z 36 stránek
Titul
1
2
Obsah
3
4
Traktát mistra Ondřeje z Brodu
5
6
7
8
9
Seznam zkratek
10
Edice
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
Apparatus criticus
29
30
31
32
33
34
Conspectus auc., pers. et rer.
35
36
Název:
Traktát mistra Ondřeje z Brodu o původu husitů: Visiones Ioannis, archiepiscopi Pragensis, et earundem explicaciones (alias Tractatus de origine Hussitarum)
Autor:
Kadlec, Jaroslav
Rok vydání:
1980
Místo vydání:
Tábor
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
36
Počet stran předmluvy plus obsahu:
36
Obsah:
- 1: Titul
- 3: Obsah
- 5: Traktát mistra Ondřeje z Brodu
- 10: Seznam zkratek
- 11: Edice
- 29: Apparatus criticus
- 35: Conspectus auc., pers. et rer.
upravit
Strana 1
TRAKTAT MISTRA ONDŘEJE Z BRODU O PUVODU HUSITU VISIONES IOANNIS, ARCHIEPISCOPI PRAGENSIS, ET EARUNDEM EXPLICACIONES (ALIAS TRACTATUS DE ORIGINE HUSSITARUM) K vydání připravil a úvod napsal Jaroslav Kadlec T TABOR 1980 MUZEUM HUSITSKÉHO REVOLUČNÍHO HNUTÍ
TRAKTAT MISTRA ONDŘEJE Z BRODU O PUVODU HUSITU VISIONES IOANNIS, ARCHIEPISCOPI PRAGENSIS, ET EARUNDEM EXPLICACIONES (ALIAS TRACTATUS DE ORIGINE HUSSITARUM) K vydání připravil a úvod napsal Jaroslav Kadlec T TABOR 1980 MUZEUM HUSITSKÉHO REVOLUČNÍHO HNUTÍ
Strana 2
Strana 3
OBSAH Jaroslov Kadlec Traktát mistra Ondřeje z Brodu o původu husitů (úvod) 5 Seznam zkratek 10 Visiones loannis, archiepiscopi Pragensis, et earundem explicaciones (alias Tractatus de origine Hussitarum) (edice textu) 11 Apparatus criticus 29 Conspectus auctorum 35 Conspectus personarum et rerum . 35
OBSAH Jaroslov Kadlec Traktát mistra Ondřeje z Brodu o původu husitů (úvod) 5 Seznam zkratek 10 Visiones loannis, archiepiscopi Pragensis, et earundem explicaciones (alias Tractatus de origine Hussitarum) (edice textu) 11 Apparatus criticus 29 Conspectus auctorum 35 Conspectus personarum et rerum . 35
Strana 4
Strana 5
TRAKTÁT MISTRA ONDŘEJE Z BRODU O PŮVODU HUSITŮ Jaroslav Kadlec K předním mistrům Karlova vysokého učení náležel od poloviny osmdesátých let 14. století do sklonku druhého desítiletí 15. století mistr Ondřej z Brodu.1) Roku 1384 se stal bakalářem a roku 1387 mistrem svobodných umění. Působil pak na artistické fakultě, zastá- vaje různé funkce, mezi nimi roku 1396 i úřad děkana fakulty. Roku 1398 se dal zapsat na právnickou univerzitu pražskou, ale brzy přešel na fakultu teologickou, kde dosáhl všech gradů a od roku 1407 jako profesor konal teologické přednášky ve svatovítské katedrále. Roku 1407 byl rektorem univerzity. Před rokem 1395 přijal kněžské svěcení, držel postupně několik far, od roku 1409 byl kanovníkem v chrámě svatovítském a v kolegiátním chrámě vyšehradském. Zachované homi- letické dílo svědčí, že upřímně usiloval o církevní reformu. Stýkal se přátelsky s Husem a s ním náležel k vůdcům zápasu o českou většinu na univerzitě, jenž skončil vítězstvím roku 1409. Pro odmítavý postoj k Viklefovu učení se však rozešel se stranou Husovou a roku 1414 rozmnožil svým svědectvím žalobný materiál proti Husovi, jehož mělo být užito před koncilem kostnickým. Do Kostnice svědčit nešel, ale doma potíral husitství, zejména laický kalich, zaváděný mistrem Jakoubkem ze Stříbra. Po vydání Pražského hradu husitům v červnu 1421 odešel do Žitavy a od roku 1422 působil na univerzitě v Lipsku, kde zemřel 15. října 1427. I když měl mistr Ondřej v Lipsku vše potřebné k slušnému životu, neubránil se pocitu cizoty a v myšlenkách byl stále ve vlasti, jež se husitskou revolucí k nepoznání změnila. Svým citům dal průchod v ob- 1) O mistru Ondřejovi z Brodu OSN 4, 1891, str. 739 (Nk): Josef Pekař, Žižka a jeho doba l, Praha 1927, str. 32; Josef Tříška, Literární činnost předhusitské univerzity, Praha 1967, str. 104; Jaroslav Kadlec, Reformní postila a synodální ká- zání mistra Ondřeje z Brodu. Studie o rukopisech 15, 1977. str. 13-26. /5/
TRAKTÁT MISTRA ONDŘEJE Z BRODU O PŮVODU HUSITŮ Jaroslav Kadlec K předním mistrům Karlova vysokého učení náležel od poloviny osmdesátých let 14. století do sklonku druhého desítiletí 15. století mistr Ondřej z Brodu.1) Roku 1384 se stal bakalářem a roku 1387 mistrem svobodných umění. Působil pak na artistické fakultě, zastá- vaje různé funkce, mezi nimi roku 1396 i úřad děkana fakulty. Roku 1398 se dal zapsat na právnickou univerzitu pražskou, ale brzy přešel na fakultu teologickou, kde dosáhl všech gradů a od roku 1407 jako profesor konal teologické přednášky ve svatovítské katedrále. Roku 1407 byl rektorem univerzity. Před rokem 1395 přijal kněžské svěcení, držel postupně několik far, od roku 1409 byl kanovníkem v chrámě svatovítském a v kolegiátním chrámě vyšehradském. Zachované homi- letické dílo svědčí, že upřímně usiloval o církevní reformu. Stýkal se přátelsky s Husem a s ním náležel k vůdcům zápasu o českou většinu na univerzitě, jenž skončil vítězstvím roku 1409. Pro odmítavý postoj k Viklefovu učení se však rozešel se stranou Husovou a roku 1414 rozmnožil svým svědectvím žalobný materiál proti Husovi, jehož mělo být užito před koncilem kostnickým. Do Kostnice svědčit nešel, ale doma potíral husitství, zejména laický kalich, zaváděný mistrem Jakoubkem ze Stříbra. Po vydání Pražského hradu husitům v červnu 1421 odešel do Žitavy a od roku 1422 působil na univerzitě v Lipsku, kde zemřel 15. října 1427. I když měl mistr Ondřej v Lipsku vše potřebné k slušnému životu, neubránil se pocitu cizoty a v myšlenkách byl stále ve vlasti, jež se husitskou revolucí k nepoznání změnila. Svým citům dal průchod v ob- 1) O mistru Ondřejovi z Brodu OSN 4, 1891, str. 739 (Nk): Josef Pekař, Žižka a jeho doba l, Praha 1927, str. 32; Josef Tříška, Literární činnost předhusitské univerzity, Praha 1967, str. 104; Jaroslav Kadlec, Reformní postila a synodální ká- zání mistra Ondřeje z Brodu. Studie o rukopisech 15, 1977. str. 13-26. /5/
Strana 6
sáhlém traktátu, jenž bývá uváděn pod názvem Visiones loannis, ar- chiepiscopi Pragensis, et edrundem explicaciones nebo De origine Hussitarum. Obraz počáteční fáze revoluce, který je tu nastíněn, je ovšem zcela negativní a jednostranný, ale zaslouží pozornosti, neboť je plný zajímavých postřehů.2) V husitské revoluci spatřuje mistr Ondřej povstání obecného lidu a vojnou se živící drobné šlechty proti kněžstvu, povstání podnícené stoupenci Viklefovými z řad univerzitních mistrů a kněžstva a podpo- rované některými světskými pány. Tito tak rozdílní činitelé - je tu spojeno „bláto s železem“, jak praví autor - připomínají provázek trojnásobný, skládající se podle moudrého Siracha z pomlouvačů (su- surrones), obojetníků (bilingues) a třetího jazyka (lingua tertia). První skupinu představuje městské řemeslnictvo a selský lid — to je vlastní síla odboje; druhá skupina je drobná šlechta, třetí skupina viklefští mistři a kněží. Všichni dohromady vytvořili „ďábelské bratrstvo k olou- pení církve“. Svými viklefskými vůdci zfanatizovaní řemeslníci ničili kostely a kláštery, páchali svatokrádeže a prolévali krev. Ohavné bratrstvo se postavilo i proti králi, zavrhlo jej a místo něho si vyžádalo jakéhosi sotva pokřtěného litevského vévodu Witolda. Přitom se tito lidé domnívali, že jednají správně a slouží Bohu. To však podle Ondře- je z Brodu byl omyl. I když se jim všechno daří, jednou špatně skončí. Církev nezničí, ale připraví si věčnou záhubu. Na důkaz svého tvrzení ukazuje mistr Ondřej, že se jen plní vidění, které měl před lety praž- ský arcibiskup Jan z Jenštejna. Podle traktátu Ondřeje z Brodu měl Jan z Jenštejna roku 1378 dvě vidění, jež dal vymalovat na stěně kaple ve svém dvoře na Malé Stra- ně a na hradě v Roudnici. V prvním, v noci z 15. na 16. října, bylo mu naznačeno brzké propuknutí západního schismatu. Viděl černého muže s papežskou tiárou na hlavě a sedícího na papežském trůně, jak trhá klíče z rukou pravého papeže, oděného papežskými rouchy a stojícího proti němu. Viděl také kardinály a četné duchovní osoby, mezi nimi i děkana pražského metropolitního kostela Hynka Kluka a vyšehradského děkana Kunše z Veselé, jak se tlačí k černochovi se suplikami v rukou. Ráno vyprávěl svůj sen vybraným doktorům a prelátům, kteří projevili obavu, že v církvi propukne schisma, což se také po několika týdnech vyplnilo.3) Potom měl Jan z Jenštejna jiné 2) K dalšímu viz J. Pekař, Žižka I. str. 33-36, a Josef Macek, Tábor v hu- sitském revolučním hnutí l, Praha 1952, str. 367-372. 3) O zjevení i datu rukopis O SLČ ve vydání F. Palackého, str. 467, kde je omylem položeno k roku 1398. Jiné verze Jenštejnova vidění uvádí J. Polc, Svatý Jan Nepomucký, Řím 1972, str. 86-87 a 418—419 (pozn. 1); tam je uvedena i četná další literatura. O velkém západním církevních schismatu jedná Rudolf Holinka, Církevní politika arcibiskupa Jana z Jenštejna za pontifikátu Urbana Vl., Bratislava 1933 (= Spisy fil. fok. Univerzity Komenského, XIV): tam na str. 65-91 o českých stoupencích protipapeže Klementa VII., jmenovitě o Kunšovi z Veselé a Hynku Klukovi z Klučova. /6/
sáhlém traktátu, jenž bývá uváděn pod názvem Visiones loannis, ar- chiepiscopi Pragensis, et edrundem explicaciones nebo De origine Hussitarum. Obraz počáteční fáze revoluce, který je tu nastíněn, je ovšem zcela negativní a jednostranný, ale zaslouží pozornosti, neboť je plný zajímavých postřehů.2) V husitské revoluci spatřuje mistr Ondřej povstání obecného lidu a vojnou se živící drobné šlechty proti kněžstvu, povstání podnícené stoupenci Viklefovými z řad univerzitních mistrů a kněžstva a podpo- rované některými světskými pány. Tito tak rozdílní činitelé - je tu spojeno „bláto s železem“, jak praví autor - připomínají provázek trojnásobný, skládající se podle moudrého Siracha z pomlouvačů (su- surrones), obojetníků (bilingues) a třetího jazyka (lingua tertia). První skupinu představuje městské řemeslnictvo a selský lid — to je vlastní síla odboje; druhá skupina je drobná šlechta, třetí skupina viklefští mistři a kněží. Všichni dohromady vytvořili „ďábelské bratrstvo k olou- pení církve“. Svými viklefskými vůdci zfanatizovaní řemeslníci ničili kostely a kláštery, páchali svatokrádeže a prolévali krev. Ohavné bratrstvo se postavilo i proti králi, zavrhlo jej a místo něho si vyžádalo jakéhosi sotva pokřtěného litevského vévodu Witolda. Přitom se tito lidé domnívali, že jednají správně a slouží Bohu. To však podle Ondře- je z Brodu byl omyl. I když se jim všechno daří, jednou špatně skončí. Církev nezničí, ale připraví si věčnou záhubu. Na důkaz svého tvrzení ukazuje mistr Ondřej, že se jen plní vidění, které měl před lety praž- ský arcibiskup Jan z Jenštejna. Podle traktátu Ondřeje z Brodu měl Jan z Jenštejna roku 1378 dvě vidění, jež dal vymalovat na stěně kaple ve svém dvoře na Malé Stra- ně a na hradě v Roudnici. V prvním, v noci z 15. na 16. října, bylo mu naznačeno brzké propuknutí západního schismatu. Viděl černého muže s papežskou tiárou na hlavě a sedícího na papežském trůně, jak trhá klíče z rukou pravého papeže, oděného papežskými rouchy a stojícího proti němu. Viděl také kardinály a četné duchovní osoby, mezi nimi i děkana pražského metropolitního kostela Hynka Kluka a vyšehradského děkana Kunše z Veselé, jak se tlačí k černochovi se suplikami v rukou. Ráno vyprávěl svůj sen vybraným doktorům a prelátům, kteří projevili obavu, že v církvi propukne schisma, což se také po několika týdnech vyplnilo.3) Potom měl Jan z Jenštejna jiné 2) K dalšímu viz J. Pekař, Žižka I. str. 33-36, a Josef Macek, Tábor v hu- sitském revolučním hnutí l, Praha 1952, str. 367-372. 3) O zjevení i datu rukopis O SLČ ve vydání F. Palackého, str. 467, kde je omylem položeno k roku 1398. Jiné verze Jenštejnova vidění uvádí J. Polc, Svatý Jan Nepomucký, Řím 1972, str. 86-87 a 418—419 (pozn. 1); tam je uvedena i četná další literatura. O velkém západním církevních schismatu jedná Rudolf Holinka, Církevní politika arcibiskupa Jana z Jenštejna za pontifikátu Urbana Vl., Bratislava 1933 (= Spisy fil. fok. Univerzity Komenského, XIV): tam na str. 65-91 o českých stoupencích protipapeže Klementa VII., jmenovitě o Kunšovi z Veselé a Hynku Klukovi z Klučova. /6/
Strana 7
vidění. Spatřil ve snu černocha v chorálním plášti s biskupskou infulí na hlavě, znetvořeného velkým nosem, prasečíma ušima a očima, po- krytého medvědí kůží, s kopyty místo rukou a nohou, držícími různé nástroje a zbraně, a s velkým toulcem zavěšeným na pravé pleci a plným šípů. Obluda se snažila vyrvat klíče z rukou pravého papeže, za nímž stál Kristus, naznačující gestem, že s počínáním černocho- vým souhlasí, v pozadí pak bylo vidět Pannu Marii s Ježíškem, sedící na líbezné louce.4) V tomto vidění spatřuje mistr Ondřej předobraz husitské revoluce a podrobně je vykládá, přičemž nešetří citáty z Písma i z církevních otců. Většina uváděných symbolů vyjadřuje negativně viděné vlastnosti husitů. Některé z nich vysvětluje autor velmi konkrétně, často se zdů- rozněním sociálních faktorů. Řemeslnické nástroje, jež bestie držela mezi kopyty, zdůrazňují velkou úlohu řemeslníků, zejména kovopra- covníků, kteří v revoluci údajně vynikli svou nelítostností. Promíšeni s jinými řemesly, sedláky a ženami (ženy prý byly krutější než muži, jedna z nich bojovala koňmo v mužské výstroji), přepadali města a vesnice, neohlížejíce se na těžké ztráty. Do bitev se vrhají i kněží, předcházejíce ostatní s tělem Páně, vybízejíce k zabíjení nevinných, k loupení, pustošení a žhářství, ale přitom šetří židů a kacířů valden- ských, táborských a adamitů. Na prostý lid mělo velký vliv zavedení přijímání pod obojí způsobou. Jím viklefisté svedli sdružení bekyň a begardů5) a pak ostatní lid selský a řemeslnický, vykládajíce slova Kristova „Nisi manducaveritis . . .“ (Jan 6, 54) ve smyslu literárním, nikoli duchovním. Požadavek podávat laikům podobojí prohlašuje za omyl, za slovní, nikoli rozumový výklad slov Páně. Toulec představuje světské pány. Podle Ondřeje z Brodu měli pře- devším páni vinu na vzniku revoluce. Neboť řemeslníci a sedláci by se nebyli tak odhodlaně postavili proti autoritě duchovní a světské, kdyby neměli záštitu ve světských pánech. Páni však nesledovali žád- né ideální cíle, nýbrž jen vlastní prospěch. Šlo jim, aspoň některým z nich, o to, aby se zmocnili rozsáhlého pozemkového majetku církev- ního, aby zlomili konkurenci bohatnoucích měst a aby ztenčili poklady nahromaděné králem. Právě proto se prý starali, aby měšťané povstali na obranu Viklefova učení. Říkali si totiž: půjde-li s měšťany král, připadnou církevní statky nám; půjde-li proti městům, musí vydat své poklady na žold pánům, rytířům a panošům, a nadto se obohatíme statky měšťanů. Hmotný zájem je pro pány rozhodující. Oč přišli hý- řením a marnotratností, chtějí si vynahradit záborem cizího majektu. Každý prostředek je k tomu dobrý: šípy v toulci jsou symbolem po- 4) To podnítilo Jenštejna, aby později zavedl svátek Navštívení Panny Marie. Viz J. Polc, De origine festi Visitationis B. M. V., Roma 1967. 5) O nich Augustin Neumann, České sekty ve století XIV. a XV., Velehrad 1920, a Rudolf Holinka, Sektářství v Čechách před revolucí husitskou, Bra- tislava 1929. 17í
vidění. Spatřil ve snu černocha v chorálním plášti s biskupskou infulí na hlavě, znetvořeného velkým nosem, prasečíma ušima a očima, po- krytého medvědí kůží, s kopyty místo rukou a nohou, držícími různé nástroje a zbraně, a s velkým toulcem zavěšeným na pravé pleci a plným šípů. Obluda se snažila vyrvat klíče z rukou pravého papeže, za nímž stál Kristus, naznačující gestem, že s počínáním černocho- vým souhlasí, v pozadí pak bylo vidět Pannu Marii s Ježíškem, sedící na líbezné louce.4) V tomto vidění spatřuje mistr Ondřej předobraz husitské revoluce a podrobně je vykládá, přičemž nešetří citáty z Písma i z církevních otců. Většina uváděných symbolů vyjadřuje negativně viděné vlastnosti husitů. Některé z nich vysvětluje autor velmi konkrétně, často se zdů- rozněním sociálních faktorů. Řemeslnické nástroje, jež bestie držela mezi kopyty, zdůrazňují velkou úlohu řemeslníků, zejména kovopra- covníků, kteří v revoluci údajně vynikli svou nelítostností. Promíšeni s jinými řemesly, sedláky a ženami (ženy prý byly krutější než muži, jedna z nich bojovala koňmo v mužské výstroji), přepadali města a vesnice, neohlížejíce se na těžké ztráty. Do bitev se vrhají i kněží, předcházejíce ostatní s tělem Páně, vybízejíce k zabíjení nevinných, k loupení, pustošení a žhářství, ale přitom šetří židů a kacířů valden- ských, táborských a adamitů. Na prostý lid mělo velký vliv zavedení přijímání pod obojí způsobou. Jím viklefisté svedli sdružení bekyň a begardů5) a pak ostatní lid selský a řemeslnický, vykládajíce slova Kristova „Nisi manducaveritis . . .“ (Jan 6, 54) ve smyslu literárním, nikoli duchovním. Požadavek podávat laikům podobojí prohlašuje za omyl, za slovní, nikoli rozumový výklad slov Páně. Toulec představuje světské pány. Podle Ondřeje z Brodu měli pře- devším páni vinu na vzniku revoluce. Neboť řemeslníci a sedláci by se nebyli tak odhodlaně postavili proti autoritě duchovní a světské, kdyby neměli záštitu ve světských pánech. Páni však nesledovali žád- né ideální cíle, nýbrž jen vlastní prospěch. Šlo jim, aspoň některým z nich, o to, aby se zmocnili rozsáhlého pozemkového majetku církev- ního, aby zlomili konkurenci bohatnoucích měst a aby ztenčili poklady nahromaděné králem. Právě proto se prý starali, aby měšťané povstali na obranu Viklefova učení. Říkali si totiž: půjde-li s měšťany král, připadnou církevní statky nám; půjde-li proti městům, musí vydat své poklady na žold pánům, rytířům a panošům, a nadto se obohatíme statky měšťanů. Hmotný zájem je pro pány rozhodující. Oč přišli hý- řením a marnotratností, chtějí si vynahradit záborem cizího majektu. Každý prostředek je k tomu dobrý: šípy v toulci jsou symbolem po- 4) To podnítilo Jenštejna, aby později zavedl svátek Navštívení Panny Marie. Viz J. Polc, De origine festi Visitationis B. M. V., Roma 1967. 5) O nich Augustin Neumann, České sekty ve století XIV. a XV., Velehrad 1920, a Rudolf Holinka, Sektářství v Čechách před revolucí husitskou, Bra- tislava 1929. 17í
Strana 8
mluv, plenění, vražd, žhářství a podobných násilností. Aby dosáhli svého cíle, spojili se páni se „spodinou společnosti“, s městským o selským živlem „podezřelé pověsti“, ke kořistění, plenění a útisku slušných lidí. Výsledky však nebyly úměrné jejich plánu. Jedni, kteří se obohatili církevním zbožím, ztratili rozmařilým životem statky vlastní, jiní se v obecné nejistotě, kterou s sebou nese válka, musí denně obávat, že je o ně připraví mocnější nepřítel nebo vlastní čeleď, o proto musí na svých hradech udržovat nadměrně silné posádky a pla- tit jim těžký žold. Výklad významu plece, na níž je toulec zavěšen, dává spisovateli příležitost, aby shrnul všechny dřívější žaloby na husity. Pravá plece znamená totiž svobodu. Ale pro husity je to — podle Ondřeje z Bro- du — „svoboda činit zlé všeho druhu, svoboda zničit poctivé království české a poskvrnit je nesmazatelným znamením doby . . .“ Vášnivé a jednostranné žaloby, které mistr Ondřej metá husitům v tvář, ne- postrádají působivosti, zejména v stylisticky znamenité závěrečné pa- sáži. Částečně je vysvětluje autorův životní osud. Dogmatická stránka husitství v jeho líčení ustupuje zcela do pozadí a hlavní důraz je po- ložen na hmotnou a sociální stránku revoluce. Správně je zdůrazně- na vedoucí úloha městského řemeslnictva a venkovského lidu v hu- sitském pozdvižení. Husitské šlechtě, jež zčásti šla v počátcích hnutí s lidem, přidržel Ondřej pravdivé zrcadlo, odhaliv její pravé záměry: kořistit a využít nižších vrstev společnosti k ukojení vlastních zájmů.5) Sociální moment je zdůrazněn zřejmě proto, že čtenářstvo cizích zemí bylo citlivé na sociální důsledky husitského revolučního hnutí. Svůj traktát napsal mistr Ondřej z Brodu asi roku 1422 nebo brzy potom; zmínka o ztrátách husitských vojsk do konce roku 1421 jest terminus post quem.7) V únoru 1426 dostal spis do rukou kanovník augustiniánské kanonie v Řezně Ondřejš) a dal jej pěti písaři opsat za jednu noc,9) užil ho pak ve svém Dialogu de haeresi bohemica10) a celý jej vložil jako IX. traktát do svého díla Concilium Constantien- se.11) Traktát vydal ponejprv Konstantin Höfler v druhé části svých Ge- schichtsschreiber der hussitischen Bewegung in Böhmen (Fontes rerum Austriacarum, 1. Abteilung, Band VI, Wien 1865). Edice je dnes těžko přístupná a je plná chybných čtení, nadto k ní bylo užito jediného rukopisu (Mnichov, clm 14029). 6) J. Macek, Tábor 1, str. 372. 7) J. Pekař, Žižka I, str. 32 (pozn. 4). soudí, že traktát měl několik redakcí, z nichž první sahá do roku 1420 nebo do doby ještě starší. 3) O něm G. Leidinger, Andreas von Regensburg sämtliche Werke. München 1903; J.Pekař, Žižka a jeho doba ll, Praha 1928, str. 79-83. 9) G. Leidinger, Andreas von Regensburg, str. 268—269. 10) J. Pekař, Žižka II, str. 81. 11) Leidinger traktát Ondřeje z Brodu neotiski, nýbrž odkázal na edici Höflerovu. 18/
mluv, plenění, vražd, žhářství a podobných násilností. Aby dosáhli svého cíle, spojili se páni se „spodinou společnosti“, s městským o selským živlem „podezřelé pověsti“, ke kořistění, plenění a útisku slušných lidí. Výsledky však nebyly úměrné jejich plánu. Jedni, kteří se obohatili církevním zbožím, ztratili rozmařilým životem statky vlastní, jiní se v obecné nejistotě, kterou s sebou nese válka, musí denně obávat, že je o ně připraví mocnější nepřítel nebo vlastní čeleď, o proto musí na svých hradech udržovat nadměrně silné posádky a pla- tit jim těžký žold. Výklad významu plece, na níž je toulec zavěšen, dává spisovateli příležitost, aby shrnul všechny dřívější žaloby na husity. Pravá plece znamená totiž svobodu. Ale pro husity je to — podle Ondřeje z Bro- du — „svoboda činit zlé všeho druhu, svoboda zničit poctivé království české a poskvrnit je nesmazatelným znamením doby . . .“ Vášnivé a jednostranné žaloby, které mistr Ondřej metá husitům v tvář, ne- postrádají působivosti, zejména v stylisticky znamenité závěrečné pa- sáži. Částečně je vysvětluje autorův životní osud. Dogmatická stránka husitství v jeho líčení ustupuje zcela do pozadí a hlavní důraz je po- ložen na hmotnou a sociální stránku revoluce. Správně je zdůrazně- na vedoucí úloha městského řemeslnictva a venkovského lidu v hu- sitském pozdvižení. Husitské šlechtě, jež zčásti šla v počátcích hnutí s lidem, přidržel Ondřej pravdivé zrcadlo, odhaliv její pravé záměry: kořistit a využít nižších vrstev společnosti k ukojení vlastních zájmů.5) Sociální moment je zdůrazněn zřejmě proto, že čtenářstvo cizích zemí bylo citlivé na sociální důsledky husitského revolučního hnutí. Svůj traktát napsal mistr Ondřej z Brodu asi roku 1422 nebo brzy potom; zmínka o ztrátách husitských vojsk do konce roku 1421 jest terminus post quem.7) V únoru 1426 dostal spis do rukou kanovník augustiniánské kanonie v Řezně Ondřejš) a dal jej pěti písaři opsat za jednu noc,9) užil ho pak ve svém Dialogu de haeresi bohemica10) a celý jej vložil jako IX. traktát do svého díla Concilium Constantien- se.11) Traktát vydal ponejprv Konstantin Höfler v druhé části svých Ge- schichtsschreiber der hussitischen Bewegung in Böhmen (Fontes rerum Austriacarum, 1. Abteilung, Band VI, Wien 1865). Edice je dnes těžko přístupná a je plná chybných čtení, nadto k ní bylo užito jediného rukopisu (Mnichov, clm 14029). 6) J. Macek, Tábor 1, str. 372. 7) J. Pekař, Žižka I, str. 32 (pozn. 4). soudí, že traktát měl několik redakcí, z nichž první sahá do roku 1420 nebo do doby ještě starší. 3) O něm G. Leidinger, Andreas von Regensburg sämtliche Werke. München 1903; J.Pekař, Žižka a jeho doba ll, Praha 1928, str. 79-83. 9) G. Leidinger, Andreas von Regensburg, str. 268—269. 10) J. Pekař, Žižka II, str. 81. 11) Leidinger traktát Ondřeje z Brodu neotiski, nýbrž odkázal na edici Höflerovu. 18/
Strana 9
K novému vydání užil jsem všech dosud známých rukopisů:12) A - Wrocław, Univerzitní knihovna, 1 F 51, pap., XVI. stol., fol. 119r-128r. B - München, Státní knihovna, clm 14029, perg., XV. stol., fol. 109r—121r. Wien, Národní knihovna, 3296, pap., XV. stol., fol. 302v-312r. C - D - Memmingen, Městská knihovna, 2° 2l6b, pap., XVII. stol., p. 253-316. Kraków, Muzeum Czartoryskich, 233, pap., XV. stol., p. 205-226 E - (chybí konec). München, Státní knihovna, clm 26727, pap., 1446, fol. 277vb F - (kousek začátku). V grafice jsem se řídil rukopisem B. V poznámkách jsem připojil zvlášť křiklavá chybná čtení Höflerova, doplňky v špičatých závorkách pocházejí ode mne.13) 12) V mnichovském rukopise 5360, který uvádí J. Tříška, není zapsán spis Ondřeje Řezenského Concilium Constantiense, nýbrž Chronicon Pontificum Impera- torum Romanorum. 13) PhDr. Anežce Vidmanové, CSc., která edici svědomitě pročetla, děkuji srdečně za cenná upozornění. /9/
K novému vydání užil jsem všech dosud známých rukopisů:12) A - Wrocław, Univerzitní knihovna, 1 F 51, pap., XVI. stol., fol. 119r-128r. B - München, Státní knihovna, clm 14029, perg., XV. stol., fol. 109r—121r. Wien, Národní knihovna, 3296, pap., XV. stol., fol. 302v-312r. C - D - Memmingen, Městská knihovna, 2° 2l6b, pap., XVII. stol., p. 253-316. Kraków, Muzeum Czartoryskich, 233, pap., XV. stol., p. 205-226 E - (chybí konec). München, Státní knihovna, clm 26727, pap., 1446, fol. 277vb F - (kousek začátku). V grafice jsem se řídil rukopisem B. V poznámkách jsem připojil zvlášť křiklavá chybná čtení Höflerova, doplňky v špičatých závorkách pocházejí ode mne.13) 12) V mnichovském rukopise 5360, který uvádí J. Tříška, není zapsán spis Ondřeje Řezenského Concilium Constantiense, nýbrž Chronicon Pontificum Impera- torum Romanorum. 13) PhDr. Anežce Vidmanové, CSc., která edici svědomitě pročetla, děkuji srdečně za cenná upozornění. /9/
Strana 10
SEZNAM ZKRATEK OSN — Ottův slovník naučný PG— Patrologine cursus completus, series graeca PL— Patrologide cursus completus, series lotina SLČ — Staré letopisy české / 10/
SEZNAM ZKRATEK OSN — Ottův slovník naučný PG— Patrologine cursus completus, series graeca PL— Patrologide cursus completus, series lotina SLČ — Staré letopisy české / 10/
Strana 11
VISIONES IOANNIS, ARCHIEPISCOPI PRAGENSIS, ET EARUNDEM EXPLICACIONES (ALIAS TRACTATUS DE ORIGINE HUSSITARUM) Bondrum mencium est vicia, non homines, odisse, malarum vero non solum pravos diligere, sedl) eorum apertas quoque2) malicias3) defensare. Nam amor et odium pervertunt iudicium adeo,4) ut secundum Psalmistam „laudetur peccator in desideriis5) anime sue“, Ps. 8.6) Vehementer enim claudit oculum humani cordis amor privatus: Nescit habere modum, nec') pudore frenatur8), nec racioni paret, nec a consciencia retrahitur, sed nec insuper consilio temperatur. Hoc9) heu nostris10) temporibus iam11) liquet. Surrexiti2) populus arrogans13). crudelis, ingratus14), vulgaris videlicet et militaris, prelatos despiciens, clerum odiens, censuram ecclesiosticam respuens, cerimonios deridens, sancciones canonum con- culcans, nec non doctrinam sanam15) prediconcium contempnens, totam iuris- diccionem ac statum cleri penitus enervare, destruere, nec non funditus eradicare cupiens et affectans. A 119r0 B 109r C 302vb D 253 E 205 F 277vb D 254 Cogitans autem, quod „funiculus triplex difficile16) rumpitur“. Eccl. 4 (12), ligam et societatem, quam ipsi fraternitatem17) dicunt18), iniit cum magistrisi9) quibusdam ypocritis et presbyteris eiusdem propositi Wiclefistis, qui cleri vicia detegerunt20), linguos contra prelatos extenderunt21), dentes contra monachos acuerunt22), statum omnium spiritualium destruxerunt23) ipsique24) layci eos adversus prelatos et clericos manu valida potentique brachio defensdrunt25). Impletum26) est verbum Apostoli dicentis: „Erit enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad27) sud desideria coacervabunt sibi] magistros ll prurientes auribus“, 2 Thy. 4 (3). Funiculum illum triplicem ante longa tempora Spiritu soncto doctus lesus filius Syrach ex triplici hominum istorum28) genere compegit: ex susurronibus29) videlicet, ex bilinguibus30) et ex tercia lingua, et per susurrones cives et vulgures, per bilingues clientes et militares, magistros vero, presbyteros et scolares wicleficos per linguam terciam innuendo,] cum dixit: „Susurro et bilinguis“, subaudi: quilibet eorum, „male- dictus"; cuius racionem subdit dicens: „multos enim | turbavit31) pacem habentes“. „Lingua tercio“ supple: magistrorum, presbyterorum et scolarium wiclefficorum, „multos commovit et dispersit illos de gente in gentem; civitates muratos divitum destruxit et domos magnatorum effodit32); | virtutes populorum concidit et gentes fortes dissolvit. Lingua tercia mulieres fortes“, id33) est sanctimoniales, alios velatas34), „eiecit et privovit35) laboribus suis“, Eccli 28 (15-19). Sic itaque factum et ad litteram est impletum. Nam illi magistri errantes et in errorem mittentes cum suis in hac parte discipulis condempnatos heretici Wiclef articulos audacter in ambonibus predicaverunt, per quod maximam ad se plebis multitudinem attraxerunt. Dum autem prelati sub censuris ecclesiosticis talia fieri prohiberent, nullus eorum mandatis, licet iustis et debitis, paruit, allegantes pro se verbum Dei non debere humanis jussionibus obligari. Sicque excommunicati, denuncciati interdictique divina officia prophandbant ecclesiarumque36) rectores et plebanos similia facere compelle- bant. Multi vero plebanorum nolentes acquiescere, exilium pocius elegerunt. Tanta D 256 C 303ro l B 109v D 255 A 119rb desinit F E 206 /11/
VISIONES IOANNIS, ARCHIEPISCOPI PRAGENSIS, ET EARUNDEM EXPLICACIONES (ALIAS TRACTATUS DE ORIGINE HUSSITARUM) Bondrum mencium est vicia, non homines, odisse, malarum vero non solum pravos diligere, sedl) eorum apertas quoque2) malicias3) defensare. Nam amor et odium pervertunt iudicium adeo,4) ut secundum Psalmistam „laudetur peccator in desideriis5) anime sue“, Ps. 8.6) Vehementer enim claudit oculum humani cordis amor privatus: Nescit habere modum, nec') pudore frenatur8), nec racioni paret, nec a consciencia retrahitur, sed nec insuper consilio temperatur. Hoc9) heu nostris10) temporibus iam11) liquet. Surrexiti2) populus arrogans13). crudelis, ingratus14), vulgaris videlicet et militaris, prelatos despiciens, clerum odiens, censuram ecclesiosticam respuens, cerimonios deridens, sancciones canonum con- culcans, nec non doctrinam sanam15) prediconcium contempnens, totam iuris- diccionem ac statum cleri penitus enervare, destruere, nec non funditus eradicare cupiens et affectans. A 119r0 B 109r C 302vb D 253 E 205 F 277vb D 254 Cogitans autem, quod „funiculus triplex difficile16) rumpitur“. Eccl. 4 (12), ligam et societatem, quam ipsi fraternitatem17) dicunt18), iniit cum magistrisi9) quibusdam ypocritis et presbyteris eiusdem propositi Wiclefistis, qui cleri vicia detegerunt20), linguos contra prelatos extenderunt21), dentes contra monachos acuerunt22), statum omnium spiritualium destruxerunt23) ipsique24) layci eos adversus prelatos et clericos manu valida potentique brachio defensdrunt25). Impletum26) est verbum Apostoli dicentis: „Erit enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad27) sud desideria coacervabunt sibi] magistros ll prurientes auribus“, 2 Thy. 4 (3). Funiculum illum triplicem ante longa tempora Spiritu soncto doctus lesus filius Syrach ex triplici hominum istorum28) genere compegit: ex susurronibus29) videlicet, ex bilinguibus30) et ex tercia lingua, et per susurrones cives et vulgures, per bilingues clientes et militares, magistros vero, presbyteros et scolares wicleficos per linguam terciam innuendo,] cum dixit: „Susurro et bilinguis“, subaudi: quilibet eorum, „male- dictus"; cuius racionem subdit dicens: „multos enim | turbavit31) pacem habentes“. „Lingua tercio“ supple: magistrorum, presbyterorum et scolarium wiclefficorum, „multos commovit et dispersit illos de gente in gentem; civitates muratos divitum destruxit et domos magnatorum effodit32); | virtutes populorum concidit et gentes fortes dissolvit. Lingua tercia mulieres fortes“, id33) est sanctimoniales, alios velatas34), „eiecit et privovit35) laboribus suis“, Eccli 28 (15-19). Sic itaque factum et ad litteram est impletum. Nam illi magistri errantes et in errorem mittentes cum suis in hac parte discipulis condempnatos heretici Wiclef articulos audacter in ambonibus predicaverunt, per quod maximam ad se plebis multitudinem attraxerunt. Dum autem prelati sub censuris ecclesiosticis talia fieri prohiberent, nullus eorum mandatis, licet iustis et debitis, paruit, allegantes pro se verbum Dei non debere humanis jussionibus obligari. Sicque excommunicati, denuncciati interdictique divina officia prophandbant ecclesiarumque36) rectores et plebanos similia facere compelle- bant. Multi vero plebanorum nolentes acquiescere, exilium pocius elegerunt. Tanta D 256 C 303ro l B 109v D 255 A 119rb desinit F E 206 /11/
Strana 12
A 119v0 D 257 B 110r C 303va D 258 A 119vb vero per illam predicacionem ad37) eos confluxit populi multitudo, ut fere38) non esset costrum, villa, municio vel civitos, quod non inibi, licet occulte, quandoque39) Wiclefite morarentur. Dyabolus autem eos excecaverat, ut quidquid illi predicatores 40) vel magistriI preciperent, eciam si mors immineret aut aliud grave periculum, adsta- tim facerent, vel quo mandarenti1) ire, procederent 2) cum effectu. Et non mirum: „Error enim et tenebre peccatoribus concreata sunt“. Eccli 11 (16). Sic eciam illa venenosa amaraque dogmata Wiclef heretici fuerunt eis indulcata43), quod pocius totam cristianitatem vellent quantum esset in eis destruere, quam ob eis efficaciter resilire. Nam „aque furtive dulciores sunt et panis absconditus sudvior". Prov.44) 9 (17). Hinc venit, quod45) ecclesios excutere, monasteria sanctimonialium et mona- chorum invadere, sacrilegia committere, homines interficere, sanguinem innocentem effundere, nedum peccata non45) reputent, sed contra sinderesim propriam grata Deo se dicant per hoc obsequia prestitisse47). Tolem eis nequam spiritus per doctrinos illas48) pestiferds indidit maliciam et audaciam, ut contra totalem ecclesiam suis acerbissimis] dentibus fremant49) et proterviant50) omnemque sentenciam eis contra- riam sanctorum51) eciam Patrum claris tradicionibus approbatam destruere manuque32) conspirata penitus extinguere moliantur.53) Quapropter in unum chaos congloboti iuramentisque54) mutuo confederati de nimia multitudine presumentes in tantam ausí sunt insaniam prorumpere, ut contra dominum regem heredem legittimum et dominum naturalem ad compum hostiliter se ponerent regiasque civitates et municiones aliorum55) dominorum eis non adherencium velud od se pertinentes invaderent captas- que, non virtuose, sed proditorie, eas suis usibus applicarent. Hiis non contenti, sed magna magnis, mala malis56) cumulantes in ipsius domini regis grave scandalum et offensom nec non tocius cristianitatis preiudicium et ruinam quendam Witoldum ducem Littwanie, quamvis neophitum, in regem suum et dominum postularunt. ltaque fecere 7) plurima, que58) facere non licuit, ] sed que libuit, ad tempus, proch dolor, nemine prohibente, propter quod publice dicebant, ymmo predicabant: „Deus nobis- cum est, ipse nos sensibiliter iuvat. Fides nostra vera katholicaque fides est. quia contra hostes nostros laudabiliter triumphamus. Illi vero maledicti, qui nobis contraria senciunt, credunt et predicant, Machometi sunt et heretici, quos Deus visibilter deprimit, prout59) cernimus80), et succumbuntô1).“ Non uttendebant neque cogitabant miseri verba Salomonis ito82) dicentis: „Est via, que videtur hominibus recta, et novissima elus ducunt ad mortem“. Prov. 16 (25). Et iterum: „Sunt iusti, quibus mala proveninut, quasi opera egerint impiorum, et sunt impii, qui ita securi sunt, quasi iustorum facta habeant“, Eccl. 8 (14). Sed quid63) dit Psolmista, qui cottidie singulorum64) pungit65) et purgat oculos, videant et attendant: „Vidi“, inquit, „impium superexaltatum et elevatum sicut cedras Libani: et transivi, et ecce non erat: et quesivi eum, et non est inventus locus eius“, Ps. 36 (35-36). Non66) enim recens est quandoque67) molos in sua malicia fortunari, sed „a casu describe88) diem“(a). Inquit Gomfredus in sua Poetria (b): „Non solis ab ortu claudit nox atra diem I nubilaque serenum, non est insolitum Fortunam alludere malis. Abokuk propheta contra Dominum Deum69) invehitur super hoc dicens: „Mundi sunt oculi tui, Domine, ne | videds malum, et respicere ad iniquitatem non poteris: quare non70) respicis super iniqua agentes et taces devorante impio iustiorem se? Et facies71) homines quasi pisces maris et quasi reptile non habens principem“, Abakuk 1 (13—14). Quociens72) filii Isrdel in deserto, licet voluntate robustaque manu seu potencia Domini ex Egipciaca captivitate ducerentur, miserabiliter sunt prostrati. C 303rb D 259 (c) (b) Godefridl de Vlnosalvo Poetria novo v. 283 (E. Faral, Les arts poétiques du XII et du Xille siècle Paris 1924, p. 205). „Nulla fides rerum: sequltur post mela venenum et cloudit nox atra dlem, nebulaeque serenum. Cum soleant hominum fellciter omnia verti, majori levitate solent adversa reverti." (Godefridj de Vinosalvo Poetria nova v. 288—291 (E. Faral. Les arts poétiques. p. 206). / 12/
A 119v0 D 257 B 110r C 303va D 258 A 119vb vero per illam predicacionem ad37) eos confluxit populi multitudo, ut fere38) non esset costrum, villa, municio vel civitos, quod non inibi, licet occulte, quandoque39) Wiclefite morarentur. Dyabolus autem eos excecaverat, ut quidquid illi predicatores 40) vel magistriI preciperent, eciam si mors immineret aut aliud grave periculum, adsta- tim facerent, vel quo mandarenti1) ire, procederent 2) cum effectu. Et non mirum: „Error enim et tenebre peccatoribus concreata sunt“. Eccli 11 (16). Sic eciam illa venenosa amaraque dogmata Wiclef heretici fuerunt eis indulcata43), quod pocius totam cristianitatem vellent quantum esset in eis destruere, quam ob eis efficaciter resilire. Nam „aque furtive dulciores sunt et panis absconditus sudvior". Prov.44) 9 (17). Hinc venit, quod45) ecclesios excutere, monasteria sanctimonialium et mona- chorum invadere, sacrilegia committere, homines interficere, sanguinem innocentem effundere, nedum peccata non45) reputent, sed contra sinderesim propriam grata Deo se dicant per hoc obsequia prestitisse47). Tolem eis nequam spiritus per doctrinos illas48) pestiferds indidit maliciam et audaciam, ut contra totalem ecclesiam suis acerbissimis] dentibus fremant49) et proterviant50) omnemque sentenciam eis contra- riam sanctorum51) eciam Patrum claris tradicionibus approbatam destruere manuque32) conspirata penitus extinguere moliantur.53) Quapropter in unum chaos congloboti iuramentisque54) mutuo confederati de nimia multitudine presumentes in tantam ausí sunt insaniam prorumpere, ut contra dominum regem heredem legittimum et dominum naturalem ad compum hostiliter se ponerent regiasque civitates et municiones aliorum55) dominorum eis non adherencium velud od se pertinentes invaderent captas- que, non virtuose, sed proditorie, eas suis usibus applicarent. Hiis non contenti, sed magna magnis, mala malis56) cumulantes in ipsius domini regis grave scandalum et offensom nec non tocius cristianitatis preiudicium et ruinam quendam Witoldum ducem Littwanie, quamvis neophitum, in regem suum et dominum postularunt. ltaque fecere 7) plurima, que58) facere non licuit, ] sed que libuit, ad tempus, proch dolor, nemine prohibente, propter quod publice dicebant, ymmo predicabant: „Deus nobis- cum est, ipse nos sensibiliter iuvat. Fides nostra vera katholicaque fides est. quia contra hostes nostros laudabiliter triumphamus. Illi vero maledicti, qui nobis contraria senciunt, credunt et predicant, Machometi sunt et heretici, quos Deus visibilter deprimit, prout59) cernimus80), et succumbuntô1).“ Non uttendebant neque cogitabant miseri verba Salomonis ito82) dicentis: „Est via, que videtur hominibus recta, et novissima elus ducunt ad mortem“. Prov. 16 (25). Et iterum: „Sunt iusti, quibus mala proveninut, quasi opera egerint impiorum, et sunt impii, qui ita securi sunt, quasi iustorum facta habeant“, Eccl. 8 (14). Sed quid63) dit Psolmista, qui cottidie singulorum64) pungit65) et purgat oculos, videant et attendant: „Vidi“, inquit, „impium superexaltatum et elevatum sicut cedras Libani: et transivi, et ecce non erat: et quesivi eum, et non est inventus locus eius“, Ps. 36 (35-36). Non66) enim recens est quandoque67) molos in sua malicia fortunari, sed „a casu describe88) diem“(a). Inquit Gomfredus in sua Poetria (b): „Non solis ab ortu claudit nox atra diem I nubilaque serenum, non est insolitum Fortunam alludere malis. Abokuk propheta contra Dominum Deum69) invehitur super hoc dicens: „Mundi sunt oculi tui, Domine, ne | videds malum, et respicere ad iniquitatem non poteris: quare non70) respicis super iniqua agentes et taces devorante impio iustiorem se? Et facies71) homines quasi pisces maris et quasi reptile non habens principem“, Abakuk 1 (13—14). Quociens72) filii Isrdel in deserto, licet voluntate robustaque manu seu potencia Domini ex Egipciaca captivitate ducerentur, miserabiliter sunt prostrati. C 303rb D 259 (c) (b) Godefridl de Vlnosalvo Poetria novo v. 283 (E. Faral, Les arts poétiques du XII et du Xille siècle Paris 1924, p. 205). „Nulla fides rerum: sequltur post mela venenum et cloudit nox atra dlem, nebulaeque serenum. Cum soleant hominum fellciter omnia verti, majori levitate solent adversa reverti." (Godefridj de Vinosalvo Poetria nova v. 288—291 (E. Faral. Les arts poétiques. p. 206). / 12/
Strana 13
Guot73) eciam milio74) populi jam ducti per Philisteos sub regum Isrqhel et luda temporibus75) corruerunt. Quid putamus de primo Abel, quid76) de Sampsone, quid de luda Machabeo77) cum fratribus? Et78) ut alios taceam, caput martyrum79) pono, lesum80) Cristum, Dominum nostrum. Nonne isti omnes, quin justi et l boni, crudelium persecutorum seviciam81) pertulerunt et mortui sunt una cum suo capite saltem corpo- raliter a manibus impiorum? „Confirmat autem iustos Dominus et brachia peccatorum conterentur“ (Ps. 36, 17). „Non solvabit utique impietas impium“, Eccl. 8 (8), nam interdum dominatur homo homini82) in malum suum“ (Eccl. 8, 9). Et subdit Salomon ad propositum valde: „Vidi impios sepultos, qui83) eciam cum adhuc viverent, in loco sancto erant et laudabantur in civitate quasi iustorum operum: sed et hoc vanitas est. Etenim, quia non profertur cito contra malos sentencia, absque timore ullo filii hominum perpetrant] mala“, Eccl. 8 (10-11). Certissimum tamen est, "quoniam peccatores peribunt“ et si „exaltati fuerint et honorificati“, quia tamen84) sunt „inimici Domini deficientes, quemadmodum fumus deficient“. Ps. 36 (20). Non mentitur ipse Salvator dicens: „Omnis plantacio, quam non plantavit Pater meus celestis, eradicabitur“, Mat. 15 (13). ludicet, qui vult, si deifica sunt opera talium, si35) plantacio deifica; si vero non, iuxta Gamalielis sentenciam dissolvetur, Act. 5 (38). Propter quod non presumant 6) de sua multitudine, quia scriptum est (Sap. 4, 3): „Multigeng impiorum multitudo non erit utilis.“ Nec sperent longis temporibus eorum seviciam87) perdurare, nam adulterine plantaciones „non dabunt radices suas“, Sap. 4 (3). Consumet Dominus nequiciam peccatorum et diriget dc eriget iustos. Et ergo certissime teneo findliter ecclesiam trimphare. „Porte namque inferi non 1 pre- volebunt adversus eam.“ Sed neque portarii eius Wiclefite, quamvis ferratas habeant trittulas] et combucas. Ecclesia namque secundum beatum88) Hilarium lib. 7 De Trinitate(c) „hoc proprium hubet, dum persequitur, floret, dum opprimitur, crescit, dum contempnitur, proficit, dum leditur, vincit, dum arguitur, intelligit, tunc stat, cum superari videtur. Navicula namque Petri, quamvis interdum fluctuet, non merge- tur.“ „Verte impios, et non erunt“, inquit Salomon Prov. 12 (7), „domus autem iustorum permanebit." 89) C 303vb D 260 B 110v A 120ra E 209 D 261 Ut ergo sciant homines et90) cognoscere | valeant Wiclefica dogmata non a Deo, sed permissione Dei propter peccata hominum a diabolo procedere, ne eciam propter amorem indebitum persondrum curent eorum malefacto91) laudare vel quomodolibet92) defensare93), insuper ne velut excecati caderent in illud „ve“ dampnacionis eterne, de quo isaias 5 (20): „Ve, qui dicunt bonum malum et malum bonum: ponentes tenebras lucem et lucem tenebras“, visiones reverendissimi in Cristo patris ac domini, domini94) lohannis, quondam episcopi95) Misnensis et post archiepiscopi Pragensis, de mandato suo pictos in96) turri curie seu domus pontificalis in Minori civitate Pragensi nec non in castro Rudnicz ad intelligenciam plenam97) reducere non inutile iudicavi. Quibus inspectis98) poterunt 99) congnoscere Deo permittente statum ecclesie multis tribula- cionibus et incommodis molestari, que Deus ante annos plurimos prefato pontifici voluit revelare. C 304ra Sequitur 100) visio prima in ordine. Vidit predictus archiepiscopus lohannes in sompnis nigrum hominem velut Ethiopem in throno] papali residentem, habebatque101) in capite suo tiaram102) seu papalem infulam, hoc est tribus103) ex coronis compositam, trahebat autem claves de manibus induti papalibus coronatique coram194) se stantis veri pape. Vidit eciam cardinales et plurimos adherentes, vidit quoque Hinconem dictum Cluck, protunc105) decanum ecclesie Pragensis, vidit et Cunssonem106), decanum ecclesie Wissegradensis107), et alios quam plurimos ei supplicacionum cedulds more curie porrigentes. Convocatis autem doctoribus et prelatis specialioribus108), petens instrui, quid significet19), predictam eis exposuit visionem. Qui graviter exterriti velut ore110) consono responderunt: O reverende pater, in manu Dei sunt111) omnia. Convertere dignetur monstrum hoc] in melius. Timendum est attamen, ne in ecclesia112) scisma fiat seu veniat113) pro papatu. Paucis autem evolutis ebdomadis et visum in sompnis et interpretatum scisma pestiferum publicatur. Nam cardinales electo Rome papa Urbano Vl, quem domino Karolo, imperatorili1) D 262 A 120rb E 210 C 304rb (c) Hllorlus, De Trinitate lib. 7 ad 4 (PL 10, 202). / 13/
Guot73) eciam milio74) populi jam ducti per Philisteos sub regum Isrqhel et luda temporibus75) corruerunt. Quid putamus de primo Abel, quid76) de Sampsone, quid de luda Machabeo77) cum fratribus? Et78) ut alios taceam, caput martyrum79) pono, lesum80) Cristum, Dominum nostrum. Nonne isti omnes, quin justi et l boni, crudelium persecutorum seviciam81) pertulerunt et mortui sunt una cum suo capite saltem corpo- raliter a manibus impiorum? „Confirmat autem iustos Dominus et brachia peccatorum conterentur“ (Ps. 36, 17). „Non solvabit utique impietas impium“, Eccl. 8 (8), nam interdum dominatur homo homini82) in malum suum“ (Eccl. 8, 9). Et subdit Salomon ad propositum valde: „Vidi impios sepultos, qui83) eciam cum adhuc viverent, in loco sancto erant et laudabantur in civitate quasi iustorum operum: sed et hoc vanitas est. Etenim, quia non profertur cito contra malos sentencia, absque timore ullo filii hominum perpetrant] mala“, Eccl. 8 (10-11). Certissimum tamen est, "quoniam peccatores peribunt“ et si „exaltati fuerint et honorificati“, quia tamen84) sunt „inimici Domini deficientes, quemadmodum fumus deficient“. Ps. 36 (20). Non mentitur ipse Salvator dicens: „Omnis plantacio, quam non plantavit Pater meus celestis, eradicabitur“, Mat. 15 (13). ludicet, qui vult, si deifica sunt opera talium, si35) plantacio deifica; si vero non, iuxta Gamalielis sentenciam dissolvetur, Act. 5 (38). Propter quod non presumant 6) de sua multitudine, quia scriptum est (Sap. 4, 3): „Multigeng impiorum multitudo non erit utilis.“ Nec sperent longis temporibus eorum seviciam87) perdurare, nam adulterine plantaciones „non dabunt radices suas“, Sap. 4 (3). Consumet Dominus nequiciam peccatorum et diriget dc eriget iustos. Et ergo certissime teneo findliter ecclesiam trimphare. „Porte namque inferi non 1 pre- volebunt adversus eam.“ Sed neque portarii eius Wiclefite, quamvis ferratas habeant trittulas] et combucas. Ecclesia namque secundum beatum88) Hilarium lib. 7 De Trinitate(c) „hoc proprium hubet, dum persequitur, floret, dum opprimitur, crescit, dum contempnitur, proficit, dum leditur, vincit, dum arguitur, intelligit, tunc stat, cum superari videtur. Navicula namque Petri, quamvis interdum fluctuet, non merge- tur.“ „Verte impios, et non erunt“, inquit Salomon Prov. 12 (7), „domus autem iustorum permanebit." 89) C 303vb D 260 B 110v A 120ra E 209 D 261 Ut ergo sciant homines et90) cognoscere | valeant Wiclefica dogmata non a Deo, sed permissione Dei propter peccata hominum a diabolo procedere, ne eciam propter amorem indebitum persondrum curent eorum malefacto91) laudare vel quomodolibet92) defensare93), insuper ne velut excecati caderent in illud „ve“ dampnacionis eterne, de quo isaias 5 (20): „Ve, qui dicunt bonum malum et malum bonum: ponentes tenebras lucem et lucem tenebras“, visiones reverendissimi in Cristo patris ac domini, domini94) lohannis, quondam episcopi95) Misnensis et post archiepiscopi Pragensis, de mandato suo pictos in96) turri curie seu domus pontificalis in Minori civitate Pragensi nec non in castro Rudnicz ad intelligenciam plenam97) reducere non inutile iudicavi. Quibus inspectis98) poterunt 99) congnoscere Deo permittente statum ecclesie multis tribula- cionibus et incommodis molestari, que Deus ante annos plurimos prefato pontifici voluit revelare. C 304ra Sequitur 100) visio prima in ordine. Vidit predictus archiepiscopus lohannes in sompnis nigrum hominem velut Ethiopem in throno] papali residentem, habebatque101) in capite suo tiaram102) seu papalem infulam, hoc est tribus103) ex coronis compositam, trahebat autem claves de manibus induti papalibus coronatique coram194) se stantis veri pape. Vidit eciam cardinales et plurimos adherentes, vidit quoque Hinconem dictum Cluck, protunc105) decanum ecclesie Pragensis, vidit et Cunssonem106), decanum ecclesie Wissegradensis107), et alios quam plurimos ei supplicacionum cedulds more curie porrigentes. Convocatis autem doctoribus et prelatis specialioribus108), petens instrui, quid significet19), predictam eis exposuit visionem. Qui graviter exterriti velut ore110) consono responderunt: O reverende pater, in manu Dei sunt111) omnia. Convertere dignetur monstrum hoc] in melius. Timendum est attamen, ne in ecclesia112) scisma fiat seu veniat113) pro papatu. Paucis autem evolutis ebdomadis et visum in sompnis et interpretatum scisma pestiferum publicatur. Nam cardinales electo Rome papa Urbano Vl, quem domino Karolo, imperatorili1) D 262 A 120rb E 210 C 304rb (c) Hllorlus, De Trinitate lib. 7 ad 4 (PL 10, 202). / 13/
Strana 14
D 263 B 111r Romanorum semper augusto Bohemiequel15) regi gloriosissimo, ceterisque principibus christianis velud Cristl lesu vicarium Petriquel16) successorem legitimum suis literis et nunciis patentibus117) commendaverant, quem eciam ipsimet118) cardinales per plura ac notabilia tempora pro vero et indubitato papa concorditer et unanimiter tenuerant, past hoc impellente eos avaricia nec non ambicione, secedentes ob Urbe recreacionis gracia ficticie preconcepta119), non omnes tamen, sed quidam120) ex121) eis Robertum Gebenensem, Francorum regis consanguineum, prout dicitur, non de iure, sed in facto, proprium in scandalum et lacturam ecclesie] fideique katholice gravissimam in papam, verius antipapam elegerunt. Quanta vero mala provenerint122) ex illo scismate, quis est, qui singula et123) que et ubi124) contigerint125), volect enarrare; partes Italie nechon Francie et Anglie sciunt hec126), ob quod non dubito eas127) hec suis annalibus commendasse. Duo autem predicti prelati, Hinco Pragensis et Cunsso128) Wissegradensis decani, dimissis prebendis in129) Bohemia, iom dicto Roberto Gebenensi adheserunt. D 264 A 120va C 304va E 211 D 265 Post hanc Dominus omnipotens et aliam eidem130) episcopo visionem ostendit, que veluti prior in eisdem locis131), prout ipse iusserat, est132) depicta. Vidit hominem nigerrimum stantem in cappa] glauca, que non monachica, sed133) choralis fuit, habebat in capite pontificalem infulam albom circulumque rubeum in parte bassiori infule, quel24) caput circumtegit, a quo circulo protendebatur135) quasi tiara, id est lamind136) rubea versus infule summitatem, nasum magnum,I aures apri oculosque scrophinos habuit totumque corpus eius137) nigrum velut ursina pelle circumtectum et tam in manibus138) quam in pedibus hubere velut accipiter ungulas videbatur. Inerant membris eius instrumenta mechanica offendencia139) nimis multa. Ibi gladii,] ibi lancee, ibi cultelli, ibi falces, ibi secures, ibi sagitte, ibi tela varia, ibi clave140), ibi ] ferratel41) combuce, ibi tritule, ibi cuspides, ibi quasi cuncta, que vulnerare queunt142) seu ledere, videbantur. In dextra vero scapula pharetra grandis, multis repleta sagittis, aput eundem hominem videbatur. Trahebat et ipse143) stans claves per144) violenciam de manibus veri pape. Vidit eciam idem archiepiscopusl45) quasi Dominum lesum Cristum stantem post tergum pape velut annuentem seu talia I fieri146) permittentem. lbidem eciam147) vidit amenissum ac delicatissimum pratum omnium redolencium florum varietate consitum et ornatum, in quo pulcherrimo nobilissima ac venustissima virgo cum puero placide148) residebat, quam idem archi- eposcopus beatissimam Virginem dc matrem lesu Cristi genitricem Mariam fuisse pie reputabat. Hec vidit149) idem archiepiscopus, que propter memoriam vel pocius ad cautelam pingi preceperat futurorum. D 266 A 120vb C 304vb Dominus Deus iustus et misericors, qui150) „vocat ea, que non sunt, tamquam eo que sunt“, qui „tempora mutat et151) etates, transfert regno152) atque constituit“. qui „revelat profunda et abscondita mysteria“, quamvis pro delictis iuste valent peccatores punire semper et omni tempore, cum non sit homo153) super terram, „qui faciat bonum et non peccet“, nec154) sit, qui semper155) dicere156) possit: „Mundum est co meum, purus sum a peccato“, Prov. 20 (9), quia tamen misericors est et vult omnes solvos fieri, 1. Tim. 2 (4), dissimulat peccota hominum propter penitenciam. Ergo bonis interdum hominibus per visiones aut per sompnia futura denunciat mala, ut precaveant, vel ] ut157) eo minus feriant veniencia, quo fuerint prescita, quatenus contra hec propter159) sciencie160) clypeum diligencius muniantur. Sic dignatus est151) visiones prescriptas! ostendere et gregem suum pontifex a futuris malis, que Deus ipse propter peccata eidusdem gregis voluit permittere162), ut valerent163), aliquatenus premunire. Quid igitur isto significent, videdmus. Visiones enim seu prophecias nonnulli priusquam veniant, intelligunt et congnoscunt164), alii165) vero postquam ex- plete sunt, per sensualem experienciam, que156) de talibus preostense fuerant, apprehendunt 167). 212 UB illv D 267 Homo itoque nigerrimus, qui sic, ut prescribitur, apparuit, seminator omnis mali, qui tenebras inhabitat perpetuas, ! qui miseros ll et infelices homines ad opera tenebrarum suis iniquis suggestionibus inducit et, ne resipiscant, penitus168) indurat, auctor mali, origo nequicie, rerum169) hostis, corruptor seculi, hominis assiduus inimicus dyabolus fuit. Ille humano generi laqueos tendit, foveds fodit, aptat ruinds, errores serit, discordias nutrit170), pacem turbat171) dissipatque inter homines bonum of- fectum172). Ille, inquam, quanto propinquius finem mundi videt, tanto1 crudeliores / 14/
D 263 B 111r Romanorum semper augusto Bohemiequel15) regi gloriosissimo, ceterisque principibus christianis velud Cristl lesu vicarium Petriquel16) successorem legitimum suis literis et nunciis patentibus117) commendaverant, quem eciam ipsimet118) cardinales per plura ac notabilia tempora pro vero et indubitato papa concorditer et unanimiter tenuerant, past hoc impellente eos avaricia nec non ambicione, secedentes ob Urbe recreacionis gracia ficticie preconcepta119), non omnes tamen, sed quidam120) ex121) eis Robertum Gebenensem, Francorum regis consanguineum, prout dicitur, non de iure, sed in facto, proprium in scandalum et lacturam ecclesie] fideique katholice gravissimam in papam, verius antipapam elegerunt. Quanta vero mala provenerint122) ex illo scismate, quis est, qui singula et123) que et ubi124) contigerint125), volect enarrare; partes Italie nechon Francie et Anglie sciunt hec126), ob quod non dubito eas127) hec suis annalibus commendasse. Duo autem predicti prelati, Hinco Pragensis et Cunsso128) Wissegradensis decani, dimissis prebendis in129) Bohemia, iom dicto Roberto Gebenensi adheserunt. D 264 A 120va C 304va E 211 D 265 Post hanc Dominus omnipotens et aliam eidem130) episcopo visionem ostendit, que veluti prior in eisdem locis131), prout ipse iusserat, est132) depicta. Vidit hominem nigerrimum stantem in cappa] glauca, que non monachica, sed133) choralis fuit, habebat in capite pontificalem infulam albom circulumque rubeum in parte bassiori infule, quel24) caput circumtegit, a quo circulo protendebatur135) quasi tiara, id est lamind136) rubea versus infule summitatem, nasum magnum,I aures apri oculosque scrophinos habuit totumque corpus eius137) nigrum velut ursina pelle circumtectum et tam in manibus138) quam in pedibus hubere velut accipiter ungulas videbatur. Inerant membris eius instrumenta mechanica offendencia139) nimis multa. Ibi gladii,] ibi lancee, ibi cultelli, ibi falces, ibi secures, ibi sagitte, ibi tela varia, ibi clave140), ibi ] ferratel41) combuce, ibi tritule, ibi cuspides, ibi quasi cuncta, que vulnerare queunt142) seu ledere, videbantur. In dextra vero scapula pharetra grandis, multis repleta sagittis, aput eundem hominem videbatur. Trahebat et ipse143) stans claves per144) violenciam de manibus veri pape. Vidit eciam idem archiepiscopusl45) quasi Dominum lesum Cristum stantem post tergum pape velut annuentem seu talia I fieri146) permittentem. lbidem eciam147) vidit amenissum ac delicatissimum pratum omnium redolencium florum varietate consitum et ornatum, in quo pulcherrimo nobilissima ac venustissima virgo cum puero placide148) residebat, quam idem archi- eposcopus beatissimam Virginem dc matrem lesu Cristi genitricem Mariam fuisse pie reputabat. Hec vidit149) idem archiepiscopus, que propter memoriam vel pocius ad cautelam pingi preceperat futurorum. D 266 A 120vb C 304vb Dominus Deus iustus et misericors, qui150) „vocat ea, que non sunt, tamquam eo que sunt“, qui „tempora mutat et151) etates, transfert regno152) atque constituit“. qui „revelat profunda et abscondita mysteria“, quamvis pro delictis iuste valent peccatores punire semper et omni tempore, cum non sit homo153) super terram, „qui faciat bonum et non peccet“, nec154) sit, qui semper155) dicere156) possit: „Mundum est co meum, purus sum a peccato“, Prov. 20 (9), quia tamen misericors est et vult omnes solvos fieri, 1. Tim. 2 (4), dissimulat peccota hominum propter penitenciam. Ergo bonis interdum hominibus per visiones aut per sompnia futura denunciat mala, ut precaveant, vel ] ut157) eo minus feriant veniencia, quo fuerint prescita, quatenus contra hec propter159) sciencie160) clypeum diligencius muniantur. Sic dignatus est151) visiones prescriptas! ostendere et gregem suum pontifex a futuris malis, que Deus ipse propter peccata eidusdem gregis voluit permittere162), ut valerent163), aliquatenus premunire. Quid igitur isto significent, videdmus. Visiones enim seu prophecias nonnulli priusquam veniant, intelligunt et congnoscunt164), alii165) vero postquam ex- plete sunt, per sensualem experienciam, que156) de talibus preostense fuerant, apprehendunt 167). 212 UB illv D 267 Homo itoque nigerrimus, qui sic, ut prescribitur, apparuit, seminator omnis mali, qui tenebras inhabitat perpetuas, ! qui miseros ll et infelices homines ad opera tenebrarum suis iniquis suggestionibus inducit et, ne resipiscant, penitus168) indurat, auctor mali, origo nequicie, rerum169) hostis, corruptor seculi, hominis assiduus inimicus dyabolus fuit. Ille humano generi laqueos tendit, foveds fodit, aptat ruinds, errores serit, discordias nutrit170), pacem turbat171) dissipatque inter homines bonum of- fectum172). Ille, inquam, quanto propinquius finem mundi videt, tanto1 crudeliores / 14/
Strana 15
persecuciones173) exercet, tanto plus contra fidelium animas fremit, tanto seviord174) molimina contra sponsum Cristi ecclesiam inducit, ut qui se continuo dampnandum conspicit, socios sibi multiplicet, quibus gehenne ignis adiciatur. Hic volens maliciam diu tentam evomere acquisitis cooperatoribus et ministris ydoneis, scilicet ingra- tis175), ypocritis, arrogantibus, cupidis et tyrannis in unum, ut dictum est, funiculum coiligatis176), universitatem solempnissimam177) Pragensem, „quasi thetragonum178) sine vituperio“ (d) ex quatuor nacionibus compositam, in qua viri valentissimi, grati Deo et hominibus dilecti179), humiles et modesti habebantur, destruxit nequiter et180) dissolvit aliamque inibi181), que suam pravam atque letiferam voluntatem perficeret, ex quatuor generacionibus, que descripte sunt in Proverbiis, contexuit atque fecit, Prov. 30 (11): „Generacio, que patri suo maledicit“182), id est pape et prelatis, et „que183) matri sue non benedicit“, id est ecclesie katholice. Ecce prima nacio184) hominum ingratorum: „Ingratitudo inimica anime, exinanicio meritorum, virtutum dispersio, beneficiorum perdicio, ventus urens, siccans fontem pietatis, rorem misericordie gracieque fluenta.“185) Sic dicit beatus Bernhardus super186) Cantica homilia in187) quadam (e). Sequitur alia nacio, generacio188), que sibi189) munda videtur et tamen „non est loto190) a sordibus suis“. Ecce ypocrite, qui predicant precepta! et legem191) Domini, sed192) I contraria in operibus faciunt. De quibus beatus Gregorius sic dit (f)193): „Vult ypocrita scire divina eloquia, non tamen facere, vult docere, loqui, nec tamen vivere,“194) libro Moralium 27195). Tercia vero nacio est hec generacio, cuius excelsi196) sunt oculi et palpebre197) eius in alta porrecte198). Ecce superbi, qui de sua presumebant sciencia199) omnes pene doctores aspernantes. Anglicum vero caudatum Wiclef cunctis200) preferentes, ex quo ad tantum sunt eloti, ut nulli iam obediant potestati. Huius autem nacionis quatuor consiliarii sunt, scilicet201) amor dominandi, amor proprie laudis, contemptus proximorum, inobediencia prelatorum. Nacio quarta est tyrannorum, de qua Salomon 202) sic scribit: „Generacio, que pro dentibus gladios hubet et203) commandit molaribus suis, ut comedat inopes de terro et pauperes ex hominibus.“ Ista nacio nec Deo nec sanctis eius nec monasteriis nec ecclesiis parcit; potest eciam per generacionem quartam non in- congrue detracclo signari. Ista ergo universitas diabolica libros Wiclef et articulos, prout supra tetigi, per nonnullos archiepiscopos,] doctores et magistros, ymmo per duo generalia concilia, videlicet Romanum et Constanciense, condempnatos, dogmatizans et predicans, non204) dico tomen ydiotas et simplices homines, sed bene literatos, barones, nobiles, cives205), milites206) et207) clientes208), quinimmo regna, terras et provincias adeo seduxit et infecit, ut loyci contra clerum et eccelesids plus sevirent et299) fremerent, quam pagani210). Vidi vostatas a gentibus provincias, non tamen destructas ecclesias et exustas. Hii vero spoliis ecclesiarum non contenti, sed incendio211) iam consumptas rumpere et in nichilum redigere festinabant, raptos monachos212), magistros et presby- teros213) odstatim214) flammis ] iniecerunt, alios membris corporeis215) orbatos relique- runt216), alios manu feroci mortificatos non morte placati, sed, quod est crudelius, sevientes in mortuos eorum cadavera incinerdre studuerunt alias217) curaverunt. Unde silencio transire non debeo miraculum, quod ostendit Omnipotens in corporibus mortuis aliquorum218): Capti fuerunt219) a Wiclefistis quidam presbyteri, quorum aliquos et ex nomine et220) ex moribus ] novi. Cumque ad aridam ll sepem221) manibus pedibusque vincirentur222). hortabantur223) se224) mutuo constanter et225) viriliter pro fide kutholica pati. Seps incenditur, stramina cum226) lignis plurimis adhibentur, D 268 A 121ro C 305ra E 213 D 269 B 112r A 121rb l C 305rb D 270 (d) (e) (f) Aristoteles, Ethic. 1. Bernhardus Clardevallenis, Llber seu tructatus de charitate c. 19 ad 63 (PL 184, 615): „Ingratitudo enim peremptoria est salutis, ipsu est flatus aspidls, virus animi, uredo virtutum, ventus pustilem et aurd corrumpens stifilefdia pietutis, forem gratide et misericordice fluenta desicans. Gregorius, Noralfum lib. 15 c. 13 (PL 75, 10888): Plerumque hypocrita etiam saari eloquil erudiri mysterlis studet; non tumen ut eisdem vivat, sed ur cueterls hominibus, quam doctus sit, apparent. / 15/
persecuciones173) exercet, tanto plus contra fidelium animas fremit, tanto seviord174) molimina contra sponsum Cristi ecclesiam inducit, ut qui se continuo dampnandum conspicit, socios sibi multiplicet, quibus gehenne ignis adiciatur. Hic volens maliciam diu tentam evomere acquisitis cooperatoribus et ministris ydoneis, scilicet ingra- tis175), ypocritis, arrogantibus, cupidis et tyrannis in unum, ut dictum est, funiculum coiligatis176), universitatem solempnissimam177) Pragensem, „quasi thetragonum178) sine vituperio“ (d) ex quatuor nacionibus compositam, in qua viri valentissimi, grati Deo et hominibus dilecti179), humiles et modesti habebantur, destruxit nequiter et180) dissolvit aliamque inibi181), que suam pravam atque letiferam voluntatem perficeret, ex quatuor generacionibus, que descripte sunt in Proverbiis, contexuit atque fecit, Prov. 30 (11): „Generacio, que patri suo maledicit“182), id est pape et prelatis, et „que183) matri sue non benedicit“, id est ecclesie katholice. Ecce prima nacio184) hominum ingratorum: „Ingratitudo inimica anime, exinanicio meritorum, virtutum dispersio, beneficiorum perdicio, ventus urens, siccans fontem pietatis, rorem misericordie gracieque fluenta.“185) Sic dicit beatus Bernhardus super186) Cantica homilia in187) quadam (e). Sequitur alia nacio, generacio188), que sibi189) munda videtur et tamen „non est loto190) a sordibus suis“. Ecce ypocrite, qui predicant precepta! et legem191) Domini, sed192) I contraria in operibus faciunt. De quibus beatus Gregorius sic dit (f)193): „Vult ypocrita scire divina eloquia, non tamen facere, vult docere, loqui, nec tamen vivere,“194) libro Moralium 27195). Tercia vero nacio est hec generacio, cuius excelsi196) sunt oculi et palpebre197) eius in alta porrecte198). Ecce superbi, qui de sua presumebant sciencia199) omnes pene doctores aspernantes. Anglicum vero caudatum Wiclef cunctis200) preferentes, ex quo ad tantum sunt eloti, ut nulli iam obediant potestati. Huius autem nacionis quatuor consiliarii sunt, scilicet201) amor dominandi, amor proprie laudis, contemptus proximorum, inobediencia prelatorum. Nacio quarta est tyrannorum, de qua Salomon 202) sic scribit: „Generacio, que pro dentibus gladios hubet et203) commandit molaribus suis, ut comedat inopes de terro et pauperes ex hominibus.“ Ista nacio nec Deo nec sanctis eius nec monasteriis nec ecclesiis parcit; potest eciam per generacionem quartam non in- congrue detracclo signari. Ista ergo universitas diabolica libros Wiclef et articulos, prout supra tetigi, per nonnullos archiepiscopos,] doctores et magistros, ymmo per duo generalia concilia, videlicet Romanum et Constanciense, condempnatos, dogmatizans et predicans, non204) dico tomen ydiotas et simplices homines, sed bene literatos, barones, nobiles, cives205), milites206) et207) clientes208), quinimmo regna, terras et provincias adeo seduxit et infecit, ut loyci contra clerum et eccelesids plus sevirent et299) fremerent, quam pagani210). Vidi vostatas a gentibus provincias, non tamen destructas ecclesias et exustas. Hii vero spoliis ecclesiarum non contenti, sed incendio211) iam consumptas rumpere et in nichilum redigere festinabant, raptos monachos212), magistros et presby- teros213) odstatim214) flammis ] iniecerunt, alios membris corporeis215) orbatos relique- runt216), alios manu feroci mortificatos non morte placati, sed, quod est crudelius, sevientes in mortuos eorum cadavera incinerdre studuerunt alias217) curaverunt. Unde silencio transire non debeo miraculum, quod ostendit Omnipotens in corporibus mortuis aliquorum218): Capti fuerunt219) a Wiclefistis quidam presbyteri, quorum aliquos et ex nomine et220) ex moribus ] novi. Cumque ad aridam ll sepem221) manibus pedibusque vincirentur222). hortabantur223) se224) mutuo constanter et225) viriliter pro fide kutholica pati. Seps incenditur, stramina cum226) lignis plurimis adhibentur, D 268 A 121ro C 305ra E 213 D 269 B 112r A 121rb l C 305rb D 270 (d) (e) (f) Aristoteles, Ethic. 1. Bernhardus Clardevallenis, Llber seu tructatus de charitate c. 19 ad 63 (PL 184, 615): „Ingratitudo enim peremptoria est salutis, ipsu est flatus aspidls, virus animi, uredo virtutum, ventus pustilem et aurd corrumpens stifilefdia pietutis, forem gratide et misericordice fluenta desicans. Gregorius, Noralfum lib. 15 c. 13 (PL 75, 10888): Plerumque hypocrita etiam saari eloquil erudiri mysterlis studet; non tumen ut eisdem vivat, sed ur cueterls hominibus, quam doctus sit, apparent. / 15/
Strana 16
D 271 A 121va C 305va E 215 D 272 B 1127 D 273 accedit et appropinquat volens consumere| flamma. Commendat quivis eorum in manus Domini spiritum suum. Sic itaque constanter mortui animas Domino tradiderunt. Videntes autem ipsi227) cornifices Wiclefiste non eos ab igne, quamquam ingens fuisset, consumptos, sed tantum spiritum exalasse, furiam et maliciam prosequentes nec parcendum mortuis decernentes, multo228) plura stramina, similiter229) et lingna et vasd arida comportaverunt, quibus230) super corpora predicta positis231) et accensis, eciam et consumptis, corpora predicta reperta sunt veluti prius fuerant232), non plus leso.233) Sevierunt itaque per totam Bohemiam et Moraviam, viros probos et nota- biles234), spirituales et235) seculares trucidantes, non aliud in primis, nisi quod eorum236) amplecti noluerunt237) perfidiam. Nec sufficiebant eis hec, sed humano238) sanguine cruentati sacras edes manu volida et sacrilega invadentes ecclesinstica clenodia, colices videlicet et monstrancias, libros et casulas rapuere239), que distracta240) propha- nis visibiliter241) usibus adaptabant. Nam inter eos rustici nati242), qui vix anted243) panno244) griseo tegebantur, post illud inauditum ecclesiarum245) spolium iam seri- ceis | ioppulis, factis ex cappis et casulis, utebantur. Et quod stupendum et nepharium est: sacratissimum corporis Dominici sacramentum246) de reservaculis247) vel pixidibus elicientes, capta pixide si248) quid valuit, corpore Cristi sic249) relicto obsque timore et reverencia debita ad continuanda250) cepta251) sacrilegia celerius procedebant. Ecce niger252), ymmo nigrior253), nigerrimus diabolus, quot, quanta et qualia tenebra- rum opera per suos cooperatores et discipulos fieri procuravit! Quod autem coronam episcopalem habuit in capite, notat usurpacionem potestatis et auctoritatis pontificalis254), quam temere sibi ipsis attribuunt et arrogant Wiclefiste. Omnes enim venientes ad se ab omnibus indifferenter cosibus255) absolvunt, dicentes neminem debere256) mitti ad talem auctoritatem, cum episcopi257) et so- cerdotes sibi | hoc ex avaricia seu questus gracia reservassent, omnibus inquien- tes I dictum fuisse et258) esse sacerdotibus et non solis episcopis: „Quorum remiseri- tis peccata, remittuntur eis.“ Ob quod illa facilitas259) venie multis incentivum prebuit260), proch dolor, delinquendi. Nunquam autem261) erant252) homines ad rapinas, ad sacrilegia, ad homicidia, ad depopulaciones et263) incendia, ad tradimenta nec non periuria et ad alia nepharia sic inclinati, prout tunc, cum264) ipsi Wicle- fiste] sibi talem auctoritatem perperam et temere contra disposicionem ecclesiasticam et iuris ordinem usurpaverunt. Egerunt autem malum265) hoc versute, venena sub dulci poculo266) propinantes, tegentes nequiciam propriam quasi palliolo pietatis. Captabant et alliciebant sibi laycales267) favores, qui quantum268) odium adversus clericos habe- bant269), simulantes humilitatem, mencientes honestatem, ostentantes270) benignitatem verbalem, sed non redlem, predicantes in ambonibus caritatem, cunctos honoran- tes, ] universis inclinantes, curias271) frequentantes, optimates visitantes, civibus adulantes, vulgaribus affabilitatem nimiam exhibentes, hortantes et promissionibus iam factis commoventes, ut eos in éorum272) erroribus defensarent. Tales autem coram vulgo fecerunt apparencias, velut hec agerent ex precepto Domini, eciam fervida caritate. Propter quod circulus rubeus in parte infule bassiori273),qui talem fervorem zophisticum denotat, videbatur. Non est autem dubium angelum Sathane quando- que274) in angelum lucis transfigurari; licet eciam275) gravissimis afficiatur tormentis et doloribus, non tamen quantum est in eo, a malicia cessat. lta et heretici, quamvis multa mala paciantur et plures eorum vitam malo fine concluserint, non tamen 276) suis erroribus et277) seviciis resipiscunt, sed mala malis cottidie cumulant, sue perfidie stimulis agitati. Propter quod eciam tiara seu lamina278) ruben ab illo jam dicto circulo se protendebat279) versus infule summitatem. Estimant namque totam cristi- anitatem convincere et suis eam280) erroribus subiugare. Cappam glaucam seu ceruleam habuit, per quam doctrinam hereti- cam intelligere possumus et non male. Quondam enim heretici281) convicti ad graciam ecclesiasticam recepti cruce glauca vel crocea signabantur. Heretici Il glauci fiunt in facie,I et si non cito providetur pacienti, cum invaluerit, vix curatur. Sic et heretici, si non in principo colliduntur, dum increverint, non sine dispendio sanguinis elidun- tur (g): E 214 C 305vb A 121vb E 216 (9) Apud H. Walther, Latenische Sprichwörter, non invenitur. Cf. F. L. Čelakovský. Mudrosloví národů slovanských. Praha 1949, 303: „Z malé jiskry velký oheň. / 16/
D 271 A 121va C 305va E 215 D 272 B 1127 D 273 accedit et appropinquat volens consumere| flamma. Commendat quivis eorum in manus Domini spiritum suum. Sic itaque constanter mortui animas Domino tradiderunt. Videntes autem ipsi227) cornifices Wiclefiste non eos ab igne, quamquam ingens fuisset, consumptos, sed tantum spiritum exalasse, furiam et maliciam prosequentes nec parcendum mortuis decernentes, multo228) plura stramina, similiter229) et lingna et vasd arida comportaverunt, quibus230) super corpora predicta positis231) et accensis, eciam et consumptis, corpora predicta reperta sunt veluti prius fuerant232), non plus leso.233) Sevierunt itaque per totam Bohemiam et Moraviam, viros probos et nota- biles234), spirituales et235) seculares trucidantes, non aliud in primis, nisi quod eorum236) amplecti noluerunt237) perfidiam. Nec sufficiebant eis hec, sed humano238) sanguine cruentati sacras edes manu volida et sacrilega invadentes ecclesinstica clenodia, colices videlicet et monstrancias, libros et casulas rapuere239), que distracta240) propha- nis visibiliter241) usibus adaptabant. Nam inter eos rustici nati242), qui vix anted243) panno244) griseo tegebantur, post illud inauditum ecclesiarum245) spolium iam seri- ceis | ioppulis, factis ex cappis et casulis, utebantur. Et quod stupendum et nepharium est: sacratissimum corporis Dominici sacramentum246) de reservaculis247) vel pixidibus elicientes, capta pixide si248) quid valuit, corpore Cristi sic249) relicto obsque timore et reverencia debita ad continuanda250) cepta251) sacrilegia celerius procedebant. Ecce niger252), ymmo nigrior253), nigerrimus diabolus, quot, quanta et qualia tenebra- rum opera per suos cooperatores et discipulos fieri procuravit! Quod autem coronam episcopalem habuit in capite, notat usurpacionem potestatis et auctoritatis pontificalis254), quam temere sibi ipsis attribuunt et arrogant Wiclefiste. Omnes enim venientes ad se ab omnibus indifferenter cosibus255) absolvunt, dicentes neminem debere256) mitti ad talem auctoritatem, cum episcopi257) et so- cerdotes sibi | hoc ex avaricia seu questus gracia reservassent, omnibus inquien- tes I dictum fuisse et258) esse sacerdotibus et non solis episcopis: „Quorum remiseri- tis peccata, remittuntur eis.“ Ob quod illa facilitas259) venie multis incentivum prebuit260), proch dolor, delinquendi. Nunquam autem261) erant252) homines ad rapinas, ad sacrilegia, ad homicidia, ad depopulaciones et263) incendia, ad tradimenta nec non periuria et ad alia nepharia sic inclinati, prout tunc, cum264) ipsi Wicle- fiste] sibi talem auctoritatem perperam et temere contra disposicionem ecclesiasticam et iuris ordinem usurpaverunt. Egerunt autem malum265) hoc versute, venena sub dulci poculo266) propinantes, tegentes nequiciam propriam quasi palliolo pietatis. Captabant et alliciebant sibi laycales267) favores, qui quantum268) odium adversus clericos habe- bant269), simulantes humilitatem, mencientes honestatem, ostentantes270) benignitatem verbalem, sed non redlem, predicantes in ambonibus caritatem, cunctos honoran- tes, ] universis inclinantes, curias271) frequentantes, optimates visitantes, civibus adulantes, vulgaribus affabilitatem nimiam exhibentes, hortantes et promissionibus iam factis commoventes, ut eos in éorum272) erroribus defensarent. Tales autem coram vulgo fecerunt apparencias, velut hec agerent ex precepto Domini, eciam fervida caritate. Propter quod circulus rubeus in parte infule bassiori273),qui talem fervorem zophisticum denotat, videbatur. Non est autem dubium angelum Sathane quando- que274) in angelum lucis transfigurari; licet eciam275) gravissimis afficiatur tormentis et doloribus, non tamen quantum est in eo, a malicia cessat. lta et heretici, quamvis multa mala paciantur et plures eorum vitam malo fine concluserint, non tamen 276) suis erroribus et277) seviciis resipiscunt, sed mala malis cottidie cumulant, sue perfidie stimulis agitati. Propter quod eciam tiara seu lamina278) ruben ab illo jam dicto circulo se protendebat279) versus infule summitatem. Estimant namque totam cristi- anitatem convincere et suis eam280) erroribus subiugare. Cappam glaucam seu ceruleam habuit, per quam doctrinam hereti- cam intelligere possumus et non male. Quondam enim heretici281) convicti ad graciam ecclesiasticam recepti cruce glauca vel crocea signabantur. Heretici Il glauci fiunt in facie,I et si non cito providetur pacienti, cum invaluerit, vix curatur. Sic et heretici, si non in principo colliduntur, dum increverint, non sine dispendio sanguinis elidun- tur (g): E 214 C 305vb A 121vb E 216 (9) Apud H. Walther, Latenische Sprichwörter, non invenitur. Cf. F. L. Čelakovský. Mudrosloví národů slovanských. Praha 1949, 303: „Z malé jiskry velký oheň. / 16/
Strana 17
„Ex modica stintilla surgit282) inextinguibilis283) flamma.“284) Propter quod Ovidius dicit (h): „Principiis obsta. Sero medicina285) paratur, dum mala per286) longas convoluere287) moras." Ecce Arius in Alexandria modica stintilla fuit, sed quoniam288) non statim oppressus est, totum289) orbem eius flamma depopulata est. Sic et alibi venit. Noluerunt290). qui291) potuerunt et ex officio debuerunt scintillam extinguere. Ignem hunc sic in- flammatum excepto Deo nescio quis extinguet.292) Hec autem cappa glauca ex mul- tis heresibus, sicut293) ex Waldensibus294) ex Runcoriis295). ex illis De libero spiritu, ex ] Adamitis, qui nudi gradiuntur, ex Luciperianis et variis aliis texitur, presertim tamen et maxime per libros Wiclef Anglici reconsuitur296) et firmatur297), quos insipientes homines laudipete298), fastuosi, tumidi, reputari scientifici cupientes, post- posita patrum antiquorum tuta et certa sciencia contra Scripturam dicentem: „Non transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui“, Prov. 22 (28) heus avide susceperunt. Quapropter relinquentes299) iter rectum, ambulant per vias tenebrosas et 00) quid „caritatem veritatis non receperunt, ut salvi fierent, ideo misit illis Deus301) operacionem erroris, ut credant mendacio et iniquitati“, sic scribit Apostolus 2. Thess. 2 (10). „Sapiens enim mulier“, id est doctrina katholica“, edificat domum suam; insipiens autem“, id est heresis, „extructam302) manibus“, id est magnis et gravibus laboribus, „destruet“, quod in Bohemia et in303) Moravia od literam est impletum. D 274 Quid autem per nasum magnum volumus intelligere? Numquid illum de Conticis conticorum, de quo scribitur c. 7 (4): „Nasus tuus sicut turris Libani, que respicit contra Damascum?“ Minime. Libanus304) enim dicitur candidacio et significat Cristum, qui in se credentes candidos facit sive in baptismate305) sive in virtutibus et306) operibus bonis. In hoc monte, I scilicet Libano, posita est ecclesia Il doctoribus et scripturis munita, et hoc contra Damascum, id est contra dyabolum humanum sanguinem sicientem307). Nosus dyaboli non respicit] contra Damascum, quia Satha- nos Sathanam non expellit, Luc. 11 (14-20). Sed nosum38) ipsius lob explicuit, cum dixit: „Gloria norium eius, terra“, lob 39 (20). Et iterum pro se Dominus dicit: „De naribus eius procedit fumus sicut olle succense atque ferventis“, lob. 41 (11). Per nosum ergo magnum grandis eorum superbia figurata310) est. Nam destructa illo venerabili, de qua superius tactum311) est, universitate Pragensi312) Wiclefite313) ad tantam proruperunt314) superbiam, ut tocius cristianitatis doctores et magistros, qui non acquiescebant eorum dogmatibus, ydiotas et nichil scientes publice315) predica- rent, ipsum vero Wiclef caudatum super doctores sanctos et precipuos extollerent suosque sequaces, fures, homicidos, periuros, sacrilegos, imbutos omni spurcicia et malicia, sapientes et scientificos316) representarent. Et quemadmodum317) Lucifer nulli subesse voluit, sic et isti neque pape, tamquam Cristi vicario ecclesie presidenti, neque regi tamquam in318) terris precellenti et per consequens nec Deo regularis- sime] disponenti et quandoque319) ea, que nobis displicent, iuste et raciondbiliter permittenti320) Et ut eorum superbia non latedt, opera, que potentissime fecerunt et faciunt, iudicentur. An non in superbiam contra regem erigitur, qui hereditatem ipsius presumit321) invadere, qui familiares et servos molitur322) destruere323) vel occidere? An non superbit contra regem, qui324) matrem eius nobilissimam ac dignis- siman vilipendit, qui non amplius eam quam aliam reputdt mulierem? An non contempnit regem per325) superbiam, qui purpuram, ymaginem326), clipeum aut cleno- dium eius327) vel matris eius328) vel seniorum329) eius nobilium maculat et deturpat? Procul dubio talia faciens, iuste secundum leges politicas crimen lese maiestatis ve- lut| superbus et proterviens incurrit. „Cari namque“, prout vulgo dicitur, „sunt omnia card“ (ch). Qui ergo regi subesse vult, non solum regem, non330) solum matrem aut fratres eius, sed eciam minimos vernaculos331) eius et omnia, que illius sunt, digni- ficat] et honordt. Videamus hereditatem Domini, quomodo iam stat: Ecce monasteria singula quasi per ] totam332) Bohemiam et Moraviam sunt333) exusta, ecce collegia, ecce altaria sunt diruta, ecce parochiales ecclesie, ecce structure spectabiles devo- C 306ra D 275 A 122r0 B 113r E 217 D 276 C 306rb A 1221b. E 218 D 27 (h) P. Ovidlus Naso. Remedla amoris 91—92. (ch) Proverblum - apud H. Walther, Latelnische Sprichwörter, non occurrit. / 17
„Ex modica stintilla surgit282) inextinguibilis283) flamma.“284) Propter quod Ovidius dicit (h): „Principiis obsta. Sero medicina285) paratur, dum mala per286) longas convoluere287) moras." Ecce Arius in Alexandria modica stintilla fuit, sed quoniam288) non statim oppressus est, totum289) orbem eius flamma depopulata est. Sic et alibi venit. Noluerunt290). qui291) potuerunt et ex officio debuerunt scintillam extinguere. Ignem hunc sic in- flammatum excepto Deo nescio quis extinguet.292) Hec autem cappa glauca ex mul- tis heresibus, sicut293) ex Waldensibus294) ex Runcoriis295). ex illis De libero spiritu, ex ] Adamitis, qui nudi gradiuntur, ex Luciperianis et variis aliis texitur, presertim tamen et maxime per libros Wiclef Anglici reconsuitur296) et firmatur297), quos insipientes homines laudipete298), fastuosi, tumidi, reputari scientifici cupientes, post- posita patrum antiquorum tuta et certa sciencia contra Scripturam dicentem: „Non transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui“, Prov. 22 (28) heus avide susceperunt. Quapropter relinquentes299) iter rectum, ambulant per vias tenebrosas et 00) quid „caritatem veritatis non receperunt, ut salvi fierent, ideo misit illis Deus301) operacionem erroris, ut credant mendacio et iniquitati“, sic scribit Apostolus 2. Thess. 2 (10). „Sapiens enim mulier“, id est doctrina katholica“, edificat domum suam; insipiens autem“, id est heresis, „extructam302) manibus“, id est magnis et gravibus laboribus, „destruet“, quod in Bohemia et in303) Moravia od literam est impletum. D 274 Quid autem per nasum magnum volumus intelligere? Numquid illum de Conticis conticorum, de quo scribitur c. 7 (4): „Nasus tuus sicut turris Libani, que respicit contra Damascum?“ Minime. Libanus304) enim dicitur candidacio et significat Cristum, qui in se credentes candidos facit sive in baptismate305) sive in virtutibus et306) operibus bonis. In hoc monte, I scilicet Libano, posita est ecclesia Il doctoribus et scripturis munita, et hoc contra Damascum, id est contra dyabolum humanum sanguinem sicientem307). Nosus dyaboli non respicit] contra Damascum, quia Satha- nos Sathanam non expellit, Luc. 11 (14-20). Sed nosum38) ipsius lob explicuit, cum dixit: „Gloria norium eius, terra“, lob 39 (20). Et iterum pro se Dominus dicit: „De naribus eius procedit fumus sicut olle succense atque ferventis“, lob. 41 (11). Per nosum ergo magnum grandis eorum superbia figurata310) est. Nam destructa illo venerabili, de qua superius tactum311) est, universitate Pragensi312) Wiclefite313) ad tantam proruperunt314) superbiam, ut tocius cristianitatis doctores et magistros, qui non acquiescebant eorum dogmatibus, ydiotas et nichil scientes publice315) predica- rent, ipsum vero Wiclef caudatum super doctores sanctos et precipuos extollerent suosque sequaces, fures, homicidos, periuros, sacrilegos, imbutos omni spurcicia et malicia, sapientes et scientificos316) representarent. Et quemadmodum317) Lucifer nulli subesse voluit, sic et isti neque pape, tamquam Cristi vicario ecclesie presidenti, neque regi tamquam in318) terris precellenti et per consequens nec Deo regularis- sime] disponenti et quandoque319) ea, que nobis displicent, iuste et raciondbiliter permittenti320) Et ut eorum superbia non latedt, opera, que potentissime fecerunt et faciunt, iudicentur. An non in superbiam contra regem erigitur, qui hereditatem ipsius presumit321) invadere, qui familiares et servos molitur322) destruere323) vel occidere? An non superbit contra regem, qui324) matrem eius nobilissimam ac dignis- siman vilipendit, qui non amplius eam quam aliam reputdt mulierem? An non contempnit regem per325) superbiam, qui purpuram, ymaginem326), clipeum aut cleno- dium eius327) vel matris eius328) vel seniorum329) eius nobilium maculat et deturpat? Procul dubio talia faciens, iuste secundum leges politicas crimen lese maiestatis ve- lut| superbus et proterviens incurrit. „Cari namque“, prout vulgo dicitur, „sunt omnia card“ (ch). Qui ergo regi subesse vult, non solum regem, non330) solum matrem aut fratres eius, sed eciam minimos vernaculos331) eius et omnia, que illius sunt, digni- ficat] et honordt. Videamus hereditatem Domini, quomodo iam stat: Ecce monasteria singula quasi per ] totam332) Bohemiam et Moraviam sunt333) exusta, ecce collegia, ecce altaria sunt diruta, ecce parochiales ecclesie, ecce structure spectabiles devo- C 306ra D 275 A 122r0 B 113r E 217 D 276 C 306rb A 1221b. E 218 D 27 (h) P. Ovidlus Naso. Remedla amoris 91—92. (ch) Proverblum - apud H. Walther, Latelnische Sprichwörter, non occurrit. / 17
Strana 18
B 113V D 278 C 306va A 122v0 E 219 D 279 cionis promotive334) destructe nec non ad solum usque redacte335). Vis videre clenodia Cristi? Videres ymagines Crucifixi maculatos, laniatos et destructos336), nec eas videres337) communiter iuxta stratos. Videres beate Virginis Marie pulchras ymagines humanis338), quod est turpe dicere, stercoribus339) inquinatos. Videres ministros Dei. monachos, magistros, presbyteros, clericos multosque civiles utriusque sexus homines alios mutilatos turpiter, alios occisos crudeliter et alios ferociter340) concrematos, non tamen findliter incineratos. Ecce quanta presumpcio, quanta superbia! Bene341) igitur dictum est superius: „Gloria narium eius, terror.“ Et eciam: „De342) naribus eius pro- cedit343) fumus“ 344) Sed numquid345) illa346) superbia diu347) poterit perdurare? Psalmistam 348) interroga, qui dicit: „Vidi impium superexaltatum et elevatum sicut cedros Libani, transivi, et non erat, quesivi, et non est inventus locus eius“, Ps. 36 (35-36). Superbiam sequitur humilitas, Prov. 29 (23). „Superbia turrim349) evertit, linguam confudit350), prostravit Goliam, suspendit Aman, interfecit Nichano- rem, Egypcios submersit, peremit Antiochum et Senacherib351) interemit“, sic dicit Innocencius De vilitate humane condicionis(i): „Sedes352) enim ducum] super- borum destruxit Dominus, radices gencium sublimium353) drefecit“, Eccli 10 (17-18). Auscultate et attendite, superbissimi Wiclefistel Superbia de celo corruit, de paradiso propulsam hobuit, credite: nec in Moravia nec in Bohemia volebitis dius stare. „Omnis enim mons et collis humiliabitur“, 1s. 40 (4). Et quia contra regem regum Cristum Dominum354) contraque Matrem eius, contra sonctos et ministros eorum in ] arrogancia surrexistis, prosternemini et355) destruemini et356) ad nichilum redige- mini cum eis, in quibus totalem vestram fiduciam posuistis.357) Et quid sicut353) olfactus fit per organum nasi, recte cupiditas] et ingens Wiclefistarum avaricia per nasi magnitudinem eciam designatur. Nom dliend rapere non esse peccatum, sed meritum, non359) illicitum, ymmo licitum esse publice predicabant. Prebendas cano- nicorum, collegiaturds magistrorum, parochias plebanorum, altaria vicariorum, domus civium proborum et360) agros rusticorum cum rebus361) domesticis et supellectilibus, censibus362) et cum pecuniis occupaverunt, propter que spolia plurimi363) cives honesti, matrone venerdbiles, presbyteri, monachi mendicare vel eleemosynom] petere in extraneis partibus cogebantur; sed non defuit divina ulcio, quio multi Wiclefistarum, qui aliena rapuerant, cito post propria bona, si364) sic dicere libet365), ymmo corpora perdiderunt. luste numque perdit propria, qui rapere didicit aliena. De residuis autem quid fieri debeat? Scimus, quod „de male quesitis non gaudebit tardius heres“ (j). D 280 C 306vb A 122vb Porcini vero quid innuant oculi, diucius cogitavi. Unde revolventi sepius michi366) hoc occurrit: Porcus aut sus non ad celum oculos367) erigit, sed eos pene363) semper ad terram deflectit. Videmus animalia cetera visum in altum erigere, suem vero non celestia, sed terrestria369), non pulchra, sed feda, non deliciosa, sed sca- brosa370) pocius contemplari. Sic enim commune proverbium dicit (k): „Sus magis in ceno371) gaudet quam in372) fonte sereno“373). Permisit Dominus lesus legionem374) demonum intrare in porcos, Marci 5 (1-17) et Math. 8 (28—34), annuens per hoc secundum beatum Ambrosium super Lucam, quod „nisi375) quis porci more vixisset, nunquam accepisset in eo diabolus potesta- tem“ (1). Per oculos igitur illos porcinos congrue Wiclefiste notabantur, qui non in celestibus, sed in terrenis pocius, non in376) multitudine et pulchritudine divinorum officiorum, sed in aggregacione et multiplicacione maleficiorum et destruccione beneficiorum, proch dolor, delectantur. Quecunque pulchra, quecunque delectabilia, quecunque devocionis377) promotivo378) in ecclesia fuerint379), in ceremoniis,] in ap- paratibus, in picturis et in imaginibus, que sanctorum Patrum institucione ponderosa sunt sancita386), singula talia iuxta omnem suam possibilitatem] cassare, destruere et annullare penitus381) moliuntur. Nam quidam382) eorum sine casulis et aliis appen- denciis, non in ecclesiis383), non in altaribus, sed in thabernis] et horreis et in silvis E 220 (i) (j) (k) (0) Innocentius IiI. De contemptu mundi sive De miseria conditionis humance lib. 2 c. 32 (PL 217, 730). H. Walther, Lateinische Sprichwörter I, nr. 5081: De male quesitis vix goudet tertius heres. H. Walther, Lateinische Sprichwörter V. nr. 30911. Ambroslus, Expositionis in Lucam lib. 6 nr. 48 (PL 15, 1767). / 18
B 113V D 278 C 306va A 122v0 E 219 D 279 cionis promotive334) destructe nec non ad solum usque redacte335). Vis videre clenodia Cristi? Videres ymagines Crucifixi maculatos, laniatos et destructos336), nec eas videres337) communiter iuxta stratos. Videres beate Virginis Marie pulchras ymagines humanis338), quod est turpe dicere, stercoribus339) inquinatos. Videres ministros Dei. monachos, magistros, presbyteros, clericos multosque civiles utriusque sexus homines alios mutilatos turpiter, alios occisos crudeliter et alios ferociter340) concrematos, non tamen findliter incineratos. Ecce quanta presumpcio, quanta superbia! Bene341) igitur dictum est superius: „Gloria narium eius, terror.“ Et eciam: „De342) naribus eius pro- cedit343) fumus“ 344) Sed numquid345) illa346) superbia diu347) poterit perdurare? Psalmistam 348) interroga, qui dicit: „Vidi impium superexaltatum et elevatum sicut cedros Libani, transivi, et non erat, quesivi, et non est inventus locus eius“, Ps. 36 (35-36). Superbiam sequitur humilitas, Prov. 29 (23). „Superbia turrim349) evertit, linguam confudit350), prostravit Goliam, suspendit Aman, interfecit Nichano- rem, Egypcios submersit, peremit Antiochum et Senacherib351) interemit“, sic dicit Innocencius De vilitate humane condicionis(i): „Sedes352) enim ducum] super- borum destruxit Dominus, radices gencium sublimium353) drefecit“, Eccli 10 (17-18). Auscultate et attendite, superbissimi Wiclefistel Superbia de celo corruit, de paradiso propulsam hobuit, credite: nec in Moravia nec in Bohemia volebitis dius stare. „Omnis enim mons et collis humiliabitur“, 1s. 40 (4). Et quia contra regem regum Cristum Dominum354) contraque Matrem eius, contra sonctos et ministros eorum in ] arrogancia surrexistis, prosternemini et355) destruemini et356) ad nichilum redige- mini cum eis, in quibus totalem vestram fiduciam posuistis.357) Et quid sicut353) olfactus fit per organum nasi, recte cupiditas] et ingens Wiclefistarum avaricia per nasi magnitudinem eciam designatur. Nom dliend rapere non esse peccatum, sed meritum, non359) illicitum, ymmo licitum esse publice predicabant. Prebendas cano- nicorum, collegiaturds magistrorum, parochias plebanorum, altaria vicariorum, domus civium proborum et360) agros rusticorum cum rebus361) domesticis et supellectilibus, censibus362) et cum pecuniis occupaverunt, propter que spolia plurimi363) cives honesti, matrone venerdbiles, presbyteri, monachi mendicare vel eleemosynom] petere in extraneis partibus cogebantur; sed non defuit divina ulcio, quio multi Wiclefistarum, qui aliena rapuerant, cito post propria bona, si364) sic dicere libet365), ymmo corpora perdiderunt. luste numque perdit propria, qui rapere didicit aliena. De residuis autem quid fieri debeat? Scimus, quod „de male quesitis non gaudebit tardius heres“ (j). D 280 C 306vb A 122vb Porcini vero quid innuant oculi, diucius cogitavi. Unde revolventi sepius michi366) hoc occurrit: Porcus aut sus non ad celum oculos367) erigit, sed eos pene363) semper ad terram deflectit. Videmus animalia cetera visum in altum erigere, suem vero non celestia, sed terrestria369), non pulchra, sed feda, non deliciosa, sed sca- brosa370) pocius contemplari. Sic enim commune proverbium dicit (k): „Sus magis in ceno371) gaudet quam in372) fonte sereno“373). Permisit Dominus lesus legionem374) demonum intrare in porcos, Marci 5 (1-17) et Math. 8 (28—34), annuens per hoc secundum beatum Ambrosium super Lucam, quod „nisi375) quis porci more vixisset, nunquam accepisset in eo diabolus potesta- tem“ (1). Per oculos igitur illos porcinos congrue Wiclefiste notabantur, qui non in celestibus, sed in terrenis pocius, non in376) multitudine et pulchritudine divinorum officiorum, sed in aggregacione et multiplicacione maleficiorum et destruccione beneficiorum, proch dolor, delectantur. Quecunque pulchra, quecunque delectabilia, quecunque devocionis377) promotivo378) in ecclesia fuerint379), in ceremoniis,] in ap- paratibus, in picturis et in imaginibus, que sanctorum Patrum institucione ponderosa sunt sancita386), singula talia iuxta omnem suam possibilitatem] cassare, destruere et annullare penitus381) moliuntur. Nam quidam382) eorum sine casulis et aliis appen- denciis, non in ecclesiis383), non in altaribus, sed in thabernis] et horreis et in silvis E 220 (i) (j) (k) (0) Innocentius IiI. De contemptu mundi sive De miseria conditionis humance lib. 2 c. 32 (PL 217, 730). H. Walther, Lateinische Sprichwörter I, nr. 5081: De male quesitis vix goudet tertius heres. H. Walther, Lateinische Sprichwörter V. nr. 30911. Ambroslus, Expositionis in Lucam lib. 6 nr. 48 (PL 15, 1767). / 18
Strana 19
et nemoribus missas, si tamen misse dicende sunt, celebrant. Ecclesiastica387) eciam cantica, puta introitus, gradualia ceteraque385) 1 ad officia386) pertinencia contempnen- B 1141 tes, procaces et syrenicas cantilends rumorum et homicidiorum provocativas387) in missis suis viri, femine nec non parvuli vulgariter concinebant. Revera „statuerunt oculos suos declinare in terram“. Ps. 16 (11). Ecce porcini veraciter oculi, qui plus lutum, id est turpitudinem, plus illas spurcicias rumorum diligunt, quam delicias beatorum, que per universalem ecclesiam ubilibet388) tenebantur. Cum igitur 1 hoc339) contra consuetudinem et ritum390) ecclesie faciant391), iusto Dei iudicio prout a multis veridicis communiter dicebatur, interfecti Wiclefiste vel submersi non oculis aut facie versus celum erectis, sed in terram conversis in ventre miserabiliter incuerunt. Multo- rum eciom392) talium corpora a porcis et a canibus vorabantur. Econtra vero corpora bonorum a Wiclefistis interfectorum nec a canibus nec a porcis leso velut nix alba seu quasi lota a sordibus ad celum versa facie incebant quasi sompno dulcissimo soporata, per que sepedicti tortores Wiclefiste vehementissime mirabantur. Sic igitur eorum lues et spurcicia per porcinos oculos est descripta. D 281 Aures dutem apri sollertem Wiclefistarum diligenciam ad audiendum et sciendum, que contra eos ab aliis dicerentur, figurdbant393). Et ut intelligos, que dico, parumper ausculta. Facta394) iam conspiracionis liga secularium et spiritualium, hoc est civilium395), rusticorum, clientum et326) militum cum illis magistris et77) pres- byteris Wiclefistis, ut supra dixi, conportabantur pecunie societatum, alids fraternita- tum sutorum, sartorum, braxatorum328), lanificum, carnificum399), textorum et alio- rum mechanicorum,| quibus in magna copia congregatis, primo dilectos principis datis muneribus corruperunt, post hoc quosdam presbyteros et clericos inopes promis- sionibus] allexerunt, aliis prebendas canonicales. Il aliis ecclesios parrochiales tri- buere pollicentes, nuncios et exploratores od Romanam curiam et ad curias principum per omnes fere provincias, et quod gravius est, ad procurandum incendia datis largiflue pecuniis transmiserunt. Ex hoc venit490), ut eis patescerent ea, que vix cum sibilo dicerentur. Tanta fuit inter homines diffidencia, ut nec frater de fratre bene401) presumeret, nec pater de filio, nec eciam402) maritus de uxore. Factique sunt et in tantum aucti traditores, ut vix esset vel haberetur domicilium, in quo faventes eorum dogmatibus non fuissent. Conducebant precio loycos et mulierculas, ut predicatores veritatis, dummodo403) contra eos aliqua dicerent, suis obruerent clamoribus et ut sic populum404) ad rumores et contenciones conciturent. Cum secundum Hugonem in libro Dydascolicon405) „primum principium I discipline humilitos sit" (m), cuius cum multa documenta sint, hec406) precipue necessaria sunt auditori407): primo ut nullam scienciam vilem408) tenedt, secundo ut a nemine discere erubescat, tercio ut docentem non contemnat, quarto ut caritative409) cum proximo de auditis conferens non con- tendat. Nam secundum Isidorum libro 3 De summo bono „sicut instruere solet collacio, ita destruere solet contencio; hec enim, relicto sensu veritatis, lites generat et pungnando verbis eciam Deo blasphemiam facit. Inde heresis et schisma, q410) quibus fides subvertitur, veritos corrumpitur, caritas scinditur et evacuatur“ (n). Nor sic ibant Wiclefiste ad sermones411), ut addiscerent et meliores in moribus et animo412) fierent, sed ibant, ut413) detrahere discerent dut more phariseorum ut predicatorem katholicum caperent in sermone. Diligencius autem414), que415) contra se sunt, heretic quom cristiani416) audiunt. Propter quod diabolus apparens sepedicto presuli aures apri417) hubuisse videbatur, ut illud commune dictum „nos aper auditu precellit“ etc. (o) in hoc] veraciter impleretur. C 30710 D 282 A 12310 I E 221 D 283 B 114V C 307rb Ungues dutem accipitris ferocitatem eorum] et418) aviditatem od ra- piendum aliena merito designabant. Scribebant enim419) olim in parietibus et canta- bant in theatro Decalogum, in quo ponitur a Domino: „Non concupisces res420) proximi sui.“ Nunc autem421) vi| tollunt et rapiunt aliena. Verissime Dominus de talibus dixit: „Hic populus labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Si concupiscere non licet, dicite422) quomodo rapere licet423). O seductores maledicti, D 284 A 123 rb E 222 (m) (n) (o) Hugo a S. Victore, Eruditionis didascalicde lib. 3 c. 13 (PL 176, 773). Isidorus, Sententiarum lib. 3 s. 14 (PL 83, 689). H. Walther, Lateinische Sprichwörter I11, nr. 1877a. / 19/
et nemoribus missas, si tamen misse dicende sunt, celebrant. Ecclesiastica387) eciam cantica, puta introitus, gradualia ceteraque385) 1 ad officia386) pertinencia contempnen- B 1141 tes, procaces et syrenicas cantilends rumorum et homicidiorum provocativas387) in missis suis viri, femine nec non parvuli vulgariter concinebant. Revera „statuerunt oculos suos declinare in terram“. Ps. 16 (11). Ecce porcini veraciter oculi, qui plus lutum, id est turpitudinem, plus illas spurcicias rumorum diligunt, quam delicias beatorum, que per universalem ecclesiam ubilibet388) tenebantur. Cum igitur 1 hoc339) contra consuetudinem et ritum390) ecclesie faciant391), iusto Dei iudicio prout a multis veridicis communiter dicebatur, interfecti Wiclefiste vel submersi non oculis aut facie versus celum erectis, sed in terram conversis in ventre miserabiliter incuerunt. Multo- rum eciom392) talium corpora a porcis et a canibus vorabantur. Econtra vero corpora bonorum a Wiclefistis interfectorum nec a canibus nec a porcis leso velut nix alba seu quasi lota a sordibus ad celum versa facie incebant quasi sompno dulcissimo soporata, per que sepedicti tortores Wiclefiste vehementissime mirabantur. Sic igitur eorum lues et spurcicia per porcinos oculos est descripta. D 281 Aures dutem apri sollertem Wiclefistarum diligenciam ad audiendum et sciendum, que contra eos ab aliis dicerentur, figurdbant393). Et ut intelligos, que dico, parumper ausculta. Facta394) iam conspiracionis liga secularium et spiritualium, hoc est civilium395), rusticorum, clientum et326) militum cum illis magistris et77) pres- byteris Wiclefistis, ut supra dixi, conportabantur pecunie societatum, alids fraternita- tum sutorum, sartorum, braxatorum328), lanificum, carnificum399), textorum et alio- rum mechanicorum,| quibus in magna copia congregatis, primo dilectos principis datis muneribus corruperunt, post hoc quosdam presbyteros et clericos inopes promis- sionibus] allexerunt, aliis prebendas canonicales. Il aliis ecclesios parrochiales tri- buere pollicentes, nuncios et exploratores od Romanam curiam et ad curias principum per omnes fere provincias, et quod gravius est, ad procurandum incendia datis largiflue pecuniis transmiserunt. Ex hoc venit490), ut eis patescerent ea, que vix cum sibilo dicerentur. Tanta fuit inter homines diffidencia, ut nec frater de fratre bene401) presumeret, nec pater de filio, nec eciam402) maritus de uxore. Factique sunt et in tantum aucti traditores, ut vix esset vel haberetur domicilium, in quo faventes eorum dogmatibus non fuissent. Conducebant precio loycos et mulierculas, ut predicatores veritatis, dummodo403) contra eos aliqua dicerent, suis obruerent clamoribus et ut sic populum404) ad rumores et contenciones conciturent. Cum secundum Hugonem in libro Dydascolicon405) „primum principium I discipline humilitos sit" (m), cuius cum multa documenta sint, hec406) precipue necessaria sunt auditori407): primo ut nullam scienciam vilem408) tenedt, secundo ut a nemine discere erubescat, tercio ut docentem non contemnat, quarto ut caritative409) cum proximo de auditis conferens non con- tendat. Nam secundum Isidorum libro 3 De summo bono „sicut instruere solet collacio, ita destruere solet contencio; hec enim, relicto sensu veritatis, lites generat et pungnando verbis eciam Deo blasphemiam facit. Inde heresis et schisma, q410) quibus fides subvertitur, veritos corrumpitur, caritas scinditur et evacuatur“ (n). Nor sic ibant Wiclefiste ad sermones411), ut addiscerent et meliores in moribus et animo412) fierent, sed ibant, ut413) detrahere discerent dut more phariseorum ut predicatorem katholicum caperent in sermone. Diligencius autem414), que415) contra se sunt, heretic quom cristiani416) audiunt. Propter quod diabolus apparens sepedicto presuli aures apri417) hubuisse videbatur, ut illud commune dictum „nos aper auditu precellit“ etc. (o) in hoc] veraciter impleretur. C 30710 D 282 A 12310 I E 221 D 283 B 114V C 307rb Ungues dutem accipitris ferocitatem eorum] et418) aviditatem od ra- piendum aliena merito designabant. Scribebant enim419) olim in parietibus et canta- bant in theatro Decalogum, in quo ponitur a Domino: „Non concupisces res420) proximi sui.“ Nunc autem421) vi| tollunt et rapiunt aliena. Verissime Dominus de talibus dixit: „Hic populus labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Si concupiscere non licet, dicite422) quomodo rapere licet423). O seductores maledicti, D 284 A 123 rb E 222 (m) (n) (o) Hugo a S. Victore, Eruditionis didascalicde lib. 3 c. 13 (PL 176, 773). Isidorus, Sententiarum lib. 3 s. 14 (PL 83, 689). H. Walther, Lateinische Sprichwörter I11, nr. 1877a. / 19/
Strana 20
D 285 307va D 286 E 223 A 123va B 115r D 287 C 307vb o magistri perversi, qui ad talia populum induxistis! O heu, tutores424) et defensores talium, cur unquam hec facere presumpsistis! O heu, heu, o ve, ve omnibus vobis induratis, quos nec pauperum425) innocencia, nec pupillorum infancia, nec viduarum penuria, nec spiritualium reverencia movit ad pietatem. Crudeliores lupis, qui prout426) in historiis quibusdam legitur427), infantes expositos nutrierunt, leonibus428), qui se- cundum129) testantem Solinum in libro De mirabilibus mundi clemencie signa plurima dant430), in viros pocius quom in feminds seviunt431), infontes non nisi gravi fame pressi perimunt (p). Insuper: „parcere prostrotis scit nobilis irq432) leonis“ (q). Vos vero nichil talium habetis. Licet enim iam ecclesias et mondsteria vastaveritis, non tamen cessatis433) alios spoliare. „Ve qui predaris, nonne et ipse predaberis?“ 1s. 33 (1). Quot enim bona abstulistis, tot clamores contra se434) hobetis in futuro. O quot lacrime civium, quot clamores pauperum, quot gemitus oppressorum435) seu orphanorum, o quot suspiria monachorum, quot eiulatus presbyterorum, quot querele flebiles spoliatorum, quot singultus coniugatorum, quot miserie lugubres vidudrum venient de vobis flebiliter querulantes! Audite Scripturam dicentem Eccl. 35 (16-19): „Deprecacionem lesi Dominus exaudiet. Non despiciet preces pupilli, nec viduam, si effundat loquelam gemitus. Nonne lacrime vidue ad maxillam descendunt et exclamacio eius super educentem eas? De maxilla enim ascendunt usque ad celum et Dominus exauditor436) non delectabitur in illis.“ Non autem hii soli clamabunt contra vos, sed et lapides ecclesiarum, quos comminuistis, ferramenta, que in usum437) crudelitatis convertistis, plumbum et ligna, quibus innocuos oppressistis. Scriptum enim438) est: „Per que quis peccat, per hec439) et torquetur“ 440). Sap. 11 (17). Petrus Damiani ponit exemplum de quodam ad mortem I infirmo clamante flebiliter et dicente, quid sex nummos a pauperculo vidua receperat, verberatur graviter de manibus sanctorum Andree] apostoli et441) Gregorii pape, qui tamen a circumstanti- bus non videbantur. Et quot, inquit, illa viduq442) fecerat443) in laborando, ut illos a me requireret, tot ictus pertuli a manibus | sanctorum (r). Nec mirum, si supernus ludex talibus sit severus. Nom scriptum est Eccli 34 (24): Qui offert sacrificium444) ex substancia pauperum, quasi qui victimat filium in conspectu patris.“ Si igitur ta- liter445) despicitur a Domino, qui offert, qualiter fiet de illo, qui rapit vel rapuit dlieno? Quid ergo dicam? Domine, rex omnipotens, prescinde ungues hominum ferrocium, ne plura faciant, sed pocius commissa defleant446) et satisfaciant eis, quos crudeliter ledere presumpserant447). Scio numque dictum beati Gregorii pape 16. Moralium sic dicentis (s): „Cui cupiditas dominari dicitur, subiectus malis omnibus demonstratur.“ Cupidus enim secundum Originem omelia 19 super Leviticum de- voratur a terra (t): „An tibi non videtur“, inquit Origenes, „a terra devorari, qui semper de terra cogitat, qui terrenos habet actus, qui1 de terra loquitur, qui de terra litigat, terram desiderdt et omnem spem suam ponit in terro448); qui ad celum non respicit, qui futura non cogitat, qui Dei iudicium non metuit nec beata eius promissa desiderdt, sed semper de presentibus cogitat et ad eterna non suspirat?“ Radix omnium, que Wiclifite faciunt, malorum cupiditas est. Hec socrilegia committit intre- pide, furta prosequitur avide, rapinds exercet et predas, bella gerit et incendia, inique carpit, corrumpit449) et rapit omnia. Instat dolis et vivit ex fraudibus, I pactum violat iuramentumque dissolvit, corrumpit450) testimonium et iudicium verum pervertit. Hec et alia quam451) plurima ungues in manibus et452) pedibus figurabant. Quid autem est hoc453), quod ursina pelle tegebatur? Non aliud iudico. quam iracundiam et crudelitatem permaximam, qua suas displicencios ulciscuntur. Dicunt venatores bestiarum silvestrium, quod ursus quemlibet ictum vindicare vult et irruit subito454) in eum455), qui vulnerat ipsum. Tales et Wiclefiste sunt, quin ymmo crudeliores. Nam verbum eciam lenissimum eis] contrarium per aliquem ex nostris A 123vb (p) (q) ( (s) (1) lulius Sollnus, Collectaneg rerum memorabilium (ed. Th. Mommsen, Berlin 1895, 119. v. 6—8). H. Walther, Lateinische Sprichwörter III, nr. 1965. Petrus Damlani — non inveni. Gregorlus, Morallum lib. 15 c. 18 (Pl 75. 1093). Origenes,In Exodum homilia 6 ad 6 (PG 12, 335). /20
D 285 307va D 286 E 223 A 123va B 115r D 287 C 307vb o magistri perversi, qui ad talia populum induxistis! O heu, tutores424) et defensores talium, cur unquam hec facere presumpsistis! O heu, heu, o ve, ve omnibus vobis induratis, quos nec pauperum425) innocencia, nec pupillorum infancia, nec viduarum penuria, nec spiritualium reverencia movit ad pietatem. Crudeliores lupis, qui prout426) in historiis quibusdam legitur427), infantes expositos nutrierunt, leonibus428), qui se- cundum129) testantem Solinum in libro De mirabilibus mundi clemencie signa plurima dant430), in viros pocius quom in feminds seviunt431), infontes non nisi gravi fame pressi perimunt (p). Insuper: „parcere prostrotis scit nobilis irq432) leonis“ (q). Vos vero nichil talium habetis. Licet enim iam ecclesias et mondsteria vastaveritis, non tamen cessatis433) alios spoliare. „Ve qui predaris, nonne et ipse predaberis?“ 1s. 33 (1). Quot enim bona abstulistis, tot clamores contra se434) hobetis in futuro. O quot lacrime civium, quot clamores pauperum, quot gemitus oppressorum435) seu orphanorum, o quot suspiria monachorum, quot eiulatus presbyterorum, quot querele flebiles spoliatorum, quot singultus coniugatorum, quot miserie lugubres vidudrum venient de vobis flebiliter querulantes! Audite Scripturam dicentem Eccl. 35 (16-19): „Deprecacionem lesi Dominus exaudiet. Non despiciet preces pupilli, nec viduam, si effundat loquelam gemitus. Nonne lacrime vidue ad maxillam descendunt et exclamacio eius super educentem eas? De maxilla enim ascendunt usque ad celum et Dominus exauditor436) non delectabitur in illis.“ Non autem hii soli clamabunt contra vos, sed et lapides ecclesiarum, quos comminuistis, ferramenta, que in usum437) crudelitatis convertistis, plumbum et ligna, quibus innocuos oppressistis. Scriptum enim438) est: „Per que quis peccat, per hec439) et torquetur“ 440). Sap. 11 (17). Petrus Damiani ponit exemplum de quodam ad mortem I infirmo clamante flebiliter et dicente, quid sex nummos a pauperculo vidua receperat, verberatur graviter de manibus sanctorum Andree] apostoli et441) Gregorii pape, qui tamen a circumstanti- bus non videbantur. Et quot, inquit, illa viduq442) fecerat443) in laborando, ut illos a me requireret, tot ictus pertuli a manibus | sanctorum (r). Nec mirum, si supernus ludex talibus sit severus. Nom scriptum est Eccli 34 (24): Qui offert sacrificium444) ex substancia pauperum, quasi qui victimat filium in conspectu patris.“ Si igitur ta- liter445) despicitur a Domino, qui offert, qualiter fiet de illo, qui rapit vel rapuit dlieno? Quid ergo dicam? Domine, rex omnipotens, prescinde ungues hominum ferrocium, ne plura faciant, sed pocius commissa defleant446) et satisfaciant eis, quos crudeliter ledere presumpserant447). Scio numque dictum beati Gregorii pape 16. Moralium sic dicentis (s): „Cui cupiditas dominari dicitur, subiectus malis omnibus demonstratur.“ Cupidus enim secundum Originem omelia 19 super Leviticum de- voratur a terra (t): „An tibi non videtur“, inquit Origenes, „a terra devorari, qui semper de terra cogitat, qui terrenos habet actus, qui1 de terra loquitur, qui de terra litigat, terram desiderdt et omnem spem suam ponit in terro448); qui ad celum non respicit, qui futura non cogitat, qui Dei iudicium non metuit nec beata eius promissa desiderdt, sed semper de presentibus cogitat et ad eterna non suspirat?“ Radix omnium, que Wiclifite faciunt, malorum cupiditas est. Hec socrilegia committit intre- pide, furta prosequitur avide, rapinds exercet et predas, bella gerit et incendia, inique carpit, corrumpit449) et rapit omnia. Instat dolis et vivit ex fraudibus, I pactum violat iuramentumque dissolvit, corrumpit450) testimonium et iudicium verum pervertit. Hec et alia quam451) plurima ungues in manibus et452) pedibus figurabant. Quid autem est hoc453), quod ursina pelle tegebatur? Non aliud iudico. quam iracundiam et crudelitatem permaximam, qua suas displicencios ulciscuntur. Dicunt venatores bestiarum silvestrium, quod ursus quemlibet ictum vindicare vult et irruit subito454) in eum455), qui vulnerat ipsum. Tales et Wiclefiste sunt, quin ymmo crudeliores. Nam verbum eciam lenissimum eis] contrarium per aliquem ex nostris A 123vb (p) (q) ( (s) (1) lulius Sollnus, Collectaneg rerum memorabilium (ed. Th. Mommsen, Berlin 1895, 119. v. 6—8). H. Walther, Lateinische Sprichwörter III, nr. 1965. Petrus Damlani — non inveni. Gregorlus, Morallum lib. 15 c. 18 (Pl 75. 1093). Origenes,In Exodum homilia 6 ad 6 (PG 12, 335). /20
Strana 21
prolatum456) in eorum presencia] durissime vindicabant. Si aliquis ex nostris Wiclef E 224 solummodo nominosset vel aliquem Wiclefistom esse457) diceret, subito prosiliit in I furiom et si cultro percutere non valuit, lingua tamen aspera, facie iracunda458). D 288 rugosa ac pallida dentibusque concrepantibus vulnerabat459. Delaciones et accusacio- nes in pretoriis faciebant de probis innocentibusque460) viris et mulieribus, contra quos Wiclefiste per iuramenta sud deponebant dicentes eos461) regem et reginum totomque communitatem Bohemicam462) hereticasse463). Et quod incredibile videtur, conspiratores illi, qui nec aderant nec audierant quidpiam464) ob ore delati, perfide tamen ac diabolico spiritu ducti pro parte deferencium465) ac accusancium coram consulibus iurabant se presencialiter affuisse, quapropter466) plures honesti utriusque sexus homines pessime tractabantur; alii in pretorio arrestati posted457) depactati, alii circa mediastinum flagellati, alii super468) mediastinum positi luto, stercoribus lapidibusque sunt proiecti, alii in membris mutilati, alii capite462) truncati, alii 470) bonis propriis, domibus videlicet et possessionibus, sunt eiecti. O miseri prevarica- tores, 1 non471) predicatores, o non philosophi, sed falsilogi magistri, qui legem evan- gelicam tenere472) vos ipsos473) dicitis, sed nullam pacienciam nullamque mansuetudí- nem retinetis! NonneI Salomon dicit: „Si inimicus tuus esurierit474), cibo475) illum, si sicierit, potum da illi“. Prov. 25 (21). Vos autem e contrario] non solum adversariis in sentencia malefacitis, sed476), quod est477) deterius, parentibus478), sociis et amicis peiores, quoad hoc, volatilibus479) brutis. Nom480) ciconie vicem parentibus et hospiti- bus, apud quos inhabitant, reddunt. Unde Solinus De mirabilibus mundi dicit (u): „Eximia ciconiis inest pietas. Nom quantum temporis inpenderunt fetibus educandis, tontum481) et ipse a pullis invicem aluntur.“ De gratitudine vero edrum est (testis) beatus Ambrosius In Exdemeron. Item dicite, viles ypocrite, quis ex vobis hoc dictum evangelicum implet: „Si quis te percusserit in dexteram maxillam, prebe ei482) et alteram“, Math. 5 (39), et Luce 6 (29)? Qui pocius ] innocentes483) affligi, percuti, vulnerari, I mortificari crudeliter et impie484) procuratis, peiores ludeis, qui proprias iniurios proximis condonabant. Exemplum in David, cui maledixit Semei. Cum venisset David in Baurim, Semei maledicebdt et mittebat lopides contra David et contro universos servos eius dicens: „Egredere, vir sanguinum et vir Belial. Reddidit tibi Dominus universum sanguinem domus Saul, quoniam invasisti regnum pro eo“ etc. Dixitque [ Abysay filius Sarvie regi: „Guare maledicit canis moriturus domino meo regi? Vadam et amputobo caput eius.“ Et dit rex: „Quid michi et vobis, filii Sarvie? Dimittite eum, ut moledicat. Dominus enim preceperat ei, ut malediceret“ etc. Ecce, iste ludeus noluit iniuriam vindicare, 2 Reg. 16 (5-10). Filii eciam Israhel contra preceptum Domini non exterminaverunt Gebuseum et485) alios gentes, quas dixerat illis486) Dominus disperdere, sed pepercerunt487) contra preceptum Domini inimicis. Vos488) autem nec amicis parcitis nec inimicis, cum tamen Dominus in evangelio dixit: „Diligite inimicos vestros et benefacite hiis, qui489) oderunt vos“ etc., Math. 5 (44). Peiores eciam gentilibus, nom490) gentiles eos, qui se non offendunt, non inter- ficiunt nec491) molestant, ymmo legimus de Allexandro Magno, prout et492) recitat beatus Augustinus in 4 libro De civitate Dei, pirratam alloquentem, cur] in- festum hobent mare, respondit ille satis proterve dicens493) (w): „Et cur tu orbem universum? Et quin parvula rate494) mare persequor495, pirrata vocor. Tu vero quia magna closse496) totum orbem infestos, diceris imperator.“ Allexander hunc pro veritate sibi dicta legitur premiasse. Dyonisius eciom tyrannus illam vetulam, que dixit ei, quod ipse post tercium regem pessimus esset, et ordret pro eo, ne post497) eum crudelior succederet, dicitur498) munerosse dc eciam libertosse499), prout refert Macrobius in libro De sompno Scipionis (x). Peiores estis insupersôn) canibus. Nam si | hospes activus seu domesticus quis501) canem percusserit502) et post hoc dolore cessante eum ad se vocaverit, oblitus plagarum currit ad dominum suum seu domesticum non memorans verborum vel503) plagarum. Vos autem eos, qui nec B 115v D 289 C 308r0 = 225 A 124ra D 290 C 308rb D 291 (u) (v) ſw) () C. lulius Solinus, Collectanea rerum memorabillum (ed. Th. Mommsen, Berli 1895, 171, v. 6—8). Ambroslus, In Hexdemeron lib. 5 s. 15 (Pl 14, 243—244). Agustinus. De civitate Del lib. 4 c. 4 (PL 41, 115). Recte: Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium lib. Vl. 2. 121/
prolatum456) in eorum presencia] durissime vindicabant. Si aliquis ex nostris Wiclef E 224 solummodo nominosset vel aliquem Wiclefistom esse457) diceret, subito prosiliit in I furiom et si cultro percutere non valuit, lingua tamen aspera, facie iracunda458). D 288 rugosa ac pallida dentibusque concrepantibus vulnerabat459. Delaciones et accusacio- nes in pretoriis faciebant de probis innocentibusque460) viris et mulieribus, contra quos Wiclefiste per iuramenta sud deponebant dicentes eos461) regem et reginum totomque communitatem Bohemicam462) hereticasse463). Et quod incredibile videtur, conspiratores illi, qui nec aderant nec audierant quidpiam464) ob ore delati, perfide tamen ac diabolico spiritu ducti pro parte deferencium465) ac accusancium coram consulibus iurabant se presencialiter affuisse, quapropter466) plures honesti utriusque sexus homines pessime tractabantur; alii in pretorio arrestati posted457) depactati, alii circa mediastinum flagellati, alii super468) mediastinum positi luto, stercoribus lapidibusque sunt proiecti, alii in membris mutilati, alii capite462) truncati, alii 470) bonis propriis, domibus videlicet et possessionibus, sunt eiecti. O miseri prevarica- tores, 1 non471) predicatores, o non philosophi, sed falsilogi magistri, qui legem evan- gelicam tenere472) vos ipsos473) dicitis, sed nullam pacienciam nullamque mansuetudí- nem retinetis! NonneI Salomon dicit: „Si inimicus tuus esurierit474), cibo475) illum, si sicierit, potum da illi“. Prov. 25 (21). Vos autem e contrario] non solum adversariis in sentencia malefacitis, sed476), quod est477) deterius, parentibus478), sociis et amicis peiores, quoad hoc, volatilibus479) brutis. Nom480) ciconie vicem parentibus et hospiti- bus, apud quos inhabitant, reddunt. Unde Solinus De mirabilibus mundi dicit (u): „Eximia ciconiis inest pietas. Nom quantum temporis inpenderunt fetibus educandis, tontum481) et ipse a pullis invicem aluntur.“ De gratitudine vero edrum est (testis) beatus Ambrosius In Exdemeron. Item dicite, viles ypocrite, quis ex vobis hoc dictum evangelicum implet: „Si quis te percusserit in dexteram maxillam, prebe ei482) et alteram“, Math. 5 (39), et Luce 6 (29)? Qui pocius ] innocentes483) affligi, percuti, vulnerari, I mortificari crudeliter et impie484) procuratis, peiores ludeis, qui proprias iniurios proximis condonabant. Exemplum in David, cui maledixit Semei. Cum venisset David in Baurim, Semei maledicebdt et mittebat lopides contra David et contro universos servos eius dicens: „Egredere, vir sanguinum et vir Belial. Reddidit tibi Dominus universum sanguinem domus Saul, quoniam invasisti regnum pro eo“ etc. Dixitque [ Abysay filius Sarvie regi: „Guare maledicit canis moriturus domino meo regi? Vadam et amputobo caput eius.“ Et dit rex: „Quid michi et vobis, filii Sarvie? Dimittite eum, ut moledicat. Dominus enim preceperat ei, ut malediceret“ etc. Ecce, iste ludeus noluit iniuriam vindicare, 2 Reg. 16 (5-10). Filii eciam Israhel contra preceptum Domini non exterminaverunt Gebuseum et485) alios gentes, quas dixerat illis486) Dominus disperdere, sed pepercerunt487) contra preceptum Domini inimicis. Vos488) autem nec amicis parcitis nec inimicis, cum tamen Dominus in evangelio dixit: „Diligite inimicos vestros et benefacite hiis, qui489) oderunt vos“ etc., Math. 5 (44). Peiores eciam gentilibus, nom490) gentiles eos, qui se non offendunt, non inter- ficiunt nec491) molestant, ymmo legimus de Allexandro Magno, prout et492) recitat beatus Augustinus in 4 libro De civitate Dei, pirratam alloquentem, cur] in- festum hobent mare, respondit ille satis proterve dicens493) (w): „Et cur tu orbem universum? Et quin parvula rate494) mare persequor495, pirrata vocor. Tu vero quia magna closse496) totum orbem infestos, diceris imperator.“ Allexander hunc pro veritate sibi dicta legitur premiasse. Dyonisius eciom tyrannus illam vetulam, que dixit ei, quod ipse post tercium regem pessimus esset, et ordret pro eo, ne post497) eum crudelior succederet, dicitur498) munerosse dc eciam libertosse499), prout refert Macrobius in libro De sompno Scipionis (x). Peiores estis insupersôn) canibus. Nam si | hospes activus seu domesticus quis501) canem percusserit502) et post hoc dolore cessante eum ad se vocaverit, oblitus plagarum currit ad dominum suum seu domesticum non memorans verborum vel503) plagarum. Vos autem eos, qui nec B 115v D 289 C 308r0 = 225 A 124ra D 290 C 308rb D 291 (u) (v) ſw) () C. lulius Solinus, Collectanea rerum memorabillum (ed. Th. Mommsen, Berli 1895, 171, v. 6—8). Ambroslus, In Hexdemeron lib. 5 s. 15 (Pl 14, 243—244). Agustinus. De civitate Del lib. 4 c. 4 (PL 41, 115). Recte: Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium lib. Vl. 2. 121/
Strana 22
desinit E D 292 C 308va A 124va D 293 C 308vb B 116v D 294 verbo| nec facto vos molestarunt nec nocuerunt cuipiam504) ll ex vobis, spoliari, molestari, ymmo, sicut predictum est, interfici procuratis505. O maledicti fraudatores animarum,] ubi est sanctitos vestro? Ostentastis506) vosipsos quantum ad humanos oculos esse perfectos et sunctos, quin mulierculas fatuas publice non curastis. Et ubi est composicio morum, que requiritur ad sanctitatem? Nonne multi gentiles philosop- his07) costitatem vite laudabiliter tenuerunt, et tamen solutem consequi sine fide moribusque non meruerunt? Audite, quid beatus Ambrosius Super Lucam libro 2 dicit (y): „Cum deposuero omne peccatum et exuero omnem maliciam et simplicitate contentus fuero inops malorum, superest, ut mores temperem. Guid enim michi prodest carere sceleribus, nisi fuero mitis et mansuetus?“ Dixit Psalmista: „Mansueti hereditabunt terram et delectabuntur in multitudine pacis“. Ps. 36 (11). Quod verbum tractans Cassiodorus dicit (z): „Mansuetos508), id est pacificos, et mites, qui alienos iniquitates tolerant nec aliquem gravare presumunt.“ Tales heredi- tabunt terrom, non vos, ypocrite, qui estis armiductores509) et instigatores [ bellorum, homicidiorum, ignium et rapindrum. „Audiant ergo mansueti et letentur“. Ps. 33 (3). quid „mansuetis dabit graciam Dominus“, Prov. 3 (34), „et exaltabit mansuetos in solutem“. Ps. 149 (4), et humiliabit vos ypocritos peccatores510). Ps. 146 (6). Nom et pellis ursino511) communiter512) non513) ad alium usum disponitur, nisi ad pedum substratorium514) ante lectum. Instrumenta mechanica, que in corpore prefate bestie videbantur, me- chanicos, alios artifices varios eidem unitos et incorporatos suosque defendentes arti- culos iuxta species proprias designant515). Nam gladiatores, cultellifabros, tritulatores, [alces515/1) messores 16) figurabant. 1sta sunt „scuta fusilia“ et „squame behemot“, lob 45 (6). super quo beatus Gregorius Moralium libro 33 dicit (aa): „In scuto obstina- ta duricia defensionum intelligitur.“ Et infra (bb): „Scuta fusilia omnes iniquiI dicun- tur, quia ne ad se corripiencia517) verba perveniant, quasi contra adversancium iacula scuta defensionem parant.“ Et infra (cc) „Squame behemoth omne corpus dyaboli, id est multitudo reproborum intelligitur.“ Hii namque cum supradictis Wiclefistis518) pariter conglobati facti sunt ad irrogandas519) I iniurias volidi, ad lacessendum alios importuni, ad subiugandum ac destruendum liberos520) proni, ad ea, que iure521) debent facere, ignavi, ad ea vero522), que nec facere nec mente concipere licuit, plus quam parati. Et quid inquam de talibus? Grossi et inflexibiles sunt, nullis flectuntur exhortacionibus, nullis mulcentur precibus, nullis eciam quantumlibet miseris523) mise- rentur. Isti sunt „filij dura facie et indomabili corde“, Ezech. 2 (4). Corde, inquam, indomabili, quod nec compunccione scinditur, nec pietate mollitur, nec movetur precibus, nec minis cedit, ingratum ad beneficia, infidum ad consilia, sevum ad iudicia, inverecundum ad turpia, inpavidum ad pericula, inhumanum524) ad humana, temerarium ad divina, preteritorum obliviscens, presencium negligens, futura non previdens525), promptum ad turpia et nefaria, sed ad opera bona et laudabilia nimis tardum. Inter quos erant agricole, sutores, sortores, braxatores526), fures, incendiarii, raptores, I fornicarii, et breviter dicendo527) erant ibi homines de omni malorum528) genere eciom529) cum mulieribus congregati ! venientesque gregatim530) ad villas et oppida bonos et probos homines, qui sectam illorum noluerunt531) accipere, gravis- sime! devastabant, et quandoque532) femine tales graviora533) crudelioraque quam viri seu milites faciebant. Poterat illud verbum (dd): „Femina res fragilis, res pavida, res puerilis“ in hoc veraciter534) commutari: „Femina res flebilis535), res perfida resque crudelis, semper prond rei, que prohibetur ei. A 124rb I E 226 B 1161 Ambrosius, Exposltionis in Lucam lib. 5 ad 54 (PL 15, 1736). (y) (z) Cassiodorus — non inveni. (o0) Gregorius, Moralium lib. 33 c. 28 (PL 76. 705: „Scuta igni comburit, cum peccantium mentes obstinata se duritia defendentes ad poenitentide et confessionis ardorem Sancti Spiritus calore succendit.). (bb) Gregorlus, Moralium lib. 33 c. 28 (PL 76, 706). Gregorius, Moralium lib. 33 c., 28 (PL 76, 706) (cc) (dd) H. Walther, Latenische Sprichwörter 11, nr. 9202. /22/
desinit E D 292 C 308va A 124va D 293 C 308vb B 116v D 294 verbo| nec facto vos molestarunt nec nocuerunt cuipiam504) ll ex vobis, spoliari, molestari, ymmo, sicut predictum est, interfici procuratis505. O maledicti fraudatores animarum,] ubi est sanctitos vestro? Ostentastis506) vosipsos quantum ad humanos oculos esse perfectos et sunctos, quin mulierculas fatuas publice non curastis. Et ubi est composicio morum, que requiritur ad sanctitatem? Nonne multi gentiles philosop- his07) costitatem vite laudabiliter tenuerunt, et tamen solutem consequi sine fide moribusque non meruerunt? Audite, quid beatus Ambrosius Super Lucam libro 2 dicit (y): „Cum deposuero omne peccatum et exuero omnem maliciam et simplicitate contentus fuero inops malorum, superest, ut mores temperem. Guid enim michi prodest carere sceleribus, nisi fuero mitis et mansuetus?“ Dixit Psalmista: „Mansueti hereditabunt terram et delectabuntur in multitudine pacis“. Ps. 36 (11). Quod verbum tractans Cassiodorus dicit (z): „Mansuetos508), id est pacificos, et mites, qui alienos iniquitates tolerant nec aliquem gravare presumunt.“ Tales heredi- tabunt terrom, non vos, ypocrite, qui estis armiductores509) et instigatores [ bellorum, homicidiorum, ignium et rapindrum. „Audiant ergo mansueti et letentur“. Ps. 33 (3). quid „mansuetis dabit graciam Dominus“, Prov. 3 (34), „et exaltabit mansuetos in solutem“. Ps. 149 (4), et humiliabit vos ypocritos peccatores510). Ps. 146 (6). Nom et pellis ursino511) communiter512) non513) ad alium usum disponitur, nisi ad pedum substratorium514) ante lectum. Instrumenta mechanica, que in corpore prefate bestie videbantur, me- chanicos, alios artifices varios eidem unitos et incorporatos suosque defendentes arti- culos iuxta species proprias designant515). Nam gladiatores, cultellifabros, tritulatores, [alces515/1) messores 16) figurabant. 1sta sunt „scuta fusilia“ et „squame behemot“, lob 45 (6). super quo beatus Gregorius Moralium libro 33 dicit (aa): „In scuto obstina- ta duricia defensionum intelligitur.“ Et infra (bb): „Scuta fusilia omnes iniquiI dicun- tur, quia ne ad se corripiencia517) verba perveniant, quasi contra adversancium iacula scuta defensionem parant.“ Et infra (cc) „Squame behemoth omne corpus dyaboli, id est multitudo reproborum intelligitur.“ Hii namque cum supradictis Wiclefistis518) pariter conglobati facti sunt ad irrogandas519) I iniurias volidi, ad lacessendum alios importuni, ad subiugandum ac destruendum liberos520) proni, ad ea, que iure521) debent facere, ignavi, ad ea vero522), que nec facere nec mente concipere licuit, plus quam parati. Et quid inquam de talibus? Grossi et inflexibiles sunt, nullis flectuntur exhortacionibus, nullis mulcentur precibus, nullis eciam quantumlibet miseris523) mise- rentur. Isti sunt „filij dura facie et indomabili corde“, Ezech. 2 (4). Corde, inquam, indomabili, quod nec compunccione scinditur, nec pietate mollitur, nec movetur precibus, nec minis cedit, ingratum ad beneficia, infidum ad consilia, sevum ad iudicia, inverecundum ad turpia, inpavidum ad pericula, inhumanum524) ad humana, temerarium ad divina, preteritorum obliviscens, presencium negligens, futura non previdens525), promptum ad turpia et nefaria, sed ad opera bona et laudabilia nimis tardum. Inter quos erant agricole, sutores, sortores, braxatores526), fures, incendiarii, raptores, I fornicarii, et breviter dicendo527) erant ibi homines de omni malorum528) genere eciom529) cum mulieribus congregati ! venientesque gregatim530) ad villas et oppida bonos et probos homines, qui sectam illorum noluerunt531) accipere, gravis- sime! devastabant, et quandoque532) femine tales graviora533) crudelioraque quam viri seu milites faciebant. Poterat illud verbum (dd): „Femina res fragilis, res pavida, res puerilis“ in hoc veraciter534) commutari: „Femina res flebilis535), res perfida resque crudelis, semper prond rei, que prohibetur ei. A 124rb I E 226 B 1161 Ambrosius, Exposltionis in Lucam lib. 5 ad 54 (PL 15, 1736). (y) (z) Cassiodorus — non inveni. (o0) Gregorius, Moralium lib. 33 c. 28 (PL 76. 705: „Scuta igni comburit, cum peccantium mentes obstinata se duritia defendentes ad poenitentide et confessionis ardorem Sancti Spiritus calore succendit.). (bb) Gregorlus, Moralium lib. 33 c. 28 (PL 76, 706). Gregorius, Moralium lib. 33 c., 28 (PL 76, 706) (cc) (dd) H. Walther, Latenische Sprichwörter 11, nr. 9202. /22/
Strana 23
Nam veridico percepi536) relatu, quod quedam wiclefica femina] virilibus armis et A 124vb vestibus induta, more clientis insidens537) equo, manu lanceam gerens quendam strennuum militem invasit, qui reputans virum militarem538) in se irruere fortiter eidem se opposuit, quam vulneratam letaliter e sella proiecit. Potitus igitur victoria dum miles spolia capere vellet539) - alias voluisset - quam prius clientem aut militarem estimabat, depositis armis illius et vestibus reperit mulierem. Rustici vero et mechanici vel artifices ad obtinendas municiones vel civitates eciam fortissimos sic erant fervidi, ut in prima semper acie ponerentur. Quanta autem occisorum hominum hinc inde fuerit540) multitudo, aut quis eorum sit numerus, novit ille, qui nichil ignorat, cui sunt simpliciter omnia manifesta. A viro tamen audivi nobili541), qui quendam Wiclefista- rum capitaneum bene sibi faventem peciit, ut numerum sibi de parte] sud diceret occisorum, qui capitaneus respondit, quod in anno Domini MCCCCXX1542) currente ob illo543) tempore, quo se domino regi presumpserunt opponere, de parte Wiclef CXX millia corruissent. Si verum544) est, nescio, non tamen dubito, hinc inde plura millio cecidisse. Dicite nunc, dicite545) verum, iam decernite, clerici, presbyteri, magistri pestiferi, cives, nec non ceteri cuncti Wiclefiste, quis546) vestrum exsors sit547) homicidii? Completam iam Isaie 24 (2) propheciam cernimus548) oculate: „Et erit sicut populus, sic socerdos.“ Populus549) arreptis armis et offendiculis currit ad stragem et sacerdos accepto corpore Dominico precedit, exhortatur et predicat devastandum, spoliandum, interficiendum, rapiendum ac exurendum. O quot homicidia, quot incendia, quot spolia, quot adulteria, quot sacrilegia quotque mala proch dolor induxistis! Quis550) absolvet vos? Quis dispensabit vobiscum? Guis refundet? Guis satisfaciet pro vobis, que vos551), ut552) est notorium, omni553) procurastis? Et ut sciatis penam Domini Dei pro homicidio inflictam, respicite Cain, illum homicidam primum, vestrum capi- taneum ac precessorem. Postquam enim occidit554) fratrem suum Abel, maledixit eum555) Dominus dicens:„Nunc igitur moledictus eris556) super terram“ etc.557) „Cum operatus fueris eam, non dobit fructus suos et vagus et profugus eris“, Gen. 4 (11—12). 1ste procul dubio pene, nisi] sotisfeceritis, evenient vobis558), et graviorem timeo, prout iam pluribus vestris in hac parte complicibus venit. Dixit namque Do- minus: „Quicunque effuderit humanum sanguinem, fundetur quoque sangius illius: ad imaginem quippe Dei factus est homo“, Gen. 9 (6). Et cum secundum Patrum559) sanctorum dicta non liceat eciam malefactorem interficere, nisi ei, qui hobet iudicia- riam potestatem, et hoc adhuc sufficienti apposita diligencia, quomodo ] vos viros innocuos, monachos, presbyteros, cives et mulieres aliosque plurimos facto vel verbo, id est exhortacionibus provocativis, interficere presumpsistis? Forte dicetis, o male- dicti560): Nos hortabamur populum defendere legem Dei, propter quod non sumus irregulares nec homicide. Nam et Cristus mortuus est et Machabei pro legibus patrum pungnabant, prout habetur per ambos libros Machabeorum, qui eciam plurimos pere- merunt. Ad hoc respondeo capiendo sagittam tuam pro mea, contra te ipsum defensa: Cristus mortuus est, non armis pungnavit, non occidit, sed vivificavit. Morie- bantur et alii sancti pro fide Cristi, moriebantur quidem, sed non mortificabant, sufferebant iniurias, non inferebant, molestabantur, non molestabant. Non est hec via Domini, mala pro malis reddere, sed contraria, prout Apostolus dicit ad Roma- nos 12 (14): „Benedicite persequentibus vos: i benedicite, et nolite maledicere.“ Et iterum: „Nemini dantes ullam offensionem“, 2 Cor. 6 (3). Docuit hos hec Dominus lesus per exemplum. Cum Petrus amputasset auriculam illius, reprehendit eum lesus et dixit: „Converte gladium tuum in vaginam. An putas, quia non possum rogare Patrem meum, et exhibebit ] michi modo plus quam duodecim legiones ange- lorum?“ Et quamvis ad captandum eum venerdt Malchus, noluit tamen lesus malum pro malo reddere, sed bonum pro malo: „Cum enim tetigisset auriculam eius, sanavit eum“, Luce 22 (51). Ergo via vestra, quam vos heu miseri practicastis, non est deifi- co561), sed diabolica, non cristianica562), sed tyrannico563). Et quis vos posuit seu constituit iudices in fidei564) tam ardua causo? Revera vos ipsi iudices in causa propria fieri non potestis. Quod ergo de Machabeis allegatis, non pro vobis, sed contra vos est. Nom illi contra gentiles et contra ludeos, legum paternarum et565) patrie proditores566), dimicabont, vos autem contra cristionos optimos, videlicet con- tro567) Cartusienses, contra Cistercienses, contra monachos et fratres, in quibus evi- denter563) viguit569) cristianitas, contraque570) probissimos cives ac fidelissimos incolas regni, dimissis ac intactis ludeis et hereticis Woldensibus, Thaboritis et Adamitis, D 295 C 309r0 A 125ra D 296 B 1171 C 309rb D 297 A 125rb /23/
Nam veridico percepi536) relatu, quod quedam wiclefica femina] virilibus armis et A 124vb vestibus induta, more clientis insidens537) equo, manu lanceam gerens quendam strennuum militem invasit, qui reputans virum militarem538) in se irruere fortiter eidem se opposuit, quam vulneratam letaliter e sella proiecit. Potitus igitur victoria dum miles spolia capere vellet539) - alias voluisset - quam prius clientem aut militarem estimabat, depositis armis illius et vestibus reperit mulierem. Rustici vero et mechanici vel artifices ad obtinendas municiones vel civitates eciam fortissimos sic erant fervidi, ut in prima semper acie ponerentur. Quanta autem occisorum hominum hinc inde fuerit540) multitudo, aut quis eorum sit numerus, novit ille, qui nichil ignorat, cui sunt simpliciter omnia manifesta. A viro tamen audivi nobili541), qui quendam Wiclefista- rum capitaneum bene sibi faventem peciit, ut numerum sibi de parte] sud diceret occisorum, qui capitaneus respondit, quod in anno Domini MCCCCXX1542) currente ob illo543) tempore, quo se domino regi presumpserunt opponere, de parte Wiclef CXX millia corruissent. Si verum544) est, nescio, non tamen dubito, hinc inde plura millio cecidisse. Dicite nunc, dicite545) verum, iam decernite, clerici, presbyteri, magistri pestiferi, cives, nec non ceteri cuncti Wiclefiste, quis546) vestrum exsors sit547) homicidii? Completam iam Isaie 24 (2) propheciam cernimus548) oculate: „Et erit sicut populus, sic socerdos.“ Populus549) arreptis armis et offendiculis currit ad stragem et sacerdos accepto corpore Dominico precedit, exhortatur et predicat devastandum, spoliandum, interficiendum, rapiendum ac exurendum. O quot homicidia, quot incendia, quot spolia, quot adulteria, quot sacrilegia quotque mala proch dolor induxistis! Quis550) absolvet vos? Quis dispensabit vobiscum? Guis refundet? Guis satisfaciet pro vobis, que vos551), ut552) est notorium, omni553) procurastis? Et ut sciatis penam Domini Dei pro homicidio inflictam, respicite Cain, illum homicidam primum, vestrum capi- taneum ac precessorem. Postquam enim occidit554) fratrem suum Abel, maledixit eum555) Dominus dicens:„Nunc igitur moledictus eris556) super terram“ etc.557) „Cum operatus fueris eam, non dobit fructus suos et vagus et profugus eris“, Gen. 4 (11—12). 1ste procul dubio pene, nisi] sotisfeceritis, evenient vobis558), et graviorem timeo, prout iam pluribus vestris in hac parte complicibus venit. Dixit namque Do- minus: „Quicunque effuderit humanum sanguinem, fundetur quoque sangius illius: ad imaginem quippe Dei factus est homo“, Gen. 9 (6). Et cum secundum Patrum559) sanctorum dicta non liceat eciam malefactorem interficere, nisi ei, qui hobet iudicia- riam potestatem, et hoc adhuc sufficienti apposita diligencia, quomodo ] vos viros innocuos, monachos, presbyteros, cives et mulieres aliosque plurimos facto vel verbo, id est exhortacionibus provocativis, interficere presumpsistis? Forte dicetis, o male- dicti560): Nos hortabamur populum defendere legem Dei, propter quod non sumus irregulares nec homicide. Nam et Cristus mortuus est et Machabei pro legibus patrum pungnabant, prout habetur per ambos libros Machabeorum, qui eciam plurimos pere- merunt. Ad hoc respondeo capiendo sagittam tuam pro mea, contra te ipsum defensa: Cristus mortuus est, non armis pungnavit, non occidit, sed vivificavit. Morie- bantur et alii sancti pro fide Cristi, moriebantur quidem, sed non mortificabant, sufferebant iniurias, non inferebant, molestabantur, non molestabant. Non est hec via Domini, mala pro malis reddere, sed contraria, prout Apostolus dicit ad Roma- nos 12 (14): „Benedicite persequentibus vos: i benedicite, et nolite maledicere.“ Et iterum: „Nemini dantes ullam offensionem“, 2 Cor. 6 (3). Docuit hos hec Dominus lesus per exemplum. Cum Petrus amputasset auriculam illius, reprehendit eum lesus et dixit: „Converte gladium tuum in vaginam. An putas, quia non possum rogare Patrem meum, et exhibebit ] michi modo plus quam duodecim legiones ange- lorum?“ Et quamvis ad captandum eum venerdt Malchus, noluit tamen lesus malum pro malo reddere, sed bonum pro malo: „Cum enim tetigisset auriculam eius, sanavit eum“, Luce 22 (51). Ergo via vestra, quam vos heu miseri practicastis, non est deifi- co561), sed diabolica, non cristianica562), sed tyrannico563). Et quis vos posuit seu constituit iudices in fidei564) tam ardua causo? Revera vos ipsi iudices in causa propria fieri non potestis. Quod ergo de Machabeis allegatis, non pro vobis, sed contra vos est. Nom illi contra gentiles et contra ludeos, legum paternarum et565) patrie proditores566), dimicabont, vos autem contra cristionos optimos, videlicet con- tro567) Cartusienses, contra Cistercienses, contra monachos et fratres, in quibus evi- denter563) viguit569) cristianitas, contraque570) probissimos cives ac fidelissimos incolas regni, dimissis ac intactis ludeis et hereticis Woldensibus, Thaboritis et Adamitis, D 295 C 309r0 A 125ra D 296 B 1171 C 309rb D 297 A 125rb /23/
Strana 24
C 309va B 117v A 125va D 299 C 309vb D 300 A 125vb crudeliter desevistis. Insuper in ligam et conspiracionem vestram predones 571), latrones, fures et homicidos nec non omnes publiconos et maleficos collegistis. Nec vos relevat572) illud palliolum de sumpcione sacramenti Dominici sub utraque specie, per quod beguthas et beghardos nec non rudes et simplices homines ypocrite seduxistis dicentes: Preceptum Domini est loh. 6 (54) dicentis „Nisi manducaveritis carnem Filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis.“ Nec ille clypeus, quo populum I mechanicum ad invadendum aliend bona perperam excitastis, proteget vos, videlicet: „Pro iusticia agonizare pro anima tua, et usque ad mortem certa pro iusticia, et Deus expugnabit pro te inimicos tuos“, Eccli 4 (33). Predicastis et clamastis: „Ecce hec est iusticia Dei: »Nisi manducaveritis« etc. Guilibet tenetur573) eam armis et manibus defensure, prout hoc Ecclesiasticus facere consuluit et manda- vit.“ Non sic, o crudeles homines, non sic. Audite Paulum apostolum dicentem: „Litera occidit, Spiritus autem vivificat“. 2 Cor. 3 (6). Nam secundum beatum Hila- rium libro 2 De Trinitate (ee) [ „heresis de intelligencia, non de scriptura est; sensus et non sermo fit crimen“. Ila ergo litera Salvatoris „Nisi manducaveritis“, si non solus574) eam explanosset Salvator, adhuc intelligi deberet sic, prout ecclesia katholica receperit575) atque tenet. Nam omnis Scriptura sacra in tantum est authen- tica, in quantum eam ecclesia katholica acceptavit, teste beato Augustino, qui dicit (ff): „Ego evangelio non crederem, nisi me auctoritos ecclesie commoveret“, in libro Contra Faustum. Sed quia Scripturam illam nutantibus apostolis et duram esse dicentibus solus Dominus noster lesus Cristus explanavit et exposuit quodam- modo576), redarguens eos de intelligencia literali atque dicens: „Numquid et vos vultis abire? Spiritus est, qui vivificat, caro non prodest quidquam: verba, que locutus sum vobis, spiritus et vita sunt.“ Quod577) exponens beatus Augustinus dicit (gg): „Guid est "Spiritus et vito sunt?« 1d est spiritualiter intelligenda sunt.“ Sic ergo a fidelibus accipienda sunt. Nam sic ab ecclesia sunt recepta. Igitur pro literali intelligencia certare aut agonizare non est pro573) iusticia certare, sed pro determinacione katholica et intelligencia, quam approbavit ecclesio579), certare est veraciter pro iusticia580) agonizare. Quapropter, vos miseri literales et non intellec- tuales magistri et presbyteri toliter predicantes mechanicos pauperes plurimos sedu- xistis. Quod autem non581) oportedt illum textum „Nisi manducaveritis" teneri ad literam, preter alia sic probatur: Nam gloriosa Virgo Maria, beatus Petrus et alii discipuli, antequam! Cristus illa verba protulerdt, erant582) beuti. Patet de beata Virgine per illam mulierem, que extollens vocem de turba dixit ad lesum: „Beatus venter, qui te portavit, et ubera, que suxisti." Quod et ipse583) Salvator corrobo- rans dixit: „Guin ymmo beati“ etc., Luc. 11 (28). Eciam ipse Salvator dixit Petrum esse beatum dicens: „Beatus es Symon Bar lona, quin caro et sanguis non584) revelavit tibi“ etc., Math. 16 (17). Item beatificavit apostolos dicens: „Beati oculi, qui vident, que vos videtis“, Luce 10 (23). Ecce isti omnes erant beati et per consequens habebant vitam in semetipsis, et tamen non manducaverant585) adhuc eius cornem nec586) biberant eius sanguinem ad literam, cum hoc sacramentum nondum fuerdt587) institutum. Eciam post institucionem ille ! beatus latro per confes- sionem innocencie Cristi et per recognicionem divinitatis eius et per fidelem oracio- nem sine literali sumpcione sacramenti obtinuit paradisum et alii588) post illum tempore primitivo. Quid igitur illis impiis et miseris rusticis et mechanicis dicam, qui tanti cristioni sanguinis, ut589) predictum est, obnoxii sunt? Si non penituerint, illam vin- dictam perpetui ignis et vermis590), que ponitur Eccli591) 7 (19), consequentur. Ma- gistris autem et592) predicontibus dico, quod ibidem scriptum est: „Seminastis mala in sulcis iniusticie593), metetis ea in septuplum sine fine“ etc. De pharetra vero illa 594) magna, quam non in cingulo communi sagit- tariorum consuetudine, sed in dextra scapula seu brachio deferebat, quid significet, videamus. Scapule proteccionem innuunt595), unde Psalmista: „Scapulis suis“, inquit, „obumbrabit tibi“, scilicet596) Altissimus, si habitaveris in adiutorio suo. Non te fervor libidinis uret, non te furor iracundie vincet, non te jaculum cupidinis tan- D 298 (ee) Hilarius, De Trinitate lib. 2 ad 3 (PL 10, 51—52). Augustinus, Contra epistolam Manichael quam vocant Fundamenti lib. unus c. 4 (Pl (ff) 42, 176). (99) Augustinus, In loannis evangelium tract. 26 c. 6 (PL 35, 1618). /24/
C 309va B 117v A 125va D 299 C 309vb D 300 A 125vb crudeliter desevistis. Insuper in ligam et conspiracionem vestram predones 571), latrones, fures et homicidos nec non omnes publiconos et maleficos collegistis. Nec vos relevat572) illud palliolum de sumpcione sacramenti Dominici sub utraque specie, per quod beguthas et beghardos nec non rudes et simplices homines ypocrite seduxistis dicentes: Preceptum Domini est loh. 6 (54) dicentis „Nisi manducaveritis carnem Filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis.“ Nec ille clypeus, quo populum I mechanicum ad invadendum aliend bona perperam excitastis, proteget vos, videlicet: „Pro iusticia agonizare pro anima tua, et usque ad mortem certa pro iusticia, et Deus expugnabit pro te inimicos tuos“, Eccli 4 (33). Predicastis et clamastis: „Ecce hec est iusticia Dei: »Nisi manducaveritis« etc. Guilibet tenetur573) eam armis et manibus defensure, prout hoc Ecclesiasticus facere consuluit et manda- vit.“ Non sic, o crudeles homines, non sic. Audite Paulum apostolum dicentem: „Litera occidit, Spiritus autem vivificat“. 2 Cor. 3 (6). Nam secundum beatum Hila- rium libro 2 De Trinitate (ee) [ „heresis de intelligencia, non de scriptura est; sensus et non sermo fit crimen“. Ila ergo litera Salvatoris „Nisi manducaveritis“, si non solus574) eam explanosset Salvator, adhuc intelligi deberet sic, prout ecclesia katholica receperit575) atque tenet. Nam omnis Scriptura sacra in tantum est authen- tica, in quantum eam ecclesia katholica acceptavit, teste beato Augustino, qui dicit (ff): „Ego evangelio non crederem, nisi me auctoritos ecclesie commoveret“, in libro Contra Faustum. Sed quia Scripturam illam nutantibus apostolis et duram esse dicentibus solus Dominus noster lesus Cristus explanavit et exposuit quodam- modo576), redarguens eos de intelligencia literali atque dicens: „Numquid et vos vultis abire? Spiritus est, qui vivificat, caro non prodest quidquam: verba, que locutus sum vobis, spiritus et vita sunt.“ Quod577) exponens beatus Augustinus dicit (gg): „Guid est "Spiritus et vito sunt?« 1d est spiritualiter intelligenda sunt.“ Sic ergo a fidelibus accipienda sunt. Nam sic ab ecclesia sunt recepta. Igitur pro literali intelligencia certare aut agonizare non est pro573) iusticia certare, sed pro determinacione katholica et intelligencia, quam approbavit ecclesio579), certare est veraciter pro iusticia580) agonizare. Quapropter, vos miseri literales et non intellec- tuales magistri et presbyteri toliter predicantes mechanicos pauperes plurimos sedu- xistis. Quod autem non581) oportedt illum textum „Nisi manducaveritis" teneri ad literam, preter alia sic probatur: Nam gloriosa Virgo Maria, beatus Petrus et alii discipuli, antequam! Cristus illa verba protulerdt, erant582) beuti. Patet de beata Virgine per illam mulierem, que extollens vocem de turba dixit ad lesum: „Beatus venter, qui te portavit, et ubera, que suxisti." Quod et ipse583) Salvator corrobo- rans dixit: „Guin ymmo beati“ etc., Luc. 11 (28). Eciam ipse Salvator dixit Petrum esse beatum dicens: „Beatus es Symon Bar lona, quin caro et sanguis non584) revelavit tibi“ etc., Math. 16 (17). Item beatificavit apostolos dicens: „Beati oculi, qui vident, que vos videtis“, Luce 10 (23). Ecce isti omnes erant beati et per consequens habebant vitam in semetipsis, et tamen non manducaverant585) adhuc eius cornem nec586) biberant eius sanguinem ad literam, cum hoc sacramentum nondum fuerdt587) institutum. Eciam post institucionem ille ! beatus latro per confes- sionem innocencie Cristi et per recognicionem divinitatis eius et per fidelem oracio- nem sine literali sumpcione sacramenti obtinuit paradisum et alii588) post illum tempore primitivo. Quid igitur illis impiis et miseris rusticis et mechanicis dicam, qui tanti cristioni sanguinis, ut589) predictum est, obnoxii sunt? Si non penituerint, illam vin- dictam perpetui ignis et vermis590), que ponitur Eccli591) 7 (19), consequentur. Ma- gistris autem et592) predicontibus dico, quod ibidem scriptum est: „Seminastis mala in sulcis iniusticie593), metetis ea in septuplum sine fine“ etc. De pharetra vero illa 594) magna, quam non in cingulo communi sagit- tariorum consuetudine, sed in dextra scapula seu brachio deferebat, quid significet, videamus. Scapule proteccionem innuunt595), unde Psalmista: „Scapulis suis“, inquit, „obumbrabit tibi“, scilicet596) Altissimus, si habitaveris in adiutorio suo. Non te fervor libidinis uret, non te furor iracundie vincet, non te jaculum cupidinis tan- D 298 (ee) Hilarius, De Trinitate lib. 2 ad 3 (PL 10, 51—52). Augustinus, Contra epistolam Manichael quam vocant Fundamenti lib. unus c. 4 (Pl (ff) 42, 176). (99) Augustinus, In loannis evangelium tract. 26 c. 6 (PL 35, 1618). /24/
Strana 25
get597), quid „scapulis suis obumbrabit ] tibi“ Deus. Aliter autem diabolus hiis, qui D 303 voluntatem eius faciunt, obumbrat. Nam veritatem obnubilat, falsitatem blande pro- pinot, abicit598) pietatem, inducit ferocitatem, adimit puritatem599) et iniicit feditatem, destruit utilitatem et procurdt calamitatem. Retrahens enim a bonis et mala I sug- gerens| obumbrat mentes eorum, ne faciant opera lucis, sed tenebrarum. Pharetra enim600) grandis in bracchio801) fortitudinem tyrannicam notat, non tamen medio- crium602), sed magnotorum atque potentum603), qui contra potestatem ecclesiasticam et iurisdiccionem seviunt gravius ut frequenter. Non est enim verisimile, quod civiles homines aut rustici aut mechanici potestatibus sublimioribus tam spiritualibus quam temporalibus restitissent, si non secum quorundam nobilium604) conspiratam potenciam habuissent. Quis unquem cogitosset, quod homines, in quibus cristiana religio pene pre ceteris viguit, in quibus fides et fidelitos, virtus et omnis honestas cubile suum locaverant505), ad tantum honoris606) vilipenaium se defiecterent607), ut et ea, que Dei sunt, contempnerent608) nec non destruerent69), et ea, que sunt cesaris, non solum ej610) non redderent, sed ei totis viribus rebellarents11), cum Dominus in evangelio dicat: „Reddite ergo, que sunt cesaris, cesari: et que sunt Dei, Deo.“ Math. 22 (21); et Paulus apostolus ad Romanos 13 (1): „Omnis“, inquit, „anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est potestos, nisi a Deo“: et Deus Pater Pilato super lesum Cristum iudicandi512) contulit potestatem ipso testante atque dicente: „Non hoberes in me potestatem, nisi tibi desuper datum fuisset“, loh. 19 (11). Guid movit eos ad resistendum principi et ad demoliendum sancta? Non reor aliud quam pharetra magnatorum, sub quorum umbraculo sud prava desideria perficere condbantur. Sed nescierunt in illa pharetra quoddam latibulum: „Nescierunt neque intellexerunt, in tenebris, heus, ambulant, et moventur iam fundamenta terre.“ Hoc erat513) latibulum, hec iniquoe14) cogitacio, hoc doli machinamentum in pharetra magnatorum: Ecce iam615) cives precellunt616) nos in operibus, clerus iam dilatatus est in possessionibus, rex habundat in thesauris et regionibus. Sagaci consilio pro- videndum est, ut cives contra regem, si sectam eorum amplecti noluerit, moveantur. Quo facto quorsum res diverterit617), ditabimur et| bona temporalia sive clericorum sive civium inter nos ipsos gratuito dividemus. Nam si dominus rex civibus consense- rit et eorum dogmatibus| adheserit, certum est secundum civium voluntatem non debere clericos618) bona temporalia possidere, nobis infallibiliter dondbuntur. Quod si rex non acquieverit, movebuntur arma, surgent hinc inde bella619), venient non parva, sed copiosa stipendia, et sic clientes et milites utique ditabuntur. Quidquid autem bonorum temporalium nostris municionibus et costris adiacet, hoc nostre dicioni perpetue subiacebit. Hoc erat absconsum latibulum in quorundam, non tamen omnium, pharetra magnatorum. Bene scriptum est: „Radix omnium malorum est cupiditas, quidam appetentes] erraverunt a fide et inseruerunt se doloribus multis“. 1 Thym. 6 (10). Nam cupiditas est transgressionis mater, nocendi magistra, primi- pilaria tocius iniquitatis, auriga malicie, siccaria virtutum, sedicionis 620) origo nec non foved scandalorum. O detestabilis ambicio, o execrabilis621) intencio, o inexpia- bilis execucio magnatorum. Quia bona propria gulose, pompose, I luxuriose, prodiga- liter, miserdbiliter dispenderant 22), per rapinam volunt denuo sublevari. O ambicio quam ceca semper, o presumpcio temeraria, o desiderium iniquum et perversum, o nephanda623) rabies iniquorum, o luporum edax affectus624), o sevior quam bestia- rum aspectus, sed non vere durabilis! profectus! Non audistis quandoque predicatum: Ve qui predaris: nonne et ipse predaberis? ls. 33 (1). Non audistis625) illud commune dictum (hh): „De male626) quesitis non goudebit tercius heres?“ Guid627) od hoc evangelium dicit? „Eddem mensura, qua mensi fueritis, remecietur vobis". Luce 6 (38). Perdetis concessa, qui rapitis inconcessa. O heu heu, vos miseri, perpendere debuistis soltem retribucionem iusti iudicis in futuro. „Nam si mittitur in ignem, qui rem propriam pauperi non dedit, ubi putobitis vos mitti, qui rapitis aliena?628) Si sterilitos in ignem [ mittitur, o heu rapacitas quid meretur?“ Sic inquit beatus Gregorius in omelia de divite epulone (ii). Findliter igitur829) dico: O vos A 126r D 302 C 310rb D 303 A 126rb B 118V D 304 310ra B 1181 C 310v0 (hh) (ii) H. Walther. Latenische Sprichwörter 1, nr. 5081: „De male quesitis vix gaudet tertius heres." Gregorlus, Homiliarum In evangella lib. 2 homilia 40 (PL 76, 1304—1305). Andreas verbo Gregorii parum accurate allegat. /25/
get597), quid „scapulis suis obumbrabit ] tibi“ Deus. Aliter autem diabolus hiis, qui D 303 voluntatem eius faciunt, obumbrat. Nam veritatem obnubilat, falsitatem blande pro- pinot, abicit598) pietatem, inducit ferocitatem, adimit puritatem599) et iniicit feditatem, destruit utilitatem et procurdt calamitatem. Retrahens enim a bonis et mala I sug- gerens| obumbrat mentes eorum, ne faciant opera lucis, sed tenebrarum. Pharetra enim600) grandis in bracchio801) fortitudinem tyrannicam notat, non tamen medio- crium602), sed magnotorum atque potentum603), qui contra potestatem ecclesiasticam et iurisdiccionem seviunt gravius ut frequenter. Non est enim verisimile, quod civiles homines aut rustici aut mechanici potestatibus sublimioribus tam spiritualibus quam temporalibus restitissent, si non secum quorundam nobilium604) conspiratam potenciam habuissent. Quis unquem cogitosset, quod homines, in quibus cristiana religio pene pre ceteris viguit, in quibus fides et fidelitos, virtus et omnis honestas cubile suum locaverant505), ad tantum honoris606) vilipenaium se defiecterent607), ut et ea, que Dei sunt, contempnerent608) nec non destruerent69), et ea, que sunt cesaris, non solum ej610) non redderent, sed ei totis viribus rebellarents11), cum Dominus in evangelio dicat: „Reddite ergo, que sunt cesaris, cesari: et que sunt Dei, Deo.“ Math. 22 (21); et Paulus apostolus ad Romanos 13 (1): „Omnis“, inquit, „anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est potestos, nisi a Deo“: et Deus Pater Pilato super lesum Cristum iudicandi512) contulit potestatem ipso testante atque dicente: „Non hoberes in me potestatem, nisi tibi desuper datum fuisset“, loh. 19 (11). Guid movit eos ad resistendum principi et ad demoliendum sancta? Non reor aliud quam pharetra magnatorum, sub quorum umbraculo sud prava desideria perficere condbantur. Sed nescierunt in illa pharetra quoddam latibulum: „Nescierunt neque intellexerunt, in tenebris, heus, ambulant, et moventur iam fundamenta terre.“ Hoc erat513) latibulum, hec iniquoe14) cogitacio, hoc doli machinamentum in pharetra magnatorum: Ecce iam615) cives precellunt616) nos in operibus, clerus iam dilatatus est in possessionibus, rex habundat in thesauris et regionibus. Sagaci consilio pro- videndum est, ut cives contra regem, si sectam eorum amplecti noluerit, moveantur. Quo facto quorsum res diverterit617), ditabimur et| bona temporalia sive clericorum sive civium inter nos ipsos gratuito dividemus. Nam si dominus rex civibus consense- rit et eorum dogmatibus| adheserit, certum est secundum civium voluntatem non debere clericos618) bona temporalia possidere, nobis infallibiliter dondbuntur. Quod si rex non acquieverit, movebuntur arma, surgent hinc inde bella619), venient non parva, sed copiosa stipendia, et sic clientes et milites utique ditabuntur. Quidquid autem bonorum temporalium nostris municionibus et costris adiacet, hoc nostre dicioni perpetue subiacebit. Hoc erat absconsum latibulum in quorundam, non tamen omnium, pharetra magnatorum. Bene scriptum est: „Radix omnium malorum est cupiditas, quidam appetentes] erraverunt a fide et inseruerunt se doloribus multis“. 1 Thym. 6 (10). Nam cupiditas est transgressionis mater, nocendi magistra, primi- pilaria tocius iniquitatis, auriga malicie, siccaria virtutum, sedicionis 620) origo nec non foved scandalorum. O detestabilis ambicio, o execrabilis621) intencio, o inexpia- bilis execucio magnatorum. Quia bona propria gulose, pompose, I luxuriose, prodiga- liter, miserdbiliter dispenderant 22), per rapinam volunt denuo sublevari. O ambicio quam ceca semper, o presumpcio temeraria, o desiderium iniquum et perversum, o nephanda623) rabies iniquorum, o luporum edax affectus624), o sevior quam bestia- rum aspectus, sed non vere durabilis! profectus! Non audistis quandoque predicatum: Ve qui predaris: nonne et ipse predaberis? ls. 33 (1). Non audistis625) illud commune dictum (hh): „De male626) quesitis non goudebit tercius heres?“ Guid627) od hoc evangelium dicit? „Eddem mensura, qua mensi fueritis, remecietur vobis". Luce 6 (38). Perdetis concessa, qui rapitis inconcessa. O heu heu, vos miseri, perpendere debuistis soltem retribucionem iusti iudicis in futuro. „Nam si mittitur in ignem, qui rem propriam pauperi non dedit, ubi putobitis vos mitti, qui rapitis aliena?628) Si sterilitos in ignem [ mittitur, o heu rapacitas quid meretur?“ Sic inquit beatus Gregorius in omelia de divite epulone (ii). Findliter igitur829) dico: O vos A 126r D 302 C 310rb D 303 A 126rb B 118V D 304 310ra B 1181 C 310v0 (hh) (ii) H. Walther. Latenische Sprichwörter 1, nr. 5081: „De male quesitis vix gaudet tertius heres." Gregorlus, Homiliarum In evangella lib. 2 homilia 40 (PL 76, 1304—1305). Andreas verbo Gregorii parum accurate allegat. /25/
Strana 26
1 305 A 126v0 D 306 C 310vb B 119r A 126vb D 307 C 311ra D 308 magnati, prebete aures et auscultate. Non potestis cum630) Deo, non potestis cum honore, non potestis iuste quomodolibet aliend631) possidere. Non632) ad ianuam celestem introbitis633), donec minimum reddideritis634) quadrantem. In illa vero pharetra sagitte sunt hec: accelera, spolia, detrahe, predare, incende, combure, nulli parcas, nulli miseredris, nec vidue nec pupillo. O magnati insensati, o milites precipites635), o clientes insipientes, non que honoris636) intelligen- tes, sed que sunt dedecoris exsequentes! Nomen enim bonum, quod secundum Salomonem „melius est, quam divicie multe“, Prov. 22 (1), proch dolor obie- cistis, gloriam in ignominiam, famam bonam et optimam in infamiam perpetuam commutastis. Docuit quidem637) Sapiens filium dicens: „Curam habe de bono nomine, hoc enim magis permanebit tibi, quam mille thesauri magni et preciosi“. Eccli 41 (15), vos autem propter aliend rapere bonum nomen vestrum638) et honorem ita levipenditis quasi lutum, pro quo patres vestri terras longinquas, non parcendo sumptibus, cum vite dispendio639) perlustrabant. Generosi parentes 649) nobilissimique predecessores vestri regibus et principibus obsequentes honoribus eximiis largifluisque muneribus dotabantur. Insuper propter ipsorum fidam641) constanciam ac nobilem magnificenciam filiabus principum matrimonialiter iungebantur. Vos autem honore postposito favoreque principum spreto et, quod omnia superat, Dei timore penitus calcato civibus male fidei atque ruricolis vilibus ad predam et642) persecucionem ecclesie vos ipsos turpiter copulastis. O turpis et magno excecacio, o feda et fatua ligacio,643) o detestabile scandalum, o vix recuperabile malum contra fidem katholi- cam et ritum christianum, contra honorem proprium et divinum in unamI diabolicam fraternitatem nobiles, milites et clientes cum civibus perfidis et rusticis conspira- re! Hec est ferri lutique commixcio, quam Nobuchodonosor diu vidit, quam vir desideriorum Daniel reserdvit644) dicens Dan. 2 (31-33): „Tu rex videbas, et ecce quasi statua una grandis stabat circa te. Huius statue caput ex] auro optimo erat, pectus autem645) et brachia de argento, porro venter et femora ex ere, tibie autem ferree, pedum autem quedam pars ferrea et fictilis.“ Et subdit: „Videbos ita, donec abscissus est de monte lapis sine manibus et percussit statuam in pedibus eius ferreis et fictilibus et comminuit eos. Tunc contrita sunt ferrum, testa et orgentum et aurum et redacta sunt646) quasi in favillam estive dree, que rapta sunt vento“ etc. (2, 34-35). Et quamvis illa visio per ipsum Danielem exposita fuit de regnorum successione, nichilominus tamen647) poterit nostro648) proposito aliquatenus adaptari. Nam se- cundum Apostolum „quecunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt“.. Rom. 15 (4). Hec statua habuit caput aureum. Erant enim primi nobiles et milites regni Deum fervida caritate diligentes, ecclesios et mondsteria fundantes et dotantes. Pectus et brachia, que fuerunt, argentea, fuerunt 1 successores eorum in of- fectu649) caritatis aliquantulum remissi, non tamen aliena rapientes, sed propter Deum propria pauperibus presbyteris et monachis largientes ac650) bona ecclesiastica fortiter defendentes. Venter autem et femora ex ere significant successores horum gulosos et luxuriosos; nec illi clerum ne651) ecclesios spoliaverant, sed vitam suam652) dumtaxat in voluptatibus deduxerunt. Ecce venter et femora ex ere. Tibie vero ferree sunt vel fuerunt illi, qui nec decimabant653) nec offerebant nec aliqua pietate ad ecclesiam seu personds ecclesiasticas movebantur, sed cervice dura sanccionibus et consuetudi- nibus ecclesie resistebant et ubi commode poterant, spirituolita spoliabant. Pedum autem quedam pars ferrea et654) quedam fictilis est moderna seu presens ligacio655) magnatorum clientum et militum cum civibus et rusticanis hominibus, colligacio monstruosa. Non enim ferrum cum luto ad invicem commassantur656), sed quanto- cius separantur. Lapis ille Cristus lesus Dominus noster ubscissus657) de monte sine manibus, conceptus de Spiritu soncto et658) natus ex Maria semper virgine, percuciet statuam illam in pedibus ferreis et fictilibus, id est destruet illam fraternitatem diabolicam et comminuet illos pedes sic compositos et convulsos. „Comminuet illos ut pulverem ante faciem venti| et ut lutum platedrum delebit eos“. Ps. 17 (43). Et tunc conterentur pariter ferrum, testa, es, argentum et aurum. Quasi diceret: Si etenim boni, qui per aurum et argentum figurantur, mortui sunt, quanto magis mali, gulosi659) et660) tyranni, qui per es et ferrum et per testam denotantur! Vel sic: Et tunc conterentur pariter ferrum, testa et es, id est milites et rustici, et argentum et aurum tollent661) alii, quod ipsi per rapinam et spolium collegerunt. Venient hec662) utique super generacionem istam563) pessimam, quid „spes impiorum peribit“, „nec561) /26
1 305 A 126v0 D 306 C 310vb B 119r A 126vb D 307 C 311ra D 308 magnati, prebete aures et auscultate. Non potestis cum630) Deo, non potestis cum honore, non potestis iuste quomodolibet aliend631) possidere. Non632) ad ianuam celestem introbitis633), donec minimum reddideritis634) quadrantem. In illa vero pharetra sagitte sunt hec: accelera, spolia, detrahe, predare, incende, combure, nulli parcas, nulli miseredris, nec vidue nec pupillo. O magnati insensati, o milites precipites635), o clientes insipientes, non que honoris636) intelligen- tes, sed que sunt dedecoris exsequentes! Nomen enim bonum, quod secundum Salomonem „melius est, quam divicie multe“, Prov. 22 (1), proch dolor obie- cistis, gloriam in ignominiam, famam bonam et optimam in infamiam perpetuam commutastis. Docuit quidem637) Sapiens filium dicens: „Curam habe de bono nomine, hoc enim magis permanebit tibi, quam mille thesauri magni et preciosi“. Eccli 41 (15), vos autem propter aliend rapere bonum nomen vestrum638) et honorem ita levipenditis quasi lutum, pro quo patres vestri terras longinquas, non parcendo sumptibus, cum vite dispendio639) perlustrabant. Generosi parentes 649) nobilissimique predecessores vestri regibus et principibus obsequentes honoribus eximiis largifluisque muneribus dotabantur. Insuper propter ipsorum fidam641) constanciam ac nobilem magnificenciam filiabus principum matrimonialiter iungebantur. Vos autem honore postposito favoreque principum spreto et, quod omnia superat, Dei timore penitus calcato civibus male fidei atque ruricolis vilibus ad predam et642) persecucionem ecclesie vos ipsos turpiter copulastis. O turpis et magno excecacio, o feda et fatua ligacio,643) o detestabile scandalum, o vix recuperabile malum contra fidem katholi- cam et ritum christianum, contra honorem proprium et divinum in unamI diabolicam fraternitatem nobiles, milites et clientes cum civibus perfidis et rusticis conspira- re! Hec est ferri lutique commixcio, quam Nobuchodonosor diu vidit, quam vir desideriorum Daniel reserdvit644) dicens Dan. 2 (31-33): „Tu rex videbas, et ecce quasi statua una grandis stabat circa te. Huius statue caput ex] auro optimo erat, pectus autem645) et brachia de argento, porro venter et femora ex ere, tibie autem ferree, pedum autem quedam pars ferrea et fictilis.“ Et subdit: „Videbos ita, donec abscissus est de monte lapis sine manibus et percussit statuam in pedibus eius ferreis et fictilibus et comminuit eos. Tunc contrita sunt ferrum, testa et orgentum et aurum et redacta sunt646) quasi in favillam estive dree, que rapta sunt vento“ etc. (2, 34-35). Et quamvis illa visio per ipsum Danielem exposita fuit de regnorum successione, nichilominus tamen647) poterit nostro648) proposito aliquatenus adaptari. Nam se- cundum Apostolum „quecunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt“.. Rom. 15 (4). Hec statua habuit caput aureum. Erant enim primi nobiles et milites regni Deum fervida caritate diligentes, ecclesios et mondsteria fundantes et dotantes. Pectus et brachia, que fuerunt, argentea, fuerunt 1 successores eorum in of- fectu649) caritatis aliquantulum remissi, non tamen aliena rapientes, sed propter Deum propria pauperibus presbyteris et monachis largientes ac650) bona ecclesiastica fortiter defendentes. Venter autem et femora ex ere significant successores horum gulosos et luxuriosos; nec illi clerum ne651) ecclesios spoliaverant, sed vitam suam652) dumtaxat in voluptatibus deduxerunt. Ecce venter et femora ex ere. Tibie vero ferree sunt vel fuerunt illi, qui nec decimabant653) nec offerebant nec aliqua pietate ad ecclesiam seu personds ecclesiasticas movebantur, sed cervice dura sanccionibus et consuetudi- nibus ecclesie resistebant et ubi commode poterant, spirituolita spoliabant. Pedum autem quedam pars ferrea et654) quedam fictilis est moderna seu presens ligacio655) magnatorum clientum et militum cum civibus et rusticanis hominibus, colligacio monstruosa. Non enim ferrum cum luto ad invicem commassantur656), sed quanto- cius separantur. Lapis ille Cristus lesus Dominus noster ubscissus657) de monte sine manibus, conceptus de Spiritu soncto et658) natus ex Maria semper virgine, percuciet statuam illam in pedibus ferreis et fictilibus, id est destruet illam fraternitatem diabolicam et comminuet illos pedes sic compositos et convulsos. „Comminuet illos ut pulverem ante faciem venti| et ut lutum platedrum delebit eos“. Ps. 17 (43). Et tunc conterentur pariter ferrum, testa, es, argentum et aurum. Quasi diceret: Si etenim boni, qui per aurum et argentum figurantur, mortui sunt, quanto magis mali, gulosi659) et660) tyranni, qui per es et ferrum et per testam denotantur! Vel sic: Et tunc conterentur pariter ferrum, testa et es, id est milites et rustici, et argentum et aurum tollent661) alii, quod ipsi per rapinam et spolium collegerunt. Venient hec662) utique super generacionem istam563) pessimam, quid „spes impiorum peribit“, „nec561) /26
Strana 27
parx erit impiis, dicit Dominus“, quoniam „qui malignantur, extermindbuntur“. Ps. 36 A 127ra (9). Quapropter, piissime Domine lesu Criste665), refugium unicum fidelium tuorum, libera nos a loqueo venancium, a sagittis istorum hominum impiorum, que vere, quia publice666), sunt, volant in die, contere ] pharetram, collide sagittos, destrue B 1197 machinamenta rusticorum, ut populus in te confidens et pro fide tua sancta exilium paciens de tue virtutis adhuc potencia glorietur. Qui cum Deo Patre et Spiritu soncto vivis et regnos Deus per omnia secula seculorum, Amen. Sed nec hoc silencio debeo supprimere, quod pharetra667) iam dicta D 309 non in cingulo iuxta communem sagitancium usum, sed in brachio videbatur. Cingulus enim stringit vestimenta, quapropter restric- cionem vel cohibicionem, ubi ponitur668), notat. Non enim habere cingulum hec bestia viso fuit, sed in brachio, prout dicitur, pharetram detulit, per quod libertos malefa- ciendi669) cui placuerat designatur. Quotquot enim erant fures, latrones, vispiliones, predones, homicide, sacrilegi670), I falsarii et qualescunque heretici, ad illos conflue- bant, quos ipsi gratissime velut homines671) probos capiebant. Quanto vero quis erdt sceleracior, tanto maior et graciosior habebatur. Non erant furce seu672) patibula, non maleficum quemquam digna pena vel ulcio sequebatur, nec fures, nec sacrilegi aut spoliatores tunc plectebantur873). Nam simile suo674) simili alludebat. Libertos erat omnimoda, quis875) quid mali676) voluit677) faciendi, nisi quis eorum temeritatem et maliciam redargueret, aut eorum sectam et mores contempneret578), aut, que pacis vel iusticie sunt, consuleret, et ipsi perciperent vel ad eorum noticiam deveniret, quicunque fuisset cuiuscunque status vel condicionis, mortis sentenciam non evasit. Ex hoc venit, ut nullus ea, que iusticie vel pacis essent 79), auderet consulere, sed ea dumtaxat, que pro fovendis et continuandis latrociniis, spoliis et invasionibus et pro- borum hominum molestacionibus valuissent. Tali igitur libertate habita nobile regnum Bohemie cum suis pertinenciis destruere notaque indelebili turpiter polluere, ecclesias et mondsteria exurare680),] civitates et villos destruere, homines interficere, sanguinem innocentem effundere nec etati nec statui nec sexui parcere, sed solum spoliare et aliena rapere, Deum inhonorare, imaginem Cristi et Marie matris eius semper virginis humanis stercoribus maculare, sanctos et sonctos vilipendere, gentiles et ludeos contra fidem katholicam881) animare, sacerdotes, magistros, monachos venerabiles, ymmo strennuos clientes et milites mutilatos crudeliter interficere, nec ita saciari malicia, sed post hoc682) comburere, moniales prostituere, sacra vasa cruentis manibus contingere, Deo dicatas vestes cum risu polluere ac in usus prophanos convertere, sacerdotum, plebanorum, monachorum, monialium, canonicorum et clericorum bona distrahere, I plebanos et veros pastores a propriis repellere, vagos autem et hereticos ac prophanos, nescio si presbyteros, in eorum loca colligere, statuere ac fovere. Et ] ut683) finem faciam, omnia diabolica opera, si dicere phas est, promptissime per- petrare sonctum, bonum atque licitum reputabant. Sed quod ecclesiarum et clericorum spolia bonos exitus non684) habeant, nec685) utilitatem occupontibus en conferant, preter miseram stragem plurimorum aliter eciam divine miseracionis hoc iudicium pate- fecit. Nam fere cunctis] regnicolis notum est quosdam magne reputacionis homines, qui bona ecclesiastica receperunt, proprid multo meliora turpiter perdidisse; nec est necesse plus dicere, cum hoc sit omnibus manifestum. Et quid686) de cottidianis periculis et dampnis talium dicam? Nullus eorum est, qui non timeat cottidie perdere, que possidet cuncta, aut per manum validam iniquorum aut per prodicionem familia- rium eciam propriorum. Quantos expensas et reysos687) inutiles faciant, quanto dampna percipiant, quot afficiantur tediis, quot excruciantur molestiis, quis est, qui singula determinate68s) voleat explicare! Ille, qui quondam pro tuendo suo fortalicio sex vel octo contentabatur vernaculis, paucis vel nullis eisdem datis stipendiis, cogitur duplatos aut fortosse triplatos sub gravibus stipendiis pabulare. Alius, qui nec extraneos pertimuit, cogitur iam amicos689) et proprios domesticos, ne tradant690) aut noceant, formidare. Erant et adhuc| sunt evangelici fratres duo, videlicet „date et dabitur vobis". Quousque milites et clientes necnon barones dabant Deo, habunda- bant. Postquam autem inceperunt, que Deo dicata sunt, rapere, cito post in bonis temporalibus defecerunt secundum quod scriptum est Proverbiorum 11 (24): „Alii divi- dunt propria, et semper diciores fiunt; alii rapiunt non sua, et semper [ in egestate sunt.“ lustus est Dominus et iusticios dilexit. Sicut nullum bonum irremuneratum, sic nullum malum permittet vel eciam patitur impunitum. C 311rb A 127rb C 311va D 311 B 120r D 312 A 127va C 311vb /27
parx erit impiis, dicit Dominus“, quoniam „qui malignantur, extermindbuntur“. Ps. 36 A 127ra (9). Quapropter, piissime Domine lesu Criste665), refugium unicum fidelium tuorum, libera nos a loqueo venancium, a sagittis istorum hominum impiorum, que vere, quia publice666), sunt, volant in die, contere ] pharetram, collide sagittos, destrue B 1197 machinamenta rusticorum, ut populus in te confidens et pro fide tua sancta exilium paciens de tue virtutis adhuc potencia glorietur. Qui cum Deo Patre et Spiritu soncto vivis et regnos Deus per omnia secula seculorum, Amen. Sed nec hoc silencio debeo supprimere, quod pharetra667) iam dicta D 309 non in cingulo iuxta communem sagitancium usum, sed in brachio videbatur. Cingulus enim stringit vestimenta, quapropter restric- cionem vel cohibicionem, ubi ponitur668), notat. Non enim habere cingulum hec bestia viso fuit, sed in brachio, prout dicitur, pharetram detulit, per quod libertos malefa- ciendi669) cui placuerat designatur. Quotquot enim erant fures, latrones, vispiliones, predones, homicide, sacrilegi670), I falsarii et qualescunque heretici, ad illos conflue- bant, quos ipsi gratissime velut homines671) probos capiebant. Quanto vero quis erdt sceleracior, tanto maior et graciosior habebatur. Non erant furce seu672) patibula, non maleficum quemquam digna pena vel ulcio sequebatur, nec fures, nec sacrilegi aut spoliatores tunc plectebantur873). Nam simile suo674) simili alludebat. Libertos erat omnimoda, quis875) quid mali676) voluit677) faciendi, nisi quis eorum temeritatem et maliciam redargueret, aut eorum sectam et mores contempneret578), aut, que pacis vel iusticie sunt, consuleret, et ipsi perciperent vel ad eorum noticiam deveniret, quicunque fuisset cuiuscunque status vel condicionis, mortis sentenciam non evasit. Ex hoc venit, ut nullus ea, que iusticie vel pacis essent 79), auderet consulere, sed ea dumtaxat, que pro fovendis et continuandis latrociniis, spoliis et invasionibus et pro- borum hominum molestacionibus valuissent. Tali igitur libertate habita nobile regnum Bohemie cum suis pertinenciis destruere notaque indelebili turpiter polluere, ecclesias et mondsteria exurare680),] civitates et villos destruere, homines interficere, sanguinem innocentem effundere nec etati nec statui nec sexui parcere, sed solum spoliare et aliena rapere, Deum inhonorare, imaginem Cristi et Marie matris eius semper virginis humanis stercoribus maculare, sanctos et sonctos vilipendere, gentiles et ludeos contra fidem katholicam881) animare, sacerdotes, magistros, monachos venerabiles, ymmo strennuos clientes et milites mutilatos crudeliter interficere, nec ita saciari malicia, sed post hoc682) comburere, moniales prostituere, sacra vasa cruentis manibus contingere, Deo dicatas vestes cum risu polluere ac in usus prophanos convertere, sacerdotum, plebanorum, monachorum, monialium, canonicorum et clericorum bona distrahere, I plebanos et veros pastores a propriis repellere, vagos autem et hereticos ac prophanos, nescio si presbyteros, in eorum loca colligere, statuere ac fovere. Et ] ut683) finem faciam, omnia diabolica opera, si dicere phas est, promptissime per- petrare sonctum, bonum atque licitum reputabant. Sed quod ecclesiarum et clericorum spolia bonos exitus non684) habeant, nec685) utilitatem occupontibus en conferant, preter miseram stragem plurimorum aliter eciam divine miseracionis hoc iudicium pate- fecit. Nam fere cunctis] regnicolis notum est quosdam magne reputacionis homines, qui bona ecclesiastica receperunt, proprid multo meliora turpiter perdidisse; nec est necesse plus dicere, cum hoc sit omnibus manifestum. Et quid686) de cottidianis periculis et dampnis talium dicam? Nullus eorum est, qui non timeat cottidie perdere, que possidet cuncta, aut per manum validam iniquorum aut per prodicionem familia- rium eciam propriorum. Quantos expensas et reysos687) inutiles faciant, quanto dampna percipiant, quot afficiantur tediis, quot excruciantur molestiis, quis est, qui singula determinate68s) voleat explicare! Ille, qui quondam pro tuendo suo fortalicio sex vel octo contentabatur vernaculis, paucis vel nullis eisdem datis stipendiis, cogitur duplatos aut fortosse triplatos sub gravibus stipendiis pabulare. Alius, qui nec extraneos pertimuit, cogitur iam amicos689) et proprios domesticos, ne tradant690) aut noceant, formidare. Erant et adhuc| sunt evangelici fratres duo, videlicet „date et dabitur vobis". Quousque milites et clientes necnon barones dabant Deo, habunda- bant. Postquam autem inceperunt, que Deo dicata sunt, rapere, cito post in bonis temporalibus defecerunt secundum quod scriptum est Proverbiorum 11 (24): „Alii divi- dunt propria, et semper diciores fiunt; alii rapiunt non sua, et semper [ in egestate sunt.“ lustus est Dominus et iusticios dilexit. Sicut nullum bonum irremuneratum, sic nullum malum permittet vel eciam patitur impunitum. C 311rb A 127rb C 311va D 311 B 120r D 312 A 127va C 311vb /27
Strana 28
D 313 Hec eciam bestia claves de manibus veri pape, prout idem691) vidit episcopus, eripere nitebatur. Nam sacerdotes et magistri Wiclefici692), tantam talemque habentes us- sistenciam, totam iurisdiccionem et auctoritatem apostolici prelatorumque tam spi- ritualem quam temporalem cassare, annullare nec non penitus destruere condbantur. Sed „porte inferi non prevalebunt adversus eam, Math. 16 (18). Tunc enim“, secundum Gregorium in Moralibus (ii) „sancta ecclesia volencius in693) [ veritate reficitur, cum ardencius pro veritate fatigatur.“ „Novit enim“, secundum Cassiodorum Super psalmo 12 (kk) „ecclesia beneficio694). Domini de suis cladibus trimphare. Siquidem ingravata persecucionibus semper proficit, augetur affliccionibus, sanguine martyrum rigatur et tristicia magis erigitur, angustia dilatatur, fletibus poscitur, leiuniis reficitur et inde pocius crescit, unde mundus deficit.“ Hec ille. Quemadmodum archa Noe inundantibus aquis et fluctibus non fuit mersa, sic nec ecclesia quan- tascunque persecutorum695) patitur procellas, utique persistit696). Arcturus eciam inter stellas apparicionis nobis697) est eterne, quia non occidit6-8). Sed699) neque occidet ecclesia, quantiscunque mocionibus crudelium agitetur. Unde beatus Gregorius libro 10 Moralium super illo verbo lob 9 (19). „Qui facit Arcturum et700) Oriona, et Hyadas, et interiora austri“ dicit (1l): „Guid Arcturi nomine, qui in celi axe constitutus septem stellarum radiis fulget, nisi ecclesia universalis exprimitur? Arcturus, inquit, semper versatur et nunquam mergitur. Sic ecclesia persecucionem tolerat, sed sine defectu perdurat.“ Proprium enim est ecclesie, ut701) ] supra tetigi, quanto plus opprimi- tur, tanto plus crescit, proficit et augetur. C 312r0 D 315 C 312rb Ex hiis amnibus, o lectores et auditores,] colligite et702) iudicate, si Deus iuvat eos, puta Wiclefistas. „Probate spiritus, si ex Deo sunt“ (1 loh 4, 1). ] et non potestis melius congnoscere seu iudicare, nisi per documentum infallibile Salva- toris: „A fructibus, inquit, eorum congnoscetis eos“, Math. 7 (16). Si bona sunt homicidia, spolia, incendia, furta etc., que faciunt? Utique dicetis, quod non sunt bona. Quomodo ergo Deus, qui summe bonus est,703) erit auctor et adiutor malorum? Concluditur ergo, quod illo secta non venit a Deo tamquam ab auctore, sed o diabolo taliter, ut prescriptum est illi Pragensi archiepiscopo demonstratum.704) Et quidem lesus Cristus, Dominus noster, qui est veritos, vin et vita, hec ipsa, que premissa sunt, permittere705) videbatur. Et revera iuste. lustum enim est706) et rectum judicium eius, mandavit iusticiam et testimonia sua custodiri707) nimis. Nos autem, heu,708) declinavimus709) a mondatis eius. Ipse est via, per quam non ambulavimus,710) ipse est veritos, quom non tenuimus, ipse est vita, quam, proch dolor, sprevimus, et ad mortis auctorem per opera mola declinovimus et ei pocius obsecuti sumus,711) quam bonorum omnium Largitori. O Domine lesu Criste, nos712) miseros et iuste et misericorditer punis. Non713) I ivi- mus per viam tuam. Omnes vie tue veritos. Non stetimus in veritate nec quoad te, nec quoad proximum, nec quoad nos ipsos, sed inique egimus in testamento tuo. lniquitatem locuti sumus et non veritatem cum proximis nostris714), nec grati fuimus715) de bonis, que nobis prestiteras habundanter. Avertimus nos a vera vita et ad vitom nos convertimus bestialem - alius ad voluptates venereds, alius ad vestes pompaticas alius querebat honores, alius petebat favores, alius multitudinem prebendarum, alius sollicitudinem diviciarum, alius domorum edificia sumptuosa, alius ortorum spectacula delicioso, alius pingebat palacia, alius pardbat convivia, alius lusor et aleator, alius campsor716) et negociator, alius vix ibot ecclesiam, alius vix vel raro exibat717) thobernam, quidam pecunias inbursare, sed numquam vel raro mis- sare718) voluit. Omnes declinavimus, simul inutiles facti sumus, a planta pedis usque ad verticem non est sanitas, proch dolor, in nobis. Ecce in clericis quasi nulla penitus disciplina, ecce in curiis pontificum publica simonia, ecce in statu monachico, si fos est dicere, cupiditos infinita. Et ut719) finem faciam, non erat720 pene vicium in B 120v D 314 A 127vb (i) Gregorius, Moralium lib. 9 c. 11 (Pl 75. 866) (kk) Casslodorus, Expositio in Ps. 12 - in PL non Invenitur. Cf. Expositlo in Ps. 87 (PL 70, 627) et in Ps. 128 (PL 70, 936). (11) Gregorlus, Moralium lib. 9 c. 11 (Pl 75, 866). /28/
D 313 Hec eciam bestia claves de manibus veri pape, prout idem691) vidit episcopus, eripere nitebatur. Nam sacerdotes et magistri Wiclefici692), tantam talemque habentes us- sistenciam, totam iurisdiccionem et auctoritatem apostolici prelatorumque tam spi- ritualem quam temporalem cassare, annullare nec non penitus destruere condbantur. Sed „porte inferi non prevalebunt adversus eam, Math. 16 (18). Tunc enim“, secundum Gregorium in Moralibus (ii) „sancta ecclesia volencius in693) [ veritate reficitur, cum ardencius pro veritate fatigatur.“ „Novit enim“, secundum Cassiodorum Super psalmo 12 (kk) „ecclesia beneficio694). Domini de suis cladibus trimphare. Siquidem ingravata persecucionibus semper proficit, augetur affliccionibus, sanguine martyrum rigatur et tristicia magis erigitur, angustia dilatatur, fletibus poscitur, leiuniis reficitur et inde pocius crescit, unde mundus deficit.“ Hec ille. Quemadmodum archa Noe inundantibus aquis et fluctibus non fuit mersa, sic nec ecclesia quan- tascunque persecutorum695) patitur procellas, utique persistit696). Arcturus eciam inter stellas apparicionis nobis697) est eterne, quia non occidit6-8). Sed699) neque occidet ecclesia, quantiscunque mocionibus crudelium agitetur. Unde beatus Gregorius libro 10 Moralium super illo verbo lob 9 (19). „Qui facit Arcturum et700) Oriona, et Hyadas, et interiora austri“ dicit (1l): „Guid Arcturi nomine, qui in celi axe constitutus septem stellarum radiis fulget, nisi ecclesia universalis exprimitur? Arcturus, inquit, semper versatur et nunquam mergitur. Sic ecclesia persecucionem tolerat, sed sine defectu perdurat.“ Proprium enim est ecclesie, ut701) ] supra tetigi, quanto plus opprimi- tur, tanto plus crescit, proficit et augetur. C 312r0 D 315 C 312rb Ex hiis amnibus, o lectores et auditores,] colligite et702) iudicate, si Deus iuvat eos, puta Wiclefistas. „Probate spiritus, si ex Deo sunt“ (1 loh 4, 1). ] et non potestis melius congnoscere seu iudicare, nisi per documentum infallibile Salva- toris: „A fructibus, inquit, eorum congnoscetis eos“, Math. 7 (16). Si bona sunt homicidia, spolia, incendia, furta etc., que faciunt? Utique dicetis, quod non sunt bona. Quomodo ergo Deus, qui summe bonus est,703) erit auctor et adiutor malorum? Concluditur ergo, quod illo secta non venit a Deo tamquam ab auctore, sed o diabolo taliter, ut prescriptum est illi Pragensi archiepiscopo demonstratum.704) Et quidem lesus Cristus, Dominus noster, qui est veritos, vin et vita, hec ipsa, que premissa sunt, permittere705) videbatur. Et revera iuste. lustum enim est706) et rectum judicium eius, mandavit iusticiam et testimonia sua custodiri707) nimis. Nos autem, heu,708) declinavimus709) a mondatis eius. Ipse est via, per quam non ambulavimus,710) ipse est veritos, quom non tenuimus, ipse est vita, quam, proch dolor, sprevimus, et ad mortis auctorem per opera mola declinovimus et ei pocius obsecuti sumus,711) quam bonorum omnium Largitori. O Domine lesu Criste, nos712) miseros et iuste et misericorditer punis. Non713) I ivi- mus per viam tuam. Omnes vie tue veritos. Non stetimus in veritate nec quoad te, nec quoad proximum, nec quoad nos ipsos, sed inique egimus in testamento tuo. lniquitatem locuti sumus et non veritatem cum proximis nostris714), nec grati fuimus715) de bonis, que nobis prestiteras habundanter. Avertimus nos a vera vita et ad vitom nos convertimus bestialem - alius ad voluptates venereds, alius ad vestes pompaticas alius querebat honores, alius petebat favores, alius multitudinem prebendarum, alius sollicitudinem diviciarum, alius domorum edificia sumptuosa, alius ortorum spectacula delicioso, alius pingebat palacia, alius pardbat convivia, alius lusor et aleator, alius campsor716) et negociator, alius vix ibot ecclesiam, alius vix vel raro exibat717) thobernam, quidam pecunias inbursare, sed numquam vel raro mis- sare718) voluit. Omnes declinavimus, simul inutiles facti sumus, a planta pedis usque ad verticem non est sanitas, proch dolor, in nobis. Ecce in clericis quasi nulla penitus disciplina, ecce in curiis pontificum publica simonia, ecce in statu monachico, si fos est dicere, cupiditos infinita. Et ut719) finem faciam, non erat720 pene vicium in B 120v D 314 A 127vb (i) Gregorius, Moralium lib. 9 c. 11 (Pl 75. 866) (kk) Casslodorus, Expositio in Ps. 12 - in PL non Invenitur. Cf. Expositlo in Ps. 87 (PL 70, 627) et in Ps. 128 (PL 70, 936). (11) Gregorlus, Moralium lib. 9 c. 11 (Pl 75, 866). /28/
Strana 29
laycis, quod non prius et heu notabilius721) ] clerici ll practicassent. Non aliud ergo valeo dicere, nisi hoc, quod ecclesia soncta legit et canit(mm): „Omnia, que fecisti nobis, Domine, in vero iudicio fecisti. quia peccavimus tibi et mandatis tuis non obedivimus." Sed fac nobiscum secundum multitudinem misericordie722) tue. Destrue, quesumus, hanc sectam perfidam et crudelem, ne pereant anime, quas precioso sanguine723) tuo redemisti.724) D 316 A 128ra O plissima Virgo, o dulcissima725) Genitrix, o promptissima consolatrix miserorum, Maria, tu iam resides in viridario726) celi cum unico et dilectissimo tuo Filio, omni pulchritudine ac727) sudvitate gaudiorum referto,1 dignare, quesumus,728) intervenire pro nobis. Tu nomque caput serpentis contrivisti, tu genimina viperarum comminuisti, tu sola cunctos hereses interemisti in universo mundo. Hanc eciam tibi729) contrariam interime Wicleficam sectom, ne mesti deficiont, ne debiles vacillent720), ne fideles trepident731), ne diffidant exules et ne perfidi de sua malicia glorientur. O Virgo Maria, intercede pro nobis. Amen732). B 1211 (mm) Non Invenl. APPARATUS CRITICUS 16) 30) 1) sed ] et seq. F. 2) quoque ] quandoque A. B. C. D. E. F: Höfler. malicias ] malas A. 3) 4) adeo ] a Deo Höfler. desideriis 1 desidero B. 5) 8 ] recte: 10. 3. 6) nec ] vel F. 7) frenatur ] frenatum Höfler. 8) Hoc ] Sed A; lam seq. F. 9) 10) nostris 1 lam seq. C, D. iom ] om. C, D. F. 11) Surrexit Jenim seq. F. 12) arrogans 1 om. F. 13) 4) ingratus ] arrodans seq. F. sanam ] suam D. 15) difficile 1 difficiliter B. C. D. 17) fraternitatem ] firmitatem Höfler. 18) dleunt I vocant E. magistris qulbusdam ] quibusdam 19) magistris B. 20) detegerunt ] detegerent B. D. 21) extenderunt 1 extenderent B. D. acuerunt ] acuerent B. D. 22) destruxerunt ] destruerent B. D. 23) 24) ipsique 1 ipsi quoque A. 25) defensarunt 1 defensarent B. D. Impletum ] Impletumque F. 26) ad ] quoad A. 27) istorum ] iustorum A. 28) 29) susurronibus ] susurrionibus A. B. C. D. bilinguibus ] bilinguis A. 31) turbavit ] perturbavit C. 32) effodit ] destruxit D. 33) id est 1 et A. velatas ] viratas A. C. E; vlatas D. 34) 35) privavit ] privablt A. 36) ecclesiarumque ] ecclestarum A. 37) ad eos confluxit ] confluxit od eos A. fere ] vere A. 38) quandoque 1 om. A. 39) predicatores vel magistri 1 magistri 40) vel predicatores A. 41) mandarent ] mandaret A. 42) procederent ] precederent B: procede- ret A. 43) indulcata J Inductata 8. 44) Prov. J Ps. B. 45) quod ] om. B. 46) non ] om. A. prestitisse 1 perstitisse A. 47) 48) illos ] om. A. fremont ] frement B; fremerent Höfler. 49) proterviant ] protervirent Höfler. 50) sanctorum eciam ] eciam sanctorum A: 51) et sanctorum C. D. manuque 1 namque B, Höfler. moliantur 1 molirentur A. B. C. D. iuramentisque ] luramenti E. allorum I allarum A, B. C. D. malis ] om. E. F. fecere 1 om. B. que facere non licuit ] non que facere licult A. B. C. D. prout ] ut B. C. D. cernimus ] om. E. succumbunt ] succumbit A. ita dicentis ] dicentis lta E: dicentis А. B. quid ] contra A. singulorum ] om. E. pungit et purgat 1 pingit et purgat singulorum E. 66) Non ] Nec E. 52) 53) 54) 55) 56) 57) 58) 59) 60) 61) 62) 63) 64) 65) /29/
laycis, quod non prius et heu notabilius721) ] clerici ll practicassent. Non aliud ergo valeo dicere, nisi hoc, quod ecclesia soncta legit et canit(mm): „Omnia, que fecisti nobis, Domine, in vero iudicio fecisti. quia peccavimus tibi et mandatis tuis non obedivimus." Sed fac nobiscum secundum multitudinem misericordie722) tue. Destrue, quesumus, hanc sectam perfidam et crudelem, ne pereant anime, quas precioso sanguine723) tuo redemisti.724) D 316 A 128ra O plissima Virgo, o dulcissima725) Genitrix, o promptissima consolatrix miserorum, Maria, tu iam resides in viridario726) celi cum unico et dilectissimo tuo Filio, omni pulchritudine ac727) sudvitate gaudiorum referto,1 dignare, quesumus,728) intervenire pro nobis. Tu nomque caput serpentis contrivisti, tu genimina viperarum comminuisti, tu sola cunctos hereses interemisti in universo mundo. Hanc eciam tibi729) contrariam interime Wicleficam sectom, ne mesti deficiont, ne debiles vacillent720), ne fideles trepident731), ne diffidant exules et ne perfidi de sua malicia glorientur. O Virgo Maria, intercede pro nobis. Amen732). B 1211 (mm) Non Invenl. APPARATUS CRITICUS 16) 30) 1) sed ] et seq. F. 2) quoque ] quandoque A. B. C. D. E. F: Höfler. malicias ] malas A. 3) 4) adeo ] a Deo Höfler. desideriis 1 desidero B. 5) 8 ] recte: 10. 3. 6) nec ] vel F. 7) frenatur ] frenatum Höfler. 8) Hoc ] Sed A; lam seq. F. 9) 10) nostris 1 lam seq. C, D. iom ] om. C, D. F. 11) Surrexit Jenim seq. F. 12) arrogans 1 om. F. 13) 4) ingratus ] arrodans seq. F. sanam ] suam D. 15) difficile 1 difficiliter B. C. D. 17) fraternitatem ] firmitatem Höfler. 18) dleunt I vocant E. magistris qulbusdam ] quibusdam 19) magistris B. 20) detegerunt ] detegerent B. D. 21) extenderunt 1 extenderent B. D. acuerunt ] acuerent B. D. 22) destruxerunt ] destruerent B. D. 23) 24) ipsique 1 ipsi quoque A. 25) defensarunt 1 defensarent B. D. Impletum ] Impletumque F. 26) ad ] quoad A. 27) istorum ] iustorum A. 28) 29) susurronibus ] susurrionibus A. B. C. D. bilinguibus ] bilinguis A. 31) turbavit ] perturbavit C. 32) effodit ] destruxit D. 33) id est 1 et A. velatas ] viratas A. C. E; vlatas D. 34) 35) privavit ] privablt A. 36) ecclesiarumque ] ecclestarum A. 37) ad eos confluxit ] confluxit od eos A. fere ] vere A. 38) quandoque 1 om. A. 39) predicatores vel magistri 1 magistri 40) vel predicatores A. 41) mandarent ] mandaret A. 42) procederent ] precederent B: procede- ret A. 43) indulcata J Inductata 8. 44) Prov. J Ps. B. 45) quod ] om. B. 46) non ] om. A. prestitisse 1 perstitisse A. 47) 48) illos ] om. A. fremont ] frement B; fremerent Höfler. 49) proterviant ] protervirent Höfler. 50) sanctorum eciam ] eciam sanctorum A: 51) et sanctorum C. D. manuque 1 namque B, Höfler. moliantur 1 molirentur A. B. C. D. iuramentisque ] luramenti E. allorum I allarum A, B. C. D. malis ] om. E. F. fecere 1 om. B. que facere non licuit ] non que facere licult A. B. C. D. prout ] ut B. C. D. cernimus ] om. E. succumbunt ] succumbit A. ita dicentis ] dicentis lta E: dicentis А. B. quid ] contra A. singulorum ] om. E. pungit et purgat 1 pingit et purgat singulorum E. 66) Non ] Nec E. 52) 53) 54) 55) 56) 57) 58) 59) 60) 61) 62) 63) 64) 65) /29/
Strana 30
121) 123) 125) 126) 126) 129) 130) 131) 132) 133) 134) 135) 136) 137) 138) quandoque ] quosque Héfler. describe ) describere D Deum ) om. A. non codd. ) del. Kadlec. facies ) facis B; faces F. Quociens ) Heu quociens E. Quot ) Quod B, C milia ) milicia B, D. temporibus ] sub temporibus A. quid ) om. A, C, Machabeo ] Melacheo B, C. Et ut alios ) Ut et alio B, C; Ut de alio Hófler. martyrum ] nostrum A. E. lesum Cristum ] Cristum lesum B, C, D. seviciam ] se martyrio B, homini ] hominem B. qui ] om. E. tamen ] cum Hófler. si ) om. A, B, . presumant ] presumat B, C, D. seviciam ) sevicia B, C, D. beatum ) leronimum seq., sed del. A. permanebit ] permanebunt A, B, C, D. et ) ut C. molefacta ] om. E. quomodolibet ) quamlibet A. defensare ] errores seq. E. domini ) domini seq. E. episcopi — post ) om. E. in turri ] magistri B. plenam ) planam A, 5 C. inspectis ) in scriptis A, B, C, D. poterunt ) potuerunt B. D. Sequitur — in ordine ] om. B, C, D, E. hobebatque ] habuitque B, C, tiaram ] trioram E. tribus ex ] ex tribus A. coram se stantis ) corona E. protunc ] om. Cunssonem ) Curissonem A, C; Conusso- nem E; Curissionem Hófler. Wissegradensis ) Bissegradensis C. specialioribus ) spiritualibus B, C, D. significet ] significaret A. ore ) ori B, C, D “sunt omnia ] omnia sunt A. ecclesia ] Dei seq. A. veniat ) eveniat A. imperatori Romanorum ] Romano impe- ratori E; impertoori Romani imperii C. Bohemieque ] Romanique C, D. Petrique ) Petri E. patentibus ) potentibus B, C, D. Ipsimet J ipsemet E; om. preconcepta ) precepta B. quidam ) quidem E ex eis ) om. B, C, O. provenerint ] provenerunt C, E. et ] om. À ubi ) et ubi E. contigerint Jcontiguerant A; contigerit B; contigit Héfler. hec J hoc B, C, D, E. eas ] om. A; eos B. Cunsso ) Curisso A, B; Conusso E. in Bohemia ) om. B eidem episcopo ] episcopo eidem A. locis ) est seq. A est ] om. A. sed choralis B. C, D. que ] qui B, D. protendebatur ) pretendebatur B, D; procedebatur A lamina ) lamma B, C, D. elus ] om. B, C, D, E. manibus ] naribus A. fuit ) fuit sed choralis 167) 169) 170) 171) 172) 173) 174) 175) 176) 178) 179) 180) 181) 182) 183) 184) 185) 156) 187) 188) 189) 190) 191) 192) 194) 196) 203) offendencia ] effendencia C. clave ) clavi B, C; claves Hófler. ferrate ] frate B, C queunt ) queant A. ipse ] om. B, C, D. per violenciam ] pre violencia E. archiepiscopus ) episcopus B, D; dominus archiepiscopus E. fieri permittentem ) permittentem fieri E. eciam vidit ] vidit eciam B, placide ] om. A. vidit idem ) idem vidit B. qui ] quoniam B, C, O. et ) om. regna ) et regna E. homo ) om. E. nec sit ] neque est À. semper ] om. A. dicere ) dicat dicere B. ut eo ] om. E; eo om. A. quo ] que A. propter ) per E. sciencie ) consciencie E. est ) om. A, permittere ] prevenire C; promuniri B, D. valerent ] valeret A, congnoscunt ] prenoscunt E. olii ) alie que — fuerant ) quia de talibus que ostense fuerant À; quia de talibus pre- ostense fuerant C. D, E. apprehendunt ) coapprehendunt B, C, D. penitus indurat ] Indurot penitus E. rerum ] verus E. nutrit ) potrat E. turbot ) odit et turbat A. affectum ) effectum B, C, D persecuciones ) execuciones Hófler. seviora ) malora E. ingratis ] magnatis B, D. colligatis ) colligantem E. solempnissimam ] solennissimam A, B, D. thetragonum ] detragonum B, dilecti ] discreti B; directi D. et J acA, E inibi ] ibi E. maledicit ) maledixit E. que ) quasi B. nacio ) om. E. fluenta ) fluentem B. super — quadam ) in quadam omelia A. in quadam ] om. E. generacio ) om. A. sibi munda ) mundo sibi E. lota ) munda A. legem Domini ) legendo E. sed ) nimisque E. vivere ) tamen videre B, C, D. ait ) dicit A. 27 ) 25 A. excelsi ] excelsa C. palpebre ) palpebra B, D. porrecte ] porrecta B, sciencia ) sentencia B, D. cunctis ] cutis B, C, scilicet ) om. E. Salomon sic scribit ] sic scribit Salo- mon A. et commandit molaribus suls ) et comen- dat in molaribus suis A; in molaribus suis B. non ] non tantum E. cives Jom. A. milites ) om. C. et ) om. A. clientes ] et cives seq. A. et fremerent ) om. A, C, E. pagani ) et fremerent seq. A, C, E. / 30 /
121) 123) 125) 126) 126) 129) 130) 131) 132) 133) 134) 135) 136) 137) 138) quandoque ] quosque Héfler. describe ) describere D Deum ) om. A. non codd. ) del. Kadlec. facies ) facis B; faces F. Quociens ) Heu quociens E. Quot ) Quod B, C milia ) milicia B, D. temporibus ] sub temporibus A. quid ) om. A, C, Machabeo ] Melacheo B, C. Et ut alios ) Ut et alio B, C; Ut de alio Hófler. martyrum ] nostrum A. E. lesum Cristum ] Cristum lesum B, C, D. seviciam ] se martyrio B, homini ] hominem B. qui ] om. E. tamen ] cum Hófler. si ) om. A, B, . presumant ] presumat B, C, D. seviciam ) sevicia B, C, D. beatum ) leronimum seq., sed del. A. permanebit ] permanebunt A, B, C, D. et ) ut C. molefacta ] om. E. quomodolibet ) quamlibet A. defensare ] errores seq. E. domini ) domini seq. E. episcopi — post ) om. E. in turri ] magistri B. plenam ) planam A, 5 C. inspectis ) in scriptis A, B, C, D. poterunt ) potuerunt B. D. Sequitur — in ordine ] om. B, C, D, E. hobebatque ] habuitque B, C, tiaram ] trioram E. tribus ex ] ex tribus A. coram se stantis ) corona E. protunc ] om. Cunssonem ) Curissonem A, C; Conusso- nem E; Curissionem Hófler. Wissegradensis ) Bissegradensis C. specialioribus ) spiritualibus B, C, D. significet ] significaret A. ore ) ori B, C, D “sunt omnia ] omnia sunt A. ecclesia ] Dei seq. A. veniat ) eveniat A. imperatori Romanorum ] Romano impe- ratori E; impertoori Romani imperii C. Bohemieque ] Romanique C, D. Petrique ) Petri E. patentibus ) potentibus B, C, D. Ipsimet J ipsemet E; om. preconcepta ) precepta B. quidam ) quidem E ex eis ) om. B, C, O. provenerint ] provenerunt C, E. et ] om. À ubi ) et ubi E. contigerint Jcontiguerant A; contigerit B; contigit Héfler. hec J hoc B, C, D, E. eas ] om. A; eos B. Cunsso ) Curisso A, B; Conusso E. in Bohemia ) om. B eidem episcopo ] episcopo eidem A. locis ) est seq. A est ] om. A. sed choralis B. C, D. que ] qui B, D. protendebatur ) pretendebatur B, D; procedebatur A lamina ) lamma B, C, D. elus ] om. B, C, D, E. manibus ] naribus A. fuit ) fuit sed choralis 167) 169) 170) 171) 172) 173) 174) 175) 176) 178) 179) 180) 181) 182) 183) 184) 185) 156) 187) 188) 189) 190) 191) 192) 194) 196) 203) offendencia ] effendencia C. clave ) clavi B, C; claves Hófler. ferrate ] frate B, C queunt ) queant A. ipse ] om. B, C, D. per violenciam ] pre violencia E. archiepiscopus ) episcopus B, D; dominus archiepiscopus E. fieri permittentem ) permittentem fieri E. eciam vidit ] vidit eciam B, placide ] om. A. vidit idem ) idem vidit B. qui ] quoniam B, C, O. et ) om. regna ) et regna E. homo ) om. E. nec sit ] neque est À. semper ] om. A. dicere ) dicat dicere B. ut eo ] om. E; eo om. A. quo ] que A. propter ) per E. sciencie ) consciencie E. est ) om. A, permittere ] prevenire C; promuniri B, D. valerent ] valeret A, congnoscunt ] prenoscunt E. olii ) alie que — fuerant ) quia de talibus que ostense fuerant À; quia de talibus pre- ostense fuerant C. D, E. apprehendunt ) coapprehendunt B, C, D. penitus indurat ] Indurot penitus E. rerum ] verus E. nutrit ) potrat E. turbot ) odit et turbat A. affectum ) effectum B, C, D persecuciones ) execuciones Hófler. seviora ) malora E. ingratis ] magnatis B, D. colligatis ) colligantem E. solempnissimam ] solennissimam A, B, D. thetragonum ] detragonum B, dilecti ] discreti B; directi D. et J acA, E inibi ] ibi E. maledicit ) maledixit E. que ) quasi B. nacio ) om. E. fluenta ) fluentem B. super — quadam ) in quadam omelia A. in quadam ] om. E. generacio ) om. A. sibi munda ) mundo sibi E. lota ) munda A. legem Domini ) legendo E. sed ) nimisque E. vivere ) tamen videre B, C, D. ait ) dicit A. 27 ) 25 A. excelsi ] excelsa C. palpebre ) palpebra B, D. porrecte ] porrecta B, sciencia ) sentencia B, D. cunctis ] cutis B, C, scilicet ) om. E. Salomon sic scribit ] sic scribit Salo- mon A. et commandit molaribus suls ) et comen- dat in molaribus suis A; in molaribus suis B. non ] non tantum E. cives Jom. A. milites ) om. C. et ) om. A. clientes ] et cives seq. A. et fremerent ) om. A, C, E. pagani ) et fremerent seq. A, C, E. / 30 /
Strana 31
/31/ Incendio iam consumptas ) incendio iam consumotas C; iam incendio consumptas A monochos ) et presbyteros. magistros aliquos seq. E. presbyteros ) aliquos seq. A, C. odstatim ] statim A; ad statuarum Hófler. corporeis orbatos ) orbatos corporeis A. reliquerunt ] relinquunt E. alias curaverunt ) alios cremaverunt E. aliquorum ] qui seq. A. fuerunt ) fuerant A. et ) eciam et E. sepem ) spem B, C. vincirentur ] vincerentur A, B, C, D. hortobantur ) hortobant A. se ) sese E. et ] fideliter se seq. E. cum ) om. E. ipsl ] om. A. multo ] multa B. similiter et ) simul B, C, D. quibus ) om. B. lesa ) illesa E. notabiles ] nobiles B, C, D. positis J inlectis B, C, D. fuerant ) fuerunt B. et seculares ) om. E. eorum ) om. B. noluerunt perfidiam ] perfidiam nolue- runt À, C, E. humano ] om. E. rapuere, quo ) capuciaque Héfler. distracta ) destructa A visibiliter usibus ] usibus visibiliter A. nati ) om. E. antec ) ante B. panno griseo ) griseo panno A. ecclesiarum spolium ) spolium ecclesio- rum E. sacramentum ) om. B, C, D. reservaculis ) servaculis B. si quid ] vel quod B, C, D. sic ) om. A. continuanda ] continuandum B, C, D. cepta ] incepta E niger ] homo. seq. E. nigrior ] nigrorum E. pontificialis ] pontificis B, C, D. casibus absolvunt ] absolvunt casibus A. debere mitti ] mitti debere E. episcopi ] ipsi Hófler. et ) om. A. facilitas ] facultas E. prebuit, proch dolor ] proch dolor, pre- buit E. autem ) ante hoc E. erant ) om. A et ] om. E. cum ) om. C; prout Héfler. malum hoc ] hoc malum B, D. poculo ] melle A. laycales ) laycos B. quantum ] conatum B. habebant ] habent B, C; haberent E; qu iseq. A. ostentantes ) ostendentes A. curias — adulantes ) om. B, C, D. eorum ) om. .E bassiori ) bassioris Hófler. quandoque in angelum ] in angelum quandoque A; nonnuquam Hôsfler eciam ) autem A; enim B. a suis ) ab eorum E. et serviclis resipiscunt ) serviciis E. lamina ) lamma B, D. protendebat ) pretendebat B, D. eam ] om. E. resipiscunt et 281) 282) 283) 284) 285) 286) 319) heretici convicti ] convicti heretici B, C, D surgit ] vix seq. A, B, C, D; flamma vix seq. E. Inextinguibilis ) extinguibllis A, C. flamma ) om. E. medicina paratur ] paratur medicina A, per ) pro B. convaluere ) invaluere A, B. quoniam ) quum Hófler. totum orbem ] totam urbem E. Noluerunt ) Voluerunt C. qui potuerunt — scintillam ] om. E. extinguet ) extingueret Hófler. sicut ] id est A. Waldensibus ] Vandalis A. Runcariis ] Rimicariis A, B; Rinicoriis E. reconsuitur J] consumitur A; consuitur E. firmatur ] frematur B, C. D. loudipete ) laudipere E. relinquentes ) delinquentes B. et ] om. E Deus ) omnipotens seq. A. exstructam ) extractiva E. in ) om. E. Libanus enim ) enim Libanus A. baptismate ] baptismo A. et operibus ) om. A. sicientem ] siciente Hôfler. nasum ] om. A. pro se Dominus ) Dominus pro se A; per se Dominus B. figurata ) signata E. tactum ) dictum A. Pragensi ] contra superblam eorum seq. Wiclefite ] om. E. proruperunt ] Wiclefite seq. E. publice ] om. A. scientificos ] scientes A. quemadmodum ) quod adhuc B, C, D. in terris — quandoque ] om. E. quandoque ) quamquam Héfler. permittenti ] punienti E. presumit ) presumunt E. molitur ) moliuntur B, E. destruere vel occidere ] occidere vel de. struere E. Qiu — contempnit regem ) om. B. per superbiam ] pro superbia B, D. ymaginem J aut seq. B, C, D. eius ) om. E. eius Jom. B, C, D. seniorum ) servorum B. non solum ) om. B, D. vernaculos eius ] eius vernaculos A. totam — Moraviam ] Bohemiam B. sunt exusta ) exusta sunt B, C, D. promotive ] primitive Hôfler. redocte ) redocta A. destructas ] distractas E. videras ) om. E. humanis ] sordibus seq. E. stercoribus ) om. E. ferociter ) fortiter E. Bene igitur ) Unde bene ergo A. De naribus ] ex dentibus B. procedit ) procedat C. fumus ] ubi supra seq. A. numquid ] nunquam Héfler. illa ] ista A diu ) Deum C. Psalmistam interroga stam B turrim ) turrem C. confudit ] om. E. Senacherib ) Senacheus C, Senacherin Hófler. Sedes ] Sedem B, D, E. ] Quere Psalmi-
/31/ Incendio iam consumptas ) incendio iam consumotas C; iam incendio consumptas A monochos ) et presbyteros. magistros aliquos seq. E. presbyteros ) aliquos seq. A, C. odstatim ] statim A; ad statuarum Hófler. corporeis orbatos ) orbatos corporeis A. reliquerunt ] relinquunt E. alias curaverunt ) alios cremaverunt E. aliquorum ] qui seq. A. fuerunt ) fuerant A. et ) eciam et E. sepem ) spem B, C. vincirentur ] vincerentur A, B, C, D. hortobantur ) hortobant A. se ) sese E. et ] fideliter se seq. E. cum ) om. E. ipsl ] om. A. multo ] multa B. similiter et ) simul B, C, D. quibus ) om. B. lesa ) illesa E. notabiles ] nobiles B, C, D. positis J inlectis B, C, D. fuerant ) fuerunt B. et seculares ) om. E. eorum ) om. B. noluerunt perfidiam ] perfidiam nolue- runt À, C, E. humano ] om. E. rapuere, quo ) capuciaque Héfler. distracta ) destructa A visibiliter usibus ] usibus visibiliter A. nati ) om. E. antec ) ante B. panno griseo ) griseo panno A. ecclesiarum spolium ) spolium ecclesio- rum E. sacramentum ) om. B, C, D. reservaculis ) servaculis B. si quid ] vel quod B, C, D. sic ) om. A. continuanda ] continuandum B, C, D. cepta ] incepta E niger ] homo. seq. E. nigrior ] nigrorum E. pontificialis ] pontificis B, C, D. casibus absolvunt ] absolvunt casibus A. debere mitti ] mitti debere E. episcopi ] ipsi Hófler. et ) om. A. facilitas ] facultas E. prebuit, proch dolor ] proch dolor, pre- buit E. autem ) ante hoc E. erant ) om. A et ] om. E. cum ) om. C; prout Héfler. malum hoc ] hoc malum B, D. poculo ] melle A. laycales ) laycos B. quantum ] conatum B. habebant ] habent B, C; haberent E; qu iseq. A. ostentantes ) ostendentes A. curias — adulantes ) om. B, C, D. eorum ) om. .E bassiori ) bassioris Hófler. quandoque in angelum ] in angelum quandoque A; nonnuquam Hôsfler eciam ) autem A; enim B. a suis ) ab eorum E. et serviclis resipiscunt ) serviciis E. lamina ) lamma B, D. protendebat ) pretendebat B, D. eam ] om. E. resipiscunt et 281) 282) 283) 284) 285) 286) 319) heretici convicti ] convicti heretici B, C, D surgit ] vix seq. A, B, C, D; flamma vix seq. E. Inextinguibilis ) extinguibllis A, C. flamma ) om. E. medicina paratur ] paratur medicina A, per ) pro B. convaluere ) invaluere A, B. quoniam ) quum Hófler. totum orbem ] totam urbem E. Noluerunt ) Voluerunt C. qui potuerunt — scintillam ] om. E. extinguet ) extingueret Hófler. sicut ] id est A. Waldensibus ] Vandalis A. Runcariis ] Rimicariis A, B; Rinicoriis E. reconsuitur J] consumitur A; consuitur E. firmatur ] frematur B, C. D. loudipete ) laudipere E. relinquentes ) delinquentes B. et ] om. E Deus ) omnipotens seq. A. exstructam ) extractiva E. in ) om. E. Libanus enim ) enim Libanus A. baptismate ] baptismo A. et operibus ) om. A. sicientem ] siciente Hôfler. nasum ] om. A. pro se Dominus ) Dominus pro se A; per se Dominus B. figurata ) signata E. tactum ) dictum A. Pragensi ] contra superblam eorum seq. Wiclefite ] om. E. proruperunt ] Wiclefite seq. E. publice ] om. A. scientificos ] scientes A. quemadmodum ) quod adhuc B, C, D. in terris — quandoque ] om. E. quandoque ) quamquam Héfler. permittenti ] punienti E. presumit ) presumunt E. molitur ) moliuntur B, E. destruere vel occidere ] occidere vel de. struere E. Qiu — contempnit regem ) om. B. per superbiam ] pro superbia B, D. ymaginem J aut seq. B, C, D. eius ) om. E. eius Jom. B, C, D. seniorum ) servorum B. non solum ) om. B, D. vernaculos eius ] eius vernaculos A. totam — Moraviam ] Bohemiam B. sunt exusta ) exusta sunt B, C, D. promotive ] primitive Hôfler. redocte ) redocta A. destructas ] distractas E. videras ) om. E. humanis ] sordibus seq. E. stercoribus ) om. E. ferociter ) fortiter E. Bene igitur ) Unde bene ergo A. De naribus ] ex dentibus B. procedit ) procedat C. fumus ] ubi supra seq. A. numquid ] nunquam Héfler. illa ] ista A diu ) Deum C. Psalmistam interroga stam B turrim ) turrem C. confudit ] om. E. Senacherib ) Senacheus C, Senacherin Hófler. Sedes ] Sedem B, D, E. ] Quere Psalmi-
Strana 32
sublimium ) Vulgoto: superbarum. Dominum ) nostrum seq. A. et ] om. À et ) om. E. posuistis ) habulstis A. sicut ) sensus seq. A, C. E non lllicitum ] om. E et ) atque A. rebus ) om. B, D. censibus ) census A. plurimi ) plures E. si sic — libet ) om. E. libet ] licet A, C. michi ) om. B, c. oculos erigit ) erigit oculos A. pene ) ponere B. terrestria ) terrena A. scabrosa ) scenosa A, C, E. ceno ) sceno C, E. in ) om. B, C, D sereno Jameno C. legionem ] leglones A. nisi quis ] si quis B, D. in ) om. devocionis " devocionem B, D. promotiva ) provocativa B. fuerint ) om. B sancita ] sancclata A. penitus ] om. A. quidam ] quidem A. E. ecclesiis ) ecclesiasticis Hófler. Ecclesiastica ) Celestia B, C. ceteraque ) cetera E. officia ] officium A. provocativas ] provocantis A. ubilibet ) om. A hoc ) om. A. ritum ] situm Héfler. faciant ) om. A eciam ] et B, figurabant ] dobite significabant A; de- bite figurabant E. facta iam ) iam facta B, C. D. civilium ] seq. B, C, D. et ) om. A, E. et ) om. B, C, D. braxatorum ] braseatorum seq. A, E. carnificum ) om. B, C, venit ) om. E bene ] om. A. eciam maritus ] maritus eciom C, E. dummodo ) dum A, E populum ] om. B, C, D. Dydascalicon ] Dyastolicon B. hec ] auditori hec E. auditori ] om. E. vllem ) om. caritative ) caritatem B, C, a quibus — subvertitur ) D. flde sub- vertitur E. sermones ] vero Ibont seq. C; non ibant seq. E. animo ) anima A, E. ut detrahere discerent ] detrahere disce- re C. autem — christiani ] om. B, C, D; autem om. E. que ) om. B, C. christiani Jautem sea: E. aprl ) om. B, et ) om. E. enim ) om. E. res ) rem B. autem ) vero E. dicite — licet ) om. E. licet ) decet A. tutores ) tortores E. pauperum — infancia, nec ) om. E. prout ] legitur seq. A. legitur ) om. A. leonibus ] servient seq. Héfler. secundum testantem Sollnum ) testante Solino C, E dant ] tenent E; om. C. seviunt ) seviont C. ira ) natura E. cessatis alios spoliare ] alios spoliare cessatis A se ) om. A, C, E. oppressorum ) om. A, E. exauditor ) seq. A, B, D, E. usum ) usus C. enim est ) est enim A, B, O. hec ] ea E. torquetur ] punietur B. et ] om. C. vidua ) om. A ,B, D. fecerat ) fecit C. sacrificium ) regi seq. E. taliter ] talis C, E. defleant ] desinant C. presumpserant ] presumpserunt terra ) terram C. corrumpit ] om. A, E. corrumpit testimonium ) testimonia B. quam plurima ) plura A. et pedibus ] pedibusque A. est hoc ) om. B, C, D, E. subita ) om. A. eum ] ipsum A. prolatum ) proditum E. esse ) om. A. iracunda ] om. À. E. vulnerabat ] vulnerabant B, D. innocenibusque ) et Innocentlbus A. eos ) om. A. Bohemicam ) om. B, C, D. hereticasse ) heredicasse A. quidpiam ) qulspiam B; quippiam A, C D, E; quidplam Hófler. deferencium ) defendenclum B, D. quapropter ) propter quod A, C, E. postea ] om. A. super ) supra A, E. capite ) in copite E. a ) om. B, D. non ] veri seq. A, E. tenere vos ipsos ] vos Ipsos tenere A. ipsos ) ipsi B. esurierit ) esurit E. ciba ) cibes B, D. sed — volatilibus ] om. E. est deterius ) deterius est A. parentibus ] praesentibus Hófler. volatilibus ) volatibus A Nam - reddunt ] om. E. tantum ) solum B el ) om. C. innocentes ] non tangentes E. Impie ] procurostis et seq. A. et ) om. C. illis Dominus ) Dominus illis E. pepercerunt ] pepercerant B. Vos autem — nec Inimicls ) om. E. qui — etc. ) om. C. nam gentiles ) qui B. nec ) non B. et ] eciam C, E. dicens ) om. A, B, C, D. rate ) rata B. persequor ) prosequor C; persequor E. classe ) classa A post eum crudelior ] crudelior post eum C. dicitur ) eam seq. E. libertosse ] liberasse C, E. insuper canibus ) quam canis A; quam cones E. quis ) quemvis A, E. / 32 /
sublimium ) Vulgoto: superbarum. Dominum ) nostrum seq. A. et ] om. À et ) om. E. posuistis ) habulstis A. sicut ) sensus seq. A, C. E non lllicitum ] om. E et ) atque A. rebus ) om. B, D. censibus ) census A. plurimi ) plures E. si sic — libet ) om. E. libet ] licet A, C. michi ) om. B, c. oculos erigit ) erigit oculos A. pene ) ponere B. terrestria ) terrena A. scabrosa ) scenosa A, C, E. ceno ) sceno C, E. in ) om. B, C, D sereno Jameno C. legionem ] leglones A. nisi quis ] si quis B, D. in ) om. devocionis " devocionem B, D. promotiva ) provocativa B. fuerint ) om. B sancita ] sancclata A. penitus ] om. A. quidam ] quidem A. E. ecclesiis ) ecclesiasticis Hófler. Ecclesiastica ) Celestia B, C. ceteraque ) cetera E. officia ] officium A. provocativas ] provocantis A. ubilibet ) om. A hoc ) om. A. ritum ] situm Héfler. faciant ) om. A eciam ] et B, figurabant ] dobite significabant A; de- bite figurabant E. facta iam ) iam facta B, C. D. civilium ] seq. B, C, D. et ) om. A, E. et ) om. B, C, D. braxatorum ] braseatorum seq. A, E. carnificum ) om. B, C, venit ) om. E bene ] om. A. eciam maritus ] maritus eciom C, E. dummodo ) dum A, E populum ] om. B, C, D. Dydascalicon ] Dyastolicon B. hec ] auditori hec E. auditori ] om. E. vllem ) om. caritative ) caritatem B, C, a quibus — subvertitur ) D. flde sub- vertitur E. sermones ] vero Ibont seq. C; non ibant seq. E. animo ) anima A, E. ut detrahere discerent ] detrahere disce- re C. autem — christiani ] om. B, C, D; autem om. E. que ) om. B, C. christiani Jautem sea: E. aprl ) om. B, et ) om. E. enim ) om. E. res ) rem B. autem ) vero E. dicite — licet ) om. E. licet ) decet A. tutores ) tortores E. pauperum — infancia, nec ) om. E. prout ] legitur seq. A. legitur ) om. A. leonibus ] servient seq. Héfler. secundum testantem Sollnum ) testante Solino C, E dant ] tenent E; om. C. seviunt ) seviont C. ira ) natura E. cessatis alios spoliare ] alios spoliare cessatis A se ) om. A, C, E. oppressorum ) om. A, E. exauditor ) seq. A, B, D, E. usum ) usus C. enim est ) est enim A, B, O. hec ] ea E. torquetur ] punietur B. et ] om. C. vidua ) om. A ,B, D. fecerat ) fecit C. sacrificium ) regi seq. E. taliter ] talis C, E. defleant ] desinant C. presumpserant ] presumpserunt terra ) terram C. corrumpit ] om. A, E. corrumpit testimonium ) testimonia B. quam plurima ) plura A. et pedibus ] pedibusque A. est hoc ) om. B, C, D, E. subita ) om. A. eum ] ipsum A. prolatum ) proditum E. esse ) om. A. iracunda ] om. À. E. vulnerabat ] vulnerabant B, D. innocenibusque ) et Innocentlbus A. eos ) om. A. Bohemicam ) om. B, C, D. hereticasse ) heredicasse A. quidpiam ) qulspiam B; quippiam A, C D, E; quidplam Hófler. deferencium ) defendenclum B, D. quapropter ) propter quod A, C, E. postea ] om. A. super ) supra A, E. capite ) in copite E. a ) om. B, D. non ] veri seq. A, E. tenere vos ipsos ] vos Ipsos tenere A. ipsos ) ipsi B. esurierit ) esurit E. ciba ) cibes B, D. sed — volatilibus ] om. E. est deterius ) deterius est A. parentibus ] praesentibus Hófler. volatilibus ) volatibus A Nam - reddunt ] om. E. tantum ) solum B el ) om. C. innocentes ] non tangentes E. Impie ] procurostis et seq. A. et ) om. C. illis Dominus ) Dominus illis E. pepercerunt ] pepercerant B. Vos autem — nec Inimicls ) om. E. qui — etc. ) om. C. nam gentiles ) qui B. nec ) non B. et ] eciam C, E. dicens ) om. A, B, C, D. rate ) rata B. persequor ) prosequor C; persequor E. classe ) classa A post eum crudelior ] crudelior post eum C. dicitur ) eam seq. E. libertosse ] liberasse C, E. insuper canibus ) quam canis A; quam cones E. quis ) quemvis A, E. / 32 /
Strana 33
/ 33 / 513) 514) percusserit ) percutit B, C. vel ] seu A. cuipiam ) quempiam A. C, E. procuratis ) procurostis B, D. Ostentastis ] Ostenditis A. philosophi ) prophani Héofler. Mansuetos ] Manu assuetos A, B, D. armiductores ] onniductores Hófler. peccatores ] usque ad terram seq. C. ursina ] ursl A, communiter ] om. A. non od olium usum ] od alium usum non A. substratorium ) substratorum A. designant | desianabant A. 515) 515/1) Id est falc(ator]es. 516) 517) 518) 519) 520) 521) 522) 523) messores ) etc. de oliis seq. A. corripiencia ) corripiencium C. Wiclefistis ) om. C. irrogandas ] Irrigandos A. liberos ) libros B iure debent focere ) iure facere debent B; facere debent A vero, que nec focere ) que vero facere miseris ) miseriis B. inhumanum ad ) om. B. previdens ] providens C. braxatores ) brosiatores seq. tores seq. C. dicendo — homines ] om. A. malorum genere ) genere malorum A. eciam ] et B. gregatim ] om. B, D. noluerunt ] nolebant B. quandoque ) quamquam B. crudeliora ) crudeliores Hófler. veraciter commutari ] commutari veraci- A; brasea- ter A. flebills ) fragilis A. percepi relatu ] pro relatu scio B, D. insidens ] Insedens A. militarem in se ] in se militarem B, D. vellet et ) om. A fuerit ) fuit A. nobill 1 notabili C. MCCCCXXI } MCCCXXI Hôfler. illo ) eo B. verum est ) est verum B, D. dicite ] om. A. quis ] qui A. Populus ) Popull B, D. sit J est A. cernimus ) videlicet cernimus À. Quis ) Qui B. vos ] omnia seq. C; omni seq. B. ut ) prout B. omnia ] om. C. occidit fratrem occidit A. eum ] ei A. eris ) erit C. etc. — profugus eris ) Gen. 4 C. vobis ] om. B, C, D. Patrum sanctorum ) sanctorum Potrum A. maledicti ) maledicte B, D. deifica ) dominica B, D. christianica ) christiano B, D. tyrannica ] quom vos, heu miserl, catis seq. A. fidei tam ardua ) fide tam arida Héfler. et ] om. B proditores ] prevaricatores B. contra ] om. A. evidenter ] evidencior A, C. vlguit ) viget A. contraque ] contra A. predones ] predictos A. relevat ] revelat Hófler. suum ] fratrem suum practi- 627) 628) 634) 638) 639) 640) 641) 642) 643) tenetur eam ) eam tenetur B. solus eam ) eam solus B. receperit ) recipit A. quodammodo ] quemadmodum A. Quod exponens — ab ecclesia sunt ) om. pro iusticia certare ) certare pro iusti- cia ecclesia ) katholica seq. A. veraciter — agonizore ) de iusticia vera- citer agonizare A. non ) om. A. erant — turba ) om. C. ipse ] propter se B. non — tibi ) om. C manducaverant ] manducaverunt A. nec ] et nec C. fuerat ) fuerit B. et ) quidem seq. B; quod seq. C. ut predictum est J] om. A. vermis ] nivis B. Eccli 7 ) Isaii ultimo A. et ) om. B. iniusticie ] iusticie A. illa ) om. B innuunt ] muniunt A. scillcet ) om. B. tanget, quia ) tamquam quasi Hófler. abicit pietatem ] pietatem abicit B. puritatem ) pravitotem B. enim ] igitur B. bracchio ) bracchiis B. D. mediocrium ] mediorum A. potentum ] potentium B, D. nobilium ) notabilium A, C, E. locaverant ) locaverunt A; locaverat C. honoris ] honorum B; honorem C. deflecterent ) deflecteret C. contempnerent ) contempneret C. destruerent ] destrueret C. ei ] om. B, D. rebellarent ] rebellaret C. iudicandi ) iudicandum A, C. erat ) erit B. iniqua ) iniquitatis A. iam cives precellunt ] cives iam precel- lunt A. precellunt J precellent C. diverterit ] divertit B. clericos ) clericorum B. bella ] et seq. C. sedicionis origo ) origo sedicionum B; origo sedicionis C. execrabilis ] inexecrabilis A. dispenderant ) dispenderunt A, C. nephandoa ) infanda B affectus ] effectus C. oudistis ] non vidistis seq. B, C, D. male ] malis A. Quid - dicit ) Quid dicitis od evange- llum A, C. allena ) alienum C. Igitur ) ideo B. cum — potestis ) om. B, D. aliena ) om. Non ) enim seq introbitls ) edle B, D; Intrabis C. reddideritis ) reddideris B, D. precipites ) pompetes B. honoris ] honorem B, quidem ] quidam C. vestrum et honorem ) et honorem vestrum B. dispendio ] suspendio B. parentes nobilissimi )] nobilisslmique porentes B. fidam ] om. B. et ) seu B. ligacio ) legacio C.
/ 33 / 513) 514) percusserit ) percutit B, C. vel ] seu A. cuipiam ) quempiam A. C, E. procuratis ) procurostis B, D. Ostentastis ] Ostenditis A. philosophi ) prophani Héofler. Mansuetos ] Manu assuetos A, B, D. armiductores ] onniductores Hófler. peccatores ] usque ad terram seq. C. ursina ] ursl A, communiter ] om. A. non od olium usum ] od alium usum non A. substratorium ) substratorum A. designant | desianabant A. 515) 515/1) Id est falc(ator]es. 516) 517) 518) 519) 520) 521) 522) 523) messores ) etc. de oliis seq. A. corripiencia ) corripiencium C. Wiclefistis ) om. C. irrogandas ] Irrigandos A. liberos ) libros B iure debent focere ) iure facere debent B; facere debent A vero, que nec focere ) que vero facere miseris ) miseriis B. inhumanum ad ) om. B. previdens ] providens C. braxatores ) brosiatores seq. tores seq. C. dicendo — homines ] om. A. malorum genere ) genere malorum A. eciam ] et B. gregatim ] om. B, D. noluerunt ] nolebant B. quandoque ) quamquam B. crudeliora ) crudeliores Hófler. veraciter commutari ] commutari veraci- A; brasea- ter A. flebills ) fragilis A. percepi relatu ] pro relatu scio B, D. insidens ] Insedens A. militarem in se ] in se militarem B, D. vellet et ) om. A fuerit ) fuit A. nobill 1 notabili C. MCCCCXXI } MCCCXXI Hôfler. illo ) eo B. verum est ) est verum B, D. dicite ] om. A. quis ] qui A. Populus ) Popull B, D. sit J est A. cernimus ) videlicet cernimus À. Quis ) Qui B. vos ] omnia seq. C; omni seq. B. ut ) prout B. omnia ] om. C. occidit fratrem occidit A. eum ] ei A. eris ) erit C. etc. — profugus eris ) Gen. 4 C. vobis ] om. B, C, D. Patrum sanctorum ) sanctorum Potrum A. maledicti ) maledicte B, D. deifica ) dominica B, D. christianica ) christiano B, D. tyrannica ] quom vos, heu miserl, catis seq. A. fidei tam ardua ) fide tam arida Héfler. et ] om. B proditores ] prevaricatores B. contra ] om. A. evidenter ] evidencior A, C. vlguit ) viget A. contraque ] contra A. predones ] predictos A. relevat ] revelat Hófler. suum ] fratrem suum practi- 627) 628) 634) 638) 639) 640) 641) 642) 643) tenetur eam ) eam tenetur B. solus eam ) eam solus B. receperit ) recipit A. quodammodo ] quemadmodum A. Quod exponens — ab ecclesia sunt ) om. pro iusticia certare ) certare pro iusti- cia ecclesia ) katholica seq. A. veraciter — agonizore ) de iusticia vera- citer agonizare A. non ) om. A. erant — turba ) om. C. ipse ] propter se B. non — tibi ) om. C manducaverant ] manducaverunt A. nec ] et nec C. fuerat ) fuerit B. et ) quidem seq. B; quod seq. C. ut predictum est J] om. A. vermis ] nivis B. Eccli 7 ) Isaii ultimo A. et ) om. B. iniusticie ] iusticie A. illa ) om. B innuunt ] muniunt A. scillcet ) om. B. tanget, quia ) tamquam quasi Hófler. abicit pietatem ] pietatem abicit B. puritatem ) pravitotem B. enim ] igitur B. bracchio ) bracchiis B. D. mediocrium ] mediorum A. potentum ] potentium B, D. nobilium ) notabilium A, C, E. locaverant ) locaverunt A; locaverat C. honoris ] honorum B; honorem C. deflecterent ) deflecteret C. contempnerent ) contempneret C. destruerent ] destrueret C. ei ] om. B, D. rebellarent ] rebellaret C. iudicandi ) iudicandum A, C. erat ) erit B. iniqua ) iniquitatis A. iam cives precellunt ] cives iam precel- lunt A. precellunt J precellent C. diverterit ] divertit B. clericos ) clericorum B. bella ] et seq. C. sedicionis origo ) origo sedicionum B; origo sedicionis C. execrabilis ] inexecrabilis A. dispenderant ) dispenderunt A, C. nephandoa ) infanda B affectus ] effectus C. oudistis ] non vidistis seq. B, C, D. male ] malis A. Quid - dicit ) Quid dicitis od evange- llum A, C. allena ) alienum C. Igitur ) ideo B. cum — potestis ) om. B, D. aliena ) om. Non ) enim seq introbitls ) edle B, D; Intrabis C. reddideritis ) reddideris B, D. precipites ) pompetes B. honoris ] honorem B, quidem ] quidam C. vestrum et honorem ) et honorem vestrum B. dispendio ] suspendio B. parentes nobilissimi )] nobilisslmique porentes B. fidam ] om. B. et ) seu B. ligacio ) legacio C.
Strana 34
644) 645) 646) 647) 648) 649) 650) 651) 652) 653) 654) 655) 656) 657) 658) 659) 660) 661) 662) 663) 664) 665) 666) 667) 668) 669) 670) 671) 672) 673) 674) 675) 676) 677 678) 679) 680) 681) 682) 683) 684) 685) 686) 687) 688) 689) reseravit ] reservavit B, C. autem ] om. C. sunt ] om. B. tamen poterit ] om. B. nostro ] meo C. affectu J aspectu C. dc bona - defendentes ] om. A. nec ] vel B. suam ] om. B. decimabont nec offerebant ] decimabant nec conferebant B. C. et quidam ] om. B. ligacio J obligacio A; legacio B. commassantur J masserantur B. abseissus 1 om. A. et ] om. A. gulosi I gloriosi Höfler. et 1 om. A. tollent I tollunt B, C. hec J om. B. istam ] illam B. nec ] et nec B. Criste J om. A. publice sunt ] om. B. pharetro 1 de pharetra B. ponitur , notot ] primo notandum Höfler. malefaciendi ] mala faclendl A. sacrilegi ] om. B. homines probos ] probos homines B. seu 1 non erant B. plectebantur ] plectabantur A. suo simili ] om. B. D. quis quid ] quidquid Höfler. mali 1 om. A. voluit 1 voluerit B. D. contempneret ] contempserit B, D. essent 1 esset A. exurare ] exuere B. katholicam ] om. A. hoc 1 om. B. ut J in A. non ] om. B. nec 1 que (ve) Höfler. quid de ] quidem A. reysos ] raysos B. C. determinote I debite A. C. amicos ] om. A. 690) 691) 692) 693) 694) 695) 696) 697) 698) 699) 700) 701) 702) 703) 704) 705) 706) 707) 708) 709) 710) 711) 712) 713) 714) 715) 716) 717) 718) 719) 720) 721) 722) 723) 724) 725) 726) 727) 728) 729) 730) 731) 732) tradant 1 tardant C. idem ] om. B. Wiclefici J om. B, D. in veritate ] om. B. D. beneficio ] de beneficio B. D. persecutorum ] persecuciones Höfler. persistit ] persistet A. nobis ] non B. occidit ] occidet B. Sed neque occidet ] om. B. et - exprimitur ] om. B. ut ] prout B. et iudicate ] om. A. est 1 om. A. demonstratum J demonstrata B, demon- strato C. D. E. permittere ] quasi permittere B. est et rectum ] et rectum est A. custodiri ] custodire B. heu ] om. A. declinovimus 1 declinamus B. ambulavimus J ambulamus B. D. sumus ] fuimus B. nos miseros ] misericors B. Non ] Quia non B. nostris 1 om. B. fuimus ] fecimus Höfler. campsor ] om. B, C. exibat ] exivit A. missare voluit 1 voluerunt missare A. ut ] quod A. erdt J est A. notabilius clerici ] clerici notoblllus A. misericordle tue ] misericordlarum tua- rum B. sanguine tuo ] tuo sanguine C. redemisti 1 redempti B. dulcissima 1 dilectissima B. viridario ] viridaria A. dc suavitate gaudiorum ] gaudiorum de sudvitate B. quesumus ] queso B. tibl ] om. A. vacillent ] vacillant A. trepident ] trepidant A. Amen 1 Amen seq. A. 34/
644) 645) 646) 647) 648) 649) 650) 651) 652) 653) 654) 655) 656) 657) 658) 659) 660) 661) 662) 663) 664) 665) 666) 667) 668) 669) 670) 671) 672) 673) 674) 675) 676) 677 678) 679) 680) 681) 682) 683) 684) 685) 686) 687) 688) 689) reseravit ] reservavit B, C. autem ] om. C. sunt ] om. B. tamen poterit ] om. B. nostro ] meo C. affectu J aspectu C. dc bona - defendentes ] om. A. nec ] vel B. suam ] om. B. decimabont nec offerebant ] decimabant nec conferebant B. C. et quidam ] om. B. ligacio J obligacio A; legacio B. commassantur J masserantur B. abseissus 1 om. A. et ] om. A. gulosi I gloriosi Höfler. et 1 om. A. tollent I tollunt B, C. hec J om. B. istam ] illam B. nec ] et nec B. Criste J om. A. publice sunt ] om. B. pharetro 1 de pharetra B. ponitur , notot ] primo notandum Höfler. malefaciendi ] mala faclendl A. sacrilegi ] om. B. homines probos ] probos homines B. seu 1 non erant B. plectebantur ] plectabantur A. suo simili ] om. B. D. quis quid ] quidquid Höfler. mali 1 om. A. voluit 1 voluerit B. D. contempneret ] contempserit B, D. essent 1 esset A. exurare ] exuere B. katholicam ] om. A. hoc 1 om. B. ut J in A. non ] om. B. nec 1 que (ve) Höfler. quid de ] quidem A. reysos ] raysos B. C. determinote I debite A. C. amicos ] om. A. 690) 691) 692) 693) 694) 695) 696) 697) 698) 699) 700) 701) 702) 703) 704) 705) 706) 707) 708) 709) 710) 711) 712) 713) 714) 715) 716) 717) 718) 719) 720) 721) 722) 723) 724) 725) 726) 727) 728) 729) 730) 731) 732) tradant 1 tardant C. idem ] om. B. Wiclefici J om. B, D. in veritate ] om. B. D. beneficio ] de beneficio B. D. persecutorum ] persecuciones Höfler. persistit ] persistet A. nobis ] non B. occidit ] occidet B. Sed neque occidet ] om. B. et - exprimitur ] om. B. ut ] prout B. et iudicate ] om. A. est 1 om. A. demonstratum J demonstrata B, demon- strato C. D. E. permittere ] quasi permittere B. est et rectum ] et rectum est A. custodiri ] custodire B. heu ] om. A. declinovimus 1 declinamus B. ambulavimus J ambulamus B. D. sumus ] fuimus B. nos miseros ] misericors B. Non ] Quia non B. nostris 1 om. B. fuimus ] fecimus Höfler. campsor ] om. B, C. exibat ] exivit A. missare voluit 1 voluerunt missare A. ut ] quod A. erdt J est A. notabilius clerici ] clerici notoblllus A. misericordle tue ] misericordlarum tua- rum B. sanguine tuo ] tuo sanguine C. redemisti 1 redempti B. dulcissima 1 dilectissima B. viridario ] viridaria A. dc suavitate gaudiorum ] gaudiorum de sudvitate B. quesumus ] queso B. tibl ] om. A. vacillent ] vacillant A. trepident ] trepidant A. Amen 1 Amen seq. A. 34/
Strana 35
CONSPECTUS AUCTORUM o) Biblia Gen. cop.4,v.11-12 — p.23; 9,6 — 23 2 Reg.16,5-10 — 21 lob 39,20 — 17; 41,11 — 17; 45,6 — 22 Psol. 10,3 — 11; 1611 -— 19; 17,43 — 26; 33,3 — 22; 36,9 — 27; 3611 - 22: 36,17 — 13; 36,20 — 13; 36,35-38 — 12,18; 90,4 — 24—25; 146,6 — 22; M94 — 22 Prov. 334 — 22; 9,17 — 12; 11,24 — 27; 12,7 — 13; 16,25 — 12; 20,9 — 14; 22,1 — 24; 22,28 — 17; 25,21 — 21; 29,23 — 19; 30,11 - 15; 30,14 — 15 Eccles. 4,12 — 11; 8,8 — 13; 8,9 — 13; 8,10-11 — 13; 8,14 — 12; 35,16-19 — D Cant. 7,4 — 17 Sap. 4,3 — 13; 11,17 — 20 Ecclus. 4,33 — 24; 7,19 — 24; 10,17-18 — 18; 11,16 — 12; 28,15—19 — 11; 3424 - 20; 41,15 — 26 Is. 520 — 13; 24,2 — 23; 331 - 2025; 40,4 — 18 Ezech. 2,4 — 22 Dan. 2,31-33 — 26; 2,34-35 — 26 Hobac. 1,13-14 — 12 Matth. 5,39 — 21; 544 — 21; 7,16 — 28; 8,28-34 — 18; 158 — 19; 15,13 — 13; 16,17 — 24; 16,18 — 28; 2221 — 25 Marc. 5,1-17 — 18 Luc. 629 — 21; 10,23 — 24; 11,14-20 - 17; 11,28 — 24; 22,51 — 23 loh. 6,54 — 24; 18,11 — 23; 19,1 — 25 Act. 5,38 — 13 Rom. 12,14 — 23; 13,1 — 25; 154 — 26 2 Cor. 3,6 — 24; 6,3 — 23 2 Thes. 2,10 — 17 1 Tim. 2,4 — 14; 6,10 — 25 2 Tim. 4,3 — 11 1 loh. 4,1 — 28 b) Auctores Ambrosius 18, 21, 22 Augustinus 21, 24 bis Bernhardus Claraevallensis 15 Cassiodorus 22, 2 Celakovskÿ 16 Gregorius 15, 20, 22, 85, 28 Godefridus dé Vinosalvo 12 bis Hilarius 13, 24 Hugo oa S. Victore 19 Innocentius II! 18 Isidorus 19 Macrobius 21 Orlgenes 20 Ovidius Naso 17 Petrus Damiani 20 C. lullus Solinus 20, 21 Valerius Maximus 21 Walther 16-20, 22, 25 CONSPECTUS PERSONARUM ET RERUM Adamite 17, 23 Anglla 14 Arius 17 artifices 23 borones 15, 27 beghardi 24 beghute 24 bilingues 11 Bohemia 16, 17, 18 Bohemie regnum 14, 27 Bohemica communitas 21 bona ecclesiastica 26 canonici 18, 27 Carolus vide Karclus Carthusienses 23 Cisterclenses 23 cives 11, 15, 23, 25, 26 clerus 11, 15, 25, 27, 28, 29 clientes 15, 26, 27 Cluck (Kluk) vide Hinco conclllum Constanciense 15 concilium Romanum 15 communio sub utraque 24 Cunsso, decanus Wissegradensis 13, 14 Decalogus pictus In porletibus 19 de libero spiritu „secta) 17 dlobolus 12, 14-19 diaboll indumenta et membre: infula episcopalis 13, 14, 16 cappo glauca 14, 16, 17 nasu« mognus 14, 17 porcini ocull 14, 18, 19 aures apri 14, 19 ungues accipltris 14, 19, 20 pellis urslna 14, 20—22 instrumentu mechonica 14, 22-24 phoretra magna 14, 24-27 sogitte 14, 26-27 claves 28 ecclesle 11, 12, 15, 17—20, 27 Francia 14 Francorum rex 14 fraternitas (diabolico) 11, 19, 26 gentiles 27 heresis 19 heretici. 12, 16 hereticorum misse 18, 19 hereticorum predicatores (laycl, mulleres) 19 Hinco dictus Cluck, decanus ecclesle Progen- sis 13, 14 homo niger — vlde dlobolus Italia 14 lude! 23, 27 lohannes de Jenitejn, episcopus Misnensis 13
CONSPECTUS AUCTORUM o) Biblia Gen. cop.4,v.11-12 — p.23; 9,6 — 23 2 Reg.16,5-10 — 21 lob 39,20 — 17; 41,11 — 17; 45,6 — 22 Psol. 10,3 — 11; 1611 -— 19; 17,43 — 26; 33,3 — 22; 36,9 — 27; 3611 - 22: 36,17 — 13; 36,20 — 13; 36,35-38 — 12,18; 90,4 — 24—25; 146,6 — 22; M94 — 22 Prov. 334 — 22; 9,17 — 12; 11,24 — 27; 12,7 — 13; 16,25 — 12; 20,9 — 14; 22,1 — 24; 22,28 — 17; 25,21 — 21; 29,23 — 19; 30,11 - 15; 30,14 — 15 Eccles. 4,12 — 11; 8,8 — 13; 8,9 — 13; 8,10-11 — 13; 8,14 — 12; 35,16-19 — D Cant. 7,4 — 17 Sap. 4,3 — 13; 11,17 — 20 Ecclus. 4,33 — 24; 7,19 — 24; 10,17-18 — 18; 11,16 — 12; 28,15—19 — 11; 3424 - 20; 41,15 — 26 Is. 520 — 13; 24,2 — 23; 331 - 2025; 40,4 — 18 Ezech. 2,4 — 22 Dan. 2,31-33 — 26; 2,34-35 — 26 Hobac. 1,13-14 — 12 Matth. 5,39 — 21; 544 — 21; 7,16 — 28; 8,28-34 — 18; 158 — 19; 15,13 — 13; 16,17 — 24; 16,18 — 28; 2221 — 25 Marc. 5,1-17 — 18 Luc. 629 — 21; 10,23 — 24; 11,14-20 - 17; 11,28 — 24; 22,51 — 23 loh. 6,54 — 24; 18,11 — 23; 19,1 — 25 Act. 5,38 — 13 Rom. 12,14 — 23; 13,1 — 25; 154 — 26 2 Cor. 3,6 — 24; 6,3 — 23 2 Thes. 2,10 — 17 1 Tim. 2,4 — 14; 6,10 — 25 2 Tim. 4,3 — 11 1 loh. 4,1 — 28 b) Auctores Ambrosius 18, 21, 22 Augustinus 21, 24 bis Bernhardus Claraevallensis 15 Cassiodorus 22, 2 Celakovskÿ 16 Gregorius 15, 20, 22, 85, 28 Godefridus dé Vinosalvo 12 bis Hilarius 13, 24 Hugo oa S. Victore 19 Innocentius II! 18 Isidorus 19 Macrobius 21 Orlgenes 20 Ovidius Naso 17 Petrus Damiani 20 C. lullus Solinus 20, 21 Valerius Maximus 21 Walther 16-20, 22, 25 CONSPECTUS PERSONARUM ET RERUM Adamite 17, 23 Anglla 14 Arius 17 artifices 23 borones 15, 27 beghardi 24 beghute 24 bilingues 11 Bohemia 16, 17, 18 Bohemie regnum 14, 27 Bohemica communitas 21 bona ecclesiastica 26 canonici 18, 27 Carolus vide Karclus Carthusienses 23 Cisterclenses 23 cives 11, 15, 23, 25, 26 clerus 11, 15, 25, 27, 28, 29 clientes 15, 26, 27 Cluck (Kluk) vide Hinco conclllum Constanciense 15 concilium Romanum 15 communio sub utraque 24 Cunsso, decanus Wissegradensis 13, 14 Decalogus pictus In porletibus 19 de libero spiritu „secta) 17 dlobolus 12, 14-19 diaboll indumenta et membre: infula episcopalis 13, 14, 16 cappo glauca 14, 16, 17 nasu« mognus 14, 17 porcini ocull 14, 18, 19 aures apri 14, 19 ungues accipltris 14, 19, 20 pellis urslna 14, 20—22 instrumentu mechonica 14, 22-24 phoretra magna 14, 24-27 sogitte 14, 26-27 claves 28 ecclesle 11, 12, 15, 17—20, 27 Francia 14 Francorum rex 14 fraternitas (diabolico) 11, 19, 26 gentiles 27 heresis 19 heretici. 12, 16 hereticorum misse 18, 19 hereticorum predicatores (laycl, mulleres) 19 Hinco dictus Cluck, decanus ecclesle Progen- sis 13, 14 homo niger — vlde dlobolus Italia 14 lude! 23, 27 lohannes de Jenitejn, episcopus Misnensis 13
Strana 36
lohannes de Jenštejn, archleplscopus Pragen- sls 13 lohannis de Jenštejn visio prima 13-14. vislo secundo 14 Karolus Imperator Rom., Bohemie rex 13 loycl vide populus loycalls lingua terela 11 Littwania 12 Luciperiani 17 magistri 11. 18 magnoti 12, 25. 26 milites 11. 15, 26, 27 monachi 18, 20, 23, 26 monosteria 12, 17. 20, 27 moniales 27 Moravia 16-18 noblles 15, 26 plebani 11 populus loycalis 11, 19 Proga Minor civitas 13 universitos 15. 17 prelati 11, 28 prosbyteri 11, 18, 20, 23, 26 presb. occisorum corpora illoesa 15, 16 rex (Sigismundus) 12, 17. 25 regis mater 17 Robertus Gebenensis, antipapa 14 Romana curlo 19 Rudnlez, castrum 13 Runcarli 17 rustlel 23, 25, 26 sacramenti altaris violatlo 16 scisma 13, 19 secta de libero spiritu 17 susurrones 11 Thaborite 23 universitos diabolica 15 Urbanus VI. papa 13 Urbs (Roma) 14 vulgares 11 Waldenses 17. 23 Wielef 11, 12. 15, 17, 21 wiclefica dogmata 13 wiclefiea femina armis virilibus Induta 23 wiclefici magistrl 11 wiclefici predicatores 19 wlelefici presbyteri 11 wiclefici scolares 11 Witoldus. dux Littwanie 12 ymagines 18, 27 TRAKTÁT MISTRA ONDŘEJE Z BRODU O PŮVODU HUSITŮ Visiones loonnis, archiepiscopi Pragensis, et earundem explicaciones (alios Tractotus de origine Hussitarum) K vydání připravil a úvod napsal dr. Jaroslav Kadlec Vydalo Muzeum husitského revolučního hnutí v Táboře Povoleno odborem kultury Okresního národního výboru v Táboře, čj. Kult/564/80 Náklad: 1000 výtisků Vytiskly Jihočeské tiskárny, n. p., provoz 5 Tábor TÁBOR 1980
lohannes de Jenštejn, archleplscopus Pragen- sls 13 lohannis de Jenštejn visio prima 13-14. vislo secundo 14 Karolus Imperator Rom., Bohemie rex 13 loycl vide populus loycalls lingua terela 11 Littwania 12 Luciperiani 17 magistri 11. 18 magnoti 12, 25. 26 milites 11. 15, 26, 27 monachi 18, 20, 23, 26 monosteria 12, 17. 20, 27 moniales 27 Moravia 16-18 noblles 15, 26 plebani 11 populus loycalis 11, 19 Proga Minor civitas 13 universitos 15. 17 prelati 11, 28 prosbyteri 11, 18, 20, 23, 26 presb. occisorum corpora illoesa 15, 16 rex (Sigismundus) 12, 17. 25 regis mater 17 Robertus Gebenensis, antipapa 14 Romana curlo 19 Rudnlez, castrum 13 Runcarli 17 rustlel 23, 25, 26 sacramenti altaris violatlo 16 scisma 13, 19 secta de libero spiritu 17 susurrones 11 Thaborite 23 universitos diabolica 15 Urbanus VI. papa 13 Urbs (Roma) 14 vulgares 11 Waldenses 17. 23 Wielef 11, 12. 15, 17, 21 wiclefica dogmata 13 wiclefiea femina armis virilibus Induta 23 wiclefici magistrl 11 wiclefici predicatores 19 wlelefici presbyteri 11 wiclefici scolares 11 Witoldus. dux Littwanie 12 ymagines 18, 27 TRAKTÁT MISTRA ONDŘEJE Z BRODU O PŮVODU HUSITŮ Visiones loonnis, archiepiscopi Pragensis, et earundem explicaciones (alios Tractotus de origine Hussitarum) K vydání připravil a úvod napsal dr. Jaroslav Kadlec Vydalo Muzeum husitského revolučního hnutí v Táboře Povoleno odborem kultury Okresního národního výboru v Táboře, čj. Kult/564/80 Náklad: 1000 výtisků Vytiskly Jihočeské tiskárny, n. p., provoz 5 Tábor TÁBOR 1980
- 1: Array
- 3: Array
- 5: Array
- 10: Array
- 11: Array
- 29: Array
- 35: Array