercede 1a Corinth. 3°: »Unusquisque propriam mercedem accipiet se- »cundum suum laborem«, non secundum suam voluntatem, quia non sufficit voluntas, si non assit facultas, quia Sapiencie 30 dicitur: »Bonorum laborum gloriosus est fructus.« §3. B. Venceslaus ista consideravit, ideo sedule in Christi ecclesia laboravit. Sed heu non sic quidam, de quibus dicitur: »In »labore hominum non sunt et cum hominibus non flagellabuntur.« Pro quo sciendum, quod est quidam labor hominum illorum, qui sicut dicitur 1a Corith. 3°: »Edificant fenum lignum »et stipulam«, qui sc. circa temporalia plus debito, infra tamen Deum, afficiuntur. Alius labor demonum illorum, sc. qui quantum est in ipsis, aut surripiunt fundamentum lapide superbie aut inquinant luto luxurie aut incendunt igne avaricie; de quorum labore dicitur Jeremie 9°: »Ut inique agerent, laboraverunt.« Illi ergo, qui sunt in labore hominum, cum hominibus fla- gellabuntur in purgatorio 1a Corinth. 3° : »Ipse autem salvus »erit, sic tamen quasi per ignem.« Illi, qui sunt in labore demonum, cum demonibus in inferno so flagellabuntur Matth. 25° : »Discedite a me« etc. Illi, qui sunt in labore angelorum, cum angelis remunera- buntur Matth. 22°: »In resurreccione neque nubent neque nu- »bentur, sed sunt sicut angeli Dei in celo.« De quorum numero est b. Wenceslaus, qui pauper in diviciis, castus in deliciis, tam- quam angelus Domini coronatur hodie corona leticie, carnis libers exuviis. §4. 2° in milite requiritur strenuitas in pugnando. Strenuum 114v autem militem, tria faciunt: Robur virtutis, sciencia artis et copia armature convenientis. Robustum oportet esse militem in animo ad aggrediendum, in manu ad feriendum, in dorso ad sustinendum. Propter 1m dicitur Deuteron. 20° : »Quis est homo formi- »dolosus et corde pavido vadat et revertatur in domum suam, ne »pavere faciat corda fratrum suorum, sicut et ipse timore per- »territus est?« E contra dicitur de milite in Psalmo: »Viriliter 45 2) Codd. Vulg.: 6° F male. — 3) Codd.: verba liber oo militem om. F.
182 XLII. M. J. HuS, De S. Venceslao. 10 15 20 25 35 40 sacra frequentans limina, nocte surgens media cruentavit vestigia, sub veste regia usus ciliciis. Tria autem sunt, que inducunt militem ad laborandum: 1m est consideracio laboris in rege; ubi enim rex laborat, indignum est, ut miles quiescat. Christus autem rex semper fuit in labore Psalmus: »Pauper ego sum et in labore anima mea.« Idem: »Laboravi clamans.« — 2m est consideracio condicionis in milite; nomen enim militis est nomen laboris Job 7°,: »Milicia est vita »hominis super terra«; 2a Thimoth. ultimo: »Tu vero vigila, in omnibus labora.« 3m est consideracio magnitudinis in mercede 1a Corinth. 3°: »Unusquisque propriam mercedem accipiet se- »cundum suum laborem«, non secundum suam voluntatem, quia non sufficit voluntas, si non assit facultas, quia Sapiencie 30 dicitur: »Bonorum laborum gloriosus est fructus.« §3. B. Venceslaus ista consideravit, ideo sedule in Christi ecclesia laboravit. Sed heu non sic quidam, de quibus dicitur: »In »labore hominum non sunt et cum hominibus non flagellabuntur.« Pro quo sciendum, quod est quidam labor hominum illorum, qui sicut dicitur 1a Corith. 3°: »Edificant fenum lignum »et stipulam«, qui sc. circa temporalia plus debito, infra tamen Deum, afficiuntur. Alius labor demonum illorum, sc. qui quantum est in ipsis, aut surripiunt fundamentum lapide superbie aut inquinant luto luxurie aut incendunt igne avaricie; de quorum labore dicitur Jeremie 9°: »Ut inique agerent, laboraverunt.« Illi ergo, qui sunt in labore hominum, cum hominibus fla- gellabuntur in purgatorio 1a Corinth. 3° : »Ipse autem salvus »erit, sic tamen quasi per ignem.« Illi, qui sunt in labore demonum, cum demonibus in inferno so flagellabuntur Matth. 25° : »Discedite a me« etc. Illi, qui sunt in labore angelorum, cum angelis remunera- buntur Matth. 22°: »In resurreccione neque nubent neque nu- »bentur, sed sunt sicut angeli Dei in celo.« De quorum numero est b. Wenceslaus, qui pauper in diviciis, castus in deliciis, tam- quam angelus Domini coronatur hodie corona leticie, carnis libers exuviis. §4. 2° in milite requiritur strenuitas in pugnando. Strenuum 114v autem militem, tria faciunt: Robur virtutis, sciencia artis et copia armature convenientis. Robustum oportet esse militem in animo ad aggrediendum, in manu ad feriendum, in dorso ad sustinendum. Propter 1m dicitur Deuteron. 20° : »Quis est homo formi- »dolosus et corde pavido vadat et revertatur in domum suam, ne »pavere faciat corda fratrum suorum, sicut et ipse timore per- »territus est?« E contra dicitur de milite in Psalmo: »Viriliter 45 2) Codd. Vulg.: 6° F male. — 3) Codd.: verba liber oo militem om. F.
Strana 183
Bonus miles strenue pro domino pugnat, fideliter obsequitur. 183 »agite et confortetur cor vestrum, omnes, qui speratis in Domino.« Qualiter agit b. Wenceslaus, cum sperans in Domino, corde con- fortatus, viriliter hostem suum, ne tota gens per bellum succum- beret, personaliter voluit devincere, cui visis angelis astantibus inimicus concito se subiecit. 2° fuit robustus in manibus; nam spicas colligens contrivit et ad sacrificia preparavit. Unde canitur 'spicas legit terit, molit et hostias — coquens dat per ecclesias — ut agantur misteria — »per missarum sollempnia'. Fuit eciam robustus in pedibus ad sacra limina visitandum et uvas calcandum. Canitur: hinc de »hortis uvas demit — et in vase mundo premit'. 3° fuit robustus in dorso ad pondera lignorum viduis por- tandum, cilicium deferendum et plagas crudelissimas occidencium sustinendum, iuxta illud Psalmi: »Posuisti tribulaciones in dorso »nostro« et iuxta illud Psalmi: »Supra dorsum meum fabrica- »verunt peccatores.« 5. 2° strenuum militem facit sciencia artis militaris, que acquiritur per scripture informacionem. Sic in spirituali milicia Ephes. 6°: »Accipite armaturam Dei, ut possitis resistere in die »malo et in omnibus perfecte stare«; 1a Thessal. 2°: »Induti »lorica iusticie et galea spe salutis.« 2° aspiciendo per fidem regem cum4 militibus preliantem; 1a Petri 4°: »Christo igitur passo in »carne et vos eadem cogitacione armamini.« Aspiciamus regis mi- litem preliantem 1a Corinth. 9°: »Sic pugno non quasi aerem »verberans.« Item Jacobi 5°: »Sufferenciam Job audistis et finem »Domini vidistis.« 3° per experienciam contra dyabolum congrediendo Iu- dicum 3°: »Dereliquit Deus gentes, ut erudiret in eis Israel, et »omnes, qui nons noverant bella Cananeorum, ut postea filii »eorum certare sciant cum hostibus et habere consuetudinem pre- »liandi.« Ideo David nondum exercitatus dixit ad Saul 1i Reg. 17°: »Non possum sic incedere, quia nec usum habeo« ; Eccle- siastici 34°: »Qui non est temptatus, quid scit? Vir in multis »expertus cogitabit multa; et qui multa didicit, enarrabit intel- »lectum.« 115r) S. Wenceslaus in scriptura edoctus regem suum Christum aspiciens pugnavit cum Paulo, non quasi aerem gratis verberans; sufferenciam Job habuit et ultra Job, quia ille ab amicis tantum derisus, iste a fratre interfectus, dum gladio cederetur, humiliter quem correxit, nec voluit in armis Saul vindicanti contra fratrem incedere, quia illum usum non habuit, sed cum rege suo eadem voce spiritum Domino commisit, dum prostratus in limine exclamat ad Deum : »In manus tuas, Domine, commendo spiritum » meum.« 10 15 20 25 20 35 40 1) Codd.: cui D. — 5) Codd.: premiantem C. — 6) D a 82, Vulg.: om. Codd. 7) Codd.: incidere D.
Bonus miles strenue pro domino pugnat, fideliter obsequitur. 183 »agite et confortetur cor vestrum, omnes, qui speratis in Domino.« Qualiter agit b. Wenceslaus, cum sperans in Domino, corde con- fortatus, viriliter hostem suum, ne tota gens per bellum succum- beret, personaliter voluit devincere, cui visis angelis astantibus inimicus concito se subiecit. 2° fuit robustus in manibus; nam spicas colligens contrivit et ad sacrificia preparavit. Unde canitur 'spicas legit terit, molit et hostias — coquens dat per ecclesias — ut agantur misteria — »per missarum sollempnia'. Fuit eciam robustus in pedibus ad sacra limina visitandum et uvas calcandum. Canitur: hinc de »hortis uvas demit — et in vase mundo premit'. 3° fuit robustus in dorso ad pondera lignorum viduis por- tandum, cilicium deferendum et plagas crudelissimas occidencium sustinendum, iuxta illud Psalmi: »Posuisti tribulaciones in dorso »nostro« et iuxta illud Psalmi: »Supra dorsum meum fabrica- »verunt peccatores.« 5. 2° strenuum militem facit sciencia artis militaris, que acquiritur per scripture informacionem. Sic in spirituali milicia Ephes. 6°: »Accipite armaturam Dei, ut possitis resistere in die »malo et in omnibus perfecte stare«; 1a Thessal. 2°: »Induti »lorica iusticie et galea spe salutis.« 2° aspiciendo per fidem regem cum4 militibus preliantem; 1a Petri 4°: »Christo igitur passo in »carne et vos eadem cogitacione armamini.« Aspiciamus regis mi- litem preliantem 1a Corinth. 9°: »Sic pugno non quasi aerem »verberans.« Item Jacobi 5°: »Sufferenciam Job audistis et finem »Domini vidistis.« 3° per experienciam contra dyabolum congrediendo Iu- dicum 3°: »Dereliquit Deus gentes, ut erudiret in eis Israel, et »omnes, qui nons noverant bella Cananeorum, ut postea filii »eorum certare sciant cum hostibus et habere consuetudinem pre- »liandi.« Ideo David nondum exercitatus dixit ad Saul 1i Reg. 17°: »Non possum sic incedere, quia nec usum habeo« ; Eccle- siastici 34°: »Qui non est temptatus, quid scit? Vir in multis »expertus cogitabit multa; et qui multa didicit, enarrabit intel- »lectum.« 115r) S. Wenceslaus in scriptura edoctus regem suum Christum aspiciens pugnavit cum Paulo, non quasi aerem gratis verberans; sufferenciam Job habuit et ultra Job, quia ille ab amicis tantum derisus, iste a fratre interfectus, dum gladio cederetur, humiliter quem correxit, nec voluit in armis Saul vindicanti contra fratrem incedere, quia illum usum non habuit, sed cum rege suo eadem voce spiritum Domino commisit, dum prostratus in limine exclamat ad Deum : »In manus tuas, Domine, commendo spiritum » meum.« 10 15 20 25 20 35 40 1) Codd.: cui D. — 5) Codd.: premiantem C. — 6) D a 82, Vulg.: om. Codd. 7) Codd.: incidere D.
Strana 184
184 XLII. M. J. Hus, De S. Venceslao. 5 1n 15 20 25 30 §6. 3m quod facit militem strenuum, est quando habet copiam armature convenientis, de qua armatura Ad Ephes. 6° : »Induti lorica iusticie«, sc. ex omni parte; 2a Corinth. 6°: »Per »arma iusticie a dextris et a sinistris«; in prosperis tenendo tem- peranciam, in adversis pacienciam, ante peccata presencia relin- quendo et futura precavendo, retro preterita deplangendo. Sic armatus extitit b. Wenceslaus, qui ista arma cinxerat cingulo castitatis, assumpto gladio iuxta illud Ephes. 6°: »State succincti »lumbos vestros in veritate sumentes gladium, quod est verbum »Dei.« Unde canitur: »Castus mente corpore« — ecce succinctus lumbos in veritate, non sicut quidam secundum apparenciam con- versacionis exterioris et non affectus interioris; » docens verbis, opere« — ecce gladius verbi Dei, ecce gladius acutus et limatus, et sic splendens ceteris in exemplum. Sed quidam habent gladium acutum, sed rubiginosum, de quibus Matth. 23°: »Dicunt et non faciunt«! Jeremie 13°: »Tu docuisti eos adversum te et erudisti in caput »tuum.« Quidam nec eximunt de vagina, qui nec volunt verbo docere, cum tamen dicatur Ecclesiastici 20°: »Sapiencia ab- »scondita et thezaurus invisus, que utilitas in utrisque?« 7. Ultimo in bono milite requiritur fidelitas in obsequendo. Talis enim legitime certat, qui sic pro honore Domini militat 2a Timoth. 2°: »Nam et qui certat in agone, non coronabitur, »nisi qui legitime certaverit.« Legitime autem certat, qui certancium regulam servat, que habet quatuor capita: 1m ut ab omnibus nocivis abstineat, 1a Corinth. 9° : »Omnis, qui in agone con »tendit, ab omnibus se abstinet« ; — 2m ut fortiter pugnet ibidem: »Sic pugno non quasi aerem verberans, sed castigo corpus meum« sic Christus certavit Luce 22°: »Factus in agonia prolixius orabats; — 3m ut perseveret Ecclesiastici 4°: »Pro iusticia agonizare »pro anima tua, usque ad mortem certa pro iusticia.« Apok. 2° »Esto fidelis usque ad mortem et dabo tibi coronam vite« ; — 4m est, ut in certamine non suum principaliter, sed Domini honorem intendat. Patet de Joab 21 Reg. 18° et de Christo Johannis 8°: »Honorifico Patrem meum« etc. Qualiter s. Wenceslaus est regem suum finaliter imitatus. — 35 8) Codd.: etc. BCD.
184 XLII. M. J. Hus, De S. Venceslao. 5 1n 15 20 25 30 §6. 3m quod facit militem strenuum, est quando habet copiam armature convenientis, de qua armatura Ad Ephes. 6° : »Induti lorica iusticie«, sc. ex omni parte; 2a Corinth. 6°: »Per »arma iusticie a dextris et a sinistris«; in prosperis tenendo tem- peranciam, in adversis pacienciam, ante peccata presencia relin- quendo et futura precavendo, retro preterita deplangendo. Sic armatus extitit b. Wenceslaus, qui ista arma cinxerat cingulo castitatis, assumpto gladio iuxta illud Ephes. 6°: »State succincti »lumbos vestros in veritate sumentes gladium, quod est verbum »Dei.« Unde canitur: »Castus mente corpore« — ecce succinctus lumbos in veritate, non sicut quidam secundum apparenciam con- versacionis exterioris et non affectus interioris; » docens verbis, opere« — ecce gladius verbi Dei, ecce gladius acutus et limatus, et sic splendens ceteris in exemplum. Sed quidam habent gladium acutum, sed rubiginosum, de quibus Matth. 23°: »Dicunt et non faciunt«! Jeremie 13°: »Tu docuisti eos adversum te et erudisti in caput »tuum.« Quidam nec eximunt de vagina, qui nec volunt verbo docere, cum tamen dicatur Ecclesiastici 20°: »Sapiencia ab- »scondita et thezaurus invisus, que utilitas in utrisque?« 7. Ultimo in bono milite requiritur fidelitas in obsequendo. Talis enim legitime certat, qui sic pro honore Domini militat 2a Timoth. 2°: »Nam et qui certat in agone, non coronabitur, »nisi qui legitime certaverit.« Legitime autem certat, qui certancium regulam servat, que habet quatuor capita: 1m ut ab omnibus nocivis abstineat, 1a Corinth. 9° : »Omnis, qui in agone con »tendit, ab omnibus se abstinet« ; — 2m ut fortiter pugnet ibidem: »Sic pugno non quasi aerem verberans, sed castigo corpus meum« sic Christus certavit Luce 22°: »Factus in agonia prolixius orabats; — 3m ut perseveret Ecclesiastici 4°: »Pro iusticia agonizare »pro anima tua, usque ad mortem certa pro iusticia.« Apok. 2° »Esto fidelis usque ad mortem et dabo tibi coronam vite« ; — 4m est, ut in certamine non suum principaliter, sed Domini honorem intendat. Patet de Joab 21 Reg. 18° et de Christo Johannis 8°: »Honorifico Patrem meum« etc. Qualiter s. Wenceslaus est regem suum finaliter imitatus. — 35 8) Codd.: etc. BCD.
Strana 185
Sine humilitate nemo regnum caelorum intrare potest. 185 XLIII. De s. Michaele. Ewvangelium. Matth. 18°. iam reprehensi a Domino Ccesserunt discipuli A 115v1. In presenti ewangelio a Domino humilitas commendatur, sine qua iuramento teste Domini nec quisquam discipulorum regnum celorum potuit intrare. Unde Salvator 1° re- fellit superbam discipulorum questionem, 2° verbo et exemplo com- mendat humilitatem, 3° inponit penam scandalizantibus humiles, 4° dat multa documenta salutis et finaliter concludit, ne quisquam audeat humilem abiectissimum contempnere, cum quilibet huius- modi habeat angelum servientem etc. Breviter Salvator docet humilitatem ibi: 'Amen, dico vobis, nisi conversi fueritis'; 2° pietatem ibi 'qui suscipit unum parvulum talem in nomine meo‘; 3° prohibet scandalizare et sic offendere, et 4° docet omnem inmundiciam abicere primo docens mundiciam parvulorum et tunc secundam partem declarat, in membris corporis si aliquod scandalizat, ut abiciatur. 10 15. ut ad magistrum veritatis ut ad iudicem equitatis ut ad dominum maiestatis, ad Jesum dicentes: Quis, putas, maior est in regno celorum? 2.) Ecce non faciunt questionem nunc, quis eorum esset maior, de quo prius contenderant in via, sed quis esset maior in ecclesia militante per meritum et in ecclesia triumphante per premium. Et quia in moralibus magis movent facta quam verba, ideo docens eos de humilitate, qua homo maioritatem accipit in utraque ecclesia, posuit eis exemplum sensibile in parwulo, quem debuerant imitari. 20 25. etate et malicia Et advocans Jesus parwulum, b. Marcialem, qui postea a b. Petro missus in Gallileam, predicavit Leonicensibus fidem catholicam; quis autem fuerit, certi- tudinaliter nescitur, cum Jeronimus dubitet in Omelia. — Marci 9° dicitur: »Accipiens puerum statuit eum in medio eorum; »quem cum conplexus esset, ait illis: 'Quisquis unum ex huius- 30- 1) Codd.: Luce 9° add. E. — 2) Codd.: equitatis D errore. — 3) Codd.: Galliam legendum; in D le rasum, in C per abbrev. scriptum.
Sine humilitate nemo regnum caelorum intrare potest. 185 XLIII. De s. Michaele. Ewvangelium. Matth. 18°. iam reprehensi a Domino Ccesserunt discipuli A 115v1. In presenti ewangelio a Domino humilitas commendatur, sine qua iuramento teste Domini nec quisquam discipulorum regnum celorum potuit intrare. Unde Salvator 1° re- fellit superbam discipulorum questionem, 2° verbo et exemplo com- mendat humilitatem, 3° inponit penam scandalizantibus humiles, 4° dat multa documenta salutis et finaliter concludit, ne quisquam audeat humilem abiectissimum contempnere, cum quilibet huius- modi habeat angelum servientem etc. Breviter Salvator docet humilitatem ibi: 'Amen, dico vobis, nisi conversi fueritis'; 2° pietatem ibi 'qui suscipit unum parvulum talem in nomine meo‘; 3° prohibet scandalizare et sic offendere, et 4° docet omnem inmundiciam abicere primo docens mundiciam parvulorum et tunc secundam partem declarat, in membris corporis si aliquod scandalizat, ut abiciatur. 10 15. ut ad magistrum veritatis ut ad iudicem equitatis ut ad dominum maiestatis, ad Jesum dicentes: Quis, putas, maior est in regno celorum? 2.) Ecce non faciunt questionem nunc, quis eorum esset maior, de quo prius contenderant in via, sed quis esset maior in ecclesia militante per meritum et in ecclesia triumphante per premium. Et quia in moralibus magis movent facta quam verba, ideo docens eos de humilitate, qua homo maioritatem accipit in utraque ecclesia, posuit eis exemplum sensibile in parwulo, quem debuerant imitari. 20 25. etate et malicia Et advocans Jesus parwulum, b. Marcialem, qui postea a b. Petro missus in Gallileam, predicavit Leonicensibus fidem catholicam; quis autem fuerit, certi- tudinaliter nescitur, cum Jeronimus dubitet in Omelia. — Marci 9° dicitur: »Accipiens puerum statuit eum in medio eorum; »quem cum conplexus esset, ait illis: 'Quisquis unum ex huius- 30- 1) Codd.: Luce 9° add. E. — 2) Codd.: equitatis D errore. — 3) Codd.: Galliam legendum; in D le rasum, in C per abbrev. scriptum.
Strana 186
186 XLIII. M. J. Hus, De S. Michaele. »modi pueris receperit in nomine meo, me recepit' etc. Ex isto textu ewangelii videtur, quod fuit aliquis puer, non ipse Jesus vel Spiritus Sanctus, sicut innuit s. Jeronimus, quia hic dicitur 'quem cum conplexus esset‘ etc. §116r) statuit eum in medio eorum 10 15 §3. ut ab omnibus videretur et attente consideraretur. Unde Jeronimus: »Statuit eum in medio, ut et etatem quereret et »similitudinem innocencie demonstraret.« Et hic Crisostomus con- diciones pueri enumerat, similiter Jeronimus, quas dimitto. Eusebius in Omelia: »Parvulus enim iram tenere vel »irasci non novit, malum pro malo reddere nescit, non cogitat »turpia, non adulteria, non rapinam vel homicidia, non furta vel »rixas, vel omnia, que ad peccatum trahunt, penitus ignorat. Non »detrahere, non blasphemare, non iurare, non mentiria novit; que »audit, credit; quod iubetur, quantum prevalet, adinplet. Ergo, »quod ille agit per infanciam, nobis necesse est observare per »innocenciam.« Hec ille. et ait: Amen, dico vobis, nisi conversi fueritis 25 ab elacione ambicionis de maioritate mundi. Unde Marci 9° 20 dicit: »Si quis vult primus esse, erit quasi omnium novissimus »et minister.« Bernhardus in Sermone de angelis dicit: »Hoc »ewangelium ideo legitur de angelis, quia homines debent couniri »et coedificari eis et quia non possumus eis couniri, si non invicem »coheserimus; igitur oportet, quod simus primo uniti nos similis »nature, si volumus uniri illis, qui sunt disparis nature.« et efficiamini sicut parwuli, 30 humiles et simplices sine malicia peccati. Unde Jeronimus in Omelia: »Non precipitur apostolis, ut etatem habeant par- »wulorum, sed innocenciam, et quod illi per annos possident, »hii possideant per industriam, ut malicia, non sapiencia, parwuli »sint.« Hec ille. i. e. humilior Luce 90 dicitur: »Qui minor est inter vos omnes, hic ostenditur, quod questio fuit »hic maior est« (supple: dignitate) de regno celorum in patria Quicunque ergo non intrabitis in regnum celorum. in ecclesia militante humiliaverit se sicut parwulus iste, 4) Codd.: metra F pessime.
186 XLIII. M. J. Hus, De S. Michaele. »modi pueris receperit in nomine meo, me recepit' etc. Ex isto textu ewangelii videtur, quod fuit aliquis puer, non ipse Jesus vel Spiritus Sanctus, sicut innuit s. Jeronimus, quia hic dicitur 'quem cum conplexus esset‘ etc. §116r) statuit eum in medio eorum 10 15 §3. ut ab omnibus videretur et attente consideraretur. Unde Jeronimus: »Statuit eum in medio, ut et etatem quereret et »similitudinem innocencie demonstraret.« Et hic Crisostomus con- diciones pueri enumerat, similiter Jeronimus, quas dimitto. Eusebius in Omelia: »Parvulus enim iram tenere vel »irasci non novit, malum pro malo reddere nescit, non cogitat »turpia, non adulteria, non rapinam vel homicidia, non furta vel »rixas, vel omnia, que ad peccatum trahunt, penitus ignorat. Non »detrahere, non blasphemare, non iurare, non mentiria novit; que »audit, credit; quod iubetur, quantum prevalet, adinplet. Ergo, »quod ille agit per infanciam, nobis necesse est observare per »innocenciam.« Hec ille. et ait: Amen, dico vobis, nisi conversi fueritis 25 ab elacione ambicionis de maioritate mundi. Unde Marci 9° 20 dicit: »Si quis vult primus esse, erit quasi omnium novissimus »et minister.« Bernhardus in Sermone de angelis dicit: »Hoc »ewangelium ideo legitur de angelis, quia homines debent couniri »et coedificari eis et quia non possumus eis couniri, si non invicem »coheserimus; igitur oportet, quod simus primo uniti nos similis »nature, si volumus uniri illis, qui sunt disparis nature.« et efficiamini sicut parwuli, 30 humiles et simplices sine malicia peccati. Unde Jeronimus in Omelia: »Non precipitur apostolis, ut etatem habeant par- »wulorum, sed innocenciam, et quod illi per annos possident, »hii possideant per industriam, ut malicia, non sapiencia, parwuli »sint.« Hec ille. i. e. humilior Luce 90 dicitur: »Qui minor est inter vos omnes, hic ostenditur, quod questio fuit »hic maior est« (supple: dignitate) de regno celorum in patria Quicunque ergo non intrabitis in regnum celorum. in ecclesia militante humiliaverit se sicut parwulus iste, 4) Codd.: metra F pessime.
Strana 187
Humilitas est communicatio benigna ad proximum. 187 Jeronimus: »Cuius vobis exemplum tribuo : non perseverat »in iracundia, non lesus meminit, non §116v) videns pulcram »mulierem delectatur, non aliud cogitat et aliud loquitur. Sic et »vos : nisi talem habueritis innocenciam et animi puritatem, regna, »celorum non poteritis intrare.« Hec Jeronimus. quia Jacobi 3° »Deus superbis resistit, Remigius: i. e. cognicione gracie vel ecclesiastica »humilibus autem dat graciam« dignitate vel eterna beatitudine ad hospicium necessaria in ecclesia triumphante prebendo hic maior est in regno celorum. Et qui suscipit §4. Hic docet construere edificium virtutum super humili- tatis fundamentum, quod consistit in communicacione benigna ad proximum et hoc dupliciter: racione corporis et racione anime. Primum bonum, secundum melius: primo docet primum, secundo reliqum. Luce 9° arguit Magister per consequencias intermedias sic: »Quicunque susceperit istum in nomine meo, recipit me. Et qui- »cunque me receperit, recipit eum, qui me misit.« 10 quia membrum mee ecclesie, humilem et fidelem quod est salus cuius ego caput sum unum parwulum talem in nomine meo, me suscipit. Qui autem scandalizaverit 15 Hic docet communicacionem caritativam ad proximum ex parte anime, que consistit in duobus: 1° ne proximo inferatur nocumentum in anima; 2° ut prebeatur beneficium, quod consistit in ewangelii documento. 'Scandalon' grece est pedum inpaccio inducens ruinam. Unde scandalum activum est dictum vel factum, prebens occasionem alteri ruine : et sic scandalizare est aliquem facere ruere in pec- catum mortale ex dicto vel facto proprio malo. Hoc est proprie inferre ei nocumentum anime, quod est recte contra caritatem; et ideo si quis hoc faciat ex intencione, peccat semper mortaliter, eciam si dictum vel factum, ex quo alius ruit, non esset de genere peccati mortalis, sicut dicere mendacium iocosum mulieri intencione contrahendi adulterium est mortale etc. Jeronimus in Omelia: »Quamquam hec generalis possit »esse sentencia adversus omnes, qui aliquem scandalizarent, tamen »iuxta consequenciams sermonis eciam contra apostolos dictum »intelligi potest, qui interrogando, quis maior esset in regno, vide- »bantur de dignitate contendere. Et si in hoc vicio permansissent, »poterant eos, quos ad fidem revocabant, per suum perdere scan- »dalum, dum apostolos viderent inter se de honore pugnare.« Hec Jeronimus. 20 25 30 35 5) BCD: regnum EF; A hunc locum om. — 6) Codd.: convenienciam F.
Humilitas est communicatio benigna ad proximum. 187 Jeronimus: »Cuius vobis exemplum tribuo : non perseverat »in iracundia, non lesus meminit, non §116v) videns pulcram »mulierem delectatur, non aliud cogitat et aliud loquitur. Sic et »vos : nisi talem habueritis innocenciam et animi puritatem, regna, »celorum non poteritis intrare.« Hec Jeronimus. quia Jacobi 3° »Deus superbis resistit, Remigius: i. e. cognicione gracie vel ecclesiastica »humilibus autem dat graciam« dignitate vel eterna beatitudine ad hospicium necessaria in ecclesia triumphante prebendo hic maior est in regno celorum. Et qui suscipit §4. Hic docet construere edificium virtutum super humili- tatis fundamentum, quod consistit in communicacione benigna ad proximum et hoc dupliciter: racione corporis et racione anime. Primum bonum, secundum melius: primo docet primum, secundo reliqum. Luce 9° arguit Magister per consequencias intermedias sic: »Quicunque susceperit istum in nomine meo, recipit me. Et qui- »cunque me receperit, recipit eum, qui me misit.« 10 quia membrum mee ecclesie, humilem et fidelem quod est salus cuius ego caput sum unum parwulum talem in nomine meo, me suscipit. Qui autem scandalizaverit 15 Hic docet communicacionem caritativam ad proximum ex parte anime, que consistit in duobus: 1° ne proximo inferatur nocumentum in anima; 2° ut prebeatur beneficium, quod consistit in ewangelii documento. 'Scandalon' grece est pedum inpaccio inducens ruinam. Unde scandalum activum est dictum vel factum, prebens occasionem alteri ruine : et sic scandalizare est aliquem facere ruere in pec- catum mortale ex dicto vel facto proprio malo. Hoc est proprie inferre ei nocumentum anime, quod est recte contra caritatem; et ideo si quis hoc faciat ex intencione, peccat semper mortaliter, eciam si dictum vel factum, ex quo alius ruit, non esset de genere peccati mortalis, sicut dicere mendacium iocosum mulieri intencione contrahendi adulterium est mortale etc. Jeronimus in Omelia: »Quamquam hec generalis possit »esse sentencia adversus omnes, qui aliquem scandalizarent, tamen »iuxta consequenciams sermonis eciam contra apostolos dictum »intelligi potest, qui interrogando, quis maior esset in regno, vide- »bantur de dignitate contendere. Et si in hoc vicio permansissent, »poterant eos, quos ad fidem revocabant, per suum perdere scan- »dalum, dum apostolos viderent inter se de honore pugnare.« Hec Jeronimus. 20 25 30 35 5) BCD: regnum EF; A hunc locum om. — 6) Codd.: convenienciam F.
Strana 188
188 XLIII. M. J. Hus, De S. Michaele. quantumcunque in seculo abiectum unum de pusillis istis minimis, 10 117r) Dicitur autem 'pusillis', quia nullus scandalizatur passive, nisi in quantum pusillus, i. e. parve fuerit virtutis, quia homo perfecte virtutis ex dicto vel facto alterius malo non ruit in peccatum. Unde apostoli nondum confirmati scandalum passi sunt in Christo, qui post missionem S. Spiritus in casu steterunt firmiter graviori. Unde Jeronimus: »Qui scandalizatur, recte »pusillus dicitur, quia qui magnus, i. e.robustus, in fide et in ca- »ritate moveri non potest.« Proverbiorum §12°3: »Non con- »tristabit iustum, quidquid ei acciderit.« 1° Ethicorum: »Stabit »sicut tetragonus sine vituperio« etc. qui in me credunt, expedit ei, 15 i. e. conveniens est, cum mortificet proximum in anima . . . Jeronimus in Omelia: »Expedit ei, quia multo melius est »pro culpa brevem recipere penam, quam eternis servari cruci- »atibus. Non enim Deus iudicabit bis in id ipsum.« Hec ille. ut suspendatur mola asinaria in collo eius 20 25 30 5.) Loquitur Salvator ad modum terre Palestinorum, in qua condempnati ad mortem ligato saxo ad collum precipitabantur in mare. Sensus igitur est 'expedit' etc, i. e. melius esset homini mori corporaliter, quam ex malo suo exemplo facere ruere alium in peccatum mortale; nam ex illo meretur mortem eternam. Ideo subdit Dominus: »Ve mundo a scandalis.« O quot mortibus est dignus, qui mille aut plures animas peccatis mortalibus defedavit! Mola asinaria secundum Rabanum secularis vite circuitus et labor designatur; per mare infernus et mersionem pena, per- petua.. Gregorius 6° Moralium: »Quid per mare, nisi seculum, rquid per molam 117V asinariam, nisi accio terrena designatur? »O quot asini cum Sampsone involvuntur, de quo Judicum 16°: 'Statim eruerunt oculos eius et clausum in carcere molere fecerunt'. et demergatur in profundum maris. 35 §6.) Hic est pensandum, quante homo debet se a scandalo custodire, 2° quanti meriti est hominem a peccato mortali ab- ducere. Nam si per primum meretur mortem, ergo per secundum vitam per regulam topicam: sicut oppositum in opposito, sic pro- 7) Codd.: penam perpetuam F, in penam perpetuam A (praecedens mer- sionem' in 'mersio' mutatum).
188 XLIII. M. J. Hus, De S. Michaele. quantumcunque in seculo abiectum unum de pusillis istis minimis, 10 117r) Dicitur autem 'pusillis', quia nullus scandalizatur passive, nisi in quantum pusillus, i. e. parve fuerit virtutis, quia homo perfecte virtutis ex dicto vel facto alterius malo non ruit in peccatum. Unde apostoli nondum confirmati scandalum passi sunt in Christo, qui post missionem S. Spiritus in casu steterunt firmiter graviori. Unde Jeronimus: »Qui scandalizatur, recte »pusillus dicitur, quia qui magnus, i. e.robustus, in fide et in ca- »ritate moveri non potest.« Proverbiorum §12°3: »Non con- »tristabit iustum, quidquid ei acciderit.« 1° Ethicorum: »Stabit »sicut tetragonus sine vituperio« etc. qui in me credunt, expedit ei, 15 i. e. conveniens est, cum mortificet proximum in anima . . . Jeronimus in Omelia: »Expedit ei, quia multo melius est »pro culpa brevem recipere penam, quam eternis servari cruci- »atibus. Non enim Deus iudicabit bis in id ipsum.« Hec ille. ut suspendatur mola asinaria in collo eius 20 25 30 5.) Loquitur Salvator ad modum terre Palestinorum, in qua condempnati ad mortem ligato saxo ad collum precipitabantur in mare. Sensus igitur est 'expedit' etc, i. e. melius esset homini mori corporaliter, quam ex malo suo exemplo facere ruere alium in peccatum mortale; nam ex illo meretur mortem eternam. Ideo subdit Dominus: »Ve mundo a scandalis.« O quot mortibus est dignus, qui mille aut plures animas peccatis mortalibus defedavit! Mola asinaria secundum Rabanum secularis vite circuitus et labor designatur; per mare infernus et mersionem pena, per- petua.. Gregorius 6° Moralium: »Quid per mare, nisi seculum, rquid per molam 117V asinariam, nisi accio terrena designatur? »O quot asini cum Sampsone involvuntur, de quo Judicum 16°: 'Statim eruerunt oculos eius et clausum in carcere molere fecerunt'. et demergatur in profundum maris. 35 §6.) Hic est pensandum, quante homo debet se a scandalo custodire, 2° quanti meriti est hominem a peccato mortali ab- ducere. Nam si per primum meretur mortem, ergo per secundum vitam per regulam topicam: sicut oppositum in opposito, sic pro- 7) Codd.: penam perpetuam F, in penam perpetuam A (praecedens mer- sionem' in 'mersio' mutatum).
Strana 189
Alium scandalisans peccat mortaliter. 189 positum in proposito. Unde homo preservans alium a peccato, lucratur animam suam, et si in se non habuerit mortale, meretur vitam eternam. Item apparet, quod fidelis christianus debet se morti corporali prius exponere, quam velit mortaliter peccare. 2° tenetur se morti exponere, quam proximum, quem potest a pec- cato redimere, sinere interire iuxta illud Johannis 10°: »Bonus »pastor ponit animam suam pro ovibus suis«, sc. ne pereant in peccato. hominibus mundanis, qui scandalizant proximos Ve mundo a scandalis! Gregorius super Ezechielem Omelia 7a: »In 10 »quantum possumus sine peccatos vitare scandalum proximorum, »debemus; si autem de veritate scandalum oritur, utilius scan- »dalum nasci permittitur, quam hec veritas triplex relinquatur: »videlicet veritas vite, ne deficiat homo in sanctitate quoad se »ipsum; veritas doctrine, ne deficiat in fide et credulitate quoad »Deum; veritas tercio iusticie, ne deficiat in equitate et rectitudine »quoad proximum.« 15 necesse est, ut veniant scandala; Non absolute, sed ex supposicione: si enim voluerint ho- mines vivere mundialiter, tunc necesse est scandala evenire. Crisostomus super isto textu: »Non quia necesse est »(puta: simpliciter), sed quia mundo necesse est, ut veniant scan- »dala.« Idem: »Cum dicit necesse est, non tollit libertatem »arbitrii, neque necessitatem aliquarum rerum supponit, sed quod »futurum est, predicit.« Jeronimus: »Sicut, necesse est ignem apposito conbustibili »calefacere, ita necesse est, ut iniquitas mundi erroribus plena »scandala pariat, perfectorum vero caritas pietatis operibus luceat.« 20 25 pene eterne verumtamen ve homini 118r) illi, per quem scandalum i. e. est occasio ruine in peccatum per tactum, vel in proximum progressum inhonestum opus vel coniunx servus, affectus venit. Si autem manus tua vel pes tuus scan 118v dalizat te, so §7.) Eusebius in Omelia: »Si autem manus tua vel »pes tuus scandalizat te, abscidero eum et proice abs te', ac si 8) Codd.: mortali E. — 9) Codd.: Si D errore. — 10) Codd. Vulg.: abscinde BCD. Sic 'abscide' et abscinde sequentibus locis in codd. variatur. 13
Alium scandalisans peccat mortaliter. 189 positum in proposito. Unde homo preservans alium a peccato, lucratur animam suam, et si in se non habuerit mortale, meretur vitam eternam. Item apparet, quod fidelis christianus debet se morti corporali prius exponere, quam velit mortaliter peccare. 2° tenetur se morti exponere, quam proximum, quem potest a pec- cato redimere, sinere interire iuxta illud Johannis 10°: »Bonus »pastor ponit animam suam pro ovibus suis«, sc. ne pereant in peccato. hominibus mundanis, qui scandalizant proximos Ve mundo a scandalis! Gregorius super Ezechielem Omelia 7a: »In 10 »quantum possumus sine peccatos vitare scandalum proximorum, »debemus; si autem de veritate scandalum oritur, utilius scan- »dalum nasci permittitur, quam hec veritas triplex relinquatur: »videlicet veritas vite, ne deficiat homo in sanctitate quoad se »ipsum; veritas doctrine, ne deficiat in fide et credulitate quoad »Deum; veritas tercio iusticie, ne deficiat in equitate et rectitudine »quoad proximum.« 15 necesse est, ut veniant scandala; Non absolute, sed ex supposicione: si enim voluerint ho- mines vivere mundialiter, tunc necesse est scandala evenire. Crisostomus super isto textu: »Non quia necesse est »(puta: simpliciter), sed quia mundo necesse est, ut veniant scan- »dala.« Idem: »Cum dicit necesse est, non tollit libertatem »arbitrii, neque necessitatem aliquarum rerum supponit, sed quod »futurum est, predicit.« Jeronimus: »Sicut, necesse est ignem apposito conbustibili »calefacere, ita necesse est, ut iniquitas mundi erroribus plena »scandala pariat, perfectorum vero caritas pietatis operibus luceat.« 20 25 pene eterne verumtamen ve homini 118r) illi, per quem scandalum i. e. est occasio ruine in peccatum per tactum, vel in proximum progressum inhonestum opus vel coniunx servus, affectus venit. Si autem manus tua vel pes tuus scan 118v dalizat te, so §7.) Eusebius in Omelia: »Si autem manus tua vel »pes tuus scandalizat te, abscidero eum et proice abs te', ac si 8) Codd.: mortali E. — 9) Codd.: Si D errore. — 10) Codd. Vulg.: abscinde BCD. Sic 'abscide' et abscinde sequentibus locis in codd. variatur. 13
Strana 190
190 XLIII. M. J. Hus, De S. Michaele. »dicatur 'Si pater aut mater aut frater aut soror aut filius aut filia »aut ullus ex propinquis retrahent nos a Deo vel in peccatum »vel in errorem aliquem gentilitatis, tamquam membrum putre- »factum excidamus a nobis tales, et fugiamus eos, quia melius »est solum ad vitam pervenire perpetuam, quam cum multis talibus »mitti in ignem eternum.« Hec ille. abscidero eum et proice abs te! 15 20 25 30 35 Jeronimus in Omelia: »Igitur omnisi1 truncatur affectus »et universa propinquitas amputatur, ne per occasionem pietatis »unusquisque credencium scandalis pateat. Si (inquit) ita est tibi »119r) coniunctus, ut manus, pes, oculus, et est utilis atque »sollicitus et acutus ad prospiciendum, scandalum autem tibi facit »et propter dissonanciam morum te protrahit in gehennam, melius »est, ut eius propinquitate et emolumentis carnalibus careas, quam »dum vis lucrifacere cognatos et necessarias, habeas causas rui- »narum. Itaque non fratres, non uxores, non filii, non amici, non »omnis affectus, qui nos potest excludere a regno celorum, Do- »mini amori preponatur. Novit unusquisque credencium, quid sibi »noceat, vel in quo sollicitetur animus, ac sepe temptetur; melius »est vitam solitariam ducere, quam ob vite presentis necessaria »vitam eternam perdere.« Hec Jeronimusi,. §8. Hic dicitur: 'abscide,', non quia membrum corporis sit abscidendum, ad vitandum peccatum; membra enim corporis sunt a Deo data, ideo non est in potestate hominis abscidere, sibi membrum, sicut nec se occidere; sed semper hoc est illicitum singulari persone, nisi in casu, quando sc. unum membrum propter sui corrupcionem est periculum tocius corporis, ideo tunc licitum est sibi per se vel per alium unum membrum absciderei, ne pereat totum corpus. Et eodem modo licitum est ei, qui tenet locum iusticie publice, hominem malum de corpore ecclesie ab- sciderer, vel eius membrum, ne plura membra inficiat tali morbo, qualiter Apostolus 1a Corinthiorum 5° fornicarium iussit tradere in interitum carnis, ut spiritus salvus esset. Sed propter peccatum vitandum, ut dicitur, non est cuiquam licitum membrum proprium abscidere,, tum quia per hoc non excluditur concupis- cencia interior, in qua viget peccatum, tum eciam quia per aliam viam potest melius obviari peccato, sc. per racionem et liberum arbitrium cohibendo membrum a peccati exercicio. Et sic dicitur manus abscidiro, in quantum cohibetur ab illicito actu, quia manus abscisa non potest quidquam agere. Et eodem modo exponitur de aliis membris. 10 40 11) Codd.: omnes DE (E postea truncantur legit). — 12) Codd.: Crisostomus B, Salvus gloriosus add. A.
190 XLIII. M. J. Hus, De S. Michaele. »dicatur 'Si pater aut mater aut frater aut soror aut filius aut filia »aut ullus ex propinquis retrahent nos a Deo vel in peccatum »vel in errorem aliquem gentilitatis, tamquam membrum putre- »factum excidamus a nobis tales, et fugiamus eos, quia melius »est solum ad vitam pervenire perpetuam, quam cum multis talibus »mitti in ignem eternum.« Hec ille. abscidero eum et proice abs te! 15 20 25 30 35 Jeronimus in Omelia: »Igitur omnisi1 truncatur affectus »et universa propinquitas amputatur, ne per occasionem pietatis »unusquisque credencium scandalis pateat. Si (inquit) ita est tibi »119r) coniunctus, ut manus, pes, oculus, et est utilis atque »sollicitus et acutus ad prospiciendum, scandalum autem tibi facit »et propter dissonanciam morum te protrahit in gehennam, melius »est, ut eius propinquitate et emolumentis carnalibus careas, quam »dum vis lucrifacere cognatos et necessarias, habeas causas rui- »narum. Itaque non fratres, non uxores, non filii, non amici, non »omnis affectus, qui nos potest excludere a regno celorum, Do- »mini amori preponatur. Novit unusquisque credencium, quid sibi »noceat, vel in quo sollicitetur animus, ac sepe temptetur; melius »est vitam solitariam ducere, quam ob vite presentis necessaria »vitam eternam perdere.« Hec Jeronimusi,. §8. Hic dicitur: 'abscide,', non quia membrum corporis sit abscidendum, ad vitandum peccatum; membra enim corporis sunt a Deo data, ideo non est in potestate hominis abscidere, sibi membrum, sicut nec se occidere; sed semper hoc est illicitum singulari persone, nisi in casu, quando sc. unum membrum propter sui corrupcionem est periculum tocius corporis, ideo tunc licitum est sibi per se vel per alium unum membrum absciderei, ne pereat totum corpus. Et eodem modo licitum est ei, qui tenet locum iusticie publice, hominem malum de corpore ecclesie ab- sciderer, vel eius membrum, ne plura membra inficiat tali morbo, qualiter Apostolus 1a Corinthiorum 5° fornicarium iussit tradere in interitum carnis, ut spiritus salvus esset. Sed propter peccatum vitandum, ut dicitur, non est cuiquam licitum membrum proprium abscidere,, tum quia per hoc non excluditur concupis- cencia interior, in qua viget peccatum, tum eciam quia per aliam viam potest melius obviari peccato, sc. per racionem et liberum arbitrium cohibendo membrum a peccati exercicio. Et sic dicitur manus abscidiro, in quantum cohibetur ab illicito actu, quia manus abscisa non potest quidquam agere. Et eodem modo exponitur de aliis membris. 10 40 11) Codd.: omnes DE (E postea truncantur legit). — 12) Codd.: Crisostomus B, Salvus gloriosus add. A.
Strana 191
Non membrum corporis, sed cupiditas mentis abscidenda est. 191 Sed reverais, si pes abscidituri, ne residuum corporis de- struatur, si scirem, quod membro aliquo deberem peccare morta- liter et si illud non haberem, non sic peccarem, pro certo ne anima, que est infinitum nobilior corpore, mortificaretur, deberem illud totum membrum abscidereio, taliter ne peccarem. Unde Ori- genes ille magnus magister volens Deo caste militare, ne inpedi- retur in predicacione verbi Dei et labore, genitalibus se privavit et sic eunuchus factus liberius in Christi ecclesia laboravit. Dicit tamen de illo facto Jeronimus, quod habuit zelum Dei, sed non secundum scienciam. Quod si Origenes libidinem et mentis ut sic abstulerat, nescio, in quo debuit inculpari et quare14 nunc presbiteri cum monialibus crines abradunt. Ex quo videtur par racio, quoad remanenciam radicis peccati, quoad concupiscenciam conplacendi etc. 10 eternam vel in presenti vitam gracie supple : magis et sic melius Bonum est tibi ad vitam ingredi debilem vel claudum, 9. Contra: nullus claudus aut debilis intrabit in vitam eternam, 'quia nichil coinquinatum in ea‘ et 'absterget Deus omnem maculam‘. Hic potest dici, quod intelligitur textus condicionaliter sic: si possibile esset, quod homo abscidendoi pedem vel manum posset intrare ad vitam eternam, adhuc melius esset quam duos pedes habentem mitti in gehennam. Sed aliter dicitur, quod sicut Salvator dicit Matth. 19° uno modo castratum, qui propter regnum celorum continet genitalia ab actu illicito, sic dicitur hic claudus, qui continet pedem a progressu inordinato, et debilis, qui continet manum ab actu illicito, et sic monoculus,5 etc. Et sicut per testi- monium Salvatoris illa castracio, que est membrorum con- tinencia, est meritoria et laudabilis, non autem ista, que est tantum membrorum amputacio, sic in proposito claudicacio, debilitas seu cecitas, que intelligi debent, ut dictum est. 20 25 15 quam duas manus vel duos pedes habentem mitti in ignem eternum. 30 Nota, quod aliquis potest prebere materiam scandali aut per adiutorium, quod signatur per manum, aut per servicium, quod signatur per pedem, aut per consilium, quod signatur per oculum. Dicit ergo 'Si manus', i. e. auxiliator, 'aut pes', i. e. servus, 'aut oculus', i. e. consiliarius tuus, 'scandalizat te, abscideio, erue et abice abs te'. Ad literam: non est membrum corporis abscidendumio, sed quoad actum, unde manus vel pes scandalizans vel oculus 35 13) Codd.: in D awsak zagiste in marg. a 83. — 14) Codd.: qualiter E. 15) Codd.: monachus F pessime. 13*
Non membrum corporis, sed cupiditas mentis abscidenda est. 191 Sed reverais, si pes abscidituri, ne residuum corporis de- struatur, si scirem, quod membro aliquo deberem peccare morta- liter et si illud non haberem, non sic peccarem, pro certo ne anima, que est infinitum nobilior corpore, mortificaretur, deberem illud totum membrum abscidereio, taliter ne peccarem. Unde Ori- genes ille magnus magister volens Deo caste militare, ne inpedi- retur in predicacione verbi Dei et labore, genitalibus se privavit et sic eunuchus factus liberius in Christi ecclesia laboravit. Dicit tamen de illo facto Jeronimus, quod habuit zelum Dei, sed non secundum scienciam. Quod si Origenes libidinem et mentis ut sic abstulerat, nescio, in quo debuit inculpari et quare14 nunc presbiteri cum monialibus crines abradunt. Ex quo videtur par racio, quoad remanenciam radicis peccati, quoad concupiscenciam conplacendi etc. 10 eternam vel in presenti vitam gracie supple : magis et sic melius Bonum est tibi ad vitam ingredi debilem vel claudum, 9. Contra: nullus claudus aut debilis intrabit in vitam eternam, 'quia nichil coinquinatum in ea‘ et 'absterget Deus omnem maculam‘. Hic potest dici, quod intelligitur textus condicionaliter sic: si possibile esset, quod homo abscidendoi pedem vel manum posset intrare ad vitam eternam, adhuc melius esset quam duos pedes habentem mitti in gehennam. Sed aliter dicitur, quod sicut Salvator dicit Matth. 19° uno modo castratum, qui propter regnum celorum continet genitalia ab actu illicito, sic dicitur hic claudus, qui continet pedem a progressu inordinato, et debilis, qui continet manum ab actu illicito, et sic monoculus,5 etc. Et sicut per testi- monium Salvatoris illa castracio, que est membrorum con- tinencia, est meritoria et laudabilis, non autem ista, que est tantum membrorum amputacio, sic in proposito claudicacio, debilitas seu cecitas, que intelligi debent, ut dictum est. 20 25 15 quam duas manus vel duos pedes habentem mitti in ignem eternum. 30 Nota, quod aliquis potest prebere materiam scandali aut per adiutorium, quod signatur per manum, aut per servicium, quod signatur per pedem, aut per consilium, quod signatur per oculum. Dicit ergo 'Si manus', i. e. auxiliator, 'aut pes', i. e. servus, 'aut oculus', i. e. consiliarius tuus, 'scandalizat te, abscideio, erue et abice abs te'. Ad literam: non est membrum corporis abscidendumio, sed quoad actum, unde manus vel pes scandalizans vel oculus 35 13) Codd.: in D awsak zagiste in marg. a 83. — 14) Codd.: qualiter E. 15) Codd.: monachus F pessime. 13*
Strana 192
192 XLIII. M. J. Hus, De S. Michaele. accipitur in proposito pro actu inordinato sicut sepe alibi in scriptura. 5 10 i. e. intencio corporalis est occasio ruine tue in peccatum Et si oculus tuus scandalizat te, Nota: Levitici 19° dicitur: »Coram ceco non ponas offen- »diculum«; Exo. 21°: »Si quis aperuerit cisternam et foderit et »non operuerit, cecideritque bos vel aliquid in eam, reddet dominus »cisterne precium iumentorum« ; Exo. 23°: »Non sequeris turbam »ad faciendum malum«; Matth. 17°: »Ut autem non scandali- »zemus eos« etc. Matth. 24°: »Scandalizabuntur multi et tradent »invicem et odio habebunt invicem«; Romanorum 14°; »Ne »ponatis offendiculum fratri vel scandalum.« 15 20 25 magis remote alias te cum uno oculo radicitus de corde erue eum et proice abs te. Bonum est tibi unum oculum intrare quibus nichil videres ibi quam demones horribiles habentem in vitam ingredi, §119v quam duos oculos habentem custodite vos diligenter temerarie mitti in gehennam ignis. Videte, ne contempnatis 10. Prius docuit, ne scandalizemus proximum, hic iam docet, ne contempnamus, quantumcunque fuerit pusillus, cuius racionem assignat, quia quilibet talis habet angelum Dei assignatum sibi in custodiam etc. Jeronimus in Omelia Videte‘ etc.: »Sic precipio se- »veritatem, ut conmixtim clemenciam doceam; quantum in vobis »est, nolite contempnere, sed per vestram salutem eciam illorum »querite sanitatem. Si autem perseverantes in peccatis vixeritis et »viciis servientes, melius est te solum salvum fieri, quam perire »cum pluribus.« Hec Jeronimus. Et videtur istum sanctum pretendere, quod apostoli et ceteri christiani sic debent propter scandalum proximos fugere, ne eciam ex fuga videantur minores contempnere, qui habent angelos custodes sicut magni. ministri et custodes unum ex hiis pusillis. Dico enim vobis, quia angeli eorum Jeronimus: »Magna dignitas animarum, ut unaqueque ab so »ortu nativitatis sue angelum habeat ad sui custodiam deputatum.« contemplantur semper vident faciem Patris mei, etsi mittantur hominibus ad ministracionem, semper tamen Deo assunt per apertam visionem, qui in celis est. Quamvis enim
192 XLIII. M. J. Hus, De S. Michaele. accipitur in proposito pro actu inordinato sicut sepe alibi in scriptura. 5 10 i. e. intencio corporalis est occasio ruine tue in peccatum Et si oculus tuus scandalizat te, Nota: Levitici 19° dicitur: »Coram ceco non ponas offen- »diculum«; Exo. 21°: »Si quis aperuerit cisternam et foderit et »non operuerit, cecideritque bos vel aliquid in eam, reddet dominus »cisterne precium iumentorum« ; Exo. 23°: »Non sequeris turbam »ad faciendum malum«; Matth. 17°: »Ut autem non scandali- »zemus eos« etc. Matth. 24°: »Scandalizabuntur multi et tradent »invicem et odio habebunt invicem«; Romanorum 14°; »Ne »ponatis offendiculum fratri vel scandalum.« 15 20 25 magis remote alias te cum uno oculo radicitus de corde erue eum et proice abs te. Bonum est tibi unum oculum intrare quibus nichil videres ibi quam demones horribiles habentem in vitam ingredi, §119v quam duos oculos habentem custodite vos diligenter temerarie mitti in gehennam ignis. Videte, ne contempnatis 10. Prius docuit, ne scandalizemus proximum, hic iam docet, ne contempnamus, quantumcunque fuerit pusillus, cuius racionem assignat, quia quilibet talis habet angelum Dei assignatum sibi in custodiam etc. Jeronimus in Omelia Videte‘ etc.: »Sic precipio se- »veritatem, ut conmixtim clemenciam doceam; quantum in vobis »est, nolite contempnere, sed per vestram salutem eciam illorum »querite sanitatem. Si autem perseverantes in peccatis vixeritis et »viciis servientes, melius est te solum salvum fieri, quam perire »cum pluribus.« Hec Jeronimus. Et videtur istum sanctum pretendere, quod apostoli et ceteri christiani sic debent propter scandalum proximos fugere, ne eciam ex fuga videantur minores contempnere, qui habent angelos custodes sicut magni. ministri et custodes unum ex hiis pusillis. Dico enim vobis, quia angeli eorum Jeronimus: »Magna dignitas animarum, ut unaqueque ab so »ortu nativitatis sue angelum habeat ad sui custodiam deputatum.« contemplantur semper vident faciem Patris mei, etsi mittantur hominibus ad ministracionem, semper tamen Deo assunt per apertam visionem, qui in celis est. Quamvis enim
Strana 193
Bona opera non sunt propter scandalum evitanda. 193 Deus est ubique per essenciam, presenciam et potenciam, spe- cialiter tamen dicitur esse in celis, ubi sanctis adest per apertam visionem. Nam et Christus in celum corporaliter ascendit, ut osten- deret, ubi mansio finalis beatitudinis panderetur. — qui in celis est16- XLIIIa. De scandalo. Scandalum, est dictum vel factum minus rectum prebens aliis occasionem ruine. Sic diffinitur scandalum activum, quod semper est peccatum, licet non semper mortale. Scandalum passivum est lesio mentis ex facto alieno. Et istud semper est peccatum minime veniale sine tamen peccato illius, ex cuius facto vel dicto vel vita venit occasionaliter scandalum passivum. Unde 1a Petri 20 dicitur de Christo: »Factus est lapis offensionis et petra scandali.« Et Petro dixit Salvator dissuadenti sibi pati: »Scandalum michi es« Matth. 16°, non quod Christum scandalizasset, sed quia scandalizatus est Petrus in Christo inordinate passionem suam dissuadendo. Tunc autem scandalum activum est veniale, quando aliquis incaute licitam rem agens alterum scandalizat vel cum peccato suo veniali alium scandalizat. Tunc scandalum passivum veniale peccatum est, cum aliquis ex inordinato alterius dicto vel facto movetur, motu venialis peccati. Sed tunc mortale, quando, movetur usque transgressionem precepti divini, ut si videns alios fornicari eciam in fornicacionem consentit. Unde in tali casu tam scandalizanti, peccato mortali quam scandalizato expedit, ut inponatur mola asinaria etc.a Scandalum activum per se fit, cum quis alium ducit ex intencione in pec- catum mortale. Si vero inducit in peccatum veniale, ipsum eciam est veniale. — Utrum bona opera sunt vitanda, ne oriantur propter illa scandala? Sci- endum secundum Parisiensem, quod tres sunt differencie operum; quedam sunt necessaria, ad salutem, ut Dei mandataadinplere)s : et hec non sunt obmittenda, Alia sunt opera erogacionis sive consiliorum, que aliquando cadunt sub precepto, ut castitas, non repeticio, proprie rei ablate, alia sunt opera indifferencia, que possunt fieri bene et male, ut comedere carnes et bibere vinum. 2° notandum, quod oritur in aliquo scandalums passivum, ex triplici radice, sc. ex malicia, infirmitate et ignorancia. Dicitur ergo ad questionem, quod nullum opus de per se bonum est ob- mittendum propter scandalum evitandum. Nam dicit b. Gregorius super Eze- chielem Omelia 7a: »Si de veritate scandalum oritur, utilius scandalum §120vs »nasci permittitur quam veritas relinquatur.« Et de isto orto scandalo in Phariseis 15 20 25 20 35 16) Quae nunc sequuntur Scandalum co spiritualia, tantum in codd. CD h. l. leguntur, in A sub finem codicis (fol. 254v), in cett. om. An genuina sint, du- bitari potest. — 1) Vide ann. praecedentem. — 2) DC: moritur pessime A. — 3) CD: om. A. — 4) CA: scandalizati D errore. — 5) CD: post quedam A. — 6) Codd.: obtinenda C. — 7) CA: recipicio D. — 8) A: post oritur CD.
Bona opera non sunt propter scandalum evitanda. 193 Deus est ubique per essenciam, presenciam et potenciam, spe- cialiter tamen dicitur esse in celis, ubi sanctis adest per apertam visionem. Nam et Christus in celum corporaliter ascendit, ut osten- deret, ubi mansio finalis beatitudinis panderetur. — qui in celis est16- XLIIIa. De scandalo. Scandalum, est dictum vel factum minus rectum prebens aliis occasionem ruine. Sic diffinitur scandalum activum, quod semper est peccatum, licet non semper mortale. Scandalum passivum est lesio mentis ex facto alieno. Et istud semper est peccatum minime veniale sine tamen peccato illius, ex cuius facto vel dicto vel vita venit occasionaliter scandalum passivum. Unde 1a Petri 20 dicitur de Christo: »Factus est lapis offensionis et petra scandali.« Et Petro dixit Salvator dissuadenti sibi pati: »Scandalum michi es« Matth. 16°, non quod Christum scandalizasset, sed quia scandalizatus est Petrus in Christo inordinate passionem suam dissuadendo. Tunc autem scandalum activum est veniale, quando aliquis incaute licitam rem agens alterum scandalizat vel cum peccato suo veniali alium scandalizat. Tunc scandalum passivum veniale peccatum est, cum aliquis ex inordinato alterius dicto vel facto movetur, motu venialis peccati. Sed tunc mortale, quando, movetur usque transgressionem precepti divini, ut si videns alios fornicari eciam in fornicacionem consentit. Unde in tali casu tam scandalizanti, peccato mortali quam scandalizato expedit, ut inponatur mola asinaria etc.a Scandalum activum per se fit, cum quis alium ducit ex intencione in pec- catum mortale. Si vero inducit in peccatum veniale, ipsum eciam est veniale. — Utrum bona opera sunt vitanda, ne oriantur propter illa scandala? Sci- endum secundum Parisiensem, quod tres sunt differencie operum; quedam sunt necessaria, ad salutem, ut Dei mandataadinplere)s : et hec non sunt obmittenda, Alia sunt opera erogacionis sive consiliorum, que aliquando cadunt sub precepto, ut castitas, non repeticio, proprie rei ablate, alia sunt opera indifferencia, que possunt fieri bene et male, ut comedere carnes et bibere vinum. 2° notandum, quod oritur in aliquo scandalums passivum, ex triplici radice, sc. ex malicia, infirmitate et ignorancia. Dicitur ergo ad questionem, quod nullum opus de per se bonum est ob- mittendum propter scandalum evitandum. Nam dicit b. Gregorius super Eze- chielem Omelia 7a: »Si de veritate scandalum oritur, utilius scandalum §120vs »nasci permittitur quam veritas relinquatur.« Et de isto orto scandalo in Phariseis 15 20 25 20 35 16) Quae nunc sequuntur Scandalum co spiritualia, tantum in codd. CD h. l. leguntur, in A sub finem codicis (fol. 254v), in cett. om. An genuina sint, du- bitari potest. — 1) Vide ann. praecedentem. — 2) DC: moritur pessime A. — 3) CD: om. A. — 4) CA: scandalizati D errore. — 5) CD: post quedam A. — 6) Codd.: obtinenda C. — 7) CA: recipicio D. — 8) A: post oritur CD.
Strana 194
194 XLIV. M. J. Hus, Simonis et Judae. dicit Salvator Mathei 15° ad illud verbum discipulorum: »Magister seis, quia »Pharisei audito hoc verbo scandalizati sunt? Sinite illos: ceci sunt duces cecorum.« Illi enim fuerunt scandalizati ex radice malicie in Christo, fonte veritatis, circa eius opus, quod exercuit de mandato Patris. 10 2° dicitur, qued opus indifferens aliquando propter infirmos est dimittendum. Pro isto dicit Apostolus 1a Corinthiorum 8°10: »Si esca scandalizaret fratrem »meum, non comederem carnes in eternum.« Infirmi enim cito scandalizantur ex opere indifferenti. Provenit 3°11 scandalum ex ignorancia, quod vitavit Apostolus nolens re- cipere carnalia seminans spiritualia, ut non daret scandalum ewangelio Christi. 1a Corinthiorum 9°. Corinthii enim adhuci2 non fuerunt docti, quod deberent dare carnaliai seminantibus spiritualiaia. XLIV. 15 Symonis et Jude. Ewangelium. 20 25 1. Istud ewangelium predicatores instruit et roborat et eos, qui ewangelii verbum non accipiunt, durius dampnat; gratis pre- cipit dare et mercedem glorie expectare. Unde b. Gregorius in Omelia huius ewangelii dicit: »Sed vos, fratres caris- »simi, quos secularis habitus tenet, cum que sunt nostra cogno- »scitis, mentis oculos ad vestra revocate,: cuncta erga vos gratis »agite, nolite operis vestri in hoc mundo retribucionem querere, »quem cum tanta iam velocitate cernitis defecisse, sicut mala acta »abscondi vultis, ne alii videant et ita bona ne ad humanam »laudem appareant. Cavete, ne mala quoquo modo, nec bona pro »temporali retribucione faciatis; ipsum testem vestri operis querite, »quem iudicem sustinetis.« Hec Gregorius. 30 Matth. 100 Isit Jesus duodecim discipulos suos Luce 90 Marci 60 IVI ad predicandum »in omnem civitatem et locum, quo ipse »erat venturus« Luces 10°3. Misit autem Jesus, i. e. salus, quia ad salvandum, non dominandum civiliter, et congregandum apo- stolos dirigit predicare, ut esset predicacio autentica. Roman. 10°: »Quomodo predicabunt, nisi mittantur?« 9) A: ipso CD. — 10) C Vulg.: 9° AD. — 11) Codd.: ergo C. — 12) Codd.: — om. C. — 13) D: etc. add. A. — 1) C: Epistolam quere Bartolomei add. C. 2) Codd.: revocare D. — 3) Codd.: om. D.
194 XLIV. M. J. Hus, Simonis et Judae. dicit Salvator Mathei 15° ad illud verbum discipulorum: »Magister seis, quia »Pharisei audito hoc verbo scandalizati sunt? Sinite illos: ceci sunt duces cecorum.« Illi enim fuerunt scandalizati ex radice malicie in Christo, fonte veritatis, circa eius opus, quod exercuit de mandato Patris. 10 2° dicitur, qued opus indifferens aliquando propter infirmos est dimittendum. Pro isto dicit Apostolus 1a Corinthiorum 8°10: »Si esca scandalizaret fratrem »meum, non comederem carnes in eternum.« Infirmi enim cito scandalizantur ex opere indifferenti. Provenit 3°11 scandalum ex ignorancia, quod vitavit Apostolus nolens re- cipere carnalia seminans spiritualia, ut non daret scandalum ewangelio Christi. 1a Corinthiorum 9°. Corinthii enim adhuci2 non fuerunt docti, quod deberent dare carnaliai seminantibus spiritualiaia. XLIV. 15 Symonis et Jude. Ewangelium. 20 25 1. Istud ewangelium predicatores instruit et roborat et eos, qui ewangelii verbum non accipiunt, durius dampnat; gratis pre- cipit dare et mercedem glorie expectare. Unde b. Gregorius in Omelia huius ewangelii dicit: »Sed vos, fratres caris- »simi, quos secularis habitus tenet, cum que sunt nostra cogno- »scitis, mentis oculos ad vestra revocate,: cuncta erga vos gratis »agite, nolite operis vestri in hoc mundo retribucionem querere, »quem cum tanta iam velocitate cernitis defecisse, sicut mala acta »abscondi vultis, ne alii videant et ita bona ne ad humanam »laudem appareant. Cavete, ne mala quoquo modo, nec bona pro »temporali retribucione faciatis; ipsum testem vestri operis querite, »quem iudicem sustinetis.« Hec Gregorius. 30 Matth. 100 Isit Jesus duodecim discipulos suos Luce 90 Marci 60 IVI ad predicandum »in omnem civitatem et locum, quo ipse »erat venturus« Luces 10°3. Misit autem Jesus, i. e. salus, quia ad salvandum, non dominandum civiliter, et congregandum apo- stolos dirigit predicare, ut esset predicacio autentica. Roman. 10°: »Quomodo predicabunt, nisi mittantur?« 9) A: ipso CD. — 10) C Vulg.: 9° AD. — 11) Codd.: ergo C. — 12) Codd.: — om. C. — 13) D: etc. add. A. — 1) C: Epistolam quere Bartolomei add. C. 2) Codd.: revocare D. — 3) Codd.: om. D.
Strana 195
Apostoli prius ad Judaeos missi sunt praedicatum. 195 121r precipiens eis et dicens: In viam gencium ne Matth. 70: »Nolite sanctum dare canibus« abieritis 2. Sed contrarium videtur Mathei ultimo: »Euntes »docete omnes gentes« et Marci ultimo: »predicate ewangelium »omni creature.« Respondet Jeronimus dicens: »Quod pre- »cipitur hic Apostolis, fuit preceptum ante resurreccionem; sed »illud post resurreccionem.« Unde Actuum 13° dixit Paulus Judeis: »Vobis oportebat primum predicare verbum Dei, sed »quoniam repellitis illud et indignos vos iudicastis eterne vite, »ecce convertimur ad gentes« — 1a racio quare prohibiti sunt gentibus prius predicare quam Judeis, ne Judei haberent ex- cusacionem; 2a racio secundum Gregorium in Omelia ho- dierna subtili occultoque iudicio a quorundam cordibus vel actibus predicacio sancta subtrahitur, quia suscitari per graciam non merentur ; 3a racio secundum Crisostomum, ne estimarent, quia Christum conviciabantur et demoniacum vocabant eum, quod propter hoc odio eos haberet et ab ipsis converteretur ad gen- tiles; 4a secundum Jeronimum iuxta tropologiam: Nos, qui Christi nomine censemur, ne in viam gencium hereticorum ambu- lemus errorem, ut quorum religio separata est, separetur et vita. 10 15 20 priusquam Judeorum Joh. 4°: »non enim coutuntur Judei Sa- quamvis sint in Judea, de quo 4i Regum 170 maritanis« et in civitates Samaritanorum ne intraveritis, et sic prius pocius ite ad oves, que perierunt domus Israel. sed Unde ostendit hic Dominus, quod domesticis prius tenemur benefacere ad vitam eternam proficere ex ordine caritatis, quamvis cuilibet proximo obligamur. Unde dicit Dominus: »Ite«, non iacete »ad oves«, que debent pasci, quia perierunt, debent reduci, quia domus Israel debent aliis preponi; cum bonus pastor ponit animam suam pro ovibus suis Johannis 10°. 25 dicit contra accidiosos contra; mutos; Euntes autem predicate dicentes, 3 Gregorius Omelia 17a super illo verbo Messis quidem multa, operarii vero pauci: Rogate autem dominum messis' etc.: »Quod sine gravi merore loqui non possumus, quia »etsi sunt, qui bona audiant, desunt, qui dicant. Ecce mundus »sacerdotibus plenus est, sed tamen in messe Dei rarus valde »invenitur operarius, quia officium quidem sacerdotale accipimus, »sed opus officii non inplemus.« 30 35 4) Codd.: dicit A. — 5) Codd.: om. D.
Apostoli prius ad Judaeos missi sunt praedicatum. 195 121r precipiens eis et dicens: In viam gencium ne Matth. 70: »Nolite sanctum dare canibus« abieritis 2. Sed contrarium videtur Mathei ultimo: »Euntes »docete omnes gentes« et Marci ultimo: »predicate ewangelium »omni creature.« Respondet Jeronimus dicens: »Quod pre- »cipitur hic Apostolis, fuit preceptum ante resurreccionem; sed »illud post resurreccionem.« Unde Actuum 13° dixit Paulus Judeis: »Vobis oportebat primum predicare verbum Dei, sed »quoniam repellitis illud et indignos vos iudicastis eterne vite, »ecce convertimur ad gentes« — 1a racio quare prohibiti sunt gentibus prius predicare quam Judeis, ne Judei haberent ex- cusacionem; 2a racio secundum Gregorium in Omelia ho- dierna subtili occultoque iudicio a quorundam cordibus vel actibus predicacio sancta subtrahitur, quia suscitari per graciam non merentur ; 3a racio secundum Crisostomum, ne estimarent, quia Christum conviciabantur et demoniacum vocabant eum, quod propter hoc odio eos haberet et ab ipsis converteretur ad gen- tiles; 4a secundum Jeronimum iuxta tropologiam: Nos, qui Christi nomine censemur, ne in viam gencium hereticorum ambu- lemus errorem, ut quorum religio separata est, separetur et vita. 10 15 20 priusquam Judeorum Joh. 4°: »non enim coutuntur Judei Sa- quamvis sint in Judea, de quo 4i Regum 170 maritanis« et in civitates Samaritanorum ne intraveritis, et sic prius pocius ite ad oves, que perierunt domus Israel. sed Unde ostendit hic Dominus, quod domesticis prius tenemur benefacere ad vitam eternam proficere ex ordine caritatis, quamvis cuilibet proximo obligamur. Unde dicit Dominus: »Ite«, non iacete »ad oves«, que debent pasci, quia perierunt, debent reduci, quia domus Israel debent aliis preponi; cum bonus pastor ponit animam suam pro ovibus suis Johannis 10°. 25 dicit contra accidiosos contra; mutos; Euntes autem predicate dicentes, 3 Gregorius Omelia 17a super illo verbo Messis quidem multa, operarii vero pauci: Rogate autem dominum messis' etc.: »Quod sine gravi merore loqui non possumus, quia »etsi sunt, qui bona audiant, desunt, qui dicant. Ecce mundus »sacerdotibus plenus est, sed tamen in messe Dei rarus valde »invenitur operarius, quia officium quidem sacerdotale accipimus, »sed opus officii non inplemus.« 30 35 4) Codd.: dicit A. — 5) Codd.: om. D.
Strana 196
196 XLIV. M. J. Hus, Simonis et Judae. 5 121V) Item, Gregorius in Omelia, Predicate dicentes, quia appropinquabit regnum celorum': »Hoc iam, fratres carissimi, »eciam si ewangelium taceat, mundus clamat; ruine namque illius »voces eius sunt; qui enim tot attritus persecucionibus a sua »gloria cecidit quasi iam nobis ex proximo regnum, quod aliud »sequitur, ostendits.« q. d. non predicate nugas nec vaniloquia, sed quia prope est ille, qui aperiet per passionem suam regnum celorum, vel quia prope est ille, qui est regnum celorum Luce 17°: »Regnum celorum intra vos est« quia appropinquabit regnum celorum. 10 quod remotum fuit per prevaricacionem. Quia secundum Jeronimum hominibus rusticanis et absque eloquii venustate pollicientibus regnum celorum nemo crederet, dat potestatem mira- cula faciendi dicens: »Infirmos curate«, quantum ad passiones debilitantes et sic ponuntur quatuor genera miraculorum ad pre- dicacionis confirmacionem. Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, 15 4. Mistice: Infirmi sunt, qui peccato consenciunt; mortui, qui operantur; leprosi, qui consuetudine inficiunt se et alios; demoniaci, qui informacionem sanitatis anime contempnunt. 20 25 30 demones eicite. Gratis accepistis, potestatem predicandi, ministerium sacramenta porrigendi; gratis, i. e. non pro re temporali date commutative civiliter, ne desinat esse gracia, ne vilescat ineffabile, dum preciabile reputatur Actuum 8°: »Peccunia tecum sit in perdicionem, quoniam exi- »stimasti donum Dei peccunia possideri.« Item 2a Corinth. 11°: »Gratis ewangelizo vobis regnum Dei.« Jeronimus: »Neque »eorum precium dignum est invenire.« Ex istis tamen non oportet concludi, quin ministrans ewangelium aut sacramenta propter regnum celorum principaliter de ministerio nutriatur et tegatur, quibus mensurate habitis secundum Apostoli regulam contentetur,. Gregorius in Omelia: »Presciebat namque nonnullos »hoc ipsum donum S. Spiritus accepturos in usum negociacionis »inflectere et miraculorum signa ad avaricie obsequium declinare. »Hinc est enim, quod Symon per inposicionem manus edita mira- »cula aspiciens percipere donum Spiritus S. per peccuniam voluit »conparare, sc. ut dete 122r rius venderet, quod male conparasset.« Et infra: »Cuncta ergo vos vicissim gratis agite; nolite operis »vestri in hoc mundo retribucionem querere, quem cum tanta 35 6) C: om. D. — 7) Codd.: sua add. F. — 8) Codd.: Hec Gregorius Sanctus Papa add. F. — 9) C: continetur D.
196 XLIV. M. J. Hus, Simonis et Judae. 5 121V) Item, Gregorius in Omelia, Predicate dicentes, quia appropinquabit regnum celorum': »Hoc iam, fratres carissimi, »eciam si ewangelium taceat, mundus clamat; ruine namque illius »voces eius sunt; qui enim tot attritus persecucionibus a sua »gloria cecidit quasi iam nobis ex proximo regnum, quod aliud »sequitur, ostendits.« q. d. non predicate nugas nec vaniloquia, sed quia prope est ille, qui aperiet per passionem suam regnum celorum, vel quia prope est ille, qui est regnum celorum Luce 17°: »Regnum celorum intra vos est« quia appropinquabit regnum celorum. 10 quod remotum fuit per prevaricacionem. Quia secundum Jeronimum hominibus rusticanis et absque eloquii venustate pollicientibus regnum celorum nemo crederet, dat potestatem mira- cula faciendi dicens: »Infirmos curate«, quantum ad passiones debilitantes et sic ponuntur quatuor genera miraculorum ad pre- dicacionis confirmacionem. Infirmos curate, mortuos suscitate, leprosos mundate, 15 4. Mistice: Infirmi sunt, qui peccato consenciunt; mortui, qui operantur; leprosi, qui consuetudine inficiunt se et alios; demoniaci, qui informacionem sanitatis anime contempnunt. 20 25 30 demones eicite. Gratis accepistis, potestatem predicandi, ministerium sacramenta porrigendi; gratis, i. e. non pro re temporali date commutative civiliter, ne desinat esse gracia, ne vilescat ineffabile, dum preciabile reputatur Actuum 8°: »Peccunia tecum sit in perdicionem, quoniam exi- »stimasti donum Dei peccunia possideri.« Item 2a Corinth. 11°: »Gratis ewangelizo vobis regnum Dei.« Jeronimus: »Neque »eorum precium dignum est invenire.« Ex istis tamen non oportet concludi, quin ministrans ewangelium aut sacramenta propter regnum celorum principaliter de ministerio nutriatur et tegatur, quibus mensurate habitis secundum Apostoli regulam contentetur,. Gregorius in Omelia: »Presciebat namque nonnullos »hoc ipsum donum S. Spiritus accepturos in usum negociacionis »inflectere et miraculorum signa ad avaricie obsequium declinare. »Hinc est enim, quod Symon per inposicionem manus edita mira- »cula aspiciens percipere donum Spiritus S. per peccuniam voluit »conparare, sc. ut dete 122r rius venderet, quod male conparasset.« Et infra: »Cuncta ergo vos vicissim gratis agite; nolite operis »vestri in hoc mundo retribucionem querere, quem cum tanta 35 6) C: om. D. — 7) Codd.: sua add. F. — 8) Codd.: Hec Gregorius Sanctus Papa add. F. — 9) C: continetur D.
Strana 197
Sacerdotes dona ecclesiae gratis ministrare Christus iussit. 197 »velocitate iam cernitis deficere, cavete, ne bona, que agitis, »pro temporali retribucione faciatis.« Hec Gregorius Papai sanctusio. civiliter ssobyty B gratis date. Nolite possidere aurum §5.) Istud moderni glosatores dicunt fuisse necessarium solum in primitiva ecclesia, ut ostenderetur gubernari divina dis- pensacione. Precepit autem eis, 1° ne sint cupidi, 2° ne sint sol- liciti, quia secundum Gregorium tanta debet esse predicatori fiducia in Deo, ut presentis vite sumptus non querat, 3° ut vir- tutem mittentis ostenderet Luce 22°: »Quando misi vos sine »saeculo?« etc. Et,1 hicr1 dicunt glossatores novii,, quod non est preceptum, sed consilium. Sed illi non capiunt illud verbum in ewangelio, quia dicitur 'precipiens eis'; vel quia dicunt, quod precepcio huius- modi cadit super illo dicto 'in viam gencium ne abieritis'. Sed quid prodest frivola excusacio, quia tunc nec precepisset eis pre- dicare et sic omnes iterum a predicacione se curati exciperent et a forciori a misse officio et sic de aliis ministeriis et sic non plus quam layci tenebuntur Domino ex precepto. Cum autem apostoli plus erant de predicacione et paupertate observanda solliciti, quam ne in viam gencium abirent, 122v) ut patet ex actibus eorum, patet, quod plus in hoc Domino placuerunt. Et dato, quod solum sit consilium aurum et argentum non possidere, maledictus sit homo, qui Dei sui, qui est summa sapiencia, consilium sibi pro- positum refutat et non curat. 10 15 20 25 Contra istud directe faciunt, qui cingulos et frena argentea ferunt etc. Marci: »Neque in zonis es« neque argentum neque peccuniam in zonis vestris neque peram in via neque duas tunicas 6. Johannesis Wicleffis: »Habeat Christi discipulus »quotlibet vestimenta, sic tamen, quod illa omnia sint unum vesti- »mentum a forma, que est necessitas caritative ministrandi in suo »officio: et satis est Christi discipulo.« Contra: una non sufficit in frigore. Solucio: quotquot sunt necessarie, pro una reputantur. Unde Jeronimus: »Non quod »in locis glaciei et nive vigentibus una quis tunica debet esse »contentus, sed quia in tunica vestimentum intelligimus, ne alio »vestiti aliud ob timorem futurorum reservemus, sed si non propter »timorem, omnino propter ostentacionem. Sed multi excusant se 30 45 10) Codd.: om. EFC. — 11) Codd.: istud F. — 12) Codd.: moderni F. — 13) BF. in D erasum; Joh. Wigleff A, Jo. Wi. C, J. W. E.
Sacerdotes dona ecclesiae gratis ministrare Christus iussit. 197 »velocitate iam cernitis deficere, cavete, ne bona, que agitis, »pro temporali retribucione faciatis.« Hec Gregorius Papai sanctusio. civiliter ssobyty B gratis date. Nolite possidere aurum §5.) Istud moderni glosatores dicunt fuisse necessarium solum in primitiva ecclesia, ut ostenderetur gubernari divina dis- pensacione. Precepit autem eis, 1° ne sint cupidi, 2° ne sint sol- liciti, quia secundum Gregorium tanta debet esse predicatori fiducia in Deo, ut presentis vite sumptus non querat, 3° ut vir- tutem mittentis ostenderet Luce 22°: »Quando misi vos sine »saeculo?« etc. Et,1 hicr1 dicunt glossatores novii,, quod non est preceptum, sed consilium. Sed illi non capiunt illud verbum in ewangelio, quia dicitur 'precipiens eis'; vel quia dicunt, quod precepcio huius- modi cadit super illo dicto 'in viam gencium ne abieritis'. Sed quid prodest frivola excusacio, quia tunc nec precepisset eis pre- dicare et sic omnes iterum a predicacione se curati exciperent et a forciori a misse officio et sic de aliis ministeriis et sic non plus quam layci tenebuntur Domino ex precepto. Cum autem apostoli plus erant de predicacione et paupertate observanda solliciti, quam ne in viam gencium abirent, 122v) ut patet ex actibus eorum, patet, quod plus in hoc Domino placuerunt. Et dato, quod solum sit consilium aurum et argentum non possidere, maledictus sit homo, qui Dei sui, qui est summa sapiencia, consilium sibi pro- positum refutat et non curat. 10 15 20 25 Contra istud directe faciunt, qui cingulos et frena argentea ferunt etc. Marci: »Neque in zonis es« neque argentum neque peccuniam in zonis vestris neque peram in via neque duas tunicas 6. Johannesis Wicleffis: »Habeat Christi discipulus »quotlibet vestimenta, sic tamen, quod illa omnia sint unum vesti- »mentum a forma, que est necessitas caritative ministrandi in suo »officio: et satis est Christi discipulo.« Contra: una non sufficit in frigore. Solucio: quotquot sunt necessarie, pro una reputantur. Unde Jeronimus: »Non quod »in locis glaciei et nive vigentibus una quis tunica debet esse »contentus, sed quia in tunica vestimentum intelligimus, ne alio »vestiti aliud ob timorem futurorum reservemus, sed si non propter »timorem, omnino propter ostentacionem. Sed multi excusant se 30 45 10) Codd.: om. EFC. — 11) Codd.: istud F. — 12) Codd.: moderni F. — 13) BF. in D erasum; Joh. Wigleff A, Jo. Wi. C, J. W. E.
Strana 198
198 XLIV. M. J. Hus, Simonis et Judae. »pro servanda honestate, cum eam preciositas vestium non ampliet, »sed minuat et eo honestior, quo abieccior.« contra Matth. 6°: »Calciatos scandalis." neque calciamenta Contra Ephes. 6° : »Calciati pedes in preparacionem ewan- »gelii.« Item Actuum 12°: »Dixit angelus ad Petrum: Precinge »et calcia te caligas tuas‘ et fecit sic.« Et Luce 22°: »Quando »misi vos sine saculo aut pera aut calciamentis? Numquid aliquid »defuit vobis? Responderunt: Nihil (sc. defuit).« Respondetur secundum Crisostomum: »Non prohibet nécessitatem, sed sol- »licitudinem, ne quis putet, portanda ne desint.« 10 15 neque virgam. Contra Marci 6°: »Nichil tuleritis in via, nisi virgam tantum.« »Forte per virgam intelligit spem temporalium, quam a nobis »debemus omnino repellere, ne faciamus virgam, qua verberemur.« Hec Gorram. — Jeronimus: »Qui Domini auxilium habemus, »baculi presidium cur querimus?« 1a Corinth. 9°: »Ordinavit Deus hiis, qui ewangelium annuncciant, de ewangelio viverei5" in verbo predicacionis Dignus est enim operariusi4 cibo suo. 20 25 Hic redditur causa, quare precepit discipulis supradicta, quia omnia debentur eis ab auditoribus. Unde Interlinearis: »Ecce »quare precepit nil ferre, quia omnia debentur eis.« 123r) §7. Gregorius in Omelia 17a: »Quia de mer- »cede operis sunt alimenta sustentacionis, ut hic merces de labore »predicacionis inchoetur, que illic de veritatis visione perficitur.« Et infra: »Verus ergo quisque predicator non ideo predicare »debet, ut in hoc tempore mercedem accipiat, sed ideo mercedem »accipere, ut predicare valeat. Quisquis namque ideo predicat, ut »hic vel laudes vel muneris mercedem recipiat, eterna procul dubio »mercede se privat.« Hec Gregorius. ad predicandum In quamcunque civitatem aut castellum intraveritis, inter- 20 rogate, Contra: Sine interrogacione ipse divertit ad publicanum Ma- theum et Zacheum. Solucio: interrogacio huiusmodi, de qua hic, est ignorantis, quam Dominus omnisciens non habebat. Unde si predicator ut Dominus cognosceret conversionem peccatoris ho- 14) Codd.: robotnyk superscr. E. — 15) Codd.: unire E.
198 XLIV. M. J. Hus, Simonis et Judae. »pro servanda honestate, cum eam preciositas vestium non ampliet, »sed minuat et eo honestior, quo abieccior.« contra Matth. 6°: »Calciatos scandalis." neque calciamenta Contra Ephes. 6° : »Calciati pedes in preparacionem ewan- »gelii.« Item Actuum 12°: »Dixit angelus ad Petrum: Precinge »et calcia te caligas tuas‘ et fecit sic.« Et Luce 22°: »Quando »misi vos sine saculo aut pera aut calciamentis? Numquid aliquid »defuit vobis? Responderunt: Nihil (sc. defuit).« Respondetur secundum Crisostomum: »Non prohibet nécessitatem, sed sol- »licitudinem, ne quis putet, portanda ne desint.« 10 15 neque virgam. Contra Marci 6°: »Nichil tuleritis in via, nisi virgam tantum.« »Forte per virgam intelligit spem temporalium, quam a nobis »debemus omnino repellere, ne faciamus virgam, qua verberemur.« Hec Gorram. — Jeronimus: »Qui Domini auxilium habemus, »baculi presidium cur querimus?« 1a Corinth. 9°: »Ordinavit Deus hiis, qui ewangelium annuncciant, de ewangelio viverei5" in verbo predicacionis Dignus est enim operariusi4 cibo suo. 20 25 Hic redditur causa, quare precepit discipulis supradicta, quia omnia debentur eis ab auditoribus. Unde Interlinearis: »Ecce »quare precepit nil ferre, quia omnia debentur eis.« 123r) §7. Gregorius in Omelia 17a: »Quia de mer- »cede operis sunt alimenta sustentacionis, ut hic merces de labore »predicacionis inchoetur, que illic de veritatis visione perficitur.« Et infra: »Verus ergo quisque predicator non ideo predicare »debet, ut in hoc tempore mercedem accipiat, sed ideo mercedem »accipere, ut predicare valeat. Quisquis namque ideo predicat, ut »hic vel laudes vel muneris mercedem recipiat, eterna procul dubio »mercede se privat.« Hec Gregorius. ad predicandum In quamcunque civitatem aut castellum intraveritis, inter- 20 rogate, Contra: Sine interrogacione ipse divertit ad publicanum Ma- theum et Zacheum. Solucio: interrogacio huiusmodi, de qua hic, est ignorantis, quam Dominus omnisciens non habebat. Unde si predicator ut Dominus cognosceret conversionem peccatoris ho- 14) Codd.: robotnyk superscr. E. — 15) Codd.: unire E.
Strana 199
Bonis praedicatoribus omnia ab auditoribus debentur. 199 spitis, sine interrogacione introire abs dubio teneretur. Unde et b. Dominicus hospitem suum hereticum ad fidem catholicam convertit. adventu vestro et conversacione quis in ea dignus sit. Jeronimus: »Testimonio vicinorum et per famam eligendus »est hospes, ne eius infamia predicacio ledatur; ergo multo magis »socius eligendus dignus.« Glossa super e Marcum16: »Alienum est a predicatore per domos cursitare et hospicii iura mutare.« Et ibi manete, donec exeatis. 123v) i. e. in domo una civitatis aut castelli manete, donec exeatis de castello aut civitate, ne in mutacione crebra hospicii fiat suspicio levitatis, vel querencia gulositatis eo, quod homines consueverunt novos hospites laucius procurare, et 3° ne hospitis infamia suspicetur, quia si dimitteret, ingratus videretur aut dimissi inpacientes a populo censerentur. Et ista debent predicatores in- stabiles conpensare. Nec tamen diutinans predicator graviter ho- spitem debet opprimere, sed deficientem conspiciens alium salu- briter visitare. Hoc autem de predicatore intellige, qui nichil habet solarii deputati. 10 15 i. e. familiam materialem Intrantes autem in domum salutate eam dicentes: Unde hic est relacio et supposicio pro alio signato ante- 20 cedentis, quam antecedens signat. Nam antecedens supponit pro domo, que continet familiam, sed relativum (sc. 'eam*) refert domum pro contentis in domo materiali — et ista patent pueris in scolis. Potest eciam intelligi de domo continente, quod debeat salutari pace discipulorum; nam tunc dicitur domus continens pacifica, quando contenta familia pacem tenet. 25 tam continenti quam contente Pax huic domui. Introitus predicancium debet esse cum optacione salutis, salus cum optacione pacis; salus in amocione malorum, pax in adopcione bonorum; salus contra periculum dampnacionis, pax quantum ad bonum reconciliacionis. Predicatores ergo domos intrantes debent a peccatis mundare, bella et lites sedare, pacem facere et de salute 30 16) Codd. BCD verba super Marcum addunt super lineam; in textu litteram B habent; sic etiam E; cod. A Bernhardus super Marcum in textu legit.
Bonis praedicatoribus omnia ab auditoribus debentur. 199 spitis, sine interrogacione introire abs dubio teneretur. Unde et b. Dominicus hospitem suum hereticum ad fidem catholicam convertit. adventu vestro et conversacione quis in ea dignus sit. Jeronimus: »Testimonio vicinorum et per famam eligendus »est hospes, ne eius infamia predicacio ledatur; ergo multo magis »socius eligendus dignus.« Glossa super e Marcum16: »Alienum est a predicatore per domos cursitare et hospicii iura mutare.« Et ibi manete, donec exeatis. 123v) i. e. in domo una civitatis aut castelli manete, donec exeatis de castello aut civitate, ne in mutacione crebra hospicii fiat suspicio levitatis, vel querencia gulositatis eo, quod homines consueverunt novos hospites laucius procurare, et 3° ne hospitis infamia suspicetur, quia si dimitteret, ingratus videretur aut dimissi inpacientes a populo censerentur. Et ista debent predicatores in- stabiles conpensare. Nec tamen diutinans predicator graviter ho- spitem debet opprimere, sed deficientem conspiciens alium salu- briter visitare. Hoc autem de predicatore intellige, qui nichil habet solarii deputati. 10 15 i. e. familiam materialem Intrantes autem in domum salutate eam dicentes: Unde hic est relacio et supposicio pro alio signato ante- 20 cedentis, quam antecedens signat. Nam antecedens supponit pro domo, que continet familiam, sed relativum (sc. 'eam*) refert domum pro contentis in domo materiali — et ista patent pueris in scolis. Potest eciam intelligi de domo continente, quod debeat salutari pace discipulorum; nam tunc dicitur domus continens pacifica, quando contenta familia pacem tenet. 25 tam continenti quam contente Pax huic domui. Introitus predicancium debet esse cum optacione salutis, salus cum optacione pacis; salus in amocione malorum, pax in adopcione bonorum; salus contra periculum dampnacionis, pax quantum ad bonum reconciliacionis. Predicatores ergo domos intrantes debent a peccatis mundare, bella et lites sedare, pacem facere et de salute 30 16) Codd. BCD verba super Marcum addunt super lineam; in textu litteram B habent; sic etiam E; cod. A Bernhardus super Marcum in textu legit.
Strana 200
200 XLIV. M. J. Hus, Simonis et Judae. loqui utiliter animarum, qualiter Jesus Christus Dominus in do- mibus invitancium sepe fecit. secundum predesti- contenta familia nacionem ad vitam quam ei optatis Et siquidem fuerit domus illa digna, veniet pax vestra Psalmus: »Particeps ego sum omnium timencium te et custodiencium mandata tua.« super eam; ni 124r) 8.) Gregorius Omelia 17a ; »Pax, que ab »ore predicantis offertur, aut requiescet in domo, si in ea filius »pacis fuerit, aut ad eundem predicatorem revertitur, quia aut »erit quisque predestinatus ad vitam et celeste verbum — sequitur, »quod audit; aut si audire noluerit, ipse predicator sine fructu »non erit, quia ad eum pax revertitur, quoniam ei a Domino pro- »labore sui operis recompensabitur. Ecce enim quia sacculum et »peram portari prohibuit, sumptus et alimenta ex eadem predica- »cione concedit: nam sequitur 'in eadem autem domo manete »edentes et bibentes, que aput illos sunt; dignus est enim ope- i5 »rarius mercede sua.' Hec Gregorius. sin autem non fuerit digna, pax vestra 20 i. e. merces optate pacis ; nam predicacionis merces recom- pensabitur a Domino, etsi digne predicantem nullus sibi utiliter audierit homo, sicut et illud Psalmi: »Oracio mea in synu meo »converteturi7.« Unde ista causa predicantem confortat, ne audi- entes videns contrarie vivere laborem dimittens predicacionis a spe mercedis se totaliter convertatis- 30 tempore necessitatis necessaria ministrando ad vos revertetur. Et quicunque non receperit vos neque pro salute utiles audierit sermones vestros, exeuntes foras de domo vel de civitate 25 excutite pulverem de pedibus vestris. secundum Jeronimum in testimonium laboris sui, sc. quod ingressi sunt civitatem et predicacio apostolica usque ad eos per- venit. Nam pulvis in pedibus est signum laboris et sic excussio pulveris inutilitatem in non audientibus utiliter signat laboris. Nam inutilia solent excuti. 2° ut ostendant nichil ab eis terrenum querere ita, quod eciam nec pulverem terrenum ipsorum sibi paterentur adherere propter maliciam obstinatam. 17) Codd. Vulg. (Psalmus XXXIV): revertetur D errore. — 18) Hic in codd. ABDE inseritur capitulum ullimum, quod cod. C sequens melius ad finem posui; in F antea ponitur.
200 XLIV. M. J. Hus, Simonis et Judae. loqui utiliter animarum, qualiter Jesus Christus Dominus in do- mibus invitancium sepe fecit. secundum predesti- contenta familia nacionem ad vitam quam ei optatis Et siquidem fuerit domus illa digna, veniet pax vestra Psalmus: »Particeps ego sum omnium timencium te et custodiencium mandata tua.« super eam; ni 124r) 8.) Gregorius Omelia 17a ; »Pax, que ab »ore predicantis offertur, aut requiescet in domo, si in ea filius »pacis fuerit, aut ad eundem predicatorem revertitur, quia aut »erit quisque predestinatus ad vitam et celeste verbum — sequitur, »quod audit; aut si audire noluerit, ipse predicator sine fructu »non erit, quia ad eum pax revertitur, quoniam ei a Domino pro- »labore sui operis recompensabitur. Ecce enim quia sacculum et »peram portari prohibuit, sumptus et alimenta ex eadem predica- »cione concedit: nam sequitur 'in eadem autem domo manete »edentes et bibentes, que aput illos sunt; dignus est enim ope- i5 »rarius mercede sua.' Hec Gregorius. sin autem non fuerit digna, pax vestra 20 i. e. merces optate pacis ; nam predicacionis merces recom- pensabitur a Domino, etsi digne predicantem nullus sibi utiliter audierit homo, sicut et illud Psalmi: »Oracio mea in synu meo »converteturi7.« Unde ista causa predicantem confortat, ne audi- entes videns contrarie vivere laborem dimittens predicacionis a spe mercedis se totaliter convertatis- 30 tempore necessitatis necessaria ministrando ad vos revertetur. Et quicunque non receperit vos neque pro salute utiles audierit sermones vestros, exeuntes foras de domo vel de civitate 25 excutite pulverem de pedibus vestris. secundum Jeronimum in testimonium laboris sui, sc. quod ingressi sunt civitatem et predicacio apostolica usque ad eos per- venit. Nam pulvis in pedibus est signum laboris et sic excussio pulveris inutilitatem in non audientibus utiliter signat laboris. Nam inutilia solent excuti. 2° ut ostendant nichil ab eis terrenum querere ita, quod eciam nec pulverem terrenum ipsorum sibi paterentur adherere propter maliciam obstinatam. 17) Codd. Vulg. (Psalmus XXXIV): revertetur D errore. — 18) Hic in codd. ABDE inseritur capitulum ullimum, quod cod. C sequens melius ad finem posui; in F antea ponitur.
Strana 201
Merces praedicationis semper a Domino retribuitur. 201 Moraliter: pedes', o predicatores, i. e. affectus 'a pulve- ribus' avaricie et vane laudis 'emundate' in testimonium bone consciencie, quam conspicient in iudicio, pro quo humiliter pre- dicastis. quia micius punientur, quia solum legem i. e. hominibus de Sodoma nature sunt transgressi Amen, dico vobis, tollerabilius erit terre Sodomorum et s Gomorra Gomorreorum [19De peccato Sodomorum habetur Genes. 13° et 18° et 19° et 38°, et Levitici 20°, Tren. 4°, Rom. 10°, Ju- dicum 19°. Et Gen. 6° propter istorum peccata dictum est: 'Penitet me fecisse hominem19“.] Sed contra: Sodomite alio genere peccaverant et ut videtur graviori Genes. 13°. Erant enim Sodomite homines pessimi, ergo inconveniens est conparacio; et 2° quod non erit tollerabilius, ex quo erant pessimi. Solucio : propria est conparacio, quoad suscep- cionem hospitalitatis, quia Sodomite cicius apostolos suscepissent et credidissent eorum ewangelizacioni Math. XI° dicitur de Capharnaum: »Si in Sodomis facte fuissent virtutes, que facte »sunt in te, forte mansissent usque in hunc diem« etc 20 10 15 in die iudicii quam illi civitati. §9. Nota,: »A predicatoribus removentur ista: primo 20 »vendicio ibi 'gratis date‘; 2° sarcinarum multiplicitas ibi: 'nolite »possidere'; 3° habendi cupiditas ibi 'neque peccuniam'; 4° victus »curiositas ibi 'neque peram‘; 5° vestium superfluitas ibi neque »duas tunicas'; 6° corrigendi severitas ibi neque virgam‘; 7° per- »sonarum eligibilitas ibi: 'in quamcunque domum intraveritis'; »8° malorum societas ibi interrogate quis in ea dignus sit' ; 9° levis »instabilitas ibi 'manete‘; 10° inhonestas ibi Intrantes autem »domum' etc.« Hec Gorram. 10. Nota:: Circa illam partem Nolite possidere‘ dicit b. Maximus Episcopus in sermone de martiribus, qui incipit 'Sufficere nobis deberent ad profectum salutis nostre martirum exempla sanctorum', dicit infra sic: »Tota vita christiani »hominis crux est atque si secundum ewangelium vivat, martirium ; »sed hoc est, quod in nobis difficile reperitur, ut omnes actus »nostri secundum ewangelium dirigantur, atque ideo quociens- »cunque voluptatibus voluptamur, crucem Salvatoris amittimus. »Christus enim est castitas, pax, virtus, mansuetudo. Quomodo »ergo potest castitati testimonium perhibere corruptus aut quo- 25 30 35 19) Haec verba uncis inclusa tantum in C leguntur. — 20) D: om. Codd. 21) Hoc ultimum capitulum codd. BD superius in textu addunt.
Merces praedicationis semper a Domino retribuitur. 201 Moraliter: pedes', o predicatores, i. e. affectus 'a pulve- ribus' avaricie et vane laudis 'emundate' in testimonium bone consciencie, quam conspicient in iudicio, pro quo humiliter pre- dicastis. quia micius punientur, quia solum legem i. e. hominibus de Sodoma nature sunt transgressi Amen, dico vobis, tollerabilius erit terre Sodomorum et s Gomorra Gomorreorum [19De peccato Sodomorum habetur Genes. 13° et 18° et 19° et 38°, et Levitici 20°, Tren. 4°, Rom. 10°, Ju- dicum 19°. Et Gen. 6° propter istorum peccata dictum est: 'Penitet me fecisse hominem19“.] Sed contra: Sodomite alio genere peccaverant et ut videtur graviori Genes. 13°. Erant enim Sodomite homines pessimi, ergo inconveniens est conparacio; et 2° quod non erit tollerabilius, ex quo erant pessimi. Solucio : propria est conparacio, quoad suscep- cionem hospitalitatis, quia Sodomite cicius apostolos suscepissent et credidissent eorum ewangelizacioni Math. XI° dicitur de Capharnaum: »Si in Sodomis facte fuissent virtutes, que facte »sunt in te, forte mansissent usque in hunc diem« etc 20 10 15 in die iudicii quam illi civitati. §9. Nota,: »A predicatoribus removentur ista: primo 20 »vendicio ibi 'gratis date‘; 2° sarcinarum multiplicitas ibi: 'nolite »possidere'; 3° habendi cupiditas ibi 'neque peccuniam'; 4° victus »curiositas ibi 'neque peram‘; 5° vestium superfluitas ibi neque »duas tunicas'; 6° corrigendi severitas ibi neque virgam‘; 7° per- »sonarum eligibilitas ibi: 'in quamcunque domum intraveritis'; »8° malorum societas ibi interrogate quis in ea dignus sit' ; 9° levis »instabilitas ibi 'manete‘; 10° inhonestas ibi Intrantes autem »domum' etc.« Hec Gorram. 10. Nota:: Circa illam partem Nolite possidere‘ dicit b. Maximus Episcopus in sermone de martiribus, qui incipit 'Sufficere nobis deberent ad profectum salutis nostre martirum exempla sanctorum', dicit infra sic: »Tota vita christiani »hominis crux est atque si secundum ewangelium vivat, martirium ; »sed hoc est, quod in nobis difficile reperitur, ut omnes actus »nostri secundum ewangelium dirigantur, atque ideo quociens- »cunque voluptatibus voluptamur, crucem Salvatoris amittimus. »Christus enim est castitas, pax, virtus, mansuetudo. Quomodo »ergo potest castitati testimonium perhibere corruptus aut quo- 25 30 35 19) Haec verba uncis inclusa tantum in C leguntur. — 20) D: om. Codd. 21) Hoc ultimum capitulum codd. BD superius in textu addunt.
Strana 202
202 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. »modo potest pacem predicare, cuius animus semper in lite est; »quo pacto eciam veritatem eciam, mendax sequitur aut man- »suetudinem qualiter servabit inconstans? Quomodo, inquam, pos- »sumus ad martirii gloriam pervenire, cum dicat Dominus 'nolite »possidere aurum'. Hoc autem 124V) habentibus dicit. Unde si »habentibus aurum possidere prohibet, non habencium cupiditatem »qua pena condempnat? Et si qui propria possident amittere »iubentur, illi, qui aliena diripiunt, quam graviter feriuntur?« Hec S. Maximus episcopusau 10 XLV. De Omnibus Sanctis.BF Ewangelium.BF 15 20 25 30 Matth. 50 125r 1.) In presenti ewangelio ponitur nove legis lacio per novum magistrum ac legiferum Dominum Jesum Christum. Quia autem lex convenit multitudini, cui debet publicari, ne quispiam de multitudine excusacionem de inobservancia acciperet, ideo legifer Christus adunatam multitudinem conspiciens ascendens, ut audi- retur efficacius, legem gracie dignatus est oretenus publicare. Legitur autem hoc ewangelium in die Omnium sanctorum, quia omnes turbe unibiles in patria legem huiusmodi finaliter ob- servabunt et quia octo in ipso enumerantur beatitudines, quas oportet quemlibet salvandum induere, cum sint ad invicem ne- cessario counite, quamvis in speciali beatitudine unus beatus se- cundum observanciam virtutis alio excellencius, ut in ecclesia ex- cellit militante, excellet eciam in ecclesia triumphante, ita ut dicatur de aliquo racione largitatis amplexate in via Non est inventus »similis illi, qui conservaret legem excelsi pre ceteris', sc. Christi in largitate. Sicut canit Ecclesia de b. Martino, quia largitatem assumens ceteris excellencius primam hic positam beatitudinem meruit, sc. paupertatem, de quo canitur Martinus hic pauper »et modicus' etc. §2.) Moveret autem fidelem ad hanc legem triplex causa: primo quia legislator per se inmediate ipsam tradidit populo, sed Idens Jesus turbas ascendit, in montem. 22) Codd.: et AC. — 1) Codd.: bral sie gest E superscr.
202 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. »modo potest pacem predicare, cuius animus semper in lite est; »quo pacto eciam veritatem eciam, mendax sequitur aut man- »suetudinem qualiter servabit inconstans? Quomodo, inquam, pos- »sumus ad martirii gloriam pervenire, cum dicat Dominus 'nolite »possidere aurum'. Hoc autem 124V) habentibus dicit. Unde si »habentibus aurum possidere prohibet, non habencium cupiditatem »qua pena condempnat? Et si qui propria possident amittere »iubentur, illi, qui aliena diripiunt, quam graviter feriuntur?« Hec S. Maximus episcopusau 10 XLV. De Omnibus Sanctis.BF Ewangelium.BF 15 20 25 30 Matth. 50 125r 1.) In presenti ewangelio ponitur nove legis lacio per novum magistrum ac legiferum Dominum Jesum Christum. Quia autem lex convenit multitudini, cui debet publicari, ne quispiam de multitudine excusacionem de inobservancia acciperet, ideo legifer Christus adunatam multitudinem conspiciens ascendens, ut audi- retur efficacius, legem gracie dignatus est oretenus publicare. Legitur autem hoc ewangelium in die Omnium sanctorum, quia omnes turbe unibiles in patria legem huiusmodi finaliter ob- servabunt et quia octo in ipso enumerantur beatitudines, quas oportet quemlibet salvandum induere, cum sint ad invicem ne- cessario counite, quamvis in speciali beatitudine unus beatus se- cundum observanciam virtutis alio excellencius, ut in ecclesia ex- cellit militante, excellet eciam in ecclesia triumphante, ita ut dicatur de aliquo racione largitatis amplexate in via Non est inventus »similis illi, qui conservaret legem excelsi pre ceteris', sc. Christi in largitate. Sicut canit Ecclesia de b. Martino, quia largitatem assumens ceteris excellencius primam hic positam beatitudinem meruit, sc. paupertatem, de quo canitur Martinus hic pauper »et modicus' etc. §2.) Moveret autem fidelem ad hanc legem triplex causa: primo quia legislator per se inmediate ipsam tradidit populo, sed Idens Jesus turbas ascendit, in montem. 22) Codd.: et AC. — 1) Codd.: bral sie gest E superscr.
Strana 203
Vetus lex in timore adinplenda erat, nova in amore. 203 veterem tradidit per Moysen Exo. 20°; 2° quia cum beatificacione, illam vero cum comminacione, patet ibidem; 3° quia istam tradit sedendo in quiete, illam vero tradidit in tonitrus mocione. In primo signatur, quod observantis legem novam finaliter per se inmediatum obiectum erit eternaliter Legislator, in secundo intelligitur, quod lex Christi observanda est ex amore filiali, non autem ex timore servili, in tercio ostenditur, quod lex observari debet propter quietem beatitudinis principaliter et non propter pro- missionem terrenorum. Nam hic Christus tradidit ascendendo, cuius ascensus promissionem signat celestium; vetus autem lex in de- scensu est tradita, qui descensus promissionem signat terrenorum. Sed Salvator 'videns turbas ascendit in montem‘ Inter- linearis: »Vitare volens multitudinem, ut solis discipulis loque- »retur.« Crisostomus Omelia 9a in Opere inperfecto: »Omnis artifex secundum § 125v professionem suam oportuni- »tatem operis videns gaudet« et ponit ad hoc triplex exemplum: »Carpentarius (inquit) si viderit arborem bonam, concupiscit eam »prescindere ad opus artificii sui; agricola eciam, si viderit terram »pingwem, desiderat eam arare ; et quid dico de racionalibus, ho- »minibus, quoad spiritualia semina seminanda? Item equs irra- »cionalis de stabulo exiens, si viderit campos placentes, rapit frenum »et excitatur ad cursum: sic et Dominus videns magnam con- »gregacionem populi excitatus est ad docendum.« Sed et omnis sacerdos cum viderit ecclesiam plenam, gaudet et delectatur, ut doceat; si autem viderit ecclesiam vacuam, confunditur et nichil docet. Patet eciam 2° fideliter, quomodo omnia opera Christi huma- nitus a Deitate fuerant exemplata. Nam ut Genes. 1° crebro re- petitur »Vidit Deus cuncta, que fecerat«, quod Augustinus clare delucidat, quod nichil fecit Deus, nisi quod vidit eternaliter faciendum, et sic cuncta opera Christi et dicta, cum ita a Deitate exemplata fuerant, inculpabiliter erant facta. Et 3° per hoc quod videns sic turbas', notatur, quod hu- milibus dans graciam docet intrinsecus suas animas tamquam capaces, ut erubesceret ewangelizans predicare populo propter nomen, ut faciunt predicantes in studiis propter formam vel propter lucrum, ut faciunt mendicantes captantes sibi divitem populum, quem statim spoliant post sermonem; 'turba' enim dicitur pro maiori parte communitas pauperum plebeorum. Et in huius con- firmacionem dixerunt Pharisei et scribe Johannis 7°: »Numquid »aliquis ex principibus credit in eum aut ex phariseis? sed turba »hec, que non novit legem, maledicti sunt.« Quia autem Jesus dicitur Salvator, nemo predicare debet in nomine Jesu, nisi pure salutem intenderit animarum. Per hoc autem, quod ascendit in montem, notatur non solum, quod voluit populum distinccius et 10 15 20 25 20 35 40 45 2) Codd.: enim D, om. F. — 3) ABC: racionabilibus DEF.
Vetus lex in timore adinplenda erat, nova in amore. 203 veterem tradidit per Moysen Exo. 20°; 2° quia cum beatificacione, illam vero cum comminacione, patet ibidem; 3° quia istam tradit sedendo in quiete, illam vero tradidit in tonitrus mocione. In primo signatur, quod observantis legem novam finaliter per se inmediatum obiectum erit eternaliter Legislator, in secundo intelligitur, quod lex Christi observanda est ex amore filiali, non autem ex timore servili, in tercio ostenditur, quod lex observari debet propter quietem beatitudinis principaliter et non propter pro- missionem terrenorum. Nam hic Christus tradidit ascendendo, cuius ascensus promissionem signat celestium; vetus autem lex in de- scensu est tradita, qui descensus promissionem signat terrenorum. Sed Salvator 'videns turbas ascendit in montem‘ Inter- linearis: »Vitare volens multitudinem, ut solis discipulis loque- »retur.« Crisostomus Omelia 9a in Opere inperfecto: »Omnis artifex secundum § 125v professionem suam oportuni- »tatem operis videns gaudet« et ponit ad hoc triplex exemplum: »Carpentarius (inquit) si viderit arborem bonam, concupiscit eam »prescindere ad opus artificii sui; agricola eciam, si viderit terram »pingwem, desiderat eam arare ; et quid dico de racionalibus, ho- »minibus, quoad spiritualia semina seminanda? Item equs irra- »cionalis de stabulo exiens, si viderit campos placentes, rapit frenum »et excitatur ad cursum: sic et Dominus videns magnam con- »gregacionem populi excitatus est ad docendum.« Sed et omnis sacerdos cum viderit ecclesiam plenam, gaudet et delectatur, ut doceat; si autem viderit ecclesiam vacuam, confunditur et nichil docet. Patet eciam 2° fideliter, quomodo omnia opera Christi huma- nitus a Deitate fuerant exemplata. Nam ut Genes. 1° crebro re- petitur »Vidit Deus cuncta, que fecerat«, quod Augustinus clare delucidat, quod nichil fecit Deus, nisi quod vidit eternaliter faciendum, et sic cuncta opera Christi et dicta, cum ita a Deitate exemplata fuerant, inculpabiliter erant facta. Et 3° per hoc quod videns sic turbas', notatur, quod hu- milibus dans graciam docet intrinsecus suas animas tamquam capaces, ut erubesceret ewangelizans predicare populo propter nomen, ut faciunt predicantes in studiis propter formam vel propter lucrum, ut faciunt mendicantes captantes sibi divitem populum, quem statim spoliant post sermonem; 'turba' enim dicitur pro maiori parte communitas pauperum plebeorum. Et in huius con- firmacionem dixerunt Pharisei et scribe Johannis 7°: »Numquid »aliquis ex principibus credit in eum aut ex phariseis? sed turba »hec, que non novit legem, maledicti sunt.« Quia autem Jesus dicitur Salvator, nemo predicare debet in nomine Jesu, nisi pure salutem intenderit animarum. Per hoc autem, quod ascendit in montem, notatur non solum, quod voluit populum distinccius et 10 15 20 25 20 35 40 45 2) Codd.: enim D, om. F. — 3) ABC: racionabilibus DEF.
Strana 204
204 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 congruencius atque liberius ipsum audire, sed in facto docuit, quod predicator in sanctitate vite auditorium suum debet excellere. Unde dicit Crisostomus, quod propter duas raciones ascendit in montem, primo ut inpleret propheciam Ysaie dicentis 40°: »Supra montem excelsum ascende tu, qui anunccias Syon« ; deinde ut misterium pietatis ostenderet. Ascensio enim eius est altitudo virtutum; ascendit ergo in montem, ut ostendat nobis quoniam in altitudine virtutum debet consistere, qui docet iusticiam Dei, pariter et qui audit. Qui docet, ut verborum suorum sit ipse exemplum, ut magis opere doceat, quam sermone, sicut ait Apostolus ad Tymotheum: »Exemplum esto fidelium!« §126r) Tercia autem racio ascensus Christi in montem, dum sic predicavit, docet fideles, quod predicator debet docere fideles verba ewangelica ab alto descendencia, non apocrifa, non ludicra, nec fabulas et multo magis non verba mendacia, neque cupida, sed ad altitudinem celi ducencia. Hec Johanne s4. 20 25 Et utinam fratres et alii practizantes in ewangelizacione co- gnoscerent istam scolam. Manuducit; autem Crisostomus scolam; suam in istam sentenciam per practicam artis mechanice: »Discens »aut edificare vel pingere post leccionem sese sollicitat, ut sciat »operari leccionem; sic auditor verborum Dei multo magis debet »propter salutem anime verba, que conceperat, practizare.« Et ut refert Crisostomus, per ascensum Christi in montem notatur, quod tam predicator quam auditor verbi Domini debet in monte ecclesie residere; ille enim est mons pingwis, de quo Ysaie 1°. Et alti- tudines hereticorum sunt montes coagulati, de quibus omnes fideles in hoc opere debent specialiter precavere. Et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius. 30 35 40 §3. Hic duo ex causa multiplici sunt notanda. Nam quod Christus ascendens sedit, signatur, quod ille est magister optimus, qui traderet hanc doctrinam. Et quod predicator debet inperturbato animo dicere populo verbum Dei; non enim predicator debet pro- nuncciare populo excellenciam suam, lucrum vel commodum, sed utilitatem populi ad honorem Dei. Et illud signatur per quietam sessionem huius Magistri; ab omnibus enim huiusmodi debet esse predicantis animus tamquam sedens. 2° notandum, quod discipuli in montem accesserunt ad Christum, ubi notatur, quod qui vult esse maior Christi discipulus, debet esse specialiter plus monstruosus quoad virtutes, et pro- pinquius sequi Christum, que condicio in Christi vocatis discipulis penitus est eversa. Nam ille in prelatis nunc dicitur discipulus 4) Jo DCAB, Johannes E, Jeronimus F. — 5) Codd.: manuducit oo scolam om. E.
204 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 congruencius atque liberius ipsum audire, sed in facto docuit, quod predicator in sanctitate vite auditorium suum debet excellere. Unde dicit Crisostomus, quod propter duas raciones ascendit in montem, primo ut inpleret propheciam Ysaie dicentis 40°: »Supra montem excelsum ascende tu, qui anunccias Syon« ; deinde ut misterium pietatis ostenderet. Ascensio enim eius est altitudo virtutum; ascendit ergo in montem, ut ostendat nobis quoniam in altitudine virtutum debet consistere, qui docet iusticiam Dei, pariter et qui audit. Qui docet, ut verborum suorum sit ipse exemplum, ut magis opere doceat, quam sermone, sicut ait Apostolus ad Tymotheum: »Exemplum esto fidelium!« §126r) Tercia autem racio ascensus Christi in montem, dum sic predicavit, docet fideles, quod predicator debet docere fideles verba ewangelica ab alto descendencia, non apocrifa, non ludicra, nec fabulas et multo magis non verba mendacia, neque cupida, sed ad altitudinem celi ducencia. Hec Johanne s4. 20 25 Et utinam fratres et alii practizantes in ewangelizacione co- gnoscerent istam scolam. Manuducit; autem Crisostomus scolam; suam in istam sentenciam per practicam artis mechanice: »Discens »aut edificare vel pingere post leccionem sese sollicitat, ut sciat »operari leccionem; sic auditor verborum Dei multo magis debet »propter salutem anime verba, que conceperat, practizare.« Et ut refert Crisostomus, per ascensum Christi in montem notatur, quod tam predicator quam auditor verbi Domini debet in monte ecclesie residere; ille enim est mons pingwis, de quo Ysaie 1°. Et alti- tudines hereticorum sunt montes coagulati, de quibus omnes fideles in hoc opere debent specialiter precavere. Et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius. 30 35 40 §3. Hic duo ex causa multiplici sunt notanda. Nam quod Christus ascendens sedit, signatur, quod ille est magister optimus, qui traderet hanc doctrinam. Et quod predicator debet inperturbato animo dicere populo verbum Dei; non enim predicator debet pro- nuncciare populo excellenciam suam, lucrum vel commodum, sed utilitatem populi ad honorem Dei. Et illud signatur per quietam sessionem huius Magistri; ab omnibus enim huiusmodi debet esse predicantis animus tamquam sedens. 2° notandum, quod discipuli in montem accesserunt ad Christum, ubi notatur, quod qui vult esse maior Christi discipulus, debet esse specialiter plus monstruosus quoad virtutes, et pro- pinquius sequi Christum, que condicio in Christi vocatis discipulis penitus est eversa. Nam ille in prelatis nunc dicitur discipulus 4) Jo DCAB, Johannes E, Jeronimus F. — 5) Codd.: manuducit oo scolam om. E.
Strana 205
Praedicator populo utilia ad honorem Dei praedicare debet. 205 Christi propinquior, qui in diviciis et honoribus seculi populo ostenditur esse maior. Sed cum ex fide credimus, quod oportet omnem salvandum sequi Dominum Jesum Christum, cum ex fide ipse sit Jerarcha tocius ordinis christiani, patet, quante christiana religio ex cautela dyaboli est perversa. Et ista potest dici abusio pervertens quasi totam ecclesiam militantem, cum ex fide credimus, quod sicut oportet omnem salvandum sequis Dominum Jesum Christum, sic oportet salvandum excellencius pro 126v) pinquius sequi ipsum, cum proporcionaliter ut christianus viator fuerit si- milior Christo in moribus, sic in beatitudine erit maior. Et si stupor mortiferus Antichristi non mortificaverit vires salvandi, ista sen- tencia catholica homines exterreret et deiceretur sentencia anti- christiana, quam ipse in suis discolis deridendo narrat Christi fidelibus volentibus sequi ipsum. 10 Et aperiens os suum docebat eos dicens: 15 §4.) De quo verbo querunt multi communiter, cum nullius verbi addicio sive subtraccio caret ministerio in scriptura, cur hic dicitur 'aperiens os suum docebat eos dicens', cum notum sit, quod in quantum, si quis loquitur humanitus, os suum aperiat. Hic dicitur, quod tres sunt cause: 1a cum iste sit sermo primus et publicus, quem Christus de lege gracie predicavit, ne- cesse fuit verba quedam inserere, per que huius legis notabilitas inpressa foret signancius christianis. Et cum persone gravitas et verborum, que ex proprio ore loquitur, signancius est notanda, ideo ad notandum istorum verborum gravedinem fertur, quod Christus os suum aperuit, ista docens. Si enim rex terrenus vel dominus propter hoc, quod ore proprio ita loquitur et non per ministrum vel subditum, signancius est notandus, quanto magis rex regum et Dominus dominancium ista loquens. 2a causa quesiti taliter assignatur. Quedam est excellencia legis gracie supra legem veterem, licet utraque processit ab eiusdem Dei sapiencia infinita, quod testamentum gracie datum est ex ore et persona propria Domini incarnati, vetus autem testamentum datum est terrifice ministerio angelorum iuxta illud Hebreorum 1°: »Multifariam multisque modis olim Deus loquens patribus in pro- »phetis, novissime diebus istis locutus est nobis in Filio.« Patet autem forma dacionis legis Exodi 20° et Actuum 7°. Ideo ad exprimendum familiarem dacionem legis gracie hic dicitur 'aperiens os suum docebat eos dicens'. 3a racio datur talis: Deus conpendiose consonans legi veteri destruit heresim per verba huiusmodi in hac parte. Nam Psalmo 770 dicitur: »Aperiam in parabolis os meum, loquar proposiciones ab »inicio.« Istud autem factum Christi explicat, quis est iste, qui 20 25 30 35 40 6) Codd.: om. D. 14
Praedicator populo utilia ad honorem Dei praedicare debet. 205 Christi propinquior, qui in diviciis et honoribus seculi populo ostenditur esse maior. Sed cum ex fide credimus, quod oportet omnem salvandum sequi Dominum Jesum Christum, cum ex fide ipse sit Jerarcha tocius ordinis christiani, patet, quante christiana religio ex cautela dyaboli est perversa. Et ista potest dici abusio pervertens quasi totam ecclesiam militantem, cum ex fide credimus, quod sicut oportet omnem salvandum sequis Dominum Jesum Christum, sic oportet salvandum excellencius pro 126v) pinquius sequi ipsum, cum proporcionaliter ut christianus viator fuerit si- milior Christo in moribus, sic in beatitudine erit maior. Et si stupor mortiferus Antichristi non mortificaverit vires salvandi, ista sen- tencia catholica homines exterreret et deiceretur sentencia anti- christiana, quam ipse in suis discolis deridendo narrat Christi fidelibus volentibus sequi ipsum. 10 Et aperiens os suum docebat eos dicens: 15 §4.) De quo verbo querunt multi communiter, cum nullius verbi addicio sive subtraccio caret ministerio in scriptura, cur hic dicitur 'aperiens os suum docebat eos dicens', cum notum sit, quod in quantum, si quis loquitur humanitus, os suum aperiat. Hic dicitur, quod tres sunt cause: 1a cum iste sit sermo primus et publicus, quem Christus de lege gracie predicavit, ne- cesse fuit verba quedam inserere, per que huius legis notabilitas inpressa foret signancius christianis. Et cum persone gravitas et verborum, que ex proprio ore loquitur, signancius est notanda, ideo ad notandum istorum verborum gravedinem fertur, quod Christus os suum aperuit, ista docens. Si enim rex terrenus vel dominus propter hoc, quod ore proprio ita loquitur et non per ministrum vel subditum, signancius est notandus, quanto magis rex regum et Dominus dominancium ista loquens. 2a causa quesiti taliter assignatur. Quedam est excellencia legis gracie supra legem veterem, licet utraque processit ab eiusdem Dei sapiencia infinita, quod testamentum gracie datum est ex ore et persona propria Domini incarnati, vetus autem testamentum datum est terrifice ministerio angelorum iuxta illud Hebreorum 1°: »Multifariam multisque modis olim Deus loquens patribus in pro- »phetis, novissime diebus istis locutus est nobis in Filio.« Patet autem forma dacionis legis Exodi 20° et Actuum 7°. Ideo ad exprimendum familiarem dacionem legis gracie hic dicitur 'aperiens os suum docebat eos dicens'. 3a racio datur talis: Deus conpendiose consonans legi veteri destruit heresim per verba huiusmodi in hac parte. Nam Psalmo 770 dicitur: »Aperiam in parabolis os meum, loquar proposiciones ab »inicio.« Istud autem factum Christi explicat, quis est iste, qui 20 25 30 35 40 6) Codd.: om. D. 14
Strana 206
206 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 verba prophetica ista dicit. Et multi sunt heretici, qui humanitatem Christi nimis superficialiter concipiunt, qui dicunt, quod non est possibile Deum humanitus ita loqui, §127r moti ex hac evidencia "Deus ex fide est omnino inmobilis', sed si sic loqueretur parcia- liter, quia secundum labia, moveretur, ideo necesse fuit, ut hic Spiritus Sanctus insereret istam formam. Et cum Matheus fuit primus, qui scripsit ewangelium, ista sentencia est corpores posteris supponenda. Christus ergo vere et proprie aperiens os suum non cachinando vel deridendo dixit fratribus suis racha, sed docebat eos fidem salubrem, que post- modum explicatur. Et ex ista sentencia fideles eliciunt, quod quamcunque legem humanam quis dogmatizando docuerit, ipsam non accipiunt, nisi de quanto ex lege Domini edocetur. Hec il1 es 20 A. Contra superbiam.. 25 voluntaria pauperum Christi laudabilis cum merito. contraria pauperum mundi tollerabilis sine merito. simulatoria dyaboli detestabilis cum demerito. Paupertas spiritu inicium persecucionis Christi, sed passio finalis persecucionis est finis quos Paupertas Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. 1. Mos est sapientis philosophi in primis allicere suum 2o auditorium ad largum premium, quod consequitur infallibiliter per laborem; sic Christus primus sapiens inprimit octuplicem beati- tudinem et media ad eandem. Beatitudo quidem est finis optimus, quem homines possunt adquirere, nec possunt illam non appetere, cum omnes homines naturaliter desiderant, ut finaliter sint beati. Unde dicunt philo- sophi, quod finis est primum in intencione et ultimum in exe- cucione; meritum autem, primum ad hunc gradum beatitudinis est paupertas spiritus, de qua quidam dubitant, utrum sit inopia quam fratres observant, ut sic ipsi sint beatitudini propiores. Sed hic firmiter teneas et nullatenus dubites, quod hic Christus prin- cipaliter loquitur de spirituali paupertate, que est humilitas, quia ipsa opponitur primo peccato, quod est superbia et tamquam prior virtus ac perseverancior usque ad beatitudinem perseverat. Et hec creditur racio, quare Christus annectit isti virtuti premium de pre- 35 40 7) Haec inscriptiones tantum in CD exhibentur. — 8) Sic codd. —9) Codd.: om. F.
206 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 verba prophetica ista dicit. Et multi sunt heretici, qui humanitatem Christi nimis superficialiter concipiunt, qui dicunt, quod non est possibile Deum humanitus ita loqui, §127r moti ex hac evidencia "Deus ex fide est omnino inmobilis', sed si sic loqueretur parcia- liter, quia secundum labia, moveretur, ideo necesse fuit, ut hic Spiritus Sanctus insereret istam formam. Et cum Matheus fuit primus, qui scripsit ewangelium, ista sentencia est corpores posteris supponenda. Christus ergo vere et proprie aperiens os suum non cachinando vel deridendo dixit fratribus suis racha, sed docebat eos fidem salubrem, que post- modum explicatur. Et ex ista sentencia fideles eliciunt, quod quamcunque legem humanam quis dogmatizando docuerit, ipsam non accipiunt, nisi de quanto ex lege Domini edocetur. Hec il1 es 20 A. Contra superbiam.. 25 voluntaria pauperum Christi laudabilis cum merito. contraria pauperum mundi tollerabilis sine merito. simulatoria dyaboli detestabilis cum demerito. Paupertas spiritu inicium persecucionis Christi, sed passio finalis persecucionis est finis quos Paupertas Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. 1. Mos est sapientis philosophi in primis allicere suum 2o auditorium ad largum premium, quod consequitur infallibiliter per laborem; sic Christus primus sapiens inprimit octuplicem beati- tudinem et media ad eandem. Beatitudo quidem est finis optimus, quem homines possunt adquirere, nec possunt illam non appetere, cum omnes homines naturaliter desiderant, ut finaliter sint beati. Unde dicunt philo- sophi, quod finis est primum in intencione et ultimum in exe- cucione; meritum autem, primum ad hunc gradum beatitudinis est paupertas spiritus, de qua quidam dubitant, utrum sit inopia quam fratres observant, ut sic ipsi sint beatitudini propiores. Sed hic firmiter teneas et nullatenus dubites, quod hic Christus prin- cipaliter loquitur de spirituali paupertate, que est humilitas, quia ipsa opponitur primo peccato, quod est superbia et tamquam prior virtus ac perseverancior usque ad beatitudinem perseverat. Et hec creditur racio, quare Christus annectit isti virtuti premium de pre- 35 40 7) Haec inscriptiones tantum in CD exhibentur. — 8) Sic codd. —9) Codd.: om. F.
Strana 207
Per paupertatem spiritus humilitas designatur. 207 senti, dum dicit 'Quoniam ipsorum est regnum celorum‘: Nam beati cuncti laureantur ista virtute, sicut superbia sibi contraria cuncti dyaboli fuerant deturpati. Ista ergo virtus sicut alie in vita non cessat in opere, cum beati sint perpetuo mites. Ista ergo virtus alludit statui innocencie, statui beatitudinis et statui hic in via; nec dubium est, quin inplicat honestum egencium statum inno- cencie et statum beatitudinis aliqualiter consequentem. Nam in istis duobus statibus non forent homines secularibus diviciis onerati, sed forent habentes in mensura de istis bonis fortune infimis, quantum est 1277) necessarium hos habere. Et sic ille viator non est firmatus vere hac virtute celesti, que est paupertas spi- ritus, qui non excutit divicias mundanas superfluas, specialiter cum sint viantibus onerose, ad superbiam, gulam atque luxuriam et omnia crimina allective; nec in ista corporali inopia consistit inicialiter medium contra primum peccatum ad beatitudinem ad- quirendam. 2. Dubitatur communiter, si iste sermo Christi fuit ille, quem Spiritus S. reserat Luce 6°? Et videtur esse magna contrarietas hic et ibi, primo quoad locum, quia ibi Christus in valle disputavit, hic in monte ; 2° quoad verba multipliciter variata; nam ibi dicit Christus "beati pauperes', hic beati pauperes spiritu‘; et 3° per hoc, quod hic multe sentencie sunt inserte, que in Luce ewangelio sunt dimisse. Sed tales difficultates sunt tamquam in- utiles deridende, cum Christus tamquam magister optimus pro locis diversis disparibus hominibus atque temporibus eandem sen- tenciam sepe dixit, utrobique tamen ut fidem capimus, quod nichil fecit ex indifferencia, vel variavit sine notabili racione. Ideo arguat Antichristus, si sciverit, quod Christus dicit contrarias sentencias hic et ibi; sed cum hoc non poterit, studeat efficaciter sentenciam Salvatoris. Unde Crisostomus Omelia 9a in Inperfecto: »Quamvis ipsas beatitudines exponat ex parte ewangelista Lucas, »tamen, iste beatitudines perfecciores illis intelligende sunt, quoniam »ille in loco campestri dicte sunt, iste autem super monte, i. e. ille »mediocribus, iste autem perfectis et rectoribus populorum, sicut »fuerunt apostoli, ad quos dicta sunt hec. Illic autem simpliciter »pauperes dixit, hic autem pauperes spiritu. Pauper (inquit) spiritu »est humilis corde, i. e. pauperem spiritum habens, qui non sapit »magna de se; ex diverso dives spiritu intelligitur magna de se »sapiens et superbus, qui non inplet mandatum Christi dicentis » Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parwuli, non intrabitis »in regnum celorum‘. Qui enim iam conversus factus fuerit sicut »puer, ille est pauper spiritu, et qui pauper est spiritu, ille con- »versus factus est ut puer.« Et dicit postmodum, quod »nutrix »dileccionis est humilitas et odii mater superbia; ergo tocius boni 10 15 20 25 30 35 40 45 10) Codd.: cum F male. 14*
Per paupertatem spiritus humilitas designatur. 207 senti, dum dicit 'Quoniam ipsorum est regnum celorum‘: Nam beati cuncti laureantur ista virtute, sicut superbia sibi contraria cuncti dyaboli fuerant deturpati. Ista ergo virtus sicut alie in vita non cessat in opere, cum beati sint perpetuo mites. Ista ergo virtus alludit statui innocencie, statui beatitudinis et statui hic in via; nec dubium est, quin inplicat honestum egencium statum inno- cencie et statum beatitudinis aliqualiter consequentem. Nam in istis duobus statibus non forent homines secularibus diviciis onerati, sed forent habentes in mensura de istis bonis fortune infimis, quantum est 1277) necessarium hos habere. Et sic ille viator non est firmatus vere hac virtute celesti, que est paupertas spi- ritus, qui non excutit divicias mundanas superfluas, specialiter cum sint viantibus onerose, ad superbiam, gulam atque luxuriam et omnia crimina allective; nec in ista corporali inopia consistit inicialiter medium contra primum peccatum ad beatitudinem ad- quirendam. 2. Dubitatur communiter, si iste sermo Christi fuit ille, quem Spiritus S. reserat Luce 6°? Et videtur esse magna contrarietas hic et ibi, primo quoad locum, quia ibi Christus in valle disputavit, hic in monte ; 2° quoad verba multipliciter variata; nam ibi dicit Christus "beati pauperes', hic beati pauperes spiritu‘; et 3° per hoc, quod hic multe sentencie sunt inserte, que in Luce ewangelio sunt dimisse. Sed tales difficultates sunt tamquam in- utiles deridende, cum Christus tamquam magister optimus pro locis diversis disparibus hominibus atque temporibus eandem sen- tenciam sepe dixit, utrobique tamen ut fidem capimus, quod nichil fecit ex indifferencia, vel variavit sine notabili racione. Ideo arguat Antichristus, si sciverit, quod Christus dicit contrarias sentencias hic et ibi; sed cum hoc non poterit, studeat efficaciter sentenciam Salvatoris. Unde Crisostomus Omelia 9a in Inperfecto: »Quamvis ipsas beatitudines exponat ex parte ewangelista Lucas, »tamen, iste beatitudines perfecciores illis intelligende sunt, quoniam »ille in loco campestri dicte sunt, iste autem super monte, i. e. ille »mediocribus, iste autem perfectis et rectoribus populorum, sicut »fuerunt apostoli, ad quos dicta sunt hec. Illic autem simpliciter »pauperes dixit, hic autem pauperes spiritu. Pauper (inquit) spiritu »est humilis corde, i. e. pauperem spiritum habens, qui non sapit »magna de se; ex diverso dives spiritu intelligitur magna de se »sapiens et superbus, qui non inplet mandatum Christi dicentis » Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parwuli, non intrabitis »in regnum celorum‘. Qui enim iam conversus factus fuerit sicut »puer, ille est pauper spiritu, et qui pauper est spiritu, ille con- »versus factus est ut puer.« Et dicit postmodum, quod »nutrix »dileccionis est humilitas et odii mater superbia; ergo tocius boni 10 15 20 25 30 35 40 45 10) Codd.: cum F male. 14*
Strana 208
208 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 20 25 »humilitas inicium est et tocius mali superbia, denique et per- »dicionis; inicium salutis ab humilitate per Christum propterea »et convenienter omnium beatitudinum humilitatem fecit inicium.« §3.) Sed postea dubitat, quare non dixit beati humiles spiritu‘ et sua solucio stat in isto, quod »Aliqui sunt humiles »a natura et aliqui humiles ex fide vel gracia. Et illam humilitatem »per hec aperta nomina hic commendat 128r) et tales, inquit, »sunt indigentes humiles, quia semper sunt adiutorium Dei men- »dicantes, unde in greco non dicit 'beati pauperes', sed beati »egeni' vel 'beati mendici'. Si autem dixisset beati humiles spi- »ritu', nichil amplius significasset, quam humiles; nunc autem »et humiles et secundum fidem humiles et intelligentes, unde sit »adiutorium hominis. Sunt enim multi naturaliter humiles spiritu »et non ex fide, et tales non pulsant adiutorium Dei; qui autem »secundum fidem humiles sunt et intelligentes, dum nimis timent »de se, adiutorium Dei pulsare non cessant.« Et ista sentencia confirmatur per Augustinum in De sermone Domini in monte, ubi sic dicit: »Legimus (inquit) scriptum de appeticione »rerum temporalium: 'Omnia vanitas et presumpcio spiritus'. Pre- »sumpcio autem spiritus audaciam et superbiam signat; vulgo »autem,1 magnos spiritus superbi habere dicuntur et recte quidem »eciam spiritus vocatur ventus. Unde scriptum est 'ignis, grando, »nix, glacies, spiritus tempestatis.' Quis vero nesciat superbos dici »inflatos, tamquam vento distentos? Unde et illud Apostoli: »Sciencia inflat, caritas vero edificat«, quapropter recte hic intel- »liguntur pauperes spiritu humiles et timentes Deum, i. e. non »habentes inflacionem spiritus. Nec aliunde omnino incipere oportuit »beatitudinem, siquidem perventura est ad summam sapienciam. »Inicium autem sapiencie timor Domini« quin et e contrario inicium »omnis peccati superbia esse describitur; superbi ergo appetant »et diligant regna terrarum, beati autem pauperes spiritu, quoniam »ipsorum est regnum celorum.« 30 B. Contra invidiam. 35 quam terunt, materialem. qui neque irritant malum terram quam ferunt, corpus. neque irritantur a malo quam querunt, celum. Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram 40 1. Ubi patenter patet, quod loquitur de miticia, que se- quitur ad humilitatem, sicut invidia sequitur ad superbiam. Lo- quitur de terra vivencium, que est regnum celorum. Unde Augu- stinus in De sermone Domini in monte: »Illam credo »terram, de qua in Psalmo XI° dicitur Spes mea es tu, porcio 11) AEF: aut BCD (B ex autem corr.).
208 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 20 25 »humilitas inicium est et tocius mali superbia, denique et per- »dicionis; inicium salutis ab humilitate per Christum propterea »et convenienter omnium beatitudinum humilitatem fecit inicium.« §3.) Sed postea dubitat, quare non dixit beati humiles spiritu‘ et sua solucio stat in isto, quod »Aliqui sunt humiles »a natura et aliqui humiles ex fide vel gracia. Et illam humilitatem »per hec aperta nomina hic commendat 128r) et tales, inquit, »sunt indigentes humiles, quia semper sunt adiutorium Dei men- »dicantes, unde in greco non dicit 'beati pauperes', sed beati »egeni' vel 'beati mendici'. Si autem dixisset beati humiles spi- »ritu', nichil amplius significasset, quam humiles; nunc autem »et humiles et secundum fidem humiles et intelligentes, unde sit »adiutorium hominis. Sunt enim multi naturaliter humiles spiritu »et non ex fide, et tales non pulsant adiutorium Dei; qui autem »secundum fidem humiles sunt et intelligentes, dum nimis timent »de se, adiutorium Dei pulsare non cessant.« Et ista sentencia confirmatur per Augustinum in De sermone Domini in monte, ubi sic dicit: »Legimus (inquit) scriptum de appeticione »rerum temporalium: 'Omnia vanitas et presumpcio spiritus'. Pre- »sumpcio autem spiritus audaciam et superbiam signat; vulgo »autem,1 magnos spiritus superbi habere dicuntur et recte quidem »eciam spiritus vocatur ventus. Unde scriptum est 'ignis, grando, »nix, glacies, spiritus tempestatis.' Quis vero nesciat superbos dici »inflatos, tamquam vento distentos? Unde et illud Apostoli: »Sciencia inflat, caritas vero edificat«, quapropter recte hic intel- »liguntur pauperes spiritu humiles et timentes Deum, i. e. non »habentes inflacionem spiritus. Nec aliunde omnino incipere oportuit »beatitudinem, siquidem perventura est ad summam sapienciam. »Inicium autem sapiencie timor Domini« quin et e contrario inicium »omnis peccati superbia esse describitur; superbi ergo appetant »et diligant regna terrarum, beati autem pauperes spiritu, quoniam »ipsorum est regnum celorum.« 30 B. Contra invidiam. 35 quam terunt, materialem. qui neque irritant malum terram quam ferunt, corpus. neque irritantur a malo quam querunt, celum. Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram 40 1. Ubi patenter patet, quod loquitur de miticia, que se- quitur ad humilitatem, sicut invidia sequitur ad superbiam. Lo- quitur de terra vivencium, que est regnum celorum. Unde Augu- stinus in De sermone Domini in monte: »Illam credo »terram, de qua in Psalmo XI° dicitur Spes mea es tu, porcio 11) AEF: aut BCD (B ex autem corr.).
Strana 209
Mititia fructus est humilitatis. 209 »mea in terra vivencium'; signat enim quandam solliditatem et »stabilitatem perpetue hereditatis, ubi anima per bonum affectum »tamquam in loco suo requiescit sicut corpus in terra, et inde »cibo suo alitur sicut corpus ex terra; ipsa est requies et vita »sanctorum; mites autem sunt, qui cedunt 128v inprobitatibus »et non resistunt malo, sed vincunt in bono malum,,.« 2. Textus autem Crisostomi habet: »Beati mansueti; »mansuetus (inquit) neque irritat malum, neque irritatur a malo, »neque adversus eum prevalet causa peccati, neque adversus »alterum ex illo nascitur causa peccandi; sed magis contentus »est iniuriam pati quam facere; nam nisi contentus fuerit homo, »ut irritetur, nunquam potest esse sine peccato; quia sicut zizania »numquamia desunt in agro, sic nec desunt irritatores in mundo. »Ille est ergo vere mansuetus, qui cum motus,4 fuerit, nec cogitat »facere malum nec facit.« — Sed quoad secundum verbum sic loquitur: »Quoniam ipsi hereditabunt terram, sine dubio terram »vivencium, de qua scriptum est: Credo videre bona Domini in »terra vivencium. Terra autem hec, sicut quidam dicunt, quamdiu »est in hoc statu, terra est mortuorum, quia vanitati subiecta est; »cum autem liberata fuerit de corrupcionis servitute in libertatem »glorie filiorum Dei, fit terra vivencium, ut inmortales hereditent »inmortalem.« Alii dicunt, quod corpus nostrum terra est et quamdiu subiacet morti, terra est mortuorum, cum autem fuerit transformatum et conforme factum corporis glorie Christi, erit terra vivorum et hereditabunt eam eternam eterni et spiritualem et sanctam spi- rituales et sancti. 10 15 20 25 §3. Videtur autem istos sanctos intendere, quod Christus excitat hic ad miticiam, que est fructus humilitatis non solum in anima ad iniurias paciendum, sed in corpore ad equanimiter suf- ferendum. Unde Christus ex hac virtute infert commodum, quod videtur mundialibus esse ab huius virtutis opere maxime elon- gatum. Sicut enim paupertas spiritus secundum mundanam appa- renciam multum distat ab habitacione regni celorum et tamen Christus prius dixit: »Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est »regnum celorum«, sic mites videntur mundialibus esse a pos- sessione terre maxime elongati, et tamen Christus certificat, quod ipsi possidebunt terram. Conquestores autem regnorum et tyranni huius seculi sunt austeri, corvi,5 et crudeles, directe contrarii huic miticie; ideo videtur mundialibus, quod illi sunt maxime indis- positi ad terram istam satis modicam possidendam, cum viator non prius sedet in quiete sue habitacionis mundane, antequam in bello se exercuerit et ostenderit suo adversario, quod vult tenere id, quod obtinet se invito. Hec ergo est racio Christi, quare con- nectit, quod mites possidebunt terram. Ideo dicit Augustinus 30 35 40 12) Codd.: malo D. — 13) Codd.: om. D. — 14) Codd.: nocitus in marg. adscr. C a 12. — 15) Sic codd.
Mititia fructus est humilitatis. 209 »mea in terra vivencium'; signat enim quandam solliditatem et »stabilitatem perpetue hereditatis, ubi anima per bonum affectum »tamquam in loco suo requiescit sicut corpus in terra, et inde »cibo suo alitur sicut corpus ex terra; ipsa est requies et vita »sanctorum; mites autem sunt, qui cedunt 128v inprobitatibus »et non resistunt malo, sed vincunt in bono malum,,.« 2. Textus autem Crisostomi habet: »Beati mansueti; »mansuetus (inquit) neque irritat malum, neque irritatur a malo, »neque adversus eum prevalet causa peccati, neque adversus »alterum ex illo nascitur causa peccandi; sed magis contentus »est iniuriam pati quam facere; nam nisi contentus fuerit homo, »ut irritetur, nunquam potest esse sine peccato; quia sicut zizania »numquamia desunt in agro, sic nec desunt irritatores in mundo. »Ille est ergo vere mansuetus, qui cum motus,4 fuerit, nec cogitat »facere malum nec facit.« — Sed quoad secundum verbum sic loquitur: »Quoniam ipsi hereditabunt terram, sine dubio terram »vivencium, de qua scriptum est: Credo videre bona Domini in »terra vivencium. Terra autem hec, sicut quidam dicunt, quamdiu »est in hoc statu, terra est mortuorum, quia vanitati subiecta est; »cum autem liberata fuerit de corrupcionis servitute in libertatem »glorie filiorum Dei, fit terra vivencium, ut inmortales hereditent »inmortalem.« Alii dicunt, quod corpus nostrum terra est et quamdiu subiacet morti, terra est mortuorum, cum autem fuerit transformatum et conforme factum corporis glorie Christi, erit terra vivorum et hereditabunt eam eternam eterni et spiritualem et sanctam spi- rituales et sancti. 10 15 20 25 §3. Videtur autem istos sanctos intendere, quod Christus excitat hic ad miticiam, que est fructus humilitatis non solum in anima ad iniurias paciendum, sed in corpore ad equanimiter suf- ferendum. Unde Christus ex hac virtute infert commodum, quod videtur mundialibus esse ab huius virtutis opere maxime elon- gatum. Sicut enim paupertas spiritus secundum mundanam appa- renciam multum distat ab habitacione regni celorum et tamen Christus prius dixit: »Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est »regnum celorum«, sic mites videntur mundialibus esse a pos- sessione terre maxime elongati, et tamen Christus certificat, quod ipsi possidebunt terram. Conquestores autem regnorum et tyranni huius seculi sunt austeri, corvi,5 et crudeles, directe contrarii huic miticie; ideo videtur mundialibus, quod illi sunt maxime indis- positi ad terram istam satis modicam possidendam, cum viator non prius sedet in quiete sue habitacionis mundane, antequam in bello se exercuerit et ostenderit suo adversario, quod vult tenere id, quod obtinet se invito. Hec ergo est racio Christi, quare con- nectit, quod mites possidebunt terram. Ideo dicit Augustinus 30 35 40 12) Codd.: malo D. — 13) Codd.: om. D. — 14) Codd.: nocitus in marg. adscr. C a 12. — 15) Sic codd.
Strana 210
210 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. ubi supra: »Rixentur inmites et dimicent pro terrenis et pro rebus »temporalibus : Beati autem mites, quoniam ipsi possidebunt terram, »de qua evelli non possunt.« C. Contra accidiam. pro peccatis propriis et alienis. Oppositum; »Ve, qui ridetis«, sc. in peccatis propriis vel alienis 129r) Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur 16- 10 15 20 25 30 35 §1. »Luctus«, inquit Augustinus, »est tristicia de amis- »sione carorum, conversi autem ad Deum ea, que in hoc mundo »amplectabanturi5, amittunt. Non autem gaudent hiis rebus, quibus »ante gaudebant, et donec fiat in illis dulcedo eternorum, non- »nulla mesticia sauciantur. Consolabuntur ergo Spiritu S., qui »maxime propterea paraclitus nominatur, i. e. consolator, ut tem- »poralem amittentes gloriam leticia eterna perfruantur.« — Criso- stomus: »Qui (inquit) peccata sua lugent, beati sunt, sed me- »diocres beati; beaciores autem sunt, qui aliena lugent peccata, »quoniam qui aliena luget peccata, certum est, quod non habet »sua, que lugeat. Hoc autem verbum potest sic sane intelligi: »iustus, qui aliena luget peccata pro tempore, quo hec luget, antho- »nomastice non habet peccata propria, pro quibus hic sic lugeat, »quia cum omnis caritas incipit a se ipsa, pro tunc pro peccatis »suis propriis sic lugeret.« Et sic addunt quidam luctum tercium, ut homo lugeat hic in via continue pro se ipso vel peccato pro- prio, cuius fomitem et sensualem detectacionem habet suum animum stimulantem, vel quia periculosa decertacione vie a quiete patrie retardatur iuxta illud Psalmi 1191: »Heu michi, Domine, quia »incolatus meus prolongatus est«. Et sic est viatori continue tempus lugendi et non in risivam insolenciam prorumpendi; et tunc ser- vato hoc vultu consolabitur et ridebit in die novissimo. Et servat hic Christus hoc scema, quod servaverat in priori, quia videtur stollidis, quod luctus talis a consolacione maxime elongatur. »Lu- »gentes«, inquit Crisostomus, »decet esse omnes doctores populi. »Quomodo possunt esse sine luctu, cum videant cottidie christi- »anorum animas usque ad infernum cadentes?« Nam de angelis, qui exituri sunt in fine seculi, ut signent servos Dei, qui de alienis lugent peccatis, sic scriptum est per Ezechielem: »Ite per Je- »rusalem et signate omnes, qui lugent super iniquitates, que fiunt »in medio Jerusalem.« Jerusalem enim est vere ecclesia Christi, cuius fundamentum est in montibus sanctis. »Si«, inquit, »con- »solacio sanctorum,7 est cessacio luctus, pone, quomodo, qui sua 16) Codd.: in D postea tres lineae a 84 adduntur. — 17) Codd.: scanctorum D errore scribae.
210 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. ubi supra: »Rixentur inmites et dimicent pro terrenis et pro rebus »temporalibus : Beati autem mites, quoniam ipsi possidebunt terram, »de qua evelli non possunt.« C. Contra accidiam. pro peccatis propriis et alienis. Oppositum; »Ve, qui ridetis«, sc. in peccatis propriis vel alienis 129r) Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur 16- 10 15 20 25 30 35 §1. »Luctus«, inquit Augustinus, »est tristicia de amis- »sione carorum, conversi autem ad Deum ea, que in hoc mundo »amplectabanturi5, amittunt. Non autem gaudent hiis rebus, quibus »ante gaudebant, et donec fiat in illis dulcedo eternorum, non- »nulla mesticia sauciantur. Consolabuntur ergo Spiritu S., qui »maxime propterea paraclitus nominatur, i. e. consolator, ut tem- »poralem amittentes gloriam leticia eterna perfruantur.« — Criso- stomus: »Qui (inquit) peccata sua lugent, beati sunt, sed me- »diocres beati; beaciores autem sunt, qui aliena lugent peccata, »quoniam qui aliena luget peccata, certum est, quod non habet »sua, que lugeat. Hoc autem verbum potest sic sane intelligi: »iustus, qui aliena luget peccata pro tempore, quo hec luget, antho- »nomastice non habet peccata propria, pro quibus hic sic lugeat, »quia cum omnis caritas incipit a se ipsa, pro tunc pro peccatis »suis propriis sic lugeret.« Et sic addunt quidam luctum tercium, ut homo lugeat hic in via continue pro se ipso vel peccato pro- prio, cuius fomitem et sensualem detectacionem habet suum animum stimulantem, vel quia periculosa decertacione vie a quiete patrie retardatur iuxta illud Psalmi 1191: »Heu michi, Domine, quia »incolatus meus prolongatus est«. Et sic est viatori continue tempus lugendi et non in risivam insolenciam prorumpendi; et tunc ser- vato hoc vultu consolabitur et ridebit in die novissimo. Et servat hic Christus hoc scema, quod servaverat in priori, quia videtur stollidis, quod luctus talis a consolacione maxime elongatur. »Lu- »gentes«, inquit Crisostomus, »decet esse omnes doctores populi. »Quomodo possunt esse sine luctu, cum videant cottidie christi- »anorum animas usque ad infernum cadentes?« Nam de angelis, qui exituri sunt in fine seculi, ut signent servos Dei, qui de alienis lugent peccatis, sic scriptum est per Ezechielem: »Ite per Je- »rusalem et signate omnes, qui lugent super iniquitates, que fiunt »in medio Jerusalem.« Jerusalem enim est vere ecclesia Christi, cuius fundamentum est in montibus sanctis. »Si«, inquit, »con- »solacio sanctorum,7 est cessacio luctus, pone, quomodo, qui sua 16) Codd.: in D postea tres lineae a 84 adduntur. — 17) Codd.: scanctorum D errore scribae.
Strana 211
Qui peccata sua lugent, beati; beatiores sunt, qui aliena lugent peccata. 211 »lugent peccata, consecuti indulgenciam consolabuntur.« Et vult tantum, quomodo iusti consolabuntur, 129v ex quo peccata prescitorum non cessabunt. 2. Breviter dicitur. quod viantes lugent peccata presci- torum condicionaliter. Sed si essent deiformes in cognicione, non sic lugerent, sed gauderent de iusticia, qua dampnabuntur. Unde vult Crisostomus, quod non erit caritas in patria, ut presciti beati- ficentur, sed erit caritas perfecta in patria, ut secundum Dei iusti- ciam ad universi pulcritudinem perpetuo condempnentur. Et patet consideranti attente istam Christi sentenciam convertibilem cum beatis, quod multi viantes de patentibus criminibus hic non lugent, sed pocius fovent ipsa propter peccuniam. Ideo repugnat Dei iudicio, quod propterea in patria consolentur; multi enim gaudent, quod conviventesis cum illis incidant in notoria crimina propter peccuniam vel vindictam, ubi tamen secundum ewangelium lugerent? Et nisi peniteant, sunt perpetuo desolandi. 10 15 §3. Et ista caritas movebat perfectos viantes ad exponendum se mortis periculo propter fratres criminosos notorie convertendos. Isti igitur sunt, qui non lugent propter crimina propria, nec fratrum, sed pocius consolantur, ut vel gaudeant de vindicta capienda de ipsis, vel participent de peccato eorum, per quod ut peccent diu- turnius sunt mulctati,9. Et in isto crimine sunt multi prelati ecclesie insensibiliter occupati. Sed ve illis excellencius, qui lugent, quod nequeunt crimina ipsis prohibita perpetrare; non enim hii ex luctu huiusmodi consolabuntur, sed amare flebunt cum stridore dencium, 25 cum si sic inpenitentes decesserint, non beati consolati, sed tristes dyaboli erunt perpetuo condempnati. 20 D. Contra gulam. Beati, qui esuriunt,o et siciunt, iusticiam, quoniam ipsi 30 saturabuntur. §1.»Iam istos«, inquit Augustinus, »dicit Christus »amatores veri et inconcussi boni, quia iusticie; illo ergo cibo »saturabuntur, de quo ipse Dominus dicit: Meus est cibus, ut »faciam voluntatem Patris mei, qui in celis est, qui est iusticia »et illa aqua, de qua quisquis biberit, ut idem dicit, fiet in eo »fons aque salientis in vitam eternam.« 35 18) Codd.: convivantes CF. — 19) Codd.: muletati D. — 20) Codd.: laczny y zyeznywy superscr. E.
Qui peccata sua lugent, beati; beatiores sunt, qui aliena lugent peccata. 211 »lugent peccata, consecuti indulgenciam consolabuntur.« Et vult tantum, quomodo iusti consolabuntur, 129v ex quo peccata prescitorum non cessabunt. 2. Breviter dicitur. quod viantes lugent peccata presci- torum condicionaliter. Sed si essent deiformes in cognicione, non sic lugerent, sed gauderent de iusticia, qua dampnabuntur. Unde vult Crisostomus, quod non erit caritas in patria, ut presciti beati- ficentur, sed erit caritas perfecta in patria, ut secundum Dei iusti- ciam ad universi pulcritudinem perpetuo condempnentur. Et patet consideranti attente istam Christi sentenciam convertibilem cum beatis, quod multi viantes de patentibus criminibus hic non lugent, sed pocius fovent ipsa propter peccuniam. Ideo repugnat Dei iudicio, quod propterea in patria consolentur; multi enim gaudent, quod conviventesis cum illis incidant in notoria crimina propter peccuniam vel vindictam, ubi tamen secundum ewangelium lugerent? Et nisi peniteant, sunt perpetuo desolandi. 10 15 §3. Et ista caritas movebat perfectos viantes ad exponendum se mortis periculo propter fratres criminosos notorie convertendos. Isti igitur sunt, qui non lugent propter crimina propria, nec fratrum, sed pocius consolantur, ut vel gaudeant de vindicta capienda de ipsis, vel participent de peccato eorum, per quod ut peccent diu- turnius sunt mulctati,9. Et in isto crimine sunt multi prelati ecclesie insensibiliter occupati. Sed ve illis excellencius, qui lugent, quod nequeunt crimina ipsis prohibita perpetrare; non enim hii ex luctu huiusmodi consolabuntur, sed amare flebunt cum stridore dencium, 25 cum si sic inpenitentes decesserint, non beati consolati, sed tristes dyaboli erunt perpetuo condempnati. 20 D. Contra gulam. Beati, qui esuriunt,o et siciunt, iusticiam, quoniam ipsi 30 saturabuntur. §1.»Iam istos«, inquit Augustinus, »dicit Christus »amatores veri et inconcussi boni, quia iusticie; illo ergo cibo »saturabuntur, de quo ipse Dominus dicit: Meus est cibus, ut »faciam voluntatem Patris mei, qui in celis est, qui est iusticia »et illa aqua, de qua quisquis biberit, ut idem dicit, fiet in eo »fons aque salientis in vitam eternam.« 35 18) Codd.: convivantes CF. — 19) Codd.: muletati D. — 20) Codd.: laczny y zyeznywy superscr. E.
Strana 212
212 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 Crisostomus: »Esurire et sitire iusticiam Dei est deside- »rare iusticiam Dei, ut sive faciant homines iusticiam Dei, sive »audiant, non quasi inviti audiant aut faciant, sed ex desiderio »cordis, quoniam omne bonum, quod non ex amore ipsius boni »faciunt homines, 130r) ingratum est ante Deum. Unde Dominus »per Johannem non omnes vocabat similiter, ad potum, sed tantum- »modo sicientes, dicens: 'Qui sitit, veniat ad me et bibat.' Estimo »(inquit Crisostomus), quod non sine racione dixit 'esurire iusticiam »et sitire"; ille forte esurit iusticiam, qui secundum iusticiam Dei »desiderat conversari, quod est recti cordis; sitit autem iusticiam, »qui scienciam eius adquirere cupit, quod potest consequi ex »studio scripturarum, quod est docilis viri, quoniam ipsi satura- »buntur videlicet largitate remuneracionis Dei, quoniam maiora »erunt premia Dei, quam desideria avara sanctorum.« Et ut bre- viter comprehendam, cuncti termini in principio sunt notandi, et non dubium, quin Christus tunc inculcat hic sensum notabilem in hiis verbis; vult ergo Christus, quod illi sunt hic in spe et arraliter beati, qui ferventer et caritative desiderant iusticie con- plementum. Nec dubium, quin Christus loquitur spiritualiter et mistice. 20 25 30 35 40 §2. Pro quo oportet 1° notare, quid est iusticia. Iusticia quidem secundum vulgariter loquentes consistit in tribuendo uni- cuique, quod suum est. Et sic est creata iusticia bipertita: primum membrum est Deo tribuere, quod suum est, et secundum membrum est desiderare conpetere creature, quod ex lege divina debet habere. Et istud iustum desiderium facit iustos. Nec dubium, quin esurire et sitire iusticiam inportat multa multis abscondita. Nam esurire et sitire dicunt vehemenciam corporei appetitus sic, quod esurire consistit in appetitu calidi et sicci, sitire vero in appetitu calidi et humidi. Et per hoc docemur, quod homines debent effectualiter appetere iusticie conplementum sic, quod pro conplecione illius iusticie homines debent pati in corpore, ut patet de multis penis corporeis, quas homines debent subire pro iusticia adinplenda. Et illi dicuntur sitire iusticiam, qui sangwinem suum volunt effun- dere, remanentes sitibundi in corpore pro iusticie conplemento. Et non dubium, quin illi, qui racione duce sic esuriunt et siciunt iusticiam, stante perfecta continuacione erunt in beatitudine sa- turati, quod sperabat Psalmista, cum dicebat Psalmo 16° : »Saciabor, cum apparuerit gloria tua.« Et illa saciacio consistit in bonis spiritualibus beatitudinis, que saciant animas bonorum. Et in ista esurie et siti sint rancor, vindicte et invidie ex- pellenda, ut homo appetat propter vindictam vel malum proxim hec conpleri, sed propter per se iusticiam divini beneplaciti, et tunc appetitus sunt vere iusti ex divina iusticia beatitudine reformandi 21) Codd.: simul F, simpliciter C (ex corr.). — 22) C: candor Codd.
212 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 Crisostomus: »Esurire et sitire iusticiam Dei est deside- »rare iusticiam Dei, ut sive faciant homines iusticiam Dei, sive »audiant, non quasi inviti audiant aut faciant, sed ex desiderio »cordis, quoniam omne bonum, quod non ex amore ipsius boni »faciunt homines, 130r) ingratum est ante Deum. Unde Dominus »per Johannem non omnes vocabat similiter, ad potum, sed tantum- »modo sicientes, dicens: 'Qui sitit, veniat ad me et bibat.' Estimo »(inquit Crisostomus), quod non sine racione dixit 'esurire iusticiam »et sitire"; ille forte esurit iusticiam, qui secundum iusticiam Dei »desiderat conversari, quod est recti cordis; sitit autem iusticiam, »qui scienciam eius adquirere cupit, quod potest consequi ex »studio scripturarum, quod est docilis viri, quoniam ipsi satura- »buntur videlicet largitate remuneracionis Dei, quoniam maiora »erunt premia Dei, quam desideria avara sanctorum.« Et ut bre- viter comprehendam, cuncti termini in principio sunt notandi, et non dubium, quin Christus tunc inculcat hic sensum notabilem in hiis verbis; vult ergo Christus, quod illi sunt hic in spe et arraliter beati, qui ferventer et caritative desiderant iusticie con- plementum. Nec dubium, quin Christus loquitur spiritualiter et mistice. 20 25 30 35 40 §2. Pro quo oportet 1° notare, quid est iusticia. Iusticia quidem secundum vulgariter loquentes consistit in tribuendo uni- cuique, quod suum est. Et sic est creata iusticia bipertita: primum membrum est Deo tribuere, quod suum est, et secundum membrum est desiderare conpetere creature, quod ex lege divina debet habere. Et istud iustum desiderium facit iustos. Nec dubium, quin esurire et sitire iusticiam inportat multa multis abscondita. Nam esurire et sitire dicunt vehemenciam corporei appetitus sic, quod esurire consistit in appetitu calidi et sicci, sitire vero in appetitu calidi et humidi. Et per hoc docemur, quod homines debent effectualiter appetere iusticie conplementum sic, quod pro conplecione illius iusticie homines debent pati in corpore, ut patet de multis penis corporeis, quas homines debent subire pro iusticia adinplenda. Et illi dicuntur sitire iusticiam, qui sangwinem suum volunt effun- dere, remanentes sitibundi in corpore pro iusticie conplemento. Et non dubium, quin illi, qui racione duce sic esuriunt et siciunt iusticiam, stante perfecta continuacione erunt in beatitudine sa- turati, quod sperabat Psalmista, cum dicebat Psalmo 16° : »Saciabor, cum apparuerit gloria tua.« Et illa saciacio consistit in bonis spiritualibus beatitudinis, que saciant animas bonorum. Et in ista esurie et siti sint rancor, vindicte et invidie ex- pellenda, ut homo appetat propter vindictam vel malum proxim hec conpleri, sed propter per se iusticiam divini beneplaciti, et tunc appetitus sunt vere iusti ex divina iusticia beatitudine reformandi 21) Codd.: simul F, simpliciter C (ex corr.). — 22) C: candor Codd.
Strana 213
lustitia consistit in tribuendo unicuique, quod suum est. 213 E. §130V Contra avariciam,3 Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam conse- quentur. §1. Super quo Augustinus: »Talium miserebitur Do- »minus. Bonos esse dicit, qui subveniunt miseris, quia eis ita re- »penditur, ut de miseria liberentur.« Ex istis verbis Augustini cum doctrina Veritatis elicitur, quod qualitercunque quis hic vixerit et finierit, talis erit post diem iudicii a Domino augmentatus, ut si quis conversatus fuerit sic iuste misericorditer aut pie, istam triplicem habebit in beatitudine ma- ioratam. Et si sic vixerit iniuste, inmisericorditer,4 et inpie, taliter excellencius in tartaris pacietur. Quilibet enim dampnatus cuilibet facit iniusticiam maiorem, quam est possibile viatorem facere in- iuriam fratri suo. Et quantum ad inmisericordiam et inpietatem, necessarium est, quod dampnati precellunt quoslibet viatores; quamvis enim Deus non peccet, tamen mala, que sonant in penam, adauget, quia hoc sonat ad Dei iusticiam, Dei misericordiam ac eciam pietatem. §2.) Crisostomus autem super isto textu sic l0- 2o quitur: »Non tantum ille misericors est, qui miseretur aut pau- »perem aut pupillum aut viduam. Hec enim misericordia et aput »illos invenitur frequenter, qui non cognoscunt Deum ; ille autem »vere misericors est, qui inimicum proprium miseretur et bene »facit ei, secundum quod scriptum est: Diligite inimicos vestros, »bene facite hiis, qui vos oderunt. Nam et Deus non solum super »gratos pluviam dat aut solem suum iubet oriri, sed eciam super »ingratos.“ Unde et ita dicit: Estote misericordes sicut et Pater »vester misericors est.“« §3. Lincolniensis autem in quodam sermone sic loquitur: »Misericordia est amor sive voluntas relevandi miserum »a sua miseria. Et tunc est vera misericordia, cum hec voluntas »tam incensa fuerit, quod conpellat volentem suum velle in actum »producere, si possit. Hoc est. ut conpellat sive necessitet eum »a miseria sua relevare miserum, si possit. Talem autem volun- »tatem relevandi miserum a miseria in homine viatore comitatur »dolor et conpassio de miseri miseria. Unde a proprietate comi- »tante solet sic diffiniri: Miseria est conpassio miserie, qua utique, »si possumus. subvenire conpellimur. Prior ergo diffinicio magis »substancialis est et convenit Deo et celestibus spiritibus, secunda »vero diffinicio homini viatori convenit, Deo autem et supernis »virtutibus non convenit dolor et conpassio, nisi methaphorice 10 15 25 30 35 40 23) D: docetur largitas et elemosina add. D, om. Codd. — 24) Codd.: et misericorditer D.
lustitia consistit in tribuendo unicuique, quod suum est. 213 E. §130V Contra avariciam,3 Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam conse- quentur. §1. Super quo Augustinus: »Talium miserebitur Do- »minus. Bonos esse dicit, qui subveniunt miseris, quia eis ita re- »penditur, ut de miseria liberentur.« Ex istis verbis Augustini cum doctrina Veritatis elicitur, quod qualitercunque quis hic vixerit et finierit, talis erit post diem iudicii a Domino augmentatus, ut si quis conversatus fuerit sic iuste misericorditer aut pie, istam triplicem habebit in beatitudine ma- ioratam. Et si sic vixerit iniuste, inmisericorditer,4 et inpie, taliter excellencius in tartaris pacietur. Quilibet enim dampnatus cuilibet facit iniusticiam maiorem, quam est possibile viatorem facere in- iuriam fratri suo. Et quantum ad inmisericordiam et inpietatem, necessarium est, quod dampnati precellunt quoslibet viatores; quamvis enim Deus non peccet, tamen mala, que sonant in penam, adauget, quia hoc sonat ad Dei iusticiam, Dei misericordiam ac eciam pietatem. §2.) Crisostomus autem super isto textu sic l0- 2o quitur: »Non tantum ille misericors est, qui miseretur aut pau- »perem aut pupillum aut viduam. Hec enim misericordia et aput »illos invenitur frequenter, qui non cognoscunt Deum ; ille autem »vere misericors est, qui inimicum proprium miseretur et bene »facit ei, secundum quod scriptum est: Diligite inimicos vestros, »bene facite hiis, qui vos oderunt. Nam et Deus non solum super »gratos pluviam dat aut solem suum iubet oriri, sed eciam super »ingratos.“ Unde et ita dicit: Estote misericordes sicut et Pater »vester misericors est.“« §3. Lincolniensis autem in quodam sermone sic loquitur: »Misericordia est amor sive voluntas relevandi miserum »a sua miseria. Et tunc est vera misericordia, cum hec voluntas »tam incensa fuerit, quod conpellat volentem suum velle in actum »producere, si possit. Hoc est. ut conpellat sive necessitet eum »a miseria sua relevare miserum, si possit. Talem autem volun- »tatem relevandi miserum a miseria in homine viatore comitatur »dolor et conpassio de miseri miseria. Unde a proprietate comi- »tante solet sic diffiniri: Miseria est conpassio miserie, qua utique, »si possumus. subvenire conpellimur. Prior ergo diffinicio magis »substancialis est et convenit Deo et celestibus spiritibus, secunda »vero diffinicio homini viatori convenit, Deo autem et supernis »virtutibus non convenit dolor et conpassio, nisi methaphorice 10 15 25 30 35 40 23) D: docetur largitas et elemosina add. D, om. Codd. — 24) Codd.: et misericorditer D.
Strana 214
214 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 20 25 30 35 40 »sumantur hec nomina et equivoce dicantur 131r) de nobis et »de illis. Cum itaque miser icordia sit amor,5 relevandi miserum »a sua miseria, sicut multiplicatur miseria, sic multiplicatur dictus »amor et sic multiplicatur misericordia. Miseria vero multiplicatur, »sicut multiplicatur malum hominis, quia miseria nichil aliud est, »quam boni defectus vel privacio. Bonum vero hominis aut est »bonum anime, aut bonum corporale; bonum vero anime duplex »est: sc. aspectus mentis et rectitudo affectus. Duplex ergo est »anime miseria, sc. tenebrositas ignorancie et voluntatis a recti- »tudine deviacio; utrumque autem bonum anime in unius in- »tencione solet conplecti, sc. in hoc nomine 'sapiencia', et utraque »eius miseria in hoc nomine 'stulticia‘; unde totum bonum anime »est sapiencia et tota eius miseria est stulticia. »Miserie vero corporales sunt defectus cibi: et hoc esuries, »defectus potus: et hoc est sitis, vel breviter defectus sacietatis, »appetitus calidi et sicci et frigidi et humidi. Omnis enim miseria »est alicuius rei appetite privacio. Item miserie corporales: nuditas, »hospicii defectus, egritudo, que est sanitatis privacio, et defectus »libere potencie sui corporis, suorum membrorum, quod fit per »incarceracionem. Omnes itaque numerate miserie septem sunt: »una sc. anime, que est stulticia et sapiencie privacio, et sex »corporis, quas sex ipse Dominus in ewangelio Matth. 25° enu- »merat. Septemplici ergo divisione conprehendi potest misericordia, »que erga vivos exercetur. Non enim tunc loquimur de illo opere »misericordie, sc. mortuorum sepultura, de quo Thobias laudatur, »qua misericordia plus forte vivis superstitibus, quam ipsis mortuis »inpenditur. Prima igitur et precipua misericordia est amor relevandi »stultum a stulticie miseria, ut per sapienciam illuminetur eius »mentis aspectus ad veram fidem et scienciam, et rectificetur eius »affectus ad iusticiam. Hec illuminacio aspectus et rectificacio »affectus per verbum doctrine et predicacionis proveniunt, qua- »propter eximium opus misericordie est predicacio, quam non in- »merito Dominus ipse in carne apparens elegit et pastoribus ecclesie »dimisit,«. Sicut enim anima precedit corpus et bonum anime »bonum corporis,7, sic et miseria anime deterior et miserabilior »est miseria corporis, et relevacio a miseria anime, que predicacione »peragitur, melior et expectabilior est,s relevacione a miseria cor- »poris, quare melius opus misericordie et nobilius et expectabilius »est predicacio. 131V »Ad opera autem misericordie debet nos movere »persuasio Christi dicentis: Quod uni ex minimis meis fecistis, »michi fecistis. Alia persuasio Christi debet nos adhuc movere »ad opera misericordie facienda, per quam promittit nobis nos »centuplum accepturos. Sed potest quis infirmus huic verbo cito 25) Codd.: maior E pessime. — 26) Codd.: divisit D. — 27) Codd.: et add. D. 28) Codd.: a add. D.
214 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 20 25 30 35 40 »sumantur hec nomina et equivoce dicantur 131r) de nobis et »de illis. Cum itaque miser icordia sit amor,5 relevandi miserum »a sua miseria, sicut multiplicatur miseria, sic multiplicatur dictus »amor et sic multiplicatur misericordia. Miseria vero multiplicatur, »sicut multiplicatur malum hominis, quia miseria nichil aliud est, »quam boni defectus vel privacio. Bonum vero hominis aut est »bonum anime, aut bonum corporale; bonum vero anime duplex »est: sc. aspectus mentis et rectitudo affectus. Duplex ergo est »anime miseria, sc. tenebrositas ignorancie et voluntatis a recti- »tudine deviacio; utrumque autem bonum anime in unius in- »tencione solet conplecti, sc. in hoc nomine 'sapiencia', et utraque »eius miseria in hoc nomine 'stulticia‘; unde totum bonum anime »est sapiencia et tota eius miseria est stulticia. »Miserie vero corporales sunt defectus cibi: et hoc esuries, »defectus potus: et hoc est sitis, vel breviter defectus sacietatis, »appetitus calidi et sicci et frigidi et humidi. Omnis enim miseria »est alicuius rei appetite privacio. Item miserie corporales: nuditas, »hospicii defectus, egritudo, que est sanitatis privacio, et defectus »libere potencie sui corporis, suorum membrorum, quod fit per »incarceracionem. Omnes itaque numerate miserie septem sunt: »una sc. anime, que est stulticia et sapiencie privacio, et sex »corporis, quas sex ipse Dominus in ewangelio Matth. 25° enu- »merat. Septemplici ergo divisione conprehendi potest misericordia, »que erga vivos exercetur. Non enim tunc loquimur de illo opere »misericordie, sc. mortuorum sepultura, de quo Thobias laudatur, »qua misericordia plus forte vivis superstitibus, quam ipsis mortuis »inpenditur. Prima igitur et precipua misericordia est amor relevandi »stultum a stulticie miseria, ut per sapienciam illuminetur eius »mentis aspectus ad veram fidem et scienciam, et rectificetur eius »affectus ad iusticiam. Hec illuminacio aspectus et rectificacio »affectus per verbum doctrine et predicacionis proveniunt, qua- »propter eximium opus misericordie est predicacio, quam non in- »merito Dominus ipse in carne apparens elegit et pastoribus ecclesie »dimisit,«. Sicut enim anima precedit corpus et bonum anime »bonum corporis,7, sic et miseria anime deterior et miserabilior »est miseria corporis, et relevacio a miseria anime, que predicacione »peragitur, melior et expectabilior est,s relevacione a miseria cor- »poris, quare melius opus misericordie et nobilius et expectabilius »est predicacio. 131V »Ad opera autem misericordie debet nos movere »persuasio Christi dicentis: Quod uni ex minimis meis fecistis, »michi fecistis. Alia persuasio Christi debet nos adhuc movere »ad opera misericordie facienda, per quam promittit nobis nos »centuplum accepturos. Sed potest quis infirmus huic verbo cito 25) Codd.: maior E pessime. — 26) Codd.: divisit D. — 27) Codd.: et add. D. 28) Codd.: a add. D.
Strana 215
Optimum opus misericordiae est praedicatio. 215 »non credere, quia multos multa vidit dare pro Christo, qui nun- »quam in hac vita eadem data recipient centuplata, nec in futura »illa vita recipient; non enim in futura vita recipiet quis denarios »aut panes, indumenta, qualia hic pro Christo distribuit: non enim »egebit quis talibus in illa celesti vita. — Sed si necessarius con- »sideretur ille sermo, quidquid hic dat aliquis proximo, id idem »vere centuplatum accipiet, si in celestem patriam introibit. Si enim »detur pauperi egenti lapillus unus, aut massa luti, nichil ei datur, »quia lapillus aut massa luti non potest suam indigenciam relevare. »Pari racione, si daretur ei denarius et eo non posset suam in- »digenciam relevare, nichil ei daretur, ymmo pocius oneraretur »et gravaretur. Similiter nichil donum est, sed magis onus, nisi »eo possit indigencia,, eius, cui prestatur, relevari. Per se igitur »et proprie datur indigencie et miserie relevacio; si enim possemus »sine hiis transitoriis miserorum miseriam relevare, in ipsa releva- »cione a miseria prescita omnibus aliis circumscriptis magnum »donum dedissemus; prescitis autems omnibus transitoriis si non »possent aliquo modo eum, cui prestantur, a sua miseria relevare, »nichil ei daretur, sed grave, ut dictum est, onus illi inponeretur. »In omnibus igitur operibus misericordie hoc solum datum est, »sc. a miseria et indigencia relevacio, et hoc recipiet unusquisque »in patria, sc. a miseria sua relevacionem centuplo amplius, ymmo »inestimabiliter amplius, quam hic eam tribuerat. Sed centuplam »dicitur recepturus, quia recipiet perfectam et perpetuam. Centenarius »namque, quia est numerus secundus denarius et numerus cubitus, »perfeccionem et perpetuitatem signat; Dominus autem more sa- »pientis et optimi retributoris hanc retribucionem centuplam nobis »conservat usque in tempus, quo magis indigebimus et quo ordi- »nacius et melius est, ut nobis prestetur. Hoc autem tempus erit »in exitu vite et in die iudicii; in hac tamen vita hanc centuplam »retribucionem recipimus in terra in spe, quam in futuro habe- »bimus in re; per ista patet concordia ewangelistarum et Veri- »tatis testimonium in Marco, dum dicitur: 'Centuplum accipiet »in hoc seculo', in quo sumus: arralis quidem accepcio talis doni »in mortis articulo est accepcio gloriosa.« 132r 4. Adhuc monet hic Sanctus ad opera miseri- cordie faciendum: »Quis«, inquit, »erit segnis ad opera miseri- »cordie, si consideret misericordias Domini sibi factassi ? Dominus »Jesus Christus, o homo, te pascit in vitam eternam, non pane »corruptibili terrestri, sed pane celesti, qui dat vitam; mundo pane, »inquam, cocto in clibano uteri virginalis, suo sc. corpore integro, »et tu eum non pascis in membris suis particula parva panis tui »corruptibilis? Ipse te potat suo sangwine, quem pro te effudit »de suo latere, et tu ei denegas calicem aque frigide? Ipse te vestiet »in anima claritate vultus sui et in corpore resurreccione luminis 10 15 20 25 20 35 40 45 29) Codd.: indigenciam D. — 30) Codd.: aut D. — 31) Codd.: stans F male.
Optimum opus misericordiae est praedicatio. 215 »non credere, quia multos multa vidit dare pro Christo, qui nun- »quam in hac vita eadem data recipient centuplata, nec in futura »illa vita recipient; non enim in futura vita recipiet quis denarios »aut panes, indumenta, qualia hic pro Christo distribuit: non enim »egebit quis talibus in illa celesti vita. — Sed si necessarius con- »sideretur ille sermo, quidquid hic dat aliquis proximo, id idem »vere centuplatum accipiet, si in celestem patriam introibit. Si enim »detur pauperi egenti lapillus unus, aut massa luti, nichil ei datur, »quia lapillus aut massa luti non potest suam indigenciam relevare. »Pari racione, si daretur ei denarius et eo non posset suam in- »digenciam relevare, nichil ei daretur, ymmo pocius oneraretur »et gravaretur. Similiter nichil donum est, sed magis onus, nisi »eo possit indigencia,, eius, cui prestatur, relevari. Per se igitur »et proprie datur indigencie et miserie relevacio; si enim possemus »sine hiis transitoriis miserorum miseriam relevare, in ipsa releva- »cione a miseria prescita omnibus aliis circumscriptis magnum »donum dedissemus; prescitis autems omnibus transitoriis si non »possent aliquo modo eum, cui prestantur, a sua miseria relevare, »nichil ei daretur, sed grave, ut dictum est, onus illi inponeretur. »In omnibus igitur operibus misericordie hoc solum datum est, »sc. a miseria et indigencia relevacio, et hoc recipiet unusquisque »in patria, sc. a miseria sua relevacionem centuplo amplius, ymmo »inestimabiliter amplius, quam hic eam tribuerat. Sed centuplam »dicitur recepturus, quia recipiet perfectam et perpetuam. Centenarius »namque, quia est numerus secundus denarius et numerus cubitus, »perfeccionem et perpetuitatem signat; Dominus autem more sa- »pientis et optimi retributoris hanc retribucionem centuplam nobis »conservat usque in tempus, quo magis indigebimus et quo ordi- »nacius et melius est, ut nobis prestetur. Hoc autem tempus erit »in exitu vite et in die iudicii; in hac tamen vita hanc centuplam »retribucionem recipimus in terra in spe, quam in futuro habe- »bimus in re; per ista patet concordia ewangelistarum et Veri- »tatis testimonium in Marco, dum dicitur: 'Centuplum accipiet »in hoc seculo', in quo sumus: arralis quidem accepcio talis doni »in mortis articulo est accepcio gloriosa.« 132r 4. Adhuc monet hic Sanctus ad opera miseri- cordie faciendum: »Quis«, inquit, »erit segnis ad opera miseri- »cordie, si consideret misericordias Domini sibi factassi ? Dominus »Jesus Christus, o homo, te pascit in vitam eternam, non pane »corruptibili terrestri, sed pane celesti, qui dat vitam; mundo pane, »inquam, cocto in clibano uteri virginalis, suo sc. corpore integro, »et tu eum non pascis in membris suis particula parva panis tui »corruptibilis? Ipse te potat suo sangwine, quem pro te effudit »de suo latere, et tu ei denegas calicem aque frigide? Ipse te vestiet »in anima claritate vultus sui et in corpore resurreccione luminis 10 15 20 25 20 35 40 45 29) Codd.: indigenciam D. — 30) Codd.: aut D. — 31) Codd.: stans F male.
Strana 216
216 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 »sicut solaris et tu eum non vestis operimento veteris paniculi? »Ipse te suscipiet hospicio celi altissimi et tu eum non suscipies »sub umbra parvi tugurii? Ut te egrotum visitaret, in hanc vallem »lacrimarum de summis celorum descendit et hic tuas infirmi- »tates suscepit et in corpore suo portavit, ut te ab omni infirmitate »curaret, et tu, ut illum in membris visites et saltem verbis con- »soleris, ad domum vicinam non ibis? Ipse pro te liberando ab »inferni carcere ad inferna descendit et tu, ut illum incarceratum »in membris suis visites, carcerem per te positum super terram »non infernalibus tenebris horridum, sed solis et diei lumine illu- »stratum non adibis? Revolve, o homo, in recordacione tua has »misericordias Domini et earum recordacio accedat ad te ad mise- »rendum illius in membris suis, qui tui tam ineffabiliter misertus »est ; tuis exterioribus eum releva a miseria, qui se ipsum inpendit, »ut te relevaret a miseria. 15 20 25 30 »Sed ne opera tua exteriora fructu vite eterne careant, vide, »ut procedant de effectu misericordie interiori, qui, ut dictum est, »est amor relevandi miserum a sua miseria. Sed non est miseri- »cordia vera, nisi sit ordinata. Tunc autem ordinata est miseri- »cordia tua, cum eum, quem magis debes amare, magis vis a maiori »sua miseria relevare. Licet autem quilibet quemlibet debet amare »sicut se ipsum, de ordine tamen caritatis se ipsum precipue debet »quilibet amare, deinde patrem et matrem, et consequenter ceteros, »prout consangwinitate vel affinitate vel beneficiis vel oracione »sibi sunt coniuncti. Qui ergo habet ordinatam misericordiam, primo »et precipue sui ipsius miseretur, et precipue amat relevare se »ipsum a sua maxima miseria, hoc est a miseria anime, a distor- »cione sc. voluntatis et tenebris ignorancie. 132v) Nulli ergo vere »miseretur homo, qui anime sue primo non miseretur, sicut dicitur »Ecclesiastici 13° c a° et 14° : »Qui sibi nequam est, cui alii »bonus est?« Et alibi: »Miserere anime tue placens Deo.« 35 40 »Similiter, qui ordinatam habet misericordiam, in quolibet »alio a se magis vellet relevare maiorem eius miseriam, et illa »est anime supradicta. Qui vult plus relevare miserias corporales »alicuius quam anime miserias, si eas posset relevare, veram et »ordinatam misericordiam convincitur non habere. Opera autem »exteriora misericordie, ut pascere esurientem etc., tunc sunt3, vere »elemosine, quando ab interiori misericordia vera et ordinata pro- »cedunt. Cum enim ab ea non procedunt, non dicuntur elemosine, »nisi sicut cadaver hominis mortui dicitur homo; proprie autem »elemosine non sunt, nisi ab effectu vere misericordie vivificerentur. »Unde vero nomine elemosine elemosinam non facit, qui anime »sue primo non miseretur. Si ergo vero nomine elemosinam facit, »prius anime sue miseretur et ita ipsi omnia munda sunt, sicu 32) Codd.: om. F.
216 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 »sicut solaris et tu eum non vestis operimento veteris paniculi? »Ipse te suscipiet hospicio celi altissimi et tu eum non suscipies »sub umbra parvi tugurii? Ut te egrotum visitaret, in hanc vallem »lacrimarum de summis celorum descendit et hic tuas infirmi- »tates suscepit et in corpore suo portavit, ut te ab omni infirmitate »curaret, et tu, ut illum in membris visites et saltem verbis con- »soleris, ad domum vicinam non ibis? Ipse pro te liberando ab »inferni carcere ad inferna descendit et tu, ut illum incarceratum »in membris suis visites, carcerem per te positum super terram »non infernalibus tenebris horridum, sed solis et diei lumine illu- »stratum non adibis? Revolve, o homo, in recordacione tua has »misericordias Domini et earum recordacio accedat ad te ad mise- »rendum illius in membris suis, qui tui tam ineffabiliter misertus »est ; tuis exterioribus eum releva a miseria, qui se ipsum inpendit, »ut te relevaret a miseria. 15 20 25 30 »Sed ne opera tua exteriora fructu vite eterne careant, vide, »ut procedant de effectu misericordie interiori, qui, ut dictum est, »est amor relevandi miserum a sua miseria. Sed non est miseri- »cordia vera, nisi sit ordinata. Tunc autem ordinata est miseri- »cordia tua, cum eum, quem magis debes amare, magis vis a maiori »sua miseria relevare. Licet autem quilibet quemlibet debet amare »sicut se ipsum, de ordine tamen caritatis se ipsum precipue debet »quilibet amare, deinde patrem et matrem, et consequenter ceteros, »prout consangwinitate vel affinitate vel beneficiis vel oracione »sibi sunt coniuncti. Qui ergo habet ordinatam misericordiam, primo »et precipue sui ipsius miseretur, et precipue amat relevare se »ipsum a sua maxima miseria, hoc est a miseria anime, a distor- »cione sc. voluntatis et tenebris ignorancie. 132v) Nulli ergo vere »miseretur homo, qui anime sue primo non miseretur, sicut dicitur »Ecclesiastici 13° c a° et 14° : »Qui sibi nequam est, cui alii »bonus est?« Et alibi: »Miserere anime tue placens Deo.« 35 40 »Similiter, qui ordinatam habet misericordiam, in quolibet »alio a se magis vellet relevare maiorem eius miseriam, et illa »est anime supradicta. Qui vult plus relevare miserias corporales »alicuius quam anime miserias, si eas posset relevare, veram et »ordinatam misericordiam convincitur non habere. Opera autem »exteriora misericordie, ut pascere esurientem etc., tunc sunt3, vere »elemosine, quando ab interiori misericordia vera et ordinata pro- »cedunt. Cum enim ab ea non procedunt, non dicuntur elemosine, »nisi sicut cadaver hominis mortui dicitur homo; proprie autem »elemosine non sunt, nisi ab effectu vere misericordie vivificerentur. »Unde vero nomine elemosine elemosinam non facit, qui anime »sue primo non miseretur. Si ergo vero nomine elemosinam facit, »prius anime sue miseretur et ita ipsi omnia munda sunt, sicu 32) Codd.: om. F.
Strana 217
Octo beatitudines virtutes includunt, peccata excludunt. 217 »dicit scriptura: »Date elemosinam et ecce omnia munda sunt »vobis.« Hec Lincolniensis. F. Sequitur sexta beatitudo, que sicut includit virtutes, sic ex- cludit peccata. Prima beatitudine virtus humilitatis includitur et excluditur superbia, dum Christus sic loquitur: 'Beati pauperes spirituss etc. 2° gradu beatitudinis arralis docetur miticia et excluditur invidia atque ira, dum dicitur: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt »terram'. In 3° gradu beatitudinis docetur sollicitudo in divino mini- sterio et excluditur accidia, dum dicitur : Beati, qui lugent, quoniam »ipsi consolabuntur." In 4° vero includuntur temperancia atque iusticia et exclu- ditur gula atque luxuria, dum dicitur: 'Beati, qui esuriunt et siciunt »iusticiam, quoniam ipsi saturabuntur." In 5° gradu beatitudinis includitur elemosina et excluditur avaricia, dum dicitur: "Beati misericordes, quoniam ipsi miseri- »cordiam consequentur.' — Ymmo cum tam virtutes quam vicia sunt connexa, quelibet istarum beatitudinum includit omnes virtutes et excludit quecumque vicia. Unde in hoc 6° gradu beatitudinis do- cetur parsimonia et excluditur castrimargia, dum sic dicitur: Beatis4 »mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt34. 10. 15 20 Contra gastrimargiam. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. 25 133r)1.) Super quo Augustinus: »Quam stulti sunt, »qui Deum istis oculis exterioribus querunt, cum corde mundato videatur, sicut alibi scriptum est : Et in simplicitate cordis querite »eum.' Hoc est cor mundum et ab omni sorde purum, quod est »simplex cor. Et sicut lumen hic videri non potest, nisi oculis »mundis et puris, ita nec Deus videtur, nisi mundum sit illud, »quo videri potest. Multi autem habent desiderium, sed cecatum, quomodo Deo hic servient et beatitudinem merebuntur? Et videtur, quod Christus in isto verbo sexto dat breviter hanc doctrinam: Qui enim servat cor suum mundum a crimine et exercitat in virtute, hic potest intelligi mundo corde ; et cum Deum nemo vidit umquam hic in via, hoc videtur aptissimum medium ad Deum faciliter in- tuendum. Nam ex fide credimus, quod nemo potest habere istam noticiam, nisi fuerit desuper illustratus; nec potest viator recipere 30 35. 33) Codd.: om. D. — 34) E; ADF prorsus om.; B. m. c. C; etc. B.
Octo beatitudines virtutes includunt, peccata excludunt. 217 »dicit scriptura: »Date elemosinam et ecce omnia munda sunt »vobis.« Hec Lincolniensis. F. Sequitur sexta beatitudo, que sicut includit virtutes, sic ex- cludit peccata. Prima beatitudine virtus humilitatis includitur et excluditur superbia, dum Christus sic loquitur: 'Beati pauperes spirituss etc. 2° gradu beatitudinis arralis docetur miticia et excluditur invidia atque ira, dum dicitur: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt »terram'. In 3° gradu beatitudinis docetur sollicitudo in divino mini- sterio et excluditur accidia, dum dicitur : Beati, qui lugent, quoniam »ipsi consolabuntur." In 4° vero includuntur temperancia atque iusticia et exclu- ditur gula atque luxuria, dum dicitur: 'Beati, qui esuriunt et siciunt »iusticiam, quoniam ipsi saturabuntur." In 5° gradu beatitudinis includitur elemosina et excluditur avaricia, dum dicitur: "Beati misericordes, quoniam ipsi miseri- »cordiam consequentur.' — Ymmo cum tam virtutes quam vicia sunt connexa, quelibet istarum beatitudinum includit omnes virtutes et excludit quecumque vicia. Unde in hoc 6° gradu beatitudinis do- cetur parsimonia et excluditur castrimargia, dum sic dicitur: Beatis4 »mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt34. 10. 15 20 Contra gastrimargiam. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. 25 133r)1.) Super quo Augustinus: »Quam stulti sunt, »qui Deum istis oculis exterioribus querunt, cum corde mundato videatur, sicut alibi scriptum est : Et in simplicitate cordis querite »eum.' Hoc est cor mundum et ab omni sorde purum, quod est »simplex cor. Et sicut lumen hic videri non potest, nisi oculis »mundis et puris, ita nec Deus videtur, nisi mundum sit illud, »quo videri potest. Multi autem habent desiderium, sed cecatum, quomodo Deo hic servient et beatitudinem merebuntur? Et videtur, quod Christus in isto verbo sexto dat breviter hanc doctrinam: Qui enim servat cor suum mundum a crimine et exercitat in virtute, hic potest intelligi mundo corde ; et cum Deum nemo vidit umquam hic in via, hoc videtur aptissimum medium ad Deum faciliter in- tuendum. Nam ex fide credimus, quod nemo potest habere istam noticiam, nisi fuerit desuper illustratus; nec potest viator recipere 30 35. 33) Codd.: om. D. — 34) E; ADF prorsus om.; B. m. c. C; etc. B.
Strana 218
218 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 20 25 30 35 40 divinum radium, nisi suum speculum foret clarum; ideo medium propinquum foret tam intellectum quam affectum tergere a peccato et polire ipsos virtutibus, modo quo possumus hic in via, et tunc ex mundificacione speculi et abstersione macule sumus dispositi Deum beatifice intueri. §2. »Dupliciter«, inquit Crisostomus, »est Deum videre: »et in hoc seculo et in illo. In hoc quidem seculo, sicut scriptum »est: qui videt me, videt et Patrem meum; mundi enim sunt »corde, qui non solum non faciunt malum, nec cogitant, sed et »adhuc eciam, qui omne bonum faciunt et cogitant, quia est »interdum facere bonum et non cogitare, qui non propter Deum »faciunt bonum, sed propter aliquam alteram causam. Qui autem »propter Deum facit bonum sine dubio et cogitat bonum, qui igitur »omnem iusticiam facit et cogitat, mente sua Deum videt, quoniam »iusticia figura est Dei. Deus enim iusticia est. Secundum ergo »quod eripuerit se quis a malis et fecerit bona, secundum hoc »et Deum videt aut turbulente aut munde aut modice aut amplius »aut perfecte aut interdum aut semper, secundum possibilitatem »humanam. Hoc ipso modo et qui male agit et cogitat, dyabolum »videt, quia omne malum dyaboli est figura. In seculo autem illo »hoc modo mundi corde Deum videbunt facie ad faciem, iam non »per speculum in enigmate, sicut hic.« 3. Videtur autem istum Sanctum velle sapienter dicere, quod duplex est Dei visio: intuitiva, quali beati vident Deum in patria, et umbrosa, quali virtuosi vident Deum varie hic in via. De prima potest intelligi illud Johannis 1°: »Deum nemo vidit unquam« et Exodi 33° : »Non videbit me homo et vivet.« Hoc est: non »vivet cumas hocss vitam istam sensibilem et mundanam. Quo 133v)ad visionem autemss intuitivam in patria videtur dicere iste Sanctus, quod multum prodest visio ista enigmatica et obscura, ut videndo iusticiam et virtutes alias, modo quo hic sufficimus tam per intellectum quam affectum, videmus virtutem primam ad suam similitudinem inclinari. Et illud est medium aptissimum viatoris, ut intuicionem Dei claram in patria conpre- hendat. Istam ergo scolam atque studium simul intellectu et affectu debemus addiscere, cum ducat tam prospere ad intuicionem beati- ficam Dei claram. Et cum ex fide Jacobi »Omnis talis noticia »desursum est descendens a Patre luminum« et mens humana sit quoddam speculum ad recipiendum hunc celestem radium, dupli- citer potest hoc speculum indisponi, ut indignuma- sit ab illo lumine radiari, sc. per avariciam cum suis comitibus, et tunc est speculum quasi pulvere occupatum, quod si delectacionem quasi humorem habuerit incorporatum, tunc difficulter vel inpossibiliter est hoc speculum emundandum. Ideo sicut Paulus precipit, quod »sol non »occidat super iracundiam vestram«, ita debet fidelis de quocunque 45 35) Codd.: om. C. — 36) Codd.: aut D. — 37) C: dignum Codd.
218 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. 10 15 20 25 30 35 40 divinum radium, nisi suum speculum foret clarum; ideo medium propinquum foret tam intellectum quam affectum tergere a peccato et polire ipsos virtutibus, modo quo possumus hic in via, et tunc ex mundificacione speculi et abstersione macule sumus dispositi Deum beatifice intueri. §2. »Dupliciter«, inquit Crisostomus, »est Deum videre: »et in hoc seculo et in illo. In hoc quidem seculo, sicut scriptum »est: qui videt me, videt et Patrem meum; mundi enim sunt »corde, qui non solum non faciunt malum, nec cogitant, sed et »adhuc eciam, qui omne bonum faciunt et cogitant, quia est »interdum facere bonum et non cogitare, qui non propter Deum »faciunt bonum, sed propter aliquam alteram causam. Qui autem »propter Deum facit bonum sine dubio et cogitat bonum, qui igitur »omnem iusticiam facit et cogitat, mente sua Deum videt, quoniam »iusticia figura est Dei. Deus enim iusticia est. Secundum ergo »quod eripuerit se quis a malis et fecerit bona, secundum hoc »et Deum videt aut turbulente aut munde aut modice aut amplius »aut perfecte aut interdum aut semper, secundum possibilitatem »humanam. Hoc ipso modo et qui male agit et cogitat, dyabolum »videt, quia omne malum dyaboli est figura. In seculo autem illo »hoc modo mundi corde Deum videbunt facie ad faciem, iam non »per speculum in enigmate, sicut hic.« 3. Videtur autem istum Sanctum velle sapienter dicere, quod duplex est Dei visio: intuitiva, quali beati vident Deum in patria, et umbrosa, quali virtuosi vident Deum varie hic in via. De prima potest intelligi illud Johannis 1°: »Deum nemo vidit unquam« et Exodi 33° : »Non videbit me homo et vivet.« Hoc est: non »vivet cumas hocss vitam istam sensibilem et mundanam. Quo 133v)ad visionem autemss intuitivam in patria videtur dicere iste Sanctus, quod multum prodest visio ista enigmatica et obscura, ut videndo iusticiam et virtutes alias, modo quo hic sufficimus tam per intellectum quam affectum, videmus virtutem primam ad suam similitudinem inclinari. Et illud est medium aptissimum viatoris, ut intuicionem Dei claram in patria conpre- hendat. Istam ergo scolam atque studium simul intellectu et affectu debemus addiscere, cum ducat tam prospere ad intuicionem beati- ficam Dei claram. Et cum ex fide Jacobi »Omnis talis noticia »desursum est descendens a Patre luminum« et mens humana sit quoddam speculum ad recipiendum hunc celestem radium, dupli- citer potest hoc speculum indisponi, ut indignuma- sit ab illo lumine radiari, sc. per avariciam cum suis comitibus, et tunc est speculum quasi pulvere occupatum, quod si delectacionem quasi humorem habuerit incorporatum, tunc difficulter vel inpossibiliter est hoc speculum emundandum. Ideo sicut Paulus precipit, quod »sol non »occidat super iracundiam vestram«, ita debet fidelis de quocunque 45 35) Codd.: om. C. — 36) Codd.: aut D. — 37) C: dignum Codd.
Strana 219
Deus iustitia est; oculo mentis mundae hic videtur. 219 crimine generaliter edoceri, quia crimen quodcunque inveteratum in anima potest ex diuturnitate indelibilitatem contrahere. — Se- cundum peccatum, quo speculum istud inficitur, est peccatum carnis, tam gula, quam luxuria, in cuius testimonium mulier men- struata ex humore corrupto exspirante ab oculis novum speculum inficit sive mundum, quia collecto vapore exspirante ab oculis usque ad planam superficiem speculi ex frigiditate speculi in aliis disposicionibus statim in guttam colligitur et habens virtutem pene- trativam incorporatur. Et proporcionaliter fit mistice in anima de quocunque crimine delectante et specialiter de gula atque luxuria. Et hinc debet fidelis cavere delectacionem femineam specialiter in istis criminibus, quia generata tali macula vel tela vix aut num- quam abstergitur oculus aut speculum ad Deum faciliter intuendum. Ideo medicina saluberrima est cavere de condicionibus huiusmodi corruptele, quia speculum humani animi potest faciliter per levem moram in delectacionem criminis indisponi ad Deum faciliter in- tuendum. 10 15 4. Ideo quidam sapientes habent istam celestem pru- denciam, quod sicut nec visu nec sensu alio nisi momentanee in obiecto delectabili inmorantur, sic omnino cavent a mora diutina virtutis «134r) ad intra concupiscibilis in aliquo tali sensibili. Et ad hoc iuvant devota oracio, edificatoria occupacio et honesta comitacio cum suis similibus. Et omnia ista cum multis aliis adhuc nobis inconprehensibilibus docetss Christus per hoc verbum Sa- piencie: »Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.« Unde quidam hic inprudenter mussitant39, si aliquis humanus spiritus clare videbit Deum ante diem iudicii? Et dicitur papam cum suis complicibus tenere partem negativam et ex hoc capiunt multi topicum, quodso sitao falsum, cum sit verisimile, quod mater Christi et Paulus et sancti ceteri non sint in purgatorio usque ad diem iudicii, cum carencia visionis divine videtur esse una de penis maximis, quas habebunt homines expurgandi. Ideo verisimile est, quod non omnes spiritus separati a corpore habebunt equalem moram in purgatorio, sc. ad diem iudicii inclusive, cum Christus promisit latroni, quod erit secum hodie in paradiso, quod oportet intelligi de paradiso celesti in gaudio. Que ergo evidencia negandi, quod spiritus beati videbunt ante diem iudicii Deum clare in patria, licet tunc fuerit hec visio roborata? Spiritus ergo translati de lymbo penetraruntu celum cum Christo, quia plene fuerunt stantes in purgatorio, quod aliter anime sancciores in spe plus langwerent usque ad iudicium pro beatitudine et sic usque ad illud forent ille anime plus in purgatorio cruciate et perirent papales indul- gencie de absolucione a pena et a culpa et canonizaciones ecclesie 20 25 30 35 40 38) Codd.: donec C male. — 39) CF: usitant D, inusitant ABE. — 40) BE: In A tantum q. s., in CD quod sit ct q. s. suprascriptum; in F quod falsum fit. — 41) Codd.: penetraverunt F.
Deus iustitia est; oculo mentis mundae hic videtur. 219 crimine generaliter edoceri, quia crimen quodcunque inveteratum in anima potest ex diuturnitate indelibilitatem contrahere. — Se- cundum peccatum, quo speculum istud inficitur, est peccatum carnis, tam gula, quam luxuria, in cuius testimonium mulier men- struata ex humore corrupto exspirante ab oculis novum speculum inficit sive mundum, quia collecto vapore exspirante ab oculis usque ad planam superficiem speculi ex frigiditate speculi in aliis disposicionibus statim in guttam colligitur et habens virtutem pene- trativam incorporatur. Et proporcionaliter fit mistice in anima de quocunque crimine delectante et specialiter de gula atque luxuria. Et hinc debet fidelis cavere delectacionem femineam specialiter in istis criminibus, quia generata tali macula vel tela vix aut num- quam abstergitur oculus aut speculum ad Deum faciliter intuendum. Ideo medicina saluberrima est cavere de condicionibus huiusmodi corruptele, quia speculum humani animi potest faciliter per levem moram in delectacionem criminis indisponi ad Deum faciliter in- tuendum. 10 15 4. Ideo quidam sapientes habent istam celestem pru- denciam, quod sicut nec visu nec sensu alio nisi momentanee in obiecto delectabili inmorantur, sic omnino cavent a mora diutina virtutis «134r) ad intra concupiscibilis in aliquo tali sensibili. Et ad hoc iuvant devota oracio, edificatoria occupacio et honesta comitacio cum suis similibus. Et omnia ista cum multis aliis adhuc nobis inconprehensibilibus docetss Christus per hoc verbum Sa- piencie: »Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.« Unde quidam hic inprudenter mussitant39, si aliquis humanus spiritus clare videbit Deum ante diem iudicii? Et dicitur papam cum suis complicibus tenere partem negativam et ex hoc capiunt multi topicum, quodso sitao falsum, cum sit verisimile, quod mater Christi et Paulus et sancti ceteri non sint in purgatorio usque ad diem iudicii, cum carencia visionis divine videtur esse una de penis maximis, quas habebunt homines expurgandi. Ideo verisimile est, quod non omnes spiritus separati a corpore habebunt equalem moram in purgatorio, sc. ad diem iudicii inclusive, cum Christus promisit latroni, quod erit secum hodie in paradiso, quod oportet intelligi de paradiso celesti in gaudio. Que ergo evidencia negandi, quod spiritus beati videbunt ante diem iudicii Deum clare in patria, licet tunc fuerit hec visio roborata? Spiritus ergo translati de lymbo penetraruntu celum cum Christo, quia plene fuerunt stantes in purgatorio, quod aliter anime sancciores in spe plus langwerent usque ad iudicium pro beatitudine et sic usque ad illud forent ille anime plus in purgatorio cruciate et perirent papales indul- gencie de absolucione a pena et a culpa et canonizaciones ecclesie 20 25 30 35 40 38) Codd.: donec C male. — 39) CF: usitant D, inusitant ABE. — 40) BE: In A tantum q. s., in CD quod sit ct q. s. suprascriptum; in F quod falsum fit. — 41) Codd.: penetraverunt F.
Strana 220
220 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. sanctorum, quas orat ecclesia tamquam in beatitudine. Sicut ergo presciti ante diem iudicii descenderant ad infernum, sic predesti- nati volabunt in spiritu ante diem iudicii finalis ad celum. G. Contra iram. Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. 10 15 20 1.) Super quo Augustinus: »In pace quidem perfeccio »est, ubi nichil repugnat, et ideo pacifici filii Dei sunt, quia nichil »resistit Deo et utique filii similitudinem patris habere debent; »pacifici autem in semet ipsis sunt, qui omnes animi motus con- »ponunt et §134v racioni subiciunt, i. e. menti et spiritui, cor- »poralesque concupiscencias habentes edomitas fiunt regnum Dei, »in quo ita ordinata sunt omnia, ut id, quod est in homine pre- »cipuum et excellens et nobilissimum, hoc inperet ceteris non re- »luctantibus, que sunt nobis bestiisque communia, atque id ipsum, »quod excellit in homine, i. e. mens et racio, subiciatur pociori »et alciori se, quod est ipsa incommutabilis et eterna Veritas, Uni- »genitusque Dei Filius, neque enim inperare potest inferioribus, »nisi superiori se subiciat. Hec est autem pax, que datur in terra »hominibus bone voluntatis, hec vita consummati perfectique sa- »pientis.« Hec Augustinus. 25 30 §2.) Crisostomus sic loquitur: »Pax est Unigenitus »Deus, de quo ait Apostolus Ipse est pax vestra', qui autem »pacem diligunt, filii sunt pacis. Pacifici autem non solum dicuntur, »qui inimicos in pace reconciliant, sed eciam illi, qui inmemores »sunt malorum, ipsi diligunt pacem.« Et infra dicit: »Inquire »pacem et persequere eam. Non dixit, si pax te sequitur, suscipe »illam, sed etsil, te fugerit, sequere eam, utputa si, quod humanum »est, cum aliquo feceris litem, siquidem ille te prius invitat ad »pacem, pax4s sequitur, cum gaudio suscipe eam; quod si ille »quasi malus permanet in malo, pax absconditur ab oculis tuis, »tu quasi filius pacis pulsa ianuam pacis, et hoc est44 inquire »pacem. Nec dicas: 'ille michi prior iniuriam fecit et prius debet »me rogare‘; gloriosior es tu, si nocitus pacem pecieris45 quam »si nocens; quere igitur pacem, ut invenias premium pacis. Beati »enim pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur.« Hec Crisostomus. 45 Totum autem lucrum, quod homo reportat de bellis istis vel litibus, videtur staré in mundi gloria vel in cupidine temporalium quesitorum. Quantum ad mundanam gloriam videtur, quod sit vana 42) Codd.: et D. — 43) Codd.: in C a p2 add. te; F add. te. — 44) Codd. om. D. — 45) C ex corr.: paciens BDE, pacieris A; om. F.
220 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. sanctorum, quas orat ecclesia tamquam in beatitudine. Sicut ergo presciti ante diem iudicii descenderant ad infernum, sic predesti- nati volabunt in spiritu ante diem iudicii finalis ad celum. G. Contra iram. Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. 10 15 20 1.) Super quo Augustinus: »In pace quidem perfeccio »est, ubi nichil repugnat, et ideo pacifici filii Dei sunt, quia nichil »resistit Deo et utique filii similitudinem patris habere debent; »pacifici autem in semet ipsis sunt, qui omnes animi motus con- »ponunt et §134v racioni subiciunt, i. e. menti et spiritui, cor- »poralesque concupiscencias habentes edomitas fiunt regnum Dei, »in quo ita ordinata sunt omnia, ut id, quod est in homine pre- »cipuum et excellens et nobilissimum, hoc inperet ceteris non re- »luctantibus, que sunt nobis bestiisque communia, atque id ipsum, »quod excellit in homine, i. e. mens et racio, subiciatur pociori »et alciori se, quod est ipsa incommutabilis et eterna Veritas, Uni- »genitusque Dei Filius, neque enim inperare potest inferioribus, »nisi superiori se subiciat. Hec est autem pax, que datur in terra »hominibus bone voluntatis, hec vita consummati perfectique sa- »pientis.« Hec Augustinus. 25 30 §2.) Crisostomus sic loquitur: »Pax est Unigenitus »Deus, de quo ait Apostolus Ipse est pax vestra', qui autem »pacem diligunt, filii sunt pacis. Pacifici autem non solum dicuntur, »qui inimicos in pace reconciliant, sed eciam illi, qui inmemores »sunt malorum, ipsi diligunt pacem.« Et infra dicit: »Inquire »pacem et persequere eam. Non dixit, si pax te sequitur, suscipe »illam, sed etsil, te fugerit, sequere eam, utputa si, quod humanum »est, cum aliquo feceris litem, siquidem ille te prius invitat ad »pacem, pax4s sequitur, cum gaudio suscipe eam; quod si ille »quasi malus permanet in malo, pax absconditur ab oculis tuis, »tu quasi filius pacis pulsa ianuam pacis, et hoc est44 inquire »pacem. Nec dicas: 'ille michi prior iniuriam fecit et prius debet »me rogare‘; gloriosior es tu, si nocitus pacem pecieris45 quam »si nocens; quere igitur pacem, ut invenias premium pacis. Beati »enim pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur.« Hec Crisostomus. 45 Totum autem lucrum, quod homo reportat de bellis istis vel litibus, videtur staré in mundi gloria vel in cupidine temporalium quesitorum. Quantum ad mundanam gloriam videtur, quod sit vana 42) Codd.: et D. — 43) Codd.: in C a p2 add. te; F add. te. — 44) Codd. om. D. — 45) C ex corr.: paciens BDE, pacieris A; om. F.
Strana 221
Radix omnium malorum est cupiditas rerum mundi. 221 et faciens homines superbire et multipliciter dirimens caritatem. Et quantum ad cupidinem rerum mundi, certum est secundum Apostolum, quod radix omnium malorum est talis cupiditas H. Contra peccata generaliter. §1.» Crisostomus: »Sed etsi aliquis ex potentibus, qui »videntur esse christiani, forsitan propter peccata sua correctus »factus fuerit tibi inimicus et persecutus te fuerit, beatus es. Nam »et Johannes neque propter gentilitatem neque propter heresim »interfectus est, sed quia corripiebat Herodem propter adulterium. »Sed et omnes prophete neque a gentilibus regibus, sed a suis »occisi sunt, non propter gentilitatem, sed quia corripiebant eorum »peccata.« Hec Crisostomus. 10 Beati, qui persecucionem paciuntur propter iusticiam, quoniam ipsorum est 135r) regnum celorum. 15 §2. Videtur Augustinus notare, quomodo primus gradus beatitudinis de humilitate et octavus de finali persecucione me- rentur regnum celorum. Primus propter causam predictam et ultimus propter finalem perseveranciam. Sicut enim in successione dierum octavus dies est primus dies replicatus, sic habens hos septem gradus beatitudinis et in illis circulariter confirmatus, quod vult sine fine usque ad mortem stare propter iusticiam, signanter habet regnum celorum. Quamvis autem non tunc ipsum plene habeat in fructu, est tamen in disposicione propinquissima, ut ipsum habeat, ideo sicut existens in ianuis dicitur esse in domo, sic existens in illa finali et iniciali persecucione dicitur esse in regno celorum, quia tota sua conversacio a principio usque in finem fuit in celis et iam existens in gradu ultimo quasi limen regni in- greditur. »Videtur«, inquit »michi,s« Augustinus »septiformis »operacio Spiritus S., de qua Ysaias loquitur, hiis gradibus sen- »tenciisque congruere, sed interest ordinis; nam ibi enumeracio »ab excellencioribus cepit, hic vero ab inferioribus. Ibi namque »incipit a Dei sapiencia et desinit ad timorem Dei; sed inicium »sapiencie timor Domini est, quapropter si gradatim tam ascen- »dentes numeremus, primus gradus est ibi timor Domini, secundus »pietas, tercius sciencia, quartus fortitudo, quintus consilium, sextus »intellectus, septimus sapiencia.« §3. Timor Domini congruit humilibus, de quibus hic dicitur: Beati pauperes spiritu, i. e. non inflati, non superbi, non alti, non 20 25 30 35 46) Codd.: post Augustinus F. 15
Radix omnium malorum est cupiditas rerum mundi. 221 et faciens homines superbire et multipliciter dirimens caritatem. Et quantum ad cupidinem rerum mundi, certum est secundum Apostolum, quod radix omnium malorum est talis cupiditas H. Contra peccata generaliter. §1.» Crisostomus: »Sed etsi aliquis ex potentibus, qui »videntur esse christiani, forsitan propter peccata sua correctus »factus fuerit tibi inimicus et persecutus te fuerit, beatus es. Nam »et Johannes neque propter gentilitatem neque propter heresim »interfectus est, sed quia corripiebat Herodem propter adulterium. »Sed et omnes prophete neque a gentilibus regibus, sed a suis »occisi sunt, non propter gentilitatem, sed quia corripiebant eorum »peccata.« Hec Crisostomus. 10 Beati, qui persecucionem paciuntur propter iusticiam, quoniam ipsorum est 135r) regnum celorum. 15 §2. Videtur Augustinus notare, quomodo primus gradus beatitudinis de humilitate et octavus de finali persecucione me- rentur regnum celorum. Primus propter causam predictam et ultimus propter finalem perseveranciam. Sicut enim in successione dierum octavus dies est primus dies replicatus, sic habens hos septem gradus beatitudinis et in illis circulariter confirmatus, quod vult sine fine usque ad mortem stare propter iusticiam, signanter habet regnum celorum. Quamvis autem non tunc ipsum plene habeat in fructu, est tamen in disposicione propinquissima, ut ipsum habeat, ideo sicut existens in ianuis dicitur esse in domo, sic existens in illa finali et iniciali persecucione dicitur esse in regno celorum, quia tota sua conversacio a principio usque in finem fuit in celis et iam existens in gradu ultimo quasi limen regni in- greditur. »Videtur«, inquit »michi,s« Augustinus »septiformis »operacio Spiritus S., de qua Ysaias loquitur, hiis gradibus sen- »tenciisque congruere, sed interest ordinis; nam ibi enumeracio »ab excellencioribus cepit, hic vero ab inferioribus. Ibi namque »incipit a Dei sapiencia et desinit ad timorem Dei; sed inicium »sapiencie timor Domini est, quapropter si gradatim tam ascen- »dentes numeremus, primus gradus est ibi timor Domini, secundus »pietas, tercius sciencia, quartus fortitudo, quintus consilium, sextus »intellectus, septimus sapiencia.« §3. Timor Domini congruit humilibus, de quibus hic dicitur: Beati pauperes spiritu, i. e. non inflati, non superbi, non alti, non 20 25 30 35 46) Codd.: post Augustinus F. 15
Strana 222
222 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. aput se magni, quibus Apostolus dicit: »Noli altum sapere, »sed time« (i. e. noli extolli). 5 Pietas congruit mitibus; qui enim pie querit sacram scripturam, honorat eam opere et mente et non reprehendit, quod nondum intelligit et propterea non resistit, quod est mitem esse. Unde hic dicitur: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt hereditate47 terram." 10 Sciencia congruit lugentibus, qui iam cognoverunt in scripturis, quibus malis vincti teneantur, que tamquam bona et utilia igno- rantes appetiverunt. De quibus hic dicitur: Beati, qui lugent, »quoniam ipsi consolabuntur." 15 20 Fortitudo congruit esurientibus et sicientibus iusticiam. La- borant enim gaudium desiderantes de veris bonis et amorem a terrenis et corporalibus avertere cupientes. De quibus dicitur hic: Beati, qui esuriunt et siciunt iusticiam, quoniam ipsi saturabuntur. 135 Consilium congruit misericordibus: hoc enim re- medium est unum de tantis malis evadendi, ut dimittamus, sicut nobis dimitti volumus, et adiuvemus, in quo possumus alios, sicut et nos, in quo non possumus, adiuvari cupimus. De quibus dicitur: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur." Intellectus congruit mundis corde, tamquam purgato oculo, quo cerni possit, quod oculus corporeus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. De quibus dicitur: 'Beati mundo »corde, quoniam ipsi Deum videbunt." 30 35 40 Sapiencia congruit pacificis, in quibus iam ordinata sunt 25 omnia, nullusque iam motus adversus racionem est rebellis, sed in omnibus contemperat spiritum hominis, cum et ipsi obtemperent Deo. De quibus dicitur: Beati pacifici ...“ §4. Unum autem premium, quod est regnum celorum, pro hiis ipsis gradibus varie nominatur: in primo, sicut oportuit, po- situm est regnum4s celorum, quod est perfecte summeque sapiencie anime racionalis. Sic itaqueis dictum est: Beati pauperes spiritu, »quoniam ipsorum est regnum celorum', tamquam diceretur finicium »sapiencie timor Domini'. Mitibus autem promittitur hereditas, tam- quam testamentum Patris cum pietate querentibus: "Beati mites, »quoniam ipsi hereditabunt terram.' Lugentibus promittitur con- solacio, tamquam scientibus, quid amiserunt et quid mercati sunt: 'Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur.' Esurientibus et sicientibus iusticiam saturitas promittitur, tamquam refeccio labo- rantibus fortiterque dimicantibus ad salutem: "Beati, qui esuriunt »et siciunt iusticiam, quoniam ipsi saturabuntur.' Misericordibus namque misericordia promittitur tamquam vero et optimo consilio utentibus, ut hôc eis exhibeatur a potenciore, quod invalidioribus 47) Codd.: om. CF. — 48) Codd.: verba regnum co itaque om. F.
222 XLV. M. J. Hus, De Omnibus Sanctis. aput se magni, quibus Apostolus dicit: »Noli altum sapere, »sed time« (i. e. noli extolli). 5 Pietas congruit mitibus; qui enim pie querit sacram scripturam, honorat eam opere et mente et non reprehendit, quod nondum intelligit et propterea non resistit, quod est mitem esse. Unde hic dicitur: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt hereditate47 terram." 10 Sciencia congruit lugentibus, qui iam cognoverunt in scripturis, quibus malis vincti teneantur, que tamquam bona et utilia igno- rantes appetiverunt. De quibus hic dicitur: Beati, qui lugent, »quoniam ipsi consolabuntur." 15 20 Fortitudo congruit esurientibus et sicientibus iusticiam. La- borant enim gaudium desiderantes de veris bonis et amorem a terrenis et corporalibus avertere cupientes. De quibus dicitur hic: Beati, qui esuriunt et siciunt iusticiam, quoniam ipsi saturabuntur. 135 Consilium congruit misericordibus: hoc enim re- medium est unum de tantis malis evadendi, ut dimittamus, sicut nobis dimitti volumus, et adiuvemus, in quo possumus alios, sicut et nos, in quo non possumus, adiuvari cupimus. De quibus dicitur: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur." Intellectus congruit mundis corde, tamquam purgato oculo, quo cerni possit, quod oculus corporeus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. De quibus dicitur: 'Beati mundo »corde, quoniam ipsi Deum videbunt." 30 35 40 Sapiencia congruit pacificis, in quibus iam ordinata sunt 25 omnia, nullusque iam motus adversus racionem est rebellis, sed in omnibus contemperat spiritum hominis, cum et ipsi obtemperent Deo. De quibus dicitur: Beati pacifici ...“ §4. Unum autem premium, quod est regnum celorum, pro hiis ipsis gradibus varie nominatur: in primo, sicut oportuit, po- situm est regnum4s celorum, quod est perfecte summeque sapiencie anime racionalis. Sic itaqueis dictum est: Beati pauperes spiritu, »quoniam ipsorum est regnum celorum', tamquam diceretur finicium »sapiencie timor Domini'. Mitibus autem promittitur hereditas, tam- quam testamentum Patris cum pietate querentibus: "Beati mites, »quoniam ipsi hereditabunt terram.' Lugentibus promittitur con- solacio, tamquam scientibus, quid amiserunt et quid mercati sunt: 'Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur.' Esurientibus et sicientibus iusticiam saturitas promittitur, tamquam refeccio labo- rantibus fortiterque dimicantibus ad salutem: "Beati, qui esuriunt »et siciunt iusticiam, quoniam ipsi saturabuntur.' Misericordibus namque misericordia promittitur tamquam vero et optimo consilio utentibus, ut hôc eis exhibeatur a potenciore, quod invalidioribus 47) Codd.: om. CF. — 48) Codd.: verba regnum co itaque om. F.
Strana 223
Octava beatitudo octavum forte diem demonstrat. 223 exhibent: Beati misericordes, quoniam ipsorum miserebitur Deus." Mundis corde facultas videndi Deum promittitur, tamquam purum oculum ad intelligenda eterna gerentibus: "Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.' Pacificis Dei similitudo promittitur, tamquam perfecte sapientibus formatisque ad ymaginem Dei per regeneracionem hominis renovati: Beati pacifici, quoniam ipsi filii »Dei vocabuntur." Et ista quidem in hac vita possunt conpleri, sicut conpleta in apostolis esse credimus; nam illa omnimoda et in angelicam formam mutacio, que post hanc vitam promittitur, nullis verbis explicari potest: "Beati ergo, qui persecucionem paciuntur propter »iusticiam, quoniam ipsorum est regnum celorum.' Hec octava sen- tencia, §136r) que ad caput redit perfectumque hominem declarat, signat forte circumcisionem octave diei in testamento veteri et re- surreccionem post sabbatum, qui est utique octavus idemque primus dies, et celebracionem feriarum octavarum, quas in re- generacione novi hominis celebramus et numero ipso penthecostes ; nam septenario sepcies multiplicato, quo49 fiunt 49, quasi octavus additur, ut 50 conpleantur et tamquam ad caput redeatur, quo die missus est Spiritus S., quo ad regnum celorum ducimur et hereditatem accipimus et consolamur et pascimur et misericordiam consequimur et mundamur et pacificamur. Et ita perfecti omnes extrinsecus illatas molestias pro veritate et iusticia libenter susti- nemus. 10 15 20 si sustineritis pacienter et finaliter Beati eritis, cum maledixerint vobis homines et persecutiso 2s vos fuerint Crisostomus: »Non posuit scriptura personas persequen- »cium, sed solam causam persecucionis, ut tu non aspicias, qui »te persequitur, sed ut quid te persequatur. Quid ergo si quis te »persecutus fuerit non propter causam Dei, sed privatam rem, »non es beatus« etc. 20 et dixerint omne malum adversum vos mencientes propter me: Gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est — in celis. 136v1.) Super quo Augustinus: »Queri autem »potest, quid intersit, quod ait 'cum vobis maledixerint et dicunt »omne malum adversum vos', cum maledicere hoc sit malum 35 49) Codd.: quot F. — 50) Codd.: a pudyty superscr. E. 15*
Octava beatitudo octavum forte diem demonstrat. 223 exhibent: Beati misericordes, quoniam ipsorum miserebitur Deus." Mundis corde facultas videndi Deum promittitur, tamquam purum oculum ad intelligenda eterna gerentibus: "Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.' Pacificis Dei similitudo promittitur, tamquam perfecte sapientibus formatisque ad ymaginem Dei per regeneracionem hominis renovati: Beati pacifici, quoniam ipsi filii »Dei vocabuntur." Et ista quidem in hac vita possunt conpleri, sicut conpleta in apostolis esse credimus; nam illa omnimoda et in angelicam formam mutacio, que post hanc vitam promittitur, nullis verbis explicari potest: "Beati ergo, qui persecucionem paciuntur propter »iusticiam, quoniam ipsorum est regnum celorum.' Hec octava sen- tencia, §136r) que ad caput redit perfectumque hominem declarat, signat forte circumcisionem octave diei in testamento veteri et re- surreccionem post sabbatum, qui est utique octavus idemque primus dies, et celebracionem feriarum octavarum, quas in re- generacione novi hominis celebramus et numero ipso penthecostes ; nam septenario sepcies multiplicato, quo49 fiunt 49, quasi octavus additur, ut 50 conpleantur et tamquam ad caput redeatur, quo die missus est Spiritus S., quo ad regnum celorum ducimur et hereditatem accipimus et consolamur et pascimur et misericordiam consequimur et mundamur et pacificamur. Et ita perfecti omnes extrinsecus illatas molestias pro veritate et iusticia libenter susti- nemus. 10 15 20 si sustineritis pacienter et finaliter Beati eritis, cum maledixerint vobis homines et persecutiso 2s vos fuerint Crisostomus: »Non posuit scriptura personas persequen- »cium, sed solam causam persecucionis, ut tu non aspicias, qui »te persequitur, sed ut quid te persequatur. Quid ergo si quis te »persecutus fuerit non propter causam Dei, sed privatam rem, »non es beatus« etc. 20 et dixerint omne malum adversum vos mencientes propter me: Gaudete et exultate, quoniam merces vestra copiosa est — in celis. 136v1.) Super quo Augustinus: »Queri autem »potest, quid intersit, quod ait 'cum vobis maledixerint et dicunt »omne malum adversum vos', cum maledicere hoc sit malum 35 49) Codd.: quot F. — 50) Codd.: a pudyty superscr. E. 15*
Strana 224
224 XLV. M. J. HuS, De Omnibus Sanctis. 10 15 »dicere. Sed aliter maledictum iactatur cum contumelia coram illo, »cui maledicitur, sicut Domino nostro dictum est: Nonne verum »dicimus nos, quia Samaritanus es tu et demonium habes', et »aliter, cum absentis fama leditur, sicut de illo scribitur: 'Alii »dicebant, quia propheta est, alii dicebant 'non, sed seducit turbas'.« Videtur istum Sanctum dicere, quod maledicere sit in presencia inferre homini contumeliam, sed dicere malum adversum eum est comminus, sive hoc fiat in presencia sua, sive absencia. »Per- »sequi« — inquit Augustinus — »est vim inferre vel insidias »appetere, quod fecit, qui eum tradidit, et qui eum crucifixerunt. »Sane hoc non est nude positum, ut diceretur 'et dicent omne »malum adversum vos', sed additum est 'mencientes'; additur »eciam 'propter me'. Propter eos additum esse puto, qui volunt »de persecucionibus suis et de fame sue turpitudine gloriari, et »ideo dicere ad se pertinere verba Christi, quod de illis multa »dicuntur mala, cum et vera dicantur et de illorum errore dicuntur. »Et si aliquando et nonnulla falsa iactantur, quod temeritate ho- »minum plerumque accidit, non tamen propter Christum ista »paciuntur; non enim Christum sequitur, qui non secundum veram »fidem et catholicam disciplinam vocatur christianus51.« Hec Augustinus. 20 25 30 35 §2.) Crisostomus loquitur sic: »Ut quis propter blas- »femiam sit beatus, duo hec convenire debent: ut et mendaciter »blasfemetur et propter Deum; alioquin si unum defuerit, iam »non erit beatitudinis merces. Utputa si quis dixerit de te, quod »est turpe, mendaciter, sed non propter causam Dei, sed privatam »aliquam inimiciciam dolens, ille quidem peccavit, tu autem mer- »cedem iusticie non habes, nisi cum forte potuisti blasfemare, »non blasfemasti propter iusticiam Dei, aut cum possis revindicare »te, non revindicasti; et tunc beatus es et causa privata facta est »causa Dei. Quod si propter causam quidem Dei blasfematus es, »cum malum, quod de te dictum est, verum est, non es beatus, »quia verum est dictum de te et illa blasfemia pertinet tibi non »ad mercedem iusticie, sed ad vindictam peccati. Ideo utrumque »posuit et 'mencientes' et propter me‘. Gaudete, quare? Quia »merces vestra multa est in celo; ponderate confusionem terrenam »cum gloria celesti, et videte, si non multo levius est, quod pa- »timini super terram, quam expectatis in celo.« Hec Criso- »stomus. 40 §3. Et videtur, quod verba Domini non solum ad prete- ritorum solacium extenduntur, sed ad consolacionem presencium, qui in causa Dei exprobrantur. Patet quidem, quod pontifices nostri et pharisei excommunicant hominem, quia 137r defendit et enucliat causam Christi, et quantum ad excommunicacionem, que 51) Codd.: Christus D.
224 XLV. M. J. HuS, De Omnibus Sanctis. 10 15 »dicere. Sed aliter maledictum iactatur cum contumelia coram illo, »cui maledicitur, sicut Domino nostro dictum est: Nonne verum »dicimus nos, quia Samaritanus es tu et demonium habes', et »aliter, cum absentis fama leditur, sicut de illo scribitur: 'Alii »dicebant, quia propheta est, alii dicebant 'non, sed seducit turbas'.« Videtur istum Sanctum dicere, quod maledicere sit in presencia inferre homini contumeliam, sed dicere malum adversum eum est comminus, sive hoc fiat in presencia sua, sive absencia. »Per- »sequi« — inquit Augustinus — »est vim inferre vel insidias »appetere, quod fecit, qui eum tradidit, et qui eum crucifixerunt. »Sane hoc non est nude positum, ut diceretur 'et dicent omne »malum adversum vos', sed additum est 'mencientes'; additur »eciam 'propter me'. Propter eos additum esse puto, qui volunt »de persecucionibus suis et de fame sue turpitudine gloriari, et »ideo dicere ad se pertinere verba Christi, quod de illis multa »dicuntur mala, cum et vera dicantur et de illorum errore dicuntur. »Et si aliquando et nonnulla falsa iactantur, quod temeritate ho- »minum plerumque accidit, non tamen propter Christum ista »paciuntur; non enim Christum sequitur, qui non secundum veram »fidem et catholicam disciplinam vocatur christianus51.« Hec Augustinus. 20 25 30 35 §2.) Crisostomus loquitur sic: »Ut quis propter blas- »femiam sit beatus, duo hec convenire debent: ut et mendaciter »blasfemetur et propter Deum; alioquin si unum defuerit, iam »non erit beatitudinis merces. Utputa si quis dixerit de te, quod »est turpe, mendaciter, sed non propter causam Dei, sed privatam »aliquam inimiciciam dolens, ille quidem peccavit, tu autem mer- »cedem iusticie non habes, nisi cum forte potuisti blasfemare, »non blasfemasti propter iusticiam Dei, aut cum possis revindicare »te, non revindicasti; et tunc beatus es et causa privata facta est »causa Dei. Quod si propter causam quidem Dei blasfematus es, »cum malum, quod de te dictum est, verum est, non es beatus, »quia verum est dictum de te et illa blasfemia pertinet tibi non »ad mercedem iusticie, sed ad vindictam peccati. Ideo utrumque »posuit et 'mencientes' et propter me‘. Gaudete, quare? Quia »merces vestra multa est in celo; ponderate confusionem terrenam »cum gloria celesti, et videte, si non multo levius est, quod pa- »timini super terram, quam expectatis in celo.« Hec Criso- »stomus. 40 §3. Et videtur, quod verba Domini non solum ad prete- ritorum solacium extenduntur, sed ad consolacionem presencium, qui in causa Dei exprobrantur. Patet quidem, quod pontifices nostri et pharisei excommunicant hominem, quia 137r defendit et enucliat causam Christi, et quantum ad excommunicacionem, que 51) Codd.: Christus D.
Strana 225
Maledictio Dei sola nocet, non malorum hominum. 225 est malediccio, certum,, est ex fide, cum solum malediccio Deiga nocet, quiss solum maledicit pro malicia falsitatis: malediccio illa ventosa non nocet53 Christicolis, sed redit ad mineram toxicam, a qua venit,4, cum hic dicit Christus: »Beati eritis, cum vos male- »dixerint55 homines. Gaudete et exultate« etc. — XLVI. Quinque fratrum. 1.S Salvator, in hoc ewangelio docet suos fideles ab occultis persecutoribus diligenter precavere et 2° manifestos tyrannos non timere. De quibus Gregorius in Moralibus dicit: »Sancta »ecclesia transire sine labore temptacionis non potest tempore »peregrinacionis, que etsi foris hostes non habet, intus tamen tollerat fictos fratres..« 10 Luce 120 Ttendite a fermento phariseorum A ne fortassis avertamini a veritate, quam vos docui; nam ypocrite per simulacionem sanctitatis fidem destruunt simplicium proprias docentes doctrinas Matth. 16°: »Intellexerunt, quia non »dixit cavendum a fermento panum, sed a doctrina phariseorum »et saduceorum«, sc. que corrumpit corda simplicium in veritate, sicut fermentum farinam dulcem. Crisostomus super Matheum: »Non dixit aspicite, »sed attendite; aspicere enim est simpliciter videre, attendere autem »est caute considerare. Ubi enim certa res, aspicitur; ubi autem »incerta et dubitabilis, attenditur. Sciens igitur Christus, quia est »in ipsis aliquid, quod pro alio videtur, aliud desuper positum, »aliud inclusum, ideo dixit 'attendite‘.« Hec ille. 15 20 25 quod est ypocrisis. 2. Nota: Salvator hic fermentum vocat ypocrisim, Ma- theus 16° doctrinam phariseorum, et Mathei 13° accipitur fer- 52) Codd.: verba certum co Dei om. E. — 53) Codd.: verba qui co nocte om. F. — 54) Codd.: velit D errore. — 55) Codd.: maledicent F. — 1) Codd.: in F ponitur post secundum capitulum.
Maledictio Dei sola nocet, non malorum hominum. 225 est malediccio, certum,, est ex fide, cum solum malediccio Deiga nocet, quiss solum maledicit pro malicia falsitatis: malediccio illa ventosa non nocet53 Christicolis, sed redit ad mineram toxicam, a qua venit,4, cum hic dicit Christus: »Beati eritis, cum vos male- »dixerint55 homines. Gaudete et exultate« etc. — XLVI. Quinque fratrum. 1.S Salvator, in hoc ewangelio docet suos fideles ab occultis persecutoribus diligenter precavere et 2° manifestos tyrannos non timere. De quibus Gregorius in Moralibus dicit: »Sancta »ecclesia transire sine labore temptacionis non potest tempore »peregrinacionis, que etsi foris hostes non habet, intus tamen tollerat fictos fratres..« 10 Luce 120 Ttendite a fermento phariseorum A ne fortassis avertamini a veritate, quam vos docui; nam ypocrite per simulacionem sanctitatis fidem destruunt simplicium proprias docentes doctrinas Matth. 16°: »Intellexerunt, quia non »dixit cavendum a fermento panum, sed a doctrina phariseorum »et saduceorum«, sc. que corrumpit corda simplicium in veritate, sicut fermentum farinam dulcem. Crisostomus super Matheum: »Non dixit aspicite, »sed attendite; aspicere enim est simpliciter videre, attendere autem »est caute considerare. Ubi enim certa res, aspicitur; ubi autem »incerta et dubitabilis, attenditur. Sciens igitur Christus, quia est »in ipsis aliquid, quod pro alio videtur, aliud desuper positum, »aliud inclusum, ideo dixit 'attendite‘.« Hec ille. 15 20 25 quod est ypocrisis. 2. Nota: Salvator hic fermentum vocat ypocrisim, Ma- theus 16° doctrinam phariseorum, et Mathei 13° accipitur fer- 52) Codd.: verba certum co Dei om. E. — 53) Codd.: verba qui co nocte om. F. — 54) Codd.: velit D errore. — 55) Codd.: maledicent F. — 1) Codd.: in F ponitur post secundum capitulum.
Strana 226
226 XLVI. M. J. Hus, Quinque fratrum. 10 15 20 25 mentum pro fervore fidei; nec obstat, quod eadem res secundum proprietates oppositas rebus oppositis, conparetur, sicut leo Christo Apok. 5°: »Vicit leo de tribu Juda« et dyabolo 1a Petri 5°: »Adversarius vester dyabolus« etc. 137V) Crisostomus super Matheum: »Attendite »a falsis prophetis« dicit: »Nulla res sic exterminat bonum sicut »simulatum bonum; nam manifestum malum quasi malum fugitur »et cavetur, malum autem sub specie boni celatum, dum non »cognoscitur, nec cavetur, sed eciam quasi bonum suscipitur et »non coniunctum est bono, i. e. Christo; ideo exterminat bonum. »Sed servi dyaboli tunc sepissime christianitatem corrumpunt, »quando se simulant christianos.« Hec Crisostomus. — Unde ecclesia Christi a principio passa est tribulaciones a Judeis, deinde a paganis, postmodum ab hereticis, et modo ab ypocritis, qui iam sunt maximi ypocrite, quia Antichristi discipuli spissim per Christi ecclesiam seminati, precedentes Antichristum, sicut veri prophete Dominum precesserunt. Unde quia ypocrisis est fundamentum Antichristi, ideo prophetavit Ysaias c a° 9° de ypocrisi Antichristi dicens: »Disperdet Dominus ab Israel et caudam et caput, et in- »curvantem et depravantem, in die una,« ita quod per caput Anti- christus, per caudam eius discipuli ypocrite denotentur. Unde subdit Ysaias propheta: »Docens mendacium ipse est, cauda et erunt, »qui beatificant populum istum, seducentes: et qui beatificantur, »precipitati. Propter hoc adulescentulis eius non delectabitur Do- »minus et pupillorum eius et viduarum non miserebitur, quia »omnis ypocrita est et nequam et universum os locutum est stul- »ticiam.« — Ecce quante miserie secundum prophetam est causa multiplicata ypocrisis et presertim in clericis, qui sub nomine Jesu Christi locuntur mendacium Antichristi opera ypocritice palliantes. Ab hiis ergo attendere debent Christi discipuli, quoniam ipsorum nequicia simulata in tenebris in lumine apparebit. 30 in finali iudicio omnibus Roman. 2°: »In die, qua iudicabit talia ypocrisia in presenti, tempore. Dominus occulta hominum- Nichil autem opertum esta, quod non reveletur, neque nunc a Deo et post ab omnibus in abscondito absconditum, quod non sciatur. Quoniam que in tenebris in manifesto aperte dixistis, in lumine dicentur: 35 3. Notag : in ewangelio tanguntur tria: primum est ex parte persecutorum magna crudelitas, cum dicitur: 'qui occidunt corpus‘; secundum ex parte Dei eius magna potestas, cum dicitur 'timete eum, qui postquam occiderit, habet potestatem mittere in 2) Codd.: conpositis D. — 3) C: om. Codd. — 4) Codd.: om. D. — 5) H. l. hanc notam add. B; in D posterius, in C prius additur, sed locus incertus, in A paulo prius.
226 XLVI. M. J. Hus, Quinque fratrum. 10 15 20 25 mentum pro fervore fidei; nec obstat, quod eadem res secundum proprietates oppositas rebus oppositis, conparetur, sicut leo Christo Apok. 5°: »Vicit leo de tribu Juda« et dyabolo 1a Petri 5°: »Adversarius vester dyabolus« etc. 137V) Crisostomus super Matheum: »Attendite »a falsis prophetis« dicit: »Nulla res sic exterminat bonum sicut »simulatum bonum; nam manifestum malum quasi malum fugitur »et cavetur, malum autem sub specie boni celatum, dum non »cognoscitur, nec cavetur, sed eciam quasi bonum suscipitur et »non coniunctum est bono, i. e. Christo; ideo exterminat bonum. »Sed servi dyaboli tunc sepissime christianitatem corrumpunt, »quando se simulant christianos.« Hec Crisostomus. — Unde ecclesia Christi a principio passa est tribulaciones a Judeis, deinde a paganis, postmodum ab hereticis, et modo ab ypocritis, qui iam sunt maximi ypocrite, quia Antichristi discipuli spissim per Christi ecclesiam seminati, precedentes Antichristum, sicut veri prophete Dominum precesserunt. Unde quia ypocrisis est fundamentum Antichristi, ideo prophetavit Ysaias c a° 9° de ypocrisi Antichristi dicens: »Disperdet Dominus ab Israel et caudam et caput, et in- »curvantem et depravantem, in die una,« ita quod per caput Anti- christus, per caudam eius discipuli ypocrite denotentur. Unde subdit Ysaias propheta: »Docens mendacium ipse est, cauda et erunt, »qui beatificant populum istum, seducentes: et qui beatificantur, »precipitati. Propter hoc adulescentulis eius non delectabitur Do- »minus et pupillorum eius et viduarum non miserebitur, quia »omnis ypocrita est et nequam et universum os locutum est stul- »ticiam.« — Ecce quante miserie secundum prophetam est causa multiplicata ypocrisis et presertim in clericis, qui sub nomine Jesu Christi locuntur mendacium Antichristi opera ypocritice palliantes. Ab hiis ergo attendere debent Christi discipuli, quoniam ipsorum nequicia simulata in tenebris in lumine apparebit. 30 in finali iudicio omnibus Roman. 2°: »In die, qua iudicabit talia ypocrisia in presenti, tempore. Dominus occulta hominum- Nichil autem opertum esta, quod non reveletur, neque nunc a Deo et post ab omnibus in abscondito absconditum, quod non sciatur. Quoniam que in tenebris in manifesto aperte dixistis, in lumine dicentur: 35 3. Notag : in ewangelio tanguntur tria: primum est ex parte persecutorum magna crudelitas, cum dicitur: 'qui occidunt corpus‘; secundum ex parte Dei eius magna potestas, cum dicitur 'timete eum, qui postquam occiderit, habet potestatem mittere in 2) Codd.: conpositis D. — 3) C: om. Codd. — 4) Codd.: om. D. — 5) H. l. hanc notam add. B; in D posterius, in C prius additur, sed locus incertus, in A paulo prius.
Strana 227
Ecclesia nunc maxime ab hypocritis patitur. 227 gehennam'; 3m est ex parte sanctorum, sc. eorum magna securitas, cum dicitur: Nonne quinque passeres veneunt dipondios?“ Primum non timendum, quia nolite timere‘; secundum timendum, quia dicitur 'timete eum‘; tercium est humiliter affectandum5. privatim et quod in aure locuti «138r estis in cubiculis, predica- palam, publice bitur in tectis. s Nam domus in illa terra habent tecta plana, ubi congregantur homines ad spaciandum et confabulandum, et ideo illa, que dicuntur ibi, publice dicuntur: sic exponit Theophilus. Beda autem exponit hoc referendo ad discipulos Christi, quia ea, que passi sunt in tenebris carcerum et pressuram, declarata sunt per orbem ad gloriam eorum. Sed prima exposicio magis consonat litere precedenti. 10 qui nil terrenum cupitis Dico autem vobis, amicis meis, Hic consolatur discipulos, ut eciam non formidarent seviciam 1s phariseorum prius ab ypocrisi preservati. Hec enim duo Christi ecclesiam maxime perturbant: sc. ypocrisis, quam precepit fugere. et austeritas mortificans, quam precipit non timere. Ad primum requiritur prudencia, ad secundum fortitudo, quorum utrumque in lege Domini est firmissime amplexandum. Cirillus: »Non quibuscunque simpliciter hic sermo con- »venire videtur, sed hiis, qui Deum ex tota diligunt mente, quibus »convenit dicere : 'Quis nos separabit a caritate Christi?' Qui autem »tales sunt, habiles sunt et ad prosiliendum parati.« Hec ille. 20 et sic hominem, quamvis non secundum animam propter multitudinem tantum vel ferocitatem tortoribus iniuste Ne terreamini ab hiis, qui occidunt corpus, et post 2s vobis hec non habent amplius, quid faciant. 4.) Nota,: aliud est timere dolorem mortis, aliud timere mortem. Primum possunt timere boni et mali, mortem autem non timent nisi mali. Unde Crisostomus super Math.: »Quid »est timor mortis? Non dolor exeundi de corpore, sed desperacio »vite post mortem, i. e. quando putats pavere, post mortem. Vis »hoc scire? Ecce frequenter homines gravem dolorem paciuntur »in infirmitate et non moriuntur; et frequenter modicum tedium 30 6) Vulg. C: dispendio D. — 7) Codd.: alii (DEF) paulo inferius hanc Notam' ponunt. — 8) Codd.: in C locus rasus et a y2 in ille enim timet mortem, qui non putat se correctus. — 9) BDEF; paue A, vivere C (vide ann. 8.)
Ecclesia nunc maxime ab hypocritis patitur. 227 gehennam'; 3m est ex parte sanctorum, sc. eorum magna securitas, cum dicitur: Nonne quinque passeres veneunt dipondios?“ Primum non timendum, quia nolite timere‘; secundum timendum, quia dicitur 'timete eum‘; tercium est humiliter affectandum5. privatim et quod in aure locuti «138r estis in cubiculis, predica- palam, publice bitur in tectis. s Nam domus in illa terra habent tecta plana, ubi congregantur homines ad spaciandum et confabulandum, et ideo illa, que dicuntur ibi, publice dicuntur: sic exponit Theophilus. Beda autem exponit hoc referendo ad discipulos Christi, quia ea, que passi sunt in tenebris carcerum et pressuram, declarata sunt per orbem ad gloriam eorum. Sed prima exposicio magis consonat litere precedenti. 10 qui nil terrenum cupitis Dico autem vobis, amicis meis, Hic consolatur discipulos, ut eciam non formidarent seviciam 1s phariseorum prius ab ypocrisi preservati. Hec enim duo Christi ecclesiam maxime perturbant: sc. ypocrisis, quam precepit fugere. et austeritas mortificans, quam precipit non timere. Ad primum requiritur prudencia, ad secundum fortitudo, quorum utrumque in lege Domini est firmissime amplexandum. Cirillus: »Non quibuscunque simpliciter hic sermo con- »venire videtur, sed hiis, qui Deum ex tota diligunt mente, quibus »convenit dicere : 'Quis nos separabit a caritate Christi?' Qui autem »tales sunt, habiles sunt et ad prosiliendum parati.« Hec ille. 20 et sic hominem, quamvis non secundum animam propter multitudinem tantum vel ferocitatem tortoribus iniuste Ne terreamini ab hiis, qui occidunt corpus, et post 2s vobis hec non habent amplius, quid faciant. 4.) Nota,: aliud est timere dolorem mortis, aliud timere mortem. Primum possunt timere boni et mali, mortem autem non timent nisi mali. Unde Crisostomus super Math.: »Quid »est timor mortis? Non dolor exeundi de corpore, sed desperacio »vite post mortem, i. e. quando putats pavere, post mortem. Vis »hoc scire? Ecce frequenter homines gravem dolorem paciuntur »in infirmitate et non moriuntur; et frequenter modicum tedium 30 6) Vulg. C: dispendio D. — 7) Codd.: alii (DEF) paulo inferius hanc Notam' ponunt. — 8) Codd.: in C locus rasus et a y2 in ille enim timet mortem, qui non putat se correctus. — 9) BDEF; paue A, vivere C (vide ann. 8.)
Strana 228
228 XLVI. M. J. Hus, Quinque fratrum. »habent et moriuntur, «138v) et tunc magis contenti sunt gravem »dolorem pati et non mori. Vides ergo, quod non dolor mortis, »sed ipsa mors timetur.« Iste autem timor est causa omnium »malorum, sicut ostendit Crisostomus dicens: »Timor mortis »omnia mala operatur.« — Non debemus autem timere mori propter Christum propter multas raciones, de quibus octo ponit Crisostomus in Ori- gin ali super illud Mathei Nolite timere‘ etc. : 1a causa est propter debitum, unde ait: »Corpus si ab inpiis »occisum non fuerit propter Deum, a se ipso postmodum morietur »propter naturam. Ergo occisi secundum corpus nichil perditis, »nisi mortis dilacionem.« 2a racio: Ipsum corpus est vestimentum anime; sicut ergo homo, quando vestis laceratur, non sustinet dampnum in natura, sed iniuriam in veste sua, sic et homo, quando propter Deum in corpore occiditur etc. Unde ait: »Substancia hominis non est »corpus, sed anima. Hanc enim solam Deus ad ymaginem suam »fecit, hanc diligit, propter hanc fecit mundum, hanc zelat et per- »sequitur inimicus, propter hanc ipse Filius Dei venit in mundum.« Corpus autem vestimentum est anime, ut ait Apostolus, de quo nostroro »in quo ingemiscimus, gravati eo nolumus exspoliari, »sed supervestiri.« 3a racio, quia corpus est anime in nocumentum eo, quod sit eius familiaris inimicus, iuxta Apostolum: »Caro concupiscit 25 »adversus spiritum.« 4a racio, quia non est nostrum proprium, sed a Deo datum. 5a racio ex parte inpotencie humane, unde et Salvator dixit Pilato Joh. 18°: »Non haberes in me potestatem, nisi tibi »esset datum desuper.« Unde Crisostomus: »Non debetis »timere homines, quia non est in vobis illorum potestas, sed »Dei« etc. ... 5 10 15 20 30 servientes ei principalissime in timore filiali filialiter Ostendam autem vobis, quem timeatis: timete eum, qui in corpore postquam occiderit, 40 140r 5. Super quo Jeronimus in Omelia istius as ewangelii dicit: »Quia duo sunt genera persecutorum, unum palam »seviencium, alterum ficte fraudulenterque blandiencium, contra »utrumque nos munire atque instruere volens Salvator et supra »ab ypocrisi phariseorum et hic a carnificum cede precepit non »timere, quia videlicet post mortem nec horum crudelitas nec illorum »valet simulacio durare, sed Domino pocius, quem semper videat, »placendo, Deum, quem semper punire vel liberare queat, esse 10) Codd.: modo E. — 11) Fol. 139 est parvum interpositum, de quo vidé ann. ad fol. 70.
228 XLVI. M. J. Hus, Quinque fratrum. »habent et moriuntur, «138v) et tunc magis contenti sunt gravem »dolorem pati et non mori. Vides ergo, quod non dolor mortis, »sed ipsa mors timetur.« Iste autem timor est causa omnium »malorum, sicut ostendit Crisostomus dicens: »Timor mortis »omnia mala operatur.« — Non debemus autem timere mori propter Christum propter multas raciones, de quibus octo ponit Crisostomus in Ori- gin ali super illud Mathei Nolite timere‘ etc. : 1a causa est propter debitum, unde ait: »Corpus si ab inpiis »occisum non fuerit propter Deum, a se ipso postmodum morietur »propter naturam. Ergo occisi secundum corpus nichil perditis, »nisi mortis dilacionem.« 2a racio: Ipsum corpus est vestimentum anime; sicut ergo homo, quando vestis laceratur, non sustinet dampnum in natura, sed iniuriam in veste sua, sic et homo, quando propter Deum in corpore occiditur etc. Unde ait: »Substancia hominis non est »corpus, sed anima. Hanc enim solam Deus ad ymaginem suam »fecit, hanc diligit, propter hanc fecit mundum, hanc zelat et per- »sequitur inimicus, propter hanc ipse Filius Dei venit in mundum.« Corpus autem vestimentum est anime, ut ait Apostolus, de quo nostroro »in quo ingemiscimus, gravati eo nolumus exspoliari, »sed supervestiri.« 3a racio, quia corpus est anime in nocumentum eo, quod sit eius familiaris inimicus, iuxta Apostolum: »Caro concupiscit 25 »adversus spiritum.« 4a racio, quia non est nostrum proprium, sed a Deo datum. 5a racio ex parte inpotencie humane, unde et Salvator dixit Pilato Joh. 18°: »Non haberes in me potestatem, nisi tibi »esset datum desuper.« Unde Crisostomus: »Non debetis »timere homines, quia non est in vobis illorum potestas, sed »Dei« etc. ... 5 10 15 20 30 servientes ei principalissime in timore filiali filialiter Ostendam autem vobis, quem timeatis: timete eum, qui in corpore postquam occiderit, 40 140r 5. Super quo Jeronimus in Omelia istius as ewangelii dicit: »Quia duo sunt genera persecutorum, unum palam »seviencium, alterum ficte fraudulenterque blandiencium, contra »utrumque nos munire atque instruere volens Salvator et supra »ab ypocrisi phariseorum et hic a carnificum cede precepit non »timere, quia videlicet post mortem nec horum crudelitas nec illorum »valet simulacio durare, sed Domino pocius, quem semper videat, »placendo, Deum, quem semper punire vel liberare queat, esse 10) Codd.: modo E. — 11) Fol. 139 est parvum interpositum, de quo vidé ann. ad fol. 70.
Strana 229
Mori pro Christo timere non debemus propter octo causas. 229 »timendum. Timete', inquit, 'eum, qui postquam occiderit, habet »potestatem mittere in gehennam‘.« sc. corpus et animam, quod alii non habent, in dampnacionem eternam i. e. penam eternam habet potestatem mittere 140v in gehennam; corpus et animam ante mortem et post mortem Deuter. 32°: »Ego occidam corpora inpiorum«, sc. eterne morti tradendo »et »ego vivere faciam corpora sanctorum« inmortalitate vestiendo; »percuciam animas inpiorum« eternis suppliciis feriendo »et ego »sanabo animas beatorum« eterna salvacione glorificando. Sed diceret,, quis: quomodo hoc conpetit iusticie Dei, ut homines pro culpa transitoria pena puniat eterna? Ad hoc dicit Gregorius, quod propter eternitatem peccandi. Unde dicit in Moralibus: »Multi dicunt: sine fine puniri non debet, quod fit »cum fine; iustus nimirum est Deus et quod non eterno peccato »commissum est, eterno non debet puniri tormento. Quibus cicius »respondemus, quod recte dicerent, si iustus iudex non corda »hominum, sed facta pensaret; iniqui ergo cum sine fine deliquerunt, »quia cum fine vixerunt, voluissent quippe sine fine vivere, ut »sine fine potuissent in iniquitatibus permanere« etc. 10 15 i. e. vere ita dico vobis, hunc timete! et sic eius potenciam, sapienciam, iusticiam et bonitatem. 20 De potencia hic dictum est; de sapiencia Psalmus: »Si ascendam »in celum, tu illic es« etc. et sic latere non possum; 3° timenda est eius iusticia Proverb. 6°: »Nec aquiescet cuiusquam precibus, »nec suscipiet pro redempcione dona plurima«; 4° timenda est eius bonitas, quia summa, odiens omnem maliciam ; ipse humilis : ideo superbi dicent Apok. 6° montibus: »Cooperite nos« etc. 25 wssak i. e. venduntur Nonne quinque passeres veneunt §6.) Hic sciendum, quod passeres habundant in terra pro- missionis, et ideo de ipsis fiebat oblacio pauperum, qui non po- terant habere alia animalia. Unde erant pauci valoris, quia duo dabantur pro asse. As, assis est genus nummi, unde est mensura in ponderibus, ut dicit Glossa super locum istum ; in unoquoque enim genere illud, quod est minimum, est mensura aliorum ex 30 12) Codd.: dicet D, diceres B sequenti quis omisso.
Mori pro Christo timere non debemus propter octo causas. 229 »timendum. Timete', inquit, 'eum, qui postquam occiderit, habet »potestatem mittere in gehennam‘.« sc. corpus et animam, quod alii non habent, in dampnacionem eternam i. e. penam eternam habet potestatem mittere 140v in gehennam; corpus et animam ante mortem et post mortem Deuter. 32°: »Ego occidam corpora inpiorum«, sc. eterne morti tradendo »et »ego vivere faciam corpora sanctorum« inmortalitate vestiendo; »percuciam animas inpiorum« eternis suppliciis feriendo »et ego »sanabo animas beatorum« eterna salvacione glorificando. Sed diceret,, quis: quomodo hoc conpetit iusticie Dei, ut homines pro culpa transitoria pena puniat eterna? Ad hoc dicit Gregorius, quod propter eternitatem peccandi. Unde dicit in Moralibus: »Multi dicunt: sine fine puniri non debet, quod fit »cum fine; iustus nimirum est Deus et quod non eterno peccato »commissum est, eterno non debet puniri tormento. Quibus cicius »respondemus, quod recte dicerent, si iustus iudex non corda »hominum, sed facta pensaret; iniqui ergo cum sine fine deliquerunt, »quia cum fine vixerunt, voluissent quippe sine fine vivere, ut »sine fine potuissent in iniquitatibus permanere« etc. 10 15 i. e. vere ita dico vobis, hunc timete! et sic eius potenciam, sapienciam, iusticiam et bonitatem. 20 De potencia hic dictum est; de sapiencia Psalmus: »Si ascendam »in celum, tu illic es« etc. et sic latere non possum; 3° timenda est eius iusticia Proverb. 6°: »Nec aquiescet cuiusquam precibus, »nec suscipiet pro redempcione dona plurima«; 4° timenda est eius bonitas, quia summa, odiens omnem maliciam ; ipse humilis : ideo superbi dicent Apok. 6° montibus: »Cooperite nos« etc. 25 wssak i. e. venduntur Nonne quinque passeres veneunt §6.) Hic sciendum, quod passeres habundant in terra pro- missionis, et ideo de ipsis fiebat oblacio pauperum, qui non po- terant habere alia animalia. Unde erant pauci valoris, quia duo dabantur pro asse. As, assis est genus nummi, unde est mensura in ponderibus, ut dicit Glossa super locum istum ; in unoquoque enim genere illud, quod est minimum, est mensura aliorum ex 30 12) Codd.: dicet D, diceres B sequenti quis omisso.
Strana 230
230 XLVI. M. J. Hus, Quinque fratrum. 5 10 15 10°13 Metaphisiceis. Dypondius autem valet duplex as; et ideo quinque passeres vendebantur dypondio, et sic pro duplici asse, ut habetur Math. 10°, quia quintus passer non poterat con- petenter dividi, sicut quando dantur quinque ova pro minimo, tunc non dantur nisi duo pro obulo. Crisostomus super Math.: »Sed forte aliquis dicet: »ut quid tanta licencia data est malis, ut eciam contra voluntatem »Dei habeant in sanctis potestatem nocendi? Absit. Nichil possunt »Deo nolente. Nonne duo passeres asse veneunt et unus ex eis »non cadit sine voluntate Patris vestri? Si igitur passeres in vo- »luntate 'Dei) positi sunt, non in potestate hominis, quos Deus »fecit ad usum hominum, quanto magis vos, quos Deus fecit ad »gloriam suam? Si passer eventu non moritur nec evadit, quia »opus est Dei, quanto magis iustus homo, qui ymago est Dei? »Sed aut Deo traditus moritur aut.4 Deo liberatus,5 evadit. Si in »passeribus nichil sine racione agitur, quorum duorum precium »unus est assis, quanto magis in vobis sine Deo nichil agitur, »quorum precium meus est sangwis; si sic habentur passeres, »quomodo habentur filii?« Hec ille. 20 za ssari 6 quamvis sit creatura exilis irracionalis dipon 141r dio, et unus ex illis non est in oblivione соrаm Deo? quod non cognoscatur. Glossa: »Sed sunt omnia sub pro- »videncia Dei; quanto magis vos ad ymaginem Dei facti?« Glossa: »Ut de massa corporis taceam: eciam minime particule Dei providencia conservantur.« eternaliter, quamvis non sic existebant Sed et capilli capitis vestri omnes numerati sunt. 30 7.) Super isto Crisostomus: »Quid vobis,7 prodest »capillos numeratos habere, si morimini? Ideo numerati sunt, ut »in eternum vivatis; numquid numerat aliquid Deus, ut numerum »eius cognoscat, qui ab inicio, ut dicit Sapiencia 'omnia in »pondere et numero et in mensura creavit'. Sed ideo numerat, »ne aliquid perdat ex ipsis. Unde dicit Propheta: Nimis ho- »norati sunt amici tui, Deus: dinumerabo eos et super arenam »multiplicabuntur.' Qui autem perituri sunt, non sunt numerati »ideo dicit: vestri eciam capilli capitis omnes numerati sunt' »Peccatores autem ut quid numerentur, qui esse non estimantur! »Illud autem numerat Deus, quod vult possidere; quod autem 25 35 13) Codd.: illo mediante F pessime. — 14) Codd.: a add. D. — 15) Codd.: laboratus D, liberans F. — 16) CBE: za šart D, deletum et za dwa ssarty a 82 om. AF. — 17) Codd.: nobis DF.
230 XLVI. M. J. Hus, Quinque fratrum. 5 10 15 10°13 Metaphisiceis. Dypondius autem valet duplex as; et ideo quinque passeres vendebantur dypondio, et sic pro duplici asse, ut habetur Math. 10°, quia quintus passer non poterat con- petenter dividi, sicut quando dantur quinque ova pro minimo, tunc non dantur nisi duo pro obulo. Crisostomus super Math.: »Sed forte aliquis dicet: »ut quid tanta licencia data est malis, ut eciam contra voluntatem »Dei habeant in sanctis potestatem nocendi? Absit. Nichil possunt »Deo nolente. Nonne duo passeres asse veneunt et unus ex eis »non cadit sine voluntate Patris vestri? Si igitur passeres in vo- »luntate 'Dei) positi sunt, non in potestate hominis, quos Deus »fecit ad usum hominum, quanto magis vos, quos Deus fecit ad »gloriam suam? Si passer eventu non moritur nec evadit, quia »opus est Dei, quanto magis iustus homo, qui ymago est Dei? »Sed aut Deo traditus moritur aut.4 Deo liberatus,5 evadit. Si in »passeribus nichil sine racione agitur, quorum duorum precium »unus est assis, quanto magis in vobis sine Deo nichil agitur, »quorum precium meus est sangwis; si sic habentur passeres, »quomodo habentur filii?« Hec ille. 20 za ssari 6 quamvis sit creatura exilis irracionalis dipon 141r dio, et unus ex illis non est in oblivione соrаm Deo? quod non cognoscatur. Glossa: »Sed sunt omnia sub pro- »videncia Dei; quanto magis vos ad ymaginem Dei facti?« Glossa: »Ut de massa corporis taceam: eciam minime particule Dei providencia conservantur.« eternaliter, quamvis non sic existebant Sed et capilli capitis vestri omnes numerati sunt. 30 7.) Super isto Crisostomus: »Quid vobis,7 prodest »capillos numeratos habere, si morimini? Ideo numerati sunt, ut »in eternum vivatis; numquid numerat aliquid Deus, ut numerum »eius cognoscat, qui ab inicio, ut dicit Sapiencia 'omnia in »pondere et numero et in mensura creavit'. Sed ideo numerat, »ne aliquid perdat ex ipsis. Unde dicit Propheta: Nimis ho- »norati sunt amici tui, Deus: dinumerabo eos et super arenam »multiplicabuntur.' Qui autem perituri sunt, non sunt numerati »ideo dicit: vestri eciam capilli capitis omnes numerati sunt' »Peccatores autem ut quid numerentur, qui esse non estimantur! »Illud autem numerat Deus, quod vult possidere; quod autem 25 35 13) Codd.: illo mediante F pessime. — 14) Codd.: a add. D. — 15) Codd.: laboratus D, liberans F. — 16) CBE: za šart D, deletum et za dwa ssarty a 82 om. AF. — 17) Codd.: nobis DF.
Strana 231
Amor proprius est valde periculosus et causa omnium malorum. 231 »non vult habere, ut quid numerat? Ideo non numerantur pecca- »tores, ut quicunque ex illis perierit, non senciat, neque curet »Deus, quasi de non numeratis, sicut scriptum est: Pro nichilo »habebis omnes gentes." Glossa: »Omnem curam in eum proicite, aput quem capillus non perit.“ Nolite ergo timere: 8. Removet suos fideles ab amore proprio, qui est valde periculosus et causa omnium malorum 2a Thimoth. 3°: »In »novissimis diebus instabunt tempora periculosa et erunt homines »se ipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasfemi« etc. Amor ergo Dei haberi non potest, nisi relinquatur amor sui, sicut ostendit Augustinus dicens: »Procedat Spiritus S. in medium et amatori »suo dicat: Vis me frui? Volo. Contempne quodque terrenum! »Contempsi. Parum fecisti. Quid amplius? Contempne, quodcunque »delectat! Contempsi. Parum fecisti. Quid amplius? Contempne »te ipsum! Contempsi. Multum fecisti, sic me invenisti; sic ire, »sic amare, sic perire est ad Deum pervenire.« Hec Augustinus. Et ista est sentencia Salvatoris Luce 9°: »Si quis 141v) »(inquit) vult post me venire, abneget semet ipsum et tollat crucem »suam et sequatur me.« Et Luce 14°: »Nisi quis renuncciaverit »omnibus hiis, que possidet, non potest esseis meus discipulus.« 10 15 20 Glossa: »Maioris precii, quia racionales, quia eterni.« multis passeribus pluris estis vos. i. e. reputacionis maioris, cum unus vestrum plus valeat, quam passeres omnes simul. Jeronimus in Omelia: »Non 'plures‘ est legendum, »quod ad conparacionem pertinet numeri, sed pluris estis‘; hoc »est 'maioris aput Deum eritis dignitatis et estimacionis, quam »innumera passerum corpora vel genera'.« 25 Glossa: »Ecce, confessio fit ad salutem.“ Dico autem vobis: Omnis, quicunque confessus qui occidunt corpus coram hominibus, intrepide fuerit me 9.) Crisostomus super isto in Math. dicit: »Prius s0 »dicit Dominus premium, postea penam, quia misericors Deus »paracior est ad remunerandum, quam ad puniendum indignos. »Vide ergo, quantumi9 maius est premium Dei, quam nostra 15) Codd.: post meus ABF, Vulg. — 19) Codd.: quanto E.
Amor proprius est valde periculosus et causa omnium malorum. 231 »non vult habere, ut quid numerat? Ideo non numerantur pecca- »tores, ut quicunque ex illis perierit, non senciat, neque curet »Deus, quasi de non numeratis, sicut scriptum est: Pro nichilo »habebis omnes gentes." Glossa: »Omnem curam in eum proicite, aput quem capillus non perit.“ Nolite ergo timere: 8. Removet suos fideles ab amore proprio, qui est valde periculosus et causa omnium malorum 2a Thimoth. 3°: »In »novissimis diebus instabunt tempora periculosa et erunt homines »se ipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasfemi« etc. Amor ergo Dei haberi non potest, nisi relinquatur amor sui, sicut ostendit Augustinus dicens: »Procedat Spiritus S. in medium et amatori »suo dicat: Vis me frui? Volo. Contempne quodque terrenum! »Contempsi. Parum fecisti. Quid amplius? Contempne, quodcunque »delectat! Contempsi. Parum fecisti. Quid amplius? Contempne »te ipsum! Contempsi. Multum fecisti, sic me invenisti; sic ire, »sic amare, sic perire est ad Deum pervenire.« Hec Augustinus. Et ista est sentencia Salvatoris Luce 9°: »Si quis 141v) »(inquit) vult post me venire, abneget semet ipsum et tollat crucem »suam et sequatur me.« Et Luce 14°: »Nisi quis renuncciaverit »omnibus hiis, que possidet, non potest esseis meus discipulus.« 10 15 20 Glossa: »Maioris precii, quia racionales, quia eterni.« multis passeribus pluris estis vos. i. e. reputacionis maioris, cum unus vestrum plus valeat, quam passeres omnes simul. Jeronimus in Omelia: »Non 'plures‘ est legendum, »quod ad conparacionem pertinet numeri, sed pluris estis‘; hoc »est 'maioris aput Deum eritis dignitatis et estimacionis, quam »innumera passerum corpora vel genera'.« 25 Glossa: »Ecce, confessio fit ad salutem.“ Dico autem vobis: Omnis, quicunque confessus qui occidunt corpus coram hominibus, intrepide fuerit me 9.) Crisostomus super isto in Math. dicit: »Prius s0 »dicit Dominus premium, postea penam, quia misericors Deus »paracior est ad remunerandum, quam ad puniendum indignos. »Vide ergo, quantumi9 maius est premium Dei, quam nostra 15) Codd.: post meus ABF, Vulg. — 19) Codd.: quanto E.
Strana 232
232 XLVI. M. J. Hus, Quinque fratrum. »iusticia, et quanto gravior est ad vindictam Dei, quam nostrum »peccatum. Si tamen confessus fueris Christum coram hominibus, »confiteris Christum, qui nichil potes prestare Christo; si autem »ille te confessus fuerit coram Deo, te confitetur, qui potest te »facere inmortalem. Si tu denegaveris Christum coram hominibus, »denegas, qui nichil Christo nocere potes; si autem te denega- »verit Christus coram Deo, denegat, qui perdere potest in ignem »eternum. Et quis est tam lapideus, ut non desideret iusticie sue »habere testem Christum? Si ergo magnum est esse testem Christi, »quanto melius est habere testem Christum?« Hec ille. 10 Glossa: »Venite, benedicti Patris mei.« et Filius hominis confitebitur illum coram angelis Dei. timore mortis 142r) Qui autem negaverit Glossa: »Ne quis tempore persecucionis sufficere sibi putaret »fidem cordis, dicit: 'Omnis quicunque‘... 20 10. Nota: negacio nominis Christi semper est peccatum mortale; ideo negans ipsum semper dignus est condempnacione. Similiter non confiteri et tacere aliquando est peccatum mortale, ut quando ex taciturnitate alicuius tollitur honor Dei debitus, sicut in casu, in quo aliquis interrogatus de fide et taciturnitate sua, ingerit aliis, quod ipse opinione non sit christianus, vel quod fides ita sit derisibilis, quod nullus audeat eam fideliter confiteri: tunc tacere vel non confiteri esset peccatum mortale, dignum coram Deo et angelis denegari. — 15 Glossa: i. e. non perducetur ad visionem Patris, qua perfruentur sanc ti Deum et hominem esse dampnabiliter me coram hominibus, denegabitur, coram angelis Dei.— 20) Codd.: negabitur Vulg.
232 XLVI. M. J. Hus, Quinque fratrum. »iusticia, et quanto gravior est ad vindictam Dei, quam nostrum »peccatum. Si tamen confessus fueris Christum coram hominibus, »confiteris Christum, qui nichil potes prestare Christo; si autem »ille te confessus fuerit coram Deo, te confitetur, qui potest te »facere inmortalem. Si tu denegaveris Christum coram hominibus, »denegas, qui nichil Christo nocere potes; si autem te denega- »verit Christus coram Deo, denegat, qui perdere potest in ignem »eternum. Et quis est tam lapideus, ut non desideret iusticie sue »habere testem Christum? Si ergo magnum est esse testem Christi, »quanto melius est habere testem Christum?« Hec ille. 10 Glossa: »Venite, benedicti Patris mei.« et Filius hominis confitebitur illum coram angelis Dei. timore mortis 142r) Qui autem negaverit Glossa: »Ne quis tempore persecucionis sufficere sibi putaret »fidem cordis, dicit: 'Omnis quicunque‘... 20 10. Nota: negacio nominis Christi semper est peccatum mortale; ideo negans ipsum semper dignus est condempnacione. Similiter non confiteri et tacere aliquando est peccatum mortale, ut quando ex taciturnitate alicuius tollitur honor Dei debitus, sicut in casu, in quo aliquis interrogatus de fide et taciturnitate sua, ingerit aliis, quod ipse opinione non sit christianus, vel quod fides ita sit derisibilis, quod nullus audeat eam fideliter confiteri: tunc tacere vel non confiteri esset peccatum mortale, dignum coram Deo et angelis denegari. — 15 Glossa: i. e. non perducetur ad visionem Patris, qua perfruentur sanc ti Deum et hominem esse dampnabiliter me coram hominibus, denegabitur, coram angelis Dei.— 20) Codd.: negabitur Vulg.
Strana 233
Negatio nominis Christi semper est peccatum mortale. 233 XLVII. Katherine Virginis. Ewangelium de virginibus. Math. 25° Ecclesia militans, quoad discretam operacionem Imile est regnum celorum §1. Jeronimus: Hanc parabolam, i. e. similitudinem, decem virginum fatuarum atque prudencium quidam simpliciter interpretantur in virginibus, quarum alie iuxta Apostolum »et »corpore et mente sunt virgines« et alie virginitatem tantum cor- porum servantes vel cetera opera non habent suo proposito similia »vel parentum custodia reservata nichilominus mente nupserunt. »Sed michi videtur ex superioribus alius esse sensus, qui dicitur, »et non ad virginalia corpora, sed ad omne hominum genus hanc »conparacionem pertinere. Sicut enim duo in agro et due molentes »duos populos signant, christianorum et Judeorum, sive sanctorum »et peccatorum, qui in ecclesia constituti videntur siquidem et ipsi »arare et molere, sed cuncta in ypocrisi faciunt, sic et nunc decem »virgines omnes homines conplectuntur.« Hec Jeronimus. 10 15 decem virginibus, per quass signatur status contemplativorum: nam virginitas, que continet supremum statum continencie, signat vitam contem- plativam. Nam castitas elevat mentem a carnalibus et sic disponit in 142v tellectum ad contemplacionem veritatis, sicut e contrario luxuria deprimit mentem et causat ebetudinem intellectus et sic reddit hominem quasi bestialem, propter quod 1° Ethicorum vita voluptuosa vocatur vita pecudum. Ponitur, triplex conveniencia prudentum et fatuarum virginum: primo quantum ad carnis continenciam, quia omnes virgines 2° ad fidei concordiam, quia omnes lampades acceperunt; lampas enim secundum Crisostomum fidem signat; 3° quoad Dei noticiam, quia omnes exierunt obviam. 20 25 30 in fine mundi huius Christo que accipientes lampades suas, exierunt obviam sponso ecclesie triumphanti et sponse. 1) E: De S. Katherina BC. — 2) Codd.: mentem A errore. — 3) Codd.: Nota per istas virgines C. — 4) Codd.: in ewangelio ponitur C.
Negatio nominis Christi semper est peccatum mortale. 233 XLVII. Katherine Virginis. Ewangelium de virginibus. Math. 25° Ecclesia militans, quoad discretam operacionem Imile est regnum celorum §1. Jeronimus: Hanc parabolam, i. e. similitudinem, decem virginum fatuarum atque prudencium quidam simpliciter interpretantur in virginibus, quarum alie iuxta Apostolum »et »corpore et mente sunt virgines« et alie virginitatem tantum cor- porum servantes vel cetera opera non habent suo proposito similia »vel parentum custodia reservata nichilominus mente nupserunt. »Sed michi videtur ex superioribus alius esse sensus, qui dicitur, »et non ad virginalia corpora, sed ad omne hominum genus hanc »conparacionem pertinere. Sicut enim duo in agro et due molentes »duos populos signant, christianorum et Judeorum, sive sanctorum »et peccatorum, qui in ecclesia constituti videntur siquidem et ipsi »arare et molere, sed cuncta in ypocrisi faciunt, sic et nunc decem »virgines omnes homines conplectuntur.« Hec Jeronimus. 10 15 decem virginibus, per quass signatur status contemplativorum: nam virginitas, que continet supremum statum continencie, signat vitam contem- plativam. Nam castitas elevat mentem a carnalibus et sic disponit in 142v tellectum ad contemplacionem veritatis, sicut e contrario luxuria deprimit mentem et causat ebetudinem intellectus et sic reddit hominem quasi bestialem, propter quod 1° Ethicorum vita voluptuosa vocatur vita pecudum. Ponitur, triplex conveniencia prudentum et fatuarum virginum: primo quantum ad carnis continenciam, quia omnes virgines 2° ad fidei concordiam, quia omnes lampades acceperunt; lampas enim secundum Crisostomum fidem signat; 3° quoad Dei noticiam, quia omnes exierunt obviam. 20 25 30 in fine mundi huius Christo que accipientes lampades suas, exierunt obviam sponso ecclesie triumphanti et sponse. 1) E: De S. Katherina BC. — 2) Codd.: mentem A errore. — 3) Codd.: Nota per istas virgines C. — 4) Codd.: in ewangelio ponitur C.
Strana 234
234 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. §2. Ad hoc enim prudenter debet ordinari actus hominis, ut possit decenter et secure obviare Christo et toti ecclesie venienti ad iudicium, qui tunc coniunget sibi ecclesiam suam totaliter mun- datam, non habentem maculam neque rugam. Quinque fatue, quia quinque sensibus inprudenter use et ergo lampades erant ab oleo vacue caritatis Quinque autem ex eis erant fatue et quinque prudentes. 10 Prudencia est virtus directiva actuum humanorum in finem debitum, propter quod a philosophis et sanctis dicitur auriga vir- tutum. Virgines ergo prudentes sunt singuli fideles, actus suos ad beatitudinem rectissime ordinantes, usque ad gloriam Dei precipue ad perfeccionem sui et edificacionem proximi, ut sic viventes pru- denter in policia beatitudinis optima cives perpetui collocentur. De quorum civitate Apoc. 21°: »Vidi civitatem sanctam Jeru- »salem novam« etc. i. e. bonis operibus de genere Sed quinque fatue acceptis lampadibus, 20 25 30 35 Fatuitas est privacio prudencie contraria. Ideo fatue virgines dicuntur homines non propter honorem Dei, perfeccionem sui et utilitatem proximi actus proprios ordinantes; et dicuntur bene vir- gines fatue, quia bonum opus de genere perdunt propter defectum intencionis recte aut propter declinacionem deviam a promisso sponsi sui. 143r) §3. Crisostomus5: »Quibus simile erit? Decem »virginibus. Quidam putant hic virgines, de quibus Apostolus »loquitur, ut sint sancte corpore et spiritu. Et sapiens quidem virgo »est, que et corpore et animo virgo est, ut neque habeat virum »neque habere desideret. Quid enim, si aut parentes eius propter »votum suum eam in virginitate tenuerant, quid, si pro aliqua »occasione quesita est non talis? Hec si non est nupta, voluntatem »tamen nubendi habuit; corpore quidem virgo est, animo nupta, »quia corpus opere sordidatur, animus voluntate.« Hec illeg. Crisostomusg: »Veniamus ad spiritualem eius narra- »cionem: decem virgines omnes homines dicunt, quorum vita »decem sensibus sustentatur, quinque carnalibus et quinque spi- »ritualibus. Omnium enim hominum due partes sunt: aut enim »peccatores sunt, aut iusti; qui secundum carnales ambulant »sensus, peccatores, iusti autem, qui secundum spirituales. Igitur »et omne genus peccatorum in quinque dividitur et omne genus »iustorum in quinque; secundum numerum sensuum, non secundum 15 5) Sic codd. haec verba Chrysostomi hic ponunt; solus C melius post initium primi capituli, post verba Hieronymi.
234 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. §2. Ad hoc enim prudenter debet ordinari actus hominis, ut possit decenter et secure obviare Christo et toti ecclesie venienti ad iudicium, qui tunc coniunget sibi ecclesiam suam totaliter mun- datam, non habentem maculam neque rugam. Quinque fatue, quia quinque sensibus inprudenter use et ergo lampades erant ab oleo vacue caritatis Quinque autem ex eis erant fatue et quinque prudentes. 10 Prudencia est virtus directiva actuum humanorum in finem debitum, propter quod a philosophis et sanctis dicitur auriga vir- tutum. Virgines ergo prudentes sunt singuli fideles, actus suos ad beatitudinem rectissime ordinantes, usque ad gloriam Dei precipue ad perfeccionem sui et edificacionem proximi, ut sic viventes pru- denter in policia beatitudinis optima cives perpetui collocentur. De quorum civitate Apoc. 21°: »Vidi civitatem sanctam Jeru- »salem novam« etc. i. e. bonis operibus de genere Sed quinque fatue acceptis lampadibus, 20 25 30 35 Fatuitas est privacio prudencie contraria. Ideo fatue virgines dicuntur homines non propter honorem Dei, perfeccionem sui et utilitatem proximi actus proprios ordinantes; et dicuntur bene vir- gines fatue, quia bonum opus de genere perdunt propter defectum intencionis recte aut propter declinacionem deviam a promisso sponsi sui. 143r) §3. Crisostomus5: »Quibus simile erit? Decem »virginibus. Quidam putant hic virgines, de quibus Apostolus »loquitur, ut sint sancte corpore et spiritu. Et sapiens quidem virgo »est, que et corpore et animo virgo est, ut neque habeat virum »neque habere desideret. Quid enim, si aut parentes eius propter »votum suum eam in virginitate tenuerant, quid, si pro aliqua »occasione quesita est non talis? Hec si non est nupta, voluntatem »tamen nubendi habuit; corpore quidem virgo est, animo nupta, »quia corpus opere sordidatur, animus voluntate.« Hec illeg. Crisostomusg: »Veniamus ad spiritualem eius narra- »cionem: decem virgines omnes homines dicunt, quorum vita »decem sensibus sustentatur, quinque carnalibus et quinque spi- »ritualibus. Omnium enim hominum due partes sunt: aut enim »peccatores sunt, aut iusti; qui secundum carnales ambulant »sensus, peccatores, iusti autem, qui secundum spirituales. Igitur »et omne genus peccatorum in quinque dividitur et omne genus »iustorum in quinque; secundum numerum sensuum, non secundum 15 5) Sic codd. haec verba Chrysostomi hic ponunt; solus C melius post initium primi capituli, post verba Hieronymi.
Strana 235
Prudentia est virtus actuum humanorum directiva. 235 »numerum hominum has virgines dividendas profert Christus.« Hec illes. caritatis intime Ecclesiastici 20° gracie fatuorum effundentur non sumpserunt oleum secum: prudentes vero acce- bonis operibus de genere, Kdyzzp dlessyep caritatis cordibus sive conscienciis que prudenterperfecerunt zenych perunt oleum in vasiss suiss cum lampadibus. Moram autem i. e. iudicium differente, donec inpleatur numerus electorum faciente sponso, 4. Mora ista est tempus ab ascensione Christi usque in diem iudicii, quod propter longitudinem vocatur hic mora. Iam enim duravit 1403, annis et residuum est nobis incertum; in hoc autem temporis intervallo moriuntur tam prudentes virgines quam fatue, que mors signatur per dormicionem et dormitacionem, de qua dormicione clamore facto excitabuntur ad Domino obviandum. Crisostomuss: »Tardante consummacione seculi non »solum peccatores, sed iusti et spirituales ad negligenciam sunt »devolvendi et ad corporalia delectamenta transeunts.« 10 quantum ad opera caritatis dormitaverunt omnes et dormierunt. 15 Gregorius: »Ante sompnum dormitare est ante mortem »a salute langwescere, quia per pondus egritudinis pervenitur ad »sompnum mortis.« 143v) Nota: mors conparatur sompno, 1° quia a morte est excitacio ad vitam Daniel. 12°: »Multi, qui in pulvere dor- »miunt, evigilabunt«; 2° quia sompnus habet ymaginem mortis Joh. 11°: »Lazarus amicus noster dormit, sed vado, ut a sompno »suscitem illum«; 3° quia sicut in sompno requiescunt a labore presentis vite Apok. 14°: »Ammodo iam dicit Spiritus, ut re- »quiescant a laboribus suis«; 4° quia sicut dormienti nichil re- putatur ad meritum corporale, sic nec post mortem est status me- rendi vel demerendi in purgandis: Ecclesiastici 17°: »A mortuo, »qui nichil scit, perit confessio«; 5° quia sicut infirmi vexantur in sompno, ita eciam multi vexantur in morte etc. Gregorius: »Media nocte clamor fit, quia sic dies iudicii so »surripit, ut previderi non valeat, quando venit 1a Thess. 5°: »'Dies Domini sicut fur ita in nocte veniet.'9 20 25 6) Codd.: worudye swe superscr. E. — 7) Codd.: in A 1453 annis scribae incuria. — 8) Haec verba hic addunt in hoc textu codd.; sed in BDEF paullo post iterum afferuntur, textu discrepante: seculi om, post sed add. eciam, et finis sic legitur: revolvendi et relicta via virtutis ad carnalia delectamenta sunt aliqua- tenus transituri etc. — 9) Hic in codd. additur locus Chrysostomi, de quo v. ann. praecedentem.
Prudentia est virtus actuum humanorum directiva. 235 »numerum hominum has virgines dividendas profert Christus.« Hec illes. caritatis intime Ecclesiastici 20° gracie fatuorum effundentur non sumpserunt oleum secum: prudentes vero acce- bonis operibus de genere, Kdyzzp dlessyep caritatis cordibus sive conscienciis que prudenterperfecerunt zenych perunt oleum in vasiss suiss cum lampadibus. Moram autem i. e. iudicium differente, donec inpleatur numerus electorum faciente sponso, 4. Mora ista est tempus ab ascensione Christi usque in diem iudicii, quod propter longitudinem vocatur hic mora. Iam enim duravit 1403, annis et residuum est nobis incertum; in hoc autem temporis intervallo moriuntur tam prudentes virgines quam fatue, que mors signatur per dormicionem et dormitacionem, de qua dormicione clamore facto excitabuntur ad Domino obviandum. Crisostomuss: »Tardante consummacione seculi non »solum peccatores, sed iusti et spirituales ad negligenciam sunt »devolvendi et ad corporalia delectamenta transeunts.« 10 quantum ad opera caritatis dormitaverunt omnes et dormierunt. 15 Gregorius: »Ante sompnum dormitare est ante mortem »a salute langwescere, quia per pondus egritudinis pervenitur ad »sompnum mortis.« 143v) Nota: mors conparatur sompno, 1° quia a morte est excitacio ad vitam Daniel. 12°: »Multi, qui in pulvere dor- »miunt, evigilabunt«; 2° quia sompnus habet ymaginem mortis Joh. 11°: »Lazarus amicus noster dormit, sed vado, ut a sompno »suscitem illum«; 3° quia sicut in sompno requiescunt a labore presentis vite Apok. 14°: »Ammodo iam dicit Spiritus, ut re- »quiescant a laboribus suis«; 4° quia sicut dormienti nichil re- putatur ad meritum corporale, sic nec post mortem est status me- rendi vel demerendi in purgandis: Ecclesiastici 17°: »A mortuo, »qui nichil scit, perit confessio«; 5° quia sicut infirmi vexantur in sompno, ita eciam multi vexantur in morte etc. Gregorius: »Media nocte clamor fit, quia sic dies iudicii so »surripit, ut previderi non valeat, quando venit 1a Thess. 5°: »'Dies Domini sicut fur ita in nocte veniet.'9 20 25 6) Codd.: worudye swe superscr. E. — 7) Codd.: in A 1453 annis scribae incuria. — 8) Haec verba hic addunt in hoc textu codd.; sed in BDEF paullo post iterum afferuntur, textu discrepante: seculi om, post sed add. eciam, et finis sic legitur: revolvendi et relicta via virtutis ad carnalia delectamenta sunt aliqua- tenus transituri etc. — 9) Hic in codd. additur locus Chrysostomi, de quo v. ann. praecedentem.
Strana 236
236 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. subito nullo sciente Media autem nocte §5. Non est intelligendum per hoc, quod iudicium ex- tremum sit celebrandum in nocte, sed in die 1a Corinth. 3° : »Dies Domini declarabit«, sed quia tempus iudicii est nobis occultum, ut patet Math. 24°. Utrum tamen veniet Dominus finaliter sic in medio noctis ad iudicium, sicut venit in mundum per nativi- tatem et resurrexit, ipse scit, qui nos peccatores secundum nostra merita iudicabit. clamor factus est: 10 15 i. e. vox Christi vel angelorum ad vocandum mortuos ad iudicium. O quantus clamor! Quante terrebit peccatores, ita ut et in tenebris surgant ad iudicium pro sentencia audienda! 1a Thessal. 4°10: »Ipse Dominus in iussu et in voce »archangeli et in tuba Dei clangore tube descendet de celo«; Joh. 5°: »Venit hora, quando omnes, qui in monumentis sunt, »audient vocem Filii Dei«10. de sepulcris Ecce sponsus 144r) venit, exite obviam ei! 20 Crisostomus: »Quicunque agni nostri eucaristiam man- »ducant, ita semper debent esse expediti, quasi cottidie exituri »de mundo. Nec mireris, quia dixit: 'exite obviam sponso et sponse“, »cum inter nos habeatur sponsa. Sicut enim Christus, cum sit »inter nos, tamen venturus dicitur, cum apparuerit in gloria sua, »sic et ecclesia, quamvis sit inter nos, tamen ventura dicitur, cum »apparuerit vita nostra; tunc et vos apparebitis cum Christo in »gloria.« Hec Crisostomus. 25 la Corinth. 15°: »Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur.« Job 190: prudentes et fatue, ut »Quem visurus sum ego ipse« apparerent in iudicio statim a mortuis Tunc surrexerunt omnes virgines ille, et ornaverunt lam- pades suas. 30 §6. Ornatus iste ad mentem est recursus, cogitando de iusticia operum suorum et bonitate circumstanciarum. Sed numquid ibi fatue virgines maculas occultabunt? numquid crines alienos usurpabunt, ut sponsum ad amorem sui alliciant, quem in sua fatuitate ceteris sponsis turpiter postergarunt? — Gregorius: »Ornant lampades, qui secum sua opera mi- »nistrant, pro quibus eternam beatitudinem recipere sperant.« 10) Sic D: codd. haec verba Scripturae ante praecedens i. e. vox Christi etc. ponunt.
236 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. subito nullo sciente Media autem nocte §5. Non est intelligendum per hoc, quod iudicium ex- tremum sit celebrandum in nocte, sed in die 1a Corinth. 3° : »Dies Domini declarabit«, sed quia tempus iudicii est nobis occultum, ut patet Math. 24°. Utrum tamen veniet Dominus finaliter sic in medio noctis ad iudicium, sicut venit in mundum per nativi- tatem et resurrexit, ipse scit, qui nos peccatores secundum nostra merita iudicabit. clamor factus est: 10 15 i. e. vox Christi vel angelorum ad vocandum mortuos ad iudicium. O quantus clamor! Quante terrebit peccatores, ita ut et in tenebris surgant ad iudicium pro sentencia audienda! 1a Thessal. 4°10: »Ipse Dominus in iussu et in voce »archangeli et in tuba Dei clangore tube descendet de celo«; Joh. 5°: »Venit hora, quando omnes, qui in monumentis sunt, »audient vocem Filii Dei«10. de sepulcris Ecce sponsus 144r) venit, exite obviam ei! 20 Crisostomus: »Quicunque agni nostri eucaristiam man- »ducant, ita semper debent esse expediti, quasi cottidie exituri »de mundo. Nec mireris, quia dixit: 'exite obviam sponso et sponse“, »cum inter nos habeatur sponsa. Sicut enim Christus, cum sit »inter nos, tamen venturus dicitur, cum apparuerit in gloria sua, »sic et ecclesia, quamvis sit inter nos, tamen ventura dicitur, cum »apparuerit vita nostra; tunc et vos apparebitis cum Christo in »gloria.« Hec Crisostomus. 25 la Corinth. 15°: »Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur.« Job 190: prudentes et fatue, ut »Quem visurus sum ego ipse« apparerent in iudicio statim a mortuis Tunc surrexerunt omnes virgines ille, et ornaverunt lam- pades suas. 30 §6. Ornatus iste ad mentem est recursus, cogitando de iusticia operum suorum et bonitate circumstanciarum. Sed numquid ibi fatue virgines maculas occultabunt? numquid crines alienos usurpabunt, ut sponsum ad amorem sui alliciant, quem in sua fatuitate ceteris sponsis turpiter postergarunt? — Gregorius: »Ornant lampades, qui secum sua opera mi- »nistrant, pro quibus eternam beatitudinem recipere sperant.« 10) Sic D: codd. haec verba Scripturae ante praecedens i. e. vox Christi etc. ponunt.
Strana 237
Caritas animae nunquam potest excidere. 237 Nota: in lampade claritas vitri, i. e. puritas ad se ipsum Ecclesiastici 9°: »Omni tempore vestimenta tua sint candida« 2° plenitudo olei: ad proximum misericordia Ecclesiastici 9°: »Oleum de capite tuo non deficiat«; 3° inflammacio ignis, i. e. fides Dei amore accensaii. Glossai2: sua fiducia decepte operibus i. e. communicate caritatis fatue autem sapientibus dixerunt: Date nobis de oleo vestro, §7.) Ista peticio vana ostendit, quod nullus poterit ad alium quantumcunque iustum recurrere pro auxilio habendo, cum nullus, quantumcunque iustus fuerit, poterit alium tunc iuvare. Nec tunc peregrinantibus de Bohemiars ad locum Jozaphat, ubi corporaliter videbunt 144v Dominum, indulgencie per bullas quaslibet per iudicantem Pontificem donabuntur, qui non sunt episcopum Christum in moribus imitati. Jeronimus : »Oleum habent virgines, que iuxta fidem ope- »ribus adornantur; non habent oleum, que videntur similiter Do- »minum confiteri, sed virtutum opera negligunt.« Hec ille. Oleum caritas in suprema parte anime, que secundum Apo- stolum non potest excidere, quia sicut oleum raro vel nullo tem- pore congelatur, sic caritas, que vendicat supremum locum anime, est virtus, que non potest refrigescere, cum caritas predestinacionis sit alterius racionis, quam caritas nude secundum presentem iusti- ciam. Ideo notant postillantes, quomodo oleum multipliciter su- mitur mistice in scriptura: primum oleum est illuminans, sc. se- renitas consciencie, de quo in presenti ewangelio; 2° oleum mi- tigans, quod est exortacionis suavitas Luce 10°: »Samaritanus »infudit oleum« ; 3° pro oleo letificante, sc. gracia, Psalmus 44: »Unxit te Deus tuus oleo leticie« ; 4° pro opere redolente Canti- corum 1°: »Oleum effusum nomen tuum«; 5° pro adulacione; 6° pro dignitate Psalmus: »Inveni David, servum meum« etc. 10 15 20 25 30 quia lampades nostre extingwuntur 8. Job 21°: »Lucerna inpiorum extingwetur.« — Gre- gorius in Omelia: »Tunc lampades fatuarum virginum ex- »tingwuntur, quia eorum opera, que clara hominibus foris appa- »ruerunt, in adventu iudicis intus obscurantur.« O, ex quo in iudicio sic obstupescunt virgines, quid facient fornicarii et meretrices ? Apok. 18°: »Veni, ostendam tibi dampna- 35 11) Hic in codd. verba Hieronymi afferuntur, quae D paullo inferius, sed minus bene posuit; etiam sequentia capitula in Dordinem minus rectum exhibent, quem propter foll. numeros servavimus. — 12) C: Gregorius ABDEF. — 13) Codd.: Slawonia F male. 16
Caritas animae nunquam potest excidere. 237 Nota: in lampade claritas vitri, i. e. puritas ad se ipsum Ecclesiastici 9°: »Omni tempore vestimenta tua sint candida« 2° plenitudo olei: ad proximum misericordia Ecclesiastici 9°: »Oleum de capite tuo non deficiat«; 3° inflammacio ignis, i. e. fides Dei amore accensaii. Glossai2: sua fiducia decepte operibus i. e. communicate caritatis fatue autem sapientibus dixerunt: Date nobis de oleo vestro, §7.) Ista peticio vana ostendit, quod nullus poterit ad alium quantumcunque iustum recurrere pro auxilio habendo, cum nullus, quantumcunque iustus fuerit, poterit alium tunc iuvare. Nec tunc peregrinantibus de Bohemiars ad locum Jozaphat, ubi corporaliter videbunt 144v Dominum, indulgencie per bullas quaslibet per iudicantem Pontificem donabuntur, qui non sunt episcopum Christum in moribus imitati. Jeronimus : »Oleum habent virgines, que iuxta fidem ope- »ribus adornantur; non habent oleum, que videntur similiter Do- »minum confiteri, sed virtutum opera negligunt.« Hec ille. Oleum caritas in suprema parte anime, que secundum Apo- stolum non potest excidere, quia sicut oleum raro vel nullo tem- pore congelatur, sic caritas, que vendicat supremum locum anime, est virtus, que non potest refrigescere, cum caritas predestinacionis sit alterius racionis, quam caritas nude secundum presentem iusti- ciam. Ideo notant postillantes, quomodo oleum multipliciter su- mitur mistice in scriptura: primum oleum est illuminans, sc. se- renitas consciencie, de quo in presenti ewangelio; 2° oleum mi- tigans, quod est exortacionis suavitas Luce 10°: »Samaritanus »infudit oleum« ; 3° pro oleo letificante, sc. gracia, Psalmus 44: »Unxit te Deus tuus oleo leticie« ; 4° pro opere redolente Canti- corum 1°: »Oleum effusum nomen tuum«; 5° pro adulacione; 6° pro dignitate Psalmus: »Inveni David, servum meum« etc. 10 15 20 25 30 quia lampades nostre extingwuntur 8. Job 21°: »Lucerna inpiorum extingwetur.« — Gre- gorius in Omelia: »Tunc lampades fatuarum virginum ex- »tingwuntur, quia eorum opera, que clara hominibus foris appa- »ruerunt, in adventu iudicis intus obscurantur.« O, ex quo in iudicio sic obstupescunt virgines, quid facient fornicarii et meretrices ? Apok. 18°: »Veni, ostendam tibi dampna- 35 11) Hic in codd. verba Hieronymi afferuntur, quae D paullo inferius, sed minus bene posuit; etiam sequentia capitula in Dordinem minus rectum exhibent, quem propter foll. numeros servavimus. — 12) C: Gregorius ABDEF. — 13) Codd.: Slawonia F male. 16
Strana 238
238 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. »cionem meretricis magne.« Si portantes opera de genere bonorum, quanto magis opera mala turpiter perpetrantes? Si sollicite de oleo, quanto plus non curantes? Si sponso occurrentes, quanto magis sponsum crudeliter persequentes? Crisostomus: »Extingwitur lampas hominis, quando fides »eius deficit ac desperat14." Responderunt prudentes dicentes: Ne forte non sufficiat Jeronimus: »Hoc non ex avaricia vel invidia dicunt vel »timore, sed intendunt, quod quilibet habebit satis pro se respon- 10 »dere.« nobis et vobis, ite pocius 145r S§9. Ambrosius: »Non dant consilium, sed ex »obliquo commemorant crimen; unde exprobracio est fatuitatis15 »preterite in hoc, quod bona opera de genere dederunt propter »favorem laudis humane.« Crisostomus: »Ita terribile est istud iudicium futurum, »ut nulla innocencia sibi confidat; et vere, quia quis natus est »homo de muliere, qui credit se iustum esse inveniendum in con- »spectu illius, de quo beatissimus Job dicit: 'Stelle in conspectu 2o »eius non sunt munde et celum sine crimine non est'?« 15 ad vendentes Oleum vendunt adulatores. De quois Psalmo: »Oleum »autem peccatoris non inpingwet caput meum.« Gregorius: »Tunc oleum caput peccatoris inpingwat, 25 »cum favor adulantis mentem demulcet.« et emite vobis. 30 10. indulgencias et oraciones, quia nos non vendimus. Unde Jeronimus: »Dant quidem quasi prudentes consilium, »quod non debeant sine oleo lampadarum sponso occurrere ; verum, »quia iam emendi tempus excesserat et adveniente iudicii die locus »non erat penitencie Psalmista dicente: 'In inferno autem quis »confitebitur tibi?“ Non nova opera patrare, sed preteritorum ra- »cionem cogunt exsolvere 'venit sponsus et que parate sunt, in- »traverunt ad nupcias'.« Hec ille. — 14) Codd.: in C post hec verba Super isto quere post ewangelium Criso- stomum add. ƒ1. — 15) Codd.: sanitatis F male. — 16) F: om. ABDE, Psalmus C omisso 'de quo'.
238 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. »cionem meretricis magne.« Si portantes opera de genere bonorum, quanto magis opera mala turpiter perpetrantes? Si sollicite de oleo, quanto plus non curantes? Si sponso occurrentes, quanto magis sponsum crudeliter persequentes? Crisostomus: »Extingwitur lampas hominis, quando fides »eius deficit ac desperat14." Responderunt prudentes dicentes: Ne forte non sufficiat Jeronimus: »Hoc non ex avaricia vel invidia dicunt vel »timore, sed intendunt, quod quilibet habebit satis pro se respon- 10 »dere.« nobis et vobis, ite pocius 145r S§9. Ambrosius: »Non dant consilium, sed ex »obliquo commemorant crimen; unde exprobracio est fatuitatis15 »preterite in hoc, quod bona opera de genere dederunt propter »favorem laudis humane.« Crisostomus: »Ita terribile est istud iudicium futurum, »ut nulla innocencia sibi confidat; et vere, quia quis natus est »homo de muliere, qui credit se iustum esse inveniendum in con- »spectu illius, de quo beatissimus Job dicit: 'Stelle in conspectu 2o »eius non sunt munde et celum sine crimine non est'?« 15 ad vendentes Oleum vendunt adulatores. De quois Psalmo: »Oleum »autem peccatoris non inpingwet caput meum.« Gregorius: »Tunc oleum caput peccatoris inpingwat, 25 »cum favor adulantis mentem demulcet.« et emite vobis. 30 10. indulgencias et oraciones, quia nos non vendimus. Unde Jeronimus: »Dant quidem quasi prudentes consilium, »quod non debeant sine oleo lampadarum sponso occurrere ; verum, »quia iam emendi tempus excesserat et adveniente iudicii die locus »non erat penitencie Psalmista dicente: 'In inferno autem quis »confitebitur tibi?“ Non nova opera patrare, sed preteritorum ra- »cionem cogunt exsolvere 'venit sponsus et que parate sunt, in- »traverunt ad nupcias'.« Hec ille. — 14) Codd.: in C post hec verba Super isto quere post ewangelium Criso- stomum add. ƒ1. — 15) Codd.: sanitatis F male. — 16) F: om. ABDE, Psalmus C omisso 'de quo'.
Strana 239
In die iudicii nemini indulgentiae et orationes proderunt. 239 »Videtur istum sanctum cum sensu ewangelii venditores olei »adulacionis ex infidelitate notabiliter condempnare; fratres autem »vendunt sua suffragia per litteras fraternitatum, sed istud oleum »in die iudicii ad profectum hominum non lucebit, nec oleum ven- »dicionis indulgenciarum atque beneficiorum, cum non valebit fina- »liter ita emptum, cum omnes et singuli salvandi dicent concor- »diter: 'ne forte non sufficiat nobis et vobis. Ite pocius ad ven- »dentes et emite vobis', cum pro die iudicii unusquisque salvandus »putabit totum suum meritum satis parvum et cognoscet, quod »non habet in potestate suum meritum in personam alterius com- »mutare, quia sicut ex fide Apostoli 'unusquisque onus suum »portabit', sic et premium correspondenter ad meritum. In via »autem possunt fideles presbiteri vendere spiritualiter istud oleum »absque argento et ulla commutacione temporalis commodi, sed »tunc oportet, quod sic emens in via ipsum oleum faciat esse »suum; ideo signanter dicit ewangelium: Emite vobis‘. Hec Doctorir ewangelicusi7. 10 15 per hoc insinuatur remorsus proprie consciencie dicens testimonium contra se de predictis Christus Cum §145v autem irent emere, venit sponsus, et que parate erant, Gregorius: »O si sapere in cordis palato possumus, quid »admiracionis habet, quod dicitur 'venit sponsus'! Quid dulcedinis »'intraverunt cum eo ad nupcias‘! quid amaritudinis et clausa »est ianua‘! Venit quippe ille, qui adventu suo elementa concutit, »in cuius conspectu celum et terra contremiscit.« Hec Gregorius. 20 Jeronimus: »Post iudicii diem bonorum operum et iusticie occasio non relinquetur.« eterne beatitudinis intraverunt cum eo ad nupcias, et clausa est ianua. 11. celestis, ne post fieret aditus ad nupcias. Gregorius: »Tunc regni ianua lugentibus clauditur, que »modo cottidie penitentibus aperitur.« ldem: »Ibi iam a Deo non »potest mereri, quiis petit, qui hic noluit audire, que iussit.« Crisostomus: »Ostenditur nobis per hec verba, quod illo »tempore inter angustias diversorum terrorum videntes se pecca- »tores anxiabuntur et current huc et illuc ad sacerdotes, doctrinam »et penitenciam sibi querentes ; alii interrogantes, quid eos oporteat »facere. Sed festinante iudicio et necessitatibus aliis super alias »venientibus, cum non sit docendi licencia nec tempus iusticie »faciende aut agende penitencie, festinacio eorum vacua erit. Hoc »enim et in cottidiano usu videmus fieri; cottidie enim clamant »sacerdotes in ecclesia: 'Qui peccat, penitenciam agat; qui non 25 30 35 17) Codd.: Jo C. — 18) Codd.: in D a 82 in que mutatum. 16*
In die iudicii nemini indulgentiae et orationes proderunt. 239 »Videtur istum sanctum cum sensu ewangelii venditores olei »adulacionis ex infidelitate notabiliter condempnare; fratres autem »vendunt sua suffragia per litteras fraternitatum, sed istud oleum »in die iudicii ad profectum hominum non lucebit, nec oleum ven- »dicionis indulgenciarum atque beneficiorum, cum non valebit fina- »liter ita emptum, cum omnes et singuli salvandi dicent concor- »diter: 'ne forte non sufficiat nobis et vobis. Ite pocius ad ven- »dentes et emite vobis', cum pro die iudicii unusquisque salvandus »putabit totum suum meritum satis parvum et cognoscet, quod »non habet in potestate suum meritum in personam alterius com- »mutare, quia sicut ex fide Apostoli 'unusquisque onus suum »portabit', sic et premium correspondenter ad meritum. In via »autem possunt fideles presbiteri vendere spiritualiter istud oleum »absque argento et ulla commutacione temporalis commodi, sed »tunc oportet, quod sic emens in via ipsum oleum faciat esse »suum; ideo signanter dicit ewangelium: Emite vobis‘. Hec Doctorir ewangelicusi7. 10 15 per hoc insinuatur remorsus proprie consciencie dicens testimonium contra se de predictis Christus Cum §145v autem irent emere, venit sponsus, et que parate erant, Gregorius: »O si sapere in cordis palato possumus, quid »admiracionis habet, quod dicitur 'venit sponsus'! Quid dulcedinis »'intraverunt cum eo ad nupcias‘! quid amaritudinis et clausa »est ianua‘! Venit quippe ille, qui adventu suo elementa concutit, »in cuius conspectu celum et terra contremiscit.« Hec Gregorius. 20 Jeronimus: »Post iudicii diem bonorum operum et iusticie occasio non relinquetur.« eterne beatitudinis intraverunt cum eo ad nupcias, et clausa est ianua. 11. celestis, ne post fieret aditus ad nupcias. Gregorius: »Tunc regni ianua lugentibus clauditur, que »modo cottidie penitentibus aperitur.« ldem: »Ibi iam a Deo non »potest mereri, quiis petit, qui hic noluit audire, que iussit.« Crisostomus: »Ostenditur nobis per hec verba, quod illo »tempore inter angustias diversorum terrorum videntes se pecca- »tores anxiabuntur et current huc et illuc ad sacerdotes, doctrinam »et penitenciam sibi querentes ; alii interrogantes, quid eos oporteat »facere. Sed festinante iudicio et necessitatibus aliis super alias »venientibus, cum non sit docendi licencia nec tempus iusticie »faciende aut agende penitencie, festinacio eorum vacua erit. Hoc »enim et in cottidiano usu videmus fieri; cottidie enim clamant »sacerdotes in ecclesia: 'Qui peccat, penitenciam agat; qui non 25 30 35 17) Codd.: Jo C. — 18) Codd.: in D a 82 in que mutatum. 16*
Strana 240
240 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. 10 »peccat, permaneat in Deo; neque seducant vos honores et divicie »temporales, quia tempus vestrum prope est, et si consummacio »vestra tardaverit, mors vestra non tardat.' Et nemo credit, nemo »obaudit. Cum autem venerit super illos mors, festinant et an- »xiantur, vocant sacerdotes, penitenciam volunt agere, quando »146r) iam penitencie locus non est. Itaque dum exponunt pec- »cata sua, dum penitenciam et precepta iusticie querunt, capitur »anima eorum et vadunt vacui, magis autem ligati iusto Dei iudicio, »quia non propter odium peccatorum displicentes sibi volebant »penitenciam agere, sed propter mortis timorem; adhuc enim, si »vivere potuissent, non sibi displicuissent.« Hec Crisostomus, venerabilisig Magisterig Grecusi9- i. e. nimis tarde Novissime vero venerunt et relique virgines dicentes: Do- mine, Domine, aperi nobis! 20 25 30 12. Ostenditur hic eorum fides, spes, sub subticetur tercio caritas. Nullus enim dicit sibi fructuose Domine, Domine“, nisi tercio opere caritativo Dominum fateatur iuxta illud Math. 7°: »Non omnis, qui dicit michi Domine, Domine', intrabit in regnum »celorum, sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in celis est.« Quid, rogo, prodest eciam christianum in voce et conceptu Do- minum invocare et non vivere vel facere ad correspondenciam hiis duobus? Augustinus: »Preces offerunt, sed nesciuntur, quia tunc »velut incognitos Deus deserit, quos [modo] suos per vite meritum »non agnoscit, sed modo quando tempus est iudicii.« Et infra: »Quidquid est, ergo non novi vos reprobos, vos inpios, vos in »arte mea non agnosco. Ars mea nescit vicia, hoc est autem »magnum: et nescit vicia et iudicat vicia: nescit faciendo, scit »iudicando« etc. Crisostomus: »Nichil prodest ex necessitate repetita con- »fessio eius, qui ex voluntate nec semel confessus est; nam vo- »luntaria confessio et modica sufficit Deo, ex necessitate autem »non magna.« 15 dignos esse nupciis beatitudinis vere fatuis virginibus Christus At ille respondens ait: Amen, dico vobis, nescio vos. 15 Crisostomus: »Nescio, vos,, qui estis; signa spiritus »mei non video in vobis: sicut enim, qui inmundum spiritum »habet, bona §146v) opera facere non potest, sic qui Spiritum »Sanctum habet, eciam opera non facit mala. Ymaginem meam 19) Codd.: om. C. Haec verba Chrysoslomi in BFE ad finem sermonis leguntur; v. ann. 27. — 20) Codd.: om. D.
240 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. 10 »peccat, permaneat in Deo; neque seducant vos honores et divicie »temporales, quia tempus vestrum prope est, et si consummacio »vestra tardaverit, mors vestra non tardat.' Et nemo credit, nemo »obaudit. Cum autem venerit super illos mors, festinant et an- »xiantur, vocant sacerdotes, penitenciam volunt agere, quando »146r) iam penitencie locus non est. Itaque dum exponunt pec- »cata sua, dum penitenciam et precepta iusticie querunt, capitur »anima eorum et vadunt vacui, magis autem ligati iusto Dei iudicio, »quia non propter odium peccatorum displicentes sibi volebant »penitenciam agere, sed propter mortis timorem; adhuc enim, si »vivere potuissent, non sibi displicuissent.« Hec Crisostomus, venerabilisig Magisterig Grecusi9- i. e. nimis tarde Novissime vero venerunt et relique virgines dicentes: Do- mine, Domine, aperi nobis! 20 25 30 12. Ostenditur hic eorum fides, spes, sub subticetur tercio caritas. Nullus enim dicit sibi fructuose Domine, Domine“, nisi tercio opere caritativo Dominum fateatur iuxta illud Math. 7°: »Non omnis, qui dicit michi Domine, Domine', intrabit in regnum »celorum, sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in celis est.« Quid, rogo, prodest eciam christianum in voce et conceptu Do- minum invocare et non vivere vel facere ad correspondenciam hiis duobus? Augustinus: »Preces offerunt, sed nesciuntur, quia tunc »velut incognitos Deus deserit, quos [modo] suos per vite meritum »non agnoscit, sed modo quando tempus est iudicii.« Et infra: »Quidquid est, ergo non novi vos reprobos, vos inpios, vos in »arte mea non agnosco. Ars mea nescit vicia, hoc est autem »magnum: et nescit vicia et iudicat vicia: nescit faciendo, scit »iudicando« etc. Crisostomus: »Nichil prodest ex necessitate repetita con- »fessio eius, qui ex voluntate nec semel confessus est; nam vo- »luntaria confessio et modica sufficit Deo, ex necessitate autem »non magna.« 15 dignos esse nupciis beatitudinis vere fatuis virginibus Christus At ille respondens ait: Amen, dico vobis, nescio vos. 15 Crisostomus: »Nescio, vos,, qui estis; signa spiritus »mei non video in vobis: sicut enim, qui inmundum spiritum »habet, bona §146v) opera facere non potest, sic qui Spiritum »Sanctum habet, eciam opera non facit mala. Ymaginem meam 19) Codd.: om. C. Haec verba Chrysoslomi in BFE ad finem sermonis leguntur; v. ann. 27. — 20) Codd.: om. D.
Strana 241
Ad habendam caritatem vigilandum est, non in peccatis dormiendum. 241 »non cognosco in vobis; ymago autem mea est fugere malum »et sequi bonum; vos autem e contra fugitis bonum et operati »estis malum; non potestis meorum militum premia accipére, qui »tyranni vexilla portatis.« Hec Crisostomus. Vigilate itaque21, 13. Hic iam post parabolam hortatur singulos discipulos suos et sic omnes christianos, ut sint solliciti ad habendam cari- tatem, ne dormientes in peccato continue, neque dormitantes (i. e. recidivantes frequenter in peccatum) sive non curantes ad- ventum sponsi propter moram, quam facit, quia qua hora minime putaverint, cum sint nescientes diem iudicii proprii circa mortem, neque horam adventus in finale iudicium, ipse iudicio non tardabit. 10 iudicii mortis proprie quia nescitis diem neque horam. — Gregorius: »Si sciret quisque, quo tempore de presenti »seculo exiret, aliquod,a voluptatibus, aliquod penitencie tempus »aptare potuisset. Sed qui penitenti veniam spopondit, peccanti »diem crastinum non promisit; semper ergo diem extremum de- »bemus metuere, quem non possumus previdere.« 15 Gregorius: »Mementote, quid Veritas dicat: 'Orate, ne »fuga vestra fiat in yeme aut sabbato.' Per legis quippe mandatum »ambulare longius in sabbato non licet, yems quidem ad ambu- »landum inpedimentum est, quia gressus ambulancium torpor fri- »goris astringit. Ait ergo : 'Orate, ne fiat fuga vestra in yeme aut »sabbato', acsi aperte dicat: Videte, ne tunc queratis vestra peccata »fugere, quando iam non licet ambulare‘; illud ergo tempus, quo »fugere non licet, modo debet cogitari, dum licet. Illa hora exitus »nostri est semper metuenda, ista Redemptoris admonicio ante »mentis oculos semper ponenda, que ait: »Vigilate itaque, quia »nescitis diem neque horam.« 20 25 14. Jeronimus,4 et Crisostomus ambo consen- ciunt, quod hee decem virgines conprehendunt omnes personas humani generis salvan 147r das vel dampnandas, que unquam fidem Dei acceperant; decedentes au tem) in caritate finali, dicuntur 30 21) Codd.: protho superscr. F, protozz E. — 22) Codd.: continencie BF male. 23) Ex coni.; ad Codd., a E. — 24) Codd.: Unde Jeronimus C.
Ad habendam caritatem vigilandum est, non in peccatis dormiendum. 241 »non cognosco in vobis; ymago autem mea est fugere malum »et sequi bonum; vos autem e contra fugitis bonum et operati »estis malum; non potestis meorum militum premia accipére, qui »tyranni vexilla portatis.« Hec Crisostomus. Vigilate itaque21, 13. Hic iam post parabolam hortatur singulos discipulos suos et sic omnes christianos, ut sint solliciti ad habendam cari- tatem, ne dormientes in peccato continue, neque dormitantes (i. e. recidivantes frequenter in peccatum) sive non curantes ad- ventum sponsi propter moram, quam facit, quia qua hora minime putaverint, cum sint nescientes diem iudicii proprii circa mortem, neque horam adventus in finale iudicium, ipse iudicio non tardabit. 10 iudicii mortis proprie quia nescitis diem neque horam. — Gregorius: »Si sciret quisque, quo tempore de presenti »seculo exiret, aliquod,a voluptatibus, aliquod penitencie tempus »aptare potuisset. Sed qui penitenti veniam spopondit, peccanti »diem crastinum non promisit; semper ergo diem extremum de- »bemus metuere, quem non possumus previdere.« 15 Gregorius: »Mementote, quid Veritas dicat: 'Orate, ne »fuga vestra fiat in yeme aut sabbato.' Per legis quippe mandatum »ambulare longius in sabbato non licet, yems quidem ad ambu- »landum inpedimentum est, quia gressus ambulancium torpor fri- »goris astringit. Ait ergo : 'Orate, ne fiat fuga vestra in yeme aut »sabbato', acsi aperte dicat: Videte, ne tunc queratis vestra peccata »fugere, quando iam non licet ambulare‘; illud ergo tempus, quo »fugere non licet, modo debet cogitari, dum licet. Illa hora exitus »nostri est semper metuenda, ista Redemptoris admonicio ante »mentis oculos semper ponenda, que ait: »Vigilate itaque, quia »nescitis diem neque horam.« 20 25 14. Jeronimus,4 et Crisostomus ambo consen- ciunt, quod hee decem virgines conprehendunt omnes personas humani generis salvan 147r das vel dampnandas, que unquam fidem Dei acceperant; decedentes au tem) in caritate finali, dicuntur 30 21) Codd.: protho superscr. F, protozz E. — 22) Codd.: continencie BF male. 23) Ex coni.; ad Codd., a E. — 24) Codd.: Unde Jeronimus C.
Strana 242
242 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. hic habere oleum in vasis suis, et alie quinque virgines fatue dicuntur carere tali oleo. Et sic lampades possunt dici potencie cognoscendi de Deo, quod est; et illam fidem dicuntur homines singuli habere vel formatam caritatis habitu, vel informem ; et sic omnes homines, qui venient ad iudicium, dicuntur virgines vel desponsati cum Deo, posito, quod sint caritate finali super tali habitu informati, vel desponsati cum dyabolo, posito, quod sint presciti et peccato finalis inpenitencie indurati. Hec distinccio istarum decem virginum in finali iudicio generaliter erit nota. 15 20 25 2° pro dicto Crisostomi est notandum, quod decalogus mandatorum est quandoque subtiliandus et quandoque, ut expedit, ingrossandus; et sic possunt dici decem mandata vel secundum alium quemlibet maiorem numerum nunc 20 mandata et nunc unum. Et sic supponitur, quod intelligit Crisostomus, quando dicit, quod in una tabula erant quinque mandata et in secunda alia quinque. Et sicut,5 summa applicacione ad visum non possunt due tabule ad eandem partem hominis applicari, sic necesse est, quod de hominibus finaliter iudicandis aliqui salventur et aliqui dampnentur; et illi communiter intelliguntur per duos quinarios ita, quod quinque, de quanto sunt numerus circularis, correspon- deant numero salvandorum, et alia quinque, de quanto sunt nu- merus superbus, correspondeant numero dampnandorum; nec in- plicatur per ista, quod isti duo numeri sunt equales. 3° notandum pro dictis Crisostomi, quod cum ecclesia sit totus numerus predestinatorum et per consequens angeli beati sunt pars ecclesie, non repugnat, quod omnes homines iudicandi veniant obviam sponso et sponse. Non contendo tamen, quis sit sensus, quem Deus istis verbis ewangelicis primo intenderat, sed dico ista tamquam michi probabilia, salvo semper iudicio me- liori. 10 30 35 40 §15. Crisostomus super isto Responderunt pru- dentes etc.': »Ostendit in hiis verbis, quod ita,s terribile est »iudicium futurum, ut nulla innocencia sibi confidat, et vere. Quis »natus est homo de muliere, qui credit se iustum esse inveni- »endum in conspectu illius, de quo beatissimus Job dicit: 'Stelle »in conspectu eius non sunt munde et celum sine crimine non »est,«.' Si igitur inpeccabilis natura stellarum et celi, quantum »ad iusticiam Dei, invenitur esse peccatrix, quomodo ante 147v) »eum appareat iustus, cuius et sine voluntate natura ipsa peccatum »est dicente Apostolo: 'ego homo carnalis fui venumdatus sub »peccato ; quod enim operor, non intelligo; non enim, quod volo, »illud ago; iam non ego operor illud, sed quod habitat in me »peccatum?' Tantus enim timor tunc erit omnium eciam sanctorum, 25) Codd.: sic F male. — 26) Codd.: verba ista: ita co est iam paullo su- perius afferuntur.
242 XLVII. M. J. Hus, Catherinae Virginis. hic habere oleum in vasis suis, et alie quinque virgines fatue dicuntur carere tali oleo. Et sic lampades possunt dici potencie cognoscendi de Deo, quod est; et illam fidem dicuntur homines singuli habere vel formatam caritatis habitu, vel informem ; et sic omnes homines, qui venient ad iudicium, dicuntur virgines vel desponsati cum Deo, posito, quod sint caritate finali super tali habitu informati, vel desponsati cum dyabolo, posito, quod sint presciti et peccato finalis inpenitencie indurati. Hec distinccio istarum decem virginum in finali iudicio generaliter erit nota. 15 20 25 2° pro dicto Crisostomi est notandum, quod decalogus mandatorum est quandoque subtiliandus et quandoque, ut expedit, ingrossandus; et sic possunt dici decem mandata vel secundum alium quemlibet maiorem numerum nunc 20 mandata et nunc unum. Et sic supponitur, quod intelligit Crisostomus, quando dicit, quod in una tabula erant quinque mandata et in secunda alia quinque. Et sicut,5 summa applicacione ad visum non possunt due tabule ad eandem partem hominis applicari, sic necesse est, quod de hominibus finaliter iudicandis aliqui salventur et aliqui dampnentur; et illi communiter intelliguntur per duos quinarios ita, quod quinque, de quanto sunt numerus circularis, correspon- deant numero salvandorum, et alia quinque, de quanto sunt nu- merus superbus, correspondeant numero dampnandorum; nec in- plicatur per ista, quod isti duo numeri sunt equales. 3° notandum pro dictis Crisostomi, quod cum ecclesia sit totus numerus predestinatorum et per consequens angeli beati sunt pars ecclesie, non repugnat, quod omnes homines iudicandi veniant obviam sponso et sponse. Non contendo tamen, quis sit sensus, quem Deus istis verbis ewangelicis primo intenderat, sed dico ista tamquam michi probabilia, salvo semper iudicio me- liori. 10 30 35 40 §15. Crisostomus super isto Responderunt pru- dentes etc.': »Ostendit in hiis verbis, quod ita,s terribile est »iudicium futurum, ut nulla innocencia sibi confidat, et vere. Quis »natus est homo de muliere, qui credit se iustum esse inveni- »endum in conspectu illius, de quo beatissimus Job dicit: 'Stelle »in conspectu eius non sunt munde et celum sine crimine non »est,«.' Si igitur inpeccabilis natura stellarum et celi, quantum »ad iusticiam Dei, invenitur esse peccatrix, quomodo ante 147v) »eum appareat iustus, cuius et sine voluntate natura ipsa peccatum »est dicente Apostolo: 'ego homo carnalis fui venumdatus sub »peccato ; quod enim operor, non intelligo; non enim, quod volo, »illud ago; iam non ego operor illud, sed quod habitat in me »peccatum?' Tantus enim timor tunc erit omnium eciam sanctorum, 25) Codd.: sic F male. — 26) Codd.: verba ista: ita co est iam paullo su- perius afferuntur.
Strana 243
Decem virgines in evangelio omnes homines significant. 243 »ut nemo se speret iustum inveniendum, sed adhuc timeat, ne »reus existat. Quis enim potest ad perfectum diiudicare conscien- »ciam suam et cognoscere cor suum, cum sit scriptum Math. 12°. »quia pro omni verbo ocioso reddituri sumus racionem? Quomodo »ergo pro peccatoribus tunc intercedent sancti, cum timeant de »se? Nam sicut tempus misericordie iudicium non suscipit, sic »et tempus iudicii misericordiam non suscipit. Ideo in primo ad- »ventu, dum tempus esset misericordie, dicentibus apostolis super »inhumanitate civitatis alicuius: »Vis, dicimus, ut descendat ignis »de celo consumens eos?« respondit Jesus: »Nescitis, cuius spi- »ritus estis; non enim veni iudicare mundum, sed salvare«, osten- »dens, quia cum venerit in secundo adventu iudicii tempus, simi- »liter locum misericordia non habebit. Ubi autem misericordia »locum non habet, nec intercessio valet. Aut hec ideo dicuntur, »quia non sunt digne passiones huius temporis ad futuram gloriam, »que revelabitur in nobis. Si ergo maior erit gloria, que preparata »est sanctis a Deo, quam quod unusquisque sanctorum merebitur, »quomodo sufficiat pro aliis ad salutem uniuscuiusque opus eorum, »cum non sibi soli sufficiat ad gloriam suam? Venditores bonorum »operum vel doctrine sunt sacerdotes, qui precepta iusticie in po- »pulo dant, quasi precium aliquod accipientes fidem ipsorum, qui »peccatores per penitenciam solvunt, precio confessionis eorum »placati. Aut certe hoc precium doctrine accipiunt, quando si do- »centes eos audierit, populus quidem per obedienciam suam mer- »catus est sibi salutem. Sacerdotes autem, qui laboraverunt, do- »cuerunt, et circa eos recipient a Deo doctrine sue mercedem. »Bonum ergo consilium est sanctorum ad peccatores, ut eant ad »sacerdotes et fideliter audiant eos, et cum audierint, faciant et »habebit virtutem olei fides eorum, si tamen habuerint tempus.« Hec Crisostomus,7. 10 15 20 25 30 27) Codd.: BEF postea addunt locum Chrysostomi, quem D antea adiunxit.
Decem virgines in evangelio omnes homines significant. 243 »ut nemo se speret iustum inveniendum, sed adhuc timeat, ne »reus existat. Quis enim potest ad perfectum diiudicare conscien- »ciam suam et cognoscere cor suum, cum sit scriptum Math. 12°. »quia pro omni verbo ocioso reddituri sumus racionem? Quomodo »ergo pro peccatoribus tunc intercedent sancti, cum timeant de »se? Nam sicut tempus misericordie iudicium non suscipit, sic »et tempus iudicii misericordiam non suscipit. Ideo in primo ad- »ventu, dum tempus esset misericordie, dicentibus apostolis super »inhumanitate civitatis alicuius: »Vis, dicimus, ut descendat ignis »de celo consumens eos?« respondit Jesus: »Nescitis, cuius spi- »ritus estis; non enim veni iudicare mundum, sed salvare«, osten- »dens, quia cum venerit in secundo adventu iudicii tempus, simi- »liter locum misericordia non habebit. Ubi autem misericordia »locum non habet, nec intercessio valet. Aut hec ideo dicuntur, »quia non sunt digne passiones huius temporis ad futuram gloriam, »que revelabitur in nobis. Si ergo maior erit gloria, que preparata »est sanctis a Deo, quam quod unusquisque sanctorum merebitur, »quomodo sufficiat pro aliis ad salutem uniuscuiusque opus eorum, »cum non sibi soli sufficiat ad gloriam suam? Venditores bonorum »operum vel doctrine sunt sacerdotes, qui precepta iusticie in po- »pulo dant, quasi precium aliquod accipientes fidem ipsorum, qui »peccatores per penitenciam solvunt, precio confessionis eorum »placati. Aut certe hoc precium doctrine accipiunt, quando si do- »centes eos audierit, populus quidem per obedienciam suam mer- »catus est sibi salutem. Sacerdotes autem, qui laboraverunt, do- »cuerunt, et circa eos recipient a Deo doctrine sue mercedem. »Bonum ergo consilium est sanctorum ad peccatores, ut eant ad »sacerdotes et fideliter audiant eos, et cum audierint, faciant et »habebit virtutem olei fides eorum, si tamen habuerint tempus.« Hec Crisostomus,7. 10 15 20 25 30 27) Codd.: BEF postea addunt locum Chrysostomi, quem D antea adiunxit.
Strana 244
244 XLVIII. M. J. Hus, Andreae. XLVIII. Andree.c Ewangelium. 10 15 20 148rMbulans Jesus iuxta mare Galilee Math. 40 1.Notata, duplici vocacione discipulorum in presenti ewangelio ad litteram pensandum, quod tria dicuntur de Jesu: 1° quia ambulavit, 2° vidit, 3° vocavit. Ambulavit sine expensis usque ad esuriem Math. 12°: »Abiit Jesus per sata, discipuli »autem esurientes ceperunt vellere spicas«; nec tantum discipuli, sed et magister esuriit Math. 21°: »Mane autem facto revertens »in civitatem esuriit.« Ambulavit sine equis usque ad lassitudinem Joh. 4°: »Jesus fatigatus ex itinere sedebat sic super fontem.« Ambulavit 3° sine scutiferis usque ad extremam humiliacionem Luce 22°: »Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui mi- nistrat.« Isto modo discipulos suos ambulare voluit 1° sine expensis Math. 10° : »Nolite possidere aurum neque argentum, neque pec- »cuniam«; 2° sine equis, cum eis et calciamenta abstulit Math. 100 »neque calciamenta«; 3° scutiferos et alias pompas eis abstulit Luce 22°: »Qui maior est in vobis, fiat sicut minor, et qui pre- »cessor, est, sicut ministrator.« Sic enim decet Christi discipulum 'ambulare iuxta mare Galilee', i. e. mundi turbines et rotaciones, sed non in mari, i. e. mundo, qui licet dulces aquas habeat, mare tamen propter sui instabilitatem Galilee appellatur et Genezaret, quia auram et ventum dyaboli generans, quibus in inferno sub- mergit navigantes etc. 25 Crisostomus: »Magis ad corda quam facies respiciens.« misericorditer propterc duoc preceptac vidit duos fratres: Symonem, qui vocatur Petrus, 30 2. Sed querendum hic, quare simplices homines primo vocaverit ad predicacionem ewangelii? Dicendum, quod sicut a principio vocavit aliquos simplices, ut patet in istis piscatoribus, ita eciam aliquos literatos vocavit a principio, ut Natanaelem et Nicodemum, ut habetur Johannis 1° et 3°, quia si solos sim- plices vocasset, posset credi, quod fuissent ex simplicitate de- cepti; verumtamen constituit magis simplices apostolos et pre- dicatores ewangelii 148v) quam litteratos, ut magis ewangelii 1) Sub textu C addit: Omelia b. Gregorii habita ad populum in ecclesia S. Andree super isto ewangelio est optima, in qua ostendit, quod regnum Dei tantum valet, quantum habes. Lege eam, quia ibi invenies, qualis debet esse pre- dicator a g1. — 2) Codd. Vulg.: possessor F.
244 XLVIII. M. J. Hus, Andreae. XLVIII. Andree.c Ewangelium. 10 15 20 148rMbulans Jesus iuxta mare Galilee Math. 40 1.Notata, duplici vocacione discipulorum in presenti ewangelio ad litteram pensandum, quod tria dicuntur de Jesu: 1° quia ambulavit, 2° vidit, 3° vocavit. Ambulavit sine expensis usque ad esuriem Math. 12°: »Abiit Jesus per sata, discipuli »autem esurientes ceperunt vellere spicas«; nec tantum discipuli, sed et magister esuriit Math. 21°: »Mane autem facto revertens »in civitatem esuriit.« Ambulavit sine equis usque ad lassitudinem Joh. 4°: »Jesus fatigatus ex itinere sedebat sic super fontem.« Ambulavit 3° sine scutiferis usque ad extremam humiliacionem Luce 22°: »Ego autem in medio vestrum sum, sicut qui mi- nistrat.« Isto modo discipulos suos ambulare voluit 1° sine expensis Math. 10° : »Nolite possidere aurum neque argentum, neque pec- »cuniam«; 2° sine equis, cum eis et calciamenta abstulit Math. 100 »neque calciamenta«; 3° scutiferos et alias pompas eis abstulit Luce 22°: »Qui maior est in vobis, fiat sicut minor, et qui pre- »cessor, est, sicut ministrator.« Sic enim decet Christi discipulum 'ambulare iuxta mare Galilee', i. e. mundi turbines et rotaciones, sed non in mari, i. e. mundo, qui licet dulces aquas habeat, mare tamen propter sui instabilitatem Galilee appellatur et Genezaret, quia auram et ventum dyaboli generans, quibus in inferno sub- mergit navigantes etc. 25 Crisostomus: »Magis ad corda quam facies respiciens.« misericorditer propterc duoc preceptac vidit duos fratres: Symonem, qui vocatur Petrus, 30 2. Sed querendum hic, quare simplices homines primo vocaverit ad predicacionem ewangelii? Dicendum, quod sicut a principio vocavit aliquos simplices, ut patet in istis piscatoribus, ita eciam aliquos literatos vocavit a principio, ut Natanaelem et Nicodemum, ut habetur Johannis 1° et 3°, quia si solos sim- plices vocasset, posset credi, quod fuissent ex simplicitate de- cepti; verumtamen constituit magis simplices apostolos et pre- dicatores ewangelii 148v) quam litteratos, ut magis ewangelii 1) Sub textu C addit: Omelia b. Gregorii habita ad populum in ecclesia S. Andree super isto ewangelio est optima, in qua ostendit, quod regnum Dei tantum valet, quantum habes. Lege eam, quia ibi invenies, qualis debet esse pre- dicator a g1. — 2) Codd. Vulg.: possessor F.
Strana 245
Christus simplices ad praedicationem evangelii primos vocavit. 245 virtus attribueretur divine sapiencie, quam humane. Unde in sim- plicibus fide radicata Paulus litteratus ad apostolatum et predica- cionem est vocatus. et Andream, fratrem eius, mittentes recia in mare; erant enim piscatores. Et ait illis: §3. Nota: tribus vicibus, legimus vocatos istos apostolos Johann. 1°: »Venite et videte«; Luce 5°: »Noli timere ; ex hoc »iam eris homines capiens«, et 3° hic: »Venite post me«, unde ipsi secuti sunt Christum. 1° testimonio magistri sui, sc. Jo- hannis ; 2° testimonio miraculi; 3° testimonio ipsius Christi. Prima vocacio fuit solum in contubernium familiaritatis; 2a in signum veritatis, quia dixit 'ex hoc eris homines capiens‘; 3a in officium dignitatis. Nota,: circa ewangelium 1° tangitur vocantis gracia, quia 'Am- bulans‘; 2° vocatorum circumstancia, quia 'duo fratres'; 3° forma vocacionis ibi: 'venite post me'; 4° obediencia vocatorum ibi: “At illi continuo relictis‘ etc. 10 15 Venite post me, humilem, pauperem, mitem, misericordem: et transierunt sic Petrus et Andreas post eum in virtutibus et finaliter in cruce me- ritorie passionis. Non dicit 'post mea', ut temporalia contempnerent M ath. 19°: »Vade et vende omnia, que habes«; Ecclesiastici 31°: »Beatus »vir, qui post aurum non abiit.« Nec dicit 'ante me, quia non vult, ut eum precedamus secundum voluntatem nostram viventes, sed ipsam sibi subiciamus Math. 16°: »Si quis vult venire post »me, abneget se;« Petrus inmemor verbi eius voluit precedere, ideo audivit Math. 16°: »Vade post me, Sathana!« Nec dixit 'mecum' equaliter, qualiter voluit ire Lucifer Ysaie 14°. 20 25 non peccuniarum aut prebendarum faciam vos fieri piscatores hominum. 30 §4. Hic ponitur officii iniunccio, sc. predicacionis, que est actus utilissimus ecclesie Jesu Christi; quamvis enim eos vocavit ad beatitudinem, 149r tamen quia beatitudo non consequitur hominem, nisi meritorius actus precesserit, ideo Salvator non dicit: Venite, faciam vos beatos', sed 'piscatores'. Unde habet 35 3) Codd.: iudicibus E pessime. — 4) Codd.: quod add. F, om. C (qui ante cap. 1. ponit).
Christus simplices ad praedicationem evangelii primos vocavit. 245 virtus attribueretur divine sapiencie, quam humane. Unde in sim- plicibus fide radicata Paulus litteratus ad apostolatum et predica- cionem est vocatus. et Andream, fratrem eius, mittentes recia in mare; erant enim piscatores. Et ait illis: §3. Nota: tribus vicibus, legimus vocatos istos apostolos Johann. 1°: »Venite et videte«; Luce 5°: »Noli timere ; ex hoc »iam eris homines capiens«, et 3° hic: »Venite post me«, unde ipsi secuti sunt Christum. 1° testimonio magistri sui, sc. Jo- hannis ; 2° testimonio miraculi; 3° testimonio ipsius Christi. Prima vocacio fuit solum in contubernium familiaritatis; 2a in signum veritatis, quia dixit 'ex hoc eris homines capiens‘; 3a in officium dignitatis. Nota,: circa ewangelium 1° tangitur vocantis gracia, quia 'Am- bulans‘; 2° vocatorum circumstancia, quia 'duo fratres'; 3° forma vocacionis ibi: 'venite post me'; 4° obediencia vocatorum ibi: “At illi continuo relictis‘ etc. 10 15 Venite post me, humilem, pauperem, mitem, misericordem: et transierunt sic Petrus et Andreas post eum in virtutibus et finaliter in cruce me- ritorie passionis. Non dicit 'post mea', ut temporalia contempnerent M ath. 19°: »Vade et vende omnia, que habes«; Ecclesiastici 31°: »Beatus »vir, qui post aurum non abiit.« Nec dicit 'ante me, quia non vult, ut eum precedamus secundum voluntatem nostram viventes, sed ipsam sibi subiciamus Math. 16°: »Si quis vult venire post »me, abneget se;« Petrus inmemor verbi eius voluit precedere, ideo audivit Math. 16°: »Vade post me, Sathana!« Nec dixit 'mecum' equaliter, qualiter voluit ire Lucifer Ysaie 14°. 20 25 non peccuniarum aut prebendarum faciam vos fieri piscatores hominum. 30 §4. Hic ponitur officii iniunccio, sc. predicacionis, que est actus utilissimus ecclesie Jesu Christi; quamvis enim eos vocavit ad beatitudinem, 149r tamen quia beatitudo non consequitur hominem, nisi meritorius actus precesserit, ideo Salvator non dicit: Venite, faciam vos beatos', sed 'piscatores'. Unde habet 35 3) Codd.: iudicibus E pessime. — 4) Codd.: quod add. F, om. C (qui ante cap. 1. ponit).
Strana 246
246 XLVIII. M. J. Hus, Andreae. 10 Dominus piscatores, venatores et vindemiatores. Piscatores primi predicatores, qui uno sermone multa milia hominum de mari seculi extraxerunt: moderni predicatores sunt venatores, quia cum magnis clamoribus vix si unum aut duos de valle scelerum nunc ex- trahunt; ultimi autem predicatores erunt vindemiatores, quia cum falce divini eloquii uvas maturas a putridis separabunt. De primis Jeremie 16°: »Ecce ego mittam piscatores multos et piscabuntur »eos; et post hoc mittam venatores et venabuntur eos.« Sed heu, nunc dyabolus est et piscator et venator et vindemiator, Christus vero solum racemorum collector Michee 7°: »Ve michi, quia »factus sum, sicut qui colligit in autumpno racemos vindemie.« At illi continuo relictis retibus et navi 15 20 25 §5. Hic ostenditur Petri et Andree universalis et perfecta conversio; sic enim peccator vocem audiens Domini continuo debet peccata relinquere et demum, quantum potest, ipsum in moribus imitari iuxta illlud Proverbiorum 3°: »Ne dicas amico »tuo (i. e. Christo) 'vade et revertere; cras dabo tibi'.« “Continuo' Jeronimus Super Math., tractans hoc verbum: »Arguit Porfirius et, Julianus Augustus vel impericiam »historiam mencientis vel stulticiam eorum, qui statim secuti sunt »Salvatorem, quasi irracionabiliter quemlibet vocantem hominem »sunt secuti. Quilibet alius homo vocat exterius tantum et ideo »irracionabile esset post quemlibet vocantem ire; Christus autem »vocat interius et ideo eum sequi non erat irracionabile, sed utile. »De hac vocacione interiori dicitur in Psalmo: »Audiam, quid »loquatur in me Dominus.« secuti sunt eum. Et proce 149v dens inde vidit alios duos fratres, §6. Duos vocat simul, duos destinat Luce 10° : 1° propter duos populos convertendos, sc. Judeorum et gentilium, 2° propter duplicem salutem conparandam, sc. corporis et anime; 3° propter securitatem custodie Ecclesiastici 4°: »Melius est duos esse »simul quam unum« ; 4° propter testimonii veritatem Deuter. 19°: »In ore duorum vel trium...“; 5° propter duplex mandatum, as Sc. Dei et proximi. 20 maiorem filium Jacobum Zebedei et Johannem fratrem eius, *) Codd.: post Julianus B.
246 XLVIII. M. J. Hus, Andreae. 10 Dominus piscatores, venatores et vindemiatores. Piscatores primi predicatores, qui uno sermone multa milia hominum de mari seculi extraxerunt: moderni predicatores sunt venatores, quia cum magnis clamoribus vix si unum aut duos de valle scelerum nunc ex- trahunt; ultimi autem predicatores erunt vindemiatores, quia cum falce divini eloquii uvas maturas a putridis separabunt. De primis Jeremie 16°: »Ecce ego mittam piscatores multos et piscabuntur »eos; et post hoc mittam venatores et venabuntur eos.« Sed heu, nunc dyabolus est et piscator et venator et vindemiator, Christus vero solum racemorum collector Michee 7°: »Ve michi, quia »factus sum, sicut qui colligit in autumpno racemos vindemie.« At illi continuo relictis retibus et navi 15 20 25 §5. Hic ostenditur Petri et Andree universalis et perfecta conversio; sic enim peccator vocem audiens Domini continuo debet peccata relinquere et demum, quantum potest, ipsum in moribus imitari iuxta illlud Proverbiorum 3°: »Ne dicas amico »tuo (i. e. Christo) 'vade et revertere; cras dabo tibi'.« “Continuo' Jeronimus Super Math., tractans hoc verbum: »Arguit Porfirius et, Julianus Augustus vel impericiam »historiam mencientis vel stulticiam eorum, qui statim secuti sunt »Salvatorem, quasi irracionabiliter quemlibet vocantem hominem »sunt secuti. Quilibet alius homo vocat exterius tantum et ideo »irracionabile esset post quemlibet vocantem ire; Christus autem »vocat interius et ideo eum sequi non erat irracionabile, sed utile. »De hac vocacione interiori dicitur in Psalmo: »Audiam, quid »loquatur in me Dominus.« secuti sunt eum. Et proce 149v dens inde vidit alios duos fratres, §6. Duos vocat simul, duos destinat Luce 10° : 1° propter duos populos convertendos, sc. Judeorum et gentilium, 2° propter duplicem salutem conparandam, sc. corporis et anime; 3° propter securitatem custodie Ecclesiastici 4°: »Melius est duos esse »simul quam unum« ; 4° propter testimonii veritatem Deuter. 19°: »In ore duorum vel trium...“; 5° propter duplex mandatum, as Sc. Dei et proximi. 20 maiorem filium Jacobum Zebedei et Johannem fratrem eius, *) Codd.: post Julianus B.
Strana 247
Peccator audiens interius vocem Domini peccata continuo relinquat. 247 7.) Nota: Zebedeus duxit Mariam, filiam Anne, matris Domini aves, quam Anna genuit de viro suo Salomee. Hec autem Maria cum Zebedeo, viro suo, duos filios genuit, sc. Jacobum maiorem et Johannem ewangelistam. Predicta patent in hiis versibus: Anna solet dici tres genuisse Marias, Quas genuere viri Joachim, Cleophas, Salomeeque ; Has duxere viri Joseph, Alpheus, Zebedeus. Prima parit Christum, Jacobum secunda minorem Et Joseph iustum peperit cum Symone Judam ; Tercia maiorem Jacobum volucremque Johannem. 10 Ex hiis patet, quod Christus et Johannes ewangelista fuerun filii duarum sororum, i. e. sestrzenczi, neb sestrzyeňatas. Sed Christus et Johannes Baptista fuerunt filii duarum consobrinarum, i. e. tetyeňata, neb tetyenczyio. De isto vide in sermone de Jo- hanne Baptista. 15 in navi cum Zebedeo patre eorum reficientes recia sua. Crisostomus: »Conponentes vel reparantes, quod maxime »paupertatis fuit indicium: vetera reficiebant, quia nova unde emere »non habebant.« 20 Et vocavit eos; 8. Super quo Crisostomus: »Erant enim habitacione »cives, dileccione concordes, artificio pares, fraternitatis pietate »coniuncti; ideo simul vocavit eos, ne tot 150r homines con- »iunctos dissimilis vocacio separaret.« 2a racio: Nam ad vitam conservandam quatuor requiruntur: 1° recognicio infirmitatis pro- prie, ideo vocatur Petrus, i. e. agnoscens; 2° confortacio voluntatis mutue, ideo ponitur Andreas, qui interpretatur virilis'; 3° refre- nacio ire, ideo ponitur Jacobus, qui interpretatur 'subplantator‘ nam sicut dicitur Proverbiorum 15°: »Vir iracundus, suscitat »rixas; qui paciens est, mitigat suscitatas« ; 4° requiritur presencia divine gracie, ideo ponitur Johannes, qui interpretatur 'in quo gracia'. 25 30 illi autem relictis navibus et patre secuti sunt eum. 6) Codd.: Anne B, sororem F; hoc cap om. C. — 7) C: sestrzenczy D, ssetrzyenczy B, Sestrzienczi A; om. EF. — 8) C: ssessczyenata B, sestrzieniata D, sestrzienyata A; om. EF. — 9) C: tetynata B, tetienata D, tetyenyata A; om. EF. — 10) CB: tetienczy D, tetyenczi A; om. EF. — 11) Codd.: iracundas D errore.
Peccator audiens interius vocem Domini peccata continuo relinquat. 247 7.) Nota: Zebedeus duxit Mariam, filiam Anne, matris Domini aves, quam Anna genuit de viro suo Salomee. Hec autem Maria cum Zebedeo, viro suo, duos filios genuit, sc. Jacobum maiorem et Johannem ewangelistam. Predicta patent in hiis versibus: Anna solet dici tres genuisse Marias, Quas genuere viri Joachim, Cleophas, Salomeeque ; Has duxere viri Joseph, Alpheus, Zebedeus. Prima parit Christum, Jacobum secunda minorem Et Joseph iustum peperit cum Symone Judam ; Tercia maiorem Jacobum volucremque Johannem. 10 Ex hiis patet, quod Christus et Johannes ewangelista fuerun filii duarum sororum, i. e. sestrzenczi, neb sestrzyeňatas. Sed Christus et Johannes Baptista fuerunt filii duarum consobrinarum, i. e. tetyeňata, neb tetyenczyio. De isto vide in sermone de Jo- hanne Baptista. 15 in navi cum Zebedeo patre eorum reficientes recia sua. Crisostomus: »Conponentes vel reparantes, quod maxime »paupertatis fuit indicium: vetera reficiebant, quia nova unde emere »non habebant.« 20 Et vocavit eos; 8. Super quo Crisostomus: »Erant enim habitacione »cives, dileccione concordes, artificio pares, fraternitatis pietate »coniuncti; ideo simul vocavit eos, ne tot 150r homines con- »iunctos dissimilis vocacio separaret.« 2a racio: Nam ad vitam conservandam quatuor requiruntur: 1° recognicio infirmitatis pro- prie, ideo vocatur Petrus, i. e. agnoscens; 2° confortacio voluntatis mutue, ideo ponitur Andreas, qui interpretatur virilis'; 3° refre- nacio ire, ideo ponitur Jacobus, qui interpretatur 'subplantator‘ nam sicut dicitur Proverbiorum 15°: »Vir iracundus, suscitat »rixas; qui paciens est, mitigat suscitatas« ; 4° requiritur presencia divine gracie, ideo ponitur Johannes, qui interpretatur 'in quo gracia'. 25 30 illi autem relictis navibus et patre secuti sunt eum. 6) Codd.: Anne B, sororem F; hoc cap om. C. — 7) C: sestrzenczy D, ssetrzyenczy B, Sestrzienczi A; om. EF. — 8) C: ssessczyenata B, sestrzieniata D, sestrzienyata A; om. EF. — 9) C: tetynata B, tetienata D, tetyenyata A; om. EF. — 10) CB: tetienczy D, tetyenczi A; om. EF. — 11) Codd.: iracundas D errore.
Strana 248
248 XLVIII. M. J. Hus, Andreae. Crisostomus: »Relinquentes apostoli recia nos docuerunt, »quia nemo potest terrena possidere et ad celestia pervenire. »Amantes namque terrena sunt in multiplici amaritudine, amantes »celestia sunt in mentis iubilacione ; hinc est, quod licet inter celum »et terram media sunt aqua et aer, aqua tamen adheret terre, »aer celo, quia amantibus terrena inest lacrimacio et tribulacio, »amantibus vero celestia inest mentis serenitas et iubilacio.« 10 15 20 25 9.) Mistice: Quatuor nominat ewangelium : mare, recia, navem et piscatores. Mare mundus propter instabilitatem et sic vocatur 'Galilee', quod interpretatur rotacio‘; preterit enim figura huius mundi; 2° propter vanitatem et sic vocatur mare 'Genezareth', quasi 'ge- nerans auram' vanitatis, Ecclesiastis 1°: »Vanitas vanitatum »et omnia vanitas.« Navis est cupiditas: est autem navis aliqua piscatorum, alia mercatorum et alia piratarum sive raptorum; sic cupiditas quedam vehitur per labores, alia per mercaciones et quedam per rapinas et spoliaciones. Primis congruit contricio Psalmus: »Conteres »naves Tharsis« et presertim, quando faciunt malas societates 2i Paralipomenon 20°: »Quia habuisti,, fedus cumis...« . 150V Secundis ululatus et destruccio Ysaie 55°: »Ululate »naves maris.« — Terciis combustio 2i Machab. 12° dicitur, quod Judas portum cum navibus succendit,4. — Omnibus hiis navibus homines in Babiloniam deducuntur. Recia sunt artes et astucie diviciarum mundi et sic pecca- torum lucrative; magnum (inquam) rethe usura; unde recia simi- liter sunt multiplicia: 30 35 Recia — ad portandum paleas, i. e. divicias mundi. Hec sunt avarorum Job 18°: »Inmisit in rethe pedem suum«, i. e. affectum in conquisicionem diviciarum. — quedam ad capiendum aves, i. e. seculi dignitates. Hec sunt ambiciosorum Osee 5°: »Laqueus facti estis »speculacionum et sicut rethe expansum super Thabor.« Audite hoc sacerdotes, quia vobiscum iudicium est. quedam ad capiendos pisces, i. e. carnis voluptates; hec sunt luxuriosorum Proverb. 7° : »Irretivit eum »sermonibus multis.« O felix, quem non capiunt illa recia, que eciam sanctos et sapientissimos concluserunt. Ideo dicit Dominus Osee 7°: »Ex- 12) Codd.: humiliasti BF. — 13) Codd.: etc. B, iniquis add. F, Ochozia Vulg — 14) Codd.: succendit add. D.
248 XLVIII. M. J. Hus, Andreae. Crisostomus: »Relinquentes apostoli recia nos docuerunt, »quia nemo potest terrena possidere et ad celestia pervenire. »Amantes namque terrena sunt in multiplici amaritudine, amantes »celestia sunt in mentis iubilacione ; hinc est, quod licet inter celum »et terram media sunt aqua et aer, aqua tamen adheret terre, »aer celo, quia amantibus terrena inest lacrimacio et tribulacio, »amantibus vero celestia inest mentis serenitas et iubilacio.« 10 15 20 25 9.) Mistice: Quatuor nominat ewangelium : mare, recia, navem et piscatores. Mare mundus propter instabilitatem et sic vocatur 'Galilee', quod interpretatur rotacio‘; preterit enim figura huius mundi; 2° propter vanitatem et sic vocatur mare 'Genezareth', quasi 'ge- nerans auram' vanitatis, Ecclesiastis 1°: »Vanitas vanitatum »et omnia vanitas.« Navis est cupiditas: est autem navis aliqua piscatorum, alia mercatorum et alia piratarum sive raptorum; sic cupiditas quedam vehitur per labores, alia per mercaciones et quedam per rapinas et spoliaciones. Primis congruit contricio Psalmus: »Conteres »naves Tharsis« et presertim, quando faciunt malas societates 2i Paralipomenon 20°: »Quia habuisti,, fedus cumis...« . 150V Secundis ululatus et destruccio Ysaie 55°: »Ululate »naves maris.« — Terciis combustio 2i Machab. 12° dicitur, quod Judas portum cum navibus succendit,4. — Omnibus hiis navibus homines in Babiloniam deducuntur. Recia sunt artes et astucie diviciarum mundi et sic pecca- torum lucrative; magnum (inquam) rethe usura; unde recia simi- liter sunt multiplicia: 30 35 Recia — ad portandum paleas, i. e. divicias mundi. Hec sunt avarorum Job 18°: »Inmisit in rethe pedem suum«, i. e. affectum in conquisicionem diviciarum. — quedam ad capiendum aves, i. e. seculi dignitates. Hec sunt ambiciosorum Osee 5°: »Laqueus facti estis »speculacionum et sicut rethe expansum super Thabor.« Audite hoc sacerdotes, quia vobiscum iudicium est. quedam ad capiendos pisces, i. e. carnis voluptates; hec sunt luxuriosorum Proverb. 7° : »Irretivit eum »sermonibus multis.« O felix, quem non capiunt illa recia, que eciam sanctos et sapientissimos concluserunt. Ideo dicit Dominus Osee 7°: »Ex- 12) Codd.: humiliasti BF. — 13) Codd.: etc. B, iniquis add. F, Ochozia Vulg — 14) Codd.: succendit add. D.
Strana 249
Mare serenitatem, navis cupiditatem, retia peccata in evangelio significant. 249 »pandam super eos rethe meum, quasi volucrem celi detraham »eos, ve eis, quoniam recesserunt a me; ego redemi eos et ipsi »locuti sunt contra me mendacia.« — 10. Moraliter. Mare cor hominis instabile iuxta illud : »Cor inpii quasi mare fremens«; recia carnis desideria, que illi reficiunt, qui desiderio desiderium carnis conponunt et mittunt in mare, dum admittunt cadere in corde. In navi vehuntur, dum consencientes actualiter perficiunt. Christus autem Jesus non in mari illo ambulat per graciam, sed iuxta illud, cum in corde fedato scelere non habitat; sed postquam viderit oculo misericordie Petrum, i. e. cognoscentem se in peccato, et Andream, i. e. viriliter labo- rantem in penitencia, et Jacobum, i. e. subplantantem vicia, et 4° Johannem, in quo fervens gracia, vocabit: »Venite post me; »faciam vos fieri piscatores hominum«, sc. vestrorum met ad beati- tudinem, qui relictis retibus, i. e. desideriis carnis, et navi, i. e. con- sensu in crimina, secuti sunt moribus in15 corporei5 et sic ad celestem patriam premia largientem. 10 15 XLIX. In die S. Nicolai. Ewangelium.B 20 de esse intelligibili in existere Rom. 4°: »Vocat ea, que non sunt (sc. in existere) tamquam ea, que sunt." Christus de terra ad celestem patriam 151r) Omo quidam peregre proficiscens vocavit servos suos Math. 250 1. Quia parabola presentis ewangelii prelatos respicit, quibus plura dona, quam vulgaribus Dominus tradidit, ideo in die s. episcopi vel presbiteri legitur, qui dona huiusmodi a subiectis pigriter non abscondit. Ut autem prelati in lucro sui Domini forent assidui, Dominus bonorum expressit premium, quia gaudium, ma- lorum vero, iehenne interitum, ut timerent. Unde Dominus pro- ponit tria: sc. commissionem in talentorum tradicione, 2° operacionem 25 15) Codd.: et corde F male. — 1) B: Nicolai sicut Procopii C, omisso hic sermone; Silvestris et in quolibet die Episcopi E; in die Pontificis C, paulo in- ferius, post ‘Omnis pontifex'. — 2) Sic codd.
Mare serenitatem, navis cupiditatem, retia peccata in evangelio significant. 249 »pandam super eos rethe meum, quasi volucrem celi detraham »eos, ve eis, quoniam recesserunt a me; ego redemi eos et ipsi »locuti sunt contra me mendacia.« — 10. Moraliter. Mare cor hominis instabile iuxta illud : »Cor inpii quasi mare fremens«; recia carnis desideria, que illi reficiunt, qui desiderio desiderium carnis conponunt et mittunt in mare, dum admittunt cadere in corde. In navi vehuntur, dum consencientes actualiter perficiunt. Christus autem Jesus non in mari illo ambulat per graciam, sed iuxta illud, cum in corde fedato scelere non habitat; sed postquam viderit oculo misericordie Petrum, i. e. cognoscentem se in peccato, et Andream, i. e. viriliter labo- rantem in penitencia, et Jacobum, i. e. subplantantem vicia, et 4° Johannem, in quo fervens gracia, vocabit: »Venite post me; »faciam vos fieri piscatores hominum«, sc. vestrorum met ad beati- tudinem, qui relictis retibus, i. e. desideriis carnis, et navi, i. e. con- sensu in crimina, secuti sunt moribus in15 corporei5 et sic ad celestem patriam premia largientem. 10 15 XLIX. In die S. Nicolai. Ewangelium.B 20 de esse intelligibili in existere Rom. 4°: »Vocat ea, que non sunt (sc. in existere) tamquam ea, que sunt." Christus de terra ad celestem patriam 151r) Omo quidam peregre proficiscens vocavit servos suos Math. 250 1. Quia parabola presentis ewangelii prelatos respicit, quibus plura dona, quam vulgaribus Dominus tradidit, ideo in die s. episcopi vel presbiteri legitur, qui dona huiusmodi a subiectis pigriter non abscondit. Ut autem prelati in lucro sui Domini forent assidui, Dominus bonorum expressit premium, quia gaudium, ma- lorum vero, iehenne interitum, ut timerent. Unde Dominus pro- ponit tria: sc. commissionem in talentorum tradicione, 2° operacionem 25 15) Codd.: et corde F male. — 1) B: Nicolai sicut Procopii C, omisso hic sermone; Silvestris et in quolibet die Episcopi E; in die Pontificis C, paulo in- ferius, post ‘Omnis pontifex'. — 2) Sic codd.
Strana 250
250 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 5 in negociacione, 3° racionem in discussione. Prelatus ergo prin- cipaliter de commissione debet cogitare ut de preterito; operacione se induere pro presenti; racionem videre pro futuro. Primum, ut summe Deum diligat; secundum, ut constanter serviat; tercium, ut instanter timeat. Item: primum, ne sit ingratus ad munera; secundum, ne sit lentus ad opera, et tercium, ne sit presumptuosus ad futura etc. que sunt supra esse substanciale, ut disposiciones naturales, sciencias, virtutes et bona fortune Ephes. 4°: »Dedit dona hominibus.« et tradidit illis bona sua. Et uni dedit quinque talenta, 15 20 25 §2. Nota: Quinque talenta signant quinque dona. Le- guntur autem quinque genera talentorum, sc. eris, auri, argenti ferri et plumbi. Eris talentum signat bonum nature ad operandum, quod non putrescit Genes. 2°: »Posuit Deus hominem in paradysum, ut ope- »raretur.« De isto talento dicitur 1i Paralipomenon ultimo: »Princeps familiarum et proceres tribuum Israel dederunt in opera »domus Domini talenta.« 151V Secundum bonum gracie ad cooperandum signatur per talentum auri, quod est preciosissimum metallum secundum illud Apostoli: »Plus omnibus laboravi: non ego, sed gracia »Dei mecum.« De hoc talento iterum dicitur: 11) Paralipo- menon ultimo, quod tribuni et centuriones dederunt in opus domus Dei talenta auri; et hec sunt talenta, que dedit regina Saba Salomoni 3i Regum 10°. 3m bonum sciencie ad docendum signatur per talentum argenti Psalmus: »Eloquia Domina eloquia casta argenti.« De hoc ta- lento ubi supra et sunt talenta argenti, ex quibus conflate sunt bases etc. Exo. 38°. Hec sunt decem talenta argenti, que Naaman leprosus portavit Heliseo 4i Regum 5°. 4m bonum potencie ad defendendum, quod signatur per ta- so lentum ferri Psalmus: »Reges eos in virga ferrea«, de quo ta- lento in Paralipomenon. 5m bonum fortune ad sustentandum signatur per talentum plumbi, quod est vilissimum metallorum, de quo Zacharie 5° : »Ecce talentum plumbi portabatur.« Ibidem dicitur, quod missum est in os mulieris in amphora sedentis; Jeremie 6°: »Consum- »matum est plumbum frustra.« 10 35 alii autem duo, alii autem unum, unicuique vero secundum sc. capacitatem propriam virtutem, 3) Post haec verba omnes codd. spatium numero libri scribendo omittunt: om. F.
250 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 5 in negociacione, 3° racionem in discussione. Prelatus ergo prin- cipaliter de commissione debet cogitare ut de preterito; operacione se induere pro presenti; racionem videre pro futuro. Primum, ut summe Deum diligat; secundum, ut constanter serviat; tercium, ut instanter timeat. Item: primum, ne sit ingratus ad munera; secundum, ne sit lentus ad opera, et tercium, ne sit presumptuosus ad futura etc. que sunt supra esse substanciale, ut disposiciones naturales, sciencias, virtutes et bona fortune Ephes. 4°: »Dedit dona hominibus.« et tradidit illis bona sua. Et uni dedit quinque talenta, 15 20 25 §2. Nota: Quinque talenta signant quinque dona. Le- guntur autem quinque genera talentorum, sc. eris, auri, argenti ferri et plumbi. Eris talentum signat bonum nature ad operandum, quod non putrescit Genes. 2°: »Posuit Deus hominem in paradysum, ut ope- »raretur.« De isto talento dicitur 1i Paralipomenon ultimo: »Princeps familiarum et proceres tribuum Israel dederunt in opera »domus Domini talenta.« 151V Secundum bonum gracie ad cooperandum signatur per talentum auri, quod est preciosissimum metallum secundum illud Apostoli: »Plus omnibus laboravi: non ego, sed gracia »Dei mecum.« De hoc talento iterum dicitur: 11) Paralipo- menon ultimo, quod tribuni et centuriones dederunt in opus domus Dei talenta auri; et hec sunt talenta, que dedit regina Saba Salomoni 3i Regum 10°. 3m bonum sciencie ad docendum signatur per talentum argenti Psalmus: »Eloquia Domina eloquia casta argenti.« De hoc ta- lento ubi supra et sunt talenta argenti, ex quibus conflate sunt bases etc. Exo. 38°. Hec sunt decem talenta argenti, que Naaman leprosus portavit Heliseo 4i Regum 5°. 4m bonum potencie ad defendendum, quod signatur per ta- so lentum ferri Psalmus: »Reges eos in virga ferrea«, de quo ta- lento in Paralipomenon. 5m bonum fortune ad sustentandum signatur per talentum plumbi, quod est vilissimum metallorum, de quo Zacharie 5° : »Ecce talentum plumbi portabatur.« Ibidem dicitur, quod missum est in os mulieris in amphora sedentis; Jeremie 6°: »Consum- »matum est plumbum frustra.« 10 35 alii autem duo, alii autem unum, unicuique vero secundum sc. capacitatem propriam virtutem, 3) Post haec verba omnes codd. spatium numero libri scribendo omittunt: om. F.
Strana 251
Quinque talenta evangelii quinque dona hominis denotant. 251 §3. Gregorius in Omelia: »Sciendum vero est, quod »nullus piger ab hac talenti accepcione securus est. Nullus namque »est, qui veraciter dicat 'talentum minime accepi; non est, unde »racionem ponere cogar.' Talenti enim nomine cuilibet pauperi »eciam hoc ipsum reputabitur, quod vel minimum accepit. Alius »intelligenciam predicacionis accepit: ministerium debet ex talento; »alius terrenam substanciam accepit: errogacionem talenti debet »ex rebus ; alius nec internorum intelligenciam nec rerum affluen- »ciam accepit, sed tamen didicit artem, qua pascitur: ipsa ars ei »in talenti accepcione reputabitur; alius horum nichil assecutus »est, tamen fortasse familiaritatis locum aput divitem meruit, ta- »lentum profecto familiaritatis accepit: si ergo nichil ei pro indi- »gentibus loquitur, pro talenti racione dampnatur. Habens igitur »intellectum curet omnino, ne taceat; habens rerum affluenciam »vigilet, ne misericordie largitate torpescat; 152r habens artem, »qua regitur, magno opere studeat, ut usum atque utilitatem illius »cum proximo parciatur; habens loquendi locum aput divitem, »dampnacionem pro retento talento timeat, si cum valeat, non »aput eum, pro pauperibus intercedit.« Hec Gregorius. 10 15 nichil tardans temporis humanitus in celum hic in mundo per affectum voluntatis et profectus est statim. Abiit autem, qui quinque talenta 20 actualiter acceperat, et operatus est in eis, et lucratus est alia quinque. §4. per fructum operacionis in proximis 1a Corinth. 9°: »Omnibus omnia factus sum, ut omnes lucrifacerem.« Crisostomus super isto textu sic loquitur: »De talento »agnicionis Christi adquisivit unam iusticiam bene vivendo, de »presbiterio autem ipso adquisivit iusticiam sollicite presidendo »ecclesie. De verbo adquisivit iusticiam, verbum veritatis sinceriter »predicando; de baptismo autem lucratus est secundum Christi »regulam baptisandos et dignos filios, cum iudicio ecclesie ad- »quirendo; de sacrificio adquisivit iusticiam, qui tam mundum et »inmaculatum sacrificium pro populis offerens pro peccatis populi »exoravit.« Hec Crisostomus. — Huius Sancti verba presbiteri audientes et mutescentes a fideli predicacione ewangelica possunt hic de lucro premii desperare. Jeronimus: »Acceptis terrenis sensibus celestium sibi no- »ticiam duplicavit: ex creaturis intelligens Creatorem, ex corpora- »libus incorporalia, ex visibilibus invisibilia, ex brevibus sempiterna.« Hec Jeronimus. 25 30 35 Similiter et qui duo acceperat, lucratus est alia duo. 4) Codd.: om. D. — 5) Codd.: fideles C.
Quinque talenta evangelii quinque dona hominis denotant. 251 §3. Gregorius in Omelia: »Sciendum vero est, quod »nullus piger ab hac talenti accepcione securus est. Nullus namque »est, qui veraciter dicat 'talentum minime accepi; non est, unde »racionem ponere cogar.' Talenti enim nomine cuilibet pauperi »eciam hoc ipsum reputabitur, quod vel minimum accepit. Alius »intelligenciam predicacionis accepit: ministerium debet ex talento; »alius terrenam substanciam accepit: errogacionem talenti debet »ex rebus ; alius nec internorum intelligenciam nec rerum affluen- »ciam accepit, sed tamen didicit artem, qua pascitur: ipsa ars ei »in talenti accepcione reputabitur; alius horum nichil assecutus »est, tamen fortasse familiaritatis locum aput divitem meruit, ta- »lentum profecto familiaritatis accepit: si ergo nichil ei pro indi- »gentibus loquitur, pro talenti racione dampnatur. Habens igitur »intellectum curet omnino, ne taceat; habens rerum affluenciam »vigilet, ne misericordie largitate torpescat; 152r habens artem, »qua regitur, magno opere studeat, ut usum atque utilitatem illius »cum proximo parciatur; habens loquendi locum aput divitem, »dampnacionem pro retento talento timeat, si cum valeat, non »aput eum, pro pauperibus intercedit.« Hec Gregorius. 10 15 nichil tardans temporis humanitus in celum hic in mundo per affectum voluntatis et profectus est statim. Abiit autem, qui quinque talenta 20 actualiter acceperat, et operatus est in eis, et lucratus est alia quinque. §4. per fructum operacionis in proximis 1a Corinth. 9°: »Omnibus omnia factus sum, ut omnes lucrifacerem.« Crisostomus super isto textu sic loquitur: »De talento »agnicionis Christi adquisivit unam iusticiam bene vivendo, de »presbiterio autem ipso adquisivit iusticiam sollicite presidendo »ecclesie. De verbo adquisivit iusticiam, verbum veritatis sinceriter »predicando; de baptismo autem lucratus est secundum Christi »regulam baptisandos et dignos filios, cum iudicio ecclesie ad- »quirendo; de sacrificio adquisivit iusticiam, qui tam mundum et »inmaculatum sacrificium pro populis offerens pro peccatis populi »exoravit.« Hec Crisostomus. — Huius Sancti verba presbiteri audientes et mutescentes a fideli predicacione ewangelica possunt hic de lucro premii desperare. Jeronimus: »Acceptis terrenis sensibus celestium sibi no- »ticiam duplicavit: ex creaturis intelligens Creatorem, ex corpora- »libus incorporalia, ex visibilibus invisibilia, ex brevibus sempiterna.« Hec Jeronimus. 25 30 35 Similiter et qui duo acceperat, lucratus est alia duo. 4) Codd.: om. D. — 5) Codd.: fideles C.
Strana 252
252 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 10 5. Super quo Jeronimus: »Et iste duo pro viribus »suis, quidquid in lege didicerat, in ewangelio duplicavit; sive »scienciam et 152v) opera presentis vite et future typos intel- »lexit.« Hec Jeronimus. Crisostomus super isto textu sic loquitur: »‘Qui duo »acceperat‘ etc., i. e. duas iusticias, unam bene vivendo, quam »adquisivit a fide Christi, alteram sinceriter ministrando, quam »fecit tempore dyaconatus.« Hec Crisostomus. Isti sancti intelligunt, quomodo habentes dona Dei mediocria in premio duplicarunt, quia non fuerunt ociosi in recipiendo istas potencias et virtutes, sed tam doctrina quam exemplo expenderunt eas ecclesie ad edificacionem et profectum. bonume racioniss Qui autem unum acceperat, Super quo Jeronimus: »Nequam servus terrenis operibus »et seculi voluptate Dei precepta neglexit et polluit, quamquam »in alio ewangelista scriptum sit, quod in sudario ligaverit, i. e. »doctrinam patris familias molliter et delicate vivendo enervavit.« Hec Jeronimus. Videtur istum Sanctum sentire, quod eadem est parabola, quam Christus hic exprimit Math. 25° et quam Lucas exprimit Luce 19°; nec est inconveniens, quod stante eadem sentencia interpretes in diversis liugwis habuerunt verba dissimilia, ut 'mna- et talentum‘ possunt idem donum Dei exprimere et duplicacio talenti, in quocunque numero signata fuerit, multiplicari poterit, 25 quomodocunque Deo placuerit idem premium in effectu etc.s 15 20 abiens fodit in terram et abscondit peccuniam domini sui. 30 §6. Crisostomus: »Abscondit autem talentum suum »in terra, qui accipiens donum Christi contempnit vitam spiritualem »et in terrenis actibus et deliciis conversans obruit illud in carne »sua et sollicitudinibus mundi, quasi spinis effocat fidei sue bonum »et non facit fructum. Hoc est enim talentum in terra abscondere, »quod est semen verbi inter spinas effocare. Sciendum est autem, »quod ille fodit graciam suam in terra, qui non peccare proponit, »sed iusticiam non facere; qui autem peccant, non abscondere »videntur, gloriam suam, sed corrumpere.« Hec Crisostomus. 35 Jesus Post multum vero tempus venit dominus 6) Codd.: om. D. — 7) Codd.: apia E male. — s) D: om. Codd. — 9) Codd.: om. D.
252 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 10 5. Super quo Jeronimus: »Et iste duo pro viribus »suis, quidquid in lege didicerat, in ewangelio duplicavit; sive »scienciam et 152v) opera presentis vite et future typos intel- »lexit.« Hec Jeronimus. Crisostomus super isto textu sic loquitur: »‘Qui duo »acceperat‘ etc., i. e. duas iusticias, unam bene vivendo, quam »adquisivit a fide Christi, alteram sinceriter ministrando, quam »fecit tempore dyaconatus.« Hec Crisostomus. Isti sancti intelligunt, quomodo habentes dona Dei mediocria in premio duplicarunt, quia non fuerunt ociosi in recipiendo istas potencias et virtutes, sed tam doctrina quam exemplo expenderunt eas ecclesie ad edificacionem et profectum. bonume racioniss Qui autem unum acceperat, Super quo Jeronimus: »Nequam servus terrenis operibus »et seculi voluptate Dei precepta neglexit et polluit, quamquam »in alio ewangelista scriptum sit, quod in sudario ligaverit, i. e. »doctrinam patris familias molliter et delicate vivendo enervavit.« Hec Jeronimus. Videtur istum Sanctum sentire, quod eadem est parabola, quam Christus hic exprimit Math. 25° et quam Lucas exprimit Luce 19°; nec est inconveniens, quod stante eadem sentencia interpretes in diversis liugwis habuerunt verba dissimilia, ut 'mna- et talentum‘ possunt idem donum Dei exprimere et duplicacio talenti, in quocunque numero signata fuerit, multiplicari poterit, 25 quomodocunque Deo placuerit idem premium in effectu etc.s 15 20 abiens fodit in terram et abscondit peccuniam domini sui. 30 §6. Crisostomus: »Abscondit autem talentum suum »in terra, qui accipiens donum Christi contempnit vitam spiritualem »et in terrenis actibus et deliciis conversans obruit illud in carne »sua et sollicitudinibus mundi, quasi spinis effocat fidei sue bonum »et non facit fructum. Hoc est enim talentum in terra abscondere, »quod est semen verbi inter spinas effocare. Sciendum est autem, »quod ille fodit graciam suam in terra, qui non peccare proponit, »sed iusticiam non facere; qui autem peccant, non abscondere »videntur, gloriam suam, sed corrumpere.« Hec Crisostomus. 35 Jesus Post multum vero tempus venit dominus 6) Codd.: om. D. — 7) Codd.: apia E male. — s) D: om. Codd. — 9) Codd.: om. D.
Strana 253
A Deo nemo quidquam mereri potest. 253 153r) Super isto Jeronimus sic dicit: »Grande tempus »est inter ascensionem Salvatoris et secundum eius adventum. »Si apostoli reddituri sunt racionem et sub metu iudicii resur- »recturi, quid nos oportet facere?« Hec ille. bonorum et malorum servorum illorum et posuit racionem cum eis. Et accedens, qui quinque talenta acceperat, obtulit alia quinque dicens: Do- mine, quinque talenta tradidisti michi, 5 7. Crisostomus: »Vide, bonus servus non quasi glo- »rians in opere suo primum lucratorum talentorum memoriam »facit, sed primum memorat, quel accepit, postea, que invenit, »ut ostendat non studii sui aut laboris esse, quod adquisivit, sed »beneficiorum Domini, quibus adquisivit. Tamquam si dicat: Do- »mine, ego quantum ad meum studium et laborem nec modicam »quidem iusticiam facere potuissem, nisi gracia tua fuisset mecum" »sicut dicebat ille, qui dixit: 'sed plus omnibus laboravi, non autem 15 »ego, sed gracia Dei mecum.« Hec Crisostomus. Videtur istum Sanctum alludere distinccioni isti communi, quod aliquid potest homo mereri de congruo et aliquid de con- digno; beatitudinem autem nec aliquid potest quis mereri a Deo, nisi de congruo eo, quod quidquid Deus dat homini, dat 153v) sibi ex pura gracia, cum coronat graciam priorem et opera, que ante illi dedit. De condigno autem quis meretur, quando meritum est ex equo dignum cum premio vel mercede vel cum equalitate temporis sine precedente titulo gracie sic dignificantis, qua unus homo meretur ab altero, licet meritum precedat mercedem suam causaliter; non sic autem de Deo, cum Deus prius dat homini maius, quam meruit et continue prevenit premiando. 10 20 25 ecce alia quinque superlucratus sum. Ait illi dominus: Euge, §8. est adverbium exultantis secundum Crisostomum Euge', i. e. 'bene sit tibi'. Secundum Rabanum 'euge‘ dicitur quasi 'ad bonum genitus‘ ab ‘eu‘ et ‘genitus‘. Glossa autem dicit: »Gaudens dominus in gaudium intrare iubet et sic gaudentis »est.« Euge‘ aliquando est irrisorium, ut in Psalmo: »Dilataverunt »super me os suum, dixerunt Euge, euge', viderunt oculi nostri« et sic est exprobrantis. — Item 'euge‘ est exhortatorium Pro- pheta: »Non dicant in cordibus suis 'euge, euge‘ anime nostre, nec dicant 'devorabimus eum‘. — Item 'euge‘ est adulatorum Psalmus: »Ferant confestim confusionem suam, qui dicunt michi 30 25 10) Codd.: qui E errore. 17
A Deo nemo quidquam mereri potest. 253 153r) Super isto Jeronimus sic dicit: »Grande tempus »est inter ascensionem Salvatoris et secundum eius adventum. »Si apostoli reddituri sunt racionem et sub metu iudicii resur- »recturi, quid nos oportet facere?« Hec ille. bonorum et malorum servorum illorum et posuit racionem cum eis. Et accedens, qui quinque talenta acceperat, obtulit alia quinque dicens: Do- mine, quinque talenta tradidisti michi, 5 7. Crisostomus: »Vide, bonus servus non quasi glo- »rians in opere suo primum lucratorum talentorum memoriam »facit, sed primum memorat, quel accepit, postea, que invenit, »ut ostendat non studii sui aut laboris esse, quod adquisivit, sed »beneficiorum Domini, quibus adquisivit. Tamquam si dicat: Do- »mine, ego quantum ad meum studium et laborem nec modicam »quidem iusticiam facere potuissem, nisi gracia tua fuisset mecum" »sicut dicebat ille, qui dixit: 'sed plus omnibus laboravi, non autem 15 »ego, sed gracia Dei mecum.« Hec Crisostomus. Videtur istum Sanctum alludere distinccioni isti communi, quod aliquid potest homo mereri de congruo et aliquid de con- digno; beatitudinem autem nec aliquid potest quis mereri a Deo, nisi de congruo eo, quod quidquid Deus dat homini, dat 153v) sibi ex pura gracia, cum coronat graciam priorem et opera, que ante illi dedit. De condigno autem quis meretur, quando meritum est ex equo dignum cum premio vel mercede vel cum equalitate temporis sine precedente titulo gracie sic dignificantis, qua unus homo meretur ab altero, licet meritum precedat mercedem suam causaliter; non sic autem de Deo, cum Deus prius dat homini maius, quam meruit et continue prevenit premiando. 10 20 25 ecce alia quinque superlucratus sum. Ait illi dominus: Euge, §8. est adverbium exultantis secundum Crisostomum Euge', i. e. 'bene sit tibi'. Secundum Rabanum 'euge‘ dicitur quasi 'ad bonum genitus‘ ab ‘eu‘ et ‘genitus‘. Glossa autem dicit: »Gaudens dominus in gaudium intrare iubet et sic gaudentis »est.« Euge‘ aliquando est irrisorium, ut in Psalmo: »Dilataverunt »super me os suum, dixerunt Euge, euge', viderunt oculi nostri« et sic est exprobrantis. — Item 'euge‘ est exhortatorium Pro- pheta: »Non dicant in cordibus suis 'euge, euge‘ anime nostre, nec dicant 'devorabimus eum‘. — Item 'euge‘ est adulatorum Psalmus: »Ferant confestim confusionem suam, qui dicunt michi 30 25 10) Codd.: qui E errore. 17
Strana 254
254 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. »'euge, euge‘. — Invenitur eciam euge ad verbum positum no- minaliter pro adulacione, unde Persiusi1 Euge tuum et velle1,: nam vellei2 hic excute tuumi3 excute, i. e. remove, tuum euge, i. e. tuam adulacionem et velle. 5 serve bone et fidelis; quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam. Intra in gaudium domini tui. 10 25 §9. Gregorius in Omelia: »Pauca quippe sunt omnia »bona presentis vite, quantumlibet multa videantur. Sed tunc fidelis »servus supra multa constituitur, quando devicta omni corrupcionis »molestia de eternis gaudiis in illa sede celesti gloriatur. Tunc »ad Domini sui gaudium perfecte intromittitur, quando in eterna »illa patria assumptus atque angelorum cetibus admixtus sic interius »gaudet de munere, ut non iam exterius doleat de corrupcione.« 154r) Jeronimus dicit: »Et notandum, quod omnia, que 1s »in presenti habemus, licet magna videntur et plurima, tamen con- »paracione futurorum parva sunt et pauca. "ntra', inquit, in gau- »dium Domini tui“ et suscipe, que nec oculus vidit, nec auris »audivit, nec in cor hominis ascendit. Quid autem potest maius »dari fideli servo, quam esse cum Domino et videre gaudium 20 »domini sui?« Hec Jeronimus. Plana videtur esse sentencia huius sancti, quod licet sacer- dotes predestinati habeant in via omnia, que habent beati in patria, tamen propter alium modum habendi dicitur habicio duplicata; et hoc est, quod dicunt mundani legiste, quod aliud est habere ius ad rem et aliud ius in re, sicut aliud est habere ius ad hoc, ut res postmodum habéatur, et aliud,4 habere actualiter usum fructus; nec dissonati5, quod servus bonus et fidelis ponetur super decem civitates, quia gaudebit in patria de tota universitate ho- minum, quos convertit et habicio in via est satis modica quoad illam. 30 Accessit autem, et qui duo talenta acceperat et ait: Domine, duo talenta tradidisti michi, ecce alia duo superlucratus sum. 35 10. Crisostomus: »Etsi minor in opere, non minor »in voluntate. Videns autem dominus, quod non voluntas operandi »minor fuit, sed virtus fidei (nam et ille voluit similiter operari »amplius, sed magnis desideriis non suffecit modica fides), ideo »iustus iudex, etsi non similia lucra suscepit ab illo, quantum ab 11) Codd.: Parrisius F. — 12) Codd.: belle Persius (I, 48). — 13) Codd.: totum Persius (I, 48). — 14) Codd.: aliter E male. — 15) Codd.: disponat F male.
254 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. »'euge, euge‘. — Invenitur eciam euge ad verbum positum no- minaliter pro adulacione, unde Persiusi1 Euge tuum et velle1,: nam vellei2 hic excute tuumi3 excute, i. e. remove, tuum euge, i. e. tuam adulacionem et velle. 5 serve bone et fidelis; quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam. Intra in gaudium domini tui. 10 25 §9. Gregorius in Omelia: »Pauca quippe sunt omnia »bona presentis vite, quantumlibet multa videantur. Sed tunc fidelis »servus supra multa constituitur, quando devicta omni corrupcionis »molestia de eternis gaudiis in illa sede celesti gloriatur. Tunc »ad Domini sui gaudium perfecte intromittitur, quando in eterna »illa patria assumptus atque angelorum cetibus admixtus sic interius »gaudet de munere, ut non iam exterius doleat de corrupcione.« 154r) Jeronimus dicit: »Et notandum, quod omnia, que 1s »in presenti habemus, licet magna videntur et plurima, tamen con- »paracione futurorum parva sunt et pauca. "ntra', inquit, in gau- »dium Domini tui“ et suscipe, que nec oculus vidit, nec auris »audivit, nec in cor hominis ascendit. Quid autem potest maius »dari fideli servo, quam esse cum Domino et videre gaudium 20 »domini sui?« Hec Jeronimus. Plana videtur esse sentencia huius sancti, quod licet sacer- dotes predestinati habeant in via omnia, que habent beati in patria, tamen propter alium modum habendi dicitur habicio duplicata; et hoc est, quod dicunt mundani legiste, quod aliud est habere ius ad rem et aliud ius in re, sicut aliud est habere ius ad hoc, ut res postmodum habéatur, et aliud,4 habere actualiter usum fructus; nec dissonati5, quod servus bonus et fidelis ponetur super decem civitates, quia gaudebit in patria de tota universitate ho- minum, quos convertit et habicio in via est satis modica quoad illam. 30 Accessit autem, et qui duo talenta acceperat et ait: Domine, duo talenta tradidisti michi, ecce alia duo superlucratus sum. 35 10. Crisostomus: »Etsi minor in opere, non minor »in voluntate. Videns autem dominus, quod non voluntas operandi »minor fuit, sed virtus fidei (nam et ille voluit similiter operari »amplius, sed magnis desideriis non suffecit modica fides), ideo »iustus iudex, etsi non similia lucra suscepit ab illo, quantum ab 11) Codd.: Parrisius F. — 12) Codd.: belle Persius (I, 48). — 13) Codd.: totum Persius (I, 48). — 14) Codd.: aliter E male. — 15) Codd.: disponat F male.
Strana 255
Qui parem habent voluntatem merendi, aequaliter sunt beati. 255 »alio, tamen sic benivolencia istum suscepit, quemadmodum et »illum, quia Christus non magis est remunerator operum, quam »voluntatum. Nec putet ergo laycus, quia dyaconus ex eo, quod »dyaconus, est beacior quam laycus studiosus; non enim dignitas »aput Deum honorabitur, sed voluntas; neque dyaconus beaciorem »debet putare presbiterum ex eo, quod presbiter est, quam si fuerit »bonus laycus; nam gradus ministerii ex Deo est, perfecta autem »voluntas ex nobis; propterea non sumus iudicandi, quia non fe- »cimus, quod in potestate nostra non est, ut simus, sed ex eo »sumus iudicandi, quod in nobis est posse, si volumus.« Hec Crisostomus. 10 Videtur istum Sanctum reducere equalitatem meriti ad laycos, dyaconos,s atque presbiteros, saltem si conformes fuerint voluntate, sicut illi in primitiva ecclesia, licet modernos excesserint in §154v) multitudine conversorum et in exemplacionibus bone vite, quod quidam notant per excessum dualitatis quinarii super duo. Si tamen pares fuerint in voluntate meriti, racionabile est et conveniens divine misericordie, quod equaliter sunt beati. Si autem invidia vel cupiditas laboraverit in modernis doctoribus, non mirum, si ex- tingwat meritum et premium consequenter. Iusti enim gaudent de multitudine conversorum et quanto plures fuerint, de tanto cum paribus magis gaudent; non enim querunt lucrum temporale sin- gulariter a singulis, quos informant, sicut mendicantes quidam querunt ab auditorio suo peccuniam, ac si pedagogus quereret stipendium a suis scolaribus vel mercedem in via proporcionaliter ad laborem ; tales enim videntur recepisse mercedem in via et ideo vanum videtur eos propterea beatitudinem in patria expectare. 15 20 25 moraliter et finaliter mihodiek17 Ait illi dominus eius: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam. Intra in gaudium domini tui! 30 §11.) Super quo Crisostomus: »Non dixit (inquit) intra »adis gaudium Domini tui, sed intra in gaudium Domini tui, ut »possessor sit gaudii, non tantum spectator, et iam non quasi »minister domini in gaudio eius, sed particeps gaudiorum, sicut »et alibi ipse dicebat: Pater, volo, ut ubi ego sum, §155r) et illi »sint mecum, ut videant gloriam meam, quam michi dedisti.« Quid igitur dignum facimus in hoc seculo, ut participes Domini »nostri in regnis celestibus fieri mereamur? Ideo iuste dicit Apo- »stolus, quod non sunt condigne passiones huius temporis ad »futuram gloriam, que revelabitur in nobis.« Hec Crisostomus. 35 40 16) Codd.: dyaconis E male. — 17) CD: om. AF, mehodyek B, myhodyek E. 18) CAE: in BDF male. 17*
Qui parem habent voluntatem merendi, aequaliter sunt beati. 255 »alio, tamen sic benivolencia istum suscepit, quemadmodum et »illum, quia Christus non magis est remunerator operum, quam »voluntatum. Nec putet ergo laycus, quia dyaconus ex eo, quod »dyaconus, est beacior quam laycus studiosus; non enim dignitas »aput Deum honorabitur, sed voluntas; neque dyaconus beaciorem »debet putare presbiterum ex eo, quod presbiter est, quam si fuerit »bonus laycus; nam gradus ministerii ex Deo est, perfecta autem »voluntas ex nobis; propterea non sumus iudicandi, quia non fe- »cimus, quod in potestate nostra non est, ut simus, sed ex eo »sumus iudicandi, quod in nobis est posse, si volumus.« Hec Crisostomus. 10 Videtur istum Sanctum reducere equalitatem meriti ad laycos, dyaconos,s atque presbiteros, saltem si conformes fuerint voluntate, sicut illi in primitiva ecclesia, licet modernos excesserint in §154v) multitudine conversorum et in exemplacionibus bone vite, quod quidam notant per excessum dualitatis quinarii super duo. Si tamen pares fuerint in voluntate meriti, racionabile est et conveniens divine misericordie, quod equaliter sunt beati. Si autem invidia vel cupiditas laboraverit in modernis doctoribus, non mirum, si ex- tingwat meritum et premium consequenter. Iusti enim gaudent de multitudine conversorum et quanto plures fuerint, de tanto cum paribus magis gaudent; non enim querunt lucrum temporale sin- gulariter a singulis, quos informant, sicut mendicantes quidam querunt ab auditorio suo peccuniam, ac si pedagogus quereret stipendium a suis scolaribus vel mercedem in via proporcionaliter ad laborem ; tales enim videntur recepisse mercedem in via et ideo vanum videtur eos propterea beatitudinem in patria expectare. 15 20 25 moraliter et finaliter mihodiek17 Ait illi dominus eius: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam. Intra in gaudium domini tui! 30 §11.) Super quo Crisostomus: »Non dixit (inquit) intra »adis gaudium Domini tui, sed intra in gaudium Domini tui, ut »possessor sit gaudii, non tantum spectator, et iam non quasi »minister domini in gaudio eius, sed particeps gaudiorum, sicut »et alibi ipse dicebat: Pater, volo, ut ubi ego sum, §155r) et illi »sint mecum, ut videant gloriam meam, quam michi dedisti.« Quid igitur dignum facimus in hoc seculo, ut participes Domini »nostri in regnis celestibus fieri mereamur? Ideo iuste dicit Apo- »stolus, quod non sunt condigne passiones huius temporis ad »futuram gloriam, que revelabitur in nobis.« Hec Crisostomus. 35 40 16) Codd.: dyaconis E male. — 17) CD: om. AF, mehodyek B, myhodyek E. 18) CAE: in BDF male. 17*
Strana 256
256 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 10 15 20 ad examen Accedens autem et qui unum talentum acceperat, ait: Do- mine, scio, quia homo durus es: 12.) Super isto Jeronimus dicit: »Vere scriptum est »ad excusandas excusaciones in peccatis; et huic servo contigit, »ut ad pigriciam et negligenciam superbie quoque crimen acce- »deret. Qui autem debuit simpliciter inerciam confiteri et orare »patrem familias, e contrario calumpniatur et dicit se prudenti »fecisse consilio, ne dum lucra peccunie quereret, eciam de sorte »periclitaretur; quod putaverat se pro excusacione dixisse, in »culpam propriam vertitur. Servus autem malus appellatur, quia »calumpniam domino facit; piger, quia talentum noluit duplicare, »ut in altero superbie, in altero negligencie condempnetur. Si »(inquit) durum et crudelem me noveras, et alia sectari et ibi »metere, ubi non seminaverimi9, quare non tibi istius modi co- »gitacio incussit timorem, ut scires me mea diligencius quesi- »turum, et dares peccuniam meam super argentum nummulariorum? »Utrumque enim 'argirion‘ grecus sermo signat: »Eloquia (inquit) »Domini eloquia casta; argentum igne examinatum, probatum »terre, purgatum septuplum.« Peccunia igitur et argentum pre- »dicacio ewangelii et sermo divinus est, qui dari debuit numulariis »et trapezetis, i. e. vel ceteris doctoribus, quod fecerunt apostoli »per singulas provincias presbiteros et episcopos ordinantes, vel »cunctis credentibus, qui possunt peccuniam duplicare et cum »155v usuris reddere, ut quidquid sermone didicerant, opere »explerent.« Hec Jeronimus. Ex isto textu capiunt quidam evidenciam, quod idem est ewangelium hic et Luce 19°, licet verba aliqualiter diversentur. 25 metis, ubi non seminasti, et congregas, ubi non sparsisti. Et timens abii et abscondi talentum tuum in terra. 35 40 13. Crisostomus super isto textu sic loquitur: »O malicia peccatorum, que neque terrore futuri iudicii mutatur; »qui enim peccatum suum confiteri debuerat simpliciter, ut Do- »minum, quem male agendo irritaverat, simpliciter confitendo le- »niret,, e contra non solum non confitetur, sed adhuc excusat; »et dum vult unum excusare peccatum, addit alia duo: primum, »quia peccat, secundum, quia excusat, et tercium, quia Domino »iniuriam facit. Propterea sciens Propheta, quam multa sit ex- »cusacio peccatorum, dicit: Non declines cor meum in verba ma- »licie ad excusandas excusaciones in peccatis cum hominibus ope- »rantibus iniquitatem“ Dic ergo, serve nequam et mendax, quo- »modo metit, ubi non seminat? Quis enim hominum est vel gen- »tilium vel Judeorum, quem non sufficienter spiritualibus sensibus 30 19) AF: seruerim CD, seminerim B, servavi E. — 20) Codd.: in D in rasura
256 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 10 15 20 ad examen Accedens autem et qui unum talentum acceperat, ait: Do- mine, scio, quia homo durus es: 12.) Super isto Jeronimus dicit: »Vere scriptum est »ad excusandas excusaciones in peccatis; et huic servo contigit, »ut ad pigriciam et negligenciam superbie quoque crimen acce- »deret. Qui autem debuit simpliciter inerciam confiteri et orare »patrem familias, e contrario calumpniatur et dicit se prudenti »fecisse consilio, ne dum lucra peccunie quereret, eciam de sorte »periclitaretur; quod putaverat se pro excusacione dixisse, in »culpam propriam vertitur. Servus autem malus appellatur, quia »calumpniam domino facit; piger, quia talentum noluit duplicare, »ut in altero superbie, in altero negligencie condempnetur. Si »(inquit) durum et crudelem me noveras, et alia sectari et ibi »metere, ubi non seminaverimi9, quare non tibi istius modi co- »gitacio incussit timorem, ut scires me mea diligencius quesi- »turum, et dares peccuniam meam super argentum nummulariorum? »Utrumque enim 'argirion‘ grecus sermo signat: »Eloquia (inquit) »Domini eloquia casta; argentum igne examinatum, probatum »terre, purgatum septuplum.« Peccunia igitur et argentum pre- »dicacio ewangelii et sermo divinus est, qui dari debuit numulariis »et trapezetis, i. e. vel ceteris doctoribus, quod fecerunt apostoli »per singulas provincias presbiteros et episcopos ordinantes, vel »cunctis credentibus, qui possunt peccuniam duplicare et cum »155v usuris reddere, ut quidquid sermone didicerant, opere »explerent.« Hec Jeronimus. Ex isto textu capiunt quidam evidenciam, quod idem est ewangelium hic et Luce 19°, licet verba aliqualiter diversentur. 25 metis, ubi non seminasti, et congregas, ubi non sparsisti. Et timens abii et abscondi talentum tuum in terra. 35 40 13. Crisostomus super isto textu sic loquitur: »O malicia peccatorum, que neque terrore futuri iudicii mutatur; »qui enim peccatum suum confiteri debuerat simpliciter, ut Do- »minum, quem male agendo irritaverat, simpliciter confitendo le- »niret,, e contra non solum non confitetur, sed adhuc excusat; »et dum vult unum excusare peccatum, addit alia duo: primum, »quia peccat, secundum, quia excusat, et tercium, quia Domino »iniuriam facit. Propterea sciens Propheta, quam multa sit ex- »cusacio peccatorum, dicit: Non declines cor meum in verba ma- »licie ad excusandas excusaciones in peccatis cum hominibus ope- »rantibus iniquitatem“ Dic ergo, serve nequam et mendax, quo- »modo metit, ubi non seminat? Quis enim hominum est vel gen- »tilium vel Judeorum, quem non sufficienter spiritualibus sensibus 30 19) AF: seruerim CD, seminerim B, servavi E. — 20) Codd.: in D in rasura
Strana 257
Peccator ad pigritiam et negligentiam superbiae crimen adiungit. 257 »adornavit, cui non dedit scienciam boni vel mali, cui non dedit »posse fugere malum et apprehendere bonum, si vult? Sicut enim »nullus homo est, cui minus aliquid corporis membrorum est ad »usum corporalem, sic non est, cui sit minus aliquid sensus aut »potencie ad intelligenciam boni et mali et ad omne opus bonum »faciendum, quodcunque voluerit. Si igitur eciam in gentibus se- »minavit graciam suam, ex quibus,1 iusticie colligitur fructus, quo- »modo in te metit, quod non seminavit, quem quasi aratro spi- »rituali crucis sue verbo aravit, quem §156rs doctrina iusticie »seminavit, quem Spiritu S. irrigavit? Tot semina suscipiens gra- »ciarum vel unum fructum iusticie non debuisti offerre? Nam Deus »hominem ex duplici creans natura, corporis et anime, in corpore »quidem creavit quinque sensus et motus quosdam concupiscen- »ciarum nascencium ex occasione sensuum predictorum, in anima »autem creavit sciencias et virtutes, ut eciam intelligat malarum »rerum et bonarum discrecionem, ut possit resistere motibus suis »corporalibus.« Hec ille. 10 15 Crisostomus: »Quidam putant tres istos omnes doctores »esse, differentes autem gracias habuisse et hunc tercium ideo »argui, quia non docuit alios graciam, quam habebat. Et quamvis »omnis homo racionabiliter constitutus nummularius sibi,, dici »possit, quam qui sic minus,a est, ut unius talenti graciam habeat, »qui nummularius,, est, non indiget eius. Si autem illius est, qui »magisterio opus habet, ille sine dubio nummularius non est; tanti »enim hominis est nummularium esse, qui differencias pensat ver- »borum, ergo necesse est unum tercium intelligere popularem, »sicut dixi supra. Mensa est omnis divina scriptura, sicut et alibi »exposuimus, sicut dicit Propheta de scriptura veteris testa- »menti 'Judeis in scandalum facta fiat mensa eorum, coram ipsis »in laqueum, in retribucionem et in scandalum'. Non enim mensa »eorum corporalis facta est eis in scandalum, sed scripture legis »eorum. Legentes enim in lege: Maledictus omnis, qui pendet in »ligno', et videntes Jesum Christum crucifixum, contra legem esti- »maverunt crucifixum, quem lex maledictum annuncciabat, non »intelligentes, quia nostram malediccionem in ligno susceperat, »ut nos liberaret de malediccione, quam susceperamus per lignum. »Et sic facta est eis mensa eorum, i. e. scriptura legis eorum, in »scandalum. Item viderunt eum in sabbatis operantem, leprosos »tangentem, a quibus omnibus lex diligenter abstinere precipiebat, »scandalizati sunt in eum dicentes hic homo non est §156v) ex »Deo, qui sabbatum non custodit', non intelligentes, quia corporale »quidem solvebat, spirituale autem inplebat. Et hoc modo facta »est mensa eorum, i. e. scriptura legis eorum, in scandalum; »ergo mensa omnis scriptura divina, in qua panis verbi nutriens 20 25 30 35 40 21) Codd.: in C nullus add. 73. — 22) Codd.: verba sibi co nummularius om. B. — 23) Codd.: numus D.
Peccator ad pigritiam et negligentiam superbiae crimen adiungit. 257 »adornavit, cui non dedit scienciam boni vel mali, cui non dedit »posse fugere malum et apprehendere bonum, si vult? Sicut enim »nullus homo est, cui minus aliquid corporis membrorum est ad »usum corporalem, sic non est, cui sit minus aliquid sensus aut »potencie ad intelligenciam boni et mali et ad omne opus bonum »faciendum, quodcunque voluerit. Si igitur eciam in gentibus se- »minavit graciam suam, ex quibus,1 iusticie colligitur fructus, quo- »modo in te metit, quod non seminavit, quem quasi aratro spi- »rituali crucis sue verbo aravit, quem §156rs doctrina iusticie »seminavit, quem Spiritu S. irrigavit? Tot semina suscipiens gra- »ciarum vel unum fructum iusticie non debuisti offerre? Nam Deus »hominem ex duplici creans natura, corporis et anime, in corpore »quidem creavit quinque sensus et motus quosdam concupiscen- »ciarum nascencium ex occasione sensuum predictorum, in anima »autem creavit sciencias et virtutes, ut eciam intelligat malarum »rerum et bonarum discrecionem, ut possit resistere motibus suis »corporalibus.« Hec ille. 10 15 Crisostomus: »Quidam putant tres istos omnes doctores »esse, differentes autem gracias habuisse et hunc tercium ideo »argui, quia non docuit alios graciam, quam habebat. Et quamvis »omnis homo racionabiliter constitutus nummularius sibi,, dici »possit, quam qui sic minus,a est, ut unius talenti graciam habeat, »qui nummularius,, est, non indiget eius. Si autem illius est, qui »magisterio opus habet, ille sine dubio nummularius non est; tanti »enim hominis est nummularium esse, qui differencias pensat ver- »borum, ergo necesse est unum tercium intelligere popularem, »sicut dixi supra. Mensa est omnis divina scriptura, sicut et alibi »exposuimus, sicut dicit Propheta de scriptura veteris testa- »menti 'Judeis in scandalum facta fiat mensa eorum, coram ipsis »in laqueum, in retribucionem et in scandalum'. Non enim mensa »eorum corporalis facta est eis in scandalum, sed scripture legis »eorum. Legentes enim in lege: Maledictus omnis, qui pendet in »ligno', et videntes Jesum Christum crucifixum, contra legem esti- »maverunt crucifixum, quem lex maledictum annuncciabat, non »intelligentes, quia nostram malediccionem in ligno susceperat, »ut nos liberaret de malediccione, quam susceperamus per lignum. »Et sic facta est eis mensa eorum, i. e. scriptura legis eorum, in »scandalum. Item viderunt eum in sabbatis operantem, leprosos »tangentem, a quibus omnibus lex diligenter abstinere precipiebat, »scandalizati sunt in eum dicentes hic homo non est §156v) ex »Deo, qui sabbatum non custodit', non intelligentes, quia corporale »quidem solvebat, spirituale autem inplebat. Et hoc modo facta »est mensa eorum, i. e. scriptura legis eorum, in scandalum; »ergo mensa omnis scriptura divina, in qua panis verbi nutriens 20 25 30 35 40 21) Codd.: in C nullus add. 73. — 22) Codd.: verba sibi co nummularius om. B. — 23) Codd.: numus D.
Strana 258
258 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 5 »animas positus est, supra quam omnes christiani recumbunt et »epulantur in spiritu, nummularii autem presidentes illi mense sunt »sacerdotes fideles et prudentes, qui cum viderint fidem et actus »christianorum, accipiunt iudicium de scripturis, quasi de mensa, »et ponderant ea et estimant et intelligunt, si digni sunt Deo etc.« Hec Crisostomus. 10 15 20 25 30 35 14. Videtur hunc Sanctum sub uno involucro exponere tam parabolam Mathei quam Luce et signanter ponderat istud verbum de dacione peccunie ad mensam, katholice intelligens per mensam scripturam sacram, quia sicut nummularii habent mensam, super quam monetam suam calculant et usurant, sic spiritualiter usurantes debent habere stabile fundamentum fidei scripture pro quacunque noticia sua calculanda et quamcunque noticiam, que fuerit huic mense contraria, debent abicere. 2° videtur hunc Sanctum duplicem usuram intelligere, sc. usu- ram corporalem, quam avari exercent, licet fuerit a Domino re- probata, et usuram spiritualem, quam Christus precipit, ut patet in ista parabola. Usura autem prior est dampnabilis, cum sit cupidi sine caritate vendentis,4 tempus blasfeme. Sed secunda usura est caritativa, cum sit profectus hominis, cui usurator gratis donat bona sua ad finem, ut sibi proficiat, non donanti. Deus ergo non requirit lucrum pro suo commodo, sed pocius pro commodo do- natorii, cum ipsum pro usura constituet super omnia bona sua. Benedictus ergo sit talis usurator, qui non ad proprium lucrum neque commodum exigit suum donatorium usurare, sed ad pro- prium lucrum illius donatorii, ut in bonis amplius sit habundans. Et hinc dicunt postillantes, §157r) quod hec spiritualis usura est istius condicionis, quod est nobilis animi possessio, que dis- tributa suscipit incrementum et avaros tamquam dedignata reddit posteriores. Studeat ergo fidelis fidem scripture sacre vel opere vel doctrina et de quanto se ipsum in illa exercitaverit, de tanto habens sensus sui amplius erit in fide illius scripture plus copiosus. Et cum omnis viator debet practizare huius mense sapienciam sermone vel opere, quia spiritualiter pascere mentem suam, potest intelligi ewangelice, quod iste servus nequam sit literatus vel laycus, qui pigrescit pascere animam suam vel fratrum,5 vivencium cum isto pane, quem debet capere de hac mensa. Et sic nummularii possunt vocari fideles presbiteri, qui legem Christi predicant de hac mensa. 40 Sed 3° diligenter notanda est sentencia huius sancti, quo- modo hec mensa scripture fuit Judeis in scandalum. Et sic pro- babile videtur, quod erit nostris sacerdotibus, qui confitentur ver- baliter Dominum Jesum Christum; nam licet cottidie tractent in 24) Codd.: vendentes C. — 25) Codd.: fatrum D.
258 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 5 »animas positus est, supra quam omnes christiani recumbunt et »epulantur in spiritu, nummularii autem presidentes illi mense sunt »sacerdotes fideles et prudentes, qui cum viderint fidem et actus »christianorum, accipiunt iudicium de scripturis, quasi de mensa, »et ponderant ea et estimant et intelligunt, si digni sunt Deo etc.« Hec Crisostomus. 10 15 20 25 30 35 14. Videtur hunc Sanctum sub uno involucro exponere tam parabolam Mathei quam Luce et signanter ponderat istud verbum de dacione peccunie ad mensam, katholice intelligens per mensam scripturam sacram, quia sicut nummularii habent mensam, super quam monetam suam calculant et usurant, sic spiritualiter usurantes debent habere stabile fundamentum fidei scripture pro quacunque noticia sua calculanda et quamcunque noticiam, que fuerit huic mense contraria, debent abicere. 2° videtur hunc Sanctum duplicem usuram intelligere, sc. usu- ram corporalem, quam avari exercent, licet fuerit a Domino re- probata, et usuram spiritualem, quam Christus precipit, ut patet in ista parabola. Usura autem prior est dampnabilis, cum sit cupidi sine caritate vendentis,4 tempus blasfeme. Sed secunda usura est caritativa, cum sit profectus hominis, cui usurator gratis donat bona sua ad finem, ut sibi proficiat, non donanti. Deus ergo non requirit lucrum pro suo commodo, sed pocius pro commodo do- natorii, cum ipsum pro usura constituet super omnia bona sua. Benedictus ergo sit talis usurator, qui non ad proprium lucrum neque commodum exigit suum donatorium usurare, sed ad pro- prium lucrum illius donatorii, ut in bonis amplius sit habundans. Et hinc dicunt postillantes, §157r) quod hec spiritualis usura est istius condicionis, quod est nobilis animi possessio, que dis- tributa suscipit incrementum et avaros tamquam dedignata reddit posteriores. Studeat ergo fidelis fidem scripture sacre vel opere vel doctrina et de quanto se ipsum in illa exercitaverit, de tanto habens sensus sui amplius erit in fide illius scripture plus copiosus. Et cum omnis viator debet practizare huius mense sapienciam sermone vel opere, quia spiritualiter pascere mentem suam, potest intelligi ewangelice, quod iste servus nequam sit literatus vel laycus, qui pigrescit pascere animam suam vel fratrum,5 vivencium cum isto pane, quem debet capere de hac mensa. Et sic nummularii possunt vocari fideles presbiteri, qui legem Christi predicant de hac mensa. 40 Sed 3° diligenter notanda est sentencia huius sancti, quo- modo hec mensa scripture fuit Judeis in scandalum. Et sic pro- babile videtur, quod erit nostris sacerdotibus, qui confitentur ver- baliter Dominum Jesum Christum; nam licet cottidie tractent in 24) Codd.: vendentes C. — 25) Codd.: fatrum D.
Strana 259
Usura duplex: corporalis damnanda, spiritualis a Christo praecepta. 259 ista mensa, quomodo Jesus sit Deus et homo indefectibiliter docens hominem, quomodo beatitudinem possidebit, tamen legem suam postponunt et tractant mensas alias putridas, ut multi clerici et qui dicunt se esse magnos in ecclesia, plus delectantur tractare iura civilia atque canonica, quam ius Christi. Et indubie: vel fides scripture est falsa, vel tales sunt profundius cum ypocritis con- dempnandi, saltim nisi finaliter resipiscant. Si enim quis contempnit litteram terreni domini, talis terrenus dominus graviter sustinet hunc contemptum; quanto magis hoc est verum de Domino do- minorum, specialiter cum per istam litteram non querit honorem vel lucrum proprium, sed bonum illius hominis, cui gratuite istud donat. Et cum idem sit regem diligere ac eius legem, patet, quod ex sufficienti sensu a contrario convertibili, quod idem est odire legem Domini Jesu Christi et ipsum odire. Sed quis dubitat, quin preponderans in eleccione et amore legem papalem et postponens legem vivificam Christi odit adeo legem suam, cum aliter non diceret Christus Luce 14°: »Qui non odit patrem suum et matrem »suam et uxorem et filiam et sororem, adhuc 157v) et animam »suam, non potest meus esse discipulus.« Et si iam dicta negant clerici, practizetur in opere, cuius mandatum pape vel Christi dili- gencius exequentur. Et est manifestum, quod timentes excom- municacionem pape, quidquid mandaverit, subito execuntur, man- datum autem Domini sub excommunicacione perpetua a celesti patria ad execucionem ponere nichil curant. 10 15 20 Ecce habes, quod tuum est. Respondens autem dominus eius 2s qui contumeliam qui talentum reddis pro honore non duplicas dicit ei: Serve male et piger, sciebas, quia meto, ubi non semino, et congrego, ubi non spargo; oportuit ergo te peccuniam meam committere nummulariis et ego veniens recepissem utique, quod meum est, cum usuris. Tollite itaque ab eo talentum 15. Super quo Jeronimus: »Tollitur autem talentum s0 »et datur ei, qui decem talenta fecerat, ut intelligamus, licet in »utriusque labore equale sit gaudium Domini, hoc est, et eius, »qui quinque in decem duplicaverat, et eius, qui duo in quatuor, »tamen maius deberi premium ei, qui plus in peccunia Domini »laboravit. Unde dicit et Apostolus: »Presbiteros honora, qui »veri presbiteri sunt, maxime, qui laborant in verbo Dei.« Hec Jeronimus. Idem dicit: »Potest sic intelligi: ei, qui fidem, ut homo, »habuerit, dabitur a bono iudice; qui autem fidem non habuerit, »eciam ceteras virtutes, quas videbatur naturaliter possidere, perdet. »Et eleganter inquit 'eciam quod videtur habere, auferetur ab eo‘; »quidquid enim sine fide Christi est, non ei debet inputari, qui 35 40
Usura duplex: corporalis damnanda, spiritualis a Christo praecepta. 259 ista mensa, quomodo Jesus sit Deus et homo indefectibiliter docens hominem, quomodo beatitudinem possidebit, tamen legem suam postponunt et tractant mensas alias putridas, ut multi clerici et qui dicunt se esse magnos in ecclesia, plus delectantur tractare iura civilia atque canonica, quam ius Christi. Et indubie: vel fides scripture est falsa, vel tales sunt profundius cum ypocritis con- dempnandi, saltim nisi finaliter resipiscant. Si enim quis contempnit litteram terreni domini, talis terrenus dominus graviter sustinet hunc contemptum; quanto magis hoc est verum de Domino do- minorum, specialiter cum per istam litteram non querit honorem vel lucrum proprium, sed bonum illius hominis, cui gratuite istud donat. Et cum idem sit regem diligere ac eius legem, patet, quod ex sufficienti sensu a contrario convertibili, quod idem est odire legem Domini Jesu Christi et ipsum odire. Sed quis dubitat, quin preponderans in eleccione et amore legem papalem et postponens legem vivificam Christi odit adeo legem suam, cum aliter non diceret Christus Luce 14°: »Qui non odit patrem suum et matrem »suam et uxorem et filiam et sororem, adhuc 157v) et animam »suam, non potest meus esse discipulus.« Et si iam dicta negant clerici, practizetur in opere, cuius mandatum pape vel Christi dili- gencius exequentur. Et est manifestum, quod timentes excom- municacionem pape, quidquid mandaverit, subito execuntur, man- datum autem Domini sub excommunicacione perpetua a celesti patria ad execucionem ponere nichil curant. 10 15 20 Ecce habes, quod tuum est. Respondens autem dominus eius 2s qui contumeliam qui talentum reddis pro honore non duplicas dicit ei: Serve male et piger, sciebas, quia meto, ubi non semino, et congrego, ubi non spargo; oportuit ergo te peccuniam meam committere nummulariis et ego veniens recepissem utique, quod meum est, cum usuris. Tollite itaque ab eo talentum 15. Super quo Jeronimus: »Tollitur autem talentum s0 »et datur ei, qui decem talenta fecerat, ut intelligamus, licet in »utriusque labore equale sit gaudium Domini, hoc est, et eius, »qui quinque in decem duplicaverat, et eius, qui duo in quatuor, »tamen maius deberi premium ei, qui plus in peccunia Domini »laboravit. Unde dicit et Apostolus: »Presbiteros honora, qui »veri presbiteri sunt, maxime, qui laborant in verbo Dei.« Hec Jeronimus. Idem dicit: »Potest sic intelligi: ei, qui fidem, ut homo, »habuerit, dabitur a bono iudice; qui autem fidem non habuerit, »eciam ceteras virtutes, quas videbatur naturaliter possidere, perdet. »Et eleganter inquit 'eciam quod videtur habere, auferetur ab eo‘; »quidquid enim sine fide Christi est, non ei debet inputari, qui 35 40
Strana 260
260 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. »male abusus est, sed illi eciam, qui malo servo nature bonum »tribuit.« Hec Jeronimus, Slavus,s gloriosus26: 10 Ex hiis dictis huius Sancti inplicantur multa katholica nota digna. Primum, quod iustum iudicium Dei requirit, quod fideliter laborantes ad utilitatem ecclesie per bona, que Deus eis dederat, habebunt bona multiplicata in patria, cum tales erunt constituti super omnia bona Dei et ita, ut habet ewangelium Luce. Ab eo autem infideli, qui non iuste habet aliquid, et sic illud, quod non habet, auferetur ab eo, hoc est: per eum, qui iuste occupat bona Dei. Et hic fundatur communis sentencia, quod iniustus iniuste occupat, quidquid habet, et iustus habet 158r) quodammodo omnia bona Dei, quia Deus dando sibi se ipsum, dat sibi eciam omnia bona sua. Et patet iusta remuneracio Dei in servis fide- libus et iusta ablacio bonorum suorum a servis suis infidelibus. 15 20 Et patet 2°, quod habens decem talenta non excludit eum, qui habet quatuor, quia in patria omnia bona sunt cunctis com- munia. — Et videtur 3°, quod fidelis labor in verbo Dei sit a via- toribus maxime commendatus, quia secundum Apostolum illi 'presbiteri sunt maxime honorandi', et cum honor sit premium virtutis, videtur, quod ut sic sunt maxime virtuosi. Et ita licet vita contemplativa sit excellencior in beatis, vita tamen ista, sc. pre- dicacio verbi Dei, que racione multiplici contemplativa est, est longe excellencior, quam dormicio desidentis. §16. Crisostomus sic loquitur super isto textu: 25 »Peccator agnoscens Christum habet hanc ipsam graciam, quod »cognoscit Christum, sed cum venerit in iudicium Christi, divi- »ditur,7 a consorcio cognoscencium Christum et sic tollitur ab eo, »quod videbatur habere, quamvis vero,s non habeat, quoniam qui »cognoscit Christum et peccat, videtur quidem habere scienciam »Christi, vere autem non habet. Et ipsa noticia Christi additur »homini iusto, qui habebat; ille enim vere habet scienciam Dei, »qui iusticiam facit. Et quomodo additur ei sciencia super scien- »ciam? Ut qui videbat per speculum et in enigmate, videat facie »ad faciem, et qui cognoscebat ex parte, cognoscat sicut et cognitus »est. Sed et aliter intelligitur: qui fidem habet in Domino, volun- »tatem bonam, eciam, si quid minus in opere, quasi homo, ha- »buerit, non minus remuneratur a iudice bono; qui autem fidem »non habet §158v) aut bonam in Domino voluntatem, eciam ce- »teras virtutes, quas videtur naturaliter possidere, perdit. Eleganter »enim ait: quod videtur habere, auferetur ab eo. Quidquid enim »boni sine fide Christi est, non ei inputatur, qui male usus est »eo, sicut sunt multi, qui videntur quidem aut mansueti aut hu- »miles esse, sed quia non sunt hec propter Deum, videtur esse 30 35 40 26) Codd.: om. C. — 27) B: dividit Codd. — 28) Codd. sic: pro vere.
260 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. »male abusus est, sed illi eciam, qui malo servo nature bonum »tribuit.« Hec Jeronimus, Slavus,s gloriosus26: 10 Ex hiis dictis huius Sancti inplicantur multa katholica nota digna. Primum, quod iustum iudicium Dei requirit, quod fideliter laborantes ad utilitatem ecclesie per bona, que Deus eis dederat, habebunt bona multiplicata in patria, cum tales erunt constituti super omnia bona Dei et ita, ut habet ewangelium Luce. Ab eo autem infideli, qui non iuste habet aliquid, et sic illud, quod non habet, auferetur ab eo, hoc est: per eum, qui iuste occupat bona Dei. Et hic fundatur communis sentencia, quod iniustus iniuste occupat, quidquid habet, et iustus habet 158r) quodammodo omnia bona Dei, quia Deus dando sibi se ipsum, dat sibi eciam omnia bona sua. Et patet iusta remuneracio Dei in servis fide- libus et iusta ablacio bonorum suorum a servis suis infidelibus. 15 20 Et patet 2°, quod habens decem talenta non excludit eum, qui habet quatuor, quia in patria omnia bona sunt cunctis com- munia. — Et videtur 3°, quod fidelis labor in verbo Dei sit a via- toribus maxime commendatus, quia secundum Apostolum illi 'presbiteri sunt maxime honorandi', et cum honor sit premium virtutis, videtur, quod ut sic sunt maxime virtuosi. Et ita licet vita contemplativa sit excellencior in beatis, vita tamen ista, sc. pre- dicacio verbi Dei, que racione multiplici contemplativa est, est longe excellencior, quam dormicio desidentis. §16. Crisostomus sic loquitur super isto textu: 25 »Peccator agnoscens Christum habet hanc ipsam graciam, quod »cognoscit Christum, sed cum venerit in iudicium Christi, divi- »ditur,7 a consorcio cognoscencium Christum et sic tollitur ab eo, »quod videbatur habere, quamvis vero,s non habeat, quoniam qui »cognoscit Christum et peccat, videtur quidem habere scienciam »Christi, vere autem non habet. Et ipsa noticia Christi additur »homini iusto, qui habebat; ille enim vere habet scienciam Dei, »qui iusticiam facit. Et quomodo additur ei sciencia super scien- »ciam? Ut qui videbat per speculum et in enigmate, videat facie »ad faciem, et qui cognoscebat ex parte, cognoscat sicut et cognitus »est. Sed et aliter intelligitur: qui fidem habet in Domino, volun- »tatem bonam, eciam, si quid minus in opere, quasi homo, ha- »buerit, non minus remuneratur a iudice bono; qui autem fidem »non habet §158v) aut bonam in Domino voluntatem, eciam ce- »teras virtutes, quas videtur naturaliter possidere, perdit. Eleganter »enim ait: quod videtur habere, auferetur ab eo. Quidquid enim »boni sine fide Christi est, non ei inputatur, qui male usus est »eo, sicut sunt multi, qui videntur quidem aut mansueti aut hu- »miles esse, sed quia non sunt hec propter Deum, videtur esse 30 35 40 26) Codd.: om. C. — 27) B: dividit Codd. — 28) Codd. sic: pro vere.
Strana 261
Fidelis labor in verbo Dei est maxime commendatus. 261 »aliquid bonum eorum, non autem est, quia quod,9 non est ex »fide, peccatum est.« Hecso Crisostomusso. Videtur Sanctuma, istum sentire, quod qui non habet Christum in gracia, quidquid boni fecerit, non est meritorium sive virtus, quia cum Christus sit virtus Dei et in forma Dei, oportet, quod omnem actum hominis bonum denominet virtuosum. Et patet, cum quanta diligencia laboraret viator ad hic habendum Dominum Jesum Christum, cum sine tali habicione huius Domini nichil habet. Si enim conducens equm non dicit, quod conductus sit equs suus, nisi forte equivoce, sic multo magis iniuste occupans bona Dei iniuste occupat aliena. 10 et date ei, qui habet decem talenta. Omni ergo habenti da- bitur et habundabit; ei autem, qui non habet, et quod videtur habere, auferetur ab eo. Et inutilem servum eicite et mittite in tenebras exteriores: illic3, erit fletus et stridor dencium. §17. Super quo Jeronimus: »Dominus lumen est; qui »ab eo foras mittitur, caret vero lumine.« Crisostomus super isto textu sic loquitur: »Con- »siderandum est, utquid non dixit 'in tenebras inferiores', sed 'in »tenebras exteriores'. Quidam dicunt, quod non tantum in infernum »deorsum, sed extra mundum istum esse aliqua tenebrosissima »loca et ignea, in quibus ponuntur, qui digni sunt pena. Ne forte »ideo dixit exteriores tenebras et non inferiores.« Et infra subdit: »Vide, quomodo in hac parabola peccatorem nec in ignem nec »in aliquam penam, sed tantummodo in tenebras exteriores mitti »precepit; in illa autem, cum venerit in maiestate Patris, iam non »tantum in tenebras exteriores, sed in ignem mittet et penas. Item »in hac parabola iustum in gaudium iubet intrare, in illa autem »in regnum. Adhuc autem, quod ait 'accedens autem et qui unum »talentum acceperat, ait: sciebam, quia homo durus es‘ etc. Putas, »quod in secundo adventu cum venerit sic terribiliter cum gloria »sua, stabit peccator ante eum et talia dicet? Absit 159r3 ma- »xime, cum nec existiment prudentes personale tunc fore iudicium, »ut per singulos homines Christus quidem interrogaret, peccator »autem responderet, gesta narracioni conficiantur, sed verius est, »quod ait Apostolus, quia in cogitacionibus suis iudicabitur »unusquisque, dicens: 'Qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus »suis, testimonium reddente consciencia eorum et in se invicem »cogitacionibus accusantibus aut eciam defendentibus, cum iudi- »cabit Deus occulta hominum secundum ewangelium meum per »Christum Dominum nostrum.' Amena3.« Hec Crisostomus. 15 20 25 30 35 40 29) C a v1: ceteri codd om. — 30 Codd.: om. E. — 31) AD: post istum BC. 32) ADE Vulg.: ibi BCF. — 33) Codd.: om. D.
Fidelis labor in verbo Dei est maxime commendatus. 261 »aliquid bonum eorum, non autem est, quia quod,9 non est ex »fide, peccatum est.« Hecso Crisostomusso. Videtur Sanctuma, istum sentire, quod qui non habet Christum in gracia, quidquid boni fecerit, non est meritorium sive virtus, quia cum Christus sit virtus Dei et in forma Dei, oportet, quod omnem actum hominis bonum denominet virtuosum. Et patet, cum quanta diligencia laboraret viator ad hic habendum Dominum Jesum Christum, cum sine tali habicione huius Domini nichil habet. Si enim conducens equm non dicit, quod conductus sit equs suus, nisi forte equivoce, sic multo magis iniuste occupans bona Dei iniuste occupat aliena. 10 et date ei, qui habet decem talenta. Omni ergo habenti da- bitur et habundabit; ei autem, qui non habet, et quod videtur habere, auferetur ab eo. Et inutilem servum eicite et mittite in tenebras exteriores: illic3, erit fletus et stridor dencium. §17. Super quo Jeronimus: »Dominus lumen est; qui »ab eo foras mittitur, caret vero lumine.« Crisostomus super isto textu sic loquitur: »Con- »siderandum est, utquid non dixit 'in tenebras inferiores', sed 'in »tenebras exteriores'. Quidam dicunt, quod non tantum in infernum »deorsum, sed extra mundum istum esse aliqua tenebrosissima »loca et ignea, in quibus ponuntur, qui digni sunt pena. Ne forte »ideo dixit exteriores tenebras et non inferiores.« Et infra subdit: »Vide, quomodo in hac parabola peccatorem nec in ignem nec »in aliquam penam, sed tantummodo in tenebras exteriores mitti »precepit; in illa autem, cum venerit in maiestate Patris, iam non »tantum in tenebras exteriores, sed in ignem mittet et penas. Item »in hac parabola iustum in gaudium iubet intrare, in illa autem »in regnum. Adhuc autem, quod ait 'accedens autem et qui unum »talentum acceperat, ait: sciebam, quia homo durus es‘ etc. Putas, »quod in secundo adventu cum venerit sic terribiliter cum gloria »sua, stabit peccator ante eum et talia dicet? Absit 159r3 ma- »xime, cum nec existiment prudentes personale tunc fore iudicium, »ut per singulos homines Christus quidem interrogaret, peccator »autem responderet, gesta narracioni conficiantur, sed verius est, »quod ait Apostolus, quia in cogitacionibus suis iudicabitur »unusquisque, dicens: 'Qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus »suis, testimonium reddente consciencia eorum et in se invicem »cogitacionibus accusantibus aut eciam defendentibus, cum iudi- »cabit Deus occulta hominum secundum ewangelium meum per »Christum Dominum nostrum.' Amena3.« Hec Crisostomus. 15 20 25 30 35 40 29) C a v1: ceteri codd om. — 30 Codd.: om. E. — 31) AD: post istum BC. 32) ADE Vulg.: ibi BCF. — 33) Codd.: om. D.
Strana 262
262 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 10 15 20 Videtur istum Sanctum hic et specialiter super illo Matth. 22° 'ligatis manibus et pedibus mittite eum in tenebras exteriores distingwere de tenebris, quod alique sunt tenebre corporales et alique tenebre spirituales. Tenebre corporales sunt corporales ca- rencie luminum in medio susceptivo, quales carencie sunt spe- cialiter in inferno; spirituales autem tenebre sunt spirituales ca- rencie luminis noticie. Et ille tenebre variantur secundum varia- cionem luminis. Ad propositum tamen pertinet de lumine fidei et eius carencia pertractare. Et sic distingwit Crisostomus de tri- plici spirituali tenebra, sc. gentilium, Judeorum et hereticorum. Forsitan (inquit) propinquiores tenebre sunt ignorancia gentilium, exteriores Judeorum, plus autem exteriores hereticorum, quoniam gentiles veritatem spernunt, quam non audierunt, Judei autem, quam non crediderunt, heretici autem, quam audierunt et didi- cerunt. Ipsorums4 quoque heresiarcharum tenebrarum quedam sunt prope lucem veritatis, alie autem longius a veritate et ideo nigriores; alie autem amplius longe et ideo spissiores et exteriores; et sic in exterioribus sunt gradus. Summe autem exteriores sunt hereses perversissimes5 sicut sunt eorum, qui videntur capitales esse ecclesie, qui tamen ass doctrina Christi penitus sunt eversi. Nec repugnat horum sanctorum sentencie vel fidei scripture, quod tenebre ex- teriores intelligantur tenebre corporales in inferno, que sunt extra animam a statu beatitudinis plus distantes; tenebre tamen spiri- tuales, que inducunt in istas tenebras, sunt peiores37. 30 35 40 §18. Nota: Crisostomus dicit: »Primo videamus, utquid »nec ille, qui duo talenta habuit, abscondisse sua talenta proponitur, »cum multi dyaconi inveniantur inutiles, nec ille, qui accepit »quinque, cum multi doctores inveniantur inutiles, sed ille tantum, »qui unum accepit, i. e. populum. Attende: Deus secundum pre- »scienciam §159v suam, licet sciat, qui iusti futuri sunt et qui »iniusti, tamen omnes vocat ad fidem, dans eis graciam credendias »in Christum, quod est talentum bonis quidem ad salutem, malis »autem ad preiudicium, ut inexcusabiles fiant. Dyaconibuss9 autem »atque doctoribus secundum suam providenciam illis videtur Deus »iniungere ministerium dyaconatus aut presbiteratus, qui sunt »iusti; qui autem inveniuntur iniusti, illos videntur homines ordi- »nasse, non Deus. Ab exitu ergo rei cognoscitur, qui a Deo est »ordinatus; qui autem ministerium suum male consummaverit, ex »hominibus ordinatus est; quomodo autem quidam sacerdotes ex »hominibus ordinantur manifeste, in libro 8° canonum Apo- »stolorum dicitur: 'Qui autem ex hominibus ordinatus est, »quantum ad Deum non est dyaconus aut sacerdos‘. Igitur in »sacerdotibus quidem et in dyaconibuss, non est inventus, ut 25 34) Codd.: ipsarum D. — 35) Codd.: perversive D. — 33) Codd.: om. D. - 37) Quae sequuntur, om. A; in C add. y : Hic nota diligenter omeliam Crisostomi super isto ewangelio quia optima. — 38) C a 12: credens enim Codd. — 39) Sic codd.
262 XLIX. M. J. Hus, In die S. Nicolai. 10 15 20 Videtur istum Sanctum hic et specialiter super illo Matth. 22° 'ligatis manibus et pedibus mittite eum in tenebras exteriores distingwere de tenebris, quod alique sunt tenebre corporales et alique tenebre spirituales. Tenebre corporales sunt corporales ca- rencie luminum in medio susceptivo, quales carencie sunt spe- cialiter in inferno; spirituales autem tenebre sunt spirituales ca- rencie luminis noticie. Et ille tenebre variantur secundum varia- cionem luminis. Ad propositum tamen pertinet de lumine fidei et eius carencia pertractare. Et sic distingwit Crisostomus de tri- plici spirituali tenebra, sc. gentilium, Judeorum et hereticorum. Forsitan (inquit) propinquiores tenebre sunt ignorancia gentilium, exteriores Judeorum, plus autem exteriores hereticorum, quoniam gentiles veritatem spernunt, quam non audierunt, Judei autem, quam non crediderunt, heretici autem, quam audierunt et didi- cerunt. Ipsorums4 quoque heresiarcharum tenebrarum quedam sunt prope lucem veritatis, alie autem longius a veritate et ideo nigriores; alie autem amplius longe et ideo spissiores et exteriores; et sic in exterioribus sunt gradus. Summe autem exteriores sunt hereses perversissimes5 sicut sunt eorum, qui videntur capitales esse ecclesie, qui tamen ass doctrina Christi penitus sunt eversi. Nec repugnat horum sanctorum sentencie vel fidei scripture, quod tenebre ex- teriores intelligantur tenebre corporales in inferno, que sunt extra animam a statu beatitudinis plus distantes; tenebre tamen spiri- tuales, que inducunt in istas tenebras, sunt peiores37. 30 35 40 §18. Nota: Crisostomus dicit: »Primo videamus, utquid »nec ille, qui duo talenta habuit, abscondisse sua talenta proponitur, »cum multi dyaconi inveniantur inutiles, nec ille, qui accepit »quinque, cum multi doctores inveniantur inutiles, sed ille tantum, »qui unum accepit, i. e. populum. Attende: Deus secundum pre- »scienciam §159v suam, licet sciat, qui iusti futuri sunt et qui »iniusti, tamen omnes vocat ad fidem, dans eis graciam credendias »in Christum, quod est talentum bonis quidem ad salutem, malis »autem ad preiudicium, ut inexcusabiles fiant. Dyaconibuss9 autem »atque doctoribus secundum suam providenciam illis videtur Deus »iniungere ministerium dyaconatus aut presbiteratus, qui sunt »iusti; qui autem inveniuntur iniusti, illos videntur homines ordi- »nasse, non Deus. Ab exitu ergo rei cognoscitur, qui a Deo est »ordinatus; qui autem ministerium suum male consummaverit, ex »hominibus ordinatus est; quomodo autem quidam sacerdotes ex »hominibus ordinantur manifeste, in libro 8° canonum Apo- »stolorum dicitur: 'Qui autem ex hominibus ordinatus est, »quantum ad Deum non est dyaconus aut sacerdos‘. Igitur in »sacerdotibus quidem et in dyaconibuss, non est inventus, ut 25 34) Codd.: ipsarum D. — 35) Codd.: perversive D. — 33) Codd.: om. D. - 37) Quae sequuntur, om. A; in C add. y : Hic nota diligenter omeliam Crisostomi super isto ewangelio quia optima. — 38) C a 12: credens enim Codd. — 39) Sic codd.
Strana 263
Tenebrae duplices sunt: corporales et spirituales. 263 »perdat talenta, qui secundum prescienciam ordinatur a Deo; in »popularibus autem evenit, quomodo eciam, qui peccator futurus »est, a Deo accepit fidei graciam. Secundum ergo hec, que diximus, »si presbiter aut dyaconus peccator inventus fuerit, quomodo »quantum ad prescienciam Dei sicut iam diximus, non ex Deo, »sed ex hominibus factus videtur. Presbiter auto dyaconus quasi »laycus invenitur inter eos, qui unum talentum fidei acceperunt. »Ac per hoc nemo a Deo ordinatus peccat, nisi qui unum talentum »accepit a Deo. Ideo autem gracia fidei omnibus prestatur a Deo, »gracia autem clericatus non omnibus, sed dignis, quia in illa »causa salutis est, in ista autem dispensacio ministerii.« Hec Crisostomus. — Ex ista benedicta omelia et venerabili huius Sancti sunt aliqua memorie commendanda: Primo4i cum 1 plus4i debet4i .. . 10 Et sic est finis huius operis, de quo sit Deus benedictus Amen.F L. 15 In vigilia S. Andree.BE Ewangelium. 160r Johan.N, illo tempore stabat Johannes 1. Mistice: 'Stat Johannes‘ cessat lex 'et venit Jesus" i. e. gracia ewangelii, cui ipsa lex perhibet testimonium. Ambulat 20 Jesus discipulos collecturus. Beda: Ambulacio Jesu incarnacio dispensacione, qua vivendo, exempla vivendi prebuit. insinuat; qui erant ydonei audire testimonium de Christo et ex discipulis eius duo. Et respiciens Jesum ambulantem dixit: »Ecce agnus Dei.« 2.) Augustinuss: »Hic est agnus, quem lupi timent, »qui leonem occisus occidit.« Ad differenciam typici et pascalis ideo autem agnum vocat, ut discipulos ad ipsum per mansuetu- dinem attrahat. Math. XI° : Discite a me, quia mitis sum et hu- 25 40) C: autem Codd. — 41) Sic codd. CDF; haec verba om. B. Verba Ex 0 debet om. E. — 1) Hunc sermonem prorsus om. CFY; A fol. 254r post omnes inseruit. — 2) A: veniendo Codd. — 3) Codd.: om. E.
Tenebrae duplices sunt: corporales et spirituales. 263 »perdat talenta, qui secundum prescienciam ordinatur a Deo; in »popularibus autem evenit, quomodo eciam, qui peccator futurus »est, a Deo accepit fidei graciam. Secundum ergo hec, que diximus, »si presbiter aut dyaconus peccator inventus fuerit, quomodo »quantum ad prescienciam Dei sicut iam diximus, non ex Deo, »sed ex hominibus factus videtur. Presbiter auto dyaconus quasi »laycus invenitur inter eos, qui unum talentum fidei acceperunt. »Ac per hoc nemo a Deo ordinatus peccat, nisi qui unum talentum »accepit a Deo. Ideo autem gracia fidei omnibus prestatur a Deo, »gracia autem clericatus non omnibus, sed dignis, quia in illa »causa salutis est, in ista autem dispensacio ministerii.« Hec Crisostomus. — Ex ista benedicta omelia et venerabili huius Sancti sunt aliqua memorie commendanda: Primo4i cum 1 plus4i debet4i .. . 10 Et sic est finis huius operis, de quo sit Deus benedictus Amen.F L. 15 In vigilia S. Andree.BE Ewangelium. 160r Johan.N, illo tempore stabat Johannes 1. Mistice: 'Stat Johannes‘ cessat lex 'et venit Jesus" i. e. gracia ewangelii, cui ipsa lex perhibet testimonium. Ambulat 20 Jesus discipulos collecturus. Beda: Ambulacio Jesu incarnacio dispensacione, qua vivendo, exempla vivendi prebuit. insinuat; qui erant ydonei audire testimonium de Christo et ex discipulis eius duo. Et respiciens Jesum ambulantem dixit: »Ecce agnus Dei.« 2.) Augustinuss: »Hic est agnus, quem lupi timent, »qui leonem occisus occidit.« Ad differenciam typici et pascalis ideo autem agnum vocat, ut discipulos ad ipsum per mansuetu- dinem attrahat. Math. XI° : Discite a me, quia mitis sum et hu- 25 40) C: autem Codd. — 41) Sic codd. CDF; haec verba om. B. Verba Ex 0 debet om. E. — 1) Hunc sermonem prorsus om. CFY; A fol. 254r post omnes inseruit. — 2) A: veniendo Codd. — 3) Codd.: om. E.
Strana 264
264 L. M. J. Hus, In vigilia S. Andreae. »milis corde.« Ysaie 53° : »Tamquam ovis ad occisionem ductus »est et sicut agnus coram tondente.« Augustinus super Johannem Omelia«...): »Uti- »que iste singulariter agnus, nam et discipuli dicti sunt agni. Ecce »ego mitto vos; sicut agnoss in medio luporum.« Dicti sunt et ipsi »lumen: Vos autem estis lumen mundi.' Sed aliter ille, de quo »dictum est 'lumen verum, quod illuminat omnem hominem, ve- »nientem, in hunc mundum.' Sic et agnus singulariter solus sine »macula, sine peccato, non cuius macule absterse sunt, sed cuius »macula nulla fuit. Quid enim, quia dicebat Johannes de Domino »Ecce agnus Dei?« Ipse Johannes non erat agnus, non erat vir »sanctus, non erat amicus sponsi, ergo singulariter ille hic est »agnus Dei, quia singulariter huius agni sangwines solo homines »redimi potuerunt.« Hec Augustinus et inmediate post istud loquitur valde dure contra sortilegos et ligaturas ad infirmitatem,. §3.) Ecce agnus Dei, sc. Patris, quem obtulit in morte pro salute mundi. Unde Theophilus dicitio : »Dicitur Christus agnus »Dei, in §160v) quantum Deus Pater mortem eius acceptavit pro »nostra salute, vel in quantum eum tradidit pro nobis morti. Sicut »enim dicere consuevimus 'hec oblacio est illius hominis', quam »ille homou obtulit, sic et Christus dicitur agnus Dei, sc. dantis »Filium pro salute in mortem. Sed pensa, quod in alio loco adiecit »Johannes : 'Ecce, qui tollit peccata mundi', non autem dixit, quodi2 »tollet, sed quia tollit peccata mundi, quasi hoc facientem semper »asserat; non enim tunc solum tulit peccata, quando passus est, »sed ex illo tempore usque ad presens tollit, non semper cruci- »fixus,3 : unam enim pro peccatis obtulit oblacionem, sed semper »purgans per illam. — Et nota, quod dicunt doctores, quod dixit »Johannes: Ecce, qui tollit peccatum mundi', et non peccata, ut »videlicet per hoc, quod dixit peccatum, universaliter peccatum »videretur innuere, sicut consuevimus dicere 'homo eiectus est »de paradiso', i. e. omne genus humanum.« Hec Theophilus. §4. Beda dicit,4 : »Vel peccatum mundi5 dicitur originale a5 »peccatum, quod est commune tocius mundi, quod quidem pec- »catum originale et singula superaddita Christus per graciam re- »laxat.« Augustinus: »Qui enim peccatum de natura nostra non »assumpsit, ipse est, qui tollit peccatum nostrum. Nostis, quia16 »quidam homines dicunt 'nos tollimus peccata hominibus, quia »sancti,7 sumus.' Si enim non fuerit sanctus, qui baptizat, quo- »modo tollit peccata alterius, cum sit ipse homo plenus peccato? 10 15 20 25 30 40 4) Codd.: etc. add. DBE. — 5) Codd. Vulg.: om. A. — 6) Codd. Vulg.: oves E. — 7) Codd.: viventem A. — 8) Codd.: post huius A. — 9) Codd.: etc. add B. — 10) Codd.: post unde A. — 11) Codd.: non A, om. E. — 12) Codd.: quia BE. — 13) Codd.: crucifiximus B. — 14) Codd.: om. E. — 15) Codd.: post dicitur BE. — 16) Codd.: quod B. — 17) Codd.: sacri B.
264 L. M. J. Hus, In vigilia S. Andreae. »milis corde.« Ysaie 53° : »Tamquam ovis ad occisionem ductus »est et sicut agnus coram tondente.« Augustinus super Johannem Omelia«...): »Uti- »que iste singulariter agnus, nam et discipuli dicti sunt agni. Ecce »ego mitto vos; sicut agnoss in medio luporum.« Dicti sunt et ipsi »lumen: Vos autem estis lumen mundi.' Sed aliter ille, de quo »dictum est 'lumen verum, quod illuminat omnem hominem, ve- »nientem, in hunc mundum.' Sic et agnus singulariter solus sine »macula, sine peccato, non cuius macule absterse sunt, sed cuius »macula nulla fuit. Quid enim, quia dicebat Johannes de Domino »Ecce agnus Dei?« Ipse Johannes non erat agnus, non erat vir »sanctus, non erat amicus sponsi, ergo singulariter ille hic est »agnus Dei, quia singulariter huius agni sangwines solo homines »redimi potuerunt.« Hec Augustinus et inmediate post istud loquitur valde dure contra sortilegos et ligaturas ad infirmitatem,. §3.) Ecce agnus Dei, sc. Patris, quem obtulit in morte pro salute mundi. Unde Theophilus dicitio : »Dicitur Christus agnus »Dei, in §160v) quantum Deus Pater mortem eius acceptavit pro »nostra salute, vel in quantum eum tradidit pro nobis morti. Sicut »enim dicere consuevimus 'hec oblacio est illius hominis', quam »ille homou obtulit, sic et Christus dicitur agnus Dei, sc. dantis »Filium pro salute in mortem. Sed pensa, quod in alio loco adiecit »Johannes : 'Ecce, qui tollit peccata mundi', non autem dixit, quodi2 »tollet, sed quia tollit peccata mundi, quasi hoc facientem semper »asserat; non enim tunc solum tulit peccata, quando passus est, »sed ex illo tempore usque ad presens tollit, non semper cruci- »fixus,3 : unam enim pro peccatis obtulit oblacionem, sed semper »purgans per illam. — Et nota, quod dicunt doctores, quod dixit »Johannes: Ecce, qui tollit peccatum mundi', et non peccata, ut »videlicet per hoc, quod dixit peccatum, universaliter peccatum »videretur innuere, sicut consuevimus dicere 'homo eiectus est »de paradiso', i. e. omne genus humanum.« Hec Theophilus. §4. Beda dicit,4 : »Vel peccatum mundi5 dicitur originale a5 »peccatum, quod est commune tocius mundi, quod quidem pec- »catum originale et singula superaddita Christus per graciam re- »laxat.« Augustinus: »Qui enim peccatum de natura nostra non »assumpsit, ipse est, qui tollit peccatum nostrum. Nostis, quia16 »quidam homines dicunt 'nos tollimus peccata hominibus, quia »sancti,7 sumus.' Si enim non fuerit sanctus, qui baptizat, quo- »modo tollit peccata alterius, cum sit ipse homo plenus peccato? 10 15 20 25 30 40 4) Codd.: etc. add. DBE. — 5) Codd. Vulg.: om. A. — 6) Codd. Vulg.: oves E. — 7) Codd.: viventem A. — 8) Codd.: post huius A. — 9) Codd.: etc. add B. — 10) Codd.: post unde A. — 11) Codd.: non A, om. E. — 12) Codd.: quia BE. — 13) Codd.: crucifiximus B. — 14) Codd.: om. E. — 15) Codd.: post dicitur BE. — 16) Codd.: quod B. — 17) Codd.: sacri B.
Strana 265
Agnus Dei Christus appellatur, quia hostia pro nobis. 265 »Contra istas disputaciones hic legamus: 'Ecce, qui tollit peccatum »mundi, ut nonis sit presumpcio hominibus in homines.« Hec — »Augustinus. i. e. testificantem usi consilio magistri Et audierunt eum duo discipuli loquentem et secuti sunt Jesum. Conversus autem Jesus et videns eosi9 161r) sequentes se, dicit eis: »Quid queritis?« Qui dixerunt ei: Rabbi (quod dicitur interpretatum Magister), ubi habitas? Dicit eis: »Venite et videte.« Venerunt et viderunt, ubi maneret et aput eum manserunt die illo: hora autem erat quasi decima. Erat autem Andreas, frater Simonis 161v Petri, unus 10 ex duobus, qui audierant a Johanne et secuti fuerant eum. In- venit hic primum fratrem suum Simouem et dicit ei: »Inve- »nimus Messiam (quod est interpretatum Christus).« Et adduxit eum ad Jesum. Intuitus autem eum Jesus, dixit: »Tu es Simon, »filius Jona; §162r) tu vocaberis Cephas (quod interpretatur Petrus).« In crastinum voluit exire in Galileam, et invenit Phi- lippum. Et dicit ei Jesus: »Sequere me!« Erat autem Philippus a Bethsaida, civitate Andree et Petri. Invenit Philippus Natha- nael et dicit ei: »Quem scripsit Moyses in lege §162v) et pro- phete, invenimus Jesum, filium Joseph a Nazareth.« Et dixit ei Nathanael: »A Nazareth potest aliquid boni esse?« Dicit ei Phi- lippus: »Veni, et vide!« Vidit Jesus Nathanael venientem ad se et dicit de eo: »Ecce, verus Israelita, in quo dolus non est.« Dicit ei Nathanael: »Unde me nosti?« Respondit Jesus et dixit ei: »Priusquam Philippus te vocaret, cum esses sub ficu, vidi »te!« Respondit ei Nathanael et ait: »Rabbi, tu es Filius Dei, »tu es Rex Israel.« Respondit Jesus, et dixit ei: »Quia dixi tibi: » Vidi te sub ficu, credis: maius his videbis.« Et dicit ei: »Amen, »amen, dico vobis, videbitis celum apertum et angelos Dei ascen- 30 »dentes et descendentes super Filium hominis.« — 15 20 25 18) Codd.: om. E. — 19) Codd.: etc. add. A, omissis sequentibus. — 20) Hic finitur D, reliqua solum BE exhibent.
Agnus Dei Christus appellatur, quia hostia pro nobis. 265 »Contra istas disputaciones hic legamus: 'Ecce, qui tollit peccatum »mundi, ut nonis sit presumpcio hominibus in homines.« Hec — »Augustinus. i. e. testificantem usi consilio magistri Et audierunt eum duo discipuli loquentem et secuti sunt Jesum. Conversus autem Jesus et videns eosi9 161r) sequentes se, dicit eis: »Quid queritis?« Qui dixerunt ei: Rabbi (quod dicitur interpretatum Magister), ubi habitas? Dicit eis: »Venite et videte.« Venerunt et viderunt, ubi maneret et aput eum manserunt die illo: hora autem erat quasi decima. Erat autem Andreas, frater Simonis 161v Petri, unus 10 ex duobus, qui audierant a Johanne et secuti fuerant eum. In- venit hic primum fratrem suum Simouem et dicit ei: »Inve- »nimus Messiam (quod est interpretatum Christus).« Et adduxit eum ad Jesum. Intuitus autem eum Jesus, dixit: »Tu es Simon, »filius Jona; §162r) tu vocaberis Cephas (quod interpretatur Petrus).« In crastinum voluit exire in Galileam, et invenit Phi- lippum. Et dicit ei Jesus: »Sequere me!« Erat autem Philippus a Bethsaida, civitate Andree et Petri. Invenit Philippus Natha- nael et dicit ei: »Quem scripsit Moyses in lege §162v) et pro- phete, invenimus Jesum, filium Joseph a Nazareth.« Et dixit ei Nathanael: »A Nazareth potest aliquid boni esse?« Dicit ei Phi- lippus: »Veni, et vide!« Vidit Jesus Nathanael venientem ad se et dicit de eo: »Ecce, verus Israelita, in quo dolus non est.« Dicit ei Nathanael: »Unde me nosti?« Respondit Jesus et dixit ei: »Priusquam Philippus te vocaret, cum esses sub ficu, vidi »te!« Respondit ei Nathanael et ait: »Rabbi, tu es Filius Dei, »tu es Rex Israel.« Respondit Jesus, et dixit ei: »Quia dixi tibi: » Vidi te sub ficu, credis: maius his videbis.« Et dicit ei: »Amen, »amen, dico vobis, videbitis celum apertum et angelos Dei ascen- 30 »dentes et descendentes super Filium hominis.« — 15 20 25 18) Codd.: om. E. — 19) Codd.: etc. add. A, omissis sequentibus. — 20) Hic finitur D, reliqua solum BE exhibent.
Strana 266
266 LI. M. J. Hus, Commune de apostolis. LI. (Commune) de apostoliss vel (in die Symonis et Jude). Ewangelium. 163r Matheir [N illo tempore dixit Jesus, discipulis, suis 50 i. e. hominum in terra condimentum habitancium Vos estis sal terre; 10 15 1. Salvator noster in presenti ewangelio suos discipulos sali et luci conparat, declarans inutilitatem salis, si evanescit, et luminis, si absconditur; tacet autem de utilitate salis similiter et luminis, dans ab opposito intelligere, quod sal si non evanuerit, quod ad multa valet, et lumen si absconsum non fuerit, multum prodest. Et hinc affirmative precipit discipulis concludens in fine: »Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra »bona et glorificent Patrem vestrum, qui in celis est.« Dicit ergo: 'vos estis sal terre', i. e. condimentum, i. e. ozdo- benie, humane nature, i. e. hominum, quia per sapienciam verbi debent homines condiri. Unde dicit Hugo, quod apostoli et pre- dicatores dicuntur sal, quia debent verbo fluxum peccati exsiccare et vermes viciorum abigere. 20 zhyne neb zmissa, quod si sal evanuerit, in quo salietur? 25 30 §2. Marci 9° dicitur: »Bonum est sal: quodsi sal in- »salsum fuerit, in quo illud condietis? Habete in vobis sal et »pacem habete inter vos« Luce 14° : »Sic ergo omnis, qui non »renuncciaverit omnibus, que possidet, non potest meus esse disci- »pulus« et statim sequitur: »Bonum est sal. Si autem sal eva- »nuerit, in quo condietur? neque in terra neque in sterquilinio »utile est, sed foras mittetur: Qui habet aures audiendi, audiat.« Ista simul in sentencia conbinata multam requirunt declaracionem secundum exigenciam populi audientis. Nota ibi 'in quo salietur', sc. ipsum sal, i. e. doctor vel prelatus, i. e. per quem emendabitur eius fatuitas, quia Eccle- siastici 13° dicitur: »Quis medebitur incantatori a serpente »percusso?« 2° sic: in quo salietur, sc. populus, i. e. per quem condietur, dum doctor vel prelatus evanuerit? 35 1) Codd.: om. D. — 2) ACD: ssyssa B.
266 LI. M. J. Hus, Commune de apostolis. LI. (Commune) de apostoliss vel (in die Symonis et Jude). Ewangelium. 163r Matheir [N illo tempore dixit Jesus, discipulis, suis 50 i. e. hominum in terra condimentum habitancium Vos estis sal terre; 10 15 1. Salvator noster in presenti ewangelio suos discipulos sali et luci conparat, declarans inutilitatem salis, si evanescit, et luminis, si absconditur; tacet autem de utilitate salis similiter et luminis, dans ab opposito intelligere, quod sal si non evanuerit, quod ad multa valet, et lumen si absconsum non fuerit, multum prodest. Et hinc affirmative precipit discipulis concludens in fine: »Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra »bona et glorificent Patrem vestrum, qui in celis est.« Dicit ergo: 'vos estis sal terre', i. e. condimentum, i. e. ozdo- benie, humane nature, i. e. hominum, quia per sapienciam verbi debent homines condiri. Unde dicit Hugo, quod apostoli et pre- dicatores dicuntur sal, quia debent verbo fluxum peccati exsiccare et vermes viciorum abigere. 20 zhyne neb zmissa, quod si sal evanuerit, in quo salietur? 25 30 §2. Marci 9° dicitur: »Bonum est sal: quodsi sal in- »salsum fuerit, in quo illud condietis? Habete in vobis sal et »pacem habete inter vos« Luce 14° : »Sic ergo omnis, qui non »renuncciaverit omnibus, que possidet, non potest meus esse disci- »pulus« et statim sequitur: »Bonum est sal. Si autem sal eva- »nuerit, in quo condietur? neque in terra neque in sterquilinio »utile est, sed foras mittetur: Qui habet aures audiendi, audiat.« Ista simul in sentencia conbinata multam requirunt declaracionem secundum exigenciam populi audientis. Nota ibi 'in quo salietur', sc. ipsum sal, i. e. doctor vel prelatus, i. e. per quem emendabitur eius fatuitas, quia Eccle- siastici 13° dicitur: »Quis medebitur incantatori a serpente »percusso?« 2° sic: in quo salietur, sc. populus, i. e. per quem condietur, dum doctor vel prelatus evanuerit? 35 1) Codd.: om. D. — 2) ACD: ssyssa B.
Strana 267
Apostoli sal dicti sunt, ut bene viverent, et lux, ut bene docerent. 267 163V) Nota: Sal ardore solis vel ignis et flatu venti con- ficitur et per consequens iuxta regulam Philosophi 4° Me- teororum; dissolvitur a frigido et humido; sic doctores et pre- lati veri aqua baptismatis et ardore ignis divini et flatu Spiritus Sancti conficiuntur et sicut nix a peccati nigredine dealbantur. Unde natura aquea in eis incorporata signat sapienciam increatam inhabitantem, qua debet omnis humana sciencia regulari. Ideo precipitur Levitici 2° in omni sacrificio sal offerri et propterea dicit Apostolus ad Collos. 4°: »Sermo vester semper in »gracia sale sit conditus, ut sciatis, quomodo oporteat vos uni- »cuique respondere.« 10 Hugo: i. e. ab officio predicandi sc. propter inutilitatem sui et ab ecclesia removeatur ad nichilum valet ultra, nisi ut mittatur foras, et concul- cetur ab hominibus. Hugo: »I. e. simul cum subditis calcetur, ut subtus omnes »alios in profundum inferni proiciatur«; Y saie 10°: »Ponet eum in »conculcacionem, ut lutum platearum.« Augustinus, in Omelia: »Calcari non potest, nisi in- »ferior; sed inferior non est, qui quamvis corpore in terra multa »sustineat, corde tamen fixus est in celo4.« 15 hominum, qui sunt in mundo Vos estis lux mundi: 20 §3. Lux prima Christus Johannis 8°: »Ego sum lux »mundi«; apostoli lux secundaria. Ipse lux per se, apostoli radii lucis per ipsum. Dixit ergo: Vos estis sal‘ bene per sapienciam vivendo, 'et lux', bene docendo; 'vos estis sal' in exemplis 'et lux‘ in doctrinis. Unde bene Salvator prius eos sali, post vero luci conparavit, ut prius bene viverent et postea docerent; et per consequens, quod haberent opera bona in se et lucencia aliis. Unde sic parabolam concludit: 'sic luceat lux vestra coram ho- »minibus, ut videant opera vestra bona et glorificent Patrem vestrum, »qui in celis est. 25 30 Non potest civitas abscondi supra montem posita; 4. Civitas supra montem posita sunt ipsi apostoli super Christo fundati, que civitas non potest rite, quia non debet, ab- scondi. Nam §164r) Jeremie 1° dicitur: »Ego dedi te in civi- »tatem munitam«; hec civitas intus regitur sapiencia et exterius as 3) ABC: Ethicorum D. — 4) Codd.: haec verba Augustini paullo inferius repetuntur.
Apostoli sal dicti sunt, ut bene viverent, et lux, ut bene docerent. 267 163V) Nota: Sal ardore solis vel ignis et flatu venti con- ficitur et per consequens iuxta regulam Philosophi 4° Me- teororum; dissolvitur a frigido et humido; sic doctores et pre- lati veri aqua baptismatis et ardore ignis divini et flatu Spiritus Sancti conficiuntur et sicut nix a peccati nigredine dealbantur. Unde natura aquea in eis incorporata signat sapienciam increatam inhabitantem, qua debet omnis humana sciencia regulari. Ideo precipitur Levitici 2° in omni sacrificio sal offerri et propterea dicit Apostolus ad Collos. 4°: »Sermo vester semper in »gracia sale sit conditus, ut sciatis, quomodo oporteat vos uni- »cuique respondere.« 10 Hugo: i. e. ab officio predicandi sc. propter inutilitatem sui et ab ecclesia removeatur ad nichilum valet ultra, nisi ut mittatur foras, et concul- cetur ab hominibus. Hugo: »I. e. simul cum subditis calcetur, ut subtus omnes »alios in profundum inferni proiciatur«; Y saie 10°: »Ponet eum in »conculcacionem, ut lutum platearum.« Augustinus, in Omelia: »Calcari non potest, nisi in- »ferior; sed inferior non est, qui quamvis corpore in terra multa »sustineat, corde tamen fixus est in celo4.« 15 hominum, qui sunt in mundo Vos estis lux mundi: 20 §3. Lux prima Christus Johannis 8°: »Ego sum lux »mundi«; apostoli lux secundaria. Ipse lux per se, apostoli radii lucis per ipsum. Dixit ergo: Vos estis sal‘ bene per sapienciam vivendo, 'et lux', bene docendo; 'vos estis sal' in exemplis 'et lux‘ in doctrinis. Unde bene Salvator prius eos sali, post vero luci conparavit, ut prius bene viverent et postea docerent; et per consequens, quod haberent opera bona in se et lucencia aliis. Unde sic parabolam concludit: 'sic luceat lux vestra coram ho- »minibus, ut videant opera vestra bona et glorificent Patrem vestrum, »qui in celis est. 25 30 Non potest civitas abscondi supra montem posita; 4. Civitas supra montem posita sunt ipsi apostoli super Christo fundati, que civitas non potest rite, quia non debet, ab- scondi. Nam §164r) Jeremie 1° dicitur: »Ego dedi te in civi- »tatem munitam«; hec civitas intus regitur sapiencia et exterius as 3) ABC: Ethicorum D. — 4) Codd.: haec verba Augustini paullo inferius repetuntur.
Strana 268
268 LI. M. J. Hus, Commune de apostolis. 5 protegitur fortitudinis paciencia. Vocat ergo Salvator discipulos ci- vitatem supra montem positam dicens: 'Non potest civitas ab- scondi' quasi diceret: sicut civitas in monte posita patet homi- nibus, sic vos, cum sitis in proteccionem et in illuminacionem aliis positi, non potestis abscondi." pod kbel nebe pod kad- nebs pod mieru, quia frustra consumeretur a stawiegí supple: homines prudentes swietla neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed svietilo1 na svieczen1o supra candelabrum, ut luceat omnibus, qui in domo sunt. 10 15 20 25 5.) Lucerna accensa est doctor vel prelatus instructus, modius amor vel timor, candelabrum voluntas parata ad docendum manifeste, domus mundus. Non ergo doctor vel prelatus aposto- licus lumine sciencie illustratus debet doctrinam sub modio amoris terreni abscondere vel sub modio culpandi timoris, sed debet super candelabrum, i. e. super vitam exemplarem ponere et voluntarie parate lucere omnibus, qui sunt in domo, i. e. in mundo, qui- cunque volunt lumen sue doctrine intueri. Augustinus in Omelia super isto ewangelio dicit: »Nemo accendat lucernam, ut occultet eam, an aliquid eciam »modius significet, ut hoc sit ponere lucernam sub modio facere »superiora corporis commoda, quam predicacionem veritatis, ut »ideo quisque veritatem non predicet, dum timet, ne aliquid in »rebus corporalibus et temporalibus molestie paciatur. Bene modius »dicitur sive propter retribucionem mensure, quia ea quisque re- »cipit, que gessit in corpore, ut »illic (inquit Apostolus) re- »cipiat unusquisque, que gessit in corpore.« Et tamquam de hoc »modio in alio loco dicitur in qua enim mensura mensi fueritis, »in ea remecietur 164v) vobis', sive quoniam temporalia bona, »que corpore peraguntur, certa dierum mensura et inchoantur et »transeunt, quam fortasse signat modius; eterna vero et spiritualia »nullo tali coherent: non enim ad mensuram dat Deus spiritum. »Sub modio ergo lucernam ponit, quisquis lucem doctrine bone »commodis temporalibus obscurati, et tegit.« Hec Augustinus. 30 Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant bona opera vestra et glorificent Patrem vestrum, qui in celis est. 5) Codd.: kleb A. — 6) Codd.: om. D. — 7) Codd.: kád C. — 8) Codd. om. BD. — 9) Codd.: om. B. — 10) Codd.: na swiecen C — 11) Codd.: swietilo C. — 12) Codd.: obscuret A male.
268 LI. M. J. Hus, Commune de apostolis. 5 protegitur fortitudinis paciencia. Vocat ergo Salvator discipulos ci- vitatem supra montem positam dicens: 'Non potest civitas ab- scondi' quasi diceret: sicut civitas in monte posita patet homi- nibus, sic vos, cum sitis in proteccionem et in illuminacionem aliis positi, non potestis abscondi." pod kbel nebe pod kad- nebs pod mieru, quia frustra consumeretur a stawiegí supple: homines prudentes swietla neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed svietilo1 na svieczen1o supra candelabrum, ut luceat omnibus, qui in domo sunt. 10 15 20 25 5.) Lucerna accensa est doctor vel prelatus instructus, modius amor vel timor, candelabrum voluntas parata ad docendum manifeste, domus mundus. Non ergo doctor vel prelatus aposto- licus lumine sciencie illustratus debet doctrinam sub modio amoris terreni abscondere vel sub modio culpandi timoris, sed debet super candelabrum, i. e. super vitam exemplarem ponere et voluntarie parate lucere omnibus, qui sunt in domo, i. e. in mundo, qui- cunque volunt lumen sue doctrine intueri. Augustinus in Omelia super isto ewangelio dicit: »Nemo accendat lucernam, ut occultet eam, an aliquid eciam »modius significet, ut hoc sit ponere lucernam sub modio facere »superiora corporis commoda, quam predicacionem veritatis, ut »ideo quisque veritatem non predicet, dum timet, ne aliquid in »rebus corporalibus et temporalibus molestie paciatur. Bene modius »dicitur sive propter retribucionem mensure, quia ea quisque re- »cipit, que gessit in corpore, ut »illic (inquit Apostolus) re- »cipiat unusquisque, que gessit in corpore.« Et tamquam de hoc »modio in alio loco dicitur in qua enim mensura mensi fueritis, »in ea remecietur 164v) vobis', sive quoniam temporalia bona, »que corpore peraguntur, certa dierum mensura et inchoantur et »transeunt, quam fortasse signat modius; eterna vero et spiritualia »nullo tali coherent: non enim ad mensuram dat Deus spiritum. »Sub modio ergo lucernam ponit, quisquis lucem doctrine bone »commodis temporalibus obscurati, et tegit.« Hec Augustinus. 30 Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant bona opera vestra et glorificent Patrem vestrum, qui in celis est. 5) Codd.: kleb A. — 6) Codd.: om. D. — 7) Codd.: kád C. — 8) Codd. om. BD. — 9) Codd.: om. B. — 10) Codd.: na swiecen C — 11) Codd.: swietilo C. — 12) Codd.: obscuret A male.
Strana 269
In vicariis apostolorum debet esse notitia scripturae, constantia et sanctitas. 269 §6. Notandumia, quod in presenti ewangelio ponuntur virtutes apostolorum et prelatorum in eorum officio residencium. Nam 1° vicarii apostolorum debent esse discreti in agendis, cum sint directores aliorum et sic tangitur discrecio, cum dicitur 'vos estis sal terre', sine qua discrecione vicarii apostolorum ad nichilum §165r) valent, neque in sterquilinium secundum Lucam, sed ut mittantur foras et conculcentur ab hominibus. 2° ostenditur, quod in vicariis apostolorum debet esse clara noticia in scripturis intelligendis. Hoc tangitur ibi: »Vos estis lux »mundi.« 3° debet in eis esse constancia, que tangitur ibi 'non potest »civitas abscondi supra montem posita'. Et de ista constancia loquitur Augustinus in principio Omelie presentis ewangelii dicens: »Ostendit Dominus fatuos esse iudicandos, »qui temporalium bonorum vel copiam sectantes vel inopiam me- »tuentes amittunt eterna, que nec dari ab hominibus possunt, nec »aufferri. Itaque si sal infatuatum fuerit, in quo salietur? Id est: »si vos, per quos condiendi sunt quodammodo populi, metu per- »secucionum temporalium amiseritis regna celorum, qui erunt ho- »mines, per quos vobis error aufferatur, cum vos elegerit Deus, »per quos errorem aufferat ceterorum? Ergo ad nichilum valet sal »infatuatum, nisi ut mittatur foras et calcetur ab hominibus. Non »itaque calcatur ab hominibus, qui patitur persecucionem, sed qui »persecucionem timendo infatuatur; calcari enim non potest, nisi »inferior, sed inferior non est, qui quamvis corpore in terra multa »sustineat, corde tamen est in celo.« Hec Augustinus per totum. — Per civitatem autem firmam fundatam super montem signatur apostolorum et eorum sequacium constancia, que debet esse in Christo fundata, qui dicit Matth. 10° et 24°: »Qui autem »perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.« 4° in prelatis debet esse sanctitatis excellencia in opere mani- festa, et hinc conparantur lucerne super candelabrum posite, illu- minanti totam domum. Et omnia ista debent in eis vigere pro celestis Patris gloria et sic debet esse in eis intencio recta, nam pro isto subdit Sal- vator: »Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera »vestra bona et glorificent Patrem vestrum, qui in celis est.«14 10 15 20 25 30 35 13) Sequens cap. in C primum ponitur. — 14) Sic codd. In cod. D sequens pagina (165v) scriptura carebat; posteriore tempore manus recentior expositionem verborum Ave gracia plena etc. subscripsit, quae incipit In hiis verbis quinque consideranda et benedicentur sic mulieres in te explicit. 18
In vicariis apostolorum debet esse notitia scripturae, constantia et sanctitas. 269 §6. Notandumia, quod in presenti ewangelio ponuntur virtutes apostolorum et prelatorum in eorum officio residencium. Nam 1° vicarii apostolorum debent esse discreti in agendis, cum sint directores aliorum et sic tangitur discrecio, cum dicitur 'vos estis sal terre', sine qua discrecione vicarii apostolorum ad nichilum §165r) valent, neque in sterquilinium secundum Lucam, sed ut mittantur foras et conculcentur ab hominibus. 2° ostenditur, quod in vicariis apostolorum debet esse clara noticia in scripturis intelligendis. Hoc tangitur ibi: »Vos estis lux »mundi.« 3° debet in eis esse constancia, que tangitur ibi 'non potest »civitas abscondi supra montem posita'. Et de ista constancia loquitur Augustinus in principio Omelie presentis ewangelii dicens: »Ostendit Dominus fatuos esse iudicandos, »qui temporalium bonorum vel copiam sectantes vel inopiam me- »tuentes amittunt eterna, que nec dari ab hominibus possunt, nec »aufferri. Itaque si sal infatuatum fuerit, in quo salietur? Id est: »si vos, per quos condiendi sunt quodammodo populi, metu per- »secucionum temporalium amiseritis regna celorum, qui erunt ho- »mines, per quos vobis error aufferatur, cum vos elegerit Deus, »per quos errorem aufferat ceterorum? Ergo ad nichilum valet sal »infatuatum, nisi ut mittatur foras et calcetur ab hominibus. Non »itaque calcatur ab hominibus, qui patitur persecucionem, sed qui »persecucionem timendo infatuatur; calcari enim non potest, nisi »inferior, sed inferior non est, qui quamvis corpore in terra multa »sustineat, corde tamen est in celo.« Hec Augustinus per totum. — Per civitatem autem firmam fundatam super montem signatur apostolorum et eorum sequacium constancia, que debet esse in Christo fundata, qui dicit Matth. 10° et 24°: »Qui autem »perseveraverit usque in finem, hic salvus erit.« 4° in prelatis debet esse sanctitatis excellencia in opere mani- festa, et hinc conparantur lucerne super candelabrum posite, illu- minanti totam domum. Et omnia ista debent in eis vigere pro celestis Patris gloria et sic debet esse in eis intencio recta, nam pro isto subdit Sal- vator: »Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera »vestra bona et glorificent Patrem vestrum, qui in celis est.«14 10 15 20 25 30 35 13) Sequens cap. in C primum ponitur. — 14) Sic codd. In cod. D sequens pagina (165v) scriptura carebat; posteriore tempore manus recentior expositionem verborum Ave gracia plena etc. subscripsit, quae incipit In hiis verbis quinque consideranda et benedicentur sic mulieres in te explicit. 18
Strana 270
270 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. LII. De Annuncciacione B. Virginis. Ewangelium.B 10 15 20 25 non voluntate propria venit 6° mense Marcio die 25a sicut dyabolus ad Evam N illo tempore missus est angelus §1. Ewangelium hoc habet quatuor partes : in prima de- scribitur nova legacio divine maiestatis, in secunda prompta, exe- cucio, angeli ibi 'ingressus angelus', in tercia mutua, collocucio, inquirende veritatis, in quarta devota humiliacio Virginis gloriose. Quantum ad primum sciendum, quod nova legacio facta est mense sexto a concepcione Johannis; voluit autem mense sexto incarnari Filius Dei 1°, quia ille mensis dicitur novorum,: certe magna novitas Jeremie 31°: »Novum faciet Dominus super »terram: femina circumdabit virum«; 2° quia terra incipit renovari, o et Christus debuit terram humani generis renovare Apoc. 21°. »Ecce nova facio omnia«; 3° quia flores isto mense incipiunt ap- parere et Christus 'flos campi' Canticorum 2°. Deinde ponitur, quis fuerit legatus, quia angelus Gabriel, ut reparacio respondeat lapsui. Nam ad primam mulierem venit an- gelus non missus, ad mulierem autem secundam non audebat angelus accedere, nisi missus. Et 1a racio, quare angelus est missus, secundum Bedam et Glossam, ut sicut per angelum malum seducta est mulier ad perdicionem, sic per angelum bonum edo- cetur mulier ad salutem. Unde Glossa: »Mulier a dyabolo se- »ducta mortem intulit, e converso mulier edocta salutem edidit« 2a racio est reverencia virginis secundum b. Augustinum; 3a secundum Gregorium sublimitas Salvatoris: celestem enim regem celestis nunccius debuit preire; 4a est privilegium virgini- tatis, unde dicit Jeronimus: »Angelus ad Virginem mittitur, »quia semper angelis cognata est virginitas.« 166r Luce 30 a tota Trinitate Gabriel a Deo in civitatem Galilee, §2. Gabriel autem, quod interpretatur fortitudo, missus est, quia ad fortem Virginem, de qua Proverbiorum ultimo: »Mulierem fortem quis 166V inveniet?« Fortis, inquam, quia duas naturas dispares, in unitatem ypostaticam adunavit; 1) BF: In annuncciacione S. Marie E, Annuncciacionis C. — 2) In D po- steriores glossae bohemicae suprascriptae. — 3) In D rozdyelene add. 82.
270 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. LII. De Annuncciacione B. Virginis. Ewangelium.B 10 15 20 25 non voluntate propria venit 6° mense Marcio die 25a sicut dyabolus ad Evam N illo tempore missus est angelus §1. Ewangelium hoc habet quatuor partes : in prima de- scribitur nova legacio divine maiestatis, in secunda prompta, exe- cucio, angeli ibi 'ingressus angelus', in tercia mutua, collocucio, inquirende veritatis, in quarta devota humiliacio Virginis gloriose. Quantum ad primum sciendum, quod nova legacio facta est mense sexto a concepcione Johannis; voluit autem mense sexto incarnari Filius Dei 1°, quia ille mensis dicitur novorum,: certe magna novitas Jeremie 31°: »Novum faciet Dominus super »terram: femina circumdabit virum«; 2° quia terra incipit renovari, o et Christus debuit terram humani generis renovare Apoc. 21°. »Ecce nova facio omnia«; 3° quia flores isto mense incipiunt ap- parere et Christus 'flos campi' Canticorum 2°. Deinde ponitur, quis fuerit legatus, quia angelus Gabriel, ut reparacio respondeat lapsui. Nam ad primam mulierem venit an- gelus non missus, ad mulierem autem secundam non audebat angelus accedere, nisi missus. Et 1a racio, quare angelus est missus, secundum Bedam et Glossam, ut sicut per angelum malum seducta est mulier ad perdicionem, sic per angelum bonum edo- cetur mulier ad salutem. Unde Glossa: »Mulier a dyabolo se- »ducta mortem intulit, e converso mulier edocta salutem edidit« 2a racio est reverencia virginis secundum b. Augustinum; 3a secundum Gregorium sublimitas Salvatoris: celestem enim regem celestis nunccius debuit preire; 4a est privilegium virgini- tatis, unde dicit Jeronimus: »Angelus ad Virginem mittitur, »quia semper angelis cognata est virginitas.« 166r Luce 30 a tota Trinitate Gabriel a Deo in civitatem Galilee, §2. Gabriel autem, quod interpretatur fortitudo, missus est, quia ad fortem Virginem, de qua Proverbiorum ultimo: »Mulierem fortem quis 166V inveniet?« Fortis, inquam, quia duas naturas dispares, in unitatem ypostaticam adunavit; 1) BF: In annuncciacione S. Marie E, Annuncciacionis C. — 2) In D po- steriores glossae bohemicae suprascriptae. — 3) In D rozdyelene add. 82.
Strana 271
Ad Virginem Mariam caelestis nuntius mittendus erat. 271 2° quia fortem annuncciavit, de quo Luce XI?: »Cum fortis armatus« ipse Christus forcior, qui tulit arma illius, quia »Dominus »fortis et potens in prelio.« 3° scribitur, a quo missus, quia a Deo propter tria: 1° ne putaretur mitti ab homine et sic accederet carnalis suspicio, vel dubitaretur de nunccio. Et hinc dixit Luce 1°: »Ego sum Ga- »briel, qui asto ante Deum«; 2° ut, intelligeretur missus de su- premo choro inmediato Deo; 3° ne crederetur, quod alicui alii quam Virgini prius revelasset Deus tam altum consilium. 4° describitur, quo missus, quia »in civitatem Galilee, cui »nomen Nazareth.« — In civitatem', ut contradiccionem in pacem reduceret: civitas enim dicitur 'civium unitas‘ et de Christo Ephes. 4° : »Ipse enim est pax nostra;, quis fecit utraque unum.« Unde rogavit, ut omnes unum essent Joh. 17°; unde mortuus, ut dispersos filios Dei in unum congregaret, ut dicitur Johannis XI°. — 'Galilee‘ vero propter mutabilitatem Judeorum et gentilium in christianismum (Gallilea enim transmigracio interpretatur) et propter transmigracionem humani generis de miseriis in gloriam. — Na- zareth': 1° propter humilitatem exempli, quia erat parvula civitas; 2° quia Nazareth interpretatur ‘flos', conveniens fuit, ut flos Christus conciperetur in flore Nazareth et de flore b. Virgine et cum flo- ribus virtutum. 5° describitur persona, ad quam missus est, quia ad Vir- ginem desponsatam etc. Nasci autem voluit de Virgine secundum Damascenum libro 4°, ut qui in celis habebat patrem sine matre, in terris haberet matrem sine patre; 2° secundum Augu- stinum, ut signaret membra sua mistica de virgine ecclesia se- cundum spiritum nascitura; 3° ut sicut primus Adam de terra factus fuerat incorrupta, ita secundus Adam de virgine homo fieret; 4° ut sicut per Evam virginem facta fuit humani generis perdicio, ita per Mariam Virginem fieret eiusdem reparacio ; 5° propter pro- phecie veritatem Ysaie 7°: »Ecce virgo concipiet« etc. 10 15 20 25 30 Remigius: mente, corpore, professione cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, §3. Beda: »Ne velud stupri rea dampnaretur, si filium non »habens virum procrearet; deinde ut in hiis eciam, que domestica 3s »cura naturaliter exigebat, puerpera solacio sustentaretur virili.« cui nomen erat 167r) Joseph, de domo David, Bernhardus: »Ambo fuerunt de domo David, sed in altero »conpleta est veritas, quam narravit Dominus David, altero tamen »teste et conscio, sc. ipso Joseph.« 40 4) Codd.: om. DBA, ne E. — 5) CE, Vulg. (Ephes. II. 14): vestra Codd. — 6) Codd.: que B. 18*
Ad Virginem Mariam caelestis nuntius mittendus erat. 271 2° quia fortem annuncciavit, de quo Luce XI?: »Cum fortis armatus« ipse Christus forcior, qui tulit arma illius, quia »Dominus »fortis et potens in prelio.« 3° scribitur, a quo missus, quia a Deo propter tria: 1° ne putaretur mitti ab homine et sic accederet carnalis suspicio, vel dubitaretur de nunccio. Et hinc dixit Luce 1°: »Ego sum Ga- »briel, qui asto ante Deum«; 2° ut, intelligeretur missus de su- premo choro inmediato Deo; 3° ne crederetur, quod alicui alii quam Virgini prius revelasset Deus tam altum consilium. 4° describitur, quo missus, quia »in civitatem Galilee, cui »nomen Nazareth.« — In civitatem', ut contradiccionem in pacem reduceret: civitas enim dicitur 'civium unitas‘ et de Christo Ephes. 4° : »Ipse enim est pax nostra;, quis fecit utraque unum.« Unde rogavit, ut omnes unum essent Joh. 17°; unde mortuus, ut dispersos filios Dei in unum congregaret, ut dicitur Johannis XI°. — 'Galilee‘ vero propter mutabilitatem Judeorum et gentilium in christianismum (Gallilea enim transmigracio interpretatur) et propter transmigracionem humani generis de miseriis in gloriam. — Na- zareth': 1° propter humilitatem exempli, quia erat parvula civitas; 2° quia Nazareth interpretatur ‘flos', conveniens fuit, ut flos Christus conciperetur in flore Nazareth et de flore b. Virgine et cum flo- ribus virtutum. 5° describitur persona, ad quam missus est, quia ad Vir- ginem desponsatam etc. Nasci autem voluit de Virgine secundum Damascenum libro 4°, ut qui in celis habebat patrem sine matre, in terris haberet matrem sine patre; 2° secundum Augu- stinum, ut signaret membra sua mistica de virgine ecclesia se- cundum spiritum nascitura; 3° ut sicut primus Adam de terra factus fuerat incorrupta, ita secundus Adam de virgine homo fieret; 4° ut sicut per Evam virginem facta fuit humani generis perdicio, ita per Mariam Virginem fieret eiusdem reparacio ; 5° propter pro- phecie veritatem Ysaie 7°: »Ecce virgo concipiet« etc. 10 15 20 25 30 Remigius: mente, corpore, professione cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, §3. Beda: »Ne velud stupri rea dampnaretur, si filium non »habens virum procrearet; deinde ut in hiis eciam, que domestica 3s »cura naturaliter exigebat, puerpera solacio sustentaretur virili.« cui nomen erat 167r) Joseph, de domo David, Bernhardus: »Ambo fuerunt de domo David, sed in altero »conpleta est veritas, quam narravit Dominus David, altero tamen »teste et conscio, sc. ipso Joseph.« 40 4) Codd.: om. DBA, ne E. — 5) CE, Vulg. (Ephes. II. 14): vestra Codd. — 6) Codd.: que B. 18*
Strana 272
272 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. et nomen Virginis Maria. Maria' hebraice interpretatur 'stella maris‘ vel illuminatrix“; latine ethimoloyzatur 'amarum mare‘; grece vero 'domina' nun- cupatur. Reduc ista, quare, et applica populo. non vacantem7, sed contemplantem Et ingressus angelus ad eam dixit: 10 15 Hic describitur legacionis prompta execucio. Ubi conside- randum, quod in forma corporali. Unde Augustinus in ser- mone, loquens in persona b. Virginis: »Venit ad me Gabriel »archangelus, facie rutillans, veste coruscans, incessu mirabilis, »aspectu terribilis.« Et hoc congruum fuit, quia illum nuncciavit, qui in se invisibilis corpus visibile voluit ex Virgine recipere, congrue debuit corporali specie apparere. Sed quare hic angelus proprium nomen subticuit? Racio prima propter reverenciam; in salutacione namque magnarum personarum nomen non expriminus; 2° propter misteriums, ut postea per anthonomasiam vocaretur gracia plena' etc. Ave, gracia plena, 20 25 30 35 §4. Nota secundum Dyonisium angeli est triplex offi- cium: purgare, illuminare et perficere; et quia nullo istorum in- diguit Virgo Maria, ideo primum excludit angelus, cum dicit: »Ave«, i. e. sine ve, ergo non indiges purgacione, quam sanctificacio iam purgavit; secundum excludit, cum subdit: »gracia plena« et ideo non indiges angelica illuminacione, quam plenitudo gracie illumi- navit; tercium excludit, cum subdit: »Dominus tecum« et §167v) ideo non indiges perfeccione, quam ipsa Filii Dei presencia per- ficit ad perfectum. Vel aliter, quod in hac salutacione triplex prerogativa Vir- ginis ostenditur: sc. nature, gracie et glorie. Primum ibi 'Ave“, i. e. sine ve, cui subiacet totum genus mulierum, sc. pudoris, la- boris et doloris; ipsa sine ve pudoris in concepcione, laboris in gestacione, et doloris in parturicione. Unde Bernhardus: »Ipsa »fuit sine corrupcione fecunda, sine gravamine gravida, sine do- »lore puerpera.« Item: 'Ave“, i. e. sine ve triplici, concupiscencie, culpe et pene, de quo ve Apok. 8°9: »Ve, ve, ve, hominibus habitantibus »in terra.« 'Gracia plena‘: ad hoc, quod vas sit receptivum multi liquoris, requiritur, quod 1° sit evacuatum, 2° purum, 3° solidum, 4° profundum: in primo inmunitas a peccato post originale, quod 7) C: vagantem D, om. ABE. — 8) Codd.: ministerium D. — 9) AD: om. CBE spatio relicto.
272 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. et nomen Virginis Maria. Maria' hebraice interpretatur 'stella maris‘ vel illuminatrix“; latine ethimoloyzatur 'amarum mare‘; grece vero 'domina' nun- cupatur. Reduc ista, quare, et applica populo. non vacantem7, sed contemplantem Et ingressus angelus ad eam dixit: 10 15 Hic describitur legacionis prompta execucio. Ubi conside- randum, quod in forma corporali. Unde Augustinus in ser- mone, loquens in persona b. Virginis: »Venit ad me Gabriel »archangelus, facie rutillans, veste coruscans, incessu mirabilis, »aspectu terribilis.« Et hoc congruum fuit, quia illum nuncciavit, qui in se invisibilis corpus visibile voluit ex Virgine recipere, congrue debuit corporali specie apparere. Sed quare hic angelus proprium nomen subticuit? Racio prima propter reverenciam; in salutacione namque magnarum personarum nomen non expriminus; 2° propter misteriums, ut postea per anthonomasiam vocaretur gracia plena' etc. Ave, gracia plena, 20 25 30 35 §4. Nota secundum Dyonisium angeli est triplex offi- cium: purgare, illuminare et perficere; et quia nullo istorum in- diguit Virgo Maria, ideo primum excludit angelus, cum dicit: »Ave«, i. e. sine ve, ergo non indiges purgacione, quam sanctificacio iam purgavit; secundum excludit, cum subdit: »gracia plena« et ideo non indiges angelica illuminacione, quam plenitudo gracie illumi- navit; tercium excludit, cum subdit: »Dominus tecum« et §167v) ideo non indiges perfeccione, quam ipsa Filii Dei presencia per- ficit ad perfectum. Vel aliter, quod in hac salutacione triplex prerogativa Vir- ginis ostenditur: sc. nature, gracie et glorie. Primum ibi 'Ave“, i. e. sine ve, cui subiacet totum genus mulierum, sc. pudoris, la- boris et doloris; ipsa sine ve pudoris in concepcione, laboris in gestacione, et doloris in parturicione. Unde Bernhardus: »Ipsa »fuit sine corrupcione fecunda, sine gravamine gravida, sine do- »lore puerpera.« Item: 'Ave“, i. e. sine ve triplici, concupiscencie, culpe et pene, de quo ve Apok. 8°9: »Ve, ve, ve, hominibus habitantibus »in terra.« 'Gracia plena‘: ad hoc, quod vas sit receptivum multi liquoris, requiritur, quod 1° sit evacuatum, 2° purum, 3° solidum, 4° profundum: in primo inmunitas a peccato post originale, quod 7) C: vagantem D, om. ABE. — 8) Codd.: ministerium D. — 9) AD: om. CBE spatio relicto.
Strana 273
In salutatione angeli triplex praerogativa B. Virginis ostenditur. 273 fuit expurgatum ; in 2° puritas virginitatis; in 3° solliditas caritatis; in 4° profunditas humilitatis in Virgine demonstratur. Dominus tecum! sc. per coniunccionem nature divine et sic Filius; Dominus tecum Pater, quia tu es mater Filii; Dominus tecum Spiritus S., quia tu es thezauraria Spiritus S. Dominus tecum in ventre per sui corporalem presenciam, et Dominus tecum in mente per vir- tutum habundanciam; 'tecum' propter peccatorum indigenciam, ut facias merito redempcionem per Filium Jesum Christum. Bernhardus: »Securum habes, o homo, accessum ad »Deum, ubi habes matrem ante filium, filium ante patrem. Mater »ostendit filio pectus et ubera, filius ostendit patri latus et vul- »nera; nulla igitur poterit ibi esse repulsa, ubi concurrunt tot »caritatis insignia.« 10 i. e. super benedicta tu in mulieribus! Que cum audisset, turbata est 15 in sermone eius §5.) Hec est tercia pars, in qua ponitur mutua collocucio inquirende veritatis. Et primo ponitur Virginis auscultacio, ubi virgo redditur commendabilis in auditu, in aspectu,171r 10 in affatui1 et in cogitatu. In auditui, ostenditur modestia, in affatuis et aspectu verecundia sive pudicicia et in cogitatu prudencia. Primum ibi: 'eum audisset', secundum ibi: 'turbata est'; tercium, cum subiungitur: 'et cogitabat, qualis esset ista salutacio'. 20 et cogitabat, qualis esset ista salutacio. Et ait angelus ei: Hic ponitur negocii ab angelo explicacio. Unde angelus primo timorem a Virgine expellit et deinde misterium sue salutacionis exponit. Primo dicit: Ne timeas Maria, quasi diceret secundum Gregorium: »Non timeas ; non enim veni decepturus, sed de- »cepcionem ablaturus; non veni predaturus tuam inviolabilem vir- »ginitatem, sed conditoris puritatem contubernio nuncciaturus ; non 30 »sum serpentis minister, sed perimentis serpentem legatus; spon- »salium tractator, non insidiarum molitor.« 25 Ne timeas Maria, invenisti enimi4 graciam aput Deum. 10) Fol. 168—170 in cod. D iterum quattuor parva interpolata, de quibus v. ann. ad fol. 70. — 11) Codd.: affectu CE. — 12) CE: affectu BDA. — 13) Codd.: affectu E. — 14) Codd. Vulg.: om. D.
In salutatione angeli triplex praerogativa B. Virginis ostenditur. 273 fuit expurgatum ; in 2° puritas virginitatis; in 3° solliditas caritatis; in 4° profunditas humilitatis in Virgine demonstratur. Dominus tecum! sc. per coniunccionem nature divine et sic Filius; Dominus tecum Pater, quia tu es mater Filii; Dominus tecum Spiritus S., quia tu es thezauraria Spiritus S. Dominus tecum in ventre per sui corporalem presenciam, et Dominus tecum in mente per vir- tutum habundanciam; 'tecum' propter peccatorum indigenciam, ut facias merito redempcionem per Filium Jesum Christum. Bernhardus: »Securum habes, o homo, accessum ad »Deum, ubi habes matrem ante filium, filium ante patrem. Mater »ostendit filio pectus et ubera, filius ostendit patri latus et vul- »nera; nulla igitur poterit ibi esse repulsa, ubi concurrunt tot »caritatis insignia.« 10 i. e. super benedicta tu in mulieribus! Que cum audisset, turbata est 15 in sermone eius §5.) Hec est tercia pars, in qua ponitur mutua collocucio inquirende veritatis. Et primo ponitur Virginis auscultacio, ubi virgo redditur commendabilis in auditu, in aspectu,171r 10 in affatui1 et in cogitatu. In auditui, ostenditur modestia, in affatuis et aspectu verecundia sive pudicicia et in cogitatu prudencia. Primum ibi: 'eum audisset', secundum ibi: 'turbata est'; tercium, cum subiungitur: 'et cogitabat, qualis esset ista salutacio'. 20 et cogitabat, qualis esset ista salutacio. Et ait angelus ei: Hic ponitur negocii ab angelo explicacio. Unde angelus primo timorem a Virgine expellit et deinde misterium sue salutacionis exponit. Primo dicit: Ne timeas Maria, quasi diceret secundum Gregorium: »Non timeas ; non enim veni decepturus, sed de- »cepcionem ablaturus; non veni predaturus tuam inviolabilem vir- »ginitatem, sed conditoris puritatem contubernio nuncciaturus ; non 30 »sum serpentis minister, sed perimentis serpentem legatus; spon- »salium tractator, non insidiarum molitor.« 25 Ne timeas Maria, invenisti enimi4 graciam aput Deum. 10) Fol. 168—170 in cod. D iterum quattuor parva interpolata, de quibus v. ann. ad fol. 70. — 11) Codd.: affectu CE. — 12) CE: affectu BDA. — 13) Codd.: affectu E. — 14) Codd. Vulg.: om. D.
Strana 274
274 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. 10 quasi diceret secundum Crisostomum: »Qui aput Deum »meretur graciam, non habet, quod timeat. Invenisti, quo merito? »Certe humilitate, pudicicia, castitate et consciencie puritate.« Invenisti graciam: primo predestinacionis Ecclesiastici 24°: »Ab inicio et ante secula creata sum«; 2° graciam sanctificacionis in utero matris; 3° graciam concepcionis filii Dei in utero pro- prio; 4° graciam fecundacionis et pudoris. Bernhardus: »Virgo »fecunda, casta puerpera, mater intacta, quod querebas, invenisti: »graciam aput Deum«; 5° peccatoribus graciam redempcionis. Unde Bernhardus: »Omnibus omnia facta est, sinum miseri- »cordie aperuit, ut de plenitudine eius accipiant universi captivi »redempcionem, eger curacionem, tristis 171 consolacionem, »peccator veniam, iustus graciam, angelus leticiam, denique tota »Trinitas gloriam.« Hec BernharduS15: Ysaie 7°: »Ecce virgo concipiet et pariet« etc. Ecce concipies in utero, supple: verbo Verbum in utero, sc. tuo, nichil recipiendo ab extra. Jeremie 31°: »Novum faciet Dominus super terram, femina »circumdabit virum«; quod concipitur in utero, nobiscum com- 20 municat, quod vero a Virgine, ab omnibusis discrepat. 15 i. e. Salvator et paries filium, et vocabis nomen eius Jesus. 25 30 35 §6. »Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum« Matth. 2°17. Et Actuum 4°: »Non est aliud nomen »sub celo, in quo oporteat nos salvos fieri.« Philipp. 2°: »Do- »navit illi nomen, quod est supra omne nomen.« Sed contra: A Patre vocatus est Filius ab eterno iuxta illud Psalmi: »Dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie (i. e. eternaliter) genui te.« Sed hic dicitur 'vocabitur', quod est futuri temporis. — Solucio : ab eterno est vocatus filius Dei secundum divi- nitatem et tamen cepit vocari Filius Dei secundum humanitatem, cum ante concepcionem nullus homo erat naturalis filius Dei. Et hinc dicitur de futuro vocabitur' et est sensus hic: 'quem tu concipies secundum humanitatem, est et fuit ab eterno Filius‘. Sed et illud, quod ex te nascendo assumetur, per unionem ypostaticam vocabitur ille idem Filius Dei. Unde Beda: »Non ideo futuri temporis verbis »angelus utitur, ut secundum hereticos Christum ante Mariam non »fuisse assereret, sed quia secundum eandem personam homo cum »Deo idem filii nomen sortitur.« 15) Codd.: Crisostomus B. — 16) Codd.: hominibus B errore. — 17) Codd.: Matth. 1, 21 Vulg.
274 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. 10 quasi diceret secundum Crisostomum: »Qui aput Deum »meretur graciam, non habet, quod timeat. Invenisti, quo merito? »Certe humilitate, pudicicia, castitate et consciencie puritate.« Invenisti graciam: primo predestinacionis Ecclesiastici 24°: »Ab inicio et ante secula creata sum«; 2° graciam sanctificacionis in utero matris; 3° graciam concepcionis filii Dei in utero pro- prio; 4° graciam fecundacionis et pudoris. Bernhardus: »Virgo »fecunda, casta puerpera, mater intacta, quod querebas, invenisti: »graciam aput Deum«; 5° peccatoribus graciam redempcionis. Unde Bernhardus: »Omnibus omnia facta est, sinum miseri- »cordie aperuit, ut de plenitudine eius accipiant universi captivi »redempcionem, eger curacionem, tristis 171 consolacionem, »peccator veniam, iustus graciam, angelus leticiam, denique tota »Trinitas gloriam.« Hec BernharduS15: Ysaie 7°: »Ecce virgo concipiet et pariet« etc. Ecce concipies in utero, supple: verbo Verbum in utero, sc. tuo, nichil recipiendo ab extra. Jeremie 31°: »Novum faciet Dominus super terram, femina »circumdabit virum«; quod concipitur in utero, nobiscum com- 20 municat, quod vero a Virgine, ab omnibusis discrepat. 15 i. e. Salvator et paries filium, et vocabis nomen eius Jesus. 25 30 35 §6. »Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum« Matth. 2°17. Et Actuum 4°: »Non est aliud nomen »sub celo, in quo oporteat nos salvos fieri.« Philipp. 2°: »Do- »navit illi nomen, quod est supra omne nomen.« Sed contra: A Patre vocatus est Filius ab eterno iuxta illud Psalmi: »Dominus dixit ad me: filius meus es tu, ego hodie (i. e. eternaliter) genui te.« Sed hic dicitur 'vocabitur', quod est futuri temporis. — Solucio : ab eterno est vocatus filius Dei secundum divi- nitatem et tamen cepit vocari Filius Dei secundum humanitatem, cum ante concepcionem nullus homo erat naturalis filius Dei. Et hinc dicitur de futuro vocabitur' et est sensus hic: 'quem tu concipies secundum humanitatem, est et fuit ab eterno Filius‘. Sed et illud, quod ex te nascendo assumetur, per unionem ypostaticam vocabitur ille idem Filius Dei. Unde Beda: »Non ideo futuri temporis verbis »angelus utitur, ut secundum hereticos Christum ante Mariam non »fuisse assereret, sed quia secundum eandem personam homo cum »Deo idem filii nomen sortitur.« 15) Codd.: Crisostomus B. — 16) Codd.: hominibus B errore. — 17) Codd.: Matth. 1, 21 Vulg.
Strana 275
B. Virgo Maria gratiam sibi et peccatoribus invenit. 275 Hic erit magnus 172r) et Filius Altissimi vocabitur. Origenes: »Vide magnitudinem Salvatoris, quomodo in »toto orbe diffusa sit; ascende ad celos, et vide, quomodo celestia »repleverit; descende in cogitacione in abyssos et vide eum illic »descendisse. Hec si videris, pariter intueberis opere conpletum, »quod dictum est: Hic erit magnus.'« Magnitudinis autem fastigium,s exprimitur in gracie singu- laritate, quia Filius Altissimi; 2° in regali dignitate, quia dabit illi Dominus Deus sedem David, patris eius; 3° in potencie eternitate, quia regnabit in domo Jacob in eternum et regni eius non erit finis' iuxta promissionem ipsi David 21 Regum 6°19: »Suscitabo »semen, quod egredietur de utero tuo et firmabo regnum eius »usque in sempiternum.« 10 Et dabit illi Dominus Deus sedem David, patris eius Per domum David et, Jacob secundum Glossam intelligitur tota Ecclesia, que per fidem et confessionem ad patriarcharum pertinet sortem. Et ut intelligatur eternitas proprie dicta, dicitur Daniel 5°: »Potestas eius potestas eterna, que non auferetur, »et regnum eius, quod non corrumpetur.« Et hoc conpetit Christo secundum utramque naturam, ut dicit Grecus: in presenti enim habet regnum iustorum, quorum corda inhabitat, finaliter vero uni- versorum, cum ei subicientur omnia excellentissime ad regendum. 15 20 et regnabit in domo Jacob in eternum, et regni eius non erit finis. 1727 Dixit autem Maria ad angelum §7.) Ubi notandum, quod cum salutasset angelus Vir- 25 ginem et tanta locutus fuisset, ipsa tacuit [et], ut dicit Criso- stomus, propositum sue mentis, quod videlicet vitam virginalem ducere, decrevisset. Et cum tanta retulisset angelus, perplexa fuit, quod secundum Ambrosium neque non credere debuit angelo, neque tam temere usurpare divina; et ideo de re non dubitans de modo querit: Quomodo fiet', sc. quod concipiam et pariam filium? Cum concipiendi modus unus sit carnalis, secundus spiritualis, tercius ammirabilis et singularis, querit, quo istorum modorum fieret. Legerat enim Maria 'Ecce Virgo concipiet' et ideo credidit futurum; sed quomodo fieret, non legerat; subdit autem racionem motivam ad querendum: »quoniam virum non cognosco«, i. e. me non cognoscituram propono; alias enim mala esset inter- rogacio. Nam ut dicit Gregorius Nicenus: »Si Maria causa 30 35 18) Codd.: fastidium E male. — 19) Codd.: II. Reg. VII, 12 Vulg. — 20) C: om. Codd. — 21) Codd.: dicere B errore.
B. Virgo Maria gratiam sibi et peccatoribus invenit. 275 Hic erit magnus 172r) et Filius Altissimi vocabitur. Origenes: »Vide magnitudinem Salvatoris, quomodo in »toto orbe diffusa sit; ascende ad celos, et vide, quomodo celestia »repleverit; descende in cogitacione in abyssos et vide eum illic »descendisse. Hec si videris, pariter intueberis opere conpletum, »quod dictum est: Hic erit magnus.'« Magnitudinis autem fastigium,s exprimitur in gracie singu- laritate, quia Filius Altissimi; 2° in regali dignitate, quia dabit illi Dominus Deus sedem David, patris eius; 3° in potencie eternitate, quia regnabit in domo Jacob in eternum et regni eius non erit finis' iuxta promissionem ipsi David 21 Regum 6°19: »Suscitabo »semen, quod egredietur de utero tuo et firmabo regnum eius »usque in sempiternum.« 10 Et dabit illi Dominus Deus sedem David, patris eius Per domum David et, Jacob secundum Glossam intelligitur tota Ecclesia, que per fidem et confessionem ad patriarcharum pertinet sortem. Et ut intelligatur eternitas proprie dicta, dicitur Daniel 5°: »Potestas eius potestas eterna, que non auferetur, »et regnum eius, quod non corrumpetur.« Et hoc conpetit Christo secundum utramque naturam, ut dicit Grecus: in presenti enim habet regnum iustorum, quorum corda inhabitat, finaliter vero uni- versorum, cum ei subicientur omnia excellentissime ad regendum. 15 20 et regnabit in domo Jacob in eternum, et regni eius non erit finis. 1727 Dixit autem Maria ad angelum §7.) Ubi notandum, quod cum salutasset angelus Vir- 25 ginem et tanta locutus fuisset, ipsa tacuit [et], ut dicit Criso- stomus, propositum sue mentis, quod videlicet vitam virginalem ducere, decrevisset. Et cum tanta retulisset angelus, perplexa fuit, quod secundum Ambrosium neque non credere debuit angelo, neque tam temere usurpare divina; et ideo de re non dubitans de modo querit: Quomodo fiet', sc. quod concipiam et pariam filium? Cum concipiendi modus unus sit carnalis, secundus spiritualis, tercius ammirabilis et singularis, querit, quo istorum modorum fieret. Legerat enim Maria 'Ecce Virgo concipiet' et ideo credidit futurum; sed quomodo fieret, non legerat; subdit autem racionem motivam ad querendum: »quoniam virum non cognosco«, i. e. me non cognoscituram propono; alias enim mala esset inter- rogacio. Nam ut dicit Gregorius Nicenus: »Si Maria causa 30 35 18) Codd.: fastidium E male. — 19) Codd.: II. Reg. VII, 12 Vulg. — 20) C: om. Codd. — 21) Codd.: dicere B errore.
Strana 276
276 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. 5 10 15 »copule coniugalis desponsari voluisset, cur dum sibi narrata esset »concepcio, ammiracione ducta interrogasset: Quomodo fiet istud?« Ex quo patet, quod fuit virgo mente et corpore et pro- posito, et ut dicit Crisostomus, ipsa fuit prima femina, que umquam vovit Deo suam virginitatem. Sed tunc queritur: Cum b. Virgo voverit suam virginitatem Deo, quomodo consensit in matrimonium? Videtur enim, quod peccaverit mortaliter frangendo continenciam per consensum in matrimonium, in quo mulier non habet potestatem sui corporis 1a Corinth. 7°. Et si dicatur, quod consensit cum tali condicione, quod nunquam veniret ad copulam carnalem: contra: tunc non esset verum matrimonium, cum talis condicio sit contra substanciam matrimonii. — Di- cendum secundum intencionem Augustini in libro de bono coniugali et Magistrum Sentenciarum libro 40 distinccione 3a22: Quod Maria et Joseph antequam esset facta mutua desponsacio, virginitatem proposuerant et uterque consensit in matrimonium revelacione Spiritus S., nec alter consensit in alterum, nisi docente Spiritu S. Verum ergo erat matrimonium, sed ad carnalem copulam non erat consensus. 20 Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? 173r) Et respondens angelus dixit ei: 25 8. Patet, quod multum delectabatur loqui cum Virgine, unde ei valde expedite respondit, explicans modum virginei con- ceptus, quasi diceret: Tu fecundaberis sine virili semine, concipies sine libidine et paries sine labore. Primum tangitur, cum dicitur: Spiritus S. superveniet in te, cuius fecundaberis spiramine sine virili semine; secundum et tercium: Virtus Altissimi obumbrabit tibi, i. e. refrigerabit te, ne sencias estum concupiscencie et laborem in partu. 30 secundum operacionem, non semen viri i. e. desursum Jacobi 1° Omne datum optimum desursum est Spiritus Sanctus superveniet in te el virtus Altissimi i. e. Verbum Dei Patris 1a Corinth. 1°: »Nos predicamus »Christum, Dei virtutem et Dei sapienciam.« Et attende hic, quomodo angelus totam Trinitatem Virgini edixit: 1° enim manifeste Spiritum S. nominat dicens: 'Spiritus 35 »Sanctus superveniet in te‘; deinde Filium nomine virtus et con- sequenter Patrem nomine Altissimi insinuat. obumbrabit tibi. 22) Sic codd.: dist. XXX, cap. 5° Lombardus (v. Hus, Super Sentent. pag. 657—658).
276 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. 5 10 15 »copule coniugalis desponsari voluisset, cur dum sibi narrata esset »concepcio, ammiracione ducta interrogasset: Quomodo fiet istud?« Ex quo patet, quod fuit virgo mente et corpore et pro- posito, et ut dicit Crisostomus, ipsa fuit prima femina, que umquam vovit Deo suam virginitatem. Sed tunc queritur: Cum b. Virgo voverit suam virginitatem Deo, quomodo consensit in matrimonium? Videtur enim, quod peccaverit mortaliter frangendo continenciam per consensum in matrimonium, in quo mulier non habet potestatem sui corporis 1a Corinth. 7°. Et si dicatur, quod consensit cum tali condicione, quod nunquam veniret ad copulam carnalem: contra: tunc non esset verum matrimonium, cum talis condicio sit contra substanciam matrimonii. — Di- cendum secundum intencionem Augustini in libro de bono coniugali et Magistrum Sentenciarum libro 40 distinccione 3a22: Quod Maria et Joseph antequam esset facta mutua desponsacio, virginitatem proposuerant et uterque consensit in matrimonium revelacione Spiritus S., nec alter consensit in alterum, nisi docente Spiritu S. Verum ergo erat matrimonium, sed ad carnalem copulam non erat consensus. 20 Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? 173r) Et respondens angelus dixit ei: 25 8. Patet, quod multum delectabatur loqui cum Virgine, unde ei valde expedite respondit, explicans modum virginei con- ceptus, quasi diceret: Tu fecundaberis sine virili semine, concipies sine libidine et paries sine labore. Primum tangitur, cum dicitur: Spiritus S. superveniet in te, cuius fecundaberis spiramine sine virili semine; secundum et tercium: Virtus Altissimi obumbrabit tibi, i. e. refrigerabit te, ne sencias estum concupiscencie et laborem in partu. 30 secundum operacionem, non semen viri i. e. desursum Jacobi 1° Omne datum optimum desursum est Spiritus Sanctus superveniet in te el virtus Altissimi i. e. Verbum Dei Patris 1a Corinth. 1°: »Nos predicamus »Christum, Dei virtutem et Dei sapienciam.« Et attende hic, quomodo angelus totam Trinitatem Virgini edixit: 1° enim manifeste Spiritum S. nominat dicens: 'Spiritus 35 »Sanctus superveniet in te‘; deinde Filium nomine virtus et con- sequenter Patrem nomine Altissimi insinuat. obumbrabit tibi. 22) Sic codd.: dist. XXX, cap. 5° Lombardus (v. Hus, Super Sentent. pag. 657—658).
Strana 277
Ne Virgo in partu desperaret, exemplum sterilis accepit. 277 secundum unam Glossam,a, i. e. obumbrabitur in te, ut illeso pudore sine virili semine et labore possis parere; secundum Glossam interlinearem: i. e. dabit tibi umbram contra omnem turbacionem. — Item: virtus Altissimi obumbrabit tibi, i. e. lumen incorporeum Divinitatis accipiet in te corpus humani- tatis, ut videamus Verbum in carne, solem in nube, lumen in testa, cereum in lucerna. Ideoque et quod nascetur ex te Sanctum 9.) Hic iam concludit angelus 'quia fecundaberis virtute Spiritus S., non prolem viri hominis generabis, sed Filium Dei, quia quod nascetur ex te, sanctum dicit'; sanctum substantive, quia ut dicit Bernhardus, si diceret 'sancta caro', 'sanctus homo', parum dixisse videretur, cum quidquid Virgo genuit, fuit singulariter sanctum. 10 173V vocabitur Filius Dei. 15 a Deo Patre Math. 3° : »Hic est Filius meus dilectus« ; ab »Tu es Christus, Filius Dei vivi.« ipsis credentibus Math. 16°: »Quid michi et tibi Jesu, Fili Dei Item a demonibus Luce 8°: »altissimi?« Et ecce Elyzabeth, 20 quasi diceret: Si Deus dedit conceptum seni et sterili, poterit dare et Virgini; fuerat enim Elyzabeth duplex inpedimentum ad concipiendum, sc. senectus et nature defectus, sc. sterilitas. Et utrumque hic ponitur. Unde dicit Beda in Glossa: »Ne Virgo »in partu desperet, accipit exemplum sterilis.« Et Augustinus: 2s »Ut discat,4 omnia Deo esse possibilia, que ordini nature videntur »contraria.« cognata tua, Ubi sciendum secundum Glossam, quod post tempora David Joyada pontifex accepit uxorem de tribu regali et sic tribus erant coniuncte et sic Maria et Elyzabeth, quamvis non erant de eadem tribu, tamen erant cognate. Pro quo sciendum, quod Anna, mater Marie Virginis, habuit sororem Ysmeriam, que genuit Elyzabeth, matrem b. Johannis 30 13) Codd.: gloriosam A. — 24) Codd.: discant B.
Ne Virgo in partu desperaret, exemplum sterilis accepit. 277 secundum unam Glossam,a, i. e. obumbrabitur in te, ut illeso pudore sine virili semine et labore possis parere; secundum Glossam interlinearem: i. e. dabit tibi umbram contra omnem turbacionem. — Item: virtus Altissimi obumbrabit tibi, i. e. lumen incorporeum Divinitatis accipiet in te corpus humani- tatis, ut videamus Verbum in carne, solem in nube, lumen in testa, cereum in lucerna. Ideoque et quod nascetur ex te Sanctum 9.) Hic iam concludit angelus 'quia fecundaberis virtute Spiritus S., non prolem viri hominis generabis, sed Filium Dei, quia quod nascetur ex te, sanctum dicit'; sanctum substantive, quia ut dicit Bernhardus, si diceret 'sancta caro', 'sanctus homo', parum dixisse videretur, cum quidquid Virgo genuit, fuit singulariter sanctum. 10 173V vocabitur Filius Dei. 15 a Deo Patre Math. 3° : »Hic est Filius meus dilectus« ; ab »Tu es Christus, Filius Dei vivi.« ipsis credentibus Math. 16°: »Quid michi et tibi Jesu, Fili Dei Item a demonibus Luce 8°: »altissimi?« Et ecce Elyzabeth, 20 quasi diceret: Si Deus dedit conceptum seni et sterili, poterit dare et Virgini; fuerat enim Elyzabeth duplex inpedimentum ad concipiendum, sc. senectus et nature defectus, sc. sterilitas. Et utrumque hic ponitur. Unde dicit Beda in Glossa: »Ne Virgo »in partu desperet, accipit exemplum sterilis.« Et Augustinus: 2s »Ut discat,4 omnia Deo esse possibilia, que ordini nature videntur »contraria.« cognata tua, Ubi sciendum secundum Glossam, quod post tempora David Joyada pontifex accepit uxorem de tribu regali et sic tribus erant coniuncte et sic Maria et Elyzabeth, quamvis non erant de eadem tribu, tamen erant cognate. Pro quo sciendum, quod Anna, mater Marie Virginis, habuit sororem Ysmeriam, que genuit Elyzabeth, matrem b. Johannis 30 13) Codd.: gloriosam A. — 24) Codd.: discant B.
Strana 278
278 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. Baptiste, et ita fuerunt cognate in secundo gradu de duabus so- roribus, tetyenye,5 sestrzye25. et ipsa concepit filium in senectute sua. 10 15 20 25 30 10. Beda,s in Omelia: »Non quasi incredulam exem- »plis hortatur ad fidem, sed ut bene iam credenti, que audierat, »ampliora superne dispensacionis miracula replicat, ut que Do- »minum Virgo erat paritura, precursorem quoque Domini de anu »ac diu sterili parente cognosceret esse nasciturum. Nec mirandum »iuxta historiam, quod Elyzabeth cognata dicatur Marie, cumque »superius hec de domo David, illa de filiabus Aaron orta esse »narratur. Legitur namque, quod ipse Aaron de tribu Juda, de »qua David ortus est, uxorem accepit, videlicet Elizabeth, filiam »Aminadab, §174r) sororem Naason, qui fuit dux tribus Juda in »deserto, cum egrederentur de Egipto etc.« Hec Beda. Et infra: »Oportebat namque, ut apparens in mundo me- »diator Dei et hominum de utraque tribu carnis originem haberet, »quia nimirum ipse in humanitate assumpta utramque habiturus »erat personam, et sacerdotis sc. et regis. Siquidem de regia eius »potestate, qua electis suis regnum tribuit perhenne, ut presens »sancti ewangelii testatur leccio, quia regnabit in domo Jacob »in eternum et regni eius non erit finis'. Sed porro de pontificali »dignitate eius, in qua pro nostra redempcione hostiam sue carnis »offerre dignatus est, testatur Propheta, qui ait: 'Tu es sacerdos »in eternum secundum ordinem Melchisedech.« Hec Beda. Ex isto potest elici, quod quilibet filius Dei et sic Christi est rex et sacerdos spiritualiter et quod debet in infinitum plus gaudere, quod sic est rex et sacerdos, quam quod mundialiter totam mundi machinam gubernaret, ut rex seculi, et disponeret, ut papa, summus pontifex, sine hoc, quod esset filius Christi, quia sic perderet regiam Christi potestatem et sacerdocium, quo se ipsum inmaculatum offerret Deo suo. Unde,7 in voce omnium Christi fidelium dicit Johannes Apok. 1° de Christo: »Qui »dilexit nos et lavit nos a peccatis nostris in sangwine suo et »fecit nos regnum et sacerdotes Deo Patri suo.« Item Apok. 5° dicunt sancti: »Fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes et »regnabimus super terram.« Item 1a Petri 2° dicit Petrus fidelibus omnibus: »Vos estis genus electum, regale sacerdocium,7.« 5 35 Et hic mensis est sextus illi, que vocatur sterilis, quia non erit inpossibile aput Deum omne verbum. 25) A BCE: tetienye sestrzie D. — 26) Nota ibi Et ecce Beda D, Et ecce Beda ACBE. — 27) AC: haec verba omnia Unde co sacerdocium om. BDE.
278 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. Baptiste, et ita fuerunt cognate in secundo gradu de duabus so- roribus, tetyenye,5 sestrzye25. et ipsa concepit filium in senectute sua. 10 15 20 25 30 10. Beda,s in Omelia: »Non quasi incredulam exem- »plis hortatur ad fidem, sed ut bene iam credenti, que audierat, »ampliora superne dispensacionis miracula replicat, ut que Do- »minum Virgo erat paritura, precursorem quoque Domini de anu »ac diu sterili parente cognosceret esse nasciturum. Nec mirandum »iuxta historiam, quod Elyzabeth cognata dicatur Marie, cumque »superius hec de domo David, illa de filiabus Aaron orta esse »narratur. Legitur namque, quod ipse Aaron de tribu Juda, de »qua David ortus est, uxorem accepit, videlicet Elizabeth, filiam »Aminadab, §174r) sororem Naason, qui fuit dux tribus Juda in »deserto, cum egrederentur de Egipto etc.« Hec Beda. Et infra: »Oportebat namque, ut apparens in mundo me- »diator Dei et hominum de utraque tribu carnis originem haberet, »quia nimirum ipse in humanitate assumpta utramque habiturus »erat personam, et sacerdotis sc. et regis. Siquidem de regia eius »potestate, qua electis suis regnum tribuit perhenne, ut presens »sancti ewangelii testatur leccio, quia regnabit in domo Jacob »in eternum et regni eius non erit finis'. Sed porro de pontificali »dignitate eius, in qua pro nostra redempcione hostiam sue carnis »offerre dignatus est, testatur Propheta, qui ait: 'Tu es sacerdos »in eternum secundum ordinem Melchisedech.« Hec Beda. Ex isto potest elici, quod quilibet filius Dei et sic Christi est rex et sacerdos spiritualiter et quod debet in infinitum plus gaudere, quod sic est rex et sacerdos, quam quod mundialiter totam mundi machinam gubernaret, ut rex seculi, et disponeret, ut papa, summus pontifex, sine hoc, quod esset filius Christi, quia sic perderet regiam Christi potestatem et sacerdocium, quo se ipsum inmaculatum offerret Deo suo. Unde,7 in voce omnium Christi fidelium dicit Johannes Apok. 1° de Christo: »Qui »dilexit nos et lavit nos a peccatis nostris in sangwine suo et »fecit nos regnum et sacerdotes Deo Patri suo.« Item Apok. 5° dicunt sancti: »Fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes et »regnabimus super terram.« Item 1a Petri 2° dicit Petrus fidelibus omnibus: »Vos estis genus electum, regale sacerdocium,7.« 5 35 Et hic mensis est sextus illi, que vocatur sterilis, quia non erit inpossibile aput Deum omne verbum. 25) A BCE: tetienye sestrzie D. — 26) Nota ibi Et ecce Beda D, Et ecce Beda ACBE. — 27) AC: haec verba omnia Unde co sacerdocium om. BDE.
Strana 279
Quilibet filius Dei est rex et sacerdos. 279 11.) Hic subdit racionem dicti Ecclesiastici 8°: »Omnia, que vult, faciet et sermo illius potestate plenus«; ergo Virgo noveris non inpossibile esse verbum illud, quod dixi 'Con- cipies in utero et paries filium." Sed nota. Hic arguit Faustus: Si aput Deum nichil est »inpossibile, faciat ergo Deus contradictoria verificari, ut ea, que »facta sunt, non sint facta.“ Ad hoc respondetur secundum in- tencionem b. Augustini, quod signanter dicit hic angelus, quod non est inpossibile aput Deum omne verbum. Quid est verbum, nisi conceptus mentis? Unde dicit 15° de Trinitate: »Verbum, »quod foris sonat, signum est verbi, quod intus lucet,s: omne »igitur verbum, i. e. omne, quod potest esse conceptus mentis, »hoc habet racionem entis, cum primum obiectum intellectus est »ens; racionem autem entis non habent illa, que 174v) inplicant »contradiccionem et ideo talia non sunt possibilia. Unde quia non »potest esse aput Deum esse et non esse verbum, non potest »illud esse possibile. Sed si posset esse verbum aput Deum, »sc. esse et non esse, posset hoc in factum venire, cum ad in- »possibile sequitur quodlibet.« 10 15 Dixit autem Maria: Ecce ancilla Domini! 20 §12. Beda: »Magnam quippe humilitatis constanciam »tenet, que se ancillam sui conditoris, dum mater eligitur, appellat; »benedicta in mulieribus angelico oraculo predicatur, incognita »adhuc ceteris mortalibus archana nostre redempcionis edocetur; »nec se tamen de singularitate meriti excellencioris singulariter »extollit, sed pocius sue condicionis ac divine dignacionis in omnibus »memor famulam se Christi consorcio humiliter adiungit et fa- »mulatum Christo devota, quod iubetur, inpendit. Fiat, inquit, »'michi secundum verbum tuum'.« Hec Beda. Revera cognovit Virgo Maria regulam beneficencie Domini, videlicet, quod de quanto quis plura et maiora dona a Domino recipit, de tanto eius maiori servicio se astringit, propter quod multis declaratis per angelum dicit: 'Ecce ancilla Domini'. 25 30 fiat michi secundum verbum tuum. Beda: »Fiat, ut Spiritus S. adveniens me celestibus dignam 35 »misteriis reddat; fiat, ut in meo utero Filius Dei humane sub- »stancie habitum induat atque ad redempcionem mundi tamquam »sponsus suo procedat de thalamo.« Hec Beda: dicamus nos29 similiterso. 28) Sic omnes codd.: in C tantum in marg. a v1 latet additum. — 29) Codd.: om. E. — 30) Codd.: Nota etc. add. A.
Quilibet filius Dei est rex et sacerdos. 279 11.) Hic subdit racionem dicti Ecclesiastici 8°: »Omnia, que vult, faciet et sermo illius potestate plenus«; ergo Virgo noveris non inpossibile esse verbum illud, quod dixi 'Con- cipies in utero et paries filium." Sed nota. Hic arguit Faustus: Si aput Deum nichil est »inpossibile, faciat ergo Deus contradictoria verificari, ut ea, que »facta sunt, non sint facta.“ Ad hoc respondetur secundum in- tencionem b. Augustini, quod signanter dicit hic angelus, quod non est inpossibile aput Deum omne verbum. Quid est verbum, nisi conceptus mentis? Unde dicit 15° de Trinitate: »Verbum, »quod foris sonat, signum est verbi, quod intus lucet,s: omne »igitur verbum, i. e. omne, quod potest esse conceptus mentis, »hoc habet racionem entis, cum primum obiectum intellectus est »ens; racionem autem entis non habent illa, que 174v) inplicant »contradiccionem et ideo talia non sunt possibilia. Unde quia non »potest esse aput Deum esse et non esse verbum, non potest »illud esse possibile. Sed si posset esse verbum aput Deum, »sc. esse et non esse, posset hoc in factum venire, cum ad in- »possibile sequitur quodlibet.« 10 15 Dixit autem Maria: Ecce ancilla Domini! 20 §12. Beda: »Magnam quippe humilitatis constanciam »tenet, que se ancillam sui conditoris, dum mater eligitur, appellat; »benedicta in mulieribus angelico oraculo predicatur, incognita »adhuc ceteris mortalibus archana nostre redempcionis edocetur; »nec se tamen de singularitate meriti excellencioris singulariter »extollit, sed pocius sue condicionis ac divine dignacionis in omnibus »memor famulam se Christi consorcio humiliter adiungit et fa- »mulatum Christo devota, quod iubetur, inpendit. Fiat, inquit, »'michi secundum verbum tuum'.« Hec Beda. Revera cognovit Virgo Maria regulam beneficencie Domini, videlicet, quod de quanto quis plura et maiora dona a Domino recipit, de tanto eius maiori servicio se astringit, propter quod multis declaratis per angelum dicit: 'Ecce ancilla Domini'. 25 30 fiat michi secundum verbum tuum. Beda: »Fiat, ut Spiritus S. adveniens me celestibus dignam 35 »misteriis reddat; fiat, ut in meo utero Filius Dei humane sub- »stancie habitum induat atque ad redempcionem mundi tamquam »sponsus suo procedat de thalamo.« Hec Beda: dicamus nos29 similiterso. 28) Sic omnes codd.: in C tantum in marg. a v1 latet additum. — 29) Codd.: om. E. — 30) Codd.: Nota etc. add. A.
Strana 280
280 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. 10 15 20 25 30 13. Spiritualiter (mistice): in concepcione mentali per graciam 1° mens preparatur, 2° a Verbo familiariter salutatur, 3° cum Verbo delectabiliter colloquitur, 4° Verbo conformatur et sic concepcio «175r) mentalis consummatur. 1° mens preparatur ex divino instinctu: notatur ibi Missus est angelus Gabriel'; 2° hominis tranquillitas ibi 'in civitatem Ga- lilee, cui nomen Nazareth‘; 3m est mentis omnimoda puritas; no- tatur in Virginis descripcione ibi 'ad virginem desponsatam viro‘. In primo inplicatur, quis a quo mittitur pro mentali concepcione nunccianda, quia instinctus divinus; in 2°, quo mittatur, quia in animam bene custoditam; in 3° ad quem mittitur, quia ad mentem puram. Primum patet, quia angelus a Deo, i. e. nunccius missus; nec solum angelus, sed Gabriel, i. e. fortis, et signat instinctum Dei fortem missum in animam fidelem ad concipiendum spiritua- liter Jesum Christum. Secundum preambulum est hominis tran- quillitas, que consistit in quinque sensuum custodia et consciencie revolucione, et hoc signatur in Galilea, que interpretatur volubile; 3° in virtutum florigera pullulacione; notatur hoc in Nazareth, que flos interpretatur; nam restrictis sensibus a strepitu cupidinis flores pullulant virtutum. Tercium preambulum est omnimoda pu- ritas, quia angelus missus ad virginem, que corpore et mente et intencione erat virgo. Et signat animam, que iam purgata crimi- nibus in firmo non peccandi proposito perseverat. Et tunc se- quitur amoris extranei reliccio, quia desponsatam viro, sc. Christo 2a Corinth. XI°: »Despondi vos uni viro virginem castam« vir autem iste per Joseph designatur, quod interpretatur 'crescens sive 'augmentum', et vere, quia nullius augetur meritum nisi in Christo Jesu; ipse enim est de domo David secundum carnem. Et tunc nomen Virginis est Maria, quia anima debet esse amara pro- peccato, pro absencia sponsi et illuminata lumine intelligencie et gracie, que provenit ab angelo, i. e. instinctu a Domino procedente, ut sit gracia plena, nunc in spe et post in re gaudens secundum voluntatem Domini in secula seculorum. Amensi- 31) BE: om. Codd.
280 LII. M. J. Hus, De Annuntiatione B. Virginis. 10 15 20 25 30 13. Spiritualiter (mistice): in concepcione mentali per graciam 1° mens preparatur, 2° a Verbo familiariter salutatur, 3° cum Verbo delectabiliter colloquitur, 4° Verbo conformatur et sic concepcio «175r) mentalis consummatur. 1° mens preparatur ex divino instinctu: notatur ibi Missus est angelus Gabriel'; 2° hominis tranquillitas ibi 'in civitatem Ga- lilee, cui nomen Nazareth‘; 3m est mentis omnimoda puritas; no- tatur in Virginis descripcione ibi 'ad virginem desponsatam viro‘. In primo inplicatur, quis a quo mittitur pro mentali concepcione nunccianda, quia instinctus divinus; in 2°, quo mittatur, quia in animam bene custoditam; in 3° ad quem mittitur, quia ad mentem puram. Primum patet, quia angelus a Deo, i. e. nunccius missus; nec solum angelus, sed Gabriel, i. e. fortis, et signat instinctum Dei fortem missum in animam fidelem ad concipiendum spiritua- liter Jesum Christum. Secundum preambulum est hominis tran- quillitas, que consistit in quinque sensuum custodia et consciencie revolucione, et hoc signatur in Galilea, que interpretatur volubile; 3° in virtutum florigera pullulacione; notatur hoc in Nazareth, que flos interpretatur; nam restrictis sensibus a strepitu cupidinis flores pullulant virtutum. Tercium preambulum est omnimoda pu- ritas, quia angelus missus ad virginem, que corpore et mente et intencione erat virgo. Et signat animam, que iam purgata crimi- nibus in firmo non peccandi proposito perseverat. Et tunc se- quitur amoris extranei reliccio, quia desponsatam viro, sc. Christo 2a Corinth. XI°: »Despondi vos uni viro virginem castam« vir autem iste per Joseph designatur, quod interpretatur 'crescens sive 'augmentum', et vere, quia nullius augetur meritum nisi in Christo Jesu; ipse enim est de domo David secundum carnem. Et tunc nomen Virginis est Maria, quia anima debet esse amara pro- peccato, pro absencia sponsi et illuminata lumine intelligencie et gracie, que provenit ab angelo, i. e. instinctu a Domino procedente, ut sit gracia plena, nunc in spe et post in re gaudens secundum voluntatem Domini in secula seculorum. Amensi- 31) BE: om. Codd.
Strana 281
Mens hominis ex divino instinctu praeparatur. 281 LIII. Sermo de Purificacione S. Marie. Ewangelium.c 40 inclusive cum die nativitatis Christi et purgacionis Ostquam inpleti, sunt dies purgacionis Marie 175v Luce 1. Ewangelium hoc principaliter tripartitur : in prima parte agitur de preceptorum legalium humili observacione, in 2a de Sy- meonis iusti longa expectacione ibi: Et ecce homo erat'; in 3a de eius devota consolacione ibi Et venit in spiritu in templum'. Pro prima parte notetur historia legis Levitici 12°, ubi ponitur, quod primo observabantur dies purificacionis, 2° quod diebus expletis illis, mulier intravit in templum deferens secum puerum. Et hec duo tanguntur in principio ewangelii a b. Virgine observata: primum ibi 'inpleti sunt dies purgacionis Marie', se- cundum ibi 'tulerunt illum‘ etc. Et hic nota secundum Augustinum et Glossam Le- vitici 12°, quod mulier erat inmunda septem diebus iuxta dies separacionis menstrue4, cum peperit masculum; cum vero feminam, duabus ebdomadis iuxta ritum fluxum menstrui; reliquis vero 33 diebus mulier manebit in sangwine purificacionis sue'. Glossa: Purificacionis', inquit, 'non coinquinacionis‘. Et 40 diebus templum intrare non permittebatur. Sed hic pro nostris mulieribus est notandum illud b. Gre- gorii, quod ponitur in Decreto distinccione 5a, ubi dicit: »In lege namque precipiebatur, ut mulier, si masculum pareret, »40, si vero feminam, 80 diebus a templi cessaret ingressu; nunc »autem statim post partum ecclesiam ingredi non prohibetur. Item: »mulier, que menstruum paciebatur, ex lege inmunda reputabatur, »nunc autem nec ecclesiam intrare, nec sacre communionis mi- »steria percipere, sicut nec illa, que parit, vel illud, quod gignitur, »nec statim post partum baptizari prohibetur.« Hec Gregorius Augustino, Anglorum episcopo, et 1a distinccione 6a: »Si »mulier ...« 10 15 20 25 30 portaverunt per quatuor miliaria Maria et Joseph Jesum a Betleem secundum legem Moysi, &176r) tulerunt illum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino, i. e. ut primogenitum offerrent vel consecrarent, ut dicit a5 Glossa. Sed hoc intelligendum est, ut consecrarent, i. e. con- 1) B: In purificacione Marie E. — 2) Codd.: kdyzz su sie dokonali dnowe E superscr. — 3) Codd.: om. C. — 4) BDE: menstrui ACF.
Mens hominis ex divino instinctu praeparatur. 281 LIII. Sermo de Purificacione S. Marie. Ewangelium.c 40 inclusive cum die nativitatis Christi et purgacionis Ostquam inpleti, sunt dies purgacionis Marie 175v Luce 1. Ewangelium hoc principaliter tripartitur : in prima parte agitur de preceptorum legalium humili observacione, in 2a de Sy- meonis iusti longa expectacione ibi: Et ecce homo erat'; in 3a de eius devota consolacione ibi Et venit in spiritu in templum'. Pro prima parte notetur historia legis Levitici 12°, ubi ponitur, quod primo observabantur dies purificacionis, 2° quod diebus expletis illis, mulier intravit in templum deferens secum puerum. Et hec duo tanguntur in principio ewangelii a b. Virgine observata: primum ibi 'inpleti sunt dies purgacionis Marie', se- cundum ibi 'tulerunt illum‘ etc. Et hic nota secundum Augustinum et Glossam Le- vitici 12°, quod mulier erat inmunda septem diebus iuxta dies separacionis menstrue4, cum peperit masculum; cum vero feminam, duabus ebdomadis iuxta ritum fluxum menstrui; reliquis vero 33 diebus mulier manebit in sangwine purificacionis sue'. Glossa: Purificacionis', inquit, 'non coinquinacionis‘. Et 40 diebus templum intrare non permittebatur. Sed hic pro nostris mulieribus est notandum illud b. Gre- gorii, quod ponitur in Decreto distinccione 5a, ubi dicit: »In lege namque precipiebatur, ut mulier, si masculum pareret, »40, si vero feminam, 80 diebus a templi cessaret ingressu; nunc »autem statim post partum ecclesiam ingredi non prohibetur. Item: »mulier, que menstruum paciebatur, ex lege inmunda reputabatur, »nunc autem nec ecclesiam intrare, nec sacre communionis mi- »steria percipere, sicut nec illa, que parit, vel illud, quod gignitur, »nec statim post partum baptizari prohibetur.« Hec Gregorius Augustino, Anglorum episcopo, et 1a distinccione 6a: »Si »mulier ...« 10 15 20 25 30 portaverunt per quatuor miliaria Maria et Joseph Jesum a Betleem secundum legem Moysi, &176r) tulerunt illum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino, i. e. ut primogenitum offerrent vel consecrarent, ut dicit a5 Glossa. Sed hoc intelligendum est, ut consecrarent, i. e. con- 1) B: In purificacione Marie E. — 2) Codd.: kdyzz su sie dokonali dnowe E superscr. — 3) Codd.: om. C. — 4) BDE: menstrui ACF.
Strana 282
282 LIII. M. J. Hus, De Purificatione S. Mariae. 10 secratum ostenderent, vel eadem est solucio sicut et de purgacione Marie. Potest tamen exponi 'sistèrent, i. e. 'statuerent tamquam de- bitum Domino‘. Sed diceres, quare Deo iste puer presentatur, cum eum non latuit; ymmo met Deus fuit. Solucio patet hic in textu. Et hec presentacio ex parte Virginis fuit graciarum accio de eo, quod Deus dedit ei tantam prolem; gracias agens Deo Patri de tanto munere. Et potuit hic dicere: Ecce, Domine Deus, sancte Pater, presento tibi Filium tuum a te eternaliter genitum et ex me temporaliter natum, qui tibi semper est presens et de Spiritu S. conceptus‘ etc.5 sicut scriptum est in lege Domini: 5 20 25 2. Exodi 13°: »Locutus est Dominus ad Moysen dicens: 'Sanctifica michi omne primogenitum, quod aperit vulvam in filiis »Israel, tam de hominibus quam de iumentis; mea sunt enim omnia.« Patet, quod hec lex non obligabat Christum, quia ipse nascens non aperuit vulvam virginis, sed utero clauso exivit, sicut sol clausum vitrum penetrat. Unde Ambrosius: »Non virilis coitus »vulve virginalis secreta reseravit, sed inmasculatums semen in- »violabili utero Spiritus Sancti infudit«; quod ergo scriptura ait 'adaperiens vulvam', consuete necessitatis more loquitur. Sed contra hoc, quod dicitur 'omne primogenitum sanctum Domino vocabitur', dubitatur, quomodo hoc sit verum, cum multos primogenitos sce- leratissimos fuisse non latet. Dicendum secundum Damascenum, quod sanctum Domino dicebatur, quia debebatur ad sanctum cultum, sed non, quod in se foret sanctum ; vituli enim non erant sancti. — Mistice secundum Ambrosium: »Omne primo- »genitum sanctum vocabatur, quia figurabat Christum, sanctum »sanctorum, qui solus ostium ecclesie aperuit, ut filios posteros »generaret.« 30 brzichoE kazdyE prworozenyE sameczE otewrzieE Quia omne masculinum adaperiens 176v) vulvam, sanctum Hic- ponitur secunda causa, quare latus est in templum- Domino vocabitur; et ut darent hostiam, secundum quod dictum est in lege Domini, 35 3. Nota: obtulit Virgo par turturum propter duplicem gemitum penitencie et duos pullos propter duplicem habitum sancti- monie. Duplex enim gemitus hominis est penitentis: primus de 5) D: om. Codd. — 6) Sic codd. — 7) Hanc glossam Hic co templum solum ADE exhibent; BCF prorsus om.
282 LIII. M. J. Hus, De Purificatione S. Mariae. 10 secratum ostenderent, vel eadem est solucio sicut et de purgacione Marie. Potest tamen exponi 'sistèrent, i. e. 'statuerent tamquam de- bitum Domino‘. Sed diceres, quare Deo iste puer presentatur, cum eum non latuit; ymmo met Deus fuit. Solucio patet hic in textu. Et hec presentacio ex parte Virginis fuit graciarum accio de eo, quod Deus dedit ei tantam prolem; gracias agens Deo Patri de tanto munere. Et potuit hic dicere: Ecce, Domine Deus, sancte Pater, presento tibi Filium tuum a te eternaliter genitum et ex me temporaliter natum, qui tibi semper est presens et de Spiritu S. conceptus‘ etc.5 sicut scriptum est in lege Domini: 5 20 25 2. Exodi 13°: »Locutus est Dominus ad Moysen dicens: 'Sanctifica michi omne primogenitum, quod aperit vulvam in filiis »Israel, tam de hominibus quam de iumentis; mea sunt enim omnia.« Patet, quod hec lex non obligabat Christum, quia ipse nascens non aperuit vulvam virginis, sed utero clauso exivit, sicut sol clausum vitrum penetrat. Unde Ambrosius: »Non virilis coitus »vulve virginalis secreta reseravit, sed inmasculatums semen in- »violabili utero Spiritus Sancti infudit«; quod ergo scriptura ait 'adaperiens vulvam', consuete necessitatis more loquitur. Sed contra hoc, quod dicitur 'omne primogenitum sanctum Domino vocabitur', dubitatur, quomodo hoc sit verum, cum multos primogenitos sce- leratissimos fuisse non latet. Dicendum secundum Damascenum, quod sanctum Domino dicebatur, quia debebatur ad sanctum cultum, sed non, quod in se foret sanctum ; vituli enim non erant sancti. — Mistice secundum Ambrosium: »Omne primo- »genitum sanctum vocabatur, quia figurabat Christum, sanctum »sanctorum, qui solus ostium ecclesie aperuit, ut filios posteros »generaret.« 30 brzichoE kazdyE prworozenyE sameczE otewrzieE Quia omne masculinum adaperiens 176v) vulvam, sanctum Hic- ponitur secunda causa, quare latus est in templum- Domino vocabitur; et ut darent hostiam, secundum quod dictum est in lege Domini, 35 3. Nota: obtulit Virgo par turturum propter duplicem gemitum penitencie et duos pullos propter duplicem habitum sancti- monie. Duplex enim gemitus hominis est penitentis: primus de 5) D: om. Codd. — 6) Sic codd. — 7) Hanc glossam Hic co templum solum ADE exhibent; BCF prorsus om.
Strana 283
Sanctimonia duplex debet esse: animae et corporis. 283 regno perdito et sic Jesu Christo; secundus gemitus pro dilacione regni. Sanctimonia autem duplex debet esse, scil. anime et cor- poris; ista autem oblacio pertinet ad peccatores, qui regnum et graciam perdiderant Jesu Christi, pro quibus Virgo obtulit. Et nota, quod mulier offerebat quinque siclos argenti, quibus redimebatur primogenitum, qui sicli quinque signant Virginis Marie quinque preconia, que pro Filio obtulit. Primum ineffabilis puritas, unde dicitur: 'postquam inpleti sunt dies purgacionis Marie', i. e. con- pleta puritas, que fuit in conceptu prolis summe inchoata et in ritu conpleta; secundum est humilitas, quia legi voluit subici in- noxia; tercium est caritas, quia obtulit, quod carius habuit; quartum paupertas, quia agnum, quem offere deberet, non habuit; quintum est honestas, quia honeste cum Joseph vadit, ne quid sinistri posset de ea suspicari. 10 pars turturums aut duos pullos columbarum. 15 §4. Hec erat oblacio pauperum, sed agnus divitum. Unde non dicit pullos turturum', sed pullos columbarum‘ secundum Glossam, quia pulli columbarum semper inveniuntur, pulli tur- turum non semper. Unde non dicit 'par columbarum', sicut 'par turturum', quia columba est avis libidinosa, et ideo eam in suo sacrificio Deus noluit offerri, sed turtur avis pudica. Et nota: licet b. Virgo alterum illorum obtulit, sc. vel par turturum vel duos pullos columbarum, 177r) aut utrumque, ewangelista tamen non certificat, quod illorum obtulerit, et hoc propter misterium, quia turtur est avis casta et columba fecunda, quorum utrumque fuit inviolabiliter in Virgine, que ut paupercula obtulit par turturum aut duos pullos columbarum ; unum in holo- caustum pro Filio, alterum pro peccato, quamvis ab omni peccato esset immunis, in hoc tamen subdens se legi peccatricum mu- lierum. Sed diceret quis: Cum lex dicat, quod mulier enixa offerret turturem aut pullum columbe pro peccato suo, numquid peperisse peccatum est aut eciam concepisse? Dicitur primo, quod nec actus matrimonii, nec conceptus, nec partus est de se peccatum, sed libido, excurrens est peccatum. Et pro illo debebat mulier offerre Deo, prout dicit Augustinus super Genesim ad litteram. Vel hoc, quod dicitur pro peccato', potest intelligi de peccato ori- ginali secundum b. Augustinum in Glossa; Psalmus: »Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum etto in peccato »concepit me mater meaio.« 20 25 30 35 Et ecce homo erat in Jerusalem, 8) Codd.: dwie hrdlycze superser E. — 9) Codd.: in D in marg. zadost smylna 83 add. — 10) E Vulg.: pro et co mea in D etc.; ceteri codd. om.
Sanctimonia duplex debet esse: animae et corporis. 283 regno perdito et sic Jesu Christo; secundus gemitus pro dilacione regni. Sanctimonia autem duplex debet esse, scil. anime et cor- poris; ista autem oblacio pertinet ad peccatores, qui regnum et graciam perdiderant Jesu Christi, pro quibus Virgo obtulit. Et nota, quod mulier offerebat quinque siclos argenti, quibus redimebatur primogenitum, qui sicli quinque signant Virginis Marie quinque preconia, que pro Filio obtulit. Primum ineffabilis puritas, unde dicitur: 'postquam inpleti sunt dies purgacionis Marie', i. e. con- pleta puritas, que fuit in conceptu prolis summe inchoata et in ritu conpleta; secundum est humilitas, quia legi voluit subici in- noxia; tercium est caritas, quia obtulit, quod carius habuit; quartum paupertas, quia agnum, quem offere deberet, non habuit; quintum est honestas, quia honeste cum Joseph vadit, ne quid sinistri posset de ea suspicari. 10 pars turturums aut duos pullos columbarum. 15 §4. Hec erat oblacio pauperum, sed agnus divitum. Unde non dicit pullos turturum', sed pullos columbarum‘ secundum Glossam, quia pulli columbarum semper inveniuntur, pulli tur- turum non semper. Unde non dicit 'par columbarum', sicut 'par turturum', quia columba est avis libidinosa, et ideo eam in suo sacrificio Deus noluit offerri, sed turtur avis pudica. Et nota: licet b. Virgo alterum illorum obtulit, sc. vel par turturum vel duos pullos columbarum, 177r) aut utrumque, ewangelista tamen non certificat, quod illorum obtulerit, et hoc propter misterium, quia turtur est avis casta et columba fecunda, quorum utrumque fuit inviolabiliter in Virgine, que ut paupercula obtulit par turturum aut duos pullos columbarum ; unum in holo- caustum pro Filio, alterum pro peccato, quamvis ab omni peccato esset immunis, in hoc tamen subdens se legi peccatricum mu- lierum. Sed diceret quis: Cum lex dicat, quod mulier enixa offerret turturem aut pullum columbe pro peccato suo, numquid peperisse peccatum est aut eciam concepisse? Dicitur primo, quod nec actus matrimonii, nec conceptus, nec partus est de se peccatum, sed libido, excurrens est peccatum. Et pro illo debebat mulier offerre Deo, prout dicit Augustinus super Genesim ad litteram. Vel hoc, quod dicitur pro peccato', potest intelligi de peccato ori- ginali secundum b. Augustinum in Glossa; Psalmus: »Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum etto in peccato »concepit me mater meaio.« 20 25 30 35 Et ecce homo erat in Jerusalem, 8) Codd.: dwie hrdlycze superser E. — 9) Codd.: in D in marg. zadost smylna 83 add. — 10) E Vulg.: pro et co mea in D etc.; ceteri codd. om.
Strana 284
284 LIII. M. J. Hus, De Purificatione S. Mariae. 10 15 §5.) Secunda pars, in qua agitur de Symeonis longa ex- pectacione, qui commendatur primo a mansuetudine, quia homo. Homo enim secundum Philosophum in Politicis est animal mansuetum et civile; unde et secundo commendatur a nomine sancte civitatis Jerusalem, tercio ab interpretacione nominis, quia Symeon, quod interpretatur 'exaudibilis', iam enim desiderium suum Dominus exaudiverat iuxta illud Psalmi: »Desiderium »anime tribuisti ei« etc.; 4° a iusticia, que est rectitudo veritatis, faciens hominem secundum racionem incedere Sapiencie 9° »Iustum deduxit Dominus per vias rectas«; 5° a timore filiali, quia timoratus, qui timor est inicium sapiencie, faciens declinare a malo; 6° a mentis desiderio Expectans consolacionem Israel', i. e. Christum, qui est consolacio credencium in eum Genes. 49°: »Salutare tuum expectabo, Domine«; 7° a sanctitate mentis 'Et Spiritus S. erat in eo', sc. per graciam inhabitans, ipsum sancti- ficans, docens, custodiens et dirigens. cui nomen Symeoni: Et homo iste iustus et timoratus, §177V) expectans consolacionem Israel 25 et sic consolatorem. Unde forte suspirabat dicens : »Domine, 20 quare tardas? faciem tuam avertis? oblivisceris inopie nostre? mitte, Domine, Salvatorem perditis, liberatorem captivis et consola- torem mestis! Veni, Domine, libera nos; scio, quia in proximo es venturus; beati oculi, qui te viderunt; putasne videbo illum? putasne moriar antequam veniat? putasne sim dignus inspicere consolatorem in Israel? Nolo certe mori, nisi videam illum, per quem vincitur mors : nolo ex hoc seculo recedere, nisi videam illum, per quem conditum est seculum« etc. et Spiritus Sanctus erat in eo. Et responsum acceperat i. e. experturum; secundum Bedam mors enim videri oculis corporeis non potest a Spiritu Sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret i. e. Dei Patris Filium 30 Christum Domini. 35 §6.) Nota12, quod festum hodiernum agitur a tribus per- sonis principaliter: sc. a Virgine offerente, a Symeone suscipiente et ab ipso, qui offertur, Salvatore et qui suscipitur a Symeone. Virginis oblacio sancta et inmaculata et ex parte offerentis et ex parte oblati; Symeonis suscepcio cum sanctitate, quia iustus et timoratus ; Christus vero offertur cum caritate. Nam Ephes. 4° dicitur: »Tradidit semet ipsum pro nobis oblacionem et hostiam.« Sic hodie rite celebrans sit inmaculatus in se cum Maria, sit iustus 11) Codd.: qui erat sacerdos superscr. E. — 12) Hoc 6. eapitulum in codd. variis locis ponitur; h. l. ponitur in D.
284 LIII. M. J. Hus, De Purificatione S. Mariae. 10 15 §5.) Secunda pars, in qua agitur de Symeonis longa ex- pectacione, qui commendatur primo a mansuetudine, quia homo. Homo enim secundum Philosophum in Politicis est animal mansuetum et civile; unde et secundo commendatur a nomine sancte civitatis Jerusalem, tercio ab interpretacione nominis, quia Symeon, quod interpretatur 'exaudibilis', iam enim desiderium suum Dominus exaudiverat iuxta illud Psalmi: »Desiderium »anime tribuisti ei« etc.; 4° a iusticia, que est rectitudo veritatis, faciens hominem secundum racionem incedere Sapiencie 9° »Iustum deduxit Dominus per vias rectas«; 5° a timore filiali, quia timoratus, qui timor est inicium sapiencie, faciens declinare a malo; 6° a mentis desiderio Expectans consolacionem Israel', i. e. Christum, qui est consolacio credencium in eum Genes. 49°: »Salutare tuum expectabo, Domine«; 7° a sanctitate mentis 'Et Spiritus S. erat in eo', sc. per graciam inhabitans, ipsum sancti- ficans, docens, custodiens et dirigens. cui nomen Symeoni: Et homo iste iustus et timoratus, §177V) expectans consolacionem Israel 25 et sic consolatorem. Unde forte suspirabat dicens : »Domine, 20 quare tardas? faciem tuam avertis? oblivisceris inopie nostre? mitte, Domine, Salvatorem perditis, liberatorem captivis et consola- torem mestis! Veni, Domine, libera nos; scio, quia in proximo es venturus; beati oculi, qui te viderunt; putasne videbo illum? putasne moriar antequam veniat? putasne sim dignus inspicere consolatorem in Israel? Nolo certe mori, nisi videam illum, per quem vincitur mors : nolo ex hoc seculo recedere, nisi videam illum, per quem conditum est seculum« etc. et Spiritus Sanctus erat in eo. Et responsum acceperat i. e. experturum; secundum Bedam mors enim videri oculis corporeis non potest a Spiritu Sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret i. e. Dei Patris Filium 30 Christum Domini. 35 §6.) Nota12, quod festum hodiernum agitur a tribus per- sonis principaliter: sc. a Virgine offerente, a Symeone suscipiente et ab ipso, qui offertur, Salvatore et qui suscipitur a Symeone. Virginis oblacio sancta et inmaculata et ex parte offerentis et ex parte oblati; Symeonis suscepcio cum sanctitate, quia iustus et timoratus ; Christus vero offertur cum caritate. Nam Ephes. 4° dicitur: »Tradidit semet ipsum pro nobis oblacionem et hostiam.« Sic hodie rite celebrans sit inmaculatus in se cum Maria, sit iustus 11) Codd.: qui erat sacerdos superscr. E. — 12) Hoc 6. eapitulum in codd. variis locis ponitur; h. l. ponitur in D.
Strana 285
Qui Christum tenere vult, in Spiritu S. debet in templum venire. 285 ad proximum cum Symeone, sit oblacio caritate inflammata cum Christo, qui se obtulit Deo placide, unde Malachie 3°: »Pla- »cebit Deo sacrificium«; item voluntarie Ysaie 53°: »Oblatus »est, quia ipse voluit« ; Ephes. 5° : »In odorem suavitatis.« Et venit in Spiritu in templum. 7.) Hec est tercia pars, in qua agitur de senis devota consolacione, qui venit in Spiritu, i. e. §178r ductus Spiritu S. per revelacionem. Moraliter docemur secundum Origenem, quod qui vult tenere et amplexari Jesum, debet venire in templum in Spiritu S., non autem in spiritu superbie ut ambiciosi, qui usurpant indebite dignitates, non in spiritu inanis glorie ut ypocrite, non in spiritu luxurie ut honisatrices, non in spiritu vanitatis, qui vana faciunt et loquntur in templo, non in spiritu accidie ut dormientes in predicacione. 10 Maria et Joseph parens putativus in templum13 Et cum inducerent puerum Jesum parentes eius, ut fa- cerent secundum consuetudinem legis pro eo : 15 sc. ut eum presentarent Domino et pro eo offerrent turturem aut pullum columbe et sic eum redimerent quinque siclis, cum esset primogenitus. Symeon et ipse accepit eum 20 Hic exclamat Gregorius Nicenus: »O quam beatus ille »sacer introitus, per quem ad Christum venitur! O beate manus, »que verbum vite palpaverunt, et ulne, quas ad eius suscepcionem »paravit!« Origenes: »Si ad tactum fimbrie vestimenti mulier sanata 25 »est, quid putandum est de Symeone, qui in suas ulnas accepit »infantem ?« Sed mirum est, si beata Virgo non prohibens dedit puerum seni. Sed non dubium, quin eodem Spiritu cognovit hoc esse vo- luntatem et sic laudem Dei, quod Symeon in ulnas erat puerum s0 recepturus. i. e. laudavit w lokty swa14 w ruczei5 swei5 in ulnas suas, et benedixit Deum §8. Moraliter: tunc fidelis in ulnas suas Christum suscipit, dum pauperem operibus misericordie vivens in gracia levat a mi- seriis iuxta illud Math. 10°: »Qui vos recipit, me recipit; et qui 35 13) Codd.: om. EF. — 14) Codd.: gswa A, om. BEF. — 15) Codd.: om. BEF. 19
Qui Christum tenere vult, in Spiritu S. debet in templum venire. 285 ad proximum cum Symeone, sit oblacio caritate inflammata cum Christo, qui se obtulit Deo placide, unde Malachie 3°: »Pla- »cebit Deo sacrificium«; item voluntarie Ysaie 53°: »Oblatus »est, quia ipse voluit« ; Ephes. 5° : »In odorem suavitatis.« Et venit in Spiritu in templum. 7.) Hec est tercia pars, in qua agitur de senis devota consolacione, qui venit in Spiritu, i. e. §178r ductus Spiritu S. per revelacionem. Moraliter docemur secundum Origenem, quod qui vult tenere et amplexari Jesum, debet venire in templum in Spiritu S., non autem in spiritu superbie ut ambiciosi, qui usurpant indebite dignitates, non in spiritu inanis glorie ut ypocrite, non in spiritu luxurie ut honisatrices, non in spiritu vanitatis, qui vana faciunt et loquntur in templo, non in spiritu accidie ut dormientes in predicacione. 10 Maria et Joseph parens putativus in templum13 Et cum inducerent puerum Jesum parentes eius, ut fa- cerent secundum consuetudinem legis pro eo : 15 sc. ut eum presentarent Domino et pro eo offerrent turturem aut pullum columbe et sic eum redimerent quinque siclis, cum esset primogenitus. Symeon et ipse accepit eum 20 Hic exclamat Gregorius Nicenus: »O quam beatus ille »sacer introitus, per quem ad Christum venitur! O beate manus, »que verbum vite palpaverunt, et ulne, quas ad eius suscepcionem »paravit!« Origenes: »Si ad tactum fimbrie vestimenti mulier sanata 25 »est, quid putandum est de Symeone, qui in suas ulnas accepit »infantem ?« Sed mirum est, si beata Virgo non prohibens dedit puerum seni. Sed non dubium, quin eodem Spiritu cognovit hoc esse vo- luntatem et sic laudem Dei, quod Symeon in ulnas erat puerum s0 recepturus. i. e. laudavit w lokty swa14 w ruczei5 swei5 in ulnas suas, et benedixit Deum §8. Moraliter: tunc fidelis in ulnas suas Christum suscipit, dum pauperem operibus misericordie vivens in gracia levat a mi- seriis iuxta illud Math. 10°: »Qui vos recipit, me recipit; et qui 35 13) Codd.: om. EF. — 14) Codd.: gswa A, om. BEF. — 15) Codd.: om. BEF. 19
Strana 286
286 LIII. M. J. Hus, De Purificatione S. Mariae. »me recipit, recipit eum, qui me misit.« Sic autem suscipiens ulnis conplicatis, i. e. operibus meritoriis coniunctis, benedicet Deum et dicet Nunc dimittis‘ etc. nechas16 et dixit: Nunc dimittis 10 15 178v) i. e. dimittes, quod ponatur optative; potes eciam capere presencialiter: scivit enim per Spiritum S. sibi iam certum esse, quod dimittetur iam requiescere in pace per mortem. Cupiebat enim is senex mori et esse cum Deo; potuit dicere illud Genes. 46°: »Iam letus morior, quia vidi faciem tuam.« Commendatur Christus a Symeone in hoc cantico quoad quatuor: 1° a pace, quia ipse est pax nostra; 2° ut salus, quia Salvator; 3° ut lumen, quia doctor; 4° ut gloria, quia ipse beati- tudinis premiator. Et in istorum expressione tocius ewangelii per- fecta commendacio exprimitur Jesu Christi. Nota: in Cantico Symeonis explicatur multiplex beneficium Jesu Christi: 1° inplecio desideriorum, cum dicitur nunc dimittis“ 2° illuminacio oculorum ibi: lumen ad revelacionem gencium“ salvacio reorum ibi 'quia viderunt oculi mei salutare tuum" 30 4° glorificacio bonorum ibi 'et gloriam plebis tue Israel'. 20 servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace: visibile et palpabile corporei et i. e. Jesum, qui salutare17 oculi corporei viderunt salutare zposobil sils hominem et spirituales Deum spirituales vel salus dicitur quia viderunt oculi mei salutare tuum, quod parasti ad videndum quia omnibus in salutem venit et supple: quod salutare parasti ante faciem omnium populorum: lumen 25 180r) i. e. Christum, qui est »lux illuminans omnem ho- »minem venientem in hunc mundum« Joh. 1°, ut ipse Christus sit lumen verum ad revelacionem gencium, i. e. ad hoc, ut re- veletur gentibus iuxta illud Ysaie 9°: »Populus gencium, qui »ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam«, que illuminavit gentes doctrina, miraculis et venerabilibus sacramentis. k zgewenij2o pohanow21 ad revelacionem gencium, 30 Secundum, Bedam revelacio gencium Ysrahelis prefertui glorie, quia cum plenitudo gencium introierit, tunc omnis Israel salvus erit Roman. 9°. 16) D: nechass CE, om. ABF. — 17) Codd.: salutaris BD. — 18) C: zpossobil sy DA, sposobil sy E, om. BF. — 19) Fol. 179 (iterum parvum), de quo v. ann. ad fol. 70. — 20) CD: om. ABEF. — 21) CD: om. ABF; lydu pohanstwu E. — 22) Omnia, quae sequuntur, usque ad finem om. F.
286 LIII. M. J. Hus, De Purificatione S. Mariae. »me recipit, recipit eum, qui me misit.« Sic autem suscipiens ulnis conplicatis, i. e. operibus meritoriis coniunctis, benedicet Deum et dicet Nunc dimittis‘ etc. nechas16 et dixit: Nunc dimittis 10 15 178v) i. e. dimittes, quod ponatur optative; potes eciam capere presencialiter: scivit enim per Spiritum S. sibi iam certum esse, quod dimittetur iam requiescere in pace per mortem. Cupiebat enim is senex mori et esse cum Deo; potuit dicere illud Genes. 46°: »Iam letus morior, quia vidi faciem tuam.« Commendatur Christus a Symeone in hoc cantico quoad quatuor: 1° a pace, quia ipse est pax nostra; 2° ut salus, quia Salvator; 3° ut lumen, quia doctor; 4° ut gloria, quia ipse beati- tudinis premiator. Et in istorum expressione tocius ewangelii per- fecta commendacio exprimitur Jesu Christi. Nota: in Cantico Symeonis explicatur multiplex beneficium Jesu Christi: 1° inplecio desideriorum, cum dicitur nunc dimittis“ 2° illuminacio oculorum ibi: lumen ad revelacionem gencium“ salvacio reorum ibi 'quia viderunt oculi mei salutare tuum" 30 4° glorificacio bonorum ibi 'et gloriam plebis tue Israel'. 20 servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace: visibile et palpabile corporei et i. e. Jesum, qui salutare17 oculi corporei viderunt salutare zposobil sils hominem et spirituales Deum spirituales vel salus dicitur quia viderunt oculi mei salutare tuum, quod parasti ad videndum quia omnibus in salutem venit et supple: quod salutare parasti ante faciem omnium populorum: lumen 25 180r) i. e. Christum, qui est »lux illuminans omnem ho- »minem venientem in hunc mundum« Joh. 1°, ut ipse Christus sit lumen verum ad revelacionem gencium, i. e. ad hoc, ut re- veletur gentibus iuxta illud Ysaie 9°: »Populus gencium, qui »ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam«, que illuminavit gentes doctrina, miraculis et venerabilibus sacramentis. k zgewenij2o pohanow21 ad revelacionem gencium, 30 Secundum, Bedam revelacio gencium Ysrahelis prefertui glorie, quia cum plenitudo gencium introierit, tunc omnis Israel salvus erit Roman. 9°. 16) D: nechass CE, om. ABF. — 17) Codd.: salutaris BD. — 18) C: zpossobil sy DA, sposobil sy E, om. BF. — 19) Fol. 179 (iterum parvum), de quo v. ann. ad fol. 70. — 20) CD: om. ABEF. — 21) CD: om. ABF; lydu pohanstwu E. — 22) Omnia, quae sequuntur, usque ad finem om. F.
Strana 287
Christus est lumen verum ad revelationem gentium. 287 lida24 sweho,4 israhelskeho24 y k slawie2a — et gloriam plebis tue Israel. quia de Israhel natus est secundum carnem et hoc eis red- debat,5 magnam gloriam. Et nota, quod Israeliticus populus illuminabatur lege; ideo non dicit hic, quod illis paravit lumen sicut gentibus, sed gloriam memorans historiam, sicut Moyses olim Dominum alloquendo glo- riosam retulit faciem, sic et ipsam divinam humanitatis lucem, gentes vetus abicientes velamen in eandem ymaginem transfor- mantur de gloria in gloriam 2a Corinthiorum 12°. 9. Moraliter: Circa ewangelium Christus tempore pur- 10 gacionis, quia postquam inpleti sunt dies purgacionis', 2° quia in Jerusalem defertur, et 3° ut sisteretur Domino, instruit fideles, ut ingressuri in templum Domini sint a peccatorum fecibus purgati; 2° sint brachiis s. matris ecclesie delati, et 3° quod sint recta in- tencione ducti. Unde Beda: »Per hoc, quod sacra Virgo ante »tempus purificacionis templum non ingreditur, nec puer nisi post »suam circumcisionem Domino sistitur, §180v) mistice insinuatur »neminem nisi purificatum et circumcisum a viciis dominicis esse »dignum conspectibus.« Ex quo trahitur documentum, quod nullus homo debet ingredi ecclesiam cum sciencia peccati mortalis in se habiti, nisi prius confessus fuerit aut, si non est sacerdotis copia, sit contritus. Racio, quia quilibet talis suspensus est, quoad se, ut patet ex Canone 1a quest. 1a 'Sacerdotes‘ et Extravag. "De cohabitacione clericorum et mulierum‘ c a° 'Si quis .... Et hoc figuratum est Deuteron. 23°, ubi dicitur: »Si fuerit inter »vos homo, qui nocturno pollutus sit sompno, egredietur extra »castra et non revertetur, priusquam ad vesperam lavetur aqua, et »post solis occasum ingredietur in castra Dei.« Quod exponens b. Gregorius retorquet ad quemlibet, qui polluitur in mente quocunque genere peccati: si enim lex precipit de nocturna pol- lucione corporis, que fit in sompnis et plerumque preter voluntatem dormientis, quanto magis pollucio voluntaria mentis in quocunque peccato mortali animam in conspectu Domini coinquinat. Unde Gregorius super hoc Augustino Anglorum episcopo et ponitur distinccione 6a: »Testamentum veteris legis hunc »pollutum dicit, nisi aqua lotus fuerit eique usque ad vesperam »ecclesiam intrare non conceditur, quod tamen aliter populus spi- »ritualis intelligens quasi per sompnum illudi reputat, qui temptatus »inmundicia verisimilibus ymaginibus in cogitacione inquinatur; »sed lavandus est aqua, ut culpam cogitacionis lacrimis abluat, 40 15 20 25 30 35 23) CDE: om. ABF. — 21) CD: om. ABEF. — 25) C: credebat AB, cedebat D in rasura, tradebat E. 19*
Christus est lumen verum ad revelationem gentium. 287 lida24 sweho,4 israhelskeho24 y k slawie2a — et gloriam plebis tue Israel. quia de Israhel natus est secundum carnem et hoc eis red- debat,5 magnam gloriam. Et nota, quod Israeliticus populus illuminabatur lege; ideo non dicit hic, quod illis paravit lumen sicut gentibus, sed gloriam memorans historiam, sicut Moyses olim Dominum alloquendo glo- riosam retulit faciem, sic et ipsam divinam humanitatis lucem, gentes vetus abicientes velamen in eandem ymaginem transfor- mantur de gloria in gloriam 2a Corinthiorum 12°. 9. Moraliter: Circa ewangelium Christus tempore pur- 10 gacionis, quia postquam inpleti sunt dies purgacionis', 2° quia in Jerusalem defertur, et 3° ut sisteretur Domino, instruit fideles, ut ingressuri in templum Domini sint a peccatorum fecibus purgati; 2° sint brachiis s. matris ecclesie delati, et 3° quod sint recta in- tencione ducti. Unde Beda: »Per hoc, quod sacra Virgo ante »tempus purificacionis templum non ingreditur, nec puer nisi post »suam circumcisionem Domino sistitur, §180v) mistice insinuatur »neminem nisi purificatum et circumcisum a viciis dominicis esse »dignum conspectibus.« Ex quo trahitur documentum, quod nullus homo debet ingredi ecclesiam cum sciencia peccati mortalis in se habiti, nisi prius confessus fuerit aut, si non est sacerdotis copia, sit contritus. Racio, quia quilibet talis suspensus est, quoad se, ut patet ex Canone 1a quest. 1a 'Sacerdotes‘ et Extravag. "De cohabitacione clericorum et mulierum‘ c a° 'Si quis .... Et hoc figuratum est Deuteron. 23°, ubi dicitur: »Si fuerit inter »vos homo, qui nocturno pollutus sit sompno, egredietur extra »castra et non revertetur, priusquam ad vesperam lavetur aqua, et »post solis occasum ingredietur in castra Dei.« Quod exponens b. Gregorius retorquet ad quemlibet, qui polluitur in mente quocunque genere peccati: si enim lex precipit de nocturna pol- lucione corporis, que fit in sompnis et plerumque preter voluntatem dormientis, quanto magis pollucio voluntaria mentis in quocunque peccato mortali animam in conspectu Domini coinquinat. Unde Gregorius super hoc Augustino Anglorum episcopo et ponitur distinccione 6a: »Testamentum veteris legis hunc »pollutum dicit, nisi aqua lotus fuerit eique usque ad vesperam »ecclesiam intrare non conceditur, quod tamen aliter populus spi- »ritualis intelligens quasi per sompnum illudi reputat, qui temptatus »inmundicia verisimilibus ymaginibus in cogitacione inquinatur; »sed lavandus est aqua, ut culpam cogitacionis lacrimis abluat, 40 15 20 25 30 35 23) CDE: om. ABF. — 21) CD: om. ABEF. — 25) C: credebat AB, cedebat D in rasura, tradebat E. 19*
Strana 288
288 LIII. M. J. Hus, De Purificatione S. Mariae. »et nisi prius ignis temptacionis recesserit, reum se quasi ad ve- »speram recognoscat.« Hec ille. Cetera de pollucione nocturnali vide ibi. De muliere menstrua dicit b. Gregorius et ponitur ubi supra: »Que mulier menstruam consuetudinem patitur, prohiberi »ecclesiam intrare non debet, quia ei nature superfluitas in culpam »reputari non valet, et propter hoc, quod invita patitur, iniustum »est, ut ecclesie ingressu privetur.« Et infra: »Sancte communionis misterium in eisdem diebus 10 »percipere non debet prohiberi,6.« 5 15 20 181r10. De sacerdotibus dicit b. Jeronimus in Sophoniam et ponitur 1a quest. 1a: »Sacerdotes, qui euca- »ristie serviunt et sangwinem eius populis dividunt, inpie agunt »in legem Christi putantes eucaristiam inprecantis facere verba, »non vitam; et necessariam esse tantum sollempnem oracionem, »non sacerdotum merita, de quibus dicitur: 'Sacerdos in quacunque »fuerit macula, non accedat offerre oblaciones Domino.'« Hec ibi. Sed Glosator «non) vult de macula peccati mortalis ista intelligere ; 2° dicit, quod zophistice inducitur a b. Jeronimo ista auctoritas, quia debet intelligi, ut dicit, de macula corporali. Sed vere, Glosator, plus inficit macula mentis hominem, quam corporis, ut supra dicitur per b. Gregorium. Ergo Glossam aut re- move,7 aut,7 emenda,7. Item Levitici 21°: »Homo, qui habuerit maculam, non 25 »ministret Deo suo, nec offerat panem, nec accedat ad ministe- »rium.« Ysaie 22°: »De ministerio tuo deponam te et coronabo »te dampnacione; ve vobis sacerdotibus.« 1a Timoth. 3° : »Gracias ago Deo meo, qui me confirmavit »in Christo Jesu, Domino nostro, qui fidelem me existimavit ponens 3o »in ministerio.« 2i Paralipomenon 29°: »Vos elegit Dominus Deus de »Levitis, ut stetis coram eo et ministretis ac colatis eum.« — Presbiteri,s duplici sunt honore digni, maxime autem, qui laborant in evangelio,s. 26) Codd.: etc. add. A. — 27) Codd.: removeat emendam E male. — 28) Codd.: verba haec Presbiteri oo ewangelio om. B.
288 LIII. M. J. Hus, De Purificatione S. Mariae. »et nisi prius ignis temptacionis recesserit, reum se quasi ad ve- »speram recognoscat.« Hec ille. Cetera de pollucione nocturnali vide ibi. De muliere menstrua dicit b. Gregorius et ponitur ubi supra: »Que mulier menstruam consuetudinem patitur, prohiberi »ecclesiam intrare non debet, quia ei nature superfluitas in culpam »reputari non valet, et propter hoc, quod invita patitur, iniustum »est, ut ecclesie ingressu privetur.« Et infra: »Sancte communionis misterium in eisdem diebus 10 »percipere non debet prohiberi,6.« 5 15 20 181r10. De sacerdotibus dicit b. Jeronimus in Sophoniam et ponitur 1a quest. 1a: »Sacerdotes, qui euca- »ristie serviunt et sangwinem eius populis dividunt, inpie agunt »in legem Christi putantes eucaristiam inprecantis facere verba, »non vitam; et necessariam esse tantum sollempnem oracionem, »non sacerdotum merita, de quibus dicitur: 'Sacerdos in quacunque »fuerit macula, non accedat offerre oblaciones Domino.'« Hec ibi. Sed Glosator «non) vult de macula peccati mortalis ista intelligere ; 2° dicit, quod zophistice inducitur a b. Jeronimo ista auctoritas, quia debet intelligi, ut dicit, de macula corporali. Sed vere, Glosator, plus inficit macula mentis hominem, quam corporis, ut supra dicitur per b. Gregorium. Ergo Glossam aut re- move,7 aut,7 emenda,7. Item Levitici 21°: »Homo, qui habuerit maculam, non 25 »ministret Deo suo, nec offerat panem, nec accedat ad ministe- »rium.« Ysaie 22°: »De ministerio tuo deponam te et coronabo »te dampnacione; ve vobis sacerdotibus.« 1a Timoth. 3° : »Gracias ago Deo meo, qui me confirmavit »in Christo Jesu, Domino nostro, qui fidelem me existimavit ponens 3o »in ministerio.« 2i Paralipomenon 29°: »Vos elegit Dominus Deus de »Levitis, ut stetis coram eo et ministretis ac colatis eum.« — Presbiteri,s duplici sunt honore digni, maxime autem, qui laborant in evangelio,s. 26) Codd.: etc. add. A. — 27) Codd.: removeat emendam E male. — 28) Codd.: verba haec Presbiteri oo ewangelio om. B.
Strana 289
Peccatum mortale plus hominem inficit, quam quaelibet macula corporalis. 289 LIV. In die Adalberti (vel Sigismundi). Ewangelium.B 181V) Cristus vitis Psalmus: »Extendit palmites suos »usque ad mare«, sc. quoad martires, »et usque ad flumen, quod »lente fluit habens dulces aquas;« hoc quoad confessores, viduas et virgines, propagines eius, i. e. successores. Johannis 150 kmenE velE korzienE per similitudinem, non proprietatem Go sum vitis vera, §1. Augustinus super Johannem: »Iste locus »ewangelicus, ubi se Christus dicit vitem et discipulos palmites, »secundum hoc dicit, quod est caput ecclesie nosque membra »eius mediator Dei et hominum homo Christus Jesus; unius »quippe nature sunt vitis et palmites. Sed dum dicit 'vera', num- »quid ut adderet vera', ad eam vitem retulit, unde ista similitudo »translata est. Sic autem dicitur vitis per similitudinem, non per »proprietatem, sicut agnus, ovis et huiusmodi, ut magis ipsa sunt »vera, e quibus dicuntur iste similitudines. Sed dicendo 'ego sum »vitis vera', ab illa se discernit, cui dicitur 'Quomodo conversa »es in amaritudinem vitis aliene'? nam quo pacto est vitis vera, »que expectata est, ut faceret uvam, fecit autem spinas?« 10 15 20 C(quia extirpat vicia, plantat precepta, expectat fructum)C kopaczE, oraczE et Pater meus agricola est. 2. Hilarius 9° De Trinitate: »Sed a corpore huius »humanitatis assumpte formam Paterne maiestatis alienans agri- »colam Patrem curiosum huius, vitis, ostendit dicens Et Pater »meus agricola est'.« Augustinus De verbis Domini: »Colimus enim Deum »et colit nos Deus. Sic Deum colimus, ut non eum meliorem fa- »ciamus; colimus enim eum adorando, non arando; quod autem »ille non colit, meliores nos reddit; cultura ipsius est in nos, quod »non cessat verbo suo exstirpando mala semina de cordibus nostris, »aperire cor nostrum tamquam aratro sermonis, plantare semina »preceptorum, expectare fructum pietatis.« Crisostomus: »Et quia Christus sibi sufficit, discipuli »vero multos indigent agricole auxilio, propter hoc de vite nichil 25 30 1) Codd.: nominavit add. B posterius. — 2) Codd.: om. C. — 3) Codd.: multa D.
Peccatum mortale plus hominem inficit, quam quaelibet macula corporalis. 289 LIV. In die Adalberti (vel Sigismundi). Ewangelium.B 181V) Cristus vitis Psalmus: »Extendit palmites suos »usque ad mare«, sc. quoad martires, »et usque ad flumen, quod »lente fluit habens dulces aquas;« hoc quoad confessores, viduas et virgines, propagines eius, i. e. successores. Johannis 150 kmenE velE korzienE per similitudinem, non proprietatem Go sum vitis vera, §1. Augustinus super Johannem: »Iste locus »ewangelicus, ubi se Christus dicit vitem et discipulos palmites, »secundum hoc dicit, quod est caput ecclesie nosque membra »eius mediator Dei et hominum homo Christus Jesus; unius »quippe nature sunt vitis et palmites. Sed dum dicit 'vera', num- »quid ut adderet vera', ad eam vitem retulit, unde ista similitudo »translata est. Sic autem dicitur vitis per similitudinem, non per »proprietatem, sicut agnus, ovis et huiusmodi, ut magis ipsa sunt »vera, e quibus dicuntur iste similitudines. Sed dicendo 'ego sum »vitis vera', ab illa se discernit, cui dicitur 'Quomodo conversa »es in amaritudinem vitis aliene'? nam quo pacto est vitis vera, »que expectata est, ut faceret uvam, fecit autem spinas?« 10 15 20 C(quia extirpat vicia, plantat precepta, expectat fructum)C kopaczE, oraczE et Pater meus agricola est. 2. Hilarius 9° De Trinitate: »Sed a corpore huius »humanitatis assumpte formam Paterne maiestatis alienans agri- »colam Patrem curiosum huius, vitis, ostendit dicens Et Pater »meus agricola est'.« Augustinus De verbis Domini: »Colimus enim Deum »et colit nos Deus. Sic Deum colimus, ut non eum meliorem fa- »ciamus; colimus enim eum adorando, non arando; quod autem »ille non colit, meliores nos reddit; cultura ipsius est in nos, quod »non cessat verbo suo exstirpando mala semina de cordibus nostris, »aperire cor nostrum tamquam aratro sermonis, plantare semina »preceptorum, expectare fructum pietatis.« Crisostomus: »Et quia Christus sibi sufficit, discipuli »vero multos indigent agricole auxilio, propter hoc de vite nichil 25 30 1) Codd.: nominavit add. B posterius. — 2) Codd.: om. C. — 3) Codd.: multa D.
Strana 290
290 LIV. M. J. Hus, In die Adalberti. »dicit, sed de palmitibus, cum subdit: 182r) 'Omnem palmitem »in me non ferentem fructum, tollet eum.“ Fructum autem hic »occulte vitam insinuat ostendens, quod sine operibus non potest »aliquis in eo esse. Et quia eciam, qui valde virtuosi sunt, in- »digent agricole opere, adiungit: Et omnem, qui fert fructum, »purgabit eum, ut fructuum plus afferat. Hoc dixit propter tribu- »laciones eorum, que tunc inducebantur, ostendens, quod tempta- »ciones forciores eos faciebant, sicut purgare et circumcidere pal- »mitem magis germinare facit.« Hec Crisostomus. 10 Omnem palmitem, in me non ferentem fructum, tollet eum: 15 20 25 §3. Augustinus: »Quis autem hic est in hac vita sic »mundus, ut non sit magis magisque mundandus? Ubi si dixe- »rimus, quod peccatum non habemus, nosmet ipsos seducimus; »mundat itaque mundos, hoc est fructuosos, ut tanto sint fructu- »osiores, quanto sunt mundiores. Secundum hoc ergo vitis est »Christus, quod ait: Pater maior me est‘; secundum autem id, »quod ait: Ego autem et Pater unum sumus', et ipse agricola »est, nec talis, quales sunt, qui extrinsecus operando exhibent »ministerium, sed talis, ut det eciam intrinsecus incrementum. Unde »continuo eciam se ipsum mundatorem ostendit dicens: »Iam vos »mundi estis propter sermonem, quem locutus sum vobis.« Ecce »mundator est palmitum, quod est agricole, non vitis officium. »Sed quare non ait 'mundi estis propter baptismum, quo abluti »estis', nisi quia et in aqua verbum mundat. Detrahe verbum, »quid est aqua, nisi aqua? accedit verbum ad elementum et fit »sacramentum. Unde ista tanta aque virtus, ut corpus tangat et »cor abluat, nisi faciente verbo? non quia dicitur, sed quia cre- »ditur; nam in ipso verbo aliud est sonitus transiens, aliud virtus »inmanens ; hoc verbum fidei tantum valet in ecclesia Dei, ut per »ipsum credentem, offerentem, benedicentem, tangentem, mundet »infantem, quamvis credere non valentem.« Hec ille. 30 et omnem, qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat. Iam vos mundi; estis propter sermonem, quem 182V) locutus sum vobis. Manete in me: §4. Crisostomus: »Quia iam mundos eos dixerat »propter sermonem, quem locutus fuerat eis, docet, quod oportet »de reliquo incipere ea, que ab eis sunt, et ideo dicit Manete in »me et ego in vobis'.« Augustinus: »Non eo modo illi in ipso, sicut ipse in illis ; 40 »utrumque prodest non ipsi, sed illis ; ita sunt quippe in vite pal- 35 4) Codd.: fidelem ratolest superscr. E. — 5) Codd.: non solum ab erroribus iudaicis verum eciam a terrenis affectibus superscr. E.
290 LIV. M. J. Hus, In die Adalberti. »dicit, sed de palmitibus, cum subdit: 182r) 'Omnem palmitem »in me non ferentem fructum, tollet eum.“ Fructum autem hic »occulte vitam insinuat ostendens, quod sine operibus non potest »aliquis in eo esse. Et quia eciam, qui valde virtuosi sunt, in- »digent agricole opere, adiungit: Et omnem, qui fert fructum, »purgabit eum, ut fructuum plus afferat. Hoc dixit propter tribu- »laciones eorum, que tunc inducebantur, ostendens, quod tempta- »ciones forciores eos faciebant, sicut purgare et circumcidere pal- »mitem magis germinare facit.« Hec Crisostomus. 10 Omnem palmitem, in me non ferentem fructum, tollet eum: 15 20 25 §3. Augustinus: »Quis autem hic est in hac vita sic »mundus, ut non sit magis magisque mundandus? Ubi si dixe- »rimus, quod peccatum non habemus, nosmet ipsos seducimus; »mundat itaque mundos, hoc est fructuosos, ut tanto sint fructu- »osiores, quanto sunt mundiores. Secundum hoc ergo vitis est »Christus, quod ait: Pater maior me est‘; secundum autem id, »quod ait: Ego autem et Pater unum sumus', et ipse agricola »est, nec talis, quales sunt, qui extrinsecus operando exhibent »ministerium, sed talis, ut det eciam intrinsecus incrementum. Unde »continuo eciam se ipsum mundatorem ostendit dicens: »Iam vos »mundi estis propter sermonem, quem locutus sum vobis.« Ecce »mundator est palmitum, quod est agricole, non vitis officium. »Sed quare non ait 'mundi estis propter baptismum, quo abluti »estis', nisi quia et in aqua verbum mundat. Detrahe verbum, »quid est aqua, nisi aqua? accedit verbum ad elementum et fit »sacramentum. Unde ista tanta aque virtus, ut corpus tangat et »cor abluat, nisi faciente verbo? non quia dicitur, sed quia cre- »ditur; nam in ipso verbo aliud est sonitus transiens, aliud virtus »inmanens ; hoc verbum fidei tantum valet in ecclesia Dei, ut per »ipsum credentem, offerentem, benedicentem, tangentem, mundet »infantem, quamvis credere non valentem.« Hec ille. 30 et omnem, qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat. Iam vos mundi; estis propter sermonem, quem 182V) locutus sum vobis. Manete in me: §4. Crisostomus: »Quia iam mundos eos dixerat »propter sermonem, quem locutus fuerat eis, docet, quod oportet »de reliquo incipere ea, que ab eis sunt, et ideo dicit Manete in »me et ego in vobis'.« Augustinus: »Non eo modo illi in ipso, sicut ipse in illis ; 40 »utrumque prodest non ipsi, sed illis ; ita sunt quippe in vite pal- 35 4) Codd.: fidelem ratolest superscr. E. — 5) Codd.: non solum ab erroribus iudaicis verum eciam a terrenis affectibus superscr. E.
Strana 291
Manentes in Christo accipiunt ab eo fertilitatem. 291 »mites, ut viti non conferant, sed inde accipiant, unde vivant; ita »vero vitis est in palmitibus, ut vitale alimentum subministret eis, »non sumat ab eis, ac per hoc ut manentem haberent in se »Christum, et manere in Christo discipulis prodest utrumque, non »Christo. Unde sequitur 'Sicut palmes‘ etc. Magna gracie com- »mendacio corda instruit humilium, ora obstruit superborum, nons »huic resistunt veritati ad bona opera facienda Deum sibi neces- »sarium non putantes, non assertores, sed precipitatores liberi »arbitrii: qui enim a semet ipso se fructum estimat ferre, in vite »non est; qui in vite non est, in Christo non est ; qui in Christo »non est, christianus non est.« Hec Augustinus. 10 et ego in vobis. Sicut palmes non potest ferre fructum a semet ipso, Gregorius: »Nichil viriditatis habet ramus boni operis, »nisi in radice manserit caritatis.« Et Augustinus in libro De libero arbitrio: »Quod sine caritate fit, nullo modo bene »fit.« Et 1a Corinthiorum 13°: »Sine caritate nichil michi »prodest.« Augustinus: »Attende, quanta sit caritas, que si desit, »frustra habentur cetera; si autem assit, habentur omnia.« ut ramus ut radice ut radice rami rami nisi manserit in vite, sic nec et vos, 183r) nisi in me Rom. 6°: »Si radix sancta et rami.« Ibidem: »Non enim radicem portas, sed radix te.« per caritatem manseritis. 15 20 §5.) in me, ut fundamento Ephes. 2°: »In quo (sc. fun- »damento) omnis edificacio constructa crescit in templum sanctum »in Domino.« in me, ut in capite membra iuxta illud Coloss. 1°: »Ipse »est caput corporis ecclesie.« Manentes ergo in Christo ut palmites in vite accipiunt ab ipsa fertilitatem, rami a radice viriditatem, edificium a fundamento firmitatem, membra a capite sensum et mobilitatem, radii a sole claritatem; e contra autem precisi habent sterilitatem, inviriditatem, infirmitatem, insensibilitatem, inclaritatem et mittentur foras et arescent et colligent eos et in ignem mittent et ardent. 25 30 Ego sum vitis, vos palmites: §6. Cum Christus sit vitis et discipuli palmites, nequaquam ss secundum corpus capiendum est, cum corporaliter ab illo non ex carne pullularunt. Sed est vitis, quoad vitam gracie, quia in 6) Codd sic pro nam.
Manentes in Christo accipiunt ab eo fertilitatem. 291 »mites, ut viti non conferant, sed inde accipiant, unde vivant; ita »vero vitis est in palmitibus, ut vitale alimentum subministret eis, »non sumat ab eis, ac per hoc ut manentem haberent in se »Christum, et manere in Christo discipulis prodest utrumque, non »Christo. Unde sequitur 'Sicut palmes‘ etc. Magna gracie com- »mendacio corda instruit humilium, ora obstruit superborum, nons »huic resistunt veritati ad bona opera facienda Deum sibi neces- »sarium non putantes, non assertores, sed precipitatores liberi »arbitrii: qui enim a semet ipso se fructum estimat ferre, in vite »non est; qui in vite non est, in Christo non est ; qui in Christo »non est, christianus non est.« Hec Augustinus. 10 et ego in vobis. Sicut palmes non potest ferre fructum a semet ipso, Gregorius: »Nichil viriditatis habet ramus boni operis, »nisi in radice manserit caritatis.« Et Augustinus in libro De libero arbitrio: »Quod sine caritate fit, nullo modo bene »fit.« Et 1a Corinthiorum 13°: »Sine caritate nichil michi »prodest.« Augustinus: »Attende, quanta sit caritas, que si desit, »frustra habentur cetera; si autem assit, habentur omnia.« ut ramus ut radice ut radice rami rami nisi manserit in vite, sic nec et vos, 183r) nisi in me Rom. 6°: »Si radix sancta et rami.« Ibidem: »Non enim radicem portas, sed radix te.« per caritatem manseritis. 15 20 §5.) in me, ut fundamento Ephes. 2°: »In quo (sc. fun- »damento) omnis edificacio constructa crescit in templum sanctum »in Domino.« in me, ut in capite membra iuxta illud Coloss. 1°: »Ipse »est caput corporis ecclesie.« Manentes ergo in Christo ut palmites in vite accipiunt ab ipsa fertilitatem, rami a radice viriditatem, edificium a fundamento firmitatem, membra a capite sensum et mobilitatem, radii a sole claritatem; e contra autem precisi habent sterilitatem, inviriditatem, infirmitatem, insensibilitatem, inclaritatem et mittentur foras et arescent et colligent eos et in ignem mittent et ardent. 25 30 Ego sum vitis, vos palmites: §6. Cum Christus sit vitis et discipuli palmites, nequaquam ss secundum corpus capiendum est, cum corporaliter ab illo non ex carne pullularunt. Sed est vitis, quoad vitam gracie, quia in 6) Codd sic pro nam.
Strana 292
292 LIV. M. J. Hus, In die Adalberti. ipso fundamentaliter et fontaliter est omnis virtus et gracia, que in discipulos derivatur. Ex quo patet, quod quicunque est habun- dancior in virtutibus moralibus, ille est stipes viti Christo in per- feccione propinquior, et 2°, quod per illum a vite ceteris palmi- tibus vigor vivacitatis ad fructificandum ministratur. Nec quis obiciat, quod papa propter officium sit palmes Christo propinquior, quia tunc ramus arefactus Scarioth foret palmes manens in Christo propinquius quolibet simplici christiano. illuminando, subveniendo, perseveranciam dando per caritatem perseveranter Qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum 1o multum, 15 20 i. e. meritum ad beatitudinem precedens. Sed ut dicit Augu- stinus, ne quisquam putaret saltem parvum aliquem fructum posse a semet ipso « 183v palmitem ferre, subdit: »Sine me nichil »potestis facere.« Crisostomus: »Vide ergo Filium non minus Patre con- »ferentem ad discipulorum procuracionem. Nam Pater quidem »purgat, ipse vero in se tenet, quod facit palmites fructificare. »Sed tamen et purgare Filii monstratum est esse et manere in radice »est Patris, qui radicem genuit: igitur magnum quidem dampnum »est nichil posse facere; verum non usque ad hoc sistit, sed »ulterius producit sermonem dicens Si quis in me non man- »serit'« etc. quia sine me nichil potestis facere. Si quis in me non Crisostomu s-: »i. e. agricole non pocietur manu-“ Crisostomus: »hoc est: si quid habebat a radice, amittet, denudatus eius auxilio et vita« angeli Math. 130 manserit, mittetur foras sicut palmes, et arescet, et colligent eum, eternum 25 et in ignem mittent, et ardet. 30 7.) Notanter dicitur 'ardet‘ in presenti et non dicit 'ardebit', ut palmes non estimet ignem longe omni ardore distare, qui viti non innititur continue adherere, nam palmes abscisus a vite ardet in presenti peccati incendio, qui eternaliter ardebit igne corpus et animam inflammante. Augustinus: »Ligna enim vitis tanto sunt contemptibiliora, »si invicem non manserint, quanto gloriosiora, si manserint; unum »e duobus palmiti congruit, aut vitis aut ignis; si in vite non est, »in igne erit.« Hec ill e. 35 per dileccionem Si manseritis in me, 7) Codd.: haec glossa in D errore iterata.
292 LIV. M. J. Hus, In die Adalberti. ipso fundamentaliter et fontaliter est omnis virtus et gracia, que in discipulos derivatur. Ex quo patet, quod quicunque est habun- dancior in virtutibus moralibus, ille est stipes viti Christo in per- feccione propinquior, et 2°, quod per illum a vite ceteris palmi- tibus vigor vivacitatis ad fructificandum ministratur. Nec quis obiciat, quod papa propter officium sit palmes Christo propinquior, quia tunc ramus arefactus Scarioth foret palmes manens in Christo propinquius quolibet simplici christiano. illuminando, subveniendo, perseveranciam dando per caritatem perseveranter Qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum 1o multum, 15 20 i. e. meritum ad beatitudinem precedens. Sed ut dicit Augu- stinus, ne quisquam putaret saltem parvum aliquem fructum posse a semet ipso « 183v palmitem ferre, subdit: »Sine me nichil »potestis facere.« Crisostomus: »Vide ergo Filium non minus Patre con- »ferentem ad discipulorum procuracionem. Nam Pater quidem »purgat, ipse vero in se tenet, quod facit palmites fructificare. »Sed tamen et purgare Filii monstratum est esse et manere in radice »est Patris, qui radicem genuit: igitur magnum quidem dampnum »est nichil posse facere; verum non usque ad hoc sistit, sed »ulterius producit sermonem dicens Si quis in me non man- »serit'« etc. quia sine me nichil potestis facere. Si quis in me non Crisostomu s-: »i. e. agricole non pocietur manu-“ Crisostomus: »hoc est: si quid habebat a radice, amittet, denudatus eius auxilio et vita« angeli Math. 130 manserit, mittetur foras sicut palmes, et arescet, et colligent eum, eternum 25 et in ignem mittent, et ardet. 30 7.) Notanter dicitur 'ardet‘ in presenti et non dicit 'ardebit', ut palmes non estimet ignem longe omni ardore distare, qui viti non innititur continue adherere, nam palmes abscisus a vite ardet in presenti peccati incendio, qui eternaliter ardebit igne corpus et animam inflammante. Augustinus: »Ligna enim vitis tanto sunt contemptibiliora, »si invicem non manserint, quanto gloriosiora, si manserint; unum »e duobus palmiti congruit, aut vitis aut ignis; si in vite non est, »in igne erit.« Hec ill e. 35 per dileccionem Si manseritis in me, 7) Codd.: haec glossa in D errore iterata.
Strana 293
Palmes a Christo abscisus aeterno igne ardebit. 293 §184r) Crisostomus: »Deinde ostendens, quid est ma- »nere in eo, subdit: 'Si manseritis in me‘ etc. Augustinus: »Tunc enim sunt dicenda verba eius in »nobis manere, quando facimus, que precipit, et diligimus, que »promisit; quando autem verba eius manent in memoria, nec in- »veniuntur in vita, non conputatur palmes in vite, qui vitam non »attrahit ex radice.« per effectum et verba mea in vobis manserint: quodcunque volueritis, petetis, 8. Augustinus: »Quid velle possunt manendo in 10 »Christo, nisi quod non est alienum a salute; aliud quippe vo- »lumus, quia sumus in Christo, et aliud volumus, quia adhuc »sumus in hoc seculo. De mansione autem huius seculi nobis »aliquando surrepit, ut hoc petamus, quod nobis expedire ne- »scimus; sed absit, ut faciat nobis, si manemus in Christo, qui »non scit, quando petimus, nisi quod expedit nobis. Ad verba »autem eius pertinet oracio: Pater noster'; ab huius oracionis »verbis et sensibus dum non recedimus in peticionibus nostris, »et quidquid petimus, fiet nobis.« Hec ille. Ex quo dicto patet 1°, quod manens in Christo et petens presup- posita voluntate Domini, ut expediat sibi, in omnibus exauditur. Ex quo ultra sequitur, quod obtinet remissionem omnium pecca- torum, nec oportet bullam Papalem ad hoc querere, cum verbum Do- mini Salvatoris dicentis 'fiet vobis' precellit in potencia et certi- tudine omnes bullas. 2° patet, quod dominica oracio includit omne congruum petibile, cum nichil amplius homo debet petere, quam quod a Ma- gistro optimo est edoctus. 3° patet, quod si manens in Christo et petens ab eo non fuit exauditus in illo, tunc illud non fuit congruum exaudiri, sicut a0 patet in Vase eleccionis, qui pro remocione petens stimuli non fuerat exauditus; nam ille stimulus occasionaliter sibi plus profuit quam 'si s ipso caruisset. Et hinc dicit Crisostomus super Math.: »Illa pete a Deo, que et tibi expediant accipere et illum »deceat prestare.« Et Augustinus: »Quando a Deo petitis tem- »poralia, tunc cum modo petite et cum timore illi comittite; et si »prosint, det, et si scit obesse, non det; quid obsit vel prosit, »novit medicus, non egrotus.« Hec ille. 184V) Crisostomus: »Ostendit supra Dominus, quoniam »qui eis insidiabantur, ardebunt, non manentes in Christo; deinde »ostendens, quoniam ipsi inexpugnabiles erunt, ita sc. ut multum »fructificent, ait: in hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum 15 20 25 35 40 s) Codd. om.
Palmes a Christo abscisus aeterno igne ardebit. 293 §184r) Crisostomus: »Deinde ostendens, quid est ma- »nere in eo, subdit: 'Si manseritis in me‘ etc. Augustinus: »Tunc enim sunt dicenda verba eius in »nobis manere, quando facimus, que precipit, et diligimus, que »promisit; quando autem verba eius manent in memoria, nec in- »veniuntur in vita, non conputatur palmes in vite, qui vitam non »attrahit ex radice.« per effectum et verba mea in vobis manserint: quodcunque volueritis, petetis, 8. Augustinus: »Quid velle possunt manendo in 10 »Christo, nisi quod non est alienum a salute; aliud quippe vo- »lumus, quia sumus in Christo, et aliud volumus, quia adhuc »sumus in hoc seculo. De mansione autem huius seculi nobis »aliquando surrepit, ut hoc petamus, quod nobis expedire ne- »scimus; sed absit, ut faciat nobis, si manemus in Christo, qui »non scit, quando petimus, nisi quod expedit nobis. Ad verba »autem eius pertinet oracio: Pater noster'; ab huius oracionis »verbis et sensibus dum non recedimus in peticionibus nostris, »et quidquid petimus, fiet nobis.« Hec ille. Ex quo dicto patet 1°, quod manens in Christo et petens presup- posita voluntate Domini, ut expediat sibi, in omnibus exauditur. Ex quo ultra sequitur, quod obtinet remissionem omnium pecca- torum, nec oportet bullam Papalem ad hoc querere, cum verbum Do- mini Salvatoris dicentis 'fiet vobis' precellit in potencia et certi- tudine omnes bullas. 2° patet, quod dominica oracio includit omne congruum petibile, cum nichil amplius homo debet petere, quam quod a Ma- gistro optimo est edoctus. 3° patet, quod si manens in Christo et petens ab eo non fuit exauditus in illo, tunc illud non fuit congruum exaudiri, sicut a0 patet in Vase eleccionis, qui pro remocione petens stimuli non fuerat exauditus; nam ille stimulus occasionaliter sibi plus profuit quam 'si s ipso caruisset. Et hinc dicit Crisostomus super Math.: »Illa pete a Deo, que et tibi expediant accipere et illum »deceat prestare.« Et Augustinus: »Quando a Deo petitis tem- »poralia, tunc cum modo petite et cum timore illi comittite; et si »prosint, det, et si scit obesse, non det; quid obsit vel prosit, »novit medicus, non egrotus.« Hec ille. 184V) Crisostomus: »Ostendit supra Dominus, quoniam »qui eis insidiabantur, ardebunt, non manentes in Christo; deinde »ostendens, quoniam ipsi inexpugnabiles erunt, ita sc. ut multum »fructificent, ait: in hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum 15 20 25 35 40 s) Codd. om.
Strana 294
294 LIV. M. J. Hus, In die Adalberti. »plurimum afferatis, quasi diceret, si ad gloriam Patris pertinet, »quod vos fructificetis, non contempnet gloriam suam; qui autem »fructum facit, ille est discipulus Christi. Unde subdit 'et efficia- »mini mei discipuli'.« Hec Crisostomus. Theophilus: »Fructus apostolorum sunt gentes, que per »eorum doctrinam astricte sunt fidei, nec non, ad Dei redacte »sunt gloriam.« 10 et fiet vobis. In hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum ex quo est gloria Patri, a quo originaliter procedit, ne hoc nostre glorie tribuamus. Hec Augustinus. plurimum afferatis, et efficiamini discipulii mei. Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos. 9. Augustinus: »Ecce unde sunt nobis opera bona: »Nam unde nobis essent, nisi quia fides per dileccionem operatur; »unde autem diligeremus, nisi prius diligeremur? Quod autem ait »'Sicut diligit me Pater et ego diligo vos', non equalitatem nature »ostendit nostre et sue, sicut est Patris et ipsius, sed graciam, »qua mediator est Dei et hominum homo Christus Jesus. Mediator »quippe monstratur, cum dicit 'Sicut dilexit me Pater et ego dilexi »vos', nam Pater utique diligit et nos, sed in ipso.« Hec ille. Crisostomus: »Si igitur Pater amat nos, confidite, si 20 »Patris est gloria, fructificate; deinde ut non pigros eos faciat, »subdit Manete‘ etc.« 5 Manete in dileccione mea: 25 §10.S Augustinus: »Quis ambigat, quasi diceret dileccio »precedit observanciam preceptorum'; unde enim precepta servet, »non habet, qui non diligit. Quod 185r) ergo hic ait, ostendit, »non unde dileccio generetur, sed unde monstretur, ut nemo se »fallat dicendo, quod eum diligat, si eius precepta non servat.« Hec ille. Si precepta mea servaveritis, manebitis in dileccione mea, so sicut et ego precepta Patris mei servavi, 35 Que, Christe? Explicat meus Apostolus Philipp. 2°: »Christus factus est obediens Patri usque ad mortem, mortem »autem crucis.« O Christe, durum michi hoc. Si durum ad mortem, non tibi molle ad vitam; vis mecum regnare et non vis mecum mortem pati? Audi levius: Non occides, non furtum facies‘ etc. Et post hunc textum sequitur: Hoc est preceptum meum, ut dili- 9) Codd.: om. D. — 10) Codd.: post mei Vulg.
294 LIV. M. J. Hus, In die Adalberti. »plurimum afferatis, quasi diceret, si ad gloriam Patris pertinet, »quod vos fructificetis, non contempnet gloriam suam; qui autem »fructum facit, ille est discipulus Christi. Unde subdit 'et efficia- »mini mei discipuli'.« Hec Crisostomus. Theophilus: »Fructus apostolorum sunt gentes, que per »eorum doctrinam astricte sunt fidei, nec non, ad Dei redacte »sunt gloriam.« 10 et fiet vobis. In hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum ex quo est gloria Patri, a quo originaliter procedit, ne hoc nostre glorie tribuamus. Hec Augustinus. plurimum afferatis, et efficiamini discipulii mei. Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos. 9. Augustinus: »Ecce unde sunt nobis opera bona: »Nam unde nobis essent, nisi quia fides per dileccionem operatur; »unde autem diligeremus, nisi prius diligeremur? Quod autem ait »'Sicut diligit me Pater et ego diligo vos', non equalitatem nature »ostendit nostre et sue, sicut est Patris et ipsius, sed graciam, »qua mediator est Dei et hominum homo Christus Jesus. Mediator »quippe monstratur, cum dicit 'Sicut dilexit me Pater et ego dilexi »vos', nam Pater utique diligit et nos, sed in ipso.« Hec ille. Crisostomus: »Si igitur Pater amat nos, confidite, si 20 »Patris est gloria, fructificate; deinde ut non pigros eos faciat, »subdit Manete‘ etc.« 5 Manete in dileccione mea: 25 §10.S Augustinus: »Quis ambigat, quasi diceret dileccio »precedit observanciam preceptorum'; unde enim precepta servet, »non habet, qui non diligit. Quod 185r) ergo hic ait, ostendit, »non unde dileccio generetur, sed unde monstretur, ut nemo se »fallat dicendo, quod eum diligat, si eius precepta non servat.« Hec ille. Si precepta mea servaveritis, manebitis in dileccione mea, so sicut et ego precepta Patris mei servavi, 35 Que, Christe? Explicat meus Apostolus Philipp. 2°: »Christus factus est obediens Patri usque ad mortem, mortem »autem crucis.« O Christe, durum michi hoc. Si durum ad mortem, non tibi molle ad vitam; vis mecum regnare et non vis mecum mortem pati? Audi levius: Non occides, non furtum facies‘ etc. Et post hunc textum sequitur: Hoc est preceptum meum, ut dili- 9) Codd.: om. D. — 10) Codd.: post mei Vulg.
Strana 295
Salvator in evangelio viti se propter gratiae collationem comparat. 295 gatis invicem, sicut ego dilexi vos ; in hoc enim cognoscent omnes, quia mei estis discipuli, si dileccionem habueritis ad invicem." ex precepto ewangelico mortem cum previis penalitatibus pro ovibus paciendon et maneo in eius dileccione. Hec locutus sum vobis, Crisostomus: »Deinde quia futura passio et tristia verba »interrupta erant, eorum leticiam subiungit dicens Hec locutus' etc., »quasi diceret 'Et si incidat tristicia, hanc auferam, ut ad finem »veniat gaudium." Augustinus: »Quod autem est gaudium Christi «185v »in nobis, nisi quod dignatur gaudere de nobis; et quod est gau- dium nostrum, quod dicit inplendum, nisi eius habere consorcium; »gaudium autem iam ipse perfectum de nobis habebat, quoniam »nos presciendo et predestinando gaudebat; sed illud gaudium in »nobis non erat, quia nec nos, in quibus esse potest, eramus; »cepit autem esse in nobis, quando vocavit nos. Et hoc gaudium »nostrum merito dicens, quo nos beati futuri sumus, quod in- »choatur in fide renascencium, inplebitur in gremio resurgencium.« Hec i1le. 10 15 ut gaudium meum in vobis sit, et gaudium vestrum in- pleatur. — 11.� Ego sum vitis vera, vos palmites. Salvator 20 noster in presenti ewangelio se conparat viti, Patrem cultori et discipulum palmiti. Primum propter gracie effectivam collacionem per meritum, secundum propter inmensam bonitatem sine proprio merito et tercium propter adherenciam meritoriam in precepto. Christus ergo vitis, de qua Genes. 40° : »Videbam coram me vitem, »in qua tres propagines«, i. e. tres substancie in una persona unite suppositaliter. Et sicut Noe plantavit vitem post diluvium Genes. 9°, sic Christum Deus plantavit humanitus post peccati diluvium atque mortis. Pater autem agricola, quia plantavit vitem, fodit, palo alligavit; plantavit omnem virtutem gracie in Christo, fodit per operarios Judeos in Psalmo: »Foderunt manus meas »et pedes meos«, alligavit palo, i. e. ligno crucis Judith. 6° »Ligaverunt eum ad arborem manibus et pedibus vinctum.« — Palmitem autem purgat, propaginat et colligat; purgat discipulum a peccato, propaginat in virtute, colligat in beatitudine. Palmes autem manens in vite recipit ab ea fertilitatem, unde dicitur in presenti ewangelio: »Qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum »multum.« Palmes autem §191r 12 manens in vite primo producit gemmas, deinde flores, deinde folia, deinde uvas. Quia Christi 25 30 35 11) AD: sustinendo C, om. B. — 12) Fol. 186—190 iterum quinque parva folia, de quibus v. ann. ad fol. 70.
Salvator in evangelio viti se propter gratiae collationem comparat. 295 gatis invicem, sicut ego dilexi vos ; in hoc enim cognoscent omnes, quia mei estis discipuli, si dileccionem habueritis ad invicem." ex precepto ewangelico mortem cum previis penalitatibus pro ovibus paciendon et maneo in eius dileccione. Hec locutus sum vobis, Crisostomus: »Deinde quia futura passio et tristia verba »interrupta erant, eorum leticiam subiungit dicens Hec locutus' etc., »quasi diceret 'Et si incidat tristicia, hanc auferam, ut ad finem »veniat gaudium." Augustinus: »Quod autem est gaudium Christi «185v »in nobis, nisi quod dignatur gaudere de nobis; et quod est gau- dium nostrum, quod dicit inplendum, nisi eius habere consorcium; »gaudium autem iam ipse perfectum de nobis habebat, quoniam »nos presciendo et predestinando gaudebat; sed illud gaudium in »nobis non erat, quia nec nos, in quibus esse potest, eramus; »cepit autem esse in nobis, quando vocavit nos. Et hoc gaudium »nostrum merito dicens, quo nos beati futuri sumus, quod in- »choatur in fide renascencium, inplebitur in gremio resurgencium.« Hec i1le. 10 15 ut gaudium meum in vobis sit, et gaudium vestrum in- pleatur. — 11.� Ego sum vitis vera, vos palmites. Salvator 20 noster in presenti ewangelio se conparat viti, Patrem cultori et discipulum palmiti. Primum propter gracie effectivam collacionem per meritum, secundum propter inmensam bonitatem sine proprio merito et tercium propter adherenciam meritoriam in precepto. Christus ergo vitis, de qua Genes. 40° : »Videbam coram me vitem, »in qua tres propagines«, i. e. tres substancie in una persona unite suppositaliter. Et sicut Noe plantavit vitem post diluvium Genes. 9°, sic Christum Deus plantavit humanitus post peccati diluvium atque mortis. Pater autem agricola, quia plantavit vitem, fodit, palo alligavit; plantavit omnem virtutem gracie in Christo, fodit per operarios Judeos in Psalmo: »Foderunt manus meas »et pedes meos«, alligavit palo, i. e. ligno crucis Judith. 6° »Ligaverunt eum ad arborem manibus et pedibus vinctum.« — Palmitem autem purgat, propaginat et colligat; purgat discipulum a peccato, propaginat in virtute, colligat in beatitudine. Palmes autem manens in vite recipit ab ea fertilitatem, unde dicitur in presenti ewangelio: »Qui manet in me et ego in eo, hic fert fructum »multum.« Palmes autem §191r 12 manens in vite primo producit gemmas, deinde flores, deinde folia, deinde uvas. Quia Christi 25 30 35 11) AD: sustinendo C, om. B. — 12) Fol. 186—190 iterum quinque parva folia, de quibus v. ann. ad fol. 70.
Strana 296
296 LIV. M. J. Hus, Philippi et Jacobi. 5 verus discipulus producit gemmas, i. e. cogitaciones bonas, deinde flores, i. e. odoriferas voluntates, deinde folia, i. e. verba saluti- fera, deinde uvas, i. e. operaciones bonas; ista autem non habet ex se, sed ex vite; non enim a se potest habere bonas cogita- ciones 2a Corinth. 3°: »Non quod sufficientes simus cogitare »aliquid ex nobis, quasi ex nobis, sed sufficiencia nostra ex Deo »est«; et pro residuis membris patet in hoc, quod dicitur: 'Sine »me nichil potestis facere." Opposito modo dicitur de palmite de genere, qui facit la- 1o bruscas producendo malas gemmas, folia et fructus, i. e. cogita- ciones, voluntates et opera Ysaie 5°: »Expectavi, ut faceret uvas »et fecit labruscas« uvas, i. e. winienkyrs et labruscas kysielky14 LV. 15 Philippi et lacobi. Aliud ewangelium.B 20 Joh. 140 strachug2 ani srdce s vasse nemuti sie On turbetur cor vestrum neque formidet. §1.) In presenti ewangelio Salvator noster positus in magna tribulacione, de qua Johann. 13° dicitur : »Turbatus autem Jesus »consolatur turbatos discipulos dicens : Non turbetur cor vestrum«, sc. propter mei brevem absenciam »neque formidet« propter inimi- corum persecucionem et subdit pro causa, quia fides firma, qua credunt in Deum et ipsum Christum, ipsos liberabit. O quis nostrum vult turbari, audiens Consolatorem di- centem: Non turbetur cor vestrum?“ Quis vult formidare audiens 'neque formidet?“ Quis non gauderet, cum in domo Patris man- siones multe sunt? Item, quia Jesus vadit preparare locum ame- nissimum §191V) exulibus, cibum delectabilissimum esurientibus, gaudium summum tristibus. Item quia dicit Iterum veniam et »accipiam vos ad me ipsum.' Item illud: 'Ubi ego sum et vos sitis'. 30 Item illud: cognoscetis Patrem‘ et illud: 'Qui credit in me, opera, »que ego facio, et ipse faciet et maiora horum faciet.' Item illud : 25 13) DA: vinienky C, wynyenky BE, om. F. — 14) ED: kysyelky C kyssyelky B, kysselky A, om. F. — 1) Glossam bohemicam hanc et omnes sequentes prorsus om. AB. — 2) D: strachuy C, om. AB.
296 LIV. M. J. Hus, Philippi et Jacobi. 5 verus discipulus producit gemmas, i. e. cogitaciones bonas, deinde flores, i. e. odoriferas voluntates, deinde folia, i. e. verba saluti- fera, deinde uvas, i. e. operaciones bonas; ista autem non habet ex se, sed ex vite; non enim a se potest habere bonas cogita- ciones 2a Corinth. 3°: »Non quod sufficientes simus cogitare »aliquid ex nobis, quasi ex nobis, sed sufficiencia nostra ex Deo »est«; et pro residuis membris patet in hoc, quod dicitur: 'Sine »me nichil potestis facere." Opposito modo dicitur de palmite de genere, qui facit la- 1o bruscas producendo malas gemmas, folia et fructus, i. e. cogita- ciones, voluntates et opera Ysaie 5°: »Expectavi, ut faceret uvas »et fecit labruscas« uvas, i. e. winienkyrs et labruscas kysielky14 LV. 15 Philippi et lacobi. Aliud ewangelium.B 20 Joh. 140 strachug2 ani srdce s vasse nemuti sie On turbetur cor vestrum neque formidet. §1.) In presenti ewangelio Salvator noster positus in magna tribulacione, de qua Johann. 13° dicitur : »Turbatus autem Jesus »consolatur turbatos discipulos dicens : Non turbetur cor vestrum«, sc. propter mei brevem absenciam »neque formidet« propter inimi- corum persecucionem et subdit pro causa, quia fides firma, qua credunt in Deum et ipsum Christum, ipsos liberabit. O quis nostrum vult turbari, audiens Consolatorem di- centem: Non turbetur cor vestrum?“ Quis vult formidare audiens 'neque formidet?“ Quis non gauderet, cum in domo Patris man- siones multe sunt? Item, quia Jesus vadit preparare locum ame- nissimum §191V) exulibus, cibum delectabilissimum esurientibus, gaudium summum tristibus. Item quia dicit Iterum veniam et »accipiam vos ad me ipsum.' Item illud: 'Ubi ego sum et vos sitis'. 30 Item illud: cognoscetis Patrem‘ et illud: 'Qui credit in me, opera, »que ego facio, et ipse faciet et maiora horum faciet.' Item illud : 25 13) DA: vinienky C, wynyenky BE, om. F. — 14) ED: kysyelky C kyssyelky B, kysselky A, om. F. — 1) Glossam bohemicam hanc et omnes sequentes prorsus om. AB. — 2) D: strachuy C, om. AB.
Strana 297
Totum evangelium Christi in gaudium sonat. 297 'Quodeunque pecieritis Patrem in nomine meo, hoc faciet.' Ecce totum ewangelium sonat in gaudium. Quis ergo vult turbari et formidare, credens fide formata caritate in Deum et sic in Do- minum Jesum Christum? Creditis in Deum, et in me credite. Augustinus,: »Consequens enim est, ut si in Deum creditis, »in me credere debeatis, quod non esset consequens, si Christus »non esset Deus.« Hec ille.s In domo Patris mei mansiones multe sunt; 2. Nota: Domus Dei Patris est mundus, mansiones eius celum, mundus inferior, purgatorium et infernus. Sed in presenti domus Patris regnum celorum est, in quo mansio est vita eterna, que erit equalis omnibus, ubi nemo amplius alio vivit, quoniam vivendi erit eternitas; sed multe mansiones, diversitas meritorum in una vita, signant dignitates; nam etsi alius alio est forcior, sa- piencior, iustior, sanccior, nullus alienatur ab ista domo, ubi man- sionem pro suo quisque accepturus est merito. 10 15 Unde Gregorius super Ezechiel: »Vel hac racione »conveniunt mansiones multe cum uno denario et quia si alter minus, alter amplius exultat, omnes tamen unum gaudium con- ditoris sui visione letificat.« Augustinus: »Atque ita Deus erit omnia in omnibus, »ut quoniam Deus caritas est, per caritatem fiat, ut quod habent »singuli, commune sit omnibus; sic enim quisque eciam ipse »habet, cum amat in altero, quod ipse non habet; non erit itaque »alia invidia inparis claritatis.« Hec ille. 20 25 neb4 byť tak nebylo nerzekl bych wám že gdu4 si quo minus dixissem vobis, quia vado §192r) i. e. si non ita esset. Unde alia litera Crisostomi, ubi dicitur: » Si quominus', dicit 'si vero non', i. e. si non essent »parate per predestinacionem, dixissem vobis, quia vado parare »vobis locum.« Sed hoc est inpossibile, quod ego parem, quia inpossibile est, quod ammodo de novo predestinem, sicut dicit Augustinus: ideo dixi, quod mansiones sunt in domo Patris iam parate per predestinacionem, sed adhuc sunt parande per me- 30 3) Codd.: verba Augustinus co ille om. F. — 4) CD: hac glossas bohem. prorsus om. ABF, E tantum by tak nebylo wam exhibet.
Totum evangelium Christi in gaudium sonat. 297 'Quodeunque pecieritis Patrem in nomine meo, hoc faciet.' Ecce totum ewangelium sonat in gaudium. Quis ergo vult turbari et formidare, credens fide formata caritate in Deum et sic in Do- minum Jesum Christum? Creditis in Deum, et in me credite. Augustinus,: »Consequens enim est, ut si in Deum creditis, »in me credere debeatis, quod non esset consequens, si Christus »non esset Deus.« Hec ille.s In domo Patris mei mansiones multe sunt; 2. Nota: Domus Dei Patris est mundus, mansiones eius celum, mundus inferior, purgatorium et infernus. Sed in presenti domus Patris regnum celorum est, in quo mansio est vita eterna, que erit equalis omnibus, ubi nemo amplius alio vivit, quoniam vivendi erit eternitas; sed multe mansiones, diversitas meritorum in una vita, signant dignitates; nam etsi alius alio est forcior, sa- piencior, iustior, sanccior, nullus alienatur ab ista domo, ubi man- sionem pro suo quisque accepturus est merito. 10 15 Unde Gregorius super Ezechiel: »Vel hac racione »conveniunt mansiones multe cum uno denario et quia si alter minus, alter amplius exultat, omnes tamen unum gaudium con- ditoris sui visione letificat.« Augustinus: »Atque ita Deus erit omnia in omnibus, »ut quoniam Deus caritas est, per caritatem fiat, ut quod habent »singuli, commune sit omnibus; sic enim quisque eciam ipse »habet, cum amat in altero, quod ipse non habet; non erit itaque »alia invidia inparis claritatis.« Hec ille. 20 25 neb4 byť tak nebylo nerzekl bych wám že gdu4 si quo minus dixissem vobis, quia vado §192r) i. e. si non ita esset. Unde alia litera Crisostomi, ubi dicitur: » Si quominus', dicit 'si vero non', i. e. si non essent »parate per predestinacionem, dixissem vobis, quia vado parare »vobis locum.« Sed hoc est inpossibile, quod ego parem, quia inpossibile est, quod ammodo de novo predestinem, sicut dicit Augustinus: ideo dixi, quod mansiones sunt in domo Patris iam parate per predestinacionem, sed adhuc sunt parande per me- 30 3) Codd.: verba Augustinus co ille om. F. — 4) CD: hac glossas bohem. prorsus om. ABF, E tantum by tak nebylo wam exhibet.
Strana 298
298 LV. M. J. Hus, Philippi et lacobi. ritum fidei, que maxime habet meritum in absencia. Ideo subdit: Et si abiero et preparavero vobis locum' per fidem, sc. vestram in mei absencia. Unde Augustinus: »Eat Dominus Jesus et »preparat locum, eat, ne videatur, lateat, ut credatur; tunc enim »locus paratur, si ex fide vivatur; creditur, si desideratur, ut de- »sideratus habeatur; desiderium dileccionis est preparacio man- »sionis, cum sit preparacio in absencia.« per passionem et ascensionem per meritum passionis parare vobis locum. Et si ego abiero et preparavero; vobis locum, 15 20 §3. Augustinus: »Parat modo mansiones mansoribus, »preparando mansores. Quippe cum dixit 'in domo Patris mei »multe mansiones sunt', quid putamus esse domum Dei, nisi »templum Dei, de quo Apostolus dicit: 'Templum Dei sanctum »est, quod estis vos.' Hec est domus Dei, adhuc edificatur, adhuc »preparatur; sed quid est, quod ut paret abiit, cum nos ipsos pre- »paret, quod non faciet, si reliquerit? Sed illud signat, quia ut pa- »rentur iste mansiones, vivere debet iustus ex fide: si bene intel- »ligendo nec bene vadis, nec venis, unde recedis, vadit ergo »latendo, venit apparendo, sed nisi maneats regendo, ut proficiamus »bene vivendo, non parabitur locus, ubi possumus manere per- »fruendo.« Hec Augustinus. 10 per graciam et resurreccionem per gloriam et finalem iustificacionem §192v) iterum venio et accipiam vos ad me ipsum, ut ubi ego sum, Johan. 12°: »Si quis michi ministrat, me sequatur, ut ubi 25 »ego sum, ibi sit et minister meus.« Unde hortatur eos ad fidem in absencia, quia ideo se absentat, ut fides meritum habeat: sic legit Augustinus et Glossa. 30 quia ad mortem ibi et vos sitis. Et quo ego vado, Augustinus: »Sed quomodo hoc dicit, cum quo irent, »scirent et viam scirent, non ob aliud, nisi quod ipsum scirent. »Sed facile ista questio solvitur, si dicamus, quod eum aliqui »eorum sciebant, aliqui nesciebant, in quibus erat Philippus.« Hec ille. scitis, et viam scitis. 5) Codd.: zposobym superscr. E. — 6) Codd.: veniat C.
298 LV. M. J. Hus, Philippi et lacobi. ritum fidei, que maxime habet meritum in absencia. Ideo subdit: Et si abiero et preparavero vobis locum' per fidem, sc. vestram in mei absencia. Unde Augustinus: »Eat Dominus Jesus et »preparat locum, eat, ne videatur, lateat, ut credatur; tunc enim »locus paratur, si ex fide vivatur; creditur, si desideratur, ut de- »sideratus habeatur; desiderium dileccionis est preparacio man- »sionis, cum sit preparacio in absencia.« per passionem et ascensionem per meritum passionis parare vobis locum. Et si ego abiero et preparavero; vobis locum, 15 20 §3. Augustinus: »Parat modo mansiones mansoribus, »preparando mansores. Quippe cum dixit 'in domo Patris mei »multe mansiones sunt', quid putamus esse domum Dei, nisi »templum Dei, de quo Apostolus dicit: 'Templum Dei sanctum »est, quod estis vos.' Hec est domus Dei, adhuc edificatur, adhuc »preparatur; sed quid est, quod ut paret abiit, cum nos ipsos pre- »paret, quod non faciet, si reliquerit? Sed illud signat, quia ut pa- »rentur iste mansiones, vivere debet iustus ex fide: si bene intel- »ligendo nec bene vadis, nec venis, unde recedis, vadit ergo »latendo, venit apparendo, sed nisi maneats regendo, ut proficiamus »bene vivendo, non parabitur locus, ubi possumus manere per- »fruendo.« Hec Augustinus. 10 per graciam et resurreccionem per gloriam et finalem iustificacionem §192v) iterum venio et accipiam vos ad me ipsum, ut ubi ego sum, Johan. 12°: »Si quis michi ministrat, me sequatur, ut ubi 25 »ego sum, ibi sit et minister meus.« Unde hortatur eos ad fidem in absencia, quia ideo se absentat, ut fides meritum habeat: sic legit Augustinus et Glossa. 30 quia ad mortem ibi et vos sitis. Et quo ego vado, Augustinus: »Sed quomodo hoc dicit, cum quo irent, »scirent et viam scirent, non ob aliud, nisi quod ipsum scirent. »Sed facile ista questio solvitur, si dicamus, quod eum aliqui »eorum sciebant, aliqui nesciebant, in quibus erat Philippus.« Hec ille. scitis, et viam scitis. 5) Codd.: zposobym superscr. E. — 6) Codd.: veniat C.
Strana 299
Christus nobis via est rectissima. 299 subaudi: si in memoria habetis, que predixi vobis dicens Luce 18° : »Ecce ascendimus Jerosolimam et consummabuntur »omnia, que scripta sunt per prophetas de Filio hominis. Tradetur »enim gentibus et illudetur et flagellabitur et conspuetur et post- »quam flagellaverint, occident eum et die tercia resurget.« Ecce propter hec dicitur: 'scitis', sc. si in memoria ista habetis, vel scitis viam, i. e. scire debetis, sc. viam, veritatem et vitam, quia ego sum via, veritas et vita. Dicit ei Thomas: Domine, nescimus, quo vadis: et quo- reducens erroneos modo possumus scire? 193r Dicit ei Jesus: Ego sum via', instruens vivificans deceptos mortuos veritas et vita; 10 §4. Ego sum via, qua non erratur Psalmus: »Erraverunt »in- invio et non in via« ; via ducens Proverb. 4°: »Ducam te »per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris, non artabuntur »gressus tui et currens non habebis offendiculum«; via exemplaris et plana Joh. 13°: »Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum »ego feci vobis, ita et vos faciatis.« 15 Ego sum veritas non fallens Psalmus: »Fidelis Dominus »in omnibus verbis suis«; veritas lucens Joh. 8°: »Ego sum lux »mundi«; veritas omnem falsitatem odiens. 20 Ego sum vita sine morte permanentibus, vita viventibus in- deficiens Luce 10°: »Maria optimam partem elegit, que non aufe- »retur ab ea«; vita pascens Joh. 10°: »Per me si quis introierit, »salvabitur et pascua inveniet«; vita in premio Rom. 6°: »Sti- »pendia peccati mors, gracia autem Dei vita eterna.« 25 O bone Jesu, ex quo es via rectissima, da recte ire; ex quo es veritas, da recte intelligere; ex quo es vita, da recte vivere. Es via, ergo duc ab errore; es veritas, ergo libera a falsitate; es vita, ergo suscita a morte, quia per te venitur ad Patrem, per te cognoscitur Pater, et per te vivitur in Patre. Unde propter primum dicis: Nemo venit ad Patrem, nisi per me; propter secundum dicis 'si cognovissetis me, utique et Patrem meum cognovissetis'; propter tercium 'ego in Patre et Pater in me est‘. Sed dicet quis: 'Quo- modo ipse, qui vadit, est via; quomodo veritas et vita, quia tunc esset terminus, a quo, et medium et terminus, ad quem?“ Sed non mireris, cum ab ipso incipis, per ipsum vadis et in ipso quiescis ; ipse enim est, a quo omnis nostra incipit accio, per quem fit prin- cipaliter et in quo finaliter terminatur. 30 35 7) Codd.: om. B.
Christus nobis via est rectissima. 299 subaudi: si in memoria habetis, que predixi vobis dicens Luce 18° : »Ecce ascendimus Jerosolimam et consummabuntur »omnia, que scripta sunt per prophetas de Filio hominis. Tradetur »enim gentibus et illudetur et flagellabitur et conspuetur et post- »quam flagellaverint, occident eum et die tercia resurget.« Ecce propter hec dicitur: 'scitis', sc. si in memoria ista habetis, vel scitis viam, i. e. scire debetis, sc. viam, veritatem et vitam, quia ego sum via, veritas et vita. Dicit ei Thomas: Domine, nescimus, quo vadis: et quo- reducens erroneos modo possumus scire? 193r Dicit ei Jesus: Ego sum via', instruens vivificans deceptos mortuos veritas et vita; 10 §4. Ego sum via, qua non erratur Psalmus: »Erraverunt »in- invio et non in via« ; via ducens Proverb. 4°: »Ducam te »per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris, non artabuntur »gressus tui et currens non habebis offendiculum«; via exemplaris et plana Joh. 13°: »Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum »ego feci vobis, ita et vos faciatis.« 15 Ego sum veritas non fallens Psalmus: »Fidelis Dominus »in omnibus verbis suis«; veritas lucens Joh. 8°: »Ego sum lux »mundi«; veritas omnem falsitatem odiens. 20 Ego sum vita sine morte permanentibus, vita viventibus in- deficiens Luce 10°: »Maria optimam partem elegit, que non aufe- »retur ab ea«; vita pascens Joh. 10°: »Per me si quis introierit, »salvabitur et pascua inveniet«; vita in premio Rom. 6°: »Sti- »pendia peccati mors, gracia autem Dei vita eterna.« 25 O bone Jesu, ex quo es via rectissima, da recte ire; ex quo es veritas, da recte intelligere; ex quo es vita, da recte vivere. Es via, ergo duc ab errore; es veritas, ergo libera a falsitate; es vita, ergo suscita a morte, quia per te venitur ad Patrem, per te cognoscitur Pater, et per te vivitur in Patre. Unde propter primum dicis: Nemo venit ad Patrem, nisi per me; propter secundum dicis 'si cognovissetis me, utique et Patrem meum cognovissetis'; propter tercium 'ego in Patre et Pater in me est‘. Sed dicet quis: 'Quo- modo ipse, qui vadit, est via; quomodo veritas et vita, quia tunc esset terminus, a quo, et medium et terminus, ad quem?“ Sed non mireris, cum ab ipso incipis, per ipsum vadis et in ipso quiescis ; ipse enim est, a quo omnis nostra incipit accio, per quem fit prin- cipaliter et in quo finaliter terminatur. 30 35 7) Codd.: om. B.
Strana 300
300 LV. M. J. Hus, Philippi et Iacobi. sc. plena fide nemo venit ad Patrem, nisi per me. Si cognovissetiss postea sc. per fidem me, et Patrem 193v) meum utique cognovissetis: et ammodo per fidem et claram intuicionem cognoscetis eum et vidistis eum. Dicit ei Philippus: 10 15 20 §5.) Nota, quod quidam apostoli pecierunt seculi sublimi- tatem et potenciam Marci 10° : »Da nobis, ut unus ad dexteram »tuam et alius ad sinistram tuam sedeamus in gloria tua«; quidam pecierunt futurorum scienciam Math. 24°: »Quando hec erunt »et quod signum adventus tui et consummacionis seculi?« quidam pecierunt inimicorum vindictam Luce 9°: »Vis dicimus, ut de- — Philippus, autem »scendat ignis de celo et consumat illos?« non peciit secularem potenciam, quia brevis est, Ecclesia- stici 10°: »Omnis potentatus brevis vita« et hinc Salvator respondit illis Nescitis, quid petatis.' Nec 2° petivit futurorum scienciam, quia dicitur Roman. 12°: »Non plus sapere, quam oportet sapere, »sed sapere ad sobrietatem« et 1a Corinth. 8°: »Sciencia inflat, »caritas autem edificat«, nec 3° petivit inimicorum vindictam, quia Deuteron. 32° dicitur: »Michi vindicta et ego retribuam« et di- lector inimicorum dicit Math. 5°: »Diligite inimicos vestros, bene- »facite hiis, qui oderunt vos«, sed peciit visionem Dei Patris, que eterna beatitudo est. Sciebat enim, quod in paterna visione est summa leticia Psalmus: »Adinplebis me leticia cum vultu tuo« ; est plena sacietas Psalmus: »Saciabor, cum apparuerit gloria »tua«; est eterna vita Johann. 17°: »Hec est autem vita eterna, »ut cognoscant te, solum verum Deum, et quem misisti, Jesum 25 »Christum.« 5 Domine, ostende nobis Patrem, 30 35 §6.) Sciendum, quod de Patre tria nobis olim erant ab- scondita, sc. sapiencia, gracia et facies, propter quod Christus se O- mediatorem fecit, ut paternam nobis sapienciam revelaret Math. XI°: »Nemo novit §194r) Filium, nisi Pater, neque Patrem quis novit, »nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare«; Johann. 1°: »Deum »nemo vidit umquam,: unigenitus Dei Filius, qui est in sinu »Patris, ipse enarravit,1.« 2° ut paterne gracie nos reconciliaret Rom. 5°: »Cum enim inimici essemus Deo, reconciliati sumus »ei per mortem Filii eius«; 3° ut paternam nobis ostenderet vi- sionem. Ideo dixit Philippus Domine, ostende nobis Patrem‘; non peciit visionem, que est per creaturarum speculacionem, quia ob- scura est, de qua Roman. 1°: »Invisibilia enim ipsius a creatura »mundi per ea, que facta sunt, intellecta conspiciuntur«; nec vi- 8) Codd.: bysste superscr. E. — 9) Codd.: filius B errore. — 10) Codd.: in D nisi 83 add. — 11) Codd.: revelavit C.
300 LV. M. J. Hus, Philippi et Iacobi. sc. plena fide nemo venit ad Patrem, nisi per me. Si cognovissetiss postea sc. per fidem me, et Patrem 193v) meum utique cognovissetis: et ammodo per fidem et claram intuicionem cognoscetis eum et vidistis eum. Dicit ei Philippus: 10 15 20 §5.) Nota, quod quidam apostoli pecierunt seculi sublimi- tatem et potenciam Marci 10° : »Da nobis, ut unus ad dexteram »tuam et alius ad sinistram tuam sedeamus in gloria tua«; quidam pecierunt futurorum scienciam Math. 24°: »Quando hec erunt »et quod signum adventus tui et consummacionis seculi?« quidam pecierunt inimicorum vindictam Luce 9°: »Vis dicimus, ut de- — Philippus, autem »scendat ignis de celo et consumat illos?« non peciit secularem potenciam, quia brevis est, Ecclesia- stici 10°: »Omnis potentatus brevis vita« et hinc Salvator respondit illis Nescitis, quid petatis.' Nec 2° petivit futurorum scienciam, quia dicitur Roman. 12°: »Non plus sapere, quam oportet sapere, »sed sapere ad sobrietatem« et 1a Corinth. 8°: »Sciencia inflat, »caritas autem edificat«, nec 3° petivit inimicorum vindictam, quia Deuteron. 32° dicitur: »Michi vindicta et ego retribuam« et di- lector inimicorum dicit Math. 5°: »Diligite inimicos vestros, bene- »facite hiis, qui oderunt vos«, sed peciit visionem Dei Patris, que eterna beatitudo est. Sciebat enim, quod in paterna visione est summa leticia Psalmus: »Adinplebis me leticia cum vultu tuo« ; est plena sacietas Psalmus: »Saciabor, cum apparuerit gloria »tua«; est eterna vita Johann. 17°: »Hec est autem vita eterna, »ut cognoscant te, solum verum Deum, et quem misisti, Jesum 25 »Christum.« 5 Domine, ostende nobis Patrem, 30 35 §6.) Sciendum, quod de Patre tria nobis olim erant ab- scondita, sc. sapiencia, gracia et facies, propter quod Christus se O- mediatorem fecit, ut paternam nobis sapienciam revelaret Math. XI°: »Nemo novit §194r) Filium, nisi Pater, neque Patrem quis novit, »nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare«; Johann. 1°: »Deum »nemo vidit umquam,: unigenitus Dei Filius, qui est in sinu »Patris, ipse enarravit,1.« 2° ut paterne gracie nos reconciliaret Rom. 5°: »Cum enim inimici essemus Deo, reconciliati sumus »ei per mortem Filii eius«; 3° ut paternam nobis ostenderet vi- sionem. Ideo dixit Philippus Domine, ostende nobis Patrem‘; non peciit visionem, que est per creaturarum speculacionem, quia ob- scura est, de qua Roman. 1°: »Invisibilia enim ipsius a creatura »mundi per ea, que facta sunt, intellecta conspiciuntur«; nec vi- 8) Codd.: bysste superscr. E. — 9) Codd.: filius B errore. — 10) Codd.: in D nisi 83 add. — 11) Codd.: revelavit C.
Strana 301
Visio Dei erit in patria per apertam manifestationem. 301 sionem fidei, quia inperfecta est 1a Corinth. 13° ; nec iam, que fit per contemplacionem, que permixta est; contemplacio enim viatoris non potest clare intueri Deum Patrem propter corporis agravacionem, quia Sapiencie 9° dicitur: »Corpus, quod cor- »rumpitur, agravat animam.« Sed petit Philippus paternam visi- onem, que erit in patria per apertam manifestacionem, que nichil habebit obscuritatis, quia clarissima est 1a Corinth. 13°: »Vi- »demus nunc per speculum et in enigmate, tunc autem facie ad »faciem«; nichil inperfeccionis, quia perfectissima est 1a Co- rinth. 13°: »Cum venerit, quod perfectum est, evacuabitur, »quod ex parte est« ; nichil admixtionis, quia suavissima est, unde Augustinus in Libro de libero arbitrio: »Tanta est »pulcritudo iusticie, tanta iocunditas felicitatis eterne«. Hec est in- commutabilis veritatis atque sapiencie et si non liceret amplius in ea vivere, quam unius diei hora, propter hoc solum innume- rabiles anni huius vite pleni deliciis et circumfluencia temporalium honorum recte meritoque contempnerentur. 10 15 et sufficiti, nobis. Dicit ei Jesus: Tanto tempore vobiscum sum et non cognovistis me? Philippe, qui videt §194v) me, videt et Patrem meum. Quomodo tu dicis: Ostende nobis Patrem? Non credis, quia ego in Patre 20 Hic nota, quod dicitur 'non credis‘. Credebat Philippus in Christum et credebat ipsum equalem Patri et unum in substancia in habitu, sed non credebat distincte in Patrem. Unde audiens distincte loqui Christum de Patre volebat eum distincte cognoscere et hinc dixit 'Ostende nobis Patrem‘. Peccavit tamen Philippus et hinc a Domino est correptus. 25 et Pater in me est? Verba, que ego loquor vobis, a me ipso non loquor; Pater autem in me manens ipse facit opera. Non credis, quia ego in Patre et Pater in me est? per unitatem essencie, quia 'ego et Pater unum sumus" Johann. 10°. Unde ly. in‘ in proposito inportat unionem essencie; est eciam Pater in Filio per amorem et e contra Filius in Patre; et est Pater in Filio tamquam originans in originato et Filius in Patre tamquam originatum in originante. 30 35 12) Codd.: a dosty gest nam superscr. E. 20
Visio Dei erit in patria per apertam manifestationem. 301 sionem fidei, quia inperfecta est 1a Corinth. 13° ; nec iam, que fit per contemplacionem, que permixta est; contemplacio enim viatoris non potest clare intueri Deum Patrem propter corporis agravacionem, quia Sapiencie 9° dicitur: »Corpus, quod cor- »rumpitur, agravat animam.« Sed petit Philippus paternam visi- onem, que erit in patria per apertam manifestacionem, que nichil habebit obscuritatis, quia clarissima est 1a Corinth. 13°: »Vi- »demus nunc per speculum et in enigmate, tunc autem facie ad »faciem«; nichil inperfeccionis, quia perfectissima est 1a Co- rinth. 13°: »Cum venerit, quod perfectum est, evacuabitur, »quod ex parte est« ; nichil admixtionis, quia suavissima est, unde Augustinus in Libro de libero arbitrio: »Tanta est »pulcritudo iusticie, tanta iocunditas felicitatis eterne«. Hec est in- commutabilis veritatis atque sapiencie et si non liceret amplius in ea vivere, quam unius diei hora, propter hoc solum innume- rabiles anni huius vite pleni deliciis et circumfluencia temporalium honorum recte meritoque contempnerentur. 10 15 et sufficiti, nobis. Dicit ei Jesus: Tanto tempore vobiscum sum et non cognovistis me? Philippe, qui videt §194v) me, videt et Patrem meum. Quomodo tu dicis: Ostende nobis Patrem? Non credis, quia ego in Patre 20 Hic nota, quod dicitur 'non credis‘. Credebat Philippus in Christum et credebat ipsum equalem Patri et unum in substancia in habitu, sed non credebat distincte in Patrem. Unde audiens distincte loqui Christum de Patre volebat eum distincte cognoscere et hinc dixit 'Ostende nobis Patrem‘. Peccavit tamen Philippus et hinc a Domino est correptus. 25 et Pater in me est? Verba, que ego loquor vobis, a me ipso non loquor; Pater autem in me manens ipse facit opera. Non credis, quia ego in Patre et Pater in me est? per unitatem essencie, quia 'ego et Pater unum sumus" Johann. 10°. Unde ly. in‘ in proposito inportat unionem essencie; est eciam Pater in Filio per amorem et e contra Filius in Patre; et est Pater in Filio tamquam originans in originato et Filius in Patre tamquam originatum in originante. 30 35 12) Codd.: a dosty gest nam superscr. E. 20
Strana 302
302 LV. M. J. HuS, Philippi et Iacob aspoň1a Alioquin propter opera §195r) ipsa credite! Amen, amen, manifeste fide formata caritate sanitatum dico vobis, qui credit in me, opera, que ego facio, et ipse me prius faciente quantum ad noticiam hominum faciet et maiora horum faciet: 10 15 20 25 30 7. Augustinus: »Sed que sunt ista maiora? an forte, »quod egros ipsis transeuntibus eciam eorum umbra sanabat? maius »est enim, ut sanet umbra quam fimbria. Verumtamen, quando »ista dicebat, verborum suorum facta,4 et opera tunc dicebat, »nisi verba, que loquebatur, et eorum fructus erat fides illorum; »verum tamen ewangelizantibus discipulis non tam pauci, quam »illi erant, sed gentes eciam crediderunt. Nonne ab ore illius dives »ille tristis abscessit et tamen postea, quod ab illo auditum non »fecit unus, fecerunt multi, cum per discipulos loqueretur? Ecce »maiora fecit predicatus a credentibus, quam locutus audientibus. »Verum hoc adhuc monet, quod hec maiora per apostolos fecit. »Non autem ipsos tantum signans ait 'Qui credit in me‘ et subdit »Audi ergo: qui credit in me, opera, que ego facio, et ipse faciet »prius ego facio, deinde faciet, quia facio, ut faciat. Que opera? »nisi ut ex inpio iustus fiat, quod utique in illo, sed non sine »illo Christus operatur. Prorsus maius hoc dixerim, quam creare »celum et terram ; celum enim et terra transibunt, predestinatorum »autem salus et iustificacio permanebit. Sed in celis angeli opera »sunt Christi; numquid eciam hiis operibus maiora facit, qui co- »operatur Christo ad suam iustificacionem? Iudicet, qui potest, »utrum maius sit iustos creare, quam inpios iustificare; certe si »equalis sit utrumque potencie, hoc maioris §195v est miseri- »cordie. Sed omnia opera intellige Christi, ubi ait : Maiora horum »faciet'; nulla necessitas cogit; horum enim forsitan dixit, que »illa hora faciebat; tunc autemi5 verba fidei faciebat et utique »minus est verba iusticie predicare, quod fecit propter nos, quam »inpios iustificare, quod ita facit in nobis, ut faciamus et nos. »Magnam autem spem Dominus suis promisit orantibus, dicens: »'Quia ego ad Patrem vado et quodcunque pecieritis Patrem in »nomine meo, hoc faciam.“« Hec Augustinus. — quia ego ad Patrem vado. Et quodcunque pecieritis Patrem — a5 in nomine meo, hoc faciam. 13) C: aspon D, om. ABEF. — 14) Codd.: perfecta D. — 15) Codd.: om. E.
302 LV. M. J. HuS, Philippi et Iacob aspoň1a Alioquin propter opera §195r) ipsa credite! Amen, amen, manifeste fide formata caritate sanitatum dico vobis, qui credit in me, opera, que ego facio, et ipse me prius faciente quantum ad noticiam hominum faciet et maiora horum faciet: 10 15 20 25 30 7. Augustinus: »Sed que sunt ista maiora? an forte, »quod egros ipsis transeuntibus eciam eorum umbra sanabat? maius »est enim, ut sanet umbra quam fimbria. Verumtamen, quando »ista dicebat, verborum suorum facta,4 et opera tunc dicebat, »nisi verba, que loquebatur, et eorum fructus erat fides illorum; »verum tamen ewangelizantibus discipulis non tam pauci, quam »illi erant, sed gentes eciam crediderunt. Nonne ab ore illius dives »ille tristis abscessit et tamen postea, quod ab illo auditum non »fecit unus, fecerunt multi, cum per discipulos loqueretur? Ecce »maiora fecit predicatus a credentibus, quam locutus audientibus. »Verum hoc adhuc monet, quod hec maiora per apostolos fecit. »Non autem ipsos tantum signans ait 'Qui credit in me‘ et subdit »Audi ergo: qui credit in me, opera, que ego facio, et ipse faciet »prius ego facio, deinde faciet, quia facio, ut faciat. Que opera? »nisi ut ex inpio iustus fiat, quod utique in illo, sed non sine »illo Christus operatur. Prorsus maius hoc dixerim, quam creare »celum et terram ; celum enim et terra transibunt, predestinatorum »autem salus et iustificacio permanebit. Sed in celis angeli opera »sunt Christi; numquid eciam hiis operibus maiora facit, qui co- »operatur Christo ad suam iustificacionem? Iudicet, qui potest, »utrum maius sit iustos creare, quam inpios iustificare; certe si »equalis sit utrumque potencie, hoc maioris §195v est miseri- »cordie. Sed omnia opera intellige Christi, ubi ait : Maiora horum »faciet'; nulla necessitas cogit; horum enim forsitan dixit, que »illa hora faciebat; tunc autemi5 verba fidei faciebat et utique »minus est verba iusticie predicare, quod fecit propter nos, quam »inpios iustificare, quod ita facit in nobis, ut faciamus et nos. »Magnam autem spem Dominus suis promisit orantibus, dicens: »'Quia ego ad Patrem vado et quodcunque pecieritis Patrem in »nomine meo, hoc faciam.“« Hec Augustinus. — quia ego ad Patrem vado. Et quodcunque pecieritis Patrem — a5 in nomine meo, hoc faciam. 13) C: aspon D, om. ABEF. — 14) Codd.: perfecta D. — 15) Codd.: om. E.
Strana 303
Septem verba Christi in cruce sunt eius nobis testamentum. 303 LVI. In die Invencionis S. Crucis.s (Ewangelium.) N illo tempore dixit Jesus Patri: 1.) Ista sunt septem verba Christi in cruce pendentis, in quibus testamentum eius conprehenditur nobis in exemplum con- ditum, ut sequamur vestigia eius, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius. Qui passione sua, quam sustinuit humiliter, vicit dyabolum, quem ligavit, infernum, quem spoliavit, carnem, quam superavit, mundum, quem contempsit, supplicium, quod pertulit, celum, quod aperuit, peccatum, quod mortem in- duxit. Nam vicit superbiam capitis humilis inclinacio, invidiam brachiorum caritativa ad amplexandum extensio, avariciam manuum perforacio, accidiam ad passionem festinacio, iram mollis responsio et pro inimicis facta exoracio, luxuriam lateris vulneracio et tocius corporis flagellacio. 10 15 1m Luce 230 IGlossa: Non orat pro eis, qui per invidiam et superbiam, quem Filium Dei intellexerunt, negant et crucifigunt, sed pro hiis, qui zelum Dei habentes, sed non secundum scienciam, nesciunt, quid faciunt.]1 Pater, dimitte illis, quia nesciunt, quod faciunt. 2m Et dixit latroni: Amen, dico tibi: hodie mecum eris in 20 [ Vita est esse cum Christo, quia ubi est Christus, ibi est regnum.] paradiso. §2. Verbis autem septem Christi coaptando septem vicia alia pro nostra informacione conparacio respondebit. Unde in figura 1mi Regum 16° legitur, quod cum spiritus malus «196r) rapiebat Saulem, accipiebat David citharam et percuciebat manu etc., David, qui in cithara sua spiritum malum conpescuit, Christum figurabat, qui in cruce sua spiritum malum septem verba dicens superavit. Non enim tanta vis esset in David cithara, si non fuisset Christi et crucis eius figura; Christo enim, filio David secundum carnem, potestate inperante divina percuciente septem cordas spiritus malus, qui vexabat humanum genus, perhorrescens fugiebat. Saul enim interpretatur peticio‘ sive 'abutens‘ et signat humanum genus, quod propter abusionem donorum gratuitorum a dyabolo vexa- batur; sed peticione, ut David citharam tangeret, cessabat a ve- 25 30 1) Haec glossae interlineares tantum in A occurrunt; cett. codd. omnes om. 2) Codd.: om. B. 20*
Septem verba Christi in cruce sunt eius nobis testamentum. 303 LVI. In die Invencionis S. Crucis.s (Ewangelium.) N illo tempore dixit Jesus Patri: 1.) Ista sunt septem verba Christi in cruce pendentis, in quibus testamentum eius conprehenditur nobis in exemplum con- ditum, ut sequamur vestigia eius, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius. Qui passione sua, quam sustinuit humiliter, vicit dyabolum, quem ligavit, infernum, quem spoliavit, carnem, quam superavit, mundum, quem contempsit, supplicium, quod pertulit, celum, quod aperuit, peccatum, quod mortem in- duxit. Nam vicit superbiam capitis humilis inclinacio, invidiam brachiorum caritativa ad amplexandum extensio, avariciam manuum perforacio, accidiam ad passionem festinacio, iram mollis responsio et pro inimicis facta exoracio, luxuriam lateris vulneracio et tocius corporis flagellacio. 10 15 1m Luce 230 IGlossa: Non orat pro eis, qui per invidiam et superbiam, quem Filium Dei intellexerunt, negant et crucifigunt, sed pro hiis, qui zelum Dei habentes, sed non secundum scienciam, nesciunt, quid faciunt.]1 Pater, dimitte illis, quia nesciunt, quod faciunt. 2m Et dixit latroni: Amen, dico tibi: hodie mecum eris in 20 [ Vita est esse cum Christo, quia ubi est Christus, ibi est regnum.] paradiso. §2. Verbis autem septem Christi coaptando septem vicia alia pro nostra informacione conparacio respondebit. Unde in figura 1mi Regum 16° legitur, quod cum spiritus malus «196r) rapiebat Saulem, accipiebat David citharam et percuciebat manu etc., David, qui in cithara sua spiritum malum conpescuit, Christum figurabat, qui in cruce sua spiritum malum septem verba dicens superavit. Non enim tanta vis esset in David cithara, si non fuisset Christi et crucis eius figura; Christo enim, filio David secundum carnem, potestate inperante divina percuciente septem cordas spiritus malus, qui vexabat humanum genus, perhorrescens fugiebat. Saul enim interpretatur peticio‘ sive 'abutens‘ et signat humanum genus, quod propter abusionem donorum gratuitorum a dyabolo vexa- batur; sed peticione, ut David citharam tangeret, cessabat a ve- 25 30 1) Haec glossae interlineares tantum in A occurrunt; cett. codd. omnes om. 2) Codd.: om. B. 20*
Strana 304
304 LVI. M. J. Hus, In die Inventionis S. Crucis. 10 15 xacione. Fuerunt ergo in cithara crucis septem corde, quarum melodia dyabolum effugavit, que sunt septem verba Domini in cruce pendentis, quorum virtus si sonet, victum effugat dyabolum et confusum. §3. Primum verbum est: Pater, dimitte illis, quia nesciunt, »quid faciunt.' In hac corda sonat misericordia quoad proximum, qua remittitur iniuria. Et attende sonum huius corde, quod non sufficit odium de corde dimittere,, sed oportet pro4 delinquente orare culpasque ignorancie iniurianti attribuere. Ecce sonat corda Christi 'quia nesciunt, quid faciunt'. Et ostenditur in hac corda caritas contra invidiam in remittendo inimicis culpam et in orando pro eis, ut consequantur veniams. Pulcherrime; affectande conversacionis exemplum, quod tam cito latroni venia[m] relaxatur et uberior gracia quam precacio. Semper enim Dominus plus tribuit, quam rogatur. Ille rogabat: 'Memento mei, Domine, cum veneris in regnum tuum‘; Dominus autem Hodie mecum eris in paradiso'; cito ignoscit Dominus, quia ille cito convertitur.5 20 Joh. 19° [Quia divina quasi repulit ignotam matrem, iam ostendit venisse horam, Et cum vidisset Jesus matrem et discipulum, 196v) quem quam tunc predixit, in qua agnoscit, de qua fuerat mortaliter natus. Et docet, ut a piis filiis in- diligebat, stantem, dixit matri sue: Mulier, ecce filius tuus. 3m pendatur cura parentibus. Unde Apostolus : Si quis curam suorum non habet, fidem negat.l1 Deinde dixit discipulo: Ecce, mater tua. Math. 27° Leorundem plorat miseriam, in qua ostendit, quam tum ipsi flere debent, Et circa horam nonam exclamavit Jesus voce magna dicens: qui peccant li 4m Deus meus, Deuss meuss, ut quid dereliquisti me? Johann. 19°. [1Omnia, que oportebat fieri, antequam acciperet acetum et traderet spiritum, ut et, ut) habet scriptura, consumaretur: »In siti mea »potaverunt me aceto«, dixit: 'Sicio', ut eciam in lingwa et ore Postea sciens Jesus, quia omnia 8197r) consummata sunt, pateretur. 5m 25 dixit: Sicio. 6m Math. 27° et Marc. 1/0 Deinde clamans voce magna Jesus ait: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. 7m Johann. 19° Et cum accepisset Jesus acetum, dixi. Consummatum est“ Marc. 1407 et inclinato capite emissa voce magna exspiravit. — 3) Codd.: dimittetur B male. — 4) Codd.: om. B. — 5) Codd. hic finiunt; quae sequuntur Pulcherrime oo convertitur solus A exhibet. — 6) Codd.: om. B. — 7) Codd.: Marc. XV. 37 Vulg.
304 LVI. M. J. Hus, In die Inventionis S. Crucis. 10 15 xacione. Fuerunt ergo in cithara crucis septem corde, quarum melodia dyabolum effugavit, que sunt septem verba Domini in cruce pendentis, quorum virtus si sonet, victum effugat dyabolum et confusum. §3. Primum verbum est: Pater, dimitte illis, quia nesciunt, »quid faciunt.' In hac corda sonat misericordia quoad proximum, qua remittitur iniuria. Et attende sonum huius corde, quod non sufficit odium de corde dimittere,, sed oportet pro4 delinquente orare culpasque ignorancie iniurianti attribuere. Ecce sonat corda Christi 'quia nesciunt, quid faciunt'. Et ostenditur in hac corda caritas contra invidiam in remittendo inimicis culpam et in orando pro eis, ut consequantur veniams. Pulcherrime; affectande conversacionis exemplum, quod tam cito latroni venia[m] relaxatur et uberior gracia quam precacio. Semper enim Dominus plus tribuit, quam rogatur. Ille rogabat: 'Memento mei, Domine, cum veneris in regnum tuum‘; Dominus autem Hodie mecum eris in paradiso'; cito ignoscit Dominus, quia ille cito convertitur.5 20 Joh. 19° [Quia divina quasi repulit ignotam matrem, iam ostendit venisse horam, Et cum vidisset Jesus matrem et discipulum, 196v) quem quam tunc predixit, in qua agnoscit, de qua fuerat mortaliter natus. Et docet, ut a piis filiis in- diligebat, stantem, dixit matri sue: Mulier, ecce filius tuus. 3m pendatur cura parentibus. Unde Apostolus : Si quis curam suorum non habet, fidem negat.l1 Deinde dixit discipulo: Ecce, mater tua. Math. 27° Leorundem plorat miseriam, in qua ostendit, quam tum ipsi flere debent, Et circa horam nonam exclamavit Jesus voce magna dicens: qui peccant li 4m Deus meus, Deuss meuss, ut quid dereliquisti me? Johann. 19°. [1Omnia, que oportebat fieri, antequam acciperet acetum et traderet spiritum, ut et, ut) habet scriptura, consumaretur: »In siti mea »potaverunt me aceto«, dixit: 'Sicio', ut eciam in lingwa et ore Postea sciens Jesus, quia omnia 8197r) consummata sunt, pateretur. 5m 25 dixit: Sicio. 6m Math. 27° et Marc. 1/0 Deinde clamans voce magna Jesus ait: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. 7m Johann. 19° Et cum accepisset Jesus acetum, dixi. Consummatum est“ Marc. 1407 et inclinato capite emissa voce magna exspiravit. — 3) Codd.: dimittetur B male. — 4) Codd.: om. B. — 5) Codd. hic finiunt; quae sequuntur Pulcherrime oo convertitur solus A exhibet. — 6) Codd.: om. B. — 7) Codd.: Marc. XV. 37 Vulg.
Strana 305
Christus Pharisaeos salutifere informavit eisque pie respondit. 305 LVII. Commune de doctoribus. Ewangelium. 197VMath Unc accesserunt ad Jesum 90 1. Duo in presenti ewangelio ponuntur, sc. interrogacio discipulorum Johannis et phariseorum, qua voluerunt Christum de non observancia legis cum suis discipulis arguere et se ipsos magnificare; 2° pia Christi responsio et salutifera informacio et excusacio, quia querentes Christus parabolice sive exemplariter informavit et suos discipulos a transgressione legis excusavit. Dicit ergo ewangelista: Tunc', sc postquam phariseos misericordiam docuit et se medicum male habencium vocavit et vocatorem pec- catorum ad penitenciam faciendam. 10 Lucas 5° dicit: »Et illi (sc. pharisei) dixerunt ad eum: Quare discipuli Johannis ieiunant »frequenter, et obsecraciones faciunt, similiter et phariseorum, tui autem edunt et bibunt?« discipuli Johannis dicentes: Quare nos et pharisei ieiu- Augustinus,: »Et ipsi aderant et omnes certatim, ut quisque poterat, hoc obiecerunt.“2 namus frequenter, discipuli198r) autem tui non ieiunant? 15 2. Cirillus: »Postquam primum verbum acceperunt »a Christo, pro aliis ad alia se convertunt, volentes ostendere »sacros discipulos et ipsum cum eis Jesum minime curasse de »lege. Unde dicunt: Quare nos et pharisei etc.« Ecce, cum vo- luerunt corripere Salvatorem propter communicacionem publica- norum, victi ex lege voluerunt responsionem Christi in ipsum re- tundere, convertentes se iam contra eius discipulos, qui legis ieiunia non servabant, quasi dicerent 'comeditis cum publicanis et peccatoribus, cum iubeat lex non communicare cum inmundo; sed in excusacionem prevaricacionis succedit vobis misericordia. Cum ergo non ieiunatis, ut mos est secundum legem volentibus vivere.?" 20 25 Et ait illis Jesus: Numquid Glossa ordinaria: »Moraliter: Quamdiu sponsus »nobiscum est, in leticia sumus nec ieiunare possumus nec lugere ; »cum pro peccato recedit et avolat, tunc ieiunium indicendum »est, tunc luctus multiplicandus est.« Hec Glossa. 30 1) Codd. sine inscriptione; in BE textus cum praecedenti sermone con- iunctus. — 2) Codd.: Augustinus ~ obiecerunt om. B. — 3) Codd.: Gregorius E. 1) Codd.: etc. add. B.
Christus Pharisaeos salutifere informavit eisque pie respondit. 305 LVII. Commune de doctoribus. Ewangelium. 197VMath Unc accesserunt ad Jesum 90 1. Duo in presenti ewangelio ponuntur, sc. interrogacio discipulorum Johannis et phariseorum, qua voluerunt Christum de non observancia legis cum suis discipulis arguere et se ipsos magnificare; 2° pia Christi responsio et salutifera informacio et excusacio, quia querentes Christus parabolice sive exemplariter informavit et suos discipulos a transgressione legis excusavit. Dicit ergo ewangelista: Tunc', sc postquam phariseos misericordiam docuit et se medicum male habencium vocavit et vocatorem pec- catorum ad penitenciam faciendam. 10 Lucas 5° dicit: »Et illi (sc. pharisei) dixerunt ad eum: Quare discipuli Johannis ieiunant »frequenter, et obsecraciones faciunt, similiter et phariseorum, tui autem edunt et bibunt?« discipuli Johannis dicentes: Quare nos et pharisei ieiu- Augustinus,: »Et ipsi aderant et omnes certatim, ut quisque poterat, hoc obiecerunt.“2 namus frequenter, discipuli198r) autem tui non ieiunant? 15 2. Cirillus: »Postquam primum verbum acceperunt »a Christo, pro aliis ad alia se convertunt, volentes ostendere »sacros discipulos et ipsum cum eis Jesum minime curasse de »lege. Unde dicunt: Quare nos et pharisei etc.« Ecce, cum vo- luerunt corripere Salvatorem propter communicacionem publica- norum, victi ex lege voluerunt responsionem Christi in ipsum re- tundere, convertentes se iam contra eius discipulos, qui legis ieiunia non servabant, quasi dicerent 'comeditis cum publicanis et peccatoribus, cum iubeat lex non communicare cum inmundo; sed in excusacionem prevaricacionis succedit vobis misericordia. Cum ergo non ieiunatis, ut mos est secundum legem volentibus vivere.?" 20 25 Et ait illis Jesus: Numquid Glossa ordinaria: »Moraliter: Quamdiu sponsus »nobiscum est, in leticia sumus nec ieiunare possumus nec lugere ; »cum pro peccato recedit et avolat, tunc ieiunium indicendum »est, tunc luctus multiplicandus est.« Hec Glossa. 30 1) Codd. sine inscriptione; in BE textus cum praecedenti sermone con- iunctus. — 2) Codd.: Augustinus ~ obiecerunt om. B. — 3) Codd.: Gregorius E. 1) Codd.: etc. add. B.
Strana 306
306 LVII. M. J. Hus, Commune de doctoribus. Lucas: »Numquid potestis filios sponsi, dum cum illis est »sponsus, facere ieiunare?« Marci 20 dicitur: »Filii nupciarum« Glossa5: i. e. debent apostoli i. e. Christi et ecclesie possunt filii sponsi, 10 3. Teiunare‘: Augustinus De questionibus s ewangelii dicit: »Est autem duplex ieiunium: unum ad pro- »piciandum in tribulacione Deum pro peccatis, aliud in gaudio, »cum tanto minus delectant carnalia, quanto spiritualium maior »sagina est. Interrogatus ergo Dominus, cur discipuli eius non »ieiunarent, de utroque ieiunio respondit; et primo de ieiunio tri- »bulacionis, dicens: Non potestis filios sponsi, dum cum illis est »sponsus, facere ieiunare. Crisostomus: »Quasi diceret: presens tempus leticie est »et alacritatis, non igitur inmittenda sunt tristia'.« Glossa: »Cuius plus proficit presencia quam corporalis abstinencia« quamdiu cum illis est sponsus, lugere? 15 20 Glossa ordinaria: »Matheus ita: Namquid possunt »filii sponsi lugere, quamdiu cum illis est sponsus? Sponsus, »i. e. Christus, sponsa ecclesia, de quo spirituali connubio apo- »stoli sunt creati, qui lugere et ieiunare non possunt, quamdiu »sponsam cum sponso vident. Quando transierint nupcie, eciam »passionis et resurreccionis tempus advenerit, tunc ieiunabunt.« Hec Glossa. Glossa: passionis, ascensionis corporaliter Venient autem dies, cum auferetur ab eis sponsus 198v) Glossa; tam acibis quam a mundi amore »Ideononieiunant, quia Nemo etc.« Marcus: assumentum et tunc ieinnabunt. Nemo autem Sinmittit 6 commissuram Glossa: i. e. severiora precepta panni rudis 25 30 4. Glossa, ordinaria: »Nemo assumentum etc." »Discipulos vetera vestimenta dicit, i. e. adhuc carnales, necdum »innovatos fidei firmitate, quibus si novus pannus (i. e. pars doctrine, »que novam vitam ...) partim assuaturs, et ipsa quodammodo »scinditur, cuius pars inportune traditur, que ad ieiunium valet »ciborum, cum illa doceat spirituale ieiunium, sc. non a cibis »tantum, sed ab omni voluptate carnis.« Hec Glossa, 5) Codd.: om. B. — 6) Vulg.: om. Codd. — 7) Codd.: verba haec omnia Glossa c Glossa om. E. — 8) D: assumatur AB.
306 LVII. M. J. Hus, Commune de doctoribus. Lucas: »Numquid potestis filios sponsi, dum cum illis est »sponsus, facere ieiunare?« Marci 20 dicitur: »Filii nupciarum« Glossa5: i. e. debent apostoli i. e. Christi et ecclesie possunt filii sponsi, 10 3. Teiunare‘: Augustinus De questionibus s ewangelii dicit: »Est autem duplex ieiunium: unum ad pro- »piciandum in tribulacione Deum pro peccatis, aliud in gaudio, »cum tanto minus delectant carnalia, quanto spiritualium maior »sagina est. Interrogatus ergo Dominus, cur discipuli eius non »ieiunarent, de utroque ieiunio respondit; et primo de ieiunio tri- »bulacionis, dicens: Non potestis filios sponsi, dum cum illis est »sponsus, facere ieiunare. Crisostomus: »Quasi diceret: presens tempus leticie est »et alacritatis, non igitur inmittenda sunt tristia'.« Glossa: »Cuius plus proficit presencia quam corporalis abstinencia« quamdiu cum illis est sponsus, lugere? 15 20 Glossa ordinaria: »Matheus ita: Namquid possunt »filii sponsi lugere, quamdiu cum illis est sponsus? Sponsus, »i. e. Christus, sponsa ecclesia, de quo spirituali connubio apo- »stoli sunt creati, qui lugere et ieiunare non possunt, quamdiu »sponsam cum sponso vident. Quando transierint nupcie, eciam »passionis et resurreccionis tempus advenerit, tunc ieiunabunt.« Hec Glossa. Glossa: passionis, ascensionis corporaliter Venient autem dies, cum auferetur ab eis sponsus 198v) Glossa; tam acibis quam a mundi amore »Ideononieiunant, quia Nemo etc.« Marcus: assumentum et tunc ieinnabunt. Nemo autem Sinmittit 6 commissuram Glossa: i. e. severiora precepta panni rudis 25 30 4. Glossa, ordinaria: »Nemo assumentum etc." »Discipulos vetera vestimenta dicit, i. e. adhuc carnales, necdum »innovatos fidei firmitate, quibus si novus pannus (i. e. pars doctrine, »que novam vitam ...) partim assuaturs, et ipsa quodammodo »scinditur, cuius pars inportune traditur, que ad ieiunium valet »ciborum, cum illa doceat spirituale ieiunium, sc. non a cibis »tantum, sed ab omni voluptate carnis.« Hec Glossa, 5) Codd.: om. B. — 6) Vulg.: om. Codd. — 7) Codd.: verba haec omnia Glossa c Glossa om. E. — 8) D: assumatur AB.
Strana 307
Doctor animae in malitia perduranti secreta committere non debet. 307 Marcus: vestimento veteri. Glossa: i. e. apostolis veteris consuetudinis in vestimentum vetus; tollit enim Glossa: »Cavendum est doctori, ne anime nondum in- »novate, sed in malicie vetustate perduranti novorum misteriorum »secreta comittat,.« plenitudinem eius a vestimento et peior scissura fit. Neque Glossa: spiritualia precepta i. e. apostolos »Non possunt pati, quia adhuc carnales sunt.« mittit vinum novum in utres veteres; alioquin corrumpuntur i. e. doctrina nova spiritualis memorie non commendatur §199r) utres et vinum effunditur et utres pereunt. Sed spiritualis doctrina in spirituales vinum novum in utres novos mittunt et ambo conservantur. — LVIII. De S. Adalberto. Epistula. BF 10 199v Sapiencie 100 Christum et quemlibet alium virtutum Ustum deduxit Dominus per vias rectas 1. Cum Salvator Christus Jesus sit anthonomastice iustus atque martir, cuius martirio ceteri martires sunt salvandi, ideo tamquam capiti iustorum et martirum presens conpetit epistola principaliter ceterisque martiribus secundario, martirio et sapiencia sua ad patriam quos deduxit. Deduxit autem Jesum hominem Do- minus Deus et sic tota increata Trinitas per vias rectissimas vir- tutum et ostendit illi regnum, in quo nunc excellentissime glo- riatur. Et patet processus epistole consequenter. 15 20 in fide vel patria i. e. ecclesiam et sic beatitudinem qua cognoscitur tota Trinitas et ostendit illi regnum Dei et dedit illi scienciam sanctorum, fructuosis, non excellenciis mundanis honestavit illum in laboribus 2.) Cum autem iusticia est virtus unicuique ius suum tribuens, patet, quod Christus Jesus a tali iustus iusticia, forma- 9) Codd.: etc. add. B. — 10) Codd.: Amen add. E. Hic finitur E. — 1) F: In die Georgii vel Adalberti B; Adalberti C. — 2) Codd.: post talí C.
Doctor animae in malitia perduranti secreta committere non debet. 307 Marcus: vestimento veteri. Glossa: i. e. apostolis veteris consuetudinis in vestimentum vetus; tollit enim Glossa: »Cavendum est doctori, ne anime nondum in- »novate, sed in malicie vetustate perduranti novorum misteriorum »secreta comittat,.« plenitudinem eius a vestimento et peior scissura fit. Neque Glossa: spiritualia precepta i. e. apostolos »Non possunt pati, quia adhuc carnales sunt.« mittit vinum novum in utres veteres; alioquin corrumpuntur i. e. doctrina nova spiritualis memorie non commendatur §199r) utres et vinum effunditur et utres pereunt. Sed spiritualis doctrina in spirituales vinum novum in utres novos mittunt et ambo conservantur. — LVIII. De S. Adalberto. Epistula. BF 10 199v Sapiencie 100 Christum et quemlibet alium virtutum Ustum deduxit Dominus per vias rectas 1. Cum Salvator Christus Jesus sit anthonomastice iustus atque martir, cuius martirio ceteri martires sunt salvandi, ideo tamquam capiti iustorum et martirum presens conpetit epistola principaliter ceterisque martiribus secundario, martirio et sapiencia sua ad patriam quos deduxit. Deduxit autem Jesum hominem Do- minus Deus et sic tota increata Trinitas per vias rectissimas vir- tutum et ostendit illi regnum, in quo nunc excellentissime glo- riatur. Et patet processus epistole consequenter. 15 20 in fide vel patria i. e. ecclesiam et sic beatitudinem qua cognoscitur tota Trinitas et ostendit illi regnum Dei et dedit illi scienciam sanctorum, fructuosis, non excellenciis mundanis honestavit illum in laboribus 2.) Cum autem iusticia est virtus unicuique ius suum tribuens, patet, quod Christus Jesus a tali iustus iusticia, forma- 9) Codd.: etc. add. B. — 10) Codd.: Amen add. E. Hic finitur E. — 1) F: In die Georgii vel Adalberti B; Adalberti C. — 2) Codd.: post talí C.
Strana 308
308 LVIII. M. J. Hus, De S. Adalberto. 10 15 20 25 30 liter nominatur; ipse namque humanitus habuit perfecte spectancia ad Deum, ad se ipsum et ad proximum, in quibus ipsum alii martires secundum magis et minus meritorie sunt secuti. De quorum numero b. Voytiech, extitit, qui imitatus caput martirum, ut mem- brum vivax, habuit magnam constanciam quantum ad tyrannos seculares graviter opprimentes, 2° magnam pacienciam ad ini- micos persequentes, 3° magnam benivolenciam ad humiles, man- suetos et obedientes, 4° magnam graciam quantum ad omnes ipsum dulciter audientes, ut potest probabiliter in legenda sua estimari. Unde imitatorie ad Christum habuit triplicem gradum paciencie; nam fuit paciens 1° ad iniurias verborum, 2° ad dampna rerum, 3° ad contumelias verberum, in suo martirio prout patet. Et in istis habuit constanciam ad tyrannos, quos ab errore convertens doctrinis docuit, miraculis et exemplis, quia duxit eum Dominus per vias rectas, et dedit ei scienciam sanctorum, eius populum meritorie ut doceret; et sic honestavit et onustavit eum in laboribus verbi ewangelici et in ipso conplevit labores divinitus pro beatitudine finaliter attingenda. Laboravit, inquam, labore fructu- osissimo Ecclesie Jesu Christi humiliter, quia nunquam vel raro alteri scandalum fecit, et si incidit, sedavit, 200r) ut potuit, lesus de ledente vindictam nunquam expeciit, et sic quantum potuit, Christum est martirem salubriter imitatus. Audivit namque verbum Domini Luce 21°: »In paciencia vestra possidebitis animas »vestras« ; qui enim pati timeret, non cito timores mundi vinceret. Crisostomus Super Math.: »Miles si bellum timeret, »numquam victoria frueretur ; agricola si labores fugeret, numquam »fructus terre colligeret; negociator si terre et maris pericula for- »midaret, lucri commercia non agregaret; sic servi Domini si pe- »riculum temptacionis timentes ociosi resideant, nunquam pro- »bacionis coronam accipient: nam sunt milites Christi, agricole »Dei et negociatores regni. De 1° 2a Timoth. 2°: »Labora sicut »bonus miles Christi Jesu«; de 2° ibidem: »Laborantem agri- »colam oportet primum de fructibus percipere« ; de 3° Luce 19°; »Negociamini, dum venio«, sc. quia tunc conplebo labores sin- »gulos et retribuam cuilibet ad mensuram.« 35 zalugiczichs obkliczugiczich; in fine, vite sue temporalis gravantes ipsum et conplevit labores illius; in fraude circumvencium illi 40 i. e. circumstringencium, inculpancium vel decipiencium; 2a Corinth. 8°: »Numquid Titus circumvenit nos?« i. e. decepit in presenti; melius accipitur pro constringere: strinxerunt enim milites Pilati Christi membra et caput sanctissimum spinea co- rona et tunc consequenter in aliis martiribus fuit verum. 3) AD: woytyech BC; Adalbertus F. — 4) Codd.: multas D, multas add. B. 5) Codd.: fide D. — 6) Codd.: om. F.
308 LVIII. M. J. Hus, De S. Adalberto. 10 15 20 25 30 liter nominatur; ipse namque humanitus habuit perfecte spectancia ad Deum, ad se ipsum et ad proximum, in quibus ipsum alii martires secundum magis et minus meritorie sunt secuti. De quorum numero b. Voytiech, extitit, qui imitatus caput martirum, ut mem- brum vivax, habuit magnam constanciam quantum ad tyrannos seculares graviter opprimentes, 2° magnam pacienciam ad ini- micos persequentes, 3° magnam benivolenciam ad humiles, man- suetos et obedientes, 4° magnam graciam quantum ad omnes ipsum dulciter audientes, ut potest probabiliter in legenda sua estimari. Unde imitatorie ad Christum habuit triplicem gradum paciencie; nam fuit paciens 1° ad iniurias verborum, 2° ad dampna rerum, 3° ad contumelias verberum, in suo martirio prout patet. Et in istis habuit constanciam ad tyrannos, quos ab errore convertens doctrinis docuit, miraculis et exemplis, quia duxit eum Dominus per vias rectas, et dedit ei scienciam sanctorum, eius populum meritorie ut doceret; et sic honestavit et onustavit eum in laboribus verbi ewangelici et in ipso conplevit labores divinitus pro beatitudine finaliter attingenda. Laboravit, inquam, labore fructu- osissimo Ecclesie Jesu Christi humiliter, quia nunquam vel raro alteri scandalum fecit, et si incidit, sedavit, 200r) ut potuit, lesus de ledente vindictam nunquam expeciit, et sic quantum potuit, Christum est martirem salubriter imitatus. Audivit namque verbum Domini Luce 21°: »In paciencia vestra possidebitis animas »vestras« ; qui enim pati timeret, non cito timores mundi vinceret. Crisostomus Super Math.: »Miles si bellum timeret, »numquam victoria frueretur ; agricola si labores fugeret, numquam »fructus terre colligeret; negociator si terre et maris pericula for- »midaret, lucri commercia non agregaret; sic servi Domini si pe- »riculum temptacionis timentes ociosi resideant, nunquam pro- »bacionis coronam accipient: nam sunt milites Christi, agricole »Dei et negociatores regni. De 1° 2a Timoth. 2°: »Labora sicut »bonus miles Christi Jesu«; de 2° ibidem: »Laborantem agri- »colam oportet primum de fructibus percipere« ; de 3° Luce 19°; »Negociamini, dum venio«, sc. quia tunc conplebo labores sin- »gulos et retribuam cuilibet ad mensuram.« 35 zalugiczichs obkliczugiczich; in fine, vite sue temporalis gravantes ipsum et conplevit labores illius; in fraude circumvencium illi 40 i. e. circumstringencium, inculpancium vel decipiencium; 2a Corinth. 8°: »Numquid Titus circumvenit nos?« i. e. decepit in presenti; melius accipitur pro constringere: strinxerunt enim milites Pilati Christi membra et caput sanctissimum spinea co- rona et tunc consequenter in aliis martiribus fuit verum. 3) AD: woytyech BC; Adalbertus F. — 4) Codd.: multas D, multas add. B. 5) Codd.: fide D. — 6) Codd.: om. F.
Strana 309
B. Adalbertus vere Christum, caput martyrum, est imitatus. 309 2° inculpaverunt Jesum blasfemiam sibi mendaciter inpo- nentes etc. ne sibi nocerent secundum graciam pocztiwým; affuit et honestum fecit illum. 200 Custodivit illum ab inimicis et 3.) Custodivit Dominus iustum ab inimicis, ne finaliter eum vincerent et sic eripuit ab eis Psalmus: »Custodi me Do- »mine ab homine malo, a viro iniquo eripe me«; 2° protegendo, unde Proverbiorum 13°: »Dominus erit in latere tuo et cu- »stodiet pedem tuum, ne capiaris a malis desideriis«, a dyabolo, a carne et mundo; hii enim sunt seductores, a quibus custodit et liberat Dominus virum iustum. 10 fidei et virtutum protexit Jesu et sic de aliis pugnam a seductoribus tutavit illum et certamen forte dedit illi, Contra mundum, carnem et dyabolum. Mundus pugnat tri- plici acie (Augustinus), ut cum omnibus timoribus, amoribus et erroribus vincat; caro pugnat desideriis et fragilitate. Mundum vincunt martires audacia, Dei amore et sapiencia, quia sapiencior est Deus et potencior. Carnem vincunt abstinencia 1a Petri 2° »Abstinete a carnalibus desideriis, que militant adversus animam« 2° per illatam penam Gallat. 5°: »Mortificate membra vestra« etc. Contra dyabolum pugnare debent contra astuciam sapiencie- 2° contra potenciam per resistenciam, 3° contra maliciam per fidem rectam, 4° contra eius longam experienciam in vocacione auxilii Jesu Christi; nam ipse dedit certamen forte cuilibet martiri, ut vinceret etc. Christo Jesu datum fuit forte certamen in die passionis et dabitur in die consummacionis Zacharie 14°: »Egredietur Do- »minus et preliabitur contra gentes«, i. e. gentiliter viventes, sicut preliatus est in die certaminis, sc. sue passionis. Aliorum certamen 1° pro fide 1a Timoth. 6° : »Certa bonum certamen fidei, ap- »prehende vitam eternam.« Item pro iusticia Ecclesiastici 4°: »Pro anima tua agonizare et usque ad mortem certa pro iusticia.« Item pro Christo Ad Philip. 1°: »Donatum est nobis pro Christo »non solum, ut hoc credatis, §201r) sed ut pro Christo paciamini« (sc. certamen habentes, quale vidistis me habere). Patet idem Collosens. 1°, Hebreor. 12°: »Per pacienciam curramus ad »propositum nobis certamens." 15 20 25 30 35 finaliter 2a Timoth. 4°: »Bonum certamen certavi, cursum consummavi« etc. ut vinceret et sciret, quoniam 7) Codd.: sapiencia C. — 8) Codd.: etc. add. B.
B. Adalbertus vere Christum, caput martyrum, est imitatus. 309 2° inculpaverunt Jesum blasfemiam sibi mendaciter inpo- nentes etc. ne sibi nocerent secundum graciam pocztiwým; affuit et honestum fecit illum. 200 Custodivit illum ab inimicis et 3.) Custodivit Dominus iustum ab inimicis, ne finaliter eum vincerent et sic eripuit ab eis Psalmus: »Custodi me Do- »mine ab homine malo, a viro iniquo eripe me«; 2° protegendo, unde Proverbiorum 13°: »Dominus erit in latere tuo et cu- »stodiet pedem tuum, ne capiaris a malis desideriis«, a dyabolo, a carne et mundo; hii enim sunt seductores, a quibus custodit et liberat Dominus virum iustum. 10 fidei et virtutum protexit Jesu et sic de aliis pugnam a seductoribus tutavit illum et certamen forte dedit illi, Contra mundum, carnem et dyabolum. Mundus pugnat tri- plici acie (Augustinus), ut cum omnibus timoribus, amoribus et erroribus vincat; caro pugnat desideriis et fragilitate. Mundum vincunt martires audacia, Dei amore et sapiencia, quia sapiencior est Deus et potencior. Carnem vincunt abstinencia 1a Petri 2° »Abstinete a carnalibus desideriis, que militant adversus animam« 2° per illatam penam Gallat. 5°: »Mortificate membra vestra« etc. Contra dyabolum pugnare debent contra astuciam sapiencie- 2° contra potenciam per resistenciam, 3° contra maliciam per fidem rectam, 4° contra eius longam experienciam in vocacione auxilii Jesu Christi; nam ipse dedit certamen forte cuilibet martiri, ut vinceret etc. Christo Jesu datum fuit forte certamen in die passionis et dabitur in die consummacionis Zacharie 14°: »Egredietur Do- »minus et preliabitur contra gentes«, i. e. gentiliter viventes, sicut preliatus est in die certaminis, sc. sue passionis. Aliorum certamen 1° pro fide 1a Timoth. 6° : »Certa bonum certamen fidei, ap- »prehende vitam eternam.« Item pro iusticia Ecclesiastici 4°: »Pro anima tua agonizare et usque ad mortem certa pro iusticia.« Item pro Christo Ad Philip. 1°: »Donatum est nobis pro Christo »non solum, ut hoc credatis, §201r) sed ut pro Christo paciamini« (sc. certamen habentes, quale vidistis me habere). Patet idem Collosens. 1°, Hebreor. 12°: »Per pacienciam curramus ad »propositum nobis certamens." 15 20 25 30 35 finaliter 2a Timoth. 4°: »Bonum certamen certavi, cursum consummavi« etc. ut vinceret et sciret, quoniam 7) Codd.: sapiencia C. — 8) Codd.: etc. add. B.
Strana 310
310 LVIII. M. J. Hus, De S. Adalberto. 10 §4. Nota: Multi sunt, qui certare pro vita eterna nolunt, et tales non coronabuntur, quia in agone non coronabitur, nisi quis legittime certaverit. Alii certant, sed segniter: contra illos dicitur fforte“; alii certant propria temeritate, non Domini sui aucto- ritate: contra quos dicitur "dedit illi'; alii certant, sed victoriam non obtinent: contra illos dicitur 'ut vinceret'. Christus Jesus cer- tavit; 2° certavit fortiter; 3° Dei auctoritate; 4° certavit victoriose — et in hiis sancti martires ipsum et presertim S. Woytiech, tamquam verus miles est fortiter imitatus, cum instar Christi po- pulum et clerum principaliter de viciis corripuit, fidem docuit et sua doctrina Polonos, Ungaros et Prutenos Domino aquisivit, mortem atrocem sustinuit, postquam Dominus eum ad vitam eternam, ut suum militem, assumpsits. omnium potencior est sapiencia. 15 que procedit ex ore Dei, et sic Filius Dei incarnatus, qui est genitus eternaliter ante omnem creaturam, et qui edificavit sibi domum Virginis uterum Proverb. 9°. in morte 30 argenteis Christum Hec venditum iustum non dereliquit, 25 30 §5.) Iustus potest dicere illud Psalmi: »Quoniam Pater zo »meus et mater mea dereliquerunt,o me, Dominus autem, qui est »sapiencia, assumpsit me« et sic Dominus iustos non derelinquit finaliter, etsi ad modicum paciantur Ysaie 54°: »Ad punctum »et ad modicum dereliqui te.« Sed iniustos eternaliter derelinquet Ezechiel 16°: »Derelinquet te nudam et plenam omni ignominia« et Neemie 9°: »In manu inimicorum dereliquisti eos.« Racio, quia ipsi te dereliquerunt, ideo confundentur Jeremie 17°: »O tu »iniuste, Deum, qui te genuit, dereliquisti, et recessisti a Deo, »salutari tuo«; convertere ad Dominum Deum tuum et dic hu- militer: dereliquit me virtus mea et lumen oculorum meorum et ipsum non est mecum. Dic: Deus 201V meus, ad te de luce vigilo, quare derelinquis me, nisi quia incrassatus in corporalibus desideriis, inpingwatus in peccatis, dilatatus in mundi blandiciis, recalcitravi, qui debui obedire, ut dilectus filius suo patri. 35 non locum mutando iusto Jesu Judeis perfidis sed a peccatoribus liberavit eum: descenditque cum illo sepulcrum, cum fuerit divinitas cum corpore mortis pro triduo in foveam, et in vinculis non dereliquit illum, 9) AD: woytyech BC. — 10) Codd.: deliquerunt D errore.
310 LVIII. M. J. Hus, De S. Adalberto. 10 §4. Nota: Multi sunt, qui certare pro vita eterna nolunt, et tales non coronabuntur, quia in agone non coronabitur, nisi quis legittime certaverit. Alii certant, sed segniter: contra illos dicitur fforte“; alii certant propria temeritate, non Domini sui aucto- ritate: contra quos dicitur "dedit illi'; alii certant, sed victoriam non obtinent: contra illos dicitur 'ut vinceret'. Christus Jesus cer- tavit; 2° certavit fortiter; 3° Dei auctoritate; 4° certavit victoriose — et in hiis sancti martires ipsum et presertim S. Woytiech, tamquam verus miles est fortiter imitatus, cum instar Christi po- pulum et clerum principaliter de viciis corripuit, fidem docuit et sua doctrina Polonos, Ungaros et Prutenos Domino aquisivit, mortem atrocem sustinuit, postquam Dominus eum ad vitam eternam, ut suum militem, assumpsits. omnium potencior est sapiencia. 15 que procedit ex ore Dei, et sic Filius Dei incarnatus, qui est genitus eternaliter ante omnem creaturam, et qui edificavit sibi domum Virginis uterum Proverb. 9°. in morte 30 argenteis Christum Hec venditum iustum non dereliquit, 25 30 §5.) Iustus potest dicere illud Psalmi: »Quoniam Pater zo »meus et mater mea dereliquerunt,o me, Dominus autem, qui est »sapiencia, assumpsit me« et sic Dominus iustos non derelinquit finaliter, etsi ad modicum paciantur Ysaie 54°: »Ad punctum »et ad modicum dereliqui te.« Sed iniustos eternaliter derelinquet Ezechiel 16°: »Derelinquet te nudam et plenam omni ignominia« et Neemie 9°: »In manu inimicorum dereliquisti eos.« Racio, quia ipsi te dereliquerunt, ideo confundentur Jeremie 17°: »O tu »iniuste, Deum, qui te genuit, dereliquisti, et recessisti a Deo, »salutari tuo«; convertere ad Dominum Deum tuum et dic hu- militer: dereliquit me virtus mea et lumen oculorum meorum et ipsum non est mecum. Dic: Deus 201V meus, ad te de luce vigilo, quare derelinquis me, nisi quia incrassatus in corporalibus desideriis, inpingwatus in peccatis, dilatatus in mundi blandiciis, recalcitravi, qui debui obedire, ut dilectus filius suo patri. 35 non locum mutando iusto Jesu Judeis perfidis sed a peccatoribus liberavit eum: descenditque cum illo sepulcrum, cum fuerit divinitas cum corpore mortis pro triduo in foveam, et in vinculis non dereliquit illum, 9) AD: woytyech BC. — 10) Codd.: deliquerunt D errore.
Strana 311
Qui pro vita aeterna certare nolunt, non coronabuntur. 311 Vinculis culpe Psalmus: »Disrumpamus vincula eorum »et proiciamus« etc. — Vinculis corporalibus et 3° dampnacionis, ut loquitur Pater ad Sapienciam incarnatam Ysaie 49°: »Dedi »te, ut diceres hiis, qui vincti sunt 'exite‘ et hiis, qui in tenebris »sunt, revelamini 11.« Sapiencia eciam, qua cognoscitur ab homine divinitas et status vite proprie in gracia, non derelinquit hominem iustum finaliter, sed quocunque conversus fuerit sive in foveam sive in patibulo suspensus, quoad usque sceptrum regni tamquam filio regis ce- lestis attulerit et potenciam contra adversarios, qui famam ipsius macularunt etc. 10 quamdiu donec afferret illi Jesu in die resurreccionis et finaliter in die consummacionis. Tunc enim habebit sceptrum regni celestis et potenciam adversus perfidos, qui eum corporaliter depressérunt et adversus malos christianos, qui eum deprimebant a sede cordis eorum, ostendetque mendaces Judeos in testimonio et paganos cum hereticis, qui eum maculaverunt culpabiliter, quamvis non fuerit formaliter maculatus. Et ostendet mendaces christianos, qui christianitatis nomen men- daciter et inutiliter usurparunt, sequelam ipsius nequiter deserentes. Nam dedit illi secundum divinitatem Pater claritatem eternam et secundum humanitatem perpetuam, ut illis claritatibus illuminet feliciter et perpetue sua membra etc. 15 20 celestis berlui2 inpugnandi et iudicandi obstinatos sceptrum regni et potenciam 6.)202r) Sceptrum (vel grece sceptron) est virga po- 25 testatis; et talem habebit Christus Jesus, cum Sapiencie 5° »acuet diram lanceam in iram et armabit omnem creaturam« contra adversarios insensatos; tunc eciam quilibet iustus habebit sceptrum potestatis ad iudicandum cum Christo adversarios, qui eum in presenti seculo deprimebant. 30 a veritate et sic omni quos homines crediderunt veraces profectu ecclesie adversus eos, qui eum deprimebant: et mendaces ostendit, coram hominibus in fama sua bona corpori et anime inherentem qui maculaverunt illum, et dedit illi claritatem eternam. Christo claritatem eternam secundum divinitatem, que est claritas obiectiva, a qua omnis claritas creature capit originem et in qua delectabiliter quiescet quilibet iustus finaliter; illa enim 35 11) C Vulg.: revela Codd. — 12) Codd.: om. B.
Qui pro vita aeterna certare nolunt, non coronabuntur. 311 Vinculis culpe Psalmus: »Disrumpamus vincula eorum »et proiciamus« etc. — Vinculis corporalibus et 3° dampnacionis, ut loquitur Pater ad Sapienciam incarnatam Ysaie 49°: »Dedi »te, ut diceres hiis, qui vincti sunt 'exite‘ et hiis, qui in tenebris »sunt, revelamini 11.« Sapiencia eciam, qua cognoscitur ab homine divinitas et status vite proprie in gracia, non derelinquit hominem iustum finaliter, sed quocunque conversus fuerit sive in foveam sive in patibulo suspensus, quoad usque sceptrum regni tamquam filio regis ce- lestis attulerit et potenciam contra adversarios, qui famam ipsius macularunt etc. 10 quamdiu donec afferret illi Jesu in die resurreccionis et finaliter in die consummacionis. Tunc enim habebit sceptrum regni celestis et potenciam adversus perfidos, qui eum corporaliter depressérunt et adversus malos christianos, qui eum deprimebant a sede cordis eorum, ostendetque mendaces Judeos in testimonio et paganos cum hereticis, qui eum maculaverunt culpabiliter, quamvis non fuerit formaliter maculatus. Et ostendet mendaces christianos, qui christianitatis nomen men- daciter et inutiliter usurparunt, sequelam ipsius nequiter deserentes. Nam dedit illi secundum divinitatem Pater claritatem eternam et secundum humanitatem perpetuam, ut illis claritatibus illuminet feliciter et perpetue sua membra etc. 15 20 celestis berlui2 inpugnandi et iudicandi obstinatos sceptrum regni et potenciam 6.)202r) Sceptrum (vel grece sceptron) est virga po- 25 testatis; et talem habebit Christus Jesus, cum Sapiencie 5° »acuet diram lanceam in iram et armabit omnem creaturam« contra adversarios insensatos; tunc eciam quilibet iustus habebit sceptrum potestatis ad iudicandum cum Christo adversarios, qui eum in presenti seculo deprimebant. 30 a veritate et sic omni quos homines crediderunt veraces profectu ecclesie adversus eos, qui eum deprimebant: et mendaces ostendit, coram hominibus in fama sua bona corpori et anime inherentem qui maculaverunt illum, et dedit illi claritatem eternam. Christo claritatem eternam secundum divinitatem, que est claritas obiectiva, a qua omnis claritas creature capit originem et in qua delectabiliter quiescet quilibet iustus finaliter; illa enim 35 11) C Vulg.: revela Codd. — 12) Codd.: om. B.
Strana 312
312 LIX. M. J. Hus, In die Philippi et Iacobi. est claritas eterna, quam dedit iusto post iudicium contemplari secundum animam atque sensum. Et nota, quod spiritus sapiencie in presenti loquitur continue per verba de preterito, ut iustos alliceret tamquam necessaria merita pro stipendio conferendo. Dominus Deus nosteri3. LIX. In die Philippi et lacobi. Epistola. 202 Sapiencie Tabunt iusti in magna constancia 15 20 25 1. In ista epistola ponitur finis 1° bonorum, qui est in iudicio magna constancia, cum dicitur 'Stabunt iusti' etc.; 2° finis malorum, qui est gemitus et turbacio dira, cum dicitur: videntes turbabuntur timore horribili'. Colligitur ergo duplex finis duplicis status, quem textus biblie in 4° c a° et 5° post hanc epistolam patefacit. Unde dicitur in biblia: Tunc stabunt', tunc, quando mali venient in cogitacione peccatorum suorum timidi et »traducent »illos ex adverso iniquitates ipsorum« Sapiencie 5°. Unde se quitur: 'Tunc stabunt, i. e. assistent Daniel 7°: »Milia milium »ministrabant ei et decies milies centena milia assistebant ei«; o. 2° stabunt ad malum inflexibiles; 3° stabunt inmortales Apok. 21° »Mors non erit ultra« ; 4° stabunt supra dampnatos per presi- denciam, qui prius coram maleficis iacuerunt et steterunt. Et 1° stabit Christus tamquam dux belli contra insensatos, qui prius stetit ante iudices iudicantes — unde Ysaie 63° : »Calcavi eos in »furore meo et conculcavi eos in ira mea«; 2° sancti Mala- chie 3°2: »Calcabitis inpios, cum fuerint cinis sub planta pedum »vestrorum.« Ergo stabunt iusti cum primo iusto in magna con- stancia, quia steterunt perseveranter usque finem Marci 13°: »Morte afficient vos et eritis odio omnibus hominibus propter »nomen meum; qui autem sustinuerit usque in finem, hic salvus »erit.« 10 30 13) Codd.: etcetera add. B. — 1) D: Philippi et Iacobi Apostolorum C. 2) Codd.: IV. 3 Vulg.
312 LIX. M. J. Hus, In die Philippi et Iacobi. est claritas eterna, quam dedit iusto post iudicium contemplari secundum animam atque sensum. Et nota, quod spiritus sapiencie in presenti loquitur continue per verba de preterito, ut iustos alliceret tamquam necessaria merita pro stipendio conferendo. Dominus Deus nosteri3. LIX. In die Philippi et lacobi. Epistola. 202 Sapiencie Tabunt iusti in magna constancia 15 20 25 1. In ista epistola ponitur finis 1° bonorum, qui est in iudicio magna constancia, cum dicitur 'Stabunt iusti' etc.; 2° finis malorum, qui est gemitus et turbacio dira, cum dicitur: videntes turbabuntur timore horribili'. Colligitur ergo duplex finis duplicis status, quem textus biblie in 4° c a° et 5° post hanc epistolam patefacit. Unde dicitur in biblia: Tunc stabunt', tunc, quando mali venient in cogitacione peccatorum suorum timidi et »traducent »illos ex adverso iniquitates ipsorum« Sapiencie 5°. Unde se quitur: 'Tunc stabunt, i. e. assistent Daniel 7°: »Milia milium »ministrabant ei et decies milies centena milia assistebant ei«; o. 2° stabunt ad malum inflexibiles; 3° stabunt inmortales Apok. 21° »Mors non erit ultra« ; 4° stabunt supra dampnatos per presi- denciam, qui prius coram maleficis iacuerunt et steterunt. Et 1° stabit Christus tamquam dux belli contra insensatos, qui prius stetit ante iudices iudicantes — unde Ysaie 63° : »Calcavi eos in »furore meo et conculcavi eos in ira mea«; 2° sancti Mala- chie 3°2: »Calcabitis inpios, cum fuerint cinis sub planta pedum »vestrorum.« Ergo stabunt iusti cum primo iusto in magna con- stancia, quia steterunt perseveranter usque finem Marci 13°: »Morte afficient vos et eritis odio omnibus hominibus propter »nomen meum; qui autem sustinuerit usque in finem, hic salvus »erit.« 10 30 13) Codd.: etcetera add. B. — 1) D: Philippi et Iacobi Apostolorum C. 2) Codd.: IV. 3 Vulg.
Strana 313
Sancti in iudicio cum Christo stabunt iniquos iudicantes. 313 i. e. illos iustos suzowalia i. e. conturbabant malos adversus eos, qui se angustiaverunt Hic ostenditur, contra quos stabunt, quia contra reprobos, qui se angustiaverunt. ut testes Y s a. 44°: »Vos estis testes mei« et infra: »Ipsi sunt testes eorum, ut confundantur.« Stabunt — ut principes ad dominandum Psalmus: »Domina- »buntur iusti eorum in matutino.« ut iudices ad condempnandum Math. 19°: »Sedebitis »super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus »Israel.« 10 i. e. res elaboratas 203r) et qui abstulerunt labores illorum. 2. Ecclesiastici 34°: »Panis egencium vita pauperis »est; qui defraudat illum, homo sangwinis est«; qui aufert in sudore panem, quasi qui occidit proximum suum. Et contra istos stabit Christus pauper a militibus spoliatus Malachie 3°: »Ac- »cedam ad vos in iudicio et ero testis velox maleficis et adulteris »et periuris et qui calumpniantur mercedem mercenarii et humi- »liant viduas et pupillos et opprimunt peregrinum, nec timuerunt »me« dicit Dominus. 15 Videntes turbabuntur timore horribili 20 Hic ponitur perturbacio et gemitus reproborum. Unde tria ponuntur de reprobis : 1m est multiplex eorum turbacio, unde dicitur 'turbabuntur'; secundum est eorum sera penitencia et confessio, cum dicitur: 'intra se penitenciam agentes‘; 3m est eorum sera cognicio Nos insensati‘ etc. 25 Turbabuntur — videntes iudicem Apok. 1°: »De ore eius gla- »dius utraque parte acutus exibat«, sc. scin- dens corpus et animam; videntes omnes iustos contra se stantes et omnem creaturam Sapiencie 5°: »Armabit crea- »turam ad ulcionem inimicorum« ; videntes peccata propria Psalm.: »Arguam te »et statuam contra te faciem tuam.« 30 Ex hiis ergo turbabuntur timore horribili, quibus additur de- monum visio, Dei separacio, eterna dampnacio, a qua nos liberet Christus Dominus in secula seculorum benedictus.. 35 3) D: suzzowali AC, ssuzowaly B. — 4) C: om. DBA.
Sancti in iudicio cum Christo stabunt iniquos iudicantes. 313 i. e. illos iustos suzowalia i. e. conturbabant malos adversus eos, qui se angustiaverunt Hic ostenditur, contra quos stabunt, quia contra reprobos, qui se angustiaverunt. ut testes Y s a. 44°: »Vos estis testes mei« et infra: »Ipsi sunt testes eorum, ut confundantur.« Stabunt — ut principes ad dominandum Psalmus: »Domina- »buntur iusti eorum in matutino.« ut iudices ad condempnandum Math. 19°: »Sedebitis »super sedes duodecim iudicantes duodecim tribus »Israel.« 10 i. e. res elaboratas 203r) et qui abstulerunt labores illorum. 2. Ecclesiastici 34°: »Panis egencium vita pauperis »est; qui defraudat illum, homo sangwinis est«; qui aufert in sudore panem, quasi qui occidit proximum suum. Et contra istos stabit Christus pauper a militibus spoliatus Malachie 3°: »Ac- »cedam ad vos in iudicio et ero testis velox maleficis et adulteris »et periuris et qui calumpniantur mercedem mercenarii et humi- »liant viduas et pupillos et opprimunt peregrinum, nec timuerunt »me« dicit Dominus. 15 Videntes turbabuntur timore horribili 20 Hic ponitur perturbacio et gemitus reproborum. Unde tria ponuntur de reprobis : 1m est multiplex eorum turbacio, unde dicitur 'turbabuntur'; secundum est eorum sera penitencia et confessio, cum dicitur: 'intra se penitenciam agentes‘; 3m est eorum sera cognicio Nos insensati‘ etc. 25 Turbabuntur — videntes iudicem Apok. 1°: »De ore eius gla- »dius utraque parte acutus exibat«, sc. scin- dens corpus et animam; videntes omnes iustos contra se stantes et omnem creaturam Sapiencie 5°: »Armabit crea- »turam ad ulcionem inimicorum« ; videntes peccata propria Psalm.: »Arguam te »et statuam contra te faciem tuam.« 30 Ex hiis ergo turbabuntur timore horribili, quibus additur de- monum visio, Dei separacio, eterna dampnacio, a qua nos liberet Christus Dominus in secula seculorum benedictus.. 35 3) D: suzzowali AC, ssuzowaly B. — 4) C: om. DBA.
Strana 314
314 LIX. M. J. Hus, In die Philippi et Iacobi. w brzkosti5 et mirabuntur in subitacione 3. Mirabuntur in cita glorificacione anime et corporis sanctorum, in potencia iudicandi, in communicacione mundi pau- perum, qui de stercore errecti cum rege Christo communicabunt familiariter; mirabuntur, quomodo mundo abiectissimus reges seculi et papas precellet in merito glorioso. Et sic mirabuntur active, qui in presenti seculo voluerunt passive ab omnibus amirari. anxietate vel dolores qui erant gaudentes pro suzenies i. e. tristicias spassenie nenadaleho insperate §203v) salutis, gementes pre angustia 10 15 20 Angustia spiritus maxima propter peccatum finalis inpeni- tencie causata; nam si spiritus celestem patriam ascendere glisceret, statim consternatus timore iudicis in se reflectitur et cogitans de mundi mansione finem videt et aliud non restat, nisi quod ad infernum cum dyabolis descendat. Ergo reprobi erunt gementes pre angustia spiritus, sed beati non iam in angustia, qui prius angustiati et afflicti fuerant, sed in libertate corporis et anime gaudentes stabunt in magna constancia. Unde Zuzanna, que dixit Daniel 13°: »Angustie sunt michi undique«, illam vocem con- cedet reprobis presbiteris, qui eam angustiaverunt, et similiter pauperes oppresi suis oppressoribus, quia ut dicitur Sophonie 1°: »Dies illa dies ire, dies calamitatis et miserie, dies tribulacionis »et angustie«, quia dicitur Rom. 2° : »Tribulacio et angustia super »omnem animam operantis malum«, tribulacio sc. corporis ex- terior, et angustia spiritus interior. pro suzenie muciece sie- spiritus. Dicent intra se penitenciam agentes et pre angustia 20 35 §4. Hic 2° ponitur eorum sera penitencia et confessio, que omnino erit inutilis, quia non fiet in loco, tempore et modo de- bito. Loco indebito, quia in inferno, qui non est locus penitencie Sapiencie 5°: »Talia dixerunt in inferno hii, qui peccaverunt« 2° non tempore debito, quia post mortem non est tempus peni- tendi Apok. 10°: »Levavit angelus manum suam ad celum et »iuravit per viventem in secula seculorum, quia tempus amplius »non erit« sc. ad penitendum; 3° non modo debito, quia non po- terint habere in sua penitencia contricionem, confessionem et satis- faccionem ; non contricionem, quia erunt indurati in malo Job 40°: »Cor eius indurabitur quasi lapis«; 2° quia desperati de venia et sic non poterit esse penitencia, que est comissa deplangere et 25 5) Codd.: v brskosty B. — 6) Codd.: glossas boh. et lat. om. C. — 7) D: nuziece sye C; om. BE.
314 LIX. M. J. Hus, In die Philippi et Iacobi. w brzkosti5 et mirabuntur in subitacione 3. Mirabuntur in cita glorificacione anime et corporis sanctorum, in potencia iudicandi, in communicacione mundi pau- perum, qui de stercore errecti cum rege Christo communicabunt familiariter; mirabuntur, quomodo mundo abiectissimus reges seculi et papas precellet in merito glorioso. Et sic mirabuntur active, qui in presenti seculo voluerunt passive ab omnibus amirari. anxietate vel dolores qui erant gaudentes pro suzenies i. e. tristicias spassenie nenadaleho insperate §203v) salutis, gementes pre angustia 10 15 20 Angustia spiritus maxima propter peccatum finalis inpeni- tencie causata; nam si spiritus celestem patriam ascendere glisceret, statim consternatus timore iudicis in se reflectitur et cogitans de mundi mansione finem videt et aliud non restat, nisi quod ad infernum cum dyabolis descendat. Ergo reprobi erunt gementes pre angustia spiritus, sed beati non iam in angustia, qui prius angustiati et afflicti fuerant, sed in libertate corporis et anime gaudentes stabunt in magna constancia. Unde Zuzanna, que dixit Daniel 13°: »Angustie sunt michi undique«, illam vocem con- cedet reprobis presbiteris, qui eam angustiaverunt, et similiter pauperes oppresi suis oppressoribus, quia ut dicitur Sophonie 1°: »Dies illa dies ire, dies calamitatis et miserie, dies tribulacionis »et angustie«, quia dicitur Rom. 2° : »Tribulacio et angustia super »omnem animam operantis malum«, tribulacio sc. corporis ex- terior, et angustia spiritus interior. pro suzenie muciece sie- spiritus. Dicent intra se penitenciam agentes et pre angustia 20 35 §4. Hic 2° ponitur eorum sera penitencia et confessio, que omnino erit inutilis, quia non fiet in loco, tempore et modo de- bito. Loco indebito, quia in inferno, qui non est locus penitencie Sapiencie 5°: »Talia dixerunt in inferno hii, qui peccaverunt« 2° non tempore debito, quia post mortem non est tempus peni- tendi Apok. 10°: »Levavit angelus manum suam ad celum et »iuravit per viventem in secula seculorum, quia tempus amplius »non erit« sc. ad penitendum; 3° non modo debito, quia non po- terint habere in sua penitencia contricionem, confessionem et satis- faccionem ; non contricionem, quia erunt indurati in malo Job 40°: »Cor eius indurabitur quasi lapis«; 2° quia desperati de venia et sic non poterit esse penitencia, que est comissa deplangere et 25 5) Codd.: v brskosty B. — 6) Codd.: glossas boh. et lat. om. C. — 7) D: nuziece sye C; om. BE.
Strana 315
Angustia maxima peccatoris est propter peccatum finalis inpaenitentiae. 315 deplangenda non comittere secundum Ambrosium; non eciam confessio Psalmus: »In inferno autem quis confitebitur tibi?« Nec eciam poterint habere satisfaccionem, quia nec ieiunium per- petuum illorum valebit, et elemosinam dare non poterint, nec oracio exaudietur: ideo dicitur Ecclesiastis 9°: »Quodcunque »potest facere manus tua, instanter 204r operare, quia nec »opus nec racio nec sciencia nec sapiencia erunt aput inferos, »quo tu properas«, eigo nec ieiunium nec elemosina nec oracio erunt, cum quodlibet illorum racionem et scienciam debitam pre- supponunt. Nec scio, cui darent ibi elemosinam, nisi forsitan presbiteris, qui omnes elemosinas, qualescunque ubicunque date fuerint, et presertim fratres, recipere non verentur; cum igitur ibi religiosi erunt sine dubio multiplices tunc paupertatem profitentes, quam fugarunt in seculo, forsitan inibi cum cistulis elemosinam, cum mendicitas sit essencialis eorum religioni, perpetuo mendi- cabunt. Quam mendicitatem ne dederis michi, peto, Domine, sed tantum victui meo prebe necessaria, quibus mediantibus ad cenam Agni valeam finaliter pervenire. 10 15 spiritus gementes: Hii sunt, quos habuimus aliquando in w pohanienie. derisum et in similitudinem inproperii. 20 Nota: inpropero, -as, vi' est idem, quod 'maledico‘ vel blas femo‘ Math. 27°: »Latrones, qui crucifixi erant cum eo, inpro- »perabant ei« et sic inproperium, -ii" est 'malediccio' vel 'blasfemia', in qua reprobi Dei filios reputabant; tunc inquam recognoscent scribe et sacerdotes, qualiter Filium Dei Unigenitum inproperio agravaverunt, habentes eum in derisum et in similitudinem blas- femie, quam in eo turpiter comiserunt. 25 Nos insensati vitam illorum §5. Hic 3° ponitur eorum sera cognicio, cum insensatos se recognoscent; insensatis enim se assimilant, quantum ad sensum; stultum enim sensum habent, qui ignorant, quid facere debent, sed plus quam stultum, qui ignorare se nescit. Talis enim suam stulticiam putat sapienciam Roman. 10°: »Ignorantes Dei iusti- »ciam et suam querentes statuere iusticie Dei non sunt subiecti«; ideo dicent in inferno Sapiencie 5°: »Viam Domini ignoravimus« et ponentur in terra oblivionis 1a Corinth. 14°: »Si quis ignorat, »§204v) ignorabitur« et Math. 25°: »Nescio vos.« Et in isto puncto sunt omnes presumentes de sua sciencia et non, sequentes in humilitate Dominum Jesum Christum. — 30 35 S) Codd.: v pohanyeny B. — 9) In CD ab v1 81 add ; AB om.
Angustia maxima peccatoris est propter peccatum finalis inpaenitentiae. 315 deplangenda non comittere secundum Ambrosium; non eciam confessio Psalmus: »In inferno autem quis confitebitur tibi?« Nec eciam poterint habere satisfaccionem, quia nec ieiunium per- petuum illorum valebit, et elemosinam dare non poterint, nec oracio exaudietur: ideo dicitur Ecclesiastis 9°: »Quodcunque »potest facere manus tua, instanter 204r operare, quia nec »opus nec racio nec sciencia nec sapiencia erunt aput inferos, »quo tu properas«, eigo nec ieiunium nec elemosina nec oracio erunt, cum quodlibet illorum racionem et scienciam debitam pre- supponunt. Nec scio, cui darent ibi elemosinam, nisi forsitan presbiteris, qui omnes elemosinas, qualescunque ubicunque date fuerint, et presertim fratres, recipere non verentur; cum igitur ibi religiosi erunt sine dubio multiplices tunc paupertatem profitentes, quam fugarunt in seculo, forsitan inibi cum cistulis elemosinam, cum mendicitas sit essencialis eorum religioni, perpetuo mendi- cabunt. Quam mendicitatem ne dederis michi, peto, Domine, sed tantum victui meo prebe necessaria, quibus mediantibus ad cenam Agni valeam finaliter pervenire. 10 15 spiritus gementes: Hii sunt, quos habuimus aliquando in w pohanienie. derisum et in similitudinem inproperii. 20 Nota: inpropero, -as, vi' est idem, quod 'maledico‘ vel blas femo‘ Math. 27°: »Latrones, qui crucifixi erant cum eo, inpro- »perabant ei« et sic inproperium, -ii" est 'malediccio' vel 'blasfemia', in qua reprobi Dei filios reputabant; tunc inquam recognoscent scribe et sacerdotes, qualiter Filium Dei Unigenitum inproperio agravaverunt, habentes eum in derisum et in similitudinem blas- femie, quam in eo turpiter comiserunt. 25 Nos insensati vitam illorum §5. Hic 3° ponitur eorum sera cognicio, cum insensatos se recognoscent; insensatis enim se assimilant, quantum ad sensum; stultum enim sensum habent, qui ignorant, quid facere debent, sed plus quam stultum, qui ignorare se nescit. Talis enim suam stulticiam putat sapienciam Roman. 10°: »Ignorantes Dei iusti- »ciam et suam querentes statuere iusticie Dei non sunt subiecti«; ideo dicent in inferno Sapiencie 5°: »Viam Domini ignoravimus« et ponentur in terra oblivionis 1a Corinth. 14°: »Si quis ignorat, »§204v) ignorabitur« et Math. 25°: »Nescio vos.« Et in isto puncto sunt omnes presumentes de sua sciencia et non, sequentes in humilitate Dominum Jesum Christum. — 30 35 S) Codd.: v pohanyeny B. — 9) In CD ab v1 81 add ; AB om.
Strana 316
316 LIX. M. J. Hus, In die Philippi et Iacobi. 10 2° similantur insensatis, quoad eleccionem magis boni; ipsi enim stultificati mundi stercora pro gloria beatitudinis sunt stollide amplexati; et qui pro modica voluptate propriam animam commu- tarunt, cum dicat summa Sapiencia Marc. 8°: »Quid prodest »homini, si universum mundum lucretur, anime vero sue detri- »mentum paciatur? Aut quam dabit homo commutacionem pro »anima sua?« 3° assimilantur insensatis, quia passi fuerant litargiam, propter quam a sompno non poterant excitari, cum Spiritus S. clamaverit cottidie Ephes. 5°: »Surge, qui dormis, resurge a mortuis et »illuminabit te Christus.« — Item, quia signa habuerunt frenetici, qui videntur cantarei, ridere et tamen amici plorant, sic pecca- tores Proverb. 2°: »Letantur, cum male fecerint et exultant »in rebus pessimis.« Augustinus: »Quid est seculi gaudium? »Breviter dico: seculi leticia est inpunita nequicia.« 15 blaznowstwien estimabamus insaniam et finem illorum sine honore: Quo- modo conputati sunt inter filios Dei et inter sanctos 20 25 quia Christum Jesum receperunt. Joh. 1°: »Quotquod autem »receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, hiis, qui »credunt in nomine eius, qui non ex sangwinibus, neque ex vo- »luntate carnis, neque ex voluntate viri« (i. e. non ex superba generacione, neque ex carnis delectacione, nec ex malicie voluntate), sed »qui ex Deo nati sunt«, sc. ex aqua baptismatis et Spiritu S. Confundentur ergo seculi generosi, carnis voluptuosi et avari, quia non inter filios Dei, sed dyaboli conputati sunt, nec inter sanctos, sed reprobos dyabolos sors, i. e. hereditas illorum, est in secula seculorum12. sors illorum est! — 10) Codd.: caritate B male. — 11) Codd.: om. B. — 12) Codd.: etc. add. B, capitulum quoddam breve add. C.
316 LIX. M. J. Hus, In die Philippi et Iacobi. 10 2° similantur insensatis, quoad eleccionem magis boni; ipsi enim stultificati mundi stercora pro gloria beatitudinis sunt stollide amplexati; et qui pro modica voluptate propriam animam commu- tarunt, cum dicat summa Sapiencia Marc. 8°: »Quid prodest »homini, si universum mundum lucretur, anime vero sue detri- »mentum paciatur? Aut quam dabit homo commutacionem pro »anima sua?« 3° assimilantur insensatis, quia passi fuerant litargiam, propter quam a sompno non poterant excitari, cum Spiritus S. clamaverit cottidie Ephes. 5°: »Surge, qui dormis, resurge a mortuis et »illuminabit te Christus.« — Item, quia signa habuerunt frenetici, qui videntur cantarei, ridere et tamen amici plorant, sic pecca- tores Proverb. 2°: »Letantur, cum male fecerint et exultant »in rebus pessimis.« Augustinus: »Quid est seculi gaudium? »Breviter dico: seculi leticia est inpunita nequicia.« 15 blaznowstwien estimabamus insaniam et finem illorum sine honore: Quo- modo conputati sunt inter filios Dei et inter sanctos 20 25 quia Christum Jesum receperunt. Joh. 1°: »Quotquod autem »receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, hiis, qui »credunt in nomine eius, qui non ex sangwinibus, neque ex vo- »luntate carnis, neque ex voluntate viri« (i. e. non ex superba generacione, neque ex carnis delectacione, nec ex malicie voluntate), sed »qui ex Deo nati sunt«, sc. ex aqua baptismatis et Spiritu S. Confundentur ergo seculi generosi, carnis voluptuosi et avari, quia non inter filios Dei, sed dyaboli conputati sunt, nec inter sanctos, sed reprobos dyabolos sors, i. e. hereditas illorum, est in secula seculorum12. sors illorum est! — 10) Codd.: caritate B male. — 11) Codd.: om. B. — 12) Codd.: etc. add. B, capitulum quoddam breve add. C.
Strana 317
Paulus cessationem circumcisionis per factum suum ostendit. 317 LX. In Invencione S. Crucis.) Epistola. §205r Gal. 50 quodi ad monicionem meam i. e.1 per adiutorium vos corrigetis. Domini Jesur —Ratres, confido de vobis in Domino Jesu, nisi veritatem ewangelii, quam predicavi vonis intelligatis consenciendo ut nichil aliud sapiatis. 1. Quia Apostolus Galatas a servitute legis veteris et a circumcisione verbo ewangelii in libertatem legis Jesu Christi vocaverat, post discessum Apostoli temptati sunt a falsis apostolis, ut in legem et circumcisionem verterentur. Ideo Apostolus ista epistola eos a servitute legis et circumcisione revocat dicens: »Confido de vobis, quod non aliud sapietis, quam predicavi vobis.« Unde ante istam epistolam G alat. 5° dicit: »State et nolite iterum »iugo servitutis contineri. Ecce ego Paulus dico vobis, quoniam »si circumcidimini, Christus vobis nichil proderit« et infra: »In »Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque prepucium, »sed fides, que per caritatem operatur.« Et quia Galate a verbo Apostoli discesserant, cum tamen dixerat eis 1° c a°: »Sunt aliqui, »qui vos conturbant et volunt convertere ewangelium Christi; sed »licet nos aut angelus de celo ewangelizet vobis, preterquam ewan- »gelizavimus vobis, anathema sit, sicut predixi. Et iterum nunc »dico istis: Si quis vobis ewangelizaverit preter id, quod acce- »pistis, anathema sit,« ideo Apostolus cum exclamacione dicit Galat. 2°: »O insensati Galathe, quis vos fascinavit, non obedire »veritati?« Ubi Glossa: »Fascinavit, i. e. decepit non obedire; »veritas enim se ingerit vobis et vos ei non creditis; et quis »fascinavit, ut quod ante oculos est, non videatis sicut magicis »ludificacionibus defraudati?« 10 15 20 25 asserendo, quod sine circumcisione salvari non potestis i. e. penam ex iudicio sibi debitam Qui autem conturbat vos, portabit iudicium, quicunque est ille. Ego autem, fratres, 205v) Unde Paulus cessacionem circumcisionis ostendit per factum suum; erat enim nacione Judeus et persecucionem ab eis sustinuit, quod predicabat cessacionem circumcisionis. Et hinc dicit: »Ego autem, fratres« etc. 30 1) Codd.: has glossas prorsus om. B. — 2) Codd.: in D zmyezdyl &3 add. super lineam. 21
Paulus cessationem circumcisionis per factum suum ostendit. 317 LX. In Invencione S. Crucis.) Epistola. §205r Gal. 50 quodi ad monicionem meam i. e.1 per adiutorium vos corrigetis. Domini Jesur —Ratres, confido de vobis in Domino Jesu, nisi veritatem ewangelii, quam predicavi vonis intelligatis consenciendo ut nichil aliud sapiatis. 1. Quia Apostolus Galatas a servitute legis veteris et a circumcisione verbo ewangelii in libertatem legis Jesu Christi vocaverat, post discessum Apostoli temptati sunt a falsis apostolis, ut in legem et circumcisionem verterentur. Ideo Apostolus ista epistola eos a servitute legis et circumcisione revocat dicens: »Confido de vobis, quod non aliud sapietis, quam predicavi vobis.« Unde ante istam epistolam G alat. 5° dicit: »State et nolite iterum »iugo servitutis contineri. Ecce ego Paulus dico vobis, quoniam »si circumcidimini, Christus vobis nichil proderit« et infra: »In »Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque prepucium, »sed fides, que per caritatem operatur.« Et quia Galate a verbo Apostoli discesserant, cum tamen dixerat eis 1° c a°: »Sunt aliqui, »qui vos conturbant et volunt convertere ewangelium Christi; sed »licet nos aut angelus de celo ewangelizet vobis, preterquam ewan- »gelizavimus vobis, anathema sit, sicut predixi. Et iterum nunc »dico istis: Si quis vobis ewangelizaverit preter id, quod acce- »pistis, anathema sit,« ideo Apostolus cum exclamacione dicit Galat. 2°: »O insensati Galathe, quis vos fascinavit, non obedire »veritati?« Ubi Glossa: »Fascinavit, i. e. decepit non obedire; »veritas enim se ingerit vobis et vos ei non creditis; et quis »fascinavit, ut quod ante oculos est, non videatis sicut magicis »ludificacionibus defraudati?« 10 15 20 25 asserendo, quod sine circumcisione salvari non potestis i. e. penam ex iudicio sibi debitam Qui autem conturbat vos, portabit iudicium, quicunque est ille. Ego autem, fratres, 205v) Unde Paulus cessacionem circumcisionis ostendit per factum suum; erat enim nacione Judeus et persecucionem ab eis sustinuit, quod predicabat cessacionem circumcisionis. Et hinc dicit: »Ego autem, fratres« etc. 30 1) Codd.: has glossas prorsus om. B. — 2) Codd.: in D zmyezdyl &3 add. super lineam. 21
Strana 318
318 LX. M. J. Hus, In Inventione S. Crucis. dicendo, quod sit necessaria ad salutem carnis Judaicam si circumcisionem adhuc predico, 2. Galat. 6°: »Quicunque volunt placere in carne, hii »cogunt vos circumcidi tantum, ut crucis Christi persecucionem »non paciantur; neque enim qui circumciduntur, legem custodiunt, »sed volunt vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur. Michi »autem absit gloriari, nisi in, cruce, Domini,« etc. quid adhuc persecucionem pacior? 10 quasi diceret : non habeo amplius pati, quia pro re alia non persequntur me Judei'. Galat. 6°: »In Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, »neque prepucium, sed nova creatura; et quicunque hanc regulam »secuti fuerint, pax super illos et misericordia et super Israel Dei.« Ergo evacuatum est scandalum crucis. Quia vero Iudei scandalizabantur de Paulo predicante Jesum 15 Nazarenum crucifixum fuisse et circumcisionem evacuasse, cuius evacuacionem quantum ad cessacionem circumcisionis falsi apo- stoli asserebant, ideo subdit de eis: 'utinam abscindantur'. dicentes, quod circumcisio sit vobis necessaria ad salutem a communitate vestra Utinam et abscin 206r dantur, qui vos conturbant. Vos legis gracie enim in libertate vocati estis, 20 a legali servitute per graciam Christi liberantis Joh. 8°: »Si Filius vos liberaverit, vere liberi eritis.« Sed quia non est abutendum libertate huiusmodi, qualiter abutuntur in Christi pas- sione sperantes carnis voluptatibus inclinati, ideo subdit Ne liber- tatem‘ etc.4 25 Galat. 4°: »Qua libertate nos Christus liberavit.« gracie legis Jesu Christi in potestatem fratres, tantum enim, ne libertatem in occasionem detis carnis, 30 3. Christus Jesus liberavit nos a gravi servitute legis, ut simus servi eius liberi, boni, sensati; ipse enim nullum gravat Math. XI°: »Iugum meum suave est et onus meum leve« ; sic Christi discipulus non debet servum bonum agravare Ecclesia- 3) Codd.: om. C. — 4) Codd.: in C antea loci quidam patrum afferuntur.
318 LX. M. J. Hus, In Inventione S. Crucis. dicendo, quod sit necessaria ad salutem carnis Judaicam si circumcisionem adhuc predico, 2. Galat. 6°: »Quicunque volunt placere in carne, hii »cogunt vos circumcidi tantum, ut crucis Christi persecucionem »non paciantur; neque enim qui circumciduntur, legem custodiunt, »sed volunt vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur. Michi »autem absit gloriari, nisi in, cruce, Domini,« etc. quid adhuc persecucionem pacior? 10 quasi diceret : non habeo amplius pati, quia pro re alia non persequntur me Judei'. Galat. 6°: »In Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, »neque prepucium, sed nova creatura; et quicunque hanc regulam »secuti fuerint, pax super illos et misericordia et super Israel Dei.« Ergo evacuatum est scandalum crucis. Quia vero Iudei scandalizabantur de Paulo predicante Jesum 15 Nazarenum crucifixum fuisse et circumcisionem evacuasse, cuius evacuacionem quantum ad cessacionem circumcisionis falsi apo- stoli asserebant, ideo subdit de eis: 'utinam abscindantur'. dicentes, quod circumcisio sit vobis necessaria ad salutem a communitate vestra Utinam et abscin 206r dantur, qui vos conturbant. Vos legis gracie enim in libertate vocati estis, 20 a legali servitute per graciam Christi liberantis Joh. 8°: »Si Filius vos liberaverit, vere liberi eritis.« Sed quia non est abutendum libertate huiusmodi, qualiter abutuntur in Christi pas- sione sperantes carnis voluptatibus inclinati, ideo subdit Ne liber- tatem‘ etc.4 25 Galat. 4°: »Qua libertate nos Christus liberavit.« gracie legis Jesu Christi in potestatem fratres, tantum enim, ne libertatem in occasionem detis carnis, 30 3. Christus Jesus liberavit nos a gravi servitute legis, ut simus servi eius liberi, boni, sensati; ipse enim nullum gravat Math. XI°: »Iugum meum suave est et onus meum leve« ; sic Christi discipulus non debet servum bonum agravare Ecclesia- 3) Codd.: om. C. — 4) Codd.: in C antea loci quidam patrum afferuntur.
Strana 319
Christus a servituti legis nos liberavit, ut servi eius boni simus. 319 stici 7°: »Servus sensatus sit tibi dilectus, quasi anima tua; »non defraudes eum libertate, neque in opere derelinquas illum.« Talem libertatem servi multi dant in occasionem carnis sue di- centes: Placet carni bibere, curre, quid sedes etc. — 2° Christus liberavit nos a servitute peccati 2a Corinth. 3°: »Dominus autem »spiritus est; ubi autem spiritus Domini, ibi libertas«, sc. a pec- cato. — 3° liberavit de potestate dyabolorum Jeremie 15°: »Li- »berabo te de manu filiorum pessimorum et redimam te de manu »forcium.« — 4° liberabit a servitute corrupcionis Roman. 8°: »Ipsa creatura liberabitur a servitute corrupcionis in liberacione »Filii Dei.« Propter hanc libertatem quadruplicem dicit Apo- stolus: »Ne libertatem detis in occasionem«, i. e. in casum »carnis« vel potestatem. 'Occasio‘ ab 'occido', '-is', “-occasum‘ i. e. facultas, copia, potestas, condicio, tempus, locus, casus, fortuna et eciam ponitur pro causag. 10 15 in spiritualibus et in temporalibus Sancti vos mutuo iuvando sed per caritatem Spiritus 206v) servite invicem. §4. Servire debent christiani invicem per caritatem Spi- ritus S., quia sunt unum corpus Christi et membra de membro 1a Corinth. 12°, et quia in uno spiritu omnes in unum corpus baptisati sumus sive servi sive liberi et omnes uno spiritu potati sumus, ut dicitur ibidem. Ergo unum membrum debet alteri in eodem spiritu ministrare; 'manus', i. e. activus, 'oculo', i. e. con- templativo; et sic 'Apostolus prophete', 'caput', i. e. superior, 'pe- dibus', ut doctor inferioribus, unde 1a Corinth. 12° dicitur: »Non potest dicere oculus manui: opere tuo non indigeo, aut »iterum caput pedibus: non estis michi necessarii, sed multo »magis, que videntur membra corporis infirmiora esse, necessariora »sunt, et que putamus membra ignobiliora esse corporis, hiis ho- »norem habundanciorem circumdamus. Honesta autem nostra »nullius egent, sed Deus temperat corpus ei, cui deerat, habun- »danciorem tribuendo honorem, ut non sit scisma in corpore.« Hic declara, ut scis etc. 20 25 30 Omnis enim lex in uno sermone inpletur: sc.6 precepto caritatis, quod tamen duplicatur, in quantum dileccio respicit Deum et proximum. Unde dicit Salvator Math. 22°: »In hiis duobus mandatis pendet tota lex et prophete«, nam omnia alia precepta sunt spirituales explicaciones mandati dileccionis Dei et proximi. Apostolus tamen hic solum loquitur de dileccione pro- ximi, sciens, quod si quis diligit proximum sicut se ipsum, tunc 35 5) Codd.: etc. add. B. — 6) Codd.: sed B. In C antea verba quaedam patrum afferuntur. 21*
Christus a servituti legis nos liberavit, ut servi eius boni simus. 319 stici 7°: »Servus sensatus sit tibi dilectus, quasi anima tua; »non defraudes eum libertate, neque in opere derelinquas illum.« Talem libertatem servi multi dant in occasionem carnis sue di- centes: Placet carni bibere, curre, quid sedes etc. — 2° Christus liberavit nos a servitute peccati 2a Corinth. 3°: »Dominus autem »spiritus est; ubi autem spiritus Domini, ibi libertas«, sc. a pec- cato. — 3° liberavit de potestate dyabolorum Jeremie 15°: »Li- »berabo te de manu filiorum pessimorum et redimam te de manu »forcium.« — 4° liberabit a servitute corrupcionis Roman. 8°: »Ipsa creatura liberabitur a servitute corrupcionis in liberacione »Filii Dei.« Propter hanc libertatem quadruplicem dicit Apo- stolus: »Ne libertatem detis in occasionem«, i. e. in casum »carnis« vel potestatem. 'Occasio‘ ab 'occido', '-is', “-occasum‘ i. e. facultas, copia, potestas, condicio, tempus, locus, casus, fortuna et eciam ponitur pro causag. 10 15 in spiritualibus et in temporalibus Sancti vos mutuo iuvando sed per caritatem Spiritus 206v) servite invicem. §4. Servire debent christiani invicem per caritatem Spi- ritus S., quia sunt unum corpus Christi et membra de membro 1a Corinth. 12°, et quia in uno spiritu omnes in unum corpus baptisati sumus sive servi sive liberi et omnes uno spiritu potati sumus, ut dicitur ibidem. Ergo unum membrum debet alteri in eodem spiritu ministrare; 'manus', i. e. activus, 'oculo', i. e. con- templativo; et sic 'Apostolus prophete', 'caput', i. e. superior, 'pe- dibus', ut doctor inferioribus, unde 1a Corinth. 12° dicitur: »Non potest dicere oculus manui: opere tuo non indigeo, aut »iterum caput pedibus: non estis michi necessarii, sed multo »magis, que videntur membra corporis infirmiora esse, necessariora »sunt, et que putamus membra ignobiliora esse corporis, hiis ho- »norem habundanciorem circumdamus. Honesta autem nostra »nullius egent, sed Deus temperat corpus ei, cui deerat, habun- »danciorem tribuendo honorem, ut non sit scisma in corpore.« Hic declara, ut scis etc. 20 25 30 Omnis enim lex in uno sermone inpletur: sc.6 precepto caritatis, quod tamen duplicatur, in quantum dileccio respicit Deum et proximum. Unde dicit Salvator Math. 22°: »In hiis duobus mandatis pendet tota lex et prophete«, nam omnia alia precepta sunt spirituales explicaciones mandati dileccionis Dei et proximi. Apostolus tamen hic solum loquitur de dileccione pro- ximi, sciens, quod si quis diligit proximum sicut se ipsum, tunc 35 5) Codd.: etc. add. B. — 6) Codd.: sed B. In C antea verba quaedam patrum afferuntur. 21*
Strana 320
320 LX. M. J. Hus, In Inventione S. Crucis. diligit Deum; et e contra, quod si dixerit 'diligo Deum‘ et pro- ximum odit, mendax est 1a Johann. 4°: »Si quis dixerit, quo- »niam diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est; qui enim »non diligit fratrem suum, quem videt, Deum, quem non videt, »quomodo potest diligere? Et hoc mandatum habemus a Deo, »ut qui diligit Deum, diligat et fratrem suum«. Ecce ex verbis huius sancti patet, quod consecuntur se Deum diligere et proximum, quamvis unum sit excellencius amplectendum. ad beatitudinem consequendam Diliges proximum tuum, sicut te ipsum. Quodsi invicem verbis iniuriando 10 mordetis §207r) et comeditis7, 15 defraudando, sicut de usurario convenienter dicitur, quod comedit illum, cui tradidit ad usuram. Unde in Psalmo: »Co- »mederunt Iacob et locum eius desolaverunt«; Math. 23° : »Ve »vobis, scribe, pharisei et ypocrite, qui comeditis domos viduarum, »oraciones longas orantes; propterea enim amplius accipietis iu- »diciums.« in bonis, corpore et anima, quia ad illa sequitur destruccio vestra — videte, ne ab invicem consumamini! 20 Nota: 'consumor‘ in passivo capitur pro destrui, quamvis consumere in activo est finire vel perficere; accipitur tamen pro destruere sepius et sic valet tantum sicut male consumere et sic in proposito: 'ne consumamini', i. e. destruamini ab invicem, tam in corpore quam anima. Que destruccio consurgit ex morsione invida, comestione avara, que duo directe contrariantur duplici ca- ritati, puta proximi atque Deis: 7) Codd.: comedetis D. — 8) Codd.: etc. add. B.
320 LX. M. J. Hus, In Inventione S. Crucis. diligit Deum; et e contra, quod si dixerit 'diligo Deum‘ et pro- ximum odit, mendax est 1a Johann. 4°: »Si quis dixerit, quo- »niam diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est; qui enim »non diligit fratrem suum, quem videt, Deum, quem non videt, »quomodo potest diligere? Et hoc mandatum habemus a Deo, »ut qui diligit Deum, diligat et fratrem suum«. Ecce ex verbis huius sancti patet, quod consecuntur se Deum diligere et proximum, quamvis unum sit excellencius amplectendum. ad beatitudinem consequendam Diliges proximum tuum, sicut te ipsum. Quodsi invicem verbis iniuriando 10 mordetis §207r) et comeditis7, 15 defraudando, sicut de usurario convenienter dicitur, quod comedit illum, cui tradidit ad usuram. Unde in Psalmo: »Co- »mederunt Iacob et locum eius desolaverunt«; Math. 23° : »Ve »vobis, scribe, pharisei et ypocrite, qui comeditis domos viduarum, »oraciones longas orantes; propterea enim amplius accipietis iu- »diciums.« in bonis, corpore et anima, quia ad illa sequitur destruccio vestra — videte, ne ab invicem consumamini! 20 Nota: 'consumor‘ in passivo capitur pro destrui, quamvis consumere in activo est finire vel perficere; accipitur tamen pro destruere sepius et sic valet tantum sicut male consumere et sic in proposito: 'ne consumamini', i. e. destruamini ab invicem, tam in corpore quam anima. Que destruccio consurgit ex morsione invida, comestione avara, que duo directe contrariantur duplici ca- ritati, puta proximi atque Deis: 7) Codd.: comedetis D. — 8) Codd.: etc. add. B.
Strana 321
Christus dux milites suos in fide armavit. 321 LXI. Viti.c Epistola. mundanorum, caritate prosperaspernendo demonum et i. e. firmi formatam adversa tollerando celorum Hebreorum (Ancti per fidem vicerunt regna, X1° 1.) In epistola ista, Apostolus ostendit 1° fidei efficaciam, 2° sanctorum in bonis operibus constanciam et 3° ex hiis con- cludit ipsorum beatificam redempcionem. Fides est sanctorum fun- damentum, constancia medium, finalis redempcio finis, in quem passiones multiplices ordinarunt,. Unde in verbis epistole ostenditur qualitas sanctorum, quales fuerunt hic in mundo, quia sancti; 2° quales in armis, quia in fide; 3° quales in pugna, quia vicerunt regna; 4° quales in opere, quia operati sunt iusticiam; 3° quales in premio, quia adepti sunt repromissiones. 207V Quia dux Christus strenue vicit mundum, qui aciem militibus tenuit, ideo armavit et animavit suos milites primo in fide Joh. 16°: »Confidite, quia ego vici mundum« unde nullus vinceret mundum, nisi Christus prius vicisset eius principem re- pellendo Joh. 12°: »Nunc princeps huius mundi eicitur foras.« 15 10 unicuique, quod suum quia redempcionem a peccatis, a miseriis est, reddentes S finaliter et beatitudinem gloriosam operati sunt iusticiam, adepti sunt repromissiones, Glossa: »Fide ea, que promittebantur, ut victoriam et alia; »promissiones multe facte sunt patribus, ut Abrahe, David et aliis.« 20 Daniel 6° Judicum 903 1i Regum 18°4 ut Daniel Sampson David Ignacius obturaverunt ora leonum, 'Obturo' conponitur ab ob‘ et 'tundo‘ et est idem, quod 'claudo‘ vel 'stipo‘. Unde Psalmus: »Sicut aspidis surde, ob- »turantis aures suas.« Unde in Aurora dicitur: »Lex ait: ora »bovi non obtures trituranti«, i. e. non alligabis; 1a5 Corin- thiorum 9°: »Non alligabis; os bovi trituranti.« Item Prover- biorum 20°6: »Qui obturat aures suas ad clamorem pauperum.« 25 1) Codd.: post in C. — 2) Codd.: ordinantur C. — 3) Codd.: 14 D in ras. 4) Codd.: 16° B, 17° D in ras. — 5) Codd.: verba 1a co alligabis om. B. — 6) Codd.: XXI. 13 Vulg.
Christus dux milites suos in fide armavit. 321 LXI. Viti.c Epistola. mundanorum, caritate prosperaspernendo demonum et i. e. firmi formatam adversa tollerando celorum Hebreorum (Ancti per fidem vicerunt regna, X1° 1.) In epistola ista, Apostolus ostendit 1° fidei efficaciam, 2° sanctorum in bonis operibus constanciam et 3° ex hiis con- cludit ipsorum beatificam redempcionem. Fides est sanctorum fun- damentum, constancia medium, finalis redempcio finis, in quem passiones multiplices ordinarunt,. Unde in verbis epistole ostenditur qualitas sanctorum, quales fuerunt hic in mundo, quia sancti; 2° quales in armis, quia in fide; 3° quales in pugna, quia vicerunt regna; 4° quales in opere, quia operati sunt iusticiam; 3° quales in premio, quia adepti sunt repromissiones. 207V Quia dux Christus strenue vicit mundum, qui aciem militibus tenuit, ideo armavit et animavit suos milites primo in fide Joh. 16°: »Confidite, quia ego vici mundum« unde nullus vinceret mundum, nisi Christus prius vicisset eius principem re- pellendo Joh. 12°: »Nunc princeps huius mundi eicitur foras.« 15 10 unicuique, quod suum quia redempcionem a peccatis, a miseriis est, reddentes S finaliter et beatitudinem gloriosam operati sunt iusticiam, adepti sunt repromissiones, Glossa: »Fide ea, que promittebantur, ut victoriam et alia; »promissiones multe facte sunt patribus, ut Abrahe, David et aliis.« 20 Daniel 6° Judicum 903 1i Regum 18°4 ut Daniel Sampson David Ignacius obturaverunt ora leonum, 'Obturo' conponitur ab ob‘ et 'tundo‘ et est idem, quod 'claudo‘ vel 'stipo‘. Unde Psalmus: »Sicut aspidis surde, ob- »turantis aures suas.« Unde in Aurora dicitur: »Lex ait: ora »bovi non obtures trituranti«, i. e. non alligabis; 1a5 Corin- thiorum 9°: »Non alligabis; os bovi trituranti.« Item Prover- biorum 20°6: »Qui obturat aures suas ad clamorem pauperum.« 25 1) Codd.: post in C. — 2) Codd.: ordinantur C. — 3) Codd.: 14 D in ras. 4) Codd.: 16° B, 17° D in ras. — 5) Codd.: verba 1a co alligabis om. B. — 6) Codd.: XXI. 13 Vulg.
Strana 322
322 LXI. M. J. Hus, Viti. Daniel 3° Numeri XI° et 160 tres pueri Moyses et Aaron prudkost extinxerunt inpetum ignis, 10 15 §2.) Iam extingwere debent inpetum temptacionum, ob- turare ora leonum, i. e. demonum, 1a Petri 5°: »Sobrii estote »et vigilate, quia adversarius vester dyabolus tamquam leo rugiens »circuit, querens, quem devoret; cui resistite fortes in fide, scientes »eandem passionem ei, que in mundo est, vestre fraternitati fieri.« Ecce fides obturat os dyaboli et mundum vincit 1a Johann. 5° »Hec est victoria, que vincit mundum, fides vestra.« Et 1° dya- bolum; ideo dicit Jacobus c a' 4°: »Resistite dyabolo et fugiet »a vobis.« Resistite, inquit, ne ingrediatur in vestram memoriam per suggestionem, nec in intellectum per delectacionem, nec in voluntatem per consensum, quia sic fugiet a vobis; sic enim sancti vicerunt regnum dyaboli. Vicerunt sancti regnum hominum per pacienciam, qui modus vincendi §210r 7 est gloriosus, victoriosus et fructuosus. Sic enim Christus vicit paciendo, cum potuit habere plus quam duodecim legiones angelorum Math. 26°, quibus hostes potuisset vincere, ymmo unico verbo. Non tamen vim vi violenta repulit, vi autem paciencie inimicos forcius superavit. Unge paganus Seneca: »Magni animi est iniurias in summa pati.« 20 aciem hostium habencium gladios acutos, ut Josue, Gedeon, David. corporis et anime. Patet Patet in Josue, Regum, Judicum de Ezechia Ysaie 38°. zmohli su odpudili sus ostrost effugaverunt, aciem gladii, convaluerunt de infirmitate, corporali et spirituali fortes facti sunt in bello, 25 30 35 domestico, unde super Job 4°: »Ubi est fortitudo tua« dicit Glossa: »Qui se vicit, sic per omnia fortis est; unus homo per- »fecte paciens a toto mundo vinci non posset.« Cum ergo homo habeat bellum intrinsecum Math. 10° : »Inimici hominis dome- »stici eius«, debet illum, antequam exterorum bellumio exeat, ex- pugnare, cum in tali maxima consistit victoria. Unde super illud Proverbiorum 16°: »Qui dominatur animo suo, expugnatori1 »urbium« dicit Glossa: »Minor est victoria urbes expugnare, »quia extra sunt, que vincuntur; paciens superat hostem, qui iam »secum est in acie.« Quis enim vincit carnis desideria, que mi- litant adversus animam, pro certo vincit regnum dyaboli et celorum sibimet violenciam inferendo iuxta illud Mathei XI°: »Regnum »celorum vim patitur et violenti rapiunt illud.« Peccatores vero vincere debent per penitenciam Math. 3°: »Penitenciam agite; »appropinquabit enim regnum celorum.« 7) In codd. fol. 208, 209 iterum parva interpolala, de q. v. ann. ad fol. 70. 8) Codd.: odpudily gsu AC. — 9) Codd.: effugerunt Vulg. — 10) Codd.: om C. 11) D in ras.: ABC expugnatore ; in D wiboinik super lineam add. 83.
322 LXI. M. J. Hus, Viti. Daniel 3° Numeri XI° et 160 tres pueri Moyses et Aaron prudkost extinxerunt inpetum ignis, 10 15 §2.) Iam extingwere debent inpetum temptacionum, ob- turare ora leonum, i. e. demonum, 1a Petri 5°: »Sobrii estote »et vigilate, quia adversarius vester dyabolus tamquam leo rugiens »circuit, querens, quem devoret; cui resistite fortes in fide, scientes »eandem passionem ei, que in mundo est, vestre fraternitati fieri.« Ecce fides obturat os dyaboli et mundum vincit 1a Johann. 5° »Hec est victoria, que vincit mundum, fides vestra.« Et 1° dya- bolum; ideo dicit Jacobus c a' 4°: »Resistite dyabolo et fugiet »a vobis.« Resistite, inquit, ne ingrediatur in vestram memoriam per suggestionem, nec in intellectum per delectacionem, nec in voluntatem per consensum, quia sic fugiet a vobis; sic enim sancti vicerunt regnum dyaboli. Vicerunt sancti regnum hominum per pacienciam, qui modus vincendi §210r 7 est gloriosus, victoriosus et fructuosus. Sic enim Christus vicit paciendo, cum potuit habere plus quam duodecim legiones angelorum Math. 26°, quibus hostes potuisset vincere, ymmo unico verbo. Non tamen vim vi violenta repulit, vi autem paciencie inimicos forcius superavit. Unge paganus Seneca: »Magni animi est iniurias in summa pati.« 20 aciem hostium habencium gladios acutos, ut Josue, Gedeon, David. corporis et anime. Patet Patet in Josue, Regum, Judicum de Ezechia Ysaie 38°. zmohli su odpudili sus ostrost effugaverunt, aciem gladii, convaluerunt de infirmitate, corporali et spirituali fortes facti sunt in bello, 25 30 35 domestico, unde super Job 4°: »Ubi est fortitudo tua« dicit Glossa: »Qui se vicit, sic per omnia fortis est; unus homo per- »fecte paciens a toto mundo vinci non posset.« Cum ergo homo habeat bellum intrinsecum Math. 10° : »Inimici hominis dome- »stici eius«, debet illum, antequam exterorum bellumio exeat, ex- pugnare, cum in tali maxima consistit victoria. Unde super illud Proverbiorum 16°: »Qui dominatur animo suo, expugnatori1 »urbium« dicit Glossa: »Minor est victoria urbes expugnare, »quia extra sunt, que vincuntur; paciens superat hostem, qui iam »secum est in acie.« Quis enim vincit carnis desideria, que mi- litant adversus animam, pro certo vincit regnum dyaboli et celorum sibimet violenciam inferendo iuxta illud Mathei XI°: »Regnum »celorum vim patitur et violenti rapiunt illud.« Peccatores vero vincere debent per penitenciam Math. 3°: »Penitenciam agite; »appropinquabit enim regnum celorum.« 7) In codd. fol. 208, 209 iterum parva interpolala, de q. v. ann. ad fol. 70. 8) Codd.: odpudily gsu AC. — 9) Codd.: effugerunt Vulg. — 10) Codd.: om C. 11) D in ras.: ABC expugnatore ; in D wiboinik super lineam add. 83.
Strana 323
Qui carnis desideria vincit, regnum diaboli vincit. 323 1. e. extraneorum; 'exter, -a“ i. e. ultimus' vel 'extraneus' Martha et Magdalena Lazarum, ut Machabei, David, Josue alienigenarum vidua filium, Jayrus filiam castra verterunti, exterorum, accepe210v runt mulieres de resurreccione mortuos suos. §3. Aliqui exponentes dixerunt, quod mulieres acceperunt viros suos resuscitatos dicentes, quod matrimonium non solvitur per mortem et ideo tenebantur illos reaccipere. Sed hoc est contra Apostolorum Roman. 7°, ubi loquitur de muliere con- iugata: »Si mortuus fuerit vir eius, soluta est a lege viri.« Ideo congruencior exposicio est hec: mulieres, i. e. matres vel sorores, acceperunt de resurreccione mortuos suos suscitatos filios per fidem et oracionem prophetarum, sicut patet de muliere Sareptena 3i Reg. 17°, cui Helias filium suscitavit, et de muliere Sunamite 4i Reg. 4° ab Elizeo etc. 10 in cruce, ut Andreas, Petrus, Philippus pro fide veri Dei roztazeni 3 Alii autem distenti sunt Ostenso, quid sancti per fidem fecerunt, hic consequenter ostendit, quid pro fide sustinuerunt, cum dicit 'alii', sc. pro fide veri Dei, "distenti sunt', i. e. tornamentis extenti, sicut patet 21 Ma- chabeorum 7° de quinque fratribus. 15 a presenti pena non recipientes redempcionem, a morte corporis. Protunc patet de Andrea, qui noluit a cruce redimi, ut meliorem resurreccionem cicius inveniret, et principalius de Christo, qui extentus et distentus in cruce nolens recipere re- dempcionem a cruce, ut nobis inveniret meliorem resurreccionem, sc. a morte corporis et anime ad beatitudinem consequendam. 20 quia in glorificacione in futura gloria ut meliorem invenirent resurreccionem. §211r Alii vero ludibria 25 i. e. derisiones; ludibrium, -ii‘ est 'derisio‘ vel res derisione digna'. Patet ludibrium de Sampsone,4 Judicum 15° et de Thobiar5 2°, de Job 3°16. 12) Codd.: in D przewraczeli su czyzie super lin. add. 83. — 13) Codd.: om. B. — 14) Codd.: B hic glossam sequentem 'patet o Exodi 5° inserit. — 15) Codd.: Thoma 30 B male. — 16) CD: 30 AB.
Qui carnis desideria vincit, regnum diaboli vincit. 323 1. e. extraneorum; 'exter, -a“ i. e. ultimus' vel 'extraneus' Martha et Magdalena Lazarum, ut Machabei, David, Josue alienigenarum vidua filium, Jayrus filiam castra verterunti, exterorum, accepe210v runt mulieres de resurreccione mortuos suos. §3. Aliqui exponentes dixerunt, quod mulieres acceperunt viros suos resuscitatos dicentes, quod matrimonium non solvitur per mortem et ideo tenebantur illos reaccipere. Sed hoc est contra Apostolorum Roman. 7°, ubi loquitur de muliere con- iugata: »Si mortuus fuerit vir eius, soluta est a lege viri.« Ideo congruencior exposicio est hec: mulieres, i. e. matres vel sorores, acceperunt de resurreccione mortuos suos suscitatos filios per fidem et oracionem prophetarum, sicut patet de muliere Sareptena 3i Reg. 17°, cui Helias filium suscitavit, et de muliere Sunamite 4i Reg. 4° ab Elizeo etc. 10 in cruce, ut Andreas, Petrus, Philippus pro fide veri Dei roztazeni 3 Alii autem distenti sunt Ostenso, quid sancti per fidem fecerunt, hic consequenter ostendit, quid pro fide sustinuerunt, cum dicit 'alii', sc. pro fide veri Dei, "distenti sunt', i. e. tornamentis extenti, sicut patet 21 Ma- chabeorum 7° de quinque fratribus. 15 a presenti pena non recipientes redempcionem, a morte corporis. Protunc patet de Andrea, qui noluit a cruce redimi, ut meliorem resurreccionem cicius inveniret, et principalius de Christo, qui extentus et distentus in cruce nolens recipere re- dempcionem a cruce, ut nobis inveniret meliorem resurreccionem, sc. a morte corporis et anime ad beatitudinem consequendam. 20 quia in glorificacione in futura gloria ut meliorem invenirent resurreccionem. §211r Alii vero ludibria 25 i. e. derisiones; ludibrium, -ii‘ est 'derisio‘ vel res derisione digna'. Patet ludibrium de Sampsone,4 Judicum 15° et de Thobiar5 2°, de Job 3°16. 12) Codd.: in D przewraczeli su czyzie super lin. add. 83. — 13) Codd.: om. B. — 14) Codd.: B hic glossam sequentem 'patet o Exodi 5° inserit. — 15) Codd.: Thoma 30 B male. — 16) CD: 30 AB.
Strana 324
324 LXI. M. J. Hus, Viti. patet de Michea 3i Regum ultimo patet de Jeremia et de Michea et de propositis G en. et Exo. 5° 38° et 37° 2117 Paralipom. 34° et verbera experti, insuper et vincula et carceres, Petrus, Paulus, Stanislaus, Wenceslaus luxuria sunt, secti sunt, temptati sunt, a Judeis in Egipto. Jeremias, Stephanus lapidati Ysaias a Manasse serratus per medium, quia eius reprehen- debat facinora; et de septem fratribus Machabeis, qui secti sunt in manibus et in aliis corporis partibus, ut patet 21 Machab. 7°. Illi enim temptati sunt, ut ab obediencia Dei sui discederent, alii ut ad ydola inclinarentur, ut de Mathatia et filiis eius 21 Ma- chab. 2°, et de Eleazaro 2i Machab. 6° et correspondenter de sanctis nove legis. 10 quia non consenserunt, Katherina, i. e. vestibus de pilis camelorum Margarita, Dorothea 2i Machab. 5° et 6° factis, ut Johannes Baptista in occisione gladii mortui sunt; circuierunt in melotis, 15 §4. Hic consequenter ostendit Paulus, quid sancti passi sunt propter fidem in duris voluntarie assumptis, ut patet in Helia Thesbite 41 Reg. 1°, et Johanne Baptista Math. 3°, qui in pilis camelorum ambulavit. 211V) Nota: Melota“ dicitur vestis de pilis camelorum facta; vel 'melota, melote' est quoddam animal, sc. taxus, et dicitur 'mellota', quia assidue petit favos et mella; vel dicitur a 'melon', quod est rotundum, quia rotunde figure est; et quondam dice- batur nilus. 20 vite necessariis, ut patet in Elia, qui in necessitate ut Helias Tesbites pastus est a corvis et a muliere vidua 4i Regum 170 in pellibus caprinis, egentes, angustiati, a mundialibus propter iusticiam. Patet de Elia fugiente Je- zabel 31 Regum 19°, de David fugiente Absolon 21 Regum 15°. trapeniis. afflicti: labore corporali. Patet de Elia, quia lassus obdormivit super 25 iuniperum 31 Re g. 17 19. sanctis i. e. congregacio malorum mundanorum quibus dignus non erat mundus: sc. ut eos haberet, vel ipsis sanctis non erat dignus, quia ipsi eum non dignificabant, sed confundebant atque veraciter cor- rigebant. 17) Codd.: et in B errore. — 18) Codd.: om. B. — 19) Codd.: XIX. 5 Vulg.
324 LXI. M. J. Hus, Viti. patet de Michea 3i Regum ultimo patet de Jeremia et de Michea et de propositis G en. et Exo. 5° 38° et 37° 2117 Paralipom. 34° et verbera experti, insuper et vincula et carceres, Petrus, Paulus, Stanislaus, Wenceslaus luxuria sunt, secti sunt, temptati sunt, a Judeis in Egipto. Jeremias, Stephanus lapidati Ysaias a Manasse serratus per medium, quia eius reprehen- debat facinora; et de septem fratribus Machabeis, qui secti sunt in manibus et in aliis corporis partibus, ut patet 21 Machab. 7°. Illi enim temptati sunt, ut ab obediencia Dei sui discederent, alii ut ad ydola inclinarentur, ut de Mathatia et filiis eius 21 Ma- chab. 2°, et de Eleazaro 2i Machab. 6° et correspondenter de sanctis nove legis. 10 quia non consenserunt, Katherina, i. e. vestibus de pilis camelorum Margarita, Dorothea 2i Machab. 5° et 6° factis, ut Johannes Baptista in occisione gladii mortui sunt; circuierunt in melotis, 15 §4. Hic consequenter ostendit Paulus, quid sancti passi sunt propter fidem in duris voluntarie assumptis, ut patet in Helia Thesbite 41 Reg. 1°, et Johanne Baptista Math. 3°, qui in pilis camelorum ambulavit. 211V) Nota: Melota“ dicitur vestis de pilis camelorum facta; vel 'melota, melote' est quoddam animal, sc. taxus, et dicitur 'mellota', quia assidue petit favos et mella; vel dicitur a 'melon', quod est rotundum, quia rotunde figure est; et quondam dice- batur nilus. 20 vite necessariis, ut patet in Elia, qui in necessitate ut Helias Tesbites pastus est a corvis et a muliere vidua 4i Regum 170 in pellibus caprinis, egentes, angustiati, a mundialibus propter iusticiam. Patet de Elia fugiente Je- zabel 31 Regum 19°, de David fugiente Absolon 21 Regum 15°. trapeniis. afflicti: labore corporali. Patet de Elia, quia lassus obdormivit super 25 iuniperum 31 Re g. 17 19. sanctis i. e. congregacio malorum mundanorum quibus dignus non erat mundus: sc. ut eos haberet, vel ipsis sanctis non erat dignus, quia ipsi eum non dignificabant, sed confundebant atque veraciter cor- rigebant. 17) Codd.: et in B errore. — 18) Codd.: om. B. — 19) Codd.: XIX. 5 Vulg.
Strana 325
Homo solitarius aut est bestialis aut divinus. 325 propter persecucionem malignancium na pustiech,o neb samotach2o In solitudinibus errantes, in montibus et in speluncis, 5.) Nota: spelunca est fossa facta per artem, caverna vero per naturam vel ex aliquo accidente, sicut ex vehemencia aquarum; talia loca habitabant sancti, ut essent apti contempla- cioni: propter hoc Philosophus 1° Politicorum, cum pro- bavit, quod homo est §212r) animal civile, subiungit, quod ille qui refugit communem habitacionem hominum, vel est bestia vel melior homine. Et sic homo solitarius aut est bestia aut Deus ; si querit solitudinem propter malum, est bestialis; si propter con- templacionem et ut evadat inpedimenta seculi, est Deus, i. e. di- vinus et sic ab hominibus pro Deo reputatus. 10 et in cavernis,1 terre. Et hii omnes Hic ostendit, quare promissiones illis sanctis sunt dilate; quia videlicet fidei testimonio sunt probati, i. e. examinati, ut essent testes fidei, qua regna vicerunt, propter quam feroces bestias do- muerunt, ignem et cetera inanimata supernaturaliter temperarunt, et qua in vestibus gravibus egentes cibis perdurarunt et in locis solitudinis permanserunt. Primus autem testis dignissimus est Christus Jesus, qui pre omnibus in se pro salute nostra obprobria voluit recipere, quibus suam bellandi pacienciam plenius con- probaret. 15 20 testimonio fidei, probati inventi sunt. — 20) Codd.: om. AB. — 21) Codd.: in D super lineam w geskinyech a wi- držich &3 add. — 22) Codd.: ad haec in CD duae glossae posteriores.
Homo solitarius aut est bestialis aut divinus. 325 propter persecucionem malignancium na pustiech,o neb samotach2o In solitudinibus errantes, in montibus et in speluncis, 5.) Nota: spelunca est fossa facta per artem, caverna vero per naturam vel ex aliquo accidente, sicut ex vehemencia aquarum; talia loca habitabant sancti, ut essent apti contempla- cioni: propter hoc Philosophus 1° Politicorum, cum pro- bavit, quod homo est §212r) animal civile, subiungit, quod ille qui refugit communem habitacionem hominum, vel est bestia vel melior homine. Et sic homo solitarius aut est bestia aut Deus ; si querit solitudinem propter malum, est bestialis; si propter con- templacionem et ut evadat inpedimenta seculi, est Deus, i. e. di- vinus et sic ab hominibus pro Deo reputatus. 10 et in cavernis,1 terre. Et hii omnes Hic ostendit, quare promissiones illis sanctis sunt dilate; quia videlicet fidei testimonio sunt probati, i. e. examinati, ut essent testes fidei, qua regna vicerunt, propter quam feroces bestias do- muerunt, ignem et cetera inanimata supernaturaliter temperarunt, et qua in vestibus gravibus egentes cibis perdurarunt et in locis solitudinis permanserunt. Primus autem testis dignissimus est Christus Jesus, qui pre omnibus in se pro salute nostra obprobria voluit recipere, quibus suam bellandi pacienciam plenius con- probaret. 15 20 testimonio fidei, probati inventi sunt. — 20) Codd.: om. AB. — 21) Codd.: in D super lineam w geskinyech a wi- držich &3 add. — 22) Codd.: ad haec in CD duae glossae posteriores.
Strana 326
326 LXII. M. J. Hus, Commune Doctoris. LXII. Commune Doctoris. Epistola. 1 212v 1a Timoth. ultimo K Patre Timothee i. e. adiuro te Arissime, testificor coram Deo et Chri- qui cum Patre et Spiritu S. sunt testes adiuracionis huius sto Jesu, 10 1. In ista epistola Apostolus adiurat Timotheum, ut sub obtentu beatitudinis et «propter1 evitacionem digne dampnacionis verbum Dei predicet et consequenter inpleat ministerium suum ; 2° maliciam populi prophetat; 3° mercedem suam et consequenter cuiuslibet presulis sive sacerdotis ex meritis pronuncciat, ut sint in ministerio prompciores. nunc viventes qui iudicaturus est vivos et mortuos iam in sepulcris iacentes; vel mortuos, i. e in peccatis mor- talibus ad dampnacionem et vivos in gracia ad beatitudinem. Primi is presciti et isti predestinati. horribilem malis delectabile bonis et per adventum ipsius et regnum eius. Predica 20 Marci ultimo: »Predicate ewangelium omni creature.« Unde Apostolus hic more Magistri sui actum predicacionis prin- cipalissime iniungit adiurans Timotheum per Jesum Christum, horrendum iudicem, et eius adventum et regnum. Ac si diceret: nisi hec feceris, grave iudicium sustinebis et regnum perdes celeste. ewangelii verbum, 25 2. Anthonomastice: i. e. ewangelium, quod est verbum Dei. Sed iam heu est abolitum nostris temporibus et fabule tenent locum. Et utinam, audirent fabularii, Augustinum in ser- mone de §213r3 oracione dicentem: »Qui in ecclesia incon- »gruis fabulis occupatur, quasi venenum et gladium hominibus in- »gerere cognoscitur, dum verbum Dei nec ipse audit nec alios »permittit; et talis pro suo et aliorum crimine in die iudicii red- »diturus est racionem.« Hec ille. 30 1) Codd. om. — 2) Codd.: tunc B. — 3) Codd.: fabulam B.
326 LXII. M. J. Hus, Commune Doctoris. LXII. Commune Doctoris. Epistola. 1 212v 1a Timoth. ultimo K Patre Timothee i. e. adiuro te Arissime, testificor coram Deo et Chri- qui cum Patre et Spiritu S. sunt testes adiuracionis huius sto Jesu, 10 1. In ista epistola Apostolus adiurat Timotheum, ut sub obtentu beatitudinis et «propter1 evitacionem digne dampnacionis verbum Dei predicet et consequenter inpleat ministerium suum ; 2° maliciam populi prophetat; 3° mercedem suam et consequenter cuiuslibet presulis sive sacerdotis ex meritis pronuncciat, ut sint in ministerio prompciores. nunc viventes qui iudicaturus est vivos et mortuos iam in sepulcris iacentes; vel mortuos, i. e in peccatis mor- talibus ad dampnacionem et vivos in gracia ad beatitudinem. Primi is presciti et isti predestinati. horribilem malis delectabile bonis et per adventum ipsius et regnum eius. Predica 20 Marci ultimo: »Predicate ewangelium omni creature.« Unde Apostolus hic more Magistri sui actum predicacionis prin- cipalissime iniungit adiurans Timotheum per Jesum Christum, horrendum iudicem, et eius adventum et regnum. Ac si diceret: nisi hec feceris, grave iudicium sustinebis et regnum perdes celeste. ewangelii verbum, 25 2. Anthonomastice: i. e. ewangelium, quod est verbum Dei. Sed iam heu est abolitum nostris temporibus et fabule tenent locum. Et utinam, audirent fabularii, Augustinum in ser- mone de §213r3 oracione dicentem: »Qui in ecclesia incon- »gruis fabulis occupatur, quasi venenum et gladium hominibus in- »gerere cognoscitur, dum verbum Dei nec ipse audit nec alios »permittit; et talis pro suo et aliorum crimine in die iudicii red- »diturus est racionem.« Hec ille. 30 1) Codd. om. — 2) Codd.: tunc B. — 3) Codd.: fabulam B.
Strana 327
Multi presbyteri pro evangelio fabulas praedicant. 327 Verbum, sc. sacre scripture, 2a Petri 1°: »Non enim in- »doctas fabulas secuti notam facimus vobis Domini nostri Jesu »Christi virtutem« et infra: »Habemus firmiorem propheticum »sermonem, cui attendentes bene facitis; attendentes quasi lucerne »lucenti in caliginoso loco, donec dies illucescat et lucifer oriatur »in cordibus vestris. Hoc primum intelligentes, quod omnis pro- »phecia propria interpretacione non fit; non enim voluntate hu- »mana allata est aliquando prophecia, sed Spiritu S. inspirati locuti »sunt sancti Dei homines.« Hec Petrus. i. e. instanter sc. illis, qui facias hoc desiderant audire insta oportune, inportune: sc. illis, qui non recipiunt graciose, quia aliquando est ibi profectus magnus, sicut dicit Augustinus de se ipso audiente predicacionem S. Ambrosii ex curiositate motus et non utilitate: »Cumque intenderem, quam pulcre diceret, me invito intravit, quam »verum dicebat« et sic conversus ad fidem multum profecit in ecclesia Jesu Christi. 15 peccantes peccantes dure peccantes ad recipientes, ipsos propter ex ignorancia ex infirmitate ex malicia repugnantes diligenter instruendo argue, obsecva, increpa in omni paciencia et dectrina. Antichristi, quod iam currit Exit enim tempus, 3.) Hic ponit racionem iam dictorum, quasi diceret: propter hoc instandum est doctrine veritatis, quamdiu sunt aliqui volentes §213v) audire et antequam veniat tempus, in quo sana doctrina non sustinebitur. Ponitur autem malicia hominum 1° in hoc, quod sanam doctrinam, i. e. illam, ex qua provenit sanitas anime, non sustinebunt ; 2° quod secundum sua desideria coacervabunt, ma- gistros (et sic confessores, predicatores, cappellanos) mendaces; 3° in hoc, quod a veritate auditum avertent, ut non solum non sustineant, sed ne audiant veritatem; 4° consumata malicia, quia ad fabulas mendosas avide convertentur. 20 25 Christi mandatorum pacienter que sunt carius cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria i. e. delectabile desiderantes iniquitatis adulatores ab illis audire coacervabunt sibi magistros prurientes auribus: et a veritate so quidem auditum avertent, 4) Ex coni. Vulg.: coacerbabunt Codd.
Multi presbyteri pro evangelio fabulas praedicant. 327 Verbum, sc. sacre scripture, 2a Petri 1°: »Non enim in- »doctas fabulas secuti notam facimus vobis Domini nostri Jesu »Christi virtutem« et infra: »Habemus firmiorem propheticum »sermonem, cui attendentes bene facitis; attendentes quasi lucerne »lucenti in caliginoso loco, donec dies illucescat et lucifer oriatur »in cordibus vestris. Hoc primum intelligentes, quod omnis pro- »phecia propria interpretacione non fit; non enim voluntate hu- »mana allata est aliquando prophecia, sed Spiritu S. inspirati locuti »sunt sancti Dei homines.« Hec Petrus. i. e. instanter sc. illis, qui facias hoc desiderant audire insta oportune, inportune: sc. illis, qui non recipiunt graciose, quia aliquando est ibi profectus magnus, sicut dicit Augustinus de se ipso audiente predicacionem S. Ambrosii ex curiositate motus et non utilitate: »Cumque intenderem, quam pulcre diceret, me invito intravit, quam »verum dicebat« et sic conversus ad fidem multum profecit in ecclesia Jesu Christi. 15 peccantes peccantes dure peccantes ad recipientes, ipsos propter ex ignorancia ex infirmitate ex malicia repugnantes diligenter instruendo argue, obsecva, increpa in omni paciencia et dectrina. Antichristi, quod iam currit Exit enim tempus, 3.) Hic ponit racionem iam dictorum, quasi diceret: propter hoc instandum est doctrine veritatis, quamdiu sunt aliqui volentes §213v) audire et antequam veniat tempus, in quo sana doctrina non sustinebitur. Ponitur autem malicia hominum 1° in hoc, quod sanam doctrinam, i. e. illam, ex qua provenit sanitas anime, non sustinebunt ; 2° quod secundum sua desideria coacervabunt, ma- gistros (et sic confessores, predicatores, cappellanos) mendaces; 3° in hoc, quod a veritate auditum avertent, ut non solum non sustineant, sed ne audiant veritatem; 4° consumata malicia, quia ad fabulas mendosas avide convertentur. 20 25 Christi mandatorum pacienter que sunt carius cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria i. e. delectabile desiderantes iniquitatis adulatores ab illis audire coacervabunt sibi magistros prurientes auribus: et a veritate so quidem auditum avertent, 4) Ex coni. Vulg.: coacerbabunt Codd.
Strana 328
328 LXII. M. J. Hus, Commune Doctoris. ewangelii, sicut fecerunt illi Johann. 6°, qui dixerunt de veritate Christi : »Durus est hic sermo et quis potest eum audire?« humanitus confictas, veritate carentes ad fabulas autem convertentur. §4. »Prophete prophetabant mendacia et sacerdotes ap- »plaudebant manibus et populus dilexit talia« Jeremie 5°. Item eiusdem 6°: »A propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt »dolum. Et curabant contricionem populi mei cum ignominia dicentes Pax, pax‘ et non erat pax.« i. e.operam da, super gregem hominibus ut instruatur, et modis bonis Domini Tu vero vigila, in omnibus labora, 15 20 25 Crisostomus, De dignitate sacerdotali libro 3°: »Sapientissimum esse oportet et perspicacem in omnibus sacer- »dotem et mille, ut dicitur, ex omni parte oculos habentem, qui »non solum sibi, sed eciam populo vivat.« 214r Labora', ut bonorum laborum gloriosus sit fructus Sapiencie 3°. Nam »unusquisque propriam mercedem accipiet »secundum suum laborem« 1a Corinth. 3°. Non, inquit, equita, comede et sic de aliis, sed labora. Sed heu nunc sacerdotes se- cundum Psalmistam: »In labore hominum non sunt et cum »hominibus non flagellabuntur«, sed cum demonibus, ut, b. Bern- hardus deducit. Unde post dicit: »Ubi putas ista generacio lo- »cabitur? Si ad milites forte divertent, effugabunt eos, quod minime »secum laborem aut pericula tollerarint; sic agricola, sic nego- »ciatores et singuli quique ordines hominum a suis eos similiter »arcebunt finibus, utpote qui in labore hominum non fuerint. Quid »igitur restat, nisi ut quos omnis ordo repellit pariter et accusat, »eum sorciantur locum, ubi nullus ordo, sed sempiternus horror »inhabitat.« 10 i. e. opere perfice, quod predicas ore opus fac ewangeliste, Opus ewangeliste est ewangelium predicare, ewangelium scri- so bere et secundum ewangelium vivere. Et hoc ferventer, constanter, sapienter et perseveranter. sciencia, vita in omnibus debitum modum tenendo et doctrina episcopales, acerdotale ministerium tuum inple. Sobrius esto. Augustinus in sermone de martiribus dicit »ymmolor« iam delibor Ego enim *) Codd.: cum B.
328 LXII. M. J. Hus, Commune Doctoris. ewangelii, sicut fecerunt illi Johann. 6°, qui dixerunt de veritate Christi : »Durus est hic sermo et quis potest eum audire?« humanitus confictas, veritate carentes ad fabulas autem convertentur. §4. »Prophete prophetabant mendacia et sacerdotes ap- »plaudebant manibus et populus dilexit talia« Jeremie 5°. Item eiusdem 6°: »A propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt »dolum. Et curabant contricionem populi mei cum ignominia dicentes Pax, pax‘ et non erat pax.« i. e.operam da, super gregem hominibus ut instruatur, et modis bonis Domini Tu vero vigila, in omnibus labora, 15 20 25 Crisostomus, De dignitate sacerdotali libro 3°: »Sapientissimum esse oportet et perspicacem in omnibus sacer- »dotem et mille, ut dicitur, ex omni parte oculos habentem, qui »non solum sibi, sed eciam populo vivat.« 214r Labora', ut bonorum laborum gloriosus sit fructus Sapiencie 3°. Nam »unusquisque propriam mercedem accipiet »secundum suum laborem« 1a Corinth. 3°. Non, inquit, equita, comede et sic de aliis, sed labora. Sed heu nunc sacerdotes se- cundum Psalmistam: »In labore hominum non sunt et cum »hominibus non flagellabuntur«, sed cum demonibus, ut, b. Bern- hardus deducit. Unde post dicit: »Ubi putas ista generacio lo- »cabitur? Si ad milites forte divertent, effugabunt eos, quod minime »secum laborem aut pericula tollerarint; sic agricola, sic nego- »ciatores et singuli quique ordines hominum a suis eos similiter »arcebunt finibus, utpote qui in labore hominum non fuerint. Quid »igitur restat, nisi ut quos omnis ordo repellit pariter et accusat, »eum sorciantur locum, ubi nullus ordo, sed sempiternus horror »inhabitat.« 10 i. e. opere perfice, quod predicas ore opus fac ewangeliste, Opus ewangeliste est ewangelium predicare, ewangelium scri- so bere et secundum ewangelium vivere. Et hoc ferventer, constanter, sapienter et perseveranter. sciencia, vita in omnibus debitum modum tenendo et doctrina episcopales, acerdotale ministerium tuum inple. Sobrius esto. Augustinus in sermone de martiribus dicit »ymmolor« iam delibor Ego enim *) Codd.: cum B.
Strana 329
Evangelistae opus est evangelium praedicare, scribere, secundum illud vivere. 329 §5.) Hic Apostolus martirium suum esse propinqum de- nuncciat Timotheo, unde dicit 'ego delibor', i. e. ymmolor per effusionem sangwinis mei. Libare enim est sacrificium offerre Deo de liquidis, unde et talia sacrificia in veteri testamento in multis locis dicuntur libamina; hoc autem Apostolus dicebat eo, quod suum martirium appropinquabat. Unde sequitur: et tempus re- solucionis mee instat'. i. e. separacionis anime a corpore i.e.prope est et tempus reso 214v lucionis mee instat. Bonum certamen contra adversarios fidei certavi, In certamine debet esse causa iusta, constancia, sapiencia 10 et victoria. Causa tangitur ibi bonum certamen certavi‘; bonum ergo certamen certat, qui pro iusticia certat. Constancia tangitur ibi 'cursum consummavi'; sapiencia ibi fidem servavi', ille enim sapienter certat, qui fideliter certat; victoria ibi 'in reliquo reposita est michi corona iusticie‘. Ergo, Timothee, fac similiter, quia et tibi iustus iudex reddet coronam doctoralemg. 15 Certavi contra adversitates mundi Roman. 8°: »Certus sum »enim, quia neque mors neque vita neque angeli neque princi- »patus etc., poterunt me separare a caritate Dei«; Ephes. 6°: »Non est enim nobis colluctacio adversus carnem et sangwinem »tantum, sed adversus principes«, sc. sacerdotum, et potestates, quoad tyrannorum persecucionem secularium, contra spiritualia nequicie in celestibus, quoad demonum decepcionem in hiis. Apo- stolus certavit et cursum feliciter consumavit, sed non ego.6 20 sc. in predicacione cursum consummavi, aput Deum, ne quis spiritualis aureola posset eam auferre posita est michi corona Christo, inviolatam Domino meo fidem servavi. i. e. in futuro In reliquo re- 2s 6.) Corona nulli est reposita, nisi certanti legittime 1a Ti- mothei 2°: »Non coronabitur, nisi qui legittime certaverit« modus autem certandi legittime ponitur 1a Corinthiorum 9° : »Omnis, qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet«, sc. in- pedimentis; et post sequitur »ut accipiat coronam«. Predicatoribus ergo, ut Paulo, debetur corona, de qua Apok. 6°: »Ecce equs »albus. Et qui sedebat super eum, habebat arcum et data est ei »corona.« Equs albus caro munda, sedens in equo est castigans 30 6) Codd.: etc. add. B. — 7) Codd.: om. B.
Evangelistae opus est evangelium praedicare, scribere, secundum illud vivere. 329 §5.) Hic Apostolus martirium suum esse propinqum de- nuncciat Timotheo, unde dicit 'ego delibor', i. e. ymmolor per effusionem sangwinis mei. Libare enim est sacrificium offerre Deo de liquidis, unde et talia sacrificia in veteri testamento in multis locis dicuntur libamina; hoc autem Apostolus dicebat eo, quod suum martirium appropinquabat. Unde sequitur: et tempus re- solucionis mee instat'. i. e. separacionis anime a corpore i.e.prope est et tempus reso 214v lucionis mee instat. Bonum certamen contra adversarios fidei certavi, In certamine debet esse causa iusta, constancia, sapiencia 10 et victoria. Causa tangitur ibi bonum certamen certavi‘; bonum ergo certamen certat, qui pro iusticia certat. Constancia tangitur ibi 'cursum consummavi'; sapiencia ibi fidem servavi', ille enim sapienter certat, qui fideliter certat; victoria ibi 'in reliquo reposita est michi corona iusticie‘. Ergo, Timothee, fac similiter, quia et tibi iustus iudex reddet coronam doctoralemg. 15 Certavi contra adversitates mundi Roman. 8°: »Certus sum »enim, quia neque mors neque vita neque angeli neque princi- »patus etc., poterunt me separare a caritate Dei«; Ephes. 6°: »Non est enim nobis colluctacio adversus carnem et sangwinem »tantum, sed adversus principes«, sc. sacerdotum, et potestates, quoad tyrannorum persecucionem secularium, contra spiritualia nequicie in celestibus, quoad demonum decepcionem in hiis. Apo- stolus certavit et cursum feliciter consumavit, sed non ego.6 20 sc. in predicacione cursum consummavi, aput Deum, ne quis spiritualis aureola posset eam auferre posita est michi corona Christo, inviolatam Domino meo fidem servavi. i. e. in futuro In reliquo re- 2s 6.) Corona nulli est reposita, nisi certanti legittime 1a Ti- mothei 2°: »Non coronabitur, nisi qui legittime certaverit« modus autem certandi legittime ponitur 1a Corinthiorum 9° : »Omnis, qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet«, sc. in- pedimentis; et post sequitur »ut accipiat coronam«. Predicatoribus ergo, ut Paulo, debetur corona, de qua Apok. 6°: »Ecce equs »albus. Et qui sedebat super eum, habebat arcum et data est ei »corona.« Equs albus caro munda, sedens in equo est castigans 30 6) Codd.: etc. add. B. — 7) Codd.: om. B.
Strana 330
330 LXII. M. J. Hus, Commune Doctoris. carnem, ut Paulus 1a Corinth. 9° »Castigo corpus meum et in »servitutem redigo«, arcus verbum predicacionis ad debellandum hostes spirituales finaliter. 215r) 2a corona virginis florida Ysaie 28°: »Erit Dominus »corona glorie et expectacionis sertum.» Sed nunc multe virgines possunt dolenter dicere, quia corrupte sunt, illud Ysaie 29°: »Spoliavit me gloria mea et abstulit coronam de capite meo.« 3a corona malorum Ysaie 22°: »Coronans coronabit te Do- »minus tribulacione«, quia dixisti Sapiencie 3°: »Coronemus 1o »nos rosis.« quo moriar et post in diem eternitatiss dabits iusticie, quam reddet michi Dominus in illum diem qui dat coronam secundum iustiss meritum servitutiss iustus iudex; non solum autem michi, sed et hiis, qui diligunt adventum eius. 15 desiderabiliter expectantes, quia tunc recipient integrum pre- mium, i. e. beatitudinem corporis et anime, propter quod Salvator loquens de signis precedentibus iudicium dicit Luce 21°: »Hiis »autem fieri incipientibus respicite et levate capita vestra«, i. e. exhilarate, corda vestra, ut exponit Gregorius, ubi subditur »quia »appropinquat redempcio vestra.« — 8) Codd.: has ultimas glossas om. A. — 9) Ex coni.: exhilerate D errore, exhilerare B, exhibeate A.
330 LXII. M. J. Hus, Commune Doctoris. carnem, ut Paulus 1a Corinth. 9° »Castigo corpus meum et in »servitutem redigo«, arcus verbum predicacionis ad debellandum hostes spirituales finaliter. 215r) 2a corona virginis florida Ysaie 28°: »Erit Dominus »corona glorie et expectacionis sertum.» Sed nunc multe virgines possunt dolenter dicere, quia corrupte sunt, illud Ysaie 29°: »Spoliavit me gloria mea et abstulit coronam de capite meo.« 3a corona malorum Ysaie 22°: »Coronans coronabit te Do- »minus tribulacione«, quia dixisti Sapiencie 3°: »Coronemus 1o »nos rosis.« quo moriar et post in diem eternitatiss dabits iusticie, quam reddet michi Dominus in illum diem qui dat coronam secundum iustiss meritum servitutiss iustus iudex; non solum autem michi, sed et hiis, qui diligunt adventum eius. 15 desiderabiliter expectantes, quia tunc recipient integrum pre- mium, i. e. beatitudinem corporis et anime, propter quod Salvator loquens de signis precedentibus iudicium dicit Luce 21°: »Hiis »autem fieri incipientibus respicite et levate capita vestra«, i. e. exhilarate, corda vestra, ut exponit Gregorius, ubi subditur »quia »appropinquat redempcio vestra.« — 8) Codd.: has ultimas glossas om. A. — 9) Ex coni.: exhilerate D errore, exhilerare B, exhibeate A.
Strana 331
Deum illi solum diligunt, qui mandata eius custodiunt. 331 LXIII. In die Bartholomei. Epistola. 215v Roman. 80 [nos maiores, quibus [caritative perseveranterlc credendum estlc [vel caritatem habentibus]2 Ratres,, scimus, quoniam diligentibus Deum 1. caritative perseveranter, qualiter solum illi diligunt, qui mandata eius finaliter custodiunt Johann. 15° : »Si precepta »mea servaveritis, manebitis in dileccione mea, sicut et ego pre- »cepta Patris mei servavi et maneo in eius dileccione.« Et 1a J o h. 2°: »Qui dicit se nosse Deum et mandata eius non custodit, mendax »est et veritas, in eo non est.« Et ibidem 4°: »Si quis dixerit, »quoniam diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est.« Et infra: »Hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, »diligat et fratrem suum.« 10 adiuvantur, meriti et beatificacionis i. e. predestinacionem omnia cooperantur in bonum iis, qui secundum propositum in presenti pers graciam diligentes Deum credituros sanctificantem et finaliter permansuros similes vocati sunt sancti. Nam quos prescivit et predestinavit conformes 15 i. e. similes in filiacione, in gloria humanitatis Filii sui, qui reformavit corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue. Conformes ergo sumus ymaginis Filii Dei secundum huma- nitatem inmortalitate, incorrupcione et erimus conformes in gloria, quando videbimus eum existentes in beatitudine sempiterna. Sed necessaria est conformitas antecedens illam, ut sicut Christus pec- catum non fecit, nec est inventus dolus in ore eius, ita et nos, qui volumus fratres adoptivi existere Domini Jesu Christi, debemus habere voluntatem sinceram et finaliter inmaculatam animam cu- stodire. 20 25 humanitus, secundum quodammodo Jesu Christi filiacionem gracie fieri 216r) ymaginis Filii Dei, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. 2.) Nota: omnis unigenitus dicitur primogenitus et non e contra; Christus vero et primogenitus et unigenitus est tam secundum divinitatis personam, quam secundum humanitatem. 30 1) Codd: om. AY. — 2) Y: servando mandata C; om. ABD. — 3) Codd.: post eo BY. — 4) Y: om. Codd. — 5) Codd.: secundum Y.
Deum illi solum diligunt, qui mandata eius custodiunt. 331 LXIII. In die Bartholomei. Epistola. 215v Roman. 80 [nos maiores, quibus [caritative perseveranterlc credendum estlc [vel caritatem habentibus]2 Ratres,, scimus, quoniam diligentibus Deum 1. caritative perseveranter, qualiter solum illi diligunt, qui mandata eius finaliter custodiunt Johann. 15° : »Si precepta »mea servaveritis, manebitis in dileccione mea, sicut et ego pre- »cepta Patris mei servavi et maneo in eius dileccione.« Et 1a J o h. 2°: »Qui dicit se nosse Deum et mandata eius non custodit, mendax »est et veritas, in eo non est.« Et ibidem 4°: »Si quis dixerit, »quoniam diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est.« Et infra: »Hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, »diligat et fratrem suum.« 10 adiuvantur, meriti et beatificacionis i. e. predestinacionem omnia cooperantur in bonum iis, qui secundum propositum in presenti pers graciam diligentes Deum credituros sanctificantem et finaliter permansuros similes vocati sunt sancti. Nam quos prescivit et predestinavit conformes 15 i. e. similes in filiacione, in gloria humanitatis Filii sui, qui reformavit corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue. Conformes ergo sumus ymaginis Filii Dei secundum huma- nitatem inmortalitate, incorrupcione et erimus conformes in gloria, quando videbimus eum existentes in beatitudine sempiterna. Sed necessaria est conformitas antecedens illam, ut sicut Christus pec- catum non fecit, nec est inventus dolus in ore eius, ita et nos, qui volumus fratres adoptivi existere Domini Jesu Christi, debemus habere voluntatem sinceram et finaliter inmaculatam animam cu- stodire. 20 25 humanitus, secundum quodammodo Jesu Christi filiacionem gracie fieri 216r) ymaginis Filii Dei, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. 2.) Nota: omnis unigenitus dicitur primogenitus et non e contra; Christus vero et primogenitus et unigenitus est tam secundum divinitatis personam, quam secundum humanitatem. 30 1) Codd: om. AY. — 2) Y: servando mandata C; om. ABD. — 3) Codd.: post eo BY. — 4) Y: om. Codd. — 5) Codd.: secundum Y.
Strana 332
332 LXIII. M. J. Hus, In die Bartholomaei. 10 Unigenitus quidem est in divinitate, quia ut sic non habet fratrem ; primogenitus vero, quia ante omnem creaturam non factus, sed genitus est Ecclesiastici 24°: »Ego Sapiencia ex ore Altissimi »prodivi, primogenita ante omnem creaturam.« Secundum humani- tatem autem unigenitus quidem est Marie Virginis et primogenitus in multis fratribus adopcionis; nam ipse primus genitus in gracia, qualiter Adam non, sed creatus de terra; optatus in graciam, per quem alii fratres sui sunt adoptati, de quibus Joh. 20°: »Vade »ad fratres meos et dic eis«; fratres enim eius sunt, qui volun- tatem Patris eius faciunt Math. 12°. Ipse tamen est Dominus omnium, sicut Deus. 15 ad se per fidem, sccum regnaturos attrahendo liberum arbitrium in beatitudine hos et vocavit; et quos vocavit, Quos autem predestinavit, per gloriam, quia per graciam per passionem suam gracia est arra glorie perseveranter et cetera merita hos et iustificavit; quos autem iustificavit, illos et magnificavit. in sua predestinacione; quamvis ipsi se non cognoscant adhuc magnificatos, ipse tamen eos magnificavit pro data mensura. Communiter exponitur, quod 'magnificavit' ponit Apostolus more Scripture preteritum pro futuro, que sic solet narrare futura quasi preterita; illos enim, quos magnificavit in hoc seculo, illos glori- ficabit in die iudicii teste Apostolo dicente: »Cum Christus »apparuerit, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria« etc. 20 cum graciarum accione 216v) Quid; ergo dicemus ad hec? 25 sc. iam dicta beneficia, quasi diceret: quas graciarum ac- ciones reddemus illi, qui nullis meritis precedentibus, antequam essemus, nos secum regnaturos tantis muneribus predestinavit perpetim fruituros? Et simile est illud Psalmiste: »Quid re- »tribuam Domino pro omnibus, que retribuit michi?« Potest eciam intelligi: Quid predestinacioni contradicere possumus, si predesti- namur, ut regnemus cum illo? sc. potest prevalere. Et patet, quod nec caro, nec mundus, sc. electis pugnat, nec dyabolus qui finaliter iustificat i. e. quia Si Deus pro nobis, quis contra nos? mortem corporalem, quam nos demeruimus ao Filio suo non pepercit, naturali Qui eciam proprio Nota: parcere aliquando signat dimittere, aliquando vero servare‘ sicut hic non pepercit', i. e. non servavit‘ Filium suum 6) Codd.: in D superaddita super textum posterior versio bohemica.
332 LXIII. M. J. Hus, In die Bartholomaei. 10 Unigenitus quidem est in divinitate, quia ut sic non habet fratrem ; primogenitus vero, quia ante omnem creaturam non factus, sed genitus est Ecclesiastici 24°: »Ego Sapiencia ex ore Altissimi »prodivi, primogenita ante omnem creaturam.« Secundum humani- tatem autem unigenitus quidem est Marie Virginis et primogenitus in multis fratribus adopcionis; nam ipse primus genitus in gracia, qualiter Adam non, sed creatus de terra; optatus in graciam, per quem alii fratres sui sunt adoptati, de quibus Joh. 20°: »Vade »ad fratres meos et dic eis«; fratres enim eius sunt, qui volun- tatem Patris eius faciunt Math. 12°. Ipse tamen est Dominus omnium, sicut Deus. 15 ad se per fidem, sccum regnaturos attrahendo liberum arbitrium in beatitudine hos et vocavit; et quos vocavit, Quos autem predestinavit, per gloriam, quia per graciam per passionem suam gracia est arra glorie perseveranter et cetera merita hos et iustificavit; quos autem iustificavit, illos et magnificavit. in sua predestinacione; quamvis ipsi se non cognoscant adhuc magnificatos, ipse tamen eos magnificavit pro data mensura. Communiter exponitur, quod 'magnificavit' ponit Apostolus more Scripture preteritum pro futuro, que sic solet narrare futura quasi preterita; illos enim, quos magnificavit in hoc seculo, illos glori- ficabit in die iudicii teste Apostolo dicente: »Cum Christus »apparuerit, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria« etc. 20 cum graciarum accione 216v) Quid; ergo dicemus ad hec? 25 sc. iam dicta beneficia, quasi diceret: quas graciarum ac- ciones reddemus illi, qui nullis meritis precedentibus, antequam essemus, nos secum regnaturos tantis muneribus predestinavit perpetim fruituros? Et simile est illud Psalmiste: »Quid re- »tribuam Domino pro omnibus, que retribuit michi?« Potest eciam intelligi: Quid predestinacioni contradicere possumus, si predesti- namur, ut regnemus cum illo? sc. potest prevalere. Et patet, quod nec caro, nec mundus, sc. electis pugnat, nec dyabolus qui finaliter iustificat i. e. quia Si Deus pro nobis, quis contra nos? mortem corporalem, quam nos demeruimus ao Filio suo non pepercit, naturali Qui eciam proprio Nota: parcere aliquando signat dimittere, aliquando vero servare‘ sicut hic non pepercit', i. e. non servavit‘ Filium suum 6) Codd.: in D superaddita super textum posterior versio bohemica.
Strana 333
Omnia possident praedestinati, tamquam filii regis excellentissimi. 333 a morte corporali. Unde apes vocantur- parce, i. e. servantes mella sua. dedit ad mortem sed pro nobis omnibus tradidit illum. §3. Hic est argumentum a maiori et refertur maxime ad discipulos, quibus ait Veritas Math. 25°s : »Cum sederit Filius »hominis in sede maiestatis sue etc.« Et potest eciam referri ad omnes predestinatos, qui in capite Christo omnia possident. Cum enim omnis, creatura, distet infinite a Filio Dei, per quem facta sunt omnia; si ergo Deus Pater in terraii nos dilexit, ut pro nobis traderet illum in mortem turpissimam, a forciori sequitur, quod omnia nobis cum illo donavit et per consequens predestinatorum sunt omnia: tamquam regis excellentissimi filiorum. Et ex opposito sequitur, quod prescitorum nulla est proprie possessio, cum sint heredes dyaboli, Dei filios bonis nature et fortune pro tempore spoliantes. 10 15 Quomodo 217r) non eciam cum illo omnia nobis do- navit? Quis accusabit adversus electos Dei? Hic ostendit, quod predictum bonum non potest tolli ab electis per accusacionem. Unde dicit: quis accusabit, sc. in finali iudicio, sc. ut condempnentur, q. d. nullus. Dyabolus enim accusat, sicut accusavit electos Dei, sicut accusavit b. Job, sed non minuit meritum, sed auxit, quia viriliter adversa sustinuit. 20 q. d.: non, cum iustificans non accusat, quia numquid (supple) ut sic iniustificaret, cum accusare est alicui accusabit' crimen inponere et sic iniustificare sc. electos, q. d. nullus Deus? qui iustificat? Quis est, qui condempnet? supple: numquid condempnabit, q. d. nullomodo humiliter pronobis [i. e. certelD pro nobis gloriose Christus Jesus, qui mortuus est, ymmo qui et resurrexit, in plenitudine maiestatis Patris non voce, sed miseracione qui est adi2 dexteramis Dei, qui eciam interpellat 25 non voce, sed 217) miseracione, dum cottidie hominem, quem assumpsit et gravissimum genus mortis sustinuit, pro nobis vultui Patris tamquam eternus sacerdos offert, ut nostri miseri- corditer misereri dignaretur. Unde 1a Joh. 2° dicitur: »Si quis »peccaverit« (sc. ex predestinatis), »advocatum habemus aput 30 7) Codd.: dicuntur Y. — 8) Codd. Vulg.: 19° ABD. — 9) Codd.: omnia CY errore. — 10) Codd.: illa CDY male. — 11) Sic codd. (pro tantum?) — 12) Codd. Vulg.: in CY. — 13) Codd. Vulg.: dextera CY. 22
Omnia possident praedestinati, tamquam filii regis excellentissimi. 333 a morte corporali. Unde apes vocantur- parce, i. e. servantes mella sua. dedit ad mortem sed pro nobis omnibus tradidit illum. §3. Hic est argumentum a maiori et refertur maxime ad discipulos, quibus ait Veritas Math. 25°s : »Cum sederit Filius »hominis in sede maiestatis sue etc.« Et potest eciam referri ad omnes predestinatos, qui in capite Christo omnia possident. Cum enim omnis, creatura, distet infinite a Filio Dei, per quem facta sunt omnia; si ergo Deus Pater in terraii nos dilexit, ut pro nobis traderet illum in mortem turpissimam, a forciori sequitur, quod omnia nobis cum illo donavit et per consequens predestinatorum sunt omnia: tamquam regis excellentissimi filiorum. Et ex opposito sequitur, quod prescitorum nulla est proprie possessio, cum sint heredes dyaboli, Dei filios bonis nature et fortune pro tempore spoliantes. 10 15 Quomodo 217r) non eciam cum illo omnia nobis do- navit? Quis accusabit adversus electos Dei? Hic ostendit, quod predictum bonum non potest tolli ab electis per accusacionem. Unde dicit: quis accusabit, sc. in finali iudicio, sc. ut condempnentur, q. d. nullus. Dyabolus enim accusat, sicut accusavit electos Dei, sicut accusavit b. Job, sed non minuit meritum, sed auxit, quia viriliter adversa sustinuit. 20 q. d.: non, cum iustificans non accusat, quia numquid (supple) ut sic iniustificaret, cum accusare est alicui accusabit' crimen inponere et sic iniustificare sc. electos, q. d. nullus Deus? qui iustificat? Quis est, qui condempnet? supple: numquid condempnabit, q. d. nullomodo humiliter pronobis [i. e. certelD pro nobis gloriose Christus Jesus, qui mortuus est, ymmo qui et resurrexit, in plenitudine maiestatis Patris non voce, sed miseracione qui est adi2 dexteramis Dei, qui eciam interpellat 25 non voce, sed 217) miseracione, dum cottidie hominem, quem assumpsit et gravissimum genus mortis sustinuit, pro nobis vultui Patris tamquam eternus sacerdos offert, ut nostri miseri- corditer misereri dignaretur. Unde 1a Joh. 2° dicitur: »Si quis »peccaverit« (sc. ex predestinatis), »advocatum habemus aput 30 7) Codd.: dicuntur Y. — 8) Codd. Vulg.: 19° ABD. — 9) Codd.: omnia CY errore. — 10) Codd.: illa CDY male. — 11) Sic codd. (pro tantum?) — 12) Codd. Vulg.: in CY. — 13) Codd. Vulg.: dextera CY. 22
Strana 334
334 LXIII. M. J. Hus, In die Bartholomaei. »Patrem Jesum Christum iustum et ipse est propiciacio pro pec- »catis nostris.« per minas numquid vero homo pro nobis? Quis ergo nos separabit Hic alloquitur Romanos et consequenter omnes christianos, ne deficiant in tribulacionibus, que non possunt electos separare a caritate Dei. Vide Petrum, considera Paulum: non separare Nero14 eos potuit per mortem. corporis modica qua nos dilexit a caritate Christi? Tribulacio? 15 20 25 §4. Postquam Apostolus ostendit beneficenciam Dei et Domini nostri Jesu Christi, hic iam tamquam ex causa pre- cedente ostendit, quod Deo et sic Jesu Christo sit firmiter ad- herendum. Et ostendit adherencie modum, qui debet esse firmus: primo ex parte corporis, secundo ex parte anime ibi 'Certus sum'. Ex parte autem corporis adhesionis apparet firmitas, cum quis pro nulla passione illata corpori a Christo finaliter separatur. Ponit autem hic Apostolus septem passiones, quarum prima est mors, quia est ultimum terribilium in vita presenti secundum Philo- sophum: ideo ponitur ultimo, cum dicitur 'an gladius'. Alie vero sunt disposiciones ad mortem: Unde tribulacio est inicium, que non potuit separare, quia dicit Dominus: 'Cum ipso sum in tribulacione‘; nec angustia, que est in arto loco artacio, nec persecucio, que est aperta violencie illacio, quia dicit Dominus Math. 10°: »Cum persequentur vos in civitate ista, fugite in »aliam.« Nec fames, quia habebant panem Christum vivum, qui eos spiritualiter nutriebat; nec nuditas, quia dicit Apostolus: »Qui in Christo §218r) baptisati estis, Christum induistis«; nec gladius et sic mors, quia Christus erat vita in ipsis inmortalis; nec periculum in quocunque nocivo, quia dixit Christus Math. ultimo: »Vobiscum sum usque ad consummacionem seculi.« 10 30 maior quei5 est aperta vis illacio15 patet1s de Elyais an angustia? an persecucio? an fames? an nuditas? Psalmo 430 Eti6 hocis an periculum? an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die; i. e. toto tempore gracie, in quo sumus filii predestinati se- cundum spem, quamdiu vivimus. Nam dicit Veritas Math. 10°: 14) Codd.: post potuit C, post mortem Y. — 15) Codd.: hanc glossam que illacio om. D. — 16) In D a 8 add.; in C uberior textus; om. ABY.
334 LXIII. M. J. Hus, In die Bartholomaei. »Patrem Jesum Christum iustum et ipse est propiciacio pro pec- »catis nostris.« per minas numquid vero homo pro nobis? Quis ergo nos separabit Hic alloquitur Romanos et consequenter omnes christianos, ne deficiant in tribulacionibus, que non possunt electos separare a caritate Dei. Vide Petrum, considera Paulum: non separare Nero14 eos potuit per mortem. corporis modica qua nos dilexit a caritate Christi? Tribulacio? 15 20 25 §4. Postquam Apostolus ostendit beneficenciam Dei et Domini nostri Jesu Christi, hic iam tamquam ex causa pre- cedente ostendit, quod Deo et sic Jesu Christo sit firmiter ad- herendum. Et ostendit adherencie modum, qui debet esse firmus: primo ex parte corporis, secundo ex parte anime ibi 'Certus sum'. Ex parte autem corporis adhesionis apparet firmitas, cum quis pro nulla passione illata corpori a Christo finaliter separatur. Ponit autem hic Apostolus septem passiones, quarum prima est mors, quia est ultimum terribilium in vita presenti secundum Philo- sophum: ideo ponitur ultimo, cum dicitur 'an gladius'. Alie vero sunt disposiciones ad mortem: Unde tribulacio est inicium, que non potuit separare, quia dicit Dominus: 'Cum ipso sum in tribulacione‘; nec angustia, que est in arto loco artacio, nec persecucio, que est aperta violencie illacio, quia dicit Dominus Math. 10°: »Cum persequentur vos in civitate ista, fugite in »aliam.« Nec fames, quia habebant panem Christum vivum, qui eos spiritualiter nutriebat; nec nuditas, quia dicit Apostolus: »Qui in Christo §218r) baptisati estis, Christum induistis«; nec gladius et sic mors, quia Christus erat vita in ipsis inmortalis; nec periculum in quocunque nocivo, quia dixit Christus Math. ultimo: »Vobiscum sum usque ad consummacionem seculi.« 10 30 maior quei5 est aperta vis illacio15 patet1s de Elyais an angustia? an persecucio? an fames? an nuditas? Psalmo 430 Eti6 hocis an periculum? an gladius? Sicut scriptum est: Quoniam propter te mortificamur tota die; i. e. toto tempore gracie, in quo sumus filii predestinati se- cundum spem, quamdiu vivimus. Nam dicit Veritas Math. 10°: 14) Codd.: post potuit C, post mortem Y. — 15) Codd.: hanc glossam que illacio om. D. — 16) In D a 8 add.; in C uberior textus; om. ABY.
Strana 335
Tyranni sanctos propter bona eorum occidebant. 335 »Morte afficient vos et eritis odio omnibus propter nomen meum ; »qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit« et sic coronabitur, si sic certaverit legittime. Vox ista est martirum: 'mortificamur, sc. in membris pas- sionibus diversis, quibus ad mortem ducimur, sicut tu pro nobis ducebaris. Tria autem inplicantur in voce martirum ; Primo causa finalis, cum dicitur propter te‘; 2° pena 'quia mortificamur“ 3° perseverancia, quia tota die‘. Hec enim tria faciunt Dei mar- tirem, sed presupposita caritate; nam omnia tria non facerent mar- tirem sine gracia gratum faciente, ut patet 1a Corinth. 13°. 10 estimati sumus, sicut oves 218v occisionis.7 sc. ab interfectoribus (supple: esse), qui credebant, sive esti- mabant se fructum recepisse ex nostra mortificacione Joh. 16°: »Venit hora, ut omnis, qui interficit vos, arbitretur se obsequium »prestare Deo.« Mortificabant autem tyranni sanctos, ut reciperent utilitatem bona sanctorum per mortem diripiendo, sicut carnifices recipiunt oves pellibus spoliando. 15 supple: positi tribulacionibus i. e. vincimus Sed in hiis omnibus superamus lexit nos sc. Christum propter eum, qui di- usque ad mortem, quia pro nobis mortuus est, qui dicit 20 Joh. 15°: »Hoc est preceptum meum, ut diligatis invicem (et sic »me) sicut ego dilexi vos« (sc. usque ad mortem). Nam maiorem caritatem hac dileccione nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Et qui nobis dixit Matheiis 10°19: »Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem occidere 25 »non possunt.« Certus sum enim, quia §5. Hic consequenter ostenditur firmitas ex parte anime in hoc, quod non est separabilis a Christo per aliquod illatum sibi, cuiusmodi est decepcio, que aliquando provenit ex parte illius, qui decipitur eo, quod est in passione positus sicut timens ad modicum strepitum credit hostes irruere; maxime autem pas- ciones sunt timor mortis et amor vite. Et quantum as sta dicit: 'Certus sum', sc. ex Dei,o reve- lacione, quia ne de n s incuciens timorem neque vita alliciens 35 30 17) Cočti. a :: arensao. D. — 18) Codd.: om. Y. — 19) Codd.: 14° D, om. Y. — . . .. 22*
Tyranni sanctos propter bona eorum occidebant. 335 »Morte afficient vos et eritis odio omnibus propter nomen meum ; »qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit« et sic coronabitur, si sic certaverit legittime. Vox ista est martirum: 'mortificamur, sc. in membris pas- sionibus diversis, quibus ad mortem ducimur, sicut tu pro nobis ducebaris. Tria autem inplicantur in voce martirum ; Primo causa finalis, cum dicitur propter te‘; 2° pena 'quia mortificamur“ 3° perseverancia, quia tota die‘. Hec enim tria faciunt Dei mar- tirem, sed presupposita caritate; nam omnia tria non facerent mar- tirem sine gracia gratum faciente, ut patet 1a Corinth. 13°. 10 estimati sumus, sicut oves 218v occisionis.7 sc. ab interfectoribus (supple: esse), qui credebant, sive esti- mabant se fructum recepisse ex nostra mortificacione Joh. 16°: »Venit hora, ut omnis, qui interficit vos, arbitretur se obsequium »prestare Deo.« Mortificabant autem tyranni sanctos, ut reciperent utilitatem bona sanctorum per mortem diripiendo, sicut carnifices recipiunt oves pellibus spoliando. 15 supple: positi tribulacionibus i. e. vincimus Sed in hiis omnibus superamus lexit nos sc. Christum propter eum, qui di- usque ad mortem, quia pro nobis mortuus est, qui dicit 20 Joh. 15°: »Hoc est preceptum meum, ut diligatis invicem (et sic »me) sicut ego dilexi vos« (sc. usque ad mortem). Nam maiorem caritatem hac dileccione nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Et qui nobis dixit Matheiis 10°19: »Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem occidere 25 »non possunt.« Certus sum enim, quia §5. Hic consequenter ostenditur firmitas ex parte anime in hoc, quod non est separabilis a Christo per aliquod illatum sibi, cuiusmodi est decepcio, que aliquando provenit ex parte illius, qui decipitur eo, quod est in passione positus sicut timens ad modicum strepitum credit hostes irruere; maxime autem pas- ciones sunt timor mortis et amor vite. Et quantum as sta dicit: 'Certus sum', sc. ex Dei,o reve- lacione, quia ne de n s incuciens timorem neque vita alliciens 35 30 17) Cočti. a :: arensao. D. — 18) Codd.: om. Y. — 19) Codd.: 14° D, om. Y. — . . .. 22*
Strana 336
336 LXIII. M. J. Hus, In die S. Bartholomaei. 5 amorem: aliquando autem fit decepcio ex parte decipientis eo, quod multum creditur eius dictis. Ideo dicit: »Neque angeli«, subaudi maligni, qui se transfigurant in angelos lucis, neque angeli boni, si vellent separare a caritate docendo aliud, quam Christus docuit iuxta illud Gallat. 1°: »Licet angelus de celo ewangeli »zaverit vobis, preterquam ewangelizavimus vobis,1, anathema sit." neque mors, neque vita, 10 quasi diceret: si minatus fuerit michi Nero mortem crude- lissimam aut vitam in presenti seculo felicissimam, non poterit me separare a fide Christi, et per consequens neque a caritate. Et sic nec alios meos coapostolos et predestinatos filios Jesu Christi. neque angeli, neque principatus, 15 220r32 i. e. contrarie potestates demonum, que aliis prin- cipantur, de quibus Ephes. 6°23: »Non est nobis colluctacio ad- »versus carnem et sangwinem« supple: tantum, »sed adversus »principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum »harum.« i. e. angeli de secundo ordine medie ierarchie neque potestates, neque virtutes, neque instancia, i. e. bona presencia, que promittuntur, vel mala, que in- 20 cuciuntur. Per primum voluit Christum seducere Sathanas, princeps inferni, Math. 4°: »Hec omnia«, inquit,4, »tibi dabo, si cadens »adoraveris me.« Per secundam omnes martires seducere satagebat. neque futura, neque fortitudo 25 sc. dyaboli, de qua Job 41°: »Non est potestas super terram, »que conparetur ei«, sc. in malicia. Sed contra istam fortitudinem et principem eius venit armatus Christus virtutibus et tulit predam eius Luce 6°: »Cum fortis armatus custodit atrium suum,5, in »pace sunt omnia, que,6 possidet,6.« submersionis sc. suspensionis in patibulo neque altitudo, neque profundum, 30 86. Item sic: neque,7 altitudo, i. e. sciencia de altis, sc. astrologia; neque profundum, i. e. nigromancia, que inferiora inferni perscrutatur, per que duo multi avertebantur et avertuntur 21) Codd.: om. CY. — 22) Fol. 219 iterum parvum interpolatum; v. ann. ad fol. 70. — 23) Codd.: om. CY. — 24) Codd.: post hec D — 25) Codd.: om. BD. 26) Codd.: om. CY. — 27) Codd.: hoc cap. neque Christi B post sequens ponit.
336 LXIII. M. J. Hus, In die S. Bartholomaei. 5 amorem: aliquando autem fit decepcio ex parte decipientis eo, quod multum creditur eius dictis. Ideo dicit: »Neque angeli«, subaudi maligni, qui se transfigurant in angelos lucis, neque angeli boni, si vellent separare a caritate docendo aliud, quam Christus docuit iuxta illud Gallat. 1°: »Licet angelus de celo ewangeli »zaverit vobis, preterquam ewangelizavimus vobis,1, anathema sit." neque mors, neque vita, 10 quasi diceret: si minatus fuerit michi Nero mortem crude- lissimam aut vitam in presenti seculo felicissimam, non poterit me separare a fide Christi, et per consequens neque a caritate. Et sic nec alios meos coapostolos et predestinatos filios Jesu Christi. neque angeli, neque principatus, 15 220r32 i. e. contrarie potestates demonum, que aliis prin- cipantur, de quibus Ephes. 6°23: »Non est nobis colluctacio ad- »versus carnem et sangwinem« supple: tantum, »sed adversus »principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum »harum.« i. e. angeli de secundo ordine medie ierarchie neque potestates, neque virtutes, neque instancia, i. e. bona presencia, que promittuntur, vel mala, que in- 20 cuciuntur. Per primum voluit Christum seducere Sathanas, princeps inferni, Math. 4°: »Hec omnia«, inquit,4, »tibi dabo, si cadens »adoraveris me.« Per secundam omnes martires seducere satagebat. neque futura, neque fortitudo 25 sc. dyaboli, de qua Job 41°: »Non est potestas super terram, »que conparetur ei«, sc. in malicia. Sed contra istam fortitudinem et principem eius venit armatus Christus virtutibus et tulit predam eius Luce 6°: »Cum fortis armatus custodit atrium suum,5, in »pace sunt omnia, que,6 possidet,6.« submersionis sc. suspensionis in patibulo neque altitudo, neque profundum, 30 86. Item sic: neque,7 altitudo, i. e. sciencia de altis, sc. astrologia; neque profundum, i. e. nigromancia, que inferiora inferni perscrutatur, per que duo multi avertebantur et avertuntur 21) Codd.: om. CY. — 22) Fol. 219 iterum parvum interpolatum; v. ann. ad fol. 70. — 23) Codd.: om. CY. — 24) Codd.: post hec D — 25) Codd.: om. BD. 26) Codd.: om. CY. — 27) Codd.: hoc cap. neque Christi B post sequens ponit.
Strana 337
Per astrologiam et necromantiam multi a fide avertuntur. 337 a fide. Et est sensus, quod nec astrologi nec nigromantici (qui mortuos videntur suscitare, et sic animas a profundo inferni re- vocare, sicut mulier phitonissa revocavit,s animam Samuelis. Et Symon magus astrologus volavit sive vehebatur in aere, qualiter eciam creditur dubie de Antichristo fieri in futuro) ... poterit nos separare a caritate Christi, 7. stworzyenye y neque §220vS creatura alia29 ut bestia devorans corpus, ut puta terrores leonum, canum et universaliter nulla creatura poterit separare (subaudi finaliter) predestinatos, quia quamvis pro tempore aliquo a caritate secundum presentem iusticiam exciderint, ut patet de Apostolis, tamen a ca- ritate predestinacionis non excident, quia dicitur 1a C or. 13°31 »Caritas nunquam excidit.« Neque creatura aliaso sc. preter istas, sive sit sursum sive deorsum poterit eos flectere a caritate. Vel secundum Augustinum alia creatura intelligitur hic homo, qui se potest a caritate Dei separare male vivendo. Et est sensus: neque alia creatura, quam nos ipsi, poterit nos separare a caritate Christi. Nos tamen possumus, male vivendo: mentes enim sanctorum inmediate sunt Deo coniuncte, ut nulla sit inter eas creatura media, quia qui adheret Deo, unus spiritus est. — 10 15 20 od mylosty y bozyey poterit nos separare a caritate Dei, que est in Christo Jesu, Domino nostro. — 28) Codd.: om. CY. — 29) Codd.: aliqua D superscr. alia aliqua B. — 30) Codd.: aliqua post neque BD. — 31) AB: om. CY, Chor. 13 D.
Per astrologiam et necromantiam multi a fide avertuntur. 337 a fide. Et est sensus, quod nec astrologi nec nigromantici (qui mortuos videntur suscitare, et sic animas a profundo inferni re- vocare, sicut mulier phitonissa revocavit,s animam Samuelis. Et Symon magus astrologus volavit sive vehebatur in aere, qualiter eciam creditur dubie de Antichristo fieri in futuro) ... poterit nos separare a caritate Christi, 7. stworzyenye y neque §220vS creatura alia29 ut bestia devorans corpus, ut puta terrores leonum, canum et universaliter nulla creatura poterit separare (subaudi finaliter) predestinatos, quia quamvis pro tempore aliquo a caritate secundum presentem iusticiam exciderint, ut patet de Apostolis, tamen a ca- ritate predestinacionis non excident, quia dicitur 1a C or. 13°31 »Caritas nunquam excidit.« Neque creatura aliaso sc. preter istas, sive sit sursum sive deorsum poterit eos flectere a caritate. Vel secundum Augustinum alia creatura intelligitur hic homo, qui se potest a caritate Dei separare male vivendo. Et est sensus: neque alia creatura, quam nos ipsi, poterit nos separare a caritate Christi. Nos tamen possumus, male vivendo: mentes enim sanctorum inmediate sunt Deo coniuncte, ut nulla sit inter eas creatura media, quia qui adheret Deo, unus spiritus est. — 10 15 20 od mylosty y bozyey poterit nos separare a caritate Dei, que est in Christo Jesu, Domino nostro. — 28) Codd.: om. CY. — 29) Codd.: aliqua D superscr. alia aliqua B. — 30) Codd.: aliqua post neque BD. — 31) AB: om. CY, Chor. 13 D.
Strana 338
338 LXIV. M. J. Hus, De S. Laurentio. LXIV. De S. Laurencio. Epistola. 221r2a Corinth. ()Ui parce seminat, parce et metet. 10 15 §1. Quia Apostolus coram Macedonibus laudavit Corin- thios, quod sunt prompti ad subveniendum pauperibus in Jeru- salem, ne igitur cum, Paulus veniret cum Macedonibus ad Co- rinthios, confunderetur, si non sic paratos cum larga elemosina Corinthios inveniret, premisit nunccios sollempnes et fideles, sc. Tytum, Sylam et Apollo, ut ipsos Corinthios premunirent, ne Paulus ab ipsis mendax reputaretur et Corinthii famam bonam perderent elemosinarum largicione acquisitam. Unde in presenti epistola volens eos inducere ad largam elemosinam inducit exemplum naturale dicens: »Qui parce seminat, parce et metet«; ergo qui parum tribuit pauperi, parum accipiet mercedis et e contra: qui multum, multum. Sed contra: in premio celesti non est parum. Solucio: quamvis cuilibet erit multum, respective tamen unus altero secundum diversitatem meritorum minorem retribucionem accipiet premiorum. 20 Et qui seminat in benediccionibus, i. e. elemosinam largitur pauperi cum benivolencia ex since- ritate mentis, ut neque laudem humanam requirat, neque illum, cui aliquid tribuit, velit per hoc sibi subditum facere. vitam eternam de benediccionibus et metet; 25 i. e. de bona voluntate mentis accipiet mercedem eterne beatitudinis, quia ille in benediccione (sc. Dei) seminat, qui bona voluntate informata gracia sub spe eterne remuneracionis hoc agit. [vlozil Y sicut [kazdy] Y unusquisque prout destinavit 30 i. e. deliberavit et ordinavit propria et libera voluntate ali- quantum dare pauperibus, i. e. quantum disposuit in animo suo dare pauperibus, tantum tribuat, quia melius est non promittere corde vel verbo, quam promissum non adinplere. 1) Codd.: om. Y.
338 LXIV. M. J. Hus, De S. Laurentio. LXIV. De S. Laurencio. Epistola. 221r2a Corinth. ()Ui parce seminat, parce et metet. 10 15 §1. Quia Apostolus coram Macedonibus laudavit Corin- thios, quod sunt prompti ad subveniendum pauperibus in Jeru- salem, ne igitur cum, Paulus veniret cum Macedonibus ad Co- rinthios, confunderetur, si non sic paratos cum larga elemosina Corinthios inveniret, premisit nunccios sollempnes et fideles, sc. Tytum, Sylam et Apollo, ut ipsos Corinthios premunirent, ne Paulus ab ipsis mendax reputaretur et Corinthii famam bonam perderent elemosinarum largicione acquisitam. Unde in presenti epistola volens eos inducere ad largam elemosinam inducit exemplum naturale dicens: »Qui parce seminat, parce et metet«; ergo qui parum tribuit pauperi, parum accipiet mercedis et e contra: qui multum, multum. Sed contra: in premio celesti non est parum. Solucio: quamvis cuilibet erit multum, respective tamen unus altero secundum diversitatem meritorum minorem retribucionem accipiet premiorum. 20 Et qui seminat in benediccionibus, i. e. elemosinam largitur pauperi cum benivolencia ex since- ritate mentis, ut neque laudem humanam requirat, neque illum, cui aliquid tribuit, velit per hoc sibi subditum facere. vitam eternam de benediccionibus et metet; 25 i. e. de bona voluntate mentis accipiet mercedem eterne beatitudinis, quia ille in benediccione (sc. Dei) seminat, qui bona voluntate informata gracia sub spe eterne remuneracionis hoc agit. [vlozil Y sicut [kazdy] Y unusquisque prout destinavit 30 i. e. deliberavit et ordinavit propria et libera voluntate ali- quantum dare pauperibus, i. e. quantum disposuit in animo suo dare pauperibus, tantum tribuat, quia melius est non promittere corde vel verbo, quam promissum non adinplere. 1) Codd.: om. Y.
Strana 339
Laeto animo pauperi elemosina tribuenda est. 339 hilariter2 supple: volens dare [ne z zamutka] y in corde 221v) suo. Non ex tristicia sc. detis, coacti precepto meo vel timore confusionis ducti. Et per hoc excludit involuntarium mixtum, sicut est merces proicere in mare cum tristicia. et sic coactus [anebo z bezdiekostylY aut ex necessitate ; i. e. non detis, ex coaccione, invitus, et per hoc excludit in- voluntarium absolute. Nam qui dat primo modo propter presentem pudorem et verecundiam, invitus hoc agit, ne aliis illud agentibus avarus videatur; ideo ex illo mercede beatitudinis non fruetur, quia dicit b. Augustinus quia »si panem dederis tristis, et panem »et meritum perdis, quoniam in presenti amittis, quod tribuis et in »futuro mercede carebis.« Leto vero animo elemosinam errogat pauperi, qui in spe beatitudinis caritate fulgens aput Deum in celestibus thesaurizat. 10 [wesseleholy [neboly [darczielY hylarem enim datorem diligit Deus 15 §2.) Quia signum habitus generati est delectacio in opere 2° Ethicorum, hylaris ergo debet esse, qui Domino feneratur; ille ergo, qui gaudens sine peccato mortali in spiritu gaudenter dat pauperi, placet Deo. Et qui quando tribuit, postmodum non dolet quasi amissum, sed quasi duplicato gaudet. Unde infinita est retribucio Dei omnipotentis, eciam si dici debet brevissima dileccio, cum instanter, i. e. per unum instans, diligi a Deo et sic esse in gracia est, melius incomparabiliter, quam est quodcunque donum hominis corporale. 20 [wselyku mylostly [neb]y gratis datam et gratum facientem Potens est autem Deus omnem 222r) graciam 25 ut non tristemini de facto, sed magis gaudeatis [hoynu vezynyty v was]y habundare facere in vobis, Hic inducit ad predicta duas raciones. Primo ex parte dantis, 2° ex parte Dei remunerantis. Unde primo facit talem racionem: Quicunque dat aliquid, quod sibi multiplicatur, debet illud dare velociter, large et hylariter; sed elemosine redundant dantibus so multiplicate. Probatur, quia »potens est Deus omnem graciam »habundare facere in vobis.« 2) Codd.: humiliter Y errore. — 3) Codd.: om. Y.
Laeto animo pauperi elemosina tribuenda est. 339 hilariter2 supple: volens dare [ne z zamutka] y in corde 221v) suo. Non ex tristicia sc. detis, coacti precepto meo vel timore confusionis ducti. Et per hoc excludit involuntarium mixtum, sicut est merces proicere in mare cum tristicia. et sic coactus [anebo z bezdiekostylY aut ex necessitate ; i. e. non detis, ex coaccione, invitus, et per hoc excludit in- voluntarium absolute. Nam qui dat primo modo propter presentem pudorem et verecundiam, invitus hoc agit, ne aliis illud agentibus avarus videatur; ideo ex illo mercede beatitudinis non fruetur, quia dicit b. Augustinus quia »si panem dederis tristis, et panem »et meritum perdis, quoniam in presenti amittis, quod tribuis et in »futuro mercede carebis.« Leto vero animo elemosinam errogat pauperi, qui in spe beatitudinis caritate fulgens aput Deum in celestibus thesaurizat. 10 [wesseleholy [neboly [darczielY hylarem enim datorem diligit Deus 15 §2.) Quia signum habitus generati est delectacio in opere 2° Ethicorum, hylaris ergo debet esse, qui Domino feneratur; ille ergo, qui gaudens sine peccato mortali in spiritu gaudenter dat pauperi, placet Deo. Et qui quando tribuit, postmodum non dolet quasi amissum, sed quasi duplicato gaudet. Unde infinita est retribucio Dei omnipotentis, eciam si dici debet brevissima dileccio, cum instanter, i. e. per unum instans, diligi a Deo et sic esse in gracia est, melius incomparabiliter, quam est quodcunque donum hominis corporale. 20 [wselyku mylostly [neb]y gratis datam et gratum facientem Potens est autem Deus omnem 222r) graciam 25 ut non tristemini de facto, sed magis gaudeatis [hoynu vezynyty v was]y habundare facere in vobis, Hic inducit ad predicta duas raciones. Primo ex parte dantis, 2° ex parte Dei remunerantis. Unde primo facit talem racionem: Quicunque dat aliquid, quod sibi multiplicatur, debet illud dare velociter, large et hylariter; sed elemosine redundant dantibus so multiplicate. Probatur, quia »potens est Deus omnem graciam »habundare facere in vobis.« 2) Codd.: humiliter Y errore. — 3) Codd.: om. Y.
Strana 340
340 LXIV. M. J. Hus, De S. Laurentio. dostatecznost neb hoynost tam4 temporalium quam spiritualium. ut in omnibus semper omnem sufficienciam habentes supple : ad dandum habundetis tam spiritualibus quam temporalibus, quasi diceret: nolite diffidere, neque desperare de remuneracione, sed hylari animo inpendatis, quia potens est Deus omnem graciam habundare facere in vobis, sc. ut in presenti habundetis fide, spe et caritate et sciencia temporali, et insuper in futuro eternam felicitatem tribuere. Hoc est enim habundare in omni opere bono etc. non congregavit, quia sic non esset in Deum dives Luc. 120 i. e. divisit multis Psalmo 111%5 sc. elemosine in omne opus bonum sicut scriptum est: Dispersit, dedit non divitibus vel histrionibus illius dantis 1o pauperibus; iusticia eius 15 3. Nota: iusticiam hic vocat largitatem temporalis sub- stancie vel mercedem debitam danti huiusmodi substanciam, que largitas bene iusticia appellatur. Nam iustum est, ut sicut terra omnibus hominibus data est a Deo, calor solis 222v) et humor pluviarum, quod homo de terra nascentibus aliis tribuat, quantum potest. 20 Notandum ergo, quod dicitur de viro sancto, quia dispersit substanciam suam et dedit pauperibus, qui non haberent ei reddere in presenti; audivit enim preceptum Domini Luce 16°: »Facite »vobis amicos de mamona iniquitatis«, ubi planum est in ewan- gelio, quod ibi loquebatur de non habentibus, unde reddere. Ideo iusticia eius, i. e. merces largitatis eius et retribucio iusticie, manet in eternum, quia ibi posuit divicias suas et tezaurizavit, ubi fures non effodiunt, nec furantur. 25 i. e. voluntatem et facultatem dandi elemosinam i. e. Deus i. e. eternaliter manet in seculum seculi. Qui autem semen administrat [zassyewagicziemu] y i. e. danti elemosinams seminanti, 30 §4. Hic textus dupliciter intelligi potest: Primo literaliter sic: Omnipotens Deus, qui administravit homini semen materiale ad seminandum, si elemosine fuerit deditus, ipse prestabit ei panem sufficientem ad manducandum ex semine et multiplicabit semina eius in terra, ut qui seminat quinque modios, colligat quinquaginta. 4) Codd.: hanc glossam tam co spiritualium om. ABD. — 5) Codd.: 3° Y errore. — 6) Codd.: hanc glossam om. D.
340 LXIV. M. J. Hus, De S. Laurentio. dostatecznost neb hoynost tam4 temporalium quam spiritualium. ut in omnibus semper omnem sufficienciam habentes supple : ad dandum habundetis tam spiritualibus quam temporalibus, quasi diceret: nolite diffidere, neque desperare de remuneracione, sed hylari animo inpendatis, quia potens est Deus omnem graciam habundare facere in vobis, sc. ut in presenti habundetis fide, spe et caritate et sciencia temporali, et insuper in futuro eternam felicitatem tribuere. Hoc est enim habundare in omni opere bono etc. non congregavit, quia sic non esset in Deum dives Luc. 120 i. e. divisit multis Psalmo 111%5 sc. elemosine in omne opus bonum sicut scriptum est: Dispersit, dedit non divitibus vel histrionibus illius dantis 1o pauperibus; iusticia eius 15 3. Nota: iusticiam hic vocat largitatem temporalis sub- stancie vel mercedem debitam danti huiusmodi substanciam, que largitas bene iusticia appellatur. Nam iustum est, ut sicut terra omnibus hominibus data est a Deo, calor solis 222v) et humor pluviarum, quod homo de terra nascentibus aliis tribuat, quantum potest. 20 Notandum ergo, quod dicitur de viro sancto, quia dispersit substanciam suam et dedit pauperibus, qui non haberent ei reddere in presenti; audivit enim preceptum Domini Luce 16°: »Facite »vobis amicos de mamona iniquitatis«, ubi planum est in ewan- gelio, quod ibi loquebatur de non habentibus, unde reddere. Ideo iusticia eius, i. e. merces largitatis eius et retribucio iusticie, manet in eternum, quia ibi posuit divicias suas et tezaurizavit, ubi fures non effodiunt, nec furantur. 25 i. e. voluntatem et facultatem dandi elemosinam i. e. Deus i. e. eternaliter manet in seculum seculi. Qui autem semen administrat [zassyewagicziemu] y i. e. danti elemosinams seminanti, 30 §4. Hic textus dupliciter intelligi potest: Primo literaliter sic: Omnipotens Deus, qui administravit homini semen materiale ad seminandum, si elemosine fuerit deditus, ipse prestabit ei panem sufficientem ad manducandum ex semine et multiplicabit semina eius in terra, ut qui seminat quinque modios, colligat quinquaginta. 4) Codd.: hanc glossam tam co spiritualium om. ABD. — 5) Codd.: 3° Y errore. — 6) Codd.: hanc glossam om. D.
Strana 341
Homo aliis de terra nascentibus tribuere debet, quantum potest. 341 §5. »Et multiplicabit augmenta frugum iusticie vestre«, i. e. substancie vestre, que dicitur iusticia in predicacione secundum causam, quia sc. ex illa fit iusta elemosina. Unde communiter videtur accidere, quod dantes iuste elemosinas habundant plus in bonis temporalibus quam denegantes. Si autem contingit eos ali- quando depauperari, hoc Deus admittit, ut maius meritum con- sequantur. Et hinc dicit Math. 19a : »Si vis perfectus esse, vende xomnia, que habes, et da pauperibus.« Si autem e contrario de- negantes elemosinas ditantur, signum est, quod per illa a beati- tudine tamquam heredes seculi sequestrantur. 10 Aliter- sic: Deus, qui administrat seminanti semen, i. e. sub- stanciam temporalem, unde elemosinam errogat, ipse prestabit ei in futuro panem ad manducandum, quia eternam sacietatem, de quo pane Luce 14°: »Beatus, qui manducabit panem in regno« et in Psalmo: »Saciabor, cum apparuerit gloria tua.« Discamus ergo dare pauperibus large temporalia, ut accipiamus eterna, sicut sanctorum fecerunt plurimi et presertim Laurencius, martir Christi. — ut et panem §223r) ad manducandum prestabit. Et multi- i. e. mercedem in patria 6 [rozplodnost y ex frugibus largitatis large datis plicabit semen vestrum et augebit incrementa frugum iusticie — vestre. ut aliud ferat fructum 30m, aliud 60m, aliud 100m 20 6.) Sed miror, quomodo hic Apostolus non donavit in- dulgencias Jerosolimitanas Corinthiis, cum sanctis pauperibus et presertim laborantibus in ewangelio ibidem in Jerusalem elemo- sinam postulavit; 2° miror, quod non facit Corinthios participes suorum meritorum et sanctorum in Jerusalem, sed illam partici- pacionem Deo committit, dicens, quod »potens est Deus omnem »graciam habundare faceres in vobiss«; 3° miror, quod non pro- ecclesiis construendis materialibus, sed pro pauperibus gessit curam. 25 30 Hiis enim obmissis videtur fore demencior nostris prelatis, qui indulgencias manus adiutrices porrigentibus multiplices con- ferunt; 2° suis meritis participes faciunt, et 3° dimissis paupe- ribus membris Christi pro ecclesiis mendaciter mendicant. Sed hec cessat ammiracio, quia Vas Spiritus S. non potuit ss sic fallaciter populo illudere et viam rectissimam relinquere Jesu 7) Codd.: exponitur add. Y. — 8) Codd.: om. Y, add. etc.
Homo aliis de terra nascentibus tribuere debet, quantum potest. 341 §5. »Et multiplicabit augmenta frugum iusticie vestre«, i. e. substancie vestre, que dicitur iusticia in predicacione secundum causam, quia sc. ex illa fit iusta elemosina. Unde communiter videtur accidere, quod dantes iuste elemosinas habundant plus in bonis temporalibus quam denegantes. Si autem contingit eos ali- quando depauperari, hoc Deus admittit, ut maius meritum con- sequantur. Et hinc dicit Math. 19a : »Si vis perfectus esse, vende xomnia, que habes, et da pauperibus.« Si autem e contrario de- negantes elemosinas ditantur, signum est, quod per illa a beati- tudine tamquam heredes seculi sequestrantur. 10 Aliter- sic: Deus, qui administrat seminanti semen, i. e. sub- stanciam temporalem, unde elemosinam errogat, ipse prestabit ei in futuro panem ad manducandum, quia eternam sacietatem, de quo pane Luce 14°: »Beatus, qui manducabit panem in regno« et in Psalmo: »Saciabor, cum apparuerit gloria tua.« Discamus ergo dare pauperibus large temporalia, ut accipiamus eterna, sicut sanctorum fecerunt plurimi et presertim Laurencius, martir Christi. — ut et panem §223r) ad manducandum prestabit. Et multi- i. e. mercedem in patria 6 [rozplodnost y ex frugibus largitatis large datis plicabit semen vestrum et augebit incrementa frugum iusticie — vestre. ut aliud ferat fructum 30m, aliud 60m, aliud 100m 20 6.) Sed miror, quomodo hic Apostolus non donavit in- dulgencias Jerosolimitanas Corinthiis, cum sanctis pauperibus et presertim laborantibus in ewangelio ibidem in Jerusalem elemo- sinam postulavit; 2° miror, quod non facit Corinthios participes suorum meritorum et sanctorum in Jerusalem, sed illam partici- pacionem Deo committit, dicens, quod »potens est Deus omnem »graciam habundare faceres in vobiss«; 3° miror, quod non pro- ecclesiis construendis materialibus, sed pro pauperibus gessit curam. 25 30 Hiis enim obmissis videtur fore demencior nostris prelatis, qui indulgencias manus adiutrices porrigentibus multiplices con- ferunt; 2° suis meritis participes faciunt, et 3° dimissis paupe- ribus membris Christi pro ecclesiis mendaciter mendicant. Sed hec cessat ammiracio, quia Vas Spiritus S. non potuit ss sic fallaciter populo illudere et viam rectissimam relinquere Jesu 7) Codd.: exponitur add. Y. — 8) Codd.: om. Y, add. etc.
Strana 342
342 LXV. M. J. Hus, In die Laurentii. Christi, qua nunc relicta vasa iniquitatis avaricie statuunt viam suam, quam non secutus est Laurencius, qui thesauros ecclesie dedit pauperibus, qualem dacionem nunc presbiteri sacrilegium reputarent,. LXV. In die Laurencii. Pro themate. Qui parce seminat, parce et metet. 15 20 25 30 1. Apostolus in presenti epistola more sui Magistri ad misericordiam exhortatur. Agnoscit enim in spiritu illam regulam Christi Luce 6° : »Estote misericordes, §223V) sicut Pater vester »celestis misericors est « »Date et dabitur vobis.« Et illud Math. 25°: »Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis, regnum »a constitucione mundi; esurivi enim et dedistis michi mandu- »care« etc. Ideo modo simili celeste premium pollicetur. Duo, enim sunt premia operis misericordie et sic elemosine. Primum a peccato et sic a morte perpetua liberacio Tobie 4°: »Elemosina ab omni peccato et a morte liberat et non pacietur »animas ire ad tenebras.« Secundum est vite eterne invencio Tobie 4°: »Et ipsa est, que facit invenire vitam eternam.« Et preter hoc sepius in presenti, ut patet hic per Apostolum, facit elemosinantem in temporalibus habundare et non elemosinantem parce metere dicente Apostolo: »Qui parce seminat, parce et »metet«, i. e. qui parce dat elemosinam pauperi, parce (i. e. modice) retribucionem recipiet. Bene autem ponit Apostolus hoc adverbium parce‘. Nam parcitas non in parva ex parte rei consistit elemosina, sed in de- fectu circumstancie, sc. quantum debet dare iuxta suum posse. Et hinc est, quod Dominus non respicit munus, sed animum dantis illud, et hoc patet Luce 21°, ubi »Respiciens vidit eos, qui mittebant »munera sua in gazophilacium divites. Vidit autem et quandam »viduam mittentem duo era minuta et dixit: Vere dico vobis, »quod vidua hec pauper plus quam omnes misit. Nam omnes hii »ex habundanti sibi miserunt munera Dei, hec autem ex eo, quod »deest illi, omnem victum suum, quem habuit, misit.« 10 35 9) Codd.: etc. add. BY. — 1) Codd.: om. Y. — 2) Codd.: Nota duo D.
342 LXV. M. J. Hus, In die Laurentii. Christi, qua nunc relicta vasa iniquitatis avaricie statuunt viam suam, quam non secutus est Laurencius, qui thesauros ecclesie dedit pauperibus, qualem dacionem nunc presbiteri sacrilegium reputarent,. LXV. In die Laurencii. Pro themate. Qui parce seminat, parce et metet. 15 20 25 30 1. Apostolus in presenti epistola more sui Magistri ad misericordiam exhortatur. Agnoscit enim in spiritu illam regulam Christi Luce 6° : »Estote misericordes, §223V) sicut Pater vester »celestis misericors est « »Date et dabitur vobis.« Et illud Math. 25°: »Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis, regnum »a constitucione mundi; esurivi enim et dedistis michi mandu- »care« etc. Ideo modo simili celeste premium pollicetur. Duo, enim sunt premia operis misericordie et sic elemosine. Primum a peccato et sic a morte perpetua liberacio Tobie 4°: »Elemosina ab omni peccato et a morte liberat et non pacietur »animas ire ad tenebras.« Secundum est vite eterne invencio Tobie 4°: »Et ipsa est, que facit invenire vitam eternam.« Et preter hoc sepius in presenti, ut patet hic per Apostolum, facit elemosinantem in temporalibus habundare et non elemosinantem parce metere dicente Apostolo: »Qui parce seminat, parce et »metet«, i. e. qui parce dat elemosinam pauperi, parce (i. e. modice) retribucionem recipiet. Bene autem ponit Apostolus hoc adverbium parce‘. Nam parcitas non in parva ex parte rei consistit elemosina, sed in de- fectu circumstancie, sc. quantum debet dare iuxta suum posse. Et hinc est, quod Dominus non respicit munus, sed animum dantis illud, et hoc patet Luce 21°, ubi »Respiciens vidit eos, qui mittebant »munera sua in gazophilacium divites. Vidit autem et quandam »viduam mittentem duo era minuta et dixit: Vere dico vobis, »quod vidua hec pauper plus quam omnes misit. Nam omnes hii »ex habundanti sibi miserunt munera Dei, hec autem ex eo, quod »deest illi, omnem victum suum, quem habuit, misit.« 10 35 9) Codd.: etc. add. BY. — 1) Codd.: om. Y. — 2) Codd.: Nota duo D.
Strana 343
Elemosina liberat a peccato, donat vitam aeternam. 343 §2.) Ex quo patet, quod ille solum parce dat elemosinam, qui deficit in dando a debita quantitate secundum rectam racionem iudicata; et hoc vel propter diffidenciam, ne solus deficiat, vel propter avariciam, ut solus possideat, vel propter inmisericordiam, ex qua proximum non curat. Ex quo patet, quod habere divicias valde est insecurum, cum difficile est tangere medium ad elemosinandum debite. Et hinc discipulis Jesu cum elemosinis temporalibus non licuit occupari, sed seculi dimissis omnibus sequi in pauperie Jesum Christum, et tunc cum Christo spirituali elemosina pauperes a miseria spi- ritus relevare. Talis autem elemosina intelligitur in hiis metris: 10 Consule, castiga, solare, remitte, fer, ora. 224r 'Consule', i. e. doce ignorantem et dirige dubitantem et sic intelligitur duplex elemosina, spiritualis sc. doctrina et con- silium. 'Castiga“ delinquentem. 'Solare‘ tristem. "Remitte‘ in te de- linquentibus. Fer‘, i. e. porta vel pacienter tollera iniurias vel aliorum defectus. 'Ora' pro omnibus et sic pro calumpniatoribus tuis. Hec enim prestanciores sunt elemosine quam corporales, que in hoc metro continentur: 15 Visito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo. 20 Si ergo viri iusti ex hiis merentur audire : »Venite, benedicti »Patris mei, percipite regnum«, a forciori de spiritualibus elemo- sinis ceteris paribus promerentur. Et si vir iustus, qui dispersit large corporales elemosinas pauperibus, meretur audire, quod iusticia eius manet in seculum;, omnino meretur, qui spirituales dispersit spiritualiter pauperibus et divisit. Ille, inquam, habundancius se- minavit et sic metet dicente Apostolo: »Qui parce seminat, »parce et metet«, ergo ab opposito, qui large seminat, large et metet, et qui non seminat, non metet. §3. Pro quo hic est sciendum, quod est, messis quedam, colleccio predestinatorum, qui in agro huius mundi sunt a Do- mino seminati et tandem per apostolos et predicatores in horreum ecclesie recollecti. De hoc dicitur Math. 9°: »Rogate dominum »messis, ut mittat operarios in messem suam; messis quidem »multa, operarii vero pauci.« Et Johannis 4°: »Levate oculos »vestros et videte regiones, quoniam albescunt iam ad messem.« Et qui metit, mercedem accipit et congregat fructum in vitam eternam, ut et qui seminat, simul gaudeat et qui metit. 25 30 35 Secunda messis est dampnatorum et est colleccio peccatorum, qui in agro huius mundi as dyabolo seminantur et in eo deliciis 40 3) Codd.: seculi add. Y. — 4) Codd.: post quedam D. — 5) Codd.: que est add. C, est add. B. — 6) Codd.: om. Y.
Elemosina liberat a peccato, donat vitam aeternam. 343 §2.) Ex quo patet, quod ille solum parce dat elemosinam, qui deficit in dando a debita quantitate secundum rectam racionem iudicata; et hoc vel propter diffidenciam, ne solus deficiat, vel propter avariciam, ut solus possideat, vel propter inmisericordiam, ex qua proximum non curat. Ex quo patet, quod habere divicias valde est insecurum, cum difficile est tangere medium ad elemosinandum debite. Et hinc discipulis Jesu cum elemosinis temporalibus non licuit occupari, sed seculi dimissis omnibus sequi in pauperie Jesum Christum, et tunc cum Christo spirituali elemosina pauperes a miseria spi- ritus relevare. Talis autem elemosina intelligitur in hiis metris: 10 Consule, castiga, solare, remitte, fer, ora. 224r 'Consule', i. e. doce ignorantem et dirige dubitantem et sic intelligitur duplex elemosina, spiritualis sc. doctrina et con- silium. 'Castiga“ delinquentem. 'Solare‘ tristem. "Remitte‘ in te de- linquentibus. Fer‘, i. e. porta vel pacienter tollera iniurias vel aliorum defectus. 'Ora' pro omnibus et sic pro calumpniatoribus tuis. Hec enim prestanciores sunt elemosine quam corporales, que in hoc metro continentur: 15 Visito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo. 20 Si ergo viri iusti ex hiis merentur audire : »Venite, benedicti »Patris mei, percipite regnum«, a forciori de spiritualibus elemo- sinis ceteris paribus promerentur. Et si vir iustus, qui dispersit large corporales elemosinas pauperibus, meretur audire, quod iusticia eius manet in seculum;, omnino meretur, qui spirituales dispersit spiritualiter pauperibus et divisit. Ille, inquam, habundancius se- minavit et sic metet dicente Apostolo: »Qui parce seminat, »parce et metet«, ergo ab opposito, qui large seminat, large et metet, et qui non seminat, non metet. §3. Pro quo hic est sciendum, quod est, messis quedam, colleccio predestinatorum, qui in agro huius mundi sunt a Do- mino seminati et tandem per apostolos et predicatores in horreum ecclesie recollecti. De hoc dicitur Math. 9°: »Rogate dominum »messis, ut mittat operarios in messem suam; messis quidem »multa, operarii vero pauci.« Et Johannis 4°: »Levate oculos »vestros et videte regiones, quoniam albescunt iam ad messem.« Et qui metit, mercedem accipit et congregat fructum in vitam eternam, ut et qui seminat, simul gaudeat et qui metit. 25 30 35 Secunda messis est dampnatorum et est colleccio peccatorum, qui in agro huius mundi as dyabolo seminantur et in eo deliciis 40 3) Codd.: seculi add. Y. — 4) Codd.: post quedam D. — 5) Codd.: que est add. C, est add. B. — 6) Codd.: om. Y.
Strana 344
344 LXV. M. J. Hus, In die Laurentii. 10 15 20 25 35 40 foventur, et tandem in estate diei iudicii falce divine iusticie me- tentur et in clibano inferni reponentur in fasciculis colligati. Et de tali messe, et, messore eiuss dicitur Apok. 14°: »Vidi et ecce »nubem candidam et super nubem sedentem similem Filio hominis, »habentem in capite suo coronam auream et in manu sua falcem »acutam. Et alter angelus exivit de templo clamans voce magna »ad sedentem super nubem: mitte falcem tuam acutam et mete, »quia venit hora, §224v ut metatur, quoniam aruit messis terre.« Et sequitur : »Misit angelus falcem suam in terram et vindemiavit »vineam terre et messuit terram et misit in lacum torcular ire Dei »magnum.« Angelus iste est Filius Dei, qui sedet in nube candida, quia in carne munda iudicabit, et habebit falcem acutam, i. e. iusticie asperitatem, et coronam auream, quia iudiciariam potestatem. Et metet messem terre aridam, quia peccatores aridos ab omni virtute, et mittet in lacum inferni et calcabit eos in furore suo, cum eos perpetim condempnabit. De ista eciam messi dixit Veritas Math. 13°. »Sinite zyzaniam crescere usque ad messem; tempore vero messis »dicam messoribus: colligite primo zyzania et alligate ea per fasci- »culos ad comburendum.« Sic enim dicitur ibi: »messis est con- »summacio seculi, usque ad quam zyzania, i. e. mali, semper »crescunt.« Tercia messis est, inordinata colleccio temporalium. Unde avari metunt mundi facultates et figurantur in Manasse, super cuius caput tempore messis cecidit estus et mortuus est — ad de- notandum, quod illi, qui circa huiusmodi messem occupantur, estu et fervore avaricie perimuntur Job 5°: »Messem famelicus »comedit et ipsum rapiet armatus et bibent sicientes divicias eius.« Talis messor fuit ille dives Luce 12°, cuius ager uberes 20 fructus attulit et cogitavit intraio sel dicens: »Quid faciam, quod »non habeo, quo congregem fructus meos. Et dixit »Hoc faciam: »destruam horrea mea et maiora faciam, et illic congregabo omnia, »que nata sunt michi« etc. Sed sequitur: »Dixit autem illi »Deus: »Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te; que autem »parasti, cuius erunt?« Repetent, inquit Deus, subaudi demones, quia iuxta Psalmistam divites in morte relinqunt alienis divicias suas et sepulcra illorum domus illorum in eternum. Unde ad con- firmandam divitis avariciam, licet pauperis in Domino, subiunxit Veritas ad illud: »Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te; que autem parasti, cuius erunt? Tum dixit: sic est, qui sibi the- zaurisat et non est in Deum dives. Et talem thezaurizacionem prohibuit Jesus suis discipulis,1, quia inmediate sequitur: »dixitque »ad discipulos suos: Ideo dico vobis: Nolite solliciti esse anime »vestre« etc.12 7) Codd.: om. C. — 8) Codd.: post et D. — 9) Codd.: post tercia D. 10) Codd.: se in terra Y male. — 11) Codd.: post Jesus Y. — 12) Codd.: om. BY.
344 LXV. M. J. Hus, In die Laurentii. 10 15 20 25 35 40 foventur, et tandem in estate diei iudicii falce divine iusticie me- tentur et in clibano inferni reponentur in fasciculis colligati. Et de tali messe, et, messore eiuss dicitur Apok. 14°: »Vidi et ecce »nubem candidam et super nubem sedentem similem Filio hominis, »habentem in capite suo coronam auream et in manu sua falcem »acutam. Et alter angelus exivit de templo clamans voce magna »ad sedentem super nubem: mitte falcem tuam acutam et mete, »quia venit hora, §224v ut metatur, quoniam aruit messis terre.« Et sequitur : »Misit angelus falcem suam in terram et vindemiavit »vineam terre et messuit terram et misit in lacum torcular ire Dei »magnum.« Angelus iste est Filius Dei, qui sedet in nube candida, quia in carne munda iudicabit, et habebit falcem acutam, i. e. iusticie asperitatem, et coronam auream, quia iudiciariam potestatem. Et metet messem terre aridam, quia peccatores aridos ab omni virtute, et mittet in lacum inferni et calcabit eos in furore suo, cum eos perpetim condempnabit. De ista eciam messi dixit Veritas Math. 13°. »Sinite zyzaniam crescere usque ad messem; tempore vero messis »dicam messoribus: colligite primo zyzania et alligate ea per fasci- »culos ad comburendum.« Sic enim dicitur ibi: »messis est con- »summacio seculi, usque ad quam zyzania, i. e. mali, semper »crescunt.« Tercia messis est, inordinata colleccio temporalium. Unde avari metunt mundi facultates et figurantur in Manasse, super cuius caput tempore messis cecidit estus et mortuus est — ad de- notandum, quod illi, qui circa huiusmodi messem occupantur, estu et fervore avaricie perimuntur Job 5°: »Messem famelicus »comedit et ipsum rapiet armatus et bibent sicientes divicias eius.« Talis messor fuit ille dives Luce 12°, cuius ager uberes 20 fructus attulit et cogitavit intraio sel dicens: »Quid faciam, quod »non habeo, quo congregem fructus meos. Et dixit »Hoc faciam: »destruam horrea mea et maiora faciam, et illic congregabo omnia, »que nata sunt michi« etc. Sed sequitur: »Dixit autem illi »Deus: »Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te; que autem »parasti, cuius erunt?« Repetent, inquit Deus, subaudi demones, quia iuxta Psalmistam divites in morte relinqunt alienis divicias suas et sepulcra illorum domus illorum in eternum. Unde ad con- firmandam divitis avariciam, licet pauperis in Domino, subiunxit Veritas ad illud: »Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te; que autem parasti, cuius erunt? Tum dixit: sic est, qui sibi the- zaurisat et non est in Deum dives. Et talem thezaurizacionem prohibuit Jesus suis discipulis,1, quia inmediate sequitur: »dixitque »ad discipulos suos: Ideo dico vobis: Nolite solliciti esse anime »vestre« etc.12 7) Codd.: om. C. — 8) Codd.: post et D. — 9) Codd.: post tercia D. 10) Codd.: se in terra Y male. — 11) Codd.: post Jesus Y. — 12) Codd.: om. BY.
Strana 345
Christi fidelis paenitentiam pro peccatis in dolore seminet. 345 225r) Item inmundi metunt voluptatem Et isti figurantur in Sampsone, de quo Judicum 15°: »Cum dies triticee,s messis »instarent, venit Sampson invisere volens uxorem suam.« De hac messe Ad Ga1l. 6°: »Qui seminat in carne, de carne metet cor- »rupcionem.« Ille quidem seminat in carne, qui facit opera carnis ; et sic metit corrupcionem non tantum carnis, sed corrupcionem vite graciose, quia peccans mortaliter vitam graciosam in se de- struit. Et si finaliter seminaverit in carne, de carne sua metet corrupcionem, quia putridam penam carnis sue perpetuam. Et pro isto dicitur Job §4°: »Vide eos, qui seminant dolores et metunt »eos.« Et Ozee 10°: »Arastis inpietatem et inpietatem messuistis.« Quarta messis est mercedis digne recepcio, que est vita eterna. De qua messe Ga1l. 6°: »Qui seminat in spiritu, de spiritu et »metet vitam eternam.« In spiritu autem ille seminat, qui in ca- ritate et sic in Spiritu S. bona operatur. Nam qui operatur bona sine spiritu caritatis inhabitante, non metet de spiritu retribucionem, cum ut sic seminatum triticum in spinas convertetur. Et hinc dicitur Ozee 8° : »Triticum seminaverunt et messuerunt spinas.« 4. Seminet ergo fidelis servus Christi in spiritu caritatis penitenciam pro peccatis in dolore iuxta illud Psalmi: »Euntes »ibant et flebant mittentes semina sua«, quia secundum eundem Psalmistam »qui seminant in lacrimis, in exultacione metent«, quia venient cum exultacione portantes manipulos suos. Nam se- minaverunt in benediccione Dei omnipotentis et sic de benediccione metent iuxta illud Math. 25°: »Venite, benedicti Patris mei, per- »cipite messem«, sc. regnum, quod est vita eterna, quiai4 qui se- minat in benediccionibus, de benediccionibus et metet 4, et qui seminat in spiritu, de spiritu et metet vitam eternam. Ad quam nos perducere dignetur, qui nos constituit messem suam. — 10 15 20 25 13) Codd.: tricee DB. — 14) Codd.: verba quia 00 metet om. Y.
Christi fidelis paenitentiam pro peccatis in dolore seminet. 345 225r) Item inmundi metunt voluptatem Et isti figurantur in Sampsone, de quo Judicum 15°: »Cum dies triticee,s messis »instarent, venit Sampson invisere volens uxorem suam.« De hac messe Ad Ga1l. 6°: »Qui seminat in carne, de carne metet cor- »rupcionem.« Ille quidem seminat in carne, qui facit opera carnis ; et sic metit corrupcionem non tantum carnis, sed corrupcionem vite graciose, quia peccans mortaliter vitam graciosam in se de- struit. Et si finaliter seminaverit in carne, de carne sua metet corrupcionem, quia putridam penam carnis sue perpetuam. Et pro isto dicitur Job §4°: »Vide eos, qui seminant dolores et metunt »eos.« Et Ozee 10°: »Arastis inpietatem et inpietatem messuistis.« Quarta messis est mercedis digne recepcio, que est vita eterna. De qua messe Ga1l. 6°: »Qui seminat in spiritu, de spiritu et »metet vitam eternam.« In spiritu autem ille seminat, qui in ca- ritate et sic in Spiritu S. bona operatur. Nam qui operatur bona sine spiritu caritatis inhabitante, non metet de spiritu retribucionem, cum ut sic seminatum triticum in spinas convertetur. Et hinc dicitur Ozee 8° : »Triticum seminaverunt et messuerunt spinas.« 4. Seminet ergo fidelis servus Christi in spiritu caritatis penitenciam pro peccatis in dolore iuxta illud Psalmi: »Euntes »ibant et flebant mittentes semina sua«, quia secundum eundem Psalmistam »qui seminant in lacrimis, in exultacione metent«, quia venient cum exultacione portantes manipulos suos. Nam se- minaverunt in benediccione Dei omnipotentis et sic de benediccione metent iuxta illud Math. 25°: »Venite, benedicti Patris mei, per- »cipite messem«, sc. regnum, quod est vita eterna, quiai4 qui se- minat in benediccionibus, de benediccionibus et metet 4, et qui seminat in spiritu, de spiritu et metet vitam eternam. Ad quam nos perducere dignetur, qui nos constituit messem suam. — 10 15 20 25 13) Codd.: tricee DB. — 14) Codd.: verba quia 00 metet om. Y.
Strana 346
346 LXVI. M. J. Hus, De S. Martino. LXVI. De S. Martino. (Epistola de pontifice.) et ex communi statu hominum super alios elevatus non brutis (Mnis pontifex ex hominibus assumptus 225V Hebr. 50 1. In hac epistola primo describitur pontificis status, 2° sui officii debitus usus ibi: »Qui condolere possit«; 3° debitus consecucionis modus ibi »nec quisquam«. Unde quedam posita in hac epistola sunt communia pontificibus veteris et nove legis cum Christo, quedam vero alciora solum pertinencia ad, Christum et iterum quedam humiliora solum pertinencia, ad sacerdotes. Unde quod dicit Apostolus: »Omnis pontifex ex hominibus »assumptus pro hominibus constituitur«, hoc commune est Christo et aliis pontificibus, sed quod pro se non obtulit, sicut illi pro- suis delictis offerebant, iam in hoc non est communio,. Item in hoc dissimilitudo extitit, quia illi irracionalia sacrificia offerebant, sc. boves, oves, arietes, hircos et cetera talia, Christus vero ra- cionale animal pro tocius mundi salute, hoc est se ipsum, qui est agnus inmaculatus iuxta illud Johann. 1°: »Ecce agnus Dei, »qui tollit peccata mundi.« Unde 1a Timothei 2° dicit Apo- stolus: »Unus mediator Dei et hominum homo Christus Jesus, »qui dedit redempcionem semet ipsum pro omnibus« et sic Christus quasi pons‘ vel pontem faciens' dicitur pontifex'; 'episcopus vero ab 'epi', quod est supra, et 'scopin' intendere, quia semper celestibus intendebat; vel a 'scopos', quod est labor, quia supra 25 alios et pro aliis graviter laboravit. Unde dicit in Psalmo: »La- »boravi clamans; rauce facte sunt fauces mee« etc. 10 15 20 in spiritualibus salvandis et acquirendis, non ad mundum divinis a Deo non pro mundi stercoribus pro hominibus constituitur in iis, que sunt ad Deum, benivole, non mercenarie gratisdata oblaciones ut offerat dona et sacrificia 35 2. Sacrificium secundum Ysidorum dicitur quasi 30 'sacrum factum', quia prece mistica consecratur pro nobis in me- moriam dominice passionis; sed hoc pertinet ad corpus Christi. Sed generaliter accipitur pro quacunque victima. Item dicit Pro- pheta: »Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum »et humile.« Hic potest adduci, quomodo secundum §226r) genem et Crisostomum quilibet christianus potest esse sace les. 1) Codd.: ad co pertinencia om. B. — 2) Codd.: communis D.
346 LXVI. M. J. Hus, De S. Martino. LXVI. De S. Martino. (Epistola de pontifice.) et ex communi statu hominum super alios elevatus non brutis (Mnis pontifex ex hominibus assumptus 225V Hebr. 50 1. In hac epistola primo describitur pontificis status, 2° sui officii debitus usus ibi: »Qui condolere possit«; 3° debitus consecucionis modus ibi »nec quisquam«. Unde quedam posita in hac epistola sunt communia pontificibus veteris et nove legis cum Christo, quedam vero alciora solum pertinencia ad, Christum et iterum quedam humiliora solum pertinencia, ad sacerdotes. Unde quod dicit Apostolus: »Omnis pontifex ex hominibus »assumptus pro hominibus constituitur«, hoc commune est Christo et aliis pontificibus, sed quod pro se non obtulit, sicut illi pro- suis delictis offerebant, iam in hoc non est communio,. Item in hoc dissimilitudo extitit, quia illi irracionalia sacrificia offerebant, sc. boves, oves, arietes, hircos et cetera talia, Christus vero ra- cionale animal pro tocius mundi salute, hoc est se ipsum, qui est agnus inmaculatus iuxta illud Johann. 1°: »Ecce agnus Dei, »qui tollit peccata mundi.« Unde 1a Timothei 2° dicit Apo- stolus: »Unus mediator Dei et hominum homo Christus Jesus, »qui dedit redempcionem semet ipsum pro omnibus« et sic Christus quasi pons‘ vel pontem faciens' dicitur pontifex'; 'episcopus vero ab 'epi', quod est supra, et 'scopin' intendere, quia semper celestibus intendebat; vel a 'scopos', quod est labor, quia supra 25 alios et pro aliis graviter laboravit. Unde dicit in Psalmo: »La- »boravi clamans; rauce facte sunt fauces mee« etc. 10 15 20 in spiritualibus salvandis et acquirendis, non ad mundum divinis a Deo non pro mundi stercoribus pro hominibus constituitur in iis, que sunt ad Deum, benivole, non mercenarie gratisdata oblaciones ut offerat dona et sacrificia 35 2. Sacrificium secundum Ysidorum dicitur quasi 30 'sacrum factum', quia prece mistica consecratur pro nobis in me- moriam dominice passionis; sed hoc pertinet ad corpus Christi. Sed generaliter accipitur pro quacunque victima. Item dicit Pro- pheta: »Sacrificium Deo spiritus contribulatus, cor contritum »et humile.« Hic potest adduci, quomodo secundum §226r) genem et Crisostomum quilibet christianus potest esse sace les. 1) Codd.: ad co pertinencia om. B. — 2) Codd.: communis D.
Strana 347
Omnis bonus christianus est sacerdos. 347 qui sentenciant, quod omnis bonus christianus est sacerdos, sed non omnis sacerdos est bonus christianus. suis ets populis ex consideracione proprie fragilitatis pro peccatis, qui condolere possit Hebreorum 4°: »Non habemus pontificem, qui non possit »conpati infirmitatibus nostris« quasi diceret: non ignorat, que nostra sunt; venit enim per viam humane condicionis per omnia, sine peccato. Quapropter non solum per hoc, quod Deus est et omnia novit, cognoscit infirmitatem nostram et potest misereri, verum eciam per hoc, quod homo est, nostri factus particeps absque peccato, et cognoscit et indulgere valet. Multi pontifices ignorant eos, qui in tribulacione sunt constituti, neque, que sit affliccio, cognoscunt, quia experienciam affliccionis in se non senserunt. Pontifex autem noster Christus Jesus penas humanitatis singulas in genere sustinuit. Idcirco scit et potest condolere hiis, qui igno- ranter peccant aut ex fragilitate sue carnis. 10 15 et sic peccant ex fragilitate peccant hominibus ex ignorancia vel aliter hiis, qui ignorant et errant, quoniam et ipse circum- fragilitate datus est infirmitate. 3. De Christo dicitur Hebreorum 2°: »Debuit per »omnia similari fratribus, ut misericors fieret et fidelis pontifex »ad Deum, ut repropiciaret delicta populi.« Quid est per omnia', i. e. educatus, crevit, esuriit, passus est, mortuus est; per omnia ista similis factus est fratribus, ut miseriam sustinens sciret miseri- corditer misereri et sic misericors fieret et fidelis pontifex. Mini- sterium enim sacerdotis atque pontificis est fideliter populum posse a peccatis liberare. Unde pontifex‘ dicitur, i. e. quod pontem', i. e. viam 226v) prebeat suis sequacibus suo bono exemplo, qualiter fecit Christus Jesus Math. XI° : »Discite«, inquit, »a me« etc. Et Johan. 13°: »Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego »feci vobis, et vos similiter faciatis.« Unde nisi quis sequatur hunc pontificem, non ad beatitudinem introibit. Unde Hebreorum 20 dicitur: »In eo enim, in quo passus est ipse et temptatus, potens »est et eis, qui temptantur, auxiliari«; quasi diceret: qui sequendo hunc pontificem temptatur et patitur, ille potenter ab ipso pontifice adiuvatur. O Pontifex! quam devote sacrificium Deo Patri obtulisti! Audi, o homo, devocionem ante oblacionem Luce 23°: »Positis »genibus orabat et factus in agonia prolixius orabat; et factus est »sudor eius sicut gutte sangwinis decurrentis in terram.« Audi 20 25 30 35 3) Codd.: om. D.
Omnis bonus christianus est sacerdos. 347 qui sentenciant, quod omnis bonus christianus est sacerdos, sed non omnis sacerdos est bonus christianus. suis ets populis ex consideracione proprie fragilitatis pro peccatis, qui condolere possit Hebreorum 4°: »Non habemus pontificem, qui non possit »conpati infirmitatibus nostris« quasi diceret: non ignorat, que nostra sunt; venit enim per viam humane condicionis per omnia, sine peccato. Quapropter non solum per hoc, quod Deus est et omnia novit, cognoscit infirmitatem nostram et potest misereri, verum eciam per hoc, quod homo est, nostri factus particeps absque peccato, et cognoscit et indulgere valet. Multi pontifices ignorant eos, qui in tribulacione sunt constituti, neque, que sit affliccio, cognoscunt, quia experienciam affliccionis in se non senserunt. Pontifex autem noster Christus Jesus penas humanitatis singulas in genere sustinuit. Idcirco scit et potest condolere hiis, qui igno- ranter peccant aut ex fragilitate sue carnis. 10 15 et sic peccant ex fragilitate peccant hominibus ex ignorancia vel aliter hiis, qui ignorant et errant, quoniam et ipse circum- fragilitate datus est infirmitate. 3. De Christo dicitur Hebreorum 2°: »Debuit per »omnia similari fratribus, ut misericors fieret et fidelis pontifex »ad Deum, ut repropiciaret delicta populi.« Quid est per omnia', i. e. educatus, crevit, esuriit, passus est, mortuus est; per omnia ista similis factus est fratribus, ut miseriam sustinens sciret miseri- corditer misereri et sic misericors fieret et fidelis pontifex. Mini- sterium enim sacerdotis atque pontificis est fideliter populum posse a peccatis liberare. Unde pontifex‘ dicitur, i. e. quod pontem', i. e. viam 226v) prebeat suis sequacibus suo bono exemplo, qualiter fecit Christus Jesus Math. XI° : »Discite«, inquit, »a me« etc. Et Johan. 13°: »Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego »feci vobis, et vos similiter faciatis.« Unde nisi quis sequatur hunc pontificem, non ad beatitudinem introibit. Unde Hebreorum 20 dicitur: »In eo enim, in quo passus est ipse et temptatus, potens »est et eis, qui temptantur, auxiliari«; quasi diceret: qui sequendo hunc pontificem temptatur et patitur, ille potenter ab ipso pontifice adiuvatur. O Pontifex! quam devote sacrificium Deo Patri obtulisti! Audi, o homo, devocionem ante oblacionem Luce 23°: »Positis »genibus orabat et factus in agonia prolixius orabat; et factus est »sudor eius sicut gutte sangwinis decurrentis in terram.« Audi 20 25 30 35 3) Codd.: om. D.
Strana 348
348 LXVI. M. J. Hus, De S. Martino. 10 oracionem pro peccatoribus: »Pater, dimitte illis, quia nesciunt, »quid faciunt.« Audi devocionem in oblacione et fructum He- breor. 5°: »Cum clamore valido et lacrimis offerens exauditus »est pro sua reverencia«, ubi reverencia capitur pro summa ca- ritate et obediencia, quia ipse summe nos diligens summe factus est obediens Patri usque ad mortem. Capiant exemplum episcopi: Bernhardus De verbis Domini in passione eius dicit: »Qui »in regimine sunt, semper affici debent pro hiis, qui ad eorum »sollicitudinem pertinent; et quantum possibile est, recordari eorum »debent ex nomine et oracionis exhibere suffragia, neque aliud illud »pectus occupare deberet, quam animarum zelus, quia illius officii »est revocare devios, reconciliare erroneos, confirmare eos, qui »proficiunt in iusticia, et qui deficiunt, cohortari,, ne desperent »de venia.« Hec ille. 15 Et propterea debet, quemadmodum et pro populo, ita eciam hominum propriis et populi dona et pro semet ipso offerre pro peccatis. Nec quisquam 20 227r 4. Gregorius et ponitur 1 quest. 6a: »Sicut is, qui invitatus renuit, quesitus refugit, sacris altaribus est »admovendus, sic qui ultro abit et inportunum se ingerit, est procul »dubio repellendus; nam qui sic nititur alciora conscendere, quid »aliud agit, nisi ut crescendo decrescat et ascendendo exterius intus »in profundo decrescat?« violencia, prece, precio, servicio et simulacione pontificalem sibi sumat honorem, sed qui vocatur a Deo tamquam Aaron. 25 30 A deo vocatur, qui modo debito instituitur tamquam Aaron (supple: vocatus est) signo florentis virge sive signo incendii illorum, qui eius pontificatui invidentes dignitatem sacerdocii affectando invadere moliebantur; hiis enim duobus signis ostensis demon- stratus est sacerdos a Deo electus. Confundit autem et percutit b. Apostolus sacerdotes cupidos honoris et sacerdocii avidos, qui se ingerunt ambicione seculi et non pro salute populi acquirenda. Sic et Christus non semet ipsum clarificavit, 35 sicut, faciunt ambiciosi et ypocrites, ut possent ad dignitates ecclesiasticas promoveri et ascendere. Unde sicut Christus a semet ipso non venit, sic nec semet ipsum clarificavit vel glorificavit. Unde dicit Johann. 8°: »Non veni a memet ipso, sed ipse me 4) Codd.: cohartari D. — 5) Codd.: in B verba sicut co yppocrite super textum Scripturae addita, quare textus sermonis permixtus.
348 LXVI. M. J. Hus, De S. Martino. 10 oracionem pro peccatoribus: »Pater, dimitte illis, quia nesciunt, »quid faciunt.« Audi devocionem in oblacione et fructum He- breor. 5°: »Cum clamore valido et lacrimis offerens exauditus »est pro sua reverencia«, ubi reverencia capitur pro summa ca- ritate et obediencia, quia ipse summe nos diligens summe factus est obediens Patri usque ad mortem. Capiant exemplum episcopi: Bernhardus De verbis Domini in passione eius dicit: »Qui »in regimine sunt, semper affici debent pro hiis, qui ad eorum »sollicitudinem pertinent; et quantum possibile est, recordari eorum »debent ex nomine et oracionis exhibere suffragia, neque aliud illud »pectus occupare deberet, quam animarum zelus, quia illius officii »est revocare devios, reconciliare erroneos, confirmare eos, qui »proficiunt in iusticia, et qui deficiunt, cohortari,, ne desperent »de venia.« Hec ille. 15 Et propterea debet, quemadmodum et pro populo, ita eciam hominum propriis et populi dona et pro semet ipso offerre pro peccatis. Nec quisquam 20 227r 4. Gregorius et ponitur 1 quest. 6a: »Sicut is, qui invitatus renuit, quesitus refugit, sacris altaribus est »admovendus, sic qui ultro abit et inportunum se ingerit, est procul »dubio repellendus; nam qui sic nititur alciora conscendere, quid »aliud agit, nisi ut crescendo decrescat et ascendendo exterius intus »in profundo decrescat?« violencia, prece, precio, servicio et simulacione pontificalem sibi sumat honorem, sed qui vocatur a Deo tamquam Aaron. 25 30 A deo vocatur, qui modo debito instituitur tamquam Aaron (supple: vocatus est) signo florentis virge sive signo incendii illorum, qui eius pontificatui invidentes dignitatem sacerdocii affectando invadere moliebantur; hiis enim duobus signis ostensis demon- stratus est sacerdos a Deo electus. Confundit autem et percutit b. Apostolus sacerdotes cupidos honoris et sacerdocii avidos, qui se ingerunt ambicione seculi et non pro salute populi acquirenda. Sic et Christus non semet ipsum clarificavit, 35 sicut, faciunt ambiciosi et ypocrites, ut possent ad dignitates ecclesiasticas promoveri et ascendere. Unde sicut Christus a semet ipso non venit, sic nec semet ipsum clarificavit vel glorificavit. Unde dicit Johann. 8°: »Non veni a memet ipso, sed ipse me 4) Codd.: cohartari D. — 5) Codd.: in B verba sicut co yppocrite super textum Scripturae addita, quare textus sermonis permixtus.
Strana 349
Christus sacerdos est non divinitus, sed humanitus. 349 »misit.« Et iterum: »Ego gloriam meam non quero; est, Pater »meus, qui glorificat.« Christum ergo Jesum clarificavit Deus Pater; clarificavit secundum naturam humanam (quia secundum divinam naturam habet equalem et eandem claritatem cum Patre) quam eciam potest concedi glorificari vel clarificari quoad populi mani- festacionem, propter quod petebat Jesus Joh. 17° : »Clarifica me, »Pater, apud temet ipsum!« per David Pater clarificavit Psalmo 20 ut pontifex fieret, sed 227v) qui locutus est ad eum: Filius meus es tu, ego hodie genui te.' Quemadmodum et in alio loco dicit: Tu es sacerdos in eternum secundum ordinem Mel- chisedech. 10 §5.) Considerandum Christum non esse sacerdotem divi- nitus, sed humanitus propter victimam, quam pro nobis obtulit, puta carnem suam et sangwinem suum. Dicit autem 'in eternum" propter differenciam sacerdocii veteris legis, quod fuit temporale et figurale. Sacerdocium autem Christi est verum et eternum, quia inducit nos ad claram et eternam visionem divinitatis, quod non poterat sacerdocium veteris legis efficere. 15 Sed quare dicit secundum ordinem Melchisedech et non Aaron? Et prima causa videtur esse, quod Melchisedech secundum legalia mandata non fuit sacer, sed secundum cuiusdam singularis sacerdocii dignitatem panem et vinum offerens Deo, non brutorum animalium sangwinem, in cuius ordine sacerdocii Christus factus est sacer, non temporalis, sed perpetuus, nec offerens victimas legales, sed instar illius panem et vinum, et sic carnem et san- gwinem §228r) suum, de quibus ipse dicit Johann. 6°: »Caro »mea vere est cibus et sangwis meus vere est potus.« Ista quoque duo munera, panem videlicet et vinum, commisit ecclesie, sue in memoriam sui offerenda. Unde patet sacrificium pecudum perisse, quod fuit ordinis Aaron et illud manere pocius, quod fuit Melchi- sedech. 2a causa, quia Melchisedech fuit sacerdos et rex unctus non oleo visibili, sicut sacerdo es et reges veteris testamenti, sed oleo Spiritus S. Unde Psalmista: »Unxit te Deus tuus oleo leticie »pre sortibus tuis«, hoc est plenitudine Spiritus S. 3a causa racione interpretacionis nominis. Melchos' enim est idems, quod rex; 'sedech‘ autem idem est, quod iusticia. Salem" autem interpretatur pax, quia Melchisedech regnabat in pace et iusticia. Unde Apostolus Hebreorum 7°: »Melchisedech rex »Salem sacerdos« et infra: »Primum quidem, quod interpretatur »rex iusticie, deinde autem rex Salem, quod est rex pacis.« 25 30 20 40 6) Codd.: sed B. — 7) Codd.: ecclesia D. — 8) Codd.: post enim BC. 23
Christus sacerdos est non divinitus, sed humanitus. 349 »misit.« Et iterum: »Ego gloriam meam non quero; est, Pater »meus, qui glorificat.« Christum ergo Jesum clarificavit Deus Pater; clarificavit secundum naturam humanam (quia secundum divinam naturam habet equalem et eandem claritatem cum Patre) quam eciam potest concedi glorificari vel clarificari quoad populi mani- festacionem, propter quod petebat Jesus Joh. 17° : »Clarifica me, »Pater, apud temet ipsum!« per David Pater clarificavit Psalmo 20 ut pontifex fieret, sed 227v) qui locutus est ad eum: Filius meus es tu, ego hodie genui te.' Quemadmodum et in alio loco dicit: Tu es sacerdos in eternum secundum ordinem Mel- chisedech. 10 §5.) Considerandum Christum non esse sacerdotem divi- nitus, sed humanitus propter victimam, quam pro nobis obtulit, puta carnem suam et sangwinem suum. Dicit autem 'in eternum" propter differenciam sacerdocii veteris legis, quod fuit temporale et figurale. Sacerdocium autem Christi est verum et eternum, quia inducit nos ad claram et eternam visionem divinitatis, quod non poterat sacerdocium veteris legis efficere. 15 Sed quare dicit secundum ordinem Melchisedech et non Aaron? Et prima causa videtur esse, quod Melchisedech secundum legalia mandata non fuit sacer, sed secundum cuiusdam singularis sacerdocii dignitatem panem et vinum offerens Deo, non brutorum animalium sangwinem, in cuius ordine sacerdocii Christus factus est sacer, non temporalis, sed perpetuus, nec offerens victimas legales, sed instar illius panem et vinum, et sic carnem et san- gwinem §228r) suum, de quibus ipse dicit Johann. 6°: »Caro »mea vere est cibus et sangwis meus vere est potus.« Ista quoque duo munera, panem videlicet et vinum, commisit ecclesie, sue in memoriam sui offerenda. Unde patet sacrificium pecudum perisse, quod fuit ordinis Aaron et illud manere pocius, quod fuit Melchi- sedech. 2a causa, quia Melchisedech fuit sacerdos et rex unctus non oleo visibili, sicut sacerdo es et reges veteris testamenti, sed oleo Spiritus S. Unde Psalmista: »Unxit te Deus tuus oleo leticie »pre sortibus tuis«, hoc est plenitudine Spiritus S. 3a causa racione interpretacionis nominis. Melchos' enim est idems, quod rex; 'sedech‘ autem idem est, quod iusticia. Salem" autem interpretatur pax, quia Melchisedech regnabat in pace et iusticia. Unde Apostolus Hebreorum 7°: »Melchisedech rex »Salem sacerdos« et infra: »Primum quidem, quod interpretatur »rex iusticie, deinde autem rex Salem, quod est rex pacis.« 25 30 20 40 6) Codd.: sed B. — 7) Codd.: ecclesia D. — 8) Codd.: post enim BC. 23
Strana 350
350 LXVI. M. J. Hus, De S. Martino. 10 15 Ista autem se consequntur vel concomitantur: iusticia et pax Ysaie 32°: »Et ostendit opus iusticie pax.« Sic Christus rex Psalmus: »Ego autem constitutus sum rex ab eo« sc. Deo Patre, et alibi: »Deus, iudicium tuum regi da«. Rex pacis: Psalmus: »Orietur in diebus eius habundancia pacis, donec »auferatur luna.« Christus sacerdos, quia se ipsum obtulit in ara crucis pro nobis et nunc interpellat aput Patrem pro nostra salute. Hebreor. 7° : »In eternum sempiternum habet sacerdocium. Unde »et salvare potest in perpetuum accedentes per semet ipsum: semper »vivens ad interpellandum pro nobis. Talis enim decebat, ut nobis »esset pontifex, sanctus et innocens, inpollutus, segregatus a pecca- »toribus et excelsior celis factus: qui non habet cotidie necessi- »tatem, quemadmodum sacerdotes, prius pro suis delictis hostias »offerre, deinde pro populo. Hic enim fecit semel se ipsum offe- »rendo. Lex enim constituit sacerdotes infirmitatem habentes: sermo »autem iurisiurandi, qui post legem est Filium, in eternum per- »fectum.« Hec Paulus. 20 25 30 35 40 §6. Crisostomus, super illo ewangelio: Nichil opertum, quod non reveletur‘ dicit sic: »Quid ergo, postquam Do- »minus resurrexit a mortuis, quod audierat Petrus in secreto, cepit §228V) predicare coram omnibus dicens: Deus patrum nostrorum »suscitavit Jesum, Filium suum, quem crucifixistis et denegastis »ante faciem Pilati iudicante illo dimitti. Vos vero iustum negastis »et virum homicidam petistisio donari vobis, principem autem vite »interfecistis. Ergo hoc est, quod in aure auditis, predicate super »tecta et nolite timere eos, qui occidunt corpus, ne forte quia »timore mortis non libere dicatis, quod audistis, nec fiducialiter »predicetis in omnibus, quod in aure soli audistis.« Sicut ergo ex »hiis verbis ostenditur, quod non solum ille proditor est veritatis, »qui transgrediens palam veritatem pro veritate mendacium loquitur, »sed eciam ille, qui non libere pronuncciat veritatem, quam libere »nuncciare oportet, aut non libere veritatem defendit, quam libere »defendere convenit, proditor est veritatis. Nam sicut sacerdos de- »bitor est, ut veritatem, quam audivit a Deo, libere predicet, sic »laycus debitor est, ut veritatem, quam audivit a sacerdotibus, »probatam in scripturis defendat fiducialiter. Quod si non fecerit, »prodidit veritatem. Corde enim creditur ad iusticiam, ore autem »fit confessio ad salutem: hoc autem diximus, quia multi christi- »anorum palam quidem transgredi veritatem putant peccatum esse, »tacere autem veritatem coram infidelibus non putant esse pec- »catum; et propterea multi inveniuntur in isto reatu. Ideo nos »convenit apercius dicere, quoniam nichil den veritate neganda »presens loquitur sermo, sed1 de veritate non libere predicanda 9) Sequentia omnia in C h. l. omittuntur. — 10) A: petestis D, om. B. — 11) Codd.: verba de sed om. B.
350 LXVI. M. J. Hus, De S. Martino. 10 15 Ista autem se consequntur vel concomitantur: iusticia et pax Ysaie 32°: »Et ostendit opus iusticie pax.« Sic Christus rex Psalmus: »Ego autem constitutus sum rex ab eo« sc. Deo Patre, et alibi: »Deus, iudicium tuum regi da«. Rex pacis: Psalmus: »Orietur in diebus eius habundancia pacis, donec »auferatur luna.« Christus sacerdos, quia se ipsum obtulit in ara crucis pro nobis et nunc interpellat aput Patrem pro nostra salute. Hebreor. 7° : »In eternum sempiternum habet sacerdocium. Unde »et salvare potest in perpetuum accedentes per semet ipsum: semper »vivens ad interpellandum pro nobis. Talis enim decebat, ut nobis »esset pontifex, sanctus et innocens, inpollutus, segregatus a pecca- »toribus et excelsior celis factus: qui non habet cotidie necessi- »tatem, quemadmodum sacerdotes, prius pro suis delictis hostias »offerre, deinde pro populo. Hic enim fecit semel se ipsum offe- »rendo. Lex enim constituit sacerdotes infirmitatem habentes: sermo »autem iurisiurandi, qui post legem est Filium, in eternum per- »fectum.« Hec Paulus. 20 25 30 35 40 §6. Crisostomus, super illo ewangelio: Nichil opertum, quod non reveletur‘ dicit sic: »Quid ergo, postquam Do- »minus resurrexit a mortuis, quod audierat Petrus in secreto, cepit §228V) predicare coram omnibus dicens: Deus patrum nostrorum »suscitavit Jesum, Filium suum, quem crucifixistis et denegastis »ante faciem Pilati iudicante illo dimitti. Vos vero iustum negastis »et virum homicidam petistisio donari vobis, principem autem vite »interfecistis. Ergo hoc est, quod in aure auditis, predicate super »tecta et nolite timere eos, qui occidunt corpus, ne forte quia »timore mortis non libere dicatis, quod audistis, nec fiducialiter »predicetis in omnibus, quod in aure soli audistis.« Sicut ergo ex »hiis verbis ostenditur, quod non solum ille proditor est veritatis, »qui transgrediens palam veritatem pro veritate mendacium loquitur, »sed eciam ille, qui non libere pronuncciat veritatem, quam libere »nuncciare oportet, aut non libere veritatem defendit, quam libere »defendere convenit, proditor est veritatis. Nam sicut sacerdos de- »bitor est, ut veritatem, quam audivit a Deo, libere predicet, sic »laycus debitor est, ut veritatem, quam audivit a sacerdotibus, »probatam in scripturis defendat fiducialiter. Quod si non fecerit, »prodidit veritatem. Corde enim creditur ad iusticiam, ore autem »fit confessio ad salutem: hoc autem diximus, quia multi christi- »anorum palam quidem transgredi veritatem putant peccatum esse, »tacere autem veritatem coram infidelibus non putant esse pec- »catum; et propterea multi inveniuntur in isto reatu. Ideo nos »convenit apercius dicere, quoniam nichil den veritate neganda »presens loquitur sermo, sed1 de veritate non libere predicanda 9) Sequentia omnia in C h. l. omittuntur. — 10) A: petestis D, om. B. — 11) Codd.: verba de sed om. B.
Strana 351
Qui tacet veritatem, etiam proditor est veritatis. 351 »dicens 'Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine. Et nolite »timere eos, qui occidunt corpus, quominus dicatis, quod auditis »in tenebris." »Videte, quoniam non solum ille transgressor est veritatis, »qui palam denegat veritatem, sed eciam ille, qui propter timorem »eorum, qui possunt occidere corpus, tacet veritatem. Et quid »dicam, quia propter timorem mortis tacent homines veritatem: »propter miserum ventrem et propter spem vani honoris in con- »spectu infidelium tacent homines veritatem; utputa eunt homines »ad convivium inpiorum sacerdotum vel confugiunt ad patrocinium »maiorum hereticorum ; fit sermo de fide: ille sacerdos inpius vel »patronus blasfemat veritatem tuam quasi mendacium, fidem tuam »quasi perfidiam, ut aut seducat aut vulneret conscienciam tuam »et faciat eam infirmam, etsi ad plenum capere non potuerit. Tu »autem etsi non denegaveris palam 230r 12 veritatem, tamen »non contendis cum persona, cuius panem manducas, ut non »perdas spem patrocinii atque rapacitatis veritatem tuam, quam »oportebat te libere defendere, tacens confundis eam in conspectu »inimicorum eius, ut videatur a te cadente falsa, que vera est. »Et quomodo non es tu proditor veritatis? Sed forte dicis: Si taceo »veritatem ante adversarios, numquid consencio mendaciis eorum? »Dic michi: si princeps alicuius Romani inperatoris videns civitatem »Romanam ab hostibus inpugnari, cum possit liberare et neglexerit »defendere, non ipse videbitur tradidisse, quam potuit liberare, si »voluisset? Sic et tu videns civitatem Dei ab inpiis expugnari, »cum possis eam defendere, si loqui voluisses, tacens expugnasti »per hoc ipsum, quod passus es eam expugnari. Et si propter »timorem eorum, qui occidunt corpus, tacere veritatem, sicut presens »scriptura testatur, inpietas est, quomodo non sit inpietas maior »tacere veritatem propter miserum ventrem et propter spem vani »honoris, et meliorem graciam facere panis et honoris quam gloriam »veritatis Dei.« Hec Crisostomus SanctuS 13 10 15 20 25 30 12) Fol. 229 iterum parvum interpolatum, de quo v. ann. ad f. 70. — 13) Codd.: om. B. 23*
Qui tacet veritatem, etiam proditor est veritatis. 351 »dicens 'Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine. Et nolite »timere eos, qui occidunt corpus, quominus dicatis, quod auditis »in tenebris." »Videte, quoniam non solum ille transgressor est veritatis, »qui palam denegat veritatem, sed eciam ille, qui propter timorem »eorum, qui possunt occidere corpus, tacet veritatem. Et quid »dicam, quia propter timorem mortis tacent homines veritatem: »propter miserum ventrem et propter spem vani honoris in con- »spectu infidelium tacent homines veritatem; utputa eunt homines »ad convivium inpiorum sacerdotum vel confugiunt ad patrocinium »maiorum hereticorum ; fit sermo de fide: ille sacerdos inpius vel »patronus blasfemat veritatem tuam quasi mendacium, fidem tuam »quasi perfidiam, ut aut seducat aut vulneret conscienciam tuam »et faciat eam infirmam, etsi ad plenum capere non potuerit. Tu »autem etsi non denegaveris palam 230r 12 veritatem, tamen »non contendis cum persona, cuius panem manducas, ut non »perdas spem patrocinii atque rapacitatis veritatem tuam, quam »oportebat te libere defendere, tacens confundis eam in conspectu »inimicorum eius, ut videatur a te cadente falsa, que vera est. »Et quomodo non es tu proditor veritatis? Sed forte dicis: Si taceo »veritatem ante adversarios, numquid consencio mendaciis eorum? »Dic michi: si princeps alicuius Romani inperatoris videns civitatem »Romanam ab hostibus inpugnari, cum possit liberare et neglexerit »defendere, non ipse videbitur tradidisse, quam potuit liberare, si »voluisset? Sic et tu videns civitatem Dei ab inpiis expugnari, »cum possis eam defendere, si loqui voluisses, tacens expugnasti »per hoc ipsum, quod passus es eam expugnari. Et si propter »timorem eorum, qui occidunt corpus, tacere veritatem, sicut presens »scriptura testatur, inpietas est, quomodo non sit inpietas maior »tacere veritatem propter miserum ventrem et propter spem vani »honoris, et meliorem graciam facere panis et honoris quam gloriam »veritatis Dei.« Hec Crisostomus SanctuS 13 10 15 20 25 30 12) Fol. 229 iterum parvum interpolatum, de quo v. ann. ad f. 70. — 13) Codd.: om. B. 23*
Strana 352
352 LXVII. M. J. Hus, De martiribus communis. LXVII. De martiribus communiss. (Sermo.)B 1a Corinth. 49 i. e. dywadlo i. e. mundanis hominibus bonis et malis i. e. miraculum ridiculum Pectaculum facti sumus mundo et angelis et bonis et malis hominibus. 1n 15 §1. Sancti Dei et presertim apostoli et martires Christi spectaculum, facti sunt mundanis, i. e. peccatoribus ad penitendum, angelis ad mirandum, hominibus iustis ad imitandum. Unde Apo- stolus, qui in forma apostolorum et martirum loquitur, subiungit post hanc epistolam: »Rogo vos, imitatores mei estote sicut et ego »Christi.« Peccatores ergo debent spectare in sanctis contricionem amaram, 2° confessionem puram, 3° satisfaccionem condignam. De 1° Roman. 9° dicit Apostolus de se: »Tristicia est michi »et continuus dolor cordi meo.« De 2° §1a) Timothei 1°1 »Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere, »quorum primus ego sum.« De 3° Actuum 21°: »Ego enim non »solum alligari, sed eciam mori paratus sum propter nomen §230v) »Domini Jesu.« 20 25 30 2° sancti facti sunt spectaculum iustis hominibus, ut spectent in eis contemplacionem celestem, assiduitatem bonorum operum et tolleranciam adversorum iuxta illud Philip. 3°: »Nostra con- »versacio in celis est.« Conversacio autem tota vita hominis est dicens cogitacionem, locucionem et operacionem. Sunt autem quidam in celo solum ore,, qui sc. habent bona verba, sed non opera iuxta illud Math. 23° : »Dicunt et non faciunt.« Quidam sunt in celo, ore et opere, sed non corde, qui sc. habent bona verba et bona opera de genere, sed mala corda, sicut illi, de quibus Math. 7°: »Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimento »ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces.« Apostoli et sancti habuerunt sincera verba 2a Corinth. 2°: »Ex sinceritate sicut »ex Deo coram Deo in Christo loquimur«. Opera habuerunt sollicita 2a Thessal. 2°3 : »Neque gratis panem manducavimus ab aliquo, »sed in labore et fatigacione nocte et die operantes.« Corda Deo intenta Philip. 1°: »Desideria habens dissolvi et esse cum Christo.« 35 3° facti sunt spectaculum angelis bonis ad admirandum et malis ad terrendum et hinc dicit Apostolus: »Spectaculum facti »sumus« etc.4 1) Codd.: post sunt B. — 2) Codd.. verba ore co celo om. B. — 3) Codd.: III. 8 Vulg. — 4) B: om. D. *
352 LXVII. M. J. Hus, De martiribus communis. LXVII. De martiribus communiss. (Sermo.)B 1a Corinth. 49 i. e. dywadlo i. e. mundanis hominibus bonis et malis i. e. miraculum ridiculum Pectaculum facti sumus mundo et angelis et bonis et malis hominibus. 1n 15 §1. Sancti Dei et presertim apostoli et martires Christi spectaculum, facti sunt mundanis, i. e. peccatoribus ad penitendum, angelis ad mirandum, hominibus iustis ad imitandum. Unde Apo- stolus, qui in forma apostolorum et martirum loquitur, subiungit post hanc epistolam: »Rogo vos, imitatores mei estote sicut et ego »Christi.« Peccatores ergo debent spectare in sanctis contricionem amaram, 2° confessionem puram, 3° satisfaccionem condignam. De 1° Roman. 9° dicit Apostolus de se: »Tristicia est michi »et continuus dolor cordi meo.« De 2° §1a) Timothei 1°1 »Christus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere, »quorum primus ego sum.« De 3° Actuum 21°: »Ego enim non »solum alligari, sed eciam mori paratus sum propter nomen §230v) »Domini Jesu.« 20 25 30 2° sancti facti sunt spectaculum iustis hominibus, ut spectent in eis contemplacionem celestem, assiduitatem bonorum operum et tolleranciam adversorum iuxta illud Philip. 3°: »Nostra con- »versacio in celis est.« Conversacio autem tota vita hominis est dicens cogitacionem, locucionem et operacionem. Sunt autem quidam in celo solum ore,, qui sc. habent bona verba, sed non opera iuxta illud Math. 23° : »Dicunt et non faciunt.« Quidam sunt in celo, ore et opere, sed non corde, qui sc. habent bona verba et bona opera de genere, sed mala corda, sicut illi, de quibus Math. 7°: »Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimento »ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces.« Apostoli et sancti habuerunt sincera verba 2a Corinth. 2°: »Ex sinceritate sicut »ex Deo coram Deo in Christo loquimur«. Opera habuerunt sollicita 2a Thessal. 2°3 : »Neque gratis panem manducavimus ab aliquo, »sed in labore et fatigacione nocte et die operantes.« Corda Deo intenta Philip. 1°: »Desideria habens dissolvi et esse cum Christo.« 35 3° facti sunt spectaculum angelis bonis ad admirandum et malis ad terrendum et hinc dicit Apostolus: »Spectaculum facti »sumus« etc.4 1) Codd.: post sunt B. — 2) Codd.. verba ore co celo om. B. — 3) Codd.: III. 8 Vulg. — 4) B: om. D. *
Strana 353
Sancti Dei spectaculum sunt angelis ad mirandum, hominibus ad imitandum. 353 Nos stulti secundum estimacionem vestram, quia non contradicimus mala inferentibus, nec malum pro malo reddimus propter Christum, vos autem prudentes in Christo: secundum estimacionem vestram, qui magna vultis sentire de Christo infima denegantes 5 quia viribus propriis ad vindicandum resistendum putatis nos infirmi, vos autem fortes: vos de nobilitate gloriantes nobiles, nos autem 231r ignobiles. ut vos putatis. Hec autem omnia per contrarium intelligi debent et yronice proferendum, quia quod videtur denegare, hoc affirmat, et quod affirmare, hoc denegat. Quasi diceret: »Nos pru- »dentes, vos stulti; nos fortes in fide, quia adversa mundi susti- »nemus pro Christo, vos infirmi, quia talia et similia non audetis »sustinere; nos nobiles de genere patriarcharum descendentes, »vos ignobiles sine nominis dignitate de genere nobilium sive »gentilium ydola colencium.« Hec Haym o5- 10 15 i. e. presens tempus famem patimur sitim patimur Usque in hanc horam et esurimus et sitimus quia predicantes veritatem et vicia arguentes incurrimus odium humanum et sic patimur propter Christum. et pugnis, quibus omnia genera quia de civitate tormentorum designantur in civitatem pellimur et nudi sumus et colaphis cedimur et instabiles sumus 2o et laboramus §2.) Secundum Haymonem laborabat Paulus scenofactoria arte a prima hora usque ad quintam et a quinta predicacioni insistebat usque decimam, quoniam nolebat a Corithiis aliquid re- cipere, neque ab aliis auditoribus, ut libere posset eorum vicia redarguere. Unde 1a Corinth. 9° dicit: »Si nos vobis spiritualia »seminamus, magnum est, si carnalia vestra metamus.« Et infra: »Sed non usi sumus hac potestate, sed omnia sustinemus, ne »quod offendiculum demus ewangelio Christi.« 25 operantes manibus nostris. 30 5) Codd.: etc, add. B.
Sancti Dei spectaculum sunt angelis ad mirandum, hominibus ad imitandum. 353 Nos stulti secundum estimacionem vestram, quia non contradicimus mala inferentibus, nec malum pro malo reddimus propter Christum, vos autem prudentes in Christo: secundum estimacionem vestram, qui magna vultis sentire de Christo infima denegantes 5 quia viribus propriis ad vindicandum resistendum putatis nos infirmi, vos autem fortes: vos de nobilitate gloriantes nobiles, nos autem 231r ignobiles. ut vos putatis. Hec autem omnia per contrarium intelligi debent et yronice proferendum, quia quod videtur denegare, hoc affirmat, et quod affirmare, hoc denegat. Quasi diceret: »Nos pru- »dentes, vos stulti; nos fortes in fide, quia adversa mundi susti- »nemus pro Christo, vos infirmi, quia talia et similia non audetis »sustinere; nos nobiles de genere patriarcharum descendentes, »vos ignobiles sine nominis dignitate de genere nobilium sive »gentilium ydola colencium.« Hec Haym o5- 10 15 i. e. presens tempus famem patimur sitim patimur Usque in hanc horam et esurimus et sitimus quia predicantes veritatem et vicia arguentes incurrimus odium humanum et sic patimur propter Christum. et pugnis, quibus omnia genera quia de civitate tormentorum designantur in civitatem pellimur et nudi sumus et colaphis cedimur et instabiles sumus 2o et laboramus §2.) Secundum Haymonem laborabat Paulus scenofactoria arte a prima hora usque ad quintam et a quinta predicacioni insistebat usque decimam, quoniam nolebat a Corithiis aliquid re- cipere, neque ab aliis auditoribus, ut libere posset eorum vicia redarguere. Unde 1a Corinth. 9° dicit: »Si nos vobis spiritualia »seminamus, magnum est, si carnalia vestra metamus.« Et infra: »Sed non usi sumus hac potestate, sed omnia sustinemus, ne »quod offendiculum demus ewangelio Christi.« 25 operantes manibus nostris. 30 5) Codd.: etc, add. B.
Strana 354
354 LXVII. M. J. Hus, De martiribus communis. 10 15 Actuum 18°: »Apostolus egressus §231V ab Athenis veni" »Corinthum«. Sequitur: »Et quia eiusdem erant artis, manebat »aput eos et operabatur; erant autem scenofactorie artis«, i. e. funefactorie ; scenos enim grece funis dicitur latine. Item 'scenos grece dicitur 'umbra‘ vel domus‘ vel 'tabernaculum‘ ad similitu- dinem domicilii factum et sic potest dici artis scenofactorie, quia faciebat tabernacula. O drahy prowaznicze; y tesarzi, quando hec didicisti? Unde Ephesiis dicit Actuum 20°: »Argentum et aurum aut vestem »nullius concupivi; ipsi scitis, quoniam ad ea, que michi opus »erant, et hiis, qui mecum sunt, ministraverunt manus iste. Omnia »ostendi vobis, quoniam sic laborantes oportet suscipere infirmos »ac meminisse verbi Domini Jesu Christi, quoniam ipse dixit: »beacius est magis dare quam accipere.« Ista regula aput clerum nunc blasfematur, quia inconparabiliter pocius accipiunt quam dant, et sic facto asserunt, quod beacius est accipere, sed verbo pre- dicant, quod beacius est dare. secundum doctrinam Christi a malis Maledicimur et benedicimus; persecucionem patimur et quasi seductores sustinemus; blasfemamur et obsecramus: 20 pro blasfemantibus, ut libere audiant doctrinam Domini, quam illi detestantur; vel obsecramus, i. e. oramus pro blasfemantibus iuxta doctrinam Salvatoris M ath. 5°. »Orate pro persequentibus »et calumpniantibus vos.« smeti et sic quasi vilissimi et abiectissimi tamquam purgamenta huius mundi 232r) facti hominum, ut inpleretur verbum Christi Luce 21°: »Eritis odio omnibus propter nomen meum« ostruzeks ohryzek 25 sumus, omnium perypsima usque adhuc. 30 §3. Nota: perypsima" est purgamentum pomi; vel linia- tura et rasura metalli, vulgariter 'okuge“; vel domorum quisquilia; vel purgamentum, quod eicitur de tritico, quando ventilatur. Unde dicitur a peri', quod est circum', et symus‘ -a, -um', quod est 'curvus‘ vel 'inperfectus‘. Versus: Quod purgas de re, perdit esse peripsima vere, ut suber pomi quisquiliasque domi. 6) D: prowazniče A, prowassnycze B. — 7) D: tessarzy AB. — 8) D: ostrussek neb A, om. B.
354 LXVII. M. J. Hus, De martiribus communis. 10 15 Actuum 18°: »Apostolus egressus §231V ab Athenis veni" »Corinthum«. Sequitur: »Et quia eiusdem erant artis, manebat »aput eos et operabatur; erant autem scenofactorie artis«, i. e. funefactorie ; scenos enim grece funis dicitur latine. Item 'scenos grece dicitur 'umbra‘ vel domus‘ vel 'tabernaculum‘ ad similitu- dinem domicilii factum et sic potest dici artis scenofactorie, quia faciebat tabernacula. O drahy prowaznicze; y tesarzi, quando hec didicisti? Unde Ephesiis dicit Actuum 20°: »Argentum et aurum aut vestem »nullius concupivi; ipsi scitis, quoniam ad ea, que michi opus »erant, et hiis, qui mecum sunt, ministraverunt manus iste. Omnia »ostendi vobis, quoniam sic laborantes oportet suscipere infirmos »ac meminisse verbi Domini Jesu Christi, quoniam ipse dixit: »beacius est magis dare quam accipere.« Ista regula aput clerum nunc blasfematur, quia inconparabiliter pocius accipiunt quam dant, et sic facto asserunt, quod beacius est accipere, sed verbo pre- dicant, quod beacius est dare. secundum doctrinam Christi a malis Maledicimur et benedicimus; persecucionem patimur et quasi seductores sustinemus; blasfemamur et obsecramus: 20 pro blasfemantibus, ut libere audiant doctrinam Domini, quam illi detestantur; vel obsecramus, i. e. oramus pro blasfemantibus iuxta doctrinam Salvatoris M ath. 5°. »Orate pro persequentibus »et calumpniantibus vos.« smeti et sic quasi vilissimi et abiectissimi tamquam purgamenta huius mundi 232r) facti hominum, ut inpleretur verbum Christi Luce 21°: »Eritis odio omnibus propter nomen meum« ostruzeks ohryzek 25 sumus, omnium perypsima usque adhuc. 30 §3. Nota: perypsima" est purgamentum pomi; vel linia- tura et rasura metalli, vulgariter 'okuge“; vel domorum quisquilia; vel purgamentum, quod eicitur de tritico, quando ventilatur. Unde dicitur a peri', quod est circum', et symus‘ -a, -um', quod est 'curvus‘ vel 'inperfectus‘. Versus: Quod purgas de re, perdit esse peripsima vere, ut suber pomi quisquiliasque domi. 6) D: prowazniče A, prowassnycze B. — 7) D: tessarzy AB. — 8) D: ostrussek neb A, om. B.
Strana 355
Secundum regulam Christi beatius est dare quam accipere. 355 i. e. purgamentum vel sordes. Unde Judei et gentes dicebant mundum infici per vitam et doctrinam apostolorum et per con- sequens ipsum debere purgari ab illis tamquam ab inmundiciis amovendis. Unde dicent mali illud Sapiencie 5°: »Nos insensati »vitam illorum estimabamus insaniam et finem illorum sine ho- »nore. Quomodo conputati sunt inter filios Dei et inter sanctos »sors illorum est!« Ergo erravimus a via veritatis et iusticie lumen non luxit in nobis et sol intelligencie non est ortus nobis, lassati sumus in via iniquitatis et perdicionis et ambulavimus vias dis- similes, viam autem Domini ignoravimus; quid nobis profuit su- perbia aut diviciarum iactancia quid contulit nobis? Transierunt omnia tamquam umbra etc. — 10 i. e. verecundari faciam pro fundacione vestra quos genui verbo veritatis Non ut confundam vos, hec scribo, sed ut filios meos quomodo in patre Christo vivere debeatis — karissimos vos moneo. LXVIII. Communis de virginibus. Epistola. 232V1. In hac epistola Apostolus commendat statum continencie et presertim virginalis supra statum matrimonii con- sulens pro virginitate conservanda et parcens matrimonialiter co- pulari. 20 1a Corinth. — Ratres ! De virginibus preceptum Domini non habeo, sc. quod predicem virginitatem esse necessariam ad salutem, quia tante perfeccionis et altitudinis est, quod pauci sunt, qui ad hoc reperiuntur ydonei. Et potest notari, quod virginitas secundum Ambrosium in libro De virginitate est expers contagionis integritas et in carne corporali perpetua incorrupcionis meditacio. Et ex isto sequitur, quod mente corrupta non est virgo. Unde dicit Ambrosius: »Quid valet corporis integritas, si mens est »corrupta?« 25 30 1) B: De virgine C.
Secundum regulam Christi beatius est dare quam accipere. 355 i. e. purgamentum vel sordes. Unde Judei et gentes dicebant mundum infici per vitam et doctrinam apostolorum et per con- sequens ipsum debere purgari ab illis tamquam ab inmundiciis amovendis. Unde dicent mali illud Sapiencie 5°: »Nos insensati »vitam illorum estimabamus insaniam et finem illorum sine ho- »nore. Quomodo conputati sunt inter filios Dei et inter sanctos »sors illorum est!« Ergo erravimus a via veritatis et iusticie lumen non luxit in nobis et sol intelligencie non est ortus nobis, lassati sumus in via iniquitatis et perdicionis et ambulavimus vias dis- similes, viam autem Domini ignoravimus; quid nobis profuit su- perbia aut diviciarum iactancia quid contulit nobis? Transierunt omnia tamquam umbra etc. — 10 i. e. verecundari faciam pro fundacione vestra quos genui verbo veritatis Non ut confundam vos, hec scribo, sed ut filios meos quomodo in patre Christo vivere debeatis — karissimos vos moneo. LXVIII. Communis de virginibus. Epistola. 232V1. In hac epistola Apostolus commendat statum continencie et presertim virginalis supra statum matrimonii con- sulens pro virginitate conservanda et parcens matrimonialiter co- pulari. 20 1a Corinth. — Ratres ! De virginibus preceptum Domini non habeo, sc. quod predicem virginitatem esse necessariam ad salutem, quia tante perfeccionis et altitudinis est, quod pauci sunt, qui ad hoc reperiuntur ydonei. Et potest notari, quod virginitas secundum Ambrosium in libro De virginitate est expers contagionis integritas et in carne corporali perpetua incorrupcionis meditacio. Et ex isto sequitur, quod mente corrupta non est virgo. Unde dicit Ambrosius: »Quid valet corporis integritas, si mens est »corrupta?« 25 30 1) B: De virgine C.
Strana 356
356 LXVII. M. J. Hus, Communis de virginibus. lyakozlD [nalezlD non preceptum consilium autem do tamquam misericordiam consecutus a Domino, ut sim fidelis. in peccatorum remissione et vocacione in apostolatum mirabili Consiliator, non solum in Christianitatis statug, sed in apo- stolatu, per quem habeo auctoritatem consulendi et scienciam. Ydoneus consiliator fuit, quia Spiritum S. habebat, unde dicit: »Puto autem, quod et ego spiritum Dei habeam.« simpliciter continere Existimo ergo hoc bonum esse 10 5 20 §2.) Si ita est, videtur, quod quilibet debet virginitatem pocius servare quam §233r) nubere. Unde et Apostolus dicit 1a Corinthiorum 7°: »Volo autem omnes homines esse sicut »me ipsum«, i. e. ipsos virginitatem servare. Fuit enim Apostolus virgo, unde in eius decollacione in testimonium sue virginitatis fluxit lac de corpore eius. Sed videtur, quod voluntas Apostoli non fuit racionalis, quia si omnes fuissent continentes, ex tunc cessasset generacio hominum et sic numerus electorum non fuisset adinpletus. Ad hoc dicunt quidam, quod Apostolo fuit revelatum, quod si omnes sui temporis continerent, sufficeret ad inplendum numerum electorum. Sed isti ad parvum inpossibile concederent sequi, quod nos simus singuli de dampnandis. Dicitur ergo, quod Apostolus voluit omnes esse virgines voluntate antecedente et non consequente, sicut Deus vult omnes homines salvos fieri 1a Ti- moth. 2°. Sed istam difficultatem non est necessarium rudi po- pulo promulgare. que retrahit a bono contemplacionis Ipro przitomn u ID ſpotrzebulD propter instantem necessitatem, 25 30 Instantem sive presentem necessitatem appellat tribulacionem et angustiam, quam sustinent coniugati et maxime coniugate; fastidium videlicet in concipiendo, quo dolore solent plerumque mulieres mori, curam multam et laborem in alendis et vestiendis filiis, tristiciam de egrotacione et morte eorum et sic de aliis, a quibus omnibus sunt liberi, qui virginitatem servant. Ideo dicit: bonum est homini sic esse, i. e. in integritate corporis vivere, virginitatem eciam mentis servare, ut sit ab angustiis liberatus et in patria corona speciali coronatus. quoniam bonum est homini sic esse. 2) Codd.: consolator B errore. — 3) Codd.: status BD.
356 LXVII. M. J. Hus, Communis de virginibus. lyakozlD [nalezlD non preceptum consilium autem do tamquam misericordiam consecutus a Domino, ut sim fidelis. in peccatorum remissione et vocacione in apostolatum mirabili Consiliator, non solum in Christianitatis statug, sed in apo- stolatu, per quem habeo auctoritatem consulendi et scienciam. Ydoneus consiliator fuit, quia Spiritum S. habebat, unde dicit: »Puto autem, quod et ego spiritum Dei habeam.« simpliciter continere Existimo ergo hoc bonum esse 10 5 20 §2.) Si ita est, videtur, quod quilibet debet virginitatem pocius servare quam §233r) nubere. Unde et Apostolus dicit 1a Corinthiorum 7°: »Volo autem omnes homines esse sicut »me ipsum«, i. e. ipsos virginitatem servare. Fuit enim Apostolus virgo, unde in eius decollacione in testimonium sue virginitatis fluxit lac de corpore eius. Sed videtur, quod voluntas Apostoli non fuit racionalis, quia si omnes fuissent continentes, ex tunc cessasset generacio hominum et sic numerus electorum non fuisset adinpletus. Ad hoc dicunt quidam, quod Apostolo fuit revelatum, quod si omnes sui temporis continerent, sufficeret ad inplendum numerum electorum. Sed isti ad parvum inpossibile concederent sequi, quod nos simus singuli de dampnandis. Dicitur ergo, quod Apostolus voluit omnes esse virgines voluntate antecedente et non consequente, sicut Deus vult omnes homines salvos fieri 1a Ti- moth. 2°. Sed istam difficultatem non est necessarium rudi po- pulo promulgare. que retrahit a bono contemplacionis Ipro przitomn u ID ſpotrzebulD propter instantem necessitatem, 25 30 Instantem sive presentem necessitatem appellat tribulacionem et angustiam, quam sustinent coniugati et maxime coniugate; fastidium videlicet in concipiendo, quo dolore solent plerumque mulieres mori, curam multam et laborem in alendis et vestiendis filiis, tristiciam de egrotacione et morte eorum et sic de aliis, a quibus omnibus sunt liberi, qui virginitatem servant. Ideo dicit: bonum est homini sic esse, i. e. in integritate corporis vivere, virginitatem eciam mentis servare, ut sit ab angustiis liberatus et in patria corona speciali coronatus. quoniam bonum est homini sic esse. 2) Codd.: consolator B errore. — 3) Codd.: status BD.
Strana 357
Matrimonium viri et mulieris insolubilis est coniunctio. 357 §3. Hic dicit Ambrosius: »Supergraditur virginitas con- »dicionem, humane nature, per quam homines angelis assimi- »lantur; maior est tamen victoria virginum quam angelorum. Angeli »enim sine carne vivunt, homines vero in carne triumphant.« Unde Augustinus sermone §233v 54° super Math.: »Inter »omnia certamina christianorum duriora sunt prelia castitatis; nam »ibi continencia continua pugna et rarior victoria.« Beda super Hesdram: »Maius miraculum est de propria carne fomitem era- »dicare luxurie, quam expellere inmundos spiritus.« Jeronimus: »In carne preter carnem vivere non terrena vita, sed angelica est.« 10 per vinculum matrimonii Alligatus es uxori? sc. vinculo matrimonii, quo si Deus ligavit, non debet homo separare. Unde »matrimonium est viri et mulieris; coniunccio, »individuam vite consuetudinem retinens« 27 quest. 2a Viri', non virorum, 'mulieris', non mulierum, quia matrimonialiter non potest una simul plures viros habere, nec e contra. 'Coniunccio' sc. ani- morum et actus matrimonialis; 'individuam', i. e. indivisam', con- suetudinem vite retinens', hoc est, quod unus non potest ab alio dividi, quin maneat matrimonium, et quod unus sine velle alterius non potest continenciam profiteri, vel alteri copulari etc. 15 20 noli querere solucionem. quia forte caderes per incontinenciam; experti enim delecta- cionem venereorum in actu coniugali revertuntur ad eam de facili. Solutus es ab uxore? noli querere uxorem. si potes leviter continere, quod est maius bonum; ideo non 2s est dimittendum pro minori. Si autem acceperis uxorem, matrimonialiter propter prolem vel fornicacionem evitandam 1a Corinth. 7°: »Propter fornicacionem autem unusquisque vir »suam uxorem habeat et unaqueque mulier suum virum.« in Domino non §234r peccasti. Et si nupserit virgo, non peccavit; tribulacionem tamen carnis habebunt huiusmodi. 30 1) Codd.: condicione D errore. — 5) Codd.: legittima in D in marg. add. 82.
Matrimonium viri et mulieris insolubilis est coniunctio. 357 §3. Hic dicit Ambrosius: »Supergraditur virginitas con- »dicionem, humane nature, per quam homines angelis assimi- »lantur; maior est tamen victoria virginum quam angelorum. Angeli »enim sine carne vivunt, homines vero in carne triumphant.« Unde Augustinus sermone §233v 54° super Math.: »Inter »omnia certamina christianorum duriora sunt prelia castitatis; nam »ibi continencia continua pugna et rarior victoria.« Beda super Hesdram: »Maius miraculum est de propria carne fomitem era- »dicare luxurie, quam expellere inmundos spiritus.« Jeronimus: »In carne preter carnem vivere non terrena vita, sed angelica est.« 10 per vinculum matrimonii Alligatus es uxori? sc. vinculo matrimonii, quo si Deus ligavit, non debet homo separare. Unde »matrimonium est viri et mulieris; coniunccio, »individuam vite consuetudinem retinens« 27 quest. 2a Viri', non virorum, 'mulieris', non mulierum, quia matrimonialiter non potest una simul plures viros habere, nec e contra. 'Coniunccio' sc. ani- morum et actus matrimonialis; 'individuam', i. e. indivisam', con- suetudinem vite retinens', hoc est, quod unus non potest ab alio dividi, quin maneat matrimonium, et quod unus sine velle alterius non potest continenciam profiteri, vel alteri copulari etc. 15 20 noli querere solucionem. quia forte caderes per incontinenciam; experti enim delecta- cionem venereorum in actu coniugali revertuntur ad eam de facili. Solutus es ab uxore? noli querere uxorem. si potes leviter continere, quod est maius bonum; ideo non 2s est dimittendum pro minori. Si autem acceperis uxorem, matrimonialiter propter prolem vel fornicacionem evitandam 1a Corinth. 7°: »Propter fornicacionem autem unusquisque vir »suam uxorem habeat et unaqueque mulier suum virum.« in Domino non §234r peccasti. Et si nupserit virgo, non peccavit; tribulacionem tamen carnis habebunt huiusmodi. 30 1) Codd.: condicione D errore. — 5) Codd.: legittima in D in marg. add. 82.
Strana 358
358 LXVIII. M. J. Hus, Communis de virginibus. i. e. illi, qui nubunt; nam inminet eis anxietas mentis et labor corporis circa provisionem prolis et domum et quia alter coniugum de facili suspicatur fraudem in altero et sic anxiatur in mente, que anxietas redundat in tribulacionem corporalem. i. e.s consencio- Ego autem vobis parco. Secundum Liram quasi diceret: »Non solum ostendo vobis »viam perfeccionis, que difficilis est in observancia virginitatis, »sed eciam matrimonium, ad quod potestis licite declinare.« vite presentis ad perfeccionem incitando Hoc itaque autem dico, fratres: Tempus breve est. 10 15 propter quod quilibet debet, quantum potest, ad perfeccionem conari, quamdiu habet tempus merendi et non sic prolificacioni intendere, sicut in principio mundi, sed magis spirituali generacioni dare operam propter beatitudinem consequendam. Tempus ergo breve est, sc. quo non generacione carnali propagandus est po- pulus Dei, sed regeneracione spirituali colligendus secundum Glossam. hodnes gests proprias i. e. superest vel maius est vel hoc solum restat Reliqum est, ut et qui habent uxores, 234v) tamquam non habentes sint, 20 §4. Uxorem quasi non habet, qui sic scit debita carnis exsolvere, ut non per eam mundo tota mente cogatur inherere, sic reddens debitum uxori, ut non displiceat Conditori. Et exponitur hic uno modo, ut reddant debitum, non tamen exigant; alio modo perfeccius, ut uterque coniugum de communi consensu incipiat continere propter maius bonum adipiscendum. 25 30 quod frequenter accidit circa coniuges, prolem et familiam et qui flent, tamquam non flentes, pacienter sustinendo, ex spe retribucionis eterne consolacionem recipiendo, si qui flent propter peccata propria vel aliena, ut Christus flevit et Apostolus Philipp. 3° : »Multi enim ambulant, quos »sepe dicebam vobis; nunc autem et flens dico inimicos crucis »Christi, quorum finis interitus, quorum Deus venter est et gloria »in confusione eorum.« Sic autem flens fuit quasi non flens, quia exinde beatifice consolatus Math. 5°: »Beati, qui lugent, quoniam »ipsi consolabuntur.« e 6) Codd.: om. DC. — 7) Codd.: om. C. — 8) Codd.: om. B.
358 LXVIII. M. J. Hus, Communis de virginibus. i. e. illi, qui nubunt; nam inminet eis anxietas mentis et labor corporis circa provisionem prolis et domum et quia alter coniugum de facili suspicatur fraudem in altero et sic anxiatur in mente, que anxietas redundat in tribulacionem corporalem. i. e.s consencio- Ego autem vobis parco. Secundum Liram quasi diceret: »Non solum ostendo vobis »viam perfeccionis, que difficilis est in observancia virginitatis, »sed eciam matrimonium, ad quod potestis licite declinare.« vite presentis ad perfeccionem incitando Hoc itaque autem dico, fratres: Tempus breve est. 10 15 propter quod quilibet debet, quantum potest, ad perfeccionem conari, quamdiu habet tempus merendi et non sic prolificacioni intendere, sicut in principio mundi, sed magis spirituali generacioni dare operam propter beatitudinem consequendam. Tempus ergo breve est, sc. quo non generacione carnali propagandus est po- pulus Dei, sed regeneracione spirituali colligendus secundum Glossam. hodnes gests proprias i. e. superest vel maius est vel hoc solum restat Reliqum est, ut et qui habent uxores, 234v) tamquam non habentes sint, 20 §4. Uxorem quasi non habet, qui sic scit debita carnis exsolvere, ut non per eam mundo tota mente cogatur inherere, sic reddens debitum uxori, ut non displiceat Conditori. Et exponitur hic uno modo, ut reddant debitum, non tamen exigant; alio modo perfeccius, ut uterque coniugum de communi consensu incipiat continere propter maius bonum adipiscendum. 25 30 quod frequenter accidit circa coniuges, prolem et familiam et qui flent, tamquam non flentes, pacienter sustinendo, ex spe retribucionis eterne consolacionem recipiendo, si qui flent propter peccata propria vel aliena, ut Christus flevit et Apostolus Philipp. 3° : »Multi enim ambulant, quos »sepe dicebam vobis; nunc autem et flens dico inimicos crucis »Christi, quorum finis interitus, quorum Deus venter est et gloria »in confusione eorum.« Sic autem flens fuit quasi non flens, quia exinde beatifice consolatus Math. 5°: »Beati, qui lugent, quoniam »ipsi consolabuntur.« e 6) Codd.: om. DC. — 7) Codd.: om. C. — 8) Codd.: om. B.
Strana 359
Uterque coniugum de communi consensu continere incipiat. 359 ex prosperitate temporali circa se, prolem vel familiam et qui gaudent, tamquam non gaudentes, cogitando, quod non est multum gaudendum, nisi de bonis spiritualibus et eternis; prosperitas enim temporalis vergit, magis in nocumentum anime et corporis. Et hinc dicit Salvator Luce 6°: »Ve vobis, qui ridetis, quoniam flebitis.« Si ergo tu gaudes in temporalibus bonis, semper tormenta futura considera et time iudi- cium, ne cum divite epulone pro gaudio eternaliter paciaris. villas etc. supple: sint 235r) et qui emunt, tamquam non possidentes, cogitando, quia ad modicum tempus sunt procuratores, non habentes hic manentem civitatem, sed futuram inquirentes He- breor. 13°. Unde quasi non possident, quia repente decidunt ab hoc mundo; illi quasi non possident, dum sic adherent terrenis, ut non amittant eterna et tanta consideracione provident, quod hec omnia in proximo sunt seculo relicturi spemque suam in ter- renis non ponunt et priusquam propterea peccarent mortaliter, vellent ea pocius relinquere, quam tenere. 10 15 de bonis temporalibus et qui utuntur hoc mundo, tamquam non utantur: Preterit inferioris enim figura huius mundi. i. e. cursus, disposicio, sed non substancia mundi, que pur- gata per ignem et innovata manebit in eternum iuxta illud Sa- lomonis: »Terra autem stabit in eternum.« Sed quo ibunt pec- catores ? Certe in nichilum redigentur, non secundum naturam, sed secundum vitam gracie, in qua nichil erunt Psalmus: »Pec- »catores in nichilum rediges«. Et probabile videtur, quod nullum corpus mixtum manebit preter humana corpora, sed omnia redibunt in quatuor elementa et cum sanctis corporibus elevabitur omnis virtus et cum dampnatis omne vicium et omnis fex, ut non sit exinanita, de qua »bibent omnes peccatores terre«, dicit Psal- mista. 20 25 qui virginitatem tenetis superflua, quam habent coniugati Volo autem vos sine sollicitudine 235v esse. Qui 30 coniuge in castitate vel continencia autem sine uxore est, sollicitus est, que Domini sunt, i. e. habet aptitudinem, ut sit sollicitus de bonis spiritualibus et eternis. Patet in bonis, sed oppositum in malis, qui non ha- 9) Codd.: urgit D male. a n Son 3
Uterque coniugum de communi consensu continere incipiat. 359 ex prosperitate temporali circa se, prolem vel familiam et qui gaudent, tamquam non gaudentes, cogitando, quod non est multum gaudendum, nisi de bonis spiritualibus et eternis; prosperitas enim temporalis vergit, magis in nocumentum anime et corporis. Et hinc dicit Salvator Luce 6°: »Ve vobis, qui ridetis, quoniam flebitis.« Si ergo tu gaudes in temporalibus bonis, semper tormenta futura considera et time iudi- cium, ne cum divite epulone pro gaudio eternaliter paciaris. villas etc. supple: sint 235r) et qui emunt, tamquam non possidentes, cogitando, quia ad modicum tempus sunt procuratores, non habentes hic manentem civitatem, sed futuram inquirentes He- breor. 13°. Unde quasi non possident, quia repente decidunt ab hoc mundo; illi quasi non possident, dum sic adherent terrenis, ut non amittant eterna et tanta consideracione provident, quod hec omnia in proximo sunt seculo relicturi spemque suam in ter- renis non ponunt et priusquam propterea peccarent mortaliter, vellent ea pocius relinquere, quam tenere. 10 15 de bonis temporalibus et qui utuntur hoc mundo, tamquam non utantur: Preterit inferioris enim figura huius mundi. i. e. cursus, disposicio, sed non substancia mundi, que pur- gata per ignem et innovata manebit in eternum iuxta illud Sa- lomonis: »Terra autem stabit in eternum.« Sed quo ibunt pec- catores ? Certe in nichilum redigentur, non secundum naturam, sed secundum vitam gracie, in qua nichil erunt Psalmus: »Pec- »catores in nichilum rediges«. Et probabile videtur, quod nullum corpus mixtum manebit preter humana corpora, sed omnia redibunt in quatuor elementa et cum sanctis corporibus elevabitur omnis virtus et cum dampnatis omne vicium et omnis fex, ut non sit exinanita, de qua »bibent omnes peccatores terre«, dicit Psal- mista. 20 25 qui virginitatem tenetis superflua, quam habent coniugati Volo autem vos sine sollicitudine 235v esse. Qui 30 coniuge in castitate vel continencia autem sine uxore est, sollicitus est, que Domini sunt, i. e. habet aptitudinem, ut sit sollicitus de bonis spiritualibus et eternis. Patet in bonis, sed oppositum in malis, qui non ha- 9) Codd.: urgit D male. a n Son 3
Strana 360
360 LXIX. M. J. Hus, De S. Andraea. bentes uxorem propriam, sunt solliciti, quomodo capiant alie- namio cogitat, quomodo placeat Deo. Qui autem cum uxore est, ad providendum necessaria sibi, familie et uxori per reddicionem debiti et alia sollicitus est, que sunt mundi, quomodo placeat uxori, et partim serviens Deo vera vidua bona et partim mundo divisus est. Et mulier innupta et 236r) virgo cogitat, que quem habet pro sponso Domini sunt, ut sit sancta corpore et spiritu in Christo Jesu Domino nostro11. — LXIX. De S. Andrea.sCY Epistola. 15 20 25 236V1. Quia fides est fundamentum omnis actus me- ritorii, iuxta illud Apostoli Hebr. XI°: »Fides est substancia« (i. e. fundamentum) »rerum sperandarum, argumentum non appa- »rencium«, ideo Apostolus incipit a fide, tamquam primo funda- mento, sine quo »inpossibile est placere Deo«, ut ibidem dicitur — et per consequens sine, fide, inpossibile est quidquam agere, quod placeret Deo. Ostenditur autem in presenti epistola,, quod fides debet esse primo perfecta in corde, cum dicitur: »Corde creditur ad iusticiam«; 2° clara in confessione, quia dicitur: »ore autem fit confessio ad »salutem«. Et tunc ponuntur duo fructus fidei, sc. non confundi et salvum fieri. Primum ibi: »Omnis enim,, qui c'edit in illum, »non confundetur«, secundum ibi: »Omnis, qui invocaverit non en »Domini, salvus erit.« Nec excluditur quisquam, dum perfecte crediderit, quia ut sic non est distinccio credencium,, sive fuerit Judeus sive Grecus, sed magis erit conveniencia eorum, cum erit unus Dominus omnium, una fides, unum baptisma — et per con- sequens eadem merces, quia salus omnium. »Omnis enim, qui »invocaverit nomen eius, salvus erit.« 10) Codd.: etc. add. B. — 11) Codd.: in D tria excerpta ex Ambrosio et Augustino, 12 lineas continentia, de virginitate sequuntur, manu, ut probabile est, paullo posteriori in vacuo spatio addita. — 1) Codd.: om. Y. — 2) Coda.; om. D.
360 LXIX. M. J. Hus, De S. Andraea. bentes uxorem propriam, sunt solliciti, quomodo capiant alie- namio cogitat, quomodo placeat Deo. Qui autem cum uxore est, ad providendum necessaria sibi, familie et uxori per reddicionem debiti et alia sollicitus est, que sunt mundi, quomodo placeat uxori, et partim serviens Deo vera vidua bona et partim mundo divisus est. Et mulier innupta et 236r) virgo cogitat, que quem habet pro sponso Domini sunt, ut sit sancta corpore et spiritu in Christo Jesu Domino nostro11. — LXIX. De S. Andrea.sCY Epistola. 15 20 25 236V1. Quia fides est fundamentum omnis actus me- ritorii, iuxta illud Apostoli Hebr. XI°: »Fides est substancia« (i. e. fundamentum) »rerum sperandarum, argumentum non appa- »rencium«, ideo Apostolus incipit a fide, tamquam primo funda- mento, sine quo »inpossibile est placere Deo«, ut ibidem dicitur — et per consequens sine, fide, inpossibile est quidquam agere, quod placeret Deo. Ostenditur autem in presenti epistola,, quod fides debet esse primo perfecta in corde, cum dicitur: »Corde creditur ad iusticiam«; 2° clara in confessione, quia dicitur: »ore autem fit confessio ad »salutem«. Et tunc ponuntur duo fructus fidei, sc. non confundi et salvum fieri. Primum ibi: »Omnis enim,, qui c'edit in illum, »non confundetur«, secundum ibi: »Omnis, qui invocaverit non en »Domini, salvus erit.« Nec excluditur quisquam, dum perfecte crediderit, quia ut sic non est distinccio credencium,, sive fuerit Judeus sive Grecus, sed magis erit conveniencia eorum, cum erit unus Dominus omnium, una fides, unum baptisma — et per con- sequens eadem merces, quia salus omnium. »Omnis enim, qui »invocaverit nomen eius, salvus erit.« 10) Codd.: etc. add. B. — 11) Codd.: in D tria excerpta ex Ambrosio et Augustino, 12 lineas continentia, de virginitate sequuntur, manu, ut probabile est, paullo posteriori in vacuo spatio addita. — 1) Codd.: om. Y. — 2) Coda.; om. D.
Strana 361
Fides est fundamentum omnis actus meritorii. 361 Roman. 10° puro perfecte Orde creditur ad iusticiam, ( tamquam finem ultimum vel ad medium deducens ad finem ultimum. Creditur autem corde in Deum et Dominum Jesum Christum, dum per amorem tenditur in ipsum. Hoc enim est »cre- dere ad iusticiam«, i. e. ad iustificacionem, qualiter non credunt demones atque mali homines, licet credant et contremiscant, J a- cobi 2°. — Glossa,: quasi diceret 'vere credere dat salutem, quia dat iusticiam, que est causa salutis, i. e. per fidem cordis aliquis iustificatur; i. e. de inpio fit iustus et piusa. laudacio Dei i. e. salutis perfeccionem, non solum ad terminum. ore autem fit confessio ad salutem. 10 §2. Confessio triplex: fidei, laudis et accusacionis. De 1a Marci 8°: »Qui me confessus fuerit et verba mea, et Filius »hominis 237r confitebitur eum coram angelis Dei.« De 2a Math. XI°: »Confiteor tibi, Pater, Domine celi et terre, quia »abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea par- »vulis«5; — in Psalmo: »Confitemini Domino«, i. e. laudate Dominum. — De 3a Jacobus dicit: »Confitemini alterutrum »peccata vestra!« 15 Luce 12°: »Qui me confessus fuerit coram hominibus, con- »fitebor et ego eum coram Patre meo.« Glossa: »Post fidem cordis sequitur confessio.« 20 Ysaie 28° homos Dicit enim Scriptura: Omnis,, in futuro iudicio non confundetur. finaliter, Deum fide caritativa Jesum Christum qui credit in illum, licet videatur confundi nunc ab hominibus; illa enim »con- »fusio est adducens in gloriam« Ecclesiastici 4°. 25 Non enim est distinccio Judei et Greci: ad salutem, dum credere voluerit. In Christo enim »non est »masculus neque servus neque liber« Ad Gallat. 4°9. Unde Petrus Act. 10° dixit: »In veritate conperi, quia non est accepcio »personarum aput Deum.« 30 3) Codd.: verba Glossa co pius om. Y. — 4) Codd.: non solum ad iusticiam add. C. — 5) Codd.: de 2a add. D. — 6) Codd.: Glossa: non tantum Judeus, sed eciam gentilis add. C. — 7) Codd. Vulg.: enim add. D. — 8) Codd.: 41 Y male. 9) Codd.: III, 28 Vulg.
Fides est fundamentum omnis actus meritorii. 361 Roman. 10° puro perfecte Orde creditur ad iusticiam, ( tamquam finem ultimum vel ad medium deducens ad finem ultimum. Creditur autem corde in Deum et Dominum Jesum Christum, dum per amorem tenditur in ipsum. Hoc enim est »cre- dere ad iusticiam«, i. e. ad iustificacionem, qualiter non credunt demones atque mali homines, licet credant et contremiscant, J a- cobi 2°. — Glossa,: quasi diceret 'vere credere dat salutem, quia dat iusticiam, que est causa salutis, i. e. per fidem cordis aliquis iustificatur; i. e. de inpio fit iustus et piusa. laudacio Dei i. e. salutis perfeccionem, non solum ad terminum. ore autem fit confessio ad salutem. 10 §2. Confessio triplex: fidei, laudis et accusacionis. De 1a Marci 8°: »Qui me confessus fuerit et verba mea, et Filius »hominis 237r confitebitur eum coram angelis Dei.« De 2a Math. XI°: »Confiteor tibi, Pater, Domine celi et terre, quia »abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea par- »vulis«5; — in Psalmo: »Confitemini Domino«, i. e. laudate Dominum. — De 3a Jacobus dicit: »Confitemini alterutrum »peccata vestra!« 15 Luce 12°: »Qui me confessus fuerit coram hominibus, con- »fitebor et ego eum coram Patre meo.« Glossa: »Post fidem cordis sequitur confessio.« 20 Ysaie 28° homos Dicit enim Scriptura: Omnis,, in futuro iudicio non confundetur. finaliter, Deum fide caritativa Jesum Christum qui credit in illum, licet videatur confundi nunc ab hominibus; illa enim »con- »fusio est adducens in gloriam« Ecclesiastici 4°. 25 Non enim est distinccio Judei et Greci: ad salutem, dum credere voluerit. In Christo enim »non est »masculus neque servus neque liber« Ad Gallat. 4°9. Unde Petrus Act. 10° dixit: »In veritate conperi, quia non est accepcio »personarum aput Deum.« 30 3) Codd.: verba Glossa co pius om. Y. — 4) Codd.: non solum ad iusticiam add. C. — 5) Codd.: de 2a add. D. — 6) Codd.: Glossa: non tantum Judeus, sed eciam gentilis add. C. — 7) Codd. Vulg.: enim add. D. — 8) Codd.: 41 Y male. 9) Codd.: III, 28 Vulg.
Strana 362
362 LXIX. M. J. Hus, De S. Andraea. in creando, gubernando Judeorum, Grecorum et gentilium Nam idem Dominus omnium, dives in omnes, quia ditans omnes et presertim credentes diviciis virtutum gracie et glorie iuxta illud Proverb. 8°: »Mecum sunt divicie »et gloria.« Et in Psalmo: »Gloria et divicie in domo eius etro »iusticia eius manet in seculum seculiio.« Glossan: i. e. »Sufficiens ditare omnes non tantum in »temporalibus, sed eciam in spiritualibusi1.« fide12 et opere2 qui invocant 237v illum. Omnis enim, quicunque in- vocaverit nomen Domini, 10 15 corde, ore et opere. Sed presertim corde et opere, cum mutus potest ab oris confessione deficere. Ergo, qui invocaverit fide, spe et caritate finaliter, salvus erit. Non sicut fatue virgines, que di- xerunt: »Domine, Domine, aperi nobis!« Ecce, non addiderunt tercio »Domine«, quia caritatis oleo caruerunt. Unde Math. 7° dicit Dominus: »Non omnis, qui dicit michi Domine, Domine', »intrabit in regnum celorum, sed qui facit voluntatem Patris mei etc.« 20 salvus erit. Quomodo ergo invocabunt eum, in quem non crediderunt? Aut quomodo credent ei, quem non audierunt? Et quomodo audient sine predicante? Quomodo vero predicabunt, nisi mittantur? 25 1 30 §3. Hicra innuitur, quod predicandi officium non est ab omnibus 238r) presumendum, quia 5° libro Decretalium, titulo De hereticis, ca' Excommunicamus, § Quia vero sic scribitur: »Quia nonnulli sub specie pietatis virtutem »eius, iuxta quod ait Apostolus, abnegantes auctoritatem sibi ven- »dicant predicandi, cum idem Apostolus dicat Roman. 10° 'Quo- »modo predicabunt, nisi mittantur‘ omnes, qui prohibiti vel non »missi preter auctoritatem ab Apostolica sede vel katholico,4 epi- »Scopo loci susceptam publice vel privatim predicacionis officium »usurpare presumpserint, excommunicacionis vinculo innodentur »et nisi quantocius respuerint, alia conpetenti pena plectantur.« — Sed notandum est secundum Augustinum libro 65° Que- stionum ad Orosium, quod quadruplex est missio: prima a Deo tantum, sicut de Moyse et aliis a Deo inspiratis; 2a a Deo et ab homine, sicut de Josue et aliis sacerdotibus a Deo prelatis 35 10) Codd.: verba et co seculi om. Y. — 11) Codd.: verba Glossa co spiri- tualibus om. BY. — 12) C: om. BY; i. e. intus habitu et fide vocant re D. — 13) Omnia, quae sequuntur in verbis expositionis, in Y ommissa sunt; hic tantum verba Scripturae exhibet. — 14) Codd.: katholica D.
362 LXIX. M. J. Hus, De S. Andraea. in creando, gubernando Judeorum, Grecorum et gentilium Nam idem Dominus omnium, dives in omnes, quia ditans omnes et presertim credentes diviciis virtutum gracie et glorie iuxta illud Proverb. 8°: »Mecum sunt divicie »et gloria.« Et in Psalmo: »Gloria et divicie in domo eius etro »iusticia eius manet in seculum seculiio.« Glossan: i. e. »Sufficiens ditare omnes non tantum in »temporalibus, sed eciam in spiritualibusi1.« fide12 et opere2 qui invocant 237v illum. Omnis enim, quicunque in- vocaverit nomen Domini, 10 15 corde, ore et opere. Sed presertim corde et opere, cum mutus potest ab oris confessione deficere. Ergo, qui invocaverit fide, spe et caritate finaliter, salvus erit. Non sicut fatue virgines, que di- xerunt: »Domine, Domine, aperi nobis!« Ecce, non addiderunt tercio »Domine«, quia caritatis oleo caruerunt. Unde Math. 7° dicit Dominus: »Non omnis, qui dicit michi Domine, Domine', »intrabit in regnum celorum, sed qui facit voluntatem Patris mei etc.« 20 salvus erit. Quomodo ergo invocabunt eum, in quem non crediderunt? Aut quomodo credent ei, quem non audierunt? Et quomodo audient sine predicante? Quomodo vero predicabunt, nisi mittantur? 25 1 30 §3. Hicra innuitur, quod predicandi officium non est ab omnibus 238r) presumendum, quia 5° libro Decretalium, titulo De hereticis, ca' Excommunicamus, § Quia vero sic scribitur: »Quia nonnulli sub specie pietatis virtutem »eius, iuxta quod ait Apostolus, abnegantes auctoritatem sibi ven- »dicant predicandi, cum idem Apostolus dicat Roman. 10° 'Quo- »modo predicabunt, nisi mittantur‘ omnes, qui prohibiti vel non »missi preter auctoritatem ab Apostolica sede vel katholico,4 epi- »Scopo loci susceptam publice vel privatim predicacionis officium »usurpare presumpserint, excommunicacionis vinculo innodentur »et nisi quantocius respuerint, alia conpetenti pena plectantur.« — Sed notandum est secundum Augustinum libro 65° Que- stionum ad Orosium, quod quadruplex est missio: prima a Deo tantum, sicut de Moyse et aliis a Deo inspiratis; 2a a Deo et ab homine, sicut de Josue et aliis sacerdotibus a Deo prelatis 35 10) Codd.: verba et co seculi om. Y. — 11) Codd.: verba Glossa co spiri- tualibus om. BY. — 12) C: om. BY; i. e. intus habitu et fide vocant re D. — 13) Omnia, quae sequuntur in verbis expositionis, in Y ommissa sunt; hic tantum verba Scripturae exhibet. — 14) Codd.: katholica D.
Strana 363
Praedicandi officium non est ab omnibus praesumendum. 363 et missis ad predicandum; 3a ab hominibus solum, sicut in tra- dicionibus solum humanitus adinventis; 4a missio nomineis tenus de illis, qui a se ipsis usurpant officium predicandi. Et de istis loquitur hec Decretalis, quod ipsi sunt excommunicati. Sicut scriptum est: »Quam speciosi pedes §4. Pedes ewangelizancium dicuntur affectus sive intencio que est duplex, sc. bona et mala. Bona duplex; nam quidam affectant predicare ex officio propter statum sue prelacionis, sicut Apostolus 1a Corinth. 9°: »Ve michi«, inquit, »si non ewan- »gelizavero.« Quidam pro zelo fraterne dileccionis et edificacionis. Actuum 18° dicitur de Apollo: »Fervens spiritu loquebatur et »docebat diligenter ea, que sunt Jesu.« — Mala similiter est duplex: quidam enim predicant pro appetitu sué laudis et ostentacionis. Contra illud Thessalon. 2°: »Non fuimus aliquando in sermone »adulacionis.« Quidam vero pro commodo lucri temporalis. Contra illud Math. 10° : »Gratis accepistis, gratis date!« Idem 2a Co- rinth. 12°: »Non quero vestra, sed vos«; Thess. §2°: »Non »fuimus in occasione avaricie, Deus testis est.« — Gregorius in Omelia illius ewangelii In viam gencium ne abieritis" dicit: »Quisquis namque ideo predicat, ut hic vel laudis vel mu- »neris accipiat, eterna mercede procul dubio se privat.« Hec Gre- goriusis Omelia 17a. — 10 15 20 ewangelizancium §238v pacem, ewangelizancium bona!« Sed non omnes obediunt ewangelio. Ysaias enim dicit: »Domine, »quis credidit auditui nostro?.... Sed dico: »Numquid non audi- »erunt? Et quidem in omnem terram exivit sonus corum et in fines orbis terre verba eorumi7. 25 15) C: nomino D. — 16) Codd.: i le in DY errore. — 17) In Y praeter versionem interlinearem bohemicam manus posterior etiam additamenta quaedam in margine et sub finem addidił. Alia uberiora excerpta C ad finem sermonis adiungit.
Praedicandi officium non est ab omnibus praesumendum. 363 et missis ad predicandum; 3a ab hominibus solum, sicut in tra- dicionibus solum humanitus adinventis; 4a missio nomineis tenus de illis, qui a se ipsis usurpant officium predicandi. Et de istis loquitur hec Decretalis, quod ipsi sunt excommunicati. Sicut scriptum est: »Quam speciosi pedes §4. Pedes ewangelizancium dicuntur affectus sive intencio que est duplex, sc. bona et mala. Bona duplex; nam quidam affectant predicare ex officio propter statum sue prelacionis, sicut Apostolus 1a Corinth. 9°: »Ve michi«, inquit, »si non ewan- »gelizavero.« Quidam pro zelo fraterne dileccionis et edificacionis. Actuum 18° dicitur de Apollo: »Fervens spiritu loquebatur et »docebat diligenter ea, que sunt Jesu.« — Mala similiter est duplex: quidam enim predicant pro appetitu sué laudis et ostentacionis. Contra illud Thessalon. 2°: »Non fuimus aliquando in sermone »adulacionis.« Quidam vero pro commodo lucri temporalis. Contra illud Math. 10° : »Gratis accepistis, gratis date!« Idem 2a Co- rinth. 12°: »Non quero vestra, sed vos«; Thess. §2°: »Non »fuimus in occasione avaricie, Deus testis est.« — Gregorius in Omelia illius ewangelii In viam gencium ne abieritis" dicit: »Quisquis namque ideo predicat, ut hic vel laudis vel mu- »neris accipiat, eterna mercede procul dubio se privat.« Hec Gre- goriusis Omelia 17a. — 10 15 20 ewangelizancium §238v pacem, ewangelizancium bona!« Sed non omnes obediunt ewangelio. Ysaias enim dicit: »Domine, »quis credidit auditui nostro?.... Sed dico: »Numquid non audi- »erunt? Et quidem in omnem terram exivit sonus corum et in fines orbis terre verba eorumi7. 25 15) C: nomino D. — 16) Codd.: i le in DY errore. — 17) In Y praeter versionem interlinearem bohemicam manus posterior etiam additamenta quaedam in margine et sub finem addidił. Alia uberiora excerpta C ad finem sermonis adiungit.
Strana 364
364 LXX. M. J. Hus, De S. Stephano. [LXIX. A. In die Confessoris pontificis. Epistola. 239r S Ecclesiastici 440 —Cce, sacerdos magnus, qui in diebus suis placuit Deo . . . . . . siam ƒ239V Benediccionem . . . . . . . . E . . . in censum dignum magnificavil &240r eumin. in odorem suavitatis.] LXX. De S. Stephano.s Epistola.B 10 Actuum QTephanus plenus gracia et fortitudine, 60 15 20 25 240V1. In ista epistola commendatur gloriosus miles Christi, qui primo post ascensionem Domini suscepit martirium propter Christum et ab eisdem carnificibus occisus fuit, a quibus Christus, Dominus est occisus, ex eodem spiritu caritatis, orando pro inimicis. Ideo istum summum sacerdotem iste summus Levita immediate consequitur. Sed ut ex fide supponitur, omnis honor dandus cuicunque militi Christi est sibi primo et principaliter tri- buendus. Nam si ducibus mundani exercitus attribuuntur laudes victorie, quante magis dux ille, qui in omni pugile sui exercitus primo pugnat, omnem militem suum supereminenter premians animat et confortat et prostratum erigit et propter voluntatem vi- vacem finaliter in regnum eternum hereditat et coronat! Unde nullus miles christiani exercitus debet appetere secundum con- trariam condicionem mercedem vel laudem, cum superflue appeteret, quo careret; tum eciam, quia ut ingratus servus indignacionem ducis sui incurreret, et primo apostate proditorie adhereret. Et hine Apostolus detestans has laudes humanas et extollens vexillum ducis sui dicit: »Michi absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri »Jesu Christi.« 1) Haec verba textus, qui in die confessoris pontificis legitur, sine ulla Hussi expositione in BD hoc loco inserta sunt. Fragmentum sermonis, quod in D invenitur fol. 256v, v. sub finem sermonum. — 1) Codd.: om. D.
364 LXX. M. J. Hus, De S. Stephano. [LXIX. A. In die Confessoris pontificis. Epistola. 239r S Ecclesiastici 440 —Cce, sacerdos magnus, qui in diebus suis placuit Deo . . . . . . siam ƒ239V Benediccionem . . . . . . . . E . . . in censum dignum magnificavil &240r eumin. in odorem suavitatis.] LXX. De S. Stephano.s Epistola.B 10 Actuum QTephanus plenus gracia et fortitudine, 60 15 20 25 240V1. In ista epistola commendatur gloriosus miles Christi, qui primo post ascensionem Domini suscepit martirium propter Christum et ab eisdem carnificibus occisus fuit, a quibus Christus, Dominus est occisus, ex eodem spiritu caritatis, orando pro inimicis. Ideo istum summum sacerdotem iste summus Levita immediate consequitur. Sed ut ex fide supponitur, omnis honor dandus cuicunque militi Christi est sibi primo et principaliter tri- buendus. Nam si ducibus mundani exercitus attribuuntur laudes victorie, quante magis dux ille, qui in omni pugile sui exercitus primo pugnat, omnem militem suum supereminenter premians animat et confortat et prostratum erigit et propter voluntatem vi- vacem finaliter in regnum eternum hereditat et coronat! Unde nullus miles christiani exercitus debet appetere secundum con- trariam condicionem mercedem vel laudem, cum superflue appeteret, quo careret; tum eciam, quia ut ingratus servus indignacionem ducis sui incurreret, et primo apostate proditorie adhereret. Et hine Apostolus detestans has laudes humanas et extollens vexillum ducis sui dicit: »Michi absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri »Jesu Christi.« 1) Haec verba textus, qui in die confessoris pontificis legitur, sine ulla Hussi expositione in BD hoc loco inserta sunt. Fragmentum sermonis, quod in D invenitur fol. 256v, v. sub finem sermonum. — 1) Codd.: om. D.
Strana 365
Bonus miles Christi plenus est gratia ad bene operandum. 365 Et talis miles fuit Stephanus, de quo presens testatur epi- stola ostendens primo, quod fuit plenus gracia ad bene operandum, 2° plenus fortitudine ad tollerandum adversa, 3° plenus Spiritu S. ad divina contemplandum, 4° plenus paciencia ad exorandum pro- inimicis. Primum ibi: 'plenus gracia'; 2m ibi fortitudine'; 3m ibi: plenus Spiritu S.'; 4m ibi 'positis autem genibus‘. Dicit ergo : 'Stephanus, plenus gracia.' Unde Stephanus inter- pretatur corona; corona autem est circularis et carens fine; sic Stephanus, quia non habuit finem paciencie, accepit coronam glorie. Unde Apok. 2°: »Esto fidelis usque ad mortem et dabo tibi co- »ronam glorie.« 2° similatur §241r) corone propter regalem de- cenciam; nam Stephanus et omnes sancti sunt reges in celo Apok. 1°: »Fecit nos Deo nostro regnum et sacerdotes.« Et 1a Petri 2°: »Regale sacerdocium, gens sancta.« Et quia 3° in corona signatur victoria, que spiritualiter capta est triplex, sc. qua vincit homo interiorem inimicum, sc. carnis concupiscenciam, et hoc per virginitatis lilium; 2° qua vincit homo tyrannum, et hoc fit per martirium; 3° qua vincit dyabolum et hoc fit per predi- cacionis officium. Hanc triplicem victoriam Stephanus exercuit: 1° enim fuit virgo et hinc factus fuit viduarum prepositus; 2° martir, quia lapidatus pro Christo; 3° doctor, quia non poterant resistere »sapiencie et spiritui, qui loquebatur'. Unde isto spiritu repletus fuit fortis in confessione veritatis, fortis in recordacione Christi mortis. Bernhardus: »Bonus miles et devotus propria vulnera non »sentit, cum regis sui vulnera intuetur.« 10 15 20 25 faciebat, prodigia et signa magna in populo. Surrexerunt i. e. emticiorum, postliberatorum autem quidam de synagoga, que appellabatur libertinorum et a Cirinog civitates ab Alexandria civitate regione, illa. Cirenensium et Alexandrinorum et eorum, qui erant a Cilicia regione; illa, et Asia, disputantes cum Stephano §2. Disputabunt Judei cum Stephano contra fidem Christi verbis inpugnando: 1° dicentes virginem parere non posse, contra quos Ysaie 7°: »Ecce Virgo concipiet et pariet Filium«; 2° dicentes Deum non posse esse hominem. Contra quos est illud »Verbum »caro factum est« et in Psalmo: »Dixit Dominus Domino meo« (translacio alia: 'dixit Dominus verbo suo") »sede a dextris meis«. 3° dicentes Christum non vere passum nec vere resurrexisse, contra quos est illud 1a Corinth. 15° : »Resurrexit tercia die secundum »scripturas.« §241v 4° dicunt Solentini Christum non sedere ad dexteram Dei Patris, sed quod in sole posuit sedem suam ; contra 35 30 2) Codd.: in D posteriores glossae bohemicae czynyesse zazraky etc. super lineam additae. — 3) Sic codd.: om. A. — 4) AB: om. D. — 5) A: om. Codd. 24
Bonus miles Christi plenus est gratia ad bene operandum. 365 Et talis miles fuit Stephanus, de quo presens testatur epi- stola ostendens primo, quod fuit plenus gracia ad bene operandum, 2° plenus fortitudine ad tollerandum adversa, 3° plenus Spiritu S. ad divina contemplandum, 4° plenus paciencia ad exorandum pro- inimicis. Primum ibi: 'plenus gracia'; 2m ibi fortitudine'; 3m ibi: plenus Spiritu S.'; 4m ibi 'positis autem genibus‘. Dicit ergo : 'Stephanus, plenus gracia.' Unde Stephanus inter- pretatur corona; corona autem est circularis et carens fine; sic Stephanus, quia non habuit finem paciencie, accepit coronam glorie. Unde Apok. 2°: »Esto fidelis usque ad mortem et dabo tibi co- »ronam glorie.« 2° similatur §241r) corone propter regalem de- cenciam; nam Stephanus et omnes sancti sunt reges in celo Apok. 1°: »Fecit nos Deo nostro regnum et sacerdotes.« Et 1a Petri 2°: »Regale sacerdocium, gens sancta.« Et quia 3° in corona signatur victoria, que spiritualiter capta est triplex, sc. qua vincit homo interiorem inimicum, sc. carnis concupiscenciam, et hoc per virginitatis lilium; 2° qua vincit homo tyrannum, et hoc fit per martirium; 3° qua vincit dyabolum et hoc fit per predi- cacionis officium. Hanc triplicem victoriam Stephanus exercuit: 1° enim fuit virgo et hinc factus fuit viduarum prepositus; 2° martir, quia lapidatus pro Christo; 3° doctor, quia non poterant resistere »sapiencie et spiritui, qui loquebatur'. Unde isto spiritu repletus fuit fortis in confessione veritatis, fortis in recordacione Christi mortis. Bernhardus: »Bonus miles et devotus propria vulnera non »sentit, cum regis sui vulnera intuetur.« 10 15 20 25 faciebat, prodigia et signa magna in populo. Surrexerunt i. e. emticiorum, postliberatorum autem quidam de synagoga, que appellabatur libertinorum et a Cirinog civitates ab Alexandria civitate regione, illa. Cirenensium et Alexandrinorum et eorum, qui erant a Cilicia regione; illa, et Asia, disputantes cum Stephano §2. Disputabunt Judei cum Stephano contra fidem Christi verbis inpugnando: 1° dicentes virginem parere non posse, contra quos Ysaie 7°: »Ecce Virgo concipiet et pariet Filium«; 2° dicentes Deum non posse esse hominem. Contra quos est illud »Verbum »caro factum est« et in Psalmo: »Dixit Dominus Domino meo« (translacio alia: 'dixit Dominus verbo suo") »sede a dextris meis«. 3° dicentes Christum non vere passum nec vere resurrexisse, contra quos est illud 1a Corinth. 15° : »Resurrexit tercia die secundum »scripturas.« §241v 4° dicunt Solentini Christum non sedere ad dexteram Dei Patris, sed quod in sole posuit sedem suam ; contra 35 30 2) Codd.: in D posteriores glossae bohemicae czynyesse zazraky etc. super lineam additae. — 3) Sic codd.: om. A. — 4) AB: om. D. — 5) A: om. Codd. 24
Strana 366
366 LXX. M. J. Hus, De S. Stephano. hoc dicitur Marci ultimo: »Dominus quidem Jesus, post- »quam locutus est eis, ascendit ad celos et sedet ad dexteram »Patris.« 5° dicunt non esse venturum; contra hoc dicit Petrus Actuum 10°: »Hic est, qui constitutus est iudex vivorum et »mortuorum«; in istis vicit Stephanus Judeos, propter quod dicitur: »Non poterant resistere sapiencie et spiritui, qui loquebatur«; nam dixerat Salvator Luce 21°: »Ego dabo vobis os et sapienciam, »cui non poterint resistere omnes adversarii vestri.« et non poterant resistere sapiencie et spiritui, qui loque- rozsecawachu syes Actuum 70 10 batur. Audientes autem hec dissecabantur Ecce dissecabantur victi veritate, non habentes occasionem occidendi eum et stridebant, sicut canes rabidi; invidiam habebant in corde et illa corda eorum dissecabat et signum in ore et idéo stridebant. 15 w srdcích swých a skrzipíechu- cordibus suis et stridebant dentibus in eum. Cum autem esset i. e. cum diligencia hec plenitudo aucta fuit in affectu caritatis cordialiter et oculis in quo fiduciam collocaverat respiciens pro martirio 242r Stephanus plenus Spiritu S., intendens in celum vidit gloriam Dei 20 3. Nota: ad actum videndi tria requiruntur, sc. sub- iectum, medium et obiectum; i. e. videns, visibile et medium, per quod videtur; videns fuit Stephani intelligencia, visibile Deus et corporale visibile Christus; medium fuit celum apertum. et Jesum stantem a dextris virtutis Dei Gregorius: »Sedere est iudicantis, stare vero pugnantis. »Stephanus in laboris certamine positus vidit Jesum stantem quasi 25 »adiutorem.« — et ait: Ecce video celos apertos et Filium hominis ne audirent Stephani verba sicut serpens etc. stantem a dextris virtutis Dei. Exclamantes autem voce magna i.e. ohromili, nebo oborzili, i. e. oppilaverunt vel obstruxerunt ac a z prudkostys Sug sie, si essent blasfema predicacionis verba continuerunt aures suas 242vS et inpetum fecerunt unanimiter na, nieho, tamquam blasfemum secundum legem in eum. Et eicientes eum extra civitatem lapidabant et testes 6) A: se D, om. B; in utroque cod. primo scriptum erat rozsew-, quod in rozsecaw- corr. — 7) D: sskrzipiechu A, om. B. — 8) D: prudkost AB. — 9) AD: om. B.
366 LXX. M. J. Hus, De S. Stephano. hoc dicitur Marci ultimo: »Dominus quidem Jesus, post- »quam locutus est eis, ascendit ad celos et sedet ad dexteram »Patris.« 5° dicunt non esse venturum; contra hoc dicit Petrus Actuum 10°: »Hic est, qui constitutus est iudex vivorum et »mortuorum«; in istis vicit Stephanus Judeos, propter quod dicitur: »Non poterant resistere sapiencie et spiritui, qui loquebatur«; nam dixerat Salvator Luce 21°: »Ego dabo vobis os et sapienciam, »cui non poterint resistere omnes adversarii vestri.« et non poterant resistere sapiencie et spiritui, qui loque- rozsecawachu syes Actuum 70 10 batur. Audientes autem hec dissecabantur Ecce dissecabantur victi veritate, non habentes occasionem occidendi eum et stridebant, sicut canes rabidi; invidiam habebant in corde et illa corda eorum dissecabat et signum in ore et idéo stridebant. 15 w srdcích swých a skrzipíechu- cordibus suis et stridebant dentibus in eum. Cum autem esset i. e. cum diligencia hec plenitudo aucta fuit in affectu caritatis cordialiter et oculis in quo fiduciam collocaverat respiciens pro martirio 242r Stephanus plenus Spiritu S., intendens in celum vidit gloriam Dei 20 3. Nota: ad actum videndi tria requiruntur, sc. sub- iectum, medium et obiectum; i. e. videns, visibile et medium, per quod videtur; videns fuit Stephani intelligencia, visibile Deus et corporale visibile Christus; medium fuit celum apertum. et Jesum stantem a dextris virtutis Dei Gregorius: »Sedere est iudicantis, stare vero pugnantis. »Stephanus in laboris certamine positus vidit Jesum stantem quasi 25 »adiutorem.« — et ait: Ecce video celos apertos et Filium hominis ne audirent Stephani verba sicut serpens etc. stantem a dextris virtutis Dei. Exclamantes autem voce magna i.e. ohromili, nebo oborzili, i. e. oppilaverunt vel obstruxerunt ac a z prudkostys Sug sie, si essent blasfema predicacionis verba continuerunt aures suas 242vS et inpetum fecerunt unanimiter na, nieho, tamquam blasfemum secundum legem in eum. Et eicientes eum extra civitatem lapidabant et testes 6) A: se D, om. B; in utroque cod. primo scriptum erat rozsew-, quod in rozsecaw- corr. — 7) D: sskrzipiechu A, om. B. — 8) D: prudkost AB. — 9) AD: om. B.
Strana 367
Ad sapientiam per timorem et iustitiam pervenitur. 367 deposuerunt vestimenta sua secus pedes adolescentis, qui voca- batur Saulus. Et lapidabant Stephanum, invocantem et dicentem: Domine Jesu, suscipe spiritum §243r) meum! Positis autem i. e.10 non pone eis vindictam genibus clamavit voce magna dicens: Domine, ne statuas illis pro isto peccato1o hoc peccatum! Et cum hec dixisset, obdormivit in Domino. — LXXI. In die S. Joannis.s Epistola. continue usque ad mortem, quia timoo filialiter Patrem Domini expellit peccatum Sapiencie 243v Ecclesi. ( )Ui timet Deum, faciet bona 15% 1. Ostenditur in hac epistola primo, quo vel quibus ve- nitur ad sapienciam, quia per timorem et iusticiam; 2° quid facit sapiencia illi, qui eam apprehendit, quia cibat, potat, firmat et exaltat. Primum ibi: Qui timet Deum', secundum ibi 'cibavit illum' etc.1 Ecce a timore Ecclesiasticus incipit, quia inicium sa- piencie timor Domini', ille sc. timor, qui secundum Augustinum est fuga mali; alius autem timor, qui non expellit malum, sed solum penam exhorrescit, non est inicium sapiencie, nec donum Spiritus S. Nam dicit Jeronimus super Math.: »Hic timor non »dicitur donum Spiritus S., quia non mutat maliciam voluntatis.« Nota ibi: 'faciet bona'. Glossa super illo Psalmi: di- lexisti iusticiam', quod omnia bona nostra et merita ex quatuor causantur, sc. ex fide vera, spe certa, caritate ignita et operacione sollicita. De hiis dicit Gregorius: »Quantum credis, tantum »speras et quantum speras, tantum diligis et quantum diligis, »tantum bene operaris«; hoc in presenti, sed in futuro non po- teris. Ergo »quidquid potest manus tua, instanter operare, quia »nec sciencia, nec sapiencia, nec racio aput inferos, quo tu pro- »peras« Ecclesiastes, 9°. Ergo : 15 20 25 10 »Fac bene, dum vivis, post mortem vivere sis vis.« 30 10) B: hanc glossam prorsus om. AD. — 1) Codd.: om. AB. — 2) Codd. Vulg.: Ecclesiastici B. — 3) Codd.: post mortem A errore. 24*
Ad sapientiam per timorem et iustitiam pervenitur. 367 deposuerunt vestimenta sua secus pedes adolescentis, qui voca- batur Saulus. Et lapidabant Stephanum, invocantem et dicentem: Domine Jesu, suscipe spiritum §243r) meum! Positis autem i. e.10 non pone eis vindictam genibus clamavit voce magna dicens: Domine, ne statuas illis pro isto peccato1o hoc peccatum! Et cum hec dixisset, obdormivit in Domino. — LXXI. In die S. Joannis.s Epistola. continue usque ad mortem, quia timoo filialiter Patrem Domini expellit peccatum Sapiencie 243v Ecclesi. ( )Ui timet Deum, faciet bona 15% 1. Ostenditur in hac epistola primo, quo vel quibus ve- nitur ad sapienciam, quia per timorem et iusticiam; 2° quid facit sapiencia illi, qui eam apprehendit, quia cibat, potat, firmat et exaltat. Primum ibi: Qui timet Deum', secundum ibi 'cibavit illum' etc.1 Ecce a timore Ecclesiasticus incipit, quia inicium sa- piencie timor Domini', ille sc. timor, qui secundum Augustinum est fuga mali; alius autem timor, qui non expellit malum, sed solum penam exhorrescit, non est inicium sapiencie, nec donum Spiritus S. Nam dicit Jeronimus super Math.: »Hic timor non »dicitur donum Spiritus S., quia non mutat maliciam voluntatis.« Nota ibi: 'faciet bona'. Glossa super illo Psalmi: di- lexisti iusticiam', quod omnia bona nostra et merita ex quatuor causantur, sc. ex fide vera, spe certa, caritate ignita et operacione sollicita. De hiis dicit Gregorius: »Quantum credis, tantum »speras et quantum speras, tantum diligis et quantum diligis, »tantum bene operaris«; hoc in presenti, sed in futuro non po- teris. Ergo »quidquid potest manus tua, instanter operare, quia »nec sciencia, nec sapiencia, nec racio aput inferos, quo tu pro- »peras« Ecclesiastes, 9°. Ergo : 15 20 25 10 »Fac bene, dum vivis, post mortem vivere sis vis.« 30 10) B: hanc glossam prorsus om. AD. — 1) Codd.: om. AB. — 2) Codd. Vulg.: Ecclesiastici B. — 3) Codd.: post mortem A errore. 24*
Strana 368
368 LXXI. M. J. Hus, In die S. Joannis. sc. iusticiam, sc. quoad fructum i. e. simul tenens cum aliis virtutibus et qui continens est iusticie, apprehendet illam Secundum Liram: i. e. firmiter tenebit affectu et intellectu illam', sc. sapienciam. in morte qui timet Deum et est continens iusticie et obviabit illi quasi mater honorificata. §2. §244r) Lira: »Quasi diceret: sicut mater honorificata »blande suscipit filios et nubit, sic iusticia nutrit iustos, rectos et »fideles. Et dicitur iusticia mater et virgo; mater propter fecundi- »tatem operum et virgo propter integritatem intencionis et mun- »diciam mentis, quam prestat.« 10 i. e. corpore Christi Cibabit illum pane vite et intellectus i. e. doctrina verbi vel fruicione divinitatis Luce 14° : »Beatus, »qui manducat panem in regno Dei.« spasedlnee4 neb spassitele4 et aqua sapiencie salutaris; i. e. gracia Spiritus S., que dicitur aqua salutaris sapiencie, 1s i. e. Christi Salvatoris, qui est Sapiencia increata, qui dicit Jo- hann. 7°: »Qui biberit ex aqua hac, quam ego dabo ei, fiet in »eo fons aque salientis in vitam eternam« et Johannis 4°: »Qui biberit ex aqua, quam ego dabo ei, non siciet in eternum.« O salutaris aqua, que sitim et flammam peccatorum extingwis, 20 que sordes lavas, sicientes bonum, refocillas et vitam eternam prestase ! salutari vel pane potabit illum et firmabitur in illo et non flectetur; non cedet temptacioni vel persecucioni; vel: non flectetur a bono ad malum, a beatitudine ad infernum. 25 sapiencia in unitate sanctorum et continebit illum et non confundetur confusione ultima, de qua §244v) Jeremie 17°: »Con- »fundantur omnes, qui me persequntur et non confundar ego,« Psalmus: »Qui te expectant, non confundentur.« Et racio, quia spes vera protegit. Unde Roman. 5°: »Spes non confundit« et add. B. 4) AD: glossas prorsus om. B. — 5) A: et add. BD. — 6) Codd.: etc.
368 LXXI. M. J. Hus, In die S. Joannis. sc. iusticiam, sc. quoad fructum i. e. simul tenens cum aliis virtutibus et qui continens est iusticie, apprehendet illam Secundum Liram: i. e. firmiter tenebit affectu et intellectu illam', sc. sapienciam. in morte qui timet Deum et est continens iusticie et obviabit illi quasi mater honorificata. §2. §244r) Lira: »Quasi diceret: sicut mater honorificata »blande suscipit filios et nubit, sic iusticia nutrit iustos, rectos et »fideles. Et dicitur iusticia mater et virgo; mater propter fecundi- »tatem operum et virgo propter integritatem intencionis et mun- »diciam mentis, quam prestat.« 10 i. e. corpore Christi Cibabit illum pane vite et intellectus i. e. doctrina verbi vel fruicione divinitatis Luce 14° : »Beatus, »qui manducat panem in regno Dei.« spasedlnee4 neb spassitele4 et aqua sapiencie salutaris; i. e. gracia Spiritus S., que dicitur aqua salutaris sapiencie, 1s i. e. Christi Salvatoris, qui est Sapiencia increata, qui dicit Jo- hann. 7°: »Qui biberit ex aqua hac, quam ego dabo ei, fiet in »eo fons aque salientis in vitam eternam« et Johannis 4°: »Qui biberit ex aqua, quam ego dabo ei, non siciet in eternum.« O salutaris aqua, que sitim et flammam peccatorum extingwis, 20 que sordes lavas, sicientes bonum, refocillas et vitam eternam prestase ! salutari vel pane potabit illum et firmabitur in illo et non flectetur; non cedet temptacioni vel persecucioni; vel: non flectetur a bono ad malum, a beatitudine ad infernum. 25 sapiencia in unitate sanctorum et continebit illum et non confundetur confusione ultima, de qua §244v) Jeremie 17°: »Con- »fundantur omnes, qui me persequntur et non confundar ego,« Psalmus: »Qui te expectant, non confundentur.« Et racio, quia spes vera protegit. Unde Roman. 5°: »Spes non confundit« et add. B. 4) AD: glossas prorsus om. B. — 5) A: et add. BD. — 6) Codd.: etc.
Strana 369
Gratia Spiritus S. peccata extinguit, vitam aeternam praestat. 369 Ecclesiastici 2°: »Nullus speravit in Domino et con- »fusus est.« perpetim faciendo regnare sanctos angelos et exaltabit illum aput proximos suos. In medio ecclesie apparuit os §3. Construe sic: Dominus apparuit' pro informacione aliorum; 'os eius', i. e. illius, qui timet Deum et facit bona et continens est iusticie et 'inplevit eum spiritu sapiencie', ut divina loqueretur et spiritu intellectus, ut adoptiva doceret, et hoc 'in medio ecclesie', sc. militantis et "Dominus induet eum stola glorie in medio ecclesie triumphantis'. 10 eius et inplevit eum Dominus spiritu sapiencie et intellectus; immortalitate stola glorie i. e. dignitate sacerdocii vel magisterii. Sed melius stola glorie dicitur indumentum anime et corporis ex dotibus conpositum; dotes anime dicuntur tres, sc. dileccio, cognicio et conprehensio; dotes corporis quatuor: agilitas, subtilitas, inpassibilitas et claritas. Unde secundum Thomam dotes anime sunt de premio sub- stanciali, sed dotes corporis de premio accidentali et sic ex hiis causatur stola glorie, qua induit Dominus b. Johannem, quia timuit eum filialiter et fecit bona et continens erat, quia virgo; unde in morte obviavit ei illa Sapiencia increata et cibavit eum pane vite eterne etc. 15 20 in die novissimo gaudium corporis gaudium- spiritus induet eum. 245r Jocunditatem et exultacionem the- quod est esse Filium Dei eterno- saurisabit super eum et nomine eterno hereditabit illum Do- minus Deus noster. 25 7) Omnes istas glossas gaudium oo eternaliter solum AD exhibent, B prorsus om.
Gratia Spiritus S. peccata extinguit, vitam aeternam praestat. 369 Ecclesiastici 2°: »Nullus speravit in Domino et con- »fusus est.« perpetim faciendo regnare sanctos angelos et exaltabit illum aput proximos suos. In medio ecclesie apparuit os §3. Construe sic: Dominus apparuit' pro informacione aliorum; 'os eius', i. e. illius, qui timet Deum et facit bona et continens est iusticie et 'inplevit eum spiritu sapiencie', ut divina loqueretur et spiritu intellectus, ut adoptiva doceret, et hoc 'in medio ecclesie', sc. militantis et "Dominus induet eum stola glorie in medio ecclesie triumphantis'. 10 eius et inplevit eum Dominus spiritu sapiencie et intellectus; immortalitate stola glorie i. e. dignitate sacerdocii vel magisterii. Sed melius stola glorie dicitur indumentum anime et corporis ex dotibus conpositum; dotes anime dicuntur tres, sc. dileccio, cognicio et conprehensio; dotes corporis quatuor: agilitas, subtilitas, inpassibilitas et claritas. Unde secundum Thomam dotes anime sunt de premio sub- stanciali, sed dotes corporis de premio accidentali et sic ex hiis causatur stola glorie, qua induit Dominus b. Johannem, quia timuit eum filialiter et fecit bona et continens erat, quia virgo; unde in morte obviavit ei illa Sapiencia increata et cibavit eum pane vite eterne etc. 15 20 in die novissimo gaudium corporis gaudium- spiritus induet eum. 245r Jocunditatem et exultacionem the- quod est esse Filium Dei eterno- saurisabit super eum et nomine eterno hereditabit illum Do- minus Deus noster. 25 7) Omnes istas glossas gaudium oo eternaliter solum AD exhibent, B prorsus om.
Strana 370
370 LXXII. M. J. Hus, In die Innocentium. LXXII. In die Innocencium. Epistola. 10 15 Apoc. 140 ecclesiam tamquam caput Deum contemplantem in excelso supra montem Syon 245v) in evidenti. N diebus illis vidi Christum agnum 1. Syon speculacio interpretatur et signat ecclesiam, que bona futura speculatur et mala denuncciat cavenda. Mons est Christus Ysaie 2°: »Erit in novissimis diebus preparatus mons »domus Domini.« Agnus eciam Christus propter innocenciam vite et sacrificium et ymmolacionem 1a Petri 1°: »Agnus inmaculatus« Ecce innocencia. Jeremie XI°: »Ecce ego, quasi agnus man- »suetus, qui portatur ad victimam.« Hic agnus dicitur stans, quantum ad divinitatem Joh. 1°: »Medius autem vestrum stetit, quem vos »nescitis.« Dicitur cadens secundum humanitatem et sic peccata purgavit Johann. 1°: »Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi.« Hunc agnum desiderabant sancti patres dicentes Ysaie 16°: »Emitte agnum, Domine, dominatorem terre,« i. e. omnes fideles in doctrina ewangelica perseverantes in auxilium paratum stantem et cum eo centum quadraginta quattuor milia quia omnes christiani a Christo in vita humana vitam divinam ducentes; exhinc enim quodammodo dii vocantur; indelibiliter nomen habent Christi habentes nomen eius et nomen Patris eius scriptum in 20 frontibus suis. ut quales intus sunt armati contra Antichristum, foris doctrina et opere se ewangelicos ostendentes. i. e. desiderium et ammonicionem Et audivi vocem de celo sc. a Christo et ab illis, qui sunt cum ipso in celo, sicut 25 sunt omnes perseverantes in conversacione et doctrina ewangelica contra Antichristum. tamquam vocem aquarum multarum i. e. populorum multorum, quia de multis populis congregati sunt precones ewangelici contra Antichristum. 1) Glossas omnes prorsus om. B. — 2) Codd.: etc. add. B. Hoc verbo cod. B desinit; ultra tantum textum Scripturae exhibet. — 3) D: vocabuntur A. — 4) D: ascendentes A.
370 LXXII. M. J. Hus, In die Innocentium. LXXII. In die Innocencium. Epistola. 10 15 Apoc. 140 ecclesiam tamquam caput Deum contemplantem in excelso supra montem Syon 245v) in evidenti. N diebus illis vidi Christum agnum 1. Syon speculacio interpretatur et signat ecclesiam, que bona futura speculatur et mala denuncciat cavenda. Mons est Christus Ysaie 2°: »Erit in novissimis diebus preparatus mons »domus Domini.« Agnus eciam Christus propter innocenciam vite et sacrificium et ymmolacionem 1a Petri 1°: »Agnus inmaculatus« Ecce innocencia. Jeremie XI°: »Ecce ego, quasi agnus man- »suetus, qui portatur ad victimam.« Hic agnus dicitur stans, quantum ad divinitatem Joh. 1°: »Medius autem vestrum stetit, quem vos »nescitis.« Dicitur cadens secundum humanitatem et sic peccata purgavit Johann. 1°: »Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi.« Hunc agnum desiderabant sancti patres dicentes Ysaie 16°: »Emitte agnum, Domine, dominatorem terre,« i. e. omnes fideles in doctrina ewangelica perseverantes in auxilium paratum stantem et cum eo centum quadraginta quattuor milia quia omnes christiani a Christo in vita humana vitam divinam ducentes; exhinc enim quodammodo dii vocantur; indelibiliter nomen habent Christi habentes nomen eius et nomen Patris eius scriptum in 20 frontibus suis. ut quales intus sunt armati contra Antichristum, foris doctrina et opere se ewangelicos ostendentes. i. e. desiderium et ammonicionem Et audivi vocem de celo sc. a Christo et ab illis, qui sunt cum ipso in celo, sicut 25 sunt omnes perseverantes in conversacione et doctrina ewangelica contra Antichristum. tamquam vocem aquarum multarum i. e. populorum multorum, quia de multis populis congregati sunt precones ewangelici contra Antichristum. 1) Glossas omnes prorsus om. B. — 2) Codd.: etc. add. B. Hoc verbo cod. B desinit; ultra tantum textum Scripturae exhibet. — 3) D: vocabuntur A. — 4) D: ascendentes A.
Strana 371
Christus vocatur agnus propter vitae innocentiam, sacrificium, immolationem. 371 et, tamquam vocem tonitrui magni sc. terrentem, quia valde terrent eos, qui Antichristo adhe- rentes ad consorcium suum venire fugiunt. §246r) Et vocem, quam audivi sicut citharedorum §2. Supple: illa fuit sicut vox citharedorum, quia ipsi ad hoc instituerunt se, ut extendant corda sua devota super lignum crucis, sicut corde extenduntur in cithara. Citharizancium, i. e. opera carnis mortificancium et sic do- cencium verbo, sicut exemplo. In citharis suis, non alienis, ut multi faciunt ascribentes sibi 10 labores aliorum in predicacionibus et doctrinis hiis diebus. citharizancium in citharis suis. non in poematibus et fabulis delectantes auditores suos, sed in ewangelicis, que populum informando optime melodizant, quia hec converterunt populum gencium, quotquot preordinati erant ad vitam, non poeses aut fabule aut mundana quecunque. 15 Et cantabant quasi canticum novum quia tantum abolevit ewangelica predicacio per pseudopre- dicatores, quod quasi nova videtur iam esse audientibus. Secundum Haymonem canticum novum cantare est de incorrupcione vite Deum laudare. 20 ante sedem Dei et ante quattuor animalia 'ante sedem Dei', i. e. ante omnia in scripturn sacra con- templantes, in qua residet voluntas Dei et relucet; 'et ante quatuor animalia', quia ewangelium a quatuor ewangelistis scriptum de- 25 fendentes contra Antichristum. §246v) et seniores. supple: ante seniores, sentencias eorum sanctas predicantes, ut Augustini, Hilarii, Ambrosii, Gregorii, Jeronimi i. e. omnes electi Et nemo poterat dicere canticum, nisi illa centum quadra- so efficaciter sangwine Christi i. e. de terrena conversacione ginta quattuor milias, qui empti sunt de terra. Hii sunt, qui cum mulieribus non sunt coinquinati. 5) Codd.: in D inter lineas multae glossae posteriores — 6) Codd.: propter tocius iusticie consummacionem superser. D.
Christus vocatur agnus propter vitae innocentiam, sacrificium, immolationem. 371 et, tamquam vocem tonitrui magni sc. terrentem, quia valde terrent eos, qui Antichristo adhe- rentes ad consorcium suum venire fugiunt. §246r) Et vocem, quam audivi sicut citharedorum §2. Supple: illa fuit sicut vox citharedorum, quia ipsi ad hoc instituerunt se, ut extendant corda sua devota super lignum crucis, sicut corde extenduntur in cithara. Citharizancium, i. e. opera carnis mortificancium et sic do- cencium verbo, sicut exemplo. In citharis suis, non alienis, ut multi faciunt ascribentes sibi 10 labores aliorum in predicacionibus et doctrinis hiis diebus. citharizancium in citharis suis. non in poematibus et fabulis delectantes auditores suos, sed in ewangelicis, que populum informando optime melodizant, quia hec converterunt populum gencium, quotquot preordinati erant ad vitam, non poeses aut fabule aut mundana quecunque. 15 Et cantabant quasi canticum novum quia tantum abolevit ewangelica predicacio per pseudopre- dicatores, quod quasi nova videtur iam esse audientibus. Secundum Haymonem canticum novum cantare est de incorrupcione vite Deum laudare. 20 ante sedem Dei et ante quattuor animalia 'ante sedem Dei', i. e. ante omnia in scripturn sacra con- templantes, in qua residet voluntas Dei et relucet; 'et ante quatuor animalia', quia ewangelium a quatuor ewangelistis scriptum de- 25 fendentes contra Antichristum. §246v) et seniores. supple: ante seniores, sentencias eorum sanctas predicantes, ut Augustini, Hilarii, Ambrosii, Gregorii, Jeronimi i. e. omnes electi Et nemo poterat dicere canticum, nisi illa centum quadra- so efficaciter sangwine Christi i. e. de terrena conversacione ginta quattuor milias, qui empti sunt de terra. Hii sunt, qui cum mulieribus non sunt coinquinati. 5) Codd.: in D inter lineas multae glossae posteriores — 6) Codd.: propter tocius iusticie consummacionem superser. D.
Strana 372
372 LXXII. M. J. Hus, In die lnnocentium. concubitu illicito vel cogitatu fedo; et si aliquando coinqui- nati fuerunt, penitencia se purgaverunt. sicut tota Christi sancta ecclesia virgo est, Christo Domino copulata Virgines enim sunt. Hii secuntur agnum, Christum innocentem ymmolatum eciam usque ad patibulum 5 crucis, si oportet ipsum sequendo pro defensione ewangelice ve- ritatis. tam coniugatis, viduis, quam virginibus- sangwine agni quocunque §247r) ierit. Hii empti sunt ex hominibus, pri- micie Deo et agno 15 20 25 §3.) quia sicut primicie fructuum oblate in antiqua lege erant ceteris oblacionibus cariores sacerdotibus, ita quamvis totum genus humanum sit Deo carum, qui vult omnes homines salvos fieri, tamen electi sunt sibi omnibus aliis simpliciter cariores. Et causam subdit Johannes dicens: »Et in ore eorum non est in- »ventum mendacium«, quia que in baptismo promiserunt, opere finaliter perfecerunt. Si enim sunt coniugati, servent saltem ante mortem statum sue vocacionis; sic de viduis, similiter de virgi- nibus. Similiter de clericis, si sunt de numero electorums: omnes enim illi invenientur finaliter sine mendacio, cum sint ut sic veraces. Quo contra Ambrosius in sermone: »Omnis (inquit) »simulacio et duplicitas mendacium est; ergo non solum in falsis »verbis, sed eciam in simulatis operibus mendacium est. Mendacium »est christianum se dicere et opera Christi non facere; mendacium »est sacerdotem vel clericum se profiteri et contraria huic ordini »operari.« Ex quibus arguit Sanctuss iste, quod omnes tales patrem non Deum habent, sed dyabolum ipsos decipiendo. Sed Antichristus docet, quod sufficit sibi ad salutem statum profiteri apostolicum, eius exercendo dignitatem, respuendo perfeccionem; ergo eo ipso se ipsum filium dyaboli ostendit iuxta Ambrosii sentenciam iam dictam. 10 30 et in ore ipsorum non est inventum mendacium: sine ma- in Dei preordinacione, sicut erunt in futuro ante Deum et omnes sanctos, qui sunt thronus Dei — cula sunt ante thronum Dei. 7) D: in A causa coniugat viduas quam virgines errore. — 8) A: in D inepte scriptum. — 9) D: post iste A.
372 LXXII. M. J. Hus, In die lnnocentium. concubitu illicito vel cogitatu fedo; et si aliquando coinqui- nati fuerunt, penitencia se purgaverunt. sicut tota Christi sancta ecclesia virgo est, Christo Domino copulata Virgines enim sunt. Hii secuntur agnum, Christum innocentem ymmolatum eciam usque ad patibulum 5 crucis, si oportet ipsum sequendo pro defensione ewangelice ve- ritatis. tam coniugatis, viduis, quam virginibus- sangwine agni quocunque §247r) ierit. Hii empti sunt ex hominibus, pri- micie Deo et agno 15 20 25 §3.) quia sicut primicie fructuum oblate in antiqua lege erant ceteris oblacionibus cariores sacerdotibus, ita quamvis totum genus humanum sit Deo carum, qui vult omnes homines salvos fieri, tamen electi sunt sibi omnibus aliis simpliciter cariores. Et causam subdit Johannes dicens: »Et in ore eorum non est in- »ventum mendacium«, quia que in baptismo promiserunt, opere finaliter perfecerunt. Si enim sunt coniugati, servent saltem ante mortem statum sue vocacionis; sic de viduis, similiter de virgi- nibus. Similiter de clericis, si sunt de numero electorums: omnes enim illi invenientur finaliter sine mendacio, cum sint ut sic veraces. Quo contra Ambrosius in sermone: »Omnis (inquit) »simulacio et duplicitas mendacium est; ergo non solum in falsis »verbis, sed eciam in simulatis operibus mendacium est. Mendacium »est christianum se dicere et opera Christi non facere; mendacium »est sacerdotem vel clericum se profiteri et contraria huic ordini »operari.« Ex quibus arguit Sanctuss iste, quod omnes tales patrem non Deum habent, sed dyabolum ipsos decipiendo. Sed Antichristus docet, quod sufficit sibi ad salutem statum profiteri apostolicum, eius exercendo dignitatem, respuendo perfeccionem; ergo eo ipso se ipsum filium dyaboli ostendit iuxta Ambrosii sentenciam iam dictam. 10 30 et in ore ipsorum non est inventum mendacium: sine ma- in Dei preordinacione, sicut erunt in futuro ante Deum et omnes sanctos, qui sunt thronus Dei — cula sunt ante thronum Dei. 7) D: in A causa coniugat viduas quam virgines errore. — 8) A: in D inepte scriptum. — 9) D: post iste A.
Strana 373
Deo homines praedestinati omnibus aliis sunt cariores. 373 LXXIII. Commune confessoris. Epistola. timore iniciali, casto vel filiali Ui timent Dominum, non erunt quo bonis promittit beatitudinem . newyerziczyi et malis dampnacionem incredibiles verbo illius: et qui di- mandatorum ligunt eum, servabunt viam illius. Qui timent Dominum, i. e. valde querent inquirent, que beneplacita sunt illi: et qui diligunt illum, quoad intellectum et execucionem in actu inplebuntur lege ipsius. Qui timent 248r Dominum, pre- peccatum amovendo et virtutem assumendo przied, obliczegem firmas in sanctitate facient parabunt corda sua, et in conspectu illius sanctificabunt observando in opere animas suas. Qui timent Dominum, custodiunt mandata illius, 10 trpieliwost; sustinenciam malorum pene do vidienie4 et pacienciam habebunt usque ad inspeccionem illius.5 247vEcclesiastici 20 ( Explicite Postilla Magistri Hus super ewangelia et epistolas de sanctis ete.6 1) A: nevierzicí D; glossas bohem, praeter ultimam om. B. — 2) A: przed D, om. B. — 3) D: trpyelivost B, trpeliwost A. — 4) D: om. AB. — 5) Codd.: etcetera add. B. Hic explicit fol. 251v cod. B. — 6) In B fol. 257r errore rubricatoris hoc explicit adiunctum est; foliis 251v—257r sermones super 'Egressus Jesus‘ et 'Hodie in domo tua' ex Hussii postilla de tempore inserti sunt. ronueon nAntisstan
Deo homines praedestinati omnibus aliis sunt cariores. 373 LXXIII. Commune confessoris. Epistola. timore iniciali, casto vel filiali Ui timent Dominum, non erunt quo bonis promittit beatitudinem . newyerziczyi et malis dampnacionem incredibiles verbo illius: et qui di- mandatorum ligunt eum, servabunt viam illius. Qui timent Dominum, i. e. valde querent inquirent, que beneplacita sunt illi: et qui diligunt illum, quoad intellectum et execucionem in actu inplebuntur lege ipsius. Qui timent 248r Dominum, pre- peccatum amovendo et virtutem assumendo przied, obliczegem firmas in sanctitate facient parabunt corda sua, et in conspectu illius sanctificabunt observando in opere animas suas. Qui timent Dominum, custodiunt mandata illius, 10 trpieliwost; sustinenciam malorum pene do vidienie4 et pacienciam habebunt usque ad inspeccionem illius.5 247vEcclesiastici 20 ( Explicite Postilla Magistri Hus super ewangelia et epistolas de sanctis ete.6 1) A: nevierzicí D; glossas bohem, praeter ultimam om. B. — 2) A: przed D, om. B. — 3) D: trpyelivost B, trpeliwost A. — 4) D: om. AB. — 5) Codd.: etcetera add. B. Hic explicit fol. 251v cod. B. — 6) In B fol. 257r errore rubricatoris hoc explicit adiunctum est; foliis 251v—257r sermones super 'Egressus Jesus‘ et 'Hodie in domo tua' ex Hussii postilla de tempore inserti sunt. ronueon nAntisstan
Strana 374
374 LXXIV. M. J. Hus, In die Virginis martiris. [LXXIII. A. Commune Virginis martiris. Epistola. Omine Deus meus, exaltasli super terram ha- bitacionem meam . . . . . . . . . . laudabo 249r) nomen tuum . . . . . . . . . . laudem dicam nomini Tuo, Domine Deus noster.] 248vEcclesiastici ultimo LXXIV. 10 In die Virginis martiris. Epistola. 249Ecclesiastici 51° (Onfitebor tibi, Domine «rex) et col- laudabo te Deum, Salvatorem meum. 15 §1. Ista, epistola, etsi legitur in die Virginis martiris, tamen potest cuilibet fideli competere, qui est paratus usque mortem Jesum Christum Dominum confiteri tam confessione laudis quam con- fessione fidei. Est enim confessio quedam fidei, qua »corde cre- »ditur ad iusticiam et ore fit confessio ad salutem« Roman. 10°. Unde Salvator dicit: »Qui me confessus fuerit et verba mea, »et Filius hominis confitebitur eum« etc. Marc. 8°. 20 25 Confessio vero laudis est, qua unum Deum colimus et eius providencie, non casui, seu fortune, cuncta recte tribuimus, ne blasfememus. Unde Math. XI° dicit Salvator: »Confiteor tibi, »Domine Pater celi et terre, quoniam abscondisti« etc. Unde Augustinus De verbis Domini sermone 8°: »Confessio »non solius est peccatoris, quia a Christo longe est omne peccatum, »sed est eciam quandoque laudatorum.« 3a confessio est accusacionis. 1) Hos quinque versus Scripturae, sine omni commentario vel annotatione D fol. 248v—249r exhibet inter sermones »Qui timent Dominum« et »Confitebor tibi«, q. v. Sunl continuatio verborum Scripturae, sub »Confitebor« allatorum. — 1) C: In ista A, D in delevit. — 2) AC: casu D.
374 LXXIV. M. J. Hus, In die Virginis martiris. [LXXIII. A. Commune Virginis martiris. Epistola. Omine Deus meus, exaltasli super terram ha- bitacionem meam . . . . . . . . . . laudabo 249r) nomen tuum . . . . . . . . . . laudem dicam nomini Tuo, Domine Deus noster.] 248vEcclesiastici ultimo LXXIV. 10 In die Virginis martiris. Epistola. 249Ecclesiastici 51° (Onfitebor tibi, Domine «rex) et col- laudabo te Deum, Salvatorem meum. 15 §1. Ista, epistola, etsi legitur in die Virginis martiris, tamen potest cuilibet fideli competere, qui est paratus usque mortem Jesum Christum Dominum confiteri tam confessione laudis quam con- fessione fidei. Est enim confessio quedam fidei, qua »corde cre- »ditur ad iusticiam et ore fit confessio ad salutem« Roman. 10°. Unde Salvator dicit: »Qui me confessus fuerit et verba mea, »et Filius hominis confitebitur eum« etc. Marc. 8°. 20 25 Confessio vero laudis est, qua unum Deum colimus et eius providencie, non casui, seu fortune, cuncta recte tribuimus, ne blasfememus. Unde Math. XI° dicit Salvator: »Confiteor tibi, »Domine Pater celi et terre, quoniam abscondisti« etc. Unde Augustinus De verbis Domini sermone 8°: »Confessio »non solius est peccatoris, quia a Christo longe est omne peccatum, »sed est eciam quandoque laudatorum.« 3a confessio est accusacionis. 1) Hos quinque versus Scripturae, sine omni commentario vel annotatione D fol. 248v—249r exhibet inter sermones »Qui timent Dominum« et »Confitebor tibi«, q. v. Sunl continuatio verborum Scripturae, sub »Confitebor« allatorum. — 1) C: In ista A, D in delevit. — 2) AC: casu D.
Strana 375
Confessio triplex : fidei, laudis, accusationis. 375 De duabus primis videtur sonare presens epistola et non de secunda. Prima tangitur in principio, cum diciturs: »Confitebor »tibi, Domine«, sc. fidem ore annuncciando, quam corde teneo. 2a sc. laudis, statim subditur, cum dicitur: »Confitebor no- »mini tuo magno«, i. e. laudabo nomen tuum magnum, quia sc. tu inmensus es Dominus in bonitate, potestate et sapiencia et sic quia benigniter, scienter et potenter adiuvas et protegis et liberas a perdicione, a laqueo lingwe et sic de aliis, que secuntur. 2.) Est ergo tota epistola laus et regraciacio Virginis mar- tiris. Cui debetur duplex aureola, una racione virginitatis, secunda 10 racione martirii. Pro quo sciendum, quod aureola tribus generibus ho- minum debetur: 1° ex operibus excellentibus trium anime poten- ciarum. Excellentissimum autem opus potencie concupiscibilis est observacio castitatis virginalis; excellentissimum vero opus potencie racionalis est §250r) predicacio veritatis; excellentissimum autem opus potencie irascibilis est perpessio mortis. Ex quo patet, quod virginibus, predicantibus et martiribus debetur aureola. 2° patet hoc. ex victoria hostium, a quibus inpugnatur homo, qui sunt mundus, caro et demon. Martires enim mundum, virgines carnem, predicatores dyabolum vincunt. 3° patet hoc per victoriam tri- plicium passionum. Sunt passiones ...5 — 15 20 Confitebor nomini tuo magno: quoniam adiutor et protector i. e. decepcione factus es michi. Et liberasti corpus meum a perdicione, a laqueo docentis iniquitatem volencium seducere a veritate lingwe inique et a labiis operancium mendacium, et in con- 25. tam bonorum quam malorum dans constanciam spectu adstancium factus es michi adiutor. Et liberasti me 250v) secundum multitudinem misericordie nominis tui devorandam i. e. de potestate sc. dyabolis et malis hominibus a rugientibus, preparatis ad escam. De manibus querencium tam anime quam corporis animam meam et de multis; tribulacionibuss, que circumdederunt me: a pressura flamme, que circumdedit me, et in medio ignis non sum estuata,: de altitudine ventris inferi, et a lingwa «251r) coinquinata, et a verbo mendacii, a rege iniquo et a lingwa iniusta; laudabit usque ad mortem anima mea Dominum, et vita mea appropinquans erat in inſerno deorsum. Circum- dederunt me undique et non erat, qui adiuvaret. Respiciens eram 3) Codd.: in A ab a2 hussa additum. — 4) Codd.: quod A. — 5) Sic codd.: cetera desunt. Textus mancus. — 6) Codd.: portis tribulacionum Vulg.; glossam om. A. — 7) Codd.: estuatus Uulg. 30 35
Confessio triplex : fidei, laudis, accusationis. 375 De duabus primis videtur sonare presens epistola et non de secunda. Prima tangitur in principio, cum diciturs: »Confitebor »tibi, Domine«, sc. fidem ore annuncciando, quam corde teneo. 2a sc. laudis, statim subditur, cum dicitur: »Confitebor no- »mini tuo magno«, i. e. laudabo nomen tuum magnum, quia sc. tu inmensus es Dominus in bonitate, potestate et sapiencia et sic quia benigniter, scienter et potenter adiuvas et protegis et liberas a perdicione, a laqueo lingwe et sic de aliis, que secuntur. 2.) Est ergo tota epistola laus et regraciacio Virginis mar- tiris. Cui debetur duplex aureola, una racione virginitatis, secunda 10 racione martirii. Pro quo sciendum, quod aureola tribus generibus ho- minum debetur: 1° ex operibus excellentibus trium anime poten- ciarum. Excellentissimum autem opus potencie concupiscibilis est observacio castitatis virginalis; excellentissimum vero opus potencie racionalis est §250r) predicacio veritatis; excellentissimum autem opus potencie irascibilis est perpessio mortis. Ex quo patet, quod virginibus, predicantibus et martiribus debetur aureola. 2° patet hoc. ex victoria hostium, a quibus inpugnatur homo, qui sunt mundus, caro et demon. Martires enim mundum, virgines carnem, predicatores dyabolum vincunt. 3° patet hoc per victoriam tri- plicium passionum. Sunt passiones ...5 — 15 20 Confitebor nomini tuo magno: quoniam adiutor et protector i. e. decepcione factus es michi. Et liberasti corpus meum a perdicione, a laqueo docentis iniquitatem volencium seducere a veritate lingwe inique et a labiis operancium mendacium, et in con- 25. tam bonorum quam malorum dans constanciam spectu adstancium factus es michi adiutor. Et liberasti me 250v) secundum multitudinem misericordie nominis tui devorandam i. e. de potestate sc. dyabolis et malis hominibus a rugientibus, preparatis ad escam. De manibus querencium tam anime quam corporis animam meam et de multis; tribulacionibuss, que circumdederunt me: a pressura flamme, que circumdedit me, et in medio ignis non sum estuata,: de altitudine ventris inferi, et a lingwa «251r) coinquinata, et a verbo mendacii, a rege iniquo et a lingwa iniusta; laudabit usque ad mortem anima mea Dominum, et vita mea appropinquans erat in inſerno deorsum. Circum- dederunt me undique et non erat, qui adiuvaret. Respiciens eram 3) Codd.: in A ab a2 hussa additum. — 4) Codd.: quod A. — 5) Sic codd.: cetera desunt. Textus mancus. — 6) Codd.: portis tribulacionum Vulg.; glossam om. A. — 7) Codd.: estuatus Uulg. 30 35
Strana 376
376 LXXV. M. J. Hus, De vidua Ludmila. ads adiutorium hominum et non erat. 251v Memorata, sum misericordie tue, Domine, et cooperacionisio tue, que a seculo sunt: quoniam eruis sustinentes te, Domine et liberas eos de manuri angustie,2, Domine Deus meus. — LXXV. De vidua Ludmilla.c Epistola. 252r1a Timothei) 50 [sumptibus ecclesie sustentando [Glossa:i. e. sicut a viroita a mundi amore destitutelc y et solaciis fovendolci Iduas honora, que vere vidue sunt. [Glossa: quod dicit 'veras viduas honora‘, non tamen omnes veras, sed pocius, si qua vera vidua; q. d. non recipiatur, eciam si velamen pecierit, sed primum filios et nepotes etc. Ambrosius: in quo probabitur, ut tunc demum digna sit vidua ecclesie nuncupari; preire enim debent merita, ut debitus honor tribui videatur.lc vel filias indigentes educacione Si qua autem vidua filios aut nepotes habet: discat primum [odmyennv odplatu]D, [qui eam alueruntlc familiam 1° in moribus bonis honorem et necessaria eis providendo, sicut ab eis habuit io domum suam regere et mutuam vicem reddere parentibus: quia est opus gratitudinis et pietatis i. e. destituta a bonis temporalibus hoc enim acceptum est coram Deo. Que autem vere vidua [w prossbach]D sicut et quia ipse est pater viduarum [a bud snazna]D non honizacionibus a marito [a osamyelalD et pupillorum adiutor et comessacionibus frequenter est et desolata, speret in Dominum et instet obsecracionibus luxurie vel gule, delicate se pascendo et molliter iacendo et sic de aliis [na, modlydbach ID et sic temporibus oportunis et oracionibus nocte ac die. Nam §253r 3 que in deliciis est, i.e. absque peccato, pro quo possent reprehendi in corpore in anima et quo possent alii scandalizari vivens mortua est. Et hoc precipe, ut irreprehensibiles sint. quod sc. bene vivant sibi attinencium i.e. de cognacione sua vel familia vel quod miseriam paciantur a5 Si quis autem suorum et maxime domesticorum curam non habet, 8) Codd. Vulg.: om. D. — 9) Codd.: memoratus Vulg. — 10) Codd.: ope- racionis Vullg. — 11) Codd.: manibus Vulg. — 12) Codd.: gencium Vulg., ceteris omissis. — 1) In C alia manu posterioris possessoris glossae adduntur; quarum priores aliquot tantum hic in uncis continentur; glossae autem bohemicae, quae in D occurrunt, uncis inclusae omnes hic exhibentur. — 2) In D super obsecra- cionibus‘ errore scribae, ideo a correctore erasum. — 3) Fol. 252v vacat.
376 LXXV. M. J. Hus, De vidua Ludmila. ads adiutorium hominum et non erat. 251v Memorata, sum misericordie tue, Domine, et cooperacionisio tue, que a seculo sunt: quoniam eruis sustinentes te, Domine et liberas eos de manuri angustie,2, Domine Deus meus. — LXXV. De vidua Ludmilla.c Epistola. 252r1a Timothei) 50 [sumptibus ecclesie sustentando [Glossa:i. e. sicut a viroita a mundi amore destitutelc y et solaciis fovendolci Iduas honora, que vere vidue sunt. [Glossa: quod dicit 'veras viduas honora‘, non tamen omnes veras, sed pocius, si qua vera vidua; q. d. non recipiatur, eciam si velamen pecierit, sed primum filios et nepotes etc. Ambrosius: in quo probabitur, ut tunc demum digna sit vidua ecclesie nuncupari; preire enim debent merita, ut debitus honor tribui videatur.lc vel filias indigentes educacione Si qua autem vidua filios aut nepotes habet: discat primum [odmyennv odplatu]D, [qui eam alueruntlc familiam 1° in moribus bonis honorem et necessaria eis providendo, sicut ab eis habuit io domum suam regere et mutuam vicem reddere parentibus: quia est opus gratitudinis et pietatis i. e. destituta a bonis temporalibus hoc enim acceptum est coram Deo. Que autem vere vidua [w prossbach]D sicut et quia ipse est pater viduarum [a bud snazna]D non honizacionibus a marito [a osamyelalD et pupillorum adiutor et comessacionibus frequenter est et desolata, speret in Dominum et instet obsecracionibus luxurie vel gule, delicate se pascendo et molliter iacendo et sic de aliis [na, modlydbach ID et sic temporibus oportunis et oracionibus nocte ac die. Nam §253r 3 que in deliciis est, i.e. absque peccato, pro quo possent reprehendi in corpore in anima et quo possent alii scandalizari vivens mortua est. Et hoc precipe, ut irreprehensibiles sint. quod sc. bene vivant sibi attinencium i.e. de cognacione sua vel familia vel quod miseriam paciantur a5 Si quis autem suorum et maxime domesticorum curam non habet, 8) Codd. Vulg.: om. D. — 9) Codd.: memoratus Vulg. — 10) Codd.: ope- racionis Vullg. — 11) Codd.: manibus Vulg. — 12) Codd.: gencium Vulg., ceteris omissis. — 1) In C alia manu posterioris possessoris glossae adduntur; quarum priores aliquot tantum hic in uncis continentur; glossae autem bohemicae, quae in D occurrunt, uncis inclusae omnes hic exhibentur. — 2) In D super obsecra- cionibus‘ errore scribae, ideo a correctore erasum. — 3) Fol. 252v vacat.
Strana 377
Praecepta b. Pauli de viduis explicantur. 377 1. 8. fidelitatem vel fidem in opere et Christi confitetur ore i. e. pagano. fidem negavit et est infideli tunc enim fomes libidinis est extinctus vel refrigeratus i. e. peior, quia quanto status alcior, tanto casus gravior et melius est viam veritatis non cognoscere quam post agnitam re- troire tamquam aliis honorabilior deterior. Vidua eligatur quia secunde nupcie signum videntur esse incontinencie [naymenie]D non minus sexaginta ƒ253v annorum: que fuerit unius viri uxor, a Deo et ab hominibus, quia debet esse fame integre in corpore et in moribus testimonium habens, si filios educavit, propter predicacionem in5 Christo discurrencium si sanctorum pedes lavit, si tribulacionem [acz wesselykeho skutka dobreho vczynity pilna byla D ei pertinens pro posse suo pacientibus subministravit, si omne opus bonum subsecuta quia pulcriores, in quibus viget ignis concupiscencie quia communicacio earum sive societas i. e. iuniores est periculosa, quantumcunque castos est. Adolescenciores autem viduas devita. 254r) Cum enim Remigius super isto textu dicit: Solent multe mulieres mortuis viris suis- promittere Deo viduitatem suam et castitatem et ac- cipere velamen super caput. Postea vero miscent se servis suis et aliis fornicatoribus atque ad ultimum in Christo volunt nu- bere, i. e. aliquem christianum accipere dicentes: Quia non possum me continere, nubam alicui fideli christiano. in Christo nubere volunt: habentes Deo factam de fornicando vel nubendo si non peniteant continencia viduali zmarzily su neb zrussilys dampnacionem, quia primam fidem irritam fecerunt; simul [a take prazdny gsuczelD ad audiendum frivola, a bonis operibus faciendum conventicula, existentes ad videndum illisg illicita autem et ociose discunt circuire domos: non solum autem supple: suntvel discunt circuire blekotné1o licet ociose, sed verbose et curiose, loquentes, que non 254vS oportet. 10 propter fornicacionis ad serviendum ut occupate circa familiam periculum evitandum Deo non discurrant Volo ergo juniores nubere, filios procreare, matres familias esse, aby mohl zle o nych mluwytylD i. e. dyabolo vel infideli i. e. mali perpetrati, ut maledicantur vel viduarum detractori et blasphementur nullam occasionem dare adversario maledicti gracia. Iam eius suggestioni consenciendo et ideo vidue inter viduas veras non12 sunt conputande enim quedam converse sunt retro post Sathanam. Si quis in domo sua vel cognacione vel in potestate et proteccione i. e. necessaria prestet ergo fidelis habet viduas, subministret illis, et non gravetur i. e. communitas ecclesia: ut hiis, que vere vidue sunt, sufficiat. — — in operibus bonis quod debet esse in divitibus si hospicio recepit, frangendo continenciam vidualem luxuriate fuerint, 15 4) Codd.: om. A. — 5) Codd.: pro C. — 6) Codd.: om. A. — 7) Codd.: om. C. — 8) DC. su add. D. — 9) Codd.: eis C. — 10) C: blekotne AD. 11) Codd.: om. D. — 12) Codd.: post viduas A. 13
Praecepta b. Pauli de viduis explicantur. 377 1. 8. fidelitatem vel fidem in opere et Christi confitetur ore i. e. pagano. fidem negavit et est infideli tunc enim fomes libidinis est extinctus vel refrigeratus i. e. peior, quia quanto status alcior, tanto casus gravior et melius est viam veritatis non cognoscere quam post agnitam re- troire tamquam aliis honorabilior deterior. Vidua eligatur quia secunde nupcie signum videntur esse incontinencie [naymenie]D non minus sexaginta ƒ253v annorum: que fuerit unius viri uxor, a Deo et ab hominibus, quia debet esse fame integre in corpore et in moribus testimonium habens, si filios educavit, propter predicacionem in5 Christo discurrencium si sanctorum pedes lavit, si tribulacionem [acz wesselykeho skutka dobreho vczynity pilna byla D ei pertinens pro posse suo pacientibus subministravit, si omne opus bonum subsecuta quia pulcriores, in quibus viget ignis concupiscencie quia communicacio earum sive societas i. e. iuniores est periculosa, quantumcunque castos est. Adolescenciores autem viduas devita. 254r) Cum enim Remigius super isto textu dicit: Solent multe mulieres mortuis viris suis- promittere Deo viduitatem suam et castitatem et ac- cipere velamen super caput. Postea vero miscent se servis suis et aliis fornicatoribus atque ad ultimum in Christo volunt nu- bere, i. e. aliquem christianum accipere dicentes: Quia non possum me continere, nubam alicui fideli christiano. in Christo nubere volunt: habentes Deo factam de fornicando vel nubendo si non peniteant continencia viduali zmarzily su neb zrussilys dampnacionem, quia primam fidem irritam fecerunt; simul [a take prazdny gsuczelD ad audiendum frivola, a bonis operibus faciendum conventicula, existentes ad videndum illisg illicita autem et ociose discunt circuire domos: non solum autem supple: suntvel discunt circuire blekotné1o licet ociose, sed verbose et curiose, loquentes, que non 254vS oportet. 10 propter fornicacionis ad serviendum ut occupate circa familiam periculum evitandum Deo non discurrant Volo ergo juniores nubere, filios procreare, matres familias esse, aby mohl zle o nych mluwytylD i. e. dyabolo vel infideli i. e. mali perpetrati, ut maledicantur vel viduarum detractori et blasphementur nullam occasionem dare adversario maledicti gracia. Iam eius suggestioni consenciendo et ideo vidue inter viduas veras non12 sunt conputande enim quedam converse sunt retro post Sathanam. Si quis in domo sua vel cognacione vel in potestate et proteccione i. e. necessaria prestet ergo fidelis habet viduas, subministret illis, et non gravetur i. e. communitas ecclesia: ut hiis, que vere vidue sunt, sufficiat. — — in operibus bonis quod debet esse in divitibus si hospicio recepit, frangendo continenciam vidualem luxuriate fuerint, 15 4) Codd.: om. A. — 5) Codd.: pro C. — 6) Codd.: om. A. — 7) Codd.: om. C. — 8) DC. su add. D. — 9) Codd.: eis C. — 10) C: blekotne AD. 11) Codd.: om. D. — 12) Codd.: post viduas A. 13
Strana 378
378 LXXV. M. J. Hus, De vidua Ludmilla. 255v)1. Beatus Paulus in epistola presenti precipit Timotheo, quod honoret veras viduas, sc. reverenciam eis ex- hibendo et providendo eis necessaria, quia episcopus, in cuius cura debent esse vidue. — 2° precipit Timotheo, quod precipiat eis, quod sint irreprehensibiles. — 3° distingwit Apostolus triplex genus viduarum, ponens primum genus, quod domum regit, secundum, quod desolatum est et instat oracionibus die ac nocte, tercium, quod in deliciis conversatur. Ex quo trahitur, quod triplex est genus viduarum: unum, quod est perfectissimum, quod est celesti premio predestinatum, quod Deo die et nocte ieiuniis, obsecracionibus et oracionibus de- servit more Anne. — Aliud genus est, quod filiorum et domus curam habet, quodsi non tam dignum sicut primum nec peccatisia obnoxium, sed a gravibus se abstinet,4 et misericordie opera fre- quentat. — Tercium genus est, quod epulis et deliciis spectaculisque sue cupidinis aviditate inplicatur, de quibus dicit in presenti Apo- stolus, quod sunt habentes dampnacionem. §2. Colliguntur autem condiciones bone vidue sic in summa: 1a condicio, quia vidua debet esse a tumultibus sequestrata, 20 exemplo Judith. 8° c a°, de qua dicitur, quod »in inferioribus »domus sue fecit cubiculum secretum sibi, in quo cum puellis »clausa morabatur.« 2a, quod debet esse in oracionibus assidua, ut Luce 2 dicitur de Anna: »Non discedebat de templo ieiuniis et oracio- »nibus serviens.« 3a, quod debet esse ieiuniis consueta Judith. 8° »habens »cilicium ieiunabat omnibus diebus vite sue preter sabbata.« 4a, quod sit operibus misericordie dedita, ut docet Apo- stolus in presenti epistola. 5a, quod sit vestibus inculta Genes. 38°; »Depositis vi- »duitatis vestibus sumpsit teristrum«, i. e. vestimentum pulcrum et subtile. 6a, quod sit in proposito continencie fixa: 1a Corin- thiorum 7° : »Dico autem non nuptis et viduis "bonum est illis, »si sic permanserint.« 7a, quod sit mundi solacio destituta, ut in presenti epistola dicitur: »Que vere vidua est et desolata«, i. e. a mundi §225v) solacio destituta, »speret in Dominum« — supple: qui debet esse eius speciale solacium. 8a condicio, que debet omnes istas precedere et sequi, est, quod vidua sit irreprehensibilis, sc. ex peccato. Unde in presenti dicit Apostolus: »Precipe, ut irreprehensibiles sint.« — Que has condiciones vidua habebit, sine dubio sancta erit. §3. Has condiciones habuit sancta Ludmilla, sicut patet 45 ex eius legenda. Ipsa enim iuxta epistolam filios et nepotes habuit, 10 15 25 30 35 40 13) Co. d.: peccatum A. — 14) C: abstineat AD.
378 LXXV. M. J. Hus, De vidua Ludmilla. 255v)1. Beatus Paulus in epistola presenti precipit Timotheo, quod honoret veras viduas, sc. reverenciam eis ex- hibendo et providendo eis necessaria, quia episcopus, in cuius cura debent esse vidue. — 2° precipit Timotheo, quod precipiat eis, quod sint irreprehensibiles. — 3° distingwit Apostolus triplex genus viduarum, ponens primum genus, quod domum regit, secundum, quod desolatum est et instat oracionibus die ac nocte, tercium, quod in deliciis conversatur. Ex quo trahitur, quod triplex est genus viduarum: unum, quod est perfectissimum, quod est celesti premio predestinatum, quod Deo die et nocte ieiuniis, obsecracionibus et oracionibus de- servit more Anne. — Aliud genus est, quod filiorum et domus curam habet, quodsi non tam dignum sicut primum nec peccatisia obnoxium, sed a gravibus se abstinet,4 et misericordie opera fre- quentat. — Tercium genus est, quod epulis et deliciis spectaculisque sue cupidinis aviditate inplicatur, de quibus dicit in presenti Apo- stolus, quod sunt habentes dampnacionem. §2. Colliguntur autem condiciones bone vidue sic in summa: 1a condicio, quia vidua debet esse a tumultibus sequestrata, 20 exemplo Judith. 8° c a°, de qua dicitur, quod »in inferioribus »domus sue fecit cubiculum secretum sibi, in quo cum puellis »clausa morabatur.« 2a, quod debet esse in oracionibus assidua, ut Luce 2 dicitur de Anna: »Non discedebat de templo ieiuniis et oracio- »nibus serviens.« 3a, quod debet esse ieiuniis consueta Judith. 8° »habens »cilicium ieiunabat omnibus diebus vite sue preter sabbata.« 4a, quod sit operibus misericordie dedita, ut docet Apo- stolus in presenti epistola. 5a, quod sit vestibus inculta Genes. 38°; »Depositis vi- »duitatis vestibus sumpsit teristrum«, i. e. vestimentum pulcrum et subtile. 6a, quod sit in proposito continencie fixa: 1a Corin- thiorum 7° : »Dico autem non nuptis et viduis "bonum est illis, »si sic permanserint.« 7a, quod sit mundi solacio destituta, ut in presenti epistola dicitur: »Que vere vidua est et desolata«, i. e. a mundi §225v) solacio destituta, »speret in Dominum« — supple: qui debet esse eius speciale solacium. 8a condicio, que debet omnes istas precedere et sequi, est, quod vidua sit irreprehensibilis, sc. ex peccato. Unde in presenti dicit Apostolus: »Precipe, ut irreprehensibiles sint.« — Que has condiciones vidua habebit, sine dubio sancta erit. §3. Has condiciones habuit sancta Ludmilla, sicut patet 45 ex eius legenda. Ipsa enim iuxta epistolam filios et nepotes habuit, 10 15 25 30 35 40 13) Co. d.: peccatum A. — 14) C: abstineat AD.
Strana 379
Bona vidua octo conditiones habere debet. 379 familiam domus sue bene rexit, solacio mundi desolata oracionibus et ieiuniis nocte et die institit, unius viri relicta fuit, in bonis operibus testimonium habuit, filios educavit, hospicio pauperes accepit, pacientibus pia fuit15. Explicitie lectura de sanctis per manus et non per pe des 416 LXXVI. Omnium sanctorum. Epistola. C 266v)Ni diebus illis Ego Johannes vidi alterum an- gelum etc., 1. Ante hunc textum sic legitur: Post hec vidi quatuor angelos stantes super quatuor angelos terre tementes quatuor ventos, ne flarent super terram neque super mare neque super ullam arborem. Ubi Glossa dicit: Multiplici Ecclesie bello de- scripto subicit tempore huius belli dyabolum nocere paratum, sed a Deo refrenatum, ne sui aliquatenus torpeant vel desperent. Unde quatuor dicuntur propter quatuor mundi partes, in quibus nocent morantes in remotissimis locis terre retinentes ventos, i. e. pre- dicacionem. Unde ventus nubes excitat terram exsiccans fructi- feram facit, faciem eius hylarem reddit. Sic predicacio mentes hominum bonorum et decepcionem malorum et a principe dya- bolo adversionem cunctorum, ne flarent super terram, i. e. ha- bitantibus in terra vel terrenis deditis, neque super mare, i. e. ha- bitantibus eciam in insulis vel in, diversis viciis fluentibus neque ullam arborem, i. e. qui sit paratus ad fructificandum. Sequitur: Et vidi alterum‘ etc. 15 20 25 'Quatuor angelos': Glossa: Angelus dyabolus dicitur, i. e. missus et a Deo ad probacionem bonorum et decepcionem ma- lorum et a principe dyabolo, ad subversionem cunctorum. 15) Hic finiuntur codd. AD; in D postea, fol. 256r, additur textus (LXXVII) 'Quia plurimum', mancus incertae que originis (v. infra), in A additur ommissus prius sermo In illo tempore stabat Johannes.' — 16) Hoc explicit A errore ad- didit post sequentem sermonem M. Steph. Páleč. — 1) Duo codices hunc sermonem tantum exhibent: C 104r D 266v. — 2) D: om. C. — 3) Codd.: quantum possunt manu recentiori add. C.
Bona vidua octo conditiones habere debet. 379 familiam domus sue bene rexit, solacio mundi desolata oracionibus et ieiuniis nocte et die institit, unius viri relicta fuit, in bonis operibus testimonium habuit, filios educavit, hospicio pauperes accepit, pacientibus pia fuit15. Explicitie lectura de sanctis per manus et non per pe des 416 LXXVI. Omnium sanctorum. Epistola. C 266v)Ni diebus illis Ego Johannes vidi alterum an- gelum etc., 1. Ante hunc textum sic legitur: Post hec vidi quatuor angelos stantes super quatuor angelos terre tementes quatuor ventos, ne flarent super terram neque super mare neque super ullam arborem. Ubi Glossa dicit: Multiplici Ecclesie bello de- scripto subicit tempore huius belli dyabolum nocere paratum, sed a Deo refrenatum, ne sui aliquatenus torpeant vel desperent. Unde quatuor dicuntur propter quatuor mundi partes, in quibus nocent morantes in remotissimis locis terre retinentes ventos, i. e. pre- dicacionem. Unde ventus nubes excitat terram exsiccans fructi- feram facit, faciem eius hylarem reddit. Sic predicacio mentes hominum bonorum et decepcionem malorum et a principe dya- bolo adversionem cunctorum, ne flarent super terram, i. e. ha- bitantibus in terra vel terrenis deditis, neque super mare, i. e. ha- bitantibus eciam in insulis vel in, diversis viciis fluentibus neque ullam arborem, i. e. qui sit paratus ad fructificandum. Sequitur: Et vidi alterum‘ etc. 15 20 25 'Quatuor angelos': Glossa: Angelus dyabolus dicitur, i. e. missus et a Deo ad probacionem bonorum et decepcionem ma- lorum et a principe dyabolo, ad subversionem cunctorum. 15) Hic finiuntur codd. AD; in D postea, fol. 256r, additur textus (LXXVII) 'Quia plurimum', mancus incertae que originis (v. infra), in A additur ommissus prius sermo In illo tempore stabat Johannes.' — 16) Hoc explicit A errore ad- didit post sequentem sermonem M. Steph. Páleč. — 1) Duo codices hunc sermonem tantum exhibent: C 104r D 266v. — 2) D: om. C. — 3) Codd.: quantum possunt manu recentiori add. C.
Strana 380
380 LXXVI. M. J. Hus, Omnium sanctorum. 'Vidi alterum angelum‘ etc. Glossa: Hic angelus ille lapis sine manibus precisus statuam quatuor metallis constantem con- fregit. Hic quatuor ventos solvit. Interlinearis: vel de (Apoc. 7°) Vidi alterum angelum ascendentem ab ortua solis, Interlinearis: magno inperio clamare Dei est facere Clamavit, quoniam in passione demones refrenavit. s habentem signum Dei vivi: et clamavit voce magna quatuor angelis, quibus datum est nocere terre et mari. §2. Glossa: »In tempore tribulacionis nichil magis ne- »cessarium erit, quam predicacio, et ideo nititur dyabolus detinere »eam in omni loco et modo satellites eius.« 10 15 'Et vidi Ex quo tempus exspiravit, ascendit dyabolum, ligavit et paulatim per predicatores mundum illuminavit fide sicut sol lumine. Vel: ascendit ab ortu solis, i. e. a Patre proficiens sa- piencia et etate; vel a se ascendit, quia non per concubitum viri carnem assumpsit, sed ipse eam creavit, qui ortus est solis, i. e. Patris. 20 Glossa: »Signum crucis, qua suos signavit Christus vel po- »tenciam Patri equalem vel inmunitatem a peccato «significat, »per quam Deus apparet, quia omnis homo peccator. Item in hac »Filius, cum cathetizatur in factis, inungitur in peccatore, ut fidem »cordis habeat in fronte, ne erubescat, sed confiteatur.« 'Corde »enim creditur ad iusticiam, ore autem confessio fit ad salutem." — Item in scapulis, ut onus Christi portet, in vertice, ut racione conservet, que est vertex et caput hominis interioris. 25 v- Interlinearis: quod dicit: ne laboretis nocere dicens: Nolite nocere terre et mari, neque arboribus, Interlinearis: donec ego interius et mei exterius signo crucis discernamur quoadusque signemus servos Dei nostri in frontibus eorum. Interlinearis: finitum pro infinito, Interlinearis: Intellexi, quales essent signandi quia Deus subiecto subiecto conprehendit omnes Et audivi numerum signatorum, centum quadraginta quatuor Glossa: Judas, qui primus ordine generationis fuit quartus, per quod innuitur spiritualis prosapia attendenda. Ex genere Dan nascetur Antichristus, ideo hic pretermittitur, ut ostendatur ex omni numero sanctorum Antichristus eiciendus vel Dan transiliens iudicium Hebreorum, quia postquam Veritas venit, legalia transierunt et gentilis populus ydolorum oblitus in veritatem surrexit Christo nato in Vla etate. Glossa: confitentes: hoc sufficit hiis, qui non reservantur, hic ut vivant, i. e. puris, qui nati et baptizati cum dileccione sola confessione patrum spiritualium salvantur Interlinearis: Ex omnibus tribubus, fidem Iacob imitantibus milia signati, ex omni tribu filiorum Israel. Ex tribu Juda duo- 1) Hic cod. D desinit; cetera tantum in C extant.
380 LXXVI. M. J. Hus, Omnium sanctorum. 'Vidi alterum angelum‘ etc. Glossa: Hic angelus ille lapis sine manibus precisus statuam quatuor metallis constantem con- fregit. Hic quatuor ventos solvit. Interlinearis: vel de (Apoc. 7°) Vidi alterum angelum ascendentem ab ortua solis, Interlinearis: magno inperio clamare Dei est facere Clamavit, quoniam in passione demones refrenavit. s habentem signum Dei vivi: et clamavit voce magna quatuor angelis, quibus datum est nocere terre et mari. §2. Glossa: »In tempore tribulacionis nichil magis ne- »cessarium erit, quam predicacio, et ideo nititur dyabolus detinere »eam in omni loco et modo satellites eius.« 10 15 'Et vidi Ex quo tempus exspiravit, ascendit dyabolum, ligavit et paulatim per predicatores mundum illuminavit fide sicut sol lumine. Vel: ascendit ab ortu solis, i. e. a Patre proficiens sa- piencia et etate; vel a se ascendit, quia non per concubitum viri carnem assumpsit, sed ipse eam creavit, qui ortus est solis, i. e. Patris. 20 Glossa: »Signum crucis, qua suos signavit Christus vel po- »tenciam Patri equalem vel inmunitatem a peccato «significat, »per quam Deus apparet, quia omnis homo peccator. Item in hac »Filius, cum cathetizatur in factis, inungitur in peccatore, ut fidem »cordis habeat in fronte, ne erubescat, sed confiteatur.« 'Corde »enim creditur ad iusticiam, ore autem confessio fit ad salutem." — Item in scapulis, ut onus Christi portet, in vertice, ut racione conservet, que est vertex et caput hominis interioris. 25 v- Interlinearis: quod dicit: ne laboretis nocere dicens: Nolite nocere terre et mari, neque arboribus, Interlinearis: donec ego interius et mei exterius signo crucis discernamur quoadusque signemus servos Dei nostri in frontibus eorum. Interlinearis: finitum pro infinito, Interlinearis: Intellexi, quales essent signandi quia Deus subiecto subiecto conprehendit omnes Et audivi numerum signatorum, centum quadraginta quatuor Glossa: Judas, qui primus ordine generationis fuit quartus, per quod innuitur spiritualis prosapia attendenda. Ex genere Dan nascetur Antichristus, ideo hic pretermittitur, ut ostendatur ex omni numero sanctorum Antichristus eiciendus vel Dan transiliens iudicium Hebreorum, quia postquam Veritas venit, legalia transierunt et gentilis populus ydolorum oblitus in veritatem surrexit Christo nato in Vla etate. Glossa: confitentes: hoc sufficit hiis, qui non reservantur, hic ut vivant, i. e. puris, qui nati et baptizati cum dileccione sola confessione patrum spiritualium salvantur Interlinearis: Ex omnibus tribubus, fidem Iacob imitantibus milia signati, ex omni tribu filiorum Israel. Ex tribu Juda duo- 1) Hic cod. D desinit; cetera tantum in C extant.
Strana 381
Angeli de consortio sanctorum gaudent. 381 Glossa: per XII habes eos, qui in fide Trinitatis in quatuor mundi partibus sunt assignati. Et ut hos perfectos ostendamus, XII per 4 multiplicamus et fiunt XLVIII; ut vero ad Tri- nitatem hec perfeccio referatur, XLVIII triplicamus et sic fiunt CXLIIII Interl.; filium videns, i. e. opera hec ad reservatos decim milia signati: ex tribu Ruben duodecim milia signati: Interl.: [Gad] accinctus, si tribulacio inmineat Interl.; beatus mundanis non intentus ex tribu Gad duodecim milia signati: Ex tribu Asser duodecim latitudo, i. e. ex civitate sua aliis largiens milia signati: ex tribu Nephtalim duodecim milia signati: oblitus nec providens, Tristicie exaudicio, i. e. semper que ad usum vite de preteritis peccatis dolens pertinent ad virtutis servacionem ex tribu Manasse duodecim milia signati: Ex tribu Symeon additus: non solum sibi inmediata faciens, sed plura Merces, i. e. ad remuneracionem tendens, ut 'cupio dissolvi et esse cum Christo" duodecim milia signati: ex tribu Levi duodecim milia signati: habitaculum fortitudinis, i. e. laborem non recusans, sed aliquando pro necessitate fratrum de Maria ad Martham descendens ex tribu Ysachar duodecim milia signati. Ex tribu Zabulon duo- augmentum, i. e. ecclesiam numero sanctorum locupletans decim milia signati: ex tribu Joseph duodecim milia signati. Glossa: Cum secundum filum designatos subiecto numero vidisset et tantummodo de filiis Israel, nunc aperte docet, quod per illum numerum universi fideles et per XIl tribus accipiende sunt omnes gentes filius dextere, i. e. a propiciacione Dei Interl.: Sicut predictum est, omnia et nichil a se reputans sic videt adinpletum ex tribu Benjamin duodecim milia signati. Post hec vidi turbam Interl.: Numerus Deo certus, hominibus est incertus in unaquaque gente magnam, quam dinumerare nemo poterat, ex omnibus gentibus in electo populo sunt diverse lingwe i.e. de baptizatis populus in una urbe ut conspiciant et tribubus et populis et lingwis: stantes ante thronum et in 10 prius in baptismo i. e. victorie de futuro, et post in lacrimis hic in presenti Christi hominis que secuntur ex operibus hic conspectu Agni, amicti stolis albis et palme in manibus eorum: Eciam in presenti clamant et maxime in futuro magno desiderio Et clamabant voce magna dicentes: Salus Deo nostro, qui Interl.: Non per nos, sed per Agnum habemus salutem, i. e. remissionem peccatorum et bo- narum operacionum et eternam gloriam Glossa: Angelos inducit de consorcio sanctorum gaudentes et testimonium eorum confir- mantes, utpote illos, quorum officio turba, quam viderat in hac fide, steterat. Vel per supradicta intelligimus iudices in ecclesia; hic vero de subditis eorum subditur 1. e. nos ipsos, in quibus iudicat ut iuvantes sedet super thronum, et Agno. Et omnes angeli stabant in Item Glossa: Per supradictos angelos intelligi possunt maiores prelati, per istos minores prelati, vel subditi tantum, sicut sunt angeli et archangeli et tamen omnes angeli, i. e. nunccii, sicut in ecclesia sunt maiores et minores prelati, i. e. archiepiscopi et episcopi. Interlin: predicatorum veteris et novi testamenti Interl.: in proteccione eius circuitu throni, et seniorum, et quatuor animalium: et 5) Vulg. Codd.: in facies add. C. 25
Angeli de consortio sanctorum gaudent. 381 Glossa: per XII habes eos, qui in fide Trinitatis in quatuor mundi partibus sunt assignati. Et ut hos perfectos ostendamus, XII per 4 multiplicamus et fiunt XLVIII; ut vero ad Tri- nitatem hec perfeccio referatur, XLVIII triplicamus et sic fiunt CXLIIII Interl.; filium videns, i. e. opera hec ad reservatos decim milia signati: ex tribu Ruben duodecim milia signati: Interl.: [Gad] accinctus, si tribulacio inmineat Interl.; beatus mundanis non intentus ex tribu Gad duodecim milia signati: Ex tribu Asser duodecim latitudo, i. e. ex civitate sua aliis largiens milia signati: ex tribu Nephtalim duodecim milia signati: oblitus nec providens, Tristicie exaudicio, i. e. semper que ad usum vite de preteritis peccatis dolens pertinent ad virtutis servacionem ex tribu Manasse duodecim milia signati: Ex tribu Symeon additus: non solum sibi inmediata faciens, sed plura Merces, i. e. ad remuneracionem tendens, ut 'cupio dissolvi et esse cum Christo" duodecim milia signati: ex tribu Levi duodecim milia signati: habitaculum fortitudinis, i. e. laborem non recusans, sed aliquando pro necessitate fratrum de Maria ad Martham descendens ex tribu Ysachar duodecim milia signati. Ex tribu Zabulon duo- augmentum, i. e. ecclesiam numero sanctorum locupletans decim milia signati: ex tribu Joseph duodecim milia signati. Glossa: Cum secundum filum designatos subiecto numero vidisset et tantummodo de filiis Israel, nunc aperte docet, quod per illum numerum universi fideles et per XIl tribus accipiende sunt omnes gentes filius dextere, i. e. a propiciacione Dei Interl.: Sicut predictum est, omnia et nichil a se reputans sic videt adinpletum ex tribu Benjamin duodecim milia signati. Post hec vidi turbam Interl.: Numerus Deo certus, hominibus est incertus in unaquaque gente magnam, quam dinumerare nemo poterat, ex omnibus gentibus in electo populo sunt diverse lingwe i.e. de baptizatis populus in una urbe ut conspiciant et tribubus et populis et lingwis: stantes ante thronum et in 10 prius in baptismo i. e. victorie de futuro, et post in lacrimis hic in presenti Christi hominis que secuntur ex operibus hic conspectu Agni, amicti stolis albis et palme in manibus eorum: Eciam in presenti clamant et maxime in futuro magno desiderio Et clamabant voce magna dicentes: Salus Deo nostro, qui Interl.: Non per nos, sed per Agnum habemus salutem, i. e. remissionem peccatorum et bo- narum operacionum et eternam gloriam Glossa: Angelos inducit de consorcio sanctorum gaudentes et testimonium eorum confir- mantes, utpote illos, quorum officio turba, quam viderat in hac fide, steterat. Vel per supradicta intelligimus iudices in ecclesia; hic vero de subditis eorum subditur 1. e. nos ipsos, in quibus iudicat ut iuvantes sedet super thronum, et Agno. Et omnes angeli stabant in Item Glossa: Per supradictos angelos intelligi possunt maiores prelati, per istos minores prelati, vel subditi tantum, sicut sunt angeli et archangeli et tamen omnes angeli, i. e. nunccii, sicut in ecclesia sunt maiores et minores prelati, i. e. archiepiscopi et episcopi. Interlin: predicatorum veteris et novi testamenti Interl.: in proteccione eius circuitu throni, et seniorum, et quatuor animalium: et 5) Vulg. Codd.: in facies add. C. 25
Strana 382
382 LXXII. M. J. Hus, De S. Nicolao. Glossa: quasi si attribuitis, bene facitis; vel: Amen ad sequencia legetur sic ; Amen, i. e. ve- ritas in promissis, et benediccio, i.e. exaltacio, quam habet super omnem creaturam; vel nostra exaltacio in virtutibus et claritas, i. e. inpassibilitas vel nostra in operibus Interl.: ad hoc, ut conspicerentur, Interl.: racionabiliter humiliaverunt se coram Domino ceciderunt in conspectu throni in faciess suas, et adoraverunt Interl.; i. e. veritas sit Deo etc. Quia omnia scit vel nos scientes facit Quia habet in se et dat aliis, quasi muneret omnia beneficia, de quibus sunt habende grates Deum dicentes: Amen. Benediccio et claritas et sapiencia et i. e. potencia resistendi effectus virtutis graciarum accio, honor et virtus et fortitudo Deo nostro in secula seculorum. Amens. LXXVII. De S. Nicolao. Eece sacerdos magnus. Epistola. 15 2e. 25 1.) Quia, plurimum status laudatur, cuius festum cele- bratur, et quia S Nicolaus sacerdos fuit, ergo hic de statu sacer- docii dicendum. Et quia laus principaliter debetur Deo et hoc ex potencia, ex sapiencia et bonitate...[Ex sapiencia], quia sapienter, po- tenter et valde bona omnia fecit. 4° ex effectu debet laudari, quia quidquid vides oculis et que potes intelligere preter ipsum pec- catum, ipse fecit. 5° ex diviciis, quia dives [ipso] nullus habun- dancior ipso est. Homines ergo laudant Deum ex potencia dicentes "O quam bonus' etc. Ex sapiencia, quia sapiens. Ex bonitate mo- dicum, quia tollerat peccatorem tam diu peccantem. Ex effectu eciam modicum, quod creavit te et animam ad ymaginem dedit tibi Trinitatis etc. §2.) Qui ergo vult laudari, sit sapiens, potens, bonus. Sa- piens in eligendo bonum, potens in) resistendo dyabolo, carni et mundo, bonus, i. e. bonorum operum exercitator et dives in moribus. Et qui taliter est dispositus, lauda: hic laudabitur a Deo. Et quia S. Nicolaus ista omnia habuit a Deo, ideo dignus est laude. Primo sapiens, quia sapienter incepit a iuventute servire Deo; potens, quia potenter stetit perseverando in pugna Christi; 6) An haec expositio Hussii sil, decernere non audeo. — 1) Tantum in uno codice occurrit: D 256r. Ad textum, qui supra, sub LXIX A, adducitur.
382 LXXII. M. J. Hus, De S. Nicolao. Glossa: quasi si attribuitis, bene facitis; vel: Amen ad sequencia legetur sic ; Amen, i. e. ve- ritas in promissis, et benediccio, i.e. exaltacio, quam habet super omnem creaturam; vel nostra exaltacio in virtutibus et claritas, i. e. inpassibilitas vel nostra in operibus Interl.: ad hoc, ut conspicerentur, Interl.: racionabiliter humiliaverunt se coram Domino ceciderunt in conspectu throni in faciess suas, et adoraverunt Interl.; i. e. veritas sit Deo etc. Quia omnia scit vel nos scientes facit Quia habet in se et dat aliis, quasi muneret omnia beneficia, de quibus sunt habende grates Deum dicentes: Amen. Benediccio et claritas et sapiencia et i. e. potencia resistendi effectus virtutis graciarum accio, honor et virtus et fortitudo Deo nostro in secula seculorum. Amens. LXXVII. De S. Nicolao. Eece sacerdos magnus. Epistola. 15 2e. 25 1.) Quia, plurimum status laudatur, cuius festum cele- bratur, et quia S Nicolaus sacerdos fuit, ergo hic de statu sacer- docii dicendum. Et quia laus principaliter debetur Deo et hoc ex potencia, ex sapiencia et bonitate...[Ex sapiencia], quia sapienter, po- tenter et valde bona omnia fecit. 4° ex effectu debet laudari, quia quidquid vides oculis et que potes intelligere preter ipsum pec- catum, ipse fecit. 5° ex diviciis, quia dives [ipso] nullus habun- dancior ipso est. Homines ergo laudant Deum ex potencia dicentes "O quam bonus' etc. Ex sapiencia, quia sapiens. Ex bonitate mo- dicum, quia tollerat peccatorem tam diu peccantem. Ex effectu eciam modicum, quod creavit te et animam ad ymaginem dedit tibi Trinitatis etc. §2.) Qui ergo vult laudari, sit sapiens, potens, bonus. Sa- piens in eligendo bonum, potens in) resistendo dyabolo, carni et mundo, bonus, i. e. bonorum operum exercitator et dives in moribus. Et qui taliter est dispositus, lauda: hic laudabitur a Deo. Et quia S. Nicolaus ista omnia habuit a Deo, ideo dignus est laude. Primo sapiens, quia sapienter incepit a iuventute servire Deo; potens, quia potenter stetit perseverando in pugna Christi; 6) An haec expositio Hussii sil, decernere non audeo. — 1) Tantum in uno codice occurrit: D 256r. Ad textum, qui supra, sub LXIX A, adducitur.
Strana 383
S. Nicolaus propter sapientiam, potentiam, bonitatem laudandus est. 383 bonus, quia bonitatem ostendit suam tam ad pauperes diviciis terrenis quam celestibus. O quam laudandus est S. Nicolaus ! — 3. 1° in epistola ostenditur, quod ille est magnus sacerdos, qui in vita sua placuit Deo tam in officio quam in vita. Et hoc ibi: »Ecce sacerdos magnus« etc. 2° quia vitam suam non terminavit secundum tempora, sed secundum vocem Dei et precipue iram non augmentans, sed re- conciliacio existens pro ira etc. 3° quia talis benedicitur, a gentibus [od, lydys] tam celestis ierarchie quam terrestris, ymmo eciam et maledicti confitebuntur, quia dignus est premio eterno, ut habetur Sapiencie 5°: »Di- »centes : hii sunt, quos aliquando habuimus in derisum« etc. 256V 4. Unde sequitur: Ecce sacerdos magnus etc. humilitate: Psalmus: »Humiles spiritu salvabit.« sanctitate:? mundicia: »Beati mundo corde« M ath. 5°. regimine: Johann. 10° : »Animam suam ponit« etc. abstinencia, ut legitur 6a vel 4a feria: 'semel su- gebat ubera'. "Qui in diebus suis', sc. tam iuventutis, mediocris virilis et 20 senectutis. Placuit Deo.' Unde qui noluit offerre florem iuventutis sue, saltem offerat florem senectutis sue et miserebitur sibi. Sed non ita iste ibat, sed a puericia sua usque finem vite sue etc.4 Magnus 10 15 2) Supra laudatur a 83. — 3) In marg. a 83. — 4) Postea in D additur bohemica exposicio super 'Aj tento přišel jest skáče po horách (epistola 'in visi- tacione S. Maries). An haec expositio super 'Ecce sacerdos magnus‘ Hussii sit, dicere nequeo. 25*
S. Nicolaus propter sapientiam, potentiam, bonitatem laudandus est. 383 bonus, quia bonitatem ostendit suam tam ad pauperes diviciis terrenis quam celestibus. O quam laudandus est S. Nicolaus ! — 3. 1° in epistola ostenditur, quod ille est magnus sacerdos, qui in vita sua placuit Deo tam in officio quam in vita. Et hoc ibi: »Ecce sacerdos magnus« etc. 2° quia vitam suam non terminavit secundum tempora, sed secundum vocem Dei et precipue iram non augmentans, sed re- conciliacio existens pro ira etc. 3° quia talis benedicitur, a gentibus [od, lydys] tam celestis ierarchie quam terrestris, ymmo eciam et maledicti confitebuntur, quia dignus est premio eterno, ut habetur Sapiencie 5°: »Di- »centes : hii sunt, quos aliquando habuimus in derisum« etc. 256V 4. Unde sequitur: Ecce sacerdos magnus etc. humilitate: Psalmus: »Humiles spiritu salvabit.« sanctitate:? mundicia: »Beati mundo corde« M ath. 5°. regimine: Johann. 10° : »Animam suam ponit« etc. abstinencia, ut legitur 6a vel 4a feria: 'semel su- gebat ubera'. "Qui in diebus suis', sc. tam iuventutis, mediocris virilis et 20 senectutis. Placuit Deo.' Unde qui noluit offerre florem iuventutis sue, saltem offerat florem senectutis sue et miserebitur sibi. Sed non ita iste ibat, sed a puericia sua usque finem vite sue etc.4 Magnus 10 15 2) Supra laudatur a 83. — 3) In marg. a 83. — 4) Postea in D additur bohemica exposicio super 'Aj tento přišel jest skáče po horách (epistola 'in visi- tacione S. Maries). An haec expositio super 'Ecce sacerdos magnus‘ Hussii sit, dicere nequeo. 25*
Strana 384
REOISTRUM. (Nota. Litterae ABCD... codices, in quibus sermo reperitur, indicant; litterae asteriscis signatae (*A, *B..) ostendunt, sermonem sequentem inmediate sequi praecedentem.) I. Non est talis mulier . . . . . II. Orietur stella . . . . . . . . Ecce ego milto III. Ecce ego mitto (Pro themate) IV. . V. Maria optimam partem VI. Solve vincla reis . . . VII. Hec est dies . . . . . . . . . . VIII. Fuit in diebus IX. Fortitudo et decor . . . . . . X. Ave Maria . . . . . . . XI. Gracia mulieris . . . . . . XII. Intravit Jesus . . . . . . XIII. Recordare, Virgo mater . . . XIV. Ego quasi vitis . . . . . . XV. In omnibus requiem . . . . . XV. A. De Assumpcione B. V. . . . XVI. Que est ista .* . . . . . XVII. Revertere ad dominam . . . . . . . . . . XVIII. Ecce iste venit . . . . . . . XIX. In lectulo meo . . . ABDFAO *A*BC*D*F, A, *O . . . . *4*BC*DFYZ*OI . . . *4*ВѢС*DЕFЕYРO . . . *4*В3DF:O . . . . 4*B5D:FГAO . . . . ACRDEFETHO . . . . . *4*ВС*DFY . . . . . *A*BC*DFAEO . . . . . 4*В*DFZГAНO . . . . . *4*BC*D*F3Z . . . . . * 4*ВЕDЕFЕ . . . . . . . *4*В*DЕ . . . . . . . *4*ВС*D*F . . . . . . *4*ВС*D*FYZAН . . . . *А*В . . . . . * *A*B*DFI . . . . . *4*В*DF . . . . . *4*ВС*D*FYЛЕ . . . . . *A*BC*DFYO . . . . . 17 21 24 26 33 38 39 41 46 47 49 54 56 60 63 67 . . . . . . XX. Nolite arbitrari XXI. Elizabeth inpletum est . . . . XXII. Venit Jesus in partes . . . . . . . XXIII. Exurgens Maria . . . . . XXIV. Deposuit potentes . . . . XXV. Beatus ille servus XXVI. Sint lumbi vestri XXVII. Sim. est regn. cel. thezauro XXVIII. Sim. est regn. cel. thezauro n XXIX. Rogabat Jesum . . XXX. Accessit ad Jesum. . . XXXI. Nisi granum frumenti . . . . . . . XXXII. Intravit Jesus Intravit Jesus . . . . . XXXIII. XXXIV. Facta cst contencio . . . . . . A*BC*DEFYZI*O 69 . . . . 3ВС*D�ЕFY*O 74 c a . А*ВС*DЗЕ“FRY*O 80 . . A*BC*D*EFYZ*O 86 . . . A*В*D*Е*F*Y 93 . . . . *A*ВС*D*ЕY 96 . . . . *4*B*C*D*EFYZ 98 . . . . . A*В*С*D*Е*FY 103 . . . . *4*B*С*D*Е*FY 109 . . . . . *A*ВС*DРЕFY 110 . . . . . *4*ВС3D3Е“F*Y 118 . . . . . *4*BCD'EFYI 125 . . . . *A3BCEDPEFZH*I 129 131 *A*BC*D*Е�FY*Z*НѢI .. . . . . . . 137 A�BC*DEFY
REOISTRUM. (Nota. Litterae ABCD... codices, in quibus sermo reperitur, indicant; litterae asteriscis signatae (*A, *B..) ostendunt, sermonem sequentem inmediate sequi praecedentem.) I. Non est talis mulier . . . . . II. Orietur stella . . . . . . . . Ecce ego milto III. Ecce ego mitto (Pro themate) IV. . V. Maria optimam partem VI. Solve vincla reis . . . VII. Hec est dies . . . . . . . . . . VIII. Fuit in diebus IX. Fortitudo et decor . . . . . . X. Ave Maria . . . . . . . XI. Gracia mulieris . . . . . . XII. Intravit Jesus . . . . . . XIII. Recordare, Virgo mater . . . XIV. Ego quasi vitis . . . . . . XV. In omnibus requiem . . . . . XV. A. De Assumpcione B. V. . . . XVI. Que est ista .* . . . . . XVII. Revertere ad dominam . . . . . . . . . . XVIII. Ecce iste venit . . . . . . . XIX. In lectulo meo . . . ABDFAO *A*BC*D*F, A, *O . . . . *4*BC*DFYZ*OI . . . *4*ВѢС*DЕFЕYРO . . . *4*В3DF:O . . . . 4*B5D:FГAO . . . . ACRDEFETHO . . . . . *4*ВС*DFY . . . . . *A*BC*DFAEO . . . . . 4*В*DFZГAНO . . . . . *4*BC*D*F3Z . . . . . * 4*ВЕDЕFЕ . . . . . . . *4*В*DЕ . . . . . . . *4*ВС*D*F . . . . . . *4*ВС*D*FYZAН . . . . *А*В . . . . . * *A*B*DFI . . . . . *4*В*DF . . . . . *4*ВС*D*FYЛЕ . . . . . *A*BC*DFYO . . . . . 17 21 24 26 33 38 39 41 46 47 49 54 56 60 63 67 . . . . . . XX. Nolite arbitrari XXI. Elizabeth inpletum est . . . . XXII. Venit Jesus in partes . . . . . . . XXIII. Exurgens Maria . . . . . XXIV. Deposuit potentes . . . . XXV. Beatus ille servus XXVI. Sint lumbi vestri XXVII. Sim. est regn. cel. thezauro XXVIII. Sim. est regn. cel. thezauro n XXIX. Rogabat Jesum . . XXX. Accessit ad Jesum. . . XXXI. Nisi granum frumenti . . . . . . . XXXII. Intravit Jesus Intravit Jesus . . . . . XXXIII. XXXIV. Facta cst contencio . . . . . . A*BC*DEFYZI*O 69 . . . . 3ВС*D�ЕFY*O 74 c a . А*ВС*DЗЕ“FRY*O 80 . . A*BC*D*EFYZ*O 86 . . . A*В*D*Е*F*Y 93 . . . . *A*ВС*D*ЕY 96 . . . . *4*B*C*D*EFYZ 98 . . . . . A*В*С*D*Е*FY 103 . . . . *4*B*С*D*Е*FY 109 . . . . . *A*ВС*DРЕFY 110 . . . . . *4*ВС3D3Е“F*Y 118 . . . . . *4*BCD'EFYI 125 . . . . *A3BCEDPEFZH*I 129 131 *A*BC*D*Е�FY*Z*НѢI .. . . . . . . 137 A�BC*DEFY
Strana 385
XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. [XXX VIII. A. XXXIX, XL. XLI. XLII. XLIII. [XLIIIa. XLIV, XLV. XLVI. XLVII. XLVIII. XLIX. L. LI. LIL LII. LIV. LV. LVI. LVII. LVU. LIX. LX. LXL LXII. LXI. LXIV. LXV. LXVI. LXVII. LXVIII. LXIX. [LXIX. A. LXX, LXXI. LXXII. LXXIIL [LXXIIL A. LXXIV. LXXV. LXXVI. LXXVII. Registrum. Liber generacionis Sapiencia edificavil Ego si exaltatus , Respiciens Jesus . Sermo b. Joan. Os aureż 1. i. temp. cum transiret ^, . Sequere me , SZ quis vult Si quis vult . Accesserunt discipuli. De scandalo Misit Jesus. duodecim. Videns Jesus turbas. Attendile a fermento , Sim. est vegn. c. X virginibus Ainbulans Jesus Homo quidam peregre . In illo temp. stabat Johannes . Vos estis sal terre Missus est angelus Postquam. znpleti Ego sum vitis Non turbetur , . Dixit Jesus Patri Tunc accesserunt Iustum. deduxit Stabunt iusti Confido de vobis Sancti per fidem Karissime, testificor . Scimus quoniam Qui parce seminal , Qui parce seminal , Omnis pontifex . Spectaculum facti SUUS . De virginibus , Corde creditur . Ecce sacerdos , . Stephanus plenus gracia . Qui linek Deum . HA BC: , *AFBC*D*EFYZ . AE RC D) EFZ . . A B 7 E .ABC*D , ... .*A*BC* DEFYZ , . . SA*BC*D*EFYZO , SSASBC*DSERYZ . * ppc 5 pgpy . .*ABC*D*EF , st At Bit D*E*SPY . E Ati BC Dik pi più y . UAR pO: Dy pri YI . . . *pk BC Dy m PSYZ . . "TAS pu C*p*g: ps: Y . UA puse Dy pis pi Y . . *ASBCOS* Ty Ev k 2. . i A pi Ci Di pi pes Yy G . "e Bi T) CES * puc TT) , ABS CS DS ES FRYZ" Ą . AKCA D .. 4 , A BEC DE BE Yiq . FAT BS CS Dy Ei pay 75$ 4 uA GE CE DE pe p YZ: 4 i: pi: At Y#ZE A . *A*BC*DFYZH, . uA "BC*DFY"H . | APBRCSDSES = | . ABCD , i A BED SĄBCED Vidi supra montem Q* | Qui timent Domintim BAS BED Domine Deus meus , ."D ... Confilebor tibi, Domine . FAC#D Viduas honora e „ARCH Vidi alterum angelum |, . . CD Ecce sacerdos magnus , D. 885 147 . 165] . 193] 233 244 249 263 267 270 281 289 2.6 303 305 307 312 317 321 326 381 33 042 346 352 355 360 . 364] 964 367 370 373 |. 874] 574 376 379 382
XXXV. XXXVI. XXXVII. XXXVIII. [XXX VIII. A. XXXIX, XL. XLI. XLII. XLIII. [XLIIIa. XLIV, XLV. XLVI. XLVII. XLVIII. XLIX. L. LI. LIL LII. LIV. LV. LVI. LVII. LVU. LIX. LX. LXL LXII. LXI. LXIV. LXV. LXVI. LXVII. LXVIII. LXIX. [LXIX. A. LXX, LXXI. LXXII. LXXIIL [LXXIIL A. LXXIV. LXXV. LXXVI. LXXVII. Registrum. Liber generacionis Sapiencia edificavil Ego si exaltatus , Respiciens Jesus . Sermo b. Joan. Os aureż 1. i. temp. cum transiret ^, . Sequere me , SZ quis vult Si quis vult . Accesserunt discipuli. De scandalo Misit Jesus. duodecim. Videns Jesus turbas. Attendile a fermento , Sim. est vegn. c. X virginibus Ainbulans Jesus Homo quidam peregre . In illo temp. stabat Johannes . Vos estis sal terre Missus est angelus Postquam. znpleti Ego sum vitis Non turbetur , . Dixit Jesus Patri Tunc accesserunt Iustum. deduxit Stabunt iusti Confido de vobis Sancti per fidem Karissime, testificor . Scimus quoniam Qui parce seminal , Qui parce seminal , Omnis pontifex . Spectaculum facti SUUS . De virginibus , Corde creditur . Ecce sacerdos , . Stephanus plenus gracia . Qui linek Deum . HA BC: , *AFBC*D*EFYZ . AE RC D) EFZ . . A B 7 E .ABC*D , ... .*A*BC* DEFYZ , . . SA*BC*D*EFYZO , SSASBC*DSERYZ . * ppc 5 pgpy . .*ABC*D*EF , st At Bit D*E*SPY . E Ati BC Dik pi più y . UAR pO: Dy pri YI . . . *pk BC Dy m PSYZ . . "TAS pu C*p*g: ps: Y . UA puse Dy pis pi Y . . *ASBCOS* Ty Ev k 2. . i A pi Ci Di pi pes Yy G . "e Bi T) CES * puc TT) , ABS CS DS ES FRYZ" Ą . AKCA D .. 4 , A BEC DE BE Yiq . FAT BS CS Dy Ei pay 75$ 4 uA GE CE DE pe p YZ: 4 i: pi: At Y#ZE A . *A*BC*DFYZH, . uA "BC*DFY"H . | APBRCSDSES = | . ABCD , i A BED SĄBCED Vidi supra montem Q* | Qui timent Domintim BAS BED Domine Deus meus , ."D ... Confilebor tibi, Domine . FAC#D Viduas honora e „ARCH Vidi alterum angelum |, . . CD Ecce sacerdos magnus , D. 885 147 . 165] . 193] 233 244 249 263 267 270 281 289 2.6 303 305 307 312 317 321 326 381 33 042 346 352 355 360 . 364] 964 367 370 373 |. 874] 574 376 379 382
Strana 386
TABULA SERMONUM. (Post prima verba thematis Scripturae locus ponitur, post incipit' textus ipsius, sub finem numerus sermonis in editione.) XLIII Accesserunt discipuli (Math. 18°) In presenti ewangelio‘ . . . . . . XXX Accessit ad Jesum (Math. 20°) In serie presentis‘ . . . . . . . . . XLVIII Ambulans Jesus (Math. 4°) Notata duplici' . . . . . . . . . . Amen dico vobis v. Nisi granum. XLVI Attendite a fermento (Luce 12°) 'Salvator in hoc ev.' . . . . . . . . X Ave Maria (Oratio) Ista salutacio" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXV Beatus ille servus (Math. 24°) Verbum istud' LXII Carissime, testificor (1a Timoth. ult.) In ista epist.“ . . . . . . . LX Confido de vobis (Galat. 5°) 'Quia Apostolus' . . . . . . . . . . LXXIV Confitebor tibi (Eccles. 51°) "Ista epistola' . . . . . . . . . . LXIX Corde creditur (Roman 10°) 'Quia fides est . . . . . . . . . . XXXIX Cum transiret Jesus (Math. 9°) In isto ewang." . . . . . . . . . . LXVIII De virginibus (1a Corinth. 76) 'In hac epist." . . . . . . . . . . XXIV Deposuit potentes (Luce 1°) 'Virgo Maria' . . . . . . . . . . LVI . . . . . . . . . . Dixit Jesus Patri (Luce 23°) 'Ista sunt septem“ III . . . . . . . . . Ecce ego mitto (Malach. 3°) 'Quando aliquis IV Ecce ego mitto (Malach. 3°) Rex regum“ [Prothema] . . . . . . . . XVIII . . . . . . . . Ecce iste venit (Cantic. 2°) In hac epistola" Ecce sacerdos (Eccles. 44°) 'Quia plurimum" . . . . . (LXIXA +) LXXVII XIV Ego quasi vitis (Eccles. 24°) Nota quod . . . . . . . . XXXVII . . . . . . . . . Ego si exaltatus (Johan. 12°) In presenti ewang." LIV . . Ego sum vitis (Joh. 15°) 'Cristus vitis' . . . . . . . . . . XXI Elizabeth inpletum (Luce 1°) 'Moraliter Elizabeth‘ . . . . . . . . . XXIII . . . . . . . . . . Exurgens Maria (Luce 1°) 'Beda: Leccio“. . XXXIV Facla est contencio (Luce 22°) In presenti ostenditur ev. . . . . . . IX . . . . . . . . Fortitudo et decor (Proverb. ult.) Hec epistola“ Fratres v. Confido de vobis, De virginibus, Scimus quoniam. VIII . . . . Fuit in diebus (Luce 10°) 'S. Lucas' XI Gracia mulieris (Ecclus. 26°) Ecclesiasticus in presenti“ . . . . . . Hec dicit v. Ecce ego mitto. VII Hec est dies (Cantus) 'Sancta mater Ecclesia“ . . . . . . . . . . . XLIX . . . . . . . . . . Homo quidam (Math. 25°) 'Quia parabola' In diebus illis v. Vidi alterum, Vidi supra montem. In illo tempore v. Cum transiret, Ego si exaltatus, Dixit Jesus, Missus est, Stabat Johannes, Vos estis sal terre. . . . . . . . . . . In lectulo meo (Cantic. 3°) 'Triplex in canticis' In omnibus requiem (Eccl. 24°) 'Quamvis verba“ . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intravit Jesus (Luce 10°) Castellum istud' (Proth.) XIX XV XII
TABULA SERMONUM. (Post prima verba thematis Scripturae locus ponitur, post incipit' textus ipsius, sub finem numerus sermonis in editione.) XLIII Accesserunt discipuli (Math. 18°) In presenti ewangelio‘ . . . . . . XXX Accessit ad Jesum (Math. 20°) In serie presentis‘ . . . . . . . . . XLVIII Ambulans Jesus (Math. 4°) Notata duplici' . . . . . . . . . . Amen dico vobis v. Nisi granum. XLVI Attendite a fermento (Luce 12°) 'Salvator in hoc ev.' . . . . . . . . X Ave Maria (Oratio) Ista salutacio" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXV Beatus ille servus (Math. 24°) Verbum istud' LXII Carissime, testificor (1a Timoth. ult.) In ista epist.“ . . . . . . . LX Confido de vobis (Galat. 5°) 'Quia Apostolus' . . . . . . . . . . LXXIV Confitebor tibi (Eccles. 51°) "Ista epistola' . . . . . . . . . . LXIX Corde creditur (Roman 10°) 'Quia fides est . . . . . . . . . . XXXIX Cum transiret Jesus (Math. 9°) In isto ewang." . . . . . . . . . . LXVIII De virginibus (1a Corinth. 76) 'In hac epist." . . . . . . . . . . XXIV Deposuit potentes (Luce 1°) 'Virgo Maria' . . . . . . . . . . LVI . . . . . . . . . . Dixit Jesus Patri (Luce 23°) 'Ista sunt septem“ III . . . . . . . . . Ecce ego mitto (Malach. 3°) 'Quando aliquis IV Ecce ego mitto (Malach. 3°) Rex regum“ [Prothema] . . . . . . . . XVIII . . . . . . . . Ecce iste venit (Cantic. 2°) In hac epistola" Ecce sacerdos (Eccles. 44°) 'Quia plurimum" . . . . . (LXIXA +) LXXVII XIV Ego quasi vitis (Eccles. 24°) Nota quod . . . . . . . . XXXVII . . . . . . . . . Ego si exaltatus (Johan. 12°) In presenti ewang." LIV . . Ego sum vitis (Joh. 15°) 'Cristus vitis' . . . . . . . . . . XXI Elizabeth inpletum (Luce 1°) 'Moraliter Elizabeth‘ . . . . . . . . . XXIII . . . . . . . . . . Exurgens Maria (Luce 1°) 'Beda: Leccio“. . XXXIV Facla est contencio (Luce 22°) In presenti ostenditur ev. . . . . . . IX . . . . . . . . Fortitudo et decor (Proverb. ult.) Hec epistola“ Fratres v. Confido de vobis, De virginibus, Scimus quoniam. VIII . . . . Fuit in diebus (Luce 10°) 'S. Lucas' XI Gracia mulieris (Ecclus. 26°) Ecclesiasticus in presenti“ . . . . . . Hec dicit v. Ecce ego mitto. VII Hec est dies (Cantus) 'Sancta mater Ecclesia“ . . . . . . . . . . . XLIX . . . . . . . . . . Homo quidam (Math. 25°) 'Quia parabola' In diebus illis v. Vidi alterum, Vidi supra montem. In illo tempore v. Cum transiret, Ego si exaltatus, Dixit Jesus, Missus est, Stabat Johannes, Vos estis sal terre. . . . . . . . . . . In lectulo meo (Cantic. 3°) 'Triplex in canticis' In omnibus requiem (Eccl. 24°) 'Quamvis verba“ . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intravit Jesus (Luce 10°) Castellum istud' (Proth.) XIX XV XII
Strana 387
Tabula sermonum. 387 Intravit Jesus (Luce 10°) 'Augustinus De verbis" . . . . . . . . . Intravit Jesus (Luce 10°) Presens ewangelium“ . . . . . . . . . . Iustum deduxit (Sapiencie 10°) Cum Salvator . . . . . . . . . . Liber generacionis (Math. 1°) In presenti ewg." . . . . . . . . . Maria optimam partem (Luce 10°) Constat quod . . . . . . . . . Misit Jesus (Math. 10°) "stud ewang." . . . . . . . . . . . . Missus est angelus (Luce 1°) 'Ewangelium hoc' . . . . . . . . . . Nisi granum frumenti (Joh. 12°) Istud ewangelium . . . . . . . Nolite arbilrari (Math. 10°) Postquam Salvator' . . . . . . . Non est talis mulier (Judith. XI°) Cum Judith Olofernem“ . . . . . Non turbetur (Joh. 14°) In presenti ewang." . . . . . . . . . . Omnis pontifex (Hebr. 5°) 'In hac epistola" . . . . . . . . . . Orietur stella (Numeri 24°) 'Posita conparacione' . . . . . . . . . Postquam inpleti (Luce 2°) Ewangelium hoc' . . . . . . . . Que est ista (Cantic. 6°) 'Assumpcionem Virginis“ . . . . . . . Qui parce seminat (2a Corinth. 9°) 'Quia Apostolus' . . . . . . . Qui parce seminat (2a Corinth. 9°) [Proth.] 'Apostolus in“ . . . . . Qui timent Dominum (Eccles. 2°) 'Timore iniciali' . . . . . . . Qui timet Deum (Eccles. 15°) 'Ostenditur in hac“ . . . . . . . Recordare, Virgo (Cantus) 'Quia Virgo“ . . . . . . . . Respiciens Jesus (Luce 21°5) 'Ante inmediate" . . . . . . . . . Revertere ad dominam (Genes. 16°) 'Verba proposita" . . . . . . . Rogabat Jesum (Luce 7°) 'In hoc ewangelio" . . . . . . . . . Sancti per fidem (Hebr. XI°) In epistola ista" . . . . . . Sapiencia edificavil (Proverb. 9°) 'Vulgaris consuetudo" . . . . . . Scimus quoniam (Roman. 8°) 'caritative, perseveranter' . . . . . . . Sequere me (Math. 9°) [Proth.] 'Sic inquit" . . . . . . . . Si quis vult (Math. 16°) 'Verba presentis“ . . . . . . . . . Si quis vult (Math. 16°) [Proth.] In presenti ewang." . . . . Simile est regn. cel. decem virginibus (Math. 25°) 'Jeronimus hanc' Simile est regn. cel. thesauro (Math. 13°) Regnum celorum". . Simile est regn. cel. thesauro (Math. 13°) [Proth.] Istud ewang.". . Sint lumbi vestri (Luce 12°) 'In textu precedenti' . . . . . Solve vincla reis (Cantus) 'Sancta mater Ecclesia“ . . . . . . . . . Spectaculum facti (1a Corinth. 4°) 'Sancti Dei et . . .“ . . . . . . . Stabat Johannes (Johan. 1°) 'Mistice: Stat Johannes' . . . . . . . . Stabunt iusti (Sapiencie 5°. "In ista epistola' . . . . . . . Stephanus plenus (Act. 6°) In ista epistola" . . . . . . . Tunc accesserunt (Math. 9°) Duo in presenti ewang." . . . . . . . Venit Jesus in partes (Math. 16°) In presenti ewang." . . . . . . . Videns Jesus turbas (Math. 5°) 'In presenti ewang." . . . . . . . Vidi alterum angelum (Apok. 7°) Ante hunc textum' . . . . . . . Vidi supra montem (Apok. 14°) Syon speculacio“ . . . . . . . Viduas honora (1a Timoth. 5°) 'B. Paulus in epistola' . . . . . . . Vos estis sal terre (Math. 5°) Salvator noster' . . . . . . . XXXII XXXIII LVIII XXXV XLIV LII XXXI XX LV LXVI LIII XVI LXIV LXV LXXIII LXXI XIII XXXVIII XVII XXIX LXI XXXVI LXIII XL XLI XLII XLVII XXVII XXVIII XXVI VI LXVII LIX LXX LVII XXII XLV LXXVI LXXII LXXV LI
Tabula sermonum. 387 Intravit Jesus (Luce 10°) 'Augustinus De verbis" . . . . . . . . . Intravit Jesus (Luce 10°) Presens ewangelium“ . . . . . . . . . . Iustum deduxit (Sapiencie 10°) Cum Salvator . . . . . . . . . . Liber generacionis (Math. 1°) In presenti ewg." . . . . . . . . . Maria optimam partem (Luce 10°) Constat quod . . . . . . . . . Misit Jesus (Math. 10°) "stud ewang." . . . . . . . . . . . . Missus est angelus (Luce 1°) 'Ewangelium hoc' . . . . . . . . . . Nisi granum frumenti (Joh. 12°) Istud ewangelium . . . . . . . Nolite arbilrari (Math. 10°) Postquam Salvator' . . . . . . . Non est talis mulier (Judith. XI°) Cum Judith Olofernem“ . . . . . Non turbetur (Joh. 14°) In presenti ewang." . . . . . . . . . . Omnis pontifex (Hebr. 5°) 'In hac epistola" . . . . . . . . . . Orietur stella (Numeri 24°) 'Posita conparacione' . . . . . . . . . Postquam inpleti (Luce 2°) Ewangelium hoc' . . . . . . . . Que est ista (Cantic. 6°) 'Assumpcionem Virginis“ . . . . . . . Qui parce seminat (2a Corinth. 9°) 'Quia Apostolus' . . . . . . . Qui parce seminat (2a Corinth. 9°) [Proth.] 'Apostolus in“ . . . . . Qui timent Dominum (Eccles. 2°) 'Timore iniciali' . . . . . . . Qui timet Deum (Eccles. 15°) 'Ostenditur in hac“ . . . . . . . Recordare, Virgo (Cantus) 'Quia Virgo“ . . . . . . . . Respiciens Jesus (Luce 21°5) 'Ante inmediate" . . . . . . . . . Revertere ad dominam (Genes. 16°) 'Verba proposita" . . . . . . . Rogabat Jesum (Luce 7°) 'In hoc ewangelio" . . . . . . . . . Sancti per fidem (Hebr. XI°) In epistola ista" . . . . . . Sapiencia edificavil (Proverb. 9°) 'Vulgaris consuetudo" . . . . . . Scimus quoniam (Roman. 8°) 'caritative, perseveranter' . . . . . . . Sequere me (Math. 9°) [Proth.] 'Sic inquit" . . . . . . . . Si quis vult (Math. 16°) 'Verba presentis“ . . . . . . . . . Si quis vult (Math. 16°) [Proth.] In presenti ewang." . . . . Simile est regn. cel. decem virginibus (Math. 25°) 'Jeronimus hanc' Simile est regn. cel. thesauro (Math. 13°) Regnum celorum". . Simile est regn. cel. thesauro (Math. 13°) [Proth.] Istud ewang.". . Sint lumbi vestri (Luce 12°) 'In textu precedenti' . . . . . Solve vincla reis (Cantus) 'Sancta mater Ecclesia“ . . . . . . . . . Spectaculum facti (1a Corinth. 4°) 'Sancti Dei et . . .“ . . . . . . . Stabat Johannes (Johan. 1°) 'Mistice: Stat Johannes' . . . . . . . . Stabunt iusti (Sapiencie 5°. "In ista epistola' . . . . . . . Stephanus plenus (Act. 6°) In ista epistola" . . . . . . . Tunc accesserunt (Math. 9°) Duo in presenti ewang." . . . . . . . Venit Jesus in partes (Math. 16°) In presenti ewang." . . . . . . . Videns Jesus turbas (Math. 5°) 'In presenti ewang." . . . . . . . Vidi alterum angelum (Apok. 7°) Ante hunc textum' . . . . . . . Vidi supra montem (Apok. 14°) Syon speculacio“ . . . . . . . Viduas honora (1a Timoth. 5°) 'B. Paulus in epistola' . . . . . . . Vos estis sal terre (Math. 5°) Salvator noster' . . . . . . . XXXII XXXIII LVIII XXXV XLIV LII XXXI XX LV LXVI LIII XVI LXIV LXV LXXIII LXXI XIII XXXVIII XVII XXIX LXI XXXVI LXIII XL XLI XLII XLVII XXVII XXVIII XXVI VI LXVII LIX LXX LVII XXII XLV LXXVI LXXII LXXV LI
Strana 388
TABULA FESTORUM. A) De tempore. Adalberli, Epistola, "Iustum deduxit' > Evang. ‘Ego sum vitis' Andree, Epist. ‘Corde creditur > Evang. ‘Ambulans Jesus“ » in vigilia, Evang., ‘Stabat Johannes: Barlholomei, Epist., Scimus quoniam' » Evang. ‘Facta est contencio*, . . S. Crucis, in evaltacione, Evang, ‘Ego si exaltatus' » in invencione, Epist, 'Confido de vobis: » » » Evang. 'Dixit Jesus Patri Iunocencium, Epist, "Vidi supra montem' . Iacobi Apost, Evang. 'Accessit ad Jesunr Johannis, Epist., 'Qui timet Deum* , , . Johannis Baptiste, Evang, ‘Elizabeth inpletum*y » in vigilia, Evang., 'Fuit in diebus: Katherine, Evang. Simile est regn cel, decem virg.' Laurencii, Epist. ‘Qui parce seminat » » > » , (Prothoma) > Evang. Nisi granum frumenti Ludinille, Epist. 'Viduas honora' » Evang. 'Respiciens Jesus' Margarile, Evang., 'Simile est regn. cel. thesauro' Marie Magdalene, Epist, ‘In lectulo meo* > » Evang. 'Rogabat Jesum' Martini, Epist. ‘Omnis pontifex* Mathei, Evang., ‘Cum transiret’ » » “Seguere me“ (Prothema) Michaelis, E vang.. 'Accesserunt discipuli Nicolai, Evang. “Homo guidam“ . . Omnium Sanctorum, Epist., Vidi alterum angelum » » Evang. 'Videns Jesus turbas' Petri, Evang., 'Venit Jesus' . . Philippi e lacobi, Epist., 'Stabunt iusti" » » » Evang. 'Non turbetur Procopii, Evang., 'Sint lumbi' . » » ‘Beatus ille servus' (Proth.) | Quinque fratrum, Evang., ‘Attendite a fermento*' Sigismundi v. Adalberti. Stepliani, Epistola, “Stephanus plenus“ , LVIII LIV LXIX LXVIII L LXIII XXXIV XNXVII LX LVI LXXII XXX LXXI XXI VIII XLVII LXIV LXV XXXI LXXV XXXVIII XXVII XIX XXIX LXVI XXXIX XL XLIH XLIX LXXVI XLIV XXII LIX LV XXVI . XXV . XLVI , LXX
TABULA FESTORUM. A) De tempore. Adalberli, Epistola, "Iustum deduxit' > Evang. ‘Ego sum vitis' Andree, Epist. ‘Corde creditur > Evang. ‘Ambulans Jesus“ » in vigilia, Evang., ‘Stabat Johannes: Barlholomei, Epist., Scimus quoniam' » Evang. ‘Facta est contencio*, . . S. Crucis, in evaltacione, Evang, ‘Ego si exaltatus' » in invencione, Epist, 'Confido de vobis: » » » Evang. 'Dixit Jesus Patri Iunocencium, Epist, "Vidi supra montem' . Iacobi Apost, Evang. 'Accessit ad Jesunr Johannis, Epist., 'Qui timet Deum* , , . Johannis Baptiste, Evang, ‘Elizabeth inpletum*y » in vigilia, Evang., 'Fuit in diebus: Katherine, Evang. Simile est regn cel, decem virg.' Laurencii, Epist. ‘Qui parce seminat » » > » , (Prothoma) > Evang. Nisi granum frumenti Ludinille, Epist. 'Viduas honora' » Evang. 'Respiciens Jesus' Margarile, Evang., 'Simile est regn. cel. thesauro' Marie Magdalene, Epist, ‘In lectulo meo* > » Evang. 'Rogabat Jesum' Martini, Epist. ‘Omnis pontifex* Mathei, Evang., ‘Cum transiret’ » » “Seguere me“ (Prothema) Michaelis, E vang.. 'Accesserunt discipuli Nicolai, Evang. “Homo guidam“ . . Omnium Sanctorum, Epist., Vidi alterum angelum » » Evang. 'Videns Jesus turbas' Petri, Evang., 'Venit Jesus' . . Philippi e lacobi, Epist., 'Stabunt iusti" » » » Evang. 'Non turbetur Procopii, Evang., 'Sint lumbi' . » » ‘Beatus ille servus' (Proth.) | Quinque fratrum, Evang., ‘Attendite a fermento*' Sigismundi v. Adalberti. Stepliani, Epistola, “Stephanus plenus“ , LVIII LIV LXIX LXVIII L LXIII XXXIV XNXVII LX LVI LXXII XXX LXXI XXI VIII XLVII LXIV LXV XXXI LXXV XXXVIII XXVII XIX XXIX LXVI XXXIX XL XLIH XLIX LXXVI XLIV XXII LIX LV XXVI . XXV . XLVI , LXX
Strana 389
Tabula festorum. 389 Symonis et Jude, Evang., Misit Jesus“ . . . . . . . . . . . . . . Venceslai, Evang., Si quis vult . . . . . . . . . . . . . . . . » » (Proth.) . . . . . . . . . . . . . Viti, Epistola, 'Sancti per fidem' . . . . . . . . . . . . . . . » Evang., Nolite arbitrari. . . . . . . . . . . . . . . . * XLIV XLI XLII XLI XX B) De B. Virgine. Annuncciacionis, Epistola., 'Solve vincla" . . . . . . . . . . . V Hec est dies‘ (Prothema) . . . . . . . . . . Il Evang., 'Missus est angelus' . . . . . . . . . . LII Assumpcionis, Epistola, Recordare, Virgo“ . . . . . . . . . . . XIII 'In omnibus requiem“ . . . . . . . . . . . . XV Que est ista‘ (Proth.) . . . . . . . . . . . XVI Evang., Intravit Jesus“ . . . . . . . XXXII, XXXIII » (Proth.) . . . . . . . . . . XII 'Maria optimam partem' (Proth.) . . . . . . . in vigilia, Epist., Ego quasi vitis' . . . . . . . . . XIV Nalivitatis, Epistola, 'Orietur stella". . e . . . . . . . . . II Evang., Liber generacionis" . . . . . . . . XXXV 'Sapiencia edificavit' (Proth.) . . . . . . . . XXXVI Purificacionis, Epistola, Ecce ego mitto“ . . . . . . . . . III » » » (Proth.) . . . . . . . . . IV Evang., Postquam inpleti" . . . . . . . . . . . . . LIII Visitacionis, Epistola, Ecce iste venit . . . . . . . . . . . XVIII Evang., 'Exurgens Maria" . . . . . . . . . . . . XXIII 'Deposuit potentes‘ (Proth.) . . . . . . . . . . XXIV B. Virginis, Epistola, Non est talis" . . . . . . . . . . Fortitudo et decor . . . . . . . . . . . . IX 'Ave Maria" . . . . . . . . . . X Gracia mulieris" . . . . . . . . . . . XI 'Revertere ad dominam" . . . . . . . . . XVII C) Commune sanctorum. LI De apostolis, Evang, Vos estis sal terre‘ . . . . . . . . . . De confessore, Epist., 'Qui timent Dominum" . . . . . . LXXIII pontifice, Epist., Ecce sacerdos . . . . (LXIXA +) LXXVII De doctore, Epist., Carissime testificor' . . . . . . . . . . LXII » » Evang. Tunc accesserunt . . . . . . . . . LVII De martiribus, Epist., 'Spectaculum facti sumus“ . . . . . . . . . LXVII De pontifice v. Martini. De virgine, Evang, 'Simile est reg. cel. thesauro‘ . . . . . . . . . XXVIII » » martire, Epist., 'Confitebor tibi . . . . . . . . . . . LXXIV De virginibus, Epistola, "De virginibus' LXVIII . . . . . . Pro coniugatis sermo v. B. Virginis, Gracia mulieris', XI. 26
Tabula festorum. 389 Symonis et Jude, Evang., Misit Jesus“ . . . . . . . . . . . . . . Venceslai, Evang., Si quis vult . . . . . . . . . . . . . . . . » » (Proth.) . . . . . . . . . . . . . Viti, Epistola, 'Sancti per fidem' . . . . . . . . . . . . . . . » Evang., Nolite arbitrari. . . . . . . . . . . . . . . . * XLIV XLI XLII XLI XX B) De B. Virgine. Annuncciacionis, Epistola., 'Solve vincla" . . . . . . . . . . . V Hec est dies‘ (Prothema) . . . . . . . . . . Il Evang., 'Missus est angelus' . . . . . . . . . . LII Assumpcionis, Epistola, Recordare, Virgo“ . . . . . . . . . . . XIII 'In omnibus requiem“ . . . . . . . . . . . . XV Que est ista‘ (Proth.) . . . . . . . . . . . XVI Evang., Intravit Jesus“ . . . . . . . XXXII, XXXIII » (Proth.) . . . . . . . . . . XII 'Maria optimam partem' (Proth.) . . . . . . . in vigilia, Epist., Ego quasi vitis' . . . . . . . . . XIV Nalivitatis, Epistola, 'Orietur stella". . e . . . . . . . . . II Evang., Liber generacionis" . . . . . . . . XXXV 'Sapiencia edificavit' (Proth.) . . . . . . . . XXXVI Purificacionis, Epistola, Ecce ego mitto“ . . . . . . . . . III » » » (Proth.) . . . . . . . . . IV Evang., Postquam inpleti" . . . . . . . . . . . . . LIII Visitacionis, Epistola, Ecce iste venit . . . . . . . . . . . XVIII Evang., 'Exurgens Maria" . . . . . . . . . . . . XXIII 'Deposuit potentes‘ (Proth.) . . . . . . . . . . XXIV B. Virginis, Epistola, Non est talis" . . . . . . . . . . Fortitudo et decor . . . . . . . . . . . . IX 'Ave Maria" . . . . . . . . . . X Gracia mulieris" . . . . . . . . . . . XI 'Revertere ad dominam" . . . . . . . . . XVII C) Commune sanctorum. LI De apostolis, Evang, Vos estis sal terre‘ . . . . . . . . . . De confessore, Epist., 'Qui timent Dominum" . . . . . . LXXIII pontifice, Epist., Ecce sacerdos . . . . (LXIXA +) LXXVII De doctore, Epist., Carissime testificor' . . . . . . . . . . LXII » » Evang. Tunc accesserunt . . . . . . . . . LVII De martiribus, Epist., 'Spectaculum facti sumus“ . . . . . . . . . LXVII De pontifice v. Martini. De virgine, Evang, 'Simile est reg. cel. thesauro‘ . . . . . . . . . XXVIII » » martire, Epist., 'Confitebor tibi . . . . . . . . . . . LXXIV De virginibus, Epistola, "De virginibus' LXVIII . . . . . . Pro coniugatis sermo v. B. Virginis, Gracia mulieris', XI. 26
Strana 390
VOCABULA BOHEMICA. (In hoc vocabulario ea omnia verba bohemica ponuntur, quae Hussio attribui possunt; ea, quae tantum unus codex vel pars suspecta exhibet, omittuntur. Eodem modo omittuntur ea, quae manus recentior in codd. CDFY addidit. Orthographia h. l, usus sum nova bohemica; in textu. quoque antecedenti propter typographi commodum puncta super consonantes novis signis restituta ; nostrum s pro longo codicum ponitur; i semper cum puncto nostro more scribitur. Pro g textus antecedentis hic j poni, pro cz € vel c, pro w v, pro ie — č, pro ss — 3, pro rz — f etc. breviter notandum. Initio lineae verbum textus ponitur; postea latina versio (si non extat, uncis inclusa) additur; numerus prior paginam, posterior lineam ostendit.) a — et 268, 6; 366, 15, 28. ani — neque 296. 16. aspoň == alioquin 302, I. berlu == sceptrum 311, 24. bezáélkyné — sterilis 28, 19. biese v. pilna. bláznovstvie == insaniam 516, 16. blekotné = verbose 877, 10. Bóh == [Deus] 153, 34. [v] brzkosti = in subitacione 814, I. bych v. řekl. by] — herba 10, 8. [byt tak] zebylo = quominus 297, 27. był == si quominus 297, 27. co — [quid] 152, 14. dar — gracia 39, 16; 40, 2; nad darem super graciam 40, 2. Davide! == [David!] 152, 14. den — diem 9, 30. divadlo — spectaculum 852, 4. do — ad 373, 11. dosłałećnost == sufficienciam 340, 1. drahý — [care !] 354, 8. haha == |heu] 112, 32; 152, 12. hodné — reliqum 3*8, 17. hojnost = sufficienciam 340, I. ji — et 287, 1; 954, 8. israhelskćho == Israhel 287, 1. jJavor == platanus 53, 29, du == vado 297, 27. Je = [eos] 153, 35, jehoż == quem 9, 28. jest — est 358, 17. K — ad 286, 19; 287, 1. kdd — modio 268, 6. každého — omni 106, 2. kbel == modio 268, 6. kterak == [quomodo] 153, 35. kyselky == labruscas 296, 12. lida == plebis 287, 1. lokiy — ulnas 285, 82. (Ludmila) 378, 44. mieru — modio 268, 6. aníhodiek — euge 2505, 28. inilost == gracia 39, 16. mutiece sc — penitenciam agentes 314, 24 (in textu scriptum: muciece sie). nemut sć == non turbetur 296, 6. na = in 325, 1; 366, 28; supra 268, 7; [in] 112, 32. nad == super 40, 2. ne v. nebylo, nemuf, nefekl etc. [na] 4é — [eas] 112, 32. neb == si 297, 27; [vel] 99, 16; 13, 15; 266, 21; 268, 6; 340, 1; 366, 28; 868, 13; 377, 8. [na] mělo — eum 366, 28. necháš — dimittis 286, 4. nenadálého = insperate 814, 8. nevćrici == incredibiles 373, 5. nevćstu == nurum 70, 38. ni v., ani,
VOCABULA BOHEMICA. (In hoc vocabulario ea omnia verba bohemica ponuntur, quae Hussio attribui possunt; ea, quae tantum unus codex vel pars suspecta exhibet, omittuntur. Eodem modo omittuntur ea, quae manus recentior in codd. CDFY addidit. Orthographia h. l, usus sum nova bohemica; in textu. quoque antecedenti propter typographi commodum puncta super consonantes novis signis restituta ; nostrum s pro longo codicum ponitur; i semper cum puncto nostro more scribitur. Pro g textus antecedentis hic j poni, pro cz € vel c, pro w v, pro ie — č, pro ss — 3, pro rz — f etc. breviter notandum. Initio lineae verbum textus ponitur; postea latina versio (si non extat, uncis inclusa) additur; numerus prior paginam, posterior lineam ostendit.) a — et 268, 6; 366, 15, 28. ani — neque 296. 16. aspoň == alioquin 302, I. berlu == sceptrum 311, 24. bezáélkyné — sterilis 28, 19. biese v. pilna. bláznovstvie == insaniam 516, 16. blekotné = verbose 877, 10. Bóh == [Deus] 153, 34. [v] brzkosti = in subitacione 814, I. bych v. řekl. by] — herba 10, 8. [byt tak] zebylo = quominus 297, 27. był == si quominus 297, 27. co — [quid] 152, 14. dar — gracia 39, 16; 40, 2; nad darem super graciam 40, 2. Davide! == [David!] 152, 14. den — diem 9, 30. divadlo — spectaculum 852, 4. do — ad 373, 11. dosłałećnost == sufficienciam 340, 1. drahý — [care !] 354, 8. haha == |heu] 112, 32; 152, 12. hodné — reliqum 3*8, 17. hojnost = sufficienciam 340, I. ji — et 287, 1; 954, 8. israhelskćho == Israhel 287, 1. jJavor == platanus 53, 29, du == vado 297, 27. Je = [eos] 153, 35, jehoż == quem 9, 28. jest — est 358, 17. K — ad 286, 19; 287, 1. kdd — modio 268, 6. každého — omni 106, 2. kbel == modio 268, 6. kterak == [quomodo] 153, 35. kyselky == labruscas 296, 12. lida == plebis 287, 1. lokiy — ulnas 285, 82. (Ludmila) 378, 44. mieru — modio 268, 6. aníhodiek — euge 2505, 28. inilost == gracia 39, 16. mutiece sc — penitenciam agentes 314, 24 (in textu scriptum: muciece sie). nemut sć == non turbetur 296, 6. na = in 325, 1; 366, 28; supra 268, 7; [in] 112, 32. nad == super 40, 2. ne v. nebylo, nemuf, nefekl etc. [na] 4é — [eas] 112, 32. neb == si 297, 27; [vel] 99, 16; 13, 15; 266, 21; 268, 6; 340, 1; 366, 28; 868, 13; 377, 8. [na] mělo — eum 366, 28. necháš — dimittis 286, 4. nenadálého = insperate 814, 8. nevćrici == incredibiles 373, 5. nevćstu == nurum 70, 38. ni v., ani,
Strana 391
Vocabula bohemica. 391 o [drahý] — [o!] 354, 8. obkličujících==circumveniencium 308,36. [pfed| obličejem == in conspectu 373, 9. obofili sit sé [na ného] — inpetum fe- cerunt 366, 28. odpudili su == efffugaverunt 322, 21. ohromili sú sé [na ného] = inpetum fecerunt 366, 28. ohryzek — perypsima 054, 25. okije — vulgariter rasura metalli 351, 27. ostrost = aciem 222, 21. ostrufck = perypsima 354, 25. ozdobenie — condimentum 266, 16—17. páncé — dominator 8, 35. pilna [biese] — satagebat 132, 34, poctivým == honestum 309, 3. pod — sub 208, 6. [v] pohanénie — inproperii 315, 20. pohanóv — gencium 2806, 19. ponikóchu == innuebant 77, 2. préd == in 378, 9. příchodu — adventus 9, 30. pro = pre 814, 8, 24. provaznice = [funefactor!] 354, 8. prudkost = inpetum 32?, 1; prudkosti | inpetum 366, 28. [sú je] psali = scripserunt 153, 35. [na] pustiech — solitudinibus #21, 1. nerekl bych= quominus dixissem 297, 27. rodu == genere 106, 2. rozsekdvächu sè— dissecabantur 866, 10. roztazeni — distenti 323, 13. [v] ruce == ulnas 285, 32. rybieho — piscium 106, 2. [na] samotdch == solitudinibus 325, 1. sé v. nemuf etc. [teténie] sesti'é — cognate de duabus so- roribus 278, 2. sestr'ériala — filii duarum sororum 247, 13, sesti'énci — filii duarum sororum 247, 13. shromažďující := congreganti 106, 2. si v. zpósobil, spáchal etc. skolicré — cynamomum 538, 30. skripiechu == stridebant 866, 15. [К] slďvě = gloriam 287, 1. slovú — vocantur 138, 20. Sie; — purgamenta 354, 24. [co si] spdchal — [perpetrasti] 152, 14. spasedlné — salutaris 368, 13. spasenie — salutis 314, 8. spasitele — salutaris 368, 13. srdce — cor 296, 16; v srdcich = cor- dibus 366, 15. srukovi — hinulo 64, 7. stavějí == ponunt 268, 6. [nemutsć ani] strachuj — formidet 296,16 su v. obofili, ohromili, odpudili, psali, zmafily, zmohli, súženie — angustia 314, 8, 24: suzovali — angustiaverunt 313, 1. [lokty] svd — suas 285, 32. [ruce] své = suas 285, 93. svédecstvie — testamenti 9, 28. svého = tue 287, 1. svekrusi = socrum 70, 33. světla — lucernam 268, 6. sviccen — candelabrum 268, 7. svictilo — luceat 208, 7. svých == suis 366, 15. Sari — dipondio 220, 20. Slechetnost — disciplina 40, 1. -Ё м. Буй. lak — quominus 297, 27. tesari — [faber!] 354, 8. lésí — delectat 39, 16. Leléríala — fili duarum consobrinarum 247, 15. {еёёпсё == filii duarum consobrinarum 247, 15. lelénie [sestíe] — cognate de duabus sororibus 278, 2. letka — matertera 27, 22. tézarovi = negociatori 105, 16. lrdpeni == afflicti 324, 23. trpělivost — pacienciam 379, 11. łudy == [hoc modo] 112, 32. üfédníci — benefici 138, 20. v — in 285, 32; 314, 1; 315, 20, 366, 15. valchd/óv = fullonum 10, 9. vdm == vobis 297, 27. vase — vestrum 296, 16. vidénie — inspeccionem 373, 11, vie = [scit] 158, 85. vinénky = uvas 296, 12. Vojtéch = [Adalbertus] 908, 4; 310, 8. vonéjici — aromalizans 53, 30. však — nonne 140, 2; 229, 27; quia 77, 1. vyinysliti = cogitare 9, 30. z = ex 106, 2. za = [pro] 230, 20. zdpojného — inebriatum 31, 22, zdstupóv — exercituum 9, 29. zdymaujici == conflans 10, 8. zliyne == evanuerit 266, 21. zjevení == revelacionem 286, 19. zmarily si == irritam fecerunt 877, 8. zmisa == evanuerit 266, 21. zmohli sú == convaluerunt 322, 21. zpósobil si == parasti 286. 21. zrušily [su] = irritam fecerunt 377, 8. Zalujicich — in fraude circumveniencium 308, 36. ze — quia 297, 47. židé = [Judei] 188, 35.
Vocabula bohemica. 391 o [drahý] — [o!] 354, 8. obkličujících==circumveniencium 308,36. [pfed| obličejem == in conspectu 373, 9. obofili sit sé [na ného] — inpetum fe- cerunt 366, 28. odpudili su == efffugaverunt 322, 21. ohromili sú sé [na ného] = inpetum fecerunt 366, 28. ohryzek — perypsima 054, 25. okije — vulgariter rasura metalli 351, 27. ostrost = aciem 222, 21. ostrufck = perypsima 354, 25. ozdobenie — condimentum 266, 16—17. páncé — dominator 8, 35. pilna [biese] — satagebat 132, 34, poctivým == honestum 309, 3. pod — sub 208, 6. [v] pohanénie — inproperii 315, 20. pohanóv — gencium 2806, 19. ponikóchu == innuebant 77, 2. préd == in 378, 9. příchodu — adventus 9, 30. pro = pre 814, 8, 24. provaznice = [funefactor!] 354, 8. prudkost = inpetum 32?, 1; prudkosti | inpetum 366, 28. [sú je] psali = scripserunt 153, 35. [na] pustiech — solitudinibus #21, 1. nerekl bych= quominus dixissem 297, 27. rodu == genere 106, 2. rozsekdvächu sè— dissecabantur 866, 10. roztazeni — distenti 323, 13. [v] ruce == ulnas 285, 32. rybieho — piscium 106, 2. [na] samotdch == solitudinibus 325, 1. sé v. nemuf etc. [teténie] sesti'é — cognate de duabus so- roribus 278, 2. sestr'ériala — filii duarum sororum 247, 13, sesti'énci — filii duarum sororum 247, 13. shromažďující := congreganti 106, 2. si v. zpósobil, spáchal etc. skolicré — cynamomum 538, 30. skripiechu == stridebant 866, 15. [К] slďvě = gloriam 287, 1. slovú — vocantur 138, 20. Sie; — purgamenta 354, 24. [co si] spdchal — [perpetrasti] 152, 14. spasedlné — salutaris 368, 13. spasenie — salutis 314, 8. spasitele — salutaris 368, 13. srdce — cor 296, 16; v srdcich = cor- dibus 366, 15. srukovi — hinulo 64, 7. stavějí == ponunt 268, 6. [nemutsć ani] strachuj — formidet 296,16 su v. obofili, ohromili, odpudili, psali, zmafily, zmohli, súženie — angustia 314, 8, 24: suzovali — angustiaverunt 313, 1. [lokty] svd — suas 285, 32. [ruce] své = suas 285, 93. svédecstvie — testamenti 9, 28. svého = tue 287, 1. svekrusi = socrum 70, 33. světla — lucernam 268, 6. sviccen — candelabrum 268, 7. svictilo — luceat 208, 7. svých == suis 366, 15. Sari — dipondio 220, 20. Slechetnost — disciplina 40, 1. -Ё м. Буй. lak — quominus 297, 27. tesari — [faber!] 354, 8. lésí — delectat 39, 16. Leléríala — fili duarum consobrinarum 247, 15. {еёёпсё == filii duarum consobrinarum 247, 15. lelénie [sestíe] — cognate de duabus sororibus 278, 2. letka — matertera 27, 22. tézarovi = negociatori 105, 16. lrdpeni == afflicti 324, 23. trpělivost — pacienciam 379, 11. łudy == [hoc modo] 112, 32. üfédníci — benefici 138, 20. v — in 285, 32; 314, 1; 315, 20, 366, 15. valchd/óv = fullonum 10, 9. vdm == vobis 297, 27. vase — vestrum 296, 16. vidénie — inspeccionem 373, 11, vie = [scit] 158, 85. vinénky = uvas 296, 12. Vojtéch = [Adalbertus] 908, 4; 310, 8. vonéjici — aromalizans 53, 30. však — nonne 140, 2; 229, 27; quia 77, 1. vyinysliti = cogitare 9, 30. z = ex 106, 2. za = [pro] 230, 20. zdpojného — inebriatum 31, 22, zdstupóv — exercituum 9, 29. zdymaujici == conflans 10, 8. zliyne == evanuerit 266, 21. zjevení == revelacionem 286, 19. zmarily si == irritam fecerunt 877, 8. zmisa == evanuerit 266, 21. zmohli sú == convaluerunt 322, 21. zpósobil si == parasti 286. 21. zrušily [su] = irritam fecerunt 377, 8. Zalujicich — in fraude circumveniencium 308, 36. ze — quia 297, 47. židé = [Judei] 188, 35.
Strana 392
INDICES. (NB. In Indicibus loci, res, nomina eorum tantum sermonum vel partium omittuntur, quae vel uncis inclusa vel minoribus typis impressa sunt. Praeterea omittuntur loci, res, nomina, quae solum in auctoribus allatis — ex. gr. Augustino, Chrysostomo aliis — memorantur. Numeri (uncis) inclusi in textu Hussi vel male afferuntur vel omnino omittuntur.) I. Index locorum. (Numeri colon [l sequentes paginas editionis ostendunt.) a) Loci Scripturae. Genesis I.: 203; II.: 250; III. 6: 57, 15: 6, 23: 38; VII.: 106; IX.: 295; XII.: 147; XIII.: 201; XV.: 74; XVII.: 75; XIX.: 90; XXI.: 149; XXII.: 92; XXIII.: 50; XXIX: 50; XXXII.: 6; XXXV: 149; XXXVIII. 14: 378, 18: 132; XL.: 295; XLVI: 286; XLIX. 10: 13, 18: 98, 284. Exodi (1, 12): 125; II.: 47; (III.:) 27; V.: 324; XIII.: 282; XIV.: 150; XX: 203, 205; XXI.: 192; XXIII. 2: 192; 15; 38; XXXIII.: 218; XXXVIII: 218. Levitici II.: 267; XII.: 281; XIX.: 192; XXI.: 288. Numeri I.: 150; XI.: 322; XVI.: 322; XXIII.: 50; XXIV. 10; XXVII.: 155. Deuteron. VII.: 150; X.: 76; XVI.: 38; XIX.: 246; XX.: 182; XXIII.: 287; XXXII. 6: 11; 35: 24, 300; 39: 229. Josue II.: 151-152; VI.: 52; (X. 1): 322. Judicum II.: 8; III.: 183; (IV. 9:) 6 (in textu male 3°); V.: 89; (VII. 1:) 322; IX.: 321; XV. 1: 323, 345; XVI: 288. Ruth I.: 151; III.: 151; IV.: 89. I. Regum II. 8: 94, 12-13: 28; XVI. 1: 151, 23: 303; XVII.: 283; XVIII.: 321. II. Regum (VII. 12:) 275 (in textu male 6°); X: 89; XII. 152; XIV.: 89; XV. 13: 50, 324; XVIII. : 184. III. Regum II.: 46; X.: 250; XI.: 41; XII.: 152: XV.: 53; X II.: 323, 324 (in textu male 4i Regum); XIX. 4: 32, 324; (XIX 5:) 324 (in texlu male 17°); XXI.: 32; XXII.: 324. IV. Regum 1.: 324; IV. 323; V.: 250; VIII.: 152; XI.: 152; XIV.: 152; XVII.: 195; XXI.: 153; XXII.: 153; XXIII.: 153. I. Paralipomenon III.: 154; XXVIII.: 27; XXIX.: 250. II. Paralipomenon XIX.: 173; XX.: 248; XXIX.: 288; XXXIII.: 153; XXXIV.: 324; XXXVI : 22. I. Esdre II.: 154; X.: 151. Neemie IX.: 310. Tobie I: 96; II. 11: 97, 15: 323; IV. 9: 164, 11: 342: XIII.: 79. Judith VI.: 295; VIII.: 378; IX.: 6; XIII. 20: 47, 31: 89; XIV.: 6. Hester I.: 110; II.: 110; XIII.: 122.
INDICES. (NB. In Indicibus loci, res, nomina eorum tantum sermonum vel partium omittuntur, quae vel uncis inclusa vel minoribus typis impressa sunt. Praeterea omittuntur loci, res, nomina, quae solum in auctoribus allatis — ex. gr. Augustino, Chrysostomo aliis — memorantur. Numeri (uncis) inclusi in textu Hussi vel male afferuntur vel omnino omittuntur.) I. Index locorum. (Numeri colon [l sequentes paginas editionis ostendunt.) a) Loci Scripturae. Genesis I.: 203; II.: 250; III. 6: 57, 15: 6, 23: 38; VII.: 106; IX.: 295; XII.: 147; XIII.: 201; XV.: 74; XVII.: 75; XIX.: 90; XXI.: 149; XXII.: 92; XXIII.: 50; XXIX: 50; XXXII.: 6; XXXV: 149; XXXVIII. 14: 378, 18: 132; XL.: 295; XLVI: 286; XLIX. 10: 13, 18: 98, 284. Exodi (1, 12): 125; II.: 47; (III.:) 27; V.: 324; XIII.: 282; XIV.: 150; XX: 203, 205; XXI.: 192; XXIII. 2: 192; 15; 38; XXXIII.: 218; XXXVIII: 218. Levitici II.: 267; XII.: 281; XIX.: 192; XXI.: 288. Numeri I.: 150; XI.: 322; XVI.: 322; XXIII.: 50; XXIV. 10; XXVII.: 155. Deuteron. VII.: 150; X.: 76; XVI.: 38; XIX.: 246; XX.: 182; XXIII.: 287; XXXII. 6: 11; 35: 24, 300; 39: 229. Josue II.: 151-152; VI.: 52; (X. 1): 322. Judicum II.: 8; III.: 183; (IV. 9:) 6 (in textu male 3°); V.: 89; (VII. 1:) 322; IX.: 321; XV. 1: 323, 345; XVI: 288. Ruth I.: 151; III.: 151; IV.: 89. I. Regum II. 8: 94, 12-13: 28; XVI. 1: 151, 23: 303; XVII.: 283; XVIII.: 321. II. Regum (VII. 12:) 275 (in textu male 6°); X: 89; XII. 152; XIV.: 89; XV. 13: 50, 324; XVIII. : 184. III. Regum II.: 46; X.: 250; XI.: 41; XII.: 152: XV.: 53; X II.: 323, 324 (in textu male 4i Regum); XIX. 4: 32, 324; (XIX 5:) 324 (in texlu male 17°); XXI.: 32; XXII.: 324. IV. Regum 1.: 324; IV. 323; V.: 250; VIII.: 152; XI.: 152; XIV.: 152; XVII.: 195; XXI.: 153; XXII.: 153; XXIII.: 153. I. Paralipomenon III.: 154; XXVIII.: 27; XXIX.: 250. II. Paralipomenon XIX.: 173; XX.: 248; XXIX.: 288; XXXIII.: 153; XXXIV.: 324; XXXVI : 22. I. Esdre II.: 154; X.: 151. Neemie IX.: 310. Tobie I: 96; II. 11: 97, 15: 323; IV. 9: 164, 11: 342: XIII.: 79. Judith VI.: 295; VIII.: 378; IX.: 6; XIII. 20: 47, 31: 89; XIV.: 6. Hester I.: 110; II.: 110; XIII.: 122.
Strana 393
Loci Scripturae. 393 Job I.: 162; III. 3: 24, 323; IV. 6: 322, 8: 345; V.: 344; V1: 90; VII.: 182; XVI.: 162; XVIII.: 248; XIX. 27: 236; (9:) 330 (in lextu male Ysaie 29°) XX.: 24; XXI. 17: 237, 26: 162; XXXI: 109; XXXVIII.: 98; XL.: 92; (XLI. 15:) 314 (in textu male 401), 24: 336, (25:) 6 (in textu male 40°) Psalmus (Psalmista, Propheta, David) (II. 3): 311, (6): 350, (7): 274, 349, (9): 250; (IV. 7): 162; (VI. 6): 315, (7): 67; (VIII. 5): 167; (XI. 7): 250; (XV. 8:) 4, (10): 300; (XVI. 5:) 300, (15:) 212, 341; (XVII., 27:) 172; (XX., 3:) 284; (XXI. 16:) 110, (17:) 295; (XXVI. 10:) 310; (XXVII. 7:) 48; (XXX. 25:) 182-183; (XXXII. 2:) 36!; (XXXIV. 13:) 200, (21:) 253, (25:) 253; (XXXVI. 34:) 98, (35:) 96; (XXXVII. 9:) 24; (XXXIX. 16:) 253; (XLIV. 8), 237. 349, (10:) 5, (14:) 110, (15:) 157; (XLVII. 8:) 248; (XLVIII. 15:) 313, 18: 178; (XLIX. 16:) 78, 21: 313; 13: 170, 17-18: 174; L. 7: 94, 283; 19: 170, 346; (LII. 7) : 50; (LIII. 8:) 177; LIV.: 174; (LVII.: 5:) 321. (9:) 97; (LVIII.: 7) 38; (LXV. 11:) 183; (LXVIII. 4:) 182, (7:) 368; (LXXI. 2:) 350, (8:) 9; (LXXII. 3:) 69, (5:) 328, (10:) 359, (28:) 130; (LXXIV. 9:) 359; (LXXVI. 5:) 112; LXXVII.: 205; (LXXVIII. 1:) 51-52, (7:) 320, (16:) 182; (LXXIX): 289; (LXXXVI. 1:) 84, (5:) 156; (LXXXVIII. 21): 237. (38:) 58; (C. 1:) 64; (ČIV. 10:) 125; (CV. 39:) 157; (CVI. 4:) 299; (CVIII. 18:) 156; (ClX. 1:) 365; (CXI. 3:) 362, (9:) 340; (CXII. 4:) 9; (CXV. 12:) 322; (CXVIII. 63:) 200, (105:) 23, 43, 98; (113:) 126; CXIX: 210; (CXXI. 2:) 172; (CXXV. 5:) 342, (6:) 345; (CXXVIII. 3:) 183; (CXXXI. 11:) 149; (CXXXVI. 6:) 78; (CXXXVIII. 8:) 229, (22.) 126; (CXXXIX. 5:) 309; (CXL. 5:) 238; (CXLIV. 13:) 299; (CXLVIII. 9:) 63. Proverbiorum I. 7: 43, 20: 171; II.: 316; III. 14: 105, (26:) 309 (in textu male 13°) 28: 246; IV. 11: 299, 19: 162, 27: 30; V.: 40; VI. 34-35: 179, 229; VII. 10: 40, 11: 41, 21: 248; (VIII. 1:) 103 (ad sensum tantum; in textu male Eccli. 8°); 18: 362; IX. 1: 16, 155, 310; X.: 10; (XI. 16): 39 (in textu male 2°); XII. 11: 35, 21: 188; (XIII. 12:) 24 (in textu male 12°); XIV. 13: 34, 19: 172; XV.: 247; XVI.: 322; XVII.: 99; (XXI. 13:) 321 (in textu male 20°); XXIII.: 168; XXVII.: 31; XXIX. 2: 31, (23:) 92 (in lextu male Eccli. 196); XXX. 10: 270, 17: 98, 30: 40. Ecclesiastes (Salomon) I. 2: 248, 4: 359, 14: 24; (IV. 9:) 246 (in textu male Eccli. 4°); (VII. 27:) 22 (in textu male Eccli. 7°), 40; (VIII. 4:) 279 (in textu male Eccli. 8°); (IX. 8:) 237 (in lextu male Eccli. 9°); 10: 315, 367. Canticorum I: 237, II. 1: 48, 53, 270; IV. 7: 34, 156; VI. 3: 51, 9: 131, 12: 99, 62 (in textu male 1°). Sapiencie (I. 4:) 103 (in tertu male 2°), 11: 168; II. 21: 23, (8:) 330 (in textu male 3°); III. 13: 109, 15: 182, 323; V. 6: 23, 355; 18: 311; VI. 13: 9, 23: 23; VII. 10-12: 103; IX. 15: 81, 301; (X. 10:) 284 (in textu male 9°), 21: 78; XI.: 113; XVI.: 22; XIX: 90. Ecclesiasticus I.: 51; II.: 369; III. 11: 58, 20: 123; IV. 25.: 261, 33: 184, 309; VII.: 319; VIII. 12: 95; (IX. 10:) 40 (in textu male Proverb. 9°), 11: 41; X. 11: 300, 13: 162; XI.: 101; (XII 13:) 266 (in textu male 13°); XIII.: 172; XVII.: 235; (XVIII. 12:) 53 (in textu male 28°); XIX. 94; XX. 8: 95, 13: 235, 32: 184; (XXXI. 13:) 34 (in textu male Proverb. 21°): XXIV. 5: 332, 14: 46, 275; 25: 36; 26: 53, 156; XXV. 17: 10, 30: 41; XXVIII 109; (XXXI. 2:) 68 (in textu male Jeremie 31); XXXI. 8: 245; (XXXII. I:) 123 (in textu male 33°); XXXIII. 29: 35; XXXIV. 9: 183, 25: 313; (XXXV. 26:) 53 (in textu male 25°); XLV.: 28. Ysaie (Propheta) I. 3: 13, 16: 37; (II. 2.:) 204 (in textu male 1°), 370; (11-12:) 92 (in textu male 4°, 5°); (III. 17:) 111 (in textu male 1°); V. 2: 296, 18: 22; VII. 14: 13, 41, 271, 274, 365; IX. 2: 57, 286; 7: 160, 14: 226; X. 6: 267, 14: 78; XI. 1: 6, 48, 53, 151; 2: 16; XIII.: 92; XIV. 1: 50; 11: 162, 172; 12: 245; XVI.: 370; XXII. 18: 288, 330; (XXIII. 14:) 248 (in textu male 55°); XXVI. 18: 15, 20: 109; XXVIII. 5: 330, 16: 311; XXIX. 4: 10; XXX. 18: 170, 26: 58; XXXII.: 350; XXVII.: 74; XXXVIII. 1: 153, 9: 322; XXXIX. 104; XL: 204; XLIII.: 168; XLIX.: 313; XLV. 103; XLVI.: 51; XLIX. 1: 76, 2: 30, 4: 160, 9: 311; L. 11: 61, 172; LII. 2: 21, 11: 11; LIII. 1: 91;
Loci Scripturae. 393 Job I.: 162; III. 3: 24, 323; IV. 6: 322, 8: 345; V.: 344; V1: 90; VII.: 182; XVI.: 162; XVIII.: 248; XIX. 27: 236; (9:) 330 (in lextu male Ysaie 29°) XX.: 24; XXI. 17: 237, 26: 162; XXXI: 109; XXXVIII.: 98; XL.: 92; (XLI. 15:) 314 (in textu male 401), 24: 336, (25:) 6 (in textu male 40°) Psalmus (Psalmista, Propheta, David) (II. 3): 311, (6): 350, (7): 274, 349, (9): 250; (IV. 7): 162; (VI. 6): 315, (7): 67; (VIII. 5): 167; (XI. 7): 250; (XV. 8:) 4, (10): 300; (XVI. 5:) 300, (15:) 212, 341; (XVII., 27:) 172; (XX., 3:) 284; (XXI. 16:) 110, (17:) 295; (XXVI. 10:) 310; (XXVII. 7:) 48; (XXX. 25:) 182-183; (XXXII. 2:) 36!; (XXXIV. 13:) 200, (21:) 253, (25:) 253; (XXXVI. 34:) 98, (35:) 96; (XXXVII. 9:) 24; (XXXIX. 16:) 253; (XLIV. 8), 237. 349, (10:) 5, (14:) 110, (15:) 157; (XLVII. 8:) 248; (XLVIII. 15:) 313, 18: 178; (XLIX. 16:) 78, 21: 313; 13: 170, 17-18: 174; L. 7: 94, 283; 19: 170, 346; (LII. 7) : 50; (LIII. 8:) 177; LIV.: 174; (LVII.: 5:) 321. (9:) 97; (LVIII.: 7) 38; (LXV. 11:) 183; (LXVIII. 4:) 182, (7:) 368; (LXXI. 2:) 350, (8:) 9; (LXXII. 3:) 69, (5:) 328, (10:) 359, (28:) 130; (LXXIV. 9:) 359; (LXXVI. 5:) 112; LXXVII.: 205; (LXXVIII. 1:) 51-52, (7:) 320, (16:) 182; (LXXIX): 289; (LXXXVI. 1:) 84, (5:) 156; (LXXXVIII. 21): 237. (38:) 58; (C. 1:) 64; (ČIV. 10:) 125; (CV. 39:) 157; (CVI. 4:) 299; (CVIII. 18:) 156; (ClX. 1:) 365; (CXI. 3:) 362, (9:) 340; (CXII. 4:) 9; (CXV. 12:) 322; (CXVIII. 63:) 200, (105:) 23, 43, 98; (113:) 126; CXIX: 210; (CXXI. 2:) 172; (CXXV. 5:) 342, (6:) 345; (CXXVIII. 3:) 183; (CXXXI. 11:) 149; (CXXXVI. 6:) 78; (CXXXVIII. 8:) 229, (22.) 126; (CXXXIX. 5:) 309; (CXL. 5:) 238; (CXLIV. 13:) 299; (CXLVIII. 9:) 63. Proverbiorum I. 7: 43, 20: 171; II.: 316; III. 14: 105, (26:) 309 (in textu male 13°) 28: 246; IV. 11: 299, 19: 162, 27: 30; V.: 40; VI. 34-35: 179, 229; VII. 10: 40, 11: 41, 21: 248; (VIII. 1:) 103 (ad sensum tantum; in textu male Eccli. 8°); 18: 362; IX. 1: 16, 155, 310; X.: 10; (XI. 16): 39 (in textu male 2°); XII. 11: 35, 21: 188; (XIII. 12:) 24 (in textu male 12°); XIV. 13: 34, 19: 172; XV.: 247; XVI.: 322; XVII.: 99; (XXI. 13:) 321 (in textu male 20°); XXIII.: 168; XXVII.: 31; XXIX. 2: 31, (23:) 92 (in lextu male Eccli. 196); XXX. 10: 270, 17: 98, 30: 40. Ecclesiastes (Salomon) I. 2: 248, 4: 359, 14: 24; (IV. 9:) 246 (in textu male Eccli. 4°); (VII. 27:) 22 (in textu male Eccli. 7°), 40; (VIII. 4:) 279 (in textu male Eccli. 8°); (IX. 8:) 237 (in lextu male Eccli. 9°); 10: 315, 367. Canticorum I: 237, II. 1: 48, 53, 270; IV. 7: 34, 156; VI. 3: 51, 9: 131, 12: 99, 62 (in textu male 1°). Sapiencie (I. 4:) 103 (in tertu male 2°), 11: 168; II. 21: 23, (8:) 330 (in textu male 3°); III. 13: 109, 15: 182, 323; V. 6: 23, 355; 18: 311; VI. 13: 9, 23: 23; VII. 10-12: 103; IX. 15: 81, 301; (X. 10:) 284 (in textu male 9°), 21: 78; XI.: 113; XVI.: 22; XIX: 90. Ecclesiasticus I.: 51; II.: 369; III. 11: 58, 20: 123; IV. 25.: 261, 33: 184, 309; VII.: 319; VIII. 12: 95; (IX. 10:) 40 (in textu male Proverb. 9°), 11: 41; X. 11: 300, 13: 162; XI.: 101; (XII 13:) 266 (in textu male 13°); XIII.: 172; XVII.: 235; (XVIII. 12:) 53 (in textu male 28°); XIX. 94; XX. 8: 95, 13: 235, 32: 184; (XXXI. 13:) 34 (in textu male Proverb. 21°): XXIV. 5: 332, 14: 46, 275; 25: 36; 26: 53, 156; XXV. 17: 10, 30: 41; XXVIII 109; (XXXI. 2:) 68 (in textu male Jeremie 31); XXXI. 8: 245; (XXXII. I:) 123 (in textu male 33°); XXXIII. 29: 35; XXXIV. 9: 183, 25: 313; (XXXV. 26:) 53 (in textu male 25°); XLV.: 28. Ysaie (Propheta) I. 3: 13, 16: 37; (II. 2.:) 204 (in textu male 1°), 370; (11-12:) 92 (in textu male 4°, 5°); (III. 17:) 111 (in textu male 1°); V. 2: 296, 18: 22; VII. 14: 13, 41, 271, 274, 365; IX. 2: 57, 286; 7: 160, 14: 226; X. 6: 267, 14: 78; XI. 1: 6, 48, 53, 151; 2: 16; XIII.: 92; XIV. 1: 50; 11: 162, 172; 12: 245; XVI.: 370; XXII. 18: 288, 330; (XXIII. 14:) 248 (in textu male 55°); XXVI. 18: 15, 20: 109; XXVIII. 5: 330, 16: 311; XXIX. 4: 10; XXX. 18: 170, 26: 58; XXXII.: 350; XXVII.: 74; XXXVIII. 1: 153, 9: 322; XXXIX. 104; XL: 204; XLIII.: 168; XLIX.: 313; XLV. 103; XLVI.: 51; XLIX. 1: 76, 2: 30, 4: 160, 9: 311; L. 11: 61, 172; LII. 2: 21, 11: 11; LIII. 1: 91;
Strana 394
394 Indices. 7: 161, 264, 285; 8: 147; 12: 124; LIV.: 310; LV. 7: 62; LVI. 10: 78, 23; LVIII.: 21; LIX.: 70; LX. 1: 51, 4: 75: LXI.: 170; LXIII. 1: 56, 3: 312; LXIV.: 90; LXVI.: 90 (ad sensum tantum). Jeremie (Propheta) I.: 267; III.: 62; IV.: 76; V. 3: 62, 31: 328; VI. 13�14: 328, 29: 250; IX. 5: 182, 21: 16, 64; XI.: 370; XII.: 98; XIII.: 181; XIV: 99; XV.: 319; XVI.: 246; XVII.: 10 (non extat in Scriptura), 18: 368; XVIII.: 78; XX.: 24; XXII.: 153; (XXIII. 24:) 41; XXVII.: 23; XXXI. 22: 35, 42, 270, 274; XXXVII.: 324; XXXVIII.: 324; XLVIII.: 42; LI. 6: 173-174. Trenorum (III. 41:) 29 (in textu male 4°); IV. 14: 23, 20: 161. Baruch III.: 13. Ezechiel III.: 78; XIII.: 78; XVI. 39: 310, 44: 76: (62:) 78 (in textu male 15°); XVIII. 4: 105, 31: 62; (XXXIV. 4:) 122 (in textu male Eccli. 24°); XLIV. 41; 210 (non extat in Scriplura). Daniel III: 322; IV.: 9; V.: 275; VI.: 321; VII. 10: 312; 14: 160; IX.: 161; XII. 2: 235, 10: 106; (XIII. 9:) 22, 22: 314. Osee V.: 248; VI.: 170; VII.: 248; VIII.: 345; IX.: 74; X.: 345. Joel I: 38. Amos VI.: 29. Michee IV.: 85; V.: 160; VI.: 94; VII.: 246. Naum II.: 98. Abacuc II. 3: 13, 4: 16; III. 13-14: 57. Sophonie I. 15: 24, 314; 17: 23. Zacharie IV.: 309, V.: 250, XIII.: 74. Malachie I. 3: 149, 11: 12; III. 1: 30, 4: 285, 5: 313; (IV. 2:) 8 (in textu male 3°), (3:) 312 (in textu male 30). I. Machabeorum IV. 42: 11. II. Machabeorum II.: 324, IV. 11: 77, 14: 28; V.: 324; VI.: 324; VII.: 323-324; XII.: 248. Mathei (Evangelista) I. 2: 50, (18:) 58, (21:) 274 (in textu male 2°), 23: 57, 25: 154; (III. 1:) 14 (in textu male Luce 3°), 2: 322, 4: 321, 14: 32, 16: 30, 17: 277; IV. 4: 44, 97; 9: 336, 11: 124; V. 3: 16, 4: 358, 11: 96; 17: 8, 76; 28: 157: 44: 300, 354; VI. 5: 72, 22: 109, 25: 30; VII. 3: 96; 6: 141, 195; 15: 352; 21: 240, 362; (25:) 84 (in textu male Luce 7°); (VIII. 11-12:) 120 (in lextu male 71). 20: 160; IX. 10: 111, 13: 118, 38: 343; X. 8 363; 9: 86, 24; 21: 335, 22: 269, 23: 334, 28: 335, 36: 322, 40: 285; XI. 7-8: 79, 11: 30, 12: 322, 13: 201, 25: 361, 374; 27: 300. 28: 93; 29: 95, 122, 263, 317; 30: 318; XII. 1: 244, 36: 55, 50: 332; XIII. 21: 51, 23: 225; 30: 344, 41: 120, 49: 70, 55: 161; XIV. 4: 32, 10: 14; XV. 14: 23; XVI. 6: 225, 16: 277, 23: 245; XVII. 3: 32, 26: 192; XVIII. 7: 45, 18: 85; XIX. 11: 109, 12: 191, 17: 45, 21: 172; 21: 245, 341; 27: 105; 28: 100, 120, 313; XX. 25: 138; 28: 43, 105; XXI. 18: 160, 244; 43: 120; XXII. 13: 22, 262; 30: 109, 182; 40: 319, 42: 161; XXIII. 3: 184, 352; 5: 10, 14: 320; XXIV. 3: 300, 7: 99, 10: 192, 13: 140, 269; 37-38: 102; 42: 236; XXV. 12: 315; 15: 28, 115; 31: 333, 33: 120; 34: 342, 345; 35: 44, 45; 41: 70, 182; XXVI.: 10: 44, 28: 124, 36: 43; (38:) 124 (in textu male Luce 23°), 160; 53: 322, 56: 140; XXVII. 38: 315, 54: 103; XXVIII. 20: 334; XXIX. 19: 195. Marci I. 1: 147; 3: 30, 32; 7: 31; (VI. 9:) 198 (in textu male Mathei); 18: 32, 28: 30; VII. 33: 23; VIII. 35: 178, 316; 38: 361, 374; IX. 34: 185; X. 37: 300, 38: 121; XIII. 12: 312, 35: 100; XIV. 34: 43, 62: 15; XVI. 9: 114; 15: 195, 326, 19: 366. Luce I. 6: 38, 15: 155; 17: 9, 14; 26: 13, 31: 57, 35: 14; 38: 20, 25; 39: 20, 48: 36, 76: 8, 79: 9, 80: 32; II. 4: 155; 10: 14, 57; 35: 160, 37: 378, 48: 43, 49 45; 51: 56, 123, 156; III. 23: 154; V. 10: 245; 27: 111, 168; 28: 167; VI. 21: 34, 22: 96, 25: 359, 36: 342; VII. 30: 91; VIII. 2 114, 7: 167, 13: 51, 28: 277; IX. 7: 81, 19: 81; 23: 72, 231; 54: 300; X. 33: 237, 35: 246, 40: 124, 42: 299; (Xl. 21:) 236 (in textu male 6°), 271; 34: 4; XII. 8: 361, 18: 344, 33: 340; 50: 121, 343; 51: 69, 52: 71; XIII. 11: 22; XIV. 10: 122, 11: 93; 15: 100, 341, 368; 18-20: 45; 26: 71, 259; 33: 231;
394 Indices. 7: 161, 264, 285; 8: 147; 12: 124; LIV.: 310; LV. 7: 62; LVI. 10: 78, 23; LVIII.: 21; LIX.: 70; LX. 1: 51, 4: 75: LXI.: 170; LXIII. 1: 56, 3: 312; LXIV.: 90; LXVI.: 90 (ad sensum tantum). Jeremie (Propheta) I.: 267; III.: 62; IV.: 76; V. 3: 62, 31: 328; VI. 13�14: 328, 29: 250; IX. 5: 182, 21: 16, 64; XI.: 370; XII.: 98; XIII.: 181; XIV: 99; XV.: 319; XVI.: 246; XVII.: 10 (non extat in Scriptura), 18: 368; XVIII.: 78; XX.: 24; XXII.: 153; (XXIII. 24:) 41; XXVII.: 23; XXXI. 22: 35, 42, 270, 274; XXXVII.: 324; XXXVIII.: 324; XLVIII.: 42; LI. 6: 173-174. Trenorum (III. 41:) 29 (in textu male 4°); IV. 14: 23, 20: 161. Baruch III.: 13. Ezechiel III.: 78; XIII.: 78; XVI. 39: 310, 44: 76: (62:) 78 (in textu male 15°); XVIII. 4: 105, 31: 62; (XXXIV. 4:) 122 (in textu male Eccli. 24°); XLIV. 41; 210 (non extat in Scriplura). Daniel III: 322; IV.: 9; V.: 275; VI.: 321; VII. 10: 312; 14: 160; IX.: 161; XII. 2: 235, 10: 106; (XIII. 9:) 22, 22: 314. Osee V.: 248; VI.: 170; VII.: 248; VIII.: 345; IX.: 74; X.: 345. Joel I: 38. Amos VI.: 29. Michee IV.: 85; V.: 160; VI.: 94; VII.: 246. Naum II.: 98. Abacuc II. 3: 13, 4: 16; III. 13-14: 57. Sophonie I. 15: 24, 314; 17: 23. Zacharie IV.: 309, V.: 250, XIII.: 74. Malachie I. 3: 149, 11: 12; III. 1: 30, 4: 285, 5: 313; (IV. 2:) 8 (in textu male 3°), (3:) 312 (in textu male 30). I. Machabeorum IV. 42: 11. II. Machabeorum II.: 324, IV. 11: 77, 14: 28; V.: 324; VI.: 324; VII.: 323-324; XII.: 248. Mathei (Evangelista) I. 2: 50, (18:) 58, (21:) 274 (in textu male 2°), 23: 57, 25: 154; (III. 1:) 14 (in textu male Luce 3°), 2: 322, 4: 321, 14: 32, 16: 30, 17: 277; IV. 4: 44, 97; 9: 336, 11: 124; V. 3: 16, 4: 358, 11: 96; 17: 8, 76; 28: 157: 44: 300, 354; VI. 5: 72, 22: 109, 25: 30; VII. 3: 96; 6: 141, 195; 15: 352; 21: 240, 362; (25:) 84 (in textu male Luce 7°); (VIII. 11-12:) 120 (in lextu male 71). 20: 160; IX. 10: 111, 13: 118, 38: 343; X. 8 363; 9: 86, 24; 21: 335, 22: 269, 23: 334, 28: 335, 36: 322, 40: 285; XI. 7-8: 79, 11: 30, 12: 322, 13: 201, 25: 361, 374; 27: 300. 28: 93; 29: 95, 122, 263, 317; 30: 318; XII. 1: 244, 36: 55, 50: 332; XIII. 21: 51, 23: 225; 30: 344, 41: 120, 49: 70, 55: 161; XIV. 4: 32, 10: 14; XV. 14: 23; XVI. 6: 225, 16: 277, 23: 245; XVII. 3: 32, 26: 192; XVIII. 7: 45, 18: 85; XIX. 11: 109, 12: 191, 17: 45, 21: 172; 21: 245, 341; 27: 105; 28: 100, 120, 313; XX. 25: 138; 28: 43, 105; XXI. 18: 160, 244; 43: 120; XXII. 13: 22, 262; 30: 109, 182; 40: 319, 42: 161; XXIII. 3: 184, 352; 5: 10, 14: 320; XXIV. 3: 300, 7: 99, 10: 192, 13: 140, 269; 37-38: 102; 42: 236; XXV. 12: 315; 15: 28, 115; 31: 333, 33: 120; 34: 342, 345; 35: 44, 45; 41: 70, 182; XXVI.: 10: 44, 28: 124, 36: 43; (38:) 124 (in textu male Luce 23°), 160; 53: 322, 56: 140; XXVII. 38: 315, 54: 103; XXVIII. 20: 334; XXIX. 19: 195. Marci I. 1: 147; 3: 30, 32; 7: 31; (VI. 9:) 198 (in textu male Mathei); 18: 32, 28: 30; VII. 33: 23; VIII. 35: 178, 316; 38: 361, 374; IX. 34: 185; X. 37: 300, 38: 121; XIII. 12: 312, 35: 100; XIV. 34: 43, 62: 15; XVI. 9: 114; 15: 195, 326, 19: 366. Luce I. 6: 38, 15: 155; 17: 9, 14; 26: 13, 31: 57, 35: 14; 38: 20, 25; 39: 20, 48: 36, 76: 8, 79: 9, 80: 32; II. 4: 155; 10: 14, 57; 35: 160, 37: 378, 48: 43, 49 45; 51: 56, 123, 156; III. 23: 154; V. 10: 245; 27: 111, 168; 28: 167; VI. 21: 34, 22: 96, 25: 359, 36: 342; VII. 30: 91; VIII. 2 114, 7: 167, 13: 51, 28: 277; IX. 7: 81, 19: 81; 23: 72, 231; 54: 300; X. 33: 237, 35: 246, 40: 124, 42: 299; (Xl. 21:) 236 (in textu male 6°), 271; 34: 4; XII. 8: 361, 18: 344, 33: 340; 50: 121, 343; 51: 69, 52: 71; XIII. 11: 22; XIV. 10: 122, 11: 93; 15: 100, 341, 368; 18-20: 45; 26: 71, 259; 33: 231;
Strana 395
Loci Scripturae. 395 XV. 7: 31, 75; 19: 95; XVI. 1: 76, 9: 340, 19: 162; XVII. 10: 95; 21: 103, 196; XVIII. 9: 168; 11: 95, 13: 95, 14: 58, 31: 299; XIX. 1: 53; 10: 25, 148; 13: 105; 18: 252, 256; 23: 115, 41: 43; XX. 46: 163; XXI. 2: 342, 15: 366, 19: 308, 28: 330; XXII. 26: 17, 244; (27:) 43 (in textu male 23°); 27: 112, 122, 244; 35: 197, 198; (43:) 347 (in textu male 23°), 184; (44:) 43 (in textu male 23°); XXIV. 7: 121. Johannis I. 1: 8, 5: 286, 7: 23, 9: 57; 12: 36, 316; 13: 162; 14: 49, 155; 18: 218, 300; 19: 30, 20: 32; 23: 30, 79; 26: 14, 370; 29: 346, 370: 39: 245, 45: 244; II. 2: 211, 19: 14, 20: 14; III. 1: 244; 5: 11, 74; 14: 161: 29: 8; IV. 6: 43, 244; 9: 195; 14: 368, 22: 91, 34: 43, 35: 343; V. 28; 236, 30: 96, 35: 30, 39: 103, 46: 13; VI. 15: 120, 61: 328, 67: 140; VII. 16; 147, 26: 203, 37: 368, 41: 148; VIII. 12: 5, 162, 267, 299; 24: 348, 28: 158: 36: 318, 39: 177, 44: 6, 49: 184; IX. 5: 162; X. 9: 299; 11: 189, 195; 30: 301; XI.: 11: 235, 33: 43, 52: 271; XII. 2: 111, 3: 112, 25: 178, 26; 298; 31: 321, (32:) 125 (in textu male 36); XIII. 14: 43; 15: 122, 299, 347 27: 140, 37: 178, XIV. 6: 49; 23: 15, 71; XV. 1: 47, 66; 10: 331, 12: 335; XVI. 2: 335; 21: 31, 75; 28: 15; 33: 321; XVII. 3: 44, 99, 300; 5: 349; 11: 69, 271; (XVIII. 36:) 120 (in textu male 19°), 146; (XIX. 11:) 148 (in textu male 18°), 228 (in textu male 18°); XX. 11: 112, 17: 332, 29: 89; XXI. 15: 82, 17: 126, 23: 120. Actuum I.: 119; IV.: 274; VII.: 205; VIII.: 196; X. 12: 106, 34: 361, 42: 366; XII.2: 120,8: 198; XIII.: 195; XVIII. 1: 354, 25: 363; XX.: 354, XXI.: 352. Pauli, Epist. ad Romanos I. 3: 147, 20: 300; II. 9: 314, 16: 226; III.: 115; IV.: 249; V. 5: 368, 10: 300; VI. 19: 113, 23: 299; VII.: 323; VIII. 17: 121, 21: 319, 38: 329; IX. 2: 352, 27: 286; IX. 3:) 76 (in lertu male 1°), 315; 10: 375, 15: 194; (XI. 16:) 291 (in textu male 6°), (20:) 222 (in textu tantum Apostolus); XII.: 300; XIV.: 192. Pauli, Epistola I. ad Corinthios I. 1: 276; II. 14: 178; III. 8: 180, 182, 328; 11: 51,84; 12: 182; 13: 236; 15: 182, 17: 14; IV.: 115; V. 2: 173; 5: 173, 190; 13: 70; VI. 17: 135, 18: 109, 20: 115; VII, 2: 357, 4: 276, 7: 356, 8: 378; VIII. 1.: 10, 300; IX. 9: 321, 11: 353, 12: 122, 14: 198, 16: 363; (19:) 118, 123; 22: 251; 25: 184, 329; 26: 109, 183; 27: 330; XI.: 196; XII.: 319; XIII. 1: 335, 3: 291, 4: 83; 8: 44, 337; 10: 301; 12: 44, 301; XIV. 34: 40, 80; 38: 42, 315; 40: 29; XV. 4: 365, (10:) 75 (in textu tantum Apostolus), 34: 100, 51: 236. Pauli, Epist. II. ad Corinthios II. 15: 47, 17: 352; III. 5: 296, 17: 319; IV.: 109; V. 1: 35, (4:) 228 (in textu tantum Apostolus); VI.: 184; VIII.: 160; IX.: 74; (X. 18:) 110 (in textu male 12°); XI. 2.: 280, 28: 44; (3:) 7 (in textu male 12°); XII. 4: 45, 14: 363. Pauli, Epistola ad Galatas I. 8: 317, 336; (16:) 83 (in textu tantum Apostolus); (III. 1:) 317 (in textu male 2°), 16: 147, (27:) 334; (28:) 361 (in textu male 4°); IV. 5: 8, 24: 60, 25: 52; (V. 13:) 319 (in textu tantum Apostolus), (17:) 228, 24: 177; VI. 8: 180, 345; 12: 318; 15: 318. Pauli, Epistola ad Ephesios (II. 14:) 271 (in textu male 4°), (20:) 84 (in textu tantum Apostolus), 21: 291; (III. 17:) 51 (in textu male 2°); IV. 8: 250, 18: 38; V. 1: 159; (2: 284) (in textu male 4°), 285; 8: 162; 14: 35, 87, 316; 27: 38; VI. 11: 183; 12: 42, 329, 336; 14: 98, 172, 184; 15: 198. Pauli, Epistola ad Philippenses I. 23: 99, 352; 29: 309; II. 7: 25, 159; 8: 95, 294; 9: 158, 274; 10: 8; III. 8: 97, 105; 18: 358; 20: 99, 352. Pauli, Epistola ad Colossenses I. 11: 309, 18: 291; II. 3: 47, 103; (III. 4:) 332 (in textu tantum Apostolus), (5:) 309 (in textu male 5°), (9:) 66 (in textu tantum Apostolus); IV.: 267. Pauli, I. Epistola ad Thessalonic. II. 5: 363; IV. 15: 236, 16: 99; (V. 2:) 102 (in textu tantum Apostolus), (8:) 183 (in textu male 2°), 23: 157. Pauli, II. Epistola ad Thessalonicenses (III. 8:) 352 (in textu male 2°). Pauli, I. Epistola ad Timotheum (I. 12:) 288 (in textu male 3°); 13: 156, 15: 352; II. 4: 356, 5: 346, 11: 80, 15: 140; IV.: 170; V.: 35; VI. 9: 22, 12: 309.
Loci Scripturae. 395 XV. 7: 31, 75; 19: 95; XVI. 1: 76, 9: 340, 19: 162; XVII. 10: 95; 21: 103, 196; XVIII. 9: 168; 11: 95, 13: 95, 14: 58, 31: 299; XIX. 1: 53; 10: 25, 148; 13: 105; 18: 252, 256; 23: 115, 41: 43; XX. 46: 163; XXI. 2: 342, 15: 366, 19: 308, 28: 330; XXII. 26: 17, 244; (27:) 43 (in textu male 23°); 27: 112, 122, 244; 35: 197, 198; (43:) 347 (in textu male 23°), 184; (44:) 43 (in textu male 23°); XXIV. 7: 121. Johannis I. 1: 8, 5: 286, 7: 23, 9: 57; 12: 36, 316; 13: 162; 14: 49, 155; 18: 218, 300; 19: 30, 20: 32; 23: 30, 79; 26: 14, 370; 29: 346, 370: 39: 245, 45: 244; II. 2: 211, 19: 14, 20: 14; III. 1: 244; 5: 11, 74; 14: 161: 29: 8; IV. 6: 43, 244; 9: 195; 14: 368, 22: 91, 34: 43, 35: 343; V. 28; 236, 30: 96, 35: 30, 39: 103, 46: 13; VI. 15: 120, 61: 328, 67: 140; VII. 16; 147, 26: 203, 37: 368, 41: 148; VIII. 12: 5, 162, 267, 299; 24: 348, 28: 158: 36: 318, 39: 177, 44: 6, 49: 184; IX. 5: 162; X. 9: 299; 11: 189, 195; 30: 301; XI.: 11: 235, 33: 43, 52: 271; XII. 2: 111, 3: 112, 25: 178, 26; 298; 31: 321, (32:) 125 (in textu male 36); XIII. 14: 43; 15: 122, 299, 347 27: 140, 37: 178, XIV. 6: 49; 23: 15, 71; XV. 1: 47, 66; 10: 331, 12: 335; XVI. 2: 335; 21: 31, 75; 28: 15; 33: 321; XVII. 3: 44, 99, 300; 5: 349; 11: 69, 271; (XVIII. 36:) 120 (in textu male 19°), 146; (XIX. 11:) 148 (in textu male 18°), 228 (in textu male 18°); XX. 11: 112, 17: 332, 29: 89; XXI. 15: 82, 17: 126, 23: 120. Actuum I.: 119; IV.: 274; VII.: 205; VIII.: 196; X. 12: 106, 34: 361, 42: 366; XII.2: 120,8: 198; XIII.: 195; XVIII. 1: 354, 25: 363; XX.: 354, XXI.: 352. Pauli, Epist. ad Romanos I. 3: 147, 20: 300; II. 9: 314, 16: 226; III.: 115; IV.: 249; V. 5: 368, 10: 300; VI. 19: 113, 23: 299; VII.: 323; VIII. 17: 121, 21: 319, 38: 329; IX. 2: 352, 27: 286; IX. 3:) 76 (in lertu male 1°), 315; 10: 375, 15: 194; (XI. 16:) 291 (in textu male 6°), (20:) 222 (in textu tantum Apostolus); XII.: 300; XIV.: 192. Pauli, Epistola I. ad Corinthios I. 1: 276; II. 14: 178; III. 8: 180, 182, 328; 11: 51,84; 12: 182; 13: 236; 15: 182, 17: 14; IV.: 115; V. 2: 173; 5: 173, 190; 13: 70; VI. 17: 135, 18: 109, 20: 115; VII, 2: 357, 4: 276, 7: 356, 8: 378; VIII. 1.: 10, 300; IX. 9: 321, 11: 353, 12: 122, 14: 198, 16: 363; (19:) 118, 123; 22: 251; 25: 184, 329; 26: 109, 183; 27: 330; XI.: 196; XII.: 319; XIII. 1: 335, 3: 291, 4: 83; 8: 44, 337; 10: 301; 12: 44, 301; XIV. 34: 40, 80; 38: 42, 315; 40: 29; XV. 4: 365, (10:) 75 (in textu tantum Apostolus), 34: 100, 51: 236. Pauli, Epist. II. ad Corinthios II. 15: 47, 17: 352; III. 5: 296, 17: 319; IV.: 109; V. 1: 35, (4:) 228 (in textu tantum Apostolus); VI.: 184; VIII.: 160; IX.: 74; (X. 18:) 110 (in textu male 12°); XI. 2.: 280, 28: 44; (3:) 7 (in textu male 12°); XII. 4: 45, 14: 363. Pauli, Epistola ad Galatas I. 8: 317, 336; (16:) 83 (in textu tantum Apostolus); (III. 1:) 317 (in textu male 2°), 16: 147, (27:) 334; (28:) 361 (in textu male 4°); IV. 5: 8, 24: 60, 25: 52; (V. 13:) 319 (in textu tantum Apostolus), (17:) 228, 24: 177; VI. 8: 180, 345; 12: 318; 15: 318. Pauli, Epistola ad Ephesios (II. 14:) 271 (in textu male 4°), (20:) 84 (in textu tantum Apostolus), 21: 291; (III. 17:) 51 (in textu male 2°); IV. 8: 250, 18: 38; V. 1: 159; (2: 284) (in textu male 4°), 285; 8: 162; 14: 35, 87, 316; 27: 38; VI. 11: 183; 12: 42, 329, 336; 14: 98, 172, 184; 15: 198. Pauli, Epistola ad Philippenses I. 23: 99, 352; 29: 309; II. 7: 25, 159; 8: 95, 294; 9: 158, 274; 10: 8; III. 8: 97, 105; 18: 358; 20: 99, 352. Pauli, Epistola ad Colossenses I. 11: 309, 18: 291; II. 3: 47, 103; (III. 4:) 332 (in textu tantum Apostolus), (5:) 309 (in textu male 5°), (9:) 66 (in textu tantum Apostolus); IV.: 267. Pauli, I. Epistola ad Thessalonic. II. 5: 363; IV. 15: 236, 16: 99; (V. 2:) 102 (in textu tantum Apostolus), (8:) 183 (in textu male 2°), 23: 157. Pauli, II. Epistola ad Thessalonicenses (III. 8:) 352 (in textu male 2°). Pauli, I. Epistola ad Timotheum (I. 12:) 288 (in textu male 3°); 13: 156, 15: 352; II. 4: 356, 5: 346, 11: 80, 15: 140; IV.: 170; V.: 35; VI. 9: 22, 12: 309.
Strana 396
396 Indices. Pauli, II. Epistola ad Timotheum (II. 5:) 329 (in textu male 10 Timoth.), 184; (III. 2:) 126 (in textu male 1° Timoth.), 231; IV. 5: 182, 7: 309. Pauli, Epistola ad Hebreos I.: 205; II.: 347; IV.: 347; V.: 348; VII. 1: 349; 24-28: 350; VIII. 2: 148; 6: 124, 140; XI. 1: 16, 360; 6: 83, 30: 52, 31: 151; XII.: 309; XIII.: 359. Jacobi Epistola I. 17: 105, 218, 276; 18: 162, 22: 44; II.: 361; III.: 187; IV. 3: 120, 7: 322, 12: 8; V.: 283. Petri, I. Epistola I. 13: 98, 19: 370; II. 9: 278, 365; 11: 309, 13: 96; IV.: 183; V. 3: 17, 122; (8:) 101 (in textu male 2°), 226, 322. Petri, II. Epistola I. 5: 76, 16: 327; II.: 97. Johannis, I. Epistola II. 1: 333, 2: 124, 4: 331, 16: 22; III.: 126; IV. 18: 30; 20: 331, 20-21: 320. Johannis, II. Epistola I. 9: 173. Apocalypsis I. 5: 278, 6: 365, 8: 149, 16: 313; II. 10: 184, 365; (III. 3:) 102 (in textu male 2°), 16: 10, 20: 99; IV.: 344; V. 5: 226, 10: 278; VI. 2: 329, 13: 66, 16: 229; VIII. 4: 29, 13: 272; X.: 314; XIV. 13: 172, 180, 235; (XVI.:) 5; (XVII.:) 237 (in textu male 18°); XVIII. 4: 173, 7: 178; XXI. 2: 234, 4: 312, 5: 270, 18: 46, 27: 46; XXII. 15: 106. b) Loci auctorum. (Auctores Scripturae — e. g. Paulum, Joannem etc. — quaere sub a.) Alanus, in Probleumatibus 109. Ambertus (pro Anselmus? Ambrosius?), in Omelia de Assumpcione 132. Ambrosius 26, 27, 58, 71, 76, 78, 84, 87, 88, 90, 121, 132, 138, 139, 238, 275, 282, 315, 357, 376. —, in Exameron 156. —, in Sermone 372. —, in libro De virginibus 68, De virginitate 355. Anshelmus 131. Apostolus v. Paulus sub a). Aristoteles (nunquam expresse, semper Philosophus‘ solum) 16, 334. 1° Celi 148. —, —, Ethicorum 1°: 188, 233; 2°: 339. —, 10° Metaphisice 230. 4° Meteororum 267. —, 2° Phisicorum 59. —, in Politicis 284; 1° Politicorum 325. Augustinus 26, 36, 56, 58, 68, 71, 72, 73, 88, 89, 93, 102, 103, 108, 115, 149. 159, 162, 203, 209�211, 213, 217, 220�224, 231, 240, 263-265, 270, 271, 277, 281, 290-295, 297, 298, 302, 305, 309, 316, 327, 337, 339, 367. Ad sacras virgines 88. in libro Confessionum 22. De bono coniugali 276. De contemptu mundi 86. De libero arbitrio 291, 301. De natura et gracia 37. De questionibus evangelii 306. De sermone Domini in monte 208-209. 15° De Trinitate 279. De verbis Domini 129, 130, 131, 133, 289. De verbis Domini, sermone 8°: 374, sermone 13°: 84, sermone 35°: 73. in Enchiridion 70. in Epistola ad Valerium 104. in Omelia 73, 126, 127, 128, 129, 134, 267, 268, 269. Questiones ad Orosium, libro 65°: 262. — — —, —, —, —, —, —, —, — —, — — —,
396 Indices. Pauli, II. Epistola ad Timotheum (II. 5:) 329 (in textu male 10 Timoth.), 184; (III. 2:) 126 (in textu male 1° Timoth.), 231; IV. 5: 182, 7: 309. Pauli, Epistola ad Hebreos I.: 205; II.: 347; IV.: 347; V.: 348; VII. 1: 349; 24-28: 350; VIII. 2: 148; 6: 124, 140; XI. 1: 16, 360; 6: 83, 30: 52, 31: 151; XII.: 309; XIII.: 359. Jacobi Epistola I. 17: 105, 218, 276; 18: 162, 22: 44; II.: 361; III.: 187; IV. 3: 120, 7: 322, 12: 8; V.: 283. Petri, I. Epistola I. 13: 98, 19: 370; II. 9: 278, 365; 11: 309, 13: 96; IV.: 183; V. 3: 17, 122; (8:) 101 (in textu male 2°), 226, 322. Petri, II. Epistola I. 5: 76, 16: 327; II.: 97. Johannis, I. Epistola II. 1: 333, 2: 124, 4: 331, 16: 22; III.: 126; IV. 18: 30; 20: 331, 20-21: 320. Johannis, II. Epistola I. 9: 173. Apocalypsis I. 5: 278, 6: 365, 8: 149, 16: 313; II. 10: 184, 365; (III. 3:) 102 (in textu male 2°), 16: 10, 20: 99; IV.: 344; V. 5: 226, 10: 278; VI. 2: 329, 13: 66, 16: 229; VIII. 4: 29, 13: 272; X.: 314; XIV. 13: 172, 180, 235; (XVI.:) 5; (XVII.:) 237 (in textu male 18°); XVIII. 4: 173, 7: 178; XXI. 2: 234, 4: 312, 5: 270, 18: 46, 27: 46; XXII. 15: 106. b) Loci auctorum. (Auctores Scripturae — e. g. Paulum, Joannem etc. — quaere sub a.) Alanus, in Probleumatibus 109. Ambertus (pro Anselmus? Ambrosius?), in Omelia de Assumpcione 132. Ambrosius 26, 27, 58, 71, 76, 78, 84, 87, 88, 90, 121, 132, 138, 139, 238, 275, 282, 315, 357, 376. —, in Exameron 156. —, in Sermone 372. —, in libro De virginibus 68, De virginitate 355. Anshelmus 131. Apostolus v. Paulus sub a). Aristoteles (nunquam expresse, semper Philosophus‘ solum) 16, 334. 1° Celi 148. —, —, Ethicorum 1°: 188, 233; 2°: 339. —, 10° Metaphisice 230. 4° Meteororum 267. —, 2° Phisicorum 59. —, in Politicis 284; 1° Politicorum 325. Augustinus 26, 36, 56, 58, 68, 71, 72, 73, 88, 89, 93, 102, 103, 108, 115, 149. 159, 162, 203, 209�211, 213, 217, 220�224, 231, 240, 263-265, 270, 271, 277, 281, 290-295, 297, 298, 302, 305, 309, 316, 327, 337, 339, 367. Ad sacras virgines 88. in libro Confessionum 22. De bono coniugali 276. De contemptu mundi 86. De libero arbitrio 291, 301. De natura et gracia 37. De questionibus evangelii 306. De sermone Domini in monte 208-209. 15° De Trinitate 279. De verbis Domini 129, 130, 131, 133, 289. De verbis Domini, sermone 8°: 374, sermone 13°: 84, sermone 35°: 73. in Enchiridion 70. in Epistola ad Valerium 104. in Omelia 73, 126, 127, 128, 129, 134, 267, 268, 269. Questiones ad Orosium, libro 65°: 262. — — —, —, —, —, —, —, —, — —, — — —,
Strana 397
Loci auctorum. 397 Augustinus in libro Retractationum 84. —, in sermone 272, in sermone de oracione 326, sermone 54° super Matheum 357. —, Super Genesim ad litteram 283. —, — Johannem 170, 289; Omelia 264. , — Psalmo CXXXI : 11. Aurora 321. Basilius 139. Beda 27, 31, 86-87, 89, 128, 140, 141, 142, 168, 172, 227, 263, 264, 270, 271, 274, 277, 279, 284, 286, 287. in Omelia 167, 169, 278. - , in Originali 78. —, super Hesdram 357. Bernhardus 11-12, 38, 46, 52, 56, 59, 94, 95, 113, 123, 159, 271-274, 277 328, 365. — ad Eugenium papam 33; libro 1° 142-143; libro 2° 138, 139, 144-145; libro 3° —, 138, 145-1-6. de verbis Domini in passione eius 348. in sermone de angelis 186, de Assumpcione 35, 135; de Johanne 89. —, Super »Missus est« Omelia 2a 91 — , Super Cantica 36. Canones v. Decretum. Cirillus 100, 227, 305. Crisostomus (venerabilis magister Grecus 240) 29, 72-73, 77, 101, 103, 119, 123, 129, 142, 163, 167, 171, 186, 195, 198, 204, 210-213, 218-224, 233-244, 247, 248, 274, 275, 276, 289-297, 306, 346. De dignitate sacerdotali libro 6° 328. — in libro De Juda traditore et tradicione Christi 111. De reparacione lapsi 70. —, Omelia 5a in Inperfecto 207-208, Omelia 9a in Opere Inperfecto 203, Omelia 46a, 69. —, Super Matheum 97, 189, 213, 225-231, 251�26°, 293, 308, 350-351. Damascenus 56, 282; libro 4° 271. Decretales, 5° libro, tit. De hereticis', ca' Excommunicamus' § 'Quia vero‘ 362. Decretum, 1a q 1a 'Sacerdotes' 287, 288; 1a q. 6a 'Sicut is' 348; 27a q. 2a Matrimonium‘ 357. —, 1a d stinec. 6a 281, 287; distincc. 5a 281. Dionisius 272, de divinis nominibus 9. Doctor ewangelicus v. Wiclef. Eusebius in Omelia 86, 189. Extravagancie, De cohabitacione clericorum, ca° Si quis' 287. Glossa super Levitici 12°: 281; super Job 4°: 322; super Psalmo XLIV.: 367; super Proverb. 6°: 322, super Proverb. 31°: 35; super Malach. 3°: 10, 11; super Math. 5°: 168, Math. 9°: 167, Math. 13°: 106, Math. 20°: 119-124, Math. 25°: 237, 253; super Marcum 6°: 199; super Luce 1°: 30-32, 76-79, 270, 275-277; Luce 2°: 283, Luce 7°: 112-115, Luce 10°: 135, Luce 12°: 99, 229.232; super Johan. 14°: 298; super Roman. 10°: 361; super 1a Corinth 7°: 358; super Galat. 2°: 317; super Hebr. 11°: 321; super Apocalipsis 7°: 379. interlinearis v. Interlinearis. — ordinaria super Math. 9°: 305 307, Math. 20°: 120-122. Glossator Decreti 288. Glossatores moderni 197. Gorram 198, 201. Grecista 70. Grecus (expositor) 88, 8°, 137, 275. Gregorius (Papa magnus 98) 98-115, 123, 132, 167, 172, 235-241, 270, 273, 281, 287-391, 348, 366, 367. in Omelia (hodierna) (istius evangelii) 99-100, 104-107, 175-177, 194-197, 237, 251, 254; Omelia 17a super 'In viam gencium' 363, Messis quidem multa“ 195, 198, Predicate evangelium‘ 159. 27
Loci auctorum. 397 Augustinus in libro Retractationum 84. —, in sermone 272, in sermone de oracione 326, sermone 54° super Matheum 357. —, Super Genesim ad litteram 283. —, — Johannem 170, 289; Omelia 264. , — Psalmo CXXXI : 11. Aurora 321. Basilius 139. Beda 27, 31, 86-87, 89, 128, 140, 141, 142, 168, 172, 227, 263, 264, 270, 271, 274, 277, 279, 284, 286, 287. in Omelia 167, 169, 278. - , in Originali 78. —, super Hesdram 357. Bernhardus 11-12, 38, 46, 52, 56, 59, 94, 95, 113, 123, 159, 271-274, 277 328, 365. — ad Eugenium papam 33; libro 1° 142-143; libro 2° 138, 139, 144-145; libro 3° —, 138, 145-1-6. de verbis Domini in passione eius 348. in sermone de angelis 186, de Assumpcione 35, 135; de Johanne 89. —, Super »Missus est« Omelia 2a 91 — , Super Cantica 36. Canones v. Decretum. Cirillus 100, 227, 305. Crisostomus (venerabilis magister Grecus 240) 29, 72-73, 77, 101, 103, 119, 123, 129, 142, 163, 167, 171, 186, 195, 198, 204, 210-213, 218-224, 233-244, 247, 248, 274, 275, 276, 289-297, 306, 346. De dignitate sacerdotali libro 6° 328. — in libro De Juda traditore et tradicione Christi 111. De reparacione lapsi 70. —, Omelia 5a in Inperfecto 207-208, Omelia 9a in Opere Inperfecto 203, Omelia 46a, 69. —, Super Matheum 97, 189, 213, 225-231, 251�26°, 293, 308, 350-351. Damascenus 56, 282; libro 4° 271. Decretales, 5° libro, tit. De hereticis', ca' Excommunicamus' § 'Quia vero‘ 362. Decretum, 1a q 1a 'Sacerdotes' 287, 288; 1a q. 6a 'Sicut is' 348; 27a q. 2a Matrimonium‘ 357. —, 1a d stinec. 6a 281, 287; distincc. 5a 281. Dionisius 272, de divinis nominibus 9. Doctor ewangelicus v. Wiclef. Eusebius in Omelia 86, 189. Extravagancie, De cohabitacione clericorum, ca° Si quis' 287. Glossa super Levitici 12°: 281; super Job 4°: 322; super Psalmo XLIV.: 367; super Proverb. 6°: 322, super Proverb. 31°: 35; super Malach. 3°: 10, 11; super Math. 5°: 168, Math. 9°: 167, Math. 13°: 106, Math. 20°: 119-124, Math. 25°: 237, 253; super Marcum 6°: 199; super Luce 1°: 30-32, 76-79, 270, 275-277; Luce 2°: 283, Luce 7°: 112-115, Luce 10°: 135, Luce 12°: 99, 229.232; super Johan. 14°: 298; super Roman. 10°: 361; super 1a Corinth 7°: 358; super Galat. 2°: 317; super Hebr. 11°: 321; super Apocalipsis 7°: 379. interlinearis v. Interlinearis. — ordinaria super Math. 9°: 305 307, Math. 20°: 120-122. Glossator Decreti 288. Glossatores moderni 197. Gorram 198, 201. Grecista 70. Grecus (expositor) 88, 8°, 137, 275. Gregorius (Papa magnus 98) 98-115, 123, 132, 167, 172, 235-241, 270, 273, 281, 287-391, 348, 366, 367. in Omelia (hodierna) (istius evangelii) 99-100, 104-107, 175-177, 194-197, 237, 251, 254; Omelia 17a super 'In viam gencium' 363, Messis quidem multa“ 195, 198, Predicate evangelium‘ 159. 27
Strana 398
398 Indices. Gregorius, in Moralibus 100, 106, 225, 229; 6° Moralium 134, 188; 8° Moralium ca" 13°: 34 (non extat in textu Gregorii). —, super Ezechiel 297, super Ezechiel Omelia 7a 189. Gregorius Nicenus 275, 285. Наymo 353, 371. Hilarius, 9° de Trinitate 289. Hugo 112, 266, 267. Jeronimus (Slavus gloriosus 150, 260), 70, 73, 103-107, 119, 123, 132, 147-149, 167, 186-188, 195-200, 233, 237-241, 251-261, 270, 357. — Ad Paulam 72. —, De Assumpcione Marie 36. — Epistola ad Rusticum 117. —, in Omelia 185-192, 228, 231-232. —, in Sophoniam 288. —, Super Matheum 246, 367. Innocencius (papa 111) 81, 83, 114. —, in sermone super ‘Si quis vult 158-159, 175-176; Rogabat Jesum‘ 111. —, — de dominica, qua cantatur Letare‘ 51. Interlinearis (Glossa) 198, 202, 277. Leo papa 164. Lincolniensis in quodam sermone 213-217. Lira (Nicolaus 150) 368, super 1a Corinth. 7°: 358. Magister in Historia 6. Magister Sententiarum libro 4° dist. 6a 88; libro 4° (distincc. 30a): 276 (in texlu male 3a . Machometi Alchoranus 91. Maximus episcopus in sermone de martiribus, qui incipit 'Sufficere nobis deberent" 200-202. Origenes 77, 87, 89, 90, 100, 275, 285, 346. Persius (I. 48): 254. Philosophus (74, 267 etc.) v. Aristoteles. Philosophus quidam 94. Postillantes 258. Propheta v. Jeremias, Psalmus sub a. Rabanus 171, 188, 253. Remigius 187, 271; super a Timothei 5° 377. Sallustius 111. Salomon (359 etc.) v. Proverbiorum, Ecclesiastes sub a. Seneca 35, 322. Theophilus 90, 137, 140, 142, 179, 227, 264, 294. Thomas 369. Versus 11, 70, 247, 354. Wicleff (Johannes, doctor ewangelicus 239) 197-198. —, De civili dominio 23°: 135. Ysidorus 170, 346. II. Index nominum. (I. b nomen in indice auctorum praecedenti occurrere monet.) Aaron 27, 322, 348, 349. Abel 57. Аbia 27. Abiel 53. Abigayl 89. Abiud 154. Abraham 148, 149, 177, 321. Absolon 50, 324. Adam 38, 147, 271, 332. Agar 60. Alexandria 365. Alpheus 79, 247. Amasias 150, 152. Ambrosius 327, 371. Aminadab 150. Andreas 99, 245. Anna 27, 79, 118, 247, 378. Antichristus 207, 370.
398 Indices. Gregorius, in Moralibus 100, 106, 225, 229; 6° Moralium 134, 188; 8° Moralium ca" 13°: 34 (non extat in textu Gregorii). —, super Ezechiel 297, super Ezechiel Omelia 7a 189. Gregorius Nicenus 275, 285. Наymo 353, 371. Hilarius, 9° de Trinitate 289. Hugo 112, 266, 267. Jeronimus (Slavus gloriosus 150, 260), 70, 73, 103-107, 119, 123, 132, 147-149, 167, 186-188, 195-200, 233, 237-241, 251-261, 270, 357. — Ad Paulam 72. —, De Assumpcione Marie 36. — Epistola ad Rusticum 117. —, in Omelia 185-192, 228, 231-232. —, in Sophoniam 288. —, Super Matheum 246, 367. Innocencius (papa 111) 81, 83, 114. —, in sermone super ‘Si quis vult 158-159, 175-176; Rogabat Jesum‘ 111. —, — de dominica, qua cantatur Letare‘ 51. Interlinearis (Glossa) 198, 202, 277. Leo papa 164. Lincolniensis in quodam sermone 213-217. Lira (Nicolaus 150) 368, super 1a Corinth. 7°: 358. Magister in Historia 6. Magister Sententiarum libro 4° dist. 6a 88; libro 4° (distincc. 30a): 276 (in texlu male 3a . Machometi Alchoranus 91. Maximus episcopus in sermone de martiribus, qui incipit 'Sufficere nobis deberent" 200-202. Origenes 77, 87, 89, 90, 100, 275, 285, 346. Persius (I. 48): 254. Philosophus (74, 267 etc.) v. Aristoteles. Philosophus quidam 94. Postillantes 258. Propheta v. Jeremias, Psalmus sub a. Rabanus 171, 188, 253. Remigius 187, 271; super a Timothei 5° 377. Sallustius 111. Salomon (359 etc.) v. Proverbiorum, Ecclesiastes sub a. Seneca 35, 322. Theophilus 90, 137, 140, 142, 179, 227, 264, 294. Thomas 369. Versus 11, 70, 247, 354. Wicleff (Johannes, doctor ewangelicus 239) 197-198. —, De civili dominio 23°: 135. Ysidorus 170, 346. II. Index nominum. (I. b nomen in indice auctorum praecedenti occurrere monet.) Aaron 27, 322, 348, 349. Abel 57. Аbia 27. Abiel 53. Abigayl 89. Abiud 154. Abraham 148, 149, 177, 321. Absolon 50, 324. Adam 38, 147, 271, 332. Agar 60. Alexandria 365. Alpheus 79, 247. Amasias 150, 152. Ambrosius 327, 371. Aminadab 150. Andreas 99, 245. Anna 27, 79, 118, 247, 378. Antichristus 207, 370.
Strana 399
Index nominum. | 399 Apollo 338, 363. Asuerus 110, 122, Augustinus 871 ; v. I. b. —, Anglorum episcopus 281, 287. Babilon 149. Babilonia 113, Bariona 83, Bartholomeus 137, 171. Belial 28. Bersabee 149. Bethania 131. Bethleem 151, 155. Bohemia 257. Boleslaviensis ecclesia 181. Booz 151. Cadez 52. Capharnaum 166, 201. Cayn 57. Cłeophas 79, 247. Corinlhii 173, 338. Crisłus 8. 4 etc. David 14, 24, 61,91, 148, 275, 303, 321. Dominicus 199. Donalus 157. Dorothea 324. Edom 56. Ægiplus 15. Eleazar 524. Æliachim 153. Elias v. Helias. Elizabeth 20, 74, 277. Elyud 79. Emanuel 13. Hminen 79. Esau 149. Esdras 151. Eugenius 33. Eva 7, 24, 25, 57, 89, 270, 271. Ezechias 104, 153, 322. Fauslus 279, Gabriel 13, 14, 38, 64, 270, 280. Galate 517. Galilea 244, Gedeon 322. Genezarel 244. Gomorrha 91. Gregorius 371. V. I Heli 28. Helias (Elias) 35, 33, 77, 82, Heliseus (Elizeus) 250, 323. Hercules 82. . Herodes 26, 82, 81, 154. Hester. 110. Hilarius 371. Jacob 6, 50, 125, Jacobus 79, 118, Jael 89. Jayrus 323. Jecomias 158. 149, 275. 120, 247. 523, 324, Jeconias 153. Jeremias 6, 82. Jericho 52, Jeroboam 152, . Jeronimus 19, 162, 371. V. I. b, Jerosolima 175, 181 (v. Jerusalem). Jerosolimitane indulgencie 341, Jerusalem 14, 51, 338, 341. Jesus 3 etc. Jezabel 150, 152, 324. lgnacius 821. Joab 184. Joachim 79, 153, 155, 247, Joan 150. . Joas 150, 152. Job 20, 48, 188. Johannes 8, 14, 74, 75, 369, 372. — Baptista 6, 26, 277, 324. — Ewangelista 19, 247. Joram 152. Joseph 14, 79, Josue 44, 322, Joyada 277. Jozaphal vallis 19, 237, Israel 6, 50, 125, 284, Judas 79, 140, 150, 247, — Scariothis 28. Judea 13. Judei 258. Judith 3, 89. Katherina 324. Laurencius 125, 941, 342. Lazarus 76, 111, 181. Leovicenses 188. Levi 10, 167. Levita 364. Loth 20. Lucas 26, 69, 138. Lucifer 3. Ludinilla 378. Macedones 338 Machabei 823. Manasses 158, 324, 341. Marcialis 185. Marcus 147. Margarita 324, Maria 3, À etc. — Egipciaca 157. — Magdalene 17, 18, 19, 39, 130, 131. Martha 17, 18, 19, 111, 130, 131. Martinus 202. Mathan 154, Mathat 154. Mathatias 324. Matheus 69, 147, 166, 174, 206. Melchisedech 349. - Micheas 324, Moab 6, 23, 118, 270, 305, 147, 247, 233. 323, 362,
Index nominum. | 399 Apollo 338, 363. Asuerus 110, 122, Augustinus 871 ; v. I. b. —, Anglorum episcopus 281, 287. Babilon 149. Babilonia 113, Bariona 83, Bartholomeus 137, 171. Belial 28. Bersabee 149. Bethania 131. Bethleem 151, 155. Bohemia 257. Boleslaviensis ecclesia 181. Booz 151. Cadez 52. Capharnaum 166, 201. Cayn 57. Cłeophas 79, 247. Corinlhii 173, 338. Crisłus 8. 4 etc. David 14, 24, 61,91, 148, 275, 303, 321. Dominicus 199. Donalus 157. Dorothea 324. Edom 56. Ægiplus 15. Eleazar 524. Æliachim 153. Elias v. Helias. Elizabeth 20, 74, 277. Elyud 79. Emanuel 13. Hminen 79. Esau 149. Esdras 151. Eugenius 33. Eva 7, 24, 25, 57, 89, 270, 271. Ezechias 104, 153, 322. Fauslus 279, Gabriel 13, 14, 38, 64, 270, 280. Galate 517. Galilea 244, Gedeon 322. Genezarel 244. Gomorrha 91. Gregorius 371. V. I Heli 28. Helias (Elias) 35, 33, 77, 82, Heliseus (Elizeus) 250, 323. Hercules 82. . Herodes 26, 82, 81, 154. Hester. 110. Hilarius 371. Jacob 6, 50, 125, Jacobus 79, 118, Jael 89. Jayrus 323. Jecomias 158. 149, 275. 120, 247. 523, 324, Jeconias 153. Jeremias 6, 82. Jericho 52, Jeroboam 152, . Jeronimus 19, 162, 371. V. I. b, Jerosolima 175, 181 (v. Jerusalem). Jerosolimitane indulgencie 341, Jerusalem 14, 51, 338, 341. Jesus 3 etc. Jezabel 150, 152, 324. lgnacius 821. Joab 184. Joachim 79, 153, 155, 247, Joan 150. . Joas 150, 152. Job 20, 48, 188. Johannes 8, 14, 74, 75, 369, 372. — Baptista 6, 26, 277, 324. — Ewangelista 19, 247. Joram 152. Joseph 14, 79, Josue 44, 322, Joyada 277. Jozaphal vallis 19, 237, Israel 6, 50, 125, 284, Judas 79, 140, 150, 247, — Scariothis 28. Judea 13. Judei 258. Judith 3, 89. Katherina 324. Laurencius 125, 941, 342. Lazarus 76, 111, 181. Leovicenses 188. Levi 10, 167. Levita 364. Loth 20. Lucas 26, 69, 138. Lucifer 3. Ludinilla 378. Macedones 338 Machabei 823. Manasses 158, 324, 341. Marcialis 185. Marcus 147. Margarita 324, Maria 3, À etc. — Egipciaca 157. — Magdalene 17, 18, 19, 39, 130, 131. Martha 17, 18, 19, 111, 130, 131. Martinus 202. Mathan 154, Mathat 154. Mathatias 324. Matheus 69, 147, 166, 174, 206. Melchisedech 349. - Micheas 324, Moab 6, 23, 118, 270, 305, 147, 247, 233. 323, 362,
Strana 400
400 Indices. Moyses 19,44, 150, 203, 287, 322, 362. Naaman 250. Naason 150. Nabuchodonosor 6. Nabuzardan 17. Nathan 154. Nathanael 171, 244. Nazareth 86, 271, 280. Nero 334. 336. Nicodemus 244, Noe 102, 296. Ochozias 150. Olofernes 3. Origenes 91. V. I. b. Ozias 192. Palestina 188. Paulus 44, 99, 158, 171, 218, 245, 924, 334, 338. Peirus 17, 88,119, 134, 158, 168, 175, 178, 245, 323, 324, 334. Pharao 48, Philippus 300, 328. Pilatus 228, 808. Plato 101. Poloni 310. Pragensis eccl. 181. Pruteni 310, Raab meretrix 149, Roboam 152, Romani 26, 331. Ruth 89, 149. Saba regina 250. Salmon 150. Salome 79, 1:8, 247. Salomon 17, 41, 48, 106, 168. Samaria 29. Sampson 22, 41, 321, 323, 345. ' Samuel 337. Sara 60. Sareplena mulier 323. Sathanas 94. Saul 183, 303. Scarioth 16, 140, 293, Sefyra 86. Servasius 79. Sodoma 91. Sodoinite 201. Słanislaus 324. Stephanus 324, 365, 366. Sunainilis mulier 323. Sur 60. Sylas 389. Symeon 9, 281. Symon 79, 83, 114, 116, 171, 247, 337. Syon 11, 21, 110, 370. Sysara 6, 7. Tabita 86. Tabor 82. Thadeus 171. Thamar 149. Thomas 171. Timotheus 826, 578. Titus 91, 338. Ungari 810. Urias 149, 150. Vasti 110. Venceslaus 181, 324. Vespasianus 91. Yesse 6, 48, 151 (— Ysai). Ysaac 18, 149. Ysaias 153, 824. Ysmahel 149: Ysmeria 79, 277. Zacharias 26, 27, 28, 88. Zacheus 73, 198. Zebedeus 79, 247. Zorobabel 154. Zuzanna 314. III. Index rerum. activa vita conversacio meritoria 155. —- contemplative auxilium requirit 44. adventus Domini incertus 236, triplex : 19. aer elementum commune 158. Agar — advena, convertens 61. agnus cur Cristus 370.. alabastrum genus marmoris 112. amans male et bene 126. amor duplex, bonus et malus 126. — proprius causa malorum 231. — ex donis causatur 110. — et timor ducit ad legem 107. angeli triplex officium 9, 272. angelus a dextris dat consolaciones spirituales, a sinistris temporales 30. anima nulla re potest redimi 179. anime margarite Cristi 105. animum dantis Deus respicit, non munus 342. Antichristi discipuli nunc dominan- tur 197. == — 226, ministri 127. — tempora nunc 205, 327. Antichristus volabit 337. — respuit Christi legem 372. apcior qui humilior 137. apes parce 333.
400 Indices. Moyses 19,44, 150, 203, 287, 322, 362. Naaman 250. Naason 150. Nabuchodonosor 6. Nabuzardan 17. Nathan 154. Nathanael 171, 244. Nazareth 86, 271, 280. Nero 334. 336. Nicodemus 244, Noe 102, 296. Ochozias 150. Olofernes 3. Origenes 91. V. I. b. Ozias 192. Palestina 188. Paulus 44, 99, 158, 171, 218, 245, 924, 334, 338. Peirus 17, 88,119, 134, 158, 168, 175, 178, 245, 323, 324, 334. Pharao 48, Philippus 300, 328. Pilatus 228, 808. Plato 101. Poloni 310. Pragensis eccl. 181. Pruteni 310, Raab meretrix 149, Roboam 152, Romani 26, 331. Ruth 89, 149. Saba regina 250. Salmon 150. Salome 79, 1:8, 247. Salomon 17, 41, 48, 106, 168. Samaria 29. Sampson 22, 41, 321, 323, 345. ' Samuel 337. Sara 60. Sareplena mulier 323. Sathanas 94. Saul 183, 303. Scarioth 16, 140, 293, Sefyra 86. Servasius 79. Sodoma 91. Sodoinite 201. Słanislaus 324. Stephanus 324, 365, 366. Sunainilis mulier 323. Sur 60. Sylas 389. Symeon 9, 281. Symon 79, 83, 114, 116, 171, 247, 337. Syon 11, 21, 110, 370. Sysara 6, 7. Tabita 86. Tabor 82. Thadeus 171. Thamar 149. Thomas 171. Timotheus 826, 578. Titus 91, 338. Ungari 810. Urias 149, 150. Vasti 110. Venceslaus 181, 324. Vespasianus 91. Yesse 6, 48, 151 (— Ysai). Ysaac 18, 149. Ysaias 153, 824. Ysmahel 149: Ysmeria 79, 277. Zacharias 26, 27, 28, 88. Zacheus 73, 198. Zebedeus 79, 247. Zorobabel 154. Zuzanna 314. III. Index rerum. activa vita conversacio meritoria 155. —- contemplative auxilium requirit 44. adventus Domini incertus 236, triplex : 19. aer elementum commune 158. Agar — advena, convertens 61. agnus cur Cristus 370.. alabastrum genus marmoris 112. amans male et bene 126. amor duplex, bonus et malus 126. — proprius causa malorum 231. — ex donis causatur 110. — et timor ducit ad legem 107. angeli triplex officium 9, 272. angelus a dextris dat consolaciones spirituales, a sinistris temporales 30. anima nulla re potest redimi 179. anime margarite Cristi 105. animum dantis Deus respicit, non munus 342. Antichristi discipuli nunc dominan- tur 197. == — 226, ministri 127. — tempora nunc 205, 327. Antichristus volabit 337. — respuit Christi legem 372. apcior qui humilior 137. apes parce 333.
Strana 401
Jndex rerum. 401 apostolici status dignitas 372, aqua salutaris 368, as quid 229, astrologi 337, aureola tribus generibus debetur 375. aurora lumen ostendit 57, aurum et argentum non possidendum 157. avaricia sacerdotum 168. avari metunt mundi facultates 344. Ave = sine ve 272. baptismus triplex: aque, lacrime sangwinis 14. Baptista lucifer 155. Bartholomeus princeps sequitur Cristum 137, beatitudo finis optimus 206, beatitudinem nemo meretur 21. Bernhardus noluit dignitates 140, Bersabee cur tacetur 152, biblia 312, bonum sine gracia non meritorium 261. bulla Papalis 293. calix — martirium 121, caritas perfecta in patria 211, carnalia temporalia 190, carnis temptacio quomodo vitanda 20, castitas elevat mentem 2233, castrari an licitum 151. centurio per fidem Cristum invenit 103, certamen iustum 329, claves = potesias ligandi, sciencia discernendi 85. clavibus nunc vicarii apostolorum ni- mium abutuntur 95, clavi crucis 716. clerici de numero electorum 372. — timent papam plus Christo 259. — pauci nunc ministri Christi 127. clericorum ypocrisis 220. clerus blasfemat nunc regulam Apo- stoli 354, — caesareus dominari cupit 146, — mundo deditus 18. columba avis libidinosa 283. columpne partes 15. confessio triplex 361, 374, 375. consilium Dei noncurans maledictus est 197, consumere quid 320. contemplativa vita quae 125, contemplativi quomodo serviant 17. continencia coniugalis bona 135. contricio delet peccata 15. cor hominis instabile 249, — mulieris sagena 22. corona qualis cui 363. corpus vestimentum anime 228, crines alienos fatue usurpant 236. — presbiteri et moniales abradunt, cur 191. Christi adventus 7. — discipulis attendendum ab ypocritis 226. — discipulus ecclesie ministrator 146. == generacio humana 147. ' — ministerii nomen 127, — sacerdocium eternum 349. — verba sept.m in cruce 308. christiana religio perversa 205. christiani mendaces 311. — nunc evacuati gracia 160. christianus bonus omnis sacerdos 947. in Christo manens in omnibus oxau- ditur 293. Christum tenere quomodo 283. — imitari debemus 159. Christus adventum suum quomodo nuncciavit 13. — Deus et homo 147. — Dominus 8. — fundamentum primum 84. — humilem se ostendit 9. — jerarcha ordinis christiani 205, — laboravit semper 182. — legem inplere venit 8. — medicus 111. . — per passionem trahit omnia ad.se 159. — pontifex summus 30, — radix Ecclesie 51. — sol 8, 155. — = unctus 82, — verbum 8. — veritas liberans 299, — via rectissima 299, — vita vivificans 299, — vitis 289. culpa transitoria, pena eterna 229, dare ex coaccione, voluntarie — quo- modo 339—841. David — manu fortis 149. — solus nominatur rex 151. decalogus subtiliandus et ingrossan- dus 212. Dei filius quilibet est rex et sacerdos 278. Deo nichil impossibile quomodo 279. Deum utrum videbimus 219. Deus lucrum non requirit 258. — retribuit infinite 340, plus qvam ro- gatur 304. dies octavus replicatus primus 221. dileccio feda et casta 48. diligere Deum et proximum. se con- sequntur 820.
Jndex rerum. 401 apostolici status dignitas 372, aqua salutaris 368, as quid 229, astrologi 337, aureola tribus generibus debetur 375. aurora lumen ostendit 57, aurum et argentum non possidendum 157. avaricia sacerdotum 168. avari metunt mundi facultates 344. Ave = sine ve 272. baptismus triplex: aque, lacrime sangwinis 14. Baptista lucifer 155. Bartholomeus princeps sequitur Cristum 137, beatitudo finis optimus 206, beatitudinem nemo meretur 21. Bernhardus noluit dignitates 140, Bersabee cur tacetur 152, biblia 312, bonum sine gracia non meritorium 261. bulla Papalis 293. calix — martirium 121, caritas perfecta in patria 211, carnalia temporalia 190, carnis temptacio quomodo vitanda 20, castitas elevat mentem 2233, castrari an licitum 151. centurio per fidem Cristum invenit 103, certamen iustum 329, claves = potesias ligandi, sciencia discernendi 85. clavibus nunc vicarii apostolorum ni- mium abutuntur 95, clavi crucis 716. clerici de numero electorum 372. — timent papam plus Christo 259. — pauci nunc ministri Christi 127. clericorum ypocrisis 220. clerus blasfemat nunc regulam Apo- stoli 354, — caesareus dominari cupit 146, — mundo deditus 18. columba avis libidinosa 283. columpne partes 15. confessio triplex 361, 374, 375. consilium Dei noncurans maledictus est 197, consumere quid 320. contemplativa vita quae 125, contemplativi quomodo serviant 17. continencia coniugalis bona 135. contricio delet peccata 15. cor hominis instabile 249, — mulieris sagena 22. corona qualis cui 363. corpus vestimentum anime 228, crines alienos fatue usurpant 236. — presbiteri et moniales abradunt, cur 191. Christi adventus 7. — discipulis attendendum ab ypocritis 226. — discipulus ecclesie ministrator 146. == generacio humana 147. ' — ministerii nomen 127, — sacerdocium eternum 349. — verba sept.m in cruce 308. christiana religio perversa 205. christiani mendaces 311. — nunc evacuati gracia 160. christianus bonus omnis sacerdos 947. in Christo manens in omnibus oxau- ditur 293. Christum tenere quomodo 283. — imitari debemus 159. Christus adventum suum quomodo nuncciavit 13. — Deus et homo 147. — Dominus 8. — fundamentum primum 84. — humilem se ostendit 9. — jerarcha ordinis christiani 205, — laboravit semper 182. — legem inplere venit 8. — medicus 111. . — per passionem trahit omnia ad.se 159. — pontifex summus 30, — radix Ecclesie 51. — sol 8, 155. — = unctus 82, — verbum 8. — veritas liberans 299, — via rectissima 299, — vita vivificans 299, — vitis 289. culpa transitoria, pena eterna 229, dare ex coaccione, voluntarie — quo- modo 339—841. David — manu fortis 149. — solus nominatur rex 151. decalogus subtiliandus et ingrossan- dus 212. Dei filius quilibet est rex et sacerdos 278. Deo nichil impossibile quomodo 279. Deum utrum videbimus 219. Deus lucrum non requirit 258. — retribuit infinite 340, plus qvam ro- gatur 304. dies octavus replicatus primus 221. dileccio feda et casta 48. diligere Deum et proximum. se con- sequntur 820.
Strana 402
402 Indices. divicias habere valde insecurum 343 doctores moderni invidi vel cupidi 255. dux laudes militum sumit 364. dyabolus fur 101. — in malicia fortissimus 336. . dypondius quid 250. ecclesia numerus predestinatorum 242. — servit tripliciter Deo 17. ecclesiam cum peccato mortali nemo ingrediatur 287. ecclesie partus multiplex 795. edificium perfectum celebratur 155. electi exaltabuntur 98. — finaliter sine m:ndacio 372. clemosina quomodo danda 338. elemosinam facere 164. Elizabeth == saturitas Dei 87. — — Deus meus cognovit 88. eloquencia profert verbum ociosum 10. episcopi Antichristi 117. — debent scire bibliam 308. cpiscopus quid sit 345, euge adverbium quid 259. cvangelica optime populum informant 371. evangelium nostris temporibus abo- litum 326. Eve et Marie conparacio 57. : excommunicacio falsa 173, 224. — pape 259. fabularii 326. facta plus movent verbis 185 fatuitas — privacio prudencie 234. fecunditas et virginitas 58. felix stabit sicut tetragonus 16. feminea delectacio cavenda fideli 219' fetor fama mala 47. fidelis qui sit 97. fides fundamentum beatitudinis 83. —— — sanctorum 321. — premium duplex habet 80. — qualis 360—362. Filius Dei solus homo factus 29. — hominis quis 160—161. finis primum in intencione, ultimum in execucione 200. pro forma predicantes 209. fornicariorum pena 257. fratres predicantes quales 204. — in inferno mendicabunt 815, Gabriel — fortitudo 270. Galilea — volubile 280. gaudium — diffusio cordis 26. generacio equivoca 59. — = incepcio rei 148. granum frumenti — verbum Dei 129. grossi — ficus inmature 66. hebraica locucio 148. hereses tenebre 262. heresiarche 262. heretici 206. hominibus Deus diligendus ex di- misso 115, homo animal civile 284. — non habet sacrificium nisi se ipsum 12. — solitarius aut bestia aut Deus 325. honisatrices 289. humilitas commendatur 185—187. — duplex 128. — fundamentum virtutum 95. — quomodo oritur 94.: — prima virtus 206—207. humilitatis gradus octo 95. — signa 95. Hus canis mutus, non valens latrare 78. — condiciones pueri enumerare dimittit 186. — cursum adhuc feliciter non consum- mavit 329: — de eapite proprio non vult corrigere 145. — dubitat pie de assumpcione B. V. in corpore 19. — estimatur ab hominibus bonus esse 94. —— mendicitatem deprecatur 319. — . mulieris male condicionis enumerare non potest 4l. —— nescit finaliter, si salvabitur 94. — peccancior inconparabiliter David 151. — salvo iudicio meliori p obat 242. — spem vult tenere beatitudinis 151. —— tollerans humiliter meretur 95. Hussum ad hum liandum tria inducunt 94. — trahat Christus ad se 174. Jacob = subplantator, luctator 50 Jericho — odor, luna 92. Jerusalem — visio Dei 87. Jesus quid sit 147. indulgencias Apostolus non 341. indulgencie per bullas 237. infidelis que habet perdet 261. inicium secundum philosophos quid 42. iniustus iniuste occupat que habet 260. inpenitencia finalis 22, inpii nunc regnant 31. dedit inproperium = malediccio 315. invidia sequitur superbiam 208. Johannes = in quo gracia 30, 83, 247.
402 Indices. divicias habere valde insecurum 343 doctores moderni invidi vel cupidi 255. dux laudes militum sumit 364. dyabolus fur 101. — in malicia fortissimus 336. . dypondius quid 250. ecclesia numerus predestinatorum 242. — servit tripliciter Deo 17. ecclesiam cum peccato mortali nemo ingrediatur 287. ecclesie partus multiplex 795. edificium perfectum celebratur 155. electi exaltabuntur 98. — finaliter sine m:ndacio 372. clemosina quomodo danda 338. elemosinam facere 164. Elizabeth == saturitas Dei 87. — — Deus meus cognovit 88. eloquencia profert verbum ociosum 10. episcopi Antichristi 117. — debent scire bibliam 308. cpiscopus quid sit 345, euge adverbium quid 259. cvangelica optime populum informant 371. evangelium nostris temporibus abo- litum 326. Eve et Marie conparacio 57. : excommunicacio falsa 173, 224. — pape 259. fabularii 326. facta plus movent verbis 185 fatuitas — privacio prudencie 234. fecunditas et virginitas 58. felix stabit sicut tetragonus 16. feminea delectacio cavenda fideli 219' fetor fama mala 47. fidelis qui sit 97. fides fundamentum beatitudinis 83. —— — sanctorum 321. — premium duplex habet 80. — qualis 360—362. Filius Dei solus homo factus 29. — hominis quis 160—161. finis primum in intencione, ultimum in execucione 200. pro forma predicantes 209. fornicariorum pena 257. fratres predicantes quales 204. — in inferno mendicabunt 815, Gabriel — fortitudo 270. Galilea — volubile 280. gaudium — diffusio cordis 26. generacio equivoca 59. — = incepcio rei 148. granum frumenti — verbum Dei 129. grossi — ficus inmature 66. hebraica locucio 148. hereses tenebre 262. heresiarche 262. heretici 206. hominibus Deus diligendus ex di- misso 115, homo animal civile 284. — non habet sacrificium nisi se ipsum 12. — solitarius aut bestia aut Deus 325. honisatrices 289. humilitas commendatur 185—187. — duplex 128. — fundamentum virtutum 95. — quomodo oritur 94.: — prima virtus 206—207. humilitatis gradus octo 95. — signa 95. Hus canis mutus, non valens latrare 78. — condiciones pueri enumerare dimittit 186. — cursum adhuc feliciter non consum- mavit 329: — de eapite proprio non vult corrigere 145. — dubitat pie de assumpcione B. V. in corpore 19. — estimatur ab hominibus bonus esse 94. —— mendicitatem deprecatur 319. — . mulieris male condicionis enumerare non potest 4l. —— nescit finaliter, si salvabitur 94. — peccancior inconparabiliter David 151. — salvo iudicio meliori p obat 242. — spem vult tenere beatitudinis 151. —— tollerans humiliter meretur 95. Hussum ad hum liandum tria inducunt 94. — trahat Christus ad se 174. Jacob = subplantator, luctator 50 Jericho — odor, luna 92. Jerusalem — visio Dei 87. Jesus quid sit 147. indulgencias Apostolus non 341. indulgencie per bullas 237. infidelis que habet perdet 261. inicium secundum philosophos quid 42. iniustus iniuste occupat que habet 260. inpenitencia finalis 22, inpii nunc regnant 31. dedit inproperium = malediccio 315. invidia sequitur superbiam 208. Johannes = in quo gracia 30, 83, 247.
Strana 403
Index rerum. 403. Johannes circumcisus quare 76, — et Christus consanguinei 79. — nominatur multipliciter 77. — similis Helie et Christo 32. Israel — vir videns Deum 6, 50 Judas cecidit per maliciam 150. — gradum altum perdidit 23. Judei nunc dispersi per mundum 91. Judith Mariam figuravit 3. ius ad rem, ias in re 254. iusticia — equitas 28. — unicuique suum tribuit 212, 307. - labores alienos sibi ascribunt multi 271. largitas 340. latro in cruce penitens 116—117. lectulus triplex in Canticis 67. in lege qui sunt, qui sub lege, qui contra legem 8. legis gracie excellencia 205. — nove lacio 2 7. legiste mundani 254. leticia — laticia cordis 26, Levi filii fideles Chrisuani 11. lex Chiisti observanda 208. — libri Moysi et vetus Testamentum 160. — vetus — hiems 66. libare quid sit 329. liber quomodo nominatur apud Judeos 181. Lira deliravit 150, loyca facultas 45. Lucifer prescitorum primicerus 93. Ludmilla condiciones sanctarum ha- buit 378—899. luna tripliciter eclipsatur 98. lux Christus 162. i macula mentis gravior quam corporis. 288. Magdalene nostre ubi sunt? 112. malediccio ventosa 229. mali habent naturam maculatam 160. Marcus in forma leonis pingitur 137. Maria Virgo mente et corpore 270. — — et mater 4. — stella maris 5, 272. — luna 155. — aurora 56—57, : — castellum inexpugnabile 181. — = iluminatrix amari 43, 87, 272. — = amarum mare 87, 272. — advocata nostra 19, 46. — Judea nacione 91. — super omnes feminas 4, 19, 37. — dyabolum superavit 6. — non potuit concupisci 157. — sine corrupcioneco ncepit et peperit 6. 132, Maria tria de ea sunt credenda 18—19. — utrum in corpore sit assumpta 19. — sancta nata secundum fidem 6. Maria Magdalene quadrupliciler flevit 112. — non ore confessa est 112. . Mariam vi.ntes sequantur in moribus 20. i — imitentur in operibus 20. Marieauxilium omnibus inplorandum 21. — flores virginitas et humilitas 48. — fortitudo in quo consistat 34. — vestes et pulcritudo 4. — corpus nobis occultum 18. Martha == dominans 182. — = amaritudo 49. martirem que faciunt 995. martiribus debetur aureola 275. Matheus pingitur in forma hominis 147. matrimonium quid sit 957. — per mortem solvitur 928. - Melchos quid 349. melota quid sit 524. membra corporis a Deo data 190. mendicantes querunt peccuniam 259. — spoliant populum post sermonem 209. ' mens humana speculum quoddam 218: menstruata mulier 281, 288. — speculum inficit 219. merces potissima Deus 74. mereri de congruo et condigno 2653. meretrices punientur 287, merita equalia apud homines 2595. militem bonum quid faciat 182, : milites Christi ubi nunc sunt? 178. minimum est mensura aliorum 229. miracula cur fiunt: 196. misericordia plus quam sacrificium 170. | misericordie 942—949, septem opera 133, -missio quadrup!ex 362. miticia sequitur humilitatem 208, mitra signum utriusque testamenti 108, :mna guid 252. 'mora quid 235, mors duplex: preciosa et dolorosa 18, — porta ad beatitudinem 18. — sompno conparatur 285, — ultimum terribilium 334, — videri non potest 284. mortem timere 277. Moysi corpus occultum 19. mulier — mollis aer 39. — pauca loquatur 80. — quare viro loquacior 40. mundi hujus figura preterit 248, 359. mundus pugnat tripliciter contra nos 309. —-
Index rerum. 403. Johannes circumcisus quare 76, — et Christus consanguinei 79. — nominatur multipliciter 77. — similis Helie et Christo 32. Israel — vir videns Deum 6, 50 Judas cecidit per maliciam 150. — gradum altum perdidit 23. Judei nunc dispersi per mundum 91. Judith Mariam figuravit 3. ius ad rem, ias in re 254. iusticia — equitas 28. — unicuique suum tribuit 212, 307. - labores alienos sibi ascribunt multi 271. largitas 340. latro in cruce penitens 116—117. lectulus triplex in Canticis 67. in lege qui sunt, qui sub lege, qui contra legem 8. legis gracie excellencia 205. — nove lacio 2 7. legiste mundani 254. leticia — laticia cordis 26, Levi filii fideles Chrisuani 11. lex Chiisti observanda 208. — libri Moysi et vetus Testamentum 160. — vetus — hiems 66. libare quid sit 329. liber quomodo nominatur apud Judeos 181. Lira deliravit 150, loyca facultas 45. Lucifer prescitorum primicerus 93. Ludmilla condiciones sanctarum ha- buit 378—899. luna tripliciter eclipsatur 98. lux Christus 162. i macula mentis gravior quam corporis. 288. Magdalene nostre ubi sunt? 112. malediccio ventosa 229. mali habent naturam maculatam 160. Marcus in forma leonis pingitur 137. Maria Virgo mente et corpore 270. — — et mater 4. — stella maris 5, 272. — luna 155. — aurora 56—57, : — castellum inexpugnabile 181. — = iluminatrix amari 43, 87, 272. — = amarum mare 87, 272. — advocata nostra 19, 46. — Judea nacione 91. — super omnes feminas 4, 19, 37. — dyabolum superavit 6. — non potuit concupisci 157. — sine corrupcioneco ncepit et peperit 6. 132, Maria tria de ea sunt credenda 18—19. — utrum in corpore sit assumpta 19. — sancta nata secundum fidem 6. Maria Magdalene quadrupliciler flevit 112. — non ore confessa est 112. . Mariam vi.ntes sequantur in moribus 20. i — imitentur in operibus 20. Marieauxilium omnibus inplorandum 21. — flores virginitas et humilitas 48. — fortitudo in quo consistat 34. — vestes et pulcritudo 4. — corpus nobis occultum 18. Martha == dominans 182. — = amaritudo 49. martirem que faciunt 995. martiribus debetur aureola 275. Matheus pingitur in forma hominis 147. matrimonium quid sit 957. — per mortem solvitur 928. - Melchos quid 349. melota quid sit 524. membra corporis a Deo data 190. mendicantes querunt peccuniam 259. — spoliant populum post sermonem 209. ' mens humana speculum quoddam 218: menstruata mulier 281, 288. — speculum inficit 219. merces potissima Deus 74. mereri de congruo et condigno 2653. meretrices punientur 287, merita equalia apud homines 2595. militem bonum quid faciat 182, : milites Christi ubi nunc sunt? 178. minimum est mensura aliorum 229. miracula cur fiunt: 196. misericordia plus quam sacrificium 170. | misericordie 942—949, septem opera 133, -missio quadrup!ex 362. miticia sequitur humilitatem 208, mitra signum utriusque testamenti 108, :mna guid 252. 'mora quid 235, mors duplex: preciosa et dolorosa 18, — porta ad beatitudinem 18. — sompno conparatur 285, — ultimum terribilium 334, — videri non potest 284. mortem timere 277. Moysi corpus occultum 19. mulier — mollis aer 39. — pauca loquatur 80. — quare viro loquacior 40. mundi hujus figura preterit 248, 359. mundus pugnat tripliciter contra nos 309. —-
Strana 404
404 Indices. Nazareth = flos, florens $7, 271. necessaria — utilia, multa 45. necessarium — incommutabile, unum 49. — contingens, simpliciter 45. negacio Christi peccatum mortale 292, nigromantici 337, nomen patris filio inponitur 76. nurus quid sit 70. occasio quid 319. odor in biblia bona fama 47. Origenes genitalibus se privavit !9l. oracio dominica omne congruum peti- bile includit 293. papa cum suis complicibus 86, 219. — debet esse humillimus 142. — et presbiteri nunc Deum non dili- gunt 86. — servicio seculi subiectus 142. p apales indulgencie 219. pape de numero Antichristi 137. parce quid sit 332. parcitas 342 parentes filios iustis viris tradere de- bent 76. parsimonia docetur 217. passeres habundant in terra sacra 229. pater debet pascere filios 108. in patria omnia communia 260. Pauius quomodo laborabat 852—9:4. cecidit per igroranciam 156. — erat nacione Judeus 317. — plus fundavit ecclesiam Petro 184. — raptus ad sextum celum 495. paupertas triplex 206. — fratrum 206. peccantes publice peiores publicanis 169. peccare quomodo necessarium 45. peccati solucio tripliciter fit 21. peccatum diligens Deum odit 72. penitencia sera inutilis 314 penthecoste quid sit z23. peperisse an peccatum 283. peregrinacio 135. peripsyma 354. petra erat Christus 84. Petrus cecidit nondum fundatus 156. pharisei aspernantur peccatores 118. philosophia mortis meditacio 101, pollucio nocturnalis 287—288, pontifex summus, quomodo condi- ciones sacerdocii operatur 29. pontifices falso excommunicant 224. pontificis status 346. Pragensiuin.civium nequicie 174. predeé&tiiücionis gracia 2,4. predestinati volabunt ad celum 220. — omnia possident 3398. predicacio mentes edificat 379. — wtilissimus actus 135, 245. predicacionis merces a Domino 200. predicantibus debetur aureola 375. predicare nemo debet in nomine Jesu, nisi pure salutem animarum intenderit 203. predicator verbum Dei predicare debet 204. predicatores a peccatis mundent domos 199. — impediri non debent 69, — primi et moderni 246. — quo fugerunt nunc 178. — stabiles esse debent 199. prelacionis aptitudo 187. prelati ecclesie participant de peccatis 211. — excommunicant iniuste 179. . — debent sanctitate excellere 269. — diligunt Christum minus simplicibus 116. — mostri indulgencias conferunt 341, prelatus de commissione debet cogi- tare 250. presbiteri duplici honore digni 288 — mutescentes desperent de lucro 251. — punc sacrilegium reputarent factum b. Laurencii 342. presciti deiecti de sede 93. prescitorum nula est proprie pos- sessio 833: principatus in virtute fundandus 122. prudencia virtus directiva actuum 83, 234. publicaniconductores vectigalium 168. pugillaris quid 77. puleritudo in quo consistit 4, quantita s meriti non secundum quanti- tatem doni 163. racha non dixit Christus 206, regem esse dignius est quam prophe- tam 149. — ac legem diligere idem 259, :regnu m celorum quid 108. reliquiarum cultus non auget beati- , tudinem 19. sabbatum. 223. sacerdocii officium quomodo 28. sacerdos ecclesia plena gaudet 203 — in articulo necessitatis habet Aposto- lici potestatem 85. — non oninis Christianus 347. — solvens instrumentum ecclesie 22. sacerdotalis dignitas excedit regaliam 148. sacerdotes nunc valde pauci 29, 828. — cupidi honoris 348. sacerdotis ministerium 347,
404 Indices. Nazareth = flos, florens $7, 271. necessaria — utilia, multa 45. necessarium — incommutabile, unum 49. — contingens, simpliciter 45. negacio Christi peccatum mortale 292, nigromantici 337, nomen patris filio inponitur 76. nurus quid sit 70. occasio quid 319. odor in biblia bona fama 47. Origenes genitalibus se privavit !9l. oracio dominica omne congruum peti- bile includit 293. papa cum suis complicibus 86, 219. — debet esse humillimus 142. — et presbiteri nunc Deum non dili- gunt 86. — servicio seculi subiectus 142. p apales indulgencie 219. pape de numero Antichristi 137. parce quid sit 332. parcitas 342 parentes filios iustis viris tradere de- bent 76. parsimonia docetur 217. passeres habundant in terra sacra 229. pater debet pascere filios 108. in patria omnia communia 260. Pauius quomodo laborabat 852—9:4. cecidit per igroranciam 156. — erat nacione Judeus 317. — plus fundavit ecclesiam Petro 184. — raptus ad sextum celum 495. paupertas triplex 206. — fratrum 206. peccantes publice peiores publicanis 169. peccare quomodo necessarium 45. peccati solucio tripliciter fit 21. peccatum diligens Deum odit 72. penitencia sera inutilis 314 penthecoste quid sit z23. peperisse an peccatum 283. peregrinacio 135. peripsyma 354. petra erat Christus 84. Petrus cecidit nondum fundatus 156. pharisei aspernantur peccatores 118. philosophia mortis meditacio 101, pollucio nocturnalis 287—288, pontifex summus, quomodo condi- ciones sacerdocii operatur 29. pontifices falso excommunicant 224. pontificis status 346. Pragensiuin.civium nequicie 174. predeé&tiiücionis gracia 2,4. predestinati volabunt ad celum 220. — omnia possident 3398. predicacio mentes edificat 379. — wtilissimus actus 135, 245. predicacionis merces a Domino 200. predicantibus debetur aureola 375. predicare nemo debet in nomine Jesu, nisi pure salutem animarum intenderit 203. predicator verbum Dei predicare debet 204. predicatores a peccatis mundent domos 199. — impediri non debent 69, — primi et moderni 246. — quo fugerunt nunc 178. — stabiles esse debent 199. prelacionis aptitudo 187. prelati ecclesie participant de peccatis 211. — excommunicant iniuste 179. . — debent sanctitate excellere 269. — diligunt Christum minus simplicibus 116. — mostri indulgencias conferunt 341, prelatus de commissione debet cogi- tare 250. presbiteri duplici honore digni 288 — mutescentes desperent de lucro 251. — punc sacrilegium reputarent factum b. Laurencii 342. presciti deiecti de sede 93. prescitorum nula est proprie pos- sessio 833: principatus in virtute fundandus 122. prudencia virtus directiva actuum 83, 234. publicaniconductores vectigalium 168. pugillaris quid 77. puleritudo in quo consistit 4, quantita s meriti non secundum quanti- tatem doni 163. racha non dixit Christus 206, regem esse dignius est quam prophe- tam 149. — ac legem diligere idem 259, :regnu m celorum quid 108. reliquiarum cultus non auget beati- , tudinem 19. sabbatum. 223. sacerdocii officium quomodo 28. sacerdos ecclesia plena gaudet 203 — in articulo necessitatis habet Aposto- lici potestatem 85. — non oninis Christianus 347. — solvens instrumentum ecclesie 22. sacerdotalis dignitas excedit regaliam 148. sacerdotes nunc valde pauci 29, 828. — cupidi honoris 348. sacerdotis ministerium 347,
Strana 405
Index rerum. 405 sacerdotis officium in quinque con- sistit 28. sacrilicans mundetur 11. sacrificium = sacrum factum 346. — quale placet Deo 12. Sal condimentum 200. — quomodo conficitur 267. Salem quid sit 349. sancti quales fuerunt 321. — vicerantregna dyaboli et hominum 322 — viri sancli et parentes 26. sauctimonia duplex 288. 170, Sara = princeps mea, carbo meus, ve- lamen meum 6!. Saul — peticio sive abutens 30, 184. scandalum quid sit 187, 193 Scenos grece quid 354. Sceptrum virga potestatis 311. sciencia inflat 10. Sedech quid 349. sensus quinque quid significent 16. servi boni officium 50. servus malus, nequam 358 sicera quid 31. simplices a Christo constituti magis litteratis 244. socrus quid 70. sol pater omnium in terra 39, Solentini quid dicant 305. spelunca quid 325. spes vera protegit 368. spiritualibus regna mundi non occu- panda 81. Spiritus carnem castigare debet 75. stare est pugnantis 172. ' Stephans — corona 865, superbia primum peceatum 59, 206, 207. Symon — obediens 88. symonie ministri 127. Syon — speculacio 370. tacere aliquando peccatum mortale 252, talenta quinque .dona 250. templum Virginis uterus eius 8. thelon grece-vectigal 167. theloneum quid 167. thronus sedes regia 141. timor Domini manet in eternum 43, — . — congruit humilibus 221. — duplex 369. — ducit ad legem 107. — filialis 284. turtur avis pudica 283. turturum par obtulit Virgo 282. tyranni huius seculi 209. — sanctos mortificabant 335, ungentis olim utebantur multum 112. unigenitus dicitur primogenitus 222, unio ypostatica 214. unum necessarium — vita eterna 44--45, Urias cur exprimitur 152, usura duplex 258. usurarius comedit alterum 320. uxorem qui habet... 358. vectigal a vehendo 167. Venceslaus miles Christi. et sustinuit 188—184, verborum sensus in quo 5. verbum Dei cibus optimus 97. vicarii apostolorum debent esse dis- creti 269. viciorum et virtutum pugna 59, videndi actus 366, vidua bona octo condiciones 878, 976—877. laboravit '" viduarum genus triplex 378. vigilie quatuor — etates hominis 100. vir castigat et regit uxorem 765. virgines nune multe corrupte 300. — non mentiri, non fatue intelligere, non fabulari vel inutiliter cavillari debent 5. Virgini martiri duplex aureola 375, virginitas custodienda 109, 255. — et fecunditas 58. — thesaurus 109. — vitam contemplativam signat 223, virginitatem exornat humilitas 42, visio Dei duplex, intuitiva et umbrosa 218. — enigmatica 218, vita activa e' contemplativa 17, 18, 183. — eterna quibusdam nihil valet 310, — hominis milicia 60. — voluptuosa vita pecudum 233, Vojtéch imitatus est Christum 308. voluptas carnalis laqueus 22, vulgaris consuetudo circa 155. ydyomatum communicacio 59, ypocrisis perturbat ecclesiam 227. ypocrite fidem destruunt 225. Zacharias — auxilium Domini 88, — memoria Dei 77, 87. edificia
Index rerum. 405 sacerdotis officium in quinque con- sistit 28. sacrilicans mundetur 11. sacrificium = sacrum factum 346. — quale placet Deo 12. Sal condimentum 200. — quomodo conficitur 267. Salem quid sit 349. sancti quales fuerunt 321. — vicerantregna dyaboli et hominum 322 — viri sancli et parentes 26. sauctimonia duplex 288. 170, Sara = princeps mea, carbo meus, ve- lamen meum 6!. Saul — peticio sive abutens 30, 184. scandalum quid sit 187, 193 Scenos grece quid 354. Sceptrum virga potestatis 311. sciencia inflat 10. Sedech quid 349. sensus quinque quid significent 16. servi boni officium 50. servus malus, nequam 358 sicera quid 31. simplices a Christo constituti magis litteratis 244. socrus quid 70. sol pater omnium in terra 39, Solentini quid dicant 305. spelunca quid 325. spes vera protegit 368. spiritualibus regna mundi non occu- panda 81. Spiritus carnem castigare debet 75. stare est pugnantis 172. ' Stephans — corona 865, superbia primum peceatum 59, 206, 207. Symon — obediens 88. symonie ministri 127. Syon — speculacio 370. tacere aliquando peccatum mortale 252, talenta quinque .dona 250. templum Virginis uterus eius 8. thelon grece-vectigal 167. theloneum quid 167. thronus sedes regia 141. timor Domini manet in eternum 43, — . — congruit humilibus 221. — duplex 369. — ducit ad legem 107. — filialis 284. turtur avis pudica 283. turturum par obtulit Virgo 282. tyranni huius seculi 209. — sanctos mortificabant 335, ungentis olim utebantur multum 112. unigenitus dicitur primogenitus 222, unio ypostatica 214. unum necessarium — vita eterna 44--45, Urias cur exprimitur 152, usura duplex 258. usurarius comedit alterum 320. uxorem qui habet... 358. vectigal a vehendo 167. Venceslaus miles Christi. et sustinuit 188—184, verborum sensus in quo 5. verbum Dei cibus optimus 97. vicarii apostolorum debent esse dis- creti 269. viciorum et virtutum pugna 59, videndi actus 366, vidua bona octo condiciones 878, 976—877. laboravit '" viduarum genus triplex 378. vigilie quatuor — etates hominis 100. vir castigat et regit uxorem 765. virgines nune multe corrupte 300. — non mentiri, non fatue intelligere, non fabulari vel inutiliter cavillari debent 5. Virgini martiri duplex aureola 375, virginitas custodienda 109, 255. — et fecunditas 58. — thesaurus 109. — vitam contemplativam signat 223, virginitatem exornat humilitas 42, visio Dei duplex, intuitiva et umbrosa 218. — enigmatica 218, vita activa e' contemplativa 17, 18, 183. — eterna quibusdam nihil valet 310, — hominis milicia 60. — voluptuosa vita pecudum 233, Vojtéch imitatus est Christum 308. voluptas carnalis laqueus 22, vulgaris consuetudo circa 155. ydyomatum communicacio 59, ypocrisis perturbat ecclesiam 227. ypocrite fidem destruunt 225. Zacharias — auxilium Domini 88, — memoria Dei 77, 87. edificia
- I: Titul
- V: Úvod
- IX: Podrobná data
- 1: Edice
- 384: Registrum
- 386: Tabula sermonum
- 388: Tabula festorum
- 390: Vocabula bohemica
- 392: Index locorum
- 398: Index nominum
- 400: Index rerum