Strana 1
NICOLAUS DE DRESDA QUERITE PRIMUM REGNUM DEI Edidit JANA NECHUTOVÁ UNIVERSITA J. E. PURKYNĚ BRNO 1967

Strana 2

Strana 3
OPERA UNIVERSITATIS PURKYNIANAE BRUNENSIS FACULTAS PHILOSOPHICA SPISY UNIVERSITY J. E. PURKYNĚ V BRNĚ FILOSOFICKÁ FAKULTA 119 NICOLAUS DE DRESDA Mikuláš z Drážďan QUERITE PRIMUM REGNUM DEI Edidit JANA NECHUTOVÁ

Strana 4

Strana 5

Strana 6

Strana 7
PRAEFATIO De Nicolai Dresdensis sermone «Querite primum regnum Dei» Post duos tractatus Nicolai de Dresda cura Johannis Sedlák (»De purgatorio« I, "De quadruplici missione«) et duos a Howardo Kaminsky (»Tabule veteris et novi coloris«, »Consuetudo et ritus primitive ecclesie et moderne«) publici iuris factos afferimus in hoc libro sermonem »Querite primum regnum Dei« ut quintum Nicolai opus more hodierno editum. Una cum aliis huius scriptoris operibus sermo hic, quo Nicolaus in ecclesiam sui temporis corruptissimam inquirit, potissimum sequendus est nobis, ut Magistri Dresdensis sententias iudiciaque cum praeceptis haereticorum necnon virorum litteratorum, qui rebus in melius restituendis favebant, comparare et locum, quem auctor noster inter illa huius temporis plurima rationum disciplinarumque genera tenebat, cognoscere possimus. Nam Nicolaus et in hoc opere de principalibus eorundem temporum quaestionibus ad emendationem ac correctionem ecclesiae societatisque humanae spectantibus, i. e. de paupertate et possessione, de simonia, de potestate cleri, de oboedientia disserit et notionem suam ecclesiae ac legis Dei ante oculos ponit. In his mirum in modum animo obicitur illa inter Nicolai et Valdensium dis- ciplinas, quamvis non perfecta, similitudo, et ea in Nicolai tum plurimis quae ad illas quaestiones spectant opinionibus, tum in consequentiis perceptionis legis Dei atque adinventionum humanarum, videlicet in ritibus missae, longis orationibus, orationibus pro mortuis, purgatorio, indulgentiis, annis iubilaeis, casibus episco- palibus, quolibet iuramento, occisionibus quibuslibet, cultu sanctorum imaginumque negandis, necnon in reverentia adversus Christi in monte sermonem atque sex eius mandata minima adhibenda. Haec similitudo, ut diximus, non est perfecta, nam Nicolai doctrina in nonnullis partibus suis propius ad similitudinem correctionis ecclesiasticae, ut eam apud Wyclif et Hus invenire possumus, accedit. Itaque Nicolai operibus gravissimis editis et explicatis si personam atque ingenium auctoris mente cognoscamus ac percipiamus, faciliorem habebunt explicationem ea, quae ad doctrinarum Wyclifi, Valdensium tam in litterata quam in populari eorum familia aliarumque haeresium in Hussitismo-Thaboritismo coniunctionem a viris doctis saepe disputatam pertinent. Quam ad comprehendendam multum conferre nobis videtur, quod Nicolaus suis sententiis utilitatem capiebat omnibus ex tribus doctrinis nominatis et quod eum ad Hussitarum consilia cogitationesque ulterius provehendas non parum valuisse compertum habemus.

Strana 8
De codicibus manu scriptis. De ratione edendi Nicolai Dresdensis sermonis »Querite primum regnum Dei« textum in tribus codicibus scriptum invenimus: U — Bibliotheca Universitatis Pragensis IV G 15, f. 100r3—141rb Bibliotheca Universitatis Brunensis Mk 102, f. 110r—144r M — C — Bibliotheca Capituli Pragensis C. LXXIII., f. 96r—122r (hic prima tantum textus pars continetur) Etsi variae lectiones codicum inter se comparatae non multum discrepant, patet tamen stemma codicum constitui non posse, quia nullus horum textuum ex aliis duobus descriptus est, ita ut non sit dubium quin non omnes codices manu scripti huius sermonis ad nos pervenerint. Si codex U duobus annis ante quam codex M scriptus esset et si codex C hodierno tempore, ut diximus, primam tantum textus partem contineret, codicem U, praesertim quod ad orthographiam atque foliorum ordinem attinet, in hac editione secuti sumus, nonnullas tamen lectiones codicum M et C, brevi temporis intervallo ab U distantium, respicientes. In notis criticis conabamur omnes lectiones codicum discrepantes notare, nonnullis tamen perspicuis atque mediocribus scribarum mendis et rebus graphicis exceptis. Post textum explicavimus et plurimos, quantum in nobis situm erat, Bibliae, iuris canonici et civilis, auctorum locos a Nicolao allegatos necnon gravissimos locos parallelos e ceteris Nicolai atque aliorum ecclesiae emendatorum operibus. Adnotationes marginales non crebro in M vel C tantum occurrentes indice marginalium (vide p. 108) continentur. Omnes quaestiones, de quibus in hac praefatione quam brevissime locuti sumus, in praefatione bohemica (»Předmluva«) uberius et ex omnibus partibus tractantur. 8

Strana 9
PŘEDMLUVA Kázání Mikuláše z Drážďan «Querite primum regnum Dei» Poněvadž tato práce je edicí jednoho díla Mikuláše z Drážďan a nikoli monografií či vůbec studií o autorovi, není jejím úkolem zabývat se doplněním nebo víceméně definitivním uspořá- dáním jeho literární pozůstalosti. Z toho důvodu zde nepodávám výklad o Mikulášově životě a veřejné působnosti ani seznam jeho spisů. Mikulášův život, pro nedostatek pramenů ostatně dosti temný, byl popsán, i když značně odlišně, již Janem Sedlákeml a F. M. Bartošem, 2 německým badatelem J. Th. Müllerem3 a v poslední době americkým historikem Howardem Kaminskym.4 Bartoš a Kaminsky podali také soupisy Mikulášovy literární činnosti, na něž zde odkazuji.5 Z obsáhlé literární pozůstalosti Mikuláše z Drážďan byly doposud vydány čtyři spisy: Janem Sedlákem traktáty »De purgatorio« (I) a »De quadruplici missione«, Howardem Kaminskym rané soubory antitezí »Tabule veteris et novi coloris« a »Consuetudo et ritus primitive ecclesie et moderne«.6 Kázání, vydané zde, je tedy pátým tištěným Mikulášovým dílem, nepočítáme-li ve starých tiscích dochované spisy »Processus consistorialis martyrii Iohannis Hus« a »De conclusionibus doctorum in Constantia.“ V reformním systému Mikuláše z Drážďan, kanonisty německého původu, který působil v době kolem smrti Husovy v Praze, jsou obsaženy v podstatě tytéž prvky jako u ostatních ideologů posledních desetiletí 14. století a prvních desetiletí století 15. Nacházíme v něm podobnosti s učením Viklefovým, Milíčovým, Janovovým, Huso- vým, Jakoubkovým, s protiklerikálními útoky spisů z universitního okruhu z konce 14. století »Speculum aureum papae« a »Squalores Romanae curiae« a v neposlední řadě s kacířskými naukami středověku. Důležitější než zjištění výskytu kritických 1 Mikuláš z Drážďan Do čtyř pražských artykulů, str. 232—248; Husitství a cizina, str. 125n. Magister Nikolaus von Dresden, ZfB 1915 Master Nicholas of Dresden: The Old Color and the New V citovaných spisech; kromě těchto monografických studií nacházíme některé údaje o Mikulášovi a pokusy o interpretaci jeho zjevu v publikacích všeobecnějšího zaměření, např.: Josef Pekař, Žižka a jeho doba I, str. 1—13; Josef Macek, Tábor v husitském revolučním hnutí I, str. 191—196; Horst Köpstein ve sborníku Mezinárodní ohlas husitství, red. Josef Macek, str. 223—283; Paul de Vooght, L'hérésie de Jean Huss, str. 470—473; Robert Kalivoda, Husitská ideologie, str. 229n; Horst Köpstein, Uber die Teilnahme von Deutschen an der hussitischen revolutionären Bewegung -speziell in Böhmen, ZfG 1963, str. 116—145; Kurt Konrad, Dějiny husitské revoluce, str. 205—219. V poslední době publikovala tři časopisecké studie o Mikuláši z Dráždan Jana Nechutová: Traktát Mikuláše z Drážďan »De imaginibus« a jeho vztah k Matěji z Janova, SPFFBU E9 (1964), str. 149—162; Husovo kázání »Dixit Martha« a Mikuláše z Dráždan traktát »De purgatorio« — K otázce Husovy literární původnosti, LF 1965/88, str. 147—157; Bernard z Clairvaux v díle Mikuláše z Drážďan, SPFFBU E10 (1965), str. 313—320. Bibliografické údaje o těchto edicích viz v soupisu vydaných pramenů — »Editiones«, odd. A, str. 20 2 3 4 5 9

Strana 10
prvků v tom onom kacířském nebo reformním systému bývá však pravidelně posti- žení toho, jak si jeho tvůrce představoval reálnou společenskou nápravu kritizova- ných jevů. Teprve tehdy, zjistíme-li, ke kterému ze známých typů reformního myšlení jsou přiřaditelné Mikulášovy představy o nápravě světa, budeme moci určit jeho ideologickou orientaci, správně ho zařadit mezi současníky a objevit, po případě vysvětlit způsob a míru jeho působení na pozdější myšlenkový a literární vývoj u Táborů a v Jednotě bratrské. Světlo, vržené na Mikulášovu postavu a na jeho působení, osvětlí s velkou pravdě- podobností i problematiku syntézy viklefismu, učeného a lidového valdenství a českého lidového kacířství v táborství, neboť Mikuláš zřejmě čerpal pro svůj systém ze všech tří těchto zdrojů a nesporně pak ovlivnil další vývoj husitského myšlení. Zde se jeví jako klíčová otázka, byl-li Mikuláš valdenský kacíř či nikoli. Poněkud vedlejší je, byly-li jeho nesporně valdenské myšlenky výsledkem valdenské výchovy v rodném Německu, valdenské propagace Petra Payna (jak se domnívá F. M. Bartoš) nebo dospěl-li k nim prostě důsledným domyšlením dané sociálně politické situace, jak se odrážela v díle Viklefově a Husově. V řešení této otázky může sehrát svou úlohu vydaný text »Querite primum«, jehož celý výklad je zaměřen proti zkaženosti církve. V souvislosti s tímto problémem zde Mikuláš zevrubně probírá současný stav věcí v církvi i ve společnosti, prokazuje přitom důkladnou znalost bible, kanonického práva a církevních otců a obratnost v používání této literatury ve prospěch své myšlenky. Z tohoto současného stavu věcí ho nejvíce zajímají problémy chudoby a majetku, které souvisejí např. s otázkou lichvy, v této době aktuální, ale zejména s teorií svatokupectví jako hereze, s otázkou faktické moci kněžské, s filosofií či teologií poslušnosti, s eklesiologií, s autoritou Písma a s pojetím božího zákona. Řešení těchto problémů ústí Mikulášovi do téze: církev se musí vrátit ke svému prvotnímu, apoštolskému stavu. Proto se také Mikuláš tak intenzívně zabýval studiem života prvotních křesťanů, Krista a apoštolů, a protiklad tohoto života s životem současné církve, papeže a církevních knížat zobrazil ve dvou svých raných spisech, »Tabule veteris et novi coloris« (neboli »Cortina de Antichristo«) a »Consuetudo et ritus primitive ecclesie et moderne«. Již v tomto Mikulášově požadavku lze shledat příbuznost se základními názory sekt, tak je tomu však i u druhého křídla proticírkevní opozice této doby, jejímiž hlavními představiteli jsou Viklef a Hus. Mikuláš se však valdenskému pojetí blíží i formou svého odmítání současné církevní společnosti: stejně jako on napadali i valdenští kacíři nároky církve na bohatství, přepych a nádheru poukazem na hříšnost tzv. Donace Konstantinovy, požadavkem manuální práce a stejně jako Mikuláš odmítali i oni v této souvislosti mnišské řády. To všechno jsou však stále ještě souvislosti nedosti průkazné, neboť jsou opět společné většině horlitelů pro nápravu církve této doby. Průkaznější pro Mikulášovu příbuznost s valdenskými jsou spíše ještě více vnější podobnosti s valdenským učením, jako je odmítání modliteb za mrtvé, zabíjení, přísahy, obrazů, dlouhých modliteb, odpustků, mešního ritu, jubilejních let, biskupských exempcí, s nímž se setkáváme v »Querite primum«, dále odmítání očistce, úcty ke svatým, mariánského kultu, hlásání laického aposto- látu, úcta ke Kristovu kázání na hoře a k jeho »šesti nejmenším přikázáním« a ko- nečně snad i požadavek podávání podobojí. Tyto prvky Mikulášova učení plynou z jeho pojetí božího zákona. Mezi valdenskými naukami a učením Mikulášovým jsou však i rozdíly, a to právě v oblasti, jež je, jak již bylo řečeno, pro konečné určení typu ideologické orientace a pro historický význam dané postavy rozhodující, totiž v oblasti řešení kritizovaného 10

Strana 11
stavu. Zde jsou důležité Mikulášovy názory na nápravnou moc světských pánů a jeho teorie poslušnosti. Zatímco valdenští odmítají jakoukoli moc, ať církevní nebo světskou, a tudíž jakoukoli poslušnost vůbec, uznává Mikuláš spolu s viklefsko- husovskou reformní linií světské pány jako moc, jíž je bohem svěřen úkol napravit zkaženou církev a odjímat jí její přebytečné statky, jichž zneužívá; v souvislosti s tím neodmítá také Mikuláš poslušnost dobré vrchnosti. Zdá se tedy, že zde Mikuláš upustil od teoreticky nejrevolučnější valdenské teze, která by však v daných spole- čenských podmínkách byla v plném slova smyslu sektářskou, aby ve svém systému mohl spojit valdenský radikalismus s revoluční praxí útoku na církevní instituci, jejž umožňovalo jedině spojení selsko-plebejských vrstev s držiteli světské moci. Tyto poznámky k charakteru Mikulášova učení, jak se jeví při studiu traktátu či kázání »Querite primum«, chtějí pouze upozornit na význam, jejž edice spisů tohoto autora mají: tyto traktáty a kázání mohou být materiálem nejen pro filologa, ale také pro historika a historika filosofie, zabývajícího se dějinami a myšlením doby Husovy a husitské. Další bádání ostatně samo ukáže, jaký význam má Miku- lášovo dílo pro stanovisko všech těchto disciplin k vývoji husitského myšlení a litera- tury a pomůže snad k tomu, aby byly vyřešeny základní otázky, spojené s Mikulášo- vou osobou, především otázka Mikulášova valdenství a jeho přínos v zavádění kalicha v husitských Čechách. Postavě Mikuláše z Drážďan, které do nedávna valná pozornost věnována nebyla, v neposlední řadě pro jeho německý původ, se tak snad dostane v české historii a literární historii v plném rozsahu onoho místa, jež jí náleží. Edice spisu »Querite primum regnum Dei« vznikla jako první část mé kandi- dátské disertační práce o Mikuláši z Drážďan, obhájené na filosofické fakultě Uni- versity J. E. Purkyně v Brně v červnu 1965. Děkuji na tomto místě svému školiteli prof. dr. Jaroslavu Ludvíkovskému za zvláštní laskavost, s níž mou práci sledoval a za mnohé cenné podněty, rady a připomínky, za něž jsem zavázána rovněž svým oponentům členu, korespondentu ČSAV prof. dr. Josefu Hrabákovi, DrSc, ve- doucímu katedry české a slovenské literatury a literární vědy filosofické fakulty UJEP v Brně, a doc. dr. Evě Kamínkové, CSc, vedoucí katedry věd o antickém starověku filosofické fakulty University Karlovy v Praze. Dále považuji za svou milou povinnost poděkovat zde dr. Jiřímu Kejřovi, CSc, z Ústavu dějin státu a práva ČSAV v Praze za pomoc s právnickou stránkou vydávaného textu, a ni- koli na posledním místě dr. Robertu Kalivodovi, CSc, z Filosofického ústavu ČSAV v Praze. Můj dík náleží rovněž dr. Vladislavu Dokoupilovi, vedoucímu oddělení rukopisů a starých tisků Státní vědecké knihovny (Universitní knihovny) v Brně za nevšední ochotu, s níž mi vycházel vstříc při vyhledávání těžko dostup- ných pramenů. V Brně dne 1. února 1966 J. N. 11

Strana 12
Rukopisy a ediční zásady Text kázání Mikuláše Dráždanského na téma »Querite primum regnum Dei« byl doposud zjištěn ve třech rukopisech. Jsou to: kodex pražské Universitní knihovny sign. IV G 15 (z roku 1417) na ff. 100r“ až 141rb — označuji U,8 kodex brněnské Universitní knihovny (z mikulovské Dietrichsteinské knihovny) sign. Mk 102 (z roku 1419) na ff. 110r—144r — označuji M," kodex knihovny Metropolitní kapituly pražské sign. C. LXXIII. (z 1. poloviny 15. století) na ff. 96r—122v — označuji C. 10 Jak konstatovali již několikrát vydavatelé textů z husitské doby, stanovit u jejich rukopisů, časově od sebe nepatrně vzdálených, rukopisné stemma, není často dost dobře možné. U Mikulášových spisů k tomu přistupuje skutečnost, že nejsou zacho- vány všechny jejich rukopisy. Tak tři zachované rukopisy kázání »Querite primum« jasně ukazují, že žádný z nich nebyl předlohou druhého nebo třetího a že tedy existo- valy texty tohoto kázání, které se nedochovaly nebo které doposud nebyly nalezeny. Lze to rozpoznat zejména podle míst, která písař v některém rukopise při opisování omylem vynechal; žádný z obou dalších rukopisů, přinášejících neporušené znění příslušného místa, nemá takovou grafickou podobu, jaká by písařovo přehlédnutí vysvětlovala. Ježto podle údajů soupisů rukopisů je U o dva roky starší než M a ježto C přináší pouze první část kázání, vzala jsem za základ edice pražský universitní kodex IV G 15 (U). Jenom v tom smyslu však, že přejímam jeho paginaci a přidržuji se jeho pravopisu. Pasáže, slova a písmena, jež ve znění kodexu U chybějí, doplňuji z ostatních dvou čtení a v příslušné poznámce kritického aparátu označuji, z kterého rukopisu jsem onu část textu doplnila. Do špičatých závorek() kladu textové jednotky, jež jsem doplnila při emendaci textu podle smyslu nebo podle vydání citovaných Mikulášových pramenů — autorit, do hranatých závorek [] jednotky athetované. Marginální poznámky, jež nejsou četné a vyskytují se pouze v M a C, vypisuji ve zvláštním soupisu marginálií (viz str. 108). Textový aparát se snaží zachytit všechna různočtení kromě jevů ryze grafických a méně významných některých zřetelných písařských chyb. Ponechávám však v aparátu konstatování rozdílů ve znělosti (f — v, p — b aj.), které mohou přispět k ozřejmění problému, do jaké míry byly Mikulášovy spisy šířeny v českém či německém prostředí. Text přepisuji podle »Pravidel pro transkripci latinských rukopisných textů«, která vypracoval Bohumil Ryba v komisi pro textaci edičních pravidel na půdě 7 8 9 10 Jan Sedlák, Mikuláš z Drážďan, str. 32 Josef Truhlář, Catalogus codicum manu scriptorum latinorum I, č. 747 Vladislav Dokoupil, Soupis rukopisů mikulovské Dietrichsteinské knihovny, str. 179 Antonín Podlaha — 4dolf Patera, Soupis rukopisů knihovny metropolitní kapituly pražské II, str. 550 12

Strana 13
I. tř. bývalé České akademie věd. Na místech, kde se texty rukopisů graficky odlišují, dávám přednost podobě textu U. Při rozvádění zkratek se přidržuji tvarů neasimilo- vaných. Jména citovaných autorů a biblických knih, uvedená písaři ve zkratce, vypisuji většinou in extenso. Biblická místa a citáty z církevních a několika světských spisovatelů a z kano- nického, ojediněle i římského, práva pokud možno určuji za textem. Autora a titul citovaného spisu zde uvádím pouze v případech, kde je Mikuláš nejmenuje nebo kde uvádí autora nebo titul chybně. Citáty uvnitř citátů určuji pouze tehdy, byly-li do znění předlohy vloženy Mikulášem samým nebo písařem. V textovém aparátu zachycuji diskrepance jednotlivých slov nebo vazeb v citátech kázání a textovou podobou Mikulášem uváděného pramene pouze ve zvláštních případech. Některé citáty jsou ostatně zcela volné. V psaní číslovek jsem podržela praxi rukopisu U. Upozorňuji zde, že písař ruko- pisu M častěji označoval pád řadových číslovek stejně jako písař rukopisu C, který vedle toho většinou užíval arabských číslic. Charakter rextu a pokus o datování Všechny tři rukopisy tohoto Mikulášova spisu začínají úvodní pasáží, rozdělenou do osmi částí (»primum thema« ... »octavum thema«). Jde zřejmě o úvody a závěry jednotlivých exhort, na něž je tento soubor kázání rozdělen. Několik míst v textu přímo ukazuje, že exhort bylo více: ke konci pasáže, nadepsané »secundum thema«, čteme: »Ideo restat vigilare et diligenter querere, quod innuit verbum thematis, cum dicebatur, querite primum regnum Dei et iusticiam eius', sicut tunc, sic et nunc vestris dileccionibus propositum.« (f. 103ra.) Odstavec, nazvaný »tercium thema«, pokračuje hned po úvodním citátu z Bernarda z Clairvaux takto: »Ut igitur sermonem meum nuper inceptum terminare valeam vosque audire...« (f. 103rb); v závěru téhož odstavce čteme (f. 103va) : »Ideo dicit verbum thematis nostri ,querite', sepius dileccioni- bus vestris propositum«. »Octavum thema« končí takto (f. 105va): »... quod innuit verbum thematis sepius resumptum, cum dicebatur ,querite primum regnum Dei et iusticiam eius', scriptum ubi supra.« Zdá se tedy, že každý z těchto odstavců náleží k některé části našeho kázání, že tyto části byly proneseny (byl-li tento text vůbec napsán jako kázání k proslovení) jako poměrně samostatné, thematem spojené exhorty. Není proto zřejmě správná Bartošova domněnka, že si Mikuláš k tomuto kázání napsal tři samostatné, a to vždy krotší, úvody.12 Je-li tomu tak, jak se na základě naznačených skutečností můžeme domnívat, je toto dílo skutečně souborem kázání, což ukazuje i Sedlák,13 a musíme se tedy snažit najít i v textu samém mezníky, jež by dávaly směrnici, jak z celého souboru oněch osm exhort vydělit. Za základ musí ovšem sloužit vlastní autorovo rozdělení látky, vodítkem bude především grafická úprava rukopisů. V té však najdeme jen mlhavou oporu pro hledané rozdělení spisu: hojně člení text písař rukopisu C, v tom se však zachovala jen část prvního oddílu celého souboru. Písař dělí už jen tento text na jedenáct paragrafů a je tedy jasné, že nemůže jít o to dělení, které 18 11 Na tomto místě i dále je foliace uváděna podle rukopisu U 12 Do čtyř pražských artykulů, str. 540, pozn. 71 Mikuláš z Drážďan, str. 32—33, a pozn. 5 tamtéž 13

Strana 14
hledáme. Rukopis M neužívá pro rozdělení textu zvláštních značek (označení pro paragrafy, iniciál ani rubriky), pouze při velmi významných předělech obsahových výrazněji odsazuje odstavce. Jako podklad mohou tedy posloužit pouze rubrikové iniciály universitního rukopisu U; je jich skutečně osm a jsou na 105va, 125vb, 126vb, 133va, 135ra, dvě na f. 135rb a poslední na f. 138rb. Podle nich by byl souborl4 rozčleněn takto: 1. rozpis tématu a I1, I1, I., f. 105v°—125vb 2. I, f. 125v°—126v 3. II—III (ze III. odd. pouze »iusticia vendita«), f. 126v°—133v" 4. III (jen »iusticia superflua«), f. 133va—135ra 5. III (jen »iusticia remissa«), f. 135ra-b (jen »iusticia diminuta«), f. 135r" 6. III 7. III (»iusticia sufficiens«, Kristova nejmenší přikázání), f. 135rb—138rb 8. III (výklad o přísaze), f. 138rb—141rb Rozdělení by takto sice vyhovovalo počtem exhort, je však příliš nerovnoměrné délkou jednotlivých pasáží a ani logicky zcela neodpovídá stavbě spisu: všechny tři části prvého oddílu jsou jednak dosti obsáhlé, jednak obsahově samostatné. Stejně tak je bezesporu jednotným a nezávislým celkem oddíl druhý — o cílevědomém hledání. Na druhé straně výklady třetího oddílu o jednotlivých druzích nedostatečné spravedlnosti jsou velmi stručné a už proto nemohou tvořit samostatné celky. Upravíme-li na základě těchto poznámek rozdělení universitního rukopisu, obdržíme toto schéma, jež vyhovuje podstatně lépe: 1. 1 (inc. »Ostensa impossibilitate serviencium«), f. 105va—116ra (inc. »Dixi secundo«), f. 116ra—119rb 2. I, (inc. »Dixi 3°«), f. 119rb—125vb 3. I„ 4. I (inc. »Dixi, quod in debito modo querendi quarto«), f. 125v°—126vb 5. II (inc. »Secundo dixi«), f. 126v'—131r 6. III (inc. »Tercio dixi«, 1. část, úvod a nedostatečné druhy spravedlnosti), f. 131rb—135r2 7. III (inc. »Iusticia sufficiens et habundans«, Kristova nejmenší přikázání), f. 131rb—138r 8. III (inc. »Audistis, quia dictum est antiquis«, výklad o přísaze), f. 138r'—141rb Že se i v tomto rozdělení rozsah jednotlivých exhort mnohde značně různí (ná- padný je např. malý rozsah čtvrtého oddílu), není snad příliš na závadu, vezmeme-li v úvahu, že, jak bude ještě ukázáno, nemáme před sebou kázání tak, jak bylo pro- sloveno, ale spíše přípravu. V každém případě je však nutno považovat rozdělení, které přinesl tento pokus, za pouhou hypotézu. Pasáže »primum thema« až »octavum thema« jsou většinou, s výjimkou thematu pátého, šestého a sedmého, rozdělena ve dvě části: první z nich končívá výzvou k modlitbě páně (»Sic ergo orabitis Pater noster, qui es in celis« — f. 101vb; »Recur- ramus ergo ad summum bonum..., dicentes unanimiter Pater noster « — f. 102vb—103ra; »... dicamus caste, pie et perseveranter Pater noster« — f. 103rb; »Ipsum igitur ad- oremus cordialiter dicendo Pater noster « — f. 103vb; »Clamemus igitur ... dicendoque Pater noster« — f. 104ra; »... omnes vos rogito amicabiliter, ut una mecum dicatis Pater noster« — f. 104va; »ut hec nobis prestare dignetur, ipsum oremus dicendo Pater noster« — f. 104vb; »Petamus eum humiliter dicendo Pater noster« — f. 105vb), druhá končí zopakováním znění thematu. Je známo, že první část universitního kázání, k nimž snad homilie »Querite primum« patří, bývá zakončena výzvou k modlitbě k Panně Marii — »Ave Maria«. Mikuláš mívá na místě tohoto tzv. andělského pozdravení pravidelně začáteční slova modlitby páně — »Pater noster«. Není to 14 Vycházím zde z Mikulášova vlastního rozvržení látky na f. 105va-b; 14

Strana 15
nic divného, vezmem-li v úvahu, že Mikuláš byl zřejmě valdenský kacíř a jako takový se vyhýbal všem projevům mariánské úcty; o to ve větší vážnosti měli však valdenští modlitbu páně. Podle Flajšhanse15 »závěr kázání opakuje ještě znovu thema, resumuje krátce obsah, podává trojí naučení a stálou formulí [... ad quem nos perducat..., quam nobis largiatur... atd. Jesus Christus, Marie filius, qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat (Deus) per secula seculorum (benedictus) Amen] končí«. Jak zde již bylo řečeno, páté, šesté a sedmé thema z úvodních částí našeho kázání končí výzvou k modlitbě páně, představují tedy jen exordium, závěr příslušné exhorty v nich není obsažen. To je snadno vysvětlitelné tím, že nebylo třeba uzavírat každou exhortu zvlášť, mělo-li kázání ještě pokračovat a nadto bylo také obtížné podat obsah ne zcela uzavřeného celku. Ani ostatní themata, která závěr obsahují, nepodá- vají z téhož důvodu obvyklé trojí naučení, neboť ta vyplynula teprve tehdy, až byl pronesen celý text. Všech těchto pět odstavců se závěrem opakuje pak thema (»Querite«), stálou formuli na závěr má pouze »secundum thema«, ostatní ji nahrazují výzvou k hledání království božího. Poslední odstavec, nadepsaný »octavum thema«, ukončoval ve své druhé části zřejmě celý soubor exhort, avšak v kombinaci s posled- ním odstavcem vlastního textu (f. 141rb). Proto také onu formuli ve znění »Que nobis prestare dignetur trinus et unus, qui vivit et regnat Deus per secula seculorum benedictus Amen« nacházíme nikoli v odstavci »octavum thema«, nýbrž na f. 141rb. To ukazuje rovněž na to, že celý text »Querite primum« je jediný celek, rozdělený do řady menších, ne zcela uzavřených kázání. O tomtéž svědčí skutečnost, že vy- znání vlastní nedostatečnosti a kazatelova omluva, jež bývá v exordiu každého kázání, je v našem textu nejrozvinutější v první části odstavce »primum thema«, jež tedy zřejmě bylo exordiem nejen k první exhortě, nýbrž zároveň i k celému souboru. (Tato obligátní vyznání a omluvy se znovu stručněji ozývají v exordiu thematu třetího, čtvrtého a pátého.) F. M. Bartošl6 se domnívá, že »Querite primum« je universitní kázání, aniž však pro to uvádí důvody. Rezervovanější je stanovisko Sedlákovo, který tento spis nazývá jednou kázáním, jindy traktátem17 a konstatuje pouze, že tuto řadu exhort »měl Mikuláš ... ke studentům, mezi nimiž bylo mnoho kněží«; Sedlák přitom odkazuje na slova kázání, jimiž řečník naznačuje, jaké bylo posluchačstvo (f. 101va): »Me tamen aliqualiter reddant in hiis excusatum congnoscende veriatatis affectus et amor, quem corde gero fixum ad studium et studentes michique fratres, ut spero, Cristi sacerdotes, a quibus attrahor...«. V těchto slovech jsem sice zjistila výpůjčku z Jana Ondřejova »Apparatus ad 1. VI. Decretalium«, to však, že si Mikuláš pro toto kázání zvolil právě text, který mluví o takovém posluchačstvu, může potvrzovat, že mluvil skutečně ke studentům a kněžím, že tedy jde o kázání universitní. Na to ukazuje i celá stavba textu, která patrně Bartoše a Sedláka k tomuto závěru přivedla. Kromě toho je toto kázání tzv. vyšší homilií, tj. neprobírá celý text perikopy, nýbrž vybírá z něho jen jeden verš jako thema, což je vlastností kázání synodálního a universitního. Že bylo kázání určeno vzdělanému publiku a nikoli prostému lidu, o tom nás nenechávají na pochybách ani autorovy učené vývody zejména v úvodních odstavcích, kde se pro výklad definice blaženosti a podstaty dobra obrací velmi často např. k Aristotelovi a Boethiovi. 15 Pražští theologové kolem roku 1400, ČČM 1905, str. 18 16 Do čtyř pražských artykulů, str. 540 17 Mikuláš z Drážďan, str. 32—39 15

Strana 16
Kdy toto kázání vzniklo, resp. kdy je autor proslovil? Sedlák18 říká: „Napsán je traktát Mikulášův koncem září a v říjnu (XIV. ned. a následující po sv. Trojici) r. 1415. Ne dříve, protože mimo »De quadruplici missione« a »Puncta« cituje ze svých spisů také »De usura«, »Conclusiones de materia sanguinis« a »Super Pater noster«; a sotva později, protože vzniká asi současně se spisem »De purgato- rio«. F. M. Bartoš položil kázání po prvé19 k datu 13. XI. 1416. Toto své mínění pak opravil ve »Studiích k Husovi a jeho době «20, kde kázání datuje dnem 8. IX. 1415. Nakonec, ve studii » Do čtyř pražských artykulů «21 je klade na universitní mši v neděli 13. září 1415 (15. září? 13. září totiž nebyla neděle, nýbrž pátek); pro žádné z těchto datování neuvádí důvody. Všechna tato datování vycházejí z perikopy, z níž vzal Mikuláš thema. Perikopa (Matth. 6, 24—33) patří ke 14. neděli po sv. Trojici, po což bylo roku 1415, do něhož tento Mikulášův spis spadá bezesporu, 1. září. Na f. 106ra-b však čteme: »Ad hoc facit, quod scribitur Gallatheorum VI et legitur in epistola hodierna sic: Opus suum probet unusquisque«. Tento biblický text (Gal. 6, 4) je součástí epištoly, čtené patnáctou neděli po sv. Trojici, tedy roku 1415 dne 8. září. Z této neshody asi vznikly ony diskrepance v názorech badatelů na dobu, v níž kázání vzniklo nebo bylo pro- sloveno: víme-li, že 14. a 15. neděle po sv. Trojici byly 1. a 8. září 1415, je neudrži- telné Sedlákovo mínění, že kázání vzniklo koncem září a v říjnu tohoto roku. Pravdě- podobnější je Bartošovo datování dnem 8. září 1415 (svůj dřívější názor, že dílo bylo napsáno až v roce 1416, Bartoš sám opustil), nesprávné je rovněž Bartošovo datování (13. ?) 15. říjnem 1415, neboť 15. září byla už 16. neděle po sv. Trojici. Káže-li Mikuláš na thema, vzaté z perikopy pro 1. září a odkazuje-li na epištolu k 8. září, mohlo by to znovu dokazovat, že toto kázání bylo rozděleno na řadu exhort, z nichž onu, v níž uvádí epištolu k 8. září, pronesl řečník následující neděli po exhortě první. To však nesouhlasí z toho důvodu, že citovaný odkaz na Gal. 6, 4 nacházíme hned v první části vlastního kázání; k tomuto rozporu se ještě vrátíme. Zdá se tedy, že Mikuláš určil své kázání pro 14. neděli po sv. Trojici, na 1. září 1415 Můžeme-li vycházet z osmi úvodních pasáží na začátku textu, vezmeme-li tedy jako skutečnost, že Mikuláš sám rozdělil své kázání na osm exhort, je třeba určit další dny, v nichž s kázáním našeho textu pokračoval, předpokládáme-li ovšem, že je vůbec proslovil, nebo pro které dny si je určil, i za předpokladu, že ke kázání vůbec nedošlo. Podle Flajšhanse22 se universitní kázání konala o universitních mších, které bývaly (kromě nedělí) o suchých dnech, na paměť Karla IV. a někdy, o významných dnech university, mimořádně. Schmidtová23 však ukazuje, že universitních kázání bylo mnohem více: usuzuje totiž, že se universitní mše konaly i o všech svátcích, pro něž platil zákaz disputace; v září, jak zjistila podle kalendaria v MUP I, byla disputace zakázána pro tyto dny, na něž připadal svátek: 1. IX., 8. IX., 14. IX., 16. IX., 21. IX., 28. IX., 29. IX. a 30. IX. (Roku 1415 byly z těchto dní neděle 1. IX., 8. IX., 29. IX.) K tomu je třeba přičíst jedno kázání na universitní mši, která se konala o zářijových suchých dnech — v roce 1415 připadaly na 18.—21. IX. Podle toho se tedy v září 1415 konaly universitní mše v těchto dnech: 1. IX. (neděle), 18 Tamtéž, str. 39 19 ČČH 1910, str. 424 (srov. pozn. 20) 20 ČČM 1915, str. 3, pozn. 2 21 Str. 540 22 Op. cit. str. 18—19 28 Positiones, Recommendationes, Sermones, str. 230—231 16

Strana 17
8. IX. (neděle), 14. IX. (svátek se zákazem disputace), 15. IX. (neděle), 16. IX. (svátek se zákazem disputace), jeden ze dnů 18.—21. IX. (suché dny), 21. IX. (svátek se zákazem disputace), 22. IX. (neděle), 28. IX. (svátek se zákazem disputace), 29. IX. (neděle), 30. IX. (svátek se zákazem disputace). Kázal-li tedy Mikuláš text »Querite primum« na osmkrát, a začal-li, což je logické, dnem, na nějž připadá perikopa, tedy 1. zářím, a za předpokladu, že kázal jen jednou denně, skončil patrně 22. zářím. Kázání však jistě nebylo prosloveno v té podobě, v níž je podávají rukopisy. Celé vlastní kázání (tj. text bez osmi úvodních odstavců »primum thema « — » octavum thema«) tvoří jednotný celek, v němž nejsou zřetelněji patrny mezníky, které by tvořily osm exhort. Naše rozdělení do osmi částí, jež zde bylo podáno, je jen přibližné, a celky, které tak vznikly, jsou co do délky dosti nerovnoměrné, lze však předpoklá- dat, že při vlastním kázání, došlo-li k němu, byla některá exhorta rozšířena, jiná zkrácena. Považujeme-li dále osm úvodních odstavců za exordia a závěry jednotli- vých exhort, pozorujeme, že spojíme-li je s jednotlivými hypotetickými exordii, nedostaneme většinou dokonalý homiletický celek. Samo předsazení úvodních odstavců svědčí proti možnosti, že bychom před sebou měli hotové kázání. Za vy- loučené považuji, že by stažení těchto odstavců dopředu bylo dílem písařů, neboť toto podivné rozčlenění je společné všem rukopisům, v nichž se »Querite primum« dochovalo. Tyto kodexy jsou, jak bylo konstatováno, tři, časově krátce vzdálené od sebe navzájem i od roku 1415 a na sobě zřetelně vzájemně nezávislé. Celý spis je vůbec vypracován spíše jako traktát: za prvé místy text prozrazuje, že autor počítá se čtenářem, nikoli s posluchačem. Tak je tomu např. na místě, které již bylo citováno (f. 105va): »... quod innuit verbum thematis, scriptum ubi supra«; za druhé Mikuláš uvádí řadu autorit, někde je ani necituje, pouze na ně odkazuje např. slovy »concordat«, »de hoc vide, quod dicitur«, »ad hoc facit«, »et de isto pulchre dicit idem«, »et de istis sufficienter dicitur in...«, »et cetera plura ibidem de ista materia «. Z toho se zdá, že na mnoha místech jde spíše o snůšku materiálu ke kázání; za třetí nacházíme v textu tyto poznámky: »De occulto tamen peccato dic ut habetur Extra...« (f. 109vb); »Quantum autem ad ius canonicum ... vide glossam« (f. 114ra); » Et de illo dictum est in Conclusionibus de materia sangwinis« (f. 114va); »Hic potes adducere...« (f. 115vb); "Quantum ad litteram hic potes adducere, que dicta sunt circa primam peticionem oracionis dominice de lecto et ornatu vestimentorum « (f. 116rb); » Et de isto vide, ubi dictum est de usura et de quadruplici missione de doctoribus Cristi et Anticristi« (f. 116vb); »... ut potes videre in Punctis, ubi dictum est de oracione« (f. 117ra); »Et de illo vide, ubi dictum est de usuris« (f. 117ra); »Hic nota de bestia plena nominibus blasphemie« (f. 118ra); »Hec prosequere ut Extra...« (f. 120ra); »Cetera ... dicta de ista materia vide in Actu Magistri Iacobi...« (f. 121ra); » Et de ista materia vide plenius in Punctis...« (f. 122rb); » Et de isto vide circa primam peticionem oracionis dominice« (f. 125ra); » Et de ista materia vide, ubi dictum est de ymaginibus« (f. 125va); »Et de hoc potestis videre collectam...« (f. 127ra); »Hic eciam nota de benediccione ... eomodo, quo dictum est supra ... Item nota hic de ques- toribus sive petitoribus ... et de benediccionibus, sed pocius malediccionibus. Et istam materiam possis dilatare, sicut noveris « (f. 128rb—va); »Et de ista materia conmunionis multiplica Scripturam, prout tibi placuerit« (f. 128va); »Et de isto vide in quinta peticione oracionis dominice« (f. 129rb); » Et de ista materia pertinet alibi tractare et dicere« (f. 131rb); »Hic applica de tradicionibus inutilibus et legem Dei onerantibus et allis cerimoniis missarum...« (f. 133vb); to jsou jednak pokyny pro kazatele, jakých se užívalo ve středověkých kazatelských příručkách a v přípravách ke kázáním, 17

Strana 18
jaké však nemají místo v hotovém textu, ve znění, v jakém bylo kázání proneseno, jednak jsou to odkazy na jiné vlastní Mikulášovy spisy a ty jsou rovněž v kázáních vyloučeny. Poznámky prvního i druhého typu mohou ovšem být a první dokonce pravidelně bývají v přípravách, jež jsou právě často snůškou materiálu. V našem textu vedle toho nacházíme řadu míst, která jsou jasně materiálového a přípravného charakteru: tak na f. 120ra začíná pasáž o druzích majetku slovy: »Pro notato volo habere primo, quid sit possessio secundum iura ... Unde potest sic notificari...« Již tato úvodní slova ukazují na nehomiletický ráz výkladu. Čistě materiálový je také odstavec o svatokupectví podle kanonického práva a glosátorů na f. 132rb a dále, ještě výraznější je to u výkladu o obrazech (f. 129rb—130rb) a u polemiky s Mikulá- šem z Lyry o výklad přísahy ke konci traktátu. Není-li tedy text »Querite primum«, jak jej známe z rukopisů, proneseným kázáním, přicházejí v úvahu tyto dvě možnosti: buď je to příprava ke kázání, ať už je pak Mikuláš proslovil nebo ne, nebo si autor do této podoby zpracoval a rozšířil stručnější kázání, které měl na universitní mši 1. září 1415. Jestli je text přípravou, bylo snad kázání složeno skutečně z osmi částí: autor si napřed napsal oněch osm úvodů a pak dlouhý celek homilie, již pak při vlastním kázání hodlal rozčlenit na osm dílů; exhorty, ve skutečnosti takto pronesené, by se pak nekryly přesně s naším textem, nýbrž autor by kázal volně podle materiálu, jejž si v textu snesl. Je zde ovšem i druhá možnost, totiž že Mikuláš kázal jen jednou, a to, podle verše perikopy, o čtrnácté neděli po sv. Trojici, 1. září 1415, přičemž si text, rozvržený v přípravě na osmkrát, stáhl do homilie jediné. Jestliže je však náš text pozdějším zpracováním, není rovněž vyloučeno, že kázání bylo proneseno najednou 1. září 1415, a teprve později rozšířeno, a se záměrem vypracovat z něho celý cyklus opatřeno osmi úvody. Pozdějším zpracováním za tímto účelem by bylo rovněž možno vysvětlit skutečnost, že již na začátku textu vlastního kázání je uváděna jako »epistola hodierna« biblická pasáž, náležející podle liturgických předpisů k neděli příští (15. neděle po sv. Trojici): když Mikuláš dodatečně rozpracovával své kázání v cyklus, byl si vědom toho, že jedna z jeho částí bude pronesena v patnáctou neděli po sv. Trojici, která má tuto epištolu (Gal. 6, 1—10). Ježto však byl ještě téměř rok času do příští neděle, na niž připadne perikopa s textem »Querite primum regnum Dei« (Matth. 6, 24—33), a ježto celou rozšířenou homilii ještě přesně nerozdělil podle dnů na jednotlivé exhorty, umístil narážku na epištolu k 15. neděli po sv. Trojici na místo, které podle dochovaného textu patří k neděli čtrnácté. Je však dosti nepravděpodobné, že by Mikuláš byl skutečně kázal na universitní mši — byl sice knězem, snad i mistrem, ale neměl žádného oficiálního vztahu k uni- versitě — i když F. M. Bartoš24 soudí, že v době radikalizace university po vydání kostnického dekretu, kdy nebylo na universitě místa pro odpůrce kalicha, se na ni vítězná strana pokouší dostat statečného spolubojovníka. Výrazem toho, že se tento záměr zdařil, je podle Bartoše skutečnost, že byl Mikuláš poctěn úkolem kázat na universitní mši. Nezdá se však, že by byl mohl kázat osmkrát, dokonce snad osmkrát po sobě. Snad vystoupil na universitní mši jednou, 1. září; je-li možno to připustit, pak buď použil přípravného textu, který se nám zachoval, a silně ho zkrátil, nebo textu jiného, nedochovaného, a ten teprve později rozpracoval v text, který máme před sebou. V každém případě je tedy »Querite primum« ve známé podobě spíše traktátem 24 Do čtyř pražských artykulů, str. 540 18

Strana 19
s rysy kázání — přípravy. Tento text vznikl buď před 1. zářím 1415 jako příprava k jednomu nebo k osmi Mikulášovým vystoupením na universitní mši; nevíme však, byla-li tato kázání, ať už jedno nebo více, skutečně proslovena. Nebo vznikl o málo později rozvedením najednou prosloveného stručnějšího kázání jako příprava k novému cyklu. Ačkoli mezi těmito možnostmi není zřejmě možno zodpovědně rozhodnout pro jednu z nich, přece se zdá být pravděpodobnější možnost druhá, zejména vezmeme-li v úvahu analogické osudy některých podobných projevů v Hu- sově době. 19

Strana 20
Fontes manu scripti A Nicolai Dresdensis opera Contra Gallum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 142—157 Contra rectorem in Wildungen, cod. Bibl. Cap. Prag. D. CXVIII., f. 1—51 De imaginibus, cod. Univ. Bibl. Brun. Mk 102, f. 169—181 De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 159—173 De libera verbi Dei predicatione, cod. Bibl. Cap. Prag. D. LII., f. 227—234 et 173—174 De proprio sacerdote et casibus, cod. Bibl. Univ. Brun. Mk 102, f. 83—88 De purgatorio, cod. Bibl. Univ. Brun. Mk 102, f. 146—169 Sermo ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 198—232 B Aliorum opera Matthaeus de Cracovia, De frequenti communione, cod. Bibl. Univ. Brun. Mk 69, f. 138—150 Guillelmus de Monte Lauduno, Sacramentale, cod. Bibl. Cap. Prag. N. XI., f. 46—111 Editiones A Nicolai Dresdensis Consuetudo et ritus primitive ecclesie et moderne, ed. Howard Kaminsky, Master Nicholas of Dresden, The Old Color and the New, 1965, p. 66—85 Cortina de Anticristo — vide Tabule veteris et novi coloris De conclusionibus doctorum in Constantia, Hardt III, 591—647 (hic Iacobello de Misa addictum) De iuramento I, ed. Jan Sedlák, Studie a texty I, p. 86—94 De quadruplici missione, ibidem p. 95—117 Processus consistorialis martyrii Iohannis Hus, typis impressum Brunfelsii cura anno 1524 (Bibl. Univ. Prag.) Tabule veteris et novi coloris, ed. Howard Kaminsky, op. cit., p. 32—65 B Aliorum Aristoteles graece ex recensione Immanuelis Bekkeri, ed. Academia regia Borusica, I—III (III — Aristoteles latine interpretibus variis), Berolini 1831 Astesanus, Summa de casibus conscientiae, Basel, Michael Wenssler et Bernhard Richel, non post 1477 (GW 2753) Betlémské texty. Vydal a úvodem a poznámkami opatřil Bohumil Ryba. Praha 1951 Biblia cum glossa ordinaria Walafridi Strabonis aliorumque et interlineari Anselmi Laudunensis et cum postillis ac moralitatibus Guilelmi Britonis in omnes prologos S. Hieronymi... Hrsg. Sebastian Brant, Basileae, Johannes Frobenius et Johannes Petri, Kal. Dec. 1498 (GW 4284) Biblia cum postillis Nicolai de Lyra et expositionibus Guillemi Britonis in omnes prologos S. Hieronymi, ... Norimbergae, Anton Kobeger, 12. IV. 1493 (GW 4293) Biblia Sacra iuxta Vulgatam Clementinam... ornata, Romae—Tornaci—Parisiis 1938 Anicii Manlii Severini Boethii Philosophiae consolationis libri quinque, rec. Guilelmus Weinberg, Vindobonae—Lipsiae 1934 Heinrici Boich ... Distinctionum libri quinque ad Decretales Gregorianas, Lugduni 1557 Konrad Burdach, Vom Mittelalter zur Reformation VI (Schriften Johanns von Neumarkt, II), Berlin 1932 = Schriften Johanns von Neumarkt, hrsg. von Joseph Klapper. Hiero- nymus, Die unechten Briefe. Concordantiae Bibliorum Sacrorum Vulgatae editionis emendatae... Hugonis Cardinalis, O. P.,... Moguntiae MDCLXXXV 20

Strana 21
Corpus iuris canonici, editio Lipsiensis secunda; post Aemilii Ludovici Richteri curas instruxit Aemilius Friedberg — pars I, Decretum magistri Gratiani, Lipsiae 1879; pars II, Decretalium collectiones, Lipsiae 1881 Corpus iuris canonici in tres partes distinctum, glossis diversorum illustratum. Editio novissima pars 1—3, Lugduni 1671 Corpus iuris civilis I, Institutiones, rec. Paulus Krueger; Digesta, rec. Theodorus Mommsen, retractavit Paulus Krueger, Berolini 1922 II, Codex Iustinianus, rec. et retractavit Paulus Krueger, Berolini 1915 Flores temporum, ed. J. Eccard, Corpus historicorum medii aevi I, 1551—1640 Grosseteste Robertus, Aristotelis Posteriorum libri, Venetiis 1582, una cum Linconiensi atque Burlaeo fidelissimis interpretibus H. Hardt, Magnum oecumenicum concilium Constantiense..., Francofurti 1700 Heinricus de Segusio, Summa in quinque libros Decretalium, Venetiis, Iohannes et Gregorius de Gregoriis, 31. I. 1487 (Hain 8964) Historia et monumenta Magistri Iohannis Hus atque Hieronymi Pragensis, I—II, ed. Flacius Illyricus, Norimbergae 1558 Ioannes Hus, Sermones de tempore, qui Collecta dicuntur, ed. Anežka Schmidtová, Praha 1959 —: Expositio Decalogi, ed. Václav Flajšhans, Sbírka pramenů českého hnutí náboženského ve XIV. a XV. století č. 1, Praha 1903 Knížky o svatokupectví, ed. Alois Gregor, Praha 1954 Korespondence a dokumenty, ed. Václav Novotný, Sbírka pramenů českého hnutí nábožen- ského ve XIV. a XV. století č. 14, Praha 1920 Polemica, ed. Jaroslav Eršil, Pragae 1966 Positiones, Recommendationes, Sermones, ed. Anežka Schmidtová, Praha 1958 Postilla aneb Vyloženie svatých čtení nedělních. Podle Erbenova vydání s úvodem F. M. Bar- toše k tisku připravil J. B. Jeschke, Praha 1952 Quodlibet, ed. Bohumil Ryba, Pragae 1948 Sermo de pace—Řeč o míru. K vydání připravili a přeložili F. M. Bartoš a Amedeo Molnár Praha 1963 Sermones in Bethlehem, I—IV, ed. Václav Flajšhans, VKČSN 1938—1947 Super Quattuor sententiarum, ed. Václav Flajšhans, Sbírka pramenů českého hnutí nábo- ženského ve XIV. a XV. století č. 5, Praha 1905 — Tractatus de ecclesia, ed. S. H. Thomson, Praha 1958 —: Tractatus responsivus, ed. S. H. Thomson, Sbírka pramenů českého hnutí náboženského ve XIV. a XV. století č. 15, Praha 1927 Matthiae de Janov dicti Magister Parisiensis Regulae Veteris et Novi Testamenti, ed. V. Kybal et O. Odložilík, Monumentorum ad historiam reformationis religionis in Bohemia saec. XIV. et XV. spectantium vol. IX—XIII; vol. I—IV ed. V. Kybal, Inšpruk 1908—1913, vol. V ed. V. Kybal et O. Odložilík, Pragae 1926 Ioannes Andreae, Clementis V. papae Constitutiones, Liber VI. cum Apparatu Ioannis Andreae, Venetiis, Andreas de Bonetis, 22. Maii 1486 (GW 4878), 13. Iunii 1486 (GW 7112) —: Liber VI., Constitutiones Clementis VI., Extravagantes cum Apparatu Joannis Andreae, Venetiis, Baptista de Tortis, September 1500 (GW) 4903 Ioannes Lector de Friburgo, Summa confessorum, (Augustae Vindelicorum) 1476 (Hain 7365) Ioannes Siloensis, vide Jan Želivský J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series I. Latina; Series II. Graeca František Palacký, Documenta Mag. Ioannis Hus vitam et doctrinam illustrantia, Pragae 1869 S. Raymundi de Penyafort, O. P., Summa, alias de poenitentia et de matrimonio..., Veronae MDCCLIV L. Annaei Senecae De beneficiis 1. VII., ed. Carolus Hosius, Lipsiae 1914 Speculum aureum papae, ed. Edward Brown, Appendix ad Fasciculum rerum expetendarum et fugiendarum, prout ab Orthuino Gratio presbytero Daventriensi editus est Coloniae A. D. MDXXXV, London 1690 Jacob Werner, Lateinische Sprichwörter und Sinnsprüche des Mittelalters, Heidelberg 1912 Ioannes Wyclif, Opus evangelicum I—II, ed. Johann Loserth, London 1895 —: De veritate Sacre Scripture I—III, ed. Rudolf Buddensieg, Leipzig 1904 —: Tractatus de civili dominio I—II, ed. Reginald Lane Poole. London 1885—1886 —: Tractatus de simonia, ed. Herzberg — Fränkel et Michael Henry Dziewicki, London 1898 —: Trialogus, ed. Gotthardus Lechler, Oxonii 1869 Jan Želivský, Dochovaná kázání z roku 1419, I, ed. Amedeo Molnár, Praha 1953 — — — — — — — —: 21

Strana 22
Disputationes et adnotationes František Michálek Bartoš, Do čtyř pražských artykulů, Sborník prací k dějinám města Prahy V/2, Praha 1932 —: Husitství a cizina, Praha 1931 —: Studie k Husovi a jeho době I, Hus a valdenství, ČČM 1915, p. 1—8 —: Sborník husitského kazatele asi z roku 1415, VČA 1948, p. 16—33 Vladislav Dokoupil, Soupis rukopisů mikulovské Dietrichsteinské knihovny, Brno 1958 David L'Enfant, Concordantiae Augustinianae, Parisiis 1656 Václav Flajšhans, Pražští theologové kolem roku 1400, ČČM 1905, p. 16—31 Gesammtkatalog der Wiegendrucke, herausgegeben von der Komission für den GW, B. IV., Leipzig 1930 Ludovicus Hain, Repertorium bibliographicum I, Berlin 1925 Karel Chytil, Antikrist v naukách a umění středověku a husitské obrazné antithese, Praha 1918 Robert Kalivoda, Husitská ideologie, Praha 1961 Howard Kaminsky, Master Nicholas of Dresden: The Old Color and the New; Selected Works Contrasting the Primitive Church and the Roman Church. Edited, Annotated and Translated by H. Kaminsky, D. Loy Bilderback, I. Boba, P. N. Rosenberg. Transactions of the American Philosophical Society, N. S. Vol. 55, Part I, Philadelphia 1965 Horst Köpstein, Uber die Teilnahme von Deutschen an der hussitischen revolutionären Bewegung. speziell in Böhmen, ZfG 1963, p. 116—145 Josef Macek, Tábor v husitském revolučním hnutí I, Praha 1952 Mezinárodní ohlas husitství, red. Josef Macek, Praha 1958 Joseph Theodor Müller, Magister Nikolaus von Dresden, ZfB 1915 Josef Pekař, Žižka a jeho doba I, Praha 1927 Antonín Podlaha—Adolf Patera, Soupis rukopisů knihovny metropolitní kapituly pražské I—II, Praha 1910, 1922 Jan Sedlák, Mikuláš z Drážďan, in: Hlídka 1914, Brno —: Studie a texty k náboženským dějinám českým I—III, Olomouc 1914—1919 Johann Friedrich von Schulte, Die Geschichte der Quellen und Litteratur des Canonischen Rechts von Gratian bis auf die Gegenwart I—III, Stuttgart 1887 Josef Truhlář, Catalogus codicum manu scriptorum latinorum I—II, Praha 1905—1906 Paul de Vooght, L'hérésie de Jean Huss, Louvain 1960 Lexica necnon opera historiam generali modo tractantia omittuntur. 22

Strana 23
Abbreviationes (quae in textu, adnotationibus, apparatu critico, indiceque apparent) add. adn. art. C. с. ef. Clem. cod. Cod. col. corr. D. De cons. del. De pen. di. Dig. od. em. f. ff. addidi adnotatio articulus Causa capitulum, capût confer Clementis papae V. Constitutiones codex Codex Iustinianus columna correctum distinctio De consecratione delevi, deletum De penitentia distinctio Digesta edidit emendavi folio folia Io. An. Ioannes Andreae 1. liber 1. VI. Liber Sextus Decretalium loco citato 1. c. om. omisit, omissum pagina p. op. cit. opus citatum quaestio q. recensuit rec. removi rem. secundum sec. sequens seq. seqq. sequentes, sequentia sub voce S. V. supplevi suppl. tit. titulus vol. volumen Decretales Gregorii papae IX. X supplevit editor omittit editor ] Abbreviationes librorum Bibliae omittuntur. 23

Strana 24
Nominum, librorum, locorumque compendia (quae in adnotationibus, apparatu critico, indice occurrunt) Boechius — Heinrici Boich Distinctionum libri V ad Decretales Gregorianas C. 1 q. 1 c. 1 — locus iuris canonici, vide s. v. Friedberg et in abbreviationibus Clem. — vide in abbreviationibus cod. Bibl. Cap. Prag. — Codex Bibliothecae Capituli Pragensis cod. Bibl. Univ. Brun. — Codex Bibliothecae Universitatis Brunensis cod. Bibl. Univ. Prag. — Codex Bibliothecae Universitatis Pragensis ČČH — Český časopis historický ČČM — Časopis Musea Království českého D. 1 c. 1 — locus iuris canonici, vide s. v. Friedberg et in abbreviationibus De cons. D. 1 c. 1 „ De pen. D. 1 c. 1 Doc. — František Palacký, Documenta Mag. Iohannis Hus vitam et doctrinam illustrantia Fr., Friedberg — Corpus iuris canonici Glossa ad D. 1 c. 1 (ad C. 1 q. 1 c. 1...) — Glossa ad iuris canonici locum, vide in editionum indice s. v. Corpus iuris canonici in tres partes distinctum GW — Gesammtkatalog der Wiegendrucke Hain — Ludovicus Hain, Repertorium bibliographicum Hardt — Magnum oecumenicum concilium Constantiense Ioannes Andreae — vide in editionum indice Kaminsky — Howard Kaminsky, Master Nicholas of Dresden Krueger — vide s. v. CIC 1. VI. — vide in abbreviationibus LF — Listy filologické Lyra — locus de Postillis Nicolai de Lyra in Bibliam, vide in editionum indice s. v. Biblia cum postillis Nicolai de Lyra MPG — J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series II. Graeca MPL — J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series I. Latina Opp. — Historia et monumenta Magistri Iohannis Hus atque Hieronymi Pragensis Raymundus — Raymundus de Penyafort, Summa de Casibus poenitentiae Speculum — Speculum aureum papae SPFFBU — Sborník prací filosofické fakulty brněnské university (J. E. Purkyně) VČA — Věstník České Akademie Vulg. — Biblia Sacra iuxta Vulgatam Clementinam Weinberg — Anicii Manlii Severini Boethii Philosophiae consolationis 1. V, rec. Guilelmus Weinberg Zf B — Zeitschrift für Brüdergeschichte ZfG — Zeitschrift für Geschichtswissenschaft Ad titulos librorum in hoc indice adductos ef. indicem editionum necnon disputationum et adnotationum. Compendia librorum Bibliae tritissima non adducuntur. 24

Strana 25
QUERITE PRIMUM REGNUM DEI »Querite primum regnum Dei et iusticiam eius «. Et scribitur Mathei VI1 100r- et Luce XII.2 Ut adtestatur venerabilis Boecius De consolacione phylosophie M 110r libro III prosa II,3 omnes homines nituntur pervenire ad unum finem C 96r beatitudinis, quia beatitudo congregat in se omnia bona. Ideo eius 05 cupiditas naturaliter hominibus est inserta, ita quod mens humana naturaliter desiderat verum bonum et nunquam tendit in falsum bonum, nisi inquantum ipsum estimatur verum bonum. Et sic per istum devium errorem ad falsa bona sepe homines ducuntur, statuentes in eis finem. Sunt autem quinque, in quibus errantes a vero bono posuerunt 10 consistere felicitatem, scilicet divicie, honores, potestates, voluptates et gloria. Quia triplex habetur bonum, scilicet utile, honestum, delectabile. Illi, qui intendebant bonum utile, posuerunt felicitatem in diviciis. Ideo dicit Paulus »avaricia,4 quod est ydolorum servitus«. Sed qui intendebant bonum delectabile, posuerunt felicitatem et finem in voluptatibus, sicut Epicuri. Unde dicitur »quorum' deus venter eorum est«. Qui autem intendebant bonum honestum, illi diversificabantur, quia bonum honestum est bonum secundum racionem, racio autem est duplex,/ speculativa et practica. De bono honesto, quod consistit in speculacione, non loquebantur isti, quia tale bonum est latens, ipsi 20 autem posuerunt et ponunt felicitatem in bono manifesto, quod est bonum racionis practice. Tale ergo bonum vel consistit in opinione hominum et sic est gloria, vel consistit in exercicio actus realis. Hoc est duplex, quia vel consistit in exercicio proprii actus circa alios — sic est potestas, vel consistit in exercicio actus aliorum circa/ se, et sic C 96v 25 est honor. Et hanc sentenciam declarat Boecius in prosa ubi supra, dicens »omnis6 mortalium cura« etc. Unde patet multiplex error hominum. Sicut enim ebrius scit se habere domum, sed propter defectum racionis nescit, quomodo ad eam redeat, sic homines aliquo modo generali sciunt et cognoscunt summum bonum et naturaliter inclinantur ad illud tanquam ad principium a quo proces- serunt, sed inebriati amore temporalium bonorum nesciunt, quomodo ad illud perveniant. Ideo dicit Boecius ubi supra: »Sed7 ad hominum studia revertar, quorum animus etsi caligante memoria semper tamen summum bonum repetit, sed velud ebrius, domum quo tramite revertatur, 15 30 100rb O1 O1 Et scribitur: Et om. UM —04 quia: eterna M - 07 nisi inquantum... verum bonum om. U — 12 utile: scilicet utile U — 15 eorum: in C om., postea tamen additum: in M del.: Vulg. om. — 19 ipsi autem: ipsi vero, in margine etiam autem C — 22 in exercicio: in exerciciis U — 24 aliorum [et] circa: et om. U: in C et om., postea tamen additum — 27 hominum om. U — 28 redeat: redigat M — 29 sciunt et om. U — 34 ebrius, domum: ebrius nescit U 25

Strana 26
ignorat.« Et quia ipsum principium omnium rerum, quod est Deus, o1 qui et beatitudo vera, sompniando congnoscitur et difficulter ad ipsum pervenitur, quia intellectus noster habet se ad ipsum sicut oculus noctue ad lumen solis, ex 2° Metaphisice.8 Et dicit Boecius ubi supra, prosa III: »Vos? quoque; o/terrena animalia, tenui licet ymagine vestrum tamen principium sompniatis verumque illum beatitudinis finem licet minime perspicaci, qualicunque tamen congnicione prospicitis, eo quod C 97r vos ad verum bonum naturalis adducit intencio et ab eodem/ multiplex M 110v error abducit.« Unde Alanus in Anticlaudiano: 100v“ 05 »Difficilis1° accessus ad hanc, facilisque recessus; accessus paucis, casus patet omnibus, in quam vix aliquis transire valet, valet omnis ab illa declinare via, que paucis pervia, multis clauditur, arta nimis intranti, larga ruine.« 10 100vk C 97v Ideo contendere nos oportet cum carne mundoque, dyabulo, per 15 angustam portam intrare, insuper querere, pulsare et petere verum bonum. »Omnisll enim, qui petit, accipit, et qui querit, invenit, et pulsanti aperietur.« Ad quod diligenter faciendum inducit verbum thematis nostri, cum dicitur »querite«. Et quia ego homo fragilis, ligwa inpeditus, moribus inconpositus, neque 20 sciencia ornatus, sed peccatis involutus — »in iniquitatibus12 enim conceptus sum et in peccatis concepit me mater mea «, Psalmo L, cupiens inmaculata et casta Domini tractare eloquia, non inmerito terrent et redarguunt me plurima et diversa Scripture verba (quia peccatori dixit Deus »quare13 tu enarras iusticias meas/ et assumis testamentum/meum per os tuum? Tu vero odisti disciplinam et proiecisti sermones meos retrorsum«, Psalmo XLIX°, »nec14 speciosa laus est in ore peccatoris«, Ecclesiastici X) pariter et exempla (quia Moyses eloquens non fuit et tamen a Domino missus, Exodi III15, Ysaias labia munda non habuit et tamen Dominum exercituum vidit, Ysaie VI16, Ieremias loqui nescivit, quem tamen Dominus in utero matris sanctificavit, Ieremie 117). Quid ergo faciam, ignoro, quoniam »dolor1s meus renovatus est«, Psalmo XXXVIII. Quomodo laudare possum nomen Domini, nisi piissimus Pater misericordiarum, Deus tocius consolacionis, mittere dignetur unum de seraphym cum calculo de altari, tangens os meum et labia mea, ut auferatur iniquitas mea et peccatum meum Ysaie VI19, dicensque »ecce2°, dedi verba mea in ore tuo « Ieremie primo, qui »dum21 aperit manum suam, inplet omne animal benediccione « Psalmo XLIIII. Michi ergo assistere dignetur, ut non loquar nunc et semper ex inten- cione nisi sibi placita, michi salubria proximique edificatoria cum spiritu 40 25 30 35 04 ex 2° Metaphisice: hec 2° Metaphisice M — 05 Vos quoque: Vos, que U animalia: aliena M—tenui: renui U — 07 perspicaci em. sec. Weinberg: prospicacitati UCM — congnicione: congregacione M: cogitacione Weinberg — 08 vos ad: vos et ad UC — naturalis: naturaliter U — 09 in Anticlaudiano: in Anteclaudio U — 14 intranti: virtuti MPL — 17 invenit, et pulsanti aperietur: invenit etc. C — 19 querite: querite etc. C — 26 meos om. U — 30 Dominum exercituum: exercituum Dominum C — 35 seraphym: seraphin CM — 26

Strana 27
o1 contrito et trementi sermones eius, ut si contingeret, quod absit, C 98r ex ignorancia, infirmitate vel quocunque alio defectu, quibus ego miser plenus sum intus et extra, me loqui aliqua merito et racionabiliter 101re piarum aurium offensiva piarumque mencium Deum diligencium et legem eius inmaculatam verbo et facto circumscriptis22 invidie ranco- risque stimulis, fraterna caritas libere valeat emendare, cuius correccioni nunc et deinceps semper me suppono et paratus esse volo emendare adinstar Augustini, qui dicit XXIIII q. III Si habes: »Senex23 enim a iuvene et episcopus tot annorum a collega necdum anniculo paratus 10 sum doceri. Quomodo possum vel Deo vel hominibus iustam reddere racionem?« Et merito, cum Dominus et magister omnium, qui sine peccato fuit, accusandi licenciam uni Iudeo sceleratissimo dedit, cum dixit: »Si24 male locutus sum, testimonium perhibe de malo, si autem bene, cur me cedis?«, Iohannis XVIII. Et Extra De symonia, Si Dominus, et in glossa25. Alias stultus esse convincitur, ut XXII di. De Constantinopolitana, ubi inquit Gregorius: »Et26 ego minores meos, quos ab illicitis prohibeo, in bono imitari paratus sum. Stultus enim est, qui in eo primum se estimat, ut bona, que videat, discere contempnat.« Qui enim bono consilio/non acquiescit, amittere debet dignitatem exemplo 101r" Roboam, qui senioribus non credidit, ut 3ii Regum XII, 2i Paralipo- menon VI, et VII q.1 Denique, » vel27 adinstar uxoris Loth, que conversa C 98v est in statuam salis«, Genesis XIX28 et LXXXIIII di. Pervenit in glossa penultima.29 Et dicit lex, quod ea firmitate utantur, »qui3o consilio geruntur«, ut C De repudiis, lege III. Illis autem non obstantibus protestacionibus timeo oblatrantes, quos excecavit malicia invidie, multos fore, nec aput illos prodesse, sicut nec profuerunt Cristo, cum dixit »ego3l testimonium de me ipso non perhibeo«, et iterum »scruta- mini32 Scripturas, « et sequitur » si33 crederetis Moysi, crederetis forsitan et michi« Iohannis V in fine, et iterum »si34 michi non vultis credere, operibus credite« Iohannis X. Et Iohannis VII: »Mea35 doctrina non est mea, sed eius, qui misit me«, et iterum »si36 male locutus sum«, ut supra. Omnes huiusmodi protestaciones sive submissiones quoad malos non profuerunt, sed turpissima morte ipsum condempnaverunt. Sic apostolos sanctosque omnes usque nunc et ultra factis vel verbis trucidaverunt et trucidabunt. Propter huiusmodi tamen veritas non est tacenda, dummodo sint boni, qui acceptant, ne/ in animabus ex taciturnitate pereant, quia »mayus37 peccatum est, si una anima per peccatum infidelitatis pereat, quam si innumerabilium martirum corpora pro ea 40 trucidarentur«, ut XXIIII q. III Si habes in glossa. » Detrahentibus38, 39 05 15 20 25 30 35 MIlIr 101va 04 piarum aurium: piorum aurium U — 06 cuius: huius M — correccioni: correccione M — 08 q. III: q. I CM — 09 necdum anniculo om. U — 15 in glossa: in om. U — stultus esse: stultus esset M — 16 De Constantinopolitana: De Constantino- politano C — 17 imitari: imitare U — 18 primum se estimat: illum se estimat C — 20 ut 31 Regum XII: ut ut eciam XII U — 21 VII: septimo U — 23 qui consilio: que consilio M — 24 Illis autem: Illis tamen C — 25 excecavit: excecabit M — malicia invidie — invidia malicie M — 29 si... credite om. M — 30 Iohannis X: Et Iohannis X U —36 et trucidabunt om. U — 38 pereant: pereunt M — pecca- tum est: est peccatum C — 39 pro ea: per ea M: pro eo Glossa 27

Strana 28
C 99r igitur non resisto, sed ,velud4 agnus coram tondente non aperiam or os meum’, Ysaie LIII et De pen. di. II Si enim inquit4l ad finem prime columpne. Ascribatur42 ergo insufficiencie mee, quidquid in me reprehen- dendum existit; me tamen reddant in hiis aliqualiter excusatum con- gnoscende veritatis affectus et amor, quem corde gero fixum ad studium et studentes michique fratres, ut spero, Cristi sacerdotes, a quibus attrahor, licet ad id insufficientissimum me congnoscam." Ad hoc Iohannes Andree in Prohemio VI in Apparatu suo. Superiores autem nostros ac in omni bono preceptores petimus, quatinus nos adiuvent, consciencias nostras informando et in veritate Cristi Iesu dirigendo. De quibus igitur dicere nunc propono, ! non possum perficere ] absque summo dono,! cur vestram presenciam continue inploro, ll istorum obedienciam | cordintime| exoro, ll ut ad Patrem gracie mecum acce- datis atque venam venie, viam veritatis rogantes devotissime, ut michi peccatori dignetur sucurrere dono meliori Patris potenciam ] no- bis inpetrando,! Filii sapienciam | continue il dona ndo, Spiritus sancti 101vb M I1lv graciam I sedule rogando michi ad loquendum, [ ut Deus laudetur, vobis ad audiendum, ut inde glorificetur. Il Sic ergo orabitis »Pater noster, qui es in celis". Et dicit Seneca: »Nulli43 preclusa est via sapiencie, omnibus patet, 20 omnes invitat, omnes homines admittit, non eligit domum neque censum, sed nudo homine contenta est.« Et quia innata est nobis via procedendi ex nobis magis notis ad minus nota I Physicorum I, li et 21 De anima44, bona autem exteriora sunt nobis nociora,/ ideo Boecius De consolacione metro primo libro I1145 ad querendum et congnoscendum veram beatitu- 25 dinem proponit nobis exemplum reale de volente seminare bonum agrum, quomodo oporteat prius extirpare nocivas herbas, ut ager bene fructificet; similiter volens querere et congnoscere veritatem oportet prius extirpare falsitatem. Unde Apostolus »expurgate46 vetus fermen- tum« etc. Alias intus existens prohibet extraneum. Sunt ergo prius 30 extirpanda vicia, et postea virtutes inserende. Unde: C 99v 05 10 15 102r“ » Spinis et47 tribulis purgare novalia debet qui serit, ut semen fructificare/ queat.« Volens igitur congnoscere verum dirigat racionem et intellectum ad ipsam rem et ad rerum proprietates, et si aliquid congnoverit, ex hiis 35 non statim iudicet, sed in se revertatur deliberando an ita sit vel non. Sine enim deliberacione non est iudicandum. Sicut enim sanitas causatur quandoque a principio intrinseco tantum, sicut a corde, quandoque 04 existit: existat C — me: ne Ioannes Andreae — me... veritatis: me tamen reddent in hiis aliqualiter excusatum cognoscende veritatis M: me tamen aliqualiter reddat excusatum congnoscende veritatis U —09 ac om. U — 11 dicere nunc: nunc dicere C — 19 in celis: in celis, sanctificetur M: Pater noster etc. C — 20 Et dicit: Dicit M —21 domum: donum U —23 Physicorum... anima: 1 Phisicorum et 2° De anima C —24 De consolacione: De consolacione philo- sophie C: in M om. — 26 seminare: in C supra lineam serere — 32 versus in U tantum designantur — 37 causatur quandoque: quandoque causatur C 28

Strana 29
05 o1 a principio extrinseco et interiori, puta a medico, sed nunquam causatur a principio exteriori sine interiori, sic sciencia quandoque acquiritur a principio interiori, puta ab intellectu agente, sicut patet in habentibus scienciam per invencionem, quandoque a principio exteriori et interiori simul, puta ab intellectu agente et a doctore, nunquam autem acquiritur a principio exteriori sine interiori, ut declarat Boecius metro XI l. I1148 Et ibi vide, si placet. Restat ergo querere diligenter in omnibus, ut veritatem inveniamus, de quo est propositum verbum thematis, cum dicebatur »querite primum 10 regnum Dei et iusticiam eius«, vestris dileccionibus propositum./ C 100r 2m thema 15 25 35 Licet, ut supra dictum est, nunquam acquiratur sciencia a principio exteriori sine interiori, illud tamen adhuc secundum se est insufficiens ad pertingendam veram sapienciam. Unde sapientes mundi reputati sunt phylosophi, qui tamen ad veram sapienciam, que est Cristus, non attigerunt, secundum quod dicit Ieronymus in epistola ad Paulinum 102r" et in quinto prologo Biblie: » Hoc49 doctus Plato nescivit, hoc Demostenes eloquens ignoravit.« Quia licet phylosophi Deum congnoverunt per effectus istos, ut dicit Apostolus Romanorum I »invisibilia50 enim ipsius 20 a creatura mundi per ea que facta sunt, intellecta conspiciuntur«, ultra istam autem congnicionem adhuc necessaria est ad salutem congnicio supernaturalis, quam Deus dat homini disposito, sicut patet in Cornelio Actuum X.51 Sicut enim corpori disposito et organizato per naturam infunditur a Deo anima, quia secundum Augustinum52 anima a Deo creatur et creando infunditur, sic talis supernaturalis congnicio homini disposito infunditur. Et sicut/ deficiente natura in organisacione predicta non infunditur anima, sic homini indisposito noticia fidei denegatur. Qui ergo de cognicione naturali Deo ingrati superbiunt, ex consequente cecitatem mentis incurrunt et gravia peccata, propter que puniendi 30 sunt ex divina iusticia. Et hoc est, quod dicitur Romanorum 1: »Quia53 cum Deum congnovissent, non sicut Deum glorificaverunt aut gracias egerunt, sed evanuerunt in cogitacionibus suis, et obscuratum est cor insipiens eorum« (»scilicet54 iusto Dei iudicio propter superbiam eorum«). Et sequitur: »Dicentes55 enim se esse sapientes« (»scilicet56 in temporalibus«) »stulti55 facti sunt« (»scilicet56 in spiritualibus«). » Et 55 mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem ymaginis corruptibilis hominis et volucrum et quadrupedum et serpentum. 102v- M 112r C 100V 01 extrinseco... principio om. U — 02 sic: sicut U — 04 exteriori et interiori: interiori et exteriori C — 09 querite primum: primúm querite M —11 themata per numeralia ordinalia designant C M tantum; scriptor U lineis in margine appositis utitur — 13 est insufficiens: et insufficiens M — 14 Unde... veram sapienciam om. M — sapientes: sapiens U — 16 attigerunt: attingerunt CM — 17 et in quinto: et om. U — 19 ut dicit: ut om. U —20 mundi per... conspiciuntur: mundi etc. U—ultra: multa U —21 congnicionem: congregacionem M — congnicio: congnicio- nes M — 22 in Cornelio: de Cornelio CM — 24 a Deo om. M — 25 talis: eciam M — 26 in organisacione: in om. U — 27 non infunditur anima: non infunditur, nam M — 28 ex consequente: et consequenti CM — 29 puniendi: pungendi M 29

Strana 30
C 101r 102v M 112v 103r* Propter quod tradidit eos in desideria cordis eorum.« Ad hoc dicitur o1 Iohannis IX: » Si57 enim ceci essetis, non haberetis peccatum; sed quia dicitis videmus, peccatum vestrum manet.« Et quia sic » Deus58 superbis resistit, humilibus autem dat graciam«, ideo apostoli, quia humiles, »hanc59 sapienciam supernaturalem actigerunt et sic sapienciores 05 sapientibus fuerunt. Sapiencia enim phariseorum fuit deorsum procedens ex cognicione istorum sensibilium et ducens in amorem terrestrium, propter quod dicitur terrena, animalis et dyabolica. Sapiencia autem apostolorum fuit desursum descendens a Patre luminum, eorum mentibus inpressa per Spiritum sanctum, propter quod pudica, pacifica, modesta, bonis consenciens, plena misericordia et bonis fructibus. Et licet stulti ac stolidi fuerunt a mundi sapientibus reputati, tamen fuerent sapientis- simi.« Hec Lira in prohemio super epistolas canonicales et Romanorum 1. Ideo dicit psalmista: »Sapienciam6° prestans parvulis«, et Salvator Mathei XI inquit: »Confiteor61 tibi, Pater, Domine celi et terre, quoniam 15 abscondisti hec a sapientibus et revelasti ea parvulis.« Et de isto magis infra patebit in VIII themate. Ad idem dicit Linconienis/ Primo posteriorum: »Non62/ solum vox doctoris interius sonans nec littera visa docet, sed hec duo monent et excitant.« Verus autem doctor, qui mentem interius illuminat et veri- 20 tatem ostendit, quia secundum quod dicitur in Prologo de regimine principum83 Deus est, qui divicias sue sapiencie influit in animas sapientum et studentibus tribuit graciam congnoscendi, cui nichil est difficile et sine quo nichil possibile est possidere. Ideo dicitur Iacobi primo: »Omne64 datum optimum et omne donum perfectum desursum 25 est, descendens« etc., et Augustinus: »Nemo65 tam eruditus, nemo tam doctus, qui superna illustracione non indigeat.« Et Gregorius: »Nisi66 intus sit, qui doceat, in vanum ligwa doctoris laborat.« Et Boecius De consolacione prosa XI l. 3ii in fine inquit: »Invocandum67, inquam, rerum omnium Patrem, quo pretermisso nullum rite fundatur exordium«, 30 et Plato in Thimeo: »In68 omnibus enim, sive maximis, sive minimis, divinum debet inplorari auxilium.« Recurramus ergo ad summum bonum omnem virtutem, omnem substanciam et naturam excedens, quod cuncta expectant, cum ipsum sit plene perfeccionis et nullius egens, dicentes unanimiter/ »Pater noster «. Hoc autem scitote, quod »in69 novissimis diebus instabunt tempora periculosa«, ut II Thymothei III quasi per totum. Ideo restat vigilare C 10ly et diligenter querere, quod innuit verbum thematis, cum dicebatur »querite primum regnum Dei et iusticiam eius«, sicut tunc, sic et nunc vestris dileccionibus propositum. 10 35 40 O1 tradidit eos in desideria: credidit eos in desidia M — 05 supernaturalem: natu- ralem M — actigerunt: actingerunt UM — 06 sapientibus: sapientum CM — fuerunt: fuerant U — 14 et Salvator... parvulis om. U — 15 Pater, Domine : Pater et Domine C — 19 interius: exterius U — 22 Deus est, qui: Deus est, quoniam M — 26 etc. om. U — 27 non indigeat: non indiget M — 29 prosa XI: prosa IX M — 30 quo: qui M —31 sive maximis, sive minimis: sive in maximis, sive in minimis U —34 ipsum: om. M — 37 Thymothei: ad Thimotheum C 30

Strana 31
O1 3m thema Et dicit Bernhardus in epistola de caritate: »Sola7° caritas est, que in adversis non deficit, quia paciens est, que iniurias non inpendit, quia benigna est, quam felicitas aliena non turbat, quia non emulatur, quam consciencia mala non pungit, quia non agit perperam, que in honore non extollitur, quia non inflatur, que in abieccione non confunditur, quia non est ambiciosa, quam cupiditas non cohartat, quia non querit que sua sunt, quam contumelie non provocant, quia non irritatur, quam sinistre suspiciones non fedant, quia non cogitat malum, quam aliena mala non letificant, quia non gaudet super iniquitate, quam errores non excecant, quia congaudet veritati, quam persecuciones non frangunt, quia omnia sustinet, quam mortis separacio non intercidit, quia nunquam excidet.« Hec ille. Ut igitur sermonem meum nuper inceptum terminare valeam vosque audire dicta caritate suffragante, recursum habere nos oportet ad 103rb fontem caritatis, sine quo non possumus cogitare aliquid ex nobis quasi ex nobis, nec aliquid intelligere, ut Proverbiorum II »Dominus"1 dat sapienciam «et intelligenciam, nec aliquid boni dicere/ I Corinthiorum XII »nemo72 potest dicere Dominus Iesus nisi in Spiritu sancto«, et Mathei X »non73 enim vos estis, qui loquimini«, nec aliquid facere Iohannis XV »sine 4 me nichil potestis facere«. Rogemus ergo dominum nostrum Cristum Iesum, quatenus peccatorum nostrorum maculas emundet, et me, licet pusillum, cum fiducia, humilitate et caritate ad loquendum, et vos ad audiendum et concipiendum per graciam Spiritus sancti septiformem illustret. Ut et hec consequi me- reamur, dicamus caste, pie et perseveranter »Pater noster«. Sicut habetur ex dictis Phylosophi primo Ethycorum c. XV75, si quid ex hiis, que hic agantur, ad eos, qui hic defecerunt, hoc est qui mortui sunt, redundat, sive bonum sive malum, erit quidem fragile et parum 30 sive parvum vel simpliciter nichil quantum ad ipsos. Si autem hoc ita est. non erit tantum tale, ut faciat felices eos, qui non sunt, neque hiis, qui sunt, auferat beatitudinem; parva enim accidencia non faciunt inmuta- cionem vite. Si ergo ex hiis, que aguntur,/ parvum aliquid redundat M 113r ad mortuos, sequitur, quod ex hoc eorum condicio circa felicitatem non 35 inmutetur. Et concludit/ suam sentenciam dicens, quod bona amicorum, 103v- que agunt vel eis accidunt, conferre videntur aliquid mortuis et similiter infortunia in eos redundare, tamen subtili modo et tanta quantitate, ut neque felices/ faciant non felices neque non felices faciant felices, C 102v neque mutant eos secundum aliquid talium, puta secundum sapienciam 40 et virtutem vel aliquid huius: Hec ibi per totum. Et quia secundum eundem7s, si verum loquitur, ut presuppono, ista suffragia mortuorum. 10 15 20 25 C 102r 05 01 3m thema C in textu et in margine: om. U M cf. p. 29 — 02 Et dicit: Et om. U — 11 congaudet: gaudet M — 20 Iohannis... facere om. U — 22 Cristum Iesum: Iesum Cristum M —23 emundet: emendet M — 26 Pater noster: Pater noster, qui es in celis M — 27 si quid: si aliquid CM —28 agantur: aguntur CM — 29 re- dundat: reducant M — 32 auferat em.: aufferant UC: afferant M — 36 que agunt: que aguntur U — videntur: videtur U: videretur M — 40 Hec ibi: vel ibi U — 41 ut presuppono: hoc presuppono M 31

Strana 32
an adiuvant eos vel ne, fundatur in fragili opinione hominum. Et dicit o1 glossa ibidem:77 Nichil est fragilius eo, quod in sola opinione hominum consistit. Et in verbo videtur, quod verbum proprie magis est opinativum et dubitativum quam assertivum. Ideo dicit verbum thematis nostri »querite«, sepius dileccionibus vestris propositum. 05 4m thema 103vb C 103r Dionisius De ecclesiastica ierarchia c. III inquit: »Prius78 oportet divina in se recipere, quam aliis distribuere.« Idcirco dico, quod qui presumunt docere divina adhuc inmundi, a docendi officio sunt extranei. Sicut enim solares radii pruinas et propinquiores materias capaciores 10 lucis clarius illustrant et per illas ad inferiores lumina deferuntur, sic officium docendi divina non presumant, nisi qui habitum divine virtutis et sciencie obtinent tanquam ex divina inspiracione ad hoc officium assump/ti, ut de sua habundancia valeant aliis distribuere. Et quia habundancia graciarum in nobis habundat de plenitudine Iesu Cristi, quia »de79 plenitudine eius omnes accepimus graciam pro gracia« Iohannis I, qui semper paratus est bene facere, licet »hominum8° malicia prohibetur«, ut XVI q. 1 Decime, »quis1 fons vivus,/ cui non conmunicat alienus«, De pen. di. 1 § Item ayt. Meam igitur recongnoscens insufficienciam, recurro ad eum, qui 20 fecit surdos audire et mutos loqui, et omnia bene fecit, dicens cum Boecio: 15 » O Deuss2 cunctipotens, genitus Deus, alitus alme, auxilii vena, via vera sicque sophya! Tu michi dux, michi lux, mea virtus sis, quoque salus, presens sis operi, sine te nichil est vere veri." Ipsum igitur adoremus cordialiter dicendo »Pater noster«. Dicit Anshelmus: »Liquesce83 anima mea igne contricionis.« »Res- pice 4 in faciem Cristi tui« et vide corpore flagellatum, lancea transfixum, caput vepribus punctum, manibus pedibusque revolve, revolve a capite usque ad pedes, a latere usque ad latus, et non vides nisi dolorem et 30 undique cruorem, ut inpleatur illud Ysaie 1: »A85 planta pedis usque ad verticem non est in eo inventa sanitas.« Unde Ieronimus: »Omnis86 creatura conpatitur Creatori suo: sol obscuratur, terra movetur,/ petre 104r* M 113v scinduntur. Solus homo non conpatitur,/ pro quo Cristus paciebatur.« Et quia sic empti estis precio magno, portate et glorificate Deum in 35 25 O1 vel ne: vel om. U — 03 in verbo om. U — videtur em.: videntur UCM — 06 4m thema C in margine: linea marginalis in U: om. M; cf. p. 29 — 07 Prius oportet om. U — 08 Ideirco: Quodeirco U — 10 Sicut enim om. U — 12 habitum: habitu U — 16 pro gracia: per gracia M — 17 qui: quoniam M — 19 De pen.: ut De pen. C — 20 recongnoscens: congnoscens U — 21 surdos... loqui et om. U — 22—26 versus in UC designantur — 22 genitus: gemitus M — 23 sicque: sitque U — 24 michi dux om. M —27 igne contricionis: contricionis igne U: igne compassionis MPL — 29 vepribus punctum: punctum vepribus C; punctum in C om., posted tamen additum: vepribus unctum M — revolve, revolve: revolse, revolve M — 32 inventa om. U 32

Strana 33
O1 cordibus vestris et » querite primum regnum Dei et iusticiam eius«, que fuerunt verba thematis nostri. C 103v Quintum thema Quia dicitur Exodi XVII87: Cumque manus elevaret ad Dominum 05 Deum, ut oraret, Moyses, vincebat Israel; quia Dominum invocaverunt, cum preliarentur, fillii Israel, exaudivit eos, eoquod credidissent, et traditi sunt in manus eorum inimici, I Paralippomenon V.88 Iozephat eciam timore perterritus totus contulit se ad rogandum Dominum, 2i Paralippomenon XX89. Et Moyses non in ferro pugnando, sed precibus sanctis orando Amelech deiecit, Iudith IIII90. Et Ieremie XXXIII dicit Dominus: »Clama91 ad me et exaudiam te, et annunciabo tibi grandia et firma que nescis. « » Clamenus92 igitur in celum et miserebitur nostri Deus« noster I Machabeorum IIII dicendoque »Pater noster«. 10 6m thema 15 Deus universorum principum, »eternus,33 inmensus, inconprehensi- bilis et ineffabilis«, ut Extra De Summa Trinitate, Firmiter, qui et scienciarum Dominus est, primi Regum II,94 »a95 quo cuncta bona procedunt«, Extra De decimis, Tua nobis, qui eciam »neminem96 vult perire«, Extra De baptismo, Maiores, »quia97 venit Cristus in hunc mundum peccatores salvos facere«, I Thymothei I, »in98 quo tenebre non sunt ulle«, 1 Iohannis 1, cuius opera, que fecit, perseverant in eternum, Proverbiorum XVII99. Qui Pater omnium et Creator de se dicit Iohannis XIIII: »Ego100 sum via, veritas et vita.« Sine ipsius eius adiutorio, qui universalis opifex est, nichil facere queo, qui sum 25 in peccatis natus, totus in eis conversatus, ita ut ad eum ire tanquam filius/ ad patrem valde erubesco. Sciens tamen, quia vocat et clamat »venite101 ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos« Mathei XI, et »pulsat,102 stans ad ostium« cordis, Apocalipsis III, ideo confidens de eius gracia, que dat non solum malum vitare sed et 30 bonum facere, De cons. di. IIII Placuit103, ad te igitur, Dominum meum, tanquam ad largitorem copiosissimum affectanter cor erigo et in vocem exclamacionis prorumpo, dicens cum prophetis: »Excita104«, Domine, »potenciam104 tuam«, Creator optime, et veni tue creature, que de se summe fragilis est, infundendo guttam parvulam de ore tue sapiencie. 35 Consurge, consurge, induere fortitudine tua, Conditor inclite, ] et perfla animam tue rei condite. Veni, Domine, et noli tardare, me in hoc tempore continuo salvare! Utinam celos disrumperes et ad liberandum me de ipsius ignorancie vinculis atque peccatorum descenderes! Scio 20 104rb C 104r 01 Dei om. M — 02 verba thematis nostri: verba prius proposita M: verba etc. C — 03 Quintum thema in C bis, in textu in extenso et in margine per numerale: in U M deest; cf. p. 29 — 06 credidissent: tradidissent U — 08 Dominum om. M — 14 6m thema C in margine: in U M deest; cf. p. 29 — 20 Thymothei: ad Thimotheum C — 27 onerati: honerati M — 28 ostium: hostium CM —31 cor erigo: corrigo M — 34 guttam: guttulam M —37 continuo: continue M 33

Strana 34
M 114r 104v“ enim, quia tu redemptor meus es,/ propter quod tange labia mea et dic o1 michi »volo, mundare«. Veni, Domine, visitare me in pace, et dic illi sancto Spiritui tuo, ut me adiuvet conplere hoc inceptum ita, quod omnibus nobis utile fiat.Fratres itaque mei carissimi, sciens, quod inpossibile est preces multorum non exaudiri, unde omnes vos rogito 05 amicabiliter, ut una mecum dicatis »Pater noster«. 7m thema Testante105 beato Ieronimo super Iohelem »oris106 apercio est in Dei, C 104v non hominis potestate«, ut dicitur 1 Regum II / »nolite107 multiplicare loqui sublimia gloriantes, quia Deus scienciarum est dominus«; et Ieremie IX ad finem dicit Dominus »non108 glorietur sapiens in sapiencia sua«, et 1 Corinthiorum IIII »quid109 habes, quod non accepisti? si autem accepisti, quid gloriaris?«, et Gallatheorum V ad finem »nel1o efficiamur inanis glorie cupidi«, Ephesiorum II »nel11 quis glorietur ex operibus«, 1 Thessalonicensium II »non112 querentes ab hominibus gloriam«, Iohannis VIII »egol13 gloriam meam non quero«, »michil14 igitur absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Iesu Cristi«, Gallathe- orum VI, qui de ipsius melliflua largitate et larga benignitate dat omnibus affluenter et non inproperat, I q . 1 Quam piol15, quique ergo os aperiri iubet et se illud asserit inpleturum, Psalmo XXC1I6, in quo secundum Ambrosium est »omnisll7 racio superne/ sciencie et terrene, quia est eorum caput et auctor«, XXVII di. Hinc eciam, et ubi ipse deest, qui est fundamentum et lapis angularis, ibi nullius boni operis edificium superedificari potest, ut dicit Gregorius I q. 1 Cum Paulus118 Ad idem De cons. di. IIII c. ultimo119. Sperans igitur de eo, ut qui prius dedit principium, idem tribuat et finem, qui non novit quippiam inperfectum. Extra De baptismo, Mayores120, »qui121 eciam res penitus disperatas donare et consumare sue virtutis magnitudine potest«, ut Cod. De veteri iure enucliando lege I circa principium; ut hec nobis prestare dignetur, ipsum oremus dicendo 30 »Pater noster «. 104 v' 10 15 20 25 C 105r Octavum thema Dicit Salvator Mathei XI: »Confiteor122 tibi, Pater, Domine celi et terre, quoniam abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et reve- 02 et dic bis U — 05 exaudiri: exaudire M — 06 una mecum om. U — 07 7m thema in C in margine: linea marginalis in U: in M deest; cf. p. 29 — 08 Iohelem: Iohele U — Dei: die M — 11 non: nunc M — 14 efficiamur: efficiantur U —inanis: infinis M — 18 melliflua... benignitate: melliflua larga benignitate U — 19 ergo om. CM — 20 aperiri: apperire M — illud: id U — 22 ubi: ibi M — 23 nullius: ullius M — 28 res penitus disperatas: res penitus dispatas U: res positas dissperatas M: res penitus desperatas CIC — donare et consumare: et om. U — 29 sue: de M — 30 nobis prestare: prestare nobis M — ipsum om. M — 31 Pater noster: Pater noster, qui es M — 32 Octavum thema in C bis, in textu in extenso et in margine per numerale: in UM deest; cf. p. 29 —33 Dicit: Et dicit M — Pater, Domine: Domine, Pater M — 34 quoniam abscondisti: qui abscondisti U: quia abcondisti: Vulg. 34

Strana 35
o1 lasti ea parvulis«, hoc est: tu abscondisti dulcedinem celestis glorie timentibus te, ut illam habeant, Psalmo: »Quam123 magna multitudo dulcedinis tue, Domine, quam abscondisti timentibus te«. Item abscon- disti faciem tuam desiderabilem dampnatis et demonibus, ne illam 05 videant, Ysaie LXIIII: »Abscondisti124 faciem tuam a nobis et allisisti nos in manu iniquitatis nostre". Item abscondisti sacramenta celestia mundi sapientibus, ne intelligant. Hec enim revelantur dignis hominibus et absconduntur indignis et peccatoribus, Thobie XII: » Sacramentum 125 regis abscondere« (scilicet indignis) »bonum est. Opera autem Dei 10 revelare « (scilicet dignis) »honorificum est «. Et hec sapientibus sapiencia mundi et prudentibus prudencia carnis vel dyaboli non revelantur, quia sapiencia mundi est aput Deum stulticia, 1 Corinthiorum III »sapiencia 126 huius mundi stulticia est aput Deum«, item prudencia carnis mortifera, Romanorum VIII »prudencia127 carnis mors est«, 15 item Deo/ inimica, ut ibidem »sapiencia128 carnis inimica est Deo«, et sapiencia dyaboli vana et deceptoria, Iacobi IIII »non129 est hec sapiencia desursum descendens, sed terrena« (quoad sapienciam mundi), » animalis« (quoad prudenciam carnis), »dyabolica« (quoad sapienciam dyaboli). Terrena consistit in appetitu diviciarum, animalis in appetitu 20 et usu deliciarum, dyabolica in appetitu honorum. Talibus autem Dominus occultat sua secreta, ne panis filiorum mittatur canibus, Mathei XV »non130 est bonum sumere panem filiorum« etc., et ne sancta ante porcos mittantur, Mathei VII »nolitel3l sanctum dare canibus neque mittatis margaritas ante porcos«. Unde dicitur Apokalypsi XI: 25 » Dabo132 duobus testibus/meis« anbulantibus »in saccis«, et propheta- bunt, et Danielis: »Inpii133 inpie agent. Porro docti intelligent« (hoc134 est devoti et exercentes se in mandatis Dei), »neque intelligent omnes impii«. Sed parvulis, id est humilibus, hoc est: primo mundum contempnentibus, ut in Psalmo »vox135 Domini 30 preparantis cervos, et revelabit condensa«. Cervi pertranseunt lucosa et significant contempnentes terrena, quibus Deus revelat condensa, id est occulta et secreta misteria. 2° devote obedientibus, Mathei XVI: » Beatus136 es, Symon bar Iona, quia caro et sangwis« etc. Symon » obediens « interpretatur. 3° carnem macerantibus, Danielis II: »Reve- 35 latum137 est Danieli misterium«, scilicet post ieiunium et magnam abstinenciam. Ut igitur nobis revelare dignetur misteria sua, petamus eum humiliter dicendo »Pater noster«. sunt omnes homines, in quibus Et dicitur Sapiencie XIII: »Vani138 non subest sciencia Dei.« »Vanum139 autem dicitur illud, quod non 40 attingit finem debitum, sicut medicina dicitur vana que non inducit sanitatem ad quam est ordinata. Omnes autem homines, inquantum facti sunt ad ymaginem Dei, ad beatitudinem supernaturalem finaliter 105r* M 114V C 105v 105rb 01 tu abscondisti: tu dedisti U — 05 videant: videam U — 10 scilicet dignis: scilicet om. U — 11 et prudentibus: vel prudentibus U — 13 stulticia est: est stul- ticia U — 16 et sapiencia: et om. U — hec: hoc M: U om.: ista Vulg. — 20 et usu... in appetitu om. U — deliciarum: delicias M —honorum: bonorum M — 22 panem filiorum etc.: panem etc. UC — 25 testibus: custodibus M — 26 agent: agunt M — 29 ut in Psalmo om. U — vox: vos M — 31 contempnentes: contempnantes M — 37 eum: enim M — Pater noster: Pater noster etc. C — 38 Et om, U — 39 non subest: non est U — 42 facti om. U 35

Strana 36
105v* C 106r sunt ordinati, ad quam non possunt pertingere sine sciencia, que est ol illius beatitudinis ostensiva. Ad finem enim totaliter incognitum nullus potest dirigere actus/ suos, propter quod merito dicuntur homines vani, carentes Dei sciencia« et precipue ewangelica, ad regnum Dei inducens, quod innuit verbum thematis sepius resumptum, cum dicebatur 95 »querite primum regnum Dei et iusticiam eius«, scriptum ubi supra. Ostensa inconposibilitate serviencium ibi »nemo14o potest duobus dominis servire«, interdicta noxia sollicitudine temporalium ibi »ideo141 dico vobis, ne solliciti sitis anime vestre« etc., proposita congrua opera- cione irracionabilium ibi »respicite142 volatilia celi«, promissa nichilo- minus superna provisione victualium ibi »quanto143 magis vos plures estis illis«, hic in verbo thematis nostri concludit tria per modum conclu- sionis Cristus: excitat indevote viventes ad fervide peroptandum sive querendum ibi »querite«, regulat prepostere agendum ad debite/ ordi- nandum ibi »primum regnum Dei,« stimulat indigne presumentes 15 ad strennue operandum ibi »et iusticiam eius". Primo dico: Cristus excitat indevote viventes ad fervide peroptandum. Circa quod notandum, quod in debito modo querendi oportet attendere temporis oportunitatem, ut queras quando potes invenire, loci ameni- tataem, ut queras ubi potest inveniri, modi congruitatem, ut queras 20 quomodo potest inveniri, finis utilitatem, ut queras cuius utilitatis/sit inveniri. Primo dico, quod in debito modo querendi oportet adtendere temporis C 106v oportunitatem, ut queras quando potes/ invenire. Unde dicitur Ysaie LV »querite144 Dominum, dum inveniri potest, invocate eum, dum prope 25 est. Derelinquat inpius viam suam et vir iniquus cogitaciones suas et revertatur ad Dominum, et miserebitur eius, et ad Deum nostrum, quoniam multus est ad ignoscendum«. Unde Iohannis Appokalipsis X: » Angelum,145 quem vidit stantem supra mare et supra terram, vidit levare manus suas ad celum. Et iuravit per viventem in secula seculorum, 30 quia tempus amplius non erit.« Unde Apostolus: » Eccel46 nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis.« Et idem Romanorum VIII inquit: » Nichil147 ergo nunc dampnacionis causa hiis, qui sunt in Cristo Iesu, qui non secundum carnem ambulant. « Dicit Lira:148 »Id est non operantur secundum carnem, sed magis secundum spiritum. Nullus enim dampnatur 35 nisi pro peccato originali, actuali vel mortali vel pro pena per Adam incursa. Per quem modum sancti patres descendebant ad limbum, quamvis essent mundati et liberati ab originali peccato et actuali." Fides autem Cristi liberat ab originali et actuali et eciam a pena 106r� incursa pro peccato Ade, in quantum in baptismo,/ qui est sacramentum 40 M 115r 105vb 10 07 serviencium om. U — 08 sollicitudine: sollicitudinem M — temporalium... vestre om. M — 09 sitis om. U — 10 irracionabilium: irracionalium CM — 11 provi- sione: promissione U: visione M — 12 in verbo thematis nostri: in thematis verbo nostri U — 20 ubi potest inveniri: ubi potes invenire U — modi... inveniri om. U — 24 quando potes invenire: quando potest inveniri U — 26 Derelinquat: Relinquat U — 28 Iohannis om. U — 36 originali, actuali vel mortali suppl. sec. textum Lyrae: originali vel mortali UCM 36

Strana 37
35 oI fidei, conmunicatur totaliter virtus passionis Cristi, que abstulit inpedi- mentum nature. Ideo sequitur ibidem: » Lex149 autem spiritus vite in Cristo Iesu liberavit me a lege peccati et mortis.« Dicit Lira: »Quia150 tollit omnem penam debitam, propter quod sancti nunc morientes 05 statim evolant ad gloriam.« Hec Lira ibidem. Unde Augustinus De fide ad Petrum inquit: »Ille151 autem iudex novit, quantam unicuique donaturus sit gloriam, qui in hac vita/ per misericordiam gratis iustifi- cando prevenit, quos illic per iusticiam glorificare disponit. Tempus vero acquirendi vitam eternam in ista tantum vita Deus hominibus 10 dedit, ubi voluit esse penitenciam fructuosam. Ideo autem hic penitencia fructuosa est, quia potest hic homo deposita malicia bene vivere et mutata voluntate merita simul operaque mutare et in timore Dei ea gerere, que placeant Deo. Quod qui in hac vita non fecerit, habe- bit quidem penitenciam in futuro seculo de malis suis, sed indulgen- 15 ciam in conspectu Dei non inveniet, quia etsi erit ibi stimulus penitu- dinis, nulla ibi erit correpcio voluntatis .« Hec ille. Ad hoc facit, quod scribitur Gallatheorum VI et legitur in epistola hodierna sic:/ »Opus152 suum/probet unusquisque, et sic in semetipso M 115v 106rb tantum gloriam habebit, et non in altero. Unusquisque enim onus suum 20 portabit.« Et sequitur: »Nolite153 errare, Deus non irridetur. Que enim seminaverit homo, hec et metet. Quoniam qui seminat in carne sua, de carne metet et corrupcionem, qui autem seminat in spiritu, de spiritu metet vitam eternam. Bonum ergo facientes non deficiamus, tempore enim suo metemus non deficientes. Ergo dum tempus habemus, operemur 25 bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei.« Et sic secundum eundem secunda Corinthiorum IX: »Qui154 parce seminat, parce et metet. Et qui seminat in benediccionibus, de benediccionibus et metet« etc. Discrecio autem/ seminantis in hoc notatur, quod proicit semen ante C 107v 30 se et non retro. Sic debet quilibet bene facere dum vivit ante mortem suam, et non se conmittere pueris suis, uxori, amicis, sive avaris, luxu- riosis, inmundis et symoniacis sacerdotibus fictisque religiosis, quia per illum modum multi seipsos negligunt et dampnant animas suas in eternum. Credis tu miser, quod uxor tua vel pueri vel amici tui sive sacerdotes supradicti plus diligant animam tuam quam tu ipse? Quidquid enim homo per seipsum ponit in cistam suam, hoc sciet se habere. Sed si alteri, maxime illi, qui sibi ipsi infidelis est, conmittat, dubium est. Ideo in Appokalipsi: » Dicit155 Spiritus ammodo, ut requiescant 106v- a laboribus suis. Opera enim illorum secuntur illos.« Ideo dicitur C 107r 01 Cristi om. U — 04 nunc morientes: ut morientes U — 05 ibidem om. U — 07 do- naturus: donatus U — iustificando: iustificanda M — 08 illic: illico M — 10 ubi voluit: ubi om. U: in C om., postea tamen additum — voluit: voluitque C — 11 fruc- tuosa est: est om. U — 12 simul operaque: simulque opera M — 13 placeant: placent U — Deo om. U — 17 facit: sciendum M — Gallatheorum: ad Gallatas M — 18 Opus suum probet: Opus suum probat U: Onus suum portabit M —19 onus: opus U — 20 Deus non: Deus enim U — 21 Quoniam... metet et om. U — 23 Bonum ergo: Ergo bonum M; bonum in M om., postea tamen addi- tum — 26 parce et metet. Et qui seminat om. U — 30 Sic om. U — 31 suam om. M — 32 fictisque: victisque U — 34 tui om. U —35 supradicti om. M — diligant: diligunt U — Quidquid: Quicquid CM —37 conmittat: conmittit U 37

Strana 38
C 108r 106v M 116r C 108v Iudith VIII: »Memores156 esse debent, quomodo Abraham pater ol noster temptatus est, et per multas tribulaciones probatus Dei amicus effectus est. Sic Ysaac, sic Iacob, sic Moyses et omnes, qui placuerunt Deo, per multas tribulaciones transierunt fideles.« Ideo dicit Ieronimus in epistola: »Quis157 sanctorum sine certamine coronatus est? Solus in 05 deliciis Salomon fuit et forsitan ideo corruit. « Et Actorum XIIII dicitur: »Per158 multas tribulaciones regnum celorum nos intrare oportet«, quia » oportebat159 Cristum pati et sic intrare in gloriam suam« Luce ultimo./ De inefficaci autem suffragio huiusmodi sacerdotum dicitur XLVIIII 10 di. § Ecce, dicitur: »Cum160 is, qui displicet, ad intercedendum mittitur, irati animus ad deteriora provocatur.« Item Gregorius in Pastorali: » Sil61 homo aput hominem de quo minime presumit fieri intercessor erubescit, qua mente aput Dominum intercessionis locum pro populo arripit, qui familiarem se eius gracie esse pro vite merito nescit, aut a Deo quomodo veniam postulet, qui utrum sibi sit placatus ignorat?« Ideo secundum eundem »causa162 ruine populi sunt sacerdotes mali« et maxime avari, usurarii, fornicatores, symoni/aci ceterique criminosi, quia secundum quod dicitur 1 q. ultima c. ultimo » patet163 symoniacos veluti primos et precipuos hereticos ab omnibus fidelibus respuendos« esse, et sequitur: »Omnia164 enim crimina ad conparacionem symoniace heresis quasi pro nichilo conputantur.« Et ideo XXIIII q. ultima c. ultimo ubi multe numerantur secte hereticorum symoniaci primum obtinent locum, dicitur: »Symoniaci165 a Symone dicti magice discipline perito«, de quo vide Actuum VIII ante medium.166 Unde 1 q. 1 Eos dicitur: » Tollerabilior167 est Macedonii et eorum, qui circa ipsum sunt sancti Spiritus inpugnatorum inpia heresis. Illi enim creaturam et servum Dei Patris et Filii Spiritum sanctum delirando fatentur, isti vero eundem Spiritum sanctum efficiunt suum servum.« Et sequitur: » Hii,168 qui hac iniqua accione operantur, detrahunt Spiritui 30 sancto, equaliter peccantes/ hiis, qui blasphemaverunt, dicentes Cristum in Belzebub eicere demonia, atque, ut verius dicamus, Iude conparantur proditori, qui Iudeis, Dei occisoribus, Cristum vendidit.« Hec ibi. Sic pertinaciter asserens exercere usuras non esse peccatum hereticus est, ut De usuris c. unico in Clem. § ultimo, ubi dicitur: »Sane169, si quis 35 in illum errorem inciderit, ut per/tinaciter affirmare presumat exercere usuras non esse peccatum, decernimus eum velut hereticum puniendum.« Sed XIIII q. III c. ultimo dicitur: » Usura17 est ubi amplius requiritur quam quod datur. Verbi gracia si solidos decem dederis et amplius 15 20 25 107r“ 02 Dei amicus: amicus Dei U — 03 est om. U — 06 Et Actorum: Et om. U — 10 XLVIIII di.: XLVIII di. M — 12 irati... provocatur: irati ad deteriora provocan- tur M — deteriora: teteriora U — 15 se eius: sic eius M — 16 quomodo: quo U — 17 sacerdotes mali..., et maxime: sacerdotes mali. Pestis avaricie durumque nephas symonie regnat in ecclesia liberiori via etc., et maxime M: sacerdotes mali etc. C — 18 ceterique: cecique M —20 omnibus: hominibus M — 23 numerantur: mirantur M — 24 dicitur: cum dicitur C — discipline: disciplina U — 27 inpia: ipsa M — 30 Et sequitur om. U — hac iniqua accione: in hac iniqua accione U: hanc iniquam accionem Fr. — 31 hiis om. U — 32 atque: adque U —33 qui: quia M — Iudeis: Iudis C —35 in Clem.: in talem U — 36 ut om. U — presumat om. U — 38 Usura bis U —39 et... dederis om. U 38

Strana 39
o1 quesieris, vel dederis frumenti modium unum et supra aliquid exigeris." Ideo dicit Salvator Luce VI: » Etsi171 mutuum dederitis hiis, a quibus speratis recipere, que gracia est vobis? Nam et peccatores peccatoribus fenerantur, ut recipiant equalia. Verumtamen diligite inimicos vestros 05 et benefacite et mutuum date, nichil inde sperantes, et erit merces vestra multa, et eritis filii Altissimi, quia ipse benignus est super ingratos et malos. Estote ergo misericordes« etc. Quod tamen multi eciam sacer- dotes, canonici, monachi sive layci non advertentes presumunt affirmare non esse usuram de decem sumere unum annuatim, sed ad excusandas 10 excusaciones in peccatis alia nomina inponunt, dicentes illud fore emolimentum ipsorum sive dampni utilitatem aut lucrum medium. Et sic de aliis, cum tamen dicat Ambrosius XIIII q. III Plerique:/ C 109r » Audiant172, quod lex dicat: Neque, inquit, usuram escarum accipies neque omnium rerum. Esca/ usura est, et vestis usura est, et 107r" 15 quodcunque sorti accidit, usura est. Et quod velis ei nomen inponas, usura est. Bona enim denominacio malum non excusat.« Alii autem, maxime clerici, monachi ceterique collegiati dicunt, quod non recipiunt nomine ipsorum, sed nomine ecclesiarum sive beneficiorum aut universitatum, et hoc dicunt licere per c. 1 Extra De usuris. 173 20 Contra quos dicitur XLVI di. c. ultimo: » Sicut174 non suo, ita nec alieno nomine aliquis clericorum exercere fenus attemptet;« indecens enim est » crimen suum conmodis alienis inpendere et exercere«, ut ibi. Quod enim quis non potest facere suo nomine, nec eciam alieno potest, / ut XXIII q. VIII Hiis a quibus, ubi statuit concilium Tollotanum, quod hii, 25 »a quibus175 Domini sacramenta tractanda sunt, neque per se inferant membrorum truncaciones quibuslibet personis neque inferendas pre- cipiant«. Contra quod periculose se deceperunt et decipiunt moderni ypocrite, qui tradiderunt et tradunt et adhuc traderent homines curie seculari 30 ad occidendum. Ad hoc canon Augustini Periculose, De pen. di. I, ubi dicitur: » Periculose176 se decipiunt, qui existimant eos tantum homicidas esse, qui manibus hominem/ occidunt, et non pocius eos, per quorum consilium et fraudem et exhortacionem homines extingwuntur. Nam Iudei Dominum nequaquam propriis manibus interfecerunt, sicut 35 scriptum est ‘nobis non licet interficere quenquam', sed tamen illis Domini mors inputatur, / quia ipsi eum lingwa interfecerunt dicentes crucifige eum‘. Unde unus ewangelista dicit Dominum crucifixum hora tercia (Marci XV177, Iohannis XIX178), alius 6ta, quia Iudei crucifixerunt eum hora tercia ligwa, milites hora sexta manibus. Qui ergo hominem 40 tradidit, ille infertefecit eum Domino dicente ,mayus peccatum habet, qui tradidit me tibi“ Unde psalmista: �Filii hominum, dentes eorum M 116v 107va C 109v 02 Ideo: Item U — 04 fenerantur: venerantur M — 06 ingratos: gentes U — 11 utilitatem: utilitate M — 12 tamen om. U — q. III: q. IIII M — 13 Audiant: Audiat M — accipies: accipias M: -as in -es corr. in C — 14 est, et vestis usura est om. U —20 ita: et ita U —21 indecens enim est: videntes quoniam est M — 24 concilium: consilium M — 26 precipiant: precipiant etc. M — 28 Contra quod: Omen quod U —29 traderent: traderetur M — homines: hodie U — 30 Ad hoc: Hoc U — 33 homines om. M — 37 crucifige bis M — 38 Marci... XIX add. M — 41 dentes: dicentes U 39

Strana 40
arma et sagitta et ligwa eorum gladius acutus‘ Subiciant ergo se peni- O1 tencie quorum consilio sangwis funditur, si veniam promereri voluerint." Unde psalmista: »Propter17 te, Domine, mortificamur tota die, estimati sumus sicut oves occisionis.« Item Augustinus, De pen. di. 1 inquit: » Homicidorum180 ergo tria genera esse dicebat beatus Petrus et penam 05 eorum parilem esse docebat. Sicut enim homicidas interfectores fratrum, ita detractores quoque eorum eosque odientes homicidas esse mani- festabat, quia et qui occidit et qui odit fratrem suum et qui ei detrahit homicide pariter esse demonstrantur.« Et in c. sequenti dicit Ieronimus: » Omnisi8l iniquitas et oppressio et iniusticia iudicium sanguinis est: 10 et licet gladio non occidas, voluntate tamen interficis.« Et dicit Gwil- helmus182, quod detractori peccatum non remittitur nisi cum revocet per omnia loca [et] ad que detraccio pervenit. Circa predictam materiam de usura Raymundus in titulo De usuris querit: »Quid183 de conmunitatibus quarundam civitatum, que dant 15 peccuniam ad usuram, nunquid omnes cives sunt usurarii propter hoc et per consequens in statu dampnacionis? Responsio sic:/ omnes quorum auctoritate fit vel consensu, et idem. si collegium aliquod accipit pignus in casu non concesso, ut Extra De usuris. Conquestus.« Ex quibus dictis supra videtur posse inferri, quomodo homines 20 huiusmodi velud heretici essent puniendi. Item patet, quod non solum est hereticus male senciens de articulis fidei vel sacramentis ecclesie, sicut sunt moderni Manichei, qui » ore184 indigno corpus Cristi accipiunt, sangwinem autem redempcionis nostre haurire omnino declinant«, de quibus/ dicit Leo papa in Sermone Quadragesimali dominice/ Reminis- 25 cere; et heresiarche pocius dici merentur omnes, pertinaciter fideles Cristi verbo facto aut scripto ab huiusmodi ewangelica veritate et ab apostolorum ceterorumque fidelium primitive ecclesie praxi sive practica retrahentes sive inpedientes. Sed eciam ille est hereticus, qui »perver- sum185 habet dogma«. »gignit186 aut sequitur«, ut XXIIII q. III Inter 30 et c. Heresis et c. Hereticus. Heresis enim, secundum quod exponit Hugwicio,187 dicitur quasi elesis ab eligendo, quia illud sibi unusquisque eligit, quod melius illi esse videtur, ut Epicuri, stoyci et sicut alii, qui perversum dogma cogitantes arbitrio suo de ecclesia recesserunt. Ergo heresis dicta est ab eleccione, quam quisque arbitrio suo ad 35 instituendum vel eligendum vel suscipiendum eligit. Concordat in dicto c. Heresis.188 Et manifeste ostendit eos Crisostomus De inperfecto Mathei I super isto »Salomon autem genuit Roboam « dicens: » In189 primis quidem debilitatus est populus cristianus in quibusdam scismatibus. In novissimo C 110v autem / populi cristiani quasi tempore Roboam habundante iniquitate 40 02 voluerint: voluerunt M — 05 Homicidorum CM Fr.: Homicidarum U — 06 parilem: similem U — 11 tamen om. U — 15 querit om:. U — que em. sec. Ray- mundum: qui UCM — 16 sunt usurarii: usurarii sunt U — 17 in statu dampna- cionis: instat enim dampnacio M: in statu damnandorum Raymundus — 18 et idem: ibidem U — aliquod: aliquid U — 19 non concesso: non concessa M — 20 homines huiusmodi: omnes huiusmodi M —23 Manichei: Monachei M — 26 omnes: omnes homines U — 27 ab apostolorum: ab om. U — 29 ille est: est om. M — 30 dogma: docma C — 31 et c. Hereticus... elesis om. U — 33 illi om. M — stoyci: stoaci M —34 dogma: docma C —39 quibusdam: quibus M: quibus in quibusdam corr. in C — 40 tempore om. M 107v* C 110r M 117r 108r“ 40

Strana 41
10 30 Ol et refrigescente caritate plenius conscissus est populus cristianus, ita ut maxima pars cristianorum divideretur in hereses et faceret sibi populus episcopos quasi proprios reges et/ vix paucissimi cristiani 108r" remanerent in ecclesia Cristi sub Cristo. « Hec ille. Ad idem dicit Ieronimus 05 super epistolam ad Thytum, et ponitur XCV di. »Olym190 idem presbiter erat qui episcopus, et antequam dyaboli instinctu studia in religione fierent et diceretur in populis ,ego sum Pauli, ego Appollo, ego autem Cephe“, conmuni presbiterorum consilio ecclesie gubernabantur« etc., ut ibi. Attendite hic, sectarii fratresque religiosi ficti, qui dicitis »nos sumus Franciscini, nos autem Dominici, nos Celestini aut Carmelite sive Cruciferi« et sic de aliis quasi sine numero introductis sub specie pietatis et sanctitatis, qui negociantur circa populum in suis fictis verbis questum querentes, in191 ypocrisi loquentes mendacia de eorum falsis indulgenciis 15 et per dulces sermones ex fabulis conpositos seducentes corda innocentum dicentesque, quod ipsi sunt ecclesia sancta et tenere cum ecclesia sancta et debere credere in papam, in sanctos, nescientes. proprie, quid est ecclesia sancta sive »credere in«, ut dicitur in Symbulo apostolorum solum ter »credere in«, scilicet in Deum Patrem, in Iesum Cristum 20 Filium eius et in Spiritum sanctum. Huiusmodi enim audent( multociens verbis et factis contradicere huic articulo fidei symbolique apostolorum, scilicet »credo sanctorum conmunionem«. quia volunt et predicant solum suos fictos/ fratres esse participes oracionum eorum ethnicarum, propter quas tamen secundum veritatem ewangelii »amplius192 iudicium 25 accipient«, et eos, qui faciunt se dignos secundum doctrinam ipsorum cum inscripcionibus sive obligacionibus ad eorum sectas sive fraterni- tates vel in porrigendo eis dona aliqua, cum tamen dicat psalmista » participem193 me fac«, Deus, »omnium timencium et custodiencium mandata tua«. Attendite hic quicunque seculares mechanici/ litterati et illitterati, M 117v qui vestras privatas tenetis sectas et obligaciones legi perfecte libertatis contrarias vel adminus onerosas et illas appreciatis et honoratis cum privatis candelis, vigiliis et missacionibus nonnunquam ex huiusmodi obligacionibus sive ad hominum voluntatem vel timorem vel honorem 35 mundanum symoniace, ypocritice a symoniacis, fornicatoribus, avarisque sacerdotibus factis. Fratres autem Iesu Cristi de ordine et religione cristiana, qui huiusmodi peccunia in predictis pompose et inutiliter consumpta deberent sustentari, fame et penuria in victu et vestitu pereunt. Subdit igitur Hugwicio: »Nobis194 ergo nichil ex arbitrio suo C 111r 108v* 01 conscissus: concisus M: occisus U — 03 populus episcopos: proprios episcopos MPG — reges om. M — 05 ad Thytum: ad om. UM — presbiter: presbiteris M — XCV di. Olym: XCV di. Olim, quod »idem... M — 07 ego Appollo: ego sum Apollo M — 08 consilio: concilio M: concilio in consilio corr. in C —10 ficti: victi U — nos sumus: nos om. U — 11 Carmelite: Carmeliti CM — 13 negociantur: et negociantur C: et negociatur M — 19 ter: cor M — 23 fictos: victos U — 26 cum inscripcionibus: ac inscripcionibus U — obligacionibus: oblacionibus U — 27 in porrigendo: in om. U — 31 legi: lege U — 33 et missacionibus: et om. U — 34 vel honorem: seu honorem C: sive honorem M — 35 fornicatoribus: fornicacionibus M — 36 de ordine et religione cristiana: de ordine religionis cristiana U — 38 fame et penuria: et om. U — 39 pereunt: periunt M 41

Strana 42
109r* C 112r inducere licet nec eligere. Huius rei apostolos Dei habemus accionesque, o1 qui/ nec ipsi quidquam ex arbitrio suo, quod induxerunt, eligebant, sed 108v" C 11lv acceptam a Cristo fideliter disciplinam/ nacionibus assignaverunt. Unde ,si angelus de celo aliter ewangelizaverit, anathema vocabitur‘." Hec ille. Ex dictis igitur Crisostomi superpositis patet, quomodo in veritate paucissimi sunt cristiani re et nomine, verbo et opere sub Domino Iesu Cristo manentes. O karissimi, » quam195 angusta porta et arta via ducens ad vitam, et pauci inveniunt eam «; per quam tamen contendite intrare. Et quam »spaciosa195 porta et lata via, qua ducit ad perdicionem, et 10 multi intrant per eam«, a quibus fugite. Unde dicit Iacobus de Voragine: » Mayus196 periculum est ceco ductorem habere cecum quam nullum. Si enim cecus ductorem non habet, cum baculo viam temptat. Si autem cecus ductorem cecum habuerit, secum ille in foveam precipitat.« De hoc vide, quod dicitur Extra De etate et qualitate, Cum sit.197 Et vult Crisostomus super epistolam Hebreorum198, quod mellius est regi a nullo quam a pessimo. Ideo dicit Apostolus II Thessalonicensium II: »Quoniam199 nisi venerit / discessio primum et revelatus fuerit homo peccati« etc., ubi innuit Apostolus, quod oportet fieri discessionem a seductoribus et scismaticis et hereticis, de quibus 20 supra. Qui sicut heretici secundum Crisostomum appellantur, sic in eorum dictis et scriptis sive mandatis verbis utuntur pro hereticis, utputa iubemus, volumus, precipiendo mandamus sub exconmunicacione, malediccione, interdicto, de quibus infra clarius patebit. Et ideo ex 25 loquela eorum manifesti sunt Mathei XXVI »nam200 et loquela tua manifestum te facit«, » ex201 habunadancia enim cordis os loquitur«, Mathei XII. Igitur ab exconmunicacione, citacione et obediencia falsa sive humanitus adinventa et in lege Dei non fundata predictorum merito est discedendum (secundum doctrinam Apostoli supra) ad 30 obedienciam Cristi. Secundum quod dicit Augustinus 1 q. 1 Dominus declaravit, duobus modis dicitur quis sacerdos: unomodo vere, aliomodo solo sacramento: »ut202 enim quisquis sit verus sacerdos, oportet non solum sacramento, sed iusticia quoque induatur, sicut scriptum est ,sacerdotes tui induantur 35 iusticia‘.« Ideo dicitur ibidem § Ecce: »Notandum203 est, quod sacra- mentum sacerdotalis promocionis pre ceteris omnibus magis accurate et digne dandum vel suscipiendum est, quia nisi ita collatum/ fuerit 109rb M 118r desinit esse ratum,/ quo non fuerit rite perfectum.« Et sequitur: » Istud204 05 15 01 Huius: Huiusmodi CM — accionesque: auctoresque M — 02 quidquam ex arbitrio suo [inducere licet nec eligere. Huius rei apostolos Dei habemus accio- nesque, qui nec quidquam ex arbitrio suo] quod induxerunt U — 06 igitur: istis M — superpositis: suprapositis C: supradictis M — quomodo: quod M — 08 via om. M — 15 Extra om. U — 16 vult Crisostomus: Crisostomus vult M — Hebreorum: ad Hebreos C: habere M — 17 regi a nullo: a nullo regi M: a nullo in Mom., postea tamen additum — 19 et revelatus: et om. M — 23 dictis et scriptis: et om. U — 24 precipiendo: precipimus M —25 interdicto: interdiccione U —28 citacione bis M —29 humanitus: humanitas M— et in lege: et om. U —30 disce- dendum: discendum U — supra: ubi supra M —31 obedienciam... Dominus om. M — 33 sacramento: sacramenta M —34 quisquis: quis M —39 desinit... fuerit om. U — perfectum om. M — Istud: Illud U 42

Strana 43
Ol solum non propter se solum, sed propter alios datur, et ideo necesse est, ut vero corde et munda consciencia quantum ad se sumatur. Ad alios vero non solum sine omni culpa sed eciam sine omni infamia propter fratrum scandalum, ad quorum utilitatem — non solum ut 05 presint sed eciam ut prosint — sacerdocium datur.« Hec ibi. Sic dicit Crisostomus Iohannis VI in fine,205 quod et Iudas vocatus ad dignitatem apostolatus et protunc fuerit bonus, quia vocacio ad talem dignitatem respicit presentem iusticiam. Et concordat cum eo Lira dicens, quod » distribucio206 bonorum respicit iusticiam conmutati- 10 vam, ut habetur II Ethicorum, ut alicui plus detur de honore, quanto mayor est in virtute. Et ideo non est verisimile, quod Iudas vocatus fuerit ad honorem apostolatus nisi tunc fuerit iustus, vel tunc eum Cristus iustificaverit, ut esset tali honore dignus, sicut iustificavit Matheum, quando eum vocavit ad apostolatum, ut habetur Mathei IX. 15 Item Iohannis XVII dicit Cristus de suis dyscipulis loquens ad Patrem: ,Quos / dedisti michi, custodivi, et nemo periit ex eis, nisi filius perdi- C 112v cionis.“ Et certum est, quod loquitur de perdicione, que est peccatum mortale, quia Iudas adhuc vivebat vita corporali, et sic perierat per peccatum mortale, postquam datus fuit Cristo per fidem a Deo Patre. 20 Et sic secundum Crisostomum licet / postea peccavit prodendo et tradendo Cristum, non contradicit isti vocacioni, quia apostoli ex sua vocacione non fuerunt in bono confirmati, quod patet ex casu Petri, qui post suam vocacionem Cristum negavit. Et similiter dicendum est, quod licet Iudas tempore sue vocacionis fuerit bonus, tamen postea Cristum prodendo peccavit, et extunc erat malus. Quando Cristus apostolis dixit, ‘nonne XII elegi et unus ex vobis dyabolus est‘, sua tamen malicia non erat apostolis nota, sed soli Cristo, qui congnoscit corda. Cristus tamen suam maliciam dixit in generali, ipso audiente, ne credens suam maliciam latere sine timore malum operaretur, non 30 tamen dixit in speciali, ne extunc inverecundus factus peyor efficeretur, secundum quod dicit Crisostomus« ubi supra. Ideo dicitur LXVIII di. Sicut: »Si207 quis cum levi culpa ad sacerdo- cium venit pro culpa penitencia debet indici, et tamen ordo servetur«, ubi glossa208 de huiusmodi culpis allegat V q. IIII In loco,209 et ibi dicitur 35 de indiscretis vocibus, tumultibus, perturbacionibus, fabulis vanis, risibus, discrepacionibus etc. Et dicit glossa dicti / c. Sicut,210 quod C 113r loquitur de promotis. Sed si enorme peccatum tacuisset, secus esset secundum Iohannem, ut L di., ubi dicitur: » Ex211 penitentibus, quamvis sit bonus clericus, non ordinetur; / si per ignoranciam episcopi factus 109v" fuerit, deponatur a clero, quia se ordinacionis tempore non prodidit fuisse penitentem. Si autem sciens episcopus ordinaverit talem, eciam 25 109v* 40 O1 necesse... consciencia: necesse est vera cordis et munda consciencia U — 03 infa- mia: infamea M — 05 eciam om. M — 07 fuerit: fuit U — 10 ut habetur: nam ut habetur M —II Ethicorum: V Ethicorum Lyra — 12 ad honorem... fuerit om. M — fuerit iustus: fuerat iustus U — vel tune: vel quia tunc Lyra — 13 iustifi- caverit: iustificaverat M —14 ut habetur: quod habetur C, supra lineam tamen ut — 15 Item: Et U — 23 qui: quia M — 24 quod licet: licet quod U — 29 sine: ne ex Lyra — operaretur: operetur U — 33 ordo: odio M —36 etc. om. U — Sicut bis M — 40 quia se: se om. U — 41 eciam ipse: et ipse U 43

Strana 44
110r3 C 113v 110rb ipse ab episcopatu suo, ordinandi duntaxat potestate privetur.« Et o1 secundum c. penultimum eadem di.: »Dicimus212 eum penitentem, qui post baptisma/ aut pro homicidio, aut pro diversis criminibus gravis- simisque peccatis publicam penitenciam gerens sub cilicio divino fuerit reconciliatus altario«. De occulto autem peccato dic, ut habetur Extra 05 De temporibus ordinacionum, Quesitum.213 Unde dicitur XXXII di. ex Meldensi synodo: »Nemo214 ad sacrum ordinem permittitur accedere, nisi aut virgo aut probate castitatis et qui usque ad subdyaconatum unicam et virginem uxorem habuit.« Et hoc est, quod dicit Apostolus I Thymotei III: »Oportet215 ergo episco- pum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium« etc. Et ad Thytum I dicit Paulus Thyto: »Et216 constituas per civitates presbiteros, sicut et ego disposui, si quis sine crimine est, unius uxoris vir« — dicit Lira »scilicet217 post baptismum«. Si autem ante baptismum habuit uxorem et mortua fuit, non preiudicat ei quin post baptismum posset ducere unam aliam, quia baptismus tollit illam irregularitatem. De hoc vide, quod habetur Extra De bigamis,/ Debitum, per Bernhardum in glossa.218 Et querit Bernhardus Extra De clericis coniugatis, Sane: » Quid219 de isto, qui corrumpit uxorem suam antequam eam ducat?« Et dicit finaliter, »quod219 potest promoveri, quia causa impedimenti cessat, quia iste non divisit carnem suam in plures«. Argumentum dicti c. Debitum et eodem tytulo, c. unico libri VI, et Ioannes Andree in Novella in dicto c. Sane. Et Bartholomeus Brixiensis in dicto c. Nemo querit: "Quid220 si credidit se contrahere cum virgine et est corrupta? Dico eum non esse promovendum, cum sit maritus corrupte, ut LI di. Qui 25 in aliquo« etc. An autem presbiteri cum suis uxoribus, ipsis in habitu laycali vel in minoribus copulatis, dormire valeant, dubitatur. Pro isto dicitur XXXI di.: »Nicena221 synodus volens corrigere hominum vitam in ecclesiis conmorancium, posuit leges, quas canones vocamus, in quorum 30 tractatu videbatur aliquibus introducere legem, ut episcopi, presbiteri, dyaconi, subdyaconi cum coniugibus, quas ante consecracionem duxe- runt, non dormirent. Surgens autem Phanucius confessor contradixit, honorabiles confessus nupcias, et castitatem dicens esse cum propria coniuge concubitum, swasit/que concilio, ne talem ponerent legem, 35 gravem esse asserens causam, que aut ipsis aut eorum coniugalibus occasio fornicacionis existeret. Et hoc quidem Phanucius. licet nupciarum esset inexpertus, exposuit, synodusque laudavit sentenciam eius et nichil ex hax parte sanccivit, sed hoc/ uniuscuiusque voluntate, non necessitate, permisit. « Ubi dicit glossa: »Ergo222 unus potest contradicere 40 10 15 20 M 118v C 114r 05 dic: dicit M — Extra om. C — 07 sacrum: sacrorum CM: sacrorum in sacrum corr. in U —08 accedere om. U — 10 1 Thymotei III: I Thymotei IIII UM — ergo om. U — 11 ad Thytum: ad om. UM —12 presbiteros: prespiteros U — 14 scilicet om. U — Si autem: Si enim U — 15 preiudicat: predicat M — 18 De clericis coniugatis, Sane: De clericis qui, Sane U — 19 corrumpit: percorrumpit U —22 Debitum om. U — tytulo, c. unico libri VI: tytulo et unico c. 1. VI M — 23 Et Bartholomeus Brixiensis: Birx M — 25 corrupte: corrupte mulieris U — 26 etc. om. C — 27 An: Alii M — ipsis: sic ipsis M — 33 dormirent: dormierunt M — contra- dixit: dixit M — 34 propria: proprio U — 35 talem om. M — ponerent: pone- ret U —39 sanccivit: sanxivit C — hoc: hoc in Fr. — 40 contradicere: tradicere M 44

Strana 45
Ol toti universitati, si habet racionabilem causam, nam sentencia unius potest trahere alios ad partem suam«, ut ibi. Alius autem dicitur sacerdos, ut in dicto c. Dominus/ declaravit, M 119r scilicet solo sacramento, non autem verax, »sicut223 fuit pontifex 05 Cayphas, persecutor unius et veri summi sacerdotis«. Et de illo dicitur I q. I » Vilissimus224 conputandus est, nisi precellat sciencia et sanctitate, qui est honore prestancior«. Unde XXXII di. § Porro dicitur: »Sciendum225 vero est, quod canones apostolorum (quorum auctoritate Orientalis et ex parte Romana utitur ecclesia) et insignis Cyprianus 10 martir et LXXX episcopi cum eodem baptisma hereticorum lavacrum dyaboli appellant.« Sic dicit Crisostomus De inperfecto Mathei VII: »Audi226, qui doctus es ab hereticis, putas te eruditum. Raptus es, non eruditus. Et baptizatus ab eis putas te cristianum/ factum. Devoratus 110v- es, non salvatus. Nam luporum devorare est. non salvare.« Pro eis 15 facit, quod dicit glossa c. Imperatores XI q. ultima sic: »Sicut227 enim nostri sacerdotes exsufflant in baptismo dyabolum, sic sacerdotes hereticorum Cristum.« Ad hoc XXIII q. IIII Quando, ubi Augustinus vocat eos »dissipatores228 ecclesie, flagellatores Cristi, exsufflatores Cristi et blasphematores Cristi baptismi«. Alii autem, ut patet in dicto § Porro,229 sicut Stephanus et Cornelius martires et pontifices Romani et Augustinus in libro De baptismate, affirmant baptisma sive ab heretico sive a scismatico tamen ecclesie more celebratum ratum esse. Loquitur autem Augustinus cum suis maxime in casu necessitatis, cum subditur in dicto §: »Subito229 enim 25 morituro, dum forte catholicus non invenitur, sanccius est ab heretico baptismi sacramentum sumere quam in eternum perire« etc. Ideo ceteris paribus sanccius est a meliori recipere baptisma et catholico (dictum est igitur supra secundum Apostolum, quoniam »nisi230 venerit discessio primum« etc.) intantum, quodsi non esset sacerdos catholicus, 30 sed avarus, symoniacus, secundum Thomam231 baptizare potest quilibet alius fidelis. Ad hoc optime facit glossa c. Baptizandis I q. I, ubi querit: "Quid232 si sacerdos nullomodo wult baptizare, nisi ei detur peccunia? Dicunt, quod si baptizandus adultus est, nichil ei debet dare, quia sola fides ei sufficit, De cons. di. IIII Baptismi. Si est puer, baptiset eum 35 offerens, vel pater vel mater. Sed si illi ita debiles sunt vel nesciunt formam baptismi, vel nullus est alius, qui baptiset in necessitate, non ideo danda est peccunia et conmittenda symonia, pocius permittatur mori sine baptismo. Argumentum dicti c. Baptisandis et c. Placuit./ Ego tamen pocius darem peccuniam quam eum sic dimitterem mori, licet 40 sic non deberem facere." 20 C 114v 110vb C 115r 04 non autem: non anima M — 05 et veri: et om. U — 07 Porro dicitur: Porro, et dicitur M — 09 Orientalis: originalis M — et insignis: eciam et insignis U: eciam insignis M — 11 appellant: appellarent C — 13 baptizatus ab: inbaptizatus ex M — 14 devorare est: est devorare M — 15 facit: est M —XI q.: IX q. U — enim nostri: nostri enim M — 16 exsufflant: sufflant M — in baptismo: in bap- tismum U —20 ut patet: utque U —23 ratum esse: ratum esse etc. C — 27 baptisma: baptismum U — 29 primum om. U —31 facit: dicit M —ubi querit om. U — 32 nullomodo: ullomodo CM —36 formam bis U 45

Strana 46
111r“ C 115v 1111b C 116r Quo autem ad confeccionem, secundum quod potest haberi de oI canonibus: aliter est dicendum de ecclesiastico peccatore sacerdote, qui ab inicio rite et debite intravit per ostium et ordinatus est, licet postea factus/ sit malus per lapsum, in peccato adhuc occulto et intra ecclesiam existens numero licet non merito, sicut Iudas ante Domini sui prodicio- 05 nem manifestam, et aliter dicendum est de heretico et ab inicio intus occiso per symoniam nil recipiens nisi malediccionem et lepram, ut magis infra patebit, et de manifesto preciso et scismatico, sicut fuit Iudas post Domini sui/ tradicionem appertam. Ista distinccio potest haberi ex § Hec igitur233 et c. Sicut Cristus I q. 1.234 De primis potest intelligi Augustinus et sui sequaces, dicentes, quod mali conficiunt sacerdotes, ut in c. Intra katholicam235 et in c. Sicut Cristus234 in principio et in concordanciis. Et ad istum sensum loquitur § Cum vita 1 q. 1236 et c. Sacerdotes.237 Et quod conmuniter dicitur, quod non conficit digne malus sacerdos sive meritorie, quia effectum salutis non confert ei, quem merita faciunt indignum, pocius inpletur in eo illud Apostoli » qui238 manducat corpus Domini et bibit saguinem indigne, iudicium sibi manducat et bibit«. Et sic dicunt iura, quod talis suspensus est quoad se, licet non quoad alios. Quantum ergo ad participantes, dicitur:/ quod si offerat Deo malus et accipiat inde bonus? Tale cuique est, qualis quisque fuerit, quia scriptum est »omnia239 munda mundis«, et omnia in fide Cristi purgantur. Ad hoc I q. 1 Nos dicimus.240 Quando autem sint participantes tales, quales et illi qui offerunt, eciam ipsis non prosint, ut in dicto c. Nos dicimus.240 Unde dicit Cirillus in epistola ad Augustinum, quomodo Ieronimus in mortis articulo sit locutus: »Heu241 me, Domine, quid dicam! quot hodie sacerdotes te conmedunt in altari ut carnes pecudum et volucrum, ymmo peyus! Nocte mulierum utuntur actu turpissimo, et te mane masticando conmedunt. Ubi, Domine, latitas? Dormisne an vigilas? Est tibi hoc acceptum sacrificium? Est hec oblacio, quam eligis? Exaudis preces eorum de celo et de sede 30 maiestatis tue? Vere si velles hoc sacrificium et libamen, mendax fieres et socius peccatorum. Certe, Domine, si vera sunt, que locutus es per os prophetarum, si iustorum solum suplicacionibus presto es, si placent hec, tale inpediendum est sacrificium, ne fiat. Unde hui- usmodi sacrificium fit ad sacerdotis preiudicium et dampnacionem, 35 nec, pro quibus fit, prodest. Ymmo, ut verissime dicam: qui vitam talis sacerdotis agnoscit et eum pro se celebrare facit, fit eiusdem peccati conscius nec non et pene particeps.« Hec ille. Ideo dicitur XXXII di. § Porro: » In242 tantum obsunt eis, ut vero ydolatre sint, cum talibus (scilicet sacerdotibus) et ordinacionum et 40 sacramentorum confeccio, et aliter, quam permissum est scienter suscepcio vehementer a sanctis canonibus prohibeantur. Ayt enim Samuel propheta: �Quoniam peccatum ariolandi est repugnare et quasi 10 15 20 25 M 119v 03 ostium: hostium C — 06 est om. CM — 10 Hec igitur: Hec Et igitur M: Hoc igitur Fr. — 14 Et quod... sacerdos om. U — 17 illud: id M — 23 offerunt: afferunt U —eciam: et U —24 prosint: prosunt C — 29 tibi hoc: hoc tibi M — 31 libamen: velamen M — 37 eiusdem: huiusmodi M — 43 quasi om. U 46

Strana 47
05 10 Ol scelus ydolatrie nolle acquiescere.' Agentibus igitur vel suscipientibus hec sacramenta obsunt, nisi sola / morte interveniente/, utpote ne 111v. sine baptismate vel conmunione quilibet humanis rebus decedat. Hec M 120r de malis catholicis, qui intra ecclesiam sunt, ut in dicto § Porro. De symoniacis autem et fornicatoribus scilicet notoriis, utputa per propriam eorum confessionem in iudicio factam vel per sentenciam vel per rei evidenciam, ut quia publica argumenta super terram gradiencia, sicut sunt pueri sive concubina, ita se exhibent conspectui hominum, quod nulla possunt tergiversacione celari, ut dicit Raymundus in Summa.242a Concordat Extra De vita et honestate clericorum, Vestra243 et c. ultimo.244 De huiusmodi ergo sacramentis dicit Gregorius XXXII di. § Verum, scribens Rudolfo et Berthulfo ducibus inter cetera: »Officium245 symonia- corum et in fornicacione iacencium scienter/ nullomodo recipiatis, et quantum potestis, tales a sanctis ministeriis, ut oportuerit, prohibeatis.« 15 Sic dicitur 3ii Regum II,246 quod rex Salomon deposuit Abiathar et pro eo posuit Sadoch sacerdotem. Sic adhuc invenitur in multis partibus, quod quam cito sacerdotes deprehenduntur in fornicacione, adulterio sive alio crimine, quod conmunitas eos reicit et expellit et nonnunquam eciam punit, ut dicitur X q. 1 in glossa, quod » clerici247 concubinarii 20 non debent conmedere bona ecclesie« nec est eis offerendum. Sic dicit Hostiensis in Summa super 3° Decretalium in tytulo De decimis, quod » si248 clericus non fecerit servicium, ut debet, aut notorius fornicator sit, laycus non tenetur dare decimas illi. Argumentum Extra De cohabi- tacione clericorum et mulierum, Tua, et c. ultimum«, quia alias esset 25 particeps peccatorum huiusmodi sacerdotum. Concordat Extra De officio delegati, c. I in textu et in glossa.249 Et » si250 episcopi consenserint pravitatibus fornicariorum sacerdotum, datur principibus secularibus licencia, ut eorum feminas mancipent servituti et ipsos fornicatores ab officio deponant«, ut XXXII di. Eos qui. Et episcopus si non correxerit 30 pro excessibus sacerdotes, ipsi patroni debent »hoc251 auribus regis intimare« et »per252 seculares opprimi/ potestates«, ut XVII di. Nec C 117r licuit, et XVI q. ultima Filiis. De symoniacis autem dicit Augustinus 1 q. 1 »Sicut253 eunuchus fuit, qui Ioseph conparavit, ita qui graciam mercatur, vivum semen 35 non habet siccis genitalibus. Sicque quod ignis sacrificii, qui per LXX/ annos Babilonice captivitatis sub aqua vixerat, extinctus est Anthiocho Yasoni vendente sacerdocium, quod significavit ignem in Spiritu sancto non lucere in symoniacis sacramentis«. Ideo dicitur ibidem in § Quid C 116v 111vb 1121. 02 utpote: utputa M — 03 conmunione... decedat em.: conmunione quibuslibet humanis rebus decedat CM: conmunione decedant decedant quibuslibet humanis rebus decedat U — 04 intra: inter M — 06 per sentenciam: per om. M — 08 sicut om. M — 10 Vestra et: Vestra in M — 14 ministeriis: misteriis UM — 15 311 Regum: 21 Regum M — 17 quam: tam M — deprehenduntur: deprehunduntur C — 19 eciam om. M — ut: unde CM —clerici concubunarii: clerici et concu- binarii M — 23 decimas: decimam CM —27 fornicariorum: fornicatorum M —28 licencia om. M — 29 Eos qui: Eos qui et XVI q. ultima Filiis U —31 Nec licuit: Non licuit M: in C Nec om., postea tamen additum — et XVI q. ultima Filiis om. U: in C om., postea tamen additum — ut.... Filiis: ut XVII di. et XVI q. ultima Filiis, Non licuit M — 35 LXX: triginta U — 37 vendente: vendenti U — 38 Quid in hiis: Quid om. U 47

Strana 48
M 120V 11215 C 117v 112v“ in hiis, quod huiusmodi sacramenta »falsa254 sunt quantum ad effectum, o1 quia non possunt in cordibus hominum gignere vel accendere celestem graciam.« Ideo dicit Crisostomus in suo Dyalogo l. III c. V: » Illud255 est misterium, sine quo nec salus nec ea, que bona sunt promissa divina. redduntur. Nemo enim valebit ingredi in regnum celorum nisi ex aqua 05 renatus et spiritu, et qui non manducat carnem Domini et bibit eius saguinem, non habebit vitam eternam, que per nullius alterius quam sancti efficiuntur manus sacerdotis« etc. De hereticis/ autem et scismaticis dicit glossa c. Nos dicimus I q. 1: » Si256 veritate duce regimur, non est Cristi corpus, quod hereticus 10 conficit.« Ad hoc XXIIII q. I Scisma, ubi dicit Pelagius papa: »Non257 est Cristi corpus, quod scismaticus conficit, si veritate duce dirigimur.« Ubi/ dicit glossa, quod »Iohannes258 Faventinensis intellexit hoc ad litteram«, I quia secundum glossam c. Nos dicimus259 supra hoc sacra- mentum est sacramentum unitatis, ut De cons. di. II Qui passus,260 sed extra unitatem ecclesie confici non potest, 1 q. I Extra ecclesiam261 et c. Sacerdotes.262 Ideo dicit Salvator Iohannis XV: » Sicut263 palmes non potest ferre fructum nisi manserit in vite, sic et vos, nisi in me manseritis.« Et sequitur: » Quia264 sine me nichil potestis facere.« Ad constitucionem enim sive perfeccionem cuiuslibet rei duo requi- 20 runtur, scilicet materia et forma, conprehendendo sub materia efficien- tem et sub forma finem. Principale autem efficiens confeccionem ewkaristie sive corporis et saguinis Cristi est Cristus verus Deus et homo, ministeriale autem est sacerdos. Ideo dictum est supra secundum Crisostomum, quod per »nullius265 alterius quam sancti efficiuntur manus 25 sacerdotis«. Unde dicitur Extra De Summa Trinitate, Firmiter, § Una: » Hoc266 utique sacramentum nemo potest conficere, nisi sacerdos. qui rite fuerit ordinatus secundum claves ecclesie, quas ipse concessit apostolis eorumque successoribus Iesus Cristus.« Sed secundum quod dicitur I q. 1 »Quisquis267 per peccuniam ordinatur, ad hoc, ut fiat here- 30 ticus, promovetur« et lepram accipit, ut ibi in c. Cum ordinaretur,268 et spiritum mendacii accipit, ut ibi in c. Gracia,269 et male/diccionem et dampnacionem, ut ibi in c. Qui perfeccionem,270 et »sacerdos271 non est, sed inaniter tantummodo dici concupiscit«, ut ibi in c. Quicunque. Materia autem, circa quam, secundum doctores est panis triticeus 35 C 118r non fermentatus, id est panis azimus. Et secundum Gwilhelmum /de Monte Lauduno in pane fermentato conficit ecclesia Orientalis, et secundum eum »absurdum272 esset dicere, quod ideo dampnaretur« etc. ut ibi, et vinum aqua mixtum, non acetum nec agresta nec botros bene maturus, in quo est vinum. Poterit autem fieri de vino puro sine 40 15 01 sacramenta: sacramentis M — 08 etc. om. C —09 et om. M — 10 Cristi corpus: corpus Cristi M: Cristi om. U — 11 papa om. U — 13 glossa, quod om. U — 14 hoc sacramentum... passus om. U — 15 Qui passus: Quia passus Fr. — 16 confici: conferri M — 17 Sacerdotes: Sacerdos U — 18 sic... sequitur om. M — sic et vos: sic nec vos UC —20 constitucionem: constituendum U — 21 conpre- hendendo... forma om. U — 23 Cristi: Iesu Cristi M —24 Ideo: Sicut M — 26 De Summa Trinitate: De Summa Trinitate et fide katholica U — 27 utique: itaque M — 28 claves: canones M —34 dici om. U — 35 triticeus: triticus M — 36 Et secundum Gwilhelmum: Et Gwilhelmus U —38 eum om. M —39 botros: botrus CM 48

Strana 49
Ol aqua, licet fieri non debeat, sed non econverso, ut dicit Gwilhelmus ubi supra. Ad hoc De cons. di. II Cum omne,273 ubi dicitur, quomodo quidam lac pro vino dederunt. Et sic de aliis, que ibi reprobantur. Forma a Cristo instituta panis sunt hec verba necessaria tantum 05 » hoc274 est corpus meum«. Hoc verbum enim quod est coniunccio causalis, est de congruitate. Super forma sangwinis sunt opiniones; dicunt quidam, quod hec tantum sunt de forma seu de substancia » hic275 est sagwis meus«. Alii dicunt, quod ymmo usque ad »remis- sionem275 peccatorum « totum inclusive. Et/ quia sunt solempnes opinio- 112v" 10 nes, nullus audet precipitare eleccionem, quare melius totum dicitur de forma, quia pars conprehenditur sub toto. Hec Gwilhelmus276 ubi supra. O Deus, ad quid devenimus, quod in hiis arduis certitudinem/ nesci- M 121r mus, sed in opinionibus fundamur, cum tamen, ut dictum est supra, 15 nichil est fragilius eo, quod in sola opinione hominum consistit! Si igitur esset sacerdos rite ordinatus et debita materia presupposita et non applicaret debitam formam verborum cum intencione debita, vel sciens / se in mortali crimine constitutum propter » facinoris277 conscien- C 118v ciam, peractis ceteris circumstanciis, celebrare se fingeret suppressis 20 verbis, quibus conficitur«, planum esset, quod non conficeret, ut Ex tra De celebracione missarum, De homine. Finis autem est, »ut278 sumant sic et dent ceteris«. Ad hoc enim Cristus instituit — videant hic sacerdotes, celebrantes ex sola consuet u- dine vel propter necessitatem, quia oportet eos celebrare, quia cottidia ni 25 vel cappelani seu ebdomadarii, vel quia funus sive sponsa, vel quia se obligant ad XXX requiem sine/ intervallo, vel ex alia causa sinistra, non ut Deum placarent, se et fideles Cristi cibarent, sed pocius adhuc repellunt maledicuntque conmunicare vollentes et sangwinem Cristi sub specie vini ipsis dare denegantes. Videant, an finis debitus iste 30 dici potest, et quid valeat dici illud, quod non sortitur finem suum debitum. Frustrum enim dicitur calciamentum cuius non est calciacio, sic medicina dicitur frustra non inducens sanitatem. Ideo dicit Apostolus I Corinthiorum V » cum279 huiusmodi non cibum sumere«, scilicet »qui279 fornicator aut avarus (et sic de aliis) nomi- 35 natur«, et II Iohannis c. unico »neque280 recipere in domum nec ave dicere «, et II Thessalonicensium ultimo »hunc281 notate et ne conmiscea- mini cum illo, ut confundatur«, et Mathei XVIII esse debet »sicut282 ethnicus et publicanus«, quia ut dicitur Mathei V » ad283/ nichilum valet ultra, nisi ut mittatur foras et conculcetur ab hominibus«. »Neque,284 40 ut dicitur Luce XIIII in fine, »in284 sterquilinium utile est«, quia hec dicit Dominus Ozee IIII: »Separatum285 est convivium eorum«, ubi dicit Lyra »id est286 exconmunicatum«, »quia287 sacrificia/ eorum 113rb tanquam panis luctus; omnes qui manducant ea contaminabuntur« 113r* C 119r O1 licet fieri: licet sine M — non econverso: non om. U — 06 Super: Supra M — 19 fingeret: fingitur U: fugeret M: fingit Fr. — 22 Finis bis U — dent: dant M: dentur U — 25 ebdomadarii: ebdomodarii U —funus: sumus M — 26 se obligant: obligant se U —27 Cristi: cristiani M —28 maledicuntque: maledicunt U — et om. U — 29 finis: fratres M —30 finem: fratrem M —31 calciacio: calceacio C — 35 unico: uno CM — 40quia hec: que hoc M 49

Strana 50
M 121v 113v“ 118vb Osee IX. Ideo dictum est supra in § Verum »nullomodo288 recipiatis«, 01 unde glossa c. Qui wult, De pen. di. VI dicit,289 quod eciam in necessitate non sunt petendi sacerdotes ab unitate ecclesie propter aliquam culpam divisi. Allegat dictum § Verum. Ideo dicitur in glossa c. Si fuerit I q. 1, quod »in sacramento290 eukaristie dicimus, quod de manu heretici 05 sumendum non est« Allegat XXIIII q. 1 c. ultimum, ubi wult Gregorius, quod »pocius291 est mortem arripere quam de manu heretici communio- nem accipere«, sicut ponit exemplum ibidem de quodam nomine Berun- guldus, qui ita fecit, ut ibi patet. Ad idem dicit Ciprianus in epistola contra hereticos, et ponitur I q. 1 »Si quis «,292 inquit, » de ecclesia heretica 10 presumpcione exierit, a semetipso dampnatus est. Cum huiusmodi secun- dum Apostolum nec cibum quidem debemus/ accipere. Declaratur hoc in libro Regnorum, ubi cum homo Dei ad Ieroboam missus esset, qui peccata sua exprobraret atque ulcionem futuram prediceret, panem aput illum edere et aquam bibere prohibitus est, quod cum non custo- 15 disset, divina sentencia inde rediens, morsu leonis in/ itinere interiit. An debet quisquam dicere sacramentum salutare et graciam celestem comunem cum hereticis esse posse, cum quibus nec terrestris cibus nec secularis potus debet esse conmunis? Constat autem oleum, unde baptizati tinguntur sanctificari et eukaristiam fieri aput illos omnino 20 non posse, ubi spes nulla est et fides falsa, ubi omnia per mendacia geruntur. Nam hereticus more symearum, que, cum homines non sint, formam humanam imitantur, vultum catholice ecclesie et auctoritatem fidei et veritatem vendicat, cum ipse nec in ecclesia sit, benedicit, cum a Deo sit maledictus, vitam pollicetur, cum sit mortuus, Deum invocat, 25 cum sit blasphemus, sacerdocium aministrat prophanus, ponit altare sacrilegus. Ad hec omnia accedit et illud malum, ut antistites dyaboli audeant eukaristiam facere, et cum nec sanctificari oblacio illic possit, ubi Spiritus sanctus non sit, nec cuiquam Dominus per eius preces et oraciones prosit, qui Deum ipse violavit. Si enim qui ecclesiam violant 30 ethnici et publicani habentur, multo magis rebelles et hostes, / falsa altaria et illicita sacerdocia, et sacrificia sacrilega et omnia adulteria fing(entes), inter ethnicos et publicanos necesse est ut conputentur, quos omnes constat a caritate atque unitate ecclesie catholice recessisse. Ergo omnia quecunque faciunt heretici carnalia sunt et inania et falsa, 35 ita ut nichil eorum, que illi gesserint, a nobis probari debeat. Non statim suscipienda sunt et assumenda, que iactantur in Cristi nomine, sed que geruntur in Cristi veritate. Quomodo enim perficere, que agunt. aut 01 Verum: VIII M — 02 dicit om. U — quod eciam: quod et U — 04 Verum: VIII M—glossa om. U — 06 wult: dicit M — 08 accipere: acquirere U — 10 Si quis: C in his verbis interruptum habet textum. Totus Cypriani locus in hoc codice deest, vacat tamen brevissimum spatium; continuationem textus in C vide p. 51 - inquit: inquid M — de ecclesia: ad ecclesiam M — 11 exierit: exierunt M — 12 nec: non U — 14 prediceret: predicaret U — 16 inde: tamen M — 17 An debet em. sec. Fr.: Audebant UM - 20 tinguntur: in M supra lineam add. unguntur — omnino om. U — 24 in om. U — 25 pollicetur: pollicitetur M —26 sacerdocium: sacrificium U — 27 antistites dyaboli audeant: antistes dyaboli audeant U: antistes dyaboli audeat Fr. — 28 sanctificari: sacrificari M — 30 violavit: violat U —32 sacerdocia om. U — sacrilega: sacrilegia M — 33 fingentes em. sec. Fr.: fing. UM: in M pro ommissis litteris vacat spatium — 38 aut om. M 50

Strana 51
O1 inpetrare aliquid illicitis conatibus a Deo possunt, qui contra Deum, quod non eis licet, moliuntur? Quare qui hereticis et scismatibus patro- cinantur, censura divina in eorum probantur facinore et penis non solum duces et auctores, sed eciam participes desti(nari), nisi se a con- 05 munione malorum separaverint precipiente Domino per Moysen: ,Separamini a tabernaculis hominum istorum durissimorum et nolite tangere de omnibus que sunt in eis, ne simul pereatis in peccatis eorum." Et quod conminatus Dominus per Moysen fuerat, inplevit, ut qui se a Chore et Datan et Abyron non separassent, / penas statim pro inpia conmunione solverent. Sicut eciam per Ozee prophetam Spiritus sanctus testatur dicens: ,Sapiencia eorum tanquam panis luctus; omnes qui manducant ea contaminabuntur', docens scilicet et ostendens Dominus omnes omnino cum autoribus supplicio eorum coniungi, qui fuerint peccatis eorum contaminati.“ Hec ibi Ciprianus in epistola de verbo 15 ad verbum. Ad idem dicit Ieronimus I q. 1 »,Maledicam293 benedicciones vestras', hoc est: quicquid a vobis benedicetur, per me erit maledictum.« Ad idem XXIII q. IIII » Recedite294, exite/ inde, et inmundum ne teti- M 122r geritis «. Item Ieronimus in Amos prophetam c. V, et ponitur 1 q. 1 »Odit295 20 Deus sacrificia hereticorum et a se proicit, et quocienscunque in nomine eius / congregati fuerint, detestatur fetorem eorum et claudit nares suas«. Item Crisostomus De inperfecto Mathei super isto »Attendite296 a falsis prophetis« etc. inquit: »Sed297 forte dicis: quomodo possum illum dicere non esse cristianum, quem video Cristum confitentem, 25 altare habentem, sacrificium panis et vini offerentem, baptisantem, Scripturas sanctas legentem. omnem ordinem sacerdocii habentem? Hoc audi/responsum, quoniam et symea omnia membra hominis habet et per omnia hominem imitatur. Numquid propterea dicenda est homo? Sic et heresis omnia signa ecclesie habet et imitatur, sed non sunt 30 ecclesie.« Et sequitur: » De298 hereticis cristianis loquitur Cristus fugiendis, qui a foris in scemate cristiani videntur, ab intus autem confessionis efficacitate gentiles. Et ist i magis periculosiores sunt quam illi Iudayci, quoniam illi quidem reiecti ab apostolis et notati extra conventum cristianorum erratici vagabantur et furtim quosdam corrumpebant 35 incautos, isti autem quasi fundati cristiani et ecclesias suas habentes. Et quid dicam? Ecclesias eciam palam regentes cum libertate sub- vertunt.« Et sequitur: »De299 quibus lupis Apostolus: Scio', inquit quia post discessum meum intrabunt lupi rapaces in vos, non parcentes gregi, et ex vobis ipsis exient perversa loquentes. ut adducant dyscipulos 40 post se‘.« Ideo idem Mathei XXIII super isto »Ierusalem300, Ierusalem, que occidis prophetas« inquit: »Hic301 intelligite semper ecclesiam, que 01 qui.. moliuntur: qui quodam moliuntur M — 04 destinari em. sec. Fr.: desti (pro ommissis litteris vacat spatium) M: destituentur U — 06 a om. U — 09 se- parassent... solverent: separasset... solveret Fr. — 12 scilicet om. M — 13 omnes: orans M — 14 in epistola: ubi supra U — 16 in verbis Ad idem iterum C incipit; vide p. 50 — 18 Recedite: Secedite U — 19 prophetam: propheta M — 22 isto om. U —24 confitentem: conficientem U —29 heresis: hereses UC — habet: habent UC — imitatur: imitantur UC —non sunt ecclesie: non sunt propterea dicende ecclesie U — 31 cristiani em.: Cristi UCM —34 vagabantur: fagabantur U: vaga- buntur C — 38 in vos: et vos M 10 114r C 119v 114rb 51

Strana 52
dicitur civitas pacis, cuius fundamenta posita sunt super montes o1 Scripturarum. Sicut ergo illi Iudei spirituales egressi crediderunt in Cristum, illi autem, qui erant / Ierusalem corporalis, manentes in corporali Iudaysmo, persequentes spirituales Iudeos, id est apostolos ceterosque ex circumcisione credentes; sic et de ista nova Ierusalem,/ id 05 est de ecclesia, qui spirituales cristiani fuerunt, relicta corporali ecclesia, quam perfidi occupaverunt violencia, exierunt ab illis. Magis autem exierunt a nobis, sicut Iohannes exponit. Ille enim de ecclesia exire videtur, non qui corporaliter exit, sed qui spiritualiter veritatis funda- menta ecclesiastice relinquit. Nos enim ab illis exivimus corpore, illi 10 autem a nobis animo. Nos ab illis exivimus loco, illi a nobis fide. Nos aput illos reliquimus fundamentum parietum, illi aput nos reliquerunt fundamenta Scripturarum. Nos ab illis egressi sumus secundum aspectum hominum, illi a nobis egressi sunt secundum Dei iudicium. Et illi corpo- rales cristiani persecuntur nos spirituales.« Et de isto, quomodo lupi persecuntur oves et quomodo debeat congnosci lupus, pulchre dicit idem Mathei VII super isto » a302 fructibus eorum« etc. De inperfecto303. Et de illo dictum est in Conclusionibus de materia sagwinis. Vos igitur, sacerdotes, qui symoniace intrastis et a symoniaco forte 20 ordinati sive liniti maxime/ scienter, non oportet multum gloriari/ de 114v" M 122v huiusmodi honore et linicione exteriori, quia si ille ius consecrandi non habuit, iste ex olei infusione nichil consecracionis accepit, ut LXVIII di. § Quid ergo,304 ideo pocius dolere et penitere et a summo pontifice reconciliacionem et dispensacionem petere, quia secundum quod dicitur 25 I q. 1 » In305 ecclesia Dei, que corpus Cristi est, aliter nec rata sunt sacerdocia nec vera sunt sacrificia«, (glossa: » quantum306 ad habendam rem sacramenti et licitam execucionem«), nisi in proprietate sue nature/ verus nos pontifex reconciliet«. Unde dicit Apostolus Actorum XX: »Attendite307 vobis et universo gregi, in quo Spiritus sanctus 30 posuit vos episcopos regere ecclesiam Dei, quam acquisivit saguine suo «, quia secundum quod dicitur Romanorum VIII »Deus,308 qui iustificat; quis est, qui condempnet?« Quoniam »diligentibus309 Deum omnia cooperantur in bonum« etc. »Probacio310 autem dileccionis est exhibicio operis« secundum Gre- 35 gorium. Ideo secundum Ambrosium in Sermone »mendacium311 est sacerdotem se profiteri vel clericum et contraria huic ordini operari«. Et sic Actorum XXIII, cum dicebant Paulo »summum312 sacerdotem Dei maledicis?«, dixit Paulus: »Nescivi,313 fratres, quia princeps/ est sacerdotum«, quo dixit: opera sacerdotis non video in eo, quia »contra314 legem iubet me percuti«, ut ibidem. Quare dicitur Apokalipsis II: »Habeo315 adversus te pauca, quia caritatem tuam primam reliquisti. 114v“ C 120r C 120v 15 115r* 40 07 perfidi: per fidem M — 11 animo om. U — 12 reliquimus: relinquimus M — reliquerunt: relinquerunt M — 13 aspectum: aconspectum M — 14 sunt om. M — 16 debeat: debet M — 19 sagwinis: sangwinis etc. M — 20 symoniace: symo- niaci M —23 consecracionis: consecracione U — 27 sacerdocia nec vera sunt om. C — 29 reconciliet: reconciliat M —32 Romanorum VIII: Rom. VII U: Romanos XIII M —35 secundum Gregorium om. U — 37 sacerdotem se: se sacer- dotem C 52

Strana 53
o1 Memor esto itaque, unde excideris, et age penitenciam et prima opera fac«, quia dicit Dominus Ieremie VI: »State316 super vias et videte, et interrogate de semitis antiquis, que sit via bona, et ambulate in ea, et invenietis refrigerium animabus vestris." Et de istis semitis sacerdotum, quod Cristi vita, sufficienter dicitur in ewangeliis Mathei V, X et in Apostolo ad Thymotheum et ad Thytum, ut eciam supradictum est ibi »unius317 uxoris vir«. Quantum autem ad ius canonicum, humanum sive positivum, quis habeat dispensare cum symoniaco in ordine vel in beneficio, vide glossam 10 magnam c. Quod/ translacionem, Extra De renunciacione,318 et De simonia, Tanta319 et c. penultimum320 et Boechium De temporibus ordinacionum super c. Consultacioni, ubi dicit inter cetera, quod« cum321 illo, qui est ductus ignorancia probabili et non supina, per discretum prelatum poterit dispensari. Quia et ordinati ab hereticis dispensative admittuntur 15 in ordinibus, ut Extra De ordinatis ab episcopo, qui resignavit episcopatui vel excomunicato, c. 1 et II.« De servitoribus autem symoniacorum vide in Speculo / aureo, quod 115r" »quando322 notorium est per confessionem propriam in iudicio factam aut per sentenciam iudicis aut per evidenciam facti aliquem esse symo- 20 niacum, familiares illius, si impendunt ei suum servicium in hiis, que spectant ad huiusmodi tytulum per symoniam acquisitum, sive in spiritualibus, ut induendo eum pontificalibus, portando crucem aut curvaturam ante eum, et alia quecunque in ecclesia vel extra disponendo vel ministrando ut archiepiscopo vel episcopo, vel eciam in temporalibus, 25 ut procurando bona mense episcopalis aut aliud quodcunque officium vel servicium in sua curia exercendo, omnes tales peccant mortaliter, quia participant in crimine symonie criminoso; secus est, / si procurarent sibi sua bona patrimonialia vel in aliquo honesto servicio deservirent, quod non esset racione symoniaci tytuli. Si autem sunt extra suam 30 familiam et tales persone, quarum requiritur consilium aut auxilium active seu cooperative / ad aliquid faciendum, quod incunbit racione C 121v huiusmodi beneficii sue tytuli, sicut sunt prelati et canonici ecclesie, et alii, quorum interdum requiritur consensus, interdum consilium. Et tales omnes, quociescunque dederint consilium vel auxilium, aut 35 talem pro episcopo, canonico aut prelato receperint, sive eciam ab eis illa, que racione huiusmodi tytuli conferunt,/ susceperint, ut plebanias 115va et alia beneficia ecclesiastica, aut auctoritatem audiendi confessiones aut licenciam predicandi, sine dubio participes sunt symonie.« 05 quod: quia M —06 in Apostolo... ibi: ad Thymotheum et ad om. M: ad Thytum: ad om. U: supradictum est om. U - 08 positivum: positum UM — 10 Quod: Quoad M - 11 ordinacionum: ordinacionis C — 12 est ductus: est om. M — 14 dispensari: dispen- sare M -Quia: Et quia C — 15 in ordinibus: ab ordinibus C — 16 excomunicato: exconmunicatu M: ex concor. C — 17 vide: dicitur CM —19 facti: facto M — 22 in spiritualibus: in om. U -23 curvaturam: creaturam M -24 in temporalibus: in om. U - 25 ut: vel U -bona om. M-episcopalis: archiepiscopalis C: temporalis M - 28 sibi: isti U - deservirent: deservire C: om. M -29 sunt extra: extra sunt M- 31 aliquid: aliquod UM -incunbit: cubit M —32 et canonici: vel canonici U — 34 tales omnes: omnes om. U -quociescunque: quocienscunque UC - dederint: dederunt M - aut talem em. sec. Speculum: et talem UCM -35 receperint: recepe- runt M -36 conferunt: conferuntur Speculum - susceperint: susceperunt M —ple- banias: plebanis M C 121r M 123r 05 53

Strana 54
C 122r 115vb C 122v M 123v Et idem dicit de aliis inferioris status, si huiusmodi ab eis recipiant, ol et dicit, quod »iure323 canonico talis nunquam potest agere veram penitenciam pro peccatis, quamdiu non dimittit tytulum seu beneficium per symoniam acquisitum«, ut dicit Gregorius in Registro, et ponitur l q. 1: »Si324 quis neque sanctis pollens moribus vel neque a Deo populoque 05 vocatus vel pulsacione coactus inpudenter Cristi sacerdocium iam quolibet facinore pollutus, iniusto cordis amore, sordidis precibus sive oris comitatu sive manuali servicio sive fraudulento munusculo episco- palem seu sacerdotalem, non lucro animarum, sed inanis glorie avaricia fultus, dignitatem acceperit, et in vita sua non sponte reliquerit, eumque 10 in aspera mors penitencia non invenerit, proculdubio in eternum peribit." Hec ille. »Nisi325 igitur primum venerit discessio«: discedite, / servitores symoniacorum, vosque promotores ad hoc instate, si veram velitis agere penitenciam, ut huiusmodi removeantur et alii canonice et propter 15 Deum instituantur./ Vosque, sacerdotes et populi, discedite ab huiusmodi symoniacis episcopis, canonicis, plebanis, ceteris sacerdotibus. Hic potes adducere totum c. XVIII ex Apokalipsi et finem precedentis, quomodo meretrix est nudata et Babilon cecidit, et quomodo fidelis populus fugere debet ab ea, et qui sunt dolentes de casu eius, scilicet mercatores. Item totum c. Ieremie LI; valde concordat et L ibidem, quod eciam loquitur de casu et destruccione Babilonis. Et Ysaie X in fine dicitur: »Ecce326 dominator Dominus exercituum confringet lagunculam in terrore et excelsi statura succidentur et sublimies humiliabuntur« etc. Et Ysaie XXVII: »Nunquid327 iuxta plagam percucientis se percussit eos? Aut sicut occidit interfectores eius, sic occisus est?« etc. Et Ysaie XXVIII: »Et328 erit eis verbum Domini manda remanda« etc., usque ibi »et mendacio329 protecti sumus«. Et Ysaie XXXIII in principio: »Ve330 qui predaris, nonne et ipse predaberis?« etc. Et Iob XX circa medium ibi »iuxta331 multitudinem adinvencionum suarum« etc. Roma- 30 norum VI »nam332 finis illorum mors est« etc. Et II Corinthiorum VI: »Nolite333 iugum ducere cum infidelibus. Que enim participacio« etc. 116r' usque ad finem. O Domine Deus, da videre renovacionem ecclesie tue sancte! Heu corde anxius qua voce ipse intonare debeam? Quis scribendi stilus, quis, 35 ve, modus eloquencie/ explicare sufficiat »in334 cor hominis non ascendit« / tantam pestem mortificantem animas in populo cristiano gravissime sevientem. En scismata, en hereses et errores ubilibet infiniti, et heu, iam principes catholici seculares mutuis dissensionibus occupati, avaricia pregravati, luxuria excecati atque viciis aliis circumdati tantam cor- 40 rupcionem ecclesie Cristi non advertunt, sed nichilominus symoniacos, 02 et dicit: sed dicit M — veram om. U — 04 dicit: dicendo dicit M — 07 sive oris: sive om. Fr. — 09 avaricia: avaricie U — 10 reliquerit: relinquerit M —13 dis- cessio: dissensio M — 15 et propter: et om. C — 18 XVIII om. M — ex om. U — finem: fratrem M — 19 quomodo meretrix: quo meretrix U — est om. U — 23 confringet om. U — 24 succidentur: succindetur M: succindentur U —25 Et Ysaie XXVII... occisus est om. C —Nunquid em. sec. Vulg.: nunquam UM —27 eis om. U — 28 ibi et: ibi in M — 29 Et Iob... mors est om. M — 37 animas... sevientem om. M — 38 infiniti: infini M — et heu: et om. U — 39 dissensionibus: discensionibus M 20 25 54

Strana 55
05 o1 hereticos avarosque sacerdotes Deo odibiles populo ipsisque inutiles protegunt, promovent. nonunquam et fovent. Tu ergo, Criste lesu. vide affliccionem populi tui, quem redemisti saguine tuo, propter nomen sanctum tuum in vitam eternam. Et tantum de primo prime partis. Dixi secundo, quod in debito modo querendi oportet attendere loci amenitatem, ut queras, ubi potest inveniri, quia ut iam dictum est, non invenitur in hereticis, symoniacis, fornicatoribus, usurariis, aliisque viciosis et malivolis. »quia335 in malivolam animam non introibit 10 sapiencia nec inhabitabit in corpore subdito peccatis« etc., Sapiencie I. Item non invenitur in lecto carnalis delectacionis, Canticorum V »in336 lectulo meo« (hoc est, cum adhuc in desideriis carnalibus requiescerem et cum adhuc in tenebris infidelitatis et ignorancie essem posita) »per336 noctem quesivi, quem diligit anima mea «. Noctes in proposito ignoran- 15 ciam vel secularia negocia intellige, que animam obtenebrant. Ideo sequitur »quesivi336 illum, et non inveni«. Quomodo sponsum poterit invenire anima, que vel ingorat, vel secularibus occupatur negociis? Igitur non invenitur in lecto molli et suavi sive in aliis mundi et carnis delectacionibus et vanitatibus. (Quantum ad litteram hic potes adducere, 20 que dicta sunt circa primam peticionem oracionis dominice de lecto et ornatu vestimentorum.) Quantum autem ad spiritum adulacionis et dulcis sermonis, multi »querunt,337 sed non inveniunt«, ut XLVI di. »Sunt nonulli,338 qui dum malefacta hominum laudibus efferunt, augent, que increpare debuerant. 25 Hinc enim per prophetam dicitur: ,Ve, qui consuunt pulvillos sub omni cubito manus, et faciunt cervicalia sub capite universe etatis." Ad hoc quippe sub cubito pul/villus vel cervical sub capite iacentis ponitur, ut molliter quiescat. Quique ergo male agentibus adulatur et pulvillum sub cubito vel cervical sub capite iacentis ponit, ut qui corripi ex culpa 30 debuerat, in ea fultus laudibus molliter quiescat. Hinc rursum scriptum est: �Ipse edificabat parietem, illi autem liniebant eum.' Parietis quippe nomine peccati duricia designatur. Edificare ergo parietem est contra se quempiam obstacula peccati construere. Sed parietem liniunt, qui peccata perpetrantibus adulantur, ut quod illi perverse agentes edificant, 35 ipsi adulantes quasi nitidum reddant. Sed sanctus vir sicut de bonis mala non estimat, ita iudicare bona de malis recusat, dicens: ,Absit a me hoc, ut iustos vos iudicem; donec deficiam, non recedam ab inno- cencia mea.“ «Hec ibi Gregorius in Moralibus. Ecce quomodo isti sutores nequam consuunt et a pavimento ecclesie 40 usque ad tectum/ ornant, ut oculos inspiciencium et aures audiencium M 124r 116rb 116v- 05 In verbo partis textus C explicit — 09 animam om. M — 10 inhabitabit: ha- bitabit M — 12 desideriis: desidiis M — 19 litteram: litteras M — hic om. U — 20 de lecto: de lectu U — 22 ad spiritum adulacionis: ad spiritum in lectu adula- cionis U — 25 dicitur om. U — 26 capite: cabite M —28 quiescat: quiescatur Fr. — Quique: Quisquis Fr. — 29 sub cubito om. U — 30 in ea om. M — quiescat: requiescat U —31 liniebant: leniebant U —33 liniunt: leniunt U — 34 quod: quid M — 36 dicens om. M — 39 consuunt: consumunt M —pavimento: para- mento M — 40 tectum: tectam M 55

Strana 56
116v" 1171* 11715 delectentur! Hii sunt »venditores339 olei« secundum Gregorium, scilicet 01 adulatores, qui propter favorem, graciam, peccuniam, utilitatem propriam aut timorem peccatoribus veritatem non dicunt nec eos corrigere volunt, sed plus eis applaudunt. Et sunt doctores, confessores, predicatores applausivi, qui/ sauciatis vulneribus peccatorum infundere deberent 05 vinum, mordens per correccionem, ne homines faciliter peccarent, et oleum liniens per venie consolacionem, ne desperarent. Sed vinum cor- reccionis obmittunt et solum oleum adulacionis infundunt, per quod peccatores seducunt, ita quod »cecus340 ceco« etc. Fatui sunt ergo, qui tales eligunt confessores. Unde Bonaventura: »Mali341 libenter audiunt, cum in peccatis excusantur, quia invidus et iracundus libenter audiunt, cum dicitur eis ,ille te nimium lesit, non potes ei indulgere“, superbus. cum dicitur ei ,nobilis vel dives es, non potes sic incedere vel alteri subesse', luxuriosus, cum dicitur ei ,iuvenis es, non potes continere‘, avarus, cum dicitur ei ,multos habes pueros sive familiam multam, et 15 mala sunt tempora — non potes carere — quin lucreris, sicut potes?“, gulosus, cum dicitur ei ,si inebriaris, non est tibi inputandum, quia habes debile caput‘.« Unde psalmista: »Oleum342 peccatoris non inpigwet caput meum«, id est: adulacio non confortet me in malicia. Et de isto vide, ubi dictum est de usura et de quadruplici missione de doctoribus 20 Cristi et Anticristi. O quam/ multi hodie in huiusmodi lectis querunt intrare, confidentes tantum in eorum exterioribus exerciciis corporalibus, sicut in longis eorum ethnicis oracionibus, in missacionibus, in vigiliis, in tot vel tot requiem, indulgenciis fictisque fraternitatibus, luminibus, candelis 25 magnis, inclinacionibus coram picturis sive ymaginibus, aspersionibus, peregrinacionibus, campanis in pulsuque ipsarum, in festivitatibus suis et aliis suffragiis mendicatis, de quibus dicit Matheus de Cracovia,343 ut potes videre in Punctis, ubi dictum est de oracione. Ideo dicit Salvator Luce XIII: » Contendite344 intrare per angustam 30 portam«, non dixit »fiduciam habete in tot missas sive requiem sive indulgencias aut carrenas«. Ideo sequitur »quia344 multi, dico vobis, querunt intrare et non poterunt «, intellige quia male querunt et indebite, secundum quod dicit Apostolus »petitis345 et non accipitis, eoquod male petatis «. Sic dixit duobus filiis Zebedei: »Nescitis,346 quid petatis. 35 Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum?« etc., Mathei XX. Sic dicit Apostolus, quod »corporalis347 exercitacio ad modicum, pietas autem ad omnia utilis est«. Item non/ invenitur in vico mundialis negociacionis, ut Canticorum V sequitur » surgam «,348 scilicet de statu corporis et carnalis delectacionis 40 » et348 circuibo civitatem per vicos et plateas«, hoc est per lata itineris huius seculi gradientes et voluptatibus suis deditos aspiciam, si forte in illis dilecti mei vestigia inveniam. Et sequitur: » Quesivi34s illum, et 10 02 favorem om. M — 04 applaudunt: applaudant U — 07 liniens: leniens U 12 eis om. U — 13 alteri: aliter M — 15 dicitur ei: ei dicitur U — 25 fictisque: fictis quia M — 32 carrenas: canneas M — 33 intellige: integre U — male: mali M — 34 accipitis: accipietis M — 37 ad modicum: ad modicum valet M — 39 in- venitur om. U — vico: fico M — 42 deditos: deditus M — 43 inveniam: inve- niatur U 56

Strana 57
Ol non inveni.« Ambrosius De viduitate: »Nequaquam349 ibi queramus M 124v Cristum, ubi invenire non possumus. Non est Cristus circumforaneus. Cristus enim pax est, in foro lites; Cristus iusticia est, in foro iniquitas; Cristus operator, in foro ocium manet; Cristus caritas est, in foro 05 obrectacio; Cristus fides est, in foro fraus est ac perfidia.« Et de illo vide, ubi dictum est de usuris in puncto de mercatoribus post Crisostomum. Sed nunquam in hiis, qui »dilatant350 phylateria sua et magnificant fimbrias et amant primos recubitus in cenis et primas cathedras in 10 synagogis, et salutaciones in foro, et appelari ab hominibus Rabi« invenitur Cristus. Respondit Salvator Luce XII: »Cavete351 a scribis, qui volunt in stolis ambulare et salutari in foro et in primis cathedris sedere.« Et Bernhardus in epistola: »Falleris,352 fili mi, falleris, si te putas in venire aput mundi magistros scienciam, quam soli Cristi discipuli, 15 id est mundi contenptores, Dei munere assecuntur. Non enim hanc leccio docet, sed unccio, non littera, sed spiritus, non erudicio, sed exercitacio in mandatis Dei.« Hec ille. Sunt heu conmuniter infeliciores »infelicibus353 Iudeis«, qui »Herodem353 docuerunt et se non docuerunt«, ut dicit Crisostomus Mathei II, nostri autem legisperiti et scribe multi 20 cum hoc, quod se non docent nec alios docent nec docere permittunt, nisi ad eorum voluntatem predicetur sive docetur. Ideo dicit Ieronimus in Omelia super Iohelem: »Difficile354 homines potentes, nobiles et divites et multo hiis difficilius eloquentes credunt Deo; obcecatur enim cor eorum diviciis, opibus atque luxuria, et circum- 25 dati viciis non possunt videre virtutes sed nec audire veritatem simpli- citatemque Scripture.« Ad hoc dicit Salvator Iohannis V »quomodo355 potestis vos credere, qui gloriam ab invicem recipitis, que a solo Deo est, non queritis?« Quia secundum quod dicitur Iohannis XII licet »ex356 principibus multi crediderunt in eum, tamen propter pharyseos 30 non confitebantur, ut de synagoga non eicerentur. Dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei.« Propterea pa/rentes ceci nati dixerunt Iohannis IX: »Nos357 nescimus, quis oculos eius apperuit, ipsum interrogate, quia timebant Iudeos. Iam enim conspiraverant Iudei, ut si quis confiteretur eum Cristum, extra synagogam fieret." 35 Ideo et Nicodemus »venit358 ad Iesum nocte«, ut ibidem II. O quando359 docemus legem Iesu Cristi, quando meditamur in ea, non audeo dicere, ut psalmista. Die ac nocte, sed hora una diei sive noctis resonant quidam legem in pallaciis magistrorum et in ore ipsorum audiuntur tota die totoque tempore vite ipsorum, sed non Cristi seu 40 Symonis Petri cetororumque dyscipulorum, sed pocius Iustiniani, Platonis et Aristotelis sive Ciceronis aliorumque gentilium, sive poetarum tradiciones et ficciones, cum tamen dicat Augustinus: »Tanta360 est cristianarum profunditas litterarum, ut in eis quottidie proficerem, 117v* 117v5 04 manet: inane MPL — 05 in foro fraus: infra in foro fraus U — perfidia: per- vidia UM — 19 legisperiti: legisperite M —21 voluntatem: utilitatem M — 24 cor: mens M — 25 videre: videri M —27 ab invicem: ad invicem M — 32 quis: quia U — 37 diei sive noctis: die ac noctis M —38 legem: leges M — 41 Aristotelis: Aristotilis M — sive poetarum: siveque poetarum M — 43 quotti- die: cottidie M —proficerem: profiterent U 57

Strana 58
M 125r si eas solas a puericia usque ad decrepitam senectutem/ maximo ocio, o1 summo studio, meliori ingenio conarer addiscere.« Sic dicitur Iohannis IIII, quod » puteus361 altus est«. O quam multi/ student et vires consummunt in huiusmodi tradicioni- bus et pessimis occupacionibus, quia »hanc362 pessimam dedit Deus 05 filiis hominum occupacionem, ut occupent se cum hiis, que sunt sub sole«, Ecclesiastes I, propter solum inane nomen acquirendum magisterii, doctoratus sive alterius secularis dignitatis nomen non fugientes cum Salvatore in montem, quando volebant » eum363 facere regem« Iohannis VI. (Hic nota de bestia plena nominibus blasphemie, hoc est plena superbia et vana gloria, de qua in Apokalipsi.) Omne enim nomen quod sibi cristianus ex superbia nititur acquirere, ut per illud habeat gloriam in hoe mundo, est nomen blasphemie Iesu Cristi, et omnis cristianus, qui querit gloriam et laudem in hoc seculo, est plenus blasphemia Cristi. Nam »unus364 Dominus«, unus Doctor, unus Magister, »unus364 Pater omnium«, Mathei XXIII: » Vos autem365 nolite vocari Rabbi«, et Iacobi III » nolite366 plures magistri fieri, fratres mei, scientes, quoniam mayus iudicium sumitis«. »Omnis367 igitur, qui in terra gloriatur se esse ducem, principem, doctorem, magistrum, patrem, et inde nomen suum in terra/ vocavit et dilatavit, hic blasphemavit Iesum Cristum et 20 contradicit Iesu Cristo, et hic est Anticristi. Et ille, qui maxime est talis, pro tempore est maximus Anticristus.« Hec Parisiensis. De veris autem doctoribus dicit Ieronimus in Omelia: »Ille368 est doctor ecclesiasticus, qui lacrimas, non risum movet, qui arguit vicia, qui nullum beatum, nullum felicem esse dicit, qui non prevenit sentenciam 25 iudicis sui,« dicente Scriptura »ne369 laudes hominem in vita sua«, quia »ve370 hiis, qui dicunt malum bonum et bonum malum, dulce amarum« et econverso, non sanctum sanctum et econverso, ut Ysaie V et XI q. III Si quis et c. Ve qui dicitis371, et XXIII q. IIII Quisquis372. Unde Danielis II dicit Lyra, quod statuam auream Nabuchodonosor, 30 hoc est »simulacionem,373 nequeunt indicare arioli, id est sacerdotes symoniaci, magi, id est phylosophi vani, malefici, id est iurisperiti, quia sua sciencia conmuniter utuntur ad malefaciendum. Sed Daniel, id est confidencia veritatis, Sydrach, id est continencia puritatis, Misach, id est constancia probitatis, Abdenago, id est consciencia parvitatis 35 seu humilitatis, merentur ficcionem congnoscere ac eciam evitare.« Unde dicitur XLVI di.: Magister374 debet esse humilis et benignus auditoribus et humiliter docere non/ cum austeritate et potencia, quia » asperitatis375 nimie increpacio nec correccionem recipit nec salutem«, ut XLV di. Cum beatus, et » nimia376 sevicia preceptoris culpe conparatur «, 40 Digesta, Ad legem Aquilis. Preceptoris nec seviendi audacia debet concedi nec paterna disciplina obmitti, XXIII q. V Circumcelliones,377 quia »dum378 nimium servatur humilitas, regendi frangitur auctoritas", LXXXVI di. Necessitas. 118rb 118v. 10 15 118r* 06 occupent: occupant M — 08 secularis om. U — 09 in montem : in desertum M — 11 superbia: superbie U — 12 quod om. M — 20 vocavit et dilatavit: vocabit et dillatabit M —blasphemavit: blasfemiavit M — 23 in Omelia: III Omelia M — 29 XI q. III: X q. III M —33 quia: qui U — 39 asperitatis: austeritatis U — 41 Aquilis (sic): Aquiliam CIC 58

Strana 59
01 O quam multi eciam student non ad contempnendum et proiciendum aurum, quemadmodum multi fecere phylosophi gentilesque pagani, sed pocius/ ad multiplicandum reditus beneficiorum, collegiaturarum ac proventus aliorum, non attendentes, quod dicit Bonaventura »ve379 05 illis, qui habent plura beneficia per vicarios distributa, ipsi tollunt lanam, sed de ovibus nichil curant«. Et ideo verum erit illud, quod dicitur »qui pluralis est in beneficiis, pluralis erit in tormentis«. Sed dicunt: »Habeo dispensacionem.« Sed nunquam dispensari potest, ut sis avarus, ut res ecclesie male expendas, ut accipias et non deservias. Item Gilbertus in quodam sermone de Sancto Martino inquit: »Mayor380 perfidia est recipere stipendia et nolle militare Deo, quod acci/dit eis, qui de stipendiis pauperum vivunt, qui simul et semel in diversis collegiis militare volunt. Nam quomodo servis, qui simul et semel fide interposita teneris interesse et diversis ecclesiis deservire? Aut si tibi parcitur? 15 Nescio, quomodo voluntas ultima testatoris servetur.« Hec ille. O quam multi student, ut ornati, cappati, cucullati, variati, togati, incrassati, inpingwati, dilatati incedant, et ita recalcitrantes derelin- quentesque Deum factorem ipsorum recedunt a Deo salutari eorum! Ideo dicit Bernhardus in epistola ad Eustachium: »Sunt381 et alii — de mei 20 ordinis hominibus loquor — qui ideo ad presbiterium et dyaconatum ambiunt, ut mulieres licencius videant. Omnibus hiis cura de vestibus, si bene oleant, si pes laxa pelle non folleat, crines calamistri vestigio rotantur, digiti de annulis radiant, et ne plantas humidior via aspergat, vix inprimunt sua vestigia. Tales cum videris sponsos magis quam clericos 25 dices.« Et sequitur: »Equi382 per horarum momenta mutantur, tam nitidi,/ tam feroces, ut illum Tracie regis putes esse germanum.« 119r* Hec ille. O meretrix, circumdata auro, purpura et bisso et lapide precioso! Quando hec Cristus docuit et apostoli suique sancti docuerunt? Non hec 30 via arta et angusta porta, ducens ad vitam, sed spaciosa et lata, per quam multi ambulant ad dampnacionem. Nec invenitur in turba carnalis congnicionis, Luce II,383 sed in templo, hoc est in area ] spiritualis | devocionis. Ideo dicit Sponsa Canticorum ubi supra: »Invenerunt384 me vigiles, qui custodiunt civi- 35 tatem. Num, quem diligit anima mea, vidistis? « Vigiles interrogans cum intenta aure predicacionem percipit. Et sequitur: »Cum384 pertransissem eos paululum« (eorum dicta et doctrinam diligenter perscrutando) »inveni,384 quem diligit anima mea.« Hoc est: cum intellexissem Cristum omnem sublimitatem et graciam sanctorum superare, tunc vero intellexi, 40 quantum iste distat a sublimitate ceterorum sanctorum. »Tenui384 ergo eum« (hoc est ardentissima fidei devocione illi inhesi), » nec384 dimittam« (eum, sed in eius fide et devocione perseverabo). 10 118vb M 125v 119rb 07 in beneficiis: in om. M — 11 Deo: de eo M — 15 testatoris: detestatoris M — 16cucullati: coculati M — 19 Eustachium: Eustachiam M —Sunt: Sed U — 20 ordinis: ordinibus M —presbiterium et dyaconatum: presbiterum et dyaco- num M — 21 Omnibus: Omnis MPL — 22 folleat: fulgeat M —23 radiant radeant M — 26 Tracie: Tracee M — 28 auro, purpura: aura purpura M — 35 interrogans em.: interrogant U: om. M — 36 percipit: precipit M — 37 eos pau- lulum: paululum eos M — 39 vero: vere M 59

Strana 60
Ecce ubi querendus est Cristus: scilicet ubi sunt vigiles, custodes 01 M 126r pastoresque civitatis,/ qui secundum Bernhardum pascunt »exemplo385 conversacionis, verbo predicacionis, fructu oracionis« et ad mandatum Cristi; non aput illos, qui seipsos pascunt nec abstinentes ab omni munere, sed pro censibus et oblacionibus contendunt, inscribunt, citant et exconmunicant, et ita questum ypocritice querunt. Ideo dicit Gregorius in Moralibus: »Ypocrita38s assumpto sancte conversacionis habitu filiorum custodiam deserit et temporalia queque defendere eciam in iurgiis querit.« Unde Danielis XI: »Impii387 in testamentum simula- bunt fraudulenter,« et »docti38s in populo docebunt plurimos«. Et 10 sequitur: »Et389 applicabuntur eis plurimi fraudulenter.« Et de isto magis infra docetur. Et tantum de secundo prime partis. 05 119v* 119v Dixi 3°, quod in debito modo querendi oportet attendere modi congruitatem, ut queras, quomodo potest inveniri. De quo dicit Iohannes: 15 »Qui390 dicit se in Cristo manere, debet, sicut et ipse ambulavit, ambu- lare.« Et iterum: "Qui391 michi ministrat, me sequatur.« Ideo dicit Bernhardus in persona Cristi: »In392 vita mea poteris congnoscere vitam tuam, ut sicut ego paupertatis, humilitatis, caritatis, castitatis, paciencie et obediencie indeclinabiles semitas tenui, ita/ et tu eisdem incedas, 20 non declinans ad dexteram neque ad sinistram." Ecce primum ponit modum paupertatis. Ideo sermonem suum in monte incepit a paupertate, dicens Mathei V »beati393 pauperes spiritu« etc. Hoc precipiens apostolis suis, inquit Mathei X: »Nolite394 possidere aurum nec argentum « etc., ut ibi numerat VIII, per que indubie 25 intelliguntur prohiberi omnibus sacerdotibus Cristi sub pena peccati mortalis, quod ipsi afferant sive possideant quidquam temporalium, quod retardaret eorum officium in quantum tales. Unde providens de necessariis vite eorum subdit: »Dignus395 est operarius cibo suo.« Item licenciat ac precipit, quod sint »edentes396 et bibentes, que aput 30 illos sunt « Luce X. Et licet temporalia provocativa sint ad spiritualia sicut spiritus carni naturaliter copulatur, Deus tamen prohibuit temporalia adiungi spiri- tualibus in apostolis, quia Deus voluit ecclesiam suam regi per spirituales prelatos et temporalium contemptores. Nam qui vult sibi cavere de 35 muscis, caveat sibi a lacte et melle, que inclinacius musce amant. Pre- videbat enim Cristus, quod amatores temporalium aufferrent ei animas, et spiritualibus officiis temporalia lucra connecterent. 2a/similitudo Parisiensis est, quod volens aliquid dilacerari a canibus ipsum involvat in carnem, et canes ex appetitu ad ipsum lacerabunt tam carnes quam 40 03 verbo: verbum M — 06 et exconmunicant: et om. M — 07 assumpto: assumpta U — 09 in iurgiis: in om. M — Danielis XI: Danielis VI U — in testamentum: incestum U — 14 quod om. U — 15 quomodo: quo U — Iohannes: Iohannis U — 20 eisdem: eiusdem U —23 Mathei V om. U — 25 indubie: indebite M — 26 prohiberi: prohibere M —27 afferant: offerant U — quidquam: quicquam M — 30 aput illos: aput eos M —32 seqq. cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 6v.—b—38 temporalia: corporalia U — 2a: 2° U 60

Strana 61
Ol eciam involutum. Sic est eciam de canibus dyaboli: quando temporalia sunt spiritualibus convoluta, inde est, quod huiusmodi pedes Anticristi amantes dulcia, scilicet temporalia, dum eis predicatur sive proponitur de non possidere et de ewangelica paupertate, propter os illud, quod 05 rodunt, socium eorum ipsis prius dilectum odiunt. Versus: »Dum397 canis os rodit, socium, quem diligit, odit.« Pro pleniori igitur/ intellectu istius materie, quia avaris est valde M 126v ridiculosa, ut dicitur Luce XVI, cum dixisset Dominus« non potestis398 Deo servire et mammone, audiebant omnia hec pharisey, qui erant 10 avari, et deridebant illum«, et divitibus valde tristis, ut Mathei XIX, »cum399 audisset adolescens verba hec, abiit tristis. Erat enim habens multas possessiones«, et Luce XVIII »hiis400 ille auditis contristatus est«, et Marci X qui »contristatus4o1 in verbo, abiit merens«. Pro notato volo habere primo, quid sit possessio/ secundum iura, 120r* 15 semper tamen paratus ad melius informandum. Unde potest sic notifi- cari: possessio, scilicet civilis, est corporalis rei detencio corporis et animi iurisque aminiculo concurrente, ex qua possidens potest rei vendicacionem intemptare racione detemptacionis rei, quia est vel esse incipit aput alienum. Et ex isto de facili potest haberi notificacio illius, 20 quod est possidere, mutatis abstractis in concreta. Dicitur primo »possessio, scilicet civilis« (hoc est iuris), quia aliter esset dicendum de possessione naturali, que tantum in facto consistit. Eciam de possessione ewangelica aliter est dicendum, ut infra patebit. Dicitur »rei corporalis«, quia sola corporalia proprie possidentur. Unde 25 dicta est »possesio402 quasi pedum posicio«. »Incorporalia402 vero, ut iurisdiccio«, ius patronatus, » servitutes,402 non possidentur proprie, quia non possunt corporaliter apprehendi«, sed quasi possidentur, ut Extra De foro competenti, Conquestus, in glossa. Et ideo in illis dicitur »quasi possessio«. Dicitur » corporis«, quia necesse est, ut quis corpore vel saltem oculis adipiscatur. »Quandoque403 enim est possessio, que habet plurimum iuris et minimum facti, ut si acquiritur michi possessio per / servum 120rb vel per eum, quem habeo in potestate, et tunc ignoranti acquiritur possessio; aliquando habet multum iuris et facti, cum acquiritur per 35 procuratorem; quandoque habet parum iuris et plurimum facti, ut que corpore nostro acquiritur: quia ibi animus noster necessarius est et sine corporali actu non procedit, et tunc usucapio non procedit sine corporali possessione, licet in retinendo plurimum iuris est, quoniam solo animo retinetur.« Hec prosequere Extra De concessione prebende, Cum nostris, 40 in glossa. Unde dicitur consequenter »animi«, quia possessio eciam solo animo proditur; dicitur »iuris anminiculo«, quia oportet quod fit secundum 30 06 versus in utroque codice designantur — 07 intellectu om. M — 10 illum: illud U — 11 audisset: dixisset M — 13 contristatus: contristatus est U — 14 secun- dum iura om. U — 18 vendicacionem: vendicionem U — rei om. U — esse incipit: incipit esse M — 20 possidere: possideri M — 28 foro: voro U — 32 per servum: per bis U — 34 possessio... acquiritur om. M — 37 non procedit: nec procedit M - 38 animo: anima U — 39 Hec: Hoc M — 42 proditur: perditur U 61

Strana 62
120v* M 127r 120vb iura constituta; dicitur »intemptare rei vendicacionem,« hoc est accionem o1 proponere coram iudice in iudicio contencioso super re ista ablata seu aufferenda, et sic sibi eam econverso vendicat, eam ut uti possideat, ut Digesta, De rei vendicacione, Officium,404 et Extra De causa possessionis, Pastoralis,405 ex quibus patet, quod tali modo civili possidere non licet 05 clericis nec dominia talia habere. Ideo Luce XXII, dum »facta406 esset contencio inter dyscipulos, quis eorum videretur esse mayor, dixit Iesus: reges gencium dominantur eorum«,/ et sequitur »vos407 autem non sic«. Ad idem XI q. III Ira, ubi dicit Ambrosius: »Dominus4os Iesus, 10 mittens ad ewangelizandum dyscipulos, misit eos sine auro, sine argento, sine virga, ut incentiva litis et instrumenta eriperet ulcionis.« Item Augustinus, et ponitur VIII di.: »Quo409 iure defendis/ villas ecclesie, divino an humano?« Et sequitur: » Iure409 humano dicitur: hec villa mea est, hec domus mea est, hic servus meus est.« Et sequitur: » Noli409 ergo 15 dicere: quid michi et regi? Quid ergo tibi et possessioni? Per iura regum possidentur possessiones. Dixisti: Quid michi et regi? Noli dicere posses- siones tuas, quia ipsa iura renunciasti humana, quibus possidentur possessiones.« Hec ibi. Et ideo dicitur XXIII q. VIII § Hiis auctoritatibus, et c. Si mortem, 20 quod duplices sunt episcopi: quidam, » qui410 predia, villas, castella et civitates possident, ex quibus Cesari debent tributa, quibus a Domino dicitur: ,Reddite, que sunt Cesaris, Cesari', et Apostolus: Reddite omnibus debita; cui tributum, tributum, cui vectigal, vectigal'.« Alii sunt episcopi, »ipsum410 solum Deum in hereditatem acci/pientes, dicentesque 'Dominus pars hereditatis mee' Hiis nichil est conmune cum principibus seculi, quia temporalia penitus abiciunt, ne eorum occasione legibus imperatorum obnoxii teneantur. Talibus nulla occasio relinquitur occupacionis secularis milicie, ita ut dicere valeant: 'venit princeps mundi huius et in nobis non habet quidquam'.« Et illis dictum 30 est cum Petro, »qui411 enim a Domino electus materialem gladium exerceret, ut Magistrum a Iudeorum iniuria defensaret, audivit: Con- verte gladium tuum in vagina. Omnis enim, qui gladium acceperit, gladio peribit', ac si apperte diceretur: Hactenus tibi tuisque predeces- soribus inimicos Dei corporali gladio licuit persequi; deinceps in exemplum 35 paciencie gladium tuum, id est tibi hactenus concessum, in vaginam converte, et spiritualem tantum gladium, quod est verbum Dei, in mactacione veteris vite exerceas.« Unde Ambrosius: »Arma412 episcopi 25 01 intemptare: intencione M — vendicacionem: vendicionem U — 03 aufferenda: afferenda U — eam ut uti: eam om. M — 05 civili om. M — possidere: possideri M — 06 nec dominia: non dominia U — 12 incentiva: intentam M — eriperet ulcionis: ulcionis ariperent M — 14 divino: divo U — hec villa: hoc villa M — 15 hec domus mea est om. M — Noli: Nolite U — ergo dicere: dicere ergo M: ergo om. Fr. — 16 Quid ergo tibi: Quid tibi ergo Fr.: Quid michi M — regum: rei M — 17 possidentur possessiones em. sec. Fr.: possidentur possessionis M: possi- dentur et possessiones U —20 q. VIII:q. III M — Si mortem: Si in morte Fr. — 25 accipientes, dicentesque: accipientesque U — 27 temporalia: secularia M — 29 relinquitur: reliquitur M — 33 vagina: vaginam Vulg. Fr. — 35 in exemplum: et exemplum M —36 tuum om. M — 38 Ambrosius om. M 62

Strana 63
20 30 o1 lacrime sunt et oraciones.« Quamvis omnibus generaliter dicatur, specialiter tamen prelatis dictum intelligitur. Et sic et isto modo non pos/sidere idem est, quod relinquere omnia. 121r. Secundum hoc dicit glossa ordinaria Luce XIIII super isto » nisi quis 05 renunciaverit« etc., quod relinquere convenit tantum illis, » qui413 omnia temporalia postoponunt et solis eternis inhyant«. Sic dicere oportet apostolicos et ewangelicos sacerdotes cum Petro » ecce414 nos reliquimus omnia et secuti sumus te«. Non vult enim Dominus habere sacerdotes proprietarios sive locum apostolorum tenentes. Unde cum adolescens 10 dixisset »omnia415 hec custodivi a iuventute mea«, non illico ayt Iesus »veni,415 sequere me«, sed adiunxit adhuc »unum416 tibi deest: vade et vende« etc., et sequitur »et veni,416 sequere me«, quasi diceret: tunc es a principio aptus ad apostolatum sive ad sequendum me in sacerdocio legis gracie. Et pulchre declarat hoc Origenes Omelia VI in Genesim, 15 ponens differenciam inter sacerdotes pharaonis et Cristi, dicens inter cetera: »Negat Cristus417 suum esse dyscipulum, quem viderit aliquid possidentem.« Cetera et aliorum sanctorum dicta de ista materia vide in actu Magistri Iacobi, quem fecit super isto articulo »Utrum/ decime M 127v sunt pure elemosine «.418 Ad idem ponitur VIII q. I Si ergo: » Propinquis419 agrorum et prediorum relinquatur hereditas, gubernacio populi illi tradatur, quem Deus eligit. 121rb Homini scilicet tali, qui habet (sicut scriptum audistis) in semetipso Spiritum Dei et precepta Dei in conspectu eius sunt, et qui Myosi valde notus et familiaris sit, id est in quo sit claritas eius legis et sciencia, 25 ut possint eum audire filii Israel.« »Requiritur42°« igitur secundum Ieronimum ibi in c. Licet »in420 ordinando sacerdote eciam populi sentencia, ut sciant omnes et certi sint, quia qui prestancior, qui sanccior, qui in omni virtute eminencior, ille eligitur ad sacerdocium et hoc attestante populo«, et cetera plura ibidem de ista materia. Unde Ieronimus interlinealiter super isto »nolite possidere« etc., conti- nuando ad precedencia dicit: »Quia421 alios ad contemptum diviciarum hortamini.« Nolite422 possidere aurum « etc., ubi dicit Lyra: » Predicator 423 enim verbi divini debet esse absolutus a sollicitudine temporali. Tempo- ralia enim in sui acquisicione molestant animam et adhuc plus in sui 35 possessione. Et quia sunt quasi membra incorporata ipsi corpori habenti, et ideo magis trahunt mentem hominis ad inordinatam dileccionem sui, et quia hoc suffocat verbum Dei, ideo non debet esse in predicatoribus ewangelii." 2a racio secundum eundem, quia si hec haberent, scilicet aurum et 40 argentum etc., viderentur non causa salutis predicare, sed lucri. Et sic patet, quomodo exponit non/ possidere pro non habere sive relinquere. 121v- 03 sic et om. M — idem est: id est M — 04 Luce XIIII: Luce XXIIII U — 06 eternis: terrenis M — 07 reliquimus: relinquimus M — 11 vade et vende etc.: vade et vende omnia que habes etc. M — 12 veni, sequere: veni et sequere U — quasi... sequendum me om. U — 14 Et pulchre: Ut pulchre U — Origenes: Gregorius U — 16 Cristus: Cristum M — 21 quem Deus... tali om. U — 26 in ordinando: in om. U —27 certi sint: ceteri sint M —30 nolite possidere... hortamini om. U — 33 sollicitudine: solitudine M — 35 quasi membra... habenti: membra et corpora ipsi corpori habenti M: iam quasi membra incorporata ipsi habenti Lyra — 39 hec haberent: hoc haberent M 63

Strana 64
121vb M 128r 12219 Unde dicit Bernhardus De contemptu mundi: »,Ecce,424 nos reliquimus o1 omnia!’ — Bene, optime, et non ad insipienciam tibi. Nam mundus transit et concupiscencia eius. Et relinquere hec magis expedit quam ab eis relinqui. Idem: ,Et secuti sumus te.' — Nimirum, quia,exultavit ut gigas ad occurendam viam,' nec currentem poteris sequi oneratus. 05 Nec utilis conmutacio pro eo, qui super omnia est, omnia reliquisse. Omnia, si sane dixerim, non tantum possessiones, sed cupiditates, et eas maxime.« Unde Gregorius: » Quando425 ad fidei agonem venimus, luctamen contra malignos spiritus sumimus; maligni autem spiritus nudi sunt, quia nichil in mundo proprium possident. Nudi ergo cum 10 nudis luctari debemus; vestitus quis cum nudo luctetur, cicius ad terram deicitur, quia habet, unde teneatur.« Item Augustinus De eccle- siasticis dogmatibus: »Bonum426 est facultates cum dispensacione paupe- ribus errogare. Melius pro intencione sequendi Dominum insimul donare et absolutum egere cum Cristo.« Item Gregorius: » Cum427 deesset terrena substancia, de qua eterno iudici racionem poneremus, uberius ad patriam tendimus, quia quasi in via pondere caremus.« Item Bernhardus: »Quidni428 / periclitatur castitas in deliciis, humilitas in diviciis, pietas in negociis, veritas in multiloquio, caritas in hoc nequam seculo? Fugite de medio Babilonis, fugite, salvate/ animas vestras!« Item Ysydorus: 20 »Semper429 interna quiete frueris, si te a strepitu terrenarum accionum subtraxeris.« Sed diceres, tu dotatus sacerdos et possessionarius: »Grave est relin- quere omnia. ,Durus430 est hic sermo, quis potest eum audire?'« Respondit Bernhardus: »Nichil431 credentibus inpossibile, nichil amantibus difficile, 25 nichil asperum mitibus, nichil humilibus arduum reperitur, quibus et gracia confert auxilium et obedienti devocio lenit inperium.« Aliomodo non possidere, id est renunciare, quod (secundum glossam ordinariam ubi supra) convenit omnibus, qui »ita432 licite utuntur mundanis, que possident, ut tamen mente tendant ad eterna.« Et sic 30 patet, que sit differencia inter relinquere et renunciare, et quomodo intelligendum sit illud »nolite433 possidere« et iterum »nisi434 quis renun- ciaverit omnibus, que possidet« etc. Ideo Luce XVIII »Iesus435 videns adolescentem tristem factum, dixit: quam difficile, qui peccunias habent, in regnum Dei intrabunt«, et Marci X exponens illud dixit: 35 »Filioli,436 quam difficile est confidentes in peccuniam regnum Dei introire.« Ideo dicit Ieronimus De norma vivendi: »Si437 quis vere cristi- anus est, si quis diligit Cristum et specialiter sacerdos et monachus, non solum renuncciat omnibus, que possidet, sed eciam seipsum abnegat«. »Imitatores438 estote paupertatis Cristi, ut sequamini vestigia eius, qui, cum 40 15 01 reliquimus: relinquimus M — 03 hec: et U — 06 conmutacio: comunicacio M — reliquisse: relinquisse M — omnia reliquisse: omnia om. U — 09 sumimus: sum U —11 vestitus: nam vestitus M: si vestitus MPL — quis: quisquis M: quisquam MPL —12 deicitur: derigitur U — 15 terrena: terra U — 16 poneremus: ponemus U — 20 Ysydorus: Ysodorus M — 21 Semper: Super U — interna: eterna M — accionum: saccione M — 26 asperum: asperius M — humilibus bis M — reperitur om. U — 28 non possidere: quomodo possidere U — 29 qui... licite... tamen em. sec. Glossam: quia... lucte... cum UM — 34 dixit om. M — 35 habent: habet M —intrabunt... regnum Dei om: M -39 renuncciat: renuncient U 64

Strana 65
o1 in forma Dei esset portans omnia verbo virtutis sue, in cuius domo sunt divicie et gloria, semetipsum exinanivit formam servi accipiens. Pauper et inops natus est, pauper et plus quam inops fuit, quousque vixit, pauperrime mortuus est et sepultus. Unde inquit 'vulpes foveas habent '«etc. Et Bernhardus inquit: » Lege439 vitam Cristi ab utero matris usque ad patibulum crucis, et non invenies nisi stigmata paupertatis.« Et sequitur secundum Ieronimum ibidem: »Si440 Cristum Deum creditis, non posse falli credite; alioquin non esset Deus. Et si ipsum non posse falli creditis, ipsum sequamini. Impossibile/ est diviciis affluere et Cristum sequi. Natura denegat, ut contraria misceantur. Non possumus Deo servire et mammone«.»Et 440a si alio posset iri tramite, in toto mendax fieret Deus «. Idem: » Non441 vestimentis et ordine solum quis est sacerdos et monachus, sed vita. Ecce monachis undique fervet mundus et sacer- dotibus, et tamen perrarissimi sunt sacerdotes et monachi, quia vix 15 de centum unus reperitur. Nulla certe in mundo tam crudelis bestia est quam malus sacerdos sive monachus, nam corrigi non patitur nec veritatem unquam audire potest. Et ut breviter dicam, omni pereminent malicia. Heu quantum in quibusdam spiritualibus habitu et nomine crevit avaricia sive cupiditas, quod certe sunt lupi rapaces in vestimentis 20 ovium. Ubi sacerdos vel monachus cupidus est et sine misericordia, ab eo plus quam a serpente fuge. Nam iste tantum ultra necessitatem retinet, quo centum viverent, qui fame pereunt.« Hec Ieronimus. Versus: »Dum442 surgunt miseri, miseris nolunt misereri.« Et de ista materia vide plenius/ in Punctis post materiam de sacerdo- M 128v 25 tibus Beel. Unde Crisostomus/ super Iohannem: »Qui443 peccuniarum concupis- 122v. cenciam deserunt, hii maxime sunt, qui Deum ut oportet diligunt." Bernhardus: »Si444 sapis, si habes cor, si tecum est lumen oculorum tuorum, desine iam et ea sequi, que et consequi miserum est. Beatus, 30 qui post illa non abiit, que possessa onerant, amata inquinant. amissa cruciant.« Idem in epistola: »Voci445 Dei tui dulciori super mel et favum si preparas aurem interiorem, fuge curam exteriorem, ut expedito et vacante interno sensu dicas quoque tu cum Samuele ,loquere, Domine, quia audit servus tuus'.« Crisostomus super Matheum: »Sicut446 difficile 35 est arborem iuxta viam positam fructus suos usque ad maturitatem servare, sic difficile est virum fidelem iuxta istum mundum viventem, id est in actibus eius, iusticiam inmaculatam usque ad finem tenere. Recede de via et plantare in loco secreto, ut nec mundus tecum habeat conmune aliquid nec tu cum mundo.« Bernhardus super Cantica: »Solus447 40 es, si non omnia cogites; si non affectes presencia, si despicias quod multi suscipiunt, si fastidias quod omnes desiderant, si iurgia de vites, 122v' si dampna non sencias. si non recorderis iniuriarum, alioquin, nec, si 05 10 122rb 03 inops fuit: fuit om. M — 07 Cristum Deum: Deum om. M — 08 Et om. U — 09 diviciis: delicii M — 11 posset om. M — 12 est sacerdos: est om. M: sacerdos bis U — 19 certe: certi M —lupi bis U — 20 vel: ut U — 22 pereunt: periunt M — 23 versus in U tantum designantur — 24 plenius: melius M —25 Beel: vel M — 29 que om. U —30 abiit: habiit M —onerant: honerant M —32 curam: tuam M — 36 sic: sicut U —37 usque: qui usque M —tenere: timere M —39 Cantica: canonica U — Solus: Salus U — 40 affectes: afferes U — 41 devites: devides M 65

Strana 66
1281* M 129r 128r5 solus corpore es, solus es. « Augustinus De verbis Domini: » Ecce448 recole, 01 dives, primordia tua! Dic, rogo, quid attuleris, audi Apostolum: ,Nichil', inquit, ,intulimus in hune mundum' quando nati sumus, sed ,nec aufferre quid possumus', utique quando de mundo exibimus. Nichil attulisti, nil aufferes. Quid te inflas contra pauperem? Certe quando aliquo casu 05 vetera sepulcra franguntur, ossa divitum non agnoscuntur.« Ambrosius: » Audi,449 nudi omnes nascimur, nudi morimur. Nulla discrecio inter cadavera mortuorum, nisi forte quod gravius fetent divitum corpora distenta luxuria.« Augustinus De civitate Dei: »Temporalibus450 magis utendum est quam fruendum, ut frui mereamur eternis. Non sicut 10 perversi, qui frui volunt nummo, uti autem Deo; qui non nummum propter Deum inpendunt, sed Deum propter nummum colunt.« Et tantum de possessione laycorum et consequenter quomodo non licet possidere predicatoribus ewangelii. Sequitur iam de alia possessione. Aliomodo per oppositum possidere est omnia temporalia dimittere 15 et illi soli vivere, qui omnium possessor/ est et cui sunt omnia subiecta, scilicet Cristo Iesu, quem cum habuerint, reputant se omnia cum illo possidere. Ad istum sensum exponit Lira illud II Corinthiorum VI »tanquam nichil habentes et omnia possidentes«, dicens: »Nichil451 habentes', nam apostoli omnia temporalia propter Cristum dimiserunt. 20 Mathei XIX: ,Ecce nos reliquimus omnia et secuti' etc. Et ,omnia possidentes', quia vivebant Cristo et non sibi ipsis. Omnia autem erant Cristo subiecta Mathei ultimo: ,Data est michi omnis potestas', propter quod/ apostoli reputabant omnia subiecta sibi.« Hec ille. Et sic dyscipuli Cristique sacerdotes possident. Ambrosius De virgini- 25 tate: »Omnia452 nobis Cristus. Si vulnus curare desideras, medicus est; si febribus estuas, fons est; si gravaris iniquitate, iusticia est; si auxilio indiges, virtus est; si celum desideras, via est; si tenebras fugis, lux est; si cibum queris, alimentum est. ,Gustate igitur et videte, quoniam Dominus suavis est.'« Idem De vera religione: »Nullum453 peccatum 30 conmitti potest, nisi cum appetuntur ea, que Cristus contemsit, aut fugiuntur, que ille sustinuit./ Tota itaque vita eius in terris per hominem, quem suscipere dignatus est, disciplina morum fuit.« Idem: »Omnia454 bona terrena contempsit homo factus Dominus Iesus, ut contempnenda monstraret; et omnia terrena mala sustinuit, que sustinenda precipiebat, 35 ut neque quereretur in illis felicitas, neque in istis infelicitas timeretur.« Et sic possidentes Cristum omnia possident, quia venerunt michi pariter cum illo omnia bona. Aliomodo possidere, id est potestatem habere de ewangelio et altari vivere; et secundum quod dicit Prosper I q. II Sacerdos, »de455 ewangelio 40 01 solus es: solus est M — 02 attuleris: autem U — audi... quando om. U - 05 aufferes: aufferas U — 15 per oppositum: propter oppositum M — omnia tempo- ralia... possessor est bis U — 16 soli: solum M — possessor est: est om. M — 19 habentes... possidentes... habentes: habens... possidens... habens M — 21 reliquimus: relinquimus M — secuti etc.: sumus te secuti M — 26 curare om. M — desideras: desideres U — 31 nisi cum: non cum M — 32 fugiuntur que: fugi- nutur ea, que M — 36 in illis: in bis U — infelicitas: felicitas U — 37 Cristum... possident om. U — 38 pariter cum illo omnia bona: pariter omnia bona cum illo M — 40 de ewangelio om. U 66

Strana 67
o1 vivunt, qui nichil habere proprium volunt, qui nec habent nec habere aliquid concupiscunt, non suorum, sed sunt omnium possessores. Quid est aliud de ewangelio vivere, nisi laborantem inde, ubi laborat, necessaria vite percipere? « Quia secundum quod dicit Ieronimus XVI q. 1 »aposto- 05 licis456 viris et ewangelizatoribus Cristi in necessariis nolle tribuere se ipsum condempnare est« Ad hoc XIII q. 1 § »item457 Dominus precepit dyscipulis, ut conmederent et biberent ea, que aput auditores suos erant, sed non iussit eis, ut dominos de domibus suis eicerent/ et rebus suis expoliarent. Non facile invenies, qui tales hospites libenter suscipiat. 10 Mus in pera, ignis in synu, serpens in gremio male suos remunerant hospites.« Ideo XLIIII di. § In quibus dicitur: sacerdos itaque »de458 altario vivere, non luxuriari« querat. Unde ayt Ieronimus: »Tibi,459 o sacerdos, de altario vivere, non luxuriari, permittitur.« Dicit glossa super illo verbo »vivere«: »Sufficere460 debet ergo clerico, quod vivat, 15 id est sola necessaria habeat; et artatur illa necessitas tantum ad victum et vestitum, ut XII q. 1 Episcopus. « Unde dicit Bernhardus in epistola: »Quidquid461 preter necessarium victum ac simplicem vestitum de altario retines, tuum non est; rapina est, sacrilegium est.« Idem: »Con- ceditur462 tibi, ut, si bene deservis, de altario vivas; non autem, ut de 20 altario luxurieris, ut de altario superbias, ut inde conpares tibi frena aurea, sellas depictas, calcaria deaurata, varia griseaque pellicea.« Hec ille. Ideo Bernhardus dicit ad Eugenium papam: »Ve463, ve, in domo Dei horrendum videmus, quod in/ ydolatras ministrantes. Mencior, si non M 129v 25 ydolorum servitus/ avaricia est, si non eciam quibusdam venter suus 123v' factus est deus. Quid enim quis pre ceteris colit, id sibi deum constituisse probatur. « Unde dicit Gregorius VII. in c. Pervenit 1 q. III: »Pervenit 464 ad nos fama sinistra, quod quidam episcoporum non sacerdotibus proprie dyocesis decimas atque cristianorum oblaciones conferant, 30 sed pocius laycalibus personis, militum videlicet sive servitorum, vel (quod gravius est) consanguineis. Unde si quis ammodo episcopus inventus fuerit huius divini precepti transgressor, inter maximos hereticos et anticristos non minimus habeatur, et, sicut Nicena synodus de symo- niacis censuit, et qui dat episcopus, et qui recipiunt ab eo layci, sive 35 precio, sive beneficio eterni incendii ignibus deputentur.« Hec ille. Et quia isti sunt, ut patet, maximi anticristi et heretici et per con- sequens nichil possunt proprii possidere, ut XXIII q. VII c. II et II1465 quasi ad unam magnam columpnam, et ideo domini466 temporales iuste et catholice auferant et auferrent ab huiusmodi anticristis et maximis 40 hereticis possessiones/ temporales et in usus pauperum et defensionem 124r“ 128v* 05 in necessariis: et in necessariis U — nolle: ulle M — 11 de altario: de altari U — 13 luxuriari: luxuriare M — 14 quod vivat: quo vivat Fr. — 17 simplicem om. U —20 luxurieris: luxuries U —21 pellicea: pellicia M —23 Bernhardus dicit: dicit Bernhardus M — 24 in ydolatras: michi adolatras M — Mencior: menciar M — 29 conferant: conparant M —32 precepti: mandati U — inter... anticristos: inter maximo et Anticristus M —33 et, sicut: et om. M — 36 maximi: maxi- me U — 39 auferant: auferunt M 67

Strana 68
124r5 legis Dei converterent. Nec potest hereticus de iure petere restitucionem 10 aliquorum ex eo, quod nichil potest possidere, ut XIIII q. 1 in summa.467 O Domine Deus, putasne videbo, putasne durabo, putasne inveniet me illa benedicta hora, in qua sic meretrix apocaliptica denudaretur et carnes eius igne tribulacionis concremarentur! Spero videre bona 05 Domini, ut det in cordibus eorum, quod faciant, quod illi placitum fuerit! Et tantum de possidere et non possidere pro presenti, semper tamen paratus melius informari a quocunque. Et quia parum est ad salutem relinquere exteriora illa, que possidemus, 10 nisi et relinquamus et abnegamus nosmetipsos, ideo dicit Salvator Luce XI: » Si468 quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat« etc. Abnegare seipsum est difficilimum, cum nemo469 carnem suam odio libenter habeat. Unde Crisostomus super Matheum: »Incipe470 resistere deside/riis, et tunc intelliges, quam fortes sunt spiritus desideriorum 15 malorum, qui te persecuntur. Hec est pugna periculosa, et hec est gloriosa victoria. Qui poterit odire quod amat, et amare quod odit?« Unde Leo papa in Sermone: »Vim471 sibi factura est anima, ut palmam laborum, quam sibi subtrahi multis inimicis adversantibus sentit, viribus contendat eripere.« Ysydorus De summo bono: »Tales472 non 20 habent premium, qui laboris certamen non habent. « Ideo dixit Salvator Mathei XI: »Regnum473 celorum vim patitur et violenti rapiunt illud.« Unde: » Spernere474 mundum, spernere nullum, spernere sese, spernere se sperni, quattuor ista valent." 25 M 130r Sic Paulus gloriatur, quia »ter475 virgis cesus, semel lapidatus, ter naufragium passus« etc., ut in epistolis suis patet. Et sic apostoli »ibant476 gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine« etc., ut in Actibus. Unde sequitur: » Et477 tollat crucem suam.« Non Petri, non Pauli nec alterius, quia dicerent forte: »Ite478 pocius ad venden- 30 tes et emite vobis, ne forte non sufficiat nobis et vobis.« Ymmo secundum Augustinum479 tunc proderit nobis Cristi passio, si assit nostra imitacio. Frustra enim/sanctos honorat, qui sanctorum spernit sanctitatem. Unde dixit Salvator: »Si48° potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum « etc. Ideo dicit »tollat477 crucem suam.« Unde Augustinus in Sermone: 35 124v* 02 aliquorum: aliquarum U — ut XIIII q. 1 in summa: ut XXIII q. VII c. II et III quasi ad unam magnam columpnam. Et ideo domini temporales iuste et catholice auferant et aufferrent ab huiusmodi anticristis et maximis hereticis, ut XIIII q. I in summa U; cf. p. 67, 38—40.— 03 Deus, putasne videbo, putasne durabo om. U — 06 faciant: facient M — 12 et tollat om. M — 15 intelliges: intelligas M — fortes em.: fortis UM — sunt em. sec. Iohannis Siloensis Collectam, ed. Molnár, f. 96a2, p. 132: sit UM — sunt spiritus: spiritus sit M — 17 poterit: potuerit M — 18 palmam: palilmam M—19 quam: qui U — 20 Ysydorus: Ysodorus M — 23 Unde om. U — 24 verba spernere sese, spernere, sperni, quattuor ista valent in U rubro colore (sicut versus) designantur — 25 valent: valet M — 26 semel lapidatus: ter lapidatus M — 27 naufragium: naufragia M — ut... patet om. U —28 habiti: abiti M — pro nomine om. M — 29 ut in Actibus om. U —tollat: tollet M — 31 et emite vobis om. M — 34 quem... sum om. U 68

Strana 69
O1 »Tota48l vita cristiani hominis, qui secundum ewangelium vivat, cruciat et martirium est.« Gregorius in Moralibus: »Et482 Paulus nec mundi gloriam querebat nec a mundi gloria ipse querebatur, et se mundo et mundum sibi crucifixum esse gloriatur. «Quod et Apostolus Gallatheorum V: 05 » Qui483 Cristi sunt, carnem suam grucifigunt cum viciis et concupis- cenciis.« Super quo dicit Augustinus: »Congruit484 nostre devocioni, ut qui Domini crucifixi passionem celebramus, reprimendarum carnalium voluptatum crucem nobis faciamus.« Ambrosius super Luce: » Non485 amanti divicias, non amanti honores, non amanti que sua sunt, sed que 10 Iesu Cristi; non amanti que videntur, sed que non videntur; non cupido vite, sed ei qui festinat dissolvi et esse cum Cristo crucifixus est mundus. Hoc est enim crucem tollere et sequi Cristum, ut et nos moriamur et sepeliamur cum eo.« Bernhardus in Floribus: »Circuire486 possum, Domine, celum et terram, mare et aridam, et nusquam te inveniam nisi 15 in cruce. Ibi dormis, ibi pascis, ibi cubas in meridie. Crux enim tua fides est, cuius latitudo caritas, longitudo longanimitas, altitudo spes, profundum timor. In hac cruce te invenit, quicunque te invenit. In hac cruce anima suspenditur a terra et dulcia poma de ligno vite decerpit.« I Petri II: »Hec487 est enim gracia, si propter conscienciam Dei 20 sustinet quis tristiciam paciens iniuste. Que est enim gracia, si peccantes et colaphisati suffertis? Sed si bene facienetes et pacienter sustinetis, hec est gracia aput Deum.« Et ibidem IIII: »Nemo488 autem vestrum paciatur quasi homicida aut fur aut maledicus aut alienorum appetitor. Si autem ut cristianus, non erubescat.« Bernhardus De consideracione: »O489 ambicio ambiencium crux, quomodo omnes torques ,omnibus places? Nil acerbius cruciat, nil molestius inquietat, nil tam aput miseros mortales celebrius hiis negociis est. An non limina apostolorum plus ambicio quam devocio terit ? « Idem super Psalmo Qui habitat«: »Omnes,490 que sua sunt, querunt, non que lesu Cristi. Ipsa quoque ecclesia dignitatis 30 officium in turpem questum et tenebrarum negocia transire permittit; nec/ in hiis animarum salus est, sed fluxus queritur diviciarum. Propter hoc contendunt, propter hoc frequentant ecclesias, missas celebrant." Ambrosius in libro De virginibus: »Collum491 chathena constringit, pedes conpedes includunt; nil refert, an corpus auro ligatur an ferro, 35 si cervix premitur, nichil precium iuvat, nisi quod vos, mulieres, estis miserabiliores quam qui publico iure dampnantur. Illi optant exui, vos ligari; mulier sic ornata est domus omnium demonum infernalium.« Hec ille. Et de illo vide circa primam peticionem oracionis dominice. Ysidorus De summo bono: » Qui492 crucem portat, debet et mundo 40 mori. Nam ferre crucem mortificare seipsum est. Ferre et non mori 25 124vb 1251* M 130v O1 cruciat et martirium est: crux est atque martyrium MPL —02 Et Paulus: Quia Paulus M — 04 Quod et: Idem M — Apostolus Gallatheorum: Apostolus ad Gallatas M — 13 possum: possunt U — 22 autem: enim M — 23 maledieus: maleficus M — 25 torques. torquens MPL — 26 nil tam aput: multam aput M — 29 ecclesia dignitatis officium: ecclesiastice dignitatis officia MPL — 30 transire permittit: transiere MPL: permittit om. MPL —32 contendunt: ton- dentur MPL — 33 De virginibus: De virginitate M —36 miserabiliores: miser- abiles U — 39 Ysidorus: Ysodorus M — et mundo: in mundo M — 40 Nam ferre: Nam tam ferre M 89

Strana 70
125rb 125v* M 131r symulacio ypocritarum est.« Bernhardus: »Ve493 semel et iterum paupe- o1 ribus superbis, ve, inquam, semel et ve iterum portantibus crucem Cristi et non sequentibus Cristum: quia nimirum cuius participantur passioni- bus, humilitatem sectari negligunt. Duplici quippe contricione con- terentur, qui huiusmodi sunt, cum et hic pro temporali gloria se affligunt, 05 et in futuro pro interna superbia ad eterna suplicia pertrahuntur.« Ysidorus De summo bono: » Qui494 ad hoc devocionem sanctitatis preten- dunt, ut aliis quandoque preesse possint, illi non Cristi discipuli, sed pravitatis sectatores existunt, quia non pro Deo, sed pro seculi honore portare student crucis laborem.« Bernhardus in Apokalipsim: »Ve495 portantibus crucem, nisi sicut Salvator suam, sed sicut ille Cireneus alienam. Ve citharedis, citharisantibus, non ut illi apokaliptici in citaris suis, sed vere ut ypokrite in alienis.« Augustinus De cristianis: »Quid496 enim prodest, si de aureo annulo sigillum facias et putridas paleas intus recludas? Quid prodest, si signum Cristi in ore, fronte, pectore 15 ponimus, et intus in anima crimina et peccata recondimus? Qui enim male cogitat, male loquitur, male operatur, si se emendare noluerit, quando se cruce signat, peccatum illius non minuitur, sed augetur. Multi enim, dum ad furtum aut adulterium vadunt, si pedem inpegerint, signant se cruce, et tamen de malo opere se non revocant. Unde nesciunt, miseri, quia per signum crucis includunt in se demones magis, quam excludunt?« Hec ille./ Et de ista materia vide, ubi dictum est de ymagi- nibus ante materiam de conmendacione passionis Cristi. Bernhardus in Sermone: »Neminem497 audiamus, fratres, non carnem et saguinem, non spiritum quemlibet, descensum a cruce suadentem. 25 Persistamus in cruce, moriamur in cruce, deponamur aliorum manibus, non nostra levitate.« Ieronimus in epistola: »Licet498 sparso crine et scissis vestibus ubera, quibus te nutrierat, mater ostenderit, licet in limine pater iaceat, percalcato patre perge, siccis oculis ad vexillum crucis evola. Solum pietatis genus est esse in hac re crudelem. Veniet postea 30 dies ille, quo victor revertaris ad patriam.« Hec ille. Bernhardus in Sermone beati Andree: »Triplicem499 possumus considerare statum vel triplex gaudium, scilicet incipiencium, proficiencium et perfectorum. „Inicium/ enim sapiencie timor Domini', medium spes, caritas plenitudo. Qui iniciatur a timore, Cristi crucem sustinet pacienter; qui proficit in 35 spe, portat libenter; qui consumat in caritate, amplectitur eam ardenter. Solum iste est, qui dicere potest quia ,amator tuus semper fui,/ o bona crux, et desideravi te amplecti'.« Hec ille. Unde »qui500 amat patrem suum plus quam me, non est me dignus«. 10 20 125vb 01 pauperibus superbis: pauperibus fratribus U — 06 pro: per M —pertrahun- tur: protrahuntur M — 07 Ysidorus: Ysodorus M — 08 possint, illi... discipuli... sectatores existunt... student: possit, ille... discipulus... sectator existit... studet U — 11 sed em. sec. MPL: vel UM — 12 apokaliptici: apokalipti U: de Apo- calypsi MPL — 18 cruce: cruci M — 20 cruce: cruci M — Unde: Et MPL — 28 scissis: cissis M — 29 percalcato patre perge: per calcatum perge patrem MPL — 30 evola em. sec. MPL: esse volo U: te volo M — 33 gaudium: gradum MPL — 35 a timore: a om. M —36 consumat: consumatur U — amplectitur: amplectatur M —38 amat: habet U 70

Strana 71
01 Et tantum de isto tercio. Dixi, quod in debito modo querendi quarto oportet attendere finis utilitatem, ut queras, cuius utilitatis sit inveniri. Unde psalmista: »Querite501 Dominum et vivet anima vestra.« »Cum502 enim Deus sit 05 vita anime, anima vero vita corporis, et sicut corpus vivere non potest anima absente, ita non nisi Deo presente anima vivere valet. Habet itaque anima Deum sibi presentem per graciam, que vivens peccatum suum confitetur, eamque vita, que Deus est, inhabitat, quam inhabitando vivere facit. Si autem illam inhabitat, ergo templum sancti Spiritus est 10 facta, ergo illuminata est, ergo a tenebris peccatorum expiata est, ergo templum dyaboli esse desiit, que ad lucem venit, respectus cuius tenebras fugat. Nulla enim (ut ayt Apostolus) ,convencio Cristi ad Belial,' nulla ,participacio lucis ad tenebras,' nulla, conmunicacio iusticie et iniquitatis," nullus ,consensus templo- Dei cum ydolis'.« Hec De pen. di. 1 § Si 15 antequam. Ecce, quanta utilitas habere dilectum: Augustinus in Soliloquio: 126r- »Constanter503 Deo crede, eique totum te conmitte, quantum potes. Noli velle esse quasi proprius et in tua potestate, sed eius, clementissimi et utilissimi Domini te servum esse profitere. Ita enim te ad se sublevare 20 non desinet nichilque evenire permittet nisi quod tibi prosit, eciam si nescias. « Hec ille. O magna utilitas! Sic docuit »Tobiam504 filium suum« Thobie IIII: »Omni505 tempore benedic Deum et pete ab eo, ut vias tuas dirigat et omnia consilia tua in ipso permaneant.« Psalmista: »Revela506 Domino viam tuam et ipse faciet« et »non 507 dabit in eternum 25 fluctuacionem iusto «. Gregorius in Omelia: » Ubique50s nobis occurit super- na medicina, quia dedit homini precepta, ne peccet et peccandi tamen dedit remedia, ne desperet. « Idem: »Conditor509 noster mira dispensacione consilii et culpas respicit et vivendi tempus inpendit, ut longiora vite spacia aut converso fiant adiutorium itineris aut non converso augmen- tum dampnacionis.« Idem in Moralibus: »Deus510 ipse manet intra omnia, ipse extra omnia, ipse super/ omnia, ipse infra omnia; superior est per potenciam, inferior per sustentacionem, exterior per magnitu- dinem, interior per subtilitatem.« Augustinus in epistola: »Deus511 totus oculus est, totus manus, totus pes. Totus oculus, quia omnia 35 videt, totus manus, quia omnia operatur, totus pes, quia ubique est.« Augustinus in Meditacionibus: »Quis512 est Iesus/ nisi Salvator? Ergo propter temetipsum esto michi, Iesus, noli sic attendere malum meum ut obliviscaris bonum tuum! O bone Domine, si ego admisi, unde me dampnare potes, tu non amisisti, unde salvare soles?« Bernhardus: 40 »Iesus513 in aure melos, in ore mel, in corde iubilus.« Idem super illud 02 quarto om. U — 03 psalmista: Psalmus M — 12 ut ayt Apostolus: ut Apos- tolus ait U — 14 nullus: nullius M — 16 Soliloquio: Sololoquio M — 17 te om. M — 20 evenire: devenire M —permittet: permittit M — eciam si: et si U — 23 Psalmista: Psalmus M —24 non dabit: non dabis M — 25 fluctuacionem: luctacionem M — 26 ne peccet em. sec. MPL: nec peccet U: ne peccaret M — 28 tempus: tempora U — 29 adiutorium: adiutorio M — 30 Deus om. U — 37 propter: super U — Iesus: Iesu MPL — 39 amisisti: admisisti M — 40 in aure melos, in ore mel: in ore mel, in aure melos M 30 126rb M 131v 71

Strana 72
Psalmi »petra514 refugium erinaciis«: » Eciam515 revera ubi tuta firmaque o1 requies infirmis nisi in vulneribus Cristi Salvatoris? Tanto illic securior habito, quanto ille potencior ad salvandum. Fremit mundus, tremit corpus, insidiatur dyabolus, non cado. Fundatus enim sum supra firmam petram.« Idem: »Mundus516 clamat ego deficio; caro ego inficio; 05 dyabolus ego interficio; Cristius ego reficio. Quem ergo sequeris, miser homo ? Ego me convertam ad Iesum nudum, pendentem in cruce. Putas michi requies erit? Utique non negabit/ michi veniam, qui latroni obtulit paradisum.« Idem: »,Aput517 Dominum misericordia et copiosa aput eum redempcio‘. Prorsus copiosa, quia non gutta, sed unda saguinis largiter per quinque partes corporis emanavit. Quid tibi facere debuit et non fecit? Illuminavit cecum, solvit vinctum, reduxit erroneum, reconciliavit reum.« Idem in Sermone: »,Exinanivit518 Cristus semet- ipsum formam servi accipiens' : filius erat et factus est tanquam servus. Nec solum formam servi accepit, ut subesset, sed eciam mali servi, ut 15 vapularet et servi peccati ut penam solveret, cum culpam non haberet." Idem: »Vide519 nunc opera Domini, que posuit super terram: flagellis cesus, spinis coronatus, clavis confossus et affixus patibulo, obprobriis saturatus. Omnium dolorum tamen inmemor ayt: �Pater, ignosce illis. quia nesciunt quid faciunt.“« Idem: »Quam dulciter,520 Domine Iesu, 20 cum hominibus conversatus es, quam habundanter multa et magna bona hominibus dignatus es largiri, quam fortiter tam indigna quam aspera pro hominibus passus es!. Dura verba, duriora verbera, durissima et hor/renda crucis supplicia.« Idem: »Frustra521 huius seculi sapientes de quattuor virtutibus tam multa disputaverunt, quas tamen appre- 25 hendere omnino nequierunt, cum illum nescierint, qui factus est nobis sapiencia a Deo, docens prudenciam, et iusticia, delicta donans, et sanctificacio, in exemplum temperancie continenter vivens, redempcio, in exemplum paciencie fortiter moriens. « Idem: » Quis 522 cogitare sufficiat, qualiter Dominus prevenit nos, venit ad nos, subvenit nobis? Singularis 30 illa maiestas voluit mori, ut viveremus, exulare, ut repatriaremur, et usque ad servilissima opera inclinata est, ut constitueret nos super omnia opera sua.« Idem: »Utrumque 523 michi es, Domine Iesu, et speculum paciendi et premium pacientis. Utrumque fortiter provocat me et ve- hementer accendit." Et tantum de utilitate et consequenter de toto primo membro quoad M 132r singulas eius partes. 126v" 126vb 10 35 Secundo dixi: in verbo thematis nostri regulat Cristus prepostere agendum ad debite ordinandum — ibi »primum regnum Dei«. Circa O1 erinaciis: erinaciis etc. M — 02 requies: reliqueres U — illic: ille MPL —03 tre- mit: premit MPL — 04 supra: super M — 06 dyabolus ego interficio om. U — 10 prorsus copiosa: copiosa om. U — 11 Quid: Quod U — 12 et non: quod non U — 23 duriora: tunc duriora M — 26 omnino: ammodo U — nequierunt: neque- runt U: nequiverunt MPL — 27 iusticia em. sec. MPL: iusticiam UM —30 pre- venit... venit... subvenit... voluit: prevenerit... venerit... subvenerit... voluerit MPL— 31 repatriaremur: repatriaremus U — 36 Et tantum: Et sanctum M — 39 ad debite: adebite U 72

Strana 73
Ol quod notandum, quod quia status / regni Dei est quietissimus pacis 1271. summa federacione, perfectissimus omnis boni congregacione, deliciosis- simus mentis plena consolacione, iocundissimus laudis continua exulta- cione, ideo hic in vita monemur ad quattuor primum facienda, scilicet 05 ad oblacionem pacis federantis, ad optacionem boni consumantis, ad pregustacionem potus inebriantis, ad emissionem vocis obsecrantis. De primo Deuteronomio XX: »Si524 quando accesseris ad expugnandam civitatem, offeres ei primum pacem.« Dominus igitur veniens ad disci- pulos, pacem eis attulit et vicarios suos pacem afferre voluit, Mathei X: 10 »Intrantes525 domum, salutate eam dicentes: pax huic domui.« Multi tamen eorum pocius sollicitudinem et turbacionem afferunt. Tantam enim multitudinem sociorum et equorum habent, quod in magna sol- licitudine oportet esse hospites eorum de provisione, sicut patet in aticristica et superba constitucione, que habetur Extra De censibus, 15 Cum Apostolus, ubi dicitur: »Quocirca526 statuimus, quod archiepiscopi, parochias vi/sitantes, pro diversitate provinciarum et facultatibus ecclesiarum XL vel L eveccionum numerum, episcopi autem XX vel triginta, cardinales XXV nusquam excedant, archidiaconi vero quinque aut VII, decani constituti sub ipsis duobus equis contenti existant.« Ecce quomodo ista constitucio sive hoc dogma consonat legi Mathei X »in quancunque527 autem civitatem intraveritis«, non »equitaveritis«, et Mathei ultimo »euntes528 in mundum universum« etc.! Et de hoc potestis videre collectam, que dicitur conmuniter Ambrosii, que legitur in Ramis palmarum529, et Bernhardum ad Eugenium papam530. An 25 Cristus ita equitavit et Petrus ceterique apostoli? Et si non patet illud statutum doctrine ecclesiastice contrarium esse? Et per consequens statuens et pertinaciter defendens suspecti sunt de heresi. Patet hoc ex diffinicione heresis superius data. De 2°, scilicet quantum ad optacionem consumantis, dicitur Iosue 30 VIII, quod »primo531 benedixit populo«, id est bonum eternum optavit. Sic dicitur 3i Regum VIII: »Convertitque532 rex faciem suam et bene- dixit omni ecclesie Israel. Omnis autem ecclesia Israel stabat. Et ayt Salomon: benedictus Dominus Deus Israel.« Et sequitur in fine ibi: »Stetit533 ergo et benedicit omni/ecclesie voce magna". Ecce quomodo hic isti layci benedicebant populum; quo ergo ausu audent moderni episcopi inhibere sacerdotibus benedicere populum? Contra quos dicitur XCV di. Olym idem episcopus534, de quo supra. In c. sequenti dicitur: »Ecce535 ego dico presentibus episcopis suis atque astantibus in altario presbiteros posse sacramenta conficere. Sed quia 20 35 1271b 127v* O1 quod quia: quod om. M — 02 omnis... deliciosissimus: omni bene congregacioni deliciosissimus M — 03 iocundissimus... exultacione om. M — 05 optacionem: opcio- nem M — 06 inebriantis: inhebriantis U —07 accesseris: accessit M —08 offeres: offerens M — 09 Mathei X: Mathei V U — 12 equorum: quorum U — habent em.: habet UM — 13 oportet: hominem M — sicut: sic M — 14 habetur: habentur M — 19 existant: existant etc. M — 21 autem om. U — 25 apostoli: dyscipuli U — 26 ecclesiastice: ecclesie M — esse om. M — 27 Patet hoc: Patet huius M — 28 data em.: datam UM —30 bonum eternum: bona eterna M — 31 Sic: Sicut U 34 omni bis U — magna: magna etc. M — 37 idem episcopus: quidem episcopi M — 38 episcopis suis om. M 73

Strana 74
M 132v 127v) 128r* scriptum est: presbiteri duplici honore honorentur, maxime qui laborant ol in verbo Dei, predicare eos decet, utile est benedicere, congruum est confirmare, convenit reddere conmunionem, necesse est visitare infirmos, orare / pro invalidis atque omnia Dei sacramenta conplere. Nemo hinc episcoporum invidia dyabolice temptacionis infletur vel irascatur, si 05 plebem interdum exhortentur presbiteri, si in ecclesiis predicent, si plebi, ut dictum est, benedicent. Et en, abnuentibus michi ista sic dicam: qui non vult presbiteros facere que iubentur a Deo, dicat quid magis Cristo? Aut quid poterit corpori aut sangwini eius anteponi ? Si presbiter Cristum consecrat, cum in altario Dei sacramenta benedicit, benedicere populum non debet, qui Cristum consecrare non metuit?« etc., ut ibi. Et de hoc eciam in c. sequenti, ubi dicitur inter cetera: »Pes- sime536 consuetudinis est in quibusdam ecclesiis tacere presbiteros et presentibus episcopis non loqui, quasi eis invideant aut eos dedignantur audire. ,Et si aliud aliquid', ut inquit apostolus Paulus, ,fuerit revelatum 15 sedenti, prior taceat." ,Gloria patris est filius sapiens.' Gaudeat episcopus in iudicio suo, cum tales elegerit sacerdotes.« Recordemur semper, quod apostolus Petrus precipit »neque537 ut sitis dominantes in clero«. »Quoniam538 ipsi presbiteri, ut legimus, episcopi nominantur, secundum quod dictum est ad episcopum: ,noli negligere graciam, que data est 20 tibi per inposicionem manuum ministerii, et alibi ad maiores natu: ,qui vos posuit episcopos regere ecclesiam suam‘. Sed oderunt hoc superbi sacerdotes in presbiterii nomine, qui nolunt hoc esse, quod Cristus, qui dyscipulorum pedes lavit, qui baptizatus est a Iohanne, licet baptizandum se esse a Domino proclamaret. « Hec ibi et in c. Olym 539 Eadem patet racio de casibus, quos / dicunt episcopales, de quibus Gwilhelmus in Sacramentali suo, ubi querit, »quare540 superiores sibi retinent aliquos casus«, scilicet papa vel episcopus. »Dicit, quod una causa est impericia inferioris rectoris, propter quam in arduis negociis vel casibus voluit ad episcopos merito habere recursum, Extra De 30 penitenciis et remissionibus, Omnis. Alia racio est, quia quidam sunt, quos non odium criminis, sed timor infamacionis, amissio proprii gradus ad penitenciam cogebat, et ut superiores sui tales congnoscant, in propria persona volunt audire eorum confessiones, ut magis agra- ventur, et ipsi congnoscant, quanta fides est in eis super sua contricione 35 adhibenda.« Alias, dum ipse sacerdos rite ordinatus sit, et illis causis cessantibus, vi potestatis caracteris presbiterialis a quocunque peccato 10 25 01 maxime bis M — 04 orare pro invalidis em. sec. Fr.: orare pro validis U: curare pro invalidis M — Dei sacramenta: sacramenta Dei M — hinc: hic U — 05 infletur: impletur M — 07 Et en: Etenim Fr. — 08 dicam: dicta M — vult om. U — iubentur: iuventur M — 09 Aut quid: Aliquid U — poterit: poteret U — sangwini: signi U — 11 consecrare: secrare U — 12 Et de hoc: Et om. M — eciam om. U — inter: in U — Pessime: possint M — 13 consuetudinis est: est om. M — 14 invideant: invidiant M — dedignantur: dedignentur Fr. — 16 Gaudeat: Gaudet U — 18 in clero: in clerum etc. M — 21 tibi per om. U — inposicionem manuum ministerii: in posicione manuum misterii U — natu: nata M — 22 Sed oderunt: Sed om. U — 23 in: et M — 25 et om. U — 27 Gwilhelmus: Wilhelmus M — suo om. U — 28 retinent: retrahent M — Dicit: Dic Gullielmus, cod. Bibl. Cap. Prag. N. XI., f. 53vb —33 cogebat: cogebant M — et ut: et om. M — 34 confessiones: confessionem M — 35 super om. M 74

Strana 75
Ol absolvere potest ydoneum, hoc est absolutum denunciare et sibi consu- lere. Unde dicitur Mathei X: »Et541 convocatis XII dyscipulis suis, dedit illis potestatem spirituum inmundorum, ut eicerent eos et curarent omnem langworem et omnem/ infirmitatem. « Et Luce IX: » Convocans 542 05 autem XII discipulos, dedit illis virtutem et potestatem super omnia demonia«, et ut patet Luce X, dixit ad septuaginta duos dyscipulos: » In543 quancunque civitatem intraveritis et susceperint vos, manducate, que apponuntur vobis, et curate/ infirmos, qui in illa sunt.« Quos autem iam dicunt casus episcopales, sunt pocius seduccionales 10 et predales, sicut annus eorum iubileus pocius dicitur annus spolii et depredacionis et seduccionis, quia tunc maxime spoliant et seducunt homines. Hic eciam nota de benediccione episcopi symoniaci sive archiepiscopi symonie heresi infecti in ordine vel in beneficio eomodo, quo dictum est 15 supra, dum cum manu benedicunt secundum morem ipsorum in plateis equitantes vel transeuntes, quod benediccio eorum vertatur in maledic- cionem semper eomodo, quo dictum est supra. Item nota hic de questori- bus sive petitoribus, qui dum venientes ad ecclesiam sive civitatem aliquam, inducunt festa sub pena exconmunicacionis et malediccionis 20 ad populum congregandum et spoliandum cum eorum falsis et fictis indulgenciis, et de / benediccionibus sed pocius malediciconibus. Et 128v. istam materiam possis dilatare, sicut noveris. De 3°, scilicet de pregustacione potus inebriantis, dicitur Iohannis II: »Omnis544 homo primum bonum vinum« dicit per contemplacionem 25 glorie in via alia modo pregustato. Attendant hic contradictores ewangelii verbis et factis, nolentes a populo gustare vinum quod letificat545 cor hominis germinansque446 virgines, quos sapiencia Patris miscuit omnibus fidelibus suis, ipsi autem sicut fures quod bonum vinum subtraxerunt convivis et vocatis ad »nupcias547, quas magnus rex preparavit filio 30 suo«, et adhuc subtrahunt, et sicut Manichei » saguinem548 redempcionis nostre haurire omnino declinant« et locionem digitorum et manuum loco illius dant. O quam permutacio ista, sed non dextre Dei excelsi sed dyaboli sinistri, sicut et illa, quod Innocencius anno Domini CCCCVII »constituit549 pacis osculum dari loco conmunionis«, ut dicitur in 35 Cronica Flores temporum. Unde Ezechielis VIII in fine: »Ecce550 ramum applicant ad nares suas.« Et ideo maxime frigefactus est populus cristianus et debilitatus cibo et potu subtractis, et omnes pre fame et siti lassati sunt in via, ita quod »matribus551 suis dixe/runt: ubi est triticus et vinum?, cum 128v' 40 deficerent quasi vulnerati in plateis civitatis«, ut Trenorum II. Cristus enim Iesus in nupciis et in convivio corporali mutavit aquam in vinum (Iohannis II),552 ipsi autem econtra in nupciis spiritus et convivio anime M 133r 1281" 02 dicitur: dicit U — 05 discipulos: apostolos U — 06 et ut: et om. U — 08 sunt om. U — 10 dicitur om. U — 14 heresi: herese M — 20 fictis: victis U — 21 de benediccionibus: de bis U — Et... noveris om. U — 24 dicit om. M — 25 hic: hoc M — 28 quod: illud U — 30 saguinem om. M — 33 CCCCVII: CCCC VI M — 34 pacis osculum: pacem Fl. temp. — 35 Cronica: Caronica U — 37 suas: suos M — maxime om. M —frigefactus: frigescens M — debilitatus: debilitatur M —38 subtractis: subtraccionis U —39 quod: ut M — 42 Iohannis II: Iohannis III M — spiritus et convivio om. U 75

Strana 76
M 133v 129r* 129rb tunc mutant vinum bonum in aquam manuum. Nonne isti scismatici o1 sunt a factis Cristi se dividentes et pertinaciter contradicentes? Ideo heretici merito appelantur per Leonem papam,553 ut supra. Est enim heresis554 dogma falsum sacre Scripture contrarium pertinaciter defen- satum. Et de ista materia comunionis multiplica Scripturam, prout 05 tibi placuerit. Et quod non debet dari intincta hostia, patet De cons. di. II Cum omne, ubi dicitur: »Illud555 vero, quod pro conplemento conmunionis intinctam tradunt ewkaristiam populis, nec hoc prolatum ex ewangelio testimonium receperunt, ubi apostolis corpus suum et saguinem con- mendavit; / seorsum enim panis et seorsum calicis conmendacio memoratur. Nam et intinctum panem aliis Cristum prebuisse non legimus excepto illi tantum dyscipulo, quem intincta buccella magistri proditorem ostenderet.« Sic bonum vinum fuit in primitiva ecclesia fidelibus propinatum, cum erat ipsis »unum556 cor et anima una«, perseverantes cottidie557 / in oracione, orantes sicut »veri558 adoratores Patrem in spiritu et veritate«, non confidentes in longis ethinicis oracio- nibus. Unde dicit Cyprianus in epistola V: »Iam «559, inquit, »predixerat horam venire Cristus, ,quando veri adoratores adorant Patrem in spiritu et veritate', et implevit, quod ante promisit, ut qui spiritum et 20 veritatem de eius sanctificacione percipimus, de tradicioneque eius vere et spiritualiter adoremus. Que enim potest esse spiritualis oracio, quam que a Cristo nobis data est, a quo nobis et sanctus Spiritus missus est? Que vera aput Patrem precacio, quam que a Filio, qui est Veritas, de cuius ore prolata est? Ut aliter orare, quam docuit, non ingorancia 25 sola sit, sed culpa, quando ipse posuerit et dixerit: ,Reicitis mandatum Dei, ut tradicionem vestram statuatis.' Oremus itaque, fratres dilectis- simi, sicut magister Dominus edocuit; amica et familiaris oracio est Deum de suo ore rogare, ad aures eius ascendere Cristi oracione. Agnoscat Pater Filii sui verba, cum preces faciamus. Qui habitat intus in pectore, ipse sit in voce./ Et cum ipsum ,habeamus aput Patrem advocatum" pro peccatis nostris, quando peccatores pro delictis nostris petimus, advocati nostri verba promamus. Nam cum dicat quia ,quecunque pecierimus a Patre in nomine eius, dabit', quanto efficacius inpetrabimus, quod petimus Cristi nomine, si petamus ipsius oracione!« Hec ille. 35 Et dicit Crisostomus,560 quod qui non orat sicut Cristus docuit, non est Cristi dyscipulus, et quod tripliciter peccat, qui clamorose orat. Et de illo vide in quinta peticione oracionis dominice. 10 15 30 01 tunc om. U — 02 a factis: a sanctis U — 04 falsum om. M — contrarium om. M — 05 Et... placuerit om. U: Et de ista materia bis M — 08 pro om. U — 09 pro- latum: probatum U — 10 apostolis: apostolis suis U — 13 illi: illo Fr. — tantum om. M — 16 perseverantes: perseverans M — 18 in epistola: in om. M — 20 et implevit ... et veritatem om. M — 21 percipimus: percepimus MPL — tradi- cioneque: tradicione quoque MPL — 23 quam que a Cristo em. sec. MPL: quam a Cristo UM — 24 Que vera: Que vera magis MPL — 26 sed culpa: sed et culpa MPL — 28 edocuit: et docuit U: docuit MPL — et familiaris: et om. U — 29 ore om. MPL —31 Et cum: Cum et Cum U — 35 quod petimus: quod om. U — 38 ora- cionis dominice: M in his verbis interruptum textum habet; de imaginibus expositio in hoc codice deest. Continuationem textus in M vide p. 78 76

Strana 77
01 Non eciam adorantes in ymaginibus, picturis manu factis. De abhomi- nacione autem et de prohibicione ymaginum et sculptilium est valde copiosa scriptura in libris Biblie, quam scribere de toto esset laboriosum et prolixum. Ideo quod citaciones aliquod placet hic ponere, ex quibus 05 de facili de ista materia potest inveniri: quis excogitavit ydola et sculptilia et quomodo habuerunt ortum, habetur Sapiencie XIIII post principium, illud enim ad duas lineas et ibidem ante medium ibi »inicium561 enim fornicacionis«. Et Ysaie XLI post principium ibi »confortabit562 faber« usque ibi »non562 moveatur«. 10 Et Ieremie VII circa medium »nonne563 vides« per totum, Ieremie X in principio. Exodi XXXII, 3i Regum XI, Iudicum/ XVII. Ysaie L, XLII ante medium ibi » gloriam564 meam « et ante finem, et XLIII post principium et XLV ante finem ibi »nescierunt «;565 de malediccione faciencium sculptilia et de stulticia et derisione 15 colencium habetur Sapiencie VIII circa medium usque ad XIII usque ibi »inicium566 enim« quasi ad finem per totum, et Sapiencie XV post principium ibi »sed567 figulus« usque ad finem. Ysaie XL circa medium ibi »aut568 quam ymaginem« usque ibi »non569 moveatur«, Ysaie XLI in fine. Ieremie II post medium ibi » quomodo570 confunditur fur«, Ieremie X post principium ibi »lignum571 est, argentum«, Ieremie XIIII in fine. Et Ezechielis XXI ante medium ibi »interrogavit572 ydola«, Abacuk II in fine, Exodi XX, Deuteronomio V; de punicione colencium, scilicet quod sicut coluerunt irracionabilia, sic puniti sunt per ea, que peccaverant, Sapiencie XVI et XVII quasi 25 per totum. Ieremie II post medium quasi per totum, Ieremie VIII in fine ibi »quare573 ergo«, Ieremie X post medium ibi »et574 dixit Dominus: quia dereliquerunt«, Ieremie IX in medio ibi »secundum575 numerum«, Ieremie XIII post principium ibi »et576 factum est verbum Domini« et in fine, Ieremie XVI ante medium ibi »quare577 locutus est Dominus 30 super nos«, Ieremie XVII in principio/ [Ieremie XIX in principio] ibi »quare578 fecit«, Ieremie XXV post principium ibi »et579 nolite ire«, Ieremie XXXII post medium »et580 domus in quarum«, Ieremie XXXV post medium ibi »et581 nolite sequi deos«, Ieremie XLIIII in principio et circa medium ibi »quod582 si nos sacrificamus «, Ieremie L in principio. 35 Danielis V circa finem. Ezechielis V post principium »et583 contempsit iudicia«, Ezechielis VI per totum, Ezechielis XV per totum, Ezechielis XX post principium per totum, Ezechielis XXIII per totum, Apokalipsis IX in fine, Actorum VII in fine; reprehensio ydolorum et colencium, et qui sunt, qui induxerunt 40 populum, sicut sacerdotes avariciam in talibus exercentes et prophete falsi, habetur Ieremie II in principio ibi »audite584 verbum Domini« quasi ad medium capituli, Ieremie XII in fine, Ieremie XXIII post principium per totum, Ieremie LI circa finem ibi »mons585 pestifer«. Baruch VI per totum (et ibi pulcre de sacerdotibus ydolorum cum 45 capitibus et barbis rasis, sicut iam, ut timendum est, sunt sacerdotes). Ezechielis VIII post principium (et habes ibi manifeste de pictura parie- tum et in fine de osculo pacis) ibi » et586 ramum applicant ad nares suas« 20 129v“ 129vb totus textus deest in M — 04 (ci)taciones suppl.; possibile etiam (tes) taciones 77

Strana 78
130r 130v“ 130r* etc., Ezechielis/ XIIII post principium (ibi habes, quomodo est scanda- o1 lum), Ezechielis X VI per totum (et ibi habes, quod debet lapidari meretrix et lupanaria eius destrui) post medium ibi » et587 lapidabunt te« (et ex illo habet ortum forte, quod dicitur, quod sacerdos adhuc debet lapidari). Et Danielis XIIII per totum; de ydolis et ydolaticis I Corinthiorum XIIII et X. I Regum XV; de destruccione ydolorum vide Liram Exodi XXIIII de conbustione vituli conflatilis et 4i Regum XVIII in principio et circa medium. Et LXIII di. § Verum, ubi dicitur: »Scripturaque58s divina dicit, quod postquam Ezechias dissipavit excelsa et contrivit statuas et succidebat 10 lucus et fregit serpentem eneum, quem fecit Moyses; videlicet, quia Dominus illum serpentem Deus fieri iusserat, ne serpentina morte populus interiret, cum tamen ipsum populus colere et venerari ceperat, ideirco destruxit iste, quod iubente Domino fecerat ille. Ac per hoc magna auctoritas ista habenda est in ecclesia, ut si nonnuli ex prede- 15 cessoribus nostris fecerunt aliqua, que illo/ tempore potuerunt esse sine culpa, et postea vertuntur in errorem et supersticionem, sine tarditate aliqua et cum magna acutoritate a posteris destruantur.« Et 4ti Regum XXII et 4i Regum V, ubi fecit Hyeu merdatorium vel cluacam de domo Baal,589 et 3i Regum XVIII circa finem occisi sunt prophete 20 Baal;590 et nato Cristo corruerunt ydola, ut in Cronica. Et cum intravit Egiptum, ut Ysaie XIX, sic cum Cristus intrat in animam, dimittit homo alia mendicata suffragia, ut Ysaie XVII et Canticorum V Item Danielis XIIII et primi Machabeorum II post principium de subtraccione 25 deorum. Genesis XXXI circa medium et Iudicum XVIII ante finem; de vera ymagine Genesis I et IX. »Facies591 enim adinstar celestis pulchritudinis facta fedari non debet«, C. de penis, Si quis in metallis. de persecucionibus, quas passi sunt, qui simulacra et sculptilia inpugnaverunt, habetur Ieremie XI circa finem ibi » tu592 autem, Domine, demonstrasti michi«. Et Actorum XIX circa medium,593 Danielis XIV, ubi Daniel destruxit ydolum Bel et draconem et ideo missus est in lacum leonum.594 Et Actorum XVI circa medium de spiritu phytonico.595 Etc. Si eciam bonum vinum fuit in ecclesia primitiva fidelibus propinatum, dum erant596 cottidie frangentes panes circa domos et quottidie sumebant 35 cibum cum graciarum accione, non autem valet illacio : »ibi non dicitur expresse de potacione sive bibicione, ergo non biberunt«, quia iste est modus loquendi Scripture sacre, quod sub nomine conmestionis panis sive cibi totam et integram intelligit refeccionem, licet eciam de potu expresse non exprimatur. Ad hoc habetur Luce XI, ubi dicitur: 40 » Et597 cum loqueretur, rogavit eum quidam pharyseus, ut pranderet aput se. Et ingressus recubuit.« Ecce nulla fit mencio de potacione, »ergo non biberunt« non sequitur. Similiter Luce VII dicitur: »Roga- bat598 autem illum quidam phariseus, ut manducaret cum illo«, et non sequitur » ergo non bibit«. Et quod illud sit verum, patet manifeste 45 05 30 28 Si quis in metallis: Si quis in metallum Cod. — 34 a verbis Si eciam iterum M incipit; cf. p. 76— Si eciam: Sic eciam M—ecclesia primitiva: primitiva ecclesia M - 39 intelligit om, U — 40 non om. U — Ad hoc: Adhuc U — 43 dicitur om. M 78

Strana 79
o1 Marci XIIII, ubi dicitur: »Et599 manducantibus illis accepit Iesus panem« etc., ubi Marcus nullam / mencionem expresse facit de bibicione M 134r facta in cena agni paschalis tipici, et tamen planum est, quod biberent, utque Luce XXII, ubi dicitur primo: »Desiderio600 desideravi hoc 05 pascha manducare vobiscum« etc., et sequitur: »Et601 accepto calice gracias egit et dixit: Accipite et dividite inter vos.« Et tunc sequitur: » Et602 accepto pane gracias egit« etc. Et quia/ Lucas posuit expresse, Marcus totum sub uno intellexit, sic Iohannis VI expresse ponitur de manducacione et de bibicione (et hoc aliquociens), et ideo concludendo 10 in fine dicit: »Qui603 manducat hunc panem, vivet in eternum « intelligit eomodo, quo prius dictum est ante. Iste est enim modus loquendi vulgaris et conmunis, ut cum quis bene conmedit et bibit cum aliquo, dicit »quam bene conmedi cum isto«, vel si interrogatur ab aliquo "ubi fuisti? «, respondet » conmedi cum isto«, et planum est, quod intelligit 15 eciam, quod bibit cum eo, licet non sic exprimat. Sic istomodo quasi vulgari loquitur sacra Scriptura et maxime ewangelium Cristi, secundum quod dicit Lyra in multis passibus super ewangelio et maxime super Iohanne; ideo Lyra Iohannis VI super illo »panis, quem ego dabo« etc. dicit, quod »postquam604 egit de pane spirituali, quod est verbum, hic 20 agitur de pane spirituali, quod est sacramentum«. Totum autem et integrum sacramentum et totam eucaristiam conmuniter doctores vocant, et est sub utraque specie contentum, ut Gwilhelmus de Monte Lauduno in Sacramentali suo605 et XXIII di. Accolitus in fine, ubi/dicitur, quod »accolitus606 accipiat urceolum vacuum ad suggerendum vinum 25 in eucaristiam saguinis Cristi«. Et si sub nomine panis sive manducacionis panis non intelligeretur potus, tunc Cristus diminute et insufficienter docuisset orare, cum dixit Mathei VI: » Sic607 ergo orabitis: Pater noster, qui es in celis« etc., et sequitur »panem608 nostrum supersubstancialem da nobis hodie«,ubi manet potus tunc? Igitur »excusaciones609 sunt, ca- 30 villaciones sunt, subterfugia sunt!« Item dicit glossa super isto »quis09a manducat hunc panem«; glossa: »scilicet 610 ,digne’", »vivet 609a in eternum«, et tamen »digne« non ponitur ibi Iohannis VI, sed in Paulo I Corinthiorum XI.611 Si ergo illud Pauli dictum, scilicet »digne« subintelligitur, quod ille expresse posuit, sic 35 subintelligetur de calice, quem idem eciam expresse nominavit et dicit sumendum esse. Istud autem hodie valde alienatum et ablatum est iuge sacrificium. Unde dicitur in Summa sacrificiorum c. Hoc quocienscunque feceritis,61la quod in primitiva ecclesia omnes, qui intererant officio misse, tam layci 40 quam clerici, conmunicabantur. Et istud duravit usque ad Cletum papam. Post/ ea statutum fuit omnibus diebus dominicis conmunicare, 131rb 130vb 1811 02 facit: fecit M — 04 utque: ut patet M — Desiderio om. M — hoc om. U — 09 et ideo: et om. M — 10 dicit om. U — 11 est enim: est om. U — 12 vulgaris: vuligaris U — 16 vulgari: et vulgari M — 17 ewangelio: ewangeliis M — 18 etc. om. M — 19 quod est verbum: qui est verbum Lyra — verbum: verbum Dei U —hic 20 et integrum: et om. M — agitur: hic om. U: hic consequenter agit Lyra — 24 accipiat: accipiet M — urceolum: aureolum U — 25 manducacionis: man- ducacione U — 26 intelligeretur: intelligitur U — 28 qui es in celis om. M — 32 scilicet om. M — 33 in Paulo: in plano M 79

Strana 80
M 134v et qui non conmunicaverunt,/ ab ingressu ecclesie suspendebantur. o1 Unde De cons. di. II dicitur: »Peracta612 consecracione omnes conmuni- cent, qui noluerint ecclesiasticis carere liminibus. Sic enim eciam apostoli statuerunt et sancta Romana tenet ecclesia.« Postea a Fabiano papa institutum fuit ter in anno conmunicare, scilicet festo Natalis, Pasce 05 et Pentecostes. Et quia homines adhuc negligentes erant, Innocencius III statuit adminus semel in anno, videlicet in festo Pasce conmunicare, ut Extra De penitenciis et remissionibus, Omnis utriusque sexus.613 Si igitur homo sentit in statu primitive ecclesie, conmunicet frequenter etc., ut ibi. Ecce inpletum dictum Cristi de temporibus novissimis, quoniam »superhabundabit 14 iniquitas et refrigescet caritas multorum.« Et iterum: »Putas615 veniens filius hominis inveniet fidem super terram?" De quarto, scilicet de emissione vocis obsecrantis, dicitur I Thymotei II: »Obsecro 616 igitur primum fieri obsecraciones, oraciones, postulaciones, graciarum acciones pro omnibus hominibus.« Et de ista materia pertinet 15 alibi tractare et dicere. Et ideo tantum de isto 2° principali. 10 M 135r 181v“ Tercio dixi, quod Cristus stimulat indigne presumentes ad stren nue operandum ibi »et iusticiam eius«. Pro quo notandum, quod iusticia est virtus generalis, conprehendens tocius animi rectitudinem, que 20 consistit in debita ordinacione hominis ad Deum, ad se et ad proximum. Bernhardus: »Habemuse17 ante nos priores, post nos minores, a dextris amicos, a sinistris inimicos. Reddamus igitur singulis, quod suum est: prioribus obedienciam, minoribus doctrinam, amicis leticiam, inimicis pacienciam.« In quantum ordinat hominem in Deum, continet in se virtutes theoloycas : quia enim Deum congnoscimus, iustum est, ut et credamus — ecce fides. Quia vero ipsum fidelem credimus, iustum est, ut in ipsum speramus — ecce spes. Et quia multa bona ab eo accepimus, iustum est, ut ipsum super omnia diligamus — ecce caritas. 2° continet iusticia virtutes ordinantes hominem ad seipsum: congnoscentes enim nos a viciis inpugnandos, iustum est, ut eisdem per fortitudinem resistamus — ecce fortitudo. Et sic de aliis. Tercio continet virtutes, hominem ad proximum ordinantes, sicut est amor proximi, equitas, felicitas et misericordia in pauperes etc. 35 Item sciendum, quod est quedam iusticia vendita, quedam 181v' superflua, / quedam remissa, quedam diminuta, quedam perfecta et superhabundans : vendita est mercenariorum, latronum, furum, symonia- corum, de quibus Augustinus VIII q. 1: »Sunt618 in ecclesia quidam prepositi, de quibus Paulus apostolus Phylipensium II dicit: �Sua 40 querentes,/ non que Iesu Cristi.' Quid est ,sua querentes'? Non Cristum 04 tenet om. U - ecclesia: ecclesia etc. M - 07 adminus: audimus M - 12 terram: terra etc. M - 14 primum om. U: primum omnium Vulg. — 15 hominibus: homini- bus etc. M - 19 et iusticiam: et om. U — 23 igitur: ergo M - 25 pacienciam: pacienciam etc. M - 30 ut ipsum: quod ipsum U - 32 nos: vos M - 40 Phyli- pensium: ad Philipenses M - 41 non que: non que sunt U 25 30 80

Strana 81
O1 gratis diligentes, non Deum propter Deum querentes, temporalia comoda consequentes, lucris inhyantes, honores ab hominibus appetentes. Hec quando amantur a preposito et propter hoc servitur Deo, quisquis talis est, mercenarius est, inter filios eius se non conputet. « Hec ibi. Unde 05 » si619 conferens spirituale non confert pure et principaliter propter Cris- tum, sed propter aliam causam temporalem, utputa propter peccunias, consaguinitatem, obsequium, preces carnales, favorem patrie vel ligwe, timorem, adulacionem, mendacium, lenocinium vel cuiuscunque peccati causa vendit et dando causam aliunde ascendendi facit recipientem 10 furem et latronem et per consequens sue damnacionis participem, quia ,ascendens aliunde‘ quam per hostium, quod est Cristus,/ ,est fur et latro', Iohannis X, nec acquirit sibi aliquod ius sive tytulum, et licet recipiens finem intendebat bonum, utputa predicare, ruinam ecclesie re- formare, et bona multa facere, si tamen in querendo non procedit per 15 debita media, sed per pacciones, soluciones, preces carnales, obsequi- um, adulaciones principum, promociones, et conferens, ut sic eciam sibi confert, nec confert tytulum, nec ille ex tali collacione aliquod ius acquirit.« Hec in Speculo aureo. Unde querit Iohannes Andree De clericis non residentibus c. unico 20 1. VI in glossa penultima: »Quid620 dices, ordinacio est in ecclesia, qui vadit ad talem horam tantum habebit, vadit canonicus ad horam principaliter pro denario, nunquid symoniam conmittit? Solucio dic secundum Hostiensem, qui hoc notat De verborum significatu, Olym, quod tales graviter peccant et mentalem symoniam conmittunt«, ut ibi. 25 Sic dicitur De cons. di. I. Sufficit, item quod »qui621 pro peccuniis aut adulacionibus secularium una die presumunt plures facere missas, non existimo evadere dampnacionem «. Hec ibi. Quid ergo illis, qui obligant se ad XXX requiem pro certa quantitate/ peccunie? Unde secundum Henricum Boechium Extra De prebendis et dignitatibus, 30 Significatum: »Si 22 queratur, utrum sacerdos possit exigere vel recipere peccuniam vel aliquid temporale pro celebrando divina, distingwe: aut ex convencione possit recipere vel pacto, aut citra convencionem vel pactum. In primo casu refert: aut sacerdos tenetur ex debito officio ad missam seu exequias aut alia divina officia celebranda, et tunc exigere 35 aut recipere aliquid propter hoc symoniacum est, ut 1 q. III Vendentes; aut non tenetur ex debito officio vel huiusmodi divina officia cele- branda, et tunc aut habet beneficium ecclesiasticum,/ et tunc non M 135v 132r* 132rb 03 amantur: amatur M — 04 inter: et inter U — 06 utputa: utpote U — 07 consaguinitatem: consangwineitatem M — 08 adulacionem: adolacionem M — mendacium: mendacii Speculum — 09 causa om. U — et dando: vel dando U—ascen- dendi: ascendi U — 12 sibi .... tytulum om. U — 13 utputa: utpote U — 14 in querendo: in acquirendo Speculum — non procedit: non procedat U: non incendit Speculum — 18 in: ex M — 23 secundum om. U — De verborum significatu: ubi sicut U — 24 mentalem: conmentalem U —25 di. L.: di. II. U — 26 una die: unam diem U — presumunt plures: plures presumunt U — 27 Hec ibi: Hoc ibi U — 31 aliquid: aliquod M: aliud Boechius — 33 vel pactum; aut pactum M: vel bis U —34 seu exequias: vel exequias Boéchius — aut alia: vel alia M: sive alia Boechius — 35 aliquid propter hoc: propter hoc aliquid U — est: esset Boechius — 36 divina officia: officia divina M — 37 habet beneficium ecclesiasticum: habet officium beneficium ecclesiasticum M 81

Strana 82
182v* 182v" potest aliquid recipere vel exigere; argumentum De symonia, Cum in o1 ecclesie et c. Suam, XXIII di. Hiis ergo secundum Iohannem, Tancretum, Bernhardum, Hostiensem, aut non habet beneficium, et tunc aut habet sumptus; et tunc dicit Raymundus, quod aut debet cantare gratis aut cessare, alias videtur facere ex avaricia (aut symonia est aut avaricia); 05 aut non habet sumptus, sed est pauper; tunc queritur, nunquid licet sibi aliquid recipere pro divinis officiis dicendis. Et dic, quod non, ut De symonia quasi per totum.« Sed dicit Astenxis,623 quod ex quo non tenetur ex officio/ ad divina celebranda et desunt ei sumptus, licite potest accipere et locare operas 10 suas. Dicit autem Hostiensis,624 quod propter hoc non potest locare operas suas, cum sint spirituales, et sic vix aut nunquam symoniam vitare posset. Ymmo locantes operas suas pro certa porcione pocius dicuntur sacerdotes ydoli Miche, Iudicum XVII.625 Eciam tempore collacionis 15 sive administracionis divinarum gratis oblatum non est recipiendum a viro iusto, quem describens propheta ayt: »Beatus,626 qui excutit manus suas ab omni munere«, ut 1 q. 1 Sunt nonnulli,627 nec occasione laboris, nec consuetudinis, nec ante, nec post licet timenti Dominum aliquid recipere, ne conscienciam suam ledat et proximum scandalizet, 20 ut 1 q. III »Si 28 quis obiecerit non consecraciones emi, sed res, que ex consecracione proveniunt, penitus desipere probatur«. Et sequitur: » Quisquis628 horum alterum vendit sine quo nec alterum provenit, neutrum invenditum derelinquit. Nullus ergo emat ecclesiam vel pre- bendam vel aliquod ecclesiasticum, nec pastellum nec pastum ante vel 25 postea pro huiusmodi solvat.« Concordat 1 q. I Eos, in fine, ubi dicit »eum829 omnino alienum a sacerdocio, qui aliquomodo / dederit vel acceperit peccuniam in aliquo tempore, sive ante manus inposicionem sive post inposicionem. Accipere enim est quandocunque accipere«. Unde in glosa c. Qui studet eadem q. dicitur: Argumentum630 est hic 30 contra illos, qui non exigunt ante collacionem, sed post, quia licet Gesi, dum exegit munera a Naaman, iste iam fuerat graciam consecutus. Nichilominus tamen dicitur in dicto c. Qui studet, quod »graciam631 sanitatis Naaman Syro vendidit« et »leprosus631 factus« est. Unde dicit Innocencius, quod nunquam potest dici quemquam cogen- 35 dum, ut pro spirituali aliquid det; puta si consuetudo erat, quod veniens ad penitenciam daret unum denarium vel simile, non est cogendus ipsum dare, quia aut dices, quod voluntarie ipsum dat, et sic nunquam est cogendus / aut coactus. Et sic eodemmodo non est cogendus, quia esset symoniacum (Extra De symonia, Suam832 et c. Cum in 40 M 136r O1 recipere vel exigere: exigere vel recipere U — 02 Suam: Tuam U —Hiis ergo: Hiis igitur Fr., Boechius — 03 et tunc aut habet: et om. U — 04 et tunc dicit: et tunc om. U — quod aut debet: quod om. M — 06 tunc queritur: et tunc aut queritur M — 07 dic: dicit M — 12 sic om. U — 13 posset: possit M — 15 sacer- dotes om. U — Miche: Michee U — Eciam: Et U — 19 Dominum: Deum M — 20 ne: ut M — 21 obiecerit: non obiecerit M — 22 Et sequitur om. U — 26 postea: pro ea U — Eos: Ego M — 29 quandocunque: quantumcunque U — 30 Qui studet: Qui student M — 33 dicto: dicta M — 37 daret: dare U — 38 dat: det U 82

Strana 83
01 ecclesie833), et contra ius naturale, quare perscribi non potest et per consequens nec consuetudo erit (Extra De consuetudine, c. finali,634 VIII di. Que contra835). Unde si tempore collacionis sacramentorum consuevit aliquid dari, non cogitur quis talem consuetudinem observare, 05 quia »species636 mali est« Extra De symonia, Audivimus; et quia nec ante/ nec post dandum est (ut supra, et 1 q. III c. II637) secundum Innocencium, in tantum, quod eciam »laudabile638 opus secundum se, scilicet mittere nummos in concham, racione temporis, scilicet collacionis sacramentorum, reprobatur, ne malignandi occasionem inducat; licet enim nummos mittere in concham opus pietatis sit, tempore tamen suscipiendi baptismum symonie suspeccionem inducit, adeo ut si eciam alio pretextu tempore prohibito detur, presumpcio symonie non evanescat«. Hec 1 q. 1 Emendari et in glossa. Beatus igitur sacerdos, »quie39 excutit manus suas ab omni munere« 15 et vivit de altario eomodo, quo dictum est supra de possidere et non possidere. Item notat Hostiensis et frater Iohannes in Summa confessorum De symonia q. XXXII et q. sequenti, quod »si640 sint diversa cimiteria unius ecclesie vel monasterii, unum, in quo non intrat seu ponitur 20 aliquis nisi sit canonicus vel frater, ad quem est taxatum, pro quanto extraneus in cimiterio comuni fratrum potest sepeliri, symoniacum est, ut Extra De symonia, Audivimus et c. Sicut, quia pro terra nil recipi debet, ut Extra De sepulturis, Abolendo«. Item patet: »Si641 maior crux non portetur, nisi certo precio/ habito, nam hoc sine dubio symoniacum 188rb 25 est et species mali et avaricie signum, et ergo reprobandum, ut in c. Audivimus.« Hec ibi. Quid ergo de pulsacione canpane magne et accensione candelarum magnarum tempore exequiarum sive funeris, et hoc pro certo precio, et quod sepeliatur in ecclesia quis prope altare, remitto cuiuslibet discreti 30 iudicio, an illud fit caritatis causa vel avaricie, cum pauperi non habenti illa persolvere illa non fiunt. O mors est in olla,642 tu, sacerdos, portans te cum reliquiis, ut dicis, vel crucibus ad incitandum populum ad offerendum. Illas abusiones potes multiplicare sicut nosti. Item vendunt iusticiam suam ypocrite, ut Mathei VI: »Cum643 facis 35 elemosinam, noli tuba canere ante te, sicut ypocrite faciunt.« Et sequitur: » Amen643 dico vobis, receperunt mercedem suam.« Item dicitur: »Et644 cum oratis, non eritis sicut ypocrite, qui clamant in synagogis.« Et sequitur: » Amen 44 dico vobis, receperunt mercedem suam.« » Ve645 vobis, scribe et pharisei/ ypocrite, qui conmeditis domos viduarum et M 136v 40 oracione longa orantes. Propter hoc amplius accipietis iudicium«, Mathei XXIII. Et Marci XII dicitur: »Quie45 devorant domos viduarum sub obtentu prolixe oracionis, hii/ accipiunt prolixius iudicium.« Et 133v* 10 1881* 04 cogitur: cogitas U — talem: tales U — 06 post dandum: post aliquid dandum U — 07 in tantum om. U — 08 collacionis: collacione M — 09 ne om. M — 11 sus- peccionem: suspicionem M — 19 vel monasterii: et monasterii M — 20 ad quem est : ad quem et est M —21 comuni: contum U — 27 pulsacione: palsacione U — 29 et quod: quod om. U — 30 habenti illa: illa om. M — 31 fiunt: fiant M —olla: ulla M — 33 multiplicare sicut nosti: multiplicare etc. U — 37 clamant: amant Vulg. — 42 accipiunt prolixius iudicium om. U 83

Strana 84
de hiis dicit Apostolus II Thymotei III: »Habentes646 speciem quidem 01 pietatis, virtutem autem eius abnegantes. Et hos devita: ex hiis enim sunt, qui penetrant domos et captivas ducunt mulierculas oneratas peccatis, qui ducuntur variis desideriis; semper discentes et nunquam ad scienciam veritatis pervenientes« etc. Unde dicitur Mathei VI: »Orantes647 autem, nolite multum loqui, sicut ethnici« faciunt. Et sequitur ibidem: »Cum648 autem ieiunatis, nolite fieri sicut ypocrite tristes." Et sequitur: » Amen649 dico vobis, quia receperunt mercedem suam.« Ista quod faciunt, qui vendunt eorum multas missas et oraciones et indulgencias ordinum et conventuum et fraternitates fictas et cum 10 illis mercantur, docet bene experiencia, que optima est rerum magistra. Et de ypocritis satis est dictum, ubi dicebatur de conmunione frequenti. Et tantum de ista iusticia vendita illorum, qui »omnia650 opera sua faciunt« coram hominibus, »ut 650 videantur ab eis«, Mathei XXIII. Superfluam iusticiam tangit Salvator Mathei XXIII: » Alligant651 15 enim onera gravia et inportabilia et inponunt humeris hominum, digito autem suo nolunt ea movere.« Ideo Luce XI ayt lesus: »Et852 vobis legisperitis ve, quia oneratis homines oneribus, que portari non possunt, et ipsi uno/ digito vestro non tangitis sarcinas.« Unde dicit Augustinus XII di. Omnia: » Ipsam 653 religionem, quam paucissimis et manifestissimis 20 celebracionum sacramentis misericordia Dei voluit esse liberam, servi- libus oneribus premunt, ut tollerabilior sit condicio Iudeorum, qui eciamsi tempus libertatis non congnoverint, legalibus tamen sacra- mentis, non presumpcionibus humanis, subiciuntur«, quos dure re- prehendit Salvator Mathei XV, dicens: »Quare654 et vos transgredimini 25 mandata Dei propter tradiciones vestras?« Et sequitur: »Et655 irritum fecistis mandatum Dei propter tradicionem vestram. Ypocrite, bene prophetavit de vobis Ysaias, dicens: Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me, sine causa colunt me, docentes doctrinas et mandata hominum. « Et Marci VII: » Relinquentes 656 enim mandatum 30 Dei, tenetis tradicionem vestram, baptismata urceorum et calicum et alia similia hiis facitis multa.« Hic applica de tradicionibus inutilibus et legem Dei onerantibus paparum, collegiorum, monachorum, sacerdotum, et de ritibus superfluis M 137r in ornatibus,/ et aliis cerimoniis missarum et locionibus et rasuris 35 134r“ exterioribus, cum quibus/ conmuniter se plus occupant hodie et Deo servire credunt quam cum lege. Insuper pro transgressione talium statutorum humanorum plus dolent, conscienciam formant et confitentur et appreciant, quam de transgressione legis Dei, cum tamen quilibet cristianus deberet credere firmiter, quod si viveret ut sanctus Petrus 40 ceterique sancti in mandatis et lege Dei, quod salvaretur sicut isti, dimissis istis superfluis tradicionibus, que vel legi Dei contrariantur, 133v 05 04 qui: que Vulg. — ducuntur: dicuntur M — 05 Mathei VI ... Et sequitur om. U — 07 ibidem: idem U — 08 quia receperunt: quia om. M — 09 quod em.: qui UM — 14 Mathei: Marci M — 19 sarcinas: pondus M — 20 paucissimis: in paucissimis U — 27 mandatum: mandata U — 33 Hic... tradicionibus: Hic aplora detraccio- nibus M — onerantibus: honorantibus M —34 de ritibus: dentibus M —35 locio- nibus: locucionibus M — 37 credunt: credere U — 42 dimissis: demissis M — su- perfluis om. M — tradicionibus: contrariacionibus M 84

Strana 85
o1 vel adminus legem Dei inpediunt vel onerant, quia interim, quod quis se occupat illis tradicionibus, vel inpeditur in lege Dei vel semiplene se occupat in ea, et sic non potest esse toto corde, tota anima, tota mente, totis viribus occupatus in lege Dei propter istas superfluas 05 tradiciones hominum. Unde dicit Lira Daniel VI super isto, quod » principes657 et magistratut et satrape inierunt consilium, ut tale decretum exeat imperatoris es edictum, ut omnis, qui pecierit aliquam peticionem a quocunque Deo et homine usque ad XXX dies, nisi a te, rex, mittatur in lacum leonum«: » Hocmodo658 familiares principibus aliquando inducunt eos ad fa/ciendum 184rb aliqua statuta pessima sub specie boni, quod zelent pro rege, cum tamen aliud intendant. Simile edictum fecit Asuerus ad suggestionem Aman, ut habetur Hester III et IIII, quia quasi zelans pro pace regni inpetravit fieri edictum de destruccione Iudeorum, et tamen inpetravit aliud edictum fieri, ne quis accederet ad regem infra XXX dies, in hoc similans se zelare pro regis magnitudine. Ex eius reverencia nullus auderet ad eum accedere in tanto tempore, sed hoc faciebat, ne aliquis infra hoc tempus ad regem accederet, qui liberacionem Iudeorum inpetraret.« Hec ille. Sic nunc inventa sunt interdicta huiusmodi dyabolica ad vindicandum se de iniuriis, hoc est ne in propriis voluntatibus eorum inpediantur, ut habetur De sentencia excomunicacionis c. I in Clem. § penultimo, ubi dicitur: »In659 cessacionibus vero generalibus a divinis civitatum, terrarum et aliorum locorum, quas aliquando ex consuetudine sibi vendicant (quia ipsos hoc unico lumine ad repellendas iniurias eis factas privare nolumus nec debemus), idem intelligimus observandum«, scilicet quod debet observari et non infringi. O anticristiana et vulpina dolositas, voluntatem et statuta sua apprecians et magnificans et legem/ Dei suumque servicium inpediens! Unde Augustinus super Psalmo XXXI: »Ego660 dico per totum: ,laudate, pueri, Dominum, laudate nomen Domini.“ Unde laudent? Usque quo laudent? Respondet: ,a solis ortu usque ad occasum.“«/Ideo dicit Hester XIIII: » Volunt661 claudere ora laudancium te atque exting- were gloriam templi.« Sic fecit Antiochus conburere libros legis et 35 interdixit laudem Dei, ut I Machabeorum I post medium per totum et II post principium, et II Machabeorum V, VI, VII. Et quomodo habet eciam ortum ex vulneracione cuiusdam cardinalis, racione cuius papa totam Romam supposuit interdicto, habetur in cronicis; et quomodo ulterius divulgatum est, habetur in Decretalibus, in VI et in Clem. Sed 10 15 20 25 30 134v* M 137v 01 interim: iterum U — 02 tradicionibus: contrariacionibus M — 03 occupat: occupant M — 04 occupatus: occupatis U — 09 usque... rex: nisi a te, rex, usque ad XXX dies U — 10 aliquando om. U — eos om. M — faciendum aliqua: aliqua faciendum U — 11 boni om. Lyra — 12 tamen: cum hoc Lyra — 16 similans: simulans Lyra — zelare pro regis magnitudine: zelare regis magnitudinem U — 17 ad eum: ad Deum M — aliquis: quis U — 18 Iudeorum om. M — 23 civitatum: cunctarum U — 27 debet: debent M — 28 sua: suas U — 32 Respondet om. M — 33 dicit: dixit M —34 Antiochus: Anthonius M — 35 Machabeorum 1: 1 om. U — 38 supposuit interdicto om. U — in cronicis em.: in caronicis U: in corincis M — 39 Sed; Si U 85

Strana 86
134vb 185r* M 138r ista interdicta non timuit Mardocheus, Machabei, Eleazarus et mater 01 cum VII filiis, Daniel et Hester, sed plus timentes Deum quam regem se fortiter pro salute et liberacione sua et populi exposuerunt, Daniel orando et Hester ad regem intrando. Que tandem interdicta fuerunt occasio ruine excogitancium ea, quia Aman suspensus in patibulo, et 05 isti, qui accusabant Danielem, missi sunt in lacum leonum. Sic Petro existente in carcere »oracio662 fiebat sine intermissione ab ecclesia ad Deum pro eo«, Actuum XII, non sicut docet c. Si quis suadente XVII q. 1663 et eis similia statuta inter/dicta continencia. Sed et nunc fideles interdicta eorum anticristica non debent formidare, sed viribus omnibus 19 Deo servire et orare. Per hoc enim maxime destruitur Anticristi corpus, et malicia et seduccio ipsius manifeste erunt, quia »in864 laqueo suo humiliabit eum et cadet, cum dominatus fuerit pauper homo«, Psalmus IX. Unde dicit Bonifacius VIII De sentencia excomunicacionis, Alma 15 mater, l. VI, quod ex huiusmodi interdictis et statutis, ne divina celebrentur officia vel ministrentur ecclesiastica sacramenta » excrescit 665 indevocio populi, pullulant hereses et infinita pericula animarum in- surgunt, ac ecclesiis sine culpa earum debita obsequia subtrahuntur«. Unde dicit Iohannes Andree in glossa: »Audivi666 de quodam loco in 29 marchia, quod tanto tempore steterat interdictum, quod facta relaxacione homines illius loci XXX vel XL annorum, qui nunquam audiverant missam, deridebant presbiteros celebrantes.« » Si«667 ergo » hii tacebunt, lapides clamabunt«, id est layci Deum laudabunt. Adhuc de ista iusticia superflua dicit Crisostomus, et ponitur XXVI 25 q. VII: «,Alligant 68 autem onera gravia et inportabilia etc., tales sunt sacerdotes eciam nunc, qui omnem iusticiam populo mandant, et ipsi non modicam servant, videlicet,/ non ut faciendo sint iusti, sed ut dicendo appareant iusti. Tales sunt, qui grave pondus venientibus ad penitenciam ponunt, quia dicunt, et non faciunt,/ et sic, dum pena 30 penitencie presentis frangitur, contempnitur peccati futura pena. Sicut enim, si fascem super humeros adolescentis, quam non potest baiolare, posueris, necesse habet, ut aut fascem reiciat, aut sub pondere confringa- tur: sic et homo, cui grave pondus penitencie inponis, aut penitenciam reiciet, aut suscipiens, dum aufferre non potest, scandalizatus amplius peccat. Deinde etsi erramus modicam penam inponentes, nonne melius est propter misericordiam dare racionem quam propter crudelitatem? Ubi enim paterfamilias largus est, dispensator non debet esse tenax; si Deus benignus, ut quid sacerdos eius austerus vult apparere?« 35 Tercia hic iusticia dicitur remissa; Apokalipsis III: »Scio669 opera 40 tua; quia neque frigidus es, neque calidus: utinam frigidus esses aut 05 Aman: Amon U — 11 Deo servire: servire Deo M — Per: Pro M — 12 ma- nifeste erunt: manifesta erit M — 13 cum: dum U — pauper homo: pauperum M — 16 et statutis: et sathanicis M — 18 pullulant: ullulant M — 19 earum: eorum U — 21 steterat: stetit M — 22 illius loci om. U — annorum om. M — qui om. U — 23 missam om. U — 26 etc. om. U — 27 eciam: et U — 28 non: nunc M: nec Fr. —30 dum pena penitencie om. U — 31 frangitur: fugitur Fr. — Sicut: Sic U — 32 humeros: humores M — 41 calidus: callidus U 86

Strana 87
o1 calidus! Sed quia tepidus es, id est non frigidus nec calidus, incipiam te evomere de ore meo. Quia dicis: quod dives sum et locupletatus et nullius egeo, et nescis, quia miser es et miserabilis et pauper et cecus et nudus« etc. Quia » maledictus,670 / qui negligenter facit opera Dei«, 05 dicit Ieremias 48, et ponitur Extra De officio archipresbiteri, Ministerium, in glossa. Et maledictus671 homo, qui terram duabus viis ingreditur et indui872 veste non debet quis lino lanaque contexta, et nemo debet claudicare673 in duas partes, et nemo874 potest duobus dominis servire; nemo enim filius Dei675 et dyaboli simul esse potest. Et » nemo,676 mittens 10 manum suam ad aratrum et respiciens retro, est aptus regno Dei«. »Cum677 minus malum existat, viam Domini non congnoscere, quam post agnitam retroire «, II Petri II, et ponitur Extra De apostatis, Quidam, in textu et in glossa. »Qui678 perseveraverit ergo usque in finem, hic salvus erit«, Mathei X et XXIIII. 1351" 15 Alia diminuta et insufficiens iusticia sicut scribarum et pharyseorum. Crisostomus Mathei V De inperfecto: »Scribarum679 et pharyseorum iusticie sunt mandata Moysi, que de pena liberabant, non autem intro- ducunt in regnum« etc. Iusticia sufficiens et habundans sunt mandata Cristi minima Mathei V: 20 »Qui680 solverit unum de mandatis istis minimis.« Crisostomus: »Domi- nus681 manifeste ostendit, que sunt, dicens demonstratorie: �Si quis solverit unum de mandatis istis', id est, que modo dicturus sum. Nam talis est modus loquendi in Scripturis: que postmodum dictura sunt, quasi dicta demonstrantur, sicut est ibi ,Audite hoc omnes gentes‘. Que / ,hec', nisi que in sequentibus versiculis dicturus erat?« Hec 135v* Crisostomus. Ecce, quomodo hic iste doctor, manens circa textum, qui dicit »mandatis istis«, non dicit »consiliis«, sicut alii multi dicunt. Consilia ymmo sunt sex Cristi mandata, / scilicet: non irasci, non M 138v concupiscere, non dimittere uxorem causa fornicacionis excepta, omnino 30 non iurare, non resistere malo, orare et benefacere inimicis. Et dicuntur minima secundum Crisostomum mandata Cristi, quia in peccato minima videntur quantum ad homines negligentes, »in682 actu difficilia et in remuneracione magna«: »Non682 irasci difficile est in actu, quia dum levis culpa putatur, non facile observatur a multis, et in remuneracione 35 magna sunt, quia difficile et laboriosum est abstinere ab eis. Mandata autem Moysi in actu facilia sunt, in remuneracione autem modica, in peccato autem magna, quoniam abstinere ab homicidio vel adulterio facile est. Ipsa enim criminis magnitudo voluntatem faciendi repercutit, et ideo non habet laudem, qui abstinet se ab illis. Et ideo in remuneracio- 25 01 calidus — calidus: callidus — callidus U — 02 dicis: dices U — locupletatus: lopletatus U —03 egeo: egio M — 04 negligenter: fraudulenter Vulg. — 05 dicit om. U — 48 om. M — 09 Dei et: Dei ac M — 10 suam om. M — 11 minus: unus M — 15 Alia: Similia M — 17 autem introducunt: autem eciam introducunt M — 18 etc. om. M — 19 Iusticia... sunt: Alia est iusticia sufficiens et habundans, ut sunt M — 22 id est: et M — 28 sex Cristi mandata: Cristi mandata sex M — 32 et in remuneracione: et om. M — 34 et in om. U — 36 in actu... remuneracione: in actu sunt facilia, sunt in remuneracione U —37 vel adulterio: vel ab adulterio M 87

Strana 88
136r* M 139r ne modica, in peccato autem magna; nam omne malum, quanto gravius ol crimen est, tanto levius videtur/ ad non faciendum et gravius facit peccatum, si fuerit factum.« Hec Crisostomus. Ideo sequitur: » Dico883 autem vobis, quia nisi habundaverit iusticia vestra plus quam scribarum et phariseorum, non intrabitis in regnum 05 celorum«, id est secundum Crisostomum: » Nisi684 quis supra legis mandata eciam hec, que aput illos minima estimantur, inpleverit, non intrabit in regnum celorum; quoniam illa de pena liberabant, non autem introdu- cunt in regnum. Hec autem et de pena liberant, et in regnum inducunt.« Hec ille. Crisostomus: »Incipit685 ostendere, que sunt minima illa, quo- 10 rum solucionem predixerat periculosam. �Scitis', inquit, ,quod dictum est antiquis: non occides. Ego autem dico vobis‘ etc. Qui ergo inplet Cristi mandata, tacite in eis inplet et legis. Nam qui non irascitur. multo magis non occidit; qui autem inplet legis mandatum, non omnino et legis Cristi. Frequenter enim homo non occidit propter timorem 15 vindicte, tamen irascitur. Deinde sine mandatis hiis Cristi nec possunt stare legis mandata. Nam si concedatur licencia irascendi, datur et causa homicidii faciendi. Ex ira enim homicidium generatur. Tolle autem iram et homicidium non fit.« Hec Crisostomus. Moyses enim securim686 posuit ad ramum arboris, prohibens opus 20 homicidii,/ fornicacionis et ceterorum. »Dicebant687 enim Iudei«, ut dicit Lira de hoc precepto »non occides«, »quod prohibetur occidendi factum, non autem occidendi propositum«. Sed hunc errorem excludens Salvator, dicit »ego888 autem dico« etc. Ipse enim sicut verus colonus, de quo Ieremie XIIII » quare689 quasi colonus futurus es in terra, et quasi 25 viator declinans ad manendum ? Quare futurus es velud vir/vagus? « etc., » securim686 posuit ad radicem arboris«, prohibens voluntatem, concupis- cenciam malam. Unde dixit Baptista Mathei III: »Iam690 enim securis ad radicem arboris posita est.« Unde Crisostomus Mathei III super isto » Esca691 autem eius erat 30 locusta et mel silvestre« inquit: »Parva692 volatilia et non in altum volancia manducabat Iohannes, maiora autem volatilia et in altum volancia, que altissima celi poterant penetrare, Cristo postvenienti quasi regi magno servabat. Ille enim postea veniens magna volatilia et in altum volancia manducavit, id est docuit apostolos XII et sub 35 apostolis LXXII et ceteros cristianos, quibus altissima mandavit precepta: ,Antiquis dictum est: non occides; ego autem dico vobis, si quis iratus fuerit' etc.,Antiquis/ dictum est: non adulterabis; ego autem dico vobis, usque ad oculum non concupiscas. Antiquis dictum est: non periurabis; 135v 1861b 06 supra: super U — 07 eciam hec: hec om. U — 08 in regnum: in om. U — non autem introducunt in regnum: non autem eciam introducunt regnum M — 12 vobis om. M — inplet... inplet: inplent... inplent M — 13 et legis: et om. U — 14 inplet: inplent M — non omnino et: non omnino enim et M — 15 Cristi om. M — 17 datur: dicitur M — 24 dicit om. U — dico om. U — 25 de quo Ieremie: de quo dicit Ieremie M — 26 declinans: declinas M — manendum: monendum U — etc. om. M — 27 securim: securem M — 31 locusta: lutosa M — et mel silvestre om. M — et non: non om. M —32 et in altum: et om. U — 33 postvenienti: postveniente M — 34 postea veniens: postveniens U — 35 et in altum: et om. U — id est: et U 88

Strana 89
Ol ego autem dico omnino non iurare‘. « Sic idem dicit Mathei XIX: »Habes693 ,non occides‘, trade hoc gentibus, ut discant non occidere; tu autem sequere me, ut non iratus fueris. Habes ,non periurabis“. trade hoc gentibus, ut discant non periurare; tu autem sequere me, 05 ut non iures. « Hec Crisostomus. »Qui694 ergo solverit« non agendo vel non credendo, ut pharysei, » unum694 de mandatis istis minimis et docuerit sic homines«, ut solvant, »minimus694 vocabitur in regno celorum«, id est »despectissimus895 est in ecclesia sanctorum«, non quod ibi sit, sed quia ab hiis, qui ibi sunt, 10 minimus, id est despectissmus reputabitur, quasi diceret »erit eo indig- nus«. Unde glossa ordinaria: »Pharizeos 96 notat, qui mandata Dei dimiserunt pro suis tradicionibus, que nichil valent, dum vel minimum quod in lege est, pretereunt. Solvere est non agere, quod recte intelligit, vel non intelligere, quod depravavit, aut minuere intergritatem superad- 15 dicionis Cristi.« Crisostomus: »Id697 est, qui solverit et docuerit sic, inter cristianos quidem erit, tamen minimus cristianus.« Ideo dicit Crisostomus Mathei VII: »Qui698 vult esse verus cristianus, non solum non occidat, sed nec irascatur sine causa; non solum non fornicetur, sed nec usque ad oculum concupiscat; non solum non periuret, sed 20 nec iuret.« Unde dicitur XXIIII q. IV § »Ex699 hiis omnibus colligitur, quod malorum vindicta Deo reservanda est.« Et sequitur: »Unde699 Cristus in ewangelio ayt: ,Audistis, quia dictum est in lege‘ (quemadmodum ulcionis lex statuit) oculum pro oculo, dentem pro dente“. ,Ego autem" 25 (hanc vicissitudinem tollens et ad mansuetudinem et caritatis perfec- cionem invitans vos) ,dico vobis: | nolite resistere malo, sed diligite inimicos vestros et benefacite hiis, qui oderunt vos, ut sitis filii patris vestri, qui solem suum oriri facit super bona et mala et pluit super iustos et iniustos‘ etc.« Et sequitur: »In699 lege enim Veteris Testamenti 30 corporalis pena statuta est, in lege vero ewangelii omni peccanti per penitenciam venia promittitur. Unde illa a terrore incipit, dicens: ,Ego sum Dominus Deus zelotes, visitans peccata patrum in filios usque in terciam et quartam generacionem.' Hec vero a levitate mansuetudinis et misericordie, ita inquiens: ,Beati pauperes spiritu' etc., ,beati mites 35 etc., ,beati misericordes, quoniam misericordiam consequentur‘. In illa dicebatur: ,Qui fecerit hoc vel illud, morte moriatur,' in ista dicitur: ,Gaudeo super uno peccatore penitenciam agente.“« Et sequitur: » Et, 699 ut universaliter dicatur, in lege populus ille rudis servili timore penarum cogebatur: unde et ,legem in pedagogum accepit; in ewangelio autem 40 populus gracie liber/ et adultus filiali amore et hereditatis certitudine 136vb ad cultum divine servitutis invitatur.« Hinc Gregorius ayt: »Cum700 O1 autem dico: autem om. U — Mathei XIX: Mathei XI U — 05 Hec: Hoc M — 06 solverit non agendo: solverit de mandatis non agendo M — credendo: redden- do U — 09 non quod: quod non M — hiis, qui: hiis et qui M — 11 notat: nota M — 13 quod recte ... depravavit om. U — 14 minuere: minime M — 15 et docuerit: vel docuerit M — sic om. M — 25 tollens et ad mansuetudinem om. U — 28 vestri om. U — bona ... super om. M — 29 etc. om. U — 31 promittitur: permittitur U — 32 visitans em.: visitas UM — in filios: et filios M — 33 in ter- ciam: ad terciam M — 34 spiritu etc.. spiritu, quoniam etc. U — 36 fecerit: fecit U — 38 universaliter: aliter U — 41 Gregorius: et Gregorius M 136v“ M 139v 89

Strana 90
137r* M 140r 1371 in lege scriptum sit ,diliges amicum tuum et odio habebis inimicum o1 tuum', accepta tunc licencia, iustum fuerat, ut Dei suosque adversarios quanta possent virtute conprimerent eosque in ore gladii ferirent. Quod in Novo proculdubio Testamento conpescitur, cum per semetipsam Veritas predicet, dicens ,diligite inimicos vestros, benefacite hiis, qui 05 oderunt vos‘. Quid ergo per tauros, nisi patres Veteris Testamenti signantur? Nam dum ex permissione legis acceperant, quatinus adver- sarios suos odii retribucione percuterent (ut dicam ita), quid aliud quam thauri erant, qui inimicos suos corporee virtutis cornu feriebant? Quid vero per altilia, nisi patres Novi Testamenti figurantur ? Qui dum graciam 10 interne pigwedinis percipiunt, terrenis desideriis innitentes, quasi contemplacionis pena se ad sublimia sublevant.« Ideo Mathei XIII: »Cum701 dixerunt servi: vis, imus et colligimus ea« (dicit glossa: »Separando702 eos a conmunitate ecclesie per excon- municacionem et tandem dimittendo/ iusticie seculari exterminando per 15 mortem."), »et 703 ayt: Non, ne forte colligentes zyzaniam, eradicetis« etc. Unde Augustinus in libro De baptismate et ponitur XXIII q. IIII »Quantus704 arrogancie tumor est, quanta humilitatis et lenitatis oblivio et arrogancie quanta iactacio, ut quis se posse facere credat, quod nec apostolis concessit Dominus, ut zyzania videlicet a frumento putet se posse discernere? « Ideo dicit ibidem glossa ordinaria: »Cum705 spiritualis homo audit hoc esse a dyabolo, qui nichil valet contra auctoritatem Dei, potest ei voluntas suborriri, ut tales auferat/ de mundo, si facultatem habet, sed consulit iusticiam Dei, an facere debeat et an Deus velit hoc esse officium hominum. Sed Veritas respondet non nosse hominem in hac vita, qualis futurus sit qui modo errat, vel quid error eius bonis conferat; et ideo non esse tollendos, ne boni interficiantur, qui forte futuri sunt; vel ne bonis obsit, quibus prosunt. Tunc vero oportune fieri, cum iam non est tempus conmutande vite vel proficiendi aliis; et tunc non ab hominibus, sed ab angelis debet fieri." Ideo hic/ datur locus penitencie, ut monemur non cito amputare, quia qui hodie errat, forsitan cras defendet veritatem. Si ergo modo avelleretur, triticum quod futurum erat, eradicaretur. Vel necesse est, ut mali permixti sunt bonis, per quos exerceantur, vel quorum conpa- racione nitantur ad melius, quibus sublatis altitudo caritatis marcescit. Quid est eradicare? Crisostomus Omelia XLVI super isto »ne eradice- tis «706 inquit: » Hoc77 autem dixit, prohibens prelia et saguines et occisiones fieri. Neque enim oportet interficere hereticum, quia prelium inexpiabile 20 25 30 35 02 iustum: iustis Fr. — suosque adversarios: suusque adversarius M — 03 con- primerent: conpriment M — in ore om. M — 05 predicet: predicens U: predicat Fr. — benefacite: bene M — 06 oderunt om. M — 07 signantur: figurantur M — permissione: promissione M — 08 odii in M deest, vacat tamen spatium 4 fere litterarum — 11 interne: eterne U — terrenis: eternis U: a terrenis Fr. — 12 pena: penam M — 13 servi: sed U — 15 exterminando: exterminandos Lyra — 16 eradicetis: eradicare M — 18 tumor: timor M —humilitatis: humanitatis M — 20 Dominus om. U — 21 glossa om. U — 22 hoc: hec M — 23 auferat: aufferet U — 24 sed om. U — et an: et om. U — 26 vel quid: vel quia M — 27 tollendos em. sec. Glossam ordinariam: tollendus UM — 33 eradicaretur: eradicare M — 35 nitan- tur: vitantur M — 36 Quid: Quod M — eradicare: eradicari U 90

Strana 91
05 10 35 40 o1 in orbem terrarum induceretur. Duabus itaque hiis eos detinet cogita- cionibus, una quidem, ut non frumentum iacturam accipiat, alia autem, quia penam accipiant ipsi omnino.« Et sequitur: »Quoniam77 ab ipsis eciam zyzaniis multos decens est transmutari et effici frumentum. Si autem presumentes eos eradicaveritis, nocetis, efficitis ei, qui efficien- dus est frumentum, eos, quos possibile est transmutari et effici meliores. interficientibus. Non igitur detinere hereticos et opilare et abscidere liberam eorum propalacionem, et synodus et studia dissolvere prohibent, sed interficere et occidere.« Hec Crisostomus. Quam pulcre/ concordant hec dicta doctorum cum ewangelio (et ergo 137v* anplectanda) et cum dicto Pauli Romanorum XIII: »Non708 sine causa princeps gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram ei, qui malum agit.« Ecce dicit »vindex«, non »occisor«, quia vindicare debet et punire secundum Crisostomum supra. Ad hoc dicit [§] XXIII q. 15 IIII Hiis respondetur: » Sunt709 quedam, que salubri anmonicione sunt corripienda, non corporalibus flagellis sunt animadvertenda; sed eorum vindicta divino examini tantum est reservanda, quando in delinquentes videlicet disciplinas exercere non possumus, vel quia non sunt nostri iuris. De hiis ayt Apostolus: ,Quid enim michi attinet de hiis, qui foris 20 sunt, iudicare? De hiis enim Dominus iudicabit'; vel, quia illorum crimina, etsi nobis nota sunt, tamen manifestis indiciis probari non possunt." Hec ibi. Ecce quomodo loquitur de disciplinacione, non de occisione. Alia igitur scriptura doctorum, per quam videtur fore licitum occidere, de conmuni lege ewangelica, vel est priori contraria, vel ad 25 iusticiam antiquorum reducens, sicut allegant maleficos710 non paciaris super terram. Antiquis enim non fuit licitum occidere iniuste et extra iudicium. Item iusticia antiquorum fuit pena talionis, ut pro/ homicidio voluntario et pro iniuria Deo et parentibus illata, et in aliis casibus expressis Exodi XXI post principium et Deuteronomii XVII in principio 30 et XVIII in fine et XXI in fine et Exodi XXII post medium; pro furto autem non occidebant, ut Exodi XXII in principio, nisi specialiter fuisset exceptum a Domino et mandatum expresse, ut de Achgor patet Iosue VII circa medium, et primi Regum XV, ubi expresse mandavit Dominus de occisione Agag et Amelech, et 3ii Regum XX et in aliis multis locis in Regum, in Pentatewcon, Iudicum et Machabeorum, Hester et Iudith, ubi Dominus iussit manifeste vel per revelacionem occultam ad pugnandum contra adversarios et ad occidendum, dicens sepe: » ecce tradidi (seu tradam) eos omnes in manu tua«. Quomodo igitur aliter iusticia nostra deberet excedere istam iusticiam antiquorum, nisi sicut dicit Dominus: »Ego711 autem dico vobis, quia omnis, qui irascitur fratri suo« etc., scilicet non solum non occidere, sed nec irasci. Dicit glossa ordinaria: »Superaddicio712 Cristi non irasci, non concupiscere. 01 itaque: atque M — detinet: detinent M — 02 alia: alii M — 04 decens: docens M — transmutari: transmutare M — 05 nocetis om. M — efficitis: efficietis M — 13 agit: egit M — 19 qui foris: que foris U — 20 vel: vobis U —25 iusticiam: instanciam M — 26 terram: terram etc. M — 28 parentibus illata: participibus illatus M — 29 in principio et XVIII om. M — 30 furto: furtu U — 31 nisi: non M — 35 Iudicum ... manifeste vel: Iudit et ceteris vel U — 38 tradam ... tua: tradam sive hos in manu tua omnes M — 39 nostra: vestra M — 42 ordinaria: unde M M 140V 137v* 91

Strana 92
a quibus difficile est abstinere, et ideo sunt magna in remuneracione.« ol Dicit glossa extra ordinem: » Difficile713 verum est in se, sed facile habenti caritatem." Ideo dicit Hayſmo super illud II Corinthiorum III: »Littera"14 occidit, spiritus autem vivificat«: »Intelligendum715 est hoc primo, quod littera 05 legis Moysaice occidit hominem corporaliter, iubendo et non iuvando. Dum enim dicit ,non occides, non adulterium facies, qui occiderit vel qui adulterium aut tale aliquid perpetraverit, reus erit iudicio, id est occidetur, igne cremabitur, lapidibus obruetur, in patibulo suspendetur" et non iuvat, quomodo inpleatur, proculdubio ipsa occidit hominem, que iudicium dat, ut occidatur, licet ipsa non sit causa mortis. ,Spiritus autem vivificat, 'id est ewangelium, quod spiritualiter intelligit, et quod Spiritum sanctum prestat, et non solum non occidit hominem in presenti, sed insuper vivificat, id est vitam eternam prestat. Nusquam enim ewange- lium iubet hominem occidi, sed provocat post culpam ad penitenciam, promittens vitam eternam.,Penitenciam', inquit, ,agite, appropinquabit enim regnum celorum‘«. Hec ille. Unde contra illos, qui volunt reducere ad iusticiam/ antiquorum, dicitur XXIII q. IIII § Ex hiis716 et Roma- M 141r 138rb norum VIII.717 Unde cum quidam/ legem quasi cohercentem pre- dicarent esse tenendam simul cum gracia, ayt Apostolus: »Non718 enim 20 accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adopcionis filiorum, in quo clamamus Abba, Pater.« » Audistis,719 quia dictum est antiquis: non periurabis.« Dicit Crisosto- mus: »Ecce720 quartum mandatum, quod minimum putant avari, qui bene iurare non putant esse peccatum, sine quo non potest stare 25 legis mandatum. Nam nisi iuramentum interdicatur, non possunt amputari periuria. Ex iuramento enim periurium generatur.« Et sequitur: »O721 insipiens, qui alterum iurare conpellis! Nescis, quid facis.« Et sequitur: »Ipse722 Deus, qui periurare vetuit, ipse et postea non iurare mandavit. Qui ergo iurando non timet Dei preceptum negligere, nec 30 in periurando timebit. Quid autem ? Timet Deum aut non timet Deum. Si timet, et sine iuramento non mentitur, si autem non timet, neque cum iuramento potest dicere veritatem « Et sequitur: "Nunc723 autem, cum sciatis, quia et bene iurare peccatum est, quomodo potestis esse liberi, qui occasionem datis, unde peccetur in Deum? Cesset ignis, et incendium non fit; subtrahe gladium, et homicidium non conmittitur; sic tolle/ iuramentum, et periurium non fit. Hec de illis dicta sunt, qui iurant per Deum; eorum autem, qui iurant per elementa, execrabilior iniquitas.« Et sequitur: »Propterea724 ydolatram se facit omnis, qui per aliquid iurat, eciamsi iurare liceret: quia non redderet Deo iuramenta 40 sua, sed elementis, et duppliciter peccat. Primum, quia iurat; demum, quia deificat per quem iurat.« »Sed725 forte dicis: quid faciam? Non michi credit nec vult credere, nisi iuravero. Acquiesce magis peccuniam perdere quam salutem. 138v* 10 15 35 1381* 07 occiderit: occidit M — 10 iuvat em. sec. Glossam ord.: vivet UM —quomodo: quo Glossa ord. — 11 dat, ut: ut om. M — 18 et Romanorum: et om. M — 19 pre- dicarent: predicaret U — 20 esse: eam esse U — 22 adopcionis: adoptacionis M — 28 Et sequitur om. U — 29 postea: postmodum U —34 quia om. U — 41 sua om. M 92

Strana 93
o1 Preciosior tibi videatur anima tua quam res tua. Si rem aliquam perdi- deris, vivere potes. Si perdideris Deum, quomodo vives? An nescis, quia quod invitus amittis propter Dei timorem, mayorem mercedem habes pro illo, quam si elemosinam dedisses? Quod quia cum maiori 05 colluctacione facimus, pro illo dignius coronamur? Ecce, amice, anmoneo te, ne hominem aliquando iurare conpellas. Sive existimas eum bene iurare sive male, magis recede ab eo.« Hoc et similia multa per Crisosto- mum. Origenes super hunc locum: »Existimo,726 quoniam non oportet, ut vir, qui vult secundum ewangelium vivere, adiuret alterum. Si enim 10 iurare [alterum] non licet, quantum ad ewangelii Cristi mandatum, notum/ est, quia nec adiurare alterum licet.« / Unde Augustinus XXII q. I »In727 Novo Testamento dictum est, ne omni- no iuremus. Quod quidem michi propterea dictum esse videtur, non, quia iurare peccatum est, sed quia periurare inmane peccatum est, a quo longe 15 nos esse voluit, qui omnino ne iuremus conmonuit. « Sed secundum eundem De cons. di. II Liquido, loquens de sumpcione sacramenti: » Si728 hoc ille. scilicet Dominus, monuisset, ut post cibos alios semper acciperetur, credo, quod eum morem nemo mutasset.« Ergo quod Dominus conmonuit omnino ne iuremus, nullus inmutare debet, quia »quod729 Dominus 20 iubet, bonus servus non mutat«. XXVIII q. I Sic enim. Sic ergo tenuerunt apostoli primitivique cristiani: »Sermo730 eorum fuit est, est, non, non« usque ad Fabianum papam, de quo legitur in Cronica Flores temporum, qui anno Domini CCXLIX »constituit,731 ut pro causa licita homo iurare debeat« ad tollendas controversias, 25 et tandem alii supervenientes istud dilataverunt et statutis suis robora- verunt, propter quod tunc glossatores videntes illa statuta papalia, textum glossaverunt et alleniaverunt, ne contra statuta ista viderentur loqui, quia alias non fuissent ab eis/ accepti et approbati in scriptis suis et canonisati, sed magis forte condempnati, reiecti et hereticati 30 cum aliis. Unde dicit quidam doctor nomine Michael super istum locum » non732 iurare omnino«: »Hic733 est advertendum, quod illud preceptum de non iurando omnino datum fuit solis apostolis, qui fuerunt viri perfectissimi, edificatores ecclesie primitive, et ideo protunc non licebat eis aliquomodo iurare, quia fidelibus fuisset scandalum, quia per hoc 35 non monstrassent se viros perfectos, quorum verbo est assenciendum sine iuramento. Sed post apostolorum predicacionem intelligendum est illud ,omnino‘ id est false vel inutiliter.« Hec ille. Hic possumus advertere, quomodo huiusmodi glossatores et consimiles concordant cum primitive ecclesie vita, et quomodo sit fundata supra 138v" M 14lv 139r* — 02 potes: poteris M — 08 Origenes: Gregorius U — 10 alterum rem. sec. MPG 11 adiurare: iurare U — 12 dictum est om. U — 13 quia iurare: quare iurare M — 15 eundem: Augustinum M — 17 scilicet om. M — monuisset: novisset M — 19 omnino ... iubet om. M — 21 primitivique cristiani em.: primitivique cristia- nique U: primitivi cristiani quod M — 23 qui: quod M — 24 ut: quod M —26 tune om. U — 27 ne: nec M — ista om. U — viderentur: videantur U — 28 ab eis bis U — 31 Hic ... omnino om. U — 32 solis apostolis: solum apostolis M — 33 ecclesie primitive: primitive ecclesie M — non licebat: non om. U — 37 illud: istud M — 39 supra: super M 93

Strana 94
139r" M 142r 189v* verba et facta Cristi et apostolorum ceterorumque sanctorum. 0I » Qui734 habet aures audiendi, audiat«, quam longe recessimus a veritate. Est et factum cum ista materia et consimili ewangelica, sicut modo fit et factum est de materia calicis sangwinisque Cristi dandi populo fideli laycali. Sicut enim patet ex scriptis doctorum de Constancia, 05 fatentur esse ewangelium Cristi et quod apostoli et primitiva ecclesia sic tenuerunt, nichilominus tamen/ eam condempnant dare, sic et tandem dantes et tenentes cum effectu hereticant. Sic suo modo de ista materia dicit Innocencius III Extra De iureiurando, » Etsi735 Cristus precepit| secundum ewangelicam veritatem ,sit sermo vester est, est, non, non', ut affirmacio vel negacio sicut procedit ex ore, ita procedat ex corde, quia tamen hominum excrescente malicia« etc., ita, quod admittit, quod pro re vera, licita et honesta potest iurari, et tandem nolentes iurare »ex736 hoc ipso facto tanquam heretici reputentur« ab eodem, ut Extra De hereticis, Exconmunicamus, primo circa finem. 15 Ecce quomodo iste preceptum Cristi et ewangelium sicut per se dicit, quod Cristus precepit secundum ewangelicam veritatem »sit737 sermo vester est, est, non, non«, audet hereticare et observantes sive observare volentes tanquam hereticos condempnare! Si videtur alicui, quod aliquis sit supra Cristum, valens suum preceptum inmutare et condempnare, potest consentire ei. Sed scire debet quilibet fidelis, quod » yota738 unum aut unus apex non preteribit a lege« Cristi, ymmo » celum739 et terra transibunt, verba autem eius non preteribunt«. Ideo non debet curare condempnaciones istas humanas sive de saguine, sive de non iurando omnino, seu aliis punctis ewangelicis, sed pocius Cristo credere et 25 suis apostolis aliisque sanctis imitatoribus verbo et facto, nomine et re apostolorum Cristi. Ymmo regula monachorum et monialium conmuniter tenet, quod non debent iurare. Unde in Regula, ut dicitur, Benedicti, habetur: » Non 740 iurent, ut non periurent. « Unde sanctus Iacobus apostolus, qui, ut creditur, 30 interfuit in monte, dum Dominus predicta verba protulit, non iurare omnino in canonica sua V c. plane exponit, dicens »ante741 omnia autem, fratres mei, nolite iurare neque per celum neque per terram neque per aliud quodcunque iuramentum; sit autem sermo vester est, est, non, non, ut non sub iudicio decidatis« (»id742 est in condempnacionem « 35 secundum Lyram ibidem), non querens evasiones seu sophisticaciones loycales. Et quia Spiritum sanctum in signo visibili cum aliis apostolis recepit, sibi plus est credendum in sua simplici exposicione, concordante cum dicto Cristi, quam aliorum dictis evasionem querencium, et precipue Lire, qui dicit hic, quod »negacio743 postponitur signo universali affirma- tivo, quod equipollet suo contradictorio, postposita autem (equipollet) suo contradictorio. Hic autem non dicitur omnino non iurare, quia esset sensus, quod in nullo casu esset iurandum, quod est falsum«. 10 20 40 02 recessimus: recessus U — 03 cum... factum est om. U — 04 dandi: dando U — 11 ut: prout U — 12 etc. om. U — 16 iste: isti M — ewangelium: ewangelii M — 29 non debent: non debet M —30 apostolus om. U — 33 neque per terram: etc. U — 37 visibili: visibile M — apostolis om. U — 40 affirmativo: affirmacio M — 41 autem equipollet suo em. sec. Lyram: equipollet om. UM — 42 quia: quod U — 43 quod in: quod om. U — quod est falsum om. U 94

Strana 95
O1 Hec ille. Utique Iacobus apostolus postponit negacionem, dicens/ »ante741 189v" omnia nolite iurare«, et Crisostomus manifeste postponit, dicens »ego744 autem dico vobis omnino non iurare «, sic Augustinus dicit, quod Dominus conmonuit »omnino 45 non iuremus«, ut supra. Et si/ Lyra velit ibi 05 respicere loycam, propono sibi et suis sequacibus illas consimiles propo- siciones: prima habetur Levitici XXI: »Et746 ad omnem mortuum non ingre- dietur omnino«; item Danielis 3° »et747 non tetigit eos omnino ignis« et Actorum IIII »denunciaverunt74s eis, ne omnino loquerentur in 10 nomine Cristi« etc.; Exodi XX »nec749 omnia, que illius sunt«, et sic de aliis, et videbunt, quod exposicio eorum loycalis non valet hic. Unde secundum eos valeret »non tetigit omnino eos ignis«, id est aliquo modo non tetigit eos, quod falsum est, quia nullomodo tetigit eos, quia dicitur ibidem circa finem »quoniam750 nichil potestatis habuisset ignis in corporibus eorum et capillus capitis eorum non esset adustus«. Ymmo et Lira per se in locis allegatis non exponit loyce, sed simpliciter, ut sonat littera. Sic Ezechielis XII super isto »et751 non erit ultra omnis visio cassa« dicit: »Littera752 est sic ordinanda: omnis visio non erit ultra cassa, id est nulla visio erit cassa, quia negacio postposita 20 equipollet suo contrario.« Quare tunc eciam non possum ordinare litteram, sicut Crisostomus facit, scilicet »omnino753 non iurare«? Sed hoc est planum, quod si dixisset Cristus »audistis, quia dictum est antiquis offerre tantum in magnis festivitatibus, ego autem dico vobis non obmittere diem omnino sine offertorio«, vel »dictum est antiquis sacerdotibus non habere partem in tribubus,754 ego autem dico vobis nichil dimittatis eis omnino«, item si dixisset »dictum est antiquis non facies tibi sculptile neque omnem similitudinem,755 ego autem dico vobis non esse omnino absque ymaginibus et picturis« et sic de aliis, non reciperent aliquam loycam sive glosam textum alleviantem 30 et diminuentem, sed pocius aggravantem et ampliorem sensum redden- tem vel simpliciter circa textum manentem. De illo autem, quod dicit Salvator Mathei XXIII »qui756 iurat in altari, iurat in eo, et super omnibus, que super illud sunt « etc. dicitur, quod loquitur Dominus narrative, non assertive, doctrinam ita faciendi 35 nobis/ dando, sed errorem eorum narrando. Et hoc innuit textus, qui dicit: »Ve757 vobis, duces ceci, qui dicitis: quicunque iuraverit per templum« etc. Simile Mathei XV: »Vos758 autem dicitis: quicunque dixerit patri aut matri« etc. Improbat ergo Dominus errorem Iudeorum, qui secundum Crisostomum »aurum,759 quo ipsi delectabantur, et dona, 40 quibus pascebantur, sancciora dicebant, quam ipsum templum vel altare, ut homines prompciores fierent ad offerenda dona quam ad preces 15 25 140r* 1401b M 142v 01 Hec ille om. M — Utique Iacobus apostolus: Si est falsum. Utique Iacobus apostolus U — 02 nolite iurare om. U — 03 dico vobis om. U — 07 prima habetur: prima que habetur M — 08 et non: et om. U — 09 eis: ei U — 10 nomine Cristi: nomine hoc U: nomine Iesu Vulg. — etc. om. M — 11 exposicio: expectacio M — 12 valeret: valet U — 13 falsum est: est falsum M — 14 ibidem: idem M — 15 corporibus eorum: corporibus eos U — 17 Ezechielis XII: Ezechielis VII U — et non erit: et om. M — 19 ultra om. U — erit cassa om. M — 21 omnino om. U — 23 offerre om. U — 24 est antiquis om. U — 33 etc. om. U —34 Dominus om. U — 35 dando om. M — 37 Simile ... matri etc. om. U 95

Strana 96
140v* 140vb fundendas in templo, vel iusticias faciendas«. Hec ille. Et sic secundum o1 Liram »dicebant,760 qui iurabant per templum Dei, nec peccabant nec erant/ in aliquo obligati. Sed illi, qui iurabant per aurum templi« (vel peccuniam, que sacerdotibus offerebatur) »erant760 obligati ad solvendum sacerdotibus certam porcionem auri«, vel tantum, quantum 05 illud donum valebat. Et deducit eos consequenter ad inconveniens, concludendo eis ex propriis dictis, quasi diceret, quod hoc facitis ex avaricia et cupiditate. Patet manifeste ex ordine perverso, quod minus in se dicitis mayus et econverso, cum tamen ex caritate et zelo legis Dei procederetis, econverso deberetis iudicare, ut qui iuraret per templum, quod sanctificat, aurum teneretur reddere etc. Cum templum princi- paliter ordinetur ad/ divinum cultum, et sic quodammodo iuramentum per templum redundat in Deum, qui colitur in templo, sicut iurans in celum, in quo specialiter relucet virtus Dei, quodammodo iurat per Deum. Et hoc est mayus, quam iurare in dono, quod ad vestram utili- tatem offertur. Et quod non dat doctrinam sic faciendi, scilicet iurare per templum vel per celum, patet manifeste supra, ubi dixit »neque761 per celum, quia tronus Dei est, neque per Ierusalem, quia civitas est magni regis«. Ymmo secundum Crisostomum762 dupliciter peccaret, ut supra dictum est. Et dicit Ieronymus, quod »templum763 et altare 20 Cristus est, aurum et donum laudes et sacrificia, que Deo offeruntur. Non enim ille per hec, sed hec per illum sanctificantur«. Hec ille. Et cuiusmodi debent esse oblaciones et sacrificia, vide Crisostomum De inperfecto Mathei II super illo »obtulerunt764 ei munera, aurum, thus" etc. Et ibi pulcre dicit, quibus danda sunt munera, scilicet pauperibus 25 et non habentibus. Ex illo ergo textu non possunt se tueri sacerdotes Bel et pharaonis, quod ipsis sit offerendum ad altare, sicut nec per illum textum Mathei V »si765 ergo offers munus tuum ad altare«, quia »littera766 occidit, spiritus autem vivificat«, sicut potes ibi videre Crisostomum.767 Et Heumo super illo » et768 iuravit per viventem in secula seculorum«/ Apokalipsis X, cum obicitur: Cristus in seipso, in apostolo Paulo et in angelo iuramentum approbat, dicit: » Homines769 recte iurare prohibentur, qui sepe in iuramento falluntur. Non enim homines a iuramento Deus cohibuisset, si in eo peccatum deesse congnovisset; Deus itaque iurare 35 potest, qui non mentitur aliquando, et ipse, qui est veritas, nunquam fallitur, et ideo ipse iurare potest, qui falli non potest. « Ideo dicit Thomas »quod77° in iuramento est magnum periculum, tum propter Dei magnitu- dinem, cuius testimonium invocatur, tum propter labilitatem ligwe/ hu- mane, cuius verbo iuramenta confirmantur«, quia »hic771 perfectus 40 10 15 30 M 143r M 143v 01 in templo em. sec. MPG: eciam templo U: et in templo M — 02 dicebant, qui: dicebant, quod illi, qui Lyra — 09 mayus om. M — 10 ut qui: ut om. U — iuraret: iurat M — 11 reddere etc. om. U — 13 iurans: iurant M — 17 vel per celum: per om. U — 22 Hec ille om. U — 23 cuiusmodi: huiusmodi M — 24 super illo om. M — aurum, thus om. U — 25 ibi pulcre: ille pulcre M — 27 Bel et pharaonis: et om. M — 31 Et Heumo ... et iuravit em.: Et Haymonem super illud iuravit U: Et Heumonem super illo vide. Et Heumo super illo et iuravit M — 33 approbat om. U — 34 in iuramento: in om. M — 38 tum propter ... tum propter em.: dum propter ... cum propter U: tamen propter... tum propter M: tum propter ... tum etiam propter MPL —39 labilitatem em. sec. MPL: libertatem U: labiditatem M 96

Strana 97
OI est vir, qui in verbo non offendit «, Iacobi III. Sed772 cum Deus sit conpen- diosissimus, prohibet verbum superfluum et ociosum, et per consequens iuramentum. Videant ergo iuratores modum, quo iste tres persone iuraverant. et observent modum istum plene, vel omittant omnino 05 iurare. Sed difficile videtur istum modum perfecte congnoscere, ideo securum est nos a iuramentis simpliciter preservare. Et si dicitur: licet, dicit tamen propheta »et773 iurabunt in iudicio veritate et iusticia«, dicendum, quod ista est antiquorum iusticia, scilicet verum iurare, et hoc in iudicio, ut/ dicit: »Audistis,774 quia 141r* 10 dictum est antiquis: non periurabis«. 20 2° per creatorem et non per creaturam iurare debebant, quod subditur: » Reddes774 autem iuramenta tua Domino «. Ut ergo nostra iusticia habun- daret, dixit: » Ego775 autem dico vobis non iurare omnino «. »Sit778 autem sermo vester est, est, non, non« super quo dicit glossa interlinearis. »Qui777 iurare prohibet, loqui docet «. Idem vult Cyprianus in epistola, quod »iurare778 non licet«, quia non potest quis dicere, quomodo aliter iusticia nostra excederet antiquorum iusticiam, nisi non iuraret omnino, et si iurando non excedat, non intrabimus in regnum celorum, quia »nisi779 iusticia vestra« etc. Ideo dicit Crisostomus: »Deinde780 hec omnia mandata in pauperis persona conveniunt«, quia secundum quod dictum est supra, »difficile781 potentes, divites, nobiles et multo difficilius eloquentes credunt Deo«. Unde Crisostomus super Mathei XXIII inquit: » Omnia782 verba secularia non habent in se virtutem Dei; quamvis sint conposita et ingeniosa, 25 mortua sunt, quoniam in venis sensuum suorum non habent virtutem Dei. Propterea/ nec audientem salvant. Omnia autem verba divina, 141r quamvis rustica sint et inconposita, viva sunt, quoniam intus in suis sensibus habent positam veritatem Dei, quasi saguinem in venis inclusum et ideo vivificant audientem, sicut attestatur Petrus ad Cristum dicens: ,Quo ibimus? Verba viva habes‘", hoc est vite eterne, de qua dicit Augustinus in libro de contemplacione: »O783 quam ,gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei'! Fundaris enim in exultacione universe terre, nec est in te senectus, non est in te mancus vel claudus nec gibbosus nec dif- formis, sed omnes occurrunt in virum perfectum, in mensuram etatis 35 plenitudinis Cristi. Quid hac vita beacius est, ubi non est paupertatis metus nec egritudinis infirmitas, nemo leditur, nemo irascitur, nemo invidet, cupiditas nulla ardescit, nullum ibi desiderium, honoris aut potestatis ambicio, nullus in te dyaboli metus, insidie demonum/ nulle nec terror gehenne. Procul mors! Nec corporis nec anime, sed inmortali- 40 tatis vivemus vita iocunda. Nulla in te discordia, sed cuncta consona, cuncta conveniencia.« Que nobis prestare dignetur trinus et unus, qui vivit et regnat Deus in secula seculorum benedictus Amen. 01 Sed om. U — 03 iuramentum om. M — quo iste ... modum om. U — 06 simpliciter om. U — 07 licet om. U — 09 ut dicit: cum dicit M — 17 iuraret: iurare M — 20 Deinde em. sec. MPG: Domine UM — 25 habent: habet M — 26 nec em.: hec UM — audientem: audierem U — verba divina: verba om. U — 28 veritatem: virtutem U — venis: fenis M — 30 viva habes om. U — 33 vel claudus: nec claudus M — 35 beacius est: est om. U — paupertatis: pauper U — 37 ardescit: ardescet U — 39 mors om. U — 41 trinus et unus om. U — 42 be- nedictus om. M — Amen ter M 15 20 30 M 144r 97

Strana 98
m LOCI Matth. 6, 33 ? Luc. 12, 31 © сз о < 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 24 25 26 27 28 29 30 31 32 38 34 35 36 98 Cf. Aniciá Manlii Severini Boethii Philo- Sophiae consolationis 1. V., rec. Weinberg, p. 47 Cf. Eph. 5, 5 Phil. 3, 19 Cf. Weinberg, p. 47 Ibidem, p. 48 Aristotelis Mataphysicorum I minor, 993b Weinberg, p. 50—51 MPL 210, col. 530 Matth. 7, 8 Psal. 50, 7 Psal. 49, 16 Ecclus. 15, 9 (in codicibus per errorem c. X.) Cf. Ex. 40, 10 seqq. Cf. Is. 6, 5 Cf. Ier. 1, 6 Psel. 38, 5 Cf. Is. 6, 6—7 Ter. 1, 9 Psal. 144, 16 (in codicibus per errorem 44) 5—11 (»circumscriptis... racionem«) cf. Heinrici Boich Distinctionum libri, 1. I (Lugduni 1557), f. 2r°; (cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 199v*) C. 24 q. 3 c. 1, Friedberg I. col. 989 (cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 199v*; Hus, De ecclesia, p. 229) Ioh. 18, 23 Cf. X 5.3.3 D. 22 c. 4, Friedberg Y. col. 75 (cf. Heinrici Boich Dist. l. I, Lugduni 1557, f. 2r") C. 7 q. 1c. 9, Friedberg I. col. 569 seq. Cf. Gen. 19, 26 Cf. Glossam ad D. 84 c. 1 Cod. V, 17, 1. 3, Krueger II. p. 212 Ioh. 5, 31 Ioh. 5, 39 Ioh. 5, 46 Ioh. 10, 38 Ioh. 7, 16 Ioh. 18, 23 40 41 42 43 46 47 48 49 50 51 52 53 55 56 58 59 60 61 6: © 63 64 65 67 69 70 7 72 73 Glossa ad C. 24 q. 3 c. 1 Ioannes Andreae, Apparatus ad 1. VI. Decretalium, Proemium 17—19 (»Detrahentibus... inquit«) cf. Heinrici Boich Dist. 1. I. (Lugduni 1657), l. c. Is. 53, 7 Cf. De pen. D. 2 c. 40 19—22 (»Ascribatur... adn. 39 L. Annaei Senecae De beneficiis 1. VII, ed. Carolus Hosius, Lipsiae 1914, 1. IIL., c. 18, $ 2, p. 64 Cf. Physicam auscultationem Ioanne Ar- gypylo Byzantio interprete, 184a Cf. Weinberg, p. 46 I. Cor. 5, 8 Non inveni Cf. Weinberg, p. 72 MPL 22, col. 543 Rom. 1, 20 Cf. Act. 10, 1—35 Cf. De Genesi ad litteram 1. X, MPL 34, eol. 407—428 Rom. 1, 21 Lyra &d Rom. 1, 21 Rom. 1, 22—24 Lyra &d Rom. 1, 22 Ioh. 9, 41 Iac. 4, 6 Lyra, Proemium ad epistolas canonicales Psal. 18, 8 Matth. 11, 25 Aristotelis Posteriorum libri una cum Linconiensi atque Burlaeo fidelissimis interpretibus (Venetiis 1552), col. 2r^ Cf. Thomae Aquinatis De regimine princi- affectus«) vide pum (prologus huius opusculi non vidi) Iac. 1, 17 Non inveni Non inveni Weinberg, p. 63 Timaeus 27c II. Tim. 3, 1 Non inveni Prov. 2, 6 I. Cor. 12, 3 Matth. 10, 20 

Strana 99
74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 80 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 11 120 Ioh. 15, 5 Cf. Ethicorum Nicomacheorum I 1l, 1101b Cf. ibidem, 1101a Non inveni Cf. MPL 122, col. 1079 Ioh. 1, 6 C. 16 q. 1 c. 66, Friedberg I. col. 784 De pen. D. 1 c. 37, Friedberg I. col. 1167 Non inveni Meditationes 1. IX, MPL 168, col. 756 Psal. 83, 10 Is. 1, 6 Non inveni Cf. Ex. 17, 11 Cf. I. Par. 5, 20 Cf. II. Par. 20, 3 Cf. Iudith 4, 13 Ier. 33, 3 I. Mach. 4, 10 X 1. 1. 1, Friedberg II. col. 1 Cf. I. Reg. 2, 3 X 3. 30. 26, Friedberg II. col. 564 X 3. 42. 3, Friedberg II. col. 645 I. Tim. 1, 15 I. Ioh. 1, 5 Cf. Prov. 17 passim Ioh. 14, 6 Matth. 11, 28 Apoc. 3, 20 Cf. De cons. D. 4 c. 154, 156 Psal. 79, 3 1—22 (» Testante... ultimo «) cf. Heinrichi Boich Dist. 1. I. (Lugduni 1557), Prologus MPL 25, col. 949 (cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 200r?) I. Reg. 2, 3 Ier. 9, 23 I. Cor. 4, 7 Gal. 5, 26 Eph. 2, 9 I. Thess. 2, 6 Ioh. 8, 50 Gal. 6, 14 Cf. C. 1 q. 2c. 2 (in codicibus per errorem q. 1) Cf. Psal. 80, 11 D. 37 d. p. c. 7, $6, Frie dberg I. col. 137 - ex Ambrosii Prinerpio expositionis c. 2 epist. ad Coloss; cf. glossam ordinariam (cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 200r") Cf. C. 1q. 1c. 26 (cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 16, f. 200r") De cons. D. 4 c. 156, Friedberg I. col. 1412 Cf. X 3. 42. 3 (cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 200v*) De purgatorio, cod. Bibl. Univ. Brun. Mk 102, f. 159v) 121 122 123 124 125 126 127 128 129 180 131 132 133 134 135 136 187 138 139 140 141 112 143 144 146 146 147 148 149 150 151 152 183 154 155 156 157 159 160 161 162 103 164 165 166 167 Cod. I, 17, 1, Krueger 1I. p. 69 (cf. Sermonem. ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 200v*) Matth. 11, 25 Psal. 30, 20 Is. 64, 7 Tob. 12, 7 I. Cor. 3, 19 Rom. 8, 6 Rom. 8, 7 Iac. 3, 15 Matth. 15, 26 Matth. 7, 6 Apoc. 11, 3 Dan. 12, 10—11 Cf. Lyram ad Dan. 12, 10 Psal. 28, 9 Matth. 16, 17 Dan. 2, 19 Sap. 13, 1 Praefatio N?colai de Lyra ad Ezechielem Matth. 6, 24 Matth. 6, 25 Matth. 6,26 Luc. 12, 24 Is. 55, 7 Apoc. 10, 6 II. Cor. 6, 2 Rom. 8, 1 Lyra ad Rom. 8, 1 Rom. 8, 2 Lyra ad Rom. 8, 2 In libro Pseudoaugustini De fide ad Petrum — MPL 40, col. 753—780 — non inveni Gal. 6, 4—5 Gal. 6, 7—10 II. Cor. 9, 6 Apoc. 14, 3 Iudith 8, 22—23 MPL 22, col. 423 Act. 14, 21 Luc. 24, 46 D. 49 pr., Friedberg I. col. 175 MPL 77, col. 23 Epistolarum libri XI, MPL 77, col. 1209 C. 1 g. 7 c. 27, Friedberg I. col. 437 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 4r*, 19v^, 28r*; Responsiones ad obiectiones, Chytil, Antikrist p. 246; Hus, State succincti, Opp. II, 368; Super Quattuor sententiarum I, p. 640; Korespondence a dokumenty, p. 14; O svatokupectví, p. 34 Ibidem col. 438 C. 24 g. 3 c. 39, Friedberg I. col. 1001 (cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 210r*) Act. 8, 18—19 С. 1 д. 1 с. 21, Friedberg I. col. 365 (cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. 99 

Strana 100
168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 208 204 $5 20? 208 210 Univ. Preg. IV G 15, f. 210v*; Processum consistorialem, 3"; Responsiones ad obiec- tones, Chytil, Antikrist p. 246; Hus, Super Quattuor sententiarum I, p. 640; State succincti, Opp. II, 36a; O svato- kupectvi, p. 85) l. c Clem. 5. 5. 1, Friedberg II. col. 1184 C. 14 g. 3 c. 4, Friedberg I. col. 735 Luc. 6, 34 seqq. C. 14 g. 3 c. 3, Friedberg I. col. 735 (cf. De guadruplici missione, ed Sedlák, Studie a texty I, p. 109; Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 27r*; Processum consistorialem, 13r) Cf. X 5. 19. 1 D. 46 c. 10, Friedberg I. col. 169 C. 23 q. 8 c. 30, Friedberg 1. col. 964 De pen. D. 1 c. 23, Friedberg 1. col. 1163 Marc. 15, 25 Ioh 19, 14 Psal. 43, 22 De pen. D. 1 c. 24, Friedberg I. col. 1164 De pen. D. 1 c. 25, Friedberg I. col. 1164 In Sacramentali Guillelmi de Monte Lauduno — cod. Bibl. Cap. Prag. N. XI., f. 46r—111r — non inveni Raymundus de Penyafort, Summa (Ve- ronae 1774), col. 215/2 MPL 54, col. 279 C. 24 q. 3 c. 26, Friedberg I. col. 997 C. 24 q. 3 c. 28, Friedberg I. col. 998; cf. adn. 188 Non inveni Cf. C. 24 g. 3 c. 27 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 622 D. 95 c. 5, Friedberg I. col. 332 (cf. Punta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 16, f. 31r*; Hus, Tractatus responsivus. p. 27) Cf. I. Tim. 4, 2 Matth. 23, 14 Psal. 118, 63 Non inveni Matth. 7, 13—14 Non inveni X 1. 14. 14, Friedberg IY. col. 130—131 In Chrysostomi Homilis in Epistolam ad Hebraeos — MPG 63, col. 1 — 456 non inveni II. Thess. 2, 3 Matth. 26, 73 Matth. 12, 34 C. 1 q. 1 c. 87, Friedberg 1. col. 389 C. 1q. 1 d. p. c. 63, Friedberg I. col. 375 Ibidem Non inveni Lyra ad Ioh. 6. 72 D. 68 c. 1, Friedberg I. col. 254 Glossa ad D. 68 c. 1 СЁ. С. 5 д. 4 е. 3 Cf. Glossam ad D. 68 c. I 100 211 D. 50 c. 55, Friedberg I. col. 199 212 D. 50 c. 68, Friedberg I. col. 203 213 Cf. X 1. 11. 17 214 D. 32 c. 12, Friedberg I. col. 120 215 I. Tim. 3, 2 216 Tit. 1, 5—6 217 Lyra ad Tit. 1, 6 218 Cf. Glossam ad X 1. 21. 5 219 Glossa ad X 3. 3. 2 220 Glossa ad D. 32 c. 12 221 D. 31 c. 12, Friedberg I. col. 114 222 Glossa ad D. 31 c. 12 223 C. 1 q. 1 c. 87, Friedberg I. col. 389 224 C. 1 q. 1 c. 45, Friedberg I. col. 376 225 D. 32 c. 6, Friedberg I. col. 119 226 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 738 227 Glossa ad C. 11 q. 3 c. 98 228 C. 23 q. 4 c. 39, Friedberg I. col. 919 229 D. 32 c. 6, Friedberg I. col. 119 230 TT. Thess. 2, 3 231 Cf. Summam theologicam III., q. 67, art. 3., MPL 217d, col. 626—627 232 Glossa ad C. 1 q. 1 c. 99 (Cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 26v*; verba » ego tamen pocius darem peccuniam « Sedlák — Mikuláá z DráZdan, p. 34 — рег errorem in propria verba Nicolai vel scriptoris ducit, non &dvertens Nicolaum in hoc loco Glossam allegare) 233 Of. C. 1 q. 1 d. p. c. 76 24 Of. C. 1 q. 10. 75 25 Of. C. 1 q. 1 c. 77 236 Of. C. 1 q. 1 d. p.c. 95 27 Of. C. 1 q. 1 e. 90 ?38 T. Cor. 11, 29 239 Tit. 1, 15 240 С. 1 д. 1 c. 87, Friedberg 1. col. 390 ?41 Epistola beati Eusebii ad Damasum et ad Theodosium de morte gloriosissimi Jeronimi, Burdach 6, 2 p. 197. 242 D. 32 c. 06, Friedberg I. col. 119 424 Raymundus de Penyafort, Suma 1. III. tit. XX X. (De scandelo) $ III. p. 352 (cf. X 3.2.8et Raym. ibidem, $ ТУ, р. 355) 243 Cf. X 3. 2. 7. (tit. De cohabitacione cleri- corum et mulierum, in codicibus per errorem » De vita et honestate clericorum «) 244 Cf. X 3. 2. 10 245 D. 32 c. 6, Friedberg I. col. 118 246 Of. TIT. Reg. 2, 26. 35 247 Glossa ad C. 10 q. 1 c. 15 248 Heinricus de Segusio, Summa in quinque libros Decretalium (Hain 89406), 288v* 249 Of X 1.3.9 250 p). 32 c. 10, Friedberg I. col. 120 251 C. 16 q. 7 e. 31, Friedberg Y. col. 809 252 D. 17 c. 4, Friedberg 1. col. 51 23 C. 1 q. 1 c. 29, Friedberg I. col. 371 254 Tbidem, d. p. c. 29 ?55 De sacerdotio, MPG 48, col. 643 (cf. Contra rectorem in Wildungen, cod. Bibl- 

Strana 101
256 257 258 259 260 261 262 264 267 268 269 270 271 272 298 299 Cap. Prag. D. CXVIII., f. 3lr—v; lacobellus de Misa, De communione parvulorum, ed. Ryba, Betlémské texty, p. 152) Glossa ad C. 1 q. 1 c. 87 C. 24 q. 1 c. 34, Friedberg Y. col. 980 Glossa ad C. 24 q. 1 c. 34 Glossa ad C. 1 q. 1 c. 87 Cf. De cons. D. 2 c. 36 Cf. C. 1q. 1c. 71 Cf. C. 19. 1 e. 90 Ioh. 15, 4 Ioh. 15, 6 Cf. supra adn. 255 X 1. 1. 1, Friedberg II. col. 1 (cf. Puncta, eod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 19v*-*) C. 1q. 1 c. 5, Friedberg Y. col. 358 Cf. C. 1q. 1c. 14 Cf.C.1q. 1c. 1 Cf. C1q. le. 17 C. 1 q. 1 c. 2, Friedberg I. col. 358 Guillelmus de Monte Lauduno, Sacra- mentale, cod. Bibl. Cap. Prag. N. XI., f. 78v* (cap. De corpore Cristi; cf.:, » Quarto, an possit fiers in pane fermentato ? Glossa dicit in c. Cum omnes: videtur minime, quod non possit. Dic contra: alias absurdum esset dicere, quod tota occidentalis ecclesia dampnaretur, que non conficit, nisi in fermentato. «) Cf. De cons. D. 2c. 7 Matth. 26, 26 Matth. 26, 28 Cf. Sacramentale, 1. c., f. 29r*—v* X 3. 41. 7, Friedberg II. col. 640 E hymno » Sacris sollemniis « I. Cor. 5, 11 II. Ioh. 1, 10 IT. Thess. 3, 14 Matth. 18, 17 Matth. 5, 13 Luc. 14, 35 Os. 4, 18 Lyra ad Os. 4, 18 Os. 9, 4 D. 32 c. 6, Friedberg I. col. 118 Cf. Glossam ad De pen. D. 6 c. 1 Glossa ad C. 1 q. 1 c. 30 C. 24 q. 1 c. 42, Friedberg Y. col. 983 C. 18. 1 c. 70, Friedberg I. col. 382—383 C. 1 q. 1 c. 76, Friedberg 1. col. 385 C. 23 q. 4 c. 9, Friedberg 1. col. 901 C. 1 q. 1 c. 62, Friedberg Y. col. 381 Matth. 7, 15 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 737 (cf. Consuetudo et ritus, ed. Kaminsky p. 71; Wyclif, Opus evangelicum I, p. 426; Hus, Contra octo doctores, Pole- mica, p. 420; Collecta, p. 382—383) Ibidem col. 738 (cf. Wyclif, 1. c.) Ibidem (cf. Wyclif, op. cit., p. 429) 300 301 302 303 305 307 308 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 826 327 328 320 331 332 333 334 335 336 337 338 339 341 342 343 Matth. 23, 37 Pseudoechrysostomus, MPG 56, col. 895— —896 (cf. Wyclif, Opus evangelicum, p. 91—92) Matth. 7, 16 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 738-739 (cf. Hus, De ecclesia, p. 181) Cf. D. 68 d. p. c. 2 C.1q.1 c. 68, Friedberg I. col. 382 Glossa ad C. 1 q. 1 c. 68 Act. 20, 28 Rom. 8, 33 Rom. 8, 28 Homiliarum in evangelia 1. II, MPL 76, col. 1220 MPL 17, col. 666 Act. 23, 4 Act. 23, 5 Act. 23, 3 Apoc. 2, 2—5 Ier. 6, 16 I. Tim. 3, 2 Glossa ad X 1. 11. 11 (tit. De temporibus; in codicibus per errorem »De renunciacio- ne«) Cf. X 5. 3. 7 Cf. X 5. 3. 45 Heinrici Boich Dist. 1. I., ad X 1. 11. 16 (Lugduni 1557), f. 40v® Speculum aureum papae, Brown, Appen- dix, col. 78—79 Ibidem, col. 73; cf. C. 14 q. 6 c. 1 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 25r*; Wychf, De simonia, p. 17; Hus, Questio de indulgenciis, Opp. I, 1828) C. 1 q. 1 c. 115, Friedberg Y. col. 403 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, t. 25r*; Hus, Abiciamus opera tenebra- rum, Opp. II, 38b; O svatokupectvi, p- 54; Postilla, p. 251) II. Thess. 2, 3 Is. 10, 33 Is. 27, 7 Is. 28, 10 Is. 28, 15 Is. 33, 1 Iob. 20, 18 Rom. 6, 21 II. Cor. 6, 14 Cf. I. Cor. 2, 9 Sap. 1, 4 Cant. 3, 1 (in codicibus per errorem c. V.) Cf. Ioh. 7, 34 D. 46 c. 2, Fr. I. col. 168 Homiliarum in evangelia 1. I., MPL 76, col. 1120 Matth. 15, 14 Non inveni Psal. 140, 5 De frequenti conmunione, Univ. Brun. Mk 68, f. 146r cod. Bibl. 101 

Strana 102
345 346 347 340 350 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 384 385 386 887 Luc. 13, 24 Iac. 4, 3 Matth. 20, 22 I. Tim. 4, 8 Cant. 3, 2 De virginitate, MPL 16, col. 278 (in codicibus per errorem » De viduitate «) Matth. 23, 5 Marc. 12, 38—39 (in codicibus per erro- rem » Luce «) Non inveni Psęudochrysostomus, MPG 56, col. 640 Non inveni (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 9v*; Sermonem ad clerum, ibidem, f. 206v*; De iuramento I1, eod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 669r; cf. ibi p. 0) Ioh. 5, 44 Ioh. 12, 42—43 Ioh. 9, 21—22 Ioh. 3, 2 (in codicibus per errorem c. II) Cf. Bernhardum Claraevallensem, De consideratione ad Eugenium papam 1. I., MPL 182, col. 372 (cf. Puncta,.cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 8r'—v*; Hus, State succincti, Opp. IL, 35a; Sermo de pace, p. 54) Non inveni Ioh. 4, 11 Eccles. 1, 13—14 Ioh. 6, 15 Cf. Eph. 4, 4—6 Matth. 23, 8—10 Iac. 3, 1 Mathiae de Janov Regulae Veteris et Novi Testamenti V, p. 205 Non inveni Cf. Ecclus. 11, 2.30 Is. 5, 20 et C. 11 q. 3 c. 58, Friedberg I. col. 659 C. 11 q. 3 c. 59, Friedberg I. col. 660 C. 23 q. 4 c. 5, Friedberg Y. col. 900 Lyra ad Dan. 2 in fine Cf. D. 46 c. 1 D. 45 c. 8, Friedberg I. col. 163 Dig. IX, 2, 6, Mommsen-Krueger I. p. 156 Cf. C. 238. 5c. 1 D. 86 c. 4, Friedberg Y. col. 298 Non inveni Non inveni Hieronym epistola 22. ad Eustochium, MPL 22, col. 414 (in codicibus per errorem » Bernhardus «) Ibidem, col. 416 Cf. Luc. 2, 42—52 Cant. 3, 3—4 Cf. Epistulas, MPL 182, col. 370; Sermo- nem in tempore resurrectionis, MPL 183, col. 285 Non inyeni Dan. 11, 32 102 388 Dan. 11, 33 389 Dan. 11, 34 390 I. Ioh. 2, 6 391 Toh. 12, 26 392 Non inveni (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 32 v*; Consuetudinem et ritum, p. 69; De ymaginibus, cod. Bibl. Univ. Brun. Mk 102, f. 175v) 398 Matth. 5, 4 394 Matth. 10, 9 395 Matth. 10, 10 396 Luc. 10, 7 397 Werner, Lateinische Sprichwórter und Sinnspriiche des Mittelalters, p. 23 n. 151 398 Luc. 16, 13 seqq. 399 Matth. 19, 22 400 Luc. 18, 23 401 Marc. 10, 22 402 Głossa ad X 2. 2. 16 403 Glossa ad X 3. 8. 6 404 Dig. VI,1,9, Mommsen Krueger. p. 120 — 121 405 X 2. 12. 5, Friedberg IT. col. 277—278 406 Luc. 22, 24—25 407 Luc. 22, 26 49 C. 11 q. 3 c. 68, Friedberg Y. col. 662 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 14r*; Consuetudinem et ritum, p. 69) 49 p. 8 c. 1, Friedberg I. col. 12—13 (cf. Hus, Defensio articulorum Wyclif, Polemica p. 170—171) 410 C. 23 q. 8d. p. e. 4 et C. 23 q. 8d. p. c. 20, Friedberg I. col. 953, 959 (cf. Hus, Contra octo doctores, Polemica p. 478— 479) 111 C, 23 q. 8 pr., Friedberg I. col. 953 (cf. Hus, Contra octo doctores, Polemica p. 458-459; Questio de indulgenciis, Opp. I, 1768, 177a) 412 Tbidem Cf. Hus, Contr& octo doctores, Polemica, p. 482. 413 Glossa ordinaria ad Luc. 14, 35 414 Matth. 19, 27 415 Marc. 10, 20 416 Marc. 10, 21 417 In Gen. homilia XVI., MPG 12, col. 251 (in codicibus per errorem homilia VI.) 416 Jacobellus de Misa, Ditare clerum, cod. Vindobona N° 4395, f. 159r—172v. Ed. Thomson in Mgri. lohannis Hus Tractatus responsivus; in versione bohe- mica ed. V. Flajśhans—M, Svoboda: M. Jan Hus, Obrana proti Rokycanskym, in Spisy Husovy II, p. 357—371; cf. Sedlák, Mikuláš z Drážďan, p. 32, adn. 1 11? C. 8 q. 1 c. 16, Friedberg I. col. 595 420 0. 8 q. 1 c. 15, Friedberg I. col. 594—595 (cf. Hus, O svatokupectvi, p. 89) 421 Glossa interlinearis ad Matth. 10, 9 423 Matth. 10, 9 

Strana 103
423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 4408 44 = 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 454 455 456 457 Lyra ad Matth. 10, 9 Gaufridi Abbatis Declamationes de col- loguiis Simonis cum Iesu ex S. Bernardi Sermonibus collectae, MPL 184, col. 483 Homiliarum in evangelia 1. II., MPL 76, col. 1233 Pseudoaugustinus, MPL 42, col. 1219 Non inveni Sermo de conversione ad clericos, MPL 182, col. 855 Apud Isidorum non inveni, cf. tamen Bernardum Claraevallensem, Liber de modo bene vivendi, MPL 184 (Pseudo- bernardus), col. 1213: »Semper habebis pacem mentis, si te a strepitu terrenarum accionum subtraxeris «. Ioh. 5, 61 Non inveni Glossa ordinaria ad Luc. 14, 33 Matth. 10, 9 Luc. 14, 22 Luc. 18, 24 Marc. 10, 24 Non inveni (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 4r") Burdach 6/2 1. c. p. 65 Non inveni (cf. Cortinam de anticristo, ed. Kaminsky, p. 38) Burdach o. c. p. 66 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 4v") Burdach, o. c. p. 102 Burdach o. c. p. 109—110, 113 (cf. Punc- ta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 4v*; De quadruplici missione, ed. Sedldk, Studie & texty I, p. 109; Hus, Postilla, p. 354) Werner, op. cit. p. 25, n. 183 MPG 59, col 68 Non inveni Non inveni Pseudochrysostomus, MPG 56, 815—816 Non inveni Sermo 71, MPL 38, col. 412 Hexameron 1. VI, MPL 19, col. 263 MPL 41, col. 339 Lyra ad I. Cor. 6, 10 MPL 16, col. 291 (cf. Hus, Postilla, p. 288) Augustinus, MPL 34, col. 135 (in codicibus per errorem Ambrosius); (cf. Hus, Diliges Dominum, Opp. II, 28a) Augustimus, De catechizandis rudibus, MPL 40, col. 339 (in codicibus per errorem Ambrosius) C. 1 q. 2 c. 9, Friedberg I. col. 410—411 (cf. Cortinam de Antricristo, ed. Kaminsky, p. 41) C. 16 q. 1 c. 67, Friedberg I. col. 784 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. ТУ С 15, f. 13v*) C. 13q. 1d. p.c. 1 $ 11, Friedberg I. col. 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 485 486 487 489 490 491 492 493 494 495 496 719—720 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 14v*) D. 44, pr., Friedberg I. col. 156—157 Ibidem Glossa ad D. 44, pr. MPL 182, col. 86 Ibidem Non inveni (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 8v*; De proprio sacerdote et casibus, cod. Bibl. Univ. Brun. Mk 102, f. 87r) CI q 3 c. 13, Friedberg I. col. 417 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 165, f. 15v*; Hus, O svatokupectví, p. 45) Cf. C. 23 q. 7 c. 2—3 3—6 (»domini ... converterent«) cf. F. M. Bartoš, Sborník husitského kazatele asi z r. 1415, p. 20; Iohannes Siloensis apud Robert Kalivoda, Husitska ideologie, p. 408, adn. 38 Cf. C. 24 q. 1, pr., Friedberg I. col. 732 Luc. 9, 23 (in codicibus per errorem c. XI.) Cf. Eph. 5, 29 Non inveni (cf. Iohannis Siloensis Colleo- tarum quae ad nos pervenerunt t. I, ed. Molnár, f. 96a?, p. 132) Non inveni Non inveni Matth. 11, 12 Cf. Werner, op. cit., p. 94, n. 154: »Sper- nere nullum. spernere mundum, spernere sese | spernere se sperni sunt preciosa Deo.« II. Cor. 11, 25 Act. 5, 41 Luc. 9, 23 Matth. 25, 9 Cf. in Sermone 304, MPL 38, col. 1595 Matth. 10, 22 Pseudoaugustinus, MPL 39, col. 2129 Cf. MPL 75, col. 681 Gal. 5, 24 Non inveni MPL 15, col. 1667 Pseudobernardus, Meditatio in passionem et resurrectionem Domini, MPL 184, col. 751—752 I. Pet. 2, 19—20 I. Pet. 4, 15—16 MPL 182, col. 760 MPL 183, col. 200 MPL 16, eol. 204 Sententiarum 1. II, MPL 83, col. 602 Apologia ad Guillelmum, MPL 182, col. 899—900 Sententiarum 1. III, MPL 83, col. 695 l. c. Sermo De christiano opere cum operibus non christianis, MPL 39, col. 2237—2238 103 

Strana 104
497 498 358 504 505 85583 510 511 512 513 514 515 516 517 527 531 532 (cf. De ymaginibus, cod. Bibl. Univ. Brun. Mk. 102, f. 174v) MPL 183, col. 278 MPL 22, col. 348 MPL 183, col. 506 Matth. 10, 37 Psal. 68, 33 De pen. D. 1d. p. c. 35, Friedberg I. col. 1166—1167 MPL 32, col. 884—885 Tob. 4, 1. Tob 4, 20 Psal. 36, 5 Psal. 54, 23 MPL 76, col. 1195—1196 Non inveni MPL 75, col. 565 MPL 33, col. 628 Liber de contritione cordig, MPL 40, col. 946 (in codicibus. per errorem »in Meditacionibus «) In Cantica, MPL 183, col. 847 (cf. Hus, Postilla, p. 373) Psal. 103, 18 In Cantica, MPL 183, col. 1072 Non inveni In Cantica, MPL 183, col. 381 (Phil. 2, 7) Non inveni Sermones, MPL 183, col. 267 Non inveni In Cantica, MPL 183, col. 883 Sermones, MPL 183, col. 705 In Cantica, MPL 183, col. 1010 Deut. 20, 10 Matth. 10, 12 X 3. 29. 6, Friedberg II. col. 623 Matth. 10, 11 Marc. 16, 15 (in codicibus per errorem »Mathei «) Non inveni MPL 182, col. 775 seqq. (cf. Hus, De ecclesia, p. 70) Ios. 8, 33 III. Reg. 8, 14—15 III. Reg. 8, 55 Cf. D. 95 c. 5 D. 95 c. 6, Friedberg I. col. 333 (cf. Consuetudinem et ritum, ed. Kaminsky, p- 85, Hus, Defensio Articulorum Wiclef, Polemica p. 148) D. 95 c. 7, Friedberg I. col. 334 (cf. Consuetudinem et ritum, ed. Kaminsky, p. 85) I. Pet. 5, 3 D. 95 c. 6, Friedberg I. col. 333—334 (cf. Consuetudinem et ritum, ed. Ka- minsky, p. 85) Cf. D. 95 c. 5 Guillelmus de Monte Lauduno, Sacra- mentale, cod. Bibl. Cap. Prag. N. XI., f. 53v^ 104 541 542 ESSESE 550 551 652 557 558 559 561 562 566 567 570 571 572 673 574 576 576 577 576 570 581 583 584 585 586 587 590 591 Matth. 10, 1 Luc. 9, 1 Luc. 10, 8—9 Ioh. 2, 10 Cf. Ps. 103, 15 Cf. Zach. 9, 17 Matth. 22, 2 Leo papa, Sermo quadragesimalis, MPL 54, col. 279 Flores temporum, ed. Eccard, col. 1587 Ezech. 8, 17 Thren. 2, 12 Cf. Ioh. 2, 1—11 Cf. Leonem papas, Sermo quadragesi- malis, MPL 54, col. 279 Cf. Wyclif, De veritate Sacrae Scripturae, II, p. 276; De civili dominio II, p. 58 seqq.; Trialogus, p. 378 seqq; De simonia, p. 24; frequenter apud Hus occurrit; cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 16v* De cons. D. 2 c. 7, Friedberg Y. col. 1316 (Cf. Sermonem ad clerum, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 202r*) Act. 4, 32 Cf. Act. 2, 46 Ioh. 4, 23 De oratione dominica, MPL 4, col. 521 Cf. Pseudochrysostomum, Opus imper- fectum in Matthaeum, MPG 56, col. 710 Sap. 14, 12 Is. 41, 7 Ier. 7, 17 Is. 42, 8 Is. 45, 20 Sap. 14, 12 Sap. 15, 7 Is. 40, 18 Is. 40, 20 Ier. 2, 26 Ier. 10, 8—9 Fzech. 21, 21 Ier. 8, 19 Ier. 9, 13 (in codice per errorem c. 10) Ier. 11, 13 (in codice per errorem c. 9) Ier. 13, 8 Ier. 16, 10 Ier. 22, 8 (in codice per errorem c. 17) ler. 25, 6 Ier. 32, 29 Ter. 35, 15 Ier. 44, 19 Ezech. 5, 6 Ier. 2, 4 Ier. 51, 20 Ezech. 8, 17 Ezech. 16, 40 D. 63 d. p. c. 28, Friedberg Y. col. 244 IV. Reg. 10, 27 III. Reg. 18, 40 Cod. IX, 47, 17, Krueger 1I. p. 391b 

Strana 105
592 Ter. 11, 18 593 Act. 19, 24 seqq. 8% Dan. 14 passim 595 Cf. Act. 16, 16—17 596 Cf. Act. 2, 46 587 Luc. 11, 37 598 Luc. 7, 36 599 Marc. 14, 22 600 Luc. 22, 15 601 Luc. 22, 17 #02 Luc. 22, 19 603 Toh. 6, 59 6 Lyra ad Ion. 6, 52 65 C£. cod. Bibl. Cap. Prag. N. XI., f. 78*, 80v* etc. 906 D. 23 c. 16, Friedberg Y. col. 84 * Matth. 6, 9 $8 Matth. 6, 11 $099 Verba Simonis Fédati, de Cassia, dicti (cf. De conclusionibus doctorum in Constantia p. 595, 601; Sermo ad clerum de materia sanquinis, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 16, f. 142 r*) cose [oh. 6, 59 $19 Non inveni $11. Cf. T. Cor. 11, 29 $11* Non inveni 91? De cons. D. 2 c. 10, Friedberg Y. col. 1317 613 Cf. X 5. 38. 12 *4 Matth. 24, 12 *15 Luc. 18, 8 616 T. Tim. 2, 1 617 Non inveni «18 C. 8 q. 1 c. 19, Friedberg I. col. 596 (cf. De quadruplici missione, ed. Sedlák, Studie & texty I, p. 117) 919 Speculum aureum papae, ed. Brown, Appendix, p. 72—73 (cf. De quadruplici missione, ed. Sedlák, op. cit. p. 116; Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 25r*) 620 Glossa ad L. VI 3.3. ! (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 27r*) 621 De cons. D. 1 c. 58, Friedberg Y. col. 1308 932 Heinrici Boich Distinctionum libri, 1. III, ad X 3. 5. 11 (Lugduni 1557), f. 187r*-^ 633 Summa Astesana, De simonia, 1. 6, tit. 55, 3 64 Summa aurea, I. (Hain 8964), 337r^ 625 Tud. 17, passim 626 Ts. 33, 15 627 Q. 1 q. 1 c. 114, Friedberg Y. col. 402 $38 C. 1 q. 3 c. 7, Friedberg I. col. 413 (cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 16, f. 22r; Hus, State succincti, Opp. II, 36a) 620 C. 1 q. 1 c. 21, Friedberg I. col. 3685—366 $30 Cf. Glossam ad C. 1 q. 1 c. 11 “1 C. 1 q. 1 c. 11, Friedberg I. col. 361 632 Of, X 5. 3. 29 V, tit. De simonia ES 636 637 o 41 2 55258 47 ESSESGEE 656 057 658 659 661 662 664 665 666 667 670 671 Cf. X 5. 3. 9 (cf. Hus, Articuli anno 1408 — responsa, Doc. p. 159) Cf. X 1.4.11 Cf. D. 8c. 2 X 5. 3. 41, Friedberg II. col. 716 Cf. C. 1 q.3c. 2 (cf. Hus, State succincti, Opp. II, 36a) C. 1 q. 1 c. 104, Friedberg 1. col. 399 ot Glossa ad hune locum (Cf. Puncta, cod. Bibl. Univ. Prag. IV G 15, f. 26r") Is. 33, 15 Heinricus de Segusio, Summa aurea, l. V, tit. De symonia (Hain 8694), 337v*-" et loannes Lector de Friburgo, Summa confessorum (Hain 7365), tit. I, q. 33 Ioannes Lector de Friburgo, 1. c. IV. Reg. 4, 40 Matth. 6, 2 Matth. 6, 5 Matth. 23, 14 Marc. 12, 40 II. Tim. 3, 5—7 Matth. 6, 7 Matth. 6, 16 Matth. 23, 5 Matth. 23, 4 Luc. 11, 46 D. 12 c. 12, Friedberg Y. col. 30 Matth. 15, 3 Matth. 15, 6—7 Marc. 7, 8 Dan. 6, 7 Lyra ad Dan. 6, 7 Clem. 5. 10. 1, Friedberg II. col. 1191 Non inveni (cf. Psal. 112, 13) Est. 14, 9 Act. 12, 5 Cf. C. 17 q. 4 c. 29 (in codicibus per errorem q. 1) Psal. 10, 10 (in codicibus per errorem Psal. 9) L. VI. 5. 11. 24, Friedberg 1I. col. 1106 Glossa ad L. VI. 5. 11, 24 Luc. 19, 40 C. 26 q. 7 c. 12, Friedberg I. col. 1044 Apoc. 3, 15—17 Ier. 48, 10 (cf. Glossam ad X 1. 42. 2) Cf. Ecclus. 2, 14 Cf. Deut. 22, 11 Cf. 3. Reg. 18, 21 Luc. 16, 33; Matth. 6, 24 Cf. 1. Ioh. 3, 10 Luc. 9, 62 II. Pet. 2, 1 et X 5. 9. 4, Friedberg II. col. 791 Matth. 19, 22; 24, 13 Pseudochrysostamus, MPG 56, col. 689 Matth. 5, 19 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 688 (cf. Wyclif, Opus evangelicum I, p. 121 105 

Strana 106
684 685 686 687 688 690 691 692 693 694 695 696 697 698 700 701 703 704 705 706 707 708 709 711 712 713 714 715 716 717 718 720 l. c. (cf. De $uramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI. f. 151v—1062r; Wyclif, Opus evangelicum I, p. 122—123) Matth. 5, 20 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 689 (cf. Wyclif, Opus evangelicum I, p. 125) 1. c. (ef. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 162v; Wyclif, Opus evangelicum I, p. 131) Cf. Matth. 3, 10; Luc. 3, 9 Lyra ad Matth. 5, 21 Matth. 5, 22 Тег. 14, 8—9 Matth. 3, 10 Matth. 3, 4 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 649 (cf. De éuramento Il, cod. Bibl. Cap. Prag. C. OXVI., f. 162r) Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 809 (cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. OXVI., f. 164r) Matth. 5, 19 Glossa interlinearis ad Matth. 5, 19 Glossa ordinaria ad Matth. 5, 19; Wala- fridus Strabo, MPL 114, col. 92 Pseudachrysostomus, MPG 56, col. 689 (cf. Wyclif, Opus evangelicum I, p. 125) Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 743 (Cf. Consuetudinem et ritum ed. Kaminsky p. 72, De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 164r; Processum consistorialem, 9r) C. 23 q. 4 d. p. c. 15, Friedberg 1. col. 903—904 C. 23 q. 4 c. 16, Friedberg Y. col. 904 (cf. Hus, Contre octo doctores, Opp. I, 317a) Matth. 13, 28 Lyra ad Matth. 13, 28 Matth. 13, 29 C. 23 q. 4 c. 14, Friedberg Y. col. 903 Glossa ordinari& ad Matth. 13, 28; Walafridus Strabo, MPL 114, col. 132 Matth. 13, 29 MPG 58, col. 477 Rom. 13, 4 C. 23 q. 4 d. p. e. 16, Friedberg Y. col. 904 Cf. Ex. 22, 18 Matth. 5, 22 Glossa ordinaria &d Matth. 5, 22 Non inveni II. Cor. 3, 6 MPL 117, col. 617 Cf. C. 23 q. 4 d. p. c. 15 Rom. 8 passim Rom. 8, 15 Matth. 5, 33 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 679 (cf. De iuramento I, ed. Sedlák, Studie a texty I, p. 86, 94; De iuramento II, 106 721 = to to 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 793 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 162v; Wyclif, Opus evangelicum I, p. 185) Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 698 (cf. De iuramento I,ed. Sedlák, Studie a texty I. p. 68; Hus, Expositio Decalogi, p. 8—9; Wyclif, Opus evangelicum I, p. 187) Ibidem (cf. De ?uramento I, ed. Sedlák, Studie a texty I, p. 96; De śuramento I1, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 161v; Processum consistorialem, lr—v; Hus, Expositio Decalogi, p. 8—9; Wyclif, Opus evangelicum I, p. 187) Ibidem (cf. De $uramento I, ed. Sediák, Studie a texty I, p. 87; Processum consistorialem, "Iv—8r; Hus, Expositio Decalogi, p. 8—9; Wyclif, Opus evan- gelicum I, p. 187) Ibidem (cf. De iuramento I, ed. Sedlák, Studie a texty I, p. 86; Processum consistorialem, "Ir; Hus, Expositio Deca- logi, p. 8—9; Wyclif, Opus evangelicum I, p. 187 —188) Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 697— —698(cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 164r—v; Processum consistorialem, бу, 8v—9r; Wyclif, Opus evangelicum I, p. 186) MPG 13, col. 1757 (cf. De iuramento I, ed. Sedlák, Studie a texty I, p. 94; De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI, f. 161v; Processum consistoria- lem, 8r) C. 22 q. 1 c. 3, Friedberg I. col. 862 (cf. De iuramento I, ed. Sedlak, Studie a texty I, p. 94; De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 161r; Processum consistorialem, Sr) De cons. D. 2 c. 54, Friedberg I. col. 1334 (cf. De $uramento II, cod. Bibl. Cap Prag. C. CXVI., f. 161r) Cf. C. 28 q. 1 c. 9 (cf. De ïuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 161r) Cf. Matth. 5, 37; Iac. 5, 12 Flores temporum, ed. Ekkard, col. 1578 Matth. 5, 34 Non inveni (cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVL,, f. 167v) Matth. 11, 15 X 2. 24. 26, Friedberg 1l. col. 369 (cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 101r; Processum consi- storialem, 8v) X 5. 7. 13, Friedberg II. col. 789 Matth. 5, 37 Matth. 5, 18 Matth. 24, 35 MPL 66, col. 319 (cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 161v) Iac. 5, 12 Lyra &d Iac. 5, 12 Lyra &d Matth. 5, 34 (cf. De iuramento II, 

Strana 107
744 745 746 747 748 749 750 751 752 756 759 760 761 762 cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 166r) Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 697 C. 22 q. 1 c. 3, Friedberg I. col. 862 Lev. 21, 11 Dan. 3, 50 Act. 4, 18 Ex. 20, 17 Dan. 3, 94 Ezech. 12, 24 Lyra ad Ezech. 12, 24 (cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 166v) 753 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 697 754 Cf. Num. 1, 47 seqq. 755 Сf. Ex. 20, 4 Matth. 23, 20 (in codicibus per errorem c. XIII) 757 Matth. 23, 16 758 Matth. 15, 5 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 883 (cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 165v) Lyra ad Matth. 23, 16 (cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 165v) Matth. 5, 34—35 Cf. Pseudochrysostomum, MPG 56, col. 697 (ef. Hus, Depositiones testium 1414, Doc. p. 185) Glossa ordinaria ad Matth. 33, 16 764 Matth. 2, 11; Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 942 765 Matth. 5, 23 766 II. Cor. 3, 6 767 Cf. Pseudochrysostomum, MPG 56, col. 691 768 Apоc. 10, 6 769 MPL 117, col. 1064 770 Summa theologica II/2, q. 89, art. 3, MPL 217c, col. 690—691 771 Jac. 3, 2 6—13 (» Sed ... preservare «) e Wyclif, Opus evangelicum I, p. 189 (cf. De iuramento I, ed. Sedlák, Studie a texty I, p. 91; De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 167r) Cf. Ler. 4, 2 774 Matth. 5, 33 775 Matth. 5, 34 776 Matth. 5, 37 Glossa interlinearis ad Matth. 5, 37 (ef. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 161v) Liber de mortalitate, MPL 4, col. 585 Matth. 5, 20 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 701 (cf. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 169r) Cf. adn. 354 Pseudochrysostomus, MPG 56, col. 896 (ef. De iuramento II, cod. Bibl. Cap. Prag. C. CXVI., f. 169r) Non inveni 772 773 777 778 779 780 781 782 763 783 107

Strana 108
Auctoris ad sua ipsius opera revocationes De quadruplici missione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De usura Puncta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusiones de materia sanguinis — (De conclusionibus doctorum in Constantia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. 114va . . De imaginibus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. 125va . . De oratione Dominica (Super Pater noster) . . . . . . . . . . . f.116rb, 125r2 129rb f. 116vb f. 1171b f. 11713, 122rb Adnotationes in marginibus codicum manu scriptorum Adnotationes marginales codices C et M tantum habent; in U omnino non apparent. Adnotationes, quibus in extenso marginibus inscriptis scribae verba, in textu per abbreviationes citationes adducentia, explicaverunt, non adduximus. Omittuntur etiam assignationes thematum correctionumque textus marginibus inscriptae, quas utrasque in apparatu critico vide. . . . . . . f. 113v margo sinister . . . . f. 114r margo dexter . . . . f. 108v margo sinister f. 109r margo sinister f. 109r margo dexter f. 112r margo dexter I. Codex C f. 101r margo dexter . . . . nota f. 10lv margo dexter . . . . caritas margo sinister . nota . . . sequens materia in XV foliis sapit heresim et scanda- f. 101r margo superior . losa est de usura Leviticus 25 de homicidio verus sacerdos Iudas unus contradixit concilio baptisma hereticorum . II. Codex M f. 110r margo dexter . . . . f. 111r margo dexter . . . erraverunt a bono triplex bonum utile delectabile honestum duplex racio multiplex error hominum veritas non est tacenda, licet multi propter eam trucidantur 108

Strana 109
hh ны ны го т "^ ео пб rh rh rh rh НЫ еб lllv margo sinister . . 112v margo sinister . 114v margo sinister . . 119r margo dexter . 119v margo sinister . . 120r margo dexter . 120v margo sinister . . 121r margo dexter, . margo inferior . 121v margo sinister . . 122r margo dexter . 123r margo dexter . 123v margo sinister . 125v margo sinister . . 126r margo dexter . . 126v margo sinister . 132r margo dexter . 133r margo dexter 133v margo sinister . 184r margo dexter . 138v margo superior. 140v margo sinister . . I4dlr margo dexter . . 141v margo sinister . . de vita . caritas de suffragiis mortuorum . vanum . in casu necessitatis de suffragiis mortuorum non conmittenda est symonia de confeccione . quod non conficit indignus qui scit malum sacerdotem et facit eum ministrantem, particeps eius est . de symoniacis Gregorius quod non dare eis de episcopis de factis malorum . malus unionem non potest dare, quod est sacramentum qui rite est, ordinatus panis . ex consuetudine celebrantes . Num. 26? dicens: Separamini a thabernaculis hominum istorum durissimorum et nolite tangere de omnibus, que sunt in eis, ne simul pereatis in peccatis eorum. Ostendens, ut qui se a Chore et Datan et Abiron non separasset, statim penas pro impia conmunione exsolvisset. Ubi ostenditur omnis omnino cum auctoritatibus supplicio eorum coniungi, qni fuerunt peccato eorum contaminati. Hec ibi. . Crisostomus; fides; spes de symea qui conmunicant malis . Simea . dolentes mercatores . de adulatoribus . dilatati meretrix . sequela . posessio . de benediccione . osculum pacis . de oracione . quad omnes conmunicabant . in nomine . littera occidit . periurium per elementa . Michael 109 

Strana 110
INDICES AUCTORITATUM Numeris inclinatis adnotationes indicatur I. Index locorum Seripturae Gen. 19, 26 — 28 Ex. 17, 11 — 87; 20, 4 — 755; 20, 17 — 749; 22, 18 — 710; 40, 10 segg. — 15 Lev. 21, 10 — 746 Num. 1, 47 segg. — 754 Deut. 20, 10 — 524; 22, 11 — 972 Jos. 8, 33 — 531 Iud. c. 17 — 625 I. Reg. 2, 3 — 94, 107 Ш. Век. 2, 26 — 246; 2, 35 — 246; 8, 14—15 — 532, 533; 18, 21 — 673; 18, 40 — 590 IV. Reg. 4, 40 — 642; 10, 27 — 589 I. Par. 5, 20 — 88 II. Par. 20, 3 — 89 Tob. 4, 1 — 504; 4, 20 — 506; 12, 7 — 125 Iudith 4, 13 — 90; 8, 22—23 — 156 Est. 14, 9 — 661 Tob 20, 18 — 331 Psal. 10, 10 — 664; 18, 8— 60; 28, 9 — 135; 30, 20 — 123; 36, 5 — 506; 38, 5 — 18; 43, 22 — 179; 49, 16 — 13; 50, 7 —18; 54, 23 — 507; 68, 33 — 501; 73, 9 — 104; 80, 11 — 116; 83, 10 — 84; 103, 15 — 545; 103, 18 — 514; 112, 13 — 660; 118, 63 — 193; 140, 5 — 342; 144, 16 — 21 Prov. 2, 6 — 71; c. 17 — 99 Eccles. 1, 13— 14 — 362 Cant. 3, 1 — 336; 3, 2 — 348; 3, 3—4 — 384 Sap. 1, 4 — 335; 13, 1 — 138; 14, 12 — 561, 566; 15, 7 — 567 Ecelus. 2, 14 — 671; 11, 2 — 369; 11, 30 — 369, 15, 9 — 14 Is. 1, 6 — 85; 5, 20 — 370; 5, 57 — 144; 6, 5 — 16; 6, 6—7 — 19; 10, 30 — 326; 27,7 — 827; 28, 10 — 828; 28, 15 — 329; 33, 1 — 330; 33, 15 — 626, 639; 40, 18 — 568; 40, 20 — 569; 41,7 — 562; 42, 8 — 564; 45, 20 — 565; 53, 7 — 40; 64, 7 — 124 Ier. 1, 6 — 17; 1, 9 — 20; 2, 4 — 584; 2, 26 — 570; 4, 2 — 778; 6, 16 — 316; 7, 17 — 563; 8, 19 — 573; 9, 13 — 574; 9, 23 — 108; 10, 8—9 — 571; 11, 13 — 575, 11, 18 — 592; 13, 8 — 576, 14, 8—9 — 689, 16, 10 — 577; 22, 8 — 578; 25, 6 — 579; 32, 29 — 580; 33, 3 — 91; 110 35, 15 — 581; 44, 19 — 582; 48, 10 — 670; 51, 20 — 585 Thren. 2, 12 — 551 Ezech. 5, 6 — 583; 8, 17 — 550, 586; 13, 24 — 751; 16, 40 — 587, 21, 21 — 572 Dan. 2, 19 — 137; 3, 50 — 747; 3, 94 — 750; 6, 7 — 657; 11, 32 — 387; 11, 33 — 388, 11, 34 — 389; 12, 10—11 — 133; c. 14 — 594 Os. 4, 18 — 285; 9, 4 — 287 Zach. 9, 17 — 546 I. Mach. 4, 10 — 92 Matth. 2, 11 — 764; 3, 4 — 691; 3, 10 — 686, 690; 5, 4 — 393; 5, 13 — 283; 5, 18 — 738; 5, 19 — 680, 694; 5, 20 — 683, 779; 5, 22 — 688, 711; 5, 23 — 765; 5, 33 — 719, 774; 5, 34 — 732, 775; 5, 37 — 730, 737, 776; 6, 2 — 648; 6, 5 — 644; 6, 7 — 648, 6, 9 — 607; 6, 11 — 608; 6, 16 — 694; 6, 24 — 140, 674; 6, 25 — 141; 6, 26 — 142; 6, 33 — I; 7, 6 — 181; 7, 8 — 11; 7, 13 —14 — 195; 7, 15 — 296; 7, 16 — 302; 8, 20 — 438; 10, 1 — 541; 10, 9 — 394, 422, 433; 10, 10 — 395; 10, 11 — 527; 10, 12 — 525, 10, 20 — 73; 10, 22 — 480; 10, 37 — 500; 11, 12 — 473; 11, 15 — 734; 11, 25 — 61, 122; 11, 28 — 101; 12, 34 — 201; 13, 28 — 701; 13, 29 — 703, 706; 15, 3 — 654; 15, 5 — 758; 15, 6—7 — 755; 15, 14 — 340; 15, 26 — 130; 16, 15 — 528; 16, 17 — 136; 18, 17 — 282; 19, 22 — 399, 678; 19, 27 — 414; 20, 22 — 346; 22, 2 — 547; 23, 4 — 651; 23, 5 — 350, 650; 23, 8—10 — 465; 23, 14 — 645; 23, 16 — 757; 23, 20 — 756; 23, 37 — 300; 24, 12 — 614; 24, 13 — 192, 678; 24, 35 — 739; 25, 9 — 478; 26, 26 — 274; 26, 28 — 275; 26, 73 — 200 Mare. 7, 8 — 656; 10, 20 — 415; 10, 21 — 416; 10, 22 — 401; 10, 24 — 436; 12, 40 — 646; 14, 22 — 599; 15, 25 — 177 Luc. 2, 42—52 — 383; 3, 9 — 686; 6. 34 seqq. — 171; 7, 36 — 598; 9, 1 — 542; 9, 23 — 468, 477; 9, 62 — 676; 10, 7 — 396; 10, 8—9 — 643; 11, 37 — 697; 11, 

Strana 111
46 — 652; 12, 24 — 143; 12, 31 — 2; 13, 24 — 344; 14, 22 — 434; 14, 35 — 284; 16, 13 seqq. — 398; 16, 33 — 674; 18, 8 — 615; 18, 23 — 400; 18, 24 — 435; 19, 40 — 667; 20, 46 — 351; 22, 15 — 600; 22, 17 — 601; 22, 19 — 602; 22, 24—25 — 607; 22, 26 — 407; 24, 46 — 159 loh. 1, 6 — 79; 2, 1—11 — 552; 2, 10 — 544; 3, 2 — 358; 4, 11 — 361; 4, 23 — 558; 5, 31 — 31; 5, 39 — 32; 5, 46 — 33; 5, 61 — 430; 6, 15 — 363; 6, 59 — 603, 609a; 7, 16 — 35; 7, 34 — 337; 8, 50 — 113; 9, 21—22 — 357; 9, 41 — 57; 10, 38 — 34; 12, 26 — 391; 12, 42—43 — 356; 14, 6 — 100; 15, 4 — 263; 15, 5 — 74, 264; 18, 23 — 24, 36; 19, 14 — 178 Act. 2, 46 — 596; 4, 18 — 748; 4, 32 — 556; 5, 41 — 476; 8, 18—19 — 166; 10, 158; 1—35 — 51; 12, 5 — 662; 14, 21 — 16, 16—17 — 595; 19, 24 seqq. — 593; 20, 28 — 307; 23, 3 — 314; 23, 4 — 312; 23, 5 — 313 Rom. 1, 20 — 50; 1, 21 — 53; 1, 22—24 — 55; 6, 21 — 332; c. 8 — 717; 8, 1 — 147; 8, 2 — 149; 8, 6 — 127; 8, 7 — 128; 8, 15 — 718; 8, 28 — 309; 8, 33 — 308; 13, 4 — 708 I. Cor. 2, 9 — 334; 3, 19 — 126; 4, 7 — 109; 5, 8 — 46; 5, 11 — 279; 11, 29 — 238, 611; 12, 3 — 72 II. Cor. 3, 6 — 714, 766; 6,2 — 146; 6, 14 — — 333; 9,6 — 154; 11,25 — 475 — Gal. 5, 24 — 438; 5,26 — 110; 6, 4—5 10 — 153; 6, 14 — 114 152; 6, 7— Eph. 2, 9 — 111; 4, 4—6 — 364; 5, 5 — 4; 5, 29 — 469 Philipp. 3, 19 — 5 I. Thess. 2, 6 — 112 II. Thess. 2, 3 — 199, 230, 325; 3, 14 — 281 I. Tim. 1, 15 — 97; 2, 1 — 616; 3, 2 — 215, 317; 4, 2 — 191; 4, 8 — 347 II. Tim. 3, 1 — 69; 3, 5—7 — 647 Tit. 1, 5—6 — 216; 1, 15 — 239 Iac. 1, 17 — 64; 3, 1 — 366; 3, 2 — 771; 3,15 — 129; 4, 3 — 345; 4, 6 — 58; 5, 12 — 730, 741 I. Pet. 2, 19—20 — 487; 4, 15—16 — 488; 5, 3 — 537 II. Pet. 2, 1 — 677 I. Ioh. 1, 5 — 98; 2, 6 — 390; 3, 10 — 675 II. loh. 1, 10 — 280 Aроc. 2, 2—5 — 315; 3, 15—17 — 669, 3, 20 — 102; 10, 6 — 145, 768; 11, 3 — 132; 14, 3 — 155 111

Strana 112
II. Index locorum iuris canonici civilisgue Corpus iuris canonici Decretum Magistri Gratiani — I. pars D. 8 c. 1 — 409; c. 2 — 635 D. 12 c. 12 — 653 D. 17 c. 4 — 252 D. 22 c. 4 — 26 D. 23 c. 16 — 606 D. 31 o. 12 — 221; 222 (glossa) D. 32 c.6 — 225, 229, 242, 245, 288; c. 10 — 250; c. 12 — 214; 220 (glossa) D. 37d. p. c. 7— 117 D. 44, pr. — 458, 459; 460 (glossa) D. 45 c. 8 — 376 .D. 46 c. 1—374; c. 2 — 338; c. 10 — 174 D. 49 pr. — 160 D. 50 c. 55 — 211; c. 68 — 212 D. 63 d. p.c. 28 — 588 D. 68 c. 1 — 207; 208, 210 (glossa); d. p. c. 2—304 D. 84 c. 1 (glossa) — 29 D. 86 c. 4 — 378 D. 95 c. 5 — 190, 534, 539; c.6 — 535,538; c. 7 — 636 Decretum Magistri Gratiani — II. pars C.lq.le.1 — 269; c. 2 — 271; c. 5 — 267; c. 11 — 631; 630 (glossa); c. 14 — 268; c. 17 — 270; c. 21 — 167, 168, 629; c.26 — 118; c. 29 — 253; d. p. o. 29 — 254; c. 30 (glossa) — 290; c. 4b — 224; с. 62 — 295; d. p. c. 63— 208, 204; c. 68 — 305; 306 (glossa); c. 70 — 292; c. 71 — 261;c.75 — 234; c. 6 — 293; d. p. c. 76 — 233; c. 77 — 285; c. 87 — 202, 223, 240; 256, 269 (glossa); c. 90 — 237, 262; d. p. c. 95 — 236; c.99 — 232; c.104 — 638; c. 114 — 627; c. 115 — 324 C. 18.20. 2 — 115; c. 9 — 455 C.1q.3 c. 2 — 6387; c. 1 — 628; c. 13 — 464 C. 1 q. 7 c. 27 — 163, 164 C. 5 q. 4 c. 3 — 209 C. 8 g.1 c.15 — 420; c. 16 — 419; c. 19 — 618 C. 10 q. 1 c. 15 (glossa) — 247 C. 11 q. 3 c. 58 — 370; c. 59 — 371; c 68 — 408; c. 98 (glossa) — 227 C. 13q. 1 d. p. e. 1 — 457 C. 14 q. 3 c. 3 — 172; c. 4 — 170 C. 16 q. 1 c.66 — 80; c. 67 — 456 C. 16 q. 7 c. 31 — 251 C. 17 q. 4 c. 29 — 663 C. 22 q. 1 c. 3 — 727, 745 C. 23 q. 4 c. 5 — 372; c. 9 — 294; c. 14 — 704; d. p. c. 15 — 699, 716; c. 16 — 700; d. p. c. 16 — 709; c. 39 — 228 C. 23 g. 5 c. 1 — 377 C. 23 q. 7 c. 2—3 — 465 C. 23 q. 8 pr. — 411, 412; d. p. c. 4 — 410; d. p. c. 20 — 410; c. 30 — 176 C. 24 q. 1 pr. — 467; c. 34 — 257; 258 (glossa); c. 42 — 291 C. 24 q. 3c. 1 — 23; 37 (glossa); c. 26 — 185; c. 27 — 188; c. 28 — 186; c.39 — 165 С. 26 д. 7 c. 12 — 668 С. 27 д. 1 е. 9 — 27 С. 28 д. 1 с. 9 — 729 Ре pen. D. 1 c. 23 — 176; с. 24 — 180; c. 25 — 181; d. p.c. 35 — 502; c.37 — 81 De pen. D. 2 c. 40 — 41 De pen. D.6 c. 1 (glossa) — 289 Decretum Magistri Gratiani — III. pars (De consecratione) D. 1. c. 53 — 621 D. 2 c. 7 — 278, 555; c. 10 — 612; c. 36 — 260; c. 54 — 728 D. 4 c. 154 — 108; c. 156 — 103, 119 Decretales Gregorii IX. X 1. 1. 1 — 93, 266 X 1. 3. 9 — 249 X 1. 4. 11 — 634 X 1. 11. 11 — 318; 17 — 213 X 1. 14. 14 — 197 X 1. 21. 5 — 218 X 1. 42. 2 — 670 X 2. 2. 16 — 402 X 2. 12. 5 — 405 X 2. 24. 26 — 735 

Strana 113
X 3. 2. 7 — 243; 10 — 244 — 219 X 3. 3. 2 (glossa) X 3. 5. 11 — 622 X 3. 8. 6 — 403 X 3. 29. 6 — 526 X 3. 30. 26 — 95 X 3. 41. 7 — 277 X 3. 42. 3 — 96, 120 — 319; 9 — 633; 29 — X 5. 3.3 — 25; 7 632; 41 — 636; 45 — 320 X 5. 7. 13 — 736 X 5. 9. 4 — 577 X 5. 19. 1 — 173 X 5. 38. 12 — 613 Clem. 5. 5. 1 — 169 Clem. 5. 10. 1 — 659 Corpus iuris civilis Digesta VI, 1, 9 — 404 IX, II, 6 — 376 Clementis papae V. Constitutiones Codex Iustinianus Liber Sextus Decretalium L. VI. 3. 3. 1 (glossa) — 620 L. VI. 5. 11. 24 — 665; 666 (glossa) I, 17, 1 — 121 V, 17, 3 — 30 IX, 47, 17 — 591 113

Strana 114
III. Index auctorum Alanus ab Insulis — 70 Ambrosius — 117, 172, 311, 349, 408, 449, 452, 485, 491, 529 Anshelmus — 83 Aristoteles — 8, 44, 75, 76, 77 Astesanus (Antonio de Asti) — 623 Augustinus — 28, 52, 65, 151, 176, 180, 202, 228, 229, 253, 360, 409, 426, 448, 450, 453, 454, 479, 481, 484, 496, 508, 511, 512, 618, 653, 660, 704, 727, 728, 745, 780 Bartholomaeus Brixiensis — 220 Benedictus — 740 Bernardus — 70, 352, 359, 385, 386, 392, 424, 428, 429, 431, 439, 444, 445, 447, 461, 462, 463, 486, 489, 490, 493, 495, 497, 499, 518, 515, 516, 517, 518, 519, 520, 521, 522, 523, 530, 617 Bernardus glossator — 218, 219 Boechius (Heinricus Boich) — 22, 39, 42, 105, 321, 622 Boethius — 3, 6, 7, 9, 45, 48, 67 Bonaventura — 341, 379 Bonifacius VIII. (papa) — 665 Chrysostomus — 198, 205, 255, 265, 443, 707 Pseudochrysostomus (Opus imperfectum in Matthaeum) — 189, 226, 297, 298, 299, 301, 303, 353, 446, 470, 560, 679, 681, 682, 684, 685, 692, 693, 697, 698, 720, 721, 722, 723, 724, 725, 744, 753, 759, 762, 764, 767, 780, 782 Cyprianus — 292, 559, 778 Dionysius (Areopagita) — 78 Flores temporum — 649, 731 Gilbertus(?) — 380 Glossa interlineris — 427 (ad Matth. 10, 9), 675 (ad Matth. 5, 19), 777 (ad Matth. 5, 37) Glossa ordinaria — 473 (ad Luc. 14, 35), 434 (ad Luc. 14, 33), 696 (ad Matth. 5, 19), 705 (ad Matth. 13, 28), 712 (ad Matth. 5, 22), 763 (ad Matth. 33,16) 114 Gregorius (Magnus) — 26, 66, 118, 161, 162, 245, 291, 310, 324, 338, 339, 425, 427, 467, 482, 508, 509, 510 Guillelmus de Monte Lauduno — 182, 272, 276, 540 Heinricus de Segusio — vide Hostiensis Haymo (Halberstattensis) — 715, 769 Hieronymus — 49, 86, 106, 157, 181, 190, 241, 293, 296, 354, 368, 381, 382, 420, 421, 437, 438, 440a, 441, 456, 498, 781 Hostiensis (Heinricus de Segusio) — 248, 424, 640 Huguccio — 187, 194 Tacobellus de Misa — 418 Iacobus de Voragine — 196 Innocentius III. — 632, 636 Iohannes Andreae — 33 Iohannes Chrysostomus — vide Chrysosto- mus, Pseudochrysostomus Tohannes (Frater I., I. Lector de Friburgo) — 640, 641 Iohannes Wyclif — vide Wyclif Isidorus (Hispalensis) — 429, 472, 492, 494 Lincolniensis (Robertus Grosseteste) — 62 Leo (Magnus) — 184, 548, 553, 471 Lyra (Nicolaus de L.) — 54, 56, 59, 134, 139, 148, 150, 206, 217, 286, 373, 423, 351, 604, 658, 687, 702, 742, 743, 752, 760 Matthaeus de Cracovia — 343 Matthias de Ianov — 367 Origenes — 417, 726 Pelagius (I. papa) — 257. Plato — 68 Prosper (Tiro P., de Aquitania) — 455 Pseudochrysostomus — vide Chrysostomus Raymundus (de Penyafort) — 183, 242a Seneca — 43 Simo (Fidatus, de Cassia) — 609 Speeulum aureum papae — 619, 322, 323 Thomas Aquinas — 68, 231, 770 Wyelit — 772 

Strana 115
CONSPECTUS ARGUMENTI Praefatio De Nicolai Dresdensis sermone »Euerite primum regnum Dei« De codicibus manu scriptis et de ratione edendi. Předmluva MM V 0V0VLVVVLLL Kázání Mikuláše z Drážďan »Querite primum regnum Dei« Rukopisy a ediční zásady . Charakter textu a pokus o datování . Fontes manu scripti Editiones . Disputationes et adnotationes . Abbreviationes Nominum, librorum, locorumque cómpendia . QUERITE PRIMUM REGNUM DEI. Loci Auctoris ad sua ipsius opera revocationes . Adnotationes in marginibus codicum manu scriptorum Indices &uctoritatum . Index locorum Scripturae Indez locorum iuris canonici civilisque Indez auctorum © «€ o -1 -1 12 13 20 20 22 23 24 26 98 . 108 . 108 . 110 . 110 . 112 . 114 

Strana 116
Nicolaus de Dresda QUERITE PRIMUM REGNUM DEI K vydání připravila Jana Nechutová Vydala Universita J. E. Purkyně v Brně — filosofická fakulta Spisy filosofické fakulty č. 119 Vedoucí redaktor: Dušan Jeřábek Tajemník redakce: Karel Palas Redakční rada: F. Hejl, R. Hošek, J. Hrabák, D. Jeřábek, F. Jordán, Vl. Jůva, F. Kalousek, A. Kutal, A. Lamprecht, F. Loula, J. Ludvíkovský, J. Macháček, R. Mrázek, O. Novák, K. Palas, J. Racek, J. Solař, K. Štěpaník, L. Tošenovský, L. Zatočil, A. Závodský K tisku doporučili: prof. dr. Josef Hrabák, DrSc., a doc. dr. Eva Kamínková, CSc. Obálku navrhl: B. Lacina Technický redaktor: P. Hauser Vyšlo v květnu 1967 — Z nové sazby písmem Extended vytiskl Tisk, knižní výroba, n. p., Brno, provoz 1 — Formát papíru 70x 100 — AA 9,98 — VA 10,16 — Tematická skupina a podskupina 02/58 — Náklad 500 výtisků — Vydání 1. Cena brožovaného výtisku Kčs 13.50-I 55-024-67