z 251 stránek
Titul






Einleitung










Edice






























































































































































































































Abkürzungen

Sachverzeichnis


Personen- und Orstverzeichnis










Název:
Briefe zum Pisaner Konzil
Autor:
Vincke, Johannes
Rok vydání:
1940
Místo vydání:
Bonn
Počet stran celkem:
0
Obsah:
- 1: Titul
- 7: Einleitung
- 17: Edice
- 239: Abkürzungen
- 240: Sachverzeichnis
- 242: Personen- und Orstverzeichnis
upravit
Strana 1
Beiträge zur Kirchen- und Rechtsgeschichte herausgegeben von Johannes Vincke Band 1 1940 Peter Hanstein Verlagsbuchhandlung Bonn
Beiträge zur Kirchen- und Rechtsgeschichte herausgegeben von Johannes Vincke Band 1 1940 Peter Hanstein Verlagsbuchhandlung Bonn
Strana 2
Briefe zum Pisaner Konzil von Johannes Vincke 1940 Peter Hanstein Verlagsbuchhandlung Bonn
Briefe zum Pisaner Konzil von Johannes Vincke 1940 Peter Hanstein Verlagsbuchhandlung Bonn
Strana 3
Strana 4
Georg Erler Heinrich Finke Ludwig Schmitz-Kallenberg zum Gedächtnis
Georg Erler Heinrich Finke Ludwig Schmitz-Kallenberg zum Gedächtnis
Strana 5
Strana 6
Strana 7
Einleitung Die Sammlung der Konzilsbriefe hat eine lange Vorgeschichte. G. Erler hatte unter seinen frühen Arbeiten bereits einen Teil der Briefe drucken lassen1, die er, wenngleich er sie nicht der Oeffentlichkeit übergab, gelegentlich doch vertrauten Mitarbeitern" und Fachgenossen3 zur Benutzung überließ. Dann griff L. Schmitz- Kallenberg im Zusammenhang mit der von H. Finke angeregten Herausgabe der Konzilsakten auch die Sammlung von Konzils- briefen wieder auf. Und nebenher fahndete, vor allem in Spanien, H. Finke nach einschlägigen Briefen4. Die Vorarbeiten dieser Forscher standen mir zur Verfügung. Dankbar widme ich die Sammlung dem Fortleben ihres Namens. Für meine eigene Ar- beit erfreute ich mich einer namhaften Beihilfe der Freiburger Wissenschaftlichen Gesellschaft und der Görresgesellschaft, denen ich auch an dieser Stelle meinen Dank bezeuge. Briefe zu dem aufregendsten Geschehen, das der abend- ländischen Christenheit des späten Mittelalters begegnete, brau- hen ihre Veröffentlichung nicht erst zu begründen. Dabei er- schöpft sich ihre Bedeutung nicht in dem Beitrag, den sie zur Kirchen- und Konzilsgeschichte liefern. Jedes der hier dargebo- tenen Stücke, die im übrigen natürlich ihren inneren Zusammen- hang bewahren, ist unter Umständen unter einem besonderen Gesichtswinkel zu sehen. Bei dieser Vielseitigkeit der Briefe, die damit nur die Mannigfaltigkeit des Zeitgeschehens und das Ineinandergreifen menschlichen Tuns zum Ausdruck bringen, habe ich midh entschlossen, sie im allgemeinen ungekürzt zu drucken, auch wenn der Ertrag für die Kirchen- und -Rechts- geschichte, der die hiermit beginnende Reihe in erster Linie dienen will, einmal zu wünschen übrig läßt. 1 Unter der Bezeichnung: Geschidte der abendländischen Kirchen- spaltung. K. R. Kötschke, Ruprecht von der Pfalz und das Konzil zu Pisa. Leipziger phil. Diss 1889, 16. N. Valois, La France et le grand schisme d'Occident IV (1902). Vgl. H. Finke, Die Nation in den spätmittelalterlichen allge- meinen Konzilien: Hist. Jahrb. 57 (1937) 327.
Einleitung Die Sammlung der Konzilsbriefe hat eine lange Vorgeschichte. G. Erler hatte unter seinen frühen Arbeiten bereits einen Teil der Briefe drucken lassen1, die er, wenngleich er sie nicht der Oeffentlichkeit übergab, gelegentlich doch vertrauten Mitarbeitern" und Fachgenossen3 zur Benutzung überließ. Dann griff L. Schmitz- Kallenberg im Zusammenhang mit der von H. Finke angeregten Herausgabe der Konzilsakten auch die Sammlung von Konzils- briefen wieder auf. Und nebenher fahndete, vor allem in Spanien, H. Finke nach einschlägigen Briefen4. Die Vorarbeiten dieser Forscher standen mir zur Verfügung. Dankbar widme ich die Sammlung dem Fortleben ihres Namens. Für meine eigene Ar- beit erfreute ich mich einer namhaften Beihilfe der Freiburger Wissenschaftlichen Gesellschaft und der Görresgesellschaft, denen ich auch an dieser Stelle meinen Dank bezeuge. Briefe zu dem aufregendsten Geschehen, das der abend- ländischen Christenheit des späten Mittelalters begegnete, brau- hen ihre Veröffentlichung nicht erst zu begründen. Dabei er- schöpft sich ihre Bedeutung nicht in dem Beitrag, den sie zur Kirchen- und Konzilsgeschichte liefern. Jedes der hier dargebo- tenen Stücke, die im übrigen natürlich ihren inneren Zusammen- hang bewahren, ist unter Umständen unter einem besonderen Gesichtswinkel zu sehen. Bei dieser Vielseitigkeit der Briefe, die damit nur die Mannigfaltigkeit des Zeitgeschehens und das Ineinandergreifen menschlichen Tuns zum Ausdruck bringen, habe ich midh entschlossen, sie im allgemeinen ungekürzt zu drucken, auch wenn der Ertrag für die Kirchen- und -Rechts- geschichte, der die hiermit beginnende Reihe in erster Linie dienen will, einmal zu wünschen übrig läßt. 1 Unter der Bezeichnung: Geschidte der abendländischen Kirchen- spaltung. K. R. Kötschke, Ruprecht von der Pfalz und das Konzil zu Pisa. Leipziger phil. Diss 1889, 16. N. Valois, La France et le grand schisme d'Occident IV (1902). Vgl. H. Finke, Die Nation in den spätmittelalterlichen allge- meinen Konzilien: Hist. Jahrb. 57 (1937) 327.
Strana 8
Die hier veröffentlichten Briefe und briefartigen Beurkun- dungen sind im übrigen nur eine Auswahl, die sich leicht um das Doppelte vermehren liefte. Bei ihrer Zusammenstellung lief ich mich leiten einmal von den Angaben des amtlichen Konzils- registers, zum andern von der notwendigen Berücksichtigung der Signorie Florenz, die damals die politische Macht in Pisa ausübte. Zugleich waren auch die gegen das Konzil wirkenden Kräfte — vor allem das aufschluftreiche Gegenspiel des Konigs Martin von Aragon — deutlich zu madhen. In diese drei be- stimmenden Gruppen reihte id kennzeidnende Einzelbriefe ein und stellte endlich dem Ganzen eine Handvoll von Zeugnissen aus der Vorkonzilszeit voran, zur Einführung in die abend- ländisdhe Verslechtung der Kirchenspaltung, in das Einigungs- bedürfnis und die Art der Einigungsversudie, um damit gleidh- zeitig in die Triebkräfte hineinzuleuchten, die die damalige Ge- sellschaft, die kirchliche wie die staatliche, zu tragen hatten. Bezüglich der benutzten Quellen ist an dieser Stelle nur kurz über das erwähnte Konzils-Briefregister zu berichten. Die Kardinäle haben von Anfang an, seitdem sie sich von Gregor XII. getrennt hatten, ein Register ihrer ausgehenden Schreiben ge- führt. Ein Ueberbleibsel — und zwar vom 14. Mai 1408; vgl. unten S. 44 n. 21 — ist uns in der Berliner Abschrift erhalten. Wäre es vollständig auf uns gekommen, so würde uns beispiels- weise auch das Rätselraten um den unter dem 12. desselben Mo- nats an König Ruprecht gesandten Brief der Kardinäle5 erspart. Dagegen ist glücklicherweise das mit der Konzilsberufung ein- setzende Register vollständig" erhalten, wenn auch die vier Ab- schriften (siehe unten S. 239 unter O. 111, T., V. und V. 4171), die sich über das zweite und letzte Viertel des 15. Jahrhunderts verteilen, es oft an der erwünschten Zuverlässigkeit fehlen lassen. Das Vergleichen der drei jüngeren Handschriften mit der hier zugrundegelegten älteren Vorlage (V.) wurde aufgegeben; andere Handschriften aber, die in die erste Hälfte des 15. Jahrhunderts 5 Vgl. RTA. = Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten unter König Ruprecht (3. Abt.: 1406—1410) VI (1888) 399; O. Günther, Zur Vorge- schichte des Konzils von Pisa: Neues Archiv für ältere deutsche Geschichts- kunde 41 (1918) 641 f. 6 D. h. in der Vollständigkeit, in der es von den Kardinälen bezw. von der Konzilsleitung für die Sammlung der Konzilsakten angelegt wurde. Vgl. J. Vincke, Acta concilii Pisani: Römische Quartalschrift 46 (1938) Einleitung. Der Briefteil dieser Konzilsakten enthält 1) die eigent- lichen Konzileinberufungsschreiben mit den dazu gehörigen Begleit- briefen; 2) cine Auswahl aus den auf die Einberufung hin eingegange- nen Antworten, insbesondere die Vollmachten von geistlichen und welt- lichen Herren für ihre zum Konzil entsandten Vertreter; 3) weitere Schrei- ben aus dem amtlichen Konzilsbericht und aus dem Beweiserhebungs- verfahren, das auf dem Konzil gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. durchgeführt wurde. Soweit ich diese Schreiben nicht schon anderswo gedruckt fand, finden sie sich in dieser Sammlung und (einige wenige) in den erwähnten Acta concilii Pisani. 8
Die hier veröffentlichten Briefe und briefartigen Beurkun- dungen sind im übrigen nur eine Auswahl, die sich leicht um das Doppelte vermehren liefte. Bei ihrer Zusammenstellung lief ich mich leiten einmal von den Angaben des amtlichen Konzils- registers, zum andern von der notwendigen Berücksichtigung der Signorie Florenz, die damals die politische Macht in Pisa ausübte. Zugleich waren auch die gegen das Konzil wirkenden Kräfte — vor allem das aufschluftreiche Gegenspiel des Konigs Martin von Aragon — deutlich zu madhen. In diese drei be- stimmenden Gruppen reihte id kennzeidnende Einzelbriefe ein und stellte endlich dem Ganzen eine Handvoll von Zeugnissen aus der Vorkonzilszeit voran, zur Einführung in die abend- ländisdhe Verslechtung der Kirchenspaltung, in das Einigungs- bedürfnis und die Art der Einigungsversudie, um damit gleidh- zeitig in die Triebkräfte hineinzuleuchten, die die damalige Ge- sellschaft, die kirchliche wie die staatliche, zu tragen hatten. Bezüglich der benutzten Quellen ist an dieser Stelle nur kurz über das erwähnte Konzils-Briefregister zu berichten. Die Kardinäle haben von Anfang an, seitdem sie sich von Gregor XII. getrennt hatten, ein Register ihrer ausgehenden Schreiben ge- führt. Ein Ueberbleibsel — und zwar vom 14. Mai 1408; vgl. unten S. 44 n. 21 — ist uns in der Berliner Abschrift erhalten. Wäre es vollständig auf uns gekommen, so würde uns beispiels- weise auch das Rätselraten um den unter dem 12. desselben Mo- nats an König Ruprecht gesandten Brief der Kardinäle5 erspart. Dagegen ist glücklicherweise das mit der Konzilsberufung ein- setzende Register vollständig" erhalten, wenn auch die vier Ab- schriften (siehe unten S. 239 unter O. 111, T., V. und V. 4171), die sich über das zweite und letzte Viertel des 15. Jahrhunderts verteilen, es oft an der erwünschten Zuverlässigkeit fehlen lassen. Das Vergleichen der drei jüngeren Handschriften mit der hier zugrundegelegten älteren Vorlage (V.) wurde aufgegeben; andere Handschriften aber, die in die erste Hälfte des 15. Jahrhunderts 5 Vgl. RTA. = Weizsäcker, Deutsche Reichstagsakten unter König Ruprecht (3. Abt.: 1406—1410) VI (1888) 399; O. Günther, Zur Vorge- schichte des Konzils von Pisa: Neues Archiv für ältere deutsche Geschichts- kunde 41 (1918) 641 f. 6 D. h. in der Vollständigkeit, in der es von den Kardinälen bezw. von der Konzilsleitung für die Sammlung der Konzilsakten angelegt wurde. Vgl. J. Vincke, Acta concilii Pisani: Römische Quartalschrift 46 (1938) Einleitung. Der Briefteil dieser Konzilsakten enthält 1) die eigent- lichen Konzileinberufungsschreiben mit den dazu gehörigen Begleit- briefen; 2) cine Auswahl aus den auf die Einberufung hin eingegange- nen Antworten, insbesondere die Vollmachten von geistlichen und welt- lichen Herren für ihre zum Konzil entsandten Vertreter; 3) weitere Schrei- ben aus dem amtlichen Konzilsbericht und aus dem Beweiserhebungs- verfahren, das auf dem Konzil gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. durchgeführt wurde. Soweit ich diese Schreiben nicht schon anderswo gedruckt fand, finden sie sich in dieser Sammlung und (einige wenige) in den erwähnten Acta concilii Pisani. 8
Strana 9
zurückreichen, sind, soweit ich ihrer habhaft werden konnte, zum Vergleich herangezogen worden". Was die äuftere Gestalt der Herausgabe anbelangt, so habe ich bei der immer heiklen Aufgabe: einerseits einen lesbaren Wortlaut herzustellen, andrerseits die handschriftliche Ueber- lieferung derart festzuhalten, daft auch weitere hier nicht be- nützte Handschriften unter Umständen auf ihre Herkunft hin überprüft werden können: beiden Anforderungen gerecht zu werden gesucht, dabei aber unter Verzicht auf streng einheit- liche Behandlung die Verbesserungen des Wortlautes teilweise in den Text selbst, teilweise in die Anmerkungen gebracht, ge- legentlich auch eine zweifelhafte oder verderbte Lesart ohne nähere Erläuterung wiedergegeben. Im Text eingeklammerte Stellen bedeuten, wenn nicht eigens etwas anderes gesagt ist, Zusätze zur Ergänzung der handschriftlichen Lücken. Zur Er- leichterung der Uebersicht habe ich die Briefanfänge, vorwiegend bei zahlreich verbreiteten Schreiben, kursiv drucken lassen. Die Blattzahlen sind nur aus den wertvollsten Quellen fortlaufend in den Text aufgenommen. Ist nichts Näheres bemerkt, so be- ziehen sich die Blattzahlen im Text regelmäftig auf die jeweils zuerst angegebene Quelle. Desgleichen bedeutet Hs. in den Fußt- noten die jeweils als erstgenannte Quelle benützte Hauptvorlage, während ebendort mit Hss. die sämtlichen zu dem betreffenden Stück namhaft gemachten Handschriften bezeichnet werden. Sehen wir hier weiterhin von der schriftmäftigen Gestalt der Briefe ab, um wenigstens einige Kostproben aus ihrem In- halt zu nehmen, so stoſlen wir — wie nicht anders zu erwarten — bald auf die ausgesprochen vorherrschende Tonart des Kampfes, wobei sich auch hier die Verteidigung, die jeder Partei bitter nötig ist, am wirkungsvollsten im Angriff offenbart. Wie nur je wird der Gegner schlecht gemacht. Und weil er in dieser vorwiegend kirchlichen Angelegenheit notwendig mit kirchlichen Gründen bekämpft werden muft, wird an seinem kirdhlidh-sitt- lichen Charakter kein gutes Haar gelassen. Besonders die Kar- dinäle spielen den Papst, so wie sie ihn sehens, mit allem pro- pagandistischen Nachdruck gegen den Papst aus, wie er dem kirchlichen Ideal nach sein soll. Die herangezogenen Beweis- 7 So war mir infolge des Krieges die dem 15. Jahrh. angehörige Handschrift im Escorial, Cod. lat. c. II 18, nicht zugänglich. Sie ent- hält nach G. Antolin, Catálogo de los códices latinos de la Real Biblioteca del Escorial I (1910) 254 s., f. 3 unsere n. 15, und f. 20 das Konzileinberufungsschreiben Quanta sollicitudinis vom 24. Juni 1408 = unten S. 216. 8 Zur Charakteristik Gregors XII. vgl. H. V. Sauerland, Gre- gor XII. von seiner Wahl bis zum Vertrage von Marseille: Sybels Hist. Zeitschr. 34 (1875) 74 ff., G. Erler, Dietrich von Nieheim (1887) 155 ff.; H. Heimpel, Dietrich von Niem (1932) 195; E. König, Kardinal Gior- dano Orsini † 1438 (1906) 18 f. 9
zurückreichen, sind, soweit ich ihrer habhaft werden konnte, zum Vergleich herangezogen worden". Was die äuftere Gestalt der Herausgabe anbelangt, so habe ich bei der immer heiklen Aufgabe: einerseits einen lesbaren Wortlaut herzustellen, andrerseits die handschriftliche Ueber- lieferung derart festzuhalten, daft auch weitere hier nicht be- nützte Handschriften unter Umständen auf ihre Herkunft hin überprüft werden können: beiden Anforderungen gerecht zu werden gesucht, dabei aber unter Verzicht auf streng einheit- liche Behandlung die Verbesserungen des Wortlautes teilweise in den Text selbst, teilweise in die Anmerkungen gebracht, ge- legentlich auch eine zweifelhafte oder verderbte Lesart ohne nähere Erläuterung wiedergegeben. Im Text eingeklammerte Stellen bedeuten, wenn nicht eigens etwas anderes gesagt ist, Zusätze zur Ergänzung der handschriftlichen Lücken. Zur Er- leichterung der Uebersicht habe ich die Briefanfänge, vorwiegend bei zahlreich verbreiteten Schreiben, kursiv drucken lassen. Die Blattzahlen sind nur aus den wertvollsten Quellen fortlaufend in den Text aufgenommen. Ist nichts Näheres bemerkt, so be- ziehen sich die Blattzahlen im Text regelmäftig auf die jeweils zuerst angegebene Quelle. Desgleichen bedeutet Hs. in den Fußt- noten die jeweils als erstgenannte Quelle benützte Hauptvorlage, während ebendort mit Hss. die sämtlichen zu dem betreffenden Stück namhaft gemachten Handschriften bezeichnet werden. Sehen wir hier weiterhin von der schriftmäftigen Gestalt der Briefe ab, um wenigstens einige Kostproben aus ihrem In- halt zu nehmen, so stoſlen wir — wie nicht anders zu erwarten — bald auf die ausgesprochen vorherrschende Tonart des Kampfes, wobei sich auch hier die Verteidigung, die jeder Partei bitter nötig ist, am wirkungsvollsten im Angriff offenbart. Wie nur je wird der Gegner schlecht gemacht. Und weil er in dieser vorwiegend kirchlichen Angelegenheit notwendig mit kirchlichen Gründen bekämpft werden muft, wird an seinem kirdhlidh-sitt- lichen Charakter kein gutes Haar gelassen. Besonders die Kar- dinäle spielen den Papst, so wie sie ihn sehens, mit allem pro- pagandistischen Nachdruck gegen den Papst aus, wie er dem kirchlichen Ideal nach sein soll. Die herangezogenen Beweis- 7 So war mir infolge des Krieges die dem 15. Jahrh. angehörige Handschrift im Escorial, Cod. lat. c. II 18, nicht zugänglich. Sie ent- hält nach G. Antolin, Catálogo de los códices latinos de la Real Biblioteca del Escorial I (1910) 254 s., f. 3 unsere n. 15, und f. 20 das Konzileinberufungsschreiben Quanta sollicitudinis vom 24. Juni 1408 = unten S. 216. 8 Zur Charakteristik Gregors XII. vgl. H. V. Sauerland, Gre- gor XII. von seiner Wahl bis zum Vertrage von Marseille: Sybels Hist. Zeitschr. 34 (1875) 74 ff., G. Erler, Dietrich von Nieheim (1887) 155 ff.; H. Heimpel, Dietrich von Niem (1932) 195; E. König, Kardinal Gior- dano Orsini † 1438 (1906) 18 f. 9
Strana 10
stellen sind deshalb auch nicht zufällig vor allem dem Dekret Gratians entnommen, der in seiner „concordia (concordantia) discordantium“ nicht nur für jede Lage eine wahre Fundgrube von Belegen abgab, sondern auch vordringlich immer wieder auf eine moralische Begründung der Canones abzielte. Auch wenn manches Kampfblatt arm ist an Hinweisen auf geschicht- lidhe Begebenheiten, auch wenn es unsere Kenntnis der wahren Vorgänge wenig oder gar nicht fördert, so ist es doch als Aus- druck des hinter ihm stehenden Kampfwillens zu werten. So wenig Geschichte es enthält, so viel Geschichte kann es gemacht haben. Zur Werbung von Bundesgenossen aber genügte es nicht, den Gegner sittlich herabzuwerten, bedurfte es vielmchr aud des Angebotes handgreiflicher Vorteile. Wie überboten sich die Kardinäle Gregor XII. vorzuwerfen, daft er, um bei den Macht- habern Förderung zu finden, kirchliches Recht hintanset;te und kirchliches Gut verschleuderte! Waren sie indes selbst so ganz frei von einer solchen Haltung? Um die Mithilfe der Könige zu finden, können sic sich kaum genug tun, ihnen — natürlich wieder aus dem Dekret — die hoheitlichen Aufgaben des welt- lichen Fürsten in der Kirche vor Augen zu führen". Das war, zumal nach den drei Jahrzehnten der Kirchenspaltung, in denen auch der „rückständigste" weltlide Madthaber im Kirchenregi- ment seinen Weizen neu hatte aufblühen sehen, ein Speisezettel, der notwendig Gefallen finden mußte und ohne Zweifel manches zu der propagandistischen Durchschlagskraft der Konzilsberufung beigetragen hat. Da� sich in dieser Haltung auch die Schwäche der Kardi- näle verbarg, darüber ist kein Wort zu verlieren, ebenso nicht darüber, daf auf solche Weise die öffentliche Meinung nadhaltig zugunsten des wachsenden landesherrlidhen Kirchenregiments beeinfluft wurde 1°, ähnlich wie Jahrhunderte vorher infolge der Zersplitterung und Schwädhe der staatlichen Gewalt, die sich mit Vorliebe um das kirchliche Eingreifen bewarb, die öffentliche Meinung der Kirche so weitgehende Rechte im Staat zuzuweisen gelernt hatte. Macht und Recht in ihrem Verhältnis zur öffent- lichen Meinung sind auch in diesen Zusammenhängen zu schen. Da die Macht zum Schutze und zur Sicherung des Rechts er- forderlich ist, weist die öffentliche Meinung demjenigen den Rechtsschut; zu, den sie für diese Aufgabe u. a. als den Stärkeren erkennt. Verschiedentlidh ist dic Taktik der Konzilskardinäle auch in der Frage der Zurückdatierung der Konzileinberufungsschreiben 9 Siehe besonders unten n. 41. 10 Auch wenn darüber die Zeugnisse seltener sind und beiW. Thére- min, Beitrag zur öffentlichen Meinung über Kirche und Staat in der städtischen Geschichtsschreibung Deutschlands von 1349 —1415 (1909) 59 ff. gar nicht in Erscheinung treten. 10
stellen sind deshalb auch nicht zufällig vor allem dem Dekret Gratians entnommen, der in seiner „concordia (concordantia) discordantium“ nicht nur für jede Lage eine wahre Fundgrube von Belegen abgab, sondern auch vordringlich immer wieder auf eine moralische Begründung der Canones abzielte. Auch wenn manches Kampfblatt arm ist an Hinweisen auf geschicht- lidhe Begebenheiten, auch wenn es unsere Kenntnis der wahren Vorgänge wenig oder gar nicht fördert, so ist es doch als Aus- druck des hinter ihm stehenden Kampfwillens zu werten. So wenig Geschichte es enthält, so viel Geschichte kann es gemacht haben. Zur Werbung von Bundesgenossen aber genügte es nicht, den Gegner sittlich herabzuwerten, bedurfte es vielmchr aud des Angebotes handgreiflicher Vorteile. Wie überboten sich die Kardinäle Gregor XII. vorzuwerfen, daft er, um bei den Macht- habern Förderung zu finden, kirchliches Recht hintanset;te und kirchliches Gut verschleuderte! Waren sie indes selbst so ganz frei von einer solchen Haltung? Um die Mithilfe der Könige zu finden, können sic sich kaum genug tun, ihnen — natürlich wieder aus dem Dekret — die hoheitlichen Aufgaben des welt- lichen Fürsten in der Kirche vor Augen zu führen". Das war, zumal nach den drei Jahrzehnten der Kirchenspaltung, in denen auch der „rückständigste" weltlide Madthaber im Kirchenregi- ment seinen Weizen neu hatte aufblühen sehen, ein Speisezettel, der notwendig Gefallen finden mußte und ohne Zweifel manches zu der propagandistischen Durchschlagskraft der Konzilsberufung beigetragen hat. Da� sich in dieser Haltung auch die Schwäche der Kardi- näle verbarg, darüber ist kein Wort zu verlieren, ebenso nicht darüber, daf auf solche Weise die öffentliche Meinung nadhaltig zugunsten des wachsenden landesherrlidhen Kirchenregiments beeinfluft wurde 1°, ähnlich wie Jahrhunderte vorher infolge der Zersplitterung und Schwädhe der staatlichen Gewalt, die sich mit Vorliebe um das kirchliche Eingreifen bewarb, die öffentliche Meinung der Kirche so weitgehende Rechte im Staat zuzuweisen gelernt hatte. Macht und Recht in ihrem Verhältnis zur öffent- lichen Meinung sind auch in diesen Zusammenhängen zu schen. Da die Macht zum Schutze und zur Sicherung des Rechts er- forderlich ist, weist die öffentliche Meinung demjenigen den Rechtsschut; zu, den sie für diese Aufgabe u. a. als den Stärkeren erkennt. Verschiedentlidh ist dic Taktik der Konzilskardinäle auch in der Frage der Zurückdatierung der Konzileinberufungsschreiben 9 Siehe besonders unten n. 41. 10 Auch wenn darüber die Zeugnisse seltener sind und beiW. Thére- min, Beitrag zur öffentlichen Meinung über Kirche und Staat in der städtischen Geschichtsschreibung Deutschlands von 1349 —1415 (1909) 59 ff. gar nicht in Erscheinung treten. 10
Strana 11
besprochen worden11. Danach bietet sich etwa folgendes Bild: Gregor XII. berief sein Konzil am 2. Juli 140812. Die Kardinäle legten „daraufhin“, obwohl sie nach dem gut unterrichteten Diet- rich von Niem 13 am 25. desselben Monats über Lucca oder Pisa als Konzilsort noch im Zweifel waren und obwohl sie ihre Ge- sandten erst im September auf die Einberufungsreise schickten, als Datum ihres Konzilausschreibens den 24. Juni 1408 fest, um so das aus der Datierung sich ergebende Vorrecht wahrzunehmen. Auch die neue Ueberprüfung des Sachverhalts, zu der wir den Briefen das Wort geben, kann eine derartige Vermutung nicht ganz beseitigen, wohl aber die Vorgänge in helleres Licht rücken und dadurch zu ihrer Klärung beitragen. Am 11. Mai 1408 verließten die Kardinüle Lucca. Noch am gleichen Tage teilten sie zum Zwecke der Rechtfertigung ihrem Papst die Gründe mit (unten n. 20). Das Schreiben ist ohne angreifende Schürfe. Am folgenden Tage, gut mit dem Stil der Kurie vereinbar, erging Nachricht an den römischen König in der auch sonst üblichen weitgehend wörtlichen Anlehnung an den Wortlaut des Hauptschreibens 14. Mit dem Abzug aus Lucca aber war gegen die Kardinäle das vorsorglich von Gregor XII. angedrohte Verfahren anhängig geworden. Als sie nicht un- mittelbar auf ihr Schreiben (vom 11. Mai) eine entgegenkom- mende Antwort erhielten, blieb ihnen in dem schwebenden Ver- fahren nichts übrig als an das Konzil zu appellieren. Das taten sie am 13. Mai15, behandelten Gregor XII. dabei aber noch als 11 Vgl. RTA. VI 320 f.; G. Erler, Florenz, Neapel und das päpst- liche Schisma: Raumers Hist. Taschenbuch, hrsg. v.W. Maurenbrecher (1889) 210 ff.; M. Souchon, Die Papstwahlen in der Zeit des groften Schismas (2 Bde., 1898—1899) II 31 f.: E. Göller, König Sigismunds Kirchenpolitik 1404—1410. Diss. phil. Freiburg t. Br. 1901, S. 31; F. Blie- metrieder, Das Generalkonzil im groften abendländischen Schisma (1904); J. Hefele—H. Leclercq, Histoire des conciles VI 2 (1915) 1365; O. Günther, in Neues Ardhiv 41 (1918) 661. 12 Handschriftlich Reg. Vat. 336 f. 232; V. 3477 f. 118'; Ei. S. 360 bis 361; B. f. 56—57'; P. 12542 f. 99; P. 12543 f. 56; Vat. Arm 54, tom 34 f. 29. Gedruckt in: Theodorici de Niem Nemus unionis (ed. S. Schardius, 1566) VI 42; Theodorici de Niem De schismate (ed. id.) 11I 36; I. D. Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio XXVI (1903) 158. 13 Nem. un. VI 44. 14 Die Tonart des Briefes hat also wenig damit zu tun, daft die Kardinäle ihre besondere Rücksichtnahme auf König Ruprecht äuftern wollten, wie RTA. VI 399 annimmt. In dem Schreiben an Gregor XIl. (unten n. 20) muſt es überraschen, daf die Schreiber unvermittelt von der direkten Anrede in eine Aussage über den Angeredeten (S. 42— 43) hinübergleiten. Vielleicht haben wir hier einen wörtlichen Absat; aus dem an König Ruprecht gerichteten Schreiben vor uns. 15 Theod. de Niem, Nem. un. VI 10; E. Martène —U. Durand, Thesaurus novus anecdotorum II (1717) 1394—1398; A. Bzovius, Anna- lium ecclesiasticorum XV (1622) ad 1408 § 8 n. 1; unvollständig bei Rainald, Annales ecclesinstici VIII (1752) 199—201, ad an. 1408 § 9 Mansi XXVII 139. 11
besprochen worden11. Danach bietet sich etwa folgendes Bild: Gregor XII. berief sein Konzil am 2. Juli 140812. Die Kardinäle legten „daraufhin“, obwohl sie nach dem gut unterrichteten Diet- rich von Niem 13 am 25. desselben Monats über Lucca oder Pisa als Konzilsort noch im Zweifel waren und obwohl sie ihre Ge- sandten erst im September auf die Einberufungsreise schickten, als Datum ihres Konzilausschreibens den 24. Juni 1408 fest, um so das aus der Datierung sich ergebende Vorrecht wahrzunehmen. Auch die neue Ueberprüfung des Sachverhalts, zu der wir den Briefen das Wort geben, kann eine derartige Vermutung nicht ganz beseitigen, wohl aber die Vorgänge in helleres Licht rücken und dadurch zu ihrer Klärung beitragen. Am 11. Mai 1408 verließten die Kardinüle Lucca. Noch am gleichen Tage teilten sie zum Zwecke der Rechtfertigung ihrem Papst die Gründe mit (unten n. 20). Das Schreiben ist ohne angreifende Schürfe. Am folgenden Tage, gut mit dem Stil der Kurie vereinbar, erging Nachricht an den römischen König in der auch sonst üblichen weitgehend wörtlichen Anlehnung an den Wortlaut des Hauptschreibens 14. Mit dem Abzug aus Lucca aber war gegen die Kardinäle das vorsorglich von Gregor XII. angedrohte Verfahren anhängig geworden. Als sie nicht un- mittelbar auf ihr Schreiben (vom 11. Mai) eine entgegenkom- mende Antwort erhielten, blieb ihnen in dem schwebenden Ver- fahren nichts übrig als an das Konzil zu appellieren. Das taten sie am 13. Mai15, behandelten Gregor XII. dabei aber noch als 11 Vgl. RTA. VI 320 f.; G. Erler, Florenz, Neapel und das päpst- liche Schisma: Raumers Hist. Taschenbuch, hrsg. v.W. Maurenbrecher (1889) 210 ff.; M. Souchon, Die Papstwahlen in der Zeit des groften Schismas (2 Bde., 1898—1899) II 31 f.: E. Göller, König Sigismunds Kirchenpolitik 1404—1410. Diss. phil. Freiburg t. Br. 1901, S. 31; F. Blie- metrieder, Das Generalkonzil im groften abendländischen Schisma (1904); J. Hefele—H. Leclercq, Histoire des conciles VI 2 (1915) 1365; O. Günther, in Neues Ardhiv 41 (1918) 661. 12 Handschriftlich Reg. Vat. 336 f. 232; V. 3477 f. 118'; Ei. S. 360 bis 361; B. f. 56—57'; P. 12542 f. 99; P. 12543 f. 56; Vat. Arm 54, tom 34 f. 29. Gedruckt in: Theodorici de Niem Nemus unionis (ed. S. Schardius, 1566) VI 42; Theodorici de Niem De schismate (ed. id.) 11I 36; I. D. Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio XXVI (1903) 158. 13 Nem. un. VI 44. 14 Die Tonart des Briefes hat also wenig damit zu tun, daft die Kardinäle ihre besondere Rücksichtnahme auf König Ruprecht äuftern wollten, wie RTA. VI 399 annimmt. In dem Schreiben an Gregor XIl. (unten n. 20) muſt es überraschen, daf die Schreiber unvermittelt von der direkten Anrede in eine Aussage über den Angeredeten (S. 42— 43) hinübergleiten. Vielleicht haben wir hier einen wörtlichen Absat; aus dem an König Ruprecht gerichteten Schreiben vor uns. 15 Theod. de Niem, Nem. un. VI 10; E. Martène —U. Durand, Thesaurus novus anecdotorum II (1717) 1394—1398; A. Bzovius, Anna- lium ecclesiasticorum XV (1622) ad 1408 § 8 n. 1; unvollständig bei Rainald, Annales ecclesinstici VIII (1752) 199—201, ad an. 1408 § 9 Mansi XXVII 139. 11
Strana 12
Papst und stellten, im Vertrauen auf dessen Einsicht und auf die Vermittlung der in Lucca zurückgebliebenen Mitkardinäle sowie unter dem Einflust ihrer eigenen drückenden Lage die Frage der Form der Einberufung des Konzils einstweilen noch zurück. Inzwischen aber muftte neben dem König Ruprecht auch die übrige Oeffentlichkeit unterrichtet werden. Hätte sich seit dem 12. Mai keine Verschärfung eingestellt, so wäre einfach das schon vorliegende Schreiben, wenn auch in andern Wendungen, zu vervielfältigen gewesen. Aber die Spannung wuchs und ver- schaffte sich vor allem in der Frage des angedrohten Pfründen- entzugs Geltung. Immerhin blieb das unter dem 14. Mai16 in alle Welt gerichtete Schreiben noch mehr oder weniger aus- schließlich eine Rechtfertigung und enthielt nur insofern eine Anklage gegen Gregor XII. Daf ihm dabei der päpstliche Titel vorenthalten wurde, ist wahrscheinlich erst dem Einfluf des später hinzugefügten Postskriptums zuzuschreiben, in dem die Könige und Fürsten aufgefordert wurden, Gregor XII. einst- weilen die Einkünfte der apostolischen Kammer zu sperren. Vielleicht haben wir hier die entscheidende Wendung zu schen. Indes ging die Entwicklung auch fernerhin nur schrittweise voran, wie denn im kanonischen Recht das stufenweise Vor- gehen vielfach vorgezeichnet war und ist. In diesem Sinne ver- brachten die Kardinäle auch die zweite Maihälfte im Zuwarten, traten aber bereits mit den Kardinälen Benedikts XIII. zum Zweck gemeinsamen Handelns in Verbindung17 und ließten an der Entschlossenheit ihres Willens so wenig Zweifel, daf Diet- rich von Niem, der nicht auf ihrer Seite stand, in seinem be- rühmten Briefe vom 27. Mai wic in letzter Stunde Gregor XII. zum Nachgeben aufforderte1s. Als der Monat ergebnislos zu Ende gegangen war, wurden sie sich Anfang Juni schlüssig, selbst die Kirdhenversammlung einzuberufen, und dicser ihr Entschluf wurde schon damals auch in Lucca bekannt 19. Vielleidht noch im Juni legten sie den 2. Februar 1409 als Konzilstag fest20. Jedenfalls waren bereits Ende Juni die Verhandlungen um die Bestimmung des Konzilsortes aufgenommen. Wir erfahren von diesbezüglichen Bemühungen bei den Markgrafen von Este und 16 Siehe unten n. 21. Ein Bote mit diesem Schreiben und der Appellation vom Vortage befand sidh am 6. Juni 1408 beim Grafen von Cilli und Zogorien. Siche Günther, in Neucs Ardhiv 41 (1918) 643. 17 Vgl F. Ehrle, Aus den Akten des Afterconcils von Perpignan 1408. ALKG. (= Archiv für Literatur- u. Kirchengeschichte, hrsg. von H. Denifle u. F. Ehrle) VII (1900) 646; Soudhon 1I 8 ff. 18 Siehe unten n. 25. Es ist dort versäumt, Dietrich v. Niem als Verfasser des Briefes anzugeben. Das Schreiben ist eines der wenigen schon gedruckten Stücke, die in diese Sammlung aufgenommen sind. 19 Mansi XXVII 158. 20 Vgl. Soucon II 15 f. 12
Papst und stellten, im Vertrauen auf dessen Einsicht und auf die Vermittlung der in Lucca zurückgebliebenen Mitkardinäle sowie unter dem Einflust ihrer eigenen drückenden Lage die Frage der Form der Einberufung des Konzils einstweilen noch zurück. Inzwischen aber muftte neben dem König Ruprecht auch die übrige Oeffentlichkeit unterrichtet werden. Hätte sich seit dem 12. Mai keine Verschärfung eingestellt, so wäre einfach das schon vorliegende Schreiben, wenn auch in andern Wendungen, zu vervielfältigen gewesen. Aber die Spannung wuchs und ver- schaffte sich vor allem in der Frage des angedrohten Pfründen- entzugs Geltung. Immerhin blieb das unter dem 14. Mai16 in alle Welt gerichtete Schreiben noch mehr oder weniger aus- schließlich eine Rechtfertigung und enthielt nur insofern eine Anklage gegen Gregor XII. Daf ihm dabei der päpstliche Titel vorenthalten wurde, ist wahrscheinlich erst dem Einfluf des später hinzugefügten Postskriptums zuzuschreiben, in dem die Könige und Fürsten aufgefordert wurden, Gregor XII. einst- weilen die Einkünfte der apostolischen Kammer zu sperren. Vielleicht haben wir hier die entscheidende Wendung zu schen. Indes ging die Entwicklung auch fernerhin nur schrittweise voran, wie denn im kanonischen Recht das stufenweise Vor- gehen vielfach vorgezeichnet war und ist. In diesem Sinne ver- brachten die Kardinäle auch die zweite Maihälfte im Zuwarten, traten aber bereits mit den Kardinälen Benedikts XIII. zum Zweck gemeinsamen Handelns in Verbindung17 und ließten an der Entschlossenheit ihres Willens so wenig Zweifel, daf Diet- rich von Niem, der nicht auf ihrer Seite stand, in seinem be- rühmten Briefe vom 27. Mai wic in letzter Stunde Gregor XII. zum Nachgeben aufforderte1s. Als der Monat ergebnislos zu Ende gegangen war, wurden sie sich Anfang Juni schlüssig, selbst die Kirdhenversammlung einzuberufen, und dicser ihr Entschluf wurde schon damals auch in Lucca bekannt 19. Vielleidht noch im Juni legten sie den 2. Februar 1409 als Konzilstag fest20. Jedenfalls waren bereits Ende Juni die Verhandlungen um die Bestimmung des Konzilsortes aufgenommen. Wir erfahren von diesbezüglichen Bemühungen bei den Markgrafen von Este und 16 Siehe unten n. 21. Ein Bote mit diesem Schreiben und der Appellation vom Vortage befand sidh am 6. Juni 1408 beim Grafen von Cilli und Zogorien. Siche Günther, in Neucs Ardhiv 41 (1918) 643. 17 Vgl F. Ehrle, Aus den Akten des Afterconcils von Perpignan 1408. ALKG. (= Archiv für Literatur- u. Kirchengeschichte, hrsg. von H. Denifle u. F. Ehrle) VII (1900) 646; Soudhon 1I 8 ff. 18 Siehe unten n. 25. Es ist dort versäumt, Dietrich v. Niem als Verfasser des Briefes anzugeben. Das Schreiben ist eines der wenigen schon gedruckten Stücke, die in diese Sammlung aufgenommen sind. 19 Mansi XXVII 158. 20 Vgl. Soucon II 15 f. 12
Strana 13
Montferrat21, nacdem sich Pisa aus politischen Erwägungen der Signorie Florenz zunächst versagte. Gelegentlich lieften die Kar- dinäle auch bereits ein Konzilberufungsschreiben herausgehen, in dem sie das Konzil zuerst auf den 2. Februar, dann auf den 1.März ansagten22. Damit im Zusammenhange forderten sie, noch im Juni, in aller Form die Gefolgschaft Gregors XII. auf, dem Papst den Gehorsam zu kündigen23. So mag vielleicht der Ausweg offen bleiben, daft die Kar- dinäle — gemält der Angabe des Briefregisters 24 — (vorerst) im Einzelfalle des Erzbischofs von Riga und seines Umkreises tat- süchlich unter dem 24. Juni die Einberufung des Konzils be- schlossen und drei Tage später das Beglaubigungsschreiben des Gesandten Johannes Abeczier anordneten25. Anlaf genug zu dem Beschluft, den sie im übrigen noch nicht der Oeffentlichkeit bekannt gaben, mochte etwa der Umstand sein, daf Abeczier zu Beginn der heißen Jahreszeit Italien verlassen und seine Frauenburger Domkirche besuchen wollte26. Es lag jedenfalls schon ein dringendes Bedürfnis vor, auch diese entlegenen Ge- biete zu beschicken, von denen nicht einmal feststand, ob das Schreiben vom 14. Mai bis dorthin gelangt war 7. Aber diese Lösung will nicht recht befriedigen. Nach dem 29. Juni, wo beide Kardinalgruppen ihr Konzilsvorhaben eidlich bekräftigten28, wäre die Einberufung schon eher begründet, wenngleich sie sich auch dann in den Rahmen der übrigen Quellen bislang nur wie ein Fremdkörper einfügen will. Dagegen darf man aus der späten Absendung der Werbe- gesandtschaften nicht allzuweitgehende Schlüsse ziehen. Im Hin- blick auf einen gröfferen und den gesamten Empfängerkreis konnte die Konzilsberufung schon aus rein technischen Gründen nicht über das Knie gebrochen werden. Wie in einem Kriege vorher für Truppen und Kriegsbedarf zu sorgen ist, waren damals — eben die Konzilsbriefe bereitzustellen, und zwar in einer Fülle, für die uns hinsidhtlich jener Zeit trot; der Kenntnis 21 Unter dem 27. Jani 1408 wandten sich die Kardinäle an den Markgrafen von Este wegen Ferrara als Konzilsort. Vgl. Hefele— Leclercq VI 2, 1366. Zu den Verhandlungen mit Montferrat siehe unten n. 30 S. 67, Zeile 22. Dieses Stück ist nicht in den Juni, sondern in den Juli 1408 zu verlegen, da sowohl Benedikt XIII. als auch Gre- gor XII. bereits ihr Konzil einberufen haben. Ebenda S. 66. 22 Vgl. Valois IV 19 Anm. 5; Souchon II 17. 28 Siehe unten n. 33. Dazu Theod. de Niem, Nem. un. VI 13. In Eng- land war die Aufforderung etwa im Juli 1408 bekannt. Vgl. RTA. VI 277. 24 Unten S. 216. 25 Unten n. 38. 26 In Wirklichkeit wird audh Abeczier erst im September 1408 aus Pisa abgereist sein, da er erst im Oktober in Wien nadhweisbar ist, von wo er weiter nach Preuſten zog. Vgl. Günther: Neues Archiv 41. S. 667, 676. Die Verschiebung der Reise aber braucht unter den gegebenen Umständen nicht allzu sehr zu überraschen. 27 Es wurde deshalb dem neuen Schreiben beigefügt. Siehe unten n.33. 28 Martène-Durand VII 798-808. 13
Montferrat21, nacdem sich Pisa aus politischen Erwägungen der Signorie Florenz zunächst versagte. Gelegentlich lieften die Kar- dinäle auch bereits ein Konzilberufungsschreiben herausgehen, in dem sie das Konzil zuerst auf den 2. Februar, dann auf den 1.März ansagten22. Damit im Zusammenhange forderten sie, noch im Juni, in aller Form die Gefolgschaft Gregors XII. auf, dem Papst den Gehorsam zu kündigen23. So mag vielleicht der Ausweg offen bleiben, daft die Kar- dinäle — gemält der Angabe des Briefregisters 24 — (vorerst) im Einzelfalle des Erzbischofs von Riga und seines Umkreises tat- süchlich unter dem 24. Juni die Einberufung des Konzils be- schlossen und drei Tage später das Beglaubigungsschreiben des Gesandten Johannes Abeczier anordneten25. Anlaf genug zu dem Beschluft, den sie im übrigen noch nicht der Oeffentlichkeit bekannt gaben, mochte etwa der Umstand sein, daf Abeczier zu Beginn der heißen Jahreszeit Italien verlassen und seine Frauenburger Domkirche besuchen wollte26. Es lag jedenfalls schon ein dringendes Bedürfnis vor, auch diese entlegenen Ge- biete zu beschicken, von denen nicht einmal feststand, ob das Schreiben vom 14. Mai bis dorthin gelangt war 7. Aber diese Lösung will nicht recht befriedigen. Nach dem 29. Juni, wo beide Kardinalgruppen ihr Konzilsvorhaben eidlich bekräftigten28, wäre die Einberufung schon eher begründet, wenngleich sie sich auch dann in den Rahmen der übrigen Quellen bislang nur wie ein Fremdkörper einfügen will. Dagegen darf man aus der späten Absendung der Werbe- gesandtschaften nicht allzuweitgehende Schlüsse ziehen. Im Hin- blick auf einen gröfferen und den gesamten Empfängerkreis konnte die Konzilsberufung schon aus rein technischen Gründen nicht über das Knie gebrochen werden. Wie in einem Kriege vorher für Truppen und Kriegsbedarf zu sorgen ist, waren damals — eben die Konzilsbriefe bereitzustellen, und zwar in einer Fülle, für die uns hinsidhtlich jener Zeit trot; der Kenntnis 21 Unter dem 27. Jani 1408 wandten sich die Kardinäle an den Markgrafen von Este wegen Ferrara als Konzilsort. Vgl. Hefele— Leclercq VI 2, 1366. Zu den Verhandlungen mit Montferrat siehe unten n. 30 S. 67, Zeile 22. Dieses Stück ist nicht in den Juni, sondern in den Juli 1408 zu verlegen, da sowohl Benedikt XIII. als auch Gre- gor XII. bereits ihr Konzil einberufen haben. Ebenda S. 66. 22 Vgl. Valois IV 19 Anm. 5; Souchon II 17. 28 Siehe unten n. 33. Dazu Theod. de Niem, Nem. un. VI 13. In Eng- land war die Aufforderung etwa im Juli 1408 bekannt. Vgl. RTA. VI 277. 24 Unten S. 216. 25 Unten n. 38. 26 In Wirklichkeit wird audh Abeczier erst im September 1408 aus Pisa abgereist sein, da er erst im Oktober in Wien nadhweisbar ist, von wo er weiter nach Preuſten zog. Vgl. Günther: Neues Archiv 41. S. 667, 676. Die Verschiebung der Reise aber braucht unter den gegebenen Umständen nicht allzu sehr zu überraschen. 27 Es wurde deshalb dem neuen Schreiben beigefügt. Siehe unten n.33. 28 Martène-Durand VII 798-808. 13
Strana 14
der päpstlichen und aragonischen Archive alle Mafstübe fehlen. Ein Papierkrieg von märchenhaftem Ausmast war im Werden 29. Den zahlreichen Schreibern, die den Kardinälen aus Lucca ge- folgt waren und zunächst in Sorge um Arbeitsmöglichkeit sein mustten, verging über Nacht aller Grund zur Unsicherheit. Das System der Konzilswerbung sah die Ausfertigung Abertausender von Schriftstücken vor. Auch die bandwurmartig langen Briefe — wie das Einberufungsschreiben in forma praelatorum3° und das Schreiben in magna forma"1 an alle Christgläubigen — waren zu Hunderten von Malen herzustellen. Die kleineren Schreiben an die weltlichen Fürsten, an die Bischöfe und niederen Prälaten, an die Städte u. dergl., darunter wohl auch schon das Schreiben vom 14. Mai, werden teilweise je das Tausend überschritten haben. Dazu kamen die Instruktionen für die Gesandten 32 und das Werbematerial wie Gutachten der Universitäten, die Antwort an den Markgrafen von Montferrat33, die Ordnung, an die man sich bei der Lossage von dem bislang anerkannten Papste in der kirchlichen Verwaltung einstweilen zu halten hatte usw., wie sich der Niederschlag noch in dieser und jener Handschrift findet, die gerade dem von den Konzilswerbern vorgelegten Anschau- ungsmaterial der wandernden Propaganda-Ausstellung ihr Ent- stehen zu verdanken haben mag34. Und das war erst die offizielle Werbung der Kardinäle. Wie aus bisher bekannten Briefen feststeht und aud durdh weitere Briefe unserer Sammlung erhürtet wird, setzte gleichzeitig auch die private Werbung der einzelnen Kardinäle und Kurialen ein nach allen Richtungen, wohin sie tragfähige Beziehungen hatten oder zu haben glaubten 35. So sei auf die Schreibtätigkeit des Kardinals von Mailand hingewiesen 30, der aus dem Konzil 20 Wir beschränken uns hier auf die Kennzeichnung der Werbe- tätigkeit der Kardinäle. Aber auch Gregor XII. nützte die Stunde. Siche unten n. 44 und die Gesamtübersicht bei L. Schmitz, Die Quellen zur Geschichte des Konzils von Cividale 1409: Römische Quartalschrift 8 (1894) 217-258. 30 Siche unten S. 216. 31 Ebenda S. 217. 32 Die Instruktion Johann Abecziers siehe in: Neues Archiv 41 (1918) 661—666. 38 Unten n. 30. 34 So scheint D. (siche unten S. 239) weitgehend auf soldhem Wer- bematerial auſgebaut zu sein. 35 Wie planvoll schaltet sidh Kardinal Minutoli in den Briefwedisel mit dem Hochmeister des deutschen Ordens ein! Unten n. 61. 36 Da diese Bricfe bislang nur teilweise bekannt und aud diese zeitlich meist falsch angesctt sind, folge hier an Hand unserer Hand- schrift B. f. 61—68 die Zusammenstellung: 1) Magnam diu fiduciam, Bo- logna, den 6. Juli 1408: Der Kardinal an den König von England; ohne Datum gedr. bei E. Martène - U. Durand, Veterum scriptorum et monumentorum amplissima collectio VII (1733) 815—816; in RTA. VI 463 Anm. 1 irrtümlid auf die Zeit nach dem 26. Nov. 1408 angesetzt; 2) Scribimus principaliter, Bologna, 6. Juli 1408: Der Kard. an den Erz- bischof von Canterbury: ohne Datum gedr. bei Martène - Durand 14
der päpstlichen und aragonischen Archive alle Mafstübe fehlen. Ein Papierkrieg von märchenhaftem Ausmast war im Werden 29. Den zahlreichen Schreibern, die den Kardinälen aus Lucca ge- folgt waren und zunächst in Sorge um Arbeitsmöglichkeit sein mustten, verging über Nacht aller Grund zur Unsicherheit. Das System der Konzilswerbung sah die Ausfertigung Abertausender von Schriftstücken vor. Auch die bandwurmartig langen Briefe — wie das Einberufungsschreiben in forma praelatorum3° und das Schreiben in magna forma"1 an alle Christgläubigen — waren zu Hunderten von Malen herzustellen. Die kleineren Schreiben an die weltlichen Fürsten, an die Bischöfe und niederen Prälaten, an die Städte u. dergl., darunter wohl auch schon das Schreiben vom 14. Mai, werden teilweise je das Tausend überschritten haben. Dazu kamen die Instruktionen für die Gesandten 32 und das Werbematerial wie Gutachten der Universitäten, die Antwort an den Markgrafen von Montferrat33, die Ordnung, an die man sich bei der Lossage von dem bislang anerkannten Papste in der kirchlichen Verwaltung einstweilen zu halten hatte usw., wie sich der Niederschlag noch in dieser und jener Handschrift findet, die gerade dem von den Konzilswerbern vorgelegten Anschau- ungsmaterial der wandernden Propaganda-Ausstellung ihr Ent- stehen zu verdanken haben mag34. Und das war erst die offizielle Werbung der Kardinäle. Wie aus bisher bekannten Briefen feststeht und aud durdh weitere Briefe unserer Sammlung erhürtet wird, setzte gleichzeitig auch die private Werbung der einzelnen Kardinäle und Kurialen ein nach allen Richtungen, wohin sie tragfähige Beziehungen hatten oder zu haben glaubten 35. So sei auf die Schreibtätigkeit des Kardinals von Mailand hingewiesen 30, der aus dem Konzil 20 Wir beschränken uns hier auf die Kennzeichnung der Werbe- tätigkeit der Kardinäle. Aber auch Gregor XII. nützte die Stunde. Siche unten n. 44 und die Gesamtübersicht bei L. Schmitz, Die Quellen zur Geschichte des Konzils von Cividale 1409: Römische Quartalschrift 8 (1894) 217-258. 30 Siche unten S. 216. 31 Ebenda S. 217. 32 Die Instruktion Johann Abecziers siehe in: Neues Archiv 41 (1918) 661—666. 38 Unten n. 30. 34 So scheint D. (siche unten S. 239) weitgehend auf soldhem Wer- bematerial auſgebaut zu sein. 35 Wie planvoll schaltet sidh Kardinal Minutoli in den Briefwedisel mit dem Hochmeister des deutschen Ordens ein! Unten n. 61. 36 Da diese Bricfe bislang nur teilweise bekannt und aud diese zeitlich meist falsch angesctt sind, folge hier an Hand unserer Hand- schrift B. f. 61—68 die Zusammenstellung: 1) Magnam diu fiduciam, Bo- logna, den 6. Juli 1408: Der Kardinal an den König von England; ohne Datum gedr. bei E. Martène - U. Durand, Veterum scriptorum et monumentorum amplissima collectio VII (1733) 815—816; in RTA. VI 463 Anm. 1 irrtümlid auf die Zeit nach dem 26. Nov. 1408 angesetzt; 2) Scribimus principaliter, Bologna, 6. Juli 1408: Der Kard. an den Erz- bischof von Canterbury: ohne Datum gedr. bei Martène - Durand 14
Strana 15
als Papst Alexander V. hervorgehen sollte. Und wieder handelte es sich dabei nicht nur um die eigenen Schreiben; diesen wurden vielmehr auch die Abschriften anderer Briefe, wie es gerade zweckmäftig schien, beigefügt37. So löst sich auch von hier aus etwas von dem Widerspruch, der zwischen dem frühen Ausstellungsdatum und der späten Ab- sendung der Konzilsausschreiben bemerkt wird. Aber ganz über- wunden wird der Widerspruch nicht. Bis neue Quellen eine andere Lösung erschließen, haben wir an der Zurückdatierung festzuhalten, ohne daſ diese indes für die Kardinäle, die zweifel- los zuerst ihren Konzilsplan entwickelten, eine Belastung bedeutet. Es hiefle den Inhalt und Sinn des Briefwechsels allzu sehr vereinfachen, wollte man in ihm lediglich die Wünsche bezw. Gegenwünsche der jeweils Schreibenden sehen. Denn in manchen und oft in den wichtigsten Fragen kamen die Wünsche des An- schreibenden und des Antwortenden in dem gleichen Ziel über- ein. Und doch wird man notwendigerweise auch auf die Sonder- belange achten müssen, die in den Antworten an die Kardinäle vertreten wurden. Die Bedeutung z. B. der Universitäten für das Konzil kann kaum überschätzt werden. Bezeichnenderweise werden in der Zahl der Konzilsteilnehmer in unsern Briefen immer die Doktoren mitgezählt 3s. Mochte sich die stattliche Zahl auch gut für die immer noch erforderliche Propaganda eignen, so war doch diese Zählweise auch in dem mitentscheidenden Ein- greifen der Universitäten begründet. Das ideale Streben dieser Kreise steht gleichfalls aufter Frage. Gleichzeitig melden sie aber auch Wünsche bezüglich ihrer Statuten und Privilegien an und arbeiten sie rüstig an den Rotuli ihrer Pfründenbitten 39. Und VII 817; in RTA. VI 463 nadh dem 26. Nov. 1408 angesetzt; 3) Quaeris in exordio, Bologna, 18. Juli 1408: Antwort des Kard. an Antonio de Lucca (Luschis); ohne Datum gedr. bei Martène - Durand VII 811—813; 4) Ex adventu religiosi, Bologna, 13. August 1408: Der Kardinal an König Wenzel; gedr. bei Martène - Durand VII 813—814 (ohne Datum) und in RTA. VI 580 n. 313, daselbst irrtümlich nach 26. Nov. 1408 an- gesetzt; 5) Memores caritatis, Bologna, 13. Aug. 1408: Der Kard. an den böhmisdhen Rat; gedr. bei Martène - Durand VII 814—815 (ohne Datum) und in RTA. VI 581 n. 314, woselbst auf die Zeit nach dem 26. Nov. 1408 angesetzt; 6) unten n. 52; 7) unten n. 53; 8) unten n. 57; 9) Quo- niam illius res agitur, Florenz, um den 3. Okt. 1408: Der Kard. an den Herzog von Mailand; ohne Datum gedr. bei Martène - Durand VII 869 —872; 10) Litteras vestras, Florenz, den 3. Nov. 1408: Der Kard. an einen Ve- necianer Bürger; ohne Datum gedr. bei Martène - Durand VII 881 -883; 11) Susceptas nuper, Florenz, den 18. Nov. 1408: Der Kard. an den Kard. von Präneste; ohne Datum gedr. bei Martène -Durand VII 872 —874; 12) Postquam dominationi, Florenz (bald darauf): An denselben; gedr. Martène - Durand VII 874- 875. 87 Vgl. unten n. 51. 88 Siche unten S. 202, 204, 206. 39 Siehe unten n. 94, 120. Vgl. J. Haller, Papsttum und Kirchen- reform I (1903) 322 ff. L. Dax, Die Universitäten und die Konzilien von Pisa und Konstanz. Diss. phil. Freiburg i. Br. 1910, S. 21 f. F. Stuhr, Die Organisation und Geschäftsordnung des Pisaner und Konstanzer 15
als Papst Alexander V. hervorgehen sollte. Und wieder handelte es sich dabei nicht nur um die eigenen Schreiben; diesen wurden vielmehr auch die Abschriften anderer Briefe, wie es gerade zweckmäftig schien, beigefügt37. So löst sich auch von hier aus etwas von dem Widerspruch, der zwischen dem frühen Ausstellungsdatum und der späten Ab- sendung der Konzilsausschreiben bemerkt wird. Aber ganz über- wunden wird der Widerspruch nicht. Bis neue Quellen eine andere Lösung erschließen, haben wir an der Zurückdatierung festzuhalten, ohne daſ diese indes für die Kardinäle, die zweifel- los zuerst ihren Konzilsplan entwickelten, eine Belastung bedeutet. Es hiefle den Inhalt und Sinn des Briefwechsels allzu sehr vereinfachen, wollte man in ihm lediglich die Wünsche bezw. Gegenwünsche der jeweils Schreibenden sehen. Denn in manchen und oft in den wichtigsten Fragen kamen die Wünsche des An- schreibenden und des Antwortenden in dem gleichen Ziel über- ein. Und doch wird man notwendigerweise auch auf die Sonder- belange achten müssen, die in den Antworten an die Kardinäle vertreten wurden. Die Bedeutung z. B. der Universitäten für das Konzil kann kaum überschätzt werden. Bezeichnenderweise werden in der Zahl der Konzilsteilnehmer in unsern Briefen immer die Doktoren mitgezählt 3s. Mochte sich die stattliche Zahl auch gut für die immer noch erforderliche Propaganda eignen, so war doch diese Zählweise auch in dem mitentscheidenden Ein- greifen der Universitäten begründet. Das ideale Streben dieser Kreise steht gleichfalls aufter Frage. Gleichzeitig melden sie aber auch Wünsche bezüglich ihrer Statuten und Privilegien an und arbeiten sie rüstig an den Rotuli ihrer Pfründenbitten 39. Und VII 817; in RTA. VI 463 nadh dem 26. Nov. 1408 angesetzt; 3) Quaeris in exordio, Bologna, 18. Juli 1408: Antwort des Kard. an Antonio de Lucca (Luschis); ohne Datum gedr. bei Martène - Durand VII 811—813; 4) Ex adventu religiosi, Bologna, 13. August 1408: Der Kardinal an König Wenzel; gedr. bei Martène - Durand VII 813—814 (ohne Datum) und in RTA. VI 580 n. 313, daselbst irrtümlich nach 26. Nov. 1408 an- gesetzt; 5) Memores caritatis, Bologna, 13. Aug. 1408: Der Kard. an den böhmisdhen Rat; gedr. bei Martène - Durand VII 814—815 (ohne Datum) und in RTA. VI 581 n. 314, woselbst auf die Zeit nach dem 26. Nov. 1408 angesetzt; 6) unten n. 52; 7) unten n. 53; 8) unten n. 57; 9) Quo- niam illius res agitur, Florenz, um den 3. Okt. 1408: Der Kard. an den Herzog von Mailand; ohne Datum gedr. bei Martène - Durand VII 869 —872; 10) Litteras vestras, Florenz, den 3. Nov. 1408: Der Kard. an einen Ve- necianer Bürger; ohne Datum gedr. bei Martène - Durand VII 881 -883; 11) Susceptas nuper, Florenz, den 18. Nov. 1408: Der Kard. an den Kard. von Präneste; ohne Datum gedr. bei Martène -Durand VII 872 —874; 12) Postquam dominationi, Florenz (bald darauf): An denselben; gedr. Martène - Durand VII 874- 875. 87 Vgl. unten n. 51. 88 Siche unten S. 202, 204, 206. 39 Siehe unten n. 94, 120. Vgl. J. Haller, Papsttum und Kirchen- reform I (1903) 322 ff. L. Dax, Die Universitäten und die Konzilien von Pisa und Konstanz. Diss. phil. Freiburg i. Br. 1910, S. 21 f. F. Stuhr, Die Organisation und Geschäftsordnung des Pisaner und Konstanzer 15
Strana 16
ähnlich ist es überall, wenn auch nicht stets so handgreiflich wie bei König Wenzel, der durch das Konzil seinen Anspruch auf das deutsche Königtum durchsetzen lassen will. König Ruprecht verficht mit aller Eindeutigkeit seinen Gegensatz zur französischen Politik. Graf Wilhelm von Holland hält seine requestas bereit 40. Und wer als Konzilsgegner für den Augenblick seine Wünsche nicht anbringen kann, der wird — wie der König von Aragon — später zu gegebener Zeit die Kosten, die ihm die Konzilsgesandt- schaft verursacht hat, für die Erreichung weitreidhender kirchen- politischer Ziele in die Wagschale werfen 41 Auch wenn die Briefe, zumal die Prokuratorien, die sich zu einer geradezu klassischen Sammlung vereinigen, oft über Allgemeinheiten nicht hinauskommen und das Besondere dem mündlichen Bericht des Beauftragten überlassen, lohnt es sich doch, sie unter Heranziehung ergänzender Quellen gesprächig zu machen. Konzils. Diss. phil. Berlin 1891, S. 25. H. Finke, Forschungen und Quellen zum Konstanzer Konzil (1889) 29. 40 Siehe unten n. 92 S. 179. 41 Vgl. K. A. Fink, Martin V. und Aragon: Historische Studien 340 (1938). 16
ähnlich ist es überall, wenn auch nicht stets so handgreiflich wie bei König Wenzel, der durch das Konzil seinen Anspruch auf das deutsche Königtum durchsetzen lassen will. König Ruprecht verficht mit aller Eindeutigkeit seinen Gegensatz zur französischen Politik. Graf Wilhelm von Holland hält seine requestas bereit 40. Und wer als Konzilsgegner für den Augenblick seine Wünsche nicht anbringen kann, der wird — wie der König von Aragon — später zu gegebener Zeit die Kosten, die ihm die Konzilsgesandt- schaft verursacht hat, für die Erreichung weitreidhender kirchen- politischer Ziele in die Wagschale werfen 41 Auch wenn die Briefe, zumal die Prokuratorien, die sich zu einer geradezu klassischen Sammlung vereinigen, oft über Allgemeinheiten nicht hinauskommen und das Besondere dem mündlichen Bericht des Beauftragten überlassen, lohnt es sich doch, sie unter Heranziehung ergänzender Quellen gesprächig zu machen. Konzils. Diss. phil. Berlin 1891, S. 25. H. Finke, Forschungen und Quellen zum Konstanzer Konzil (1889) 29. 40 Siehe unten n. 92 S. 179. 41 Vgl. K. A. Fink, Martin V. und Aragon: Historische Studien 340 (1938). 16
Strana 17
1. Papst Benedikt XIII. ermahnt den Ponzello Orsini, er möge auf das Kollegium der römischen Kardinäle einwirken, zu- gunsten der Wiederherstellung der Kircheneinheit von der Wahl eines neuen Papsles abzuschen. Toulon, den 24. No- vember 1406. Ei. S. 347—348; D. f. 149'—150. Dilecto filio nobili viro de Ursinis etc. M'CCCCVI°.1 Be- nedictus servus servorum Dei etc. dilecto filio nobili viro Pon- cello de Ursinis domicello salutem et apostolicam benedictionem. Ad nostrum auditum fama publica divulgante' pervenit intrusum" in sede Romana fore ab hac luce subtractum. Verum cum ad eradi- candam profugandamque occurrentis scismatis et senescentis erroris perniciem et procurandam ecclesiasticam unitatem illo teste, qui nichil ignorat, nostra aspiravit4 et aspiret intencio, pro tanto nobilitatem tuam, quam ad tanti prosecucionem negocii affectam novimus, rogamus et hortamur per aspersionem sangui- nis Jesu Christi, quatenus apud illos, qui sub nomine cardinalium prefato intruso dum viveret adherebant, cum nunc sit acceptabile" et oportunitas sit prompta ad pacem ecclesie auctore Domino consequendam‘, velis efficaciter interponere partes tuas eosque inducere exhortacionibus oportunis, quod ad sedacionem huius- modi horrendi scismatis velint totis pro' viribus intendere. Nos enim ulterioribus non parcentes laboribus ets impensis' parati sumus in loco decenti et ydoneo ac utrisquel' securo cum eis!. sublato more dispendio, convenire et dare operam talem, quod totus mundus cognoscati2, quod per nos non stabit, quin vera unio in Dei ecclesia celeriter habeatur, et prestolamur in nostrils miseri- cordia redemptoris, quod ipso dirigente qui novit, et prestante qui potest, nobis et14 predictis in unum convenientibus finis huic deflendo scismati inponetur et Christianus populus pacem diu desideratam effectualiter assequetur. Velis ergo quibuscum pre- fatis modis tibi possihilibus procurare, quod ipsi nobiscum ut prefertur pro tanto bono conveniant et ad constituendum alium loco defuncti non procedant, sed tali actu abstineant. Talis enim constitucio scisma per amplius radicaret et vias difficiliores red- deret ad assequendam ecclesie unitatem. Nos enim pro feliciori huiusmodi prosecucione negocii nunccios nostros ad partes illas breviter destinare proponimus plenis instruccionibus eruditos. Huiusmodi autem direccionem negocii velis, quesumus, suscipere recommissam, recepturus ex hoc laudem grandem hominum et im- 2 17
1. Papst Benedikt XIII. ermahnt den Ponzello Orsini, er möge auf das Kollegium der römischen Kardinäle einwirken, zu- gunsten der Wiederherstellung der Kircheneinheit von der Wahl eines neuen Papsles abzuschen. Toulon, den 24. No- vember 1406. Ei. S. 347—348; D. f. 149'—150. Dilecto filio nobili viro de Ursinis etc. M'CCCCVI°.1 Be- nedictus servus servorum Dei etc. dilecto filio nobili viro Pon- cello de Ursinis domicello salutem et apostolicam benedictionem. Ad nostrum auditum fama publica divulgante' pervenit intrusum" in sede Romana fore ab hac luce subtractum. Verum cum ad eradi- candam profugandamque occurrentis scismatis et senescentis erroris perniciem et procurandam ecclesiasticam unitatem illo teste, qui nichil ignorat, nostra aspiravit4 et aspiret intencio, pro tanto nobilitatem tuam, quam ad tanti prosecucionem negocii affectam novimus, rogamus et hortamur per aspersionem sangui- nis Jesu Christi, quatenus apud illos, qui sub nomine cardinalium prefato intruso dum viveret adherebant, cum nunc sit acceptabile" et oportunitas sit prompta ad pacem ecclesie auctore Domino consequendam‘, velis efficaciter interponere partes tuas eosque inducere exhortacionibus oportunis, quod ad sedacionem huius- modi horrendi scismatis velint totis pro' viribus intendere. Nos enim ulterioribus non parcentes laboribus ets impensis' parati sumus in loco decenti et ydoneo ac utrisquel' securo cum eis!. sublato more dispendio, convenire et dare operam talem, quod totus mundus cognoscati2, quod per nos non stabit, quin vera unio in Dei ecclesia celeriter habeatur, et prestolamur in nostrils miseri- cordia redemptoris, quod ipso dirigente qui novit, et prestante qui potest, nobis et14 predictis in unum convenientibus finis huic deflendo scismati inponetur et Christianus populus pacem diu desideratam effectualiter assequetur. Velis ergo quibuscum pre- fatis modis tibi possihilibus procurare, quod ipsi nobiscum ut prefertur pro tanto bono conveniant et ad constituendum alium loco defuncti non procedant, sed tali actu abstineant. Talis enim constitucio scisma per amplius radicaret et vias difficiliores red- deret ad assequendam ecclesie unitatem. Nos enim pro feliciori huiusmodi prosecucione negocii nunccios nostros ad partes illas breviter destinare proponimus plenis instruccionibus eruditos. Huiusmodi autem direccionem negocii velis, quesumus, suscipere recommissam, recepturus ex hoc laudem grandem hominum et im- 2 17
Strana 18
mensum apud Deum meritum15. Datum Tholoni VIII Kal. Decem- bris pont. anno XIII.16 1 D. hat als Ueberschrift: Copia bulle misse per antipapam Pon- cello, et similes misit Paulo de Ursinis senatori urbis et collegio car- dinalium etc. super codem facto. 2 D.: divolgante. 3 Felilt in D. 4 D.: aspiraverit. 5 D. fügt hinzu: tempus. 6 D.: assequendam. 7 Fehlt in D. 9 D.: aut. 9 D.: expensis. 1° Ei.: utriusque. 11 Cum eis fehlt in D. 12 D.: cognoscet. 13 D.: vera. 14 D.: ut. 15 D.: immensum meritum apud Deum. 16 Ei.: VIII. 2. Benedikl XIII. leill dem Erzbischof von Genua und dessen Suffraganen den Briefwechsel mit, den er mit Gregor XII. über die Wiederherstellung der Kircheneinheit geführt hat, und gewährt denen, weldhe das Werk durch ihr Gebet zu Golt fördern werden, Ablass. Marseille, den 31. Januar 1407. V. f. 336—339; V. 4171 f. 171; O. 111 f. 330; T. f. 343. Zu diesen und den solgenden Verhandlungen vgl. besonders Il. V. Saucrland, Gregor XII. von seiner Wahl bis zum Vertrage von Marscille. (Sybels) Historisdhe Zeitschrift XXXIV (1875) 74 ff.; F. Ehrle, Aus den Akten des Afterconcils von Perpignan 1408. ALKG. VII (1900) 594 ſf. Benedictus episcopus servus servorum Dei venerabilibus fra- tribus archiepiscopo Januensi et cius suffraganeis salutem et apostolicam benedictionem. Adest nobis, fratres carissimi, gaudii et leticie singularis multa materia, quia, sicud de divina miseri- cordia prestolamur, advenire festinant optati dies, quibus ille summus et admirabilis opifex, cuius mira et procul dubio admi- randa fuit opera, iam calamitatum proveniencium ex duracione destetandi scismatis cleri et populi Christiani misertus ad optatum finem consequende unionis viam disponere, sicut semper optavi- mus et optamus, sua pietate dignatur. Nuper siquidem litteras Angeli Corario, qui se facit Gregorium [appellare], recepimus subsequentes: Gregorius episcopus servus servorum Dei Petro de Luna, quem nonnulle gentes in hoc miserabili scismate Benedictum tertiumdecimum appellant, pacis et unionis affectum. Qui se humiliat, inquit veritas ... Datum Rome apud sanctum Petrum XII die ab assumpcione nostra XI vero Decembris anno a nativi- tate Domini M'CCCC VI. Die handschriftl. Ueberlicferung siche bei Hefele-Leclercq VI 1306; aufterdem Ei. S. 343; O. 111 f. 304; O. 464 f. 11; V. f. 309; V. 4171 f. 190; Vat. f. 3; W. 4955 f. 6; W. 4971 f. 18. Druck bei Theod. de Nyem, Nem. I 2, und De Schism. III 4; Ray- nald ad ann. 1406 n. 14; Monach. Sandionys. ed. Bellaguet III 498. (f. 337) . . . Quarum litterarum tenore prospecto gracias agi- mus bonorum omnium largitori, qui cor dicti Angeli sui luminis claritate illuminare dignatus est, ut nobiscum, sicut dicte littere protestantur, in hoc salutari proposito consequende unionis sin- cera intencione concurrat. Verum ut propositi nostri affectus, 18
mensum apud Deum meritum15. Datum Tholoni VIII Kal. Decem- bris pont. anno XIII.16 1 D. hat als Ueberschrift: Copia bulle misse per antipapam Pon- cello, et similes misit Paulo de Ursinis senatori urbis et collegio car- dinalium etc. super codem facto. 2 D.: divolgante. 3 Felilt in D. 4 D.: aspiraverit. 5 D. fügt hinzu: tempus. 6 D.: assequendam. 7 Fehlt in D. 9 D.: aut. 9 D.: expensis. 1° Ei.: utriusque. 11 Cum eis fehlt in D. 12 D.: cognoscet. 13 D.: vera. 14 D.: ut. 15 D.: immensum meritum apud Deum. 16 Ei.: VIII. 2. Benedikl XIII. leill dem Erzbischof von Genua und dessen Suffraganen den Briefwechsel mit, den er mit Gregor XII. über die Wiederherstellung der Kircheneinheit geführt hat, und gewährt denen, weldhe das Werk durch ihr Gebet zu Golt fördern werden, Ablass. Marseille, den 31. Januar 1407. V. f. 336—339; V. 4171 f. 171; O. 111 f. 330; T. f. 343. Zu diesen und den solgenden Verhandlungen vgl. besonders Il. V. Saucrland, Gregor XII. von seiner Wahl bis zum Vertrage von Marscille. (Sybels) Historisdhe Zeitschrift XXXIV (1875) 74 ff.; F. Ehrle, Aus den Akten des Afterconcils von Perpignan 1408. ALKG. VII (1900) 594 ſf. Benedictus episcopus servus servorum Dei venerabilibus fra- tribus archiepiscopo Januensi et cius suffraganeis salutem et apostolicam benedictionem. Adest nobis, fratres carissimi, gaudii et leticie singularis multa materia, quia, sicud de divina miseri- cordia prestolamur, advenire festinant optati dies, quibus ille summus et admirabilis opifex, cuius mira et procul dubio admi- randa fuit opera, iam calamitatum proveniencium ex duracione destetandi scismatis cleri et populi Christiani misertus ad optatum finem consequende unionis viam disponere, sicut semper optavi- mus et optamus, sua pietate dignatur. Nuper siquidem litteras Angeli Corario, qui se facit Gregorium [appellare], recepimus subsequentes: Gregorius episcopus servus servorum Dei Petro de Luna, quem nonnulle gentes in hoc miserabili scismate Benedictum tertiumdecimum appellant, pacis et unionis affectum. Qui se humiliat, inquit veritas ... Datum Rome apud sanctum Petrum XII die ab assumpcione nostra XI vero Decembris anno a nativi- tate Domini M'CCCC VI. Die handschriftl. Ueberlicferung siche bei Hefele-Leclercq VI 1306; aufterdem Ei. S. 343; O. 111 f. 304; O. 464 f. 11; V. f. 309; V. 4171 f. 190; Vat. f. 3; W. 4955 f. 6; W. 4971 f. 18. Druck bei Theod. de Nyem, Nem. I 2, und De Schism. III 4; Ray- nald ad ann. 1406 n. 14; Monach. Sandionys. ed. Bellaguet III 498. (f. 337) . . . Quarum litterarum tenore prospecto gracias agi- mus bonorum omnium largitori, qui cor dicti Angeli sui luminis claritate illuminare dignatus est, ut nobiscum, sicut dicte littere protestantur, in hoc salutari proposito consequende unionis sin- cera intencione concurrat. Verum ut propositi nostri affectus, 18
Strana 19
quod semper cordi gessimus, Deo nunc oportunitatem prestante, nobis et cunctis Christifidelibus evidencius innotescat, cum vene- rabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus deliberacione prehabita dicto Angelo duximus respondendum per nostras litteras, quarum tenorem hic inseri fecimus in hec verba: Benedictus episcopus servus servorum Dei Angelo dicto Cora- rio, quem nonnulli sibi in hoc pernicioso scismate adherentes Gregorium nominant, pacis et vere unionis affectum pariter et effectum. Per quendam conversum ordinis ... Datum Massilic apud sanctum Victorem II Kal. Februarii pontificatus nostri anno XIII. Dieses Schreiben hs. aud in: Barb. XVI 78 f. 33; O. 464 f. 21; Vat. f. 4; W. 4955 f. 7; W. 5097 f. 146. Vgl. Hefele-Leclercq VI 1309. Gedruckt bei Theod de Nyem in Nem. I 4, und de Schism. III 5; Monach. Sandionys. ed Bellaguet III 504; Raynald ad ann. 1407 n. 1—2. (f. 338) Congaudete igitur nobiscum, venerabiles fratres, et congratulamini, quia de vera unione breviter, favente Domino, consequenda, ut in eo confidimus, sperare potestis, preces ad ipsum, quesumus, in excelsa porrigite, ut operi manuum suarum dexteram prestet tantumque bonum sua virtute perficiat et con- firmet. Quia vero fidelibus non est tantum de sollicita quacum- que intencione fidendum, quantum de instantia oracionis humilis et devote sperandum, fraternitatem vestram in Deo exhortamur, quatenus tam clerum tam populum vobis commissos vestris piis monitis ac illorum, quibus concessum est proponere verbum Dei, inducatis, ut ipsi assidue humiles preces fundant ad Dominum et apud eum devotis oracionibus insistant, ut ipse, qui concordiam in sublimibus operatur, salubrem execucionem tanti operis diri- gere ac unionem ecclesie tam diu concupitam celeriter elargiri dignetur. Nos enim omnibus Christifidelibus utriusque sexus vere penitentibus et confessis, qui devote oraverint pro premissis, scilicet personis ecclesiasticis et litteratis, qui (f. 339) per psalmum „Miserere mei, Deus“ cum collecta „Ecclesie tue, quesumus, Domine“ etc., ceteris vero, qui quinquies „Pater noster 'et sepcies „Ave Maria“ genibus flexis recitaverunt, pro die qualibet, qua hoc fecerint, annum et quadraginta dies de iniunctis sibi peniten- ciis in Domino misericorditer relaxamus. Datum Massilie apud sanctum Victorem 11 Kal. Februarii pontificatus nostri anno XIIImo. De curia G. Antredi. 3. Die Kardinäle Gregors XII. beglaubigen auch ihrerseits dessen Gesandte bei Benedikt XIII. Rom, den 26. Febr. 1407. D. f. 58'. Mit dem Anfang Sanctissimus dominusnoster gedruckt bei Martène-Durand VII 737. Ad antipapam. Miseracione divina episcopi presbiteri ac dyaconi sancte Romane ecclesie cardinales cum desiderio re- verendo in Christo domino Petro de Luna, quem nonnulli in hoc 2% 19
quod semper cordi gessimus, Deo nunc oportunitatem prestante, nobis et cunctis Christifidelibus evidencius innotescat, cum vene- rabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus deliberacione prehabita dicto Angelo duximus respondendum per nostras litteras, quarum tenorem hic inseri fecimus in hec verba: Benedictus episcopus servus servorum Dei Angelo dicto Cora- rio, quem nonnulli sibi in hoc pernicioso scismate adherentes Gregorium nominant, pacis et vere unionis affectum pariter et effectum. Per quendam conversum ordinis ... Datum Massilic apud sanctum Victorem II Kal. Februarii pontificatus nostri anno XIII. Dieses Schreiben hs. aud in: Barb. XVI 78 f. 33; O. 464 f. 21; Vat. f. 4; W. 4955 f. 7; W. 5097 f. 146. Vgl. Hefele-Leclercq VI 1309. Gedruckt bei Theod de Nyem in Nem. I 4, und de Schism. III 5; Monach. Sandionys. ed Bellaguet III 504; Raynald ad ann. 1407 n. 1—2. (f. 338) Congaudete igitur nobiscum, venerabiles fratres, et congratulamini, quia de vera unione breviter, favente Domino, consequenda, ut in eo confidimus, sperare potestis, preces ad ipsum, quesumus, in excelsa porrigite, ut operi manuum suarum dexteram prestet tantumque bonum sua virtute perficiat et con- firmet. Quia vero fidelibus non est tantum de sollicita quacum- que intencione fidendum, quantum de instantia oracionis humilis et devote sperandum, fraternitatem vestram in Deo exhortamur, quatenus tam clerum tam populum vobis commissos vestris piis monitis ac illorum, quibus concessum est proponere verbum Dei, inducatis, ut ipsi assidue humiles preces fundant ad Dominum et apud eum devotis oracionibus insistant, ut ipse, qui concordiam in sublimibus operatur, salubrem execucionem tanti operis diri- gere ac unionem ecclesie tam diu concupitam celeriter elargiri dignetur. Nos enim omnibus Christifidelibus utriusque sexus vere penitentibus et confessis, qui devote oraverint pro premissis, scilicet personis ecclesiasticis et litteratis, qui (f. 339) per psalmum „Miserere mei, Deus“ cum collecta „Ecclesie tue, quesumus, Domine“ etc., ceteris vero, qui quinquies „Pater noster 'et sepcies „Ave Maria“ genibus flexis recitaverunt, pro die qualibet, qua hoc fecerint, annum et quadraginta dies de iniunctis sibi peniten- ciis in Domino misericorditer relaxamus. Datum Massilie apud sanctum Victorem 11 Kal. Februarii pontificatus nostri anno XIIImo. De curia G. Antredi. 3. Die Kardinäle Gregors XII. beglaubigen auch ihrerseits dessen Gesandte bei Benedikt XIII. Rom, den 26. Febr. 1407. D. f. 58'. Mit dem Anfang Sanctissimus dominusnoster gedruckt bei Martène-Durand VII 737. Ad antipapam. Miseracione divina episcopi presbiteri ac dyaconi sancte Romane ecclesie cardinales cum desiderio re- verendo in Christo domino Petro de Luna, quem nonnulli in hoc 2% 19
Strana 20
miserabili scismate Benedictum appellant, pacis et unionis affec- tum. Pro extirpacione inveterati et horrendi scismatis dominus noster dominus Gregorius papa XII reverendos in Christo patres dominos Anthonium eius nepotem Motonensem ac Guillermum Tudertinum episcopos thezaurarios ac referendarios et dilectum nobis in Christo Anthonium de Butrio utriusque iuris doctorem Bononiensem nuncios suos ad reverenciam vestram et nonnullos alios ad presens dirigit eius intencionem alias vestre reverencie per suas nostrasque litteras super extirpacione huiusmodi scis- matis intimatam seriosissime relaturos, quorum relatibus eciam parte nostra reverencia vestra adhibere velit credencie plenam fidem. Datum Rome XXVI Februarii, pontificatus prefati domini nostri anno primo. Ebenda das entsprechende Schreiben Gregors XII. für die Gesandt- schaft; gedruckt bei Raynald, Annal. eccl. ad 1407 n. 3. 4. Gregor XII. und Benedikt XIII. haben dem König Martin von Aragon die Vermitllung in der Unionsfrage angetragen; ihr Vorschlag richtet sich auf eine gemeinsame Besprechung und gegebenenfalls auf die beiderseitige Abdankung. Martin ist gern einverstanden und sdhickt deswegen und wegen anderer Angelegenheiten den Johann de Valterra als Ge- sandten an Benedikt XIII. 23. April 1407. ACA. 2294 f. 2 °. Memorial de les coses que micer Johan de Valterra . . . deu dir . . . al sant pare: . .Frare Ponç Astor li ha portada una letra de la sua sante- tat continent que 1 dit frare Ponc, segons que dehia, portava al dit senyor creenca del cardenal, que s diu de Bar, sobre certes coses tocants unitat de la esglesia, per virtut de la qual creenca lo dit frare Ponc ha explicat al dit senyor, que l' elet en Roma e son collegi, confiants d' ell axi com de devot e molt feel christia, venen acordats de pendre lo dit senyor per persona migana en la unio de la esglesia, exortant lo que ell deia treballar en aco. Item li dira ... com lo dit frare Ponc dix al dit senyor apres . . . quel dit sant pare li havia dit qu ell havia molt gran plaer de la oferta, que son adversari havia feta sobre I fet de la cessio e semblantment de co que 1 dit cardenal, havent ne clar senti- ment del dit elet, trametia a dir al dit senyor, e que ell, confiant raonablament del dit senyor mes que de persona del mon, era apparellat de fer semblant oferta al dit senyor de aquella que I dit son adversari li havia feta . . . Dira lo dit micer lohan al dit sant pare, que I dit senyor ha reebut entre dues vegades dues bulles del dit elet e una del dit sant pare e una altra dels seus cardenals continents en effectu la via de la convencio de abdoses en un loch e finalment la via 20
miserabili scismate Benedictum appellant, pacis et unionis affec- tum. Pro extirpacione inveterati et horrendi scismatis dominus noster dominus Gregorius papa XII reverendos in Christo patres dominos Anthonium eius nepotem Motonensem ac Guillermum Tudertinum episcopos thezaurarios ac referendarios et dilectum nobis in Christo Anthonium de Butrio utriusque iuris doctorem Bononiensem nuncios suos ad reverenciam vestram et nonnullos alios ad presens dirigit eius intencionem alias vestre reverencie per suas nostrasque litteras super extirpacione huiusmodi scis- matis intimatam seriosissime relaturos, quorum relatibus eciam parte nostra reverencia vestra adhibere velit credencie plenam fidem. Datum Rome XXVI Februarii, pontificatus prefati domini nostri anno primo. Ebenda das entsprechende Schreiben Gregors XII. für die Gesandt- schaft; gedruckt bei Raynald, Annal. eccl. ad 1407 n. 3. 4. Gregor XII. und Benedikt XIII. haben dem König Martin von Aragon die Vermitllung in der Unionsfrage angetragen; ihr Vorschlag richtet sich auf eine gemeinsame Besprechung und gegebenenfalls auf die beiderseitige Abdankung. Martin ist gern einverstanden und sdhickt deswegen und wegen anderer Angelegenheiten den Johann de Valterra als Ge- sandten an Benedikt XIII. 23. April 1407. ACA. 2294 f. 2 °. Memorial de les coses que micer Johan de Valterra . . . deu dir . . . al sant pare: . .Frare Ponç Astor li ha portada una letra de la sua sante- tat continent que 1 dit frare Ponc, segons que dehia, portava al dit senyor creenca del cardenal, que s diu de Bar, sobre certes coses tocants unitat de la esglesia, per virtut de la qual creenca lo dit frare Ponc ha explicat al dit senyor, que l' elet en Roma e son collegi, confiants d' ell axi com de devot e molt feel christia, venen acordats de pendre lo dit senyor per persona migana en la unio de la esglesia, exortant lo que ell deia treballar en aco. Item li dira ... com lo dit frare Ponc dix al dit senyor apres . . . quel dit sant pare li havia dit qu ell havia molt gran plaer de la oferta, que son adversari havia feta sobre I fet de la cessio e semblantment de co que 1 dit cardenal, havent ne clar senti- ment del dit elet, trametia a dir al dit senyor, e que ell, confiant raonablament del dit senyor mes que de persona del mon, era apparellat de fer semblant oferta al dit senyor de aquella que I dit son adversari li havia feta . . . Dira lo dit micer lohan al dit sant pare, que I dit senyor ha reebut entre dues vegades dues bulles del dit elet e una del dit sant pare e una altra dels seus cardenals continents en effectu la via de la convencio de abdoses en un loch e finalment la via 20
Strana 21
de la cessio faedora per abdosos, de ls quels ell hat haut fort gran plaer, considerant que per aquella via de cessio la sglesia de Deu pendra breument la desijada conclusio de unitat. Valterra soll dann noch weitere Wünsche des Königs, besonders hinsichtlich des im königlichen Palast zu Barcelona eingerichteten Coe- lestinerklosters, vortragen. Vgl. dazu Arch. Vat., Suppl. 103 f. 93°, 125'. 5. Der Ordensprokurator Peter von Wormditt schreibt dem Hochmeister seines Deutschen Ordens Konrad von Jungin- gen! über die Abmachungen betreffs einer Zusammenkunft Gregors XII. und Benedikts XIII. in Savona, über die Er- nennung Pauls von Orsini zum Feldhauptmann der Kirche und über die Ehe des Königs Ladislaus von Neapel mit der Fürstin von Tarent. Rom, den 27. Mai 1407. Königsberg, Staatsardhiv, Ordensbriefe I 2. Orig. Pap., Quer- format 30X221/2 cm., Siegelrest. Auf der Rückseite: Dem er- wirdigen grosmechtigen geistlichen hern, hern Cunrad van Jun- gingen homeister Ducsches ordens. Meinen willigen undertenigen gehorsam czu vor! Erwirdiger lieber gnediger her meister: ich habe euwern gnaden nu nehest geschreben? die czytungen desser lande und loufe des houfes czu Rome, und sante euch eczliche artikel3, wie das unsers herren bobstes/ boten obereine sint komen mit dem bobste van Avi- nione, van der stat do sie czusamne sullen komen, die voreinunge der heilgen/ kirchen czu volenden, und schreib ouch, das ich euch welde kurczlichen schriben, was antwert unser herre bobst und cardinal doruff/ wurden geben; nue wisset, lieber gnediger her meister, das sie noch keine antwert doruff haben gegeben, sun- der sie halden vaste/ unsern herren bobst dorczu, das her sein goloubde volbrenge, went sie sprechen, das die boten in haben gesant die artikel slecht / in einer copie; und haben geschreben, das sie sy wellen senden vorsygelt kurczlichen, und des sint sie beitende; ich czwyfel nicht/ doran, Got der allmechtige wert alle ding czu seinem willen schicken; also enweis ich uff defle czeit do van anders nicht czu schreiben; ! ader ich habe bevolen her Paule czeiger defes brifes eczwas euwer gnaden muntlichen czu sagen, das nicht ist fuclichen ezu schriben / ume vyele sachen wille. Ouch, lieber meister, gerucht czu wissen, das Paulus Ur- sinis der kirchen houptman wedir ist mit demI hern bobste und der kirchen vorricht, ader Lodovicus bobstes Innocentis vetter der tyrannus5 ist do boußen gebleben; wie es dorumme wert werden, das stehet czu Gote. Ouch so wisset, als ich geschreben habe vam Koninge czu Neapls und der principissin czu Tarant, das/ sie sich voreiniget haben, und der koning hat die princi- pisine genomen czur ee; wie es aber ume unsern orden aldo ist gebleben,/ ap sie dor under beschediget sein ader nicht, das kan ich noch nicht gewissen, sunder do ist kurczlichen ein bote hyn 21
de la cessio faedora per abdosos, de ls quels ell hat haut fort gran plaer, considerant que per aquella via de cessio la sglesia de Deu pendra breument la desijada conclusio de unitat. Valterra soll dann noch weitere Wünsche des Königs, besonders hinsichtlich des im königlichen Palast zu Barcelona eingerichteten Coe- lestinerklosters, vortragen. Vgl. dazu Arch. Vat., Suppl. 103 f. 93°, 125'. 5. Der Ordensprokurator Peter von Wormditt schreibt dem Hochmeister seines Deutschen Ordens Konrad von Jungin- gen! über die Abmachungen betreffs einer Zusammenkunft Gregors XII. und Benedikts XIII. in Savona, über die Er- nennung Pauls von Orsini zum Feldhauptmann der Kirche und über die Ehe des Königs Ladislaus von Neapel mit der Fürstin von Tarent. Rom, den 27. Mai 1407. Königsberg, Staatsardhiv, Ordensbriefe I 2. Orig. Pap., Quer- format 30X221/2 cm., Siegelrest. Auf der Rückseite: Dem er- wirdigen grosmechtigen geistlichen hern, hern Cunrad van Jun- gingen homeister Ducsches ordens. Meinen willigen undertenigen gehorsam czu vor! Erwirdiger lieber gnediger her meister: ich habe euwern gnaden nu nehest geschreben? die czytungen desser lande und loufe des houfes czu Rome, und sante euch eczliche artikel3, wie das unsers herren bobstes/ boten obereine sint komen mit dem bobste van Avi- nione, van der stat do sie czusamne sullen komen, die voreinunge der heilgen/ kirchen czu volenden, und schreib ouch, das ich euch welde kurczlichen schriben, was antwert unser herre bobst und cardinal doruff/ wurden geben; nue wisset, lieber gnediger her meister, das sie noch keine antwert doruff haben gegeben, sun- der sie halden vaste/ unsern herren bobst dorczu, das her sein goloubde volbrenge, went sie sprechen, das die boten in haben gesant die artikel slecht / in einer copie; und haben geschreben, das sie sy wellen senden vorsygelt kurczlichen, und des sint sie beitende; ich czwyfel nicht/ doran, Got der allmechtige wert alle ding czu seinem willen schicken; also enweis ich uff defle czeit do van anders nicht czu schreiben; ! ader ich habe bevolen her Paule czeiger defes brifes eczwas euwer gnaden muntlichen czu sagen, das nicht ist fuclichen ezu schriben / ume vyele sachen wille. Ouch, lieber meister, gerucht czu wissen, das Paulus Ur- sinis der kirchen houptman wedir ist mit demI hern bobste und der kirchen vorricht, ader Lodovicus bobstes Innocentis vetter der tyrannus5 ist do boußen gebleben; wie es dorumme wert werden, das stehet czu Gote. Ouch so wisset, als ich geschreben habe vam Koninge czu Neapls und der principissin czu Tarant, das/ sie sich voreiniget haben, und der koning hat die princi- pisine genomen czur ee; wie es aber ume unsern orden aldo ist gebleben,/ ap sie dor under beschediget sein ader nicht, das kan ich noch nicht gewissen, sunder do ist kurczlichen ein bote hyn 21
Strana 22
geczogen,/ und deme habe ich es gancz bevolen; wenn der weder kumpt, der wert mir sagen, wie das es mit in ist gebleben. Ge- geben czu! Rome am fritage noch des heilgen Lichnams tage. Procurator Ducsches ordens im hoſe czu Rome. 1 Konrad von Jungingen war bereits am 30. April 1407 gestor- ben. Vgl. Nieborowski, Peter von Wormdith (1915) 76. 2 Das Schreiben ist nicht crhalten. 3 Es handelt sidh um das Ucbereinkom- men betreffs der Zusammenkunft in Savona. Siche Theod. de Nyem, Nem. I c. 10; Martènc-Durand, Thes. nov. anccdotorum II 1314 bis 1320. 4 beiten = warten; siche Röhrid-Schmand, Codex Diplomaticus Warmiensis IV (1935) 746. 5 Das Wort ist nachtrüglich, aber von gleidher HIand, (über der Zeile) hinzugesügt. 6. Die Stadt Barcelona stellle Benedikt XIII. im Vorjahr zwei Galeeren für die Reise nad Italien zur Verfügung; wegen des Todes Innozenz' VII. aber unterblieb die Fahrt. Da jetzt die Zusammenkunft in Savona bevorsteht, fordert König Martin die Stadt auf, die beiden Galeeren für den Papst auszurüsten. Valencia, den 14. Juni 1407. ACA. 2180 f. 152'. Prohomens: Be creem vos recordés com en l'any prop passat, instats per lo sant pare c a prechs nostres offeris liberalment emprestar dos galercs armades de bregua en certa manera a quatre meses en soccors del viatge, que lo dit sant pare havia lavors deliberat fer per mar en les parts de Italia per aconseguir la unitat de sancta mare esglesia. E axi per occasio de la mort, que lavors sobrevench del adversari seu en Roma, com per altres empajaments, jatsia lo dit sant pare zelant e desigant la unitat desus dita, se fos empes tro en Genova segons vosaltres sabets, no hague loch la dita vostra proferta de les dites dues galecs, ans en la execucio de aquella s' es sobresegut tro al present. E com segons ja creem no ignorets lo dit sant pare, continuant tostemps e proseguint axi com vertader catholich la unitat desus dita, tota ambicio de honor mundanal postposada, haia en tant apres tre- bellat, que ell es concorde ab lo dit seu ad[f. 153] versari, ço es que abdosos vinguen en la ciutat de Sahona, cascu ab cert nombre de galecs en la festa de sent Miguel primervinent, en la qual con- vencio esperam fermament en Deus, del qual es lo negoci, que s seguira la unitat desus dita per nos e vosaltres et tots los feels christians axi soberanament desijada; e lo dit sant pare escrisca de present a vosaltres pregants e solicitants vos que dejats com- plir per obra et metre en presta execucio la dita oferta de les dites dues galecs e encara mes avant ajudar, atenents que lo negoci de la dita unitat per gracia de Deu es huy en mellor esta- ment que james: per ço notificants c reduhints a vostra memoria aquestes coses, vos pregam, exortam en nostre senyor Deus, axi affectuosament com podem, que per contemplacio del dit sant 22
geczogen,/ und deme habe ich es gancz bevolen; wenn der weder kumpt, der wert mir sagen, wie das es mit in ist gebleben. Ge- geben czu! Rome am fritage noch des heilgen Lichnams tage. Procurator Ducsches ordens im hoſe czu Rome. 1 Konrad von Jungingen war bereits am 30. April 1407 gestor- ben. Vgl. Nieborowski, Peter von Wormdith (1915) 76. 2 Das Schreiben ist nicht crhalten. 3 Es handelt sidh um das Ucbereinkom- men betreffs der Zusammenkunft in Savona. Siche Theod. de Nyem, Nem. I c. 10; Martènc-Durand, Thes. nov. anccdotorum II 1314 bis 1320. 4 beiten = warten; siche Röhrid-Schmand, Codex Diplomaticus Warmiensis IV (1935) 746. 5 Das Wort ist nachtrüglich, aber von gleidher HIand, (über der Zeile) hinzugesügt. 6. Die Stadt Barcelona stellle Benedikt XIII. im Vorjahr zwei Galeeren für die Reise nad Italien zur Verfügung; wegen des Todes Innozenz' VII. aber unterblieb die Fahrt. Da jetzt die Zusammenkunft in Savona bevorsteht, fordert König Martin die Stadt auf, die beiden Galeeren für den Papst auszurüsten. Valencia, den 14. Juni 1407. ACA. 2180 f. 152'. Prohomens: Be creem vos recordés com en l'any prop passat, instats per lo sant pare c a prechs nostres offeris liberalment emprestar dos galercs armades de bregua en certa manera a quatre meses en soccors del viatge, que lo dit sant pare havia lavors deliberat fer per mar en les parts de Italia per aconseguir la unitat de sancta mare esglesia. E axi per occasio de la mort, que lavors sobrevench del adversari seu en Roma, com per altres empajaments, jatsia lo dit sant pare zelant e desigant la unitat desus dita, se fos empes tro en Genova segons vosaltres sabets, no hague loch la dita vostra proferta de les dites dues galecs, ans en la execucio de aquella s' es sobresegut tro al present. E com segons ja creem no ignorets lo dit sant pare, continuant tostemps e proseguint axi com vertader catholich la unitat desus dita, tota ambicio de honor mundanal postposada, haia en tant apres tre- bellat, que ell es concorde ab lo dit seu ad[f. 153] versari, ço es que abdosos vinguen en la ciutat de Sahona, cascu ab cert nombre de galecs en la festa de sent Miguel primervinent, en la qual con- vencio esperam fermament en Deus, del qual es lo negoci, que s seguira la unitat desus dita per nos e vosaltres et tots los feels christians axi soberanament desijada; e lo dit sant pare escrisca de present a vosaltres pregants e solicitants vos que dejats com- plir per obra et metre en presta execucio la dita oferta de les dites dues galecs e encara mes avant ajudar, atenents que lo negoci de la dita unitat per gracia de Deu es huy en mellor esta- ment que james: per ço notificants c reduhints a vostra memoria aquestes coses, vos pregam, exortam en nostre senyor Deus, axi affectuosament com podem, que per contemplacio del dit sant 22
Strana 23
pare e del grant benefici que d' aço universalment a tota christi- anitat s'espera seguir e per honor servir et complacencia de nos, qui la unitat dessus dita axi com a princep catholich ab extrem cor e voler havem tostemps perseguida e perseguim huy pus fort que james per tal com hi vehem la manera pus disposta que no es estada en los temps passats, vullats no tan solament complir e metre en obra la offerta desus dita de les dues galees, hoc encara axi com aquells qui entre tots los altres naturals e sotmesos nostres vos sots singularment mostrats prosecutors de la dita unio et molt affectats a aquella, axi com a vertaders christians e catholics vul- lats ampliar, extendre de totes vostres forces la offerta dessus dita per manera qu entre totes les altres ciutats de nostra se- nyoria aguexan report singular, renom e titol de honor. Et part aco, vullats endreçar los servidors e ministres del dit sant pare en aço deputats e a aquells donar tot consell, favor e ajuda que porets. Certificant vos que de les dites coses, part lo grant merit que fermament n' esperats a conseguir de nostre senyor Deus del qual es lo negoci segons es dit, ne servirets molt lo dit sant pare e a nos ne complaurets singularment, per la qual cosa en son cars, e lo di axi del dit sant pare com de nos aquexa ciutat e vosaltres per ella ne reportarets singulars gracies honors e prer- rogatives. Dada en Valencia sots nostre segell secret a XIIII dies de juny MCCCCVII. Dominus rex mandavit michi Johanni de Tudela. Ein ühnlides Schreiben geht an Mallorca (um eine certa sub- vencio oblada) und an die Stadt Tortosa. 7. Peter von Wormditt berichtet dem Komptur von Elbing als dem Statthalter des Deutschen Ordens über die zwischen Gregor XII. und Benedikt XIII. betreffs einer Zusammen- kunft in Savona getroffenen Vereinbarungen und über die von König Ladislaus von Neapel versuchte Störung der Zu- sammenkunft und der kirchlichen Einigung. Rom, den 24. Juni 1407. Königsberg, Staatsarchiv, Ordensbriefe I a. 242. Orig. Pap., Hoch- format 45X/30 cm, Siegel teilweise erhalten. Vgl. Niebo- rowski, Peter von Wormdith, 77. Meynen willigen gehorsam czu vor! Ersamer lieber gne- diger her kompthur: als mir uwer wirdikeit von unsers homei- sters/ tode geschreben hat, das ist mir getruwlich leide. Got der herre irbarme sich gnedeclich ober syne sele, und geruche uns eynen czu geben,/ der synen gotlichen gnaden beheglich sey und dem ganczen orden und der heilgen cristenheit fromlich nutcze und bequeme sey. Ouch/ als ir mir geschreben habt von dem herren ertzbisschoffe von Ryge, wie ir vornomen hett, das her von des romisschen konings wegen/ in botschaft czu unserm heilgen 23
pare e del grant benefici que d' aço universalment a tota christi- anitat s'espera seguir e per honor servir et complacencia de nos, qui la unitat dessus dita axi com a princep catholich ab extrem cor e voler havem tostemps perseguida e perseguim huy pus fort que james per tal com hi vehem la manera pus disposta que no es estada en los temps passats, vullats no tan solament complir e metre en obra la offerta desus dita de les dues galees, hoc encara axi com aquells qui entre tots los altres naturals e sotmesos nostres vos sots singularment mostrats prosecutors de la dita unio et molt affectats a aquella, axi com a vertaders christians e catholics vul- lats ampliar, extendre de totes vostres forces la offerta dessus dita per manera qu entre totes les altres ciutats de nostra se- nyoria aguexan report singular, renom e titol de honor. Et part aco, vullats endreçar los servidors e ministres del dit sant pare en aço deputats e a aquells donar tot consell, favor e ajuda que porets. Certificant vos que de les dites coses, part lo grant merit que fermament n' esperats a conseguir de nostre senyor Deus del qual es lo negoci segons es dit, ne servirets molt lo dit sant pare e a nos ne complaurets singularment, per la qual cosa en son cars, e lo di axi del dit sant pare com de nos aquexa ciutat e vosaltres per ella ne reportarets singulars gracies honors e prer- rogatives. Dada en Valencia sots nostre segell secret a XIIII dies de juny MCCCCVII. Dominus rex mandavit michi Johanni de Tudela. Ein ühnlides Schreiben geht an Mallorca (um eine certa sub- vencio oblada) und an die Stadt Tortosa. 7. Peter von Wormditt berichtet dem Komptur von Elbing als dem Statthalter des Deutschen Ordens über die zwischen Gregor XII. und Benedikt XIII. betreffs einer Zusammen- kunft in Savona getroffenen Vereinbarungen und über die von König Ladislaus von Neapel versuchte Störung der Zu- sammenkunft und der kirchlichen Einigung. Rom, den 24. Juni 1407. Königsberg, Staatsarchiv, Ordensbriefe I a. 242. Orig. Pap., Hoch- format 45X/30 cm, Siegel teilweise erhalten. Vgl. Niebo- rowski, Peter von Wormdith, 77. Meynen willigen gehorsam czu vor! Ersamer lieber gne- diger her kompthur: als mir uwer wirdikeit von unsers homei- sters/ tode geschreben hat, das ist mir getruwlich leide. Got der herre irbarme sich gnedeclich ober syne sele, und geruche uns eynen czu geben,/ der synen gotlichen gnaden beheglich sey und dem ganczen orden und der heilgen cristenheit fromlich nutcze und bequeme sey. Ouch/ als ir mir geschreben habt von dem herren ertzbisschoffe von Ryge, wie ir vornomen hett, das her von des romisschen konings wegen/ in botschaft czu unserm heilgen 23
Strana 24
vater wurde komen etc.: Lieber her kompthur, her was vor eynen jore als der hoff czu Vyterbie was, / von des herren romisschen konigs wegen czu bobst Innocencio gesant; do crkante her den hoff also, als her mir sagte, das in nicht meI gelustet in botschaft her czu komen; her ist nu nicht alhie gewest, sunder ein ander ist von des konigs wegen alhie gewest.1 Vortme/ als ich nchest geschreben habe von der unio und habe gesant die artikel, die unsers herren bobstes sendeboten mit dem bobste von/ Avion eyns seyn worden von allen sachen, wie mans in der czusamp- nekomunge der II bobste sulle halden, do bey schreip ich ouch / dornoch, wie das die herren cardinal nicht eins weren worden czu entwerten uff dic artikel etc.; dorumb geruchet czu wissen, das der cyne sendebote unsers herren bobstes, und ist seyns bru- der son, der ist wider komen mit den sendeboten der von Janua und hern Peter Butzkaldes der do houptman ist czu Janua, und ouch so quomen her dic sendeboten der von Sowona, dic? do sic! sullen czu sampne komen, und satzten in unsers herren bobstes hende beide stete und alle herschaft der stete und swuren! dem bobste alle capittel und artikel, als sic begriffen woren, gantz czu halden, umb den eynen artikel von dem fride czwisschen/ den Venediern und von Janua, do ist czu gesatzt der groffe von Sa- baudia, der sal den fride machen czwisschen den steten,I das es doran nicht gebreche; also hat unser heilge vater mit den cardi- naln die artikel alle vorlichet und cynen boten/ gesant czu dem andern teile do von; und als sic nu czu rote woren worden, das der cardinal en teil mit dem bobste ober/ mer czu wasser wolden czihen, und en teil ober lant, do quam der konig von Napels mit all syner macht und czoch kegen/ Rome wert, und her sante syne sendeboten und schreip ouch sync briffe an unsern heilgen vater, wie das her sich vor im nicht/ sulde besorgen, her welde czu im komen als syn son der undirtenikeit, und unser herre bobst sante czu im czwene ertzbissch[offen]/ noch enander, der lies her key- nen wider komen; am nehesten donrstage nach Viti und Modesti do schreip der koning dem bobste! wie das her syne erbar boten czu im welde senden, und die sulden am andern tage am fritage bey im syn, das her in geruchte! geleite czu geben, die sulden syne heilkeit von synem willen wol underwisen; das teet der bobst; am fritage des tages/ quam nymant; aber in der nacht quomen die bannirherren von der Columpna und mit in all die Romer, die us RomeI musten syn umb das sie Rome czu des konings hant wolden schicken, und hatten wol IIM pferde und wol VC ſusknechte,/ und mit hulfe irer frunde und ires teiles, das sic bynnen Rome hatton, brochen sic durch die muwre und nomen wol/ IIII porten in vor sich, und liessen eyne afterhute bussen der porten, und hatten Rome also gewis, das sie czwene zoeume mit stricken mit in brocht, do sie die Romer der mechtigsten die wider sy woren, wolden han angchangen; und ir part, das I sic bynnnen Rome hatten, sulde in syn czu hulfe komen; also das geschrey uff in Rome quam, do weich der bobst uff die Engel/ 24
vater wurde komen etc.: Lieber her kompthur, her was vor eynen jore als der hoff czu Vyterbie was, / von des herren romisschen konigs wegen czu bobst Innocencio gesant; do crkante her den hoff also, als her mir sagte, das in nicht meI gelustet in botschaft her czu komen; her ist nu nicht alhie gewest, sunder ein ander ist von des konigs wegen alhie gewest.1 Vortme/ als ich nchest geschreben habe von der unio und habe gesant die artikel, die unsers herren bobstes sendeboten mit dem bobste von/ Avion eyns seyn worden von allen sachen, wie mans in der czusamp- nekomunge der II bobste sulle halden, do bey schreip ich ouch / dornoch, wie das die herren cardinal nicht eins weren worden czu entwerten uff dic artikel etc.; dorumb geruchet czu wissen, das der cyne sendebote unsers herren bobstes, und ist seyns bru- der son, der ist wider komen mit den sendeboten der von Janua und hern Peter Butzkaldes der do houptman ist czu Janua, und ouch so quomen her dic sendeboten der von Sowona, dic? do sic! sullen czu sampne komen, und satzten in unsers herren bobstes hende beide stete und alle herschaft der stete und swuren! dem bobste alle capittel und artikel, als sic begriffen woren, gantz czu halden, umb den eynen artikel von dem fride czwisschen/ den Venediern und von Janua, do ist czu gesatzt der groffe von Sa- baudia, der sal den fride machen czwisschen den steten,I das es doran nicht gebreche; also hat unser heilge vater mit den cardi- naln die artikel alle vorlichet und cynen boten/ gesant czu dem andern teile do von; und als sic nu czu rote woren worden, das der cardinal en teil mit dem bobste ober/ mer czu wasser wolden czihen, und en teil ober lant, do quam der konig von Napels mit all syner macht und czoch kegen/ Rome wert, und her sante syne sendeboten und schreip ouch sync briffe an unsern heilgen vater, wie das her sich vor im nicht/ sulde besorgen, her welde czu im komen als syn son der undirtenikeit, und unser herre bobst sante czu im czwene ertzbissch[offen]/ noch enander, der lies her key- nen wider komen; am nehesten donrstage nach Viti und Modesti do schreip der koning dem bobste! wie das her syne erbar boten czu im welde senden, und die sulden am andern tage am fritage bey im syn, das her in geruchte! geleite czu geben, die sulden syne heilkeit von synem willen wol underwisen; das teet der bobst; am fritage des tages/ quam nymant; aber in der nacht quomen die bannirherren von der Columpna und mit in all die Romer, die us RomeI musten syn umb das sie Rome czu des konings hant wolden schicken, und hatten wol IIM pferde und wol VC ſusknechte,/ und mit hulfe irer frunde und ires teiles, das sic bynnen Rome hatton, brochen sic durch die muwre und nomen wol/ IIII porten in vor sich, und liessen eyne afterhute bussen der porten, und hatten Rome also gewis, das sie czwene zoeume mit stricken mit in brocht, do sie die Romer der mechtigsten die wider sy woren, wolden han angchangen; und ir part, das I sic bynnnen Rome hatten, sulde in syn czu hulfe komen; also das geschrey uff in Rome quam, do weich der bobst uff die Engel/ 24
Strana 25
burg, und die cardinal und vil curtesanen czogen von Rome kegen Viterbie, die andern cardinal alle czogen/ mit all iren soel[dnern zu Jrucke in alde Rome und czu sandt Peter, ap es den ergern weg gynge, das sich/ yderman do von ....3 [wen]t sie den andern tag do vor czu rote woren wurden, das ... yderman sich do von mache .., ouch die Romer sere dirschrocken ... Paulus Ursinis ... teilte syn volk [in .Jteil und czoch mit den Romern kegen [die Rebellen] und Got ... gap in gelucke, das sie die houptlute alle, die wider Rome woren und die dem ko[nig erbötig waren] Rome in czu geben, gefangen brochten beyde bruder Nicolaum und Jo- hannem de/ Columpna, Conr adum de Columpn]a, Jacobum de Ursinis von Nepa, Antonium de Sabellis, das synt alle grofen, dor- czu/ vingen sie eynen ritter€ der dis ding alles von ambegyn ge- triben hat, und der wart nu am dinstage gekoppet !; dorczu vingen sye XIIII der mechtigsten Romer die es mit dem ritter und konige getriben hatten; an ander lucte, die/ do ouch gefangen wurden, aber die rechten vorreter und ire vynde vyngen sie alle, und hetten sie es gewonschet gehabt,/ es mochte bas nicht syn gekomen. Am montage nu nehest vorgangen, do gyng unser heilge vater mit den cardinalen / und mit aller pfafheit mit den cruczen, und sang selber eyne lobeliche messe unser lieben Frauwen czu eren umb die victoria/ und das uns Got vor in hatte behut, went ir meynung was, das sie alle, die dem hofe nochfolgen, wolden sie haben dirslagen;! also besorget man sich noch vaste vor dem konige, wendt her uff dry tage reyse lyt wol mit achtusent pfer- den, und ist in der/ meynunge usgeczogen, das her meynet Rome czu haben und dornoch keyser czu werden, oder welle den hals dorumb geben; ! das letzte mag im Got wol geben! und her hatte beide tzu wasser und czu lande bestalt, das her meynte, der bobst und die cardinalen/ mochten im nicht entken; und meynet dye eynunge der heilgen kirchen czu vorhindern wo her mag, went sie vor in nicht ist; / aber ich hoffe, Got der herre werde ims nicht vorhengen; an Rome mag her itczunt wol vorczwifeln, syder das die vorreter! dohin syn, die sie im mit vorretnuess sulden haben czu geschicket; und unser heilge vater und die cardinal sitczen noch all uff/ dem sprunge, das sie von hynnen wellen und den hoff legen czu Vyterbie, und von dannen al langsam czihen czu der unio; / und anders vorneme ich nicht, denne das sie, ap Got wil, vorgang werde haben. Ouch, lieber her kompthur, so habe ich gar / eynen suberlichen wisen hengst, als her von syner grofe im gancze hofe ist, und den gap mir der kompthur czur Balge, als I her czu Grudentz was, und unser heilge vater hat dornoch gesant, das ich in im lyhe uff den weg, went her ge- broch anI wissen pferden habe, man wolde mir werlich ofte 11/2C gulden dorumb han gegeben: ich forchte, kumpt her im in dieI hant, her werde myr nymmer wider; dorumb bitte ich uwer gnade, so der kompthur von der Balge czu uwern gnaden kumpt, geruchet in czu bitten, das her mir eynen andern sende, wend mirs gar wol geroten ist dis pfert, das ich gros hoffe, 25
burg, und die cardinal und vil curtesanen czogen von Rome kegen Viterbie, die andern cardinal alle czogen/ mit all iren soel[dnern zu Jrucke in alde Rome und czu sandt Peter, ap es den ergern weg gynge, das sich/ yderman do von ....3 [wen]t sie den andern tag do vor czu rote woren wurden, das ... yderman sich do von mache .., ouch die Romer sere dirschrocken ... Paulus Ursinis ... teilte syn volk [in .Jteil und czoch mit den Romern kegen [die Rebellen] und Got ... gap in gelucke, das sie die houptlute alle, die wider Rome woren und die dem ko[nig erbötig waren] Rome in czu geben, gefangen brochten beyde bruder Nicolaum und Jo- hannem de/ Columpna, Conr adum de Columpn]a, Jacobum de Ursinis von Nepa, Antonium de Sabellis, das synt alle grofen, dor- czu/ vingen sie eynen ritter€ der dis ding alles von ambegyn ge- triben hat, und der wart nu am dinstage gekoppet !; dorczu vingen sye XIIII der mechtigsten Romer die es mit dem ritter und konige getriben hatten; an ander lucte, die/ do ouch gefangen wurden, aber die rechten vorreter und ire vynde vyngen sie alle, und hetten sie es gewonschet gehabt,/ es mochte bas nicht syn gekomen. Am montage nu nehest vorgangen, do gyng unser heilge vater mit den cardinalen / und mit aller pfafheit mit den cruczen, und sang selber eyne lobeliche messe unser lieben Frauwen czu eren umb die victoria/ und das uns Got vor in hatte behut, went ir meynung was, das sie alle, die dem hofe nochfolgen, wolden sie haben dirslagen;! also besorget man sich noch vaste vor dem konige, wendt her uff dry tage reyse lyt wol mit achtusent pfer- den, und ist in der/ meynunge usgeczogen, das her meynet Rome czu haben und dornoch keyser czu werden, oder welle den hals dorumb geben; ! das letzte mag im Got wol geben! und her hatte beide tzu wasser und czu lande bestalt, das her meynte, der bobst und die cardinalen/ mochten im nicht entken; und meynet dye eynunge der heilgen kirchen czu vorhindern wo her mag, went sie vor in nicht ist; / aber ich hoffe, Got der herre werde ims nicht vorhengen; an Rome mag her itczunt wol vorczwifeln, syder das die vorreter! dohin syn, die sie im mit vorretnuess sulden haben czu geschicket; und unser heilge vater und die cardinal sitczen noch all uff/ dem sprunge, das sie von hynnen wellen und den hoff legen czu Vyterbie, und von dannen al langsam czihen czu der unio; / und anders vorneme ich nicht, denne das sie, ap Got wil, vorgang werde haben. Ouch, lieber her kompthur, so habe ich gar / eynen suberlichen wisen hengst, als her von syner grofe im gancze hofe ist, und den gap mir der kompthur czur Balge, als I her czu Grudentz was, und unser heilge vater hat dornoch gesant, das ich in im lyhe uff den weg, went her ge- broch anI wissen pferden habe, man wolde mir werlich ofte 11/2C gulden dorumb han gegeben: ich forchte, kumpt her im in dieI hant, her werde myr nymmer wider; dorumb bitte ich uwer gnade, so der kompthur von der Balge czu uwern gnaden kumpt, geruchet in czu bitten, das her mir eynen andern sende, wend mirs gar wol geroten ist dis pfert, das ich gros hoffe, 25
Strana 26
sende her mir ein anders, es sulle mir ouch wol' geen, und her bedarff sich nicht dorumb bekuemmern, ap her keyn/ wisses habe; ich neme wol cin swarczes oder ein brunes. Geben czu Rome am tage Johannis Baptiste Bruder Peter procurator Dutsches Ordens czu Rome. Auf der Rückscite: Dem ersamen geistlichen manne hern Wer- ner van Tetingen kompthur czum Elbinge an des homeisters stad Dutsches Ordens dd. 1 Vgl. dazu RTA. VI 179. 2 dic scheint ausgestriden zu scin. a Fchlen ctwa drei Worte. Dic folgenden sichen Zeilen des Briefes sind wegen eines groften Loches nur brucstückhaft crhalten; wir ver- zichten hier darauf, das noch Lesbare genau zu verzeidhnen, und geben statt dessen nur ein paar Sätze, um dic Verbindung mit dem Schluß des Schreibens herzustellen. Zu dem Ercignis selbst siche vor allem Theod. de Nyem, De schismate, rec. G. Erler (1890) 233 ff. 4 Der Name des Ritters ist zerstört; es handelt sich um Galcottus de Nor- mannis. Ebenda, 236. 5 Ein kurzes Wort unleserlidh. 8. Bischof Bertrand von Digne und die anderen Gesandten Benedikts XIII. werden bei Gregor XII. in Sacen der Wiederherstellung der Kircheneinheit (betreffs Ausführung der in Marseille vereinbarten Artikel) vorstellig. Rom, den 1. Juli 1407. Beglaubigtes Transsumpt auf Pergament. Ardh. Vat. Instrum. miscellan. ad 1407 Nr. 3866 (al. 48). Universis presentes litteras inspecturis Ludovicus, misera- cione divina Maioricensis episcopus, domini pape camerarius, salutem in Domino et testimonium perhibere veritati. Ad univer- sitatis vestre noticiam ducimus per presentes, quod nos in pre- sencia testium ac notariorum infrascriptorum vidimus, tenuimus, contractavimus diligenterque et attente perlegimus quoddam in- strumentum in membrana pergameni scriptum tenoris sequentis: In nomine sancte et individue trinitatis Patris et Filii et Spiritus sancti amen. Cunctis per hoc presens publicum instru- mentum pateat evidenter, quod anno a nativitate Domini mille- simo quadringentesimo septimo, indictione quinta decima, die vero prima mensis Iulii, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Benedicti divina providencia pape ter- ciidecimi anno tercio decimo reverendus in Christo pater et dominus dominus Bertrandus Dci gracia episcopus Dignensis, venerabilis et religiosus vir dominus Avinio Nicolai provincialis provincie Provincie ordinis fratrum Predicatorum sacre theologie profetssor, venerabiles et circumspecti viri domini Ludovicus de Valterra legum doctor et Simon Salvatoris canonicus et preposi- tus ecclesie Ilerdensis nuncii prefati domini nostri pape et sui sacri collegii reverendissimorum in Christo patrum et dominorum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium missi ad urbem, specialiter ad dominum Angelum Corario, quem nonnulli in hoc 26
sende her mir ein anders, es sulle mir ouch wol' geen, und her bedarff sich nicht dorumb bekuemmern, ap her keyn/ wisses habe; ich neme wol cin swarczes oder ein brunes. Geben czu Rome am tage Johannis Baptiste Bruder Peter procurator Dutsches Ordens czu Rome. Auf der Rückscite: Dem ersamen geistlichen manne hern Wer- ner van Tetingen kompthur czum Elbinge an des homeisters stad Dutsches Ordens dd. 1 Vgl. dazu RTA. VI 179. 2 dic scheint ausgestriden zu scin. a Fchlen ctwa drei Worte. Dic folgenden sichen Zeilen des Briefes sind wegen eines groften Loches nur brucstückhaft crhalten; wir ver- zichten hier darauf, das noch Lesbare genau zu verzeidhnen, und geben statt dessen nur ein paar Sätze, um dic Verbindung mit dem Schluß des Schreibens herzustellen. Zu dem Ercignis selbst siche vor allem Theod. de Nyem, De schismate, rec. G. Erler (1890) 233 ff. 4 Der Name des Ritters ist zerstört; es handelt sich um Galcottus de Nor- mannis. Ebenda, 236. 5 Ein kurzes Wort unleserlidh. 8. Bischof Bertrand von Digne und die anderen Gesandten Benedikts XIII. werden bei Gregor XII. in Sacen der Wiederherstellung der Kircheneinheit (betreffs Ausführung der in Marseille vereinbarten Artikel) vorstellig. Rom, den 1. Juli 1407. Beglaubigtes Transsumpt auf Pergament. Ardh. Vat. Instrum. miscellan. ad 1407 Nr. 3866 (al. 48). Universis presentes litteras inspecturis Ludovicus, misera- cione divina Maioricensis episcopus, domini pape camerarius, salutem in Domino et testimonium perhibere veritati. Ad univer- sitatis vestre noticiam ducimus per presentes, quod nos in pre- sencia testium ac notariorum infrascriptorum vidimus, tenuimus, contractavimus diligenterque et attente perlegimus quoddam in- strumentum in membrana pergameni scriptum tenoris sequentis: In nomine sancte et individue trinitatis Patris et Filii et Spiritus sancti amen. Cunctis per hoc presens publicum instru- mentum pateat evidenter, quod anno a nativitate Domini mille- simo quadringentesimo septimo, indictione quinta decima, die vero prima mensis Iulii, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Benedicti divina providencia pape ter- ciidecimi anno tercio decimo reverendus in Christo pater et dominus dominus Bertrandus Dci gracia episcopus Dignensis, venerabilis et religiosus vir dominus Avinio Nicolai provincialis provincie Provincie ordinis fratrum Predicatorum sacre theologie profetssor, venerabiles et circumspecti viri domini Ludovicus de Valterra legum doctor et Simon Salvatoris canonicus et preposi- tus ecclesie Ilerdensis nuncii prefati domini nostri pape et sui sacri collegii reverendissimorum in Christo patrum et dominorum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium missi ad urbem, specialiter ad dominum Angelum Corario, quem nonnulli in hoc 26
Strana 27
pernicioso scismate Gregorium duodecimum appellant, et ad suum pretensum collegium, corum videlicet qui apud partem suam pro cardinalibus se gerunt, super confirmacionem capitu- lorum Massilie inter prefatum dominum papam suumque sacrum collegium ex una et oratores ac nuncios dicti domini Angeli et sui pretensi collegii ad hoc potestatem habentes partibus ex altera vicesima prima mensis Aprilis preteriti super extirpacione diuturni et lugubris scismatis et consecucione saluberrime in Dei ecclesia unionis firmatorum et prosecucione omnium et singulo- rum contentorum in eisdem accesserunt ante ipsum dominum Ange- lum. Quem repererunt in palacio sancti Petri, ubi Romani ponti- fices residere solent, in camera paramenti, presentibus aliquibus ex dominis sui collegii pretensi antedicti, videlicet Angelo pro- Ostiensi, Henrico pro Tusculano episcopis, Angelo tit. sancte Pontenciane [!] Corado [!] tit. sancti Grisogoni, Angelo tit. sancte Praxedis, Raynaldo tit. sancti Viti ad macellum pro presbiteris, Oddo [!] tit. sancti Georgii ad velum aureum, Petro sancti An- geli pro diaconis cardinalibus se gerentibus, et in presencia notariorum nostrorum et testium infrascriptorum ad hoc specia- liter vocatorum atque clericorum et laicorum copia [et] populi multitudine exhibita eidem domino Angelo reverencia, birretis amotis et capitibus aliquantulum inclinatis, premissa pro parte dicti sanctissimi domini nostri pape et sacri collegii reverendissi- morum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium salutacione decenti, prefatus reverendus dominus episcopus Dignensis per alios nuncios electus pro parte dicti sanctissimil domini nostri pape eiusque sacri collegii reverendissimorum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium quandam fecit collocucionem sol- lennem sub sequenti temate „Estote unanimes fraternitatis ama- tores" contento in epistola dominice tunc currentis'. Tunc finita eius collocucione tria principaliter explicavit: Et primo quomodo sanctissimus dominus noster papa predictus bonum propositum dicti domini Angeli super facto unionis ecclesie Dei tam per sua scripta quam per nuncios eiusdem relatum leto animo audiens dictum dominum Angelum cum omni caritate ortabatur, ut in illo bono proposito usque ad tanti negocii consumacionem felicem vellet perseverare constanter, cum prefatus dominus noster papa costantissime I!] perseveret in sua sancta et solita intencione, quam ad pacem et unionem ecclesie sancte Dei, dum esset in minoribus constitutus et post sui assumpcionem ad apicem summi apostolatus habuit et habebat et, prestante Domino, haberet in futurum illamque fuit iugiter prosecutus cum laboribus et expen- sis et periculis corporis, prout erat notorium toti mundo. Secundo quod idem sanctissimus dominus noster papa ipsos prefatos nun- cios ad ipsum dominum Angelum et suum pretensum collegium specialiter destinaverat pro confirmacione et execucione capitu- lorum Massilie concordatorum inter suam sanctitatem et reveren- dos dominos cardinales de suo sacro collegio ex una ac nuncios eiusdem domini Angeli et sui pretensi collegii suficienti [!] pote- 27
pernicioso scismate Gregorium duodecimum appellant, et ad suum pretensum collegium, corum videlicet qui apud partem suam pro cardinalibus se gerunt, super confirmacionem capitu- lorum Massilie inter prefatum dominum papam suumque sacrum collegium ex una et oratores ac nuncios dicti domini Angeli et sui pretensi collegii ad hoc potestatem habentes partibus ex altera vicesima prima mensis Aprilis preteriti super extirpacione diuturni et lugubris scismatis et consecucione saluberrime in Dei ecclesia unionis firmatorum et prosecucione omnium et singulo- rum contentorum in eisdem accesserunt ante ipsum dominum Ange- lum. Quem repererunt in palacio sancti Petri, ubi Romani ponti- fices residere solent, in camera paramenti, presentibus aliquibus ex dominis sui collegii pretensi antedicti, videlicet Angelo pro- Ostiensi, Henrico pro Tusculano episcopis, Angelo tit. sancte Pontenciane [!] Corado [!] tit. sancti Grisogoni, Angelo tit. sancte Praxedis, Raynaldo tit. sancti Viti ad macellum pro presbiteris, Oddo [!] tit. sancti Georgii ad velum aureum, Petro sancti An- geli pro diaconis cardinalibus se gerentibus, et in presencia notariorum nostrorum et testium infrascriptorum ad hoc specia- liter vocatorum atque clericorum et laicorum copia [et] populi multitudine exhibita eidem domino Angelo reverencia, birretis amotis et capitibus aliquantulum inclinatis, premissa pro parte dicti sanctissimi domini nostri pape et sacri collegii reverendissi- morum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium salutacione decenti, prefatus reverendus dominus episcopus Dignensis per alios nuncios electus pro parte dicti sanctissimil domini nostri pape eiusque sacri collegii reverendissimorum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium quandam fecit collocucionem sol- lennem sub sequenti temate „Estote unanimes fraternitatis ama- tores" contento in epistola dominice tunc currentis'. Tunc finita eius collocucione tria principaliter explicavit: Et primo quomodo sanctissimus dominus noster papa predictus bonum propositum dicti domini Angeli super facto unionis ecclesie Dei tam per sua scripta quam per nuncios eiusdem relatum leto animo audiens dictum dominum Angelum cum omni caritate ortabatur, ut in illo bono proposito usque ad tanti negocii consumacionem felicem vellet perseverare constanter, cum prefatus dominus noster papa costantissime I!] perseveret in sua sancta et solita intencione, quam ad pacem et unionem ecclesie sancte Dei, dum esset in minoribus constitutus et post sui assumpcionem ad apicem summi apostolatus habuit et habebat et, prestante Domino, haberet in futurum illamque fuit iugiter prosecutus cum laboribus et expen- sis et periculis corporis, prout erat notorium toti mundo. Secundo quod idem sanctissimus dominus noster papa ipsos prefatos nun- cios ad ipsum dominum Angelum et suum pretensum collegium specialiter destinaverat pro confirmacione et execucione capitu- lorum Massilie concordatorum inter suam sanctitatem et reveren- dos dominos cardinales de suo sacro collegio ex una ac nuncios eiusdem domini Angeli et sui pretensi collegii suficienti [!] pote- 27
Strana 28
state fulcitos partibus ex altera super mutua convencione fienda in civitate Saone pro danda pace et unione in ecclesia sancta Dei et populo christiano, unde volens prefatus dominus noster papa tempus in aliquibus ex dictis capitulis contentum prevenire, quantum in co et dominis cardinalibus fuit, iam multa comple- verat, de quibus, quando sibi placeret, dicti domini nuncii erant parati particulariter facere relaciaonem et fidem, ipsum et suum pretensum collegium requirentes, quod placeret eisdem procedere ad confirmacionem dictorum capitulorum, si per cos facta non crat, et ad excucionem corum. Tercio quod idem dominus noster papa in omnibus agendis per cum erat paratus cum caritate et puritate mentis procedere ad corum et omnium Christianorum bonum et consolacionem ,requirentes dictum dominum Angelum presidentem ct suum pretensum collegium, quatenus vellent eis horam asignare [!] pro predictis explicandis, et si forsan prefatus dominus Angelus et domini sui pretensi collegii volebant ibidem prelatos vel alios interesse, illud certum remittebant voluntati et beneplacito ipsorum. Quibus verbis finitis prefatus dominus Angelus presidens respondit dicens, quod adventum corum nun- ciorum habebat gratum, exortacionem recipicbat placite [!], et quod propositum, quod habuerat ad unitatem ecclesie, habebat adhuc et habere intendebat, prestante Domino, in futurum, et quod utinam pro felici et celeri expedicione negociorum ipse esset jam in codem loco cum domino nostro papa. Demum adiunxit, quod ad petita requisita per predictos dominos nuncios et ad alia per eos proponenda paratus crat cum suis fratribus respondere et alia complacenter audire. De quibus omnibus et singulis idem domini apostolici nuncii requisiverunt per nos notarios publicos infrascriptos eis fieri unum vel plura publicum vel publica et tot, quot voluerint, instrumenta. Acta fuerunt hec Rome sub anno, indictione, mense, die et pontificatu, quibus supra, presentibus ibidem venerabilibus et religiosis viris fratribus Iohanne Barbani ordinis fratrum Minorum et Bertrando Dalmacii ordinis fratrum Predicatorum professoribus ac discretis viris Anthonio Miraylles et Andrea Ferrarii, Valentinensis et Terraconensis diocesis clericis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Dal- macius de la Porta, clericus Terraconensis apostolica et imperiali auctoritate publicus notarius, qui premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, per prefatos dominos agerentur et fierent, unacum prenominatis testibus presens fui sicque ficri vidi et audivi ac in notam recepi, de qua hoc presens publicum instrumentum manu alterius mihi fidelis scriptum extraxi hicque unacum in- frascripto notario me subscripsi, signum meum solitum apponendo, requisitus. Et ego Jacobus Bocha presbiter Valentinensis publi- cus apostolica auctoritate notarius, qui omnibus et singulis supra- dictis, dum, sicut premittitur, agerentur et fierent, unacum pre- nominatis testibus presens fui eaque sic fieri vidi et audivi ac in notam recepi, ex qua presens publicum instrumentum aliena manu, me aliis occupato negociis, abstrahi et in hanc publicam 28
state fulcitos partibus ex altera super mutua convencione fienda in civitate Saone pro danda pace et unione in ecclesia sancta Dei et populo christiano, unde volens prefatus dominus noster papa tempus in aliquibus ex dictis capitulis contentum prevenire, quantum in co et dominis cardinalibus fuit, iam multa comple- verat, de quibus, quando sibi placeret, dicti domini nuncii erant parati particulariter facere relaciaonem et fidem, ipsum et suum pretensum collegium requirentes, quod placeret eisdem procedere ad confirmacionem dictorum capitulorum, si per cos facta non crat, et ad excucionem corum. Tercio quod idem dominus noster papa in omnibus agendis per cum erat paratus cum caritate et puritate mentis procedere ad corum et omnium Christianorum bonum et consolacionem ,requirentes dictum dominum Angelum presidentem ct suum pretensum collegium, quatenus vellent eis horam asignare [!] pro predictis explicandis, et si forsan prefatus dominus Angelus et domini sui pretensi collegii volebant ibidem prelatos vel alios interesse, illud certum remittebant voluntati et beneplacito ipsorum. Quibus verbis finitis prefatus dominus Angelus presidens respondit dicens, quod adventum corum nun- ciorum habebat gratum, exortacionem recipicbat placite [!], et quod propositum, quod habuerat ad unitatem ecclesie, habebat adhuc et habere intendebat, prestante Domino, in futurum, et quod utinam pro felici et celeri expedicione negociorum ipse esset jam in codem loco cum domino nostro papa. Demum adiunxit, quod ad petita requisita per predictos dominos nuncios et ad alia per eos proponenda paratus crat cum suis fratribus respondere et alia complacenter audire. De quibus omnibus et singulis idem domini apostolici nuncii requisiverunt per nos notarios publicos infrascriptos eis fieri unum vel plura publicum vel publica et tot, quot voluerint, instrumenta. Acta fuerunt hec Rome sub anno, indictione, mense, die et pontificatu, quibus supra, presentibus ibidem venerabilibus et religiosis viris fratribus Iohanne Barbani ordinis fratrum Minorum et Bertrando Dalmacii ordinis fratrum Predicatorum professoribus ac discretis viris Anthonio Miraylles et Andrea Ferrarii, Valentinensis et Terraconensis diocesis clericis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Dal- macius de la Porta, clericus Terraconensis apostolica et imperiali auctoritate publicus notarius, qui premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, per prefatos dominos agerentur et fierent, unacum prenominatis testibus presens fui sicque ficri vidi et audivi ac in notam recepi, de qua hoc presens publicum instrumentum manu alterius mihi fidelis scriptum extraxi hicque unacum in- frascripto notario me subscripsi, signum meum solitum apponendo, requisitus. Et ego Jacobus Bocha presbiter Valentinensis publi- cus apostolica auctoritate notarius, qui omnibus et singulis supra- dictis, dum, sicut premittitur, agerentur et fierent, unacum pre- nominatis testibus presens fui eaque sic fieri vidi et audivi ac in notam recepi, ex qua presens publicum instrumentum aliena manu, me aliis occupato negociis, abstrahi et in hanc publicam 28
Strana 29
formam redigi ac scribi feci hicque me suscripsi meoque solito et consueto signo requisitus et rogatus signavi cum suprascripto connotario in fidem ac testimonium omnium singulorum premis- sorum. In quorum omnium fidem et testimonium presentes nostras litteras ex originali ipso prefati instrumenti transcriptas et cum eodem instrumento diligenti collacione de verbo ad verbum facta concordatas fieri atque in hanc formam publicam redigi fecimus sigillique nostri camerariatus oficii [!] appensione muniri. Datum. 1 In der Hs. ist hier dicti wiederholt. 2 1 Petr. 3, 8. 3 Der 1. Juli war ein Samstag; die besagte Lesung ist vom vorhergehenden 5. Sonn- tag nad Trinit. 9. Die Stadt Siena an König Martin von Aragon: bietet sich, nachdem Gregor XII. Savona abgelehnt habe, als Ort der Zusammenkunft an; Martin soll auf Benedikt XIII. ein- wirken, daß er Siena wühlt. Siena, den 30. August 1407. CRD, Martin 10, ohne Nummer. Orig. Pap. mit Siegelspur. Serenissime princeps et clementissime domine, domine et benefactor noster singularissime: Quia, quanta reverentia et amore ad vestram maestatem regiam afficiatur noster populus universus, per plures nostras literas diximus, non intendimus circa materiam hanc, ne vestre celsitudini tedio simus, alias re- plicare, set solum confidentia solita venire ad rem, cuius propo- situm nos impulit presentialiter ad scribendum. Scripsimus alias, illustrissime domine, quantum unionem ecclesiasticam nostra comunitas affectabat, pro cuius conclusione et cum literis et cum oratoribus nostris usque huc pro possibilitate nostra non desinivi- mus operari, utrumque pastorem ortando ut deveniretur ad factum, nostramque civitatem ac territorium totum pro conven- tione partium si acceptare placuisset letissime offerentes, quod etiam per nostras literas vestre maestati regie notum fuit.. Et audito demum quod conventum fuerat per partes de civitate Savonensi, fuimus gaudio singulari commoti, tamquam hii qui huiusmodi unionem tam ardenti desiderio expectamus, quod per nos diem cernere vix credatur. Et quoniam nunc per dominum nostrum papam de Roma propter multa impedimenta ac suspi- ciones allegetur dictum locum Savonensem non esse habilem nec comunem, et petatur quod fiat electio per dominum de Avinione de alio loco, quem voluerit circa fines Ytalie et de obbedientia dicti domini de Roma, prout vestre celsitudini non ambigimus non latere, movemur ad hanc civitatem pro loco comuni et nostro iudicio satis ydoneo propter suas condiciones iterum offerendum. Est siquidem hec civitas magna, capax omnium dominorum qui simul haberent ob causam huiusmodi extirpandi scismatis convenire, est fertilis ultra alias civitates huius patrie, habens 29
formam redigi ac scribi feci hicque me suscripsi meoque solito et consueto signo requisitus et rogatus signavi cum suprascripto connotario in fidem ac testimonium omnium singulorum premis- sorum. In quorum omnium fidem et testimonium presentes nostras litteras ex originali ipso prefati instrumenti transcriptas et cum eodem instrumento diligenti collacione de verbo ad verbum facta concordatas fieri atque in hanc formam publicam redigi fecimus sigillique nostri camerariatus oficii [!] appensione muniri. Datum. 1 In der Hs. ist hier dicti wiederholt. 2 1 Petr. 3, 8. 3 Der 1. Juli war ein Samstag; die besagte Lesung ist vom vorhergehenden 5. Sonn- tag nad Trinit. 9. Die Stadt Siena an König Martin von Aragon: bietet sich, nachdem Gregor XII. Savona abgelehnt habe, als Ort der Zusammenkunft an; Martin soll auf Benedikt XIII. ein- wirken, daß er Siena wühlt. Siena, den 30. August 1407. CRD, Martin 10, ohne Nummer. Orig. Pap. mit Siegelspur. Serenissime princeps et clementissime domine, domine et benefactor noster singularissime: Quia, quanta reverentia et amore ad vestram maestatem regiam afficiatur noster populus universus, per plures nostras literas diximus, non intendimus circa materiam hanc, ne vestre celsitudini tedio simus, alias re- plicare, set solum confidentia solita venire ad rem, cuius propo- situm nos impulit presentialiter ad scribendum. Scripsimus alias, illustrissime domine, quantum unionem ecclesiasticam nostra comunitas affectabat, pro cuius conclusione et cum literis et cum oratoribus nostris usque huc pro possibilitate nostra non desinivi- mus operari, utrumque pastorem ortando ut deveniretur ad factum, nostramque civitatem ac territorium totum pro conven- tione partium si acceptare placuisset letissime offerentes, quod etiam per nostras literas vestre maestati regie notum fuit.. Et audito demum quod conventum fuerat per partes de civitate Savonensi, fuimus gaudio singulari commoti, tamquam hii qui huiusmodi unionem tam ardenti desiderio expectamus, quod per nos diem cernere vix credatur. Et quoniam nunc per dominum nostrum papam de Roma propter multa impedimenta ac suspi- ciones allegetur dictum locum Savonensem non esse habilem nec comunem, et petatur quod fiat electio per dominum de Avinione de alio loco, quem voluerit circa fines Ytalie et de obbedientia dicti domini de Roma, prout vestre celsitudini non ambigimus non latere, movemur ad hanc civitatem pro loco comuni et nostro iudicio satis ydoneo propter suas condiciones iterum offerendum. Est siquidem hec civitas magna, capax omnium dominorum qui simul haberent ob causam huiusmodi extirpandi scismatis convenire, est fertilis ultra alias civitates huius patrie, habens 29
Strana 30
plura notabilia oppida ac castra pro partium securitate, et por- tum satis condecens. Insuper est civitas libera, nullum recognos- cens superiorem nec alicui domino obligata, que omnia per vestro- rum literas mercatorum qui hic sunt poterunt vestre serenitati apertissime declarari. Suplicamus igitur humiliter et devote, quatenus dignetur vestra maestas in casu quo conventionis locus ad aliquem locum harum partium commutetur tali efficacia operari, ... quod hec nostra civitas per Avinionensem dominum postuletur et acceptetur. Et nos dicto casu offerimus quantum pro eius et sui collegii securitate expediet impleturos ... Datum Senis die XXX mensis Augusti XV indiccionis MCCCCVII. 10. Peter d' Ailli und Johann Gerson beglückwünschen Gregor XII. zu seiner Verzictbereitschaft. Genua, den 15. Sep- tember [1407]. V. 3477 f. 63; V. 5595 f. 61'—62. Reverendissimo patri ac domino, domino Angelo qui se facit Rome Gregorium XII appellari sui in christiana caritate beni- voli P. episcopus Cameracensis et I. cancellarius ecclesie (!) Parisiensis inquirere pacem et prosequi eam. Grandem universo populo Christiano iocunditatem, pater orthodoxe, tua contulerat oblatio tam humilis spiritualis et plana super via compendiosissima terminandi ymmo exterminandi fun- ditus execrandum scisma presens per verbum abreviatum cessio- nis, posthabitis inextricabilibus disceptationum variarum laberin- tis; uberiorem nichilominus congratulatonis materiam invexerat studiosis atque professoribus sacre sapientie talis oblatio, dum actorem suum actendebant eximium esse theologie professorem, quales in hac tempestate et ecclesiastico regimine quam rari sint cogitare dolor est; collaudabant omnes unum tandem a Deo datum, qui finem scismati pestifero et originem salutifere paci tribucret; predicabant talem dignum in ecclesia sublimari, qui non se, non proprium honorem, sed communem salutem diligeret; testabantur hunc esse angelum divinitus transmissum, qui velud esset sine carne et sagwine (V. 5595: sangwine) contempneret omnia que carnis sunt et sanguinis pre amore spiritus et pre decore domus Deil et pacis cius quam dilexit. Ita colletabantur universi. Sed theologorum specialior quodam modo videbatur exultatio ,dum recogitabant unum de numero suo et professione simili tam sinceras et spirituales, ut dignum crat in theologie scola didicisse, sententias affectusque habuisse piissimos; putabant se habere sufficienter, unde calumpnias quorundam improbas refellerent (V. 5595: repellerent) dicentium theologos inutiles ecclesiastico regimini, quando hic unus inventus esset, cuius cessio caritativa et vere catholica plus afferret in ecclesia commodi quam inumerabilium aliorum ambitiosa cupiditas dominari querentium, 30
plura notabilia oppida ac castra pro partium securitate, et por- tum satis condecens. Insuper est civitas libera, nullum recognos- cens superiorem nec alicui domino obligata, que omnia per vestro- rum literas mercatorum qui hic sunt poterunt vestre serenitati apertissime declarari. Suplicamus igitur humiliter et devote, quatenus dignetur vestra maestas in casu quo conventionis locus ad aliquem locum harum partium commutetur tali efficacia operari, ... quod hec nostra civitas per Avinionensem dominum postuletur et acceptetur. Et nos dicto casu offerimus quantum pro eius et sui collegii securitate expediet impleturos ... Datum Senis die XXX mensis Augusti XV indiccionis MCCCCVII. 10. Peter d' Ailli und Johann Gerson beglückwünschen Gregor XII. zu seiner Verzictbereitschaft. Genua, den 15. Sep- tember [1407]. V. 3477 f. 63; V. 5595 f. 61'—62. Reverendissimo patri ac domino, domino Angelo qui se facit Rome Gregorium XII appellari sui in christiana caritate beni- voli P. episcopus Cameracensis et I. cancellarius ecclesie (!) Parisiensis inquirere pacem et prosequi eam. Grandem universo populo Christiano iocunditatem, pater orthodoxe, tua contulerat oblatio tam humilis spiritualis et plana super via compendiosissima terminandi ymmo exterminandi fun- ditus execrandum scisma presens per verbum abreviatum cessio- nis, posthabitis inextricabilibus disceptationum variarum laberin- tis; uberiorem nichilominus congratulatonis materiam invexerat studiosis atque professoribus sacre sapientie talis oblatio, dum actorem suum actendebant eximium esse theologie professorem, quales in hac tempestate et ecclesiastico regimine quam rari sint cogitare dolor est; collaudabant omnes unum tandem a Deo datum, qui finem scismati pestifero et originem salutifere paci tribucret; predicabant talem dignum in ecclesia sublimari, qui non se, non proprium honorem, sed communem salutem diligeret; testabantur hunc esse angelum divinitus transmissum, qui velud esset sine carne et sagwine (V. 5595: sangwine) contempneret omnia que carnis sunt et sanguinis pre amore spiritus et pre decore domus Deil et pacis cius quam dilexit. Ita colletabantur universi. Sed theologorum specialior quodam modo videbatur exultatio ,dum recogitabant unum de numero suo et professione simili tam sinceras et spirituales, ut dignum crat in theologie scola didicisse, sententias affectusque habuisse piissimos; putabant se habere sufficienter, unde calumpnias quorundam improbas refellerent (V. 5595: repellerent) dicentium theologos inutiles ecclesiastico regimini, quando hic unus inventus esset, cuius cessio caritativa et vere catholica plus afferret in ecclesia commodi quam inumerabilium aliorum ambitiosa cupiditas dominari querentium, 30
Strana 31
cuius insuper sapientia que de sursum est, pacifica et pudica, efficacior esset ad vincendum scismatice pestis malitiam, utpote que omnem habet virtutem, actingens a fine usque ad finem, for- titer suaviterque omnia disponit2, quam aliorum sapientia terre- nalis et diabolica. Et unde (f. 63 v) queso, pater sapientissime, sanctissimum illud atque verissimum litterarum tuarum exor- dium: „qui se humiliat exaltabitur“, nisi a theologie scola pro- fectum est! quemadmodum illa que secuntur fere universa ut: „quod non semper definitivo iure disputandum est“, iuxta illud: „noli esse iustus nimis“, illud preterea de iudicio Salomonis“, qui naturalem et verum maternalem affectum ex cessionis oblatione voluntaria collegit! Possemus hec in longiora protrahere. Sed ad rem venientes no- tificamus, pater honoratissime, quod preter generales et speciales multas, que prosecutione pacis nos obligatos tenent occasiones, hec vel una sufficere visa est, ut apud te, pre clarum theologie professo- rem, nos qualescumque alumni sui caperemus ausum scriptis collo- quendi, qui coram positi benigne fuimus auditi', non Minervam sicud proverbium Grecum loquitur docere velimus, sed ut te tibi quodam modo reddamus, te inquam populorum insolitis tumulti- bus, te inquietis curarum secularium motibus disturbatum ab asueto sereno contemplationis monte divulsumque a familiaribus decore Rachel amplexibus, ita ut nequaquam dubium sit, quando vel maior vel minor sis tam ad audiendum quam ad videndum que agenda fuerint secundum regulas eternas sacre sapientie in re tanta reddende unionis, quantam vix precedentia secula co- gnoverint. Decrevimus autem sub paucis considerationibus theo- logicis et moralibus intentionem nostram simpliciter et absque stili accurato splendore reserandum, supplicantes ut tali animo suscipiamur ac sinceritate intentionis, sub quali nos scripsisse conscientiam habemus apud Deum, in quo bene valeat reveren- dissima paternitas vestra. Scriptum lanue XVa Septembris. 5 1 Vgl. Psal. 25, 8. 2 Sap. 8, 1. 3 Luc. 14, 11; 18, 14. 4 1. Reg. 3, 27. Anläflich der französischen Gesandtschaft in Rom, zu deren Mitglie- dern sie gehört hatten. 11. Gregor XII. beglaubigt seinen Gesandten Bartolino Zamboni und den Markgrafen von Montferrat bei den Gesandten des französischen Königs. Siena, Oktober 1407. B. f. 36'. Vgl. Hefele—Leclercq VI 1327; Valois III 551. Littera credencialis pro parte Gregorii ad oratores regis Fran- corum. Gregorius etc. dilectis filiis oratoribus carissimi in Christo filii nostri Karoli regis Francorum illustris salutem et apostolicam benediccionem. Nonnulla universitati vestre referenda commisi- mus dilectis filiis nobilibus viris Theodoro marchioni Montisfer- 31
cuius insuper sapientia que de sursum est, pacifica et pudica, efficacior esset ad vincendum scismatice pestis malitiam, utpote que omnem habet virtutem, actingens a fine usque ad finem, for- titer suaviterque omnia disponit2, quam aliorum sapientia terre- nalis et diabolica. Et unde (f. 63 v) queso, pater sapientissime, sanctissimum illud atque verissimum litterarum tuarum exor- dium: „qui se humiliat exaltabitur“, nisi a theologie scola pro- fectum est! quemadmodum illa que secuntur fere universa ut: „quod non semper definitivo iure disputandum est“, iuxta illud: „noli esse iustus nimis“, illud preterea de iudicio Salomonis“, qui naturalem et verum maternalem affectum ex cessionis oblatione voluntaria collegit! Possemus hec in longiora protrahere. Sed ad rem venientes no- tificamus, pater honoratissime, quod preter generales et speciales multas, que prosecutione pacis nos obligatos tenent occasiones, hec vel una sufficere visa est, ut apud te, pre clarum theologie professo- rem, nos qualescumque alumni sui caperemus ausum scriptis collo- quendi, qui coram positi benigne fuimus auditi', non Minervam sicud proverbium Grecum loquitur docere velimus, sed ut te tibi quodam modo reddamus, te inquam populorum insolitis tumulti- bus, te inquietis curarum secularium motibus disturbatum ab asueto sereno contemplationis monte divulsumque a familiaribus decore Rachel amplexibus, ita ut nequaquam dubium sit, quando vel maior vel minor sis tam ad audiendum quam ad videndum que agenda fuerint secundum regulas eternas sacre sapientie in re tanta reddende unionis, quantam vix precedentia secula co- gnoverint. Decrevimus autem sub paucis considerationibus theo- logicis et moralibus intentionem nostram simpliciter et absque stili accurato splendore reserandum, supplicantes ut tali animo suscipiamur ac sinceritate intentionis, sub quali nos scripsisse conscientiam habemus apud Deum, in quo bene valeat reveren- dissima paternitas vestra. Scriptum lanue XVa Septembris. 5 1 Vgl. Psal. 25, 8. 2 Sap. 8, 1. 3 Luc. 14, 11; 18, 14. 4 1. Reg. 3, 27. Anläflich der französischen Gesandtschaft in Rom, zu deren Mitglie- dern sie gehört hatten. 11. Gregor XII. beglaubigt seinen Gesandten Bartolino Zamboni und den Markgrafen von Montferrat bei den Gesandten des französischen Königs. Siena, Oktober 1407. B. f. 36'. Vgl. Hefele—Leclercq VI 1327; Valois III 551. Littera credencialis pro parte Gregorii ad oratores regis Fran- corum. Gregorius etc. dilectis filiis oratoribus carissimi in Christo filii nostri Karoli regis Francorum illustris salutem et apostolicam benediccionem. Nonnulla universitati vestre referenda commisi- mus dilectis filiis nobilibus viris Theodoro marchioni Montisfer- 31
Strana 32
rati et Bartholino de Zanebonis domicello Cremonensi nuncio nostro. Velit igitur cadem vestra universitas hiis que per marchi- onem et B. prefatos vel per alterum ipsorum ex parte nostra vobis relata fuerint, fidem indubiam prestare. Datum Senis etc. 12. Geistlichkeit, Adel und Städte des Friauler Landes ver- wenden sich bei Papst Gregor XII. für ihren Patriarchen. Cividale, den 8. November 1407. B. f. 40'. Dieses und das näcistfolgende Sdhreiben stehen im Zu- sammenhang mit einem umfangreidhen und auch für das Pisaner Konzil belangvollen Briefwechsel, den Ernesto Degani, Il co- dice diplomatico di Antonio Pancicra da Portogruaro 1406 —1411. Miscellanca di Storia Veneta, serie seconda, tom. IV (Venezia 1898) veröffentlicte. Littera ex parte patrie Fori Iulii ad dominum Gregorium, quod non velit privare patriarcham Aquilegensem. Sanctissimo in Christo patri et domino corum beatissimo do- mino Gregorio divina providencia sacrosancte universalis ecclesie summo pontifici ciusque sacro collegio reverendissimorum patrum et dominorum corum dominorum cardinalium ecclesie sancte Dei: prelati nobiles ct comunitates patrie Fori Iulii Aquilegensis dioce- sis cum debita recommendacione se ipsos ad oscula pedum bea- torum. Nemo mortalis est tante felicitatis tanteque iusticie et equitatis tanteque innocencie et puritatis tanteque potencie, qui detrahentis livoris et malignitatis dentes semper valeat evitare et fauces linguasque improborum loquacium freno taciturnitatis com- pescere. Nuper quidem hic in patria relatum est, qualiter ad aures vestre sanctissime pictatis et vestrarum reverendissimarum paternitatum quoddam sinistre et detractive informacionis elo- quium est diffusum contra reverendissimum in Christo patrem et dominum nostrum dominum Anthonium Dei gracia sancte sedis Aquilegensis dignissimum patriarcham, qui tamquam iustus et verus dominus ac benignus hanc Fori Iulii patriam et suam Aqui- legensem ecclesiam probe et prudentissime regit laudabiliter et gu- bernat unicuique debitam et postulatam iusticiam equo libramine tribuendo, sub cuius felici et commendabili gubernacionis regimine patria hec in spiritualibus et temporalibus continue suscipit in- crementa felicia et tranquillitatis amenitatem pacificam, de quo tamquam iusto et generoso (!) domino ac pastore patria, sua iusticia et laudabili cius bonitate virtutum, ut plurimum conten- tatur et gaudet ipsum habere fideliter et reverenter in suum verum patrem dominum et pastorem subque cius umbra et guber- nacione regiminis vivere, donec egerit in humanis, quem revera diligimus cordium in intimis et amamus, cui cciam fideliter obe- dire ipsum defendere et iuvare tamquam iustum et graciosum dominum nostrum totis viribus atque posse decrevimus atque pro- misimus. Igitur pietati vestre sanctissime et reverendissimis domi- 32
rati et Bartholino de Zanebonis domicello Cremonensi nuncio nostro. Velit igitur cadem vestra universitas hiis que per marchi- onem et B. prefatos vel per alterum ipsorum ex parte nostra vobis relata fuerint, fidem indubiam prestare. Datum Senis etc. 12. Geistlichkeit, Adel und Städte des Friauler Landes ver- wenden sich bei Papst Gregor XII. für ihren Patriarchen. Cividale, den 8. November 1407. B. f. 40'. Dieses und das näcistfolgende Sdhreiben stehen im Zu- sammenhang mit einem umfangreidhen und auch für das Pisaner Konzil belangvollen Briefwechsel, den Ernesto Degani, Il co- dice diplomatico di Antonio Pancicra da Portogruaro 1406 —1411. Miscellanca di Storia Veneta, serie seconda, tom. IV (Venezia 1898) veröffentlicte. Littera ex parte patrie Fori Iulii ad dominum Gregorium, quod non velit privare patriarcham Aquilegensem. Sanctissimo in Christo patri et domino corum beatissimo do- mino Gregorio divina providencia sacrosancte universalis ecclesie summo pontifici ciusque sacro collegio reverendissimorum patrum et dominorum corum dominorum cardinalium ecclesie sancte Dei: prelati nobiles ct comunitates patrie Fori Iulii Aquilegensis dioce- sis cum debita recommendacione se ipsos ad oscula pedum bea- torum. Nemo mortalis est tante felicitatis tanteque iusticie et equitatis tanteque innocencie et puritatis tanteque potencie, qui detrahentis livoris et malignitatis dentes semper valeat evitare et fauces linguasque improborum loquacium freno taciturnitatis com- pescere. Nuper quidem hic in patria relatum est, qualiter ad aures vestre sanctissime pictatis et vestrarum reverendissimarum paternitatum quoddam sinistre et detractive informacionis elo- quium est diffusum contra reverendissimum in Christo patrem et dominum nostrum dominum Anthonium Dei gracia sancte sedis Aquilegensis dignissimum patriarcham, qui tamquam iustus et verus dominus ac benignus hanc Fori Iulii patriam et suam Aqui- legensem ecclesiam probe et prudentissime regit laudabiliter et gu- bernat unicuique debitam et postulatam iusticiam equo libramine tribuendo, sub cuius felici et commendabili gubernacionis regimine patria hec in spiritualibus et temporalibus continue suscipit in- crementa felicia et tranquillitatis amenitatem pacificam, de quo tamquam iusto et generoso (!) domino ac pastore patria, sua iusticia et laudabili cius bonitate virtutum, ut plurimum conten- tatur et gaudet ipsum habere fideliter et reverenter in suum verum patrem dominum et pastorem subque cius umbra et guber- nacione regiminis vivere, donec egerit in humanis, quem revera diligimus cordium in intimis et amamus, cui cciam fideliter obe- dire ipsum defendere et iuvare tamquam iustum et graciosum dominum nostrum totis viribus atque posse decrevimus atque pro- misimus. Igitur pietati vestre sanctissime et reverendissimis domi- 32
Strana 33
nacionibus vestris flexis poplitibus reverenter et humiliter suppli- camus, ut aliquibus eloquiis detractivis et huiusmodi sinistris in- formacionibus promulgatis contra illum ut prefertur, quibus ad credendum sanctitas vestra et graciosissime paternitates vestre quesumus nos sint prone, in contrarium non obstantibus: eundem dominum nostrum dominum patriarcham sanctitatis vestre et vestrarum paternitatum filium fidelem et humilem creaturam eiusque Aquilegensem ecclesiam nosque et patriam totam operis effectu sicut plene speramus recommissos habere dignetur vestre misericordia sanctitatis ac dominacionis vestre, quam et quas con- servet Altissimus ad vota feliciter et longeve. In cuius testimo- nium etc. Scriptum in Civitate Austrie die VIII Novembris anno Domini MCCCCVII indiccione XV. 13. Die Stüdte Cividale und Udine treten bei Papst Gregor XII. nachdrücklich für ihren Herrn, den Patriarchen von Aquileja, ein, den sie auch gegen eine seitens des Papstes angeordnete Maßtregelung zu schützen verspredhen. Cividale, den 8. No- vember 1407. B. f. 41. Tenor littere patentis ad dominum Gregorium ex parte com- munitatum Civitatensis et Utinensis pro eodem. Sanctissime pater et clementissime domine noster: A natura documentum accepimus, quod ea que sunt nobis nocitura evitare debeamus illaque a nobis pro viribus propulsare. In quo credimus apud summam sapienciam vestramque sanctitatem venire merito commendandi, quia nullum scelus amplius committi potest quam agere contra nature officium et contra propriam caritatem. Verum, pater beatissime, non sine amarissimo dolore accepimus, qualiter sanctitas vestra nostrum presulem reverendum dominum dominum Anthonium Dei gracia Aquilegensem patriarcham ab ipsa patriar- chali sede amovere disposita est nulla legitima causa subsistente. Nos autem oculis mentalibus lucide cernentes hoc successurum, si quod absit fieret, in finale excidium perniciosamque ruinam sancte Aquilegensis ecclesie matris nostre predicte et subsequenter nostrum et totius patrie, ex eo quod in brevi patria hec non apostolice maiestati, ut semper fuit, sed potius externo subiceretur dominio. Causas evidentissimas et rationes, quas circa hoc explanare pos- semus, pro honestate pretermittimus, quia beatitudini vestre satis aperte sunt. Nam a seculo non fuit auditum, quod patriarcha Aquilegensis ullus a sua sede deponeretur. Et si reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Anthonius nunc Aquilegen- sis cardinalis ab ipsa sede ad aliam exaltatus est, hoc fuit de voluntate sua, in magnum tamen dampnum huius patrie et dis- plicentiam. Quare intendentes, in quantum nobis celitus consessum erit, tante perniciei tanteque calamitati tanteque servituti tante- 3 33
nacionibus vestris flexis poplitibus reverenter et humiliter suppli- camus, ut aliquibus eloquiis detractivis et huiusmodi sinistris in- formacionibus promulgatis contra illum ut prefertur, quibus ad credendum sanctitas vestra et graciosissime paternitates vestre quesumus nos sint prone, in contrarium non obstantibus: eundem dominum nostrum dominum patriarcham sanctitatis vestre et vestrarum paternitatum filium fidelem et humilem creaturam eiusque Aquilegensem ecclesiam nosque et patriam totam operis effectu sicut plene speramus recommissos habere dignetur vestre misericordia sanctitatis ac dominacionis vestre, quam et quas con- servet Altissimus ad vota feliciter et longeve. In cuius testimo- nium etc. Scriptum in Civitate Austrie die VIII Novembris anno Domini MCCCCVII indiccione XV. 13. Die Stüdte Cividale und Udine treten bei Papst Gregor XII. nachdrücklich für ihren Herrn, den Patriarchen von Aquileja, ein, den sie auch gegen eine seitens des Papstes angeordnete Maßtregelung zu schützen verspredhen. Cividale, den 8. No- vember 1407. B. f. 41. Tenor littere patentis ad dominum Gregorium ex parte com- munitatum Civitatensis et Utinensis pro eodem. Sanctissime pater et clementissime domine noster: A natura documentum accepimus, quod ea que sunt nobis nocitura evitare debeamus illaque a nobis pro viribus propulsare. In quo credimus apud summam sapienciam vestramque sanctitatem venire merito commendandi, quia nullum scelus amplius committi potest quam agere contra nature officium et contra propriam caritatem. Verum, pater beatissime, non sine amarissimo dolore accepimus, qualiter sanctitas vestra nostrum presulem reverendum dominum dominum Anthonium Dei gracia Aquilegensem patriarcham ab ipsa patriar- chali sede amovere disposita est nulla legitima causa subsistente. Nos autem oculis mentalibus lucide cernentes hoc successurum, si quod absit fieret, in finale excidium perniciosamque ruinam sancte Aquilegensis ecclesie matris nostre predicte et subsequenter nostrum et totius patrie, ex eo quod in brevi patria hec non apostolice maiestati, ut semper fuit, sed potius externo subiceretur dominio. Causas evidentissimas et rationes, quas circa hoc explanare pos- semus, pro honestate pretermittimus, quia beatitudini vestre satis aperte sunt. Nam a seculo non fuit auditum, quod patriarcha Aquilegensis ullus a sua sede deponeretur. Et si reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Anthonius nunc Aquilegen- sis cardinalis ab ipsa sede ad aliam exaltatus est, hoc fuit de voluntate sua, in magnum tamen dampnum huius patrie et dis- plicentiam. Quare intendentes, in quantum nobis celitus consessum erit, tante perniciei tanteque calamitati tanteque servituti tante- 3 33
Strana 34
que stragi nobis proventuris obstare et obviare, vestram clemen- tiam, que ultra ceteras personas ipsam Aquilegensem ecclesiam fovere in suis iuribus et conservare tenetur, humilime et cordialis- sime duximus exorandam, quatenus pro salute anime sue talem novitatem sic periculosam et huius patrie destructivam facere non velit, sibi ad memoriam reducendo, quod una alia novitas in hoc patriarchatu preter stilum consuctum facta tantum ignem gene- ravit, quod de co adhuc in patria habetur memoria. Dignetur itaque vestra clementia sic sancte in hac parte procedere, quod merito sanctissimus appellari possitis, mortem filiorum vestrorum non querendo, sed pocius corum salutem, quia sumus dispositi pocius mori quam alium accipere patri- archam usque ad eius vitam, respectato maxime quod bene ct utiliter regit et nemini iniuriam facit. Ad laudes suas maiores specialiter non prorumpimus, quia multociens illas descripsimus. Sed sufficit quod dictum est, quia utiliter regit et gubernat eccle- siam suam et ius suum unicuique tribuit. Nec est allegandum, quod propter aliqua que patrantur in hac patria scelera mereatur privari. Ubi locus, ubi patria, ubi civitas tante sanctitatis tante- que iusticie, tante solicitudinis tanteque vigilie reperitur, in quo scelera non commitantur et quandoque transeant impunita! Certe necubi reperitur. Et propterea non venit hic presul noster ca- lumpniandus. Nam si fuerit, dolet et iusticiam facere querit pro viribus. Attendite igitur, pater beatissime, ad orationem nostram sanctam et iustam, et illam ut speramus, quesumus, audite, ne fidelitatis et devocionis constancia, quam semper ad sacrosanctam Romanam ecclesiam more dovotorum et fidelium filiorum gessimus et gerimus de presenti, ob hoc inficiatur et, quod avertat omni- potens Deus, prestetur nobis materia deviandi. Scriptum ut supra. 14. Gregor XII. teill dem französischen König mit, daß er bald von Siena nach Lucca übersiedeln werde, um in der Nähe Benedikts XIII. desto erfolgreicher für die kirchliche Eini- gung wirken zu können. Siena, den 10. Januar 1408. D. f. 61'; B. f. 41'. Vgl. Hefele-Leclercq VI 1327. Ad regem Francie. Gregorius etc. carissimo in Christo filio Karolo regi Francorum illustri etc. salutem etc. Quamvis nobis multa intervenerint impedimenta nec cessent, in gracia omni- potentis fidentes speramus quod nostrum firmum implebit sacre unionis propositum, ad quam perficiendam nostra suprema ten- dunt desideria, nec cessabimus quousque hos reget mortales spi- ritus artus, ac quantum in nobis fuerit pro salute fidelium ipsa unio sequatur, dicat scribat et variis mundum oblocucionibus et confictis impleat fabulis quidquid velit aliud verbo quam mente gerens et exprimens, ut ab effectu succedencium operum et tue serenitati, que ad id per suas litteras filiali dulcedine 34
que stragi nobis proventuris obstare et obviare, vestram clemen- tiam, que ultra ceteras personas ipsam Aquilegensem ecclesiam fovere in suis iuribus et conservare tenetur, humilime et cordialis- sime duximus exorandam, quatenus pro salute anime sue talem novitatem sic periculosam et huius patrie destructivam facere non velit, sibi ad memoriam reducendo, quod una alia novitas in hoc patriarchatu preter stilum consuctum facta tantum ignem gene- ravit, quod de co adhuc in patria habetur memoria. Dignetur itaque vestra clementia sic sancte in hac parte procedere, quod merito sanctissimus appellari possitis, mortem filiorum vestrorum non querendo, sed pocius corum salutem, quia sumus dispositi pocius mori quam alium accipere patri- archam usque ad eius vitam, respectato maxime quod bene ct utiliter regit et nemini iniuriam facit. Ad laudes suas maiores specialiter non prorumpimus, quia multociens illas descripsimus. Sed sufficit quod dictum est, quia utiliter regit et gubernat eccle- siam suam et ius suum unicuique tribuit. Nec est allegandum, quod propter aliqua que patrantur in hac patria scelera mereatur privari. Ubi locus, ubi patria, ubi civitas tante sanctitatis tante- que iusticie, tante solicitudinis tanteque vigilie reperitur, in quo scelera non commitantur et quandoque transeant impunita! Certe necubi reperitur. Et propterea non venit hic presul noster ca- lumpniandus. Nam si fuerit, dolet et iusticiam facere querit pro viribus. Attendite igitur, pater beatissime, ad orationem nostram sanctam et iustam, et illam ut speramus, quesumus, audite, ne fidelitatis et devocionis constancia, quam semper ad sacrosanctam Romanam ecclesiam more dovotorum et fidelium filiorum gessimus et gerimus de presenti, ob hoc inficiatur et, quod avertat omni- potens Deus, prestetur nobis materia deviandi. Scriptum ut supra. 14. Gregor XII. teill dem französischen König mit, daß er bald von Siena nach Lucca übersiedeln werde, um in der Nähe Benedikts XIII. desto erfolgreicher für die kirchliche Eini- gung wirken zu können. Siena, den 10. Januar 1408. D. f. 61'; B. f. 41'. Vgl. Hefele-Leclercq VI 1327. Ad regem Francie. Gregorius etc. carissimo in Christo filio Karolo regi Francorum illustri etc. salutem etc. Quamvis nobis multa intervenerint impedimenta nec cessent, in gracia omni- potentis fidentes speramus quod nostrum firmum implebit sacre unionis propositum, ad quam perficiendam nostra suprema ten- dunt desideria, nec cessabimus quousque hos reget mortales spi- ritus artus, ac quantum in nobis fuerit pro salute fidelium ipsa unio sequatur, dicat scribat et variis mundum oblocucionibus et confictis impleat fabulis quidquid velit aliud verbo quam mente gerens et exprimens, ut ab effectu succedencium operum et tue serenitati, que ad id per suas litteras filiali dulcedine 34
Strana 35
nuper omen excitat, et cunctis recte intuentibus poterit luce clarius apparere, et quia ad rem exequendam omnis nostra ca- ritative pure ac mediis ad verum finem tendentibus declinat affeccio, a civitate Senensi Deo auctore censemus cito versus par- tes Lucanas profecturi recedere, ut Petro de Luna nobiscum de papatu quamvis indebite defidenti proximiores valeamus Deo favente super extirpacione scismatis celerius ac salubrius illa proficere? que tocius Christianitatis exposcit utilitas atque salus. Datum Senis IIII ydus Januarii, pontificatus anno secundo. 1 D.: ac. 2 B.: perficere. 15. Karl VI. von Frankreich erklürt sich von Papst Gregor XII. unabhängig und fordert dessen Kardinäle auf, sich seinem Vorgehen anzuschließten. Paris, den 12. Januar 1408. D. f. 106'—107. A tergo: Magnificis et potentibus viris dominis illis qui se pro cardinalibus gerunt hoc pestiferi scismatis tempore in parte que obedit Angelo Corarii et quem ipsi Gregorium XII vocant, Karolus Dei gracia Francorum rex. Amici carissimi: Quamvis dudum persecucioni unionis ecclesiastice manus porreximus adiutrices et eam apud omnes fere principes orthodoxos fueri- mus indefessis studiis prosecuti, quia tamen proch dolor per- pendimus et ex certis et fidedignis relatibus heu cogno- scimus evidenter nonnullas ex precipuis utriusque partis per- sonis, ex quarum presencia posset et deberet celerius res tam salubris effectui mancipari, super convencione quam inter eas nuper hac occasione statuerant refragaciones quasdam plurimum scrupulosas et nodos difficultatum innumerabiles fabricare, ex quibus fructus unionis memorate si non provideatur posset quod avertat Deus totaliter impediri: ideirco nos hac racione cuncto- rum Christianorum periculum amplius dissimulare nequientes viam neutralitatis modo et forma causis racionibus et motivis in nostris aliis patentibus litteris' extensius declaratis, de quarum tenore vobis si placet per immediate precedens originale consta- bit, decrevimus eligendam, non intendentes hoc pretextu nos a sarcina prosecucionis prelibate liberare nec eam pretermittere quovismodo, sed ulterius quantum in nobis fuerit ad eandem continuis et infatigabilibus studiis una vobiscum atque ceteris katholicis efficaciter laborare, quousque res fuerit plenum effec- tum assecuta. Quapropter amicicias vestras precamur et horta- mur in domino Jesu Christo, quatenus viam memoratam neutra- litatis tamquam potissime preparatoriam et aptissimam ad uni- onem huiusmodi brevius et comodius assequendam eligere simi- liter velitis et amplecti, non sistentes tamen ibi, sed ad ea que restabunt ulterius peragenda vos taliter disponentes, quod divina favente misericordia dicti scismatis finale et omnimodum exter- 3* 35
nuper omen excitat, et cunctis recte intuentibus poterit luce clarius apparere, et quia ad rem exequendam omnis nostra ca- ritative pure ac mediis ad verum finem tendentibus declinat affeccio, a civitate Senensi Deo auctore censemus cito versus par- tes Lucanas profecturi recedere, ut Petro de Luna nobiscum de papatu quamvis indebite defidenti proximiores valeamus Deo favente super extirpacione scismatis celerius ac salubrius illa proficere? que tocius Christianitatis exposcit utilitas atque salus. Datum Senis IIII ydus Januarii, pontificatus anno secundo. 1 D.: ac. 2 B.: perficere. 15. Karl VI. von Frankreich erklürt sich von Papst Gregor XII. unabhängig und fordert dessen Kardinäle auf, sich seinem Vorgehen anzuschließten. Paris, den 12. Januar 1408. D. f. 106'—107. A tergo: Magnificis et potentibus viris dominis illis qui se pro cardinalibus gerunt hoc pestiferi scismatis tempore in parte que obedit Angelo Corarii et quem ipsi Gregorium XII vocant, Karolus Dei gracia Francorum rex. Amici carissimi: Quamvis dudum persecucioni unionis ecclesiastice manus porreximus adiutrices et eam apud omnes fere principes orthodoxos fueri- mus indefessis studiis prosecuti, quia tamen proch dolor per- pendimus et ex certis et fidedignis relatibus heu cogno- scimus evidenter nonnullas ex precipuis utriusque partis per- sonis, ex quarum presencia posset et deberet celerius res tam salubris effectui mancipari, super convencione quam inter eas nuper hac occasione statuerant refragaciones quasdam plurimum scrupulosas et nodos difficultatum innumerabiles fabricare, ex quibus fructus unionis memorate si non provideatur posset quod avertat Deus totaliter impediri: ideirco nos hac racione cuncto- rum Christianorum periculum amplius dissimulare nequientes viam neutralitatis modo et forma causis racionibus et motivis in nostris aliis patentibus litteris' extensius declaratis, de quarum tenore vobis si placet per immediate precedens originale consta- bit, decrevimus eligendam, non intendentes hoc pretextu nos a sarcina prosecucionis prelibate liberare nec eam pretermittere quovismodo, sed ulterius quantum in nobis fuerit ad eandem continuis et infatigabilibus studiis una vobiscum atque ceteris katholicis efficaciter laborare, quousque res fuerit plenum effec- tum assecuta. Quapropter amicicias vestras precamur et horta- mur in domino Jesu Christo, quatenus viam memoratam neutra- litatis tamquam potissime preparatoriam et aptissimam ad uni- onem huiusmodi brevius et comodius assequendam eligere simi- liter velitis et amplecti, non sistentes tamen ibi, sed ad ea que restabunt ulterius peragenda vos taliter disponentes, quod divina favente misericordia dicti scismatis finale et omnimodum exter- 3* 35
Strana 36
minium eadem Christi caritate eodem animo eisdemque (f. 107) mediis obtinere valeat populus Christianus [et] tandem sub uno Christi vicario suam unusquisque salutem tranquillus operari. Super premissis et eorum dependentibus dilectorum et fidelium consiliariorum et ambassiatorum nostrorum in partibus Ytalie Symonis patriarche Allexandrini, Amedei archiepiscopi Ture- nensis, Petri Meldensis et Petri Cameracensis episcoporum, nec- non magistri Petri Plau sacre pagine professoris quatuor trium duorum et alterius eorundem relatibus fidem indubiam adhiben- tes nobisque super hiis rescribentes vota vestra. Datum ut supra. 1 „Pax ecclesiastica“, Parisius, 12. Jan. 1408. Ebenda f. 105'. Ge- druckt bei Theod. de Niem, Nem. VI c. 1. 16. König Martin von Aragon antwortet Gregor XII., der ihm durch seinen Gesandten Meuna Briefe überbringen lieft, daſt er persönlich nad Kräften für die Einigung der Kirche arbeite; zugleid bittel er ihn, auch selbst das Seinige für die Union zu lun. Barcelona, den 9. Februar 1408. ACA. 2184 f. 25. Beatissime pater: Grato animo letaque fronte per Meunam Portugalensem nuncium per vestram beatitudinem ad nos missum litteras vestre sanctitatis una cum copia litterarum suarum eciam responsalium ad litteras sanctissimi in Christo patris domini Be- nedicti pape XIII et illustrissimi Karoli regis Franchorum acce- pimus super tractatu unionis fiende in ecclesia sancta Dei. Qui- bus perlectis et perspicaciter intellectis auditoque dicto Meuna plenissime respondemus, quatenus in cunctis nobis possibilibus ad dictam unionem fiendam opem feremus et operam eficaces et utinam dicto negocio profuturas, beatitudini vestre humiliter sup- licantes eamque per salvificam passionem Domini nostri Iesu Christi hortantes, quatenus ipsius sanctum propositum ut presto- lamur iugiter prosequendo eum ad talem finem deducat, quod blateranicium ora iniqua loquencium ac ipsam odio gratis haben- um obturentur et optata a cunctis Christi fidelibus ecclesie uni- tas subsequatur. Almam personam vestram conservare dignetur Altissimus felicibus incrementis. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto VIIII die Ffebruarii anno an nativitate Domini millesimo quadringentesimo octavo. Rex Martinus. eius humilis et devotus filius Martinus rex Aragonum. Dirigitur pape Rome. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. 17. Papst Gregor XII. bestätigt die Verpfändung seiner „kost- baren“ Mitra an einen Florentiner Kaufherrn. Lucca, den 22. April 1408. 36
minium eadem Christi caritate eodem animo eisdemque (f. 107) mediis obtinere valeat populus Christianus [et] tandem sub uno Christi vicario suam unusquisque salutem tranquillus operari. Super premissis et eorum dependentibus dilectorum et fidelium consiliariorum et ambassiatorum nostrorum in partibus Ytalie Symonis patriarche Allexandrini, Amedei archiepiscopi Ture- nensis, Petri Meldensis et Petri Cameracensis episcoporum, nec- non magistri Petri Plau sacre pagine professoris quatuor trium duorum et alterius eorundem relatibus fidem indubiam adhiben- tes nobisque super hiis rescribentes vota vestra. Datum ut supra. 1 „Pax ecclesiastica“, Parisius, 12. Jan. 1408. Ebenda f. 105'. Ge- druckt bei Theod. de Niem, Nem. VI c. 1. 16. König Martin von Aragon antwortet Gregor XII., der ihm durch seinen Gesandten Meuna Briefe überbringen lieft, daſt er persönlich nad Kräften für die Einigung der Kirche arbeite; zugleid bittel er ihn, auch selbst das Seinige für die Union zu lun. Barcelona, den 9. Februar 1408. ACA. 2184 f. 25. Beatissime pater: Grato animo letaque fronte per Meunam Portugalensem nuncium per vestram beatitudinem ad nos missum litteras vestre sanctitatis una cum copia litterarum suarum eciam responsalium ad litteras sanctissimi in Christo patris domini Be- nedicti pape XIII et illustrissimi Karoli regis Franchorum acce- pimus super tractatu unionis fiende in ecclesia sancta Dei. Qui- bus perlectis et perspicaciter intellectis auditoque dicto Meuna plenissime respondemus, quatenus in cunctis nobis possibilibus ad dictam unionem fiendam opem feremus et operam eficaces et utinam dicto negocio profuturas, beatitudini vestre humiliter sup- licantes eamque per salvificam passionem Domini nostri Iesu Christi hortantes, quatenus ipsius sanctum propositum ut presto- lamur iugiter prosequendo eum ad talem finem deducat, quod blateranicium ora iniqua loquencium ac ipsam odio gratis haben- um obturentur et optata a cunctis Christi fidelibus ecclesie uni- tas subsequatur. Almam personam vestram conservare dignetur Altissimus felicibus incrementis. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto VIIII die Ffebruarii anno an nativitate Domini millesimo quadringentesimo octavo. Rex Martinus. eius humilis et devotus filius Martinus rex Aragonum. Dirigitur pape Rome. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. 17. Papst Gregor XII. bestätigt die Verpfändung seiner „kost- baren“ Mitra an einen Florentiner Kaufherrn. Lucca, den 22. April 1408. 36
Strana 37
Reg. Vat. 336 f. 201'. Weitere Verpfändungen siehe bei Mar- tène-Durand VII 987 und A. Theiner, Codex dipl. domi- nii temporalis s. sedis III (1862) 158, einen Bücherverkauf eben- da 159. Die durch Gregor XII. getätigte Verpfändung und Ver- äufterung des Kirchengutes spielte als Anklage auf dem Konzil eine Rolle. Confirmacio capitulorum super impignoracione mitre. Gregorius etc. Ad futuram rei memoriam. Decens arbitra- mur et debitum, ut hiis que de nostris licencia et mandato pro- vide facta sunt, ut illibata consistant, adiiciamus apostolici muni- minis firmitatem. Cum itaque nuper pro urgentibus necessitati- bus Romane ecclesie et apostolice camere venerabilis frater An- tonius episcopus Bononiensis camerarius noster de licencia et mandato nostris dilecto filio Antonio Johannis Roberti civi Flo- rentino mitram nostram preciosam pro summa sex milium quin- gentorum florenorum auri de camera sub certis pactis modis condicionibus et terminis initis et firmatis pro nobis Romana ecclesia et apostolica camera predictis inter dictum camerarium ex una et ipsum Antonium seu dilectum filium Petrum Bardelli mercatorem Florentinum pro eo ex altera partibus, prout in ipsis pactis, quorum tenorem et formam hic alias habere volumus pro sufficienter expressis, scriptis et publicatis manu dilecti filii Mathei de Strata prefate camere notarii seriose continetur, in pignus dederit, nos huiusmodi pacta habentes rata et grata ea auctoritate apostolica et ex certa sciencia tenore presencium con- firmamus et presentis scripti patrocinio communimus, ac volu- mus et mandamus ea inviolabiliter observari. Decernentes aucto- ritate et sciencia predictis quod idem Antonius ad probandum dictam summam versam esse in utilitatem ecclesie et camere predictarum nullatenus teneatur, constitucionibus apostolicis et aliis in contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. Nulli ergo etc. nostre confirmacionis communicionis voluntatis mandati decreti infringere etc. Si quis etc. Datum Luce, decimo kalendas Maii, pontificatus nostri anno secundo. Collacionata M. de Strata. Gratis de mandato domini F. de Montepoliciano. nostri pape. Jo. de Montepoliciano. 18. Die Signorie Florenz weist ihre Gesandten am Hofe Gregors XII. in Lucca an, mit allen Mitteln für die Einigung der Kirche zu arbeiten und im Verein mit dem Herrn von Lucca für den Schutz der Kardinäle zu sorgen. Firenze, den 6. Mai 1408. Fi. f. 76—77. Vgl. G. Erler, Florenz, Neapel und das päpst- liche Schisma, in: Historisches Taschenbuch, hrsg. von W. Mau- renbrecer (1889) 198 ſf. 37
Reg. Vat. 336 f. 201'. Weitere Verpfändungen siehe bei Mar- tène-Durand VII 987 und A. Theiner, Codex dipl. domi- nii temporalis s. sedis III (1862) 158, einen Bücherverkauf eben- da 159. Die durch Gregor XII. getätigte Verpfändung und Ver- äufterung des Kirchengutes spielte als Anklage auf dem Konzil eine Rolle. Confirmacio capitulorum super impignoracione mitre. Gregorius etc. Ad futuram rei memoriam. Decens arbitra- mur et debitum, ut hiis que de nostris licencia et mandato pro- vide facta sunt, ut illibata consistant, adiiciamus apostolici muni- minis firmitatem. Cum itaque nuper pro urgentibus necessitati- bus Romane ecclesie et apostolice camere venerabilis frater An- tonius episcopus Bononiensis camerarius noster de licencia et mandato nostris dilecto filio Antonio Johannis Roberti civi Flo- rentino mitram nostram preciosam pro summa sex milium quin- gentorum florenorum auri de camera sub certis pactis modis condicionibus et terminis initis et firmatis pro nobis Romana ecclesia et apostolica camera predictis inter dictum camerarium ex una et ipsum Antonium seu dilectum filium Petrum Bardelli mercatorem Florentinum pro eo ex altera partibus, prout in ipsis pactis, quorum tenorem et formam hic alias habere volumus pro sufficienter expressis, scriptis et publicatis manu dilecti filii Mathei de Strata prefate camere notarii seriose continetur, in pignus dederit, nos huiusmodi pacta habentes rata et grata ea auctoritate apostolica et ex certa sciencia tenore presencium con- firmamus et presentis scripti patrocinio communimus, ac volu- mus et mandamus ea inviolabiliter observari. Decernentes aucto- ritate et sciencia predictis quod idem Antonius ad probandum dictam summam versam esse in utilitatem ecclesie et camere predictarum nullatenus teneatur, constitucionibus apostolicis et aliis in contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. Nulli ergo etc. nostre confirmacionis communicionis voluntatis mandati decreti infringere etc. Si quis etc. Datum Luce, decimo kalendas Maii, pontificatus nostri anno secundo. Collacionata M. de Strata. Gratis de mandato domini F. de Montepoliciano. nostri pape. Jo. de Montepoliciano. 18. Die Signorie Florenz weist ihre Gesandten am Hofe Gregors XII. in Lucca an, mit allen Mitteln für die Einigung der Kirche zu arbeiten und im Verein mit dem Herrn von Lucca für den Schutz der Kardinäle zu sorgen. Firenze, den 6. Mai 1408. Fi. f. 76—77. Vgl. G. Erler, Florenz, Neapel und das päpst- liche Schisma, in: Historisches Taschenbuch, hrsg. von W. Mau- renbrecer (1889) 198 ſf. 37
Strana 38
Oratoribus nostris pro unitate ccclesie. — Dilectissimi nostri: L'ultime vostre lettere scritte in Lucha a di IIII° del presente mese ci ano tolto materia di rispondere a molte cose le quagli meritavono avere risposta, et pero se in questa nostra non vi si risponde a quanto per altre ci avete scripto, ne ocagione non e in averle messe in nigligentia et il farne poco istima, pero che ne la faciavamo grande, ma solo perche mutandosi le cose, come sapete, bisogna mutare pensiero. La decta vostra ultima lettera per molte cagioni, ma massimamente per due, ci a dato grave mo- lestia, l'una per che vegiamo chiaramente che isperanza e d'avere unita, non andando per altra via che si sia ito per infino al pre- sente; la seconda per che noi vegiamo il collegio di nostri padri cardinali per ben fare ricevere dispiacere, et perche ier sera passata avemmo gran consiglio di richicsti di piu notabili citta- dini di questa terra per questa materia dell' unita etciamdio pro molte altre cagioni di grave importanza, et in esso consiglio facemo leggere tutte le vostre lettere scripte da XXVIIII di del mese passato infino (f. 76v) a questo di, et alcuna lettera scriptavi per questa signoria accio che pro tutti s'intendessi come le cose erono passate et piu maturamente si potesse deliberare; ma una cosa ritenemmo in sacceto, la quale ne co 'nostri collegi ne con altri cittadini mai abbiamo voluto comunicare, cio e quella parte dell acozarsi il collegio di cardinali dell antipapa etc. Et in con- clusione da tutti la vostra diligentia e cauti modi, co' quali vi sete portati in questo facto, meritamente da tutti furono com- mendati, et rimasisi in questo effecto che mentre ch' el papa stesse cosi in Lucha, per nessuno modo voi vi partissi, ma in questo tempo adoperassi et faressi tutte quelle cose, le quali le vostre discreptioni giudicheranno in alcuno modo potere essere utili all' unita et a questa signoria onore; et benche si possa dire ogni speranza essere perduta, pure per infino all' estremo et mentre che punto del verde si vedra, si per questa signoria deli- berato; et cosi vi comandiamo che non abandoniate questa ma- teria, nella quale vi diamo larga et piena commissione, nulla exceptuando; che voi facciate et diciate tutto quello, che vi paia bene del facto et salvare l'onore della nostra citta. Et delle cose che si sono dette in vergogna di questa signoria sanza alcuna ragione, o se per l'avenire se ne dicesse, vi diamo piena commis- sione che in publico concestoro o dove vi pare utile virilmente et altamente parlliate in onore di questa signoria et in scusatione d' essa con chiaschuno di chardinali; cordialmente di casi inter- venuti vi dorrete in quella forma che vi parra piu utile, mos- trando loro quanta singulare displicentia pro ben dell' unita et pro loro riverentia questi casi ci sono stati. Et perche noi por- tiamo alle loro paternita filiale affectione et ogni loro molestia et novita riputaremo nostra, vi comandiamo, che sanza indugio voi siate al signore di Lucha per parte di questa signoria et presentaretegli questa lettera di credenza, la quale noi nuova- mente gli facciamo in vostro nome, et diretegli che avendo noi 38
Oratoribus nostris pro unitate ccclesie. — Dilectissimi nostri: L'ultime vostre lettere scritte in Lucha a di IIII° del presente mese ci ano tolto materia di rispondere a molte cose le quagli meritavono avere risposta, et pero se in questa nostra non vi si risponde a quanto per altre ci avete scripto, ne ocagione non e in averle messe in nigligentia et il farne poco istima, pero che ne la faciavamo grande, ma solo perche mutandosi le cose, come sapete, bisogna mutare pensiero. La decta vostra ultima lettera per molte cagioni, ma massimamente per due, ci a dato grave mo- lestia, l'una per che vegiamo chiaramente che isperanza e d'avere unita, non andando per altra via che si sia ito per infino al pre- sente; la seconda per che noi vegiamo il collegio di nostri padri cardinali per ben fare ricevere dispiacere, et perche ier sera passata avemmo gran consiglio di richicsti di piu notabili citta- dini di questa terra per questa materia dell' unita etciamdio pro molte altre cagioni di grave importanza, et in esso consiglio facemo leggere tutte le vostre lettere scripte da XXVIIII di del mese passato infino (f. 76v) a questo di, et alcuna lettera scriptavi per questa signoria accio che pro tutti s'intendessi come le cose erono passate et piu maturamente si potesse deliberare; ma una cosa ritenemmo in sacceto, la quale ne co 'nostri collegi ne con altri cittadini mai abbiamo voluto comunicare, cio e quella parte dell acozarsi il collegio di cardinali dell antipapa etc. Et in con- clusione da tutti la vostra diligentia e cauti modi, co' quali vi sete portati in questo facto, meritamente da tutti furono com- mendati, et rimasisi in questo effecto che mentre ch' el papa stesse cosi in Lucha, per nessuno modo voi vi partissi, ma in questo tempo adoperassi et faressi tutte quelle cose, le quali le vostre discreptioni giudicheranno in alcuno modo potere essere utili all' unita et a questa signoria onore; et benche si possa dire ogni speranza essere perduta, pure per infino all' estremo et mentre che punto del verde si vedra, si per questa signoria deli- berato; et cosi vi comandiamo che non abandoniate questa ma- teria, nella quale vi diamo larga et piena commissione, nulla exceptuando; che voi facciate et diciate tutto quello, che vi paia bene del facto et salvare l'onore della nostra citta. Et delle cose che si sono dette in vergogna di questa signoria sanza alcuna ragione, o se per l'avenire se ne dicesse, vi diamo piena commis- sione che in publico concestoro o dove vi pare utile virilmente et altamente parlliate in onore di questa signoria et in scusatione d' essa con chiaschuno di chardinali; cordialmente di casi inter- venuti vi dorrete in quella forma che vi parra piu utile, mos- trando loro quanta singulare displicentia pro ben dell' unita et pro loro riverentia questi casi ci sono stati. Et perche noi por- tiamo alle loro paternita filiale affectione et ogni loro molestia et novita riputaremo nostra, vi comandiamo, che sanza indugio voi siate al signore di Lucha per parte di questa signoria et presentaretegli questa lettera di credenza, la quale noi nuova- mente gli facciamo in vostro nome, et diretegli che avendo noi 38
Strana 39
sentito l'atto fatto in verso i cardinali pro papa Gregorio n'ab- biamo preso grande amiratione et displicentia per che vegiamo questo essere in disturbo dell' universita di tutti christiani et in mancamento dell’ onore della sua sanctita et per che non ci pare, che essi signori cardinali per cercare la pace di cristiani et per benfare, dovessi ricevere questi tall meriti et chegli piaccia obviare che in chasa sua tanto indebitamente i signori cardinali abbino a ricevere alcuna novita o displicentia et si per bene universale della chiesa christiana et anchora dello stato suo, per quale non si fanno queste cose. Et apresso pro nostra contemplatione eguagli tutte l'opressioni, che fusseno fatte a cardinali pro questa cagione dell'unita, riputaremo nostre proprie per che con essi in questa materia di cercare la pace christiana ci conformiamo, non obstante a quello (f. 77) che vi comettiamo, che diciate al signore di Lucha in benificio di cardinali, per che voi sete in sul fatto, et vedete quanto bisogno comettiamo nelle vostre discretioni, che diciate o piu o meno secondo che vi pare utile in benificio di detti cardinali, avendo senpre l'ochie che questo vostro parlare sia con piu onesta che possibile; et cho meno graveza di questa signoria che porrete adoperrete anchora in benificio et sicurita di signori cardinali con tutti quegli che vi parra utile. Del man- dare a Vinegia per ora non deliberiamo niente pro buone ca- gioni, ma se ve n' e parlato, rispondete in forma che non togliate la speranza del mandare et anchora nolla diate, et in questo mezo il tempo ne mostrara? quanto sia da seguirne. Avisatici spesso di quello, che segue di questa materia. Datum Florencie die VI mensis Maii MCCCCVIII, indictione prima. 1 Hs.: ta. 2 Hs.: na ma estrarra. 19. Die Signorie Florenz zieht ihre Gesandten vom Hofe Gre- gors XII. in Lucca zurück. Firenze, den 8. Mai 1408. Fi. f. 77. Oratoribus nostris pro unitate ecclesie. — Carissimi nostri: Per buone cagioni noi abbiamo diliberato, che sanza sopra stare costa piu, vo siate mossi e tornate alla presentia della nostra signoria. E per tanto fate che il piu tosto che v' e possibile, voi state alla presentia del sancto padre e ditegli come veggiando voi lo stare vostro costa essere indarno e sanza alcuno frutto dell' unita de' cristiani che voi ciavete tanto scripto, che voi avete obtenuto da noi licentia di ritornarvi e dallui in sun [! questi effecti piglerete con quelle parole che vi parranno licen- tia; et simile licentia piglerete ancora da ciaschuno de signori cardinali e dagli ambasciadori di Francia e da tutte l' altre in- basciate che costa sono. Avemo caro che non fussi stati insieme con l' altre ambasciate a richiedere el santo padre del rinuntiare e come scrivesti per l' ultima vostra littera essere stato ordinato, 39
sentito l'atto fatto in verso i cardinali pro papa Gregorio n'ab- biamo preso grande amiratione et displicentia per che vegiamo questo essere in disturbo dell' universita di tutti christiani et in mancamento dell’ onore della sua sanctita et per che non ci pare, che essi signori cardinali per cercare la pace di cristiani et per benfare, dovessi ricevere questi tall meriti et chegli piaccia obviare che in chasa sua tanto indebitamente i signori cardinali abbino a ricevere alcuna novita o displicentia et si per bene universale della chiesa christiana et anchora dello stato suo, per quale non si fanno queste cose. Et apresso pro nostra contemplatione eguagli tutte l'opressioni, che fusseno fatte a cardinali pro questa cagione dell'unita, riputaremo nostre proprie per che con essi in questa materia di cercare la pace christiana ci conformiamo, non obstante a quello (f. 77) che vi comettiamo, che diciate al signore di Lucha in benificio di cardinali, per che voi sete in sul fatto, et vedete quanto bisogno comettiamo nelle vostre discretioni, che diciate o piu o meno secondo che vi pare utile in benificio di detti cardinali, avendo senpre l'ochie che questo vostro parlare sia con piu onesta che possibile; et cho meno graveza di questa signoria che porrete adoperrete anchora in benificio et sicurita di signori cardinali con tutti quegli che vi parra utile. Del man- dare a Vinegia per ora non deliberiamo niente pro buone ca- gioni, ma se ve n' e parlato, rispondete in forma che non togliate la speranza del mandare et anchora nolla diate, et in questo mezo il tempo ne mostrara? quanto sia da seguirne. Avisatici spesso di quello, che segue di questa materia. Datum Florencie die VI mensis Maii MCCCCVIII, indictione prima. 1 Hs.: ta. 2 Hs.: na ma estrarra. 19. Die Signorie Florenz zieht ihre Gesandten vom Hofe Gre- gors XII. in Lucca zurück. Firenze, den 8. Mai 1408. Fi. f. 77. Oratoribus nostris pro unitate ecclesie. — Carissimi nostri: Per buone cagioni noi abbiamo diliberato, che sanza sopra stare costa piu, vo siate mossi e tornate alla presentia della nostra signoria. E per tanto fate che il piu tosto che v' e possibile, voi state alla presentia del sancto padre e ditegli come veggiando voi lo stare vostro costa essere indarno e sanza alcuno frutto dell' unita de' cristiani che voi ciavete tanto scripto, che voi avete obtenuto da noi licentia di ritornarvi e dallui in sun [! questi effecti piglerete con quelle parole che vi parranno licen- tia; et simile licentia piglerete ancora da ciaschuno de signori cardinali e dagli ambasciadori di Francia e da tutte l' altre in- basciate che costa sono. Avemo caro che non fussi stati insieme con l' altre ambasciate a richiedere el santo padre del rinuntiare e come scrivesti per l' ultima vostra littera essere stato ordinato, 39
Strana 40
e per tanto se non l' avete facto, non fate ne questo ne alcuno altro acto intorno a questa materia, che sia di gravezza della nostra comunita e se fussi richiesti di fare alcuna cosa, pren- derete excusacione con dire, che da poi che voi avete avuto li- centia del tornarvi, voi non faresti alcuno acto d' importanza di questa materia; e prenderete queste et altre honeste schuse se- condo che vui parrasse. Dagli ambasciadori di Francia voi fussi richiesti che non facessimo la indifferentia, dite loro come voi sarete colla nostra signoria sopra questa materia, e che voi spe- rate che per noi si fara ogni cosa, la quale penseremo essere cagione dell' unita della chicsa. Et se vi fussi ritrovare a farc alcuno acto d' importanza, o a richiedere el papa del renuntiare et cetera, farcte in cio, tornando voi ora, quelle excusationi che guidicheranno le discrctioni vestre convenirsi a bene del fatto et a honore nostri; fatelo ef oltre accio arete a mente di prendere licentia dal signor di Luccha. Datum Florentie die VIII Maii, in- dictione prima, MCCCCVIII. 20. Die aus Lucca entflohenen Kardinäle leilen Gregor XII. ihren Willen zur Wiederherstellung der kirchlichen Einheit mit, unter Belonung ihrer Bereitschaft, mit ihm zu diesem Ziele zusammenzuarbeiten. Ripafratta, den 11. Mai 1408. W. 4971 f. 19'—22. Vgl. Günther, Neucs Ardhiv 41 (1917) 636 f. Littera missa per cardinales Gregorio de Librafacta. Sanctissime ac beatissime in Christo pater et domine noster, humilima recommendacione premissa pro reformacione vince domini Sabaoth ad pedum oscula beatorum. Non velud membra sui capitis contrariancia legi, non velud inobediencie filii, non velud scandali commotores, sed ut membra salutem querencia capitis, quod nonnullorum, utinam consilii sanioris, factione de sospitatis domicilio in doloris et naufragii pelagus est delatum, sed eciam ut filii cum debita obedienca patrem sinistris sug- gestionibus in devia nonnulla subtractum cupientes, quod be- nigna venia dictum sit, in viam reducere veritatis, sed et eciam ut publice pacis et unionis ecclesie tractatores venimus in hunc locum, et mundanis celestia, temporalibus spiritualia preponentes ac in hac causa habentes pre oculis solum Deum et eius unigenitum, salvatorem generacionis humane dominum nostrum Jesum Chri- stum, cupientesque ac totis precordiis affectantes, ipso conce- dente qui potest reddere debitam unionem ecclesie sue sancte, sicud ultra ceteros orthodoxos ex promissione, voto ac prestito cum sanctitate vestra indissolubili iuramento tenemur ad tollen- dum delendumque ac de hoc seculo radicitus exstirpandum hoc pestiferum scisma, quod iam sex lustris totum orbem sua abomi- nandissima tabe confecit. Nos inducit et Dei timor et amor nec tam salubri operi nostre eciam consciencie contradicunt. Ex- 40
e per tanto se non l' avete facto, non fate ne questo ne alcuno altro acto intorno a questa materia, che sia di gravezza della nostra comunita e se fussi richiesti di fare alcuna cosa, pren- derete excusacione con dire, che da poi che voi avete avuto li- centia del tornarvi, voi non faresti alcuno acto d' importanza di questa materia; e prenderete queste et altre honeste schuse se- condo che vui parrasse. Dagli ambasciadori di Francia voi fussi richiesti che non facessimo la indifferentia, dite loro come voi sarete colla nostra signoria sopra questa materia, e che voi spe- rate che per noi si fara ogni cosa, la quale penseremo essere cagione dell' unita della chicsa. Et se vi fussi ritrovare a farc alcuno acto d' importanza, o a richiedere el papa del renuntiare et cetera, farcte in cio, tornando voi ora, quelle excusationi che guidicheranno le discrctioni vestre convenirsi a bene del fatto et a honore nostri; fatelo ef oltre accio arete a mente di prendere licentia dal signor di Luccha. Datum Florentie die VIII Maii, in- dictione prima, MCCCCVIII. 20. Die aus Lucca entflohenen Kardinäle leilen Gregor XII. ihren Willen zur Wiederherstellung der kirchlichen Einheit mit, unter Belonung ihrer Bereitschaft, mit ihm zu diesem Ziele zusammenzuarbeiten. Ripafratta, den 11. Mai 1408. W. 4971 f. 19'—22. Vgl. Günther, Neucs Ardhiv 41 (1917) 636 f. Littera missa per cardinales Gregorio de Librafacta. Sanctissime ac beatissime in Christo pater et domine noster, humilima recommendacione premissa pro reformacione vince domini Sabaoth ad pedum oscula beatorum. Non velud membra sui capitis contrariancia legi, non velud inobediencie filii, non velud scandali commotores, sed ut membra salutem querencia capitis, quod nonnullorum, utinam consilii sanioris, factione de sospitatis domicilio in doloris et naufragii pelagus est delatum, sed eciam ut filii cum debita obedienca patrem sinistris sug- gestionibus in devia nonnulla subtractum cupientes, quod be- nigna venia dictum sit, in viam reducere veritatis, sed et eciam ut publice pacis et unionis ecclesie tractatores venimus in hunc locum, et mundanis celestia, temporalibus spiritualia preponentes ac in hac causa habentes pre oculis solum Deum et eius unigenitum, salvatorem generacionis humane dominum nostrum Jesum Chri- stum, cupientesque ac totis precordiis affectantes, ipso conce- dente qui potest reddere debitam unionem ecclesie sue sancte, sicud ultra ceteros orthodoxos ex promissione, voto ac prestito cum sanctitate vestra indissolubili iuramento tenemur ad tollen- dum delendumque ac de hoc seculo radicitus exstirpandum hoc pestiferum scisma, quod iam sex lustris totum orbem sua abomi- nandissima tabe confecit. Nos inducit et Dei timor et amor nec tam salubri operi nostre eciam consciencie contradicunt. Ex- 40
Strana 41
spectavimus iam diu, pater beatissime, et fuit mora hec diutina" fidei Christiane valde nociva et denigrativa honoris beatitu- dinis vestre nostrique, qui potuimus hactenus iudicari, ut erro- rem communem fateamur, contra prestitum iuramentum nos cre- aturas ex corruptibili massa confectas velle fallere creatorem, ut tam salubre piumque opus tepide prosecutum tandem fine debito compleretur. Et tandem peccatis exigentibus populi, ubi de divina misericordia verisimiliter sperandum erat, ab aliqui- bus, proh dolor, ex toto Dei nomen evanuit, et illi legi ac obe- diencie mammone se dederunt. Hii sunt, de quibus alicubi scrip- tum est, quod luxuriantes, immunde viventes, sperantes spiri- tualia et temporalia flagitantes, cupidi praedones, pauperum ele- mosinis inpinguati, fedifragi, generatores discordie et, ut late concludamus, sunt malorum omnium callidissimi inventores. Hii, quantum in ipsis est, veritatem obscurare nituntur et falsitatem exquisitis figmentis et verborum umbraculis populo persuadere. Sed quia vulgus indoctum faciliter mendacium verborum colora- cione decipitur, coercendi sunt pseudoprophete et contra falsita- tem eorum abominandamque ypocrisim, ut luculenter ab omni- bus videatur, est veritatis candelabrum accendendum. Ecce nune, beatissime pater, qui hucusque dormire visi sumus, Dei miseri- cordia inutili excitamur a sompno, qui hucusque inerti ocio de- diti sumus, ad victoriosum certamen attrahimur, de cuius felici triumpho totaliter est sperandum, cum bene operancium sit adiutor Deus. Si ipse nobiscum fuerit, quis contra nos?2 In- duamur arma virtutis, galeam salutis accipientes, et lorica nos veritatis operiat! Ensis sit nobis Dei timor et amor et proximi dilectio, et contra veritatis hostem, discordie baiulum, qui tanto tempore unionem ecclesie suis, si ipsi voluerimus, viribus facili- ter deprimendis cum maximis Christiane religionis discriminibus impedivit, surgamus in bracchio forti, pro lorica gerentes signa- culum sancte crucis, et id aperto ore contritoque corde dicentes, quod ille fortissimus superator nequam spirituum, dum Lucife- rum volentem in equalitate cum divina potencia convenire de celo deiecit, archangelus Michael, Deum cognoscens sibi fore propicium, intrepidus asserebat: Deus, in adiutorium meum in- tende, Domine, ad adiuvandum me festina!3 Iam, iam est hora de sompno surgere,4 iam tempus est periculo naufragium pacien- tis ecclesie subvenire. Facilis hic labor et modicis viribus cer- tandum est. Levis est pugna, que solo potest consensu bellan- cium diffiniri. Distulit satis Dominus indignacionem ire sue. Non enim est Deus preceps ad vindictam sed pronus ad veniam." Sed ubi videt mortales velle in peccaminum ceno sordere et quotidie in scelerum torrentem prolabi, iusticie laxat habenas, ut est apud Gregorium, lento gradu ad vindictam sui divina procedit ira, sed tarditatem supplicii gravitate compensat. Hec autem cum nobis et merito pro longeva nimis negligencia nostra et arguendo torpore divinum timorem incuciant, quod ipsi cum sanctitate vestra promisimus, iuravimus, vovimus et scriptura 41
spectavimus iam diu, pater beatissime, et fuit mora hec diutina" fidei Christiane valde nociva et denigrativa honoris beatitu- dinis vestre nostrique, qui potuimus hactenus iudicari, ut erro- rem communem fateamur, contra prestitum iuramentum nos cre- aturas ex corruptibili massa confectas velle fallere creatorem, ut tam salubre piumque opus tepide prosecutum tandem fine debito compleretur. Et tandem peccatis exigentibus populi, ubi de divina misericordia verisimiliter sperandum erat, ab aliqui- bus, proh dolor, ex toto Dei nomen evanuit, et illi legi ac obe- diencie mammone se dederunt. Hii sunt, de quibus alicubi scrip- tum est, quod luxuriantes, immunde viventes, sperantes spiri- tualia et temporalia flagitantes, cupidi praedones, pauperum ele- mosinis inpinguati, fedifragi, generatores discordie et, ut late concludamus, sunt malorum omnium callidissimi inventores. Hii, quantum in ipsis est, veritatem obscurare nituntur et falsitatem exquisitis figmentis et verborum umbraculis populo persuadere. Sed quia vulgus indoctum faciliter mendacium verborum colora- cione decipitur, coercendi sunt pseudoprophete et contra falsita- tem eorum abominandamque ypocrisim, ut luculenter ab omni- bus videatur, est veritatis candelabrum accendendum. Ecce nune, beatissime pater, qui hucusque dormire visi sumus, Dei miseri- cordia inutili excitamur a sompno, qui hucusque inerti ocio de- diti sumus, ad victoriosum certamen attrahimur, de cuius felici triumpho totaliter est sperandum, cum bene operancium sit adiutor Deus. Si ipse nobiscum fuerit, quis contra nos?2 In- duamur arma virtutis, galeam salutis accipientes, et lorica nos veritatis operiat! Ensis sit nobis Dei timor et amor et proximi dilectio, et contra veritatis hostem, discordie baiulum, qui tanto tempore unionem ecclesie suis, si ipsi voluerimus, viribus facili- ter deprimendis cum maximis Christiane religionis discriminibus impedivit, surgamus in bracchio forti, pro lorica gerentes signa- culum sancte crucis, et id aperto ore contritoque corde dicentes, quod ille fortissimus superator nequam spirituum, dum Lucife- rum volentem in equalitate cum divina potencia convenire de celo deiecit, archangelus Michael, Deum cognoscens sibi fore propicium, intrepidus asserebat: Deus, in adiutorium meum in- tende, Domine, ad adiuvandum me festina!3 Iam, iam est hora de sompno surgere,4 iam tempus est periculo naufragium pacien- tis ecclesie subvenire. Facilis hic labor et modicis viribus cer- tandum est. Levis est pugna, que solo potest consensu bellan- cium diffiniri. Distulit satis Dominus indignacionem ire sue. Non enim est Deus preceps ad vindictam sed pronus ad veniam." Sed ubi videt mortales velle in peccaminum ceno sordere et quotidie in scelerum torrentem prolabi, iusticie laxat habenas, ut est apud Gregorium, lento gradu ad vindictam sui divina procedit ira, sed tarditatem supplicii gravitate compensat. Hec autem cum nobis et merito pro longeva nimis negligencia nostra et arguendo torpore divinum timorem incuciant, quod ipsi cum sanctitate vestra promisimus, iuravimus, vovimus et scriptura 41
Strana 42
manuum nostrarum duximus in apertum, Deum invocantes, qui nobis perficere prestet illud, ad quod sumus tot modis totque racionibus obligati, ad perficiendam hanc ecclesie sanctissimam unionem festinacionibus, quibus possumus, gressi [su]mus, pro- peramus. Sanctitas vestra, [cum impedire]“ intencionem [nostram modis pluribus conaretur nec ad id posset animus noster flecti, disposuit sue iniuste voluntati conformes novos facere cardinales, postergans sua iuramenta, promissiones et vota. Cumque crea- cioni dictorum novorum cardinalium resisterent omnes simul reverendissimi domini mei, dicentes cum debita reverencia sanc- titatem suam, obstantibus iuramento et voto, facere illa non posse nec debere, cum ex hoc impediretur unio, et allegarent creacionem novorum cardinalium non fore utilem nec necessa- riam ullo modo et nos obstantibus dictis iuramento et voto ta- lium creacioni non debere nec posse aliqualiter assentire, sanc- titatem suam supplices rogavimus, ut a talium creacione penitus abstineret vel saltem videretur, an de iure posset novos facere cardinales, attenta temporis qualitate, et ubi nos omnes sine pena ct culpa periurii ct fractionis voti possemus voluntati sue con- sentire, parati cramus omnibus, ad que iure tenebamur, prestare consensum. Ipse vero, nimis suc adherens papc voluptati, hoc tota- liter facere recusavit. Quid tandem? Prefatus dominus noster, consilia sana postergans, abiciens atque spernens et se totum committens consiliis perversorum, qui extenuant facies suas, ut summe bonitatis homines videantur solo ore, non corde contrito Deum orantes, committens, inquam, consiliis non aspirancium ad ea, que Dei sunt sed mammone,7 et qui propria commoda bonis publicis anteponunt, die quarto presentis mensis Maii pa- lacium residencie sue situm in civitate Lucana multo ultra soli- tum impleri fecit copiis hominum armatorum, et nepos suus cum suis familiaribus armatus existens stabat in camera paramenti, ubi debebat, ut dicitur, omnes reverendissimos dominos meos diris carceribus dedicare, quorum aliquos debebat subito crudeli morte consumerc, ut verisimilia signa et indicia iudicarunt perpetrata in res et personam reverendissimi domini mei domini cardinalis Leodiensis. Hec sunt signa boni pastoris et vicarii Jesu Christi, cui dictum est: Pasce oves meas!8 Si ipse pro suis ovibus ponere animam" intendebat, tantum facinus per- mittens, quilibet sane mentis potest leviter iudicare. Hec sunt signa patencia unionis ecclesie, ad quam dicit se solerter inten- dere. Sed benedictus Deus, ultor scelerum et innocencium adiu- tor, talis pastoris impia vota prenoscens, sua misericordia tan- torum dominorum inminentibus discriminibus obviavit. Nam huius sceleris conscius factus magnificus dominus Lucanus in hoc negocio multipliciter commendandus modis prudentibus volun- tatem talem suorum prohibuit scelera tanta perficere. Sed ut ad ipsius pontificis ostendendam voluntatem non dande pacis ecclesie nil deesset, ad dictorum dominorum cardinalium terro- rem et tollendum ipsorum cardinalium libertatem, et ut posset 42
manuum nostrarum duximus in apertum, Deum invocantes, qui nobis perficere prestet illud, ad quod sumus tot modis totque racionibus obligati, ad perficiendam hanc ecclesie sanctissimam unionem festinacionibus, quibus possumus, gressi [su]mus, pro- peramus. Sanctitas vestra, [cum impedire]“ intencionem [nostram modis pluribus conaretur nec ad id posset animus noster flecti, disposuit sue iniuste voluntati conformes novos facere cardinales, postergans sua iuramenta, promissiones et vota. Cumque crea- cioni dictorum novorum cardinalium resisterent omnes simul reverendissimi domini mei, dicentes cum debita reverencia sanc- titatem suam, obstantibus iuramento et voto, facere illa non posse nec debere, cum ex hoc impediretur unio, et allegarent creacionem novorum cardinalium non fore utilem nec necessa- riam ullo modo et nos obstantibus dictis iuramento et voto ta- lium creacioni non debere nec posse aliqualiter assentire, sanc- titatem suam supplices rogavimus, ut a talium creacione penitus abstineret vel saltem videretur, an de iure posset novos facere cardinales, attenta temporis qualitate, et ubi nos omnes sine pena ct culpa periurii ct fractionis voti possemus voluntati sue con- sentire, parati cramus omnibus, ad que iure tenebamur, prestare consensum. Ipse vero, nimis suc adherens papc voluptati, hoc tota- liter facere recusavit. Quid tandem? Prefatus dominus noster, consilia sana postergans, abiciens atque spernens et se totum committens consiliis perversorum, qui extenuant facies suas, ut summe bonitatis homines videantur solo ore, non corde contrito Deum orantes, committens, inquam, consiliis non aspirancium ad ea, que Dei sunt sed mammone,7 et qui propria commoda bonis publicis anteponunt, die quarto presentis mensis Maii pa- lacium residencie sue situm in civitate Lucana multo ultra soli- tum impleri fecit copiis hominum armatorum, et nepos suus cum suis familiaribus armatus existens stabat in camera paramenti, ubi debebat, ut dicitur, omnes reverendissimos dominos meos diris carceribus dedicare, quorum aliquos debebat subito crudeli morte consumerc, ut verisimilia signa et indicia iudicarunt perpetrata in res et personam reverendissimi domini mei domini cardinalis Leodiensis. Hec sunt signa boni pastoris et vicarii Jesu Christi, cui dictum est: Pasce oves meas!8 Si ipse pro suis ovibus ponere animam" intendebat, tantum facinus per- mittens, quilibet sane mentis potest leviter iudicare. Hec sunt signa patencia unionis ecclesie, ad quam dicit se solerter inten- dere. Sed benedictus Deus, ultor scelerum et innocencium adiu- tor, talis pastoris impia vota prenoscens, sua misericordia tan- torum dominorum inminentibus discriminibus obviavit. Nam huius sceleris conscius factus magnificus dominus Lucanus in hoc negocio multipliciter commendandus modis prudentibus volun- tatem talem suorum prohibuit scelera tanta perficere. Sed ut ad ipsius pontificis ostendendam voluntatem non dande pacis ecclesie nil deesset, ad dictorum dominorum cardinalium terro- rem et tollendum ipsorum cardinalium libertatem, et ut posset 42
Strana 43
iuratam promissionem et votam unionem iuxta sue mentis con- ceptum totis viribus impedire, quedam mandata iniusta irra- cionabilia et omni equitati contraria fecit omnibus reverendissi- mis dominis meis, que ipso iure nulla penitus extiterunt scilicet contra omne debitum racionis, ut videlicet non deberent exire portas civitatis Lucane, quas exire aliquando solebant, ut possent alicuius consolacionis ac recreacionis iuvamen accipere. Sed heu, quis umquam audivit talibus dominis subtrahi alicuius itineris libertatem! Mandavit eciam, quod prefati reverendissimi domini non se simul amplius congregarent et quod non loquerentur amplius ambasiatoribus regis Francorum, qui, mundo teste, pro tanto unionis bono se mediatores effecerant. Que quidem omnia huius unionis saluberrimum antidotum confundebant. Hec sunt indicia, quibus ipse sanctissimus dominus noster movetur ad sublacionem diri scismatis, quod sua et suorum factura viros for- tissimos debere capere videbatur. Tandem videntes nos nichil posse cum sua intencione irracionabili, ymmo voluptaria [et] male edificatis consiliis perficere et declarate nobis dire mortis imminere periculum et corporum cruciatum, metu territi, qui po- tuit et debuit in quoslibet constantissimos viros cadere,1° privati propria libertate, quod nunquam antea auditum fuerat, ut car- dinales privarentur exitu portarum loci, ubi cum Romana curia morarentur, videntesque clare ex toto non esse locum paci et unioni ecclesie et se [!] pro dicta unione non posse consulere, cepimus cum bona deliberacione consilium, prout de iure tene- bamur, ad evitanda tam abominabilia pericula, nostris precordiis cordialissime supplicantes ac illam'1 exorantes per viscera mise- ricordie Jesu Christi, ut talem servare dignetur modum, quod vobiscum, tamquam cum ecclesie capite, possimus ad tantum bonum vestra membra concurrere et ex tam salubri opere letum reddere gregem Dei, in hunc locum sola tam salubris rei exe- quende nos voluntas attraxit dispositos12 si unionem ecclesie facere voluerit vestra sanctitas, ut tenetur, vobis ut servi do- mino, ut filii patri assistere condignis honoribus et serviciis opportunis. Ubi vero, quod avertat Deus, in partem sinistram vester animus aspiraret, Deum cunctosque celicolas hominesque vocamus in testes, per nos non deesse, quin ecclesia in suam redeat unitatem, et sencientes nos ad tantum bonum fore multi- pliciter obligatos, supra mundana quelibet celestem gloriam affectantes, operabimur [iuxta] posse nostrum, ut possit Chri- stiano populo pax hec votiva contingere. Hec ideo sanctitati vestre scribimus, ut discessus nostri causam non aliter intelli- gatis, nisi ut reddatur unio ecclesie sancte Dei, cuius execu- cionem votivam nobis prestet, qui bonas dirigit acciones. Datum in Librafacta XI Maii, indiccione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo octavo. Itemi3 XI die Maii recesserunt domini cardinales de Luca versus Pisas, videlicet Florentinus, Aquilegiensis, Miletensis, Bur- 43
iuratam promissionem et votam unionem iuxta sue mentis con- ceptum totis viribus impedire, quedam mandata iniusta irra- cionabilia et omni equitati contraria fecit omnibus reverendissi- mis dominis meis, que ipso iure nulla penitus extiterunt scilicet contra omne debitum racionis, ut videlicet non deberent exire portas civitatis Lucane, quas exire aliquando solebant, ut possent alicuius consolacionis ac recreacionis iuvamen accipere. Sed heu, quis umquam audivit talibus dominis subtrahi alicuius itineris libertatem! Mandavit eciam, quod prefati reverendissimi domini non se simul amplius congregarent et quod non loquerentur amplius ambasiatoribus regis Francorum, qui, mundo teste, pro tanto unionis bono se mediatores effecerant. Que quidem omnia huius unionis saluberrimum antidotum confundebant. Hec sunt indicia, quibus ipse sanctissimus dominus noster movetur ad sublacionem diri scismatis, quod sua et suorum factura viros for- tissimos debere capere videbatur. Tandem videntes nos nichil posse cum sua intencione irracionabili, ymmo voluptaria [et] male edificatis consiliis perficere et declarate nobis dire mortis imminere periculum et corporum cruciatum, metu territi, qui po- tuit et debuit in quoslibet constantissimos viros cadere,1° privati propria libertate, quod nunquam antea auditum fuerat, ut car- dinales privarentur exitu portarum loci, ubi cum Romana curia morarentur, videntesque clare ex toto non esse locum paci et unioni ecclesie et se [!] pro dicta unione non posse consulere, cepimus cum bona deliberacione consilium, prout de iure tene- bamur, ad evitanda tam abominabilia pericula, nostris precordiis cordialissime supplicantes ac illam'1 exorantes per viscera mise- ricordie Jesu Christi, ut talem servare dignetur modum, quod vobiscum, tamquam cum ecclesie capite, possimus ad tantum bonum vestra membra concurrere et ex tam salubri opere letum reddere gregem Dei, in hunc locum sola tam salubris rei exe- quende nos voluntas attraxit dispositos12 si unionem ecclesie facere voluerit vestra sanctitas, ut tenetur, vobis ut servi do- mino, ut filii patri assistere condignis honoribus et serviciis opportunis. Ubi vero, quod avertat Deus, in partem sinistram vester animus aspiraret, Deum cunctosque celicolas hominesque vocamus in testes, per nos non deesse, quin ecclesia in suam redeat unitatem, et sencientes nos ad tantum bonum fore multi- pliciter obligatos, supra mundana quelibet celestem gloriam affectantes, operabimur [iuxta] posse nostrum, ut possit Chri- stiano populo pax hec votiva contingere. Hec ideo sanctitati vestre scribimus, ut discessus nostri causam non aliter intelli- gatis, nisi ut reddatur unio ecclesie sancte Dei, cuius execu- cionem votivam nobis prestet, qui bonas dirigit acciones. Datum in Librafacta XI Maii, indiccione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo octavo. Itemi3 XI die Maii recesserunt domini cardinales de Luca versus Pisas, videlicet Florentinus, Aquilegiensis, Miletensis, Bur- 43
Strana 44
degalensis, Ursinus, Branchacius, Columpna, sancti Angeli et Leodiensis. Anno etc. CCCCOVIIIo. 1 Hs.: divina. 2 Rom. 8, 31. 3 Ps. 69, 1. 4 Rom. 13, 11. 5 Vgl. Prov. 22, 9. s Hs.: e totis [?]. 7 Vgl. Math. 6, 24; Luc. 16, 13. s Jo. 21, 17. 9 Jo. 10,1 5. 10 Vgl. c 4 X de hiis que vi metusve I 40. 11 sc. sanctitatem vestram. 12 1s.: dispositi. 13 Das Folgende von anderer Hand hinzu- gefügt. 21. Die beiden in Pisa vereinigten Kardinalgruppen geben — jede Gruppe im Rahmen ihrer eigenen Gefolgschaft — dem König Ruprecht, allen übrigen Königen, den höheren geist- lidhen Würdenträgern sowie „fast allen“ weltlidhen Macht- habern und den bevorrechteten Universitäten die Abkehr von Gregor XII. und Benedikt XIII. und den Willen zur Her- stellung der kirchlichen Einheit bekannt; zugleich bitten sie, ihnen ihre eigenen Pfründeneinkünfte zukommen zu lassen, den beiden Päpsten aber jegliche Einkünfte zu sperren. Pisa, den 14. Mai 1408. B. f. 52'—54. Ueber die handscriftliche Ucberlieferung und die Drucke dicses Schreibens vgl. RTA. VI 399 n. 2. Unsere Vorlage B., die hier auf das offizielle Briefregister der Konzils-Kardinäle zurückgeht, gibt uns darüber hinaus einen genaueren Einblick in den Umfang des Empfängerkreises und in dic Varianten der Bricfanfänge, auf deren Wiedergabe (unter Beifügung des Postscriptums) wir uns hier be- schränken. Sequuntur littere cardinalium misse per mundum, dum primo ab Errorio recesscrunt. Ad regem Romanorum Ropertum. A tergo: Illustrissimo et serenissimo principi et domino domino R. inclito Romanorum regi etc. Spectat, illustrissime et Christianissime princeps, ad vestre cesarce dignitatis debitum, cum in temporalibus unum in orbe caput csse noscamini, sanctam matrem ecclesiam in suis necessi- tatibus subvenire protegere et in quibuscumque casibus sublevare ct ab ea detrimenta et iniurias propulsare. Ideo primum que occurrerunt et nuperrime in Dei ecclesia occurrunt vestre celsitu- dini cognita facere visum est, ut sicuti omnino speramus nobiscum una iustissimam honestissimam et necessariam ecclesie pro effectu unionis eiusdem, ad quam et nil aliud aspiramus, causam animose suscipiatis, ut inclito cesareo nomini convenire cognoscitur. Experiencia nunc teste probamus etc., ut in littera sequenti mutatis adiectis et nominibus dignitatum etc. mutandis usque ad illa verba: Datum Pisis sub etc. anno Domini etc. indiccione prima inclusive, et tunc addatur clausula sequens scilicet: Postquam 1 scripseramus, cognovimus nedum dominum no- strum suorum votorum iuramentorum et promissionum immemo- rem esse et velle ad sacratissime unionis ut tenetur effectum intendere, quinymo pocius obstinatum. Nam palam nobis, qui nil aliud quam pacem universalem et ecclesiasticam cupimus unita- 44
degalensis, Ursinus, Branchacius, Columpna, sancti Angeli et Leodiensis. Anno etc. CCCCOVIIIo. 1 Hs.: divina. 2 Rom. 8, 31. 3 Ps. 69, 1. 4 Rom. 13, 11. 5 Vgl. Prov. 22, 9. s Hs.: e totis [?]. 7 Vgl. Math. 6, 24; Luc. 16, 13. s Jo. 21, 17. 9 Jo. 10,1 5. 10 Vgl. c 4 X de hiis que vi metusve I 40. 11 sc. sanctitatem vestram. 12 1s.: dispositi. 13 Das Folgende von anderer Hand hinzu- gefügt. 21. Die beiden in Pisa vereinigten Kardinalgruppen geben — jede Gruppe im Rahmen ihrer eigenen Gefolgschaft — dem König Ruprecht, allen übrigen Königen, den höheren geist- lidhen Würdenträgern sowie „fast allen“ weltlidhen Macht- habern und den bevorrechteten Universitäten die Abkehr von Gregor XII. und Benedikt XIII. und den Willen zur Her- stellung der kirchlichen Einheit bekannt; zugleich bitten sie, ihnen ihre eigenen Pfründeneinkünfte zukommen zu lassen, den beiden Päpsten aber jegliche Einkünfte zu sperren. Pisa, den 14. Mai 1408. B. f. 52'—54. Ueber die handscriftliche Ucberlieferung und die Drucke dicses Schreibens vgl. RTA. VI 399 n. 2. Unsere Vorlage B., die hier auf das offizielle Briefregister der Konzils-Kardinäle zurückgeht, gibt uns darüber hinaus einen genaueren Einblick in den Umfang des Empfängerkreises und in dic Varianten der Bricfanfänge, auf deren Wiedergabe (unter Beifügung des Postscriptums) wir uns hier be- schränken. Sequuntur littere cardinalium misse per mundum, dum primo ab Errorio recesscrunt. Ad regem Romanorum Ropertum. A tergo: Illustrissimo et serenissimo principi et domino domino R. inclito Romanorum regi etc. Spectat, illustrissime et Christianissime princeps, ad vestre cesarce dignitatis debitum, cum in temporalibus unum in orbe caput csse noscamini, sanctam matrem ecclesiam in suis necessi- tatibus subvenire protegere et in quibuscumque casibus sublevare ct ab ea detrimenta et iniurias propulsare. Ideo primum que occurrerunt et nuperrime in Dei ecclesia occurrunt vestre celsitu- dini cognita facere visum est, ut sicuti omnino speramus nobiscum una iustissimam honestissimam et necessariam ecclesie pro effectu unionis eiusdem, ad quam et nil aliud aspiramus, causam animose suscipiatis, ut inclito cesareo nomini convenire cognoscitur. Experiencia nunc teste probamus etc., ut in littera sequenti mutatis adiectis et nominibus dignitatum etc. mutandis usque ad illa verba: Datum Pisis sub etc. anno Domini etc. indiccione prima inclusive, et tunc addatur clausula sequens scilicet: Postquam 1 scripseramus, cognovimus nedum dominum no- strum suorum votorum iuramentorum et promissionum immemo- rem esse et velle ad sacratissime unionis ut tenetur effectum intendere, quinymo pocius obstinatum. Nam palam nobis, qui nil aliud quam pacem universalem et ecclesiasticam cupimus unita- 44
Strana 45
tem, quam pro non modicis laboribus et impensis semper insisti- mus, adhuc non contentus beneficia nostra ubicumque consistencia minatur auferre et eorum fructibus et redditibus et proventibus spoliare 2; et sub pena privacionis dignitatum officiorum et bene- ficiorum camerarius eius de mandato ut fertur ei facto oraculo vive vocis mandavit3 curtesanis omnibus, in quibus tam familia- res nostri quam alii nos pro tanto bono sequentes comprehendun- tur, ut Lucam ubi ipse residet intra quadriduum debeant redire, ut (f. 53) deserti vacamus ab omnibus, vel hac via nostros familia- res et supradictos alios persequatur, et alia mandata gravia et iniusta in curtesanos addendo. Quantum hii boni pastoris mores sint, optime iudicare potestis! Quam ob rem maiestatem vestram, que tam iuste et sancte rei favere debet et non dubitamus favebit et auxiliabitur, totis affectibus deprecamur, quod in et super beneficiis nostris et familiarium et aliorum nos, ymo ecclesie unionem sequencium, que in regno territorio et iurisdiccione vestra consistunt, nulla noxia novitas fieri permittatur, sed in iure nostro cum supradictis aliis more solito vestro auxilio conservemur, ne, ut aliquando evenire solet, simus pro bono opere lapidati. Insuper sublimitatem vestram requirimus hortamur et affectuose deprecamur, ut placeat advisare et monere omnes et singulos vestrarum parcium fructuum et proventuum camere apostolice debitorum collectores, ut pecunias ad ipsos perventas et proventu- ras conservent nec ad cameram ipsam mittant, ne pecunie pro- sanctissima ecclesie unione deputate ad manus destructorum ecclesiastice unitatis perveniant. In litteris dominorum cardinalium ultramontanorum loco istius clausule „Postquam“ etc. usque ad finem posita fuerat ista videlicet: Et quamquam predicta que de domino nostro scribimus vera sint, non tamen volumus, ut credatis Avinionensem dominum pro effectu unionis debitum suum fecisse et illam qua opus fuisset voluntatem realiter ostendisse, concludentes de ambobus quod, si in ipsorum mera voluntate consisteret, nunquam optatus exitus videretur, prout hucusque experiencia docuit. Simili modo scriptum erat omnibus regibus videlicet Francie, Anglie, Ungarie, Polonie, Bohemie, Portugalie, Castelle, Navarre, Dacie, Swecie, Norwegie, Arragonie, Sicilie et Jerusalem et certis reginis. Item omnibus patriarchis archiepiscopis, episcopis, electis et certis abbatibus et capitulis. Item fere omnibus ducibus, marchionibus, lantgraviis, burch- graviis, comitibus, baronibus, militibus et aliis notabilibus. ltem nonnullis vicariis ecclesie sancte Romane communitatibus clero populo ac universitatibus studiorum privilegiatorum, diver- sis tamen cum prohemiis premissis in principio utriusque eciam obediencie. Prohemium ad prelatos ut archiepiscopos, episcopos etc.: Inter alios ecclesiarum Christianitatis prelatos ad reverenciam 45
tem, quam pro non modicis laboribus et impensis semper insisti- mus, adhuc non contentus beneficia nostra ubicumque consistencia minatur auferre et eorum fructibus et redditibus et proventibus spoliare 2; et sub pena privacionis dignitatum officiorum et bene- ficiorum camerarius eius de mandato ut fertur ei facto oraculo vive vocis mandavit3 curtesanis omnibus, in quibus tam familia- res nostri quam alii nos pro tanto bono sequentes comprehendun- tur, ut Lucam ubi ipse residet intra quadriduum debeant redire, ut (f. 53) deserti vacamus ab omnibus, vel hac via nostros familia- res et supradictos alios persequatur, et alia mandata gravia et iniusta in curtesanos addendo. Quantum hii boni pastoris mores sint, optime iudicare potestis! Quam ob rem maiestatem vestram, que tam iuste et sancte rei favere debet et non dubitamus favebit et auxiliabitur, totis affectibus deprecamur, quod in et super beneficiis nostris et familiarium et aliorum nos, ymo ecclesie unionem sequencium, que in regno territorio et iurisdiccione vestra consistunt, nulla noxia novitas fieri permittatur, sed in iure nostro cum supradictis aliis more solito vestro auxilio conservemur, ne, ut aliquando evenire solet, simus pro bono opere lapidati. Insuper sublimitatem vestram requirimus hortamur et affectuose deprecamur, ut placeat advisare et monere omnes et singulos vestrarum parcium fructuum et proventuum camere apostolice debitorum collectores, ut pecunias ad ipsos perventas et proventu- ras conservent nec ad cameram ipsam mittant, ne pecunie pro- sanctissima ecclesie unione deputate ad manus destructorum ecclesiastice unitatis perveniant. In litteris dominorum cardinalium ultramontanorum loco istius clausule „Postquam“ etc. usque ad finem posita fuerat ista videlicet: Et quamquam predicta que de domino nostro scribimus vera sint, non tamen volumus, ut credatis Avinionensem dominum pro effectu unionis debitum suum fecisse et illam qua opus fuisset voluntatem realiter ostendisse, concludentes de ambobus quod, si in ipsorum mera voluntate consisteret, nunquam optatus exitus videretur, prout hucusque experiencia docuit. Simili modo scriptum erat omnibus regibus videlicet Francie, Anglie, Ungarie, Polonie, Bohemie, Portugalie, Castelle, Navarre, Dacie, Swecie, Norwegie, Arragonie, Sicilie et Jerusalem et certis reginis. Item omnibus patriarchis archiepiscopis, episcopis, electis et certis abbatibus et capitulis. Item fere omnibus ducibus, marchionibus, lantgraviis, burch- graviis, comitibus, baronibus, militibus et aliis notabilibus. ltem nonnullis vicariis ecclesie sancte Romane communitatibus clero populo ac universitatibus studiorum privilegiatorum, diver- sis tamen cum prohemiis premissis in principio utriusque eciam obediencie. Prohemium ad prelatos ut archiepiscopos, episcopos etc.: Inter alios ecclesiarum Christianitatis prelatos ad reverenciam 45
Strana 46
vestram non mediocriter spectare dinoscitur, ut honori et statui sancte matris ecclesic et maxime pro unione ipsius tam desiderata et necessaria toto posse et flagranti cum caritate faveat assistat et impendat auxilium. Ideo que occurrerunt et occurrunt in dicta Romana ecclesia paternitati vestre deliberavimus plenarie in- timare, ut, vobis et aliis tam iuste cause ecclesie nobiscum una auxiliantibus et faventibus, ipsa unio ad quam solam et nil aliud aspiramus Spiritus sancti gracia cooperante ad votivum exitum deducatur, ut de paternitate vestra certissimam spem habemus. Experiencia nunc teste probamus etc. ut in sequenti. 1 Dicser Abschnitt ist mit einigen andern Lesarten gedruckt bei Mansi XXVII 32—33; dort auch die Unterschriften der Kardinäle der Römischen Obödienz. 2 Vgl. unten n. 22, 28. 3 Das Mandat ist nach Niem, Nemus, unionis 322 n. 18, erst unter dem 17. Mai 1408 heraus- gekommen. 22. Nikolaus de Robertis, Anton di Budrio und Peter d' Anca- rano legen gegen eine Strafandrohung Gregors XII. beim allgemeinen Konzil Berufung ein. Pisa, (nach Mitte) Mai 1408. D. f. 73' —75'; B. f. 51—52'. Vgl. Theod. de Niem, Nem. unionis VI cap. 18. Die maftvolle Tonart des Schreibens hängt auch mit der frühen Entstehungszeit zusammen. Vgl. dazu die ausfüllige Appellation des mag. theol. B. de Monticulo vom 1. Nov. 1408, Martène-Du- rand VII 875—881. Copia appellacionis dominorum doctorum appellancium a quodam mandato per papam Gregorium facto.1 Pater sancte: ad pedum oscula beatorum humili2 recommen- dacione premissa: Litteris sanctitatis vestre cum debita reveren- cia receptis, unde sumamus responsionis exordium, dubitamus querulose loqui'', quoniam' maiestas prohibet, caritas suggerit; hec equidem foris petit timorem, et illa racio mala, si doctrina apostoli minuatur omni paciencia et doctrinat. Utrumque ergo [B. f. 51'] miscebimus quoddam ut sic dixerimus condimentum ex tali mix- tura ad edificacionem veritatis facere extimantes. Et primo, pater sancte, unum in hiis litteris et aliis plerisque quas vidimus ac factis arduis parum perpendimus a vestris dictatoribus sacros canones observari, quibus cum sanctitas vestra reverenciam exhibere debet apostolorum et sanctorum patrum auctoritate5 maxime roboratos usque ad animam et sanguinem custodire, agentes autem contra omnes proterve vel loqui aut agere volentibus consentire (f. 74) [videmini, de quibus] canon dicit, quods heretici sunt. Et talis presumpcio': unum genus sunt blasphemandi Spiritum sanctum. Et tales suo sensui et pruden- 1 B.: Apellacio dominorum doctorum a quodam mandato per papam Gregorium sibi facto. 2 B.: omni. 2' Fehlt in D. 3 Fehlt in B. “ 2 Tim. 4, 2. 5 Fchlt in B. € In beiden Hss. aus qui verbessert. Zur Sache siche c. 27, C. XXIV q. 3; c. 5 und 6, C. XXV q. 1. 7 D. hat nachträg- lich hinzugefügt: est. 8 D.: recurrant. Die angezogenen Canones sind 46
vestram non mediocriter spectare dinoscitur, ut honori et statui sancte matris ecclesic et maxime pro unione ipsius tam desiderata et necessaria toto posse et flagranti cum caritate faveat assistat et impendat auxilium. Ideo que occurrerunt et occurrunt in dicta Romana ecclesia paternitati vestre deliberavimus plenarie in- timare, ut, vobis et aliis tam iuste cause ecclesie nobiscum una auxiliantibus et faventibus, ipsa unio ad quam solam et nil aliud aspiramus Spiritus sancti gracia cooperante ad votivum exitum deducatur, ut de paternitate vestra certissimam spem habemus. Experiencia nunc teste probamus etc. ut in sequenti. 1 Dicser Abschnitt ist mit einigen andern Lesarten gedruckt bei Mansi XXVII 32—33; dort auch die Unterschriften der Kardinäle der Römischen Obödienz. 2 Vgl. unten n. 22, 28. 3 Das Mandat ist nach Niem, Nemus, unionis 322 n. 18, erst unter dem 17. Mai 1408 heraus- gekommen. 22. Nikolaus de Robertis, Anton di Budrio und Peter d' Anca- rano legen gegen eine Strafandrohung Gregors XII. beim allgemeinen Konzil Berufung ein. Pisa, (nach Mitte) Mai 1408. D. f. 73' —75'; B. f. 51—52'. Vgl. Theod. de Niem, Nem. unionis VI cap. 18. Die maftvolle Tonart des Schreibens hängt auch mit der frühen Entstehungszeit zusammen. Vgl. dazu die ausfüllige Appellation des mag. theol. B. de Monticulo vom 1. Nov. 1408, Martène-Du- rand VII 875—881. Copia appellacionis dominorum doctorum appellancium a quodam mandato per papam Gregorium facto.1 Pater sancte: ad pedum oscula beatorum humili2 recommen- dacione premissa: Litteris sanctitatis vestre cum debita reveren- cia receptis, unde sumamus responsionis exordium, dubitamus querulose loqui'', quoniam' maiestas prohibet, caritas suggerit; hec equidem foris petit timorem, et illa racio mala, si doctrina apostoli minuatur omni paciencia et doctrinat. Utrumque ergo [B. f. 51'] miscebimus quoddam ut sic dixerimus condimentum ex tali mix- tura ad edificacionem veritatis facere extimantes. Et primo, pater sancte, unum in hiis litteris et aliis plerisque quas vidimus ac factis arduis parum perpendimus a vestris dictatoribus sacros canones observari, quibus cum sanctitas vestra reverenciam exhibere debet apostolorum et sanctorum patrum auctoritate5 maxime roboratos usque ad animam et sanguinem custodire, agentes autem contra omnes proterve vel loqui aut agere volentibus consentire (f. 74) [videmini, de quibus] canon dicit, quods heretici sunt. Et talis presumpcio': unum genus sunt blasphemandi Spiritum sanctum. Et tales suo sensui et pruden- 1 B.: Apellacio dominorum doctorum a quodam mandato per papam Gregorium sibi facto. 2 B.: omni. 2' Fehlt in D. 3 Fehlt in B. “ 2 Tim. 4, 2. 5 Fchlt in B. € In beiden Hss. aus qui verbessert. Zur Sache siche c. 27, C. XXIV q. 3; c. 5 und 6, C. XXV q. 1. 7 D. hat nachträg- lich hinzugefügt: est. 8 D.: recurrant. Die angezogenen Canones sind 46
Strana 47
cie spretis canonibus innitentes magistri erroris sunt, qui verita- tis discipuli non fuerunt. Contra tales loquitur canon, quod suis sophismatibus et arte dyabolica veritatem sepe opprimunt et re- currunts in laqueum tortuosum in omnibus locis ponentes scan- dalum. Quorum genus in Arrianis' principium periculosissimum. Nam sepe eos qui credita sibi officia diligenter exercent et ita cuncta agunt, ut omni laude digni sint, mendaciorum funiculis conentur subvertere, dum aures principum simplices et ex sua natura alios estimantes callida fraude decipiunt. Que res et ex veteribus probantur hystoriis et1° ex hiis que geruntur cotidie, quo- modo quorundam suggestionibus regum studia deponantur, licet quandoque ve illis per quos scandalum venit, ut legitur libro Hesterl1 ad finem. Ut autem ad propositum revertamur, pater beatissime, quid asscribit nobis sanctitas vestra, quare tam nobis penas gravissi- mas infligatis, ex ipsis litteris non appareat. Nulla enim alia 12 maior pena in ecclesia quam excommunicacio, que nisi pro gra- vissimis contumacia et pertinacia roboratis non est imponenda et non nisi eciam precedente canonica monicione.13 In litteris autem suis sanctitas vestra nobis dictam penam infligitis ipso facto, nisi ad vestram presenciam illico accedamus, nulla eciam causa ex- pressa14, et privacione bonorum honorum et 15 dignitatum. Cum autem pene delictis sint commensurande1s, qua modestia, qua ma- turitate, quo iure dicte sanctitatis vestre littere minantur nobis et 17 ita graves penas infligere, non videmus. Presumimus autem ita penis gravibus perterreri, quia fama et veritas est, quod huc accessimus pro sanctissimo negocio unionis et 18 ex sacris canoni- bus et divinis scripturis modus et ordo sumatur, quod ecclesia una sit, incorrupta, pudica, unius cubilis sanctitatem casto pu- dore custodiens, ut teste canone non1° recte potest dici ecclesia in qua scisma est, quia duo sponsi unam sponsam2°, que est sine ma- cula, sine ruga, insolidum possidere non possunt nec in beati Petri cathedra presidere. Et si ita est quod illa21 sit causa, prout est, omni humano amore et animi22 commocione sepositis vestra sanctitas ad cor redeat, si hoc sanctum negocium iuxta graciam a Deo ei nobis23 concessam fideliter exequamur. Debemusne sic ex bono opere lapidari concuti et terreri? Honestius modestius et curialius dictus Petrus de Luna Benedictus papa vulgariter nuncupatus se habuit in hoc facto, qui cardinales suos ab eo hac c. 30, 33, C. XXIV q. 3. 9 B. (ursprünglid aud D.): arriis. 1° Fehlt in D. 11 Esther 15, 16 ff. 12 Fehlt in B. Vgl. c. 17, C. XXIV q. 3. 13 Siehe c. 15, C. XXIV q. 3; c. 11, X de const. I 2; c. 10, X de iudiciis II 1; c. 26, 61, X de appellat. 11 28; c. 48, X de sent. excomm. V 39; c. 5, 9, 13 eiusd. tit. in Sexto. 14 B. (ursprünglid auch D.): ulla causa non expressa. 15 B.: cingulo. 15 Vgl. c. 8, 48, C. XI q. 3; c. 5, 7, C. XXVI q. 7; c. 6, X de homicidio V 12; c. 3, 8, X de poenitentiis V 38; c. 5 de poenis V 9 in Sexto. 17 B.: insontibus statt nobis et. 18 B.: ut. Der angezogene Canon ist c. 18, C. XXIV q. 1. 19 Fehlt in B. Siche c. 33, C. XXIV q. 1. 20 B. (ursprünglich audh D.): et una sponsa. 21 B.: ista, 22 Fehlt in D. 23 B. (ursprünglid auch D. hat ita verbessert in illa. 47
cie spretis canonibus innitentes magistri erroris sunt, qui verita- tis discipuli non fuerunt. Contra tales loquitur canon, quod suis sophismatibus et arte dyabolica veritatem sepe opprimunt et re- currunts in laqueum tortuosum in omnibus locis ponentes scan- dalum. Quorum genus in Arrianis' principium periculosissimum. Nam sepe eos qui credita sibi officia diligenter exercent et ita cuncta agunt, ut omni laude digni sint, mendaciorum funiculis conentur subvertere, dum aures principum simplices et ex sua natura alios estimantes callida fraude decipiunt. Que res et ex veteribus probantur hystoriis et1° ex hiis que geruntur cotidie, quo- modo quorundam suggestionibus regum studia deponantur, licet quandoque ve illis per quos scandalum venit, ut legitur libro Hesterl1 ad finem. Ut autem ad propositum revertamur, pater beatissime, quid asscribit nobis sanctitas vestra, quare tam nobis penas gravissi- mas infligatis, ex ipsis litteris non appareat. Nulla enim alia 12 maior pena in ecclesia quam excommunicacio, que nisi pro gra- vissimis contumacia et pertinacia roboratis non est imponenda et non nisi eciam precedente canonica monicione.13 In litteris autem suis sanctitas vestra nobis dictam penam infligitis ipso facto, nisi ad vestram presenciam illico accedamus, nulla eciam causa ex- pressa14, et privacione bonorum honorum et 15 dignitatum. Cum autem pene delictis sint commensurande1s, qua modestia, qua ma- turitate, quo iure dicte sanctitatis vestre littere minantur nobis et 17 ita graves penas infligere, non videmus. Presumimus autem ita penis gravibus perterreri, quia fama et veritas est, quod huc accessimus pro sanctissimo negocio unionis et 18 ex sacris canoni- bus et divinis scripturis modus et ordo sumatur, quod ecclesia una sit, incorrupta, pudica, unius cubilis sanctitatem casto pu- dore custodiens, ut teste canone non1° recte potest dici ecclesia in qua scisma est, quia duo sponsi unam sponsam2°, que est sine ma- cula, sine ruga, insolidum possidere non possunt nec in beati Petri cathedra presidere. Et si ita est quod illa21 sit causa, prout est, omni humano amore et animi22 commocione sepositis vestra sanctitas ad cor redeat, si hoc sanctum negocium iuxta graciam a Deo ei nobis23 concessam fideliter exequamur. Debemusne sic ex bono opere lapidari concuti et terreri? Honestius modestius et curialius dictus Petrus de Luna Benedictus papa vulgariter nuncupatus se habuit in hoc facto, qui cardinales suos ab eo hac c. 30, 33, C. XXIV q. 3. 9 B. (ursprünglid aud D.): arriis. 1° Fehlt in D. 11 Esther 15, 16 ff. 12 Fehlt in B. Vgl. c. 17, C. XXIV q. 3. 13 Siehe c. 15, C. XXIV q. 3; c. 11, X de const. I 2; c. 10, X de iudiciis II 1; c. 26, 61, X de appellat. 11 28; c. 48, X de sent. excomm. V 39; c. 5, 9, 13 eiusd. tit. in Sexto. 14 B. (ursprünglid auch D.): ulla causa non expressa. 15 B.: cingulo. 15 Vgl. c. 8, 48, C. XI q. 3; c. 5, 7, C. XXVI q. 7; c. 6, X de homicidio V 12; c. 3, 8, X de poenitentiis V 38; c. 5 de poenis V 9 in Sexto. 17 B.: insontibus statt nobis et. 18 B.: ut. Der angezogene Canon ist c. 18, C. XXIV q. 1. 19 Fehlt in B. Siche c. 33, C. XXIV q. 1. 20 B. (ursprünglich audh D.): et una sponsa. 21 B.: ista, 22 Fehlt in D. 23 B. (ursprünglid auch D. hat ita verbessert in illa. 47
Strana 48
de causa sequestratos ut vestros laudavit et eorum sanctum pro- positum commendavit et, ut agant viriliter per suas litteras ex- hortatus est24. Hoc ut diximus modestius certe fuit. Nam quid aliud agit vestra sanctitas sic mandando, quam impedire et ut hostes prosequi cogitantes et pie laborantes ut ecclesia uniatur. Nempe in25 (f. 74") hoc Deus offenditur, populus katholicus scandalizatur, contra sanctitatem vestram suspicio augetur, ut claudere sic velitis ora querencium unitatem et pacem. Porro vobis respondere cupimus vestre sanctitatis consultores, ymmo pocius deceptores sacrorumque canonum contemptores, si in tanta scissura strage populi Christiani et periculis animarum uti s. v. debeat potestate clavium et censura ecclesiastica contra tam numerosam multitudinem, queque exclamat unionem et de v. s. obloquitur nec mandatis vestris obtemperandum fore estimat velud2e scismatis nutritoris et tamquam qui27 scisma foveat anti- quatum et catervatim populos in profundum trahat, cum tamen facile valeat tot malis et animarum periculis obviare. Certe eciam in uno et indubitato pastore tale scandalum paciendo legitur in canone28 quod, cum talis morbus plures occupaverit, nil aliud restat nisi dolor et gemitus. Nam concilia separacionis inania sunt et perniciosa atque sacrilega, quia impia et superba sunt et plus perturbant bonos infirmos quam corrigant animosos malos. Preterea partem alterius obediencie vestra sanctitas reputat pre- scisos2 et excommunicatos3o, partis vero alteriuss1, vestra sanctitas, quam diverse sint dissoneque sentencie videtis. Iam certa pars eciam prelatorum se subtraxit, maxima eciam se parat ad obe- dienciam subtrahendam. Quos omnes si vestra sanctitas habere volucrit pro precisis, duplo plures facto vestro descendant ad in- feros quam paternitatis vestre pastoralis'2 cura'3 solicitudinis diri- get ad celum, cum tamen nedum de multitudine animarum, sed de una que perierat34 cura sit Deo et salvatori nostro Jesu Christo, qui animam suam pro ovibus suis dedit35 et verbo pariter et exem- plo docuit contempnendam temporalem gloriam. Quiescat igitur paternitatis vestre in tanta strage populi seve- ritas discipline, et presertim contra eos qui modis optimis iuxta sacros canones posse credunt prosequi hoc sanctum unionis nego- cium, prout hac de causa hic sumus cum multis certis incomodis personarum nostrarum et eciam familie, que tamen omnia post- ponenda duximus propter Deum et ecclesiam sponsam suam. Penas3s per vestram sanctitatem comminatas nobis inferri pre- sumpsimus, ex eo quod aliis et37 nobis maioribus intulistis. Sed D.): vobis. 24 Das behaupteten jedenfalls die Kardinäle selbst. Bene- In D. dikt XIII. bestritt eine solde Auslegung. Siche unten n. 92. 25 nachträglich, ohne selbst gestrichen zu sein, durch per ersetzt. 26 B.: velut. 27 In D. nachträglich hinzugefügt. 28 C. 32, C. XXIII q. 4. 29 B.: precisos; D. auf Rasur verbessert. 30 B.: (ursprünglich auch D.): exe- cutos. 31 Beide Hss.: altera. 32 B.: pastoralia. 33 B. (ursprünglich auch D.): cure. 34 Matth. 18, 12; Luc. 15, 7. 35 In D. nachträglich eingefügt; B.: suam posuit pro ovibus. Nach Joan. 10, 11 und 15. 36 B. fügt hinzu: eciam. 3° So Hss. Lies: Proinde quia. 37 B.: cciam. 38 Act. 5, 41. 48
de causa sequestratos ut vestros laudavit et eorum sanctum pro- positum commendavit et, ut agant viriliter per suas litteras ex- hortatus est24. Hoc ut diximus modestius certe fuit. Nam quid aliud agit vestra sanctitas sic mandando, quam impedire et ut hostes prosequi cogitantes et pie laborantes ut ecclesia uniatur. Nempe in25 (f. 74") hoc Deus offenditur, populus katholicus scandalizatur, contra sanctitatem vestram suspicio augetur, ut claudere sic velitis ora querencium unitatem et pacem. Porro vobis respondere cupimus vestre sanctitatis consultores, ymmo pocius deceptores sacrorumque canonum contemptores, si in tanta scissura strage populi Christiani et periculis animarum uti s. v. debeat potestate clavium et censura ecclesiastica contra tam numerosam multitudinem, queque exclamat unionem et de v. s. obloquitur nec mandatis vestris obtemperandum fore estimat velud2e scismatis nutritoris et tamquam qui27 scisma foveat anti- quatum et catervatim populos in profundum trahat, cum tamen facile valeat tot malis et animarum periculis obviare. Certe eciam in uno et indubitato pastore tale scandalum paciendo legitur in canone28 quod, cum talis morbus plures occupaverit, nil aliud restat nisi dolor et gemitus. Nam concilia separacionis inania sunt et perniciosa atque sacrilega, quia impia et superba sunt et plus perturbant bonos infirmos quam corrigant animosos malos. Preterea partem alterius obediencie vestra sanctitas reputat pre- scisos2 et excommunicatos3o, partis vero alteriuss1, vestra sanctitas, quam diverse sint dissoneque sentencie videtis. Iam certa pars eciam prelatorum se subtraxit, maxima eciam se parat ad obe- dienciam subtrahendam. Quos omnes si vestra sanctitas habere volucrit pro precisis, duplo plures facto vestro descendant ad in- feros quam paternitatis vestre pastoralis'2 cura'3 solicitudinis diri- get ad celum, cum tamen nedum de multitudine animarum, sed de una que perierat34 cura sit Deo et salvatori nostro Jesu Christo, qui animam suam pro ovibus suis dedit35 et verbo pariter et exem- plo docuit contempnendam temporalem gloriam. Quiescat igitur paternitatis vestre in tanta strage populi seve- ritas discipline, et presertim contra eos qui modis optimis iuxta sacros canones posse credunt prosequi hoc sanctum unionis nego- cium, prout hac de causa hic sumus cum multis certis incomodis personarum nostrarum et eciam familie, que tamen omnia post- ponenda duximus propter Deum et ecclesiam sponsam suam. Penas3s per vestram sanctitatem comminatas nobis inferri pre- sumpsimus, ex eo quod aliis et37 nobis maioribus intulistis. Sed D.): vobis. 24 Das behaupteten jedenfalls die Kardinäle selbst. Bene- In D. dikt XIII. bestritt eine solde Auslegung. Siche unten n. 92. 25 nachträglich, ohne selbst gestrichen zu sein, durch per ersetzt. 26 B.: velut. 27 In D. nachträglich hinzugefügt. 28 C. 32, C. XXIII q. 4. 29 B.: precisos; D. auf Rasur verbessert. 30 B.: (ursprünglich auch D.): exe- cutos. 31 Beide Hss.: altera. 32 B.: pastoralia. 33 B. (ursprünglich auch D.): cure. 34 Matth. 18, 12; Luc. 15, 7. 35 In D. nachträglich eingefügt; B.: suam posuit pro ovibus. Nach Joan. 10, 11 und 15. 36 B. fügt hinzu: eciam. 3° So Hss. Lies: Proinde quia. 37 B.: cciam. 38 Act. 5, 41. 48
Strana 49
propter bonum nostre consciencie ac eciam animarum nostrarum Deum sequi, exilia dampna carceres et corporis eciam cruciatus, si oportuerit, tollerare forti animo decrevimus apostolorum secuti vestigia qui ibant gaudentes ex eo quod digni habiti sunt pro- nomine Christi contumelias pati3s. Provideris3: in claris lucidisque iuris remediis negligemur, censure sentenciis et aliis in v. s. litteris [contentis non41] curavimus. Nam de iniusticia et nullitate42 sen- tenciis excommunicacionis ipso facto quo ad Deum procul dubio, quo ad militantem43 ecclesiam credimus non ligari, quia non ex radice caritatis et medicine causa, prout (f. 75) ferri debet, sed ex causa satis notoria in mentibus omnium, licet44 sanctitas vestra, illa vel alia non expressa, eam45 protulistis, videlicet quod hic sumus cum sanctitatis vestre fratribus prosequentibus unionis sanctum negocium. In quo certi sumus de iure quod nos nec cen- sure sentenciis nec aliis impedire potestis, qui4s hanc utilitatem47 publicam exoptatam omni populo et speratam cum aliis dominis nostris et maioribus prosequamur. Nec ipsum illius auctoritatis esse credimus, prout alie sunt, quibus licet iniustis sit obtemperan- dum humiliter, ne quis ligetur postea ex contemptu. Nam ista intollerabilem errorem continet, cum impedit indirecte per4s ac- cessum ad sanctitatem vestram negocium sanctissime unionis; et exemplo retraheremus alios a dicto sancto proposito prosequendi eam, qui dicta de causa censure privacionis et alias sentencias decreverunt non curare. Sicque sanctitas vestra contra nos nimis procedendo improvide et immodeste4s, et illud agit ut rumpatur nervus ecclesie, et sic in populo5° non in reverenciam et timorem51, sed in obprobrium et contemptum. Ob quam causam sacri cano- nes decreverunt severitati detrahendum, ut maioribus malis sa- nandum caritas sincere subveniat52. Et si vestra sanctitas nobis obiciat: „cur pro isto zelo et favore unionis nos personaliter vel per litteras requirere non curastis?“ et fatere (!) oportet hoc iustius et equius fuisse. Sed equitas sanctitatis vestre diiudicet: si53 alii regum principum ac eciam civitatum facundissimi orato- res suis sanctis exhortacionibus nichil profecerunt, item si quos- dam alios et precipue reverendissimos fratres vestros pessime tractari54 vidimus et persequi55 odio capitali, dum apud sanctita- tem vestram5e salubrius ad ipsam unionem monitis provocarent, quid nos minimi imperitis sermonibus poteramus sperare? Certe carceres et dira supplicia, non a vestra sanctitate, sed ab illis qui vobis insciis graviora agunt sub nomine tamen sanctitatis vestre. 41 In beiden Hss. ist Raum für etwa zwei Worte frei. 42 Vgl. c. 46, 49—54, 78, 88, 89, 94, C. XI q. 3; c. 2, 4—7, C. XXIV q. 3. 43 B. (ursprünglich auc D.): militarem. 44 In beiden 11ss. folgt: litteras; das Wort ist aber in D. durchgestrichen. 45 B.: iam; in D. verbessert in: eam. 46 Hss.: quin. 47 Fehlt in D. 48 B.: propter. 49 So D. (später ver- bessert); B. minus procedendo provide et modeste. 50 B. (ursprünglich auch D.): populos. 51 In D. nadträglich veründert in: reverencia et timore. 52 Siehe c. 24, C. XXIII q. 4. 53 B. (ursprüinglich auch D.): sed. 54 B.: tractare; D. tractaris. 55 B. (ursprünglich audh D.) prosequi. 50 B.: vestram sanctitatem. 37 Fehlt in D. 58 B. (ursprünglich auch 49
propter bonum nostre consciencie ac eciam animarum nostrarum Deum sequi, exilia dampna carceres et corporis eciam cruciatus, si oportuerit, tollerare forti animo decrevimus apostolorum secuti vestigia qui ibant gaudentes ex eo quod digni habiti sunt pro- nomine Christi contumelias pati3s. Provideris3: in claris lucidisque iuris remediis negligemur, censure sentenciis et aliis in v. s. litteris [contentis non41] curavimus. Nam de iniusticia et nullitate42 sen- tenciis excommunicacionis ipso facto quo ad Deum procul dubio, quo ad militantem43 ecclesiam credimus non ligari, quia non ex radice caritatis et medicine causa, prout (f. 75) ferri debet, sed ex causa satis notoria in mentibus omnium, licet44 sanctitas vestra, illa vel alia non expressa, eam45 protulistis, videlicet quod hic sumus cum sanctitatis vestre fratribus prosequentibus unionis sanctum negocium. In quo certi sumus de iure quod nos nec cen- sure sentenciis nec aliis impedire potestis, qui4s hanc utilitatem47 publicam exoptatam omni populo et speratam cum aliis dominis nostris et maioribus prosequamur. Nec ipsum illius auctoritatis esse credimus, prout alie sunt, quibus licet iniustis sit obtemperan- dum humiliter, ne quis ligetur postea ex contemptu. Nam ista intollerabilem errorem continet, cum impedit indirecte per4s ac- cessum ad sanctitatem vestram negocium sanctissime unionis; et exemplo retraheremus alios a dicto sancto proposito prosequendi eam, qui dicta de causa censure privacionis et alias sentencias decreverunt non curare. Sicque sanctitas vestra contra nos nimis procedendo improvide et immodeste4s, et illud agit ut rumpatur nervus ecclesie, et sic in populo5° non in reverenciam et timorem51, sed in obprobrium et contemptum. Ob quam causam sacri cano- nes decreverunt severitati detrahendum, ut maioribus malis sa- nandum caritas sincere subveniat52. Et si vestra sanctitas nobis obiciat: „cur pro isto zelo et favore unionis nos personaliter vel per litteras requirere non curastis?“ et fatere (!) oportet hoc iustius et equius fuisse. Sed equitas sanctitatis vestre diiudicet: si53 alii regum principum ac eciam civitatum facundissimi orato- res suis sanctis exhortacionibus nichil profecerunt, item si quos- dam alios et precipue reverendissimos fratres vestros pessime tractari54 vidimus et persequi55 odio capitali, dum apud sanctita- tem vestram5e salubrius ad ipsam unionem monitis provocarent, quid nos minimi imperitis sermonibus poteramus sperare? Certe carceres et dira supplicia, non a vestra sanctitate, sed ab illis qui vobis insciis graviora agunt sub nomine tamen sanctitatis vestre. 41 In beiden Hss. ist Raum für etwa zwei Worte frei. 42 Vgl. c. 46, 49—54, 78, 88, 89, 94, C. XI q. 3; c. 2, 4—7, C. XXIV q. 3. 43 B. (ursprünglich auc D.): militarem. 44 In beiden 11ss. folgt: litteras; das Wort ist aber in D. durchgestrichen. 45 B.: iam; in D. verbessert in: eam. 46 Hss.: quin. 47 Fehlt in D. 48 B.: propter. 49 So D. (später ver- bessert); B. minus procedendo provide et modeste. 50 B. (ursprünglich auch D.): populos. 51 In D. nadträglich veründert in: reverencia et timore. 52 Siehe c. 24, C. XXIII q. 4. 53 B. (ursprüinglich auch D.): sed. 54 B.: tractare; D. tractaris. 55 B. (ursprünglich audh D.) prosequi. 50 B.: vestram sanctitatem. 37 Fehlt in D. 58 B. (ursprünglich auch 49
Strana 50
De quo dolent plurimum qui noverunt hactenus vestram clemen- ciam et sanctitatem, puritatem57 et fervorem spiritus ad hanc sanctissimam unionem. Hec eciam causa revocavit nos et eciam revocat a proposito accedendi. Ultra enim se periculis ac morti exponere refugit racio et abhorret natura. Ad presidium itaque appellacionis hactenus et de presenti confugimus ab hoc man- dato et penis in vestris litteris notatis58, supponentes nos et nostra sub proteccione Christi et sacri concilii generalis, ad quos et ad omnen iudicem competentem tamquam gravati appellavimus et cciam appellamus. Et sinc appellacione aliqua dicimus eciam nos huiusmodi sentenciis non ligari59. Apostolosque petimus et peti- mus sepius et instanter, supplicantes humiliter sanctitatem vestram, quatenus dignetur dictum mandatum penarum excom- municacionis" revocare de facili, prout de facili et ex arruptos1 nulla iuris civilis vel canonici gravitate servata appareat et earum seric emanasse, aliis motivis iuribus et racionibus ad predicta'2 nos impellentibus et salubribuse3 insuper exhortacionibus intimandi sanctitati vestre"4 super ex servata Deo et hominibus promisso- rum suo et debito tempore reservatos. Vestre sanctitatis humiles et fideles Nicolaus de Robertis de Tripoli65 miles, Antonius de Butrio et Petrus de Ancho- rano iuris utriusque doctores cum humili reverencia ad pedum oscula beatorum"o. D.): innotatis. 5° B. (ursprünglid aud D.): dicimus cciam non ligare. co Beide Hss.: contumacionis? 61 D. verbessert in: obrupto. 62 B. (ur- sprünglich aud D.): predictam (sc. appellationem). 63 B. (ursprüng- lich aud D.): salubrius. 6 B.: vestre sanctitati. 65 So bei Mar- tène-Durand VII 804. Unsere Hs. [B.] hat: de Templum. 8s Die Namensunterschriften fehlen in D. 23. Die Herrschaft Florenz trifft Vorsorge, daß keiner der Avi- gnoneser Kardinäle in Pisa Aufnahme findet. Firenze, den 21. Mai 1408. Fi. f. 78. Capitaneo et potestati Pisarum et decem provisoribus dicte civitatis Pisis existentibus. — Dilectissimi nostri: Per certe buone cagioni vogliamo ct comandianvi strectissimamente, che per niuna cagione sanza expressa licentia di questa signoria voi non lasciate entrare in cotesta citta alcuno cardinale o altro prelato della parte del signore d' Avignone decto papa Benedecto tre- decimo. Et questo fate con quanto piu honesto et segreto modo v' e possibile tenendo secreto et ocultando d' aver questo dalla nostra signoria, ma che non volete, considerato che chotesta e terra di guardia, se non avete da noi licentia di farlo et alle- gando dell altre buone et savic ragioni, che saprete et vederete convenirsi al facto. Di niuno altro chardinale o prelato della parte di papa Gregorio non vi diciamo ne scriviamo alcuna cosa. Datum Florentie, die XXI Maii 1408. 50
De quo dolent plurimum qui noverunt hactenus vestram clemen- ciam et sanctitatem, puritatem57 et fervorem spiritus ad hanc sanctissimam unionem. Hec eciam causa revocavit nos et eciam revocat a proposito accedendi. Ultra enim se periculis ac morti exponere refugit racio et abhorret natura. Ad presidium itaque appellacionis hactenus et de presenti confugimus ab hoc man- dato et penis in vestris litteris notatis58, supponentes nos et nostra sub proteccione Christi et sacri concilii generalis, ad quos et ad omnen iudicem competentem tamquam gravati appellavimus et cciam appellamus. Et sinc appellacione aliqua dicimus eciam nos huiusmodi sentenciis non ligari59. Apostolosque petimus et peti- mus sepius et instanter, supplicantes humiliter sanctitatem vestram, quatenus dignetur dictum mandatum penarum excom- municacionis" revocare de facili, prout de facili et ex arruptos1 nulla iuris civilis vel canonici gravitate servata appareat et earum seric emanasse, aliis motivis iuribus et racionibus ad predicta'2 nos impellentibus et salubribuse3 insuper exhortacionibus intimandi sanctitati vestre"4 super ex servata Deo et hominibus promisso- rum suo et debito tempore reservatos. Vestre sanctitatis humiles et fideles Nicolaus de Robertis de Tripoli65 miles, Antonius de Butrio et Petrus de Ancho- rano iuris utriusque doctores cum humili reverencia ad pedum oscula beatorum"o. D.): innotatis. 5° B. (ursprünglid aud D.): dicimus cciam non ligare. co Beide Hss.: contumacionis? 61 D. verbessert in: obrupto. 62 B. (ur- sprünglich aud D.): predictam (sc. appellationem). 63 B. (ursprüng- lich aud D.): salubrius. 6 B.: vestre sanctitati. 65 So bei Mar- tène-Durand VII 804. Unsere Hs. [B.] hat: de Templum. 8s Die Namensunterschriften fehlen in D. 23. Die Herrschaft Florenz trifft Vorsorge, daß keiner der Avi- gnoneser Kardinäle in Pisa Aufnahme findet. Firenze, den 21. Mai 1408. Fi. f. 78. Capitaneo et potestati Pisarum et decem provisoribus dicte civitatis Pisis existentibus. — Dilectissimi nostri: Per certe buone cagioni vogliamo ct comandianvi strectissimamente, che per niuna cagione sanza expressa licentia di questa signoria voi non lasciate entrare in cotesta citta alcuno cardinale o altro prelato della parte del signore d' Avignone decto papa Benedecto tre- decimo. Et questo fate con quanto piu honesto et segreto modo v' e possibile tenendo secreto et ocultando d' aver questo dalla nostra signoria, ma che non volete, considerato che chotesta e terra di guardia, se non avete da noi licentia di farlo et alle- gando dell altre buone et savic ragioni, che saprete et vederete convenirsi al facto. Di niuno altro chardinale o prelato della parte di papa Gregorio non vi diciamo ne scriviamo alcuna cosa. Datum Florentie, die XXI Maii 1408. 50
Strana 51
Erst am 21. Juli 1408 stellte Florenz den Avignoneser Kardinälen den Geleitbrief aus, der sie zum Verweilen im Florentiner Gebiet be- rectigte, freilid unter Ausschluft eines längeren Aufenthaltes in Pisa und Florenz selbst. Erst aufgrund des Geleitbriefes vom 4. August 1408 siedelten die französischen Kardinäle nad Pisa über. Siehe Martène-Durand VII 819; Mansi XXVII 160, 445. 24. Der Venezianer Senator Peter Damiani schreibt einem vüter- lichen Freund über sein Wirken für die kirchliche Einigung am Hofe Gregors XII. und neuerdings in seiner Vaterstadt Venedig. Venedig, den 27. Mai 1408. D. f. 163-164. Petrus Damiani civis Venetus unus de potencioribus. lam dudum, preclarissime vir ac pater optime, tibi aliquid scribere institueram. Sed quid scribere! Non habebam nisi lamen- tacionem et ve. Quis enim in tanta ecclesie Dei scissura non dole- ret! Et erat michi dolor vehemencior, cum nulla vel admodum exigua spes superesset unionis, pro qua tanto tempore sudavit ecclesia cum vite discrimine. Dum enim Rome Viterbii et Senis essem, incriminati sunt illi dyabolici nepotes Gregorii necem michi illaturos, nisi a procuracone veritatisi desisterem. Sprevi, ymmo risi tam impudentem comminacionem. Sciebam equidem me ali- quando moriturum, nec felicius mori arbitrabar quam pro salute populi Christiani. Statuebam coram me eorum memorias, quos priora tempora tulerunt, quos neque suppliciis neque morte potu- erunt Romani principes avertere a predicacione nominis Christi- ani. Obedire quippe opportet Deo magis quam hominibus [Act. 5, 29]. Et mecum tacitus reputabam non convenire, ut eam vocem, quam in senatu hac sepe exhibui pro terrena patria, eam subtra- herem ecclesie Dei, cui post quadragesimum etatis mee annum ascriptus eram. Magna michi vite pars abierat et futura brevis erat et incerta. Itaque eo amplius operari opportebat et diligen- cius in tanto [!] temporis angustia. Nec umquam digniorem mate- riam vidi circa quam exercerer. Cunctis igitur hiis diligentissime libratis, nec pollicitaciones nec preces nec comminaciones me a sentencia pellere potuerunt, quinymmo nec retardari, quoniam timebam negari a filio Dei coram angelis suis, si fidem eius irri- tam fecissem. Libera igitur et aperta fronte, ut natura mea est, semper locutus sum, ut omnis noverit. Et tu, pater optime, omnia nosti quecumque molitus sum pro unione ecclesie conficienda, etsi michi, ut dixi, nulla vel exigua spes foret reintegracionis huius- modi. Si enim in eo fuisset fides seu in aliis animi vigor, in qui- bus per hec tempora maxima esse et decebat et opportebat, iam idem pacem habuisset ecclesia Dei. Sed cum contra omnia fieri cernerem, ab illis inferni sedibus me proripui, ubi nulla erat fides, nulla religio nullumque iusiurandum servabatur. Cuncta blandi- ciis et fallaciis plena erant. Et erat veritas' apud eos capitalis inimicus; hiis eciam3 qui cardines Dei erant, in quibus consisteret hostium (!) domus eius, parata“ erant cruces carceres eculeos et 4* 51
Erst am 21. Juli 1408 stellte Florenz den Avignoneser Kardinälen den Geleitbrief aus, der sie zum Verweilen im Florentiner Gebiet be- rectigte, freilid unter Ausschluft eines längeren Aufenthaltes in Pisa und Florenz selbst. Erst aufgrund des Geleitbriefes vom 4. August 1408 siedelten die französischen Kardinäle nad Pisa über. Siehe Martène-Durand VII 819; Mansi XXVII 160, 445. 24. Der Venezianer Senator Peter Damiani schreibt einem vüter- lichen Freund über sein Wirken für die kirchliche Einigung am Hofe Gregors XII. und neuerdings in seiner Vaterstadt Venedig. Venedig, den 27. Mai 1408. D. f. 163-164. Petrus Damiani civis Venetus unus de potencioribus. lam dudum, preclarissime vir ac pater optime, tibi aliquid scribere institueram. Sed quid scribere! Non habebam nisi lamen- tacionem et ve. Quis enim in tanta ecclesie Dei scissura non dole- ret! Et erat michi dolor vehemencior, cum nulla vel admodum exigua spes superesset unionis, pro qua tanto tempore sudavit ecclesia cum vite discrimine. Dum enim Rome Viterbii et Senis essem, incriminati sunt illi dyabolici nepotes Gregorii necem michi illaturos, nisi a procuracone veritatisi desisterem. Sprevi, ymmo risi tam impudentem comminacionem. Sciebam equidem me ali- quando moriturum, nec felicius mori arbitrabar quam pro salute populi Christiani. Statuebam coram me eorum memorias, quos priora tempora tulerunt, quos neque suppliciis neque morte potu- erunt Romani principes avertere a predicacione nominis Christi- ani. Obedire quippe opportet Deo magis quam hominibus [Act. 5, 29]. Et mecum tacitus reputabam non convenire, ut eam vocem, quam in senatu hac sepe exhibui pro terrena patria, eam subtra- herem ecclesie Dei, cui post quadragesimum etatis mee annum ascriptus eram. Magna michi vite pars abierat et futura brevis erat et incerta. Itaque eo amplius operari opportebat et diligen- cius in tanto [!] temporis angustia. Nec umquam digniorem mate- riam vidi circa quam exercerer. Cunctis igitur hiis diligentissime libratis, nec pollicitaciones nec preces nec comminaciones me a sentencia pellere potuerunt, quinymmo nec retardari, quoniam timebam negari a filio Dei coram angelis suis, si fidem eius irri- tam fecissem. Libera igitur et aperta fronte, ut natura mea est, semper locutus sum, ut omnis noverit. Et tu, pater optime, omnia nosti quecumque molitus sum pro unione ecclesie conficienda, etsi michi, ut dixi, nulla vel exigua spes foret reintegracionis huius- modi. Si enim in eo fuisset fides seu in aliis animi vigor, in qui- bus per hec tempora maxima esse et decebat et opportebat, iam idem pacem habuisset ecclesia Dei. Sed cum contra omnia fieri cernerem, ab illis inferni sedibus me proripui, ubi nulla erat fides, nulla religio nullumque iusiurandum servabatur. Cuncta blandi- ciis et fallaciis plena erant. Et erat veritas' apud eos capitalis inimicus; hiis eciam3 qui cardines Dei erant, in quibus consisteret hostium (!) domus eius, parata“ erant cruces carceres eculeos et 4* 51
Strana 52
suppliciorum genera innumera. Que omnia iam dudum michi nota fuere. Et illi testes sunt quibus hec significavi, quod, si illis tan- tis dominis is animi vigor fuisset, qui tantos dominos decebat, iam dudum libera fuisset ecclesia Dei a iugo Egipciorum. Sed arbitror cuncta ab eis altissimo consilio gesta fuisse, donec libero loco fuis- sent constituti. Sed divina insuper dispensacione (f. 163') actum est, ut inhonesta tot turpia atque execrabilia fierent per illos anti- christianos nepotes Gregorii, cum5 ad ea inducerent, quibus non foret excusacionis locus. Sed ut ibi redeam unde digressus sum: postquam michi nulla spes superfuit in curia proficiendi que opta- bam, in patriam redii. Omnemque curam diligenciam operamque exhibui, ut hos cives animarem ad hoc pium propositum reinte- gracionis ecclesie, quam summopere optabam et opto liberam fore ab omni simulacione et ypocrisi, quibus circa Gregorium nostrum cuncta videram plenas usque ad summum. Nunc autem ultra summum ydrie iniquitatis replete sunt. Sed omnis labor meus irri- tus crat, nisi fuisset ille fortissimus exitus Israhelis de Egipto et sacri collegii liberacio de mandato Herodis et expectacione plebis Judeorum [Act., 12, 11], seu ut verius dicam phariscorum. Ille felicissimus exitus cuncta servavit. Illa gloriosa dies cterna memo- ria digna est, que prior Christiano populo attulit certissimam spem reintegracionis ecclesic. Superiora tempora nunc spem, nunc desperacionem nobis afferebant huius sacratissime unionis. Inter spem et metum diu versati sumus. Hic infaustus [I] dies nobis certissimum pignus dedit tam diu optare reintegracionem quam prope diem videre spero. Iam in foribus est, si utrique collegio ea animi fortitudo fuerit, ea insimul convenerint; cena magna parata crit, quam intrare compellendi sunt et nolentes et resistentes. Im- perative enim dictum est: „Quoscumque inveneritis, compellite cos intrare“ [Matth. 22, 9], quod Aurelius contra Donatistas pluri- bus locis notavit, singulariter vero in epistola ad Bonifacium, ut Gracianus scribit'. Quare swadere et hortari non sufficit, sed cogere opportet et potestatis' secularis auxilio querere. Petite enim et accipietis [Joan. 16, 24]. Huius quippe sentencie semper fui. Et tu, pater optime, me dicentem audisti universum orbem sen- tenciam secuturum utriusque collegii congregati sub titulo unionis. Tu qui sacre pagine professor diu fuisti doctrina" mirabili, nunc opere ut sis opportet. Ego vero institutum meum ago. Convenio crebro concives meos senatorii ordinis. Propono eis maiorum exempla, quam devoti fuerunt, quam pia religione coluerunt, quantum cos zelos tenuerit pro ecclesia Dei. Purgo que a papa- listis quibusdam Gregorii consortibus false sepe dicuntur, cum quibus michi indesinens bellum est. Declaro fallacias eorum, et concives meos quacumque racione animare attendere atque in- flammare contendo, quod non exiguus michi labor est. Natura enim sumus aqua frigidi et congelati. Sunt autem in nobis semina virtutum et principia universalia bona, et circa singularia eciam10 intencio pia et religiosa, et in presenti materia unionis intencio pura et recta, sed non ardens et inflammata; [sic] et vota mea 52
suppliciorum genera innumera. Que omnia iam dudum michi nota fuere. Et illi testes sunt quibus hec significavi, quod, si illis tan- tis dominis is animi vigor fuisset, qui tantos dominos decebat, iam dudum libera fuisset ecclesia Dei a iugo Egipciorum. Sed arbitror cuncta ab eis altissimo consilio gesta fuisse, donec libero loco fuis- sent constituti. Sed divina insuper dispensacione (f. 163') actum est, ut inhonesta tot turpia atque execrabilia fierent per illos anti- christianos nepotes Gregorii, cum5 ad ea inducerent, quibus non foret excusacionis locus. Sed ut ibi redeam unde digressus sum: postquam michi nulla spes superfuit in curia proficiendi que opta- bam, in patriam redii. Omnemque curam diligenciam operamque exhibui, ut hos cives animarem ad hoc pium propositum reinte- gracionis ecclesie, quam summopere optabam et opto liberam fore ab omni simulacione et ypocrisi, quibus circa Gregorium nostrum cuncta videram plenas usque ad summum. Nunc autem ultra summum ydrie iniquitatis replete sunt. Sed omnis labor meus irri- tus crat, nisi fuisset ille fortissimus exitus Israhelis de Egipto et sacri collegii liberacio de mandato Herodis et expectacione plebis Judeorum [Act., 12, 11], seu ut verius dicam phariscorum. Ille felicissimus exitus cuncta servavit. Illa gloriosa dies cterna memo- ria digna est, que prior Christiano populo attulit certissimam spem reintegracionis ecclesic. Superiora tempora nunc spem, nunc desperacionem nobis afferebant huius sacratissime unionis. Inter spem et metum diu versati sumus. Hic infaustus [I] dies nobis certissimum pignus dedit tam diu optare reintegracionem quam prope diem videre spero. Iam in foribus est, si utrique collegio ea animi fortitudo fuerit, ea insimul convenerint; cena magna parata crit, quam intrare compellendi sunt et nolentes et resistentes. Im- perative enim dictum est: „Quoscumque inveneritis, compellite cos intrare“ [Matth. 22, 9], quod Aurelius contra Donatistas pluri- bus locis notavit, singulariter vero in epistola ad Bonifacium, ut Gracianus scribit'. Quare swadere et hortari non sufficit, sed cogere opportet et potestatis' secularis auxilio querere. Petite enim et accipietis [Joan. 16, 24]. Huius quippe sentencie semper fui. Et tu, pater optime, me dicentem audisti universum orbem sen- tenciam secuturum utriusque collegii congregati sub titulo unionis. Tu qui sacre pagine professor diu fuisti doctrina" mirabili, nunc opere ut sis opportet. Ego vero institutum meum ago. Convenio crebro concives meos senatorii ordinis. Propono eis maiorum exempla, quam devoti fuerunt, quam pia religione coluerunt, quantum cos zelos tenuerit pro ecclesia Dei. Purgo que a papa- listis quibusdam Gregorii consortibus false sepe dicuntur, cum quibus michi indesinens bellum est. Declaro fallacias eorum, et concives meos quacumque racione animare attendere atque in- flammare contendo, quod non exiguus michi labor est. Natura enim sumus aqua frigidi et congelati. Sunt autem in nobis semina virtutum et principia universalia bona, et circa singularia eciam10 intencio pia et religiosa, et in presenti materia unionis intencio pura et recta, sed non ardens et inflammata; [sic] et vota mea 52
Strana 53
sunt. Quare alieno motore indigemus. Cum enim quecumque mo- ventur, ab alio moveri necesse sit, ut Aristoteles docet in Physi- cis!1, hoc in nobis certissimum principium est, nec illud difficilius minus fore motum [quam] inchoare et continuare. Est autem motus caloris causa. Postquam vero calefacti fuerimus, omnem excedi- mus latitudinem caliditatis. Ego vero, ut predixi, institutum meum sequar. Et promciorem me reddunt concives mei, quos gaudio magno repletos video post liberacionem Israel de manu Pharaonis et de terra Egipciorum, que in invia12 erat et inaquosa [Psal. 62, 2] et in omni recta intencione constituta. Oro autem te, pater optime, ut si quid me pro hac sacra unione necesse sit, ut eo iure ea libertate utaris, qua in tuos sollitus es. Non audeo tibi polliceri prudenciam ultra quam habeam. Sed invenies pro facto verum fidum et diligentem. Etenim singulari numero locutus sum, quod nedum apud veteres, sed eciam13 apud Aurelium aliosque docto- res Christianos servatum (f. 164) video et ut catholicum virum maxime decet. Quoniam duplicitas Christiane perfeccioni inimica est14 in descripcione secunde diei benediccionem subtractam, quo- niam prima fuit que ab unitate discessit. Insuper cum unitatem summe diligam, co scribendi genere usus sum, quod ardori meo maxime convenit. Opto ut diu valeas meque ut facis plurimum diligas et Petri tui memor sis. Venecie VI Kalendas Junii, regi- mine ypocritarum ut spero ultimo. 1 Wohl zu lesen: unitatis. 2 Desgleichen: unitas. 3 Hs.: ecclesia. 4 Hs.: parati. 5 Wohl zu lesen: quem. s Hs. plene. 7 Siche c. 1, C. XXIII q. 6; vgl. c. 37, C. 23 q. 4. 8 Hs.: potestate. " Hs.: doctrinam. 10 Hs.: ecclesie. 11 Physicae auscultationis VI; aud Metaphysicorum VIII. 12 Hs.: invio. 13 Hs.: ecclesie. 14 Vielleicht zu ergänzen: et ... demonstrabit [benediccionem]. 25. Aufforderung an Gregor XII., in letzter Stunde sich mit den Kardinälen zu versöhnen und durch seinen Rücktritt die Kirche zu einigen. Lucca, den 27. Mai 1408. W. 4971 f. 17—18'. Mit andern Lesarten und ohne den bemer- kenswerten Schluftsatz gedruckt bei Theod. de Niem, Nem. un. VI c. 22. Sanctissimo in Christo patri domino Gregorio summo ponti- fici etc. Scribitur: „Corripiet me iustus in misericordia et in- crepabit me; oleum autem peccatoris non inpinguabit caput meum“. Psal. CXLI. Quo consilio loquar fiducialiter que sequn- tur. Et ista conclusio. Sanctitas vestra et quilibet vir intelligens quodammodo cognoscere potest, quanta et qualia imminebunt Christianitati, nisi eadem sanctitas cito opponat efficax reme- dium, ad hoc quod unio fiat in ecclesia generali, eciam per viam cessionis ultro per sanctitatem vestram electam inventam et per mundum predicatam et sepius publice approbatam. Nec confi- 53
sunt. Quare alieno motore indigemus. Cum enim quecumque mo- ventur, ab alio moveri necesse sit, ut Aristoteles docet in Physi- cis!1, hoc in nobis certissimum principium est, nec illud difficilius minus fore motum [quam] inchoare et continuare. Est autem motus caloris causa. Postquam vero calefacti fuerimus, omnem excedi- mus latitudinem caliditatis. Ego vero, ut predixi, institutum meum sequar. Et promciorem me reddunt concives mei, quos gaudio magno repletos video post liberacionem Israel de manu Pharaonis et de terra Egipciorum, que in invia12 erat et inaquosa [Psal. 62, 2] et in omni recta intencione constituta. Oro autem te, pater optime, ut si quid me pro hac sacra unione necesse sit, ut eo iure ea libertate utaris, qua in tuos sollitus es. Non audeo tibi polliceri prudenciam ultra quam habeam. Sed invenies pro facto verum fidum et diligentem. Etenim singulari numero locutus sum, quod nedum apud veteres, sed eciam13 apud Aurelium aliosque docto- res Christianos servatum (f. 164) video et ut catholicum virum maxime decet. Quoniam duplicitas Christiane perfeccioni inimica est14 in descripcione secunde diei benediccionem subtractam, quo- niam prima fuit que ab unitate discessit. Insuper cum unitatem summe diligam, co scribendi genere usus sum, quod ardori meo maxime convenit. Opto ut diu valeas meque ut facis plurimum diligas et Petri tui memor sis. Venecie VI Kalendas Junii, regi- mine ypocritarum ut spero ultimo. 1 Wohl zu lesen: unitatis. 2 Desgleichen: unitas. 3 Hs.: ecclesia. 4 Hs.: parati. 5 Wohl zu lesen: quem. s Hs. plene. 7 Siche c. 1, C. XXIII q. 6; vgl. c. 37, C. 23 q. 4. 8 Hs.: potestate. " Hs.: doctrinam. 10 Hs.: ecclesie. 11 Physicae auscultationis VI; aud Metaphysicorum VIII. 12 Hs.: invio. 13 Hs.: ecclesie. 14 Vielleicht zu ergänzen: et ... demonstrabit [benediccionem]. 25. Aufforderung an Gregor XII., in letzter Stunde sich mit den Kardinälen zu versöhnen und durch seinen Rücktritt die Kirche zu einigen. Lucca, den 27. Mai 1408. W. 4971 f. 17—18'. Mit andern Lesarten und ohne den bemer- kenswerten Schluftsatz gedruckt bei Theod. de Niem, Nem. un. VI c. 22. Sanctissimo in Christo patri domino Gregorio summo ponti- fici etc. Scribitur: „Corripiet me iustus in misericordia et in- crepabit me; oleum autem peccatoris non inpinguabit caput meum“. Psal. CXLI. Quo consilio loquar fiducialiter que sequn- tur. Et ista conclusio. Sanctitas vestra et quilibet vir intelligens quodammodo cognoscere potest, quanta et qualia imminebunt Christianitati, nisi eadem sanctitas cito opponat efficax reme- dium, ad hoc quod unio fiat in ecclesia generali, eciam per viam cessionis ultro per sanctitatem vestram electam inventam et per mundum predicatam et sepius publice approbatam. Nec confi- 53
Strana 54
dat in homine contrarium suadente. Nempte [!] ad illam taliter divulgatam et acceptam tam populus inclinatur, et clamat quod subito impleatur, forsan paucis exceptis propter privatum com- modum illam conantibus impedire. Et quia vox populi vox Dei est, cui non est resistendum, nec decipiatur eadem sanctitas, ut dictam viam declinct, consulo, nec consenciat consulentibus quod retrocedat vel alibi vadat, antequam fiat unio ipsa, ne assimile- tur illis, de quibus psalmista conqueritur dicens: „Filii Effrem mittentes et intendentes arcum conversi sunt in die belli.“ Psal. LXXVII. Et si eadem sanctitas per illam viam ad candem pro- cedat indilate, bene ac debitum faciet factum scilicet laude di- gnum, non ulterius crastinando in negocio tam periculoso. Et tunc omnes laborabimus una secum, et apponemus nos de grege pusillo manus ad aratrum, et taliter quod auxiliante Domino prospere dirigctur. Sin autem, sciat pro certo cadem sanctitas, prout in veritale cognovi, quod nichilominus tam domini cardina- les, qui eandem sanctitatem in summum pontificem elegerunt, ct de parte adversa sunt ad huiusmodi faciendam unionem brevis- sime processuri ct habebunt infallibiliter adhesionem maximam ubique terrarum. Et forte dicit michi cadem sanctitas: „Fode- runt ante faciem meam fovcam et inciderunt in cam.“ Psal. LVI. Respondeo: Aliud ibi et aliud hic, communi utilitate causantc. O pater mi! Legitur Gen. XLIII, ut optime nosti: „Attollens autem loseph oculos vidit Benjamin fratrem suum uterinum et ait: iste est fratrer vester minimus, de quo dixcratis michi? Et rursus: Deus misercatur tui, fili mi! Festinavitque in domum. quia commoti sunt viscera eius super fratre suo. Et erumpcbant lacrime. Et introiens cubiculum flevit.“ Et tu, licet omnes fra- tres tui, qui te in patrem et dominum unanimiter elegerunt, te derelinquerint, tamen hoc non doles neque defles, ut videtur! Et quia dicit Salomon rex: „Imprudens dissipat gentem suam“ et rursus: „In multitudinc populi dignitas regis, et in paucitate ple- bis ignominia principis“, Proverb. XIIII, item: „Qui agunt omnia cum concilio, reguntur sapiencia.“ Proverb. XIII3: quare igitur non commoventur [f. 17'1 viscera tua super fratres tuos, qui honorem tuum ac communis populi querunt? Et secundum philosophum sapiens ut plurimum magis diligit bonum com- mune quam proprium et ideo non facit discucionem. Et quia cum ipsis tuis cardinalibus in hoc, scilicet quo ad unitatem facien- dum, in eadem voluntate non concurris, te dimiserunt. Sic enim publica fama laborat; sic et tui cardinales ymmo fratres dictis et scriptis affirmant. Nosti quomodo propheta conqueritur dicens: Noti mei fugierunt a met. Et ecce iterum: „Velum templi tui scissum est in duas partes“5. Et cuius culpa tu novisti! Preterea „omnis terra [veritatem] invocat, celum eciam ipsam benedicit, et omnia opera moventur et ipsam tremunt, et non est cum ea quicquam iniquum“. Esdr. X°. Unde bene scitur, quid latitat in hoc facto. Et post pauca: „Tunc ait rex ille: [Pete] si quid am- plius vis [quam] que' scripta sunt, et [dabo] tibi, secundum quod 54
dat in homine contrarium suadente. Nempte [!] ad illam taliter divulgatam et acceptam tam populus inclinatur, et clamat quod subito impleatur, forsan paucis exceptis propter privatum com- modum illam conantibus impedire. Et quia vox populi vox Dei est, cui non est resistendum, nec decipiatur eadem sanctitas, ut dictam viam declinct, consulo, nec consenciat consulentibus quod retrocedat vel alibi vadat, antequam fiat unio ipsa, ne assimile- tur illis, de quibus psalmista conqueritur dicens: „Filii Effrem mittentes et intendentes arcum conversi sunt in die belli.“ Psal. LXXVII. Et si eadem sanctitas per illam viam ad candem pro- cedat indilate, bene ac debitum faciet factum scilicet laude di- gnum, non ulterius crastinando in negocio tam periculoso. Et tunc omnes laborabimus una secum, et apponemus nos de grege pusillo manus ad aratrum, et taliter quod auxiliante Domino prospere dirigctur. Sin autem, sciat pro certo cadem sanctitas, prout in veritale cognovi, quod nichilominus tam domini cardina- les, qui eandem sanctitatem in summum pontificem elegerunt, ct de parte adversa sunt ad huiusmodi faciendam unionem brevis- sime processuri ct habebunt infallibiliter adhesionem maximam ubique terrarum. Et forte dicit michi cadem sanctitas: „Fode- runt ante faciem meam fovcam et inciderunt in cam.“ Psal. LVI. Respondeo: Aliud ibi et aliud hic, communi utilitate causantc. O pater mi! Legitur Gen. XLIII, ut optime nosti: „Attollens autem loseph oculos vidit Benjamin fratrem suum uterinum et ait: iste est fratrer vester minimus, de quo dixcratis michi? Et rursus: Deus misercatur tui, fili mi! Festinavitque in domum. quia commoti sunt viscera eius super fratre suo. Et erumpcbant lacrime. Et introiens cubiculum flevit.“ Et tu, licet omnes fra- tres tui, qui te in patrem et dominum unanimiter elegerunt, te derelinquerint, tamen hoc non doles neque defles, ut videtur! Et quia dicit Salomon rex: „Imprudens dissipat gentem suam“ et rursus: „In multitudinc populi dignitas regis, et in paucitate ple- bis ignominia principis“, Proverb. XIIII, item: „Qui agunt omnia cum concilio, reguntur sapiencia.“ Proverb. XIII3: quare igitur non commoventur [f. 17'1 viscera tua super fratres tuos, qui honorem tuum ac communis populi querunt? Et secundum philosophum sapiens ut plurimum magis diligit bonum com- mune quam proprium et ideo non facit discucionem. Et quia cum ipsis tuis cardinalibus in hoc, scilicet quo ad unitatem facien- dum, in eadem voluntate non concurris, te dimiserunt. Sic enim publica fama laborat; sic et tui cardinales ymmo fratres dictis et scriptis affirmant. Nosti quomodo propheta conqueritur dicens: Noti mei fugierunt a met. Et ecce iterum: „Velum templi tui scissum est in duas partes“5. Et cuius culpa tu novisti! Preterea „omnis terra [veritatem] invocat, celum eciam ipsam benedicit, et omnia opera moventur et ipsam tremunt, et non est cum ea quicquam iniquum“. Esdr. X°. Unde bene scitur, quid latitat in hoc facto. Et post pauca: „Tunc ait rex ille: [Pete] si quid am- plius vis [quam] que' scripta sunt, et [dabo] tibi, secundum quod 54
Strana 55
inventus es sapiencior proximis, et proximus michi sedebis, et pro- ximus et cognatus meus vocaberis. Sed Esdras hec oblata sibi maxima pro cius privato com- modo non curans sed attencius pro bono publico et sal- vacione populi sui regem deprecabatur ut sequitur: „Tunc ait regi: memor esto voti quod vovisti edificare Jerusalem in die qua regnum accepisti.“ Et rursus post pauca: „Nunc hoc est quod postulo, domine, et quod peto hoc est, maiestas, a te, et postulo ut facias votum quod vovisti regi celorum ex ore tuo.“ Et sequi- tur: „Tunc surgens Darius rex osculatus est illum et scripsit epistulas ad omnes dispensatores et prefectos et purpuratos, ut deducerent eum.“ II Esdr. XI.8 Et si hoc fecit rex paganus inco- gnito ei Deo, quid Christianus qui omnibus presidet facere tenetur, recogita in te ipso. Igitur ad te revoca et osculare fratres tuos, qui te ad solvendum votum nedum pro tuo sed pro publico bono devotissime interpellant. „Quid enim proficit homini, si lucretur totum mundum, se ipsum autem perdit?“ Luce IX. Et rursus: „Quod si dixerit servus ille in corde suo: moram faciet dominus meus venire: et ceperit percutere pueros et ancillas, veniet domi- nus servi illius in die qua non sperat et hora qua nescit, et divi- det eum, partemque eius cum infidelibus ponet.“ Luce XII. Qua- liter omni Christiano autem advertendum est, quod iuramentum potissime licitum" per eum prestitum observet, docet Jeronimus in prologo Aggei, ubi sic exorsus est: Jeremias propheta ob causam periurii Sedechie regis, ut in hystoria libri II Para[f. 18]lipomenon indicatur, quoniam1° fidem promissam Nabug regi Caldeorum non servaverunt, populum Israel refert cum memorato rege expugnate Jerusalem captivum Babiloniam fuisse perductum etc. Ecce quod totus populus ille propter reatum periurii sui domini prestitum regi pagano iudicio Dei tam acriter punitus est! Item III Reg. II illud Salomonis ad Semei: „Quare non custodisti iusiurandum Domini etc?“ In ewangelio dicitur: „Pater sancte, serva eos in nomine tuo quos dedisti michi, ut sint unum, sicud et nos unum sumus. Cum essem cum eis, ego servavi eosli in nomine tuo; quos dedisti michi.“ Et post pauca subnectitur: „Ego pro eis sanctifico me ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in veritate. Non pro eis autem rogo tantum, sed pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me, ut omnes unum sint, sicud et tu, pater, in me et ego in te, ut et ipsi in nobis [unum] sint.“ Joan. XVIII.12 Et cum Salvator pro nobis taliter exorat patrem, ut in unione maneamus, extra quam non salus, cur contra eius salu- tarem doctrinam tot sectiones fiunt in vobis conscriptis patri- bus, qui sustinetis tocius ecclesie katholice fundamentum, queso. Dicite michi! Nam Petrus tuus predecessor diciti3: „Deponentes omnem maliciam et omnem dolum et simulaciones et invidias et detractiones omnes sicud modo geniti infantes etc.“ Et rursus14: „Vos autem genus electum, regale sacerdocium, gens sancta, popu- lus acquisicionis, ut virtutes eius annuncietis, qui de tenebris vos vocavit ad mirabile lumen suum.“ Et iterum15: „Conversacionem 55
inventus es sapiencior proximis, et proximus michi sedebis, et pro- ximus et cognatus meus vocaberis. Sed Esdras hec oblata sibi maxima pro cius privato com- modo non curans sed attencius pro bono publico et sal- vacione populi sui regem deprecabatur ut sequitur: „Tunc ait regi: memor esto voti quod vovisti edificare Jerusalem in die qua regnum accepisti.“ Et rursus post pauca: „Nunc hoc est quod postulo, domine, et quod peto hoc est, maiestas, a te, et postulo ut facias votum quod vovisti regi celorum ex ore tuo.“ Et sequi- tur: „Tunc surgens Darius rex osculatus est illum et scripsit epistulas ad omnes dispensatores et prefectos et purpuratos, ut deducerent eum.“ II Esdr. XI.8 Et si hoc fecit rex paganus inco- gnito ei Deo, quid Christianus qui omnibus presidet facere tenetur, recogita in te ipso. Igitur ad te revoca et osculare fratres tuos, qui te ad solvendum votum nedum pro tuo sed pro publico bono devotissime interpellant. „Quid enim proficit homini, si lucretur totum mundum, se ipsum autem perdit?“ Luce IX. Et rursus: „Quod si dixerit servus ille in corde suo: moram faciet dominus meus venire: et ceperit percutere pueros et ancillas, veniet domi- nus servi illius in die qua non sperat et hora qua nescit, et divi- det eum, partemque eius cum infidelibus ponet.“ Luce XII. Qua- liter omni Christiano autem advertendum est, quod iuramentum potissime licitum" per eum prestitum observet, docet Jeronimus in prologo Aggei, ubi sic exorsus est: Jeremias propheta ob causam periurii Sedechie regis, ut in hystoria libri II Para[f. 18]lipomenon indicatur, quoniam1° fidem promissam Nabug regi Caldeorum non servaverunt, populum Israel refert cum memorato rege expugnate Jerusalem captivum Babiloniam fuisse perductum etc. Ecce quod totus populus ille propter reatum periurii sui domini prestitum regi pagano iudicio Dei tam acriter punitus est! Item III Reg. II illud Salomonis ad Semei: „Quare non custodisti iusiurandum Domini etc?“ In ewangelio dicitur: „Pater sancte, serva eos in nomine tuo quos dedisti michi, ut sint unum, sicud et nos unum sumus. Cum essem cum eis, ego servavi eosli in nomine tuo; quos dedisti michi.“ Et post pauca subnectitur: „Ego pro eis sanctifico me ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in veritate. Non pro eis autem rogo tantum, sed pro eis qui credituri sunt per verbum eorum in me, ut omnes unum sint, sicud et tu, pater, in me et ego in te, ut et ipsi in nobis [unum] sint.“ Joan. XVIII.12 Et cum Salvator pro nobis taliter exorat patrem, ut in unione maneamus, extra quam non salus, cur contra eius salu- tarem doctrinam tot sectiones fiunt in vobis conscriptis patri- bus, qui sustinetis tocius ecclesie katholice fundamentum, queso. Dicite michi! Nam Petrus tuus predecessor diciti3: „Deponentes omnem maliciam et omnem dolum et simulaciones et invidias et detractiones omnes sicud modo geniti infantes etc.“ Et rursus14: „Vos autem genus electum, regale sacerdocium, gens sancta, popu- lus acquisicionis, ut virtutes eius annuncietis, qui de tenebris vos vocavit ad mirabile lumen suum.“ Et iterum15: „Conversacionem 55
Strana 56
vestram inter gentes habentes, bonam fraternitatem diligite.“ Et qualia exempla vos, patres conscripti, nobis subditis et ovibus pascue vestre per tot et tantas divisiones ostenditis: vos ipsi iudi- cate. Nec reperiuntur tot divisiones inter aliquos, sicud hodie vigent in clero. Quid igitur restat tibi, nisi quod cum fratribus tuis dictam unionem mente pura et sollicite studeas consumare et eos tibi more sublato dispendio quo ad hoc modis omnibus reconciliari et allicere pro publica utilitate. Clarum est, quia si cum eis con- cordaveris, tunc bene concurres, si volueris, ad eandem unionem rancore et ira semotis. Turbati enim a passione non possunt recte iudicare, et propter hoc medici egrotantes ad se vocant sanandos alios medicos, scilicet quod sunt in passione, quamvis habeant habi- tum artis, sed turbati a passione non possunt recte iudicare. Quare irasceris saltem sine racionabili causa [f. 18'] super fratres tuos et alios tuos qui tibi non applaudunt in hoc, quod ab ipsa unione recedas. Principes enim et prelati debent suis subditis esse mites, quod trahitur ex natura, que regi apum non dedit aculeum prop- ter mansuctudinis documentum. Nec michi velis imputare, quia sic velud unus de fatuis hominibus locutus sum, quod non pre- sumptuose, sed ex caritate procedit, iuxta illud: „Da sapienti occa- sionem, et addetur ci sapiencia; doce iustum, et festinabit acci- pere“ Proverb. IX. Quia sepe quod a maioribus absconditur, Domino inspirante, qui feliciter et longeve parvulis revelatur1s conservare dignetur. Datum Luce XXVII die Maii. Eadem dic fuit sibi presentata statim post dormicionem. 1 Hs.: CLX. 2 Hs.: crumplebant. 3 Hs.: VIII. 4 Anlehnung an Psal. 30, 10. 5 Matth. 27, 51. s 3 Esdr. 4, 36. 7 Hs.: quid. 8 3 Esdr. 4, 42—47. " Vgl. C. XXII q. 1: c. 26, X de iurciurando II 24. 10 Hs.: qui. 11 Hs. fügt hinzu: in cos. 12 Ist Joan. XVII. 13 1 Petr. 2, 1. 14 1 Petr. 2, 9. 15 1 Petr. 2, 12. 10 Vgl. Matth. 11, 25; Luc. 10, 21. 26. Gregor XII. schreibt an Johann Contarini, Magistrandus der Theologie zu Paris, daß die Unionsverhandlungen nicht durdh seine Schuld gescheitert seien und daß nach seiner Ueber- zeugung auf dem Wege der Cession die Einheit nicht zu- rückgeführt werden könne. Contarini soll weitere päpstliche Schreiben gleidhen Inhalts dem französischen König und der Universität Paris überreidhen. Lucca, den 8. Juni 1408. V. f. 327; O. 111 f. 319'; V. 4171 f. 165'. Dilecto filio Johanni Cantareno de Vencciis Castellanensis diocesis in sacra pagina baccallario Parisiensi. Gregorius papa duodecimus. Dilecte fili, salutem et apostolicam benedictionem. Scripse- ramus carissimo in Christo filio nostro Carolo regi Francorum illustri et dilectis filiis nobili viro Johanni duci Bituricensi ac rectori et universitati studii Parisiensis et tibi litteras sub nostra bulla, in substancia continentes rerum gestarum seriem in facto 56
vestram inter gentes habentes, bonam fraternitatem diligite.“ Et qualia exempla vos, patres conscripti, nobis subditis et ovibus pascue vestre per tot et tantas divisiones ostenditis: vos ipsi iudi- cate. Nec reperiuntur tot divisiones inter aliquos, sicud hodie vigent in clero. Quid igitur restat tibi, nisi quod cum fratribus tuis dictam unionem mente pura et sollicite studeas consumare et eos tibi more sublato dispendio quo ad hoc modis omnibus reconciliari et allicere pro publica utilitate. Clarum est, quia si cum eis con- cordaveris, tunc bene concurres, si volueris, ad eandem unionem rancore et ira semotis. Turbati enim a passione non possunt recte iudicare, et propter hoc medici egrotantes ad se vocant sanandos alios medicos, scilicet quod sunt in passione, quamvis habeant habi- tum artis, sed turbati a passione non possunt recte iudicare. Quare irasceris saltem sine racionabili causa [f. 18'] super fratres tuos et alios tuos qui tibi non applaudunt in hoc, quod ab ipsa unione recedas. Principes enim et prelati debent suis subditis esse mites, quod trahitur ex natura, que regi apum non dedit aculeum prop- ter mansuctudinis documentum. Nec michi velis imputare, quia sic velud unus de fatuis hominibus locutus sum, quod non pre- sumptuose, sed ex caritate procedit, iuxta illud: „Da sapienti occa- sionem, et addetur ci sapiencia; doce iustum, et festinabit acci- pere“ Proverb. IX. Quia sepe quod a maioribus absconditur, Domino inspirante, qui feliciter et longeve parvulis revelatur1s conservare dignetur. Datum Luce XXVII die Maii. Eadem dic fuit sibi presentata statim post dormicionem. 1 Hs.: CLX. 2 Hs.: crumplebant. 3 Hs.: VIII. 4 Anlehnung an Psal. 30, 10. 5 Matth. 27, 51. s 3 Esdr. 4, 36. 7 Hs.: quid. 8 3 Esdr. 4, 42—47. " Vgl. C. XXII q. 1: c. 26, X de iurciurando II 24. 10 Hs.: qui. 11 Hs. fügt hinzu: in cos. 12 Ist Joan. XVII. 13 1 Petr. 2, 1. 14 1 Petr. 2, 9. 15 1 Petr. 2, 12. 10 Vgl. Matth. 11, 25; Luc. 10, 21. 26. Gregor XII. schreibt an Johann Contarini, Magistrandus der Theologie zu Paris, daß die Unionsverhandlungen nicht durdh seine Schuld gescheitert seien und daß nach seiner Ueber- zeugung auf dem Wege der Cession die Einheit nicht zu- rückgeführt werden könne. Contarini soll weitere päpstliche Schreiben gleidhen Inhalts dem französischen König und der Universität Paris überreidhen. Lucca, den 8. Juni 1408. V. f. 327; O. 111 f. 319'; V. 4171 f. 165'. Dilecto filio Johanni Cantareno de Vencciis Castellanensis diocesis in sacra pagina baccallario Parisiensi. Gregorius papa duodecimus. Dilecte fili, salutem et apostolicam benedictionem. Scripse- ramus carissimo in Christo filio nostro Carolo regi Francorum illustri et dilectis filiis nobili viro Johanni duci Bituricensi ac rectori et universitati studii Parisiensis et tibi litteras sub nostra bulla, in substancia continentes rerum gestarum seriem in facto 56
Strana 57
unionis et exortam dampnabiliter novitatem in nostra curia et intencionem ardentissimam circa pacem Christianitatis. Et quia dilectus filius, lator presencium tuusque nuncius, huiusmodi lit- teras portare noluit, illas Venecias ad dilectum filium nobilem virum Philippum Corario, germanum nostrum, ut illas ad te transmittat dilectus filius nobilis vir Rogerus germanus tuus, destinare decrevimus, quas, cum receperis, cum diligencia pre- sentabis. Et quoniam inter cetera in tuis contenta litteris pro nonnullis tangentibus huiusmodi negocium unionis reditum tuum ad nostram presenciam petebamus, rursum devocionem tuam requirimus et hortamur in Domino, quatenus omni tarditate se- posita, sive expeditus in gradu magisterii in sacra pagina fueris sive non, ad presenciam nostram venire celeriter non obmittas. Et quia manifeste concernimus conclusionem in materia unionis in diversa iam pertractam non culpa seu negligencia nostra sed adverse partis et quorundam dominorum! de parte nostra, de quo ab intimis nostris precordiis anxiamur, nec videamus pre- tactam viam cessionis ammodo unionis huiusmodi effectivam nec pacem (f. 327') Christianitati et ecclesie allaturam, censemus per viam aliam ad rem ipsam unionis desiderabilis incedendum, ut sequi possit, divina superillustrante gracia, Christiano in populo bonum sacratissime unionis, depulsis erroribus quibuscumque, ad que suprema desideria nostra tendunt. Datum Luce sub annulo nostro secreto die VIII Junii pontificatus nostri anno F. de Montepolliciano. secundo. 1 Hs.: dudum. 27. Benedikt XIII. unterrichtet die zurückbleibenden Kardinäle über einen von ihm an Gregor XII. gerichteten Brief, über seine eigene Abfahrt und über die Gründe, weshalb er keine bevollmächtigten Gesandten zurücklassen kann. Portovenere, den 13. Juni 1408. D. f. 161; B. f. 76. Hs. aud P. 12543 f. 66'—67. — Das Schreiben Benedikts XIII. an Gregor XII. vom gleiden Datum siehe B. f. 75'—76; D. f. 161—161'; es ist öfter gedruckt; vgl. Valois IV 11, Hefele-Leclercq VI 1361. Mit den gleichen Worten (wie im vorliegenden Schreiben) be- ginnt das Schreiben Benedikts XIII. an den Herrn von Lucca, ebenfalls vom 13. Juni 1408. Siche Theod. de Niem, Nem. VI c. 26; de Schism. III c. 35. Copia littere misse per antipapam dominis cardinalibus qui recesserunt de Liburnio 1. Benedictus servus servorum Dei universis? qui in hoc perni- cioso scismate pro cardinalibus se gerunt Pisis manentibus pacis et unionis affectum pariter et effectum. Propter nonnulla in quibusdam partibus innovata que sensibus quasi palpabilibus nos incantant, considerato presertim quod cum Angelo dicto 3 Corario, qui in hoc pernicioso scismate se facit appellare‘ Gregorium, post 57
unionis et exortam dampnabiliter novitatem in nostra curia et intencionem ardentissimam circa pacem Christianitatis. Et quia dilectus filius, lator presencium tuusque nuncius, huiusmodi lit- teras portare noluit, illas Venecias ad dilectum filium nobilem virum Philippum Corario, germanum nostrum, ut illas ad te transmittat dilectus filius nobilis vir Rogerus germanus tuus, destinare decrevimus, quas, cum receperis, cum diligencia pre- sentabis. Et quoniam inter cetera in tuis contenta litteris pro nonnullis tangentibus huiusmodi negocium unionis reditum tuum ad nostram presenciam petebamus, rursum devocionem tuam requirimus et hortamur in Domino, quatenus omni tarditate se- posita, sive expeditus in gradu magisterii in sacra pagina fueris sive non, ad presenciam nostram venire celeriter non obmittas. Et quia manifeste concernimus conclusionem in materia unionis in diversa iam pertractam non culpa seu negligencia nostra sed adverse partis et quorundam dominorum! de parte nostra, de quo ab intimis nostris precordiis anxiamur, nec videamus pre- tactam viam cessionis ammodo unionis huiusmodi effectivam nec pacem (f. 327') Christianitati et ecclesie allaturam, censemus per viam aliam ad rem ipsam unionis desiderabilis incedendum, ut sequi possit, divina superillustrante gracia, Christiano in populo bonum sacratissime unionis, depulsis erroribus quibuscumque, ad que suprema desideria nostra tendunt. Datum Luce sub annulo nostro secreto die VIII Junii pontificatus nostri anno F. de Montepolliciano. secundo. 1 Hs.: dudum. 27. Benedikt XIII. unterrichtet die zurückbleibenden Kardinäle über einen von ihm an Gregor XII. gerichteten Brief, über seine eigene Abfahrt und über die Gründe, weshalb er keine bevollmächtigten Gesandten zurücklassen kann. Portovenere, den 13. Juni 1408. D. f. 161; B. f. 76. Hs. aud P. 12543 f. 66'—67. — Das Schreiben Benedikts XIII. an Gregor XII. vom gleiden Datum siehe B. f. 75'—76; D. f. 161—161'; es ist öfter gedruckt; vgl. Valois IV 11, Hefele-Leclercq VI 1361. Mit den gleichen Worten (wie im vorliegenden Schreiben) be- ginnt das Schreiben Benedikts XIII. an den Herrn von Lucca, ebenfalls vom 13. Juni 1408. Siche Theod. de Niem, Nem. VI c. 26; de Schism. III c. 35. Copia littere misse per antipapam dominis cardinalibus qui recesserunt de Liburnio 1. Benedictus servus servorum Dei universis? qui in hoc perni- cioso scismate pro cardinalibus se gerunt Pisis manentibus pacis et unionis affectum pariter et effectum. Propter nonnulla in quibusdam partibus innovata que sensibus quasi palpabilibus nos incantant, considerato presertim quod cum Angelo dicto 3 Corario, qui in hoc pernicioso scismate se facit appellare‘ Gregorium, post 57
Strana 58
varios et5 temptatos labores non sine personarum iactura aliquid effectivi6 ad bonum finem ecclesiastice unitatis concludere nequi- vimus, nec ab eo sicud7 nostis prout promiserat obtinere, de vene- rabilium fratrum nostrorum consilio et frequenti corum instancia pulsati deliberavimus pro presenti corporali presencia deserere partes istas et nos cum nostro collegio reponere in securo. Ut igi- tur sciatis ecclesie negocia qualiter remanent pro presenti, eligere poteritis ex tenore littere quam scribimus dicto Angelo in forma quam cedula continet presentibus interclusa. Hortamur ergo vos in domino Jesu Christo, quatenus pro bono unionis prefate sic velitis quantum in vobis crit efficaciter laborare, quod tandem, Domino prestante qui potest, tribulacionum occurrencium fluctibus mitigatis Petri navicula ad portum perveniat quietis et pacis. Nos autem nolentes, sicud nec intendimus, negocium prosecucionis huiusmodi unionis dimittere in suspenso, nostros nunccios pro- tractando et concludendo super predictis decreveramus in hiis partibus dimittere plena potestate suffultos. Sed quia impedien- tibus ambassiatoribus carissimi in Christo filii regis Ffrancorum illustris salvusconductus dictis nuncciis necessarius obtineri non potuit, dictos nunccios non dimittimus pro presenti. Datum apud Portum Veneris Januensis diocesis, ydus lunii, pontificatus nostri anno XIIII. Bencdictus de Monte. A tergo: Universis qui in hoc pernicioso scismate pro cardi- nalibus se gerunt Pysis manentibus. 1 B.: Idem ad cardinales Gregorii manentes Pisis statim post re- cessum corum a dicto domino Gregorio. 2 B.: Benedictus ctc. univer- sis. 3 B.: de. 4 B.: nominare. 5 B. fährt fort: scpe. “ B.: aliquod 8 D.: constancia. affectivum. 7 B.: sicut. 28. Peter Kardinal Stephaneschil lehnt es ab, der an ihm er- gangenen Vorladung des Papstes Gregor XII. Folge zu lei- sten, und legt beim allgemeinen Konzil Berufung ein. Pisa, den 13. Juni 1408. W. 4971 f. 14—16'. Als Datum nennt die Hs. Mittwoch, den 14. Juni; da der Mittwod in jenem Jahre aber auf den 13. Juni fiel, scheint es gerectfertigt, diesen Tag als Datum anzunchmen. Appellacio reverendissimi domini cardinalis sancti Angeli. In nomine Domini amen. Anno nativitatis eiusdem millesimo CCCCmo VIII°, indiccione prima, die Mercurii XIIII mensis Junii, hora terciarum vel quasi, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Gregorii divina providencia pape XII anno secundo, in civitate Pisarum in archiepiscopali palacio, vide- licet in camera in qua infrascriptus reverendissmus dominus An- thonius episcopus Penestrinus principaliter residebat, presentibus ibidem egregio utriusque iuris doctore domino Petro de Ancherano et magnificis viris domino Karolo de Bronchaciis comite Cam- panie, ac Poncello quondam domini Francisci de Ursinis, et nobili 58
varios et5 temptatos labores non sine personarum iactura aliquid effectivi6 ad bonum finem ecclesiastice unitatis concludere nequi- vimus, nec ab eo sicud7 nostis prout promiserat obtinere, de vene- rabilium fratrum nostrorum consilio et frequenti corum instancia pulsati deliberavimus pro presenti corporali presencia deserere partes istas et nos cum nostro collegio reponere in securo. Ut igi- tur sciatis ecclesie negocia qualiter remanent pro presenti, eligere poteritis ex tenore littere quam scribimus dicto Angelo in forma quam cedula continet presentibus interclusa. Hortamur ergo vos in domino Jesu Christo, quatenus pro bono unionis prefate sic velitis quantum in vobis crit efficaciter laborare, quod tandem, Domino prestante qui potest, tribulacionum occurrencium fluctibus mitigatis Petri navicula ad portum perveniat quietis et pacis. Nos autem nolentes, sicud nec intendimus, negocium prosecucionis huiusmodi unionis dimittere in suspenso, nostros nunccios pro- tractando et concludendo super predictis decreveramus in hiis partibus dimittere plena potestate suffultos. Sed quia impedien- tibus ambassiatoribus carissimi in Christo filii regis Ffrancorum illustris salvusconductus dictis nuncciis necessarius obtineri non potuit, dictos nunccios non dimittimus pro presenti. Datum apud Portum Veneris Januensis diocesis, ydus lunii, pontificatus nostri anno XIIII. Bencdictus de Monte. A tergo: Universis qui in hoc pernicioso scismate pro cardi- nalibus se gerunt Pysis manentibus. 1 B.: Idem ad cardinales Gregorii manentes Pisis statim post re- cessum corum a dicto domino Gregorio. 2 B.: Benedictus ctc. univer- sis. 3 B.: de. 4 B.: nominare. 5 B. fährt fort: scpe. “ B.: aliquod 8 D.: constancia. affectivum. 7 B.: sicut. 28. Peter Kardinal Stephaneschil lehnt es ab, der an ihm er- gangenen Vorladung des Papstes Gregor XII. Folge zu lei- sten, und legt beim allgemeinen Konzil Berufung ein. Pisa, den 13. Juni 1408. W. 4971 f. 14—16'. Als Datum nennt die Hs. Mittwoch, den 14. Juni; da der Mittwod in jenem Jahre aber auf den 13. Juni fiel, scheint es gerectfertigt, diesen Tag als Datum anzunchmen. Appellacio reverendissimi domini cardinalis sancti Angeli. In nomine Domini amen. Anno nativitatis eiusdem millesimo CCCCmo VIII°, indiccione prima, die Mercurii XIIII mensis Junii, hora terciarum vel quasi, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Gregorii divina providencia pape XII anno secundo, in civitate Pisarum in archiepiscopali palacio, vide- licet in camera in qua infrascriptus reverendissmus dominus An- thonius episcopus Penestrinus principaliter residebat, presentibus ibidem egregio utriusque iuris doctore domino Petro de Ancherano et magnificis viris domino Karolo de Bronchaciis comite Cam- panie, ac Poncello quondam domini Francisci de Ursinis, et nobili 58
Strana 59
viro Galeocto quondam Bectini de Ariscolis ac aliis pluribus testi- bus ad hoc vocatis specialiter et rogatis, constitutus personaliter reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Petrus sacrosancte Romane ecclesie sancti Angeli diaconus cardinalis coram reverendissimis dominis? domino Anthonio episcopo Pe- nestrino Aquilegensi, Conrado tituli Crisogoni Miletensi, Jordano tituli sancti Martini in montibus de Ursinis presbiteris et Ray- naldo sancti Viti in macello de Brancaciis ac Otto sancti [f. 14'] Georgii ad velum aureum de Columpna diaconis sacrosancte Ro- mane ecclesie cardinalibus tamquam coram autenticis et honestis- simis personis in dicto loco presencialiter existentibus et residen- tibus in mei Symonis de Prato notarii publici infrascripti et testium suprascriptorum infrascriptam appellacionem in hiis scriptis legi fecit ac ipsam interposuit et interponit ac apostolos peciit et petit omni via modo iure causa et forma, quibus melius de iure potuit et debuit. Cuius quidem appellacionis tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: Sanctissime et beatissime pater, trinis litteris sanctitatis vestre reverenter receptis, una videlicet in brevi sub data Luce XXV Maii, reliquis vero duabus bullatis, una sub data eiusdem Kal. Junii anno secundo, reliqua vero sub data Luce V IId.] Junii eciam anno secundo, et per eas intelligo, quod pro arduis certis nego- ciis s. v. me requirit, ut eam personaliter accedam sub pena pri- vacionis tenteporcioniss, quam4 habeo in preceptoria sancti An- thonii de Florencia etc., et sub pena privacionis vocis in prima elec- tione Romani pontificis et ipsius assumpcionis, ut in eis plenius continetur. Cuius5 mandatis, pater sancte, subito paruissem cum excusacione postposita, sed causes, quare non tam cito venio, vestre sanctitati [et] toti mundo iam sunt notorie nec celari pos- sunt, sicud ceteri fratres nostri reverendissimi domini mei sancte Romane ecclesie cardinales in Pisis degentes et ego in mentibus affligimur et plurimum anxiamur, cum invitos et coactos opor- teat illa agere, que non credebantur nec credidit totus mundus. Sed quia hec non levis sed gravis orta turbacio inter sanctitatem vestram et prefatos potuisset et posset unico verbo sedari et hoc in manu vestra [ac] potestate situm est et sic dare populis pacem et quietem et ecclesie unitatem et sanctitati vestre ac vestris nomen et gloriam sempiternam, ideo quedam ex multis pauca infra sub- dam tamquam pro causis, quare personaliter non accedo, ac eciam ut viscera vestre misericordie moveantur super sanctam eccle- siam, sponsam vestram, que unicum et non plures debet habere sponsos et videri ab omnibus absque macula sive ruga, nunc autem divisa, et super vestem Domini inconsutilem sortes misse'. Acci- pite igitur, piissime pater, verba mea et dicta fideliter, prout humiliter ex cordis intimis proferuntur, nam, ut in canones legitur: „Meliora sunt vulnera diligentis quam oscula blandientis. Primo igitur, pater sancte, vocari me dicitis pro arduis nego- ciis. Et quod negocium magis arduum quam obviare periculis 59
viro Galeocto quondam Bectini de Ariscolis ac aliis pluribus testi- bus ad hoc vocatis specialiter et rogatis, constitutus personaliter reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Petrus sacrosancte Romane ecclesie sancti Angeli diaconus cardinalis coram reverendissimis dominis? domino Anthonio episcopo Pe- nestrino Aquilegensi, Conrado tituli Crisogoni Miletensi, Jordano tituli sancti Martini in montibus de Ursinis presbiteris et Ray- naldo sancti Viti in macello de Brancaciis ac Otto sancti [f. 14'] Georgii ad velum aureum de Columpna diaconis sacrosancte Ro- mane ecclesie cardinalibus tamquam coram autenticis et honestis- simis personis in dicto loco presencialiter existentibus et residen- tibus in mei Symonis de Prato notarii publici infrascripti et testium suprascriptorum infrascriptam appellacionem in hiis scriptis legi fecit ac ipsam interposuit et interponit ac apostolos peciit et petit omni via modo iure causa et forma, quibus melius de iure potuit et debuit. Cuius quidem appellacionis tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis: Sanctissime et beatissime pater, trinis litteris sanctitatis vestre reverenter receptis, una videlicet in brevi sub data Luce XXV Maii, reliquis vero duabus bullatis, una sub data eiusdem Kal. Junii anno secundo, reliqua vero sub data Luce V IId.] Junii eciam anno secundo, et per eas intelligo, quod pro arduis certis nego- ciis s. v. me requirit, ut eam personaliter accedam sub pena pri- vacionis tenteporcioniss, quam4 habeo in preceptoria sancti An- thonii de Florencia etc., et sub pena privacionis vocis in prima elec- tione Romani pontificis et ipsius assumpcionis, ut in eis plenius continetur. Cuius5 mandatis, pater sancte, subito paruissem cum excusacione postposita, sed causes, quare non tam cito venio, vestre sanctitati [et] toti mundo iam sunt notorie nec celari pos- sunt, sicud ceteri fratres nostri reverendissimi domini mei sancte Romane ecclesie cardinales in Pisis degentes et ego in mentibus affligimur et plurimum anxiamur, cum invitos et coactos opor- teat illa agere, que non credebantur nec credidit totus mundus. Sed quia hec non levis sed gravis orta turbacio inter sanctitatem vestram et prefatos potuisset et posset unico verbo sedari et hoc in manu vestra [ac] potestate situm est et sic dare populis pacem et quietem et ecclesie unitatem et sanctitati vestre ac vestris nomen et gloriam sempiternam, ideo quedam ex multis pauca infra sub- dam tamquam pro causis, quare personaliter non accedo, ac eciam ut viscera vestre misericordie moveantur super sanctam eccle- siam, sponsam vestram, que unicum et non plures debet habere sponsos et videri ab omnibus absque macula sive ruga, nunc autem divisa, et super vestem Domini inconsutilem sortes misse'. Acci- pite igitur, piissime pater, verba mea et dicta fideliter, prout humiliter ex cordis intimis proferuntur, nam, ut in canones legitur: „Meliora sunt vulnera diligentis quam oscula blandientis. Primo igitur, pater sancte, vocari me dicitis pro arduis nego- ciis. Et quod negocium magis arduum quam obviare periculis 59
Strana 60
animorum et corporum et ccclesie fluctuanti per spontaneam [f. 15] cessionem? Certe omnibus aliis pretermissis negociis hoc agendum, sine quo cetera frustrantur effectu. Item quid humane fidei magis conveniens quam promissa servare? quid gravius quam fidem frangere presertim votis et iuramentis firmatam, pro qua servanda non dubitavit Regulus ille, licet paganus memoria pro- hoc perpetua dignus, ad crudelissimos hostes et exquisita supplicia proficisci? Item quid optabilius quam Christi et suorum marti- rum et apostoli vestigia imitari, qui pro fide Christi et sancte suc ecclesic incremento mortibus se exponere non dubitaverant ct pro cterna salute dignitatem ct mundanam gloriam contemp- nentes omnes pati pro Christi nomine contumelias letabantur' ct abhominabile reputabat apostolus1° Dei servos litigare et iudicia inter se habere, sed pocius iniurias et fraudes pati et sua relin- quere optabatur. Sic ille nobilis Matathiasi1, videns contricionem populi Dei et sancte civitatis, omnia que habebat in civitate reli- quit, mallens ipse et suos filios gloriose et fortiter mori quam tur- piter et ignominiose vivere, hecque agendo fecerunt sibi nomen magnum et gloriam sempiternam. Item quid iocundius quam inter homines bonam famam et conscienciam! Unde beatus Augustinus 2. „Bona fama propter vos, bona consciencia propter nos.“ Et sub- dit, quod, qui fidens consciencie negligit famam suam, crudelis est. Et apostolusi3: „Expedit mihi magis mori, quam ut gloriam meam quis evacuct, et melior est bona fama quam ungenta [!] preciosa.“ Item quid iustius, quid utique dignius quam legibus se ligatum principem profiteri! Nam, teste canone, tunc bene ab aliis cas custodiendas14 existimet, quociens ipse illis reverenciam prebet. Item quid Deo et hominibus accepcius quam in magna rerum difficultate simpliciorem eligere sentenciam, maxime ubi propter iuris rigorem contingeret in hoc nephando scismate alte- ram partem secutam maiorum suorum erroresi5 extecta postea veritate, confundi et infamia et scandalo remanere! Quod sancte a principio vestra sanctitas providit, dum per mundum scripsit non semper iuri suo inherendum, sed ei sponte cedendum, post- quam hec temporis qualitas et ecclesie utilitas hoc expetebat. Item quid est quod lumine clarior prefulgeat quam recta fides in principe et prclatis, qui sunt velud signum ad sagittam positi in populo Christiano et in suis actibus plus quam ceteri debent osten- dere puritatem et gesta pure ac simpliciter et bona fide, ut in ccclesia Dei convenit sanc intelligere, ut effectus [f. 15'] sequatur, non ex callida [et] maligna interpretacione corrumpi! Hec et alia, que hic inserere longum forct, vestris sunt insinuata sensibus, vestris exposita auribus per omnes mundi principes et magnas civitates et presertim per oratores vestre magnifice civitatis Ve- neciarum, quels civitas, quam animosel7, quam devote pro repa- racione status sancte matris ecclesie, non parcens suis periculis ct expensis, bellum sumpscrit contra mundiis dominum et gloriose triumphum reportaverit ac papam profugum et latentem, ut sic 60
animorum et corporum et ccclesie fluctuanti per spontaneam [f. 15] cessionem? Certe omnibus aliis pretermissis negociis hoc agendum, sine quo cetera frustrantur effectu. Item quid humane fidei magis conveniens quam promissa servare? quid gravius quam fidem frangere presertim votis et iuramentis firmatam, pro qua servanda non dubitavit Regulus ille, licet paganus memoria pro- hoc perpetua dignus, ad crudelissimos hostes et exquisita supplicia proficisci? Item quid optabilius quam Christi et suorum marti- rum et apostoli vestigia imitari, qui pro fide Christi et sancte suc ecclesic incremento mortibus se exponere non dubitaverant ct pro cterna salute dignitatem ct mundanam gloriam contemp- nentes omnes pati pro Christi nomine contumelias letabantur' ct abhominabile reputabat apostolus1° Dei servos litigare et iudicia inter se habere, sed pocius iniurias et fraudes pati et sua relin- quere optabatur. Sic ille nobilis Matathiasi1, videns contricionem populi Dei et sancte civitatis, omnia que habebat in civitate reli- quit, mallens ipse et suos filios gloriose et fortiter mori quam tur- piter et ignominiose vivere, hecque agendo fecerunt sibi nomen magnum et gloriam sempiternam. Item quid iocundius quam inter homines bonam famam et conscienciam! Unde beatus Augustinus 2. „Bona fama propter vos, bona consciencia propter nos.“ Et sub- dit, quod, qui fidens consciencie negligit famam suam, crudelis est. Et apostolusi3: „Expedit mihi magis mori, quam ut gloriam meam quis evacuct, et melior est bona fama quam ungenta [!] preciosa.“ Item quid iustius, quid utique dignius quam legibus se ligatum principem profiteri! Nam, teste canone, tunc bene ab aliis cas custodiendas14 existimet, quociens ipse illis reverenciam prebet. Item quid Deo et hominibus accepcius quam in magna rerum difficultate simpliciorem eligere sentenciam, maxime ubi propter iuris rigorem contingeret in hoc nephando scismate alte- ram partem secutam maiorum suorum erroresi5 extecta postea veritate, confundi et infamia et scandalo remanere! Quod sancte a principio vestra sanctitas providit, dum per mundum scripsit non semper iuri suo inherendum, sed ei sponte cedendum, post- quam hec temporis qualitas et ecclesie utilitas hoc expetebat. Item quid est quod lumine clarior prefulgeat quam recta fides in principe et prclatis, qui sunt velud signum ad sagittam positi in populo Christiano et in suis actibus plus quam ceteri debent osten- dere puritatem et gesta pure ac simpliciter et bona fide, ut in ccclesia Dei convenit sanc intelligere, ut effectus [f. 15'] sequatur, non ex callida [et] maligna interpretacione corrumpi! Hec et alia, que hic inserere longum forct, vestris sunt insinuata sensibus, vestris exposita auribus per omnes mundi principes et magnas civitates et presertim per oratores vestre magnifice civitatis Ve- neciarum, quels civitas, quam animosel7, quam devote pro repa- racione status sancte matris ecclesie, non parcens suis periculis ct expensis, bellum sumpscrit contra mundiis dominum et gloriose triumphum reportaverit ac papam profugum et latentem, ut sic 60
Strana 61
dixerim, in cavernis terre, in sancta sede reposuerit, cunctis liquet. Quid dicam de fratribus vestre sanctitatis cardinalibus dominis meis reverendissimis, sine quorum concilio et assensu maxime in tam 9 arduis nichil gerere debet vestra sanctitas. Nam ad hanc sanctissimam unionem iuxta formam conventorum et pactorum tam solempniter per vos approbatorum cottidie exhortati sunt, quem2°, sili non servari? promissa a sanctitate vestra pure et simpliciter credidissent, nullatenus elegissent. Premissis igitur non impletis per vos et deficiente causa finali vestre eleccionis, atten- dite diligenter pro Deo, si de iure sic debetis frangendo votum et iuramenta in sancta Petri cathedra cum bona consciencia residere. Has sanctas saluberrimas exhortaciones et moniciones optavissem una cum aliis cordi vestro infundi, menti imprimi et auribus in- culcari veluti fundamenta vestre glorie et salutis ac nominis sem- piterni. Nunc autem inimico homine, magistro dominico [dicente], superseminante zisania23 in tanta quantitateque inter triticum suffocandum24 tam dura, cum contraria et obstancia tractatui sanctissime unionis mandavistis, videlicet non amplius invicem congregari, non amplius cum ambasiatoribus regis Francorum vel anticardinalium participare vel loqui, cum tamen dictum parti- cipium ad alium finem non tenderetur quam ad sanctissimam unionem nec ut notorium est in facto dicti oratores serenissimi regis Francorum et domini Petri de Luna25 alia de causa in curia nostra morabantur nisi pro tractatu et collocucione cum vestra sanctitate et vestris fratribus reverendissimis dominis meis domi- nis cardinalibus super scismate exstirpando nec alia de causa in- vicem congregabantur, sic igitur mandando precidere videmini omnem viam et modum spontance cessionis, quod postea clarius et expressius vestra sanctitas declaravit, dum viam cessionis publice reprobavit asserens eam diabolicam et dampnatam. Prop- terea, ut notum est in tota curia vestra, prefati reverendissimi domini mei domini cardinales let] eorum [f. 16] sana concilia vestris consanguineis, [quorum] pravo consilio regimini, et do- mesticis et officialibus adeo erant exosi et graves eciam ad viden- dum, quod eisdem carceres et supplicia parata fuerant et contra omne honestatis2s debitum, votum et iuramentum quidam cardi- nales creati fuerint et [facta sit] evidens ac apparens persecucio eorum ac per vestros unius27 ex dictis reverendissimis dominis meis dominis cardinalibus ac domus eius depredacio. Propter que et plura alia eidem reverendissimi domini cardinales, persistentes in eorum sancto proposito unionis et [videntes se] nichil admodo perficere lposse] apud sanctitatem vestram, Deo inspirante, unanimiter, exceptis tribus, decreverunt pocius recedere quam manendo vobiscum periurii et fracti voti criminibus irretiri. Ego autem postea subveniens et talia gesta comperiens et verissima, ut narratum est, et me voto et iuramento astrictum ut ceteros ad hanc sanctissimam unionem prosequendam [senciens], nichil de utilibus, necessariis vel contingentibus obmittendo decrevi et con- 61
dixerim, in cavernis terre, in sancta sede reposuerit, cunctis liquet. Quid dicam de fratribus vestre sanctitatis cardinalibus dominis meis reverendissimis, sine quorum concilio et assensu maxime in tam 9 arduis nichil gerere debet vestra sanctitas. Nam ad hanc sanctissimam unionem iuxta formam conventorum et pactorum tam solempniter per vos approbatorum cottidie exhortati sunt, quem2°, sili non servari? promissa a sanctitate vestra pure et simpliciter credidissent, nullatenus elegissent. Premissis igitur non impletis per vos et deficiente causa finali vestre eleccionis, atten- dite diligenter pro Deo, si de iure sic debetis frangendo votum et iuramenta in sancta Petri cathedra cum bona consciencia residere. Has sanctas saluberrimas exhortaciones et moniciones optavissem una cum aliis cordi vestro infundi, menti imprimi et auribus in- culcari veluti fundamenta vestre glorie et salutis ac nominis sem- piterni. Nunc autem inimico homine, magistro dominico [dicente], superseminante zisania23 in tanta quantitateque inter triticum suffocandum24 tam dura, cum contraria et obstancia tractatui sanctissime unionis mandavistis, videlicet non amplius invicem congregari, non amplius cum ambasiatoribus regis Francorum vel anticardinalium participare vel loqui, cum tamen dictum parti- cipium ad alium finem non tenderetur quam ad sanctissimam unionem nec ut notorium est in facto dicti oratores serenissimi regis Francorum et domini Petri de Luna25 alia de causa in curia nostra morabantur nisi pro tractatu et collocucione cum vestra sanctitate et vestris fratribus reverendissimis dominis meis domi- nis cardinalibus super scismate exstirpando nec alia de causa in- vicem congregabantur, sic igitur mandando precidere videmini omnem viam et modum spontance cessionis, quod postea clarius et expressius vestra sanctitas declaravit, dum viam cessionis publice reprobavit asserens eam diabolicam et dampnatam. Prop- terea, ut notum est in tota curia vestra, prefati reverendissimi domini mei domini cardinales let] eorum [f. 16] sana concilia vestris consanguineis, [quorum] pravo consilio regimini, et do- mesticis et officialibus adeo erant exosi et graves eciam ad viden- dum, quod eisdem carceres et supplicia parata fuerant et contra omne honestatis2s debitum, votum et iuramentum quidam cardi- nales creati fuerint et [facta sit] evidens ac apparens persecucio eorum ac per vestros unius27 ex dictis reverendissimis dominis meis dominis cardinalibus ac domus eius depredacio. Propter que et plura alia eidem reverendissimi domini cardinales, persistentes in eorum sancto proposito unionis et [videntes se] nichil admodo perficere lposse] apud sanctitatem vestram, Deo inspirante, unanimiter, exceptis tribus, decreverunt pocius recedere quam manendo vobiscum periurii et fracti voti criminibus irretiri. Ego autem postea subveniens et talia gesta comperiens et verissima, ut narratum est, et me voto et iuramento astrictum ut ceteros ad hanc sanctissimam unionem prosequendam [senciens], nichil de utilibus, necessariis vel contingentibus obmittendo decrevi et con- 61
Strana 62
firmavi iuxta votum et iuramentum istos reverendissimos dominos meos dominos cardinales sequi pro viribus laborantes pro dicta sanctissima unione, cciamsi personam, nedum porcionem predic- tam perdere me contingeret et voce privari, quod de iure non credo posse. Ad hoc enim sacri canones me commonent, dum ut canes mutos prelatos arguunt, si non clamant et latrant2s, ac sicuti tubam, [sil non exaltant vocem suam, sanctiusque censent pro veritate pati supplicium quam pro adulacione beneficium29. Et idcirco, pater beatissime, primo supplico, ut, ad Deum dirigentes aciem et intuitum vestre consideracionis et ad conscienciam bo- nam, vestra sanctitas mandetis modo cuncta, que sint expediencia ad sanctissimam unionem, ad quam faciendam facilius novit se vestra sanctitas obligatam iure divino, canonico et civili, preterea vinculis iuramenti et voti et postremo promissione sequenti postea tam devote quam dulciter per vestras litteras in populis publicata. Si vero pro alia causa quantumcunque gravi duxerit me vestra sanctitas per prefatas litteras requirendum, ex nunc sencio me gravari, et ad prosequendam sanctissimam unionem cum istis aliis reverenssimis dominis meis dominis cardinalibus obligatum esse Deo meorum [?120 iuramenti, voti et [promissionis] vinculis supradictis, et per consequens Deo magis quam ministro eius sua precepta calcanti obtemperandum3°. Ideo cum affliccione mentis et amaritudine impellor appellare ad Deum omnipotentem et ad sacrum concilium generale, cui in hoc casu nephandi30' scismatis vestra sanctitas est subiccta sicque coram etc. !!] provoco et appello ad prefatum Deum omnipotentem et ad sacrum conci- lium supradictum a predictis vestris mandatis et gravaminibus et quibuscumque aliis inferendis ex co, quod non If. 16'] redeam ad mandata vestra, cum intendam relictis omnibus persequi negocium unionis una cum aliis reverendissimis dominis meis et populo katholico ad hoc multipliciter inclinato, et cum mandata vestra variis penis roborata non tendant verisimiliter ad alium finem quam impediendum sanctissimam unionem, et per consequens vestri presenciam merito perhorrescam et accedere tute non va- leam, cum perspexerim et perspiciam alios reverendissimos domi- nos meos dominos cardinales tam severiter quam irreverenter et turpiter fuisse tractatos. Ne igitur hac appellacione pendende contra me3l aliquid attemptetis, supplico et humiliter protestor apostolosque ad sanctum concilium instanter et sepius peto et instantissime peto, ad quod non vestre sanctitatis spectat de iure congnicio nec in hac utilitate publica prosequenda vel impedienda sit vobis aliqua attributa iurisdiccio vel potestas, ex quo sine alia appellacione possum ego et omnes katholici a vestra obediencia recedere et secundum32 bonam conscienciam ad hoc tenentur, prout inter doctores sacre theologic, doctores iuris canonici et civilis sic firmatum extitit et conclusum. Et ista si vestra beati- tudo susceperit plus quam illorum, [qui] absque canonica sciencia, prout fertur, vobis assistunt ac purissimam ac sanctam eius men- 62
firmavi iuxta votum et iuramentum istos reverendissimos dominos meos dominos cardinales sequi pro viribus laborantes pro dicta sanctissima unione, cciamsi personam, nedum porcionem predic- tam perdere me contingeret et voce privari, quod de iure non credo posse. Ad hoc enim sacri canones me commonent, dum ut canes mutos prelatos arguunt, si non clamant et latrant2s, ac sicuti tubam, [sil non exaltant vocem suam, sanctiusque censent pro veritate pati supplicium quam pro adulacione beneficium29. Et idcirco, pater beatissime, primo supplico, ut, ad Deum dirigentes aciem et intuitum vestre consideracionis et ad conscienciam bo- nam, vestra sanctitas mandetis modo cuncta, que sint expediencia ad sanctissimam unionem, ad quam faciendam facilius novit se vestra sanctitas obligatam iure divino, canonico et civili, preterea vinculis iuramenti et voti et postremo promissione sequenti postea tam devote quam dulciter per vestras litteras in populis publicata. Si vero pro alia causa quantumcunque gravi duxerit me vestra sanctitas per prefatas litteras requirendum, ex nunc sencio me gravari, et ad prosequendam sanctissimam unionem cum istis aliis reverenssimis dominis meis dominis cardinalibus obligatum esse Deo meorum [?120 iuramenti, voti et [promissionis] vinculis supradictis, et per consequens Deo magis quam ministro eius sua precepta calcanti obtemperandum3°. Ideo cum affliccione mentis et amaritudine impellor appellare ad Deum omnipotentem et ad sacrum concilium generale, cui in hoc casu nephandi30' scismatis vestra sanctitas est subiccta sicque coram etc. !!] provoco et appello ad prefatum Deum omnipotentem et ad sacrum conci- lium supradictum a predictis vestris mandatis et gravaminibus et quibuscumque aliis inferendis ex co, quod non If. 16'] redeam ad mandata vestra, cum intendam relictis omnibus persequi negocium unionis una cum aliis reverendissimis dominis meis et populo katholico ad hoc multipliciter inclinato, et cum mandata vestra variis penis roborata non tendant verisimiliter ad alium finem quam impediendum sanctissimam unionem, et per consequens vestri presenciam merito perhorrescam et accedere tute non va- leam, cum perspexerim et perspiciam alios reverendissimos domi- nos meos dominos cardinales tam severiter quam irreverenter et turpiter fuisse tractatos. Ne igitur hac appellacione pendende contra me3l aliquid attemptetis, supplico et humiliter protestor apostolosque ad sanctum concilium instanter et sepius peto et instantissime peto, ad quod non vestre sanctitatis spectat de iure congnicio nec in hac utilitate publica prosequenda vel impedienda sit vobis aliqua attributa iurisdiccio vel potestas, ex quo sine alia appellacione possum ego et omnes katholici a vestra obediencia recedere et secundum32 bonam conscienciam ad hoc tenentur, prout inter doctores sacre theologic, doctores iuris canonici et civilis sic firmatum extitit et conclusum. Et ista si vestra beati- tudo susceperit plus quam illorum, [qui] absque canonica sciencia, prout fertur, vobis assistunt ac purissimam ac sanctam eius men- 62
Strana 63
tem a principio multipliciter infecerunt veluti susurrones, qui multos turbaverint pacem habentes, acquirens vestra beatitudo et nobilissima domus vestra gloriam magnam et nomen eternum et !!], ut predictum est, imitabitur vestigia vestre inclite civitatis, que3s intencionem et propositum super sanctissimam unionem per suos magnificos et devotos oratores vestre beatitudini intima- vit. Actum etc. []. Super quibus omibus et singulis supradictis prefatus reveren- dissimus dominus Petrus cardinalis sancti Angeli peciit a me Symone notario infrascripto unum vel plura confici instrumenta. Acta sunt hec Pisis anno, indiccione, die, hora, mense et loco qui- bus supra, presentibus ibidem supradictis testibus. 1 Valois IV 13 (n. 3) und 14, allem Anschein nad sid auf G. Erler stützend, bezieht dieses Stück irrtümlich auf Peter Blau, card. s. Angeli „senior“. 2 Es sind die aus Lucca entflohenen Kardinäle Anton Gaetani, Konrad Caraccioli, Jordanus Orsini, Raynald Bran- cacci und Otto Colonna. 3 Wohl zu lesen: certe porcionis. 4 Hs.: quem. 5 Wohl zu lesen: cuiusmodi. “ Hs.: causa. 7 Vgl. Luc. 23, 34. 8 Siehe c. 37, C. XXIII q. 4. 9 Vgl. Act. 5, 41. 10 Vgl. 1. Cor. 6, 1 ff. 111 Mac. 2, 7. 12 Siehe c. 56, C. Xl q. 3. 13 1 Cor. 9, 15. 14 Hs.: ea custodienda. 15 Hs.: errorum. 16 Is.: queque. 17 1s.: animosa. 18 IIs.: mundum. 19 Hs.: vitam statt in tam. 20 11s.: que. 21 11s.: sibi. 22 Hs.: servare. 23 Hs.: zisanie. Das Bild nad Matth. 13, 25. 24 Hs.: suffocasse dum. 25 In der Hs. folgt non. 20 11s. fährt fort: debito voti et iuramenti quos- dam. 27 D. i. des Kardinals von Lüttidh. 28 lsai. 56, 10. 29 C. 81, C. XI q. 3. 29' Hs.: me novi. 30 Vgl. c. 92—94, C. XI q. 3. 30' Hs.: nephan- dum. 31 Hs. fährt fort: vel me. 32 Ils. fährt fort: et. 33 Hs.: cuins. 29. Die Kardinäle antworten Benedikt XIII., daß sie sich trotz seiner Verschleppungsversuche nicht länger an der Herstel- lung der kirchlichen Einheit behindern lassen. Pisa, den 20. Juni 1408. D. f. 78'—79; B. f. 76'. Responsio dominorum cardinalium l. Miseracione divina etc. reverendissimo in Christo patri et metuendissimo domino domino Petro de Luna qui in hoc etc. Re- cepimus litteras vestras cum2 copia interclusa illarum quas domi- no Gregorio scribitis destinasse. Ipsarum igitur continencia plene 3 percepta videmini more solito iustificare vos velle vestrumque non sine aliorum detraccione excusare recessum et propositum bonum verbis erga sanctissimam ecclesie unionem ostendere. Sed hec frustra aguntur apud illos qui rebus gestis interfuerunt, cum verbis effectivis correspondere minime visa sint. Quam excusacionem habere poteritis, cum per tot curricula mensium (f. 79) non egeri- tis, quod verbo unico in tempore acceptabili4 poteratis egisse quodque promisistis5 ac vulgastis per orbem ecclesie unitatem nomen Christi confitentibus optatam restituendo pacem. Per verba inania ipsa tempora, modo securitates caucionesque petendo, modo alia addendo ad dilaciones inventa ducta sunt. Qua securitate 63
tem a principio multipliciter infecerunt veluti susurrones, qui multos turbaverint pacem habentes, acquirens vestra beatitudo et nobilissima domus vestra gloriam magnam et nomen eternum et !!], ut predictum est, imitabitur vestigia vestre inclite civitatis, que3s intencionem et propositum super sanctissimam unionem per suos magnificos et devotos oratores vestre beatitudini intima- vit. Actum etc. []. Super quibus omibus et singulis supradictis prefatus reveren- dissimus dominus Petrus cardinalis sancti Angeli peciit a me Symone notario infrascripto unum vel plura confici instrumenta. Acta sunt hec Pisis anno, indiccione, die, hora, mense et loco qui- bus supra, presentibus ibidem supradictis testibus. 1 Valois IV 13 (n. 3) und 14, allem Anschein nad sid auf G. Erler stützend, bezieht dieses Stück irrtümlich auf Peter Blau, card. s. Angeli „senior“. 2 Es sind die aus Lucca entflohenen Kardinäle Anton Gaetani, Konrad Caraccioli, Jordanus Orsini, Raynald Bran- cacci und Otto Colonna. 3 Wohl zu lesen: certe porcionis. 4 Hs.: quem. 5 Wohl zu lesen: cuiusmodi. “ Hs.: causa. 7 Vgl. Luc. 23, 34. 8 Siehe c. 37, C. XXIII q. 4. 9 Vgl. Act. 5, 41. 10 Vgl. 1. Cor. 6, 1 ff. 111 Mac. 2, 7. 12 Siehe c. 56, C. Xl q. 3. 13 1 Cor. 9, 15. 14 Hs.: ea custodienda. 15 Hs.: errorum. 16 Is.: queque. 17 1s.: animosa. 18 IIs.: mundum. 19 Hs.: vitam statt in tam. 20 11s.: que. 21 11s.: sibi. 22 Hs.: servare. 23 Hs.: zisanie. Das Bild nad Matth. 13, 25. 24 Hs.: suffocasse dum. 25 In der Hs. folgt non. 20 11s. fährt fort: debito voti et iuramenti quos- dam. 27 D. i. des Kardinals von Lüttidh. 28 lsai. 56, 10. 29 C. 81, C. XI q. 3. 29' Hs.: me novi. 30 Vgl. c. 92—94, C. XI q. 3. 30' Hs.: nephan- dum. 31 Hs. fährt fort: vel me. 32 Ils. fährt fort: et. 33 Hs.: cuins. 29. Die Kardinäle antworten Benedikt XIII., daß sie sich trotz seiner Verschleppungsversuche nicht länger an der Herstel- lung der kirchlichen Einheit behindern lassen. Pisa, den 20. Juni 1408. D. f. 78'—79; B. f. 76'. Responsio dominorum cardinalium l. Miseracione divina etc. reverendissimo in Christo patri et metuendissimo domino domino Petro de Luna qui in hoc etc. Re- cepimus litteras vestras cum2 copia interclusa illarum quas domi- no Gregorio scribitis destinasse. Ipsarum igitur continencia plene 3 percepta videmini more solito iustificare vos velle vestrumque non sine aliorum detraccione excusare recessum et propositum bonum verbis erga sanctissimam ecclesie unionem ostendere. Sed hec frustra aguntur apud illos qui rebus gestis interfuerunt, cum verbis effectivis correspondere minime visa sint. Quam excusacionem habere poteritis, cum per tot curricula mensium (f. 79) non egeri- tis, quod verbo unico in tempore acceptabili4 poteratis egisse quodque promisistis5 ac vulgastis per orbem ecclesie unitatem nomen Christi confitentibus optatam restituendo pacem. Per verba inania ipsa tempora, modo securitates caucionesque petendo, modo alia addendo ad dilaciones inventa ducta sunt. Qua securitate 63
Strana 64
vel caucione opus est, quia non ut accipiat, sed deponit sponte venit! Et quia materia huiusmodi iam tot verbis licet infructuosis tantoque tempore tractata est, ymmo distracta, nec“ oportet ut nos plura faciamus. Nec ut ad ipsam sanctissimam ecclesie unionem hortemur expedit. Ad illam - ut novistis noveruntque alii — veni- mus, ad illam intendimus, et ad illam nostros omnes referimus cogitatus. Quam modis et mediis convenientibus debitis et cano- nicis procurare Dei gracia et principum prelatorum et dominorum katholicorum7 freti8 auxilio et favore prosequi indefessa solicitu- dine dispositi sumus. A cuius persecucione? non1° labores, non incommoda, non pericula eciam mortem ipsam pro se ferencia umquam retrahent, quousque ad desideratum exitum deducatur. Ac vos, in cuius manibus situm est posse, deberetis facere, non hortari. Altissimus cor vestrum aperiat'l et mentem illuminet et ad unitatem ct pacem prefatas, aliter quam hucusque per effectum apparucrit, realiter conficiendam inclinet. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis, die XX mensis Iunii anno Domini M°CCCC VIII°. 1 Dic Uebersdhrift fohlt in B. 2 Fehlt in D. 3D.: plena. " Nad 7 B.: catholicorum. 2 Cor. 6, 2. 5 D.: commisistis. 6 Hss.: ut. s In B. folgt durdigestriden: consilio. " B.: prosecucione. Fchlt 10 11 D.: apcrict. in D. 30. Auf Anfrage erklären und begründen die Konzils-Kardinäle dem Markgrafen von Montferrat, dessen Gebiet für sie als Konzilsort in Frage kommt, daß sowohl Gregor XII. als auch Benedikt XIII., selbst wenn einer von ihnen vor Gott der rechtmäftige Papst sei, wegen ihrer unter den Menschen nicht zu klärenden Rechtsstellung jedes Strafrecht verloren haben. [Pisa?, Juni?] 1408. D. ſ. 159—160'; Wo. f. 212—213'; V. 3477 f. 126— 127'. Copial declaracionis facte marchioni Montisferrati quod sen- tencie istorum contendencium non ligant. Ceterum de excommunicacionum sentenciis proferendis contra nobis? faventes in execucione huius nostri propositi sanctissime unionis per istos duos qui in tanto scismate universalem ecclesiam laniatam et per frustra quodam modo laceratam retinere3 conan- tur, quid senciamus', vestra devocio petit a nobis plenius infor- mari, ex eos maxime quod universalis ecclesia a certo habets et habuit alterum esse verum papam et ita a vobis scribitis eciam habuisse, unde in dubio videtur" eorum censure sentenciis obtem- perandum iuste vel iniuste prolatis, quia ita de talibus excom- municacionum sentenciis sacris videtur canonibuss diffinitum. Et quod de hoc vestra excellencia dubitet, commendamus, quia ut in canone' legitur: bonarum mencium est ibi culpam timere, ubi culpa minime reperitur, et consciencia quantumcumque erronea est se- quenda, donec salubriorii" ducta consilio deponatur; alias edificare 64
vel caucione opus est, quia non ut accipiat, sed deponit sponte venit! Et quia materia huiusmodi iam tot verbis licet infructuosis tantoque tempore tractata est, ymmo distracta, nec“ oportet ut nos plura faciamus. Nec ut ad ipsam sanctissimam ecclesie unionem hortemur expedit. Ad illam - ut novistis noveruntque alii — veni- mus, ad illam intendimus, et ad illam nostros omnes referimus cogitatus. Quam modis et mediis convenientibus debitis et cano- nicis procurare Dei gracia et principum prelatorum et dominorum katholicorum7 freti8 auxilio et favore prosequi indefessa solicitu- dine dispositi sumus. A cuius persecucione? non1° labores, non incommoda, non pericula eciam mortem ipsam pro se ferencia umquam retrahent, quousque ad desideratum exitum deducatur. Ac vos, in cuius manibus situm est posse, deberetis facere, non hortari. Altissimus cor vestrum aperiat'l et mentem illuminet et ad unitatem ct pacem prefatas, aliter quam hucusque per effectum apparucrit, realiter conficiendam inclinet. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis, die XX mensis Iunii anno Domini M°CCCC VIII°. 1 Dic Uebersdhrift fohlt in B. 2 Fehlt in D. 3D.: plena. " Nad 7 B.: catholicorum. 2 Cor. 6, 2. 5 D.: commisistis. 6 Hss.: ut. s In B. folgt durdigestriden: consilio. " B.: prosecucione. Fchlt 10 11 D.: apcrict. in D. 30. Auf Anfrage erklären und begründen die Konzils-Kardinäle dem Markgrafen von Montferrat, dessen Gebiet für sie als Konzilsort in Frage kommt, daß sowohl Gregor XII. als auch Benedikt XIII., selbst wenn einer von ihnen vor Gott der rechtmäftige Papst sei, wegen ihrer unter den Menschen nicht zu klärenden Rechtsstellung jedes Strafrecht verloren haben. [Pisa?, Juni?] 1408. D. ſ. 159—160'; Wo. f. 212—213'; V. 3477 f. 126— 127'. Copial declaracionis facte marchioni Montisferrati quod sen- tencie istorum contendencium non ligant. Ceterum de excommunicacionum sentenciis proferendis contra nobis? faventes in execucione huius nostri propositi sanctissime unionis per istos duos qui in tanto scismate universalem ecclesiam laniatam et per frustra quodam modo laceratam retinere3 conan- tur, quid senciamus', vestra devocio petit a nobis plenius infor- mari, ex eos maxime quod universalis ecclesia a certo habets et habuit alterum esse verum papam et ita a vobis scribitis eciam habuisse, unde in dubio videtur" eorum censure sentenciis obtem- perandum iuste vel iniuste prolatis, quia ita de talibus excom- municacionum sentenciis sacris videtur canonibuss diffinitum. Et quod de hoc vestra excellencia dubitet, commendamus, quia ut in canone' legitur: bonarum mencium est ibi culpam timere, ubi culpa minime reperitur, et consciencia quantumcumque erronea est se- quenda, donec salubriorii" ducta consilio deponatur; alias edificare 64
Strana 65
quis dicitur ad gehennam11. Scrupulum istum igitur duximus de vestra consciencia iustis racionibus amovendum"', premittentes quod illud dubium et quam plura alia circai2 nostram congregacionem, sacri concilii potestatem et auctoritatem, et ipsos duos eciam tam improbe contendentes, quibus penis subiaceant, quod eciam contra eos sit officium regum et omnium principum, per nos et quam plures sacre theologie magistros ac legum et canonum professores plene fuere discussa et decisai3 decisionesque ipsorum14 sacra scriptura sacrisque canonibus et legibus confirmatel5, prout debito tempore vestre magnificencie et toti mundo constabit nos nulla- tenus als iuris tramite deviasse, sed in omnibus nostris progressibus ad unguem17 servasse erga istosi" iura omniaque tamen ipsos' ludibrio sciencie divina et humana iura pariter pervertentes. Ad dubium igitur solum, de quo vestra querit devocio (Wo. f. 212"), descendendo noveritis, quod quo ad Deum nulla1 sentencia iniusta ligat excommunicatum iniuste, sed ipsum pocius proferentem2°. Debet tamen semper bonum obediencie pacienter tollerari21, non autem quod iniuste precipitur adimpleri. Et hoc verum est, cum de persona eius qui protulit certum est quod iurisdiccionem habeat; sed cum sint duo qui (f. 159') contra vota et iuramenta sua conten- dunt inprobabiliter de papatu, licet apud Deum certum est alte- rum esse verum papam, tamen quia apud singulos principes et catholicos Christianos incertum est probabiliter quis sit ille, neutri est obtemperandum. Alias illi vel isti obtemperantes nutriunt et conservant eum in scismate. Nec quisquam dicat: „habeo opinionem multis indiciis et raci- onibus confirmatam, quod sit iste vel ille, et ideo eum sequi volo“. Nam dicimus quod, quis sit verus papa, spectat ad concilium diffi- nire, non ad principes, quorum pocius fuisset officium a principio ab utriusque obediencia ante sentenciam et diffinicionem concilii ces- sare, quam uni vel alteri adherere. Fuisset namque ex tali cessi- one statim scisma sedatum, ubi ex tali adhesione fuit proch dolor! annis XXX firmatum et forcius confirmandum, nisi per illam nostram congregacionem universalis ecclesie dirimatur. Item eciam pro veritate vestre consciencie et aliorum principum catholicorum considerandum est, quod adherendo isti vel illi, quantumcumque qui hoc faciunt iustis racionibus moveantur, tamen mortaliter pec- cant, quia nichil est aliud scisma quam ab unitate universalis eccle- sie se dividere et in una Petri cathedra individua opinionibus sin- gulorum duos vel plures presidentes velle defendere, quasi: „ego sum Apollo'2, ille Cephas“23. Quos redarguit apostolus" per hoc scisma exprimens esse inter eos. Ista licet verissima remedia et a 1 Wo.: Sequitur copia. 2 Fehlt in Wo. 3 Wo.: tenere. 4 V. 3477: sentenciamus. 5 Wo.: quo. “ Wo.: habetur. 7 D. und V. 3477: videntur. 9 Vgl. c. 27, C. XI q. 3. 10 D.: salubrior. 11 D. iehennam. 11' D.: ad- movendum. 12 D. und Wo.: citra. 13 D.: descisa. 14 Fehlt in D.; Wo.: eorum. 15 Hss.: confirmatis. 16 Fehlt in D. 17 D.: ungwem. 17' Wo. fügt hinzu: duos. 18 V. 3477 und Wo.: ipsis. 19 D. ulla. 20 Siche c. 46, 49—54, 87, C. XI q. 3; c. 2—7, C. XXI Vq. 3. 21 D.: tollerare. Zur Sache siehe c. 91—94, 101, C. XI q. 3. 22 V. 3477: Appollo. 23 V. 3477: Zephas. 5 65
quis dicitur ad gehennam11. Scrupulum istum igitur duximus de vestra consciencia iustis racionibus amovendum"', premittentes quod illud dubium et quam plura alia circai2 nostram congregacionem, sacri concilii potestatem et auctoritatem, et ipsos duos eciam tam improbe contendentes, quibus penis subiaceant, quod eciam contra eos sit officium regum et omnium principum, per nos et quam plures sacre theologie magistros ac legum et canonum professores plene fuere discussa et decisai3 decisionesque ipsorum14 sacra scriptura sacrisque canonibus et legibus confirmatel5, prout debito tempore vestre magnificencie et toti mundo constabit nos nulla- tenus als iuris tramite deviasse, sed in omnibus nostris progressibus ad unguem17 servasse erga istosi" iura omniaque tamen ipsos' ludibrio sciencie divina et humana iura pariter pervertentes. Ad dubium igitur solum, de quo vestra querit devocio (Wo. f. 212"), descendendo noveritis, quod quo ad Deum nulla1 sentencia iniusta ligat excommunicatum iniuste, sed ipsum pocius proferentem2°. Debet tamen semper bonum obediencie pacienter tollerari21, non autem quod iniuste precipitur adimpleri. Et hoc verum est, cum de persona eius qui protulit certum est quod iurisdiccionem habeat; sed cum sint duo qui (f. 159') contra vota et iuramenta sua conten- dunt inprobabiliter de papatu, licet apud Deum certum est alte- rum esse verum papam, tamen quia apud singulos principes et catholicos Christianos incertum est probabiliter quis sit ille, neutri est obtemperandum. Alias illi vel isti obtemperantes nutriunt et conservant eum in scismate. Nec quisquam dicat: „habeo opinionem multis indiciis et raci- onibus confirmatam, quod sit iste vel ille, et ideo eum sequi volo“. Nam dicimus quod, quis sit verus papa, spectat ad concilium diffi- nire, non ad principes, quorum pocius fuisset officium a principio ab utriusque obediencia ante sentenciam et diffinicionem concilii ces- sare, quam uni vel alteri adherere. Fuisset namque ex tali cessi- one statim scisma sedatum, ubi ex tali adhesione fuit proch dolor! annis XXX firmatum et forcius confirmandum, nisi per illam nostram congregacionem universalis ecclesie dirimatur. Item eciam pro veritate vestre consciencie et aliorum principum catholicorum considerandum est, quod adherendo isti vel illi, quantumcumque qui hoc faciunt iustis racionibus moveantur, tamen mortaliter pec- cant, quia nichil est aliud scisma quam ab unitate universalis eccle- sie se dividere et in una Petri cathedra individua opinionibus sin- gulorum duos vel plures presidentes velle defendere, quasi: „ego sum Apollo'2, ille Cephas“23. Quos redarguit apostolus" per hoc scisma exprimens esse inter eos. Ista licet verissima remedia et a 1 Wo.: Sequitur copia. 2 Fehlt in Wo. 3 Wo.: tenere. 4 V. 3477: sentenciamus. 5 Wo.: quo. “ Wo.: habetur. 7 D. und V. 3477: videntur. 9 Vgl. c. 27, C. XI q. 3. 10 D.: salubrior. 11 D. iehennam. 11' D.: ad- movendum. 12 D. und Wo.: citra. 13 D.: descisa. 14 Fehlt in D.; Wo.: eorum. 15 Hss.: confirmatis. 16 Fehlt in D. 17 D.: ungwem. 17' Wo. fügt hinzu: duos. 18 V. 3477 und Wo.: ipsis. 19 D. ulla. 20 Siche c. 46, 49—54, 87, C. XI q. 3; c. 2—7, C. XXI Vq. 3. 21 D.: tollerare. Zur Sache siehe c. 91—94, 101, C. XI q. 3. 22 V. 3477: Appollo. 23 V. 3477: Zephas. 5 65
Strana 66
principio omnium mentibus inculcanda25 tenet, quia facta non sunt in maximum scandalum et decoloracionem ecclesie sponse Christi, ad propinquiora sive proxima remedia accedimus, scilicet in uno loco sacrum concilium convocare. Quod an suis sentenciis26 censure27 excomunicacionumque sentenciis impedire valeant huic pio nostro proposito faventes, et nulli dubium reputamus quod non, quia unitatem ecclesie prosequimur; ad iudicem competen- tem ipsos ambos, hoc est ad sacrum concilium, provocamus, cui concilio eos subesse non [potest] in dubium revocari. Ex quibus sequitur2s quod2 quantumcumque vero et indubitato pape non possit3° quis dicere: „cur ita facis?“ Tamen in duobus contenden- tibus maxime contra iuramenta et vota notorie nulli dubium hoc posse eis obici, quia in hoc casu dicto sacro concilio sunt subiecti et inferiores sunt provocati. Igitur ad hoc iudicium sacri concilii impediendi per suas sentencias censure nullam habent penitus potestatem. Nam cum in sentencia excommunicacionis inter alia requiratur, quod in ea exprimatur legitima causa3i, quam causam queso iustam isti possunt exprimere, ne congregacioni generalis concilii faveatis ac32 locum ac eciam cuncta vestra pro unitate ccclesie exponatis? Deciperetur"3 certe qui sic saperet“ cos in- directe congregacionem universalis ecclesie impedire posse. Et si dixerint: „auctoritate pape debet concilium congregari, alias non concilium sed conciliabulum“35, dici potest: hoc faciendum est, cum certum et indubitatum est unicum esse (Wo. f. 213) papam ct30 aliqua de causa, forte fidei vel contra ipsum37, concilium est con- gregandum. Sed cum a principio vel post parum super creacione duorum38 orta est dubitacio, quis ex eis sit verus papa3 aposto- licus, et annis XXX per successionem ct derivacionem ecclesiam Dei scissam retinuerunt, et isti duo moderni contra iuramenta et vota variis et fucatis racionibus scisma ipsum continuare conantur, certe convocare concilium" ad cos non pertinct, pluriesque requi- siti extiterint quod concilium congregarent, id facere diversis" fucatis adinvencionibus non42 tam distulerunt, quam in machina- cionibus et fraudulentis cautelis et tergiversacionibus non sunt (f. 160) veriti impedire; propter que ulterius convocandi concilium sunt de iure omni auctoritate privati, et ad dominos cardinales dictam convocacionem faciendi potestas legitime devoluta, maxime quia nulla ex corum obedienciis separatim congregatis, ut unius in Perpingiano‘s, alterius in Aquilegensi" provincia, unio univer- salis" ecclesie sequi posset et ex tergiversacionibus eorum preteri- tis cuilibet intuenti patct istas suas divisas congregaciones ad impediendum nostram, que est de tota universali ecclesia, exqui- sita fraude excogitasse, non quod sperarent4s per cas ad optatam reducere unitatem ecclesiam sponsam Christi. Per ista et alia quam plura, que 7 non expedit hic referre, pro certo habuimus et habemus ad nos universalem ecclesiam" requirentes congrega- cionem sacri concilii pertinere et insuper nullam excommunica- cionis vel aliam censure sentenciam ab hereticis potuisse vel posse ligare50 utpote continentem intollerabilem iuris errorem. Ac eciam 66
principio omnium mentibus inculcanda25 tenet, quia facta non sunt in maximum scandalum et decoloracionem ecclesie sponse Christi, ad propinquiora sive proxima remedia accedimus, scilicet in uno loco sacrum concilium convocare. Quod an suis sentenciis26 censure27 excomunicacionumque sentenciis impedire valeant huic pio nostro proposito faventes, et nulli dubium reputamus quod non, quia unitatem ecclesie prosequimur; ad iudicem competen- tem ipsos ambos, hoc est ad sacrum concilium, provocamus, cui concilio eos subesse non [potest] in dubium revocari. Ex quibus sequitur2s quod2 quantumcumque vero et indubitato pape non possit3° quis dicere: „cur ita facis?“ Tamen in duobus contenden- tibus maxime contra iuramenta et vota notorie nulli dubium hoc posse eis obici, quia in hoc casu dicto sacro concilio sunt subiecti et inferiores sunt provocati. Igitur ad hoc iudicium sacri concilii impediendi per suas sentencias censure nullam habent penitus potestatem. Nam cum in sentencia excommunicacionis inter alia requiratur, quod in ea exprimatur legitima causa3i, quam causam queso iustam isti possunt exprimere, ne congregacioni generalis concilii faveatis ac32 locum ac eciam cuncta vestra pro unitate ccclesie exponatis? Deciperetur"3 certe qui sic saperet“ cos in- directe congregacionem universalis ecclesie impedire posse. Et si dixerint: „auctoritate pape debet concilium congregari, alias non concilium sed conciliabulum“35, dici potest: hoc faciendum est, cum certum et indubitatum est unicum esse (Wo. f. 213) papam ct30 aliqua de causa, forte fidei vel contra ipsum37, concilium est con- gregandum. Sed cum a principio vel post parum super creacione duorum38 orta est dubitacio, quis ex eis sit verus papa3 aposto- licus, et annis XXX per successionem ct derivacionem ecclesiam Dei scissam retinuerunt, et isti duo moderni contra iuramenta et vota variis et fucatis racionibus scisma ipsum continuare conantur, certe convocare concilium" ad cos non pertinct, pluriesque requi- siti extiterint quod concilium congregarent, id facere diversis" fucatis adinvencionibus non42 tam distulerunt, quam in machina- cionibus et fraudulentis cautelis et tergiversacionibus non sunt (f. 160) veriti impedire; propter que ulterius convocandi concilium sunt de iure omni auctoritate privati, et ad dominos cardinales dictam convocacionem faciendi potestas legitime devoluta, maxime quia nulla ex corum obedienciis separatim congregatis, ut unius in Perpingiano‘s, alterius in Aquilegensi" provincia, unio univer- salis" ecclesie sequi posset et ex tergiversacionibus eorum preteri- tis cuilibet intuenti patct istas suas divisas congregaciones ad impediendum nostram, que est de tota universali ecclesia, exqui- sita fraude excogitasse, non quod sperarent4s per cas ad optatam reducere unitatem ecclesiam sponsam Christi. Per ista et alia quam plura, que 7 non expedit hic referre, pro certo habuimus et habemus ad nos universalem ecclesiam" requirentes congrega- cionem sacri concilii pertinere et insuper nullam excommunica- cionis vel aliam censure sentenciam ab hereticis potuisse vel posse ligare50 utpote continentem intollerabilem iuris errorem. Ac eciam 66
Strana 67
quia, cum ecclesiam retineant in scismate notorie et antiquatum scisma nutriunt, ligandi vos vel alios nullam habeant penitus potestatem et maxime iusticie vestre debitum exequentes in conce- dendo locum liberaliter et favendo nobis prosequentibus sanctissi- mam unionem — pro vero tamen supposito quod hoc nephandum scisma, postquam viam cessionis et renunciacionis facilem eorum iuramentis et voti mentalis roboratam amplecti consequi sponte negligunt ac variis et fucatis coloribus et excusacionibus licet frivolis protelare satagunt, prout vestre excellencie notum esse proculdubio arbitramur, — pro tuciori via et iuribus ac homini- bus magis clara et grata hanc viam elegimus congregandi sacrum concilium generale, ubi universalis ecclesia congregata iuxta sacros canones'1 errare non potest, et in qua errores sunt extirpandi pre- cipue contra fidem et ecclesiam catholicam, ut in casu nostro, in quo nulli dubium istos duos contendentes diffinicioni et determi- nacioni'2 concilii subiacere et cogi ambos posse ad renunciandum iuxta vota et iuramenta eorum si venerint, vel, si vocati venire contumaciter recusaverint, posse eos per sacrum concilium abici vel deiectos nuncciari deponi et aliis penis mulctari, prout in eodem fuerit determinatum33. Hoc ergo pro vero presupposito quod sacro concilio sunt subiecti, consequentur [Wo.: consequenter in- fertur] quod nec vestram excellenciam locum sacro concilio liberaliter exhibentes nec ad ipsum concilium venientes, nec nos utilitatem in hoc christianam exequentes excommunicacione [Wo. f. 213'] vel aliis censure sentenciis impedire possunt, cum quo ad talia prosequentes non proprie subiecti eciam non exi- stant54; eciam pro vero supposito alterum esse verum papam; nam [eum] ex suo papatu licet vero tantum scandalum ac scisma in Dei ecclesia sit exortum, quod sedari de facto saltem aliter quam per viam concilii impossibile sit, omnino sponte cedere tenen- tur55, eciam circumscriptis iuramentis et votis ipsorum. Si ergo5n magnificenciam vestram et alios principes nobis in hac parte faventes excommunicarent vel alias57 impedirent, nulli dubium 24 Vgl. 1. Cor. 3: 4, 22. 25 Hier ist vielleidt fortzufahren: quia tamen facta non sunt nisi in maximum. 20Wo.: sentenciis suis. 27 V. 3477: censure. 28 Fehlt in D. und Wo. 2° Fehlt in Wo. 30 Wo.: posset. 31 Siehe c. 6, C. XXIV q. 3. 32 Wo.: et. 33 D.: Dissipetur; V. 3477: Desi- petur. 34 D. fährt verderbt fort: indirecte eos posse congregare uni- versalis ecclesie impedire posse. 35 D. u. V. 3477: concinabulum. Siche dazu c. 4, 5, D. XVII; c. 35, C. XXIV q. 3. 3e Fehlt in Wo. 37 D. fährt fort: et concilium congregandum. 38 Wo.: dominorum. 30 Fehlt in V. 3477 und Wo. 40 Die nächsten neun Worte fehlen in D. und Wo. 11 Fehlt in D. 42 D. und Wo.: nam. 43 D.: Perpingnano; V. 3477: Per- pignana. 4 D.: Aquilegiensi. 45 Wo.: talis. 46 D.: spereret. 47 Fehlt in D. � D. fügt hinzu: unam. 50 D.: ligari. Siche c. 36, 37, C. XXIV q. 1. 51 Vgl. c. 1—3, D. XV; c. 12, 14, 15, C. XXIV q. 1. 52 D.: termi- nacioni. 53 Wo. und V. 3477: diffinitum. 54 Die Stelle ist vielleict so zu lesen: cum talia prosequentes proprii subiecti eorum non existant, oder: cum quoad talia prosequentes, qui eis non proprie subiecti sunt, indices eciam non existant. 35 D. und V. 3477: tenetur. 50 lss.: signi- fico statt si ergo oder si igitur. 57 W.: aliter. 5*) 67
quia, cum ecclesiam retineant in scismate notorie et antiquatum scisma nutriunt, ligandi vos vel alios nullam habeant penitus potestatem et maxime iusticie vestre debitum exequentes in conce- dendo locum liberaliter et favendo nobis prosequentibus sanctissi- mam unionem — pro vero tamen supposito quod hoc nephandum scisma, postquam viam cessionis et renunciacionis facilem eorum iuramentis et voti mentalis roboratam amplecti consequi sponte negligunt ac variis et fucatis coloribus et excusacionibus licet frivolis protelare satagunt, prout vestre excellencie notum esse proculdubio arbitramur, — pro tuciori via et iuribus ac homini- bus magis clara et grata hanc viam elegimus congregandi sacrum concilium generale, ubi universalis ecclesia congregata iuxta sacros canones'1 errare non potest, et in qua errores sunt extirpandi pre- cipue contra fidem et ecclesiam catholicam, ut in casu nostro, in quo nulli dubium istos duos contendentes diffinicioni et determi- nacioni'2 concilii subiacere et cogi ambos posse ad renunciandum iuxta vota et iuramenta eorum si venerint, vel, si vocati venire contumaciter recusaverint, posse eos per sacrum concilium abici vel deiectos nuncciari deponi et aliis penis mulctari, prout in eodem fuerit determinatum33. Hoc ergo pro vero presupposito quod sacro concilio sunt subiecti, consequentur [Wo.: consequenter in- fertur] quod nec vestram excellenciam locum sacro concilio liberaliter exhibentes nec ad ipsum concilium venientes, nec nos utilitatem in hoc christianam exequentes excommunicacione [Wo. f. 213'] vel aliis censure sentenciis impedire possunt, cum quo ad talia prosequentes non proprie subiecti eciam non exi- stant54; eciam pro vero supposito alterum esse verum papam; nam [eum] ex suo papatu licet vero tantum scandalum ac scisma in Dei ecclesia sit exortum, quod sedari de facto saltem aliter quam per viam concilii impossibile sit, omnino sponte cedere tenen- tur55, eciam circumscriptis iuramentis et votis ipsorum. Si ergo5n magnificenciam vestram et alios principes nobis in hac parte faventes excommunicarent vel alias57 impedirent, nulli dubium 24 Vgl. 1. Cor. 3: 4, 22. 25 Hier ist vielleidt fortzufahren: quia tamen facta non sunt nisi in maximum. 20Wo.: sentenciis suis. 27 V. 3477: censure. 28 Fehlt in D. und Wo. 2° Fehlt in Wo. 30 Wo.: posset. 31 Siehe c. 6, C. XXIV q. 3. 32 Wo.: et. 33 D.: Dissipetur; V. 3477: Desi- petur. 34 D. fährt verderbt fort: indirecte eos posse congregare uni- versalis ecclesie impedire posse. 35 D. u. V. 3477: concinabulum. Siche dazu c. 4, 5, D. XVII; c. 35, C. XXIV q. 3. 3e Fehlt in Wo. 37 D. fährt fort: et concilium congregandum. 38 Wo.: dominorum. 30 Fehlt in V. 3477 und Wo. 40 Die nächsten neun Worte fehlen in D. und Wo. 11 Fehlt in D. 42 D. und Wo.: nam. 43 D.: Perpingnano; V. 3477: Per- pignana. 4 D.: Aquilegiensi. 45 Wo.: talis. 46 D.: spereret. 47 Fehlt in D. � D. fügt hinzu: unam. 50 D.: ligari. Siche c. 36, 37, C. XXIV q. 1. 51 Vgl. c. 1—3, D. XV; c. 12, 14, 15, C. XXIV q. 1. 52 D.: termi- nacioni. 53 Wo. und V. 3477: diffinitum. 54 Die Stelle ist vielleict so zu lesen: cum talia prosequentes proprii subiecti eorum non existant, oder: cum quoad talia prosequentes, qui eis non proprie subiecti sunt, indices eciam non existant. 35 D. und V. 3477: tenetur. 50 lss.: signi- fico statt si ergo oder si igitur. 57 W.: aliter. 5*) 67
Strana 68
quod talis sentencia contineret manifestum errorem et per conse- quens non ligaret. Nam inferior superiorem, ut est concilium, impedire non potest directe vel indirecte, ne congregetur5s (f. 160'), et corum in hoc contrarie sentencie non ligarent utpote impeditive sanctissime unionis et que preberent causam retinendi ecclesiam in scismate et per consequens nutritive notorie peccati, ymmo magis declararent cos notorios fautores scismatis et impedi- tores sanctissime unionis. 31. Die von Gregor XII. abgefallenen Kardinäle begründen König Ruprecht gegenüber ihre Konzilsberufung und er- bitten seine Mithilfe. Livorno, den 24. Juni 1408. Mit einer undatierten Nadhschrift und zwei Anlagen. V. ſ. 37-40; O. 111 f. 22'-26; T. f. 25.-29'. Vgl. K. R. Kötzschke, Rupredht von der Pfalz und das Konzil zu Pisa. Diss. phil. Leip- zig 1889, S. 23 ff. Serenissimo principi et gloriosissimo domino domino Ruperto Dei gracia Romanorum regi semper augusto. Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sancte Romane ecclesie (f. 37) car- dinales recommendacionem debitam! et in hiis, que ad pacem sunt Jerusalem, ferventer intendere atque ecclesie matri vestre graviter languenti et collapse cum victricis dextre regalis auxilio in tanto necessitatis tempore' constitute pie ac fortiter subvenire. Quot et quanta detrimenta, serenissime princeps, ex tanta diutur- nitate scismatis incurrerit cunctorum fidelium mater ecclesia, a pluribus sepe scriptum, sepe dictum est et proh dolor experiencia lamentabili efficitur manifestum adeo, ut illa ad plenum non possent exprimi nec mente concipi neque stilo quolibet valeant exarari, veluti in christianam religionem et fidem ultra solitum infidelium et hereticorum in fidem catholicam frequencius hoc tempore presumpta insultacio, cultus divini ubique diminucio, thesauri preciosissimi Christi sanctorum glorioso saguine [!] ex- quisiti et ceterorum, que fori penitencialis existunt, inepta nedum dispensacio, ymmo ineptissima dissipacio et equidem censure ecclesiastice ad medicinam animarum, ut salve fiant, teste Apo- stolo'' institute hoc pessimo tempore risui patent, sacramenta in- super ecclesiastica, quibus tamquam spirituali incremento chri- stiana debet vivere professio, in debita reverencia non habentur. Et in summa: quidquid fidei, consciencie, devocionis, religionis sive sanctitatis, quid racionis et sufficiencie, quicquid vere nobi- litatis est et cuiuslibet boni, enormiter leditur. Per hanc scissu- ram pestiferam Christifideles in devium ducuntur, universalis ecclesia scandalizatur, ad exterminium totale et finalem inten- tum, si non occurratur, mundus protrahitur. Hec enim cater- vatim in baratrum infinitas animas precipitat' et demergit, et quitquid est policia communis et publice directivum, per istam monstruosam beluam tollitur et eciam absorbetur. Quis, sere- 68
quod talis sentencia contineret manifestum errorem et per conse- quens non ligaret. Nam inferior superiorem, ut est concilium, impedire non potest directe vel indirecte, ne congregetur5s (f. 160'), et corum in hoc contrarie sentencie non ligarent utpote impeditive sanctissime unionis et que preberent causam retinendi ecclesiam in scismate et per consequens nutritive notorie peccati, ymmo magis declararent cos notorios fautores scismatis et impedi- tores sanctissime unionis. 31. Die von Gregor XII. abgefallenen Kardinäle begründen König Ruprecht gegenüber ihre Konzilsberufung und er- bitten seine Mithilfe. Livorno, den 24. Juni 1408. Mit einer undatierten Nadhschrift und zwei Anlagen. V. ſ. 37-40; O. 111 f. 22'-26; T. f. 25.-29'. Vgl. K. R. Kötzschke, Rupredht von der Pfalz und das Konzil zu Pisa. Diss. phil. Leip- zig 1889, S. 23 ff. Serenissimo principi et gloriosissimo domino domino Ruperto Dei gracia Romanorum regi semper augusto. Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sancte Romane ecclesie (f. 37) car- dinales recommendacionem debitam! et in hiis, que ad pacem sunt Jerusalem, ferventer intendere atque ecclesie matri vestre graviter languenti et collapse cum victricis dextre regalis auxilio in tanto necessitatis tempore' constitute pie ac fortiter subvenire. Quot et quanta detrimenta, serenissime princeps, ex tanta diutur- nitate scismatis incurrerit cunctorum fidelium mater ecclesia, a pluribus sepe scriptum, sepe dictum est et proh dolor experiencia lamentabili efficitur manifestum adeo, ut illa ad plenum non possent exprimi nec mente concipi neque stilo quolibet valeant exarari, veluti in christianam religionem et fidem ultra solitum infidelium et hereticorum in fidem catholicam frequencius hoc tempore presumpta insultacio, cultus divini ubique diminucio, thesauri preciosissimi Christi sanctorum glorioso saguine [!] ex- quisiti et ceterorum, que fori penitencialis existunt, inepta nedum dispensacio, ymmo ineptissima dissipacio et equidem censure ecclesiastice ad medicinam animarum, ut salve fiant, teste Apo- stolo'' institute hoc pessimo tempore risui patent, sacramenta in- super ecclesiastica, quibus tamquam spirituali incremento chri- stiana debet vivere professio, in debita reverencia non habentur. Et in summa: quidquid fidei, consciencie, devocionis, religionis sive sanctitatis, quid racionis et sufficiencie, quicquid vere nobi- litatis est et cuiuslibet boni, enormiter leditur. Per hanc scissu- ram pestiferam Christifideles in devium ducuntur, universalis ecclesia scandalizatur, ad exterminium totale et finalem inten- tum, si non occurratur, mundus protrahitur. Hec enim cater- vatim in baratrum infinitas animas precipitat' et demergit, et quitquid est policia communis et publice directivum, per istam monstruosam beluam tollitur et eciam absorbetur. Quis, sere- 68
Strana 69
nissime princeps, matri fidei sic lese non doleat et se ipsum graviter ledi non cognoscat, quem fidei zelatorem contumelia tanta non tangat et confusio tam aspera non commoveat? (f. 38) Et maxime angimur, in mentibus nostris concutimur, dum salu- tem quam ante manibus tenere credebamus elongari videmus et loco pacis sperate turbacionem cernimus ab hiis procedentem, qui ecclesiam apud se dampnabiliter in tanto discrimine querunt, de primatu contendunt, pastoris officium in nullo implere sata- gant, sed contra Apostolum4 eorum presidenciam in destruc- tionem pocius quam in edificacionem convertunt. Scandalum in universali ecclesia inauditum! Intuendo viam apertam ad scisma tollendum, ad quam eciam absque aliqua obligacione pacti, pro- missi, iuramenti aut voti de iure divino et sub pena peccati mor- talis et debito pastoralis officii obligati sunt, ac eciam contra votum, promissionem et iuramentum super hoc specialiter emissa refugiunt et contradicunt libidine dominandi et aviditate favendi bonis temporalibus et suavitatem inanis glorie degustandi, non attendentes quod ipso facto ita vivunt, ut ad duo capita eccle- siam nutriant et eius membra veluti artus dividi et lacerari pa- ciantur. Ceterum, clementissime princeps, ut tanta macula de domo Domini tolleretur et servarentur promissa, vota et alia pro- pulcritudine pacis recuperanda vestre serenitati dudum propa- lata, a longis retro temporibus non cessavimus facere, quod po- tuimus, et nos pluribus discriminibus submisimus supplicando, exortando, obsecrando oportune importunes insistendo, ut imple- retur debitum officii pastoralis voti et iuramenti et super contri- cione domus Dei aperirentur viscera pietatis, nunc ut servarent promissa, conventa et ratificata Massilie de loco Saone insistendo, nunc in hoc spe deficiente propter frivolas suspiciones domini Gregorii ad convencionem aliorum locorum operam et diligen- ciam adhibendo, et quod tanta res pro defectu loci remanere non deberet infecta, eciam continuo suadendo. Quod autem inaniters laboraverimus, nichil certi, nichil stabilitatis, nichil zeli ad unionem tendentis inveniendo, notorium est toti (f. 38') mundo, prout quasi omnibus de diversis mundi partibus in curia tunc moran- tibus manifestum existit. Necnon incassum eciam laboraverunt nobiscum concurrendo ambasiatores diversorum principum et dominorum ac eciam notabilium communitatum, et tandem nobis adempta' libertate super ista materia invicem colloquendi et eciam conveniendi cum aliis, sine quorum participacione ad uni- onem deveniri non poterat, et aliis austeritatibus contra nos observatis in preiudicium sacratissime unionis, de quibus per alia scripta nostra" meminimus vestram serenitatem informasse, tandem spiritu Dei agitati, videntes saluberrimum negocium tota- liter fere prostratum et de unione penitus desperatum, resumptis viribus in virtute Altissimi exurgentes, vincula tante impietatis dissolventes a civitate Lucana, ut alias serenitati vestre scripsi- mus, postquam satis in ea persecucionem passi sumus iuxta doctrinam Christi, in aliam videlicet civitatem Pisanam deveni- 69
nissime princeps, matri fidei sic lese non doleat et se ipsum graviter ledi non cognoscat, quem fidei zelatorem contumelia tanta non tangat et confusio tam aspera non commoveat? (f. 38) Et maxime angimur, in mentibus nostris concutimur, dum salu- tem quam ante manibus tenere credebamus elongari videmus et loco pacis sperate turbacionem cernimus ab hiis procedentem, qui ecclesiam apud se dampnabiliter in tanto discrimine querunt, de primatu contendunt, pastoris officium in nullo implere sata- gant, sed contra Apostolum4 eorum presidenciam in destruc- tionem pocius quam in edificacionem convertunt. Scandalum in universali ecclesia inauditum! Intuendo viam apertam ad scisma tollendum, ad quam eciam absque aliqua obligacione pacti, pro- missi, iuramenti aut voti de iure divino et sub pena peccati mor- talis et debito pastoralis officii obligati sunt, ac eciam contra votum, promissionem et iuramentum super hoc specialiter emissa refugiunt et contradicunt libidine dominandi et aviditate favendi bonis temporalibus et suavitatem inanis glorie degustandi, non attendentes quod ipso facto ita vivunt, ut ad duo capita eccle- siam nutriant et eius membra veluti artus dividi et lacerari pa- ciantur. Ceterum, clementissime princeps, ut tanta macula de domo Domini tolleretur et servarentur promissa, vota et alia pro- pulcritudine pacis recuperanda vestre serenitati dudum propa- lata, a longis retro temporibus non cessavimus facere, quod po- tuimus, et nos pluribus discriminibus submisimus supplicando, exortando, obsecrando oportune importunes insistendo, ut imple- retur debitum officii pastoralis voti et iuramenti et super contri- cione domus Dei aperirentur viscera pietatis, nunc ut servarent promissa, conventa et ratificata Massilie de loco Saone insistendo, nunc in hoc spe deficiente propter frivolas suspiciones domini Gregorii ad convencionem aliorum locorum operam et diligen- ciam adhibendo, et quod tanta res pro defectu loci remanere non deberet infecta, eciam continuo suadendo. Quod autem inaniters laboraverimus, nichil certi, nichil stabilitatis, nichil zeli ad unionem tendentis inveniendo, notorium est toti (f. 38') mundo, prout quasi omnibus de diversis mundi partibus in curia tunc moran- tibus manifestum existit. Necnon incassum eciam laboraverunt nobiscum concurrendo ambasiatores diversorum principum et dominorum ac eciam notabilium communitatum, et tandem nobis adempta' libertate super ista materia invicem colloquendi et eciam conveniendi cum aliis, sine quorum participacione ad uni- onem deveniri non poterat, et aliis austeritatibus contra nos observatis in preiudicium sacratissime unionis, de quibus per alia scripta nostra" meminimus vestram serenitatem informasse, tandem spiritu Dei agitati, videntes saluberrimum negocium tota- liter fere prostratum et de unione penitus desperatum, resumptis viribus in virtute Altissimi exurgentes, vincula tante impietatis dissolventes a civitate Lucana, ut alias serenitati vestre scripsi- mus, postquam satis in ea persecucionem passi sumus iuxta doctrinam Christi, in aliam videlicet civitatem Pisanam deveni- 69
Strana 70
mus. Que res orbi universo catholico cunctisque' pacis deside- ratissime zelatoribus consolacionis et exultacionis occasionem propinavit et in Domino spem firmam super consequendum uni- tatem1° in brevi reposuit. Et quia sine alia parte uniri non potest ecclesia Dei, ut naturali sensu concipitur, cum ad reintegra- cionem corporisi1 fracti necesse est, quod partes conveniant et iun- gantur, cum dominis de altero collegio in Liburnio convenimus, quos optime ad bonum unionis invenimus dispositos, et cum cis salu- taria pluribus diebus et laudabilia habuimus consilia et mutua colloquia super modis dandi pacem in universali ecclesia, ita quod vestigium nullum aut reliquie scismatis remancant et consciencie fidelium in sereno tranquillitatis collocentur. Nichilominus tamen habito cum prelatis et doctoribus egregiis iuris divini canonici et civilis consilio deliberavimus atque nos in uno proposito firma- vimus, ut ex toto scismate pax Christifidelibus detur, quod quod- libet collegium convocet eciam et prelatos obediencie suc sive con- silium in uno loco et die ad imponendum finem scismati per viam renunciacionis secundum votai2, promissa et iurata, intimando ipsis de papatu contendentibus diem et locum ct ipsos requirendo, ut personaliter comparcant et convocacioni consenciant ad finem supradictum ipsosque ad dictam convocacionem provocando, quod, si venire recusaverint ambo vel venerint (f. 39) ct non renunciavc- rint cum effectu vel alter ipsorum non renunciaverit, altero renun- ciante, ut tenentur, ad determinandum et disponendum de pace et unione indubitata in Dei ccclesia per debitam ct canonicam ordinacionem ecclesic congregate, prout ex copiis litterarum con- vencionis prelatorum ac eciam litterarum, quas domino Gregorio scribimus, presentibus interclusis vestra serenitas clarius poterit videre. Nam ad nos et cos spectat rebus stantibus prout sunt, et intencione contendencium pensata, que cum intencione et fine huius sacratissime unionis non concordat. Et13 igitur, serenissime princeps!4, attendere dignetur celsitudo regalis, qualiter ad direc- tionem universi duc sunt potestates a Dco constitute, sacerdotalis videlicet auctoritas ct regalis!5 sublimitas hanc inter se connec- tionem habentes, ut una alterius semper eguerit auxilio et mutuo sibi debeant et tencantur assistere presidio. Reges enim ct seculi potestates tenentur Deo racionem reddere de ecclesia, quam a Christo tuendam et defendendam noscuntur suscepisse1s. Sed ultra hec excellencia vestra singulari ac peculiari quodam iure tamquam advocatus et defensor ecclesie eidem in suis necessi- tatibus subvenire tenctur ct fidem defensare pre ceteris obligatur vestrique predecessores Romanorum reges et imperatores secun- dum scripturas auctenticas plurimum contulisse et magnalia egisse in removendo scismata et in subveniendo ecclesie lacessite legun- tur. Quibus et aliis deliberatis et attentis virtutum vestrarum sin- gularibus donis, quibus personam vestram Altissimus insignivit, ad eandem celsitudinem vestram in hoc ecclesie necessitatis articulo principalius et specialius et confidencius recurrimus, ut debemus, 70
mus. Que res orbi universo catholico cunctisque' pacis deside- ratissime zelatoribus consolacionis et exultacionis occasionem propinavit et in Domino spem firmam super consequendum uni- tatem1° in brevi reposuit. Et quia sine alia parte uniri non potest ecclesia Dei, ut naturali sensu concipitur, cum ad reintegra- cionem corporisi1 fracti necesse est, quod partes conveniant et iun- gantur, cum dominis de altero collegio in Liburnio convenimus, quos optime ad bonum unionis invenimus dispositos, et cum cis salu- taria pluribus diebus et laudabilia habuimus consilia et mutua colloquia super modis dandi pacem in universali ecclesia, ita quod vestigium nullum aut reliquie scismatis remancant et consciencie fidelium in sereno tranquillitatis collocentur. Nichilominus tamen habito cum prelatis et doctoribus egregiis iuris divini canonici et civilis consilio deliberavimus atque nos in uno proposito firma- vimus, ut ex toto scismate pax Christifidelibus detur, quod quod- libet collegium convocet eciam et prelatos obediencie suc sive con- silium in uno loco et die ad imponendum finem scismati per viam renunciacionis secundum votai2, promissa et iurata, intimando ipsis de papatu contendentibus diem et locum ct ipsos requirendo, ut personaliter comparcant et convocacioni consenciant ad finem supradictum ipsosque ad dictam convocacionem provocando, quod, si venire recusaverint ambo vel venerint (f. 39) ct non renunciavc- rint cum effectu vel alter ipsorum non renunciaverit, altero renun- ciante, ut tenentur, ad determinandum et disponendum de pace et unione indubitata in Dei ccclesia per debitam ct canonicam ordinacionem ecclesic congregate, prout ex copiis litterarum con- vencionis prelatorum ac eciam litterarum, quas domino Gregorio scribimus, presentibus interclusis vestra serenitas clarius poterit videre. Nam ad nos et cos spectat rebus stantibus prout sunt, et intencione contendencium pensata, que cum intencione et fine huius sacratissime unionis non concordat. Et13 igitur, serenissime princeps!4, attendere dignetur celsitudo regalis, qualiter ad direc- tionem universi duc sunt potestates a Dco constitute, sacerdotalis videlicet auctoritas ct regalis!5 sublimitas hanc inter se connec- tionem habentes, ut una alterius semper eguerit auxilio et mutuo sibi debeant et tencantur assistere presidio. Reges enim ct seculi potestates tenentur Deo racionem reddere de ecclesia, quam a Christo tuendam et defendendam noscuntur suscepisse1s. Sed ultra hec excellencia vestra singulari ac peculiari quodam iure tamquam advocatus et defensor ecclesie eidem in suis necessi- tatibus subvenire tenctur ct fidem defensare pre ceteris obligatur vestrique predecessores Romanorum reges et imperatores secun- dum scripturas auctenticas plurimum contulisse et magnalia egisse in removendo scismata et in subveniendo ecclesie lacessite legun- tur. Quibus et aliis deliberatis et attentis virtutum vestrarum sin- gularibus donis, quibus personam vestram Altissimus insignivit, ad eandem celsitudinem vestram in hoc ecclesie necessitatis articulo principalius et specialius et confidencius recurrimus, ut debemus, 70
Strana 71
ipsam attente exorantes per viscera dominil7 Jesu Christi, per quem reges regnant et principes dominanturis, et a quo spe- cialiter vestrum sacratissimum Romanorum regnum pro com- muni iusticia et sue militantis ecclesie, quam suo fundavit saguine [!] precioso, quatenus prefatam, convocacionem lauda- bilem foveat eidemque favores benignos et auxilium, ut princi- pem catholicum decet, impendat et cooperari dignetur, ut opta- tum sorciatur effectum, reges et principes sagwinis [ !] propin- quitate et alia racione vobis subiectos atque coniunctos, ut simi- liter faciant, litteris vestris ac salutaribus monitis inducendo (f. 39°) ac eciam exhortando, prelatos regni vestri ad hoc, ut ad convocacionem veniant predictam vel instructos procuratores mittant secundum formam litterarum super dicta convocacione confectarum astringendo et inducendo, nuncios insuper vestros litterarum sciencia preditos, plena potestate fulcitos, prudencia et experiencia cautos et providos, Deum timentes zelumque unionis habentes dignemini ad locum et diem prefatos, ut nobis auxilium et consilium salutare parte vestri tribuant, destinare, quatenus hec res sanctissima regalibus adiuta consiliis feliciorem consequatur effectum et interim providencia regalis dignetur ver- suciis inimici humani generis obviare, qui ab inicio ruine sue non cessavit vulnerare caritatem, pacem turbare et humanum genus invidie felle inficere, quatenus, si eius suggestione con- tendentes ipsi de papatu mundum tam diu affligantes et in scis- mate miserabiliter detinentes tendicula sua capciosa ad impe- diendum premissa nunc blandis et mendosis suggestionibus, nunc processibus aut aliis fucatis coloribus tenderent, talia regalis pro- videncia dissolvat atque attendat, cuius momenti et quorsum tendant, videlicet ad impediendum unionem et pacem ac bonum Christianitatis et ecclesie sancte, ac ex modis et actibus per eos tanto tempore in extinctionem19 Christianitatis tentis et servatis regalis circumspectio dolos ex indiciis preteritis facie perspicuis eliciat et eorum nequicie tela virtuose refellat. Nos enim, sere- nissime princeps, non obstantibus quibuscumque eorum vel alte- rius ipsorum ad impediendum premissa interpositis vel inter- ponendis prohibicionibus atque processibus, quos vicio nullita- tis non dubitamus tamquam contra Deum manifeste et contra pacem populi, ad quam ipsi et nos procurandam tenemur totis viribus atque multipliciter sumus astricti, fore subiectos, sumus dispositi cum reverendissimis patribus alterius collegii, cum qui- bus et ipsi nobiscum, inspirante Spiritus sancti gracia, ad hoc sanctum propositum sumus uniti, prosequi huiusmodi sanctam unionem et ipsam salutarem convocacionem viis et modis supra- dictis et in copiis, de quibus supra fit mencio, plenius compre- hensis. Postremo quia (f. 40) cor regis in Dei manu est, et quo- cumque voluerit, inclinabit illud2°, divinam clemenciam exoramus, ut in sue religionis studio, in integritate mentis et fidei unitate inclinet cor vestrum et corroboret in hoc pio opere exequendo et conservare dignetur temporibus pacificis et longevis vestram 71
ipsam attente exorantes per viscera dominil7 Jesu Christi, per quem reges regnant et principes dominanturis, et a quo spe- cialiter vestrum sacratissimum Romanorum regnum pro com- muni iusticia et sue militantis ecclesie, quam suo fundavit saguine [!] precioso, quatenus prefatam, convocacionem lauda- bilem foveat eidemque favores benignos et auxilium, ut princi- pem catholicum decet, impendat et cooperari dignetur, ut opta- tum sorciatur effectum, reges et principes sagwinis [ !] propin- quitate et alia racione vobis subiectos atque coniunctos, ut simi- liter faciant, litteris vestris ac salutaribus monitis inducendo (f. 39°) ac eciam exhortando, prelatos regni vestri ad hoc, ut ad convocacionem veniant predictam vel instructos procuratores mittant secundum formam litterarum super dicta convocacione confectarum astringendo et inducendo, nuncios insuper vestros litterarum sciencia preditos, plena potestate fulcitos, prudencia et experiencia cautos et providos, Deum timentes zelumque unionis habentes dignemini ad locum et diem prefatos, ut nobis auxilium et consilium salutare parte vestri tribuant, destinare, quatenus hec res sanctissima regalibus adiuta consiliis feliciorem consequatur effectum et interim providencia regalis dignetur ver- suciis inimici humani generis obviare, qui ab inicio ruine sue non cessavit vulnerare caritatem, pacem turbare et humanum genus invidie felle inficere, quatenus, si eius suggestione con- tendentes ipsi de papatu mundum tam diu affligantes et in scis- mate miserabiliter detinentes tendicula sua capciosa ad impe- diendum premissa nunc blandis et mendosis suggestionibus, nunc processibus aut aliis fucatis coloribus tenderent, talia regalis pro- videncia dissolvat atque attendat, cuius momenti et quorsum tendant, videlicet ad impediendum unionem et pacem ac bonum Christianitatis et ecclesie sancte, ac ex modis et actibus per eos tanto tempore in extinctionem19 Christianitatis tentis et servatis regalis circumspectio dolos ex indiciis preteritis facie perspicuis eliciat et eorum nequicie tela virtuose refellat. Nos enim, sere- nissime princeps, non obstantibus quibuscumque eorum vel alte- rius ipsorum ad impediendum premissa interpositis vel inter- ponendis prohibicionibus atque processibus, quos vicio nullita- tis non dubitamus tamquam contra Deum manifeste et contra pacem populi, ad quam ipsi et nos procurandam tenemur totis viribus atque multipliciter sumus astricti, fore subiectos, sumus dispositi cum reverendissimis patribus alterius collegii, cum qui- bus et ipsi nobiscum, inspirante Spiritus sancti gracia, ad hoc sanctum propositum sumus uniti, prosequi huiusmodi sanctam unionem et ipsam salutarem convocacionem viis et modis supra- dictis et in copiis, de quibus supra fit mencio, plenius compre- hensis. Postremo quia (f. 40) cor regis in Dei manu est, et quo- cumque voluerit, inclinabit illud2°, divinam clemenciam exoramus, ut in sue religionis studio, in integritate mentis et fidei unitate inclinet cor vestrum et corroboret in hoc pio opere exequendo et conservare dignetur temporibus pacificis et longevis vestram 71
Strana 72
invictissimam maicstatem. Datum in castro seu loco Liburnii Pisane diocesis sub trium priorum nostrorum sigillis, die vigesi- maquarta mensis Junii, indictione prima, anno a nativitate do- mini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. Zur Frage der Zurückdatierung vgl. oben Einleitung. Das Schreiben selbst wurde dem König, gleidzeitig mit der anschlieftenden Nach- schrift und den Anlagen durch den Abt Johann von S. Justina (Padua) überbracht, der am 20. September 1408 als Gesandter der Kardinäle aus Pisa nac Deutschland abreiste. Siche unten Anhang I, G. Post quam, serenissime princeps, ad unionis confusionem ab utroque de papatu contendencium factam sicut ordinacionem et convocandas obediencias suas separatim, videlicet domino Gre- gorio apud provinciam Ravennatensem vel Aquilegiensem in die pentecostes, et domino qui se Benedictum dicit apud Perpiania- num in Aragonia in festo Omnium sanctorum, et secundo per dominum Gregorium similiter alia est ordinata bulla ad omnes Christifideles sub quarto Ydus Julii, in qua declarat quod sue fuit voluntatis est et, ut in Deo sperat, crit pure et fideliter ser- vare formam et intencionem suorum iuramentorum, voti et pro- missionis in conclavi factorum, atque nos convocat ad tractan- dum secum cum cardinalibus a se de facto creatis super negocio unionis. Que tamen convocacionis littere ultimo per dominum Gregorium date qualiter ad finem tendant unionis, litterarum series patenter ostendit, cum quia ex convocacionibus separatis diversarum obedienciarum et ad loca diversa et remotissima et diverso tempore nullatenus sequi valeat unio nec aliquid con- cludi, cum talia ex utriusque pendeant facto, tum quia rebus sic stantibus, ut unio detur, convocacio exigitur utriusque obedien- cic simul et tocius universalis ecelesic secundum canonicas sanc- tiones ac sanctorum patrum instituta et consuctudinem hactenus in talibus observatam. Nostra autem congregacio de tota et uni- versali ecclesia cst, ex qua sequi valeat unio, et si bono ambo forent voluntatis, ut asscrunt, nostre pocius assentirent congre- gacioni de tota ecclesia, quam novas facerent et particulares, ex quibus nichil aliud sequi potest quam scismatis confirmacio. Ex quibus eciam fraus detegitur secunde bulle domini (f. 40") Gre- gorii, cum nil restet noviter tractari, sed sola restet execucio voti et iuramenti, quam faciliter potest et de facili expedire pro- curatorem constituendo ad cedendum. Ipse autem conatur illam ad novos reducere tractatus et amfractus ad primordialia redu- cendo principia, quasi materia satis non sit trita, que in se noto- ria est, et quasi satis per ipsum varictatibus ct vacillacionibus retro non fuit intricata, cum quia ex suis tractatibus, altera parte sic in remotis partibus agente, nichil nisi scismatis confirmacio sequi potest, tum quia, in quantum nos ad se convocat, hoc non sit propter illud aliud, nisi ut nos segreget a collegio alterius par- tis, ut sic, eis discedentibus et a nobis separatis, convocacio hec universalis ecclesie et utriusque obediencie, ex qua sola rebus sic stantibus dari potest unio, de nostris manibus auferatur et 72
invictissimam maicstatem. Datum in castro seu loco Liburnii Pisane diocesis sub trium priorum nostrorum sigillis, die vigesi- maquarta mensis Junii, indictione prima, anno a nativitate do- mini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. Zur Frage der Zurückdatierung vgl. oben Einleitung. Das Schreiben selbst wurde dem König, gleidzeitig mit der anschlieftenden Nach- schrift und den Anlagen durch den Abt Johann von S. Justina (Padua) überbracht, der am 20. September 1408 als Gesandter der Kardinäle aus Pisa nac Deutschland abreiste. Siche unten Anhang I, G. Post quam, serenissime princeps, ad unionis confusionem ab utroque de papatu contendencium factam sicut ordinacionem et convocandas obediencias suas separatim, videlicet domino Gre- gorio apud provinciam Ravennatensem vel Aquilegiensem in die pentecostes, et domino qui se Benedictum dicit apud Perpiania- num in Aragonia in festo Omnium sanctorum, et secundo per dominum Gregorium similiter alia est ordinata bulla ad omnes Christifideles sub quarto Ydus Julii, in qua declarat quod sue fuit voluntatis est et, ut in Deo sperat, crit pure et fideliter ser- vare formam et intencionem suorum iuramentorum, voti et pro- missionis in conclavi factorum, atque nos convocat ad tractan- dum secum cum cardinalibus a se de facto creatis super negocio unionis. Que tamen convocacionis littere ultimo per dominum Gregorium date qualiter ad finem tendant unionis, litterarum series patenter ostendit, cum quia ex convocacionibus separatis diversarum obedienciarum et ad loca diversa et remotissima et diverso tempore nullatenus sequi valeat unio nec aliquid con- cludi, cum talia ex utriusque pendeant facto, tum quia rebus sic stantibus, ut unio detur, convocacio exigitur utriusque obedien- cic simul et tocius universalis ecelesic secundum canonicas sanc- tiones ac sanctorum patrum instituta et consuctudinem hactenus in talibus observatam. Nostra autem congregacio de tota et uni- versali ecclesia cst, ex qua sequi valeat unio, et si bono ambo forent voluntatis, ut asscrunt, nostre pocius assentirent congre- gacioni de tota ecclesia, quam novas facerent et particulares, ex quibus nichil aliud sequi potest quam scismatis confirmacio. Ex quibus eciam fraus detegitur secunde bulle domini (f. 40") Gre- gorii, cum nil restet noviter tractari, sed sola restet execucio voti et iuramenti, quam faciliter potest et de facili expedire pro- curatorem constituendo ad cedendum. Ipse autem conatur illam ad novos reducere tractatus et amfractus ad primordialia redu- cendo principia, quasi materia satis non sit trita, que in se noto- ria est, et quasi satis per ipsum varictatibus ct vacillacionibus retro non fuit intricata, cum quia ex suis tractatibus, altera parte sic in remotis partibus agente, nichil nisi scismatis confirmacio sequi potest, tum quia, in quantum nos ad se convocat, hoc non sit propter illud aliud, nisi ut nos segreget a collegio alterius par- tis, ut sic, eis discedentibus et a nobis separatis, convocacio hec universalis ecclesie et utriusque obediencie, ex qua sola rebus sic stantibus dari potest unio, de nostris manibus auferatur et 72
Strana 73
scisma perpetuetur. Ex quibus et retrogestis supra narratis satis patet, qualiter fuerit retro bone intencionis, qualiter de presenti sit et verisimiliter et presumptive in futurum erit qualiterque talibus varietatibus ab aliquo bono viro aures sint prebende. Nolit ergo serenitas vestra talia velut inania et in confusionem emanancia unionis attendere, quoniam nobis, qui viam amplec- timur a sacris canonibus approbatam, pium prebeatis auxilium et favorem, ut superius est petitum. Als Anlagen, beide von denselben Kardinälen verfaft, waren dem Brief beigefügt: 1) ein Schreiben an Gregor XII. (offenbar: Dominus et Salvator noster vom 16. Juli 1408, gedruckt bei Raynald ad ann. 1408 n. 33—39 = Mansi XXVII 50—56), 2) das an die Prälaten, hier an den Erzbischof von Köln und die Prälaten und Domkapitel der Kölner Kirchenprovinz gerichtete Konzileinberufungsschreiben: Quanta solli- citudinis cura vom 24. Juni 1408. Zu letzterem siche unten Anhang I, A 1. 1 Hs.: dubitam. 2 Is.: temporis. 1 Cor. 5, 5. 3 Hs.: percipitat. 4 2 Cor. 10, 8. 5 Vgl. 2 Tim. 4, 2. s Hs.: inmanem. Vielleicht inmaniter? 7 Hs.: adepta. 7' Siche oben n. 21. 8 Das Schreiben ist verloren ge- gangen. Es trug das Datum des 12. Mai 1408. Vgl. Günther, in: Neues Archiv 41 (1917) 641 f. ° Hs.: cuntisque. 10 Hs.: unitate. 11 Hs.: corpore. 12 Hs.: vocita. 19 Hs.: nec. 14 Hs.: principes. 15 Hs.: regalitas. 16 c. 20, C. XXIII q. 5. 17 Hs.: nunc. 18 Prov. 8, 15. 19 Hs.: exclusionem. 20 Prov. 21. 1. 32. Schreiben derselben Kardinäle an den Hochmeister des Deutschordens Ulrich von Jungingen: Ankündigung des Konzils in Pisa. Pisa, den 24. Juni 1408 (zurückdatiert). V. f. 7—8; V. 4171 f. 4'—5; O. 111 f. 4—4'; T. f. 4'—5. Littera missa domino generali magistro ordinis domus beate Marie Theutonicorum et presentata sibi per dictum nuncium.1 (F. 7") Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sancte Romane ecclesie cardinales etc. magnifico et potenti do- mino fratri Ulrico magistro generali ordinis hospitalis domus beate Marie Theutonicorum salutem in Domino sempiternam. Percepistis, non ambigimus, tam veracissima fama quam scrip- tionibus nostris, quod a domino Gregorio, spretis calcatisque per eum votis, iuramentis et promissionibus suis de conficiendo sacratissimam in Dei ecclesia unionem per viam pure et simpli- citer cessionis et renunciacionis, quam diabolicam asserens postea reprobavit, non ad illam, sed ad scisma fovendum, bona ecclesie dissipandum suosque contra Deum et iusticiam inque bonorum virorum plurium ignominiam promovendum et sublimandum, cum domino Petro de Luna, Benedicto parte ex altera nominato, colludendum Christianumque populum illudendum intendente, cupiditate terrenarum rerum ducto oblitoque celestium et eter- 1 Johann Abeczier, decretorum doctor. Vgl. Günther, Neues Archiv 41 (1917) 659 ff. Seine Beglaubigung wurde ilm unter dem 27. Juni 1408 ausgestellt. Siehe unten n. 38. 73
scisma perpetuetur. Ex quibus et retrogestis supra narratis satis patet, qualiter fuerit retro bone intencionis, qualiter de presenti sit et verisimiliter et presumptive in futurum erit qualiterque talibus varietatibus ab aliquo bono viro aures sint prebende. Nolit ergo serenitas vestra talia velut inania et in confusionem emanancia unionis attendere, quoniam nobis, qui viam amplec- timur a sacris canonibus approbatam, pium prebeatis auxilium et favorem, ut superius est petitum. Als Anlagen, beide von denselben Kardinälen verfaft, waren dem Brief beigefügt: 1) ein Schreiben an Gregor XII. (offenbar: Dominus et Salvator noster vom 16. Juli 1408, gedruckt bei Raynald ad ann. 1408 n. 33—39 = Mansi XXVII 50—56), 2) das an die Prälaten, hier an den Erzbischof von Köln und die Prälaten und Domkapitel der Kölner Kirchenprovinz gerichtete Konzileinberufungsschreiben: Quanta solli- citudinis cura vom 24. Juni 1408. Zu letzterem siche unten Anhang I, A 1. 1 Hs.: dubitam. 2 Is.: temporis. 1 Cor. 5, 5. 3 Hs.: percipitat. 4 2 Cor. 10, 8. 5 Vgl. 2 Tim. 4, 2. s Hs.: inmanem. Vielleicht inmaniter? 7 Hs.: adepta. 7' Siche oben n. 21. 8 Das Schreiben ist verloren ge- gangen. Es trug das Datum des 12. Mai 1408. Vgl. Günther, in: Neues Archiv 41 (1917) 641 f. ° Hs.: cuntisque. 10 Hs.: unitate. 11 Hs.: corpore. 12 Hs.: vocita. 19 Hs.: nec. 14 Hs.: principes. 15 Hs.: regalitas. 16 c. 20, C. XXIII q. 5. 17 Hs.: nunc. 18 Prov. 8, 15. 19 Hs.: exclusionem. 20 Prov. 21. 1. 32. Schreiben derselben Kardinäle an den Hochmeister des Deutschordens Ulrich von Jungingen: Ankündigung des Konzils in Pisa. Pisa, den 24. Juni 1408 (zurückdatiert). V. f. 7—8; V. 4171 f. 4'—5; O. 111 f. 4—4'; T. f. 4'—5. Littera missa domino generali magistro ordinis domus beate Marie Theutonicorum et presentata sibi per dictum nuncium.1 (F. 7") Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sancte Romane ecclesie cardinales etc. magnifico et potenti do- mino fratri Ulrico magistro generali ordinis hospitalis domus beate Marie Theutonicorum salutem in Domino sempiternam. Percepistis, non ambigimus, tam veracissima fama quam scrip- tionibus nostris, quod a domino Gregorio, spretis calcatisque per eum votis, iuramentis et promissionibus suis de conficiendo sacratissimam in Dei ecclesia unionem per viam pure et simpli- citer cessionis et renunciacionis, quam diabolicam asserens postea reprobavit, non ad illam, sed ad scisma fovendum, bona ecclesie dissipandum suosque contra Deum et iusticiam inque bonorum virorum plurium ignominiam promovendum et sublimandum, cum domino Petro de Luna, Benedicto parte ex altera nominato, colludendum Christianumque populum illudendum intendente, cupiditate terrenarum rerum ducto oblitoque celestium et eter- 1 Johann Abeczier, decretorum doctor. Vgl. Günther, Neues Archiv 41 (1917) 659 ff. Seine Beglaubigung wurde ilm unter dem 27. Juni 1408 ausgestellt. Siehe unten n. 38. 73
Strana 74
norum penitus, tamquam a nutritore scismatis antiquati, quod de iure heresim sapere minime dubitatur, ut exoneracioni con- scienciarum nostrarum et prefate unioni consuleremus pericula- que nostris personis ymminencia evitaremus, cum deliberacione discessimus, quoniam poterat de unione ipsa et pace fidelium alias totaliter desperari. Nobis igitur cum revendissimis dominis dominis de (f. 8) collegio partis alterius unitis pro scismatis ex- tirpacione totali et unitate ecclesiastica et pace danda populo Christiano generale concilium universalis ccclesic ad civitatem Pisarum ct in ea in annunciacionis gloriosissime virginis festo proxime futuro, a qua salus inchoavit, hac omnium ac pre ceteris via clecta saluberrima, convocamus, ut litterarum nostrarum pa- tencium, quas metropolitano superinde dirigimus,2 tenore abunde crit vestra paternitas informata. Quamobrem vos affectuosissime hortamur et per asparsionum sagwinis domini nostri Jesu Christi iuramenti et obligacionum vincula, quibus estis Romanc ecclesie, de cuius reintegracione nunc agitur, obligati, requirimus, quate- nus loco et tempore supradictis ad dictum concilium et in co veniatis et comparcatis secundum dictarum litterarum continen- ciam et tenorem, ut indubie de vestra caritate speramus. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis dic vigesimaquarta mensis Junii prima indictione [anno] millesimoquadringentesimo- octavo. 2 Quanta sollicitudinis cura vom gleidhen Datum. Siehe dazu un- ten Anhang I A. 33. Dieselben Kardinäle fordern den Hochmeister des Deutschen Ordens auf, Gregor XII. die Gefolgschaft zu entziehen. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 15—16; V. 4171 f. 7—7'; O. 111 f. 7'—8; T. f. 8' -9'. Sequitur una alia littera missa dicto magistro generali ordi- nis beate Marie Theutonicorum et presentata sibi per dictum nuncium. Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Cum primum huc venimus, ut conveniens visum fuit, litteras super occurentibus in Dei ccclesia scriptas' die XIIII mensis proxime decursi paternitati vestre direximus, quarum copiam inclusam presentibus, fido nuncio occurrente, destinare decrevimus, ne deficiat, quin illarum continencia plene ad noticiam vestram de- veniat, considerantes inter alios Christianorum prelatos ad vos non mediocriter pertinere emergencia in cadem ecclesia cogno- scere et pro ipsius honore et statu assistere et foverc. Videmus clare et cottidie palpamus apercius dominum Gregorium, cuius culpandos detestandosque modos iam insinuavimus, sua vota, iuramenta et promissiones parvipendentem et non ad sacratissi- mam ecclesie unionem, ad quam conficiendam assumptus extitit, dispositum, sed ad ipsius contrarium pocius et penitus scisma 74
norum penitus, tamquam a nutritore scismatis antiquati, quod de iure heresim sapere minime dubitatur, ut exoneracioni con- scienciarum nostrarum et prefate unioni consuleremus pericula- que nostris personis ymminencia evitaremus, cum deliberacione discessimus, quoniam poterat de unione ipsa et pace fidelium alias totaliter desperari. Nobis igitur cum revendissimis dominis dominis de (f. 8) collegio partis alterius unitis pro scismatis ex- tirpacione totali et unitate ecclesiastica et pace danda populo Christiano generale concilium universalis ccclesic ad civitatem Pisarum ct in ea in annunciacionis gloriosissime virginis festo proxime futuro, a qua salus inchoavit, hac omnium ac pre ceteris via clecta saluberrima, convocamus, ut litterarum nostrarum pa- tencium, quas metropolitano superinde dirigimus,2 tenore abunde crit vestra paternitas informata. Quamobrem vos affectuosissime hortamur et per asparsionum sagwinis domini nostri Jesu Christi iuramenti et obligacionum vincula, quibus estis Romanc ecclesie, de cuius reintegracione nunc agitur, obligati, requirimus, quate- nus loco et tempore supradictis ad dictum concilium et in co veniatis et comparcatis secundum dictarum litterarum continen- ciam et tenorem, ut indubie de vestra caritate speramus. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis dic vigesimaquarta mensis Junii prima indictione [anno] millesimoquadringentesimo- octavo. 2 Quanta sollicitudinis cura vom gleidhen Datum. Siehe dazu un- ten Anhang I A. 33. Dieselben Kardinäle fordern den Hochmeister des Deutschen Ordens auf, Gregor XII. die Gefolgschaft zu entziehen. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 15—16; V. 4171 f. 7—7'; O. 111 f. 7'—8; T. f. 8' -9'. Sequitur una alia littera missa dicto magistro generali ordi- nis beate Marie Theutonicorum et presentata sibi per dictum nuncium. Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Cum primum huc venimus, ut conveniens visum fuit, litteras super occurentibus in Dei ccclesia scriptas' die XIIII mensis proxime decursi paternitati vestre direximus, quarum copiam inclusam presentibus, fido nuncio occurrente, destinare decrevimus, ne deficiat, quin illarum continencia plene ad noticiam vestram de- veniat, considerantes inter alios Christianorum prelatos ad vos non mediocriter pertinere emergencia in cadem ecclesia cogno- scere et pro ipsius honore et statu assistere et foverc. Videmus clare et cottidie palpamus apercius dominum Gregorium, cuius culpandos detestandosque modos iam insinuavimus, sua vota, iuramenta et promissiones parvipendentem et non ad sacratissi- mam ecclesie unionem, ad quam conficiendam assumptus extitit, dispositum, sed ad ipsius contrarium pocius et penitus scisma 74
Strana 75
foventem per multa et inania verba tactos (f. 15') Christicolas ludificantem et in diutinis angustiis et tenebris retinentem. Huius perniciosi morbi salubris medicina et necessaria sola est, ut sibi universaliter obediencia subtrahatur, ad quam subtrahendum unusquisque tenetur pro peccati mortalis evitacione, cum sine eo esse non possit, qui obediendo fovet scisma, unde tot animarum et corporum pericula oriuntur, ut qui solum cupiditate et ambi- cione rerum temporalium tractus Dei metu ad sua vota, pro- missiones et iuramenta non movetur implenda, cohartacione tem- porali compellatur invitus nec secum in perdicionem dominicum gregem trahat. Quamobrem caritatem vestram affectuosissime hortamur et precamur, ut in cunctis partibus vestris eidem et presto omnem obedienciam subtrahatis et ad similiter faciendum principes, prelatos et dominos alios exhortemini, sperantes indu- bie, quod per cunctos libentibus fiet animis, cum modos moresque eius iam detectos omnes merito detestentur et horreant, hac enim via inter breve temporis spacium Romane ecclesie tam diu distracte et lacerate, pestifero extirpato scismate, referrentur unitas et cunctis Christifidelibus pax optata, et cum noscatis cau- sam ecclesie iustissimam. Dei gracia, cuius est bene succurrere, postquam huc venimus, quatuor ex nobis cum totidem de domi- nis de collegio partis alterius Liburnii mari hinc per XV miliaria de nostris distantis iam duabus vicibus convenerunt ad videndum tractandumque, que ad easdem unionem et pacem desideratissi- mas pertinere visa sunt. Et iam cum ipso collegio partis alterius in concordia plena sumus sperantesque omnino, quod inter pau- eos dies, cum dominus Avinionensis die Veneris XV mensis huius de Portuveneriis [!] discesserit, tribus de suis pretensis cardina- libus tantummodo comitatus, novem aliis remanentibus, cum qui- bus subito convenimus, de duobus collegiis unum, auctore Do- mino, faciemus. Quo peracto in Altissimo confidimus viis debitis, maturis et necessariis ipsiusque infinita cooperante gratia et aliorum catholicorum principum et prelatorum auxilio et favore rem inchoatam in prefate sanctissime unionis et pacis effectum fructumque deducere, vestram reverenciam hortantes ac precan- tes, ut in Altissimo hoc opere nobiscum assistere placeat con- ciliis, auxiliis et favoribus oportunis, sicut ad vestram vestrique insignis ordinis dignitatem spectare cognoscitur, libenter ad grata et placita vestra parati. Datum Pisis XXVII Junii sub trium priorum nostrorum sigillis, indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. 1 Siehe oben n. 21. 34. Weitere Schreiben mit dem gleichen Wortlaut und Datum wie an den Deutschmeister gehen an die preußischen und andere Bischöfe. V. f. 13'—14; V. 4171 f. 6'—7; O. 111 f. 7—7'; T. f. 8—8'. 75
foventem per multa et inania verba tactos (f. 15') Christicolas ludificantem et in diutinis angustiis et tenebris retinentem. Huius perniciosi morbi salubris medicina et necessaria sola est, ut sibi universaliter obediencia subtrahatur, ad quam subtrahendum unusquisque tenetur pro peccati mortalis evitacione, cum sine eo esse non possit, qui obediendo fovet scisma, unde tot animarum et corporum pericula oriuntur, ut qui solum cupiditate et ambi- cione rerum temporalium tractus Dei metu ad sua vota, pro- missiones et iuramenta non movetur implenda, cohartacione tem- porali compellatur invitus nec secum in perdicionem dominicum gregem trahat. Quamobrem caritatem vestram affectuosissime hortamur et precamur, ut in cunctis partibus vestris eidem et presto omnem obedienciam subtrahatis et ad similiter faciendum principes, prelatos et dominos alios exhortemini, sperantes indu- bie, quod per cunctos libentibus fiet animis, cum modos moresque eius iam detectos omnes merito detestentur et horreant, hac enim via inter breve temporis spacium Romane ecclesie tam diu distracte et lacerate, pestifero extirpato scismate, referrentur unitas et cunctis Christifidelibus pax optata, et cum noscatis cau- sam ecclesie iustissimam. Dei gracia, cuius est bene succurrere, postquam huc venimus, quatuor ex nobis cum totidem de domi- nis de collegio partis alterius Liburnii mari hinc per XV miliaria de nostris distantis iam duabus vicibus convenerunt ad videndum tractandumque, que ad easdem unionem et pacem desideratissi- mas pertinere visa sunt. Et iam cum ipso collegio partis alterius in concordia plena sumus sperantesque omnino, quod inter pau- eos dies, cum dominus Avinionensis die Veneris XV mensis huius de Portuveneriis [!] discesserit, tribus de suis pretensis cardina- libus tantummodo comitatus, novem aliis remanentibus, cum qui- bus subito convenimus, de duobus collegiis unum, auctore Do- mino, faciemus. Quo peracto in Altissimo confidimus viis debitis, maturis et necessariis ipsiusque infinita cooperante gratia et aliorum catholicorum principum et prelatorum auxilio et favore rem inchoatam in prefate sanctissime unionis et pacis effectum fructumque deducere, vestram reverenciam hortantes ac precan- tes, ut in Altissimo hoc opere nobiscum assistere placeat con- ciliis, auxiliis et favoribus oportunis, sicut ad vestram vestrique insignis ordinis dignitatem spectare cognoscitur, libenter ad grata et placita vestra parati. Datum Pisis XXVII Junii sub trium priorum nostrorum sigillis, indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. 1 Siehe oben n. 21. 34. Weitere Schreiben mit dem gleichen Wortlaut und Datum wie an den Deutschmeister gehen an die preußischen und andere Bischöfe. V. f. 13'—14; V. 4171 f. 6'—7; O. 111 f. 7—7'; T. f. 8—8'. 75
Strana 76
Littera missa domino episcopo Tarbatensi et presentata sibi per dictum nuncium. Reverende pater, amice noster carissime post salutem. Per- cepistis, non ambigimus ... (F. 14°) Item similes littere per omnia, prout supra proxime describuntur, mutatis mutandis misse fuerunt dominis infrascrip- tis et presentate cisdem per dictum nuncium videlicet: domino episcopo Warmiensi, dominis episcopo et capitulo Curoniensi, dominis episcopo et capitulo Osyliensi, domino epi- scopo Pomezaniensi, domino episcopo Culmensi, dominis episcopo et capitulo Revaliensi, (f. 15) dominis episcopo et capitulo Sam- biensi, domino episcopo Frisingensi, domino episcopo Pataviensi, domino episcopo Curoniensi, domino episcopo Vironiensi. Item simili modo domino abbati monasterii in Oliva, incipi- endo: Venerabilis pater, amice noster carissime etc. ut supra per omnia et sub eadem data. 35. Schreiben derselben Kardinäle an den Komtur zu Thorn und andere Würdentrâger des Deutschordens: Einladung zum Konzil. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 16—17; V. 4171 f. 7'—8; O. 111 f. 8—8'; T. f. 9'—10. Sequitur alia littera directa domino commendatori in Thorn dicti ordinis beate Marie Theutonicorum et presentata sibi per dictum nuncium. Venerabilis vir, amice noster carissime, post salutem. Per- cepistis, non ambigimus, tam veracissima fama ... Gleichlautend mit dem Schreiben an den Hochmeister Ulridh (oben n. 33). Doch lautet der Schluft anders: convocamus, ut litterarum nostrarum patencium, quas superinde dirigimus, tenore abunde vestra caritas erit plenius informata. Super quibus venerabili viro domino Johanni Abitzier, decretorum doctori et oratori nostro carissimo, quem pro negociis dicte sanctissime unionis in- formatum plenarie destinamus, caritati vestre nonnulla vobis vivis vocibus nostri parte referenda commisimus, cuius relatibus tamquam nostris certam fidem placeat impertiri. Valete. Datum Pisis XXVII Junii sub trium priorum nostrorum sigillis indic- tione prima, anno (f. 17) a nativitate domini Jesu Christi mille- limoquadringentesimo octavo. Mit diesem Schreiben wurde also gleidzeitig dic Beglaubigung des Gesandten verbunden, die für den Hochmeister, die Bischöfe und Domkapitel (n. 38) gesondert ausgefertigt war. Similes littere mutatis mutandis misse fuerunt et presentate ex parte dictorum cardinalium per dictum dominum Johannem 76
Littera missa domino episcopo Tarbatensi et presentata sibi per dictum nuncium. Reverende pater, amice noster carissime post salutem. Per- cepistis, non ambigimus ... (F. 14°) Item similes littere per omnia, prout supra proxime describuntur, mutatis mutandis misse fuerunt dominis infrascrip- tis et presentate cisdem per dictum nuncium videlicet: domino episcopo Warmiensi, dominis episcopo et capitulo Curoniensi, dominis episcopo et capitulo Osyliensi, domino epi- scopo Pomezaniensi, domino episcopo Culmensi, dominis episcopo et capitulo Revaliensi, (f. 15) dominis episcopo et capitulo Sam- biensi, domino episcopo Frisingensi, domino episcopo Pataviensi, domino episcopo Curoniensi, domino episcopo Vironiensi. Item simili modo domino abbati monasterii in Oliva, incipi- endo: Venerabilis pater, amice noster carissime etc. ut supra per omnia et sub eadem data. 35. Schreiben derselben Kardinäle an den Komtur zu Thorn und andere Würdentrâger des Deutschordens: Einladung zum Konzil. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 16—17; V. 4171 f. 7'—8; O. 111 f. 8—8'; T. f. 9'—10. Sequitur alia littera directa domino commendatori in Thorn dicti ordinis beate Marie Theutonicorum et presentata sibi per dictum nuncium. Venerabilis vir, amice noster carissime, post salutem. Per- cepistis, non ambigimus, tam veracissima fama ... Gleichlautend mit dem Schreiben an den Hochmeister Ulridh (oben n. 33). Doch lautet der Schluft anders: convocamus, ut litterarum nostrarum patencium, quas superinde dirigimus, tenore abunde vestra caritas erit plenius informata. Super quibus venerabili viro domino Johanni Abitzier, decretorum doctori et oratori nostro carissimo, quem pro negociis dicte sanctissime unionis in- formatum plenarie destinamus, caritati vestre nonnulla vobis vivis vocibus nostri parte referenda commisimus, cuius relatibus tamquam nostris certam fidem placeat impertiri. Valete. Datum Pisis XXVII Junii sub trium priorum nostrorum sigillis indic- tione prima, anno (f. 17) a nativitate domini Jesu Christi mille- limoquadringentesimo octavo. Mit diesem Schreiben wurde also gleidzeitig dic Beglaubigung des Gesandten verbunden, die für den Hochmeister, die Bischöfe und Domkapitel (n. 38) gesondert ausgefertigt war. Similes littere mutatis mutandis misse fuerunt et presentate ex parte dictorum cardinalium per dictum dominum Johannem 76
Strana 77
Albiczier [!] ambasiatorem per omnia et sub eadem data, ut pro- xime supra, dominis infrascriptis videlicet: dominis thesaurario, commendatori per regnum Bohemie, mareschchalco, magno commendatori, commendatori per ducatum Austrie, commendatori in Elbingo, domino Petro [Wormdit] pro- curatori dicti ordinis beate Marie Theutonicorum. 36. Schreiben derselben Kardinäle an Bürgermeister und Rat zu Thorn. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 18; V. 4171 f. 8'; O. 111 f. 9; T. f. 10'—11. Sequitur littera alia missa magistro civium, proconsulibus et consulibus opidi Thorensis et presentata eisdem per dictum nun- cium. Nobiles et egregii viri, amici nostri carissimi, post salutem. Percepistis, non ambigimus ... Gleichlautend mit dem Schreiben an den Komtur von Thorn. 37. Schreiben derselben Kardinäle an Dekan und Kapitel von Pomesanien, Ermland, Kulm und Dorpat. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 17—17'; V. 4171 f. 8-8'; O. 111 f. 8'—9; T. f. 10—10'. Sequitur littera missa dominis decano et capitulo ecclesie Pomezaniensis et presentata eisdem per dictum nuncium. Venerabiles viri, amici nostri carissimi, post salutem. Per- cepistis, non ambigimus ... Gleidhlautend mit dem ersten Schreiben an den Hodhmeister des Deutschen Ordens (oben n. 32). Der Schluf lautet: ... indubie de vestra caritate speramus. Datum Pisis vigesimaseptima Junii sub trium priorum nostrorum sigillis indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. Simili modo, ut supra, per omnia et sub eadem data misse fuerunt littere et presentate dominis infrascriptis mutatis mutan- dis videlicet: (f. 18) domino decano et capitulo ecclesie Warmiensis, domino decano et capitulo ecclesie Culmensis, domino decano et capitulo ecclesie Tarbatensis. 38. Dieselben Kardinüle beglaubigen ihren Gesandten Johann Abeczier beim Hodimeister des Deutschen Ordens, den Bischöfen von Freising und Dorpat, den Herzögen Leopold und Ernst von Osterreich und dem Herrn von Liechtenstein. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 18'—19; V. 4171 f. 8'; O. 111 f. 9.—10; T. f. 11. 77
Albiczier [!] ambasiatorem per omnia et sub eadem data, ut pro- xime supra, dominis infrascriptis videlicet: dominis thesaurario, commendatori per regnum Bohemie, mareschchalco, magno commendatori, commendatori per ducatum Austrie, commendatori in Elbingo, domino Petro [Wormdit] pro- curatori dicti ordinis beate Marie Theutonicorum. 36. Schreiben derselben Kardinäle an Bürgermeister und Rat zu Thorn. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 18; V. 4171 f. 8'; O. 111 f. 9; T. f. 10'—11. Sequitur littera alia missa magistro civium, proconsulibus et consulibus opidi Thorensis et presentata eisdem per dictum nun- cium. Nobiles et egregii viri, amici nostri carissimi, post salutem. Percepistis, non ambigimus ... Gleichlautend mit dem Schreiben an den Komtur von Thorn. 37. Schreiben derselben Kardinäle an Dekan und Kapitel von Pomesanien, Ermland, Kulm und Dorpat. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 17—17'; V. 4171 f. 8-8'; O. 111 f. 8'—9; T. f. 10—10'. Sequitur littera missa dominis decano et capitulo ecclesie Pomezaniensis et presentata eisdem per dictum nuncium. Venerabiles viri, amici nostri carissimi, post salutem. Per- cepistis, non ambigimus ... Gleidhlautend mit dem ersten Schreiben an den Hodhmeister des Deutschen Ordens (oben n. 32). Der Schluf lautet: ... indubie de vestra caritate speramus. Datum Pisis vigesimaseptima Junii sub trium priorum nostrorum sigillis indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. Simili modo, ut supra, per omnia et sub eadem data misse fuerunt littere et presentate dominis infrascriptis mutatis mutan- dis videlicet: (f. 18) domino decano et capitulo ecclesie Warmiensis, domino decano et capitulo ecclesie Culmensis, domino decano et capitulo ecclesie Tarbatensis. 38. Dieselben Kardinüle beglaubigen ihren Gesandten Johann Abeczier beim Hodimeister des Deutschen Ordens, den Bischöfen von Freising und Dorpat, den Herzögen Leopold und Ernst von Osterreich und dem Herrn von Liechtenstein. Pisa, den 27. Juni 1408. V. f. 18'—19; V. 4171 f. 8'; O. 111 f. 9.—10; T. f. 11. 77
Strana 78
Sequitur littera credencialis missa magistro generali ordinis beate Marie Theutonicorum et presentata sibi per dictum nun- cium. Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Mitti- mus presencialiter pro negociis ad effectum sacratissime unionis ecclesie spectanibus venerabilem virum dominum Johannem Am- biczier[!], decretorum doctorem nuncium et oratorem nostrum carissimum, de nostra intencione et dictis negociis plenissime in- formatum, cui nonnulla p. v. nostri parte vivis vocibus commisi- mus referenda. Eius (f. 19) ergo relatibus tamquam nostris be- nigno cum favore, ut tam sanctum et necessarium opus meretur, certam fidem placeat impertiri. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis XXVII Junii indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquad ringentesimooctavo. Item similes littere mutatis mutandis misse fuerunt et presen- tate per dictum nuncium credenciales dominis episcopo Frisin- gensi, episcopo Tarbatensi, Leopoldo et Ernesto ducibus Austrie, domino de Lictenstayn. 39. König Martin von Aragon begrüßtt die Uebersiedlung Bene- dikts XIII. nach Perpignan. Barcelona, den 10. Juli 1408. ACA. 2294 f. 62'. Pater sanctissime: Reverendum patrem in Christo Petrum archiepiscopum Terraconensem et nobilem Geraldum Alamanni de Cervilione militem camerlengum gubernatorem generalem Cathalonie principatus consiliarios nostros ambaxiatores vestre sanctitatis gratulanter excepimus ipsosque diligenter audivimus in hiis que eis sanctitas memorata nobis per eos tradidit relatura. Quibus attente perceptis vestre beatitudini respondemus, quod adventus sanctitatis eiusdem in nostri dominii partibus placidissi- mus advenit nostris affectibus et iocundus, sperantes firmissime in Filio Dei vivi quod in nostro dominio nostrisque temporibus zizania in vinca Domini in totius religionis christiane opprobrium proh dolor seminata in caritatis amenitatem et pacis iubilum di- vina inspirante gracia convertetur. Nos enim ... Datum Bar- chinone sub nostro sigillo secreto X die Julii anno a nativitate Domini MCCCCVIII. Rex Martinus Dominus rex in concilio mandavit michi Johanni de Tudela. 40. Die Herrschaft Florenz häll das Verweilen des Kardinals Orsini in ihrem Gebiet einstweilen noch nicht für erwünscht. Firenze, Mitte 1408. Fi. f. 88. Vicario s. Miniatis. — Karissimo nostro: Noi abbiamo rice- vuto tua lettera et inteso, quanto scrivi della venuta del cardi- 78
Sequitur littera credencialis missa magistro generali ordinis beate Marie Theutonicorum et presentata sibi per dictum nun- cium. Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Mitti- mus presencialiter pro negociis ad effectum sacratissime unionis ecclesie spectanibus venerabilem virum dominum Johannem Am- biczier[!], decretorum doctorem nuncium et oratorem nostrum carissimum, de nostra intencione et dictis negociis plenissime in- formatum, cui nonnulla p. v. nostri parte vivis vocibus commisi- mus referenda. Eius (f. 19) ergo relatibus tamquam nostris be- nigno cum favore, ut tam sanctum et necessarium opus meretur, certam fidem placeat impertiri. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis XXVII Junii indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquad ringentesimooctavo. Item similes littere mutatis mutandis misse fuerunt et presen- tate per dictum nuncium credenciales dominis episcopo Frisin- gensi, episcopo Tarbatensi, Leopoldo et Ernesto ducibus Austrie, domino de Lictenstayn. 39. König Martin von Aragon begrüßtt die Uebersiedlung Bene- dikts XIII. nach Perpignan. Barcelona, den 10. Juli 1408. ACA. 2294 f. 62'. Pater sanctissime: Reverendum patrem in Christo Petrum archiepiscopum Terraconensem et nobilem Geraldum Alamanni de Cervilione militem camerlengum gubernatorem generalem Cathalonie principatus consiliarios nostros ambaxiatores vestre sanctitatis gratulanter excepimus ipsosque diligenter audivimus in hiis que eis sanctitas memorata nobis per eos tradidit relatura. Quibus attente perceptis vestre beatitudini respondemus, quod adventus sanctitatis eiusdem in nostri dominii partibus placidissi- mus advenit nostris affectibus et iocundus, sperantes firmissime in Filio Dei vivi quod in nostro dominio nostrisque temporibus zizania in vinca Domini in totius religionis christiane opprobrium proh dolor seminata in caritatis amenitatem et pacis iubilum di- vina inspirante gracia convertetur. Nos enim ... Datum Bar- chinone sub nostro sigillo secreto X die Julii anno a nativitate Domini MCCCCVIII. Rex Martinus Dominus rex in concilio mandavit michi Johanni de Tudela. 40. Die Herrschaft Florenz häll das Verweilen des Kardinals Orsini in ihrem Gebiet einstweilen noch nicht für erwünscht. Firenze, Mitte 1408. Fi. f. 88. Vicario s. Miniatis. — Karissimo nostro: Noi abbiamo rice- vuto tua lettera et inteso, quanto scrivi della venuta del cardi- 78
Strana 79
nale de Glorsini in cotesta terra, te rispondiamo che tu va da al detto reverendissimo padre, et con quella honesta che saprai, gli dira che noi abbiamo sentito di sua venuta et che per certe buone ragioni et cagioni et per levare via sospetti et ancora per fuggire pericoli a noi non pare, che al presente esso debba venire qua, ma che e meglio torni in drieto, et cosi fa di confortallo a ritornare con quello honesto parlare, che saprai, non allegando pero alcuna particulare ragione, ma in sul generale sempre, sicche in conclusione esso comprenda, che la intentione nostra non e per ora ch' esso vengha piu in anzi, ma che si torni in- drieto. 41. Die Kardinäle fordern den König Martin von Sizilien unter Hinweis auf die ihm in der Kirche zukommenden Aufgaben auf, das von ihnen berufene Konzil zu beschicken und einst- weilen Gregor XII. alle Gefolgschaft zu entziehen. Livorno, den 16. Juli 1408. V. f. 28—32; O. 111 f. 15'—18'; T. f. 17'—21. Das Schreiben ging auch an andere Könige beider Obödienzen. Wo. f. 206'—209' ent- hält unter der Ueberschrift: Epistula cardinalium unitorum missa regi Francorum puldra sed non tota (unvollständig) die an den französischen König gerichtete Fassung. Als Formular, d. h. ohne die Anschrift eines bestimmten Empfängers, findet sich das Schreiben in D. f. 86'—89'. Littera ad reges pro concilio generalil. Miseracione divina episcopi presbyteri et dyaconi sacrosancte Romane ecclesie cardinales serenissimo principi et excellentissimo domino domino? Martino? Dei gracia regi Trinaclie salutem in Do- mino et in hiis que ad pacem sunt Jerusalem4 ferventer intendere et sancte matri ecclesie tam diu languenti et collapse ad resur- gendum manus regias porrigere adiutrices. Regium nomen ac genus regum inclitum a divinis scripturis sumpsit exordium, quod usque ad hec tempora custoditum longe lateque diffusum per totum orbem culmina regie maiestatis expan- dit. Et licet omnis potestas a Domino4 Deo’ sit, hec tamen regalis dignitas specialiter a Deo ordinata scribitur in psalmo': „Dominus iudicium tuum regi da et iusticiam tuam filio regis.“ Cuius disposicioni qui resistit, Dei ordinacioni resistit. Hinc scribitur prima Petri II7: „Estote subiecti omni humane creature, sive regi tamquam preexcellentis etc.“ Quorum regum officium Dominus breviter complectitur per? prophetam dicens: „Ecce constitui te super gentes et regna, ut evellas et dissipes1o, edifices et plantes“, quod postea magis explicite declaratur in canonell: „Regum“, in- quit' „est officium proprium facere iudicium ac iusticiam et eri- pere de manu calumpniancium vi oppressos, peregrinis pupillo et vidue qui facilius opprimuntur a potentibus prebere auxilium; et ut maiorem preceptorum Dei curam ipsis propheta iniceret, adiunxit [Wo. f. 207]: et ne12 solum eripiatis, sed ne paciamini 79
nale de Glorsini in cotesta terra, te rispondiamo che tu va da al detto reverendissimo padre, et con quella honesta che saprai, gli dira che noi abbiamo sentito di sua venuta et che per certe buone ragioni et cagioni et per levare via sospetti et ancora per fuggire pericoli a noi non pare, che al presente esso debba venire qua, ma che e meglio torni in drieto, et cosi fa di confortallo a ritornare con quello honesto parlare, che saprai, non allegando pero alcuna particulare ragione, ma in sul generale sempre, sicche in conclusione esso comprenda, che la intentione nostra non e per ora ch' esso vengha piu in anzi, ma che si torni in- drieto. 41. Die Kardinäle fordern den König Martin von Sizilien unter Hinweis auf die ihm in der Kirche zukommenden Aufgaben auf, das von ihnen berufene Konzil zu beschicken und einst- weilen Gregor XII. alle Gefolgschaft zu entziehen. Livorno, den 16. Juli 1408. V. f. 28—32; O. 111 f. 15'—18'; T. f. 17'—21. Das Schreiben ging auch an andere Könige beider Obödienzen. Wo. f. 206'—209' ent- hält unter der Ueberschrift: Epistula cardinalium unitorum missa regi Francorum puldra sed non tota (unvollständig) die an den französischen König gerichtete Fassung. Als Formular, d. h. ohne die Anschrift eines bestimmten Empfängers, findet sich das Schreiben in D. f. 86'—89'. Littera ad reges pro concilio generalil. Miseracione divina episcopi presbyteri et dyaconi sacrosancte Romane ecclesie cardinales serenissimo principi et excellentissimo domino domino? Martino? Dei gracia regi Trinaclie salutem in Do- mino et in hiis que ad pacem sunt Jerusalem4 ferventer intendere et sancte matri ecclesie tam diu languenti et collapse ad resur- gendum manus regias porrigere adiutrices. Regium nomen ac genus regum inclitum a divinis scripturis sumpsit exordium, quod usque ad hec tempora custoditum longe lateque diffusum per totum orbem culmina regie maiestatis expan- dit. Et licet omnis potestas a Domino4 Deo’ sit, hec tamen regalis dignitas specialiter a Deo ordinata scribitur in psalmo': „Dominus iudicium tuum regi da et iusticiam tuam filio regis.“ Cuius disposicioni qui resistit, Dei ordinacioni resistit. Hinc scribitur prima Petri II7: „Estote subiecti omni humane creature, sive regi tamquam preexcellentis etc.“ Quorum regum officium Dominus breviter complectitur per? prophetam dicens: „Ecce constitui te super gentes et regna, ut evellas et dissipes1o, edifices et plantes“, quod postea magis explicite declaratur in canonell: „Regum“, in- quit' „est officium proprium facere iudicium ac iusticiam et eri- pere de manu calumpniancium vi oppressos, peregrinis pupillo et vidue qui facilius opprimuntur a potentibus prebere auxilium; et ut maiorem preceptorum Dei curam ipsis propheta iniceret, adiunxit [Wo. f. 207]: et ne12 solum eripiatis, sed ne paciamini 79
Strana 80
quidem, ne vestra connivencia contingat cos ab aliis contrastari; et subiungit: si hec feceritis, o reges, retinebitis pristinam potesta- tem.“ Cum12' hoc siquidem officium subiectis impendere et red- dere racionem Deo in districto examine teneantur, forcius scire debent Deo se teneri reddere racionem de ecclesia sponsa Christi, qui eorum potestati dictam suam ecclesiam credidit committen- dami3. „Et hoc precipue pertinet ad reges seculi Christianos, ut temporibus suis pacatam velint esse ecclesiam matrem suam, unde spiritualiter nati sunt“14. Cum cnim secundum beatum Augusti- num omnipotens Deus largita regibus munera ad nominis sui glo- riam conspicit revocari, tanto largiora tribuit, quanto religionem suam'4 per cam15 dignitatem viderit ampliari. Sic itaque iuxta verbum propheticum1s reges servire debent Domino cum timore, si ea17 que contra iussa Domini sunt1s et eius sanctam ecclesiam, religiosa severitatel? prohibeant et compescant. Et hoc sacris2 est canonibus diffinitum, ut reges et principes eciam intra ecclesiam ad fidelium requisicionem21 iurisdiccionem exerceant et potestatis culmina teneant contra cos, qui corpus Christi hoc est ecclesiam Dei et tunicam Domini inconsutilem dividunt et minutatim per frustra discerpunt et Christi vincam (D. f. 87) velut vulpes ex- terminant [c. 25, C. XXIII q. 1]. In talibus nempe22 Spiritus sanc- tus, qui non descendit nisi in congregatos in unum scissurasque refugit, non habitare decretis sanctorum patrum sanccitum est. Commendantur insuper valde reges et principes a sanctis patri- bus, si huic rei dant23 operam, ut hii qui contra fidem et discipli- nam agunt et „ab ecclesie unitate divisi eius pacem iniquissime24 perturbare moliuntur, potestate regia comprimantur. Nec quid- quam magis est unde Deo sacrificium25 possint offere, quam si id ordinent, ut hii qui in suam et aliorum perniciem debacan- tur competenti debent vigore compesci“26. Quid plura ad idem Dei et sanctorum precepta inquirimus, cum generaliter dicat canon mille esse exempla et constituciones quibus evidenter cog- noscitur, ut facientes scissuras in sancta ecclesia non solum exi- liis sed eciam proscripcione rerum et dura custodia per publicas potestates debent27 coherceri. Ecce igitur circa unitatem ecclesie, sponse Christi, qui animam suam posuit pro ovibus suis27'. regie maiestatis officium non dissimulare, non tacere, ubi mater eius ccclesia graviter infirmatur. Dissimulare enim in principibus est peccatum gravissimum. Nam per hoc nutritur impunitas et malu voluntas, ut interior hostis corroboratur2s. Et canon2° dicit: Si ea quibus Deus vehementer offenditur insequi vel ulcisci deserimus29. ad irascendum utique divinam providenciam3° provocamus. Quin- ymo reges et principes in hac ulcione desides negligenterque31 facientes proculdubio culpam contrahunt, si delicta que possunt [f. 29] negligunt emendare. Scriptum quippe est 2: Non solum qui faciunt, sed cciam qui consenciunt facientibus participes iudi- cantur, multique33 nutriunt pestilenciam, dum simulant adhibere medicinam. Hiis itaque breviter de regum officiis explicitis (!) ad ea 80
quidem, ne vestra connivencia contingat cos ab aliis contrastari; et subiungit: si hec feceritis, o reges, retinebitis pristinam potesta- tem.“ Cum12' hoc siquidem officium subiectis impendere et red- dere racionem Deo in districto examine teneantur, forcius scire debent Deo se teneri reddere racionem de ecclesia sponsa Christi, qui eorum potestati dictam suam ecclesiam credidit committen- dami3. „Et hoc precipue pertinet ad reges seculi Christianos, ut temporibus suis pacatam velint esse ecclesiam matrem suam, unde spiritualiter nati sunt“14. Cum cnim secundum beatum Augusti- num omnipotens Deus largita regibus munera ad nominis sui glo- riam conspicit revocari, tanto largiora tribuit, quanto religionem suam'4 per cam15 dignitatem viderit ampliari. Sic itaque iuxta verbum propheticum1s reges servire debent Domino cum timore, si ea17 que contra iussa Domini sunt1s et eius sanctam ecclesiam, religiosa severitatel? prohibeant et compescant. Et hoc sacris2 est canonibus diffinitum, ut reges et principes eciam intra ecclesiam ad fidelium requisicionem21 iurisdiccionem exerceant et potestatis culmina teneant contra cos, qui corpus Christi hoc est ecclesiam Dei et tunicam Domini inconsutilem dividunt et minutatim per frustra discerpunt et Christi vincam (D. f. 87) velut vulpes ex- terminant [c. 25, C. XXIII q. 1]. In talibus nempe22 Spiritus sanc- tus, qui non descendit nisi in congregatos in unum scissurasque refugit, non habitare decretis sanctorum patrum sanccitum est. Commendantur insuper valde reges et principes a sanctis patri- bus, si huic rei dant23 operam, ut hii qui contra fidem et discipli- nam agunt et „ab ecclesie unitate divisi eius pacem iniquissime24 perturbare moliuntur, potestate regia comprimantur. Nec quid- quam magis est unde Deo sacrificium25 possint offere, quam si id ordinent, ut hii qui in suam et aliorum perniciem debacan- tur competenti debent vigore compesci“26. Quid plura ad idem Dei et sanctorum precepta inquirimus, cum generaliter dicat canon mille esse exempla et constituciones quibus evidenter cog- noscitur, ut facientes scissuras in sancta ecclesia non solum exi- liis sed eciam proscripcione rerum et dura custodia per publicas potestates debent27 coherceri. Ecce igitur circa unitatem ecclesie, sponse Christi, qui animam suam posuit pro ovibus suis27'. regie maiestatis officium non dissimulare, non tacere, ubi mater eius ccclesia graviter infirmatur. Dissimulare enim in principibus est peccatum gravissimum. Nam per hoc nutritur impunitas et malu voluntas, ut interior hostis corroboratur2s. Et canon2° dicit: Si ea quibus Deus vehementer offenditur insequi vel ulcisci deserimus29. ad irascendum utique divinam providenciam3° provocamus. Quin- ymo reges et principes in hac ulcione desides negligenterque31 facientes proculdubio culpam contrahunt, si delicta que possunt [f. 29] negligunt emendare. Scriptum quippe est 2: Non solum qui faciunt, sed cciam qui consenciunt facientibus participes iudi- cantur, multique33 nutriunt pestilenciam, dum simulant adhibere medicinam. Hiis itaque breviter de regum officiis explicitis (!) ad ea 80
Strana 81
[Wo. f. 207'] descendimus, propter que superius sic prefati sumus. Novit namque vestra regalis sublimitas inferiora quoque34 membra non latuit, ecclesia sponsa Christi per regeneracionis lavachrum35 mater nostra quot adversa pertulerit quotque repetitis malleis3s crebrisque tunsionibus subiacuerit, adeo ut columpna Dei viventis iam pene videretur concussa tam fortiter collabi et sagena summi piscatoris procellis intumescentibus cogeretur in naufragii'7 pro- funda38 submergi, et adeo in singulis suis membris affecta ac den- tibus pravorum et iniquorum hominum lacerata ut dolenter et cum lacrimis de ipsa3 cum Isaia4° dicere41 valeamus: „A pedis planta usque ad verticem capitis non est in ea sanitas“. Qua in sua integritate manente florebant omnia, videlicet litterarum stu- dia, in prelatis devocio et sciencia42, in timore censura eccle- siastica, in populis erga clerum honorificencia, in regibus et43 principibus4s iusticia pax et concordia, alta et magnifica eccle- siarum et monasteriorum edificia, in temporalibus omnium afflu- encia. Hiis autem omnibus nunc fere exulantibus extra Christiane religionis terminos cum mentis amaritudne illud44 dicere possu- mus: „Obscuratum est aurum et45 mu(D. 87')tatus est color opti- mus“. Obscuratur enim aurum, dum iusticie pulchritudo deseritur; color mutatur, cum4 splendor ecclesie, sponse Christi, qui illumi- nat omnem hominem venientem in hunc mundum4', in feditatem scismatis perfidia et nequicia47 malignorum convertitur. Unde autem tot nepharia ac47 mala provenerunt4s, omnibus manifestum est, ex hoc videlicet nefando49 bello et contencione civili inter duos nempe tantummodo causa usurpandi sacerdocium magnum, ad quod5 quondam antiqui trahebantur inviti5l, et proni ad marti- 1 Diese Ueberschrift auch in D. 2 Die folgenden 5 Worte fehlen in D. 3 Der Vorname des (französischen) Königs fehlt in Wo. 4 Fehlt in Wo. 5 Fehlt in D. s V.: psalmis. Siche Psal. 71, 2. 7 Fehlt in V. und D. Siehe 1 Petr. 2, 13. 8 Wo.: precellenti. 9 Fehlt in V. Es han- delt sich um Jerem. 1, 10. 10 V. und Wo.: discipes. 11 C. 23, C. XXIII q 5. 12 V.: non. 12' Fehlt in D. und Wo. 13 Siehe c. 20, C. XXIII q. 5. 14 Siehe c. 39, C. XXIII q. 4. 14' V.: religioni sue; Wo.: religionis sue. 15 Wo.: eum. Die bessere Lesart des hier angezogenen c. 48, C. XXIII q. 4 schlieft: tanto largiora tribuit, quanto per ea religionis sue dignita- tem viderit ampliari. 16 Psal. 2, 11. 17 Fehlt in Wo. 18 V.: fiunt; Wo.: fiant. 19 D.: serenitate. 20 V.: sacrum. Siehe z. B. c. 20, 42—45, C. XXIII q. 5. 21 Wo.: requisicionem fidelium. 22 Fehlt in Wo. 23 Wo.: dent. 24 V.: nequissime. 25 V. officium. 20 C. 44, C. XXIII q. 5. 26' C. 43, C. XXIII q. 5. 27 W.: debeant. 27 Nach Joan. 10, 11. 28 c. 2, C. XXIII q. 1. 29 C. 50, C. XXIII q. 4. 29' Wo.: differimus. 30 D.: clemen- ciam. Die gebräudhlichere Lesart ist pacienciam. 31 V. und Wo. (ur- sprünglich auch D.) negligentesque. Žur Sache siehe c. 26, C. XXIII q. 5; c. 12, C. XXIII q. 8. 32 Vgl. Luc. 11, 48; 2. Thess. 2, 11; Rom. 1, 32; Levit. 20, 5. 33 D.: multaque; Wo.: multumque. 34 S. Wo.; V. und D.: inferioraque. 35 Wo.: lavacrum. 36 V.: malis. 37 V. und D.: nau- fragia. 3s D.: profundi. 39 Fehlt in V. und D. 40 Isai. 1, 6. Die 11ss. haben Jeremia statt Isaia. 41 D.: dicente. 42 Die folgenden vier Worte stehen in Wo. erst später, hinter affluencia. 43 Fehlt in V. 44 Thren. 4, 1. 45 Fehlt in Wo. 46 D.: dum. 46' Vgl. Joan. 1, 9. 47 V. und Wo.: perfidiam et nequiciam. 47' Wo: atque. 48 V. pervenerint; D.: perve- Fehlt in Wo. 51 V.: inimici. nerunt. 49 D. und Wo.: nephando. 50 6 81
[Wo. f. 207'] descendimus, propter que superius sic prefati sumus. Novit namque vestra regalis sublimitas inferiora quoque34 membra non latuit, ecclesia sponsa Christi per regeneracionis lavachrum35 mater nostra quot adversa pertulerit quotque repetitis malleis3s crebrisque tunsionibus subiacuerit, adeo ut columpna Dei viventis iam pene videretur concussa tam fortiter collabi et sagena summi piscatoris procellis intumescentibus cogeretur in naufragii'7 pro- funda38 submergi, et adeo in singulis suis membris affecta ac den- tibus pravorum et iniquorum hominum lacerata ut dolenter et cum lacrimis de ipsa3 cum Isaia4° dicere41 valeamus: „A pedis planta usque ad verticem capitis non est in ea sanitas“. Qua in sua integritate manente florebant omnia, videlicet litterarum stu- dia, in prelatis devocio et sciencia42, in timore censura eccle- siastica, in populis erga clerum honorificencia, in regibus et43 principibus4s iusticia pax et concordia, alta et magnifica eccle- siarum et monasteriorum edificia, in temporalibus omnium afflu- encia. Hiis autem omnibus nunc fere exulantibus extra Christiane religionis terminos cum mentis amaritudne illud44 dicere possu- mus: „Obscuratum est aurum et45 mu(D. 87')tatus est color opti- mus“. Obscuratur enim aurum, dum iusticie pulchritudo deseritur; color mutatur, cum4 splendor ecclesie, sponse Christi, qui illumi- nat omnem hominem venientem in hunc mundum4', in feditatem scismatis perfidia et nequicia47 malignorum convertitur. Unde autem tot nepharia ac47 mala provenerunt4s, omnibus manifestum est, ex hoc videlicet nefando49 bello et contencione civili inter duos nempe tantummodo causa usurpandi sacerdocium magnum, ad quod5 quondam antiqui trahebantur inviti5l, et proni ad marti- 1 Diese Ueberschrift auch in D. 2 Die folgenden 5 Worte fehlen in D. 3 Der Vorname des (französischen) Königs fehlt in Wo. 4 Fehlt in Wo. 5 Fehlt in D. s V.: psalmis. Siche Psal. 71, 2. 7 Fehlt in V. und D. Siehe 1 Petr. 2, 13. 8 Wo.: precellenti. 9 Fehlt in V. Es han- delt sich um Jerem. 1, 10. 10 V. und Wo.: discipes. 11 C. 23, C. XXIII q 5. 12 V.: non. 12' Fehlt in D. und Wo. 13 Siehe c. 20, C. XXIII q. 5. 14 Siehe c. 39, C. XXIII q. 4. 14' V.: religioni sue; Wo.: religionis sue. 15 Wo.: eum. Die bessere Lesart des hier angezogenen c. 48, C. XXIII q. 4 schlieft: tanto largiora tribuit, quanto per ea religionis sue dignita- tem viderit ampliari. 16 Psal. 2, 11. 17 Fehlt in Wo. 18 V.: fiunt; Wo.: fiant. 19 D.: serenitate. 20 V.: sacrum. Siehe z. B. c. 20, 42—45, C. XXIII q. 5. 21 Wo.: requisicionem fidelium. 22 Fehlt in Wo. 23 Wo.: dent. 24 V.: nequissime. 25 V. officium. 20 C. 44, C. XXIII q. 5. 26' C. 43, C. XXIII q. 5. 27 W.: debeant. 27 Nach Joan. 10, 11. 28 c. 2, C. XXIII q. 1. 29 C. 50, C. XXIII q. 4. 29' Wo.: differimus. 30 D.: clemen- ciam. Die gebräudhlichere Lesart ist pacienciam. 31 V. und Wo. (ur- sprünglich auch D.) negligentesque. Žur Sache siehe c. 26, C. XXIII q. 5; c. 12, C. XXIII q. 8. 32 Vgl. Luc. 11, 48; 2. Thess. 2, 11; Rom. 1, 32; Levit. 20, 5. 33 D.: multaque; Wo.: multumque. 34 S. Wo.; V. und D.: inferioraque. 35 Wo.: lavacrum. 36 V.: malis. 37 V. und D.: nau- fragia. 3s D.: profundi. 39 Fehlt in V. und D. 40 Isai. 1, 6. Die 11ss. haben Jeremia statt Isaia. 41 D.: dicente. 42 Die folgenden vier Worte stehen in Wo. erst später, hinter affluencia. 43 Fehlt in V. 44 Thren. 4, 1. 45 Fehlt in Wo. 46 D.: dum. 46' Vgl. Joan. 1, 9. 47 V. und Wo.: perfidiam et nequiciam. 47' Wo: atque. 48 V. pervenerint; D.: perve- Fehlt in Wo. 51 V.: inimici. nerunt. 49 D. und Wo.: nephando. 50 6 81
Strana 82
rium primas cathedras carcere penis et cruce fugiebant. Nunc autem a triginta annorum citra curriculis cum tanto scelere et hominum cede et animarum periculis pugnatum inter duos est, quis presit et imperct52 orbi, quod propter corum fedam impudentemque53 pugnam54 in populo catholico55 atque clero divisa est unitas, inte- gritas scissa, sinceritas corrupta, maculata sanctitas, et corum quolibet exquisitis fraudibus eciam procurante ad favorem suum trahere, rapere, provocare reges et principes, aliisque omnibus complacere ef sepe in illicitis consentire, si per hoc corum cathe- dras5° pestilencie crediderint conservare'7. Sed ut de istorum de presenti contendencium predecessoribus omittamus5s, quia viam universe carnis ingressi Dei iudicio reservati noscuntur, de istis duobus et corum progressibus5 aliqua licet in orbe notissima re- feremus, presertim de domino Gregorio, qui qualiter in ovile ovium intraverit, cunctis liquet, astrictus namque vinculis voti et iura- menti ad spontancam cessionem et ad non creandum eciam80 car- dinales nisi causa"1 cocquandi numerum cum 61 numero" alterius partis"2. Qualiter autem et 3 iuramenta et vota sua adimpleverit vel operam cessioni bona fide dederit, nullus sane mentis ignorat. Primo enim in electione locorum, ubi deberent [Wo. f. 208] cedere, quantum tempus consumpserint quantamque difficultatem fece- rint 4, omnibus notum est, cum tamen nec loci nec temporis ydemp- titas vel presencia utriusque simul sint"5 in" substancia cessionis, cum in absencia unius ab altero et coram suis collegiis vel per procuratorem ad renunciandum per unum ad alium destinandum cedere8 potuissent, in quo, qui alterum prevenisset, maiorem apud Deum et homines gloriam ct laudem assecutus fuisset. Quod ergo de loco convenire nequiverint, frivola est excusacioss in peccatis, et quidem" eciam7 quoad Gregorium supervacua excusacio, cum postea non tam impudenter quam damnabiliter publice et aperte dixerit viam cessionis nolle sequi, quia crat diabolica et damp- nata. Ex hoc ergo capite a periurio et transgressione voti non potest se aliqualiter excusare, similiter nec ex eo quod contra iuramentum et votum creaverit7i, quantum in co fuit, quatuor cardinales nobis absentibus"3 et sepe contradicentibus et invitis72 cum penderet adhuc'3 inter cos tractatus [f. 30] sanctissime uni- onis. Tercio cum vinculo iuramenti et voti multiplici74 tencretur prosequi unitatem ecclesie75, impe[D. f. 88 dimentum, ne possit sequi unio, quantum" in co est, obicit et opponit, dum contra voca- cionem" tocius universalis ecclesie quam iam facere decreveramus et decrevimus, litteras per orbem7s direxit, quod ipse vult congre- gare concilium, sicque prelatos monet ut veniant in festo penthe- costes et in Aquilegiensi7" provincia aut Ravennatensiso, alter vero scilicet dominus Benedictus aliud concilium convocat in Perpi- niano81 et in festo Omnium Sanctorum. Quorum prava et astuta concilia quis sapiens non cognoscat et non intelligat, quod ex corum separatis et particularibus convocacionibus nulla univer- salis tocius ecclesie unio sequi potest, cum ad convocacionem82 et congregacionem concilii convocati per dominum Gregorium 82
rium primas cathedras carcere penis et cruce fugiebant. Nunc autem a triginta annorum citra curriculis cum tanto scelere et hominum cede et animarum periculis pugnatum inter duos est, quis presit et imperct52 orbi, quod propter corum fedam impudentemque53 pugnam54 in populo catholico55 atque clero divisa est unitas, inte- gritas scissa, sinceritas corrupta, maculata sanctitas, et corum quolibet exquisitis fraudibus eciam procurante ad favorem suum trahere, rapere, provocare reges et principes, aliisque omnibus complacere ef sepe in illicitis consentire, si per hoc corum cathe- dras5° pestilencie crediderint conservare'7. Sed ut de istorum de presenti contendencium predecessoribus omittamus5s, quia viam universe carnis ingressi Dei iudicio reservati noscuntur, de istis duobus et corum progressibus5 aliqua licet in orbe notissima re- feremus, presertim de domino Gregorio, qui qualiter in ovile ovium intraverit, cunctis liquet, astrictus namque vinculis voti et iura- menti ad spontancam cessionem et ad non creandum eciam80 car- dinales nisi causa"1 cocquandi numerum cum 61 numero" alterius partis"2. Qualiter autem et 3 iuramenta et vota sua adimpleverit vel operam cessioni bona fide dederit, nullus sane mentis ignorat. Primo enim in electione locorum, ubi deberent [Wo. f. 208] cedere, quantum tempus consumpserint quantamque difficultatem fece- rint 4, omnibus notum est, cum tamen nec loci nec temporis ydemp- titas vel presencia utriusque simul sint"5 in" substancia cessionis, cum in absencia unius ab altero et coram suis collegiis vel per procuratorem ad renunciandum per unum ad alium destinandum cedere8 potuissent, in quo, qui alterum prevenisset, maiorem apud Deum et homines gloriam ct laudem assecutus fuisset. Quod ergo de loco convenire nequiverint, frivola est excusacioss in peccatis, et quidem" eciam7 quoad Gregorium supervacua excusacio, cum postea non tam impudenter quam damnabiliter publice et aperte dixerit viam cessionis nolle sequi, quia crat diabolica et damp- nata. Ex hoc ergo capite a periurio et transgressione voti non potest se aliqualiter excusare, similiter nec ex eo quod contra iuramentum et votum creaverit7i, quantum in co fuit, quatuor cardinales nobis absentibus"3 et sepe contradicentibus et invitis72 cum penderet adhuc'3 inter cos tractatus [f. 30] sanctissime uni- onis. Tercio cum vinculo iuramenti et voti multiplici74 tencretur prosequi unitatem ecclesie75, impe[D. f. 88 dimentum, ne possit sequi unio, quantum" in co est, obicit et opponit, dum contra voca- cionem" tocius universalis ecclesie quam iam facere decreveramus et decrevimus, litteras per orbem7s direxit, quod ipse vult congre- gare concilium, sicque prelatos monet ut veniant in festo penthe- costes et in Aquilegiensi7" provincia aut Ravennatensiso, alter vero scilicet dominus Benedictus aliud concilium convocat in Perpi- niano81 et in festo Omnium Sanctorum. Quorum prava et astuta concilia quis sapiens non cognoscat et non intelligat, quod ex corum separatis et particularibus convocacionibus nulla univer- salis tocius ecclesie unio sequi potest, cum ad convocacionem82 et congregacionem concilii convocati per dominum Gregorium 82
Strana 83
episcopi et prelati partis obediencie domini Benedicti non accede- rent nec eciam e conversos3. Neutra ergo ipsorum congregacio pot- est dici concilium84 universalis ecclesie, sed pocius conciliabulum et ad finem impediendi congregacionem nostram tocius ecclesie militantis. Preterea cum iam viam cessionis promissionis iuramenti et voti vinculis roboratam elegerint85 et eam multipliciter sint amplexi, que omni loco et tempore et in absencia, ut prediximus, fieri potest, per istum transitum ad viam aliam8 concilium con- vocandi de prevaricacione et inconstancia87 et malo proposito forcius convincuntur. Que si medullitus8s digeranturse, contraire procul dubio iudicabuntur. Si enim cedere iam intendit, ut nugate asserit, ad quid concilii" congregacio, qua'i tantum tempus damp- nabiliter perditur tantaque onera inutiliter imponuntur? Quis enim eum impedit, ne id agat absque convocacione concilii, prout iuravit et vovit? In tali�2 iuramento et voto concomitatur id mi- nime, ut astante concilio cedere debeat"3 iuri suo [W. f. 208'], nec Deo teste et sua, si quam habet, consciencia, nec nostra fuit in- tencio ad cessionem suam convocare concilium'4 generale, prout (f. 30') ex verbis litterarum, quas domino Benedicto transmisit95, colligitur evidenter et per electionem eciam loci sepius inter ipsos pro cessione tractata nulla habita mencione de concilio generali. Novissime dominus Gregorius iam pudore confusus de reproba- cione tam publica vie cessionis alias litteras per orbem direxit, quod semper fuit paratus cedere et nunc est et sic sua vota et 6 iura- menta servare, cuius assercioni aperte repugnat7" sua littera"s, quam cuidam studenti Parisius destinavit et ad manus nostras pervenit, in qua'e de via cessionis dicit amplius non esse speran- dum, sed de via alia cogitandum et quod ad ipsum, visa dicta lit- tera109, iter arriperet etc. Ex qua littera an verum dicat in pre- dicta littera vel in suis antiquis varietacionibus et inconstancia 101 perseveret, omnibus manifeste1'2 liquebit. Ex quibus et multis 52 D.: imperat. 53 V.: impendentemque. 54 V.: pignam. 55 D.: katholico. 56 D.: kathedras. 57 Wo.: conservari. 58 W.: obmittamus. 59 D.: pro- gressionibus. 60 Fehlt in Wo. 61 Fehlt in D. und Wo. 62 Wo. fügt hinzu: ecclesie suadente. 63 Fehlt in Wo. 64 Die drei vorhergehenden Worte fehlen in V. 65 Wo.: est. 66 D. und Wo.: de. 07 V.: cede. 08 V.: execucio. Vgl. Psal. 140, 4. 60 D.: quid. 70 V.: ecclesiam. 71 V.: cre- averint. 72 Wo. fügt hinzu: nec aliqua necessitas imminebat, ymmo oppositum. 73 Fehlt in V. 74 Wo.: multipliciter. 75 Wo. fügt hinzu: Christi. 76 Wo.: in quantum. 77 Wo.: convocacionem. 78 V.: urbem. 7° Wo.: Aquilegia; D.: D.: Aquilegensi. 80 V.: Revenatensi; in Wo. fehlt: aut Ravenatensi. 81 D.: Perpinguiam ; Wo.: Perpingiana. 82 Wo.: voca- cionem. 83 Wo. fügt hinzu: cum quilibet ex eis a parte altera et cum parte sua scismatici reputentur et per processus solempnes predeces- sorum istorum duorum contendencium invicem ut scismatici heretici et antipape cum eorum sequacibus et sic cum toto catholico populo vicissim et mutuo sint dampnati. 84 Wo. fügt hinzu: generale. 85 V.: elegerunt. 86 V.: aliquam. 87 V.: constancia. 88 V.: medulitus. 89 Wo.: inspiciantur. 90 D. fährt fort: pretendit congregacionem. 91 Wo.: in qua. 92 Wo.: cuius. 93 V.: debeant. 94 D.: concilium convocare. 95 D.: transmiserit. 9s Fehlt in V. 97 Wo. fährt fort: quoddam suum breve, quod. 98 Siehe oben n. 26. 99 Wo.: quo. 100 Wo.: viso dicto breve. 6* 83
episcopi et prelati partis obediencie domini Benedicti non accede- rent nec eciam e conversos3. Neutra ergo ipsorum congregacio pot- est dici concilium84 universalis ecclesie, sed pocius conciliabulum et ad finem impediendi congregacionem nostram tocius ecclesie militantis. Preterea cum iam viam cessionis promissionis iuramenti et voti vinculis roboratam elegerint85 et eam multipliciter sint amplexi, que omni loco et tempore et in absencia, ut prediximus, fieri potest, per istum transitum ad viam aliam8 concilium con- vocandi de prevaricacione et inconstancia87 et malo proposito forcius convincuntur. Que si medullitus8s digeranturse, contraire procul dubio iudicabuntur. Si enim cedere iam intendit, ut nugate asserit, ad quid concilii" congregacio, qua'i tantum tempus damp- nabiliter perditur tantaque onera inutiliter imponuntur? Quis enim eum impedit, ne id agat absque convocacione concilii, prout iuravit et vovit? In tali�2 iuramento et voto concomitatur id mi- nime, ut astante concilio cedere debeat"3 iuri suo [W. f. 208'], nec Deo teste et sua, si quam habet, consciencia, nec nostra fuit in- tencio ad cessionem suam convocare concilium'4 generale, prout (f. 30') ex verbis litterarum, quas domino Benedicto transmisit95, colligitur evidenter et per electionem eciam loci sepius inter ipsos pro cessione tractata nulla habita mencione de concilio generali. Novissime dominus Gregorius iam pudore confusus de reproba- cione tam publica vie cessionis alias litteras per orbem direxit, quod semper fuit paratus cedere et nunc est et sic sua vota et 6 iura- menta servare, cuius assercioni aperte repugnat7" sua littera"s, quam cuidam studenti Parisius destinavit et ad manus nostras pervenit, in qua'e de via cessionis dicit amplius non esse speran- dum, sed de via alia cogitandum et quod ad ipsum, visa dicta lit- tera109, iter arriperet etc. Ex qua littera an verum dicat in pre- dicta littera vel in suis antiquis varietacionibus et inconstancia 101 perseveret, omnibus manifeste1'2 liquebit. Ex quibus et multis 52 D.: imperat. 53 V.: impendentemque. 54 V.: pignam. 55 D.: katholico. 56 D.: kathedras. 57 Wo.: conservari. 58 W.: obmittamus. 59 D.: pro- gressionibus. 60 Fehlt in Wo. 61 Fehlt in D. und Wo. 62 Wo. fügt hinzu: ecclesie suadente. 63 Fehlt in Wo. 64 Die drei vorhergehenden Worte fehlen in V. 65 Wo.: est. 66 D. und Wo.: de. 07 V.: cede. 08 V.: execucio. Vgl. Psal. 140, 4. 60 D.: quid. 70 V.: ecclesiam. 71 V.: cre- averint. 72 Wo. fügt hinzu: nec aliqua necessitas imminebat, ymmo oppositum. 73 Fehlt in V. 74 Wo.: multipliciter. 75 Wo. fügt hinzu: Christi. 76 Wo.: in quantum. 77 Wo.: convocacionem. 78 V.: urbem. 7° Wo.: Aquilegia; D.: D.: Aquilegensi. 80 V.: Revenatensi; in Wo. fehlt: aut Ravenatensi. 81 D.: Perpinguiam ; Wo.: Perpingiana. 82 Wo.: voca- cionem. 83 Wo. fügt hinzu: cum quilibet ex eis a parte altera et cum parte sua scismatici reputentur et per processus solempnes predeces- sorum istorum duorum contendencium invicem ut scismatici heretici et antipape cum eorum sequacibus et sic cum toto catholico populo vicissim et mutuo sint dampnati. 84 Wo. fügt hinzu: generale. 85 V.: elegerunt. 86 V.: aliquam. 87 V.: constancia. 88 V.: medulitus. 89 Wo.: inspiciantur. 90 D. fährt fort: pretendit congregacionem. 91 Wo.: in qua. 92 Wo.: cuius. 93 V.: debeant. 94 D.: concilium convocare. 95 D.: transmiserit. 9s Fehlt in V. 97 Wo. fährt fort: quoddam suum breve, quod. 98 Siehe oben n. 26. 99 Wo.: quo. 100 Wo.: viso dicto breve. 6* 83
Strana 84
aliis gracia brevitatis omissis vestra regalis excellencia informari potest, quibus promissionibus, iuramentis et votis dominus Gre- gorius velut pastor ingressus fuit103 in ovile ovium ac pascat oves tot pcriuriorum [D. f. 88’] et votorum suorum criminibus notorie irretitus104 et per ista105 ecclesiam scandalizans. Liquere eciam pot- est, qualiter dictarum ovium curam10s gerat et errantes oves ad ovile dominicum revocare studet. O cur dormis, Domine, cur dor- mis contra eos, qui labiis te honorant, cor autem ipsorum longe a te est106', fidem certe tuam107, Domine, operibus destruunt, quam tenere se sermonibus ostendunt! Contra quos Psalmista10s ait: „Dilexerunt Deum10° in ore suo et lingual1o sua mentiti sunt ci. Et iterum contra cos inquit Apostolusi11: „Confitentur se112 nosseus Deum, factis autem negant.“ Recta enim opera non recto corde sectantur, honestatis verba proferunt, sed nullum opus bone actionis ostendunt. Et cum successive de uno remedio in aliud in tollendo scisma transeunt, quid aliud agunt quam gloriam retinere fugiendo, dum eam simulant declinare, foris!14 ostendendo servant que vivendo intus impugnant115? Hoc secundum [f. 31] beatum Gregorium!1s mundi sapiencia est: cor machinacionibus tegere, sen- sum verbis vclare, que falsa sunt, vera ostendere, que vera sunt, fallacia demonstrare. Que certe istis duobus directel17 conveniunt, et contra quos catholica11s ecclesia cum propheta119 merito excla- mare12° potest: „Dissipaverunt itinera mea, insidiati sunt michi et prevaluerunt et non fuit, qui ferret121 auxilium.“ Hii certe duo sunt in vanitate122 una; percusserunt fedus adinvicem, et super populum Dei malignaverunt consilium123; squama squame adiun- gitur: et spiraculum non est in eis; concuciunt populos, regna sol- licitant, et ecclesiarum diripiunt facultates, „ascendentesque ex adverso fratrum et ministrandi humilitate reicta appetunt pre re- gibus gencium dominari. Nec dubium, quin in eis frigescente ymmo extincta caritate sedem suam et ipsi ponant ad aquilo- nem“124. Saluberrime consulit Policrates, quid agendum populo catholico121' pro quorum dominio125 scismatici litigant. „Si enim“, ut ait, „sapiunt, cos solos concurrere paciantur, alterutri metuant opem ferre 2s; incerti quis victor futurus sit, certi quanta quam gravis victis [W. f. 209] ruina immineat“, cessabunt plane a scis- mate, si presumpcioni desit temeritatis adiutor. Scelera namque peccancium tanto maiora incrementa suscipiunt, quanto per defen- sionem potencium diu inulta tollerantur et tanto127 se peiores Dei hostes exhibent, quanto maiores sunt patroni viciorum. Eos ergo solos, ut diserte Policrates consulit, catholici128 reges et principes litigare paciantur, duellum inter se incant, in quo „qui victus fucrit12°, si id victori placcat, demergatur in Tyberim, qui vero vicerit id est violencior fueriti30, ille Liparem131 aliamve insulam perpetuo deportetur ad marmora secanda, aut ad metalla dampne- tur. Facinus 32 enim scismatis quos inquinat, exequat, nisi forte plerumque qui forcior ymmo ferocior idem et iniquior est“. Isto- rum quippe [D. f. 89] contendencium iniquitas ex133 rapinis et spo- liis ecclesiarum eciam affirmata est. Nam134 iuxta beatum Gre- 84
aliis gracia brevitatis omissis vestra regalis excellencia informari potest, quibus promissionibus, iuramentis et votis dominus Gre- gorius velut pastor ingressus fuit103 in ovile ovium ac pascat oves tot pcriuriorum [D. f. 88’] et votorum suorum criminibus notorie irretitus104 et per ista105 ecclesiam scandalizans. Liquere eciam pot- est, qualiter dictarum ovium curam10s gerat et errantes oves ad ovile dominicum revocare studet. O cur dormis, Domine, cur dor- mis contra eos, qui labiis te honorant, cor autem ipsorum longe a te est106', fidem certe tuam107, Domine, operibus destruunt, quam tenere se sermonibus ostendunt! Contra quos Psalmista10s ait: „Dilexerunt Deum10° in ore suo et lingual1o sua mentiti sunt ci. Et iterum contra cos inquit Apostolusi11: „Confitentur se112 nosseus Deum, factis autem negant.“ Recta enim opera non recto corde sectantur, honestatis verba proferunt, sed nullum opus bone actionis ostendunt. Et cum successive de uno remedio in aliud in tollendo scisma transeunt, quid aliud agunt quam gloriam retinere fugiendo, dum eam simulant declinare, foris!14 ostendendo servant que vivendo intus impugnant115? Hoc secundum [f. 31] beatum Gregorium!1s mundi sapiencia est: cor machinacionibus tegere, sen- sum verbis vclare, que falsa sunt, vera ostendere, que vera sunt, fallacia demonstrare. Que certe istis duobus directel17 conveniunt, et contra quos catholica11s ecclesia cum propheta119 merito excla- mare12° potest: „Dissipaverunt itinera mea, insidiati sunt michi et prevaluerunt et non fuit, qui ferret121 auxilium.“ Hii certe duo sunt in vanitate122 una; percusserunt fedus adinvicem, et super populum Dei malignaverunt consilium123; squama squame adiun- gitur: et spiraculum non est in eis; concuciunt populos, regna sol- licitant, et ecclesiarum diripiunt facultates, „ascendentesque ex adverso fratrum et ministrandi humilitate reicta appetunt pre re- gibus gencium dominari. Nec dubium, quin in eis frigescente ymmo extincta caritate sedem suam et ipsi ponant ad aquilo- nem“124. Saluberrime consulit Policrates, quid agendum populo catholico121' pro quorum dominio125 scismatici litigant. „Si enim“, ut ait, „sapiunt, cos solos concurrere paciantur, alterutri metuant opem ferre 2s; incerti quis victor futurus sit, certi quanta quam gravis victis [W. f. 209] ruina immineat“, cessabunt plane a scis- mate, si presumpcioni desit temeritatis adiutor. Scelera namque peccancium tanto maiora incrementa suscipiunt, quanto per defen- sionem potencium diu inulta tollerantur et tanto127 se peiores Dei hostes exhibent, quanto maiores sunt patroni viciorum. Eos ergo solos, ut diserte Policrates consulit, catholici128 reges et principes litigare paciantur, duellum inter se incant, in quo „qui victus fucrit12°, si id victori placcat, demergatur in Tyberim, qui vero vicerit id est violencior fueriti30, ille Liparem131 aliamve insulam perpetuo deportetur ad marmora secanda, aut ad metalla dampne- tur. Facinus 32 enim scismatis quos inquinat, exequat, nisi forte plerumque qui forcior ymmo ferocior idem et iniquior est“. Isto- rum quippe [D. f. 89] contendencium iniquitas ex133 rapinis et spo- liis ecclesiarum eciam affirmata est. Nam134 iuxta beatum Gre- 84
Strana 85
ex habundacia se erigunt et peccata per- gorium quia pleriquels5 petrant, per prophetam136 dicitur: „Prodiit quasi ex adipe iniqui- tas eorum“. Expergiscaturl 37igitur regalis [f. 31'] sublimitas, quia tempus est iam a somno surgerei3s, et vobiscum una exurgat Deusi39, et dissipentur140 inimici eius et fugiant, qui oderunt eum, a facie eius139. Et erigite ecclesiam matrem vestram in spiritus libertatem, quam predecessores vestri in fundandis ecclesiis et monasteriis, in fugandis scismaticis et hereticis, ingentibus mune- ribus et proprio sanguine141 illustrarunt, quam sic isti nedum scis- matici sed scismatis antiquati, quod heresim sapere non est dubium, nutritores et fautores dilaniant diripiunt et consumunt, et in ruinam funditus proiciunt et prosternunt. Assistite nobis in hac Dei causa, quam suscepimus vestris fulti consiliis et favoribus oportunis, ad que liberaliter exhibenda domino Jesu Christo et sue militanti ecclesie in Domino exhortamur et obsecramus142 per aspersionem sui sanguinis143 preciosi quo redempti et liberati sumus et de tene- bris vocati in admirabile lumen suum144. Convocamus enim gene- rale concilium et universalem ecclesiam in unum locum, ubi pre- lati regni vestri et tocius Christianitatis conveniant et concurrant, ubi eciam istos145 contendentes de gloria requisivimus et eciam re- quirentur, ut circa cessionem sua vota iuramento firmata debeant effectualiter adimplere: Alioquin pro pace et unitate populi Chri- stiani idem concilium provideat iuxta sanctorum146 patrum statuta et venerabiles canonicas sanctiones. Sicque nephandum istud scisma inveteratum extirpabitur, et apparebit ecclesia unita147 et universalis sine macula et sine ruga. Quam congregacionem uni- versalis et sacri concilii vestre excellencie per has speciales litte- ras intimamus, et in Domino exhortamur, ut destinare dignemini oratores solempnes, a quibus cum expedire contigerit possumus14s vestro nomine auxilium et consilium postulare. Preterea archiepi- scopos, episcopos et alios regni vestri prelatos, quos litteris nostris patentibus, quarum copiam ad clariorem informacionem (f. 32) vestre serenitati149 mittimus interclusam, convocandos ducimus, ad accessum exhortari et inducere placeat et velitis ac eciam, si opus esset quod credere non valemus, regali ut150 tenemini potencia cohartari151, ut tempore debito152 in eodem concilio legitime et in- structi veniant ad tam pium et sanctissimum opus feliciter con- summandum. Nec vestra sublimitas vel ipsi et alii nobis in hac parte faventes vel eciam ad concilium venientes timeant153 ipsius domini Gregorii sentencias censure vel alias quas forte duceret proferendas, cum concilium154 isto casu sit super155 eum, in quo, si renitens aut contumax15e deprehendatur, abici et deponi poterit et aliis penis gravissimis affici, prout eius[D. f. 89']merita suade- bunt. Attendentes igitur vel faventes eidem concilio non potest suis sentenciis afficere vel multare157. Preterea vestram excellen- ciam scire volumus, quod per solempnia concilia collegiorum15s magistrorum sacre theologie, iuris eciam et15° canonici et civilis conclusum et declaratum est ipsis velut antiquati scismatis nutri- esse obediendum, sed eis omnis obediencia toribus nullatenus160 85
ex habundacia se erigunt et peccata per- gorium quia pleriquels5 petrant, per prophetam136 dicitur: „Prodiit quasi ex adipe iniqui- tas eorum“. Expergiscaturl 37igitur regalis [f. 31'] sublimitas, quia tempus est iam a somno surgerei3s, et vobiscum una exurgat Deusi39, et dissipentur140 inimici eius et fugiant, qui oderunt eum, a facie eius139. Et erigite ecclesiam matrem vestram in spiritus libertatem, quam predecessores vestri in fundandis ecclesiis et monasteriis, in fugandis scismaticis et hereticis, ingentibus mune- ribus et proprio sanguine141 illustrarunt, quam sic isti nedum scis- matici sed scismatis antiquati, quod heresim sapere non est dubium, nutritores et fautores dilaniant diripiunt et consumunt, et in ruinam funditus proiciunt et prosternunt. Assistite nobis in hac Dei causa, quam suscepimus vestris fulti consiliis et favoribus oportunis, ad que liberaliter exhibenda domino Jesu Christo et sue militanti ecclesie in Domino exhortamur et obsecramus142 per aspersionem sui sanguinis143 preciosi quo redempti et liberati sumus et de tene- bris vocati in admirabile lumen suum144. Convocamus enim gene- rale concilium et universalem ecclesiam in unum locum, ubi pre- lati regni vestri et tocius Christianitatis conveniant et concurrant, ubi eciam istos145 contendentes de gloria requisivimus et eciam re- quirentur, ut circa cessionem sua vota iuramento firmata debeant effectualiter adimplere: Alioquin pro pace et unitate populi Chri- stiani idem concilium provideat iuxta sanctorum146 patrum statuta et venerabiles canonicas sanctiones. Sicque nephandum istud scisma inveteratum extirpabitur, et apparebit ecclesia unita147 et universalis sine macula et sine ruga. Quam congregacionem uni- versalis et sacri concilii vestre excellencie per has speciales litte- ras intimamus, et in Domino exhortamur, ut destinare dignemini oratores solempnes, a quibus cum expedire contigerit possumus14s vestro nomine auxilium et consilium postulare. Preterea archiepi- scopos, episcopos et alios regni vestri prelatos, quos litteris nostris patentibus, quarum copiam ad clariorem informacionem (f. 32) vestre serenitati149 mittimus interclusam, convocandos ducimus, ad accessum exhortari et inducere placeat et velitis ac eciam, si opus esset quod credere non valemus, regali ut150 tenemini potencia cohartari151, ut tempore debito152 in eodem concilio legitime et in- structi veniant ad tam pium et sanctissimum opus feliciter con- summandum. Nec vestra sublimitas vel ipsi et alii nobis in hac parte faventes vel eciam ad concilium venientes timeant153 ipsius domini Gregorii sentencias censure vel alias quas forte duceret proferendas, cum concilium154 isto casu sit super155 eum, in quo, si renitens aut contumax15e deprehendatur, abici et deponi poterit et aliis penis gravissimis affici, prout eius[D. f. 89']merita suade- bunt. Attendentes igitur vel faventes eidem concilio non potest suis sentenciis afficere vel multare157. Preterea vestram excellen- ciam scire volumus, quod per solempnia concilia collegiorum15s magistrorum sacre theologie, iuris eciam et15° canonici et civilis conclusum et declaratum est ipsis velut antiquati scismatis nutri- esse obediendum, sed eis omnis obediencia toribus nullatenus160 85
Strana 86
subtrahenda et de eorum sentenciis censure161 et aliis non curan- dum vel162 de iuribus sedis apostolice aliquatenus respondendum, prout in litteris nostris per orbem directis plenius continetur. Postremo quia scriptum est183: „Cor regis in manu Dei est, et quo- cumque volucrit inclinabit illud“, votis omnibus exorabitur divina clemencia, ut164 in sue religionis studio, in integritate mentis, et fidei unitate inclinct cor vestrum et corroboret in hoc165 pio opere exequendo, et conservare dignetur temporibus pacificis et longe- vis106. Datum Liburnii sub trium priorum nostrorum sigillis, XVI Julii prima indictione MCCCCVIII°. Similis littera, prout proxime supra per omnia continetur, mu- tatis mutandis, missa fuit et presentata regine Trinaclic etc., vide- licet domine Blanche. 102 Wo.: manifesto. 103 Wo.: 101 D.: varictatibus et inconstanciis. fucrit. 104 D.: irriciens. 105 Wo.: illa. 100 V.: curat. 106' Vgl. Matth. 15, 8; Marc. 7, 6. 107 D.: tuam certe. 108 Psal. 77, 36. 109 Wo.: cum. 110 V.: ligua. 111 Tit. 1, 16. 112 Fehlt in D. 113 V.: nosce. 114 V.: fore. 115 D.: repugnant. 116 Moralium lib. 10 c. 16 in c. 12 Job. 117 Wo.: recte. 118 D.: katholica. 119 Job 30, 13. 120 D. und Wo.: exclamare merito. 121 V.: feret. 122 V.: unitate. 123 Psal. 82, 3. 124 Diese und die folgenden Stellen stammen aus dem Polycraticus des Johannes Saresberiensis, lib. VIII c. 23; ed. I. A. Gilles (Oxonii 1868) 359—361. 124' D.: katholico. 125 V.: domino. 126 V.: ferri. 127 D.: tantos. 128 D.: katholici. 129 V.: fuit. Das Folgende: si .. . violencior fuerit: fehlt in V. 180 Hier bricht Wo. ab. 131 Hss.: parem. 132 V.: Facimus. 133 D.: et. 134 V.: Jam. 135 D.: pleri. 130 Psal. 72, 7. 137 V.: Expergiscitur. 138 Rom. 13, 11. 139 Psal. 67, 1. 140 V.: ut discipentur. 141 V.: sagwinc. 141 V. sagwine. 142 V.: obsecramur. 143 V.: saguinis. 144 1. Petr. 2, 9. 145 V. und D.: isti. 146 Fehlt in V. 147 D.: unica. 148 V.: possimus. 149 V.: serenitatis. 150 V. u. D.: ct. 151 D.: coartari. 152 D.: debito tempore. 153 D fährt fort: ipsum Gregorium sentencia. 154 V.: consilium. 155 V.: supra. 15e D.: contumax aut renitens. 157 D.: mulctarc. 158 Fchlt in D. 150 Fchlt 164 Fehlt in D. 160 V.: non. 161 D.: censuris. 162 D.: nec illis. 163 Prov. 21. 1. in D. 165 Fehlt in V. 166 Hier schlieft D. 42. Die von Gregor XII. abgefallenen Kardinäle beglaubigen den Kardinal Franziskus von Bordeaux als ihren Gesandten bei König Heinrich von England. Livorno, den 17. Juli 1408. V. f. 35; T. f. 23'—24. Alia littera missa domino regi Anglic et sibi per dictum do- minum cardinalem presentata. Serenissimo principi et excellentissimo domino domino Hen- rico Dei gracia regi Anglie. Toti vestri miseracione divina epi- scopi, presbiteri, diaconi sancte Romane ecclesie cardinales recommendacionem debitam et devotam ac in hiis, que ad conso- lacionem ecclesie unitatis tendunt, opem regiam impartiri. Reve- rendissimum in Christo patrem et singularissimum dominum dominum tituli sanctorum quatuor Coronatorum sancte Romane ecclesie presbiterum cardinalem Burdegalensem [causa] celerioris conclusionis orthodoxe et desiderabilis a cunctis fidelibus sanctis- sime unionis, ut pax et unitas, que diu exulantur,1 reddantur in 86
subtrahenda et de eorum sentenciis censure161 et aliis non curan- dum vel162 de iuribus sedis apostolice aliquatenus respondendum, prout in litteris nostris per orbem directis plenius continetur. Postremo quia scriptum est183: „Cor regis in manu Dei est, et quo- cumque volucrit inclinabit illud“, votis omnibus exorabitur divina clemencia, ut164 in sue religionis studio, in integritate mentis, et fidei unitate inclinct cor vestrum et corroboret in hoc165 pio opere exequendo, et conservare dignetur temporibus pacificis et longe- vis106. Datum Liburnii sub trium priorum nostrorum sigillis, XVI Julii prima indictione MCCCCVIII°. Similis littera, prout proxime supra per omnia continetur, mu- tatis mutandis, missa fuit et presentata regine Trinaclic etc., vide- licet domine Blanche. 102 Wo.: manifesto. 103 Wo.: 101 D.: varictatibus et inconstanciis. fucrit. 104 D.: irriciens. 105 Wo.: illa. 100 V.: curat. 106' Vgl. Matth. 15, 8; Marc. 7, 6. 107 D.: tuam certe. 108 Psal. 77, 36. 109 Wo.: cum. 110 V.: ligua. 111 Tit. 1, 16. 112 Fehlt in D. 113 V.: nosce. 114 V.: fore. 115 D.: repugnant. 116 Moralium lib. 10 c. 16 in c. 12 Job. 117 Wo.: recte. 118 D.: katholica. 119 Job 30, 13. 120 D. und Wo.: exclamare merito. 121 V.: feret. 122 V.: unitate. 123 Psal. 82, 3. 124 Diese und die folgenden Stellen stammen aus dem Polycraticus des Johannes Saresberiensis, lib. VIII c. 23; ed. I. A. Gilles (Oxonii 1868) 359—361. 124' D.: katholico. 125 V.: domino. 126 V.: ferri. 127 D.: tantos. 128 D.: katholici. 129 V.: fuit. Das Folgende: si .. . violencior fuerit: fehlt in V. 180 Hier bricht Wo. ab. 131 Hss.: parem. 132 V.: Facimus. 133 D.: et. 134 V.: Jam. 135 D.: pleri. 130 Psal. 72, 7. 137 V.: Expergiscitur. 138 Rom. 13, 11. 139 Psal. 67, 1. 140 V.: ut discipentur. 141 V.: sagwinc. 141 V. sagwine. 142 V.: obsecramur. 143 V.: saguinis. 144 1. Petr. 2, 9. 145 V. und D.: isti. 146 Fehlt in V. 147 D.: unica. 148 V.: possimus. 149 V.: serenitatis. 150 V. u. D.: ct. 151 D.: coartari. 152 D.: debito tempore. 153 D fährt fort: ipsum Gregorium sentencia. 154 V.: consilium. 155 V.: supra. 15e D.: contumax aut renitens. 157 D.: mulctarc. 158 Fchlt in D. 150 Fchlt 164 Fehlt in D. 160 V.: non. 161 D.: censuris. 162 D.: nec illis. 163 Prov. 21. 1. in D. 165 Fehlt in V. 166 Hier schlieft D. 42. Die von Gregor XII. abgefallenen Kardinäle beglaubigen den Kardinal Franziskus von Bordeaux als ihren Gesandten bei König Heinrich von England. Livorno, den 17. Juli 1408. V. f. 35; T. f. 23'—24. Alia littera missa domino regi Anglic et sibi per dictum do- minum cardinalem presentata. Serenissimo principi et excellentissimo domino domino Hen- rico Dei gracia regi Anglie. Toti vestri miseracione divina epi- scopi, presbiteri, diaconi sancte Romane ecclesie cardinales recommendacionem debitam et devotam ac in hiis, que ad conso- lacionem ecclesie unitatis tendunt, opem regiam impartiri. Reve- rendissimum in Christo patrem et singularissimum dominum dominum tituli sanctorum quatuor Coronatorum sancte Romane ecclesie presbiterum cardinalem Burdegalensem [causa] celerioris conclusionis orthodoxe et desiderabilis a cunctis fidelibus sanctis- sime unionis, ut pax et unitas, que diu exulantur,1 reddantur in 86
Strana 87
ecclesia sancta Dei et populo fidelium Christicolarum, ad quam totis conatibus intendimus et vacamus, ad serenitatem vestram Domino comitante in Angliam profecturum nunc ecce dirigimus, celsitudinem vestram rogantes attente, ut eiusdem domini rela- tibus tamquam nostris fidem firmissimam impartiri [dignetur], eosdem intra sacrarium exaudicionis' salubriter admittentes seu perlibentissimis animis ad eiusdem vestre celsitudinis beneplacita ac grata parati. Datum Liburnii sub trium etc. die XVII Julii, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadrin- gentesimooctavo, prima indictione. 1 Hs.: exulamur. 2 Es ist stattdessen zu lesen: [dignetur], eandem intra sacrorum exaudicionem. 43. Die Herrschaft Florenz hüll den Kardinal von Bologna (An- ton Correr, Nefsen Gregors XII.) einstweilen (bis zur Frei- lassung der von ihr für den sicheren Abzug Gregors XII. aus Lucca gestellten Geiseln) ehrenvoll in Poggibonisi fest. Firenze, den 18. Juli 1408. Fi. f. 917. Vgl. C. Guasti, Commissioni di Rinaldo degli Al- bizzi I (1867) 189. Karissimi nostri: El cardinale di Bologna nipote di nostro signore debba rimanere costi in Pogibonizi tanto che i nostri stadici sieno liberi. Et pero noi abbiamo deliberato, che due di voi cioe Pietro Petti et Salamone degli Strozi rimagnate a com- pagnia del detto cardinale tanto quanto stara costa, avendo cura di fargli buona compagnia et etiamdio honorarlo come merita, avendo pero l'occhio che non vogliamo ch' egli escha di Pogi- bonizi. Et questo ordinate insieme col podesta col piu honesto modo che si puo. Et se Salamone si fusse partito, rimangha uno di voi altri, cioe Giovanni di Misser Foreste. Et se Giovanni non vi fusse, vogliamo rimangha uno di voi altri, pero che al tutto vogliamo siate due. Datum Florentie, die XVIII Julii MCCCCVIII indictione prima. 44. Die Gregor XII. treu gebliebenen Kardinäle verteidigen in einem Schreiben an die Könige und Fürsten€ ihren Papst gegen die Anschuldigungen der abtrünnigen Kardinäle. Siena, den 1. August 1408. B. f. 56'—57'; W. 4971 f. 12—14; W. 5097 f. 110—110' (Schluß fehlt); V. 7305 f. 115'—117'; London, British Museum, Msc. Harley 431 f. 67 (vgl. Valois IV 61 n. 6). Dasselbe Screiben (Schluf fehlt), gerichtet an Everardo ardhiepiscopo Salzeburgensi, in W. 5096 als Einband. In V. 7305 f. 115' ist es mit der Anschrift des Erzbischofs von Köln versehen. W. 5097 beginnt: Miseracione divina episcopi presbyteri et dyaconi cardinales dilectis nobis in Christo nobili- bus viris ... salutem in Domino sempiternam. Noverit nobilitas vestra ... und trägt von gleidzeitiger Hand am Fufle den Ver- 87
ecclesia sancta Dei et populo fidelium Christicolarum, ad quam totis conatibus intendimus et vacamus, ad serenitatem vestram Domino comitante in Angliam profecturum nunc ecce dirigimus, celsitudinem vestram rogantes attente, ut eiusdem domini rela- tibus tamquam nostris fidem firmissimam impartiri [dignetur], eosdem intra sacrarium exaudicionis' salubriter admittentes seu perlibentissimis animis ad eiusdem vestre celsitudinis beneplacita ac grata parati. Datum Liburnii sub trium etc. die XVII Julii, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadrin- gentesimooctavo, prima indictione. 1 Hs.: exulamur. 2 Es ist stattdessen zu lesen: [dignetur], eandem intra sacrorum exaudicionem. 43. Die Herrschaft Florenz hüll den Kardinal von Bologna (An- ton Correr, Nefsen Gregors XII.) einstweilen (bis zur Frei- lassung der von ihr für den sicheren Abzug Gregors XII. aus Lucca gestellten Geiseln) ehrenvoll in Poggibonisi fest. Firenze, den 18. Juli 1408. Fi. f. 917. Vgl. C. Guasti, Commissioni di Rinaldo degli Al- bizzi I (1867) 189. Karissimi nostri: El cardinale di Bologna nipote di nostro signore debba rimanere costi in Pogibonizi tanto che i nostri stadici sieno liberi. Et pero noi abbiamo deliberato, che due di voi cioe Pietro Petti et Salamone degli Strozi rimagnate a com- pagnia del detto cardinale tanto quanto stara costa, avendo cura di fargli buona compagnia et etiamdio honorarlo come merita, avendo pero l'occhio che non vogliamo ch' egli escha di Pogi- bonizi. Et questo ordinate insieme col podesta col piu honesto modo che si puo. Et se Salamone si fusse partito, rimangha uno di voi altri, cioe Giovanni di Misser Foreste. Et se Giovanni non vi fusse, vogliamo rimangha uno di voi altri, pero che al tutto vogliamo siate due. Datum Florentie, die XVIII Julii MCCCCVIII indictione prima. 44. Die Gregor XII. treu gebliebenen Kardinäle verteidigen in einem Schreiben an die Könige und Fürsten€ ihren Papst gegen die Anschuldigungen der abtrünnigen Kardinäle. Siena, den 1. August 1408. B. f. 56'—57'; W. 4971 f. 12—14; W. 5097 f. 110—110' (Schluß fehlt); V. 7305 f. 115'—117'; London, British Museum, Msc. Harley 431 f. 67 (vgl. Valois IV 61 n. 6). Dasselbe Screiben (Schluf fehlt), gerichtet an Everardo ardhiepiscopo Salzeburgensi, in W. 5096 als Einband. In V. 7305 f. 115' ist es mit der Anschrift des Erzbischofs von Köln versehen. W. 5097 beginnt: Miseracione divina episcopi presbyteri et dyaconi cardinales dilectis nobis in Christo nobili- bus viris ... salutem in Domino sempiternam. Noverit nobilitas vestra ... und trägt von gleidzeitiger Hand am Fufle den Ver- 87
Strana 88
merk: eiusdem tenoris est quedam magna littera in pergameno sub tribus magnis sigillis novorum cardinalium directa rfegie] m[ajestati], quam assignavi cum aliis I[itteris signo] meo. — Ver- gliden sind hier nur die drei erstgenannten Hss. Serenissimo principi domino Martino regi Aragonum2 illustri miseracione divina episcopi, presbyteri ac diaconi sacrosancte Romanc ecclesie cardinales salutem in Domino sempiternam. No- verit vestra serenitas ad nostram nuper noticiam devenisse,' quod quidam iniquitatis filii, calumpniatores maligni, proprie‘ fidei cor- ruptores et totius gregis dominici deceptores, Deum pre oculis non habentes ac contra notoriam veritatem plurima mendacia confin- gentes sub titulo collegii sancte5 Romane ecclesic cardinalium, de quorum numero non existunt, contra iusticiam puritatem et in- nocenciam domini nostri domini“ Gregorii divina favente clemen- cia pape XII nonnullas ipsorum iniquas litteras diversis eccle- siarum prelatis ac mundi principibus et aliis personis tam eccle- siasticis quam mundanis hincinde mittere presumpserunt, se de certis corum transgressionibus, excessibus et erroribus tam' exqui- sitis mendaciis excusantes, scilicet quod a presencia et obediencia ipsius domini nostri pape se idco personaliter subtraxissent, quod sua sanctitas promissa, vota et iuramenta sua pro unione per- ficienda in ecclesia sancta Dei minime adimplesset, quasi vellent aliis demonstrare, quod ipsi ad unionem tenderent ct ipsam contra voluntatem prefati domini nostri, separati ab ipso, eciam procurarent. Cuius contrarium ex ipsorum actibus atque litteris suis patet manifestissime fore verum. Nam ipsi, certissimi trans- gressorcs proprii iuramenti et fidei sue violatores, fidelitatem et obedienciam iureiurando summo pontifici promiserunt et se nichi- lominus postea contra prestitum iuramentum ab eodem suo ac tocius ecclesie capite, utpote Christi vicario, separaverunt. Unde luce clarius ostenderunt se prestitam fidem rumpere et non uni- onem ecclesic intendere, uti fingunt, sed magis aliam perniciosam divisionem, ex qua presens scisma proh dolor non extinguitur sed fovetur, non minuitur sed augetur et gravissimorum scandalorum materia toti populo Christiano multipliciter exhibetur. Ex quibus procul dubio contra iuramenta, promissa et vota sua in conclavi, sicut' referunt, tunc emissa manifestissime devenerunt ac ipsorum machinacionibus et mendaciis sic in Christum Deum presumentes crimen lese maicstatis, apostasie, blasphemic,' perfidie' infideli- tatis et heresis inciderunt, non veriti, quantum in ipsis est, ceteros Christifideles secum consimiles trahere in errores, gregem domi- nicum scindere et simplices oves cius facere a proprio deviare pastore. Qui sanc, quod dolenter referimus, tot mortibus digni sunt, quot perdicionis exempla ct documenta perversa in Christi ano populo suis fraudibus et machinacionibus transmittunt, tantis erroribus excecati, ut non perpendant se eisdem litteris predicare fidem et iusiurandum servandum fore, et tamen!i ipsosmet eadem predicacione et littera iuramentum suum ac fidem propriam violare et aliis tam impudenteri2 quam dementer ad non servan- 88
merk: eiusdem tenoris est quedam magna littera in pergameno sub tribus magnis sigillis novorum cardinalium directa rfegie] m[ajestati], quam assignavi cum aliis I[itteris signo] meo. — Ver- gliden sind hier nur die drei erstgenannten Hss. Serenissimo principi domino Martino regi Aragonum2 illustri miseracione divina episcopi, presbyteri ac diaconi sacrosancte Romanc ecclesie cardinales salutem in Domino sempiternam. No- verit vestra serenitas ad nostram nuper noticiam devenisse,' quod quidam iniquitatis filii, calumpniatores maligni, proprie‘ fidei cor- ruptores et totius gregis dominici deceptores, Deum pre oculis non habentes ac contra notoriam veritatem plurima mendacia confin- gentes sub titulo collegii sancte5 Romane ecclesic cardinalium, de quorum numero non existunt, contra iusticiam puritatem et in- nocenciam domini nostri domini“ Gregorii divina favente clemen- cia pape XII nonnullas ipsorum iniquas litteras diversis eccle- siarum prelatis ac mundi principibus et aliis personis tam eccle- siasticis quam mundanis hincinde mittere presumpserunt, se de certis corum transgressionibus, excessibus et erroribus tam' exqui- sitis mendaciis excusantes, scilicet quod a presencia et obediencia ipsius domini nostri pape se idco personaliter subtraxissent, quod sua sanctitas promissa, vota et iuramenta sua pro unione per- ficienda in ecclesia sancta Dei minime adimplesset, quasi vellent aliis demonstrare, quod ipsi ad unionem tenderent ct ipsam contra voluntatem prefati domini nostri, separati ab ipso, eciam procurarent. Cuius contrarium ex ipsorum actibus atque litteris suis patet manifestissime fore verum. Nam ipsi, certissimi trans- gressorcs proprii iuramenti et fidei sue violatores, fidelitatem et obedienciam iureiurando summo pontifici promiserunt et se nichi- lominus postea contra prestitum iuramentum ab eodem suo ac tocius ecclesie capite, utpote Christi vicario, separaverunt. Unde luce clarius ostenderunt se prestitam fidem rumpere et non uni- onem ecclesic intendere, uti fingunt, sed magis aliam perniciosam divisionem, ex qua presens scisma proh dolor non extinguitur sed fovetur, non minuitur sed augetur et gravissimorum scandalorum materia toti populo Christiano multipliciter exhibetur. Ex quibus procul dubio contra iuramenta, promissa et vota sua in conclavi, sicut' referunt, tunc emissa manifestissime devenerunt ac ipsorum machinacionibus et mendaciis sic in Christum Deum presumentes crimen lese maicstatis, apostasie, blasphemic,' perfidie' infideli- tatis et heresis inciderunt, non veriti, quantum in ipsis est, ceteros Christifideles secum consimiles trahere in errores, gregem domi- nicum scindere et simplices oves cius facere a proprio deviare pastore. Qui sanc, quod dolenter referimus, tot mortibus digni sunt, quot perdicionis exempla ct documenta perversa in Christi ano populo suis fraudibus et machinacionibus transmittunt, tantis erroribus excecati, ut non perpendant se eisdem litteris predicare fidem et iusiurandum servandum fore, et tamen!i ipsosmet eadem predicacione et littera iuramentum suum ac fidem propriam violare et aliis tam impudenteri2 quam dementer ad non servan- 88
Strana 89
dum fidelitatis et obediencie proprie iuramentum atque promis- siones et prestitum homagium eisdem litteris, sibimet (f. 57) existentes contrarios,13 suadere et, quod est deterius, ea clare docmatizare: Que et alia fere innumera perpetrata per illos, quan- tum sint erronea,14 periculosa atque dampnosa, non sufficimus explicare eoque maxime, quod non decet iuxta canonicas san- xiones et iura15 nature membra a suo capite per superbiam huius- modi discedere, ipsum mordaciter carpere et mendaciter diffa- mare et precipue Christum Deum et vicarium Jesu Christi, quem nullus potest hominum iudicare, cum sit summus pontifex et Ro- mane ecclesie presul.1s Nam nulli dubium, quod, quisquis alicui ecclesie ius suum detrahit, iniusticiam facit, qui autem Romane ecclesie privilegia ab ipso summo omnium ecclesiarum capite tra- dita auferre conatur, hic procul dubio in heresim labitur, et cum ille vocetur17 iniustus, hic censendus est hereticus. Nemo igitur primam sedem poterit iudicare. Nam etsis aliorum causas homi- num19 omnipotens Deus voluit per homines terminari, sedis istius presulem suo sine questione reservavit arbitrio, a quo facta sub- ditorum singula iudicantur. Ipse vero nullius nisi Dei iudicio subiacebit. Inde2° sacri canones appellaciones totius ecclesie ad illius2i examen deferri voluerunt, a cuius iudicio nusquam pror- sus appellare sanxerunt. Nec illa preterimus, quod apostolica sedes, nulla synodo precedente, solvendi, quos synodus umquam dampnavit, et dampnandi, nulla existente synodo,22 quos opor- tuit, habuit facultatem et hoc nimirum pro summo principatu, quem beatus Petrus apostolus semper Domini voce tenuit et tene- bit. Unde nulli dubium, quod fidem violat, qui adversus hunc agit, et ille contumax invenitur, qui eum ceteris non pretulisse23 cogno- scitur. Ex quibus patet, quod prefatus dominus noster papa non est, ut illi non erubescunt fingere, deserendus, sed veluti Christi vicarius summa veneracione colendus, cuius'4 singulos actus pro- mociones et gesta tam graciam quam iusticiam omni tempore con- tinentes oportet divina voce esse tam in celo quam in terra con- tinuo efficaces et validos, contra quos quicumque temerario ausu presumit, procul dubio omnipotentis Dei et beatorum eius aposto- lorum Petri et Pauli indignacionem incurrit, qualem incurrerunt duo ex principalibus predictorum, qui divina iusticia vindicante25 iam turpi et miraculoso mortis genere corruerunt.26 Que superius 1 In W. 4971 trägt das Stück die Ueberschrift: Littera missa regi Arragonie a carpidonalibus, in B.: Pseudocardinales scilicet propha- nati per Gregorium et post recessum ab ipso suorum cardinalium sequentem litteram scripserunt regi Aragonum et in eadem forma omnibus Christianis regibus et principibus etc., arbitrantes conviciare et machinare facta dominorum cardinalium et ipsos etc. 2 W. 4971: Arragonum. 3 W. 5097: devenisse noticiam. 4 W. 4971: proprii. 5 W. 5097: sacrosancte. 6 Fehlt in W. 4971. 7 W. 5097: cum. 8 W. 4971: Hss.: sicud.? W. 4971: plasphemie. 10 W. 4971 f. 12'. 11 B. u.W.: tantum. 12 pudenter. 13 B. u. W. 4971: contrariis, W. 5097: contrarii. 14 W. 4971: erronia. 15 B. u. W. 4971: iure. 16 W. 5097: presul ecclesie. 17 W. 4971: notetur. 1s B.: et. 19 W. 5097: hominum causas. 20 W. 5097: Unde. 21 Fehlt in B. 22 Fehlt in W. 5097; in W. 4971 schlieft hier f. 12'. 89
dum fidelitatis et obediencie proprie iuramentum atque promis- siones et prestitum homagium eisdem litteris, sibimet (f. 57) existentes contrarios,13 suadere et, quod est deterius, ea clare docmatizare: Que et alia fere innumera perpetrata per illos, quan- tum sint erronea,14 periculosa atque dampnosa, non sufficimus explicare eoque maxime, quod non decet iuxta canonicas san- xiones et iura15 nature membra a suo capite per superbiam huius- modi discedere, ipsum mordaciter carpere et mendaciter diffa- mare et precipue Christum Deum et vicarium Jesu Christi, quem nullus potest hominum iudicare, cum sit summus pontifex et Ro- mane ecclesie presul.1s Nam nulli dubium, quod, quisquis alicui ecclesie ius suum detrahit, iniusticiam facit, qui autem Romane ecclesie privilegia ab ipso summo omnium ecclesiarum capite tra- dita auferre conatur, hic procul dubio in heresim labitur, et cum ille vocetur17 iniustus, hic censendus est hereticus. Nemo igitur primam sedem poterit iudicare. Nam etsis aliorum causas homi- num19 omnipotens Deus voluit per homines terminari, sedis istius presulem suo sine questione reservavit arbitrio, a quo facta sub- ditorum singula iudicantur. Ipse vero nullius nisi Dei iudicio subiacebit. Inde2° sacri canones appellaciones totius ecclesie ad illius2i examen deferri voluerunt, a cuius iudicio nusquam pror- sus appellare sanxerunt. Nec illa preterimus, quod apostolica sedes, nulla synodo precedente, solvendi, quos synodus umquam dampnavit, et dampnandi, nulla existente synodo,22 quos opor- tuit, habuit facultatem et hoc nimirum pro summo principatu, quem beatus Petrus apostolus semper Domini voce tenuit et tene- bit. Unde nulli dubium, quod fidem violat, qui adversus hunc agit, et ille contumax invenitur, qui eum ceteris non pretulisse23 cogno- scitur. Ex quibus patet, quod prefatus dominus noster papa non est, ut illi non erubescunt fingere, deserendus, sed veluti Christi vicarius summa veneracione colendus, cuius'4 singulos actus pro- mociones et gesta tam graciam quam iusticiam omni tempore con- tinentes oportet divina voce esse tam in celo quam in terra con- tinuo efficaces et validos, contra quos quicumque temerario ausu presumit, procul dubio omnipotentis Dei et beatorum eius aposto- lorum Petri et Pauli indignacionem incurrit, qualem incurrerunt duo ex principalibus predictorum, qui divina iusticia vindicante25 iam turpi et miraculoso mortis genere corruerunt.26 Que superius 1 In W. 4971 trägt das Stück die Ueberschrift: Littera missa regi Arragonie a carpidonalibus, in B.: Pseudocardinales scilicet propha- nati per Gregorium et post recessum ab ipso suorum cardinalium sequentem litteram scripserunt regi Aragonum et in eadem forma omnibus Christianis regibus et principibus etc., arbitrantes conviciare et machinare facta dominorum cardinalium et ipsos etc. 2 W. 4971: Arragonum. 3 W. 5097: devenisse noticiam. 4 W. 4971: proprii. 5 W. 5097: sacrosancte. 6 Fehlt in W. 4971. 7 W. 5097: cum. 8 W. 4971: Hss.: sicud.? W. 4971: plasphemie. 10 W. 4971 f. 12'. 11 B. u.W.: tantum. 12 pudenter. 13 B. u. W. 4971: contrariis, W. 5097: contrarii. 14 W. 4971: erronia. 15 B. u. W. 4971: iure. 16 W. 5097: presul ecclesie. 17 W. 4971: notetur. 1s B.: et. 19 W. 5097: hominum causas. 20 W. 5097: Unde. 21 Fehlt in B. 22 Fehlt in W. 5097; in W. 4971 schlieft hier f. 12'. 89
Strana 90
cnarrata ct alia perpetrata per illos contra prefatum dominum nostrum papam ac bonum unionis et statum universalis ecclesie ac tocius populi Christiani quando pie pensamus, non valemus cor- dis nostri siccare lacrimas et intima nostre mentis suspiria cohi- bere, co precipue quod a viris Christi nomine insignitis olym ecclesie filiis, in eius gremio educatis ac tot et tantis honoribus exaltatis, ipsa universalis ecclesia sacrosancta27 lacessitur et scin- ditur et prefatus dominus noster papa, dignissimum caput eius atque iustissimus atque sanctissimus presul ipsius, tam indignis calumpniis carpitur et falsis mendaciis diffamatur per ipsos pre- cipue, qui tam ipsum dominum nostrum papam quam ccclesiam, sponsam suam, tenentur honorare2"' ct ipsorum iusticiam defen- sare, contra quos illud propheticum28 dici potest: „Ve prophetis insipientibus, qui sequuntur spiritum suum et nichil vident quasi vulpes2 in desertis. Non ascendistis3° ex adverso nec opposuistis vos murum in domo Isracl, ut staretis in prelio in dic Domini.“ Nam ipsi passiones proprias insequentes a veritatis semita discesserunt et antiquam suc partis et ecclesie iusticiam relinquentes adversa- riorum anticollegio adheserunt, dicentes.31 „Pax, pax.“ Et non crat pax, co quod'2 populum Domini decepcrunt, sciderunt cccle- siam et maicstatem capitis sui leserunt. Verum ne contingat alios Christifideles illorum seduci mendaciis, involvi erroribus et ini- quitatibus implicari neve in peius ecclesiam Dei scindi, sed iuvante Domino valeat cicius reuniri, decrevimus nos, qui pre- missa omnia vidimus et palpavimus, contra falsitates et (f. 575) mendacia33 predictorum pium et necessarium exhibere testimo- nium veritati, ut ipsius domini nostri pape ac partis suc veritas et iusticia clarius clucescat et illorum iniquitas et falsitas cicius cvanescat. Unde serenitati35 vestre intimamus et dicimus ct cum Deo et bona consciencia contestamur, quod per prefatum domi- num nostrum Gregorium papam XII non defuit nec defecit, prout cciam non deficit de presenti, iuxta intencionem promissionis, voti et iuramenti sui continue sanctissimam unionem in Dei eccle- sia procurare, licet, impedientibus pravis machinacionibus pre- dictorum et antipape et suorum, candem non valucrit hactenus obtinere. Pro qua finaliter consequenda et omnium predictorum materia declaranda ac tota Dci ccclesia feliciter reformanda pre- fatus dominus noster papa, uti suis litteris apostolicis declaravit, in suis voto, iuramento et promissione persistens, dispositus est generale concilium celebrare. Nec est verum, quod idem dominus noster papa viam cessionis pro unione unquam diabolicam36 appel- laverit, prout illi dicunt, sed bene modos per eos reservatos37 veluti diabolicos reprobavit, neque prohibuit illis unquam quod tractarent materiam unionis, quam totis affectibus intendebat,38 paratus, prout est et fuit continue, iuxta intencionem voti et iura- menti sui pro eadem cedere et dignitatem propriam delinquere,30 licet ruinam ipsorum pretendens4 atque casum quo finaliter cor- ruerunt. Postquam autem diu ultra decem menses ipsos cum dictis adversariis permisisset pacientissime practicare ac libere conver- 90
cnarrata ct alia perpetrata per illos contra prefatum dominum nostrum papam ac bonum unionis et statum universalis ecclesie ac tocius populi Christiani quando pie pensamus, non valemus cor- dis nostri siccare lacrimas et intima nostre mentis suspiria cohi- bere, co precipue quod a viris Christi nomine insignitis olym ecclesie filiis, in eius gremio educatis ac tot et tantis honoribus exaltatis, ipsa universalis ecclesia sacrosancta27 lacessitur et scin- ditur et prefatus dominus noster papa, dignissimum caput eius atque iustissimus atque sanctissimus presul ipsius, tam indignis calumpniis carpitur et falsis mendaciis diffamatur per ipsos pre- cipue, qui tam ipsum dominum nostrum papam quam ccclesiam, sponsam suam, tenentur honorare2"' ct ipsorum iusticiam defen- sare, contra quos illud propheticum28 dici potest: „Ve prophetis insipientibus, qui sequuntur spiritum suum et nichil vident quasi vulpes2 in desertis. Non ascendistis3° ex adverso nec opposuistis vos murum in domo Isracl, ut staretis in prelio in dic Domini.“ Nam ipsi passiones proprias insequentes a veritatis semita discesserunt et antiquam suc partis et ecclesie iusticiam relinquentes adversa- riorum anticollegio adheserunt, dicentes.31 „Pax, pax.“ Et non crat pax, co quod'2 populum Domini decepcrunt, sciderunt cccle- siam et maicstatem capitis sui leserunt. Verum ne contingat alios Christifideles illorum seduci mendaciis, involvi erroribus et ini- quitatibus implicari neve in peius ecclesiam Dei scindi, sed iuvante Domino valeat cicius reuniri, decrevimus nos, qui pre- missa omnia vidimus et palpavimus, contra falsitates et (f. 575) mendacia33 predictorum pium et necessarium exhibere testimo- nium veritati, ut ipsius domini nostri pape ac partis suc veritas et iusticia clarius clucescat et illorum iniquitas et falsitas cicius cvanescat. Unde serenitati35 vestre intimamus et dicimus ct cum Deo et bona consciencia contestamur, quod per prefatum domi- num nostrum Gregorium papam XII non defuit nec defecit, prout cciam non deficit de presenti, iuxta intencionem promissionis, voti et iuramenti sui continue sanctissimam unionem in Dei eccle- sia procurare, licet, impedientibus pravis machinacionibus pre- dictorum et antipape et suorum, candem non valucrit hactenus obtinere. Pro qua finaliter consequenda et omnium predictorum materia declaranda ac tota Dci ccclesia feliciter reformanda pre- fatus dominus noster papa, uti suis litteris apostolicis declaravit, in suis voto, iuramento et promissione persistens, dispositus est generale concilium celebrare. Nec est verum, quod idem dominus noster papa viam cessionis pro unione unquam diabolicam36 appel- laverit, prout illi dicunt, sed bene modos per eos reservatos37 veluti diabolicos reprobavit, neque prohibuit illis unquam quod tractarent materiam unionis, quam totis affectibus intendebat,38 paratus, prout est et fuit continue, iuxta intencionem voti et iura- menti sui pro eadem cedere et dignitatem propriam delinquere,30 licet ruinam ipsorum pretendens4 atque casum quo finaliter cor- ruerunt. Postquam autem diu ultra decem menses ipsos cum dictis adversariis permisisset pacientissime practicare ac libere conver- 90
Strana 91
sari, ex quorum conversacione nichil aliud sequebatur quam ispo- rum evidens et periculosa contaminacio, scismatis protensio41 et ipsorum scismaticorum obstinacior obduracio, prohibuit tandem eosdem cum illis sic periculose eos contaminantibus non debere participare et se simul propter sediciones huiusmodi nulla- tenus congregare. Que sane mandata fuerunt honesta ac eciam temeritati et levitati ipsorum, ne contaminati ab adversariis rurerent, prout42 eosdem apparuit corruisse, pro salute ecclesie et ipsorum necessaria extiterunt. Que si ante facta fuissent, sine dubio nullatenus coruissent. Que omnia et singula pro veritatis testimonio vobis scribimus et tenore presencium intimamus, exhortantes serenitatem43 vestram in Domino per viscera misericordie Jesu Christi, ut ecclesie et vestre saluti prospiciatis,44 intendentes vere unioni Christianorum et non predictorum divisioni. Non igitur permittatis vos ab im- piorum astuciis decipi, seduci fraudibus et erroribus implicari, sed estote fidelis, constans, devotus et obediens in Domino capiti vestro, scilicet domino nostro pape Gregorio generali vicario Jesu Christi, ita ut omnes veritatem facientes in caritate crescamus solicite servare unitatem fidei in vinculo pacis. Datum45 in civi- tate Senarum sub trium priorum nostrorum impressione sigil- lorum, die prima mensis Augusti, pontificatus ciusdem domini nostri pape anno secundo. 23 W. 4971: prevaluisse. 24 W. 5097 f. 110'. 25 B. und W. 4971: vindi- cacione. 2s Gemeint sind Johannes Kardinal Gilles „Leodicensis“, † 1. Juli 1408, und Angelus Kardinal Acciajoli „Florentinus“, † 31. Mai 1408. 27 Fehlt in W. 4971. 27' B. und W. 4971 fügen hinzu: multi- plicare. 28 Ezech. 13, 3—5. 20 W. 4971: volpes. 30 B. u. W. 4971: osten- distis. 31 Vgl. Ezech. 13, 10. 32 W 4971 f. 13'. 33 B.: mendacium. 35 W. 4971: nobilitati. 36 Den Beweis des Gegenteils liefern die Zeu- genaussagen. Siehe Vincke, Acta concilii Pisani. 37 W. 5097: ser- vatos. 38 B.: attendebat. 30 W. 5097: relinquere. 40 W. 5097: previ- dens. 41 B.: protencio; W. 5097: pretensio. 42 W. 4971 f. 14. 43 W. 5097: nobilitatem. 44 Hier bricht W. 5097 mit Schluff der Seite ab 45 B. schlieft: Datum etc. Senis etc. die prima mensis Augusti MCCCC octavo. 45. Die (von Gregor XII. abgefallenen) Kardinäle begründen König Ruprecht gegenüber nochmals die Einberufung des Konzils und bitten um seine Unterstützung. Pisa, den 31. August 1408. V. f. 41—42; O. 111 f. 26—27; T. f. 29—31. Tenor alterius 1 littere misse et presentate domino Ruperto regi Romanorum sequitur et est talis: Serenissimo principi et gloriosissimo domino domino Ruperto Dei gracia Romanorum regi semper augusto miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sancte Romane ecclesie cardinales recommendacionem debitam et in hiis que ad pacem sunt Ieru- salem, sancte matri ecclesie diucius lacerate graviterque lan- 91
sari, ex quorum conversacione nichil aliud sequebatur quam ispo- rum evidens et periculosa contaminacio, scismatis protensio41 et ipsorum scismaticorum obstinacior obduracio, prohibuit tandem eosdem cum illis sic periculose eos contaminantibus non debere participare et se simul propter sediciones huiusmodi nulla- tenus congregare. Que sane mandata fuerunt honesta ac eciam temeritati et levitati ipsorum, ne contaminati ab adversariis rurerent, prout42 eosdem apparuit corruisse, pro salute ecclesie et ipsorum necessaria extiterunt. Que si ante facta fuissent, sine dubio nullatenus coruissent. Que omnia et singula pro veritatis testimonio vobis scribimus et tenore presencium intimamus, exhortantes serenitatem43 vestram in Domino per viscera misericordie Jesu Christi, ut ecclesie et vestre saluti prospiciatis,44 intendentes vere unioni Christianorum et non predictorum divisioni. Non igitur permittatis vos ab im- piorum astuciis decipi, seduci fraudibus et erroribus implicari, sed estote fidelis, constans, devotus et obediens in Domino capiti vestro, scilicet domino nostro pape Gregorio generali vicario Jesu Christi, ita ut omnes veritatem facientes in caritate crescamus solicite servare unitatem fidei in vinculo pacis. Datum45 in civi- tate Senarum sub trium priorum nostrorum impressione sigil- lorum, die prima mensis Augusti, pontificatus ciusdem domini nostri pape anno secundo. 23 W. 4971: prevaluisse. 24 W. 5097 f. 110'. 25 B. und W. 4971: vindi- cacione. 2s Gemeint sind Johannes Kardinal Gilles „Leodicensis“, † 1. Juli 1408, und Angelus Kardinal Acciajoli „Florentinus“, † 31. Mai 1408. 27 Fehlt in W. 4971. 27' B. und W. 4971 fügen hinzu: multi- plicare. 28 Ezech. 13, 3—5. 20 W. 4971: volpes. 30 B. u. W. 4971: osten- distis. 31 Vgl. Ezech. 13, 10. 32 W 4971 f. 13'. 33 B.: mendacium. 35 W. 4971: nobilitati. 36 Den Beweis des Gegenteils liefern die Zeu- genaussagen. Siehe Vincke, Acta concilii Pisani. 37 W. 5097: ser- vatos. 38 B.: attendebat. 30 W. 5097: relinquere. 40 W. 5097: previ- dens. 41 B.: protencio; W. 5097: pretensio. 42 W. 4971 f. 14. 43 W. 5097: nobilitatem. 44 Hier bricht W. 5097 mit Schluff der Seite ab 45 B. schlieft: Datum etc. Senis etc. die prima mensis Augusti MCCCC octavo. 45. Die (von Gregor XII. abgefallenen) Kardinäle begründen König Ruprecht gegenüber nochmals die Einberufung des Konzils und bitten um seine Unterstützung. Pisa, den 31. August 1408. V. f. 41—42; O. 111 f. 26—27; T. f. 29—31. Tenor alterius 1 littere misse et presentate domino Ruperto regi Romanorum sequitur et est talis: Serenissimo principi et gloriosissimo domino domino Ruperto Dei gracia Romanorum regi semper augusto miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sancte Romane ecclesie cardinales recommendacionem debitam et in hiis que ad pacem sunt Ieru- salem, sancte matri ecclesie diucius lacerate graviterque lan- 91
Strana 92
guenti in tempestate pie ac fortititer subvenire. Indubie rerum, ymmo pro certo tenemus maiestatem vestram novisse, cum iam toti fere Christianorum orbi notissimum sit, quot per triginta annorum circula sancta mater ecclesia divisionibus et adversita- tibus [fuerit] lacerata quotque Petri navicula agitata fluctibus, quel' illisa scopulis fuit ultimum fere passa naufragium. Que ut ad unitatem dignitatemque pristinas portumque quietis et pacis reducatur, ut eramus et sumus obnoxii, intendentes, sancte me- morie domino Innocencio papa septimo, ut Domino placuit, sublato de medio, nos ipsos, inter quos erat dominus Gregorius tunc confrater noster, strictis vinculis obligavimus ipsumque dominum Gregorium ad apicem summi apostolatus assumpsimus, qui ante et post assumpcionem huiusmodi iuravit, vovit pluries et promisit per pure (f. 41') et simpliciter renunciacionis et cessio- nis viam facere sacratissimam in Dei ecclesia unionem, ut manus sue in scripturis, publico instrumento bullisque propriis et litteris nostris sparsis per orbem luce clarius est. Sed quantum votum ipsum omnipotenti Deo reddiderit, iusiurandum dictamque fidem servaverit, iam regia sublimitas vestra palpabiliter intuetur. Nam per tractatus inanes frivolasque et superfluas disceptaciones, altricaciones [!], vacillaciones ac varietates cum domino Petro de Luna, Benedicto parte ex alia nominato, anno mensibusque consumptis colludendo invicem Christianumque populum illu- dendo, captatis occasionibus inanibus, ambo de papatu conten- dentes a tractatu unionis iurate, vote ac promisse tociens ignomi- niose et turpissime discesserunt, Christi grege mercenariorum more inter lupos exposito et de pace et unione ipsa penitus de- sperato. Nos vero zelo fidei salutisque fidelium accensi ab ipso domino Gregorio non ad unionem ipsam sed ad scisma fovendum bonaque ecclesie discipandum [!] suosque contra Deum et iusti- ciam inque plurium bonorum virorum ignominiam et oppressio- nem promovendum et sublimandum intendente, momentanearum rerum cupiditate pravaque ambicione tracto oblitoque celestium et eternorum penitus viamque cessionis iuratam, votam et pro- missam tociens acceptam diabolicam asserente et reprobante atque nobis suis mandatis iniustissimis ac turpibus obserante, ne de unione ipsa verbum ulterius faceremus, in anime perdicionem et perpetue infamie sue notam, ut conscienciarum nostrarum exoneracioni, unioni ipsi et paci fidelium, de quibus poterat alias totaliter desperari, consuleremus, tamquam a nutritore scismatis antiqui, quod heresim sapere de iure minime dubitatur, discessi- mus nosque cum reverendissimis dominis de collegio partis alte- rius univimus pro pace et unitate danda populo Christiano, con- gregacionis universalis concilii utriusque obediencie necessaria et canonica via sumpta, per quam Deo favente, omni extirpato errore et scismate, ipsa desideratissima unio in ecclesia Dei se- quetur secundum sacrorum canonum instituta et ecclesie lauda- bilem consuetudinem in talibus observatam. Pro qua nullis labo- ribus, incommodis aut periculis eciam mortem ipsam minantibus 92
guenti in tempestate pie ac fortititer subvenire. Indubie rerum, ymmo pro certo tenemus maiestatem vestram novisse, cum iam toti fere Christianorum orbi notissimum sit, quot per triginta annorum circula sancta mater ecclesia divisionibus et adversita- tibus [fuerit] lacerata quotque Petri navicula agitata fluctibus, quel' illisa scopulis fuit ultimum fere passa naufragium. Que ut ad unitatem dignitatemque pristinas portumque quietis et pacis reducatur, ut eramus et sumus obnoxii, intendentes, sancte me- morie domino Innocencio papa septimo, ut Domino placuit, sublato de medio, nos ipsos, inter quos erat dominus Gregorius tunc confrater noster, strictis vinculis obligavimus ipsumque dominum Gregorium ad apicem summi apostolatus assumpsimus, qui ante et post assumpcionem huiusmodi iuravit, vovit pluries et promisit per pure (f. 41') et simpliciter renunciacionis et cessio- nis viam facere sacratissimam in Dei ecclesia unionem, ut manus sue in scripturis, publico instrumento bullisque propriis et litteris nostris sparsis per orbem luce clarius est. Sed quantum votum ipsum omnipotenti Deo reddiderit, iusiurandum dictamque fidem servaverit, iam regia sublimitas vestra palpabiliter intuetur. Nam per tractatus inanes frivolasque et superfluas disceptaciones, altricaciones [!], vacillaciones ac varietates cum domino Petro de Luna, Benedicto parte ex alia nominato, anno mensibusque consumptis colludendo invicem Christianumque populum illu- dendo, captatis occasionibus inanibus, ambo de papatu conten- dentes a tractatu unionis iurate, vote ac promisse tociens ignomi- niose et turpissime discesserunt, Christi grege mercenariorum more inter lupos exposito et de pace et unione ipsa penitus de- sperato. Nos vero zelo fidei salutisque fidelium accensi ab ipso domino Gregorio non ad unionem ipsam sed ad scisma fovendum bonaque ecclesie discipandum [!] suosque contra Deum et iusti- ciam inque plurium bonorum virorum ignominiam et oppressio- nem promovendum et sublimandum intendente, momentanearum rerum cupiditate pravaque ambicione tracto oblitoque celestium et eternorum penitus viamque cessionis iuratam, votam et pro- missam tociens acceptam diabolicam asserente et reprobante atque nobis suis mandatis iniustissimis ac turpibus obserante, ne de unione ipsa verbum ulterius faceremus, in anime perdicionem et perpetue infamie sue notam, ut conscienciarum nostrarum exoneracioni, unioni ipsi et paci fidelium, de quibus poterat alias totaliter desperari, consuleremus, tamquam a nutritore scismatis antiqui, quod heresim sapere de iure minime dubitatur, discessi- mus nosque cum reverendissimis dominis de collegio partis alte- rius univimus pro pace et unitate danda populo Christiano, con- gregacionis universalis concilii utriusque obediencie necessaria et canonica via sumpta, per quam Deo favente, omni extirpato errore et scismate, ipsa desideratissima unio in ecclesia Dei se- quetur secundum sacrorum canonum instituta et ecclesie lauda- bilem consuetudinem in talibus observatam. Pro qua nullis labo- ribus, incommodis aut periculis eciam mortem ipsam minantibus 92
Strana 93
cedendo nunquam agere desinemus, quousque ad desideratum et votivum exitum? deducatur. Transimus enim compendiose (f. 42) super mole huiusmodi, que eciam magna verborum copia non faciliter posset ad sufficienciam explicare, quia a primordio et deinde pluries vobis nostris scripcionibus intimavimus". Jam fama veracissima sublimitatem vestram eciam illa comperta habere credentes et propediem litteris nostris aliis, et quibus prelatos obediencie partis nostre ad prefatum concilium convocamus' ac aliis", quas universis et Christifidelibus dirigimus, oratorum nostrorum" vivis relatibus abunde erit vestra serenitas infor- mata, quorum quarumque missionem certa ducti necessitate hucusque distulimus. Quamobrem cum non dubitemus eundem dominum Gregorium veluti inimicum hominem per sui similes temptare continuo coloribus, fictionibus et mendaciis solitis ziza- niam ubique disseminare in ecclesiastice unitatis disturbium, ut sic divisam et oppressam valeat cum suis sanctam Romanam ecclesiam retinere, regia serenitas vestra affectuosissimam neces- sariamque causam ecclesiastice unitatis pacisque et quietis Chri- stianorum per nos sumptam nobiscum una flagranti animo digne- tur capessere 5, ut ad eam singulariter spectat et spe indubitata speramus. Quis enim pro reintegracione et dignitate sacrosancte Romane ecclesie, a qua in spiritu regenerati eiusque lacte educati et tandem ‘ in fide firmati apertis paradisi foribus vitam primi hominis labe peccati deperditam meremus eternam, eciam usque ad anime exposicionem libentissime non laboret? Hec enim causa est, que amplexata, ut convenit, fulgorem maximum7 vestre dig- nitati Cesarie est indubie allatura. Spectat enim inter cunctos reges et principes ad vestram inclitam maiestatem, tamquam sin- gulare in orbe caput, singulari quodam et peculiari iure sanctam ecclesiam matrem vestram crigere et tueri. Sicque per aspersio- nem preciosissimi saguinis [!] domini nostri Jesu Christi, per sublimitatem vestram reiectis et declinatis sinistris, fictis et falla- cibus corruptorum hominum informacionibus per fraudes et vicia ad honores et divicias, postquam per virtutes nequeunt, pervenire querencium, hac tempestate fieri unitas ecclesia ipsa quesimus et oramus. Super quibus venerabili viro magistro Balduvino Thendijck litterarum apostolicarum scriptori et abbreviatori, nuncio et oratori nostro carissimo, quem in presenciam vestram pro negociis eiusdem sanctissime unionis premittimus, (f. 42") 1 Das „erste“ Schreiben an den König siehe oben n. 31. 1' Oder: fluctibusque. 2 Hs.: extitit. Oder zu lesen: extitit deducta. 2' A pri- mordio = das (verlorene) Schreiben vom 12. Mai; pluries = die Schrei- ben vom 14. Mai (n. 21) und 24. Juni (n. 31). 3 „Quanta sollicitudinis" vom 24. Juni 1408. Vgl. unten Anhang IA 1. "' „Scribitur in Levitico“ vom 26. Juni 1408 und „Quamvis ea“ vom 1. Juli 1408. Vgl. unten An- hang I A 6 und 7. 4 Siehe unten Anhang I G. 5 Hs.: compessere. Hs.: grandem. 7 Hs.: maximum est. 8 Hs.: unacum. " Es ist wenig wahr- scheinlich, daf sich dieses similis auf das an König Ruprecht gerich- tete Schreiben bezieht. Eher betrifft es das in forma prelatorum aus- gefertigte Konzileinberufungssdhreiben. Vgl. unten Anhang I G. Anm. 1. 93
cedendo nunquam agere desinemus, quousque ad desideratum et votivum exitum? deducatur. Transimus enim compendiose (f. 42) super mole huiusmodi, que eciam magna verborum copia non faciliter posset ad sufficienciam explicare, quia a primordio et deinde pluries vobis nostris scripcionibus intimavimus". Jam fama veracissima sublimitatem vestram eciam illa comperta habere credentes et propediem litteris nostris aliis, et quibus prelatos obediencie partis nostre ad prefatum concilium convocamus' ac aliis", quas universis et Christifidelibus dirigimus, oratorum nostrorum" vivis relatibus abunde erit vestra serenitas infor- mata, quorum quarumque missionem certa ducti necessitate hucusque distulimus. Quamobrem cum non dubitemus eundem dominum Gregorium veluti inimicum hominem per sui similes temptare continuo coloribus, fictionibus et mendaciis solitis ziza- niam ubique disseminare in ecclesiastice unitatis disturbium, ut sic divisam et oppressam valeat cum suis sanctam Romanam ecclesiam retinere, regia serenitas vestra affectuosissimam neces- sariamque causam ecclesiastice unitatis pacisque et quietis Chri- stianorum per nos sumptam nobiscum una flagranti animo digne- tur capessere 5, ut ad eam singulariter spectat et spe indubitata speramus. Quis enim pro reintegracione et dignitate sacrosancte Romane ecclesie, a qua in spiritu regenerati eiusque lacte educati et tandem ‘ in fide firmati apertis paradisi foribus vitam primi hominis labe peccati deperditam meremus eternam, eciam usque ad anime exposicionem libentissime non laboret? Hec enim causa est, que amplexata, ut convenit, fulgorem maximum7 vestre dig- nitati Cesarie est indubie allatura. Spectat enim inter cunctos reges et principes ad vestram inclitam maiestatem, tamquam sin- gulare in orbe caput, singulari quodam et peculiari iure sanctam ecclesiam matrem vestram crigere et tueri. Sicque per aspersio- nem preciosissimi saguinis [!] domini nostri Jesu Christi, per sublimitatem vestram reiectis et declinatis sinistris, fictis et falla- cibus corruptorum hominum informacionibus per fraudes et vicia ad honores et divicias, postquam per virtutes nequeunt, pervenire querencium, hac tempestate fieri unitas ecclesia ipsa quesimus et oramus. Super quibus venerabili viro magistro Balduvino Thendijck litterarum apostolicarum scriptori et abbreviatori, nuncio et oratori nostro carissimo, quem in presenciam vestram pro negociis eiusdem sanctissime unionis premittimus, (f. 42") 1 Das „erste“ Schreiben an den König siehe oben n. 31. 1' Oder: fluctibusque. 2 Hs.: extitit. Oder zu lesen: extitit deducta. 2' A pri- mordio = das (verlorene) Schreiben vom 12. Mai; pluries = die Schrei- ben vom 14. Mai (n. 21) und 24. Juni (n. 31). 3 „Quanta sollicitudinis" vom 24. Juni 1408. Vgl. unten Anhang IA 1. "' „Scribitur in Levitico“ vom 26. Juni 1408 und „Quamvis ea“ vom 1. Juli 1408. Vgl. unten An- hang I A 6 und 7. 4 Siehe unten Anhang I G. 5 Hs.: compessere. Hs.: grandem. 7 Hs.: maximum est. 8 Hs.: unacum. " Es ist wenig wahr- scheinlich, daf sich dieses similis auf das an König Ruprecht gerich- tete Schreiben bezieht. Eher betrifft es das in forma prelatorum aus- gefertigte Konzileinberufungssdhreiben. Vgl. unten Anhang I G. Anm. 1. 93
Strana 94
nonnulla serenitati vestre vivis vocibus nostri parte referenda commisimus, cuius relatibus tamquam nostris cum benigna et sperata exaudicione certam fidem impertiri dignetur. Quam Altissimus feliciter augeat et conservet. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis die ultima mensis Augusti, prima in- dictione, [anno] millesimoquadringentesimooctavo. Similis' littera missa fuit et presentata domino archiepiscopo Coloniensi mutatis mutandis per omnia, ut proxime supra. Item similes litterae per omnia, ut proxime supra, sicuti misse fuerunt dicto domino archiepiscopo Coloniensi, eciam misse fuerunt et presentate in simili modo et forma dominis: archiepiscopo Maguntinensi [et] archiepiscopo Treverensi. 46. Dieselben Kardinäle übersenden in der Hoffnung der Wie- dervereinigung der griechischen und lateinischen Kirche dem Kaiser Manuel das Konzileinberufungsschreiben und beglau- bigen bei ihm den archiepiscopus Orientis. Pisa, den 1. Sep- tember 1408. V. f. 47'; O. 111 f. 31'; T. f. 34'35. Das dazu gchörige Konzil- ansageschreiben siche bei Martènc-Durand VII 862 —864; Mansi XXVII 170—171. Vgl. unten Anhang I, L. Serenissime princeps et excellentissime domine, amice noster carissime, post salutem. Dignum nobis visum est, que in hoc tempore in sancta Romana ecclesia occurrunt, serenitati vestre intimare et cognita facere, que inter alios orbis principes locum non medio- crem noscitur obtinere. Per litteras igitur seu ipsarum copiam per nos reverendo in Christo patri domino lohanni archiepiscopo Soltaniensi seu Orientis assignatas, quibus generale consilium convocamus, que a pluribus retroactis temporibus agitata et que ad presens agitantur et occurrunt, et ad quem finem tendamus, clarissima sublimitas vestra percipict. Speramus enim, gracia favente divina in sancta Romana ecclesia unione secuta, de qua iam certissimam spem et indubitatam habemus, vestro aliorum- que bonorum principum et dominorum auxilio opera et favore inter Latinos et Grecos, omni differencia et divisione succisa, unitatem eciam secuturam, ad quam hortamur et per aspersionem saguinis [!] domini nostri Jesu Christi requirimus et precamur, ut, tempore adveniente congruo, placeat omni via possibili inten- dere, sicuti nobis ipsis de vestra caritate promittimus, ut tandem catholica sancta mater ecclesia ubique una esse noscatur. Super predictis autem prefati reverendi patris, qui nobiscum fuit, rela- tibus nonnulla maiestas vestra ad maiorem informacionem per- cipiet, quam Deus omnipotens dirigere benignitate sua infinita et conservare dignetur. Datum Pisis sub trium priorum nostro- rum sigillis, die prima mensis Septembris, indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringente- simo octavo. 94
nonnulla serenitati vestre vivis vocibus nostri parte referenda commisimus, cuius relatibus tamquam nostris cum benigna et sperata exaudicione certam fidem impertiri dignetur. Quam Altissimus feliciter augeat et conservet. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis die ultima mensis Augusti, prima in- dictione, [anno] millesimoquadringentesimooctavo. Similis' littera missa fuit et presentata domino archiepiscopo Coloniensi mutatis mutandis per omnia, ut proxime supra. Item similes litterae per omnia, ut proxime supra, sicuti misse fuerunt dicto domino archiepiscopo Coloniensi, eciam misse fuerunt et presentate in simili modo et forma dominis: archiepiscopo Maguntinensi [et] archiepiscopo Treverensi. 46. Dieselben Kardinäle übersenden in der Hoffnung der Wie- dervereinigung der griechischen und lateinischen Kirche dem Kaiser Manuel das Konzileinberufungsschreiben und beglau- bigen bei ihm den archiepiscopus Orientis. Pisa, den 1. Sep- tember 1408. V. f. 47'; O. 111 f. 31'; T. f. 34'35. Das dazu gchörige Konzil- ansageschreiben siche bei Martènc-Durand VII 862 —864; Mansi XXVII 170—171. Vgl. unten Anhang I, L. Serenissime princeps et excellentissime domine, amice noster carissime, post salutem. Dignum nobis visum est, que in hoc tempore in sancta Romana ecclesia occurrunt, serenitati vestre intimare et cognita facere, que inter alios orbis principes locum non medio- crem noscitur obtinere. Per litteras igitur seu ipsarum copiam per nos reverendo in Christo patri domino lohanni archiepiscopo Soltaniensi seu Orientis assignatas, quibus generale consilium convocamus, que a pluribus retroactis temporibus agitata et que ad presens agitantur et occurrunt, et ad quem finem tendamus, clarissima sublimitas vestra percipict. Speramus enim, gracia favente divina in sancta Romana ecclesia unione secuta, de qua iam certissimam spem et indubitatam habemus, vestro aliorum- que bonorum principum et dominorum auxilio opera et favore inter Latinos et Grecos, omni differencia et divisione succisa, unitatem eciam secuturam, ad quam hortamur et per aspersionem saguinis [!] domini nostri Jesu Christi requirimus et precamur, ut, tempore adveniente congruo, placeat omni via possibili inten- dere, sicuti nobis ipsis de vestra caritate promittimus, ut tandem catholica sancta mater ecclesia ubique una esse noscatur. Super predictis autem prefati reverendi patris, qui nobiscum fuit, rela- tibus nonnulla maiestas vestra ad maiorem informacionem per- cipiet, quam Deus omnipotens dirigere benignitate sua infinita et conservare dignetur. Datum Pisis sub trium priorum nostro- rum sigillis, die prima mensis Septembris, indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringente- simo octavo. 94
Strana 95
47. Die Herrschaft Florenz spricht ihrer Gesandtschaft am Hofe Papst Gregors XII. das Einverständnis mit den geführten Verhandlungen aus. Firenze, den 5. September 1408. Fi. f. 94'. Vgl. Mansi XXVII 489—492. — Karissimi Oratoribus nostris ad summum pontificem. nostri: Questo di abbiamo ricevuto vostra lettera et per essa in- teso, quanto scrivete dell' avere voi sposto vostra ambasciata al sancto padre et a Sanesi, et etiamdio a cotesti signori di Siena, et anchora dell’ avere avuto il salvo condocto per reverendissimo in Christo padre et signore cardinale di Milano, il quale colle dette lettere abbiamo ricevuto et ben comprendiamo, che diligen- temente vi sete portati, et si vi comendiamo, ora per le presenti v'inpognamo che aviuto che avrete la rispota dal sancto padre, voi considerate la detta risposta, et se la risposta e rivisa, pro- modo dhe voi veggiate, dhe non bisogni soprastare costa, tornativi alla presentia della nostra signoria. In caso the comprehendessi ch' ella risposta sua fussi d' alcuno frutto, il soprastare costa fatelo, et noi avisate di quanto avrete per risposta dal santo padre, et noi senza perdere tempo, vi riscriveremo quanto avrete a seguire. Datum Florentie, die quinta mensis Septembris MCCCCVIII, indictione prima. 48. Die (von Gregor XII. abgefallenen) Kardinäle fordern die Kollektoren der apostolischen Kammer in den Rheinlanden auf, die Konzils-Gesandten, den Abt Johann von S. Justina in Padua und Balduin de Dijck, apostol. litterarum scriptor, mit Geld zu unterstützen. Pisa, den 10. September 1408. V. f. 43'—44; O. 111 f. 28—29; T. f. 31—32. Vgl. unten Anhang I, G. Sequitur littera missa et presentata per dictum nuncium collectoribus camere apostolice circa flumen Reni in Almania constitutis. Myseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sacrosancte Romane ecclesie cardinales2 venerabilibus et circumspectis viris dominis Johanni de Selheim beate Marie ad gradus Maguntinen- sis et Johanni Rime sancti Pauli extra muros Treverensis prepo- sitis ac Godefredo de Dinslaken decano3 sancti Cuniberti Colo- niensis ecclesiarum aliisque collectoribus et succollectoribus fructuum et proventuum4 camere apostolice debitorum per Maguntinensem, Coloniensem et Treverensem civitates et dioece— ses et provincias per sedem apostolicam vel alias quomodolibet deputatis salutem in Domino sempiternam. Cum pro necessariis et expediendis ad sanctissimam unionem ecclesie de presenti ad nonnullas parcium illarum transmittimus venerabilem patrem dominum Johannem abbatem monasterii sancte Justine de Padua nuncium et oratorem nostrum carissimum (f. 44), discrecionem vestram requirimus, precamur et hortamur in Domino, quatenus 95
47. Die Herrschaft Florenz spricht ihrer Gesandtschaft am Hofe Papst Gregors XII. das Einverständnis mit den geführten Verhandlungen aus. Firenze, den 5. September 1408. Fi. f. 94'. Vgl. Mansi XXVII 489—492. — Karissimi Oratoribus nostris ad summum pontificem. nostri: Questo di abbiamo ricevuto vostra lettera et per essa in- teso, quanto scrivete dell' avere voi sposto vostra ambasciata al sancto padre et a Sanesi, et etiamdio a cotesti signori di Siena, et anchora dell’ avere avuto il salvo condocto per reverendissimo in Christo padre et signore cardinale di Milano, il quale colle dette lettere abbiamo ricevuto et ben comprendiamo, che diligen- temente vi sete portati, et si vi comendiamo, ora per le presenti v'inpognamo che aviuto che avrete la rispota dal sancto padre, voi considerate la detta risposta, et se la risposta e rivisa, pro- modo dhe voi veggiate, dhe non bisogni soprastare costa, tornativi alla presentia della nostra signoria. In caso the comprehendessi ch' ella risposta sua fussi d' alcuno frutto, il soprastare costa fatelo, et noi avisate di quanto avrete per risposta dal santo padre, et noi senza perdere tempo, vi riscriveremo quanto avrete a seguire. Datum Florentie, die quinta mensis Septembris MCCCCVIII, indictione prima. 48. Die (von Gregor XII. abgefallenen) Kardinäle fordern die Kollektoren der apostolischen Kammer in den Rheinlanden auf, die Konzils-Gesandten, den Abt Johann von S. Justina in Padua und Balduin de Dijck, apostol. litterarum scriptor, mit Geld zu unterstützen. Pisa, den 10. September 1408. V. f. 43'—44; O. 111 f. 28—29; T. f. 31—32. Vgl. unten Anhang I, G. Sequitur littera missa et presentata per dictum nuncium collectoribus camere apostolice circa flumen Reni in Almania constitutis. Myseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sacrosancte Romane ecclesie cardinales2 venerabilibus et circumspectis viris dominis Johanni de Selheim beate Marie ad gradus Maguntinen- sis et Johanni Rime sancti Pauli extra muros Treverensis prepo- sitis ac Godefredo de Dinslaken decano3 sancti Cuniberti Colo- niensis ecclesiarum aliisque collectoribus et succollectoribus fructuum et proventuum4 camere apostolice debitorum per Maguntinensem, Coloniensem et Treverensem civitates et dioece— ses et provincias per sedem apostolicam vel alias quomodolibet deputatis salutem in Domino sempiternam. Cum pro necessariis et expediendis ad sanctissimam unionem ecclesie de presenti ad nonnullas parcium illarum transmittimus venerabilem patrem dominum Johannem abbatem monasterii sancte Justine de Padua nuncium et oratorem nostrum carissimum (f. 44), discrecionem vestram requirimus, precamur et hortamur in Domino, quatenus 95
Strana 96
eidem ac magistro Balduino de Dyck, litterarum apostolicarum scriptori et abbreviatori nuncio nostro,5 quem pro eisdem sacra- tissime unionis ecclesie affectibus premisimus, provideatis de necessariis in suis expensis, pro quibus, unione perfecta per eum, qui fuerit unicus et indubitatus in Dei ecclesia in Romanum pon- tificem assumptus, aut eius camerarium sive alios officiales, ad quos pertinuerit, sufficienter quitari et liberari auctore Domino faciemus. In cuius rei testimonium presentes litteras fieri et trium priorum nostrorum sigillorum appensione fecimus com- muniri. Datum Pisis decima Septembris sub anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. 1 Abt Johann von Padua. 2 IIs.: cardinalibus. 3 Hs.: decani. " Hs.: 5 Hs.: scriptorem et abbreviatorem nuncium nostrum. conventuum. 49. Die Herrschaft Florenz teilt ihrem Unterhändler mit den Kardinälen in Pisa die Antwort mit, die sie deren Gesandten 1) hinsichtlidh der Hergabe von 1000 Gulden aus der auf Florentiner Gebiet befindlichen Camera Apostolica, 2) be- züglich der Ueberlassung einer Galeere für den an König Ladislaus von Neapel bestimmten Kardinallegaten gegeben hat. Firenze, den 17. September 1408. Fi. f. 95. Antonio de Allexandris uno ex decem Pisarum. — Karissimo nostro: Egli e stato alla nostra presentia ser Mateo da Samini- ato ambasciadore dell' uno collegio et dell' altro et fra l' altre cose ci a sposto come cotesti cardinali anno eletto duc cardinali, per che l' uno di loro vada a Re Landizlao, della qual cosa abbiano conso- latione et oltre accio ci richiegono, che noi facciamo comandamento a' colectori della camera apostolica, che sono nella nostra iuris- dictione, che dieno loro di quegli che rischuoteno mille fioreni. Et oltre accio ci spose dell' andare il detto cardinale in sulla nostra galea etc., delle quali cose pensiamo te dovere essere informato da cotesti signori cardinali. Ma la cagione delle presenti lettere si e che vogliamo che sia informato della risposta, la quale sopra questi fatti facciamo al detto ambasciadore, accio che se ci avesse aria giovare co' detti cardinali, ti possa conformare colla nostra signoria. Et prima sopra fatti della galea gli rispon- demo, che gli e vero (?) pro certi cagioni, le quali abbiamo ora al presenti levato via, s'era deliberato mettere in punto la galea, per che v' andassino su i nostri ambasciadori et oltre accio abbi- amo avuto informatione che il nostro porto per corsali ci dovea essere asaltato et inseduto, si che per questa cagione vegendo quanto pericolo ne seguetarebbe s' e per noi deliberato che in niuno modo (f. 95) la galea si parta, accio che essa possa essere alla difesa dell porto et delle mercatancie che vi sono condotte. Et per questa cagione abbiamo deliberato che i nostri amba- sciadori vadino per terra. Alla parte di mille fiorini rispon- 96
eidem ac magistro Balduino de Dyck, litterarum apostolicarum scriptori et abbreviatori nuncio nostro,5 quem pro eisdem sacra- tissime unionis ecclesie affectibus premisimus, provideatis de necessariis in suis expensis, pro quibus, unione perfecta per eum, qui fuerit unicus et indubitatus in Dei ecclesia in Romanum pon- tificem assumptus, aut eius camerarium sive alios officiales, ad quos pertinuerit, sufficienter quitari et liberari auctore Domino faciemus. In cuius rei testimonium presentes litteras fieri et trium priorum nostrorum sigillorum appensione fecimus com- muniri. Datum Pisis decima Septembris sub anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. 1 Abt Johann von Padua. 2 IIs.: cardinalibus. 3 Hs.: decani. " Hs.: 5 Hs.: scriptorem et abbreviatorem nuncium nostrum. conventuum. 49. Die Herrschaft Florenz teilt ihrem Unterhändler mit den Kardinälen in Pisa die Antwort mit, die sie deren Gesandten 1) hinsichtlidh der Hergabe von 1000 Gulden aus der auf Florentiner Gebiet befindlichen Camera Apostolica, 2) be- züglich der Ueberlassung einer Galeere für den an König Ladislaus von Neapel bestimmten Kardinallegaten gegeben hat. Firenze, den 17. September 1408. Fi. f. 95. Antonio de Allexandris uno ex decem Pisarum. — Karissimo nostro: Egli e stato alla nostra presentia ser Mateo da Samini- ato ambasciadore dell' uno collegio et dell' altro et fra l' altre cose ci a sposto come cotesti cardinali anno eletto duc cardinali, per che l' uno di loro vada a Re Landizlao, della qual cosa abbiano conso- latione et oltre accio ci richiegono, che noi facciamo comandamento a' colectori della camera apostolica, che sono nella nostra iuris- dictione, che dieno loro di quegli che rischuoteno mille fioreni. Et oltre accio ci spose dell' andare il detto cardinale in sulla nostra galea etc., delle quali cose pensiamo te dovere essere informato da cotesti signori cardinali. Ma la cagione delle presenti lettere si e che vogliamo che sia informato della risposta, la quale sopra questi fatti facciamo al detto ambasciadore, accio che se ci avesse aria giovare co' detti cardinali, ti possa conformare colla nostra signoria. Et prima sopra fatti della galea gli rispon- demo, che gli e vero (?) pro certi cagioni, le quali abbiamo ora al presenti levato via, s'era deliberato mettere in punto la galea, per che v' andassino su i nostri ambasciadori et oltre accio abbi- amo avuto informatione che il nostro porto per corsali ci dovea essere asaltato et inseduto, si che per questa cagione vegendo quanto pericolo ne seguetarebbe s' e per noi deliberato che in niuno modo (f. 95) la galea si parta, accio che essa possa essere alla difesa dell porto et delle mercatancie che vi sono condotte. Et per questa cagione abbiamo deliberato che i nostri amba- sciadori vadino per terra. Alla parte di mille fiorini rispon- 96
Strana 97
diamo che considerato che noi siamo alla ubbediencia del papa Gregorio non ci parrebbe honesta cosa fare questa innovatione al presente. Ora quello che vogliamo che facci si e questo, che ci scusi di fatti della galea nella forma predetta et etiamdio che coh quanta diligentia t' e possibile tu solleciti la partita del car- dinale che debba andare et di' a' cardinali che nostri ambascia- dori sonno in punto et vogliamo, che partino a di XXII del pre- sente, et domanda et certificati poi che nostril ambasciadori vanno per terram in che luogo voglino che s'acozino col cardi- nale, che va, il quale ci pensiamo doverra andare per terram, andandovi ancora i nostri. Et per tua lettera fa che ci avisi quanto segue sopra questa materia. Vogliamo anchora che sia ila capitano in costa et che tul solleciti che XXX cavagli i quagli noi gli abbiamo scripti, che sieno qua sabato per andare co' nostri ambasciadori; essi facci che sieno al detto termine et bene in punto. Datum Florentie, die XVII mensis Septembris MCCCC VIII indictione prima. 1) Poi che nostri wird in der Hs. wiederholt. 2 Hs.: al. 50. Gleichzeitig trifft die Herrschaft Florenz Anordnungen für ihre eigene an den König Ladislaus gerichtete Gesandtschaft. Firenze, den 17. September 1408. Fi. f. 95. Capitaneo civitatis Pisarum. — Dilectissimo nostro: Perche noi abbiamo diliberato di mandare nostri ambasciadori al re Ladizlao et vogliamo, che vadano per terra, noi abbiamo delibe- rato perche vadano sicuramente, di dare loro certa compagnia di gente d' arme, e quagli gli aconpagnino in fino a Napoli et nello andare et nel tornare. Et pero noi ti comandiamo che vedute le presenti lettere, tu abbi quatro de capitani di coteste gente d' arme di quegli della maggiore condocta et comanda loro et ordina, ch' essi mettano in punto delle loro brigate trenta de' loro compagnoni, e quali vadano in compagnia de' decti nostri ambasciadori in fino a Napoli e fa che sabato proximo che viene che saremo ad venti due, essi trenta sieno in punto come si richiede nella nostra citta si che possano andare al detto cam- mino. Datum Florentie, die XVII Septembris MCCCCVIII in- dictione prima. 51. Der Kardinal Peter Filargo feuert die Universität Paris an, beim französischen König die Abdankung Gregors XII. zu betreiben. Pisa, September 1408. D. f. 92—93. Das Schreiben ist vor der Reise des Kardinals nach Siena, wo er am 19. (oder 20.) September anlangte, abgefaft. Rectori et universitati studii Parisiensis per Mediolanensem. Quod dudum, eximii viri veneracione dignissimi, pia univer- 97
diamo che considerato che noi siamo alla ubbediencia del papa Gregorio non ci parrebbe honesta cosa fare questa innovatione al presente. Ora quello che vogliamo che facci si e questo, che ci scusi di fatti della galea nella forma predetta et etiamdio che coh quanta diligentia t' e possibile tu solleciti la partita del car- dinale che debba andare et di' a' cardinali che nostri ambascia- dori sonno in punto et vogliamo, che partino a di XXII del pre- sente, et domanda et certificati poi che nostril ambasciadori vanno per terram in che luogo voglino che s'acozino col cardi- nale, che va, il quale ci pensiamo doverra andare per terram, andandovi ancora i nostri. Et per tua lettera fa che ci avisi quanto segue sopra questa materia. Vogliamo anchora che sia ila capitano in costa et che tul solleciti che XXX cavagli i quagli noi gli abbiamo scripti, che sieno qua sabato per andare co' nostri ambasciadori; essi facci che sieno al detto termine et bene in punto. Datum Florentie, die XVII mensis Septembris MCCCC VIII indictione prima. 1) Poi che nostri wird in der Hs. wiederholt. 2 Hs.: al. 50. Gleichzeitig trifft die Herrschaft Florenz Anordnungen für ihre eigene an den König Ladislaus gerichtete Gesandtschaft. Firenze, den 17. September 1408. Fi. f. 95. Capitaneo civitatis Pisarum. — Dilectissimo nostro: Perche noi abbiamo diliberato di mandare nostri ambasciadori al re Ladizlao et vogliamo, che vadano per terra, noi abbiamo delibe- rato perche vadano sicuramente, di dare loro certa compagnia di gente d' arme, e quagli gli aconpagnino in fino a Napoli et nello andare et nel tornare. Et pero noi ti comandiamo che vedute le presenti lettere, tu abbi quatro de capitani di coteste gente d' arme di quegli della maggiore condocta et comanda loro et ordina, ch' essi mettano in punto delle loro brigate trenta de' loro compagnoni, e quali vadano in compagnia de' decti nostri ambasciadori in fino a Napoli e fa che sabato proximo che viene che saremo ad venti due, essi trenta sieno in punto come si richiede nella nostra citta si che possano andare al detto cam- mino. Datum Florentie, die XVII Septembris MCCCCVIII in- dictione prima. 51. Der Kardinal Peter Filargo feuert die Universität Paris an, beim französischen König die Abdankung Gregors XII. zu betreiben. Pisa, September 1408. D. f. 92—93. Das Schreiben ist vor der Reise des Kardinals nach Siena, wo er am 19. (oder 20.) September anlangte, abgefaft. Rectori et universitati studii Parisiensis per Mediolanensem. Quod dudum, eximii viri veneracione dignissimi, pia univer- 97
Strana 98
sitas vestra flagranter optavit, non mediocriter exultamus vestris indefessis studiis cum omni caritate fuisse promotum et ut argu- mentosam apem omnibus viribus aggregatis viisque variis adin- ventis, ut morbus horrendi scismatis de gremio militantis ecclesie tolleretur, nullis (f. 92') umquam laboribus curis aut studiis pe- percisse, sed quo dignioris cause maiorisque periculi materia gere- batur et geritur, co fervencius et efficacius continue laborasse. Nec immerito talis ac tanta causa vestris studiis et laboriosis vigi- liis tam animose quam provide extitit amplectenda, cum ex ea salus universe Christianitatis pendeat et vobis in terris incom- parabilis fame gloria preparetur. Quid enim indecencius, quid periculosius in orbe terrarum diebus nostris infeliciter suscitatum monstrum auditum est, cum duo de papatu miserabiliter conten- dentes Petri sedem sub tyrannide redigere et retinere certatim moliantur, universam Christianitatem anno iam exacto trigesimo in dampnacionis via detineant, quinymo ipsam orthodoxam fidem nostram tot sanctorum patrum fuso cruore firmatam sedentes in crrorum fastigio parvipendant, ut iam tanta ambicione inflati divi- num iudicium non formident, et quamquam universitatis vestre sanctis studiis tandem inventa sit via salubris expedita celer ct efficax, libere videlicet et spontance cessionis, quam et ipsi con- tendentes cunctis Christicolis acceptare devotis animis ostende- bant, promissiones iuramenta et vota Deo humiliter exhibendo, tamen exinde nil aliud quam malum Christianis exemplum et implementum dyabolice fraudis induxerunt, tractatu huiusmodi sancti processus perperam derelicto et uno versus aquilonem, alio versus meridiem fugiente. Quis ulterius eis credet, quos fidefra- gos et periuros ac voti Deo exhibiti transgressores proch dolor ex- perimur? Sed ne suis miserandis erroribus sancta mater ecclesia diucius affligeretur, unum inter divina miracula computandum novum, scilicet dissidium inter membra parcium et eorum infirma capita Christi clemencia ministravit. Nam relictis capitibus scis- matis morbo infectis inter utrumque collegium sancte Romane ecclesie cardinalium sincera atque legitima unio facta cst glutino Christi copulata. Cuius gracia nunc felix patet accessus ad uni- onem ipsius ecclesie brevissimo temporis spacio consequendam, dictorum contendencium pertinacia et conatu reprobo non ob- stante. Sperantes in Dei misericordia, cuius res geritur, quod una cum sacro collegio nunc, ut prediximus, unum facto assistente Christianissimo principe serenissimo domino Francorum rege, cuius gloriosa prosapia sanctam matrem ecclesiam pluries deso- latam et afflictam crexit et scuto communito ab improborum ma- nibus et pluribus periculis liberatam protexit atque magnifice de- fensavit, pax ecclesie et Christianorum unitas de proximo renas- cetur. In qua re quamquam superfluum arbitremur caritatum vestrarum studia concitare, quoniam ad hunc unum effectum ct litterarum efficax series et oratorum vestrorum ad diversas orbis partes transmissio vestrum iugiter demonstravit effectum, nichi- lominus ex ardenti desiderio quo nos ad ipsam (f. 93) sanctam 98
sitas vestra flagranter optavit, non mediocriter exultamus vestris indefessis studiis cum omni caritate fuisse promotum et ut argu- mentosam apem omnibus viribus aggregatis viisque variis adin- ventis, ut morbus horrendi scismatis de gremio militantis ecclesie tolleretur, nullis (f. 92') umquam laboribus curis aut studiis pe- percisse, sed quo dignioris cause maiorisque periculi materia gere- batur et geritur, co fervencius et efficacius continue laborasse. Nec immerito talis ac tanta causa vestris studiis et laboriosis vigi- liis tam animose quam provide extitit amplectenda, cum ex ea salus universe Christianitatis pendeat et vobis in terris incom- parabilis fame gloria preparetur. Quid enim indecencius, quid periculosius in orbe terrarum diebus nostris infeliciter suscitatum monstrum auditum est, cum duo de papatu miserabiliter conten- dentes Petri sedem sub tyrannide redigere et retinere certatim moliantur, universam Christianitatem anno iam exacto trigesimo in dampnacionis via detineant, quinymo ipsam orthodoxam fidem nostram tot sanctorum patrum fuso cruore firmatam sedentes in crrorum fastigio parvipendant, ut iam tanta ambicione inflati divi- num iudicium non formident, et quamquam universitatis vestre sanctis studiis tandem inventa sit via salubris expedita celer ct efficax, libere videlicet et spontance cessionis, quam et ipsi con- tendentes cunctis Christicolis acceptare devotis animis ostende- bant, promissiones iuramenta et vota Deo humiliter exhibendo, tamen exinde nil aliud quam malum Christianis exemplum et implementum dyabolice fraudis induxerunt, tractatu huiusmodi sancti processus perperam derelicto et uno versus aquilonem, alio versus meridiem fugiente. Quis ulterius eis credet, quos fidefra- gos et periuros ac voti Deo exhibiti transgressores proch dolor ex- perimur? Sed ne suis miserandis erroribus sancta mater ecclesia diucius affligeretur, unum inter divina miracula computandum novum, scilicet dissidium inter membra parcium et eorum infirma capita Christi clemencia ministravit. Nam relictis capitibus scis- matis morbo infectis inter utrumque collegium sancte Romane ecclesie cardinalium sincera atque legitima unio facta cst glutino Christi copulata. Cuius gracia nunc felix patet accessus ad uni- onem ipsius ecclesie brevissimo temporis spacio consequendam, dictorum contendencium pertinacia et conatu reprobo non ob- stante. Sperantes in Dei misericordia, cuius res geritur, quod una cum sacro collegio nunc, ut prediximus, unum facto assistente Christianissimo principe serenissimo domino Francorum rege, cuius gloriosa prosapia sanctam matrem ecclesiam pluries deso- latam et afflictam crexit et scuto communito ab improborum ma- nibus et pluribus periculis liberatam protexit atque magnifice de- fensavit, pax ecclesie et Christianorum unitas de proximo renas- cetur. In qua re quamquam superfluum arbitremur caritatum vestrarum studia concitare, quoniam ad hunc unum effectum ct litterarum efficax series et oratorum vestrorum ad diversas orbis partes transmissio vestrum iugiter demonstravit effectum, nichi- lominus ex ardenti desiderio quo nos ad ipsam (f. 93) sanctam 98
Strana 99
unionem afficimur et optima rerum disposicione divino auxilio pre- parata, vestras caritates hortamur in Domino ac per Christi passio- nem et salutem omnium Christifidelium quantum possumus ob- secramus, ut in sancto vestro proposito persistentes hunc felicem processum totis amplecti viribus et studiis indefessis una cum prelibato sacro collegio velitis continue promovere, prelibatum Christianissimum principem dominum regem in tanto bono vestris assiduis studiis iugiter eo forcius animando, ut opem ferat qui potest et tam caritative quam liberaliter pollicetur, sicut ex maiestatis sue litteris vestrisque luculenter accepimus, quas ad sue serenitatis et universitatis vestre laudem et gloriam per plu- rimas orbis partes direximus, utque sua serenitas prefati sacri collegii reverendissimos dominos, qui nullis laboribus persecucio- nibus aut personarum attentis periculis usque ad mortem pro tanti boni optentu cunctis imminentibus dispendiis se opponunt, velit suorum auxiliorum assistencia consolari. Nos enim super inde sue non scribimus maiestati, quoniam talis ac tante univer- sitatis vestre presenciam et intercessionem assiduam plene comper- tam habentes id pocius minus efficax et velut parve facis lucem ipsi soli oppositam putaremus. Demum sacram universitatem vestram feliciter florere totis precordiis exoptamus plurimum exultantes, quociens status sui recolimus, quam utinam adhuc vita superstite videre valeamus et inibi profectu aliquo sicut maxime cupimus consolari. Datum Pisis in Septembri MCCCCVIII. 52. Kardinal Peter Filargo bittet den Erzbischof von Köln um persönliche Anwesenheit in Pisa, um mit den Kardinälen für die Einigung der Kirche zu arbeiten. Pisa, (vor 19.) Sep- tember 1408. B. f. 64'. Geschrieben vor der Reise des Kardinals nach Siena. wurde der Brief allem Anschein nad dem Abt Johann von S. Justina, der als Gesandter am 20. September aus Pisa zum Rheinland aufbradh, zur Besorgung mitgegeben. Vgl. unten I, G. Anhang. Sequitur epistula facta per reverendissimum patrem et domi- num dominum Petrum de Candia cardinalem Mediolanensem ex- cellentissimum nunc temporis theologum missa ex parte utriusque collegii archiepiscopo Coloniensi. Miseracione etc. salutem et ad ea que ad pacem sunt Ierusalem vestram efficaciter opem ferre. Quoniam illius res agitur, qui pro salute generis humani non renuit preciosum sanguinem suum in ara crucis effundere, ut illud de tenebrarum ergastulo redimeret et revocaret ad lucem, urget nos ipsius Redemptoris caritas 1 et com- passio status unice sponse sue sancte matris ecclesie, cuius dignum et honorabile membrum existitis, ut pauca admodum superinde cum vestra amicicia conferamus, et que dolenter patimur, velut filii materni vulneris non expertes, mutua cordis amaritudine 7* 99
unionem afficimur et optima rerum disposicione divino auxilio pre- parata, vestras caritates hortamur in Domino ac per Christi passio- nem et salutem omnium Christifidelium quantum possumus ob- secramus, ut in sancto vestro proposito persistentes hunc felicem processum totis amplecti viribus et studiis indefessis una cum prelibato sacro collegio velitis continue promovere, prelibatum Christianissimum principem dominum regem in tanto bono vestris assiduis studiis iugiter eo forcius animando, ut opem ferat qui potest et tam caritative quam liberaliter pollicetur, sicut ex maiestatis sue litteris vestrisque luculenter accepimus, quas ad sue serenitatis et universitatis vestre laudem et gloriam per plu- rimas orbis partes direximus, utque sua serenitas prefati sacri collegii reverendissimos dominos, qui nullis laboribus persecucio- nibus aut personarum attentis periculis usque ad mortem pro tanti boni optentu cunctis imminentibus dispendiis se opponunt, velit suorum auxiliorum assistencia consolari. Nos enim super inde sue non scribimus maiestati, quoniam talis ac tante univer- sitatis vestre presenciam et intercessionem assiduam plene comper- tam habentes id pocius minus efficax et velut parve facis lucem ipsi soli oppositam putaremus. Demum sacram universitatem vestram feliciter florere totis precordiis exoptamus plurimum exultantes, quociens status sui recolimus, quam utinam adhuc vita superstite videre valeamus et inibi profectu aliquo sicut maxime cupimus consolari. Datum Pisis in Septembri MCCCCVIII. 52. Kardinal Peter Filargo bittet den Erzbischof von Köln um persönliche Anwesenheit in Pisa, um mit den Kardinälen für die Einigung der Kirche zu arbeiten. Pisa, (vor 19.) Sep- tember 1408. B. f. 64'. Geschrieben vor der Reise des Kardinals nach Siena. wurde der Brief allem Anschein nad dem Abt Johann von S. Justina, der als Gesandter am 20. September aus Pisa zum Rheinland aufbradh, zur Besorgung mitgegeben. Vgl. unten I, G. Anhang. Sequitur epistula facta per reverendissimum patrem et domi- num dominum Petrum de Candia cardinalem Mediolanensem ex- cellentissimum nunc temporis theologum missa ex parte utriusque collegii archiepiscopo Coloniensi. Miseracione etc. salutem et ad ea que ad pacem sunt Ierusalem vestram efficaciter opem ferre. Quoniam illius res agitur, qui pro salute generis humani non renuit preciosum sanguinem suum in ara crucis effundere, ut illud de tenebrarum ergastulo redimeret et revocaret ad lucem, urget nos ipsius Redemptoris caritas 1 et com- passio status unice sponse sue sancte matris ecclesie, cuius dignum et honorabile membrum existitis, ut pauca admodum superinde cum vestra amicicia conferamus, et que dolenter patimur, velut filii materni vulneris non expertes, mutua cordis amaritudine 7* 99
Strana 100
reseremus. Nam ubi vulnus quantumcumque grave patuerit, nisi letalis morbus irrepsit, conveniens et salubre repperit anthidotum. Quam feliciter enim, quam salubriter status militantis ecclesie refloreret, dum unitatis et pacis glutino potiretur, quantis ex ad- verso calamitatibus dissidiis et ruinis obnoxia pressa et afflicta proch dolor! fuerit, postquam humani generis inimicus in ea, quam unicam celestis doctrina disposuit, scissuram introduxit miserabi- lem et horrendam, novit vestra caritas utriusque temporis satis conscia et experta. Tanta enim temporis diuturnitate et languoris vehemencia laboravit, ut velut navis sine duce sine remige fluc- tuans in alto mari ventis et ymbribus agitata XXX annis nunc undis eminens nunc in profundum ruens cunctis exhaustis viribus imminens naufragium pateretur, nisi divina misericordia causam suam ex alto respiciens fluctuanti ccclesie salutarem anchoram ministrasset. Et licet remedia forent adhibita (f. 65), super que nullum efficacius videbatur ulterius dari posse, quo certius et celerius ecclesic unitas haberetur, duos nunc de papatu miserabi- liter contendentes promissionibus iuramentis et votis solemnibus astringendo, et in hanc sanctam unionis sentenciam utroque cari- tative concurrere simulante, littere dictorum contendencium aliud quam in archano pectoris gererent nunciantes plurimorum regum principum et populorum Christifidelium oculos fatigassent, pre- valente proch dolor! ambicione misera dominandi et Christi tuni- cam lacerandi non absque gravi divine maiestatis offensa, pro caritate dissidium, pro fidei religione periurium, et pro voto Deo solemniter oblato collusionem tali commercio reddiderunt. Quis nunc crumpnarum finis, que spes dande pacis in eorum manibus linquitur, quorum succensa velut ignis impietas fractis promissio- nibus iuramentis et votis fermenta discordie confusionem fidelium, perniciem animarum indesinentibus studiis introducit? Hii ne doctrinam Christi secuti sunt, qui carnem fragilitatis humane subire dignatus pro salute nostra mori voluit? Sed quia tanta extat indignitas huius rei 2, ut longum et difficile sit aut sermone aut scripturarum pagina sufficienter elici posse, ut de hiis que in presenti occurrunt vestra paternitas informetur. Novum nuper dissidium inter divina miracula computandum ipsius omnipotentis misericordia ministravit. Nam dimissis contendentibus de papatu facta est utriusque collegii inviolabilis unitas et sincera concordia usque ad ipsius mortis assumptionem taliter laborandi, quo possit sancta mater ecclesia prefate unionis pulchritudinem obtinere. Cuius gracia per prefatum sacrum collegium concilium generale convocatur, ad quod de papatu contendentes requirentur, ut illis cedentibus finis imponatur scismati per viam mutue cessionis, venire autem recusantibus vel venientibus et non renunciantibus aut altero tantum renunciante per deiectionem aut alias iuxta canonicas sanctiones providebitur ecclesie sancte, ut sic fiat res Deo grata, saluti animarum necessaria, statui ecclesie conveniens et mundo salutaris. Nunc videte: vidimus apertam ab Altissimo viam brevem expeditam et facilem, per quam ad bonum tam 100
reseremus. Nam ubi vulnus quantumcumque grave patuerit, nisi letalis morbus irrepsit, conveniens et salubre repperit anthidotum. Quam feliciter enim, quam salubriter status militantis ecclesie refloreret, dum unitatis et pacis glutino potiretur, quantis ex ad- verso calamitatibus dissidiis et ruinis obnoxia pressa et afflicta proch dolor! fuerit, postquam humani generis inimicus in ea, quam unicam celestis doctrina disposuit, scissuram introduxit miserabi- lem et horrendam, novit vestra caritas utriusque temporis satis conscia et experta. Tanta enim temporis diuturnitate et languoris vehemencia laboravit, ut velut navis sine duce sine remige fluc- tuans in alto mari ventis et ymbribus agitata XXX annis nunc undis eminens nunc in profundum ruens cunctis exhaustis viribus imminens naufragium pateretur, nisi divina misericordia causam suam ex alto respiciens fluctuanti ccclesie salutarem anchoram ministrasset. Et licet remedia forent adhibita (f. 65), super que nullum efficacius videbatur ulterius dari posse, quo certius et celerius ecclesic unitas haberetur, duos nunc de papatu miserabi- liter contendentes promissionibus iuramentis et votis solemnibus astringendo, et in hanc sanctam unionis sentenciam utroque cari- tative concurrere simulante, littere dictorum contendencium aliud quam in archano pectoris gererent nunciantes plurimorum regum principum et populorum Christifidelium oculos fatigassent, pre- valente proch dolor! ambicione misera dominandi et Christi tuni- cam lacerandi non absque gravi divine maiestatis offensa, pro caritate dissidium, pro fidei religione periurium, et pro voto Deo solemniter oblato collusionem tali commercio reddiderunt. Quis nunc crumpnarum finis, que spes dande pacis in eorum manibus linquitur, quorum succensa velut ignis impietas fractis promissio- nibus iuramentis et votis fermenta discordie confusionem fidelium, perniciem animarum indesinentibus studiis introducit? Hii ne doctrinam Christi secuti sunt, qui carnem fragilitatis humane subire dignatus pro salute nostra mori voluit? Sed quia tanta extat indignitas huius rei 2, ut longum et difficile sit aut sermone aut scripturarum pagina sufficienter elici posse, ut de hiis que in presenti occurrunt vestra paternitas informetur. Novum nuper dissidium inter divina miracula computandum ipsius omnipotentis misericordia ministravit. Nam dimissis contendentibus de papatu facta est utriusque collegii inviolabilis unitas et sincera concordia usque ad ipsius mortis assumptionem taliter laborandi, quo possit sancta mater ecclesia prefate unionis pulchritudinem obtinere. Cuius gracia per prefatum sacrum collegium concilium generale convocatur, ad quod de papatu contendentes requirentur, ut illis cedentibus finis imponatur scismati per viam mutue cessionis, venire autem recusantibus vel venientibus et non renunciantibus aut altero tantum renunciante per deiectionem aut alias iuxta canonicas sanctiones providebitur ecclesie sancte, ut sic fiat res Deo grata, saluti animarum necessaria, statui ecclesie conveniens et mundo salutaris. Nunc videte: vidimus apertam ab Altissimo viam brevem expeditam et facilem, per quam ad bonum tam 100
Strana 101
optabile repressis improborum conatibus facilime venietur. Nunc clamat ecclesia cunctorum fidelium, illorum maxime, quorum teneriori congaudet caritate, quorum in manibus non parum salu- tis sue pendet, relevatricem sibi dexteram exhiberi, ut, dum tam felix desuper est oblata commoditas, a tam infeste tiranidis ser- vicio liberetur. Et quia, pater reverende, gratanter accepimus sinceram caritatem ac ferventem zelum, quem ad unitatem et pacem eiusdem ecclesie matris vestre continue gessistis et geritis in visceribus caritatis et ex adverso cordis amaritudinem, qua propter scismatis morbum amicicia vestra non parum affligitur, cum omni qua possumus instancia deprecamur, ut, dum tempus instat, efficax auxilium porrigatis, dum potestis, loricam fidei3 viriliter induatis, nec relinquatis arma rubigini pro tam salutari Christi servicio complectando, pro quo premium apud Deum eternum et in terris laudem et famam incomparabilem acquiritis. Et quia plane cognoscimus paternitatis vestre presenciam in tanti boni processu nedum utilem, sed necessariam in partibus istis existere, in quibus est auctore Domino momentum maximum pari- tura, non desinimus preces precibus aggregare, ut magnanimitate solita in promptum auxilium matris vestre sub velamento divine dextre consurgentes (f. 655) ardens desiderium, quod hactenus in archano pectoris latuit, nunc quo tempus acceptabile datum est, corporali presencia demonstretis et una cum sacro collegio, qui non propriam causam, sed divinam pro universali salute suscipi- unt, personali assistencia laboretis. Nunc omnes exagerande sunt vires vestre animusque calidus accendendus, ut post tot angustias et dolores subducte quietis et pacis amenitas vestro et aliorum Christifidelium opere renascatur. Festinate itaque in Dei nomine ad ingressum operis tam pii quam necessarii ad salutem publicam cunctorum fidelium obtinendam, cuius director misericors pater- nitatem vestram feliciter et ad vota conservare dignetur. Datum Pisis die 4 Septembris indiccione prima M'CCCC VIII°. 1 Vgl. 2 Cor. 5, 14. 2 Falls „indignitas“ nicht eine verderbte Les- art ist, wäre man versucht, hier an „reus“ (Angeklagter) zu denken und es auf Gregor XII. zu beziehen. 3 Nad 1 Thess. 5, 8. 4 Raum für das Datum freigelassen. 53. Kardinal Peter Filargo schreibt dem Dogen von Venedig über seine vergeblichen Bemühungen, bei Papst Gregor XII. eine Audienz zu erhalten, und stellt ihm einen persönlichen Besuch in Aussicht. Siena, den 25. September 1408. B. f. 67'—68. Cardinalis Mediolanensis duci Veneciarum. Illustris princeps et excelse domine, amice noster carissime: Ut excellencia vestra percipiat que circa nostrum ad has partes accessum pro pace et unione sancte matris ecclesie diebus hiis proximis gesta sunt, significamus eidem quod, postquam sacra 101
optabile repressis improborum conatibus facilime venietur. Nunc clamat ecclesia cunctorum fidelium, illorum maxime, quorum teneriori congaudet caritate, quorum in manibus non parum salu- tis sue pendet, relevatricem sibi dexteram exhiberi, ut, dum tam felix desuper est oblata commoditas, a tam infeste tiranidis ser- vicio liberetur. Et quia, pater reverende, gratanter accepimus sinceram caritatem ac ferventem zelum, quem ad unitatem et pacem eiusdem ecclesie matris vestre continue gessistis et geritis in visceribus caritatis et ex adverso cordis amaritudinem, qua propter scismatis morbum amicicia vestra non parum affligitur, cum omni qua possumus instancia deprecamur, ut, dum tempus instat, efficax auxilium porrigatis, dum potestis, loricam fidei3 viriliter induatis, nec relinquatis arma rubigini pro tam salutari Christi servicio complectando, pro quo premium apud Deum eternum et in terris laudem et famam incomparabilem acquiritis. Et quia plane cognoscimus paternitatis vestre presenciam in tanti boni processu nedum utilem, sed necessariam in partibus istis existere, in quibus est auctore Domino momentum maximum pari- tura, non desinimus preces precibus aggregare, ut magnanimitate solita in promptum auxilium matris vestre sub velamento divine dextre consurgentes (f. 655) ardens desiderium, quod hactenus in archano pectoris latuit, nunc quo tempus acceptabile datum est, corporali presencia demonstretis et una cum sacro collegio, qui non propriam causam, sed divinam pro universali salute suscipi- unt, personali assistencia laboretis. Nunc omnes exagerande sunt vires vestre animusque calidus accendendus, ut post tot angustias et dolores subducte quietis et pacis amenitas vestro et aliorum Christifidelium opere renascatur. Festinate itaque in Dei nomine ad ingressum operis tam pii quam necessarii ad salutem publicam cunctorum fidelium obtinendam, cuius director misericors pater- nitatem vestram feliciter et ad vota conservare dignetur. Datum Pisis die 4 Septembris indiccione prima M'CCCC VIII°. 1 Vgl. 2 Cor. 5, 14. 2 Falls „indignitas“ nicht eine verderbte Les- art ist, wäre man versucht, hier an „reus“ (Angeklagter) zu denken und es auf Gregor XII. zu beziehen. 3 Nad 1 Thess. 5, 8. 4 Raum für das Datum freigelassen. 53. Kardinal Peter Filargo schreibt dem Dogen von Venedig über seine vergeblichen Bemühungen, bei Papst Gregor XII. eine Audienz zu erhalten, und stellt ihm einen persönlichen Besuch in Aussicht. Siena, den 25. September 1408. B. f. 67'—68. Cardinalis Mediolanensis duci Veneciarum. Illustris princeps et excelse domine, amice noster carissime: Ut excellencia vestra percipiat que circa nostrum ad has partes accessum pro pace et unione sancte matris ecclesie diebus hiis proximis gesta sunt, significamus eidem quod, postquam sacra 101
Strana 102
collegia reverendissimorum dominorum utriusque partis cardina- lium, in quibus tanta fuerat hactenus contrarietas et antiqua dissensio, Deo miraculose desuper ministrante in tantam unitatem et concordiam devencrunt, ut tot hactenus contrarie voluntates in unicum propositum tollendi scismatis et dande pacis ecclesie cum summa caritate concurrerint. Et inde a suis capitibus recedentes in unicum collegium redierunt, tanta cum sinceritate et constancia procedentes, ut nullis fatigentur laboribus, nullis periculis aut dispendiis terreantur. Nosque ad ipsorum presenciam Pisas acces- simus, exposuimus eis diuturnum desiderium nostrum ad domini Gregorii presenciam accedendi, ad quod, co teste qui cordium scrutatur archana, sola vestre dominacionis reverencia et innata caritas nos induxit. Et cum suis reverenciis assereremus acces- sum nostrum huiusmodi fore vestre celsitudini placiturum, ad id vestri intuitu co libencius annuentes de nostro accessu contenti remansere. Et ulterius cum socium peteremus de cunctis agitatis plenius informatum, quorum nos non sumus conscii, quoniam nec in conclavi ad actum eleccionis fuimus nec postmodum in aliis huiusmodi practicatis, post multam refragacionem, ipsis dicentibus solam nostri presenciam plene sufficere, tandem nostris acquics- centes precibus annuerunt. Cuius rei gracia dato nobis reveren- dissimo patre et domino domino cardinali Aquilegensi et salvo- conductu magnifice communitatis Senensis dumtaxat obtento, cum prefatus dominus Gregorius semper et in presens salvumconductum suum nobis aperte negaverit, in Dei nomine Senas ambo perveni- mus; sumusque iam sex dierum spacio expectantes, quod ab eo valeamus audienciam obtinere, et sibi caritative recolere que paci ecclesie debito et honori suo vestreque dominacionis et inclite civitatis glorie et fame conveniunt. Et quamquam magnifici domini priores huius civitatis intercessores et medii sint, ut nos in tam iustissima causa velit audire, nichilominus in duricia magna persistens nuncusque dilaciones et diffugia nobis dedit. Speramus adhuc ex adventu nobilis et egregii viri Rubci Marini vestre cel- situdinis ambaxiatoris aliquid posse proficere. Quamquam adhuc illum non audiverimus, quoniam primum habuit dominum Grego- rium visitare, sed adventus sui causam percepimus. In qua libenter pro adimplendis beneplacitis vestris disponimus operari. Et ubi flecti possit huius hominis duricies et secum profici in tanto bono, habebimus Deo humiles graciarum actiones effundere. Sin autem, cum iam mensis septimus devolvatur, ex quo ut ita loquamur in exilio iter (f. 68) agimus, omnino disponimus vestram excellenciam, sicut diu cupivimus, personaliter visitare. Super aliis autem ad presens occurrentibus imposuimus aliqua reverendo patri domino Paulo episcopo Clugiensi vestre celsitudini nostri parte vive vocis officio referenda, cui in dicendis nostri parte velit eadem domi- nacio indubiam dare fidem, quam conservare dignetur Altissimus cum status et persone felicibus incrementis. Datum Senis XXV Septembris M'CCCCVIII°. 102
collegia reverendissimorum dominorum utriusque partis cardina- lium, in quibus tanta fuerat hactenus contrarietas et antiqua dissensio, Deo miraculose desuper ministrante in tantam unitatem et concordiam devencrunt, ut tot hactenus contrarie voluntates in unicum propositum tollendi scismatis et dande pacis ecclesie cum summa caritate concurrerint. Et inde a suis capitibus recedentes in unicum collegium redierunt, tanta cum sinceritate et constancia procedentes, ut nullis fatigentur laboribus, nullis periculis aut dispendiis terreantur. Nosque ad ipsorum presenciam Pisas acces- simus, exposuimus eis diuturnum desiderium nostrum ad domini Gregorii presenciam accedendi, ad quod, co teste qui cordium scrutatur archana, sola vestre dominacionis reverencia et innata caritas nos induxit. Et cum suis reverenciis assereremus acces- sum nostrum huiusmodi fore vestre celsitudini placiturum, ad id vestri intuitu co libencius annuentes de nostro accessu contenti remansere. Et ulterius cum socium peteremus de cunctis agitatis plenius informatum, quorum nos non sumus conscii, quoniam nec in conclavi ad actum eleccionis fuimus nec postmodum in aliis huiusmodi practicatis, post multam refragacionem, ipsis dicentibus solam nostri presenciam plene sufficere, tandem nostris acquics- centes precibus annuerunt. Cuius rei gracia dato nobis reveren- dissimo patre et domino domino cardinali Aquilegensi et salvo- conductu magnifice communitatis Senensis dumtaxat obtento, cum prefatus dominus Gregorius semper et in presens salvumconductum suum nobis aperte negaverit, in Dei nomine Senas ambo perveni- mus; sumusque iam sex dierum spacio expectantes, quod ab eo valeamus audienciam obtinere, et sibi caritative recolere que paci ecclesie debito et honori suo vestreque dominacionis et inclite civitatis glorie et fame conveniunt. Et quamquam magnifici domini priores huius civitatis intercessores et medii sint, ut nos in tam iustissima causa velit audire, nichilominus in duricia magna persistens nuncusque dilaciones et diffugia nobis dedit. Speramus adhuc ex adventu nobilis et egregii viri Rubci Marini vestre cel- situdinis ambaxiatoris aliquid posse proficere. Quamquam adhuc illum non audiverimus, quoniam primum habuit dominum Grego- rium visitare, sed adventus sui causam percepimus. In qua libenter pro adimplendis beneplacitis vestris disponimus operari. Et ubi flecti possit huius hominis duricies et secum profici in tanto bono, habebimus Deo humiles graciarum actiones effundere. Sin autem, cum iam mensis septimus devolvatur, ex quo ut ita loquamur in exilio iter (f. 68) agimus, omnino disponimus vestram excellenciam, sicut diu cupivimus, personaliter visitare. Super aliis autem ad presens occurrentibus imposuimus aliqua reverendo patri domino Paulo episcopo Clugiensi vestre celsitudini nostri parte vive vocis officio referenda, cui in dicendis nostri parte velit eadem domi- nacio indubiam dare fidem, quam conservare dignetur Altissimus cum status et persone felicibus incrementis. Datum Senis XXV Septembris M'CCCCVIII°. 102
Strana 103
54. Die Stadtverwaltung von Siena teilt den Kardinälen A. Gae- tani und P. Filargo mit, daſt sie ihnen bei Gregor XII. nach langen Widerständen nun endlidh eine Audienz erwirken konnte. Siena, am Abend des 27. September 1408. B. f. 68. Die Kardinäle haben von der dargebotenen Möglichkeit keinen Gebrauch gemacht. Reverendissimis in Christo patribus et dominis dominis An- tonio et Petro miseracione divina sacrosancte Romane ecclesie di- gnissimis episcopo et presbitero cardinalibus Aquilegensi et Medio- lanensi patribus singularissimis. Reverendissimi in Christo patres et domini, patres et benefactores singularissimi: Prout vestris reverendissimis dominacionibus innotescit, hoc mane fecimus vobis per commissarios nostros referri, quod, quamvis sine intermissione dominus noster fuerat nostra parte pluries requisitus de dando responso, numquam vellet vestras paternitates audire, necne nun- quam poteramus responsum finale aliquod obtinere; sed quod dila- ciones semper capiebat ad deliberandum. Et sic quoniam ista est veritas presencialiter affirmamus. Isto autem sero post solis occa- sum venit ad nos pro parte sanctitatis sue ser 1 Matheus de Strata dicens quod vos, reverendissime domine Aquilegensis, dixeratis domino Tarentino habuisse a nobis, quod ipse dominus noster dixerat et responsum dederat nolle vestram reverenciam audire; quod cum non fuerit, credere non possumus quoquomodo; et addi- dit quod dominus prelibatus deliberaverat nostri intuitu vos be- nigne audire eo modo et ordine, de quo communitati nostre visum fuisset. Quod ideo vestris reverendissimis dominacionibus decre- vimus celeriter notum fieri, ut' cuncta que occurrunt et quo ordine cognoscatis. Offerentes nos ad quelibet vobis grata. Datum Senis, die XXVII mensis Septembris prima indiccione M'CCCC VIII°, vestri devoti filii Priores gub(ernatores) communis et capitaneus populi civitatis Senensis. 1 Is.: serir. 2 Hs.: et. 55. Die Herrschaft Florenz ruft ihren Gesandten, der zwischen Gregor XII. und den Konzilskardinälen verhandelte, bei Aussichtslosigkeit der Unterhandlungen zurück. Firenze, den 29. September 1408. Fi. f. 97'. Domino Bartolomeo de Popoleschis. — Karissimo nostro: Jeri ricevuto vostre lettere et per esse inteso quanto ci scrivete della precisa risposta che avete avuto dal sancto padre et la partita vostra di costa per essere a Pisa et I' altre cose le quali distesamente scrivete, di che per questa vi facciamo brieve risposta. Noi vi comendiamo della diligentia [che] avete avuta nelle cose a voi commesse, et etiamdio nello scrivere, et com- presosi per noi, che nella materia, per che sete mandato, non e 103
54. Die Stadtverwaltung von Siena teilt den Kardinälen A. Gae- tani und P. Filargo mit, daſt sie ihnen bei Gregor XII. nach langen Widerständen nun endlidh eine Audienz erwirken konnte. Siena, am Abend des 27. September 1408. B. f. 68. Die Kardinäle haben von der dargebotenen Möglichkeit keinen Gebrauch gemacht. Reverendissimis in Christo patribus et dominis dominis An- tonio et Petro miseracione divina sacrosancte Romane ecclesie di- gnissimis episcopo et presbitero cardinalibus Aquilegensi et Medio- lanensi patribus singularissimis. Reverendissimi in Christo patres et domini, patres et benefactores singularissimi: Prout vestris reverendissimis dominacionibus innotescit, hoc mane fecimus vobis per commissarios nostros referri, quod, quamvis sine intermissione dominus noster fuerat nostra parte pluries requisitus de dando responso, numquam vellet vestras paternitates audire, necne nun- quam poteramus responsum finale aliquod obtinere; sed quod dila- ciones semper capiebat ad deliberandum. Et sic quoniam ista est veritas presencialiter affirmamus. Isto autem sero post solis occa- sum venit ad nos pro parte sanctitatis sue ser 1 Matheus de Strata dicens quod vos, reverendissime domine Aquilegensis, dixeratis domino Tarentino habuisse a nobis, quod ipse dominus noster dixerat et responsum dederat nolle vestram reverenciam audire; quod cum non fuerit, credere non possumus quoquomodo; et addi- dit quod dominus prelibatus deliberaverat nostri intuitu vos be- nigne audire eo modo et ordine, de quo communitati nostre visum fuisset. Quod ideo vestris reverendissimis dominacionibus decre- vimus celeriter notum fieri, ut' cuncta que occurrunt et quo ordine cognoscatis. Offerentes nos ad quelibet vobis grata. Datum Senis, die XXVII mensis Septembris prima indiccione M'CCCC VIII°, vestri devoti filii Priores gub(ernatores) communis et capitaneus populi civitatis Senensis. 1 Is.: serir. 2 Hs.: et. 55. Die Herrschaft Florenz ruft ihren Gesandten, der zwischen Gregor XII. und den Konzilskardinälen verhandelte, bei Aussichtslosigkeit der Unterhandlungen zurück. Firenze, den 29. September 1408. Fi. f. 97'. Domino Bartolomeo de Popoleschis. — Karissimo nostro: Jeri ricevuto vostre lettere et per esse inteso quanto ci scrivete della precisa risposta che avete avuto dal sancto padre et la partita vostra di costa per essere a Pisa et I' altre cose le quali distesamente scrivete, di che per questa vi facciamo brieve risposta. Noi vi comendiamo della diligentia [che] avete avuta nelle cose a voi commesse, et etiamdio nello scrivere, et com- presosi per noi, che nella materia, per che sete mandato, non e 103
Strana 104
d' avere speranza che d' essa seguiti alcuna buona conclusione, per le presenti lettere vi concludiamo, che sposto che avrete a cardinali in Pisa nostra ambasciata et avuto da loro risposta, che voi vi ritornate alla presentia della nostra signoria. Ma se vedessi ch' el vostro soprastare fussi fructuoso, vi diamo licen- tia che soprastate, avisandoci per vostra lettera della cagione del soprastare; quando vi partite con quelle honeste ragioni che saprete, pigliarete commiato dallo ambasciadore Vinitiano mostrandogli la stanza vostra non essere di bisogno et che ogni volta che alcuno fructo si potesse fare, noi saremo presti. Queste et simili ragioni gli asegnarete. Si che il facciate rimanere con- tento. Poi gli direte per nostra parte che se non gli fussi grave, alla ritornata sua che facci a Vinegia, aremo caro che facessi la via di qua per ritrovarci collui. Datum Florentie, die XXVIIII mensis Septembris MCCCC VIII, indictione secunda. 56. Ueber die Unterhandlungen der Stadt Florenz (durch ihren Beauftragten) mit den Kardinälen in Pisa wegen Ueber- lassug einer Galeere. Firenze, den 1. Oktober 1408. Fi. f. 98. Domino Bartolomeo de Popoleschis. — Karissimo nostro: Per lettera d' Antonio d' Alexandro, il quale mandamo costa ambasciadore a cotesti signori cardinali, che sono in Pisa, fummo avisati, come egli aveva trattado, et accordo cho' detti cardinali, che pagassono la meta della spesa della galca per andare a Na- poli et che prestamente vi sarebbe il cardinale d' Aquilea, et che com ei fusse a Pisa e darebbono conclusione a questa faccenda; perche pensiamo che Antonio sia nella citadella, commetiamo a voi la conclusione di questo facto; et comandiamvi che presa la informatione che pensate vi bisogni dal detto Antonio, voi siate co' detti cardinali, peroche pensiamo che costi tornato quello d' Aquilea et conferite colloro quello a che rimassono con Antonio, et sulli ditagli che c' e questa faccenda della galea, cio e del pagare eglino la metta et di dare il modo accio si faccia quella ferma conclusione che bisogna. Al fatto dello stare o del tornare vostro, per queste presenti lettere vi diciamo, quanto per altre nostre lettere in anzi a queste ultimamente vi dicemo. Datum Florentie, die primo Octobris MCCCCVIII, in- dictione secunda. 57. Kardinal Peter Filargo gibt seinem Generalvikar und dem Klerus des Erzbistums Mailand die vergeblichen Bemühungen, in Siena bei Gregor XII. Audienz zu erhalten, bekannt; er gebietet ihnen zugleich, dem Papst alle Gefolgschaft zu ver- sagen. Firenze, den 3. Oktober 1408. B. f. 62—63. Ein dem Inhalt nad schr ühnliches Schreiben richtete der Kardinal an den Herzog von Mailand; es ist ohne Datum 104
d' avere speranza che d' essa seguiti alcuna buona conclusione, per le presenti lettere vi concludiamo, che sposto che avrete a cardinali in Pisa nostra ambasciata et avuto da loro risposta, che voi vi ritornate alla presentia della nostra signoria. Ma se vedessi ch' el vostro soprastare fussi fructuoso, vi diamo licen- tia che soprastate, avisandoci per vostra lettera della cagione del soprastare; quando vi partite con quelle honeste ragioni che saprete, pigliarete commiato dallo ambasciadore Vinitiano mostrandogli la stanza vostra non essere di bisogno et che ogni volta che alcuno fructo si potesse fare, noi saremo presti. Queste et simili ragioni gli asegnarete. Si che il facciate rimanere con- tento. Poi gli direte per nostra parte che se non gli fussi grave, alla ritornata sua che facci a Vinegia, aremo caro che facessi la via di qua per ritrovarci collui. Datum Florentie, die XXVIIII mensis Septembris MCCCC VIII, indictione secunda. 56. Ueber die Unterhandlungen der Stadt Florenz (durch ihren Beauftragten) mit den Kardinälen in Pisa wegen Ueber- lassug einer Galeere. Firenze, den 1. Oktober 1408. Fi. f. 98. Domino Bartolomeo de Popoleschis. — Karissimo nostro: Per lettera d' Antonio d' Alexandro, il quale mandamo costa ambasciadore a cotesti signori cardinali, che sono in Pisa, fummo avisati, come egli aveva trattado, et accordo cho' detti cardinali, che pagassono la meta della spesa della galca per andare a Na- poli et che prestamente vi sarebbe il cardinale d' Aquilea, et che com ei fusse a Pisa e darebbono conclusione a questa faccenda; perche pensiamo che Antonio sia nella citadella, commetiamo a voi la conclusione di questo facto; et comandiamvi che presa la informatione che pensate vi bisogni dal detto Antonio, voi siate co' detti cardinali, peroche pensiamo che costi tornato quello d' Aquilea et conferite colloro quello a che rimassono con Antonio, et sulli ditagli che c' e questa faccenda della galea, cio e del pagare eglino la metta et di dare il modo accio si faccia quella ferma conclusione che bisogna. Al fatto dello stare o del tornare vostro, per queste presenti lettere vi diciamo, quanto per altre nostre lettere in anzi a queste ultimamente vi dicemo. Datum Florentie, die primo Octobris MCCCCVIII, in- dictione secunda. 57. Kardinal Peter Filargo gibt seinem Generalvikar und dem Klerus des Erzbistums Mailand die vergeblichen Bemühungen, in Siena bei Gregor XII. Audienz zu erhalten, bekannt; er gebietet ihnen zugleich, dem Papst alle Gefolgschaft zu ver- sagen. Firenze, den 3. Oktober 1408. B. f. 62—63. Ein dem Inhalt nad schr ühnliches Schreiben richtete der Kardinal an den Herzog von Mailand; es ist ohne Datum 104
Strana 105
gedruckt von Martène-Durand VII 869-872; als Datum ist der 3. Okt. 1408 zu ergänzen. Unter Verweisung auf den genannten Druck lassen wir hier die Teile fort, die in beiden Schreiben ganz oder fast gleich sind. Sequitur epistula Mediolanensis ad vicarium suum in archi- episcopatu Mediolanensi. (F. 625) Petrus miseracione divina basilice XII apostolorum sancte Romane ecclesie presbiter cardinalis ac in provinciis Aqui- legensi, Gradensi, Mediolanensi et Januensi apostolice sedis lega- tus venerabilibus ac honorabilibus et religiosis viris filiis in Christo carissimis vicario nostro in archiepiscopatu Mediolanensi necnon archipresbitero et capitulo ecclesie Mediolanensis abbatibus priori- bus prepositis capitulis conventibus et domibus religiosorum ordi- num quorumcumque exemptis et non exemptis ac universo clero civitatis et diocesis Mediolanensis salutem in eo qui est omnium vera salus. Urget nos Christi caritas et paterne cura solicitudinis. qua 1 nedum ex debito pastoralis officii, verum eciam ex innati amoris dulcedine devocionibus vestris afficimur, ut saluti vestre sedula diligencia vigilantes iuxta rerum et temporum exigenciam vestris filiacionibus consulamus vosque paternis foventes obsequiis in viam veritatis et iusticie dirigamus, ne cum errantibus ad er- rorem in via quomodolibet declinetis. Et quia Redemptoris nostri res agitur, ad quam tuendam omnis humana creatura vinculo summe obligacionis astringitur, et eo forcius quo pociori beneficio- rum dono preventa est, merito debet vestra devocio inter ceteros ferventer assurgere et orthodoxe fidei nostre causam ab impro- borum laceracionibus fideliter defensare. Nostis, carissimi filii, qua salutari occasione permoti ad has partes accessimus, creden- tes unionem sancte matris ecclesie per manus huius Gregorii, qui se papam XII nominat, propediem affuturam eamque fidei reli- gionem et sanctam conscienciam in eo vigere, quam per universum orbem suis bullis accuratissime predicavit. Sed heu! quod dolen- ter referimus, quantum in eo potuerit sanguis et caro mortalis miserrime ambicionis, effectus apertissime demonstravit, dum cal- catis iuramentis et votis suis a sacratissime unionis tractatu igno- miniose recessit. Deinde quatuor bestias2 suis faventes affectibus in proposito scismatis nutriendi vocare presumpsit ad sacri car- dinis dignitatem. Quis umquam credidisset tantam improbitatem in huius hominis pectore latuisse, cuius tam exemplaris et sancta vita videbatur precedens, ut omni fidei religione, omni Dei' metu positis in contemptum de sola dominandi libidine cogitaret et sanctam Dei ecclesiam scissam et laceram suis, ut Deo et mundo promiserat, manibus uniendam novis dissidiis vulneraret. Qualem malorum finem nunc expectare poterat Christianitas universa tantis afflicta temporibus, dum se iam proximam portui salutis crederet, et cerciam (!) 4 naufragio expositam intellexit, nisi Deus ipse misericors causam suam ex alto respiciens novum admiran- dum discidium induxisset. Quod factum est, quia reverendissimi domini utriusque collegii cardinales, inter quos fuit tanta hactenus 105
gedruckt von Martène-Durand VII 869-872; als Datum ist der 3. Okt. 1408 zu ergänzen. Unter Verweisung auf den genannten Druck lassen wir hier die Teile fort, die in beiden Schreiben ganz oder fast gleich sind. Sequitur epistula Mediolanensis ad vicarium suum in archi- episcopatu Mediolanensi. (F. 625) Petrus miseracione divina basilice XII apostolorum sancte Romane ecclesie presbiter cardinalis ac in provinciis Aqui- legensi, Gradensi, Mediolanensi et Januensi apostolice sedis lega- tus venerabilibus ac honorabilibus et religiosis viris filiis in Christo carissimis vicario nostro in archiepiscopatu Mediolanensi necnon archipresbitero et capitulo ecclesie Mediolanensis abbatibus priori- bus prepositis capitulis conventibus et domibus religiosorum ordi- num quorumcumque exemptis et non exemptis ac universo clero civitatis et diocesis Mediolanensis salutem in eo qui est omnium vera salus. Urget nos Christi caritas et paterne cura solicitudinis. qua 1 nedum ex debito pastoralis officii, verum eciam ex innati amoris dulcedine devocionibus vestris afficimur, ut saluti vestre sedula diligencia vigilantes iuxta rerum et temporum exigenciam vestris filiacionibus consulamus vosque paternis foventes obsequiis in viam veritatis et iusticie dirigamus, ne cum errantibus ad er- rorem in via quomodolibet declinetis. Et quia Redemptoris nostri res agitur, ad quam tuendam omnis humana creatura vinculo summe obligacionis astringitur, et eo forcius quo pociori beneficio- rum dono preventa est, merito debet vestra devocio inter ceteros ferventer assurgere et orthodoxe fidei nostre causam ab impro- borum laceracionibus fideliter defensare. Nostis, carissimi filii, qua salutari occasione permoti ad has partes accessimus, creden- tes unionem sancte matris ecclesie per manus huius Gregorii, qui se papam XII nominat, propediem affuturam eamque fidei reli- gionem et sanctam conscienciam in eo vigere, quam per universum orbem suis bullis accuratissime predicavit. Sed heu! quod dolen- ter referimus, quantum in eo potuerit sanguis et caro mortalis miserrime ambicionis, effectus apertissime demonstravit, dum cal- catis iuramentis et votis suis a sacratissime unionis tractatu igno- miniose recessit. Deinde quatuor bestias2 suis faventes affectibus in proposito scismatis nutriendi vocare presumpsit ad sacri car- dinis dignitatem. Quis umquam credidisset tantam improbitatem in huius hominis pectore latuisse, cuius tam exemplaris et sancta vita videbatur precedens, ut omni fidei religione, omni Dei' metu positis in contemptum de sola dominandi libidine cogitaret et sanctam Dei ecclesiam scissam et laceram suis, ut Deo et mundo promiserat, manibus uniendam novis dissidiis vulneraret. Qualem malorum finem nunc expectare poterat Christianitas universa tantis afflicta temporibus, dum se iam proximam portui salutis crederet, et cerciam (!) 4 naufragio expositam intellexit, nisi Deus ipse misericors causam suam ex alto respiciens novum admiran- dum discidium induxisset. Quod factum est, quia reverendissimi domini utriusque collegii cardinales, inter quos fuit tanta hactenus 105
Strana 106
contrarietas et antiquata dissencio, in unum sacratissime unitatis propositum concurrentes in sinceram et solidam redigerint uni- tatem, dispositi nichil intemptatum obmittere, nullo periculo nul- loque labore prosterni, ut ad tam necessarium bonum, Deo pre- stante'. Nos autem° ... (f. 63) una cum reverendissimo domino . .. cardinali Aquilegensi personaliter Senas accessimus' . Ipse [Gregorius] durius obsurdescens et totaliter in reprobum sensum datus s, cum ante nostrum introitum novem bestias in car- dinales sancte matris ecclesie vocavisset et sic XIII bestiarum collegium ad continuacionem horrendi scismatis et lacerandam ecclesiam fabricasset, non crubuit pacis nuncios non audire . . . Et ideo? (weil weitere Gefolgschaft Begünstigung des Schismas und schwere Sünde ist) debent quicumque fideles a talium obe- diencia perniciosa recedere, ne una secum in precipicium heresis deducantur. Ulterius omnes promociones et gracias que per ipsum Gregorium de cetero concedentur vel verius temere presumentur, necnon processus privacionis et sentencie quos per ipsum interim fieri continget, nulli sunt et inanes, quia sentencie a non suo iudice late nullam ipso iure obtinent roboris firmitatem 1°. Et nichilo- minus ad maiorem omnium certitudinem huiusmodi promociones gracias privaciones sentencias et acta quecumque prefata futurus Romanus pontifex nulla et irrita declarabit. Quare, dilectissimi filii, per viscera miscricordie domini nostri Jesu Christi, per ipsius fidei nostre misteria, que tot sanctorum patrum fuso cruore fir- mata duorum nunc veneno mortalium in obprobrium Christiani generis vulneratur, per ipsam salutem vestram de qua agitur, ob- secramus et nichilominus in virtute salutaris obediencie requirimus et mandamus, ut ab ipsius Gregorii obediencia recedatis nullam- que cum co utpote scismatico participacionem quomodolibet habeatis, de fructibus quoque, censibus, communibus serviciis vel annatis camere apostolice debitis et debendis nullatenus sibi aut suis officialibus vel aliis cius nomine respondeatis nec permittatis quantum in vobis fucrit per alios responderi. Sic etenim saluti vestre salubriter consuletis, debitum et honorem vestrum apud Deum et homines .. . impendetis. Nunc igitur dum tempus instat exurgite, et ut veri Catholici pro fide catholica viriliter laborate, ut paratum fidelibus in celis premium et famam in terris perpetuam vendicetis. Datum Florencie III Octobris millesimo quadringentesimo octavo. 1 Hs.: que. 2 Da dieser Ausdruck in Venedig Erbitterung auslöste, sah sich der Kardinal genötigt, ihn in einem eigenen Briefe näher zu umschreiben. Siche Martènc-Durand VII 881—883. Das Datum findet sich in der Abschrift B. f. 64: Datum Florentic III Novembris (1408). 3 Hs.: die. 4 Certe iam? 5 Zu ergänzen: perveniant. Martène-Durand VII 870, Zeile 37. 7 Ebenda 871 oben. 8 Ebenda, Zeile 13. 9 Ebenda, 10 Siche c. 3 C. III q. 6; c. 4 X de foro compe- Zeile 11 von unten. tenti II 2. 106
contrarietas et antiquata dissencio, in unum sacratissime unitatis propositum concurrentes in sinceram et solidam redigerint uni- tatem, dispositi nichil intemptatum obmittere, nullo periculo nul- loque labore prosterni, ut ad tam necessarium bonum, Deo pre- stante'. Nos autem° ... (f. 63) una cum reverendissimo domino . .. cardinali Aquilegensi personaliter Senas accessimus' . Ipse [Gregorius] durius obsurdescens et totaliter in reprobum sensum datus s, cum ante nostrum introitum novem bestias in car- dinales sancte matris ecclesie vocavisset et sic XIII bestiarum collegium ad continuacionem horrendi scismatis et lacerandam ecclesiam fabricasset, non crubuit pacis nuncios non audire . . . Et ideo? (weil weitere Gefolgschaft Begünstigung des Schismas und schwere Sünde ist) debent quicumque fideles a talium obe- diencia perniciosa recedere, ne una secum in precipicium heresis deducantur. Ulterius omnes promociones et gracias que per ipsum Gregorium de cetero concedentur vel verius temere presumentur, necnon processus privacionis et sentencie quos per ipsum interim fieri continget, nulli sunt et inanes, quia sentencie a non suo iudice late nullam ipso iure obtinent roboris firmitatem 1°. Et nichilo- minus ad maiorem omnium certitudinem huiusmodi promociones gracias privaciones sentencias et acta quecumque prefata futurus Romanus pontifex nulla et irrita declarabit. Quare, dilectissimi filii, per viscera miscricordie domini nostri Jesu Christi, per ipsius fidei nostre misteria, que tot sanctorum patrum fuso cruore fir- mata duorum nunc veneno mortalium in obprobrium Christiani generis vulneratur, per ipsam salutem vestram de qua agitur, ob- secramus et nichilominus in virtute salutaris obediencie requirimus et mandamus, ut ab ipsius Gregorii obediencia recedatis nullam- que cum co utpote scismatico participacionem quomodolibet habeatis, de fructibus quoque, censibus, communibus serviciis vel annatis camere apostolice debitis et debendis nullatenus sibi aut suis officialibus vel aliis cius nomine respondeatis nec permittatis quantum in vobis fucrit per alios responderi. Sic etenim saluti vestre salubriter consuletis, debitum et honorem vestrum apud Deum et homines .. . impendetis. Nunc igitur dum tempus instat exurgite, et ut veri Catholici pro fide catholica viriliter laborate, ut paratum fidelibus in celis premium et famam in terris perpetuam vendicetis. Datum Florencie III Octobris millesimo quadringentesimo octavo. 1 Hs.: que. 2 Da dieser Ausdruck in Venedig Erbitterung auslöste, sah sich der Kardinal genötigt, ihn in einem eigenen Briefe näher zu umschreiben. Siche Martènc-Durand VII 881—883. Das Datum findet sich in der Abschrift B. f. 64: Datum Florentic III Novembris (1408). 3 Hs.: die. 4 Certe iam? 5 Zu ergänzen: perveniant. Martène-Durand VII 870, Zeile 37. 7 Ebenda 871 oben. 8 Ebenda, Zeile 13. 9 Ebenda, 10 Siche c. 3 C. III q. 6; c. 4 X de foro compe- Zeile 11 von unten. tenti II 2. 106
Strana 107
58. Die Herrschaft Florenz an die Pisaner Stadtverwaltung: 1) wegen eines Schreibens an die Kardinäle und dessen bal- diger Beantwortung, 2) wegen Ausrüstung der Galeere. Firenze, den 7. Oktober 1408. Fi. f. 99. Decem Pisarum. — Dilectissimi nostri: Noi mandiamo l' apportatore delle presenti al collegio de' cardinali Romanil con nostra lettera; fate sollecitare che gl' abbia la risposta sicche non abbia costa a soprastare. Pero ch' e cosa che a bisogno di pres- tezza. Oltre accio fate, col piu honesto modo che saprete, voi gli richieggiate de' trecento fiorini che ci proferano per armare la galea, accio ch' ella si possa mettere in punto, et pella detta cagione fate di serbargli che non si spendano in altro, et fate ch' ella galea sia (f. 99) in tale ordine, che quando vi scriveremo ogni cosa sia in punto per armarla. Pero che siamo informati che altra volta ella fu armata in sei ore, per avere le cose appar- recchiate. Oltre accio v' avisiamo, che per gli opportuni con- sigli s e fatta provisione che qualunche mette nella piaza del grano della nostra citta di Firenze grano di pelago, gl' e lecito poterlo vendere quello chegli piace, et etiandio e ordinato che per ogni moggio del grano di pelago si da pel nostro comune fiorino uno. Et pero noi vi commandiamo che facciate costa ban- dire in tutti que' luoghi che vedete essere di bisogno, quanto disopra della provisione fatta, et cosi con effecto si seguira di pagare quel detto fiorino per ciascuno moggio. Datum Florentie die predicta (= VII Octobris MCCCCVIII). 1 Hs.: Romano. 59. Die Herrschaft Florenz beauftragt ihren Unterhändler, mit dem Gesandten Venedigs den Papst Gregor XII. in Siena aufzusuchen, um zu einer Verständigung mit ihm zu kom- men. Firenze, den 7. Oktober 1408. Fi. f. 98°. Domino Bartholomeo de Popoleschis. — Egregi doctor: Jeri ricevemo vostra lettera et per essa intesa quanto ci significate. Sotto brevita vi rispondiamo per che voi in brieve parole tochate che lo ambasciadore Vinitiano a speranza di riducere el sancto padre etc.; per questa cagione noi abbiamo mutato pen- siero et abbiamo deliberato che voi insieme col detto ambascia- dore andiate a Siena non obstante altre lettere et insieme col detto ambasciadore cerchiate la decta concordia, ma se voi com- prendessi per la risposta che arete dal papa, che la stanza vostra non sia acta a perducere fructo, vogliamo che sanza soprestare niente, col piu honesto modo che saprete, presa licencia dal sancto padre et dallo ambasciadore Vinitiano, voi torniate alla nostra presentia, ma veggendo che el vostro stare sia d' utilita et abbiendo speranza nella concordia, farete di seguirla viril- 107
58. Die Herrschaft Florenz an die Pisaner Stadtverwaltung: 1) wegen eines Schreibens an die Kardinäle und dessen bal- diger Beantwortung, 2) wegen Ausrüstung der Galeere. Firenze, den 7. Oktober 1408. Fi. f. 99. Decem Pisarum. — Dilectissimi nostri: Noi mandiamo l' apportatore delle presenti al collegio de' cardinali Romanil con nostra lettera; fate sollecitare che gl' abbia la risposta sicche non abbia costa a soprastare. Pero ch' e cosa che a bisogno di pres- tezza. Oltre accio fate, col piu honesto modo che saprete, voi gli richieggiate de' trecento fiorini che ci proferano per armare la galea, accio ch' ella si possa mettere in punto, et pella detta cagione fate di serbargli che non si spendano in altro, et fate ch' ella galea sia (f. 99) in tale ordine, che quando vi scriveremo ogni cosa sia in punto per armarla. Pero che siamo informati che altra volta ella fu armata in sei ore, per avere le cose appar- recchiate. Oltre accio v' avisiamo, che per gli opportuni con- sigli s e fatta provisione che qualunche mette nella piaza del grano della nostra citta di Firenze grano di pelago, gl' e lecito poterlo vendere quello chegli piace, et etiandio e ordinato che per ogni moggio del grano di pelago si da pel nostro comune fiorino uno. Et pero noi vi commandiamo che facciate costa ban- dire in tutti que' luoghi che vedete essere di bisogno, quanto disopra della provisione fatta, et cosi con effecto si seguira di pagare quel detto fiorino per ciascuno moggio. Datum Florentie die predicta (= VII Octobris MCCCCVIII). 1 Hs.: Romano. 59. Die Herrschaft Florenz beauftragt ihren Unterhändler, mit dem Gesandten Venedigs den Papst Gregor XII. in Siena aufzusuchen, um zu einer Verständigung mit ihm zu kom- men. Firenze, den 7. Oktober 1408. Fi. f. 98°. Domino Bartholomeo de Popoleschis. — Egregi doctor: Jeri ricevemo vostra lettera et per essa intesa quanto ci significate. Sotto brevita vi rispondiamo per che voi in brieve parole tochate che lo ambasciadore Vinitiano a speranza di riducere el sancto padre etc.; per questa cagione noi abbiamo mutato pen- siero et abbiamo deliberato che voi insieme col detto ambascia- dore andiate a Siena non obstante altre lettere et insieme col detto ambasciadore cerchiate la decta concordia, ma se voi com- prendessi per la risposta che arete dal papa, che la stanza vostra non sia acta a perducere fructo, vogliamo che sanza soprestare niente, col piu honesto modo che saprete, presa licencia dal sancto padre et dallo ambasciadore Vinitiano, voi torniate alla nostra presentia, ma veggendo che el vostro stare sia d' utilita et abbiendo speranza nella concordia, farete di seguirla viril- 107
Strana 108
mente. Pero che per honore della nostra comunita noi non vor- remo avervi rivocato alla nostra signoria et non intrevenire alla concordia, la quale noi somnamente desideriamo et cosi e con- verso non vogliamo, se vedete non avere speranza, che costa siate indarno. Datum Florentie, die VII Octobris MCCCCVIII, indictione prima. 60. Die Herrschaft Florenz bestimmt gewisse Edle mit 100 Lan- zen zur Begleitung Gregors XII. Firenze, den 10. Oktober 1408. Fi. f. 99. Lodovico de Opizis et Bianchino de Gorzano. — Nobiles et strenui viri: Noi vogliamo et commandiamvi, che voi giuriate nelle mani di ciascun commissario del sanctissimo in Christo padre et signore nostro papa Gregorio XII, che con sua bolla a voi venga, che voi et quelle 100 lance che dovete avere con voi, come abbiamo ordinato per fargli scorta gli farette buona et fedele scorta per fino al Borgho a San Sepolcro et defenderetelo a tutta vostra possa contro ogni persona del mondo et obederete nella detta scorta alla sua sanctitade o per lui al reverendissimo in Christo padre messer Antonio Corariol vescovo Portuese chiamato cardinale di Bologna camarlingho et nipote del detto sanctissimo padre et signore nostro interamente per tutta la detta scorta fino al Borgho a San Sepolcro, come fareste alle nostre proprie persone, si veramente che in lo terreno al Borgho et per gl' altri che avessi a passare che non fussino nostri, voi hab- biate el consentimento di coloro, di cui sono terreni, per ser- vare honesta, portando vi si promptamente a comandi del detto nostro sanctissimo padre et signore et suo camarlingho et a sal- veza loro et della sua corte, che dignamente possiate essere com- mendati di buono servigio. Florentie, datum die X Octobris in- dictione secunda MCCCCVIII. Hs.: Corarario. 61. Der Kardinal Minutoli übergibt — unter Aushändigung einer Abschrift — dem Prokurator Peter von Wormditt ein Schrei- ben zur Weiterleitung an den Hodhmeister des Deutschen Ordens, den er zur Abkehr von Gregor XII. und zur Be- schickung des Pisaner Konzils auffordert. Pisa, den 28. Ok- tober 1408. D. 244 f. 54'—55. Vgl. O. Günther, Dic Handschriften der Kirchen- bibliothek von St. Marien in Danzig (1921) 272. Peter von Worm- ditt hat also am 10. September 1408 dic grofe Abwanderung vom Hofe Gregors XII. mitgemacht, um in Pisa zur Konzilspartei zu stoften. Mit dem Schreiben des Kardinals ist er dann Ende Oktober unverzüglich nac Preusten gereist, wo er bereits vier Wochen später nachweisbar ist. Vgl. P. Nieborowski, Peter von Wormdith (1915) 79. 108
mente. Pero che per honore della nostra comunita noi non vor- remo avervi rivocato alla nostra signoria et non intrevenire alla concordia, la quale noi somnamente desideriamo et cosi e con- verso non vogliamo, se vedete non avere speranza, che costa siate indarno. Datum Florentie, die VII Octobris MCCCCVIII, indictione prima. 60. Die Herrschaft Florenz bestimmt gewisse Edle mit 100 Lan- zen zur Begleitung Gregors XII. Firenze, den 10. Oktober 1408. Fi. f. 99. Lodovico de Opizis et Bianchino de Gorzano. — Nobiles et strenui viri: Noi vogliamo et commandiamvi, che voi giuriate nelle mani di ciascun commissario del sanctissimo in Christo padre et signore nostro papa Gregorio XII, che con sua bolla a voi venga, che voi et quelle 100 lance che dovete avere con voi, come abbiamo ordinato per fargli scorta gli farette buona et fedele scorta per fino al Borgho a San Sepolcro et defenderetelo a tutta vostra possa contro ogni persona del mondo et obederete nella detta scorta alla sua sanctitade o per lui al reverendissimo in Christo padre messer Antonio Corariol vescovo Portuese chiamato cardinale di Bologna camarlingho et nipote del detto sanctissimo padre et signore nostro interamente per tutta la detta scorta fino al Borgho a San Sepolcro, come fareste alle nostre proprie persone, si veramente che in lo terreno al Borgho et per gl' altri che avessi a passare che non fussino nostri, voi hab- biate el consentimento di coloro, di cui sono terreni, per ser- vare honesta, portando vi si promptamente a comandi del detto nostro sanctissimo padre et signore et suo camarlingho et a sal- veza loro et della sua corte, che dignamente possiate essere com- mendati di buono servigio. Florentie, datum die X Octobris in- dictione secunda MCCCCVIII. Hs.: Corarario. 61. Der Kardinal Minutoli übergibt — unter Aushändigung einer Abschrift — dem Prokurator Peter von Wormditt ein Schrei- ben zur Weiterleitung an den Hodhmeister des Deutschen Ordens, den er zur Abkehr von Gregor XII. und zur Be- schickung des Pisaner Konzils auffordert. Pisa, den 28. Ok- tober 1408. D. 244 f. 54'—55. Vgl. O. Günther, Dic Handschriften der Kirchen- bibliothek von St. Marien in Danzig (1921) 272. Peter von Worm- ditt hat also am 10. September 1408 dic grofe Abwanderung vom Hofe Gregors XII. mitgemacht, um in Pisa zur Konzilspartei zu stoften. Mit dem Schreiben des Kardinals ist er dann Ende Oktober unverzüglich nac Preusten gereist, wo er bereits vier Wochen später nachweisbar ist. Vgl. P. Nieborowski, Peter von Wormdith (1915) 79. 108
Strana 109
Venerabilis pater et socie noster dilecte post salutem: Ut suc- cessus noster plene sit notus reverendo magistro ordinis vestri, ei presentes litteras scribimus seriose, cuius copiam pro vestri eciam certitudine presentibus decrevimus annotare videlicet: Reverende pater et amice precarissime post salutem: Credimus reverenciam vestram non latere, quanta cum! solli- citudine et fervore continuo semper instetimus et procuravimus hucusque viribus totis consecucionem desideratissime unionis, nullatenus parcendo laboribus nec expensis, et videntes reve- rendissimi domini mei sancte Romane ecclesie cardinales domi- num Gregorium quoquomodo suum nolle exolvere debitum, cum ad hoc tanto tempore sollicite instetissent, provide deliberarunt ab eodem recedere ei obedienciam subtrahendo seque coniungere cum collegio partis alterius, sicut postmodum divina providente clemen- cia extitit subsecutum. Nos enim ex certis legitimis causis et racionibus iustis Luce remansimus cum eodem, ut videremus, si in eorundem dominorum meorum absencia boni aliquid adhuc operari potuissemus, quod ipse dominus Gregorius sua emissa vota et iuramenta impleret effectu. Et cum sepius a diversis mundi principum et comunitatum oratoribus sollempnibus sue ad hoc aures pulsarentur, ad huiusmodi suum debitum exolven- dum reducere nequiverunt tamquam obstinatum in malo. Qui de Lucha recedens ipsum per amplius sequi voluimus, ne secum vide- remur in suo errore concurrere, ubi remanentes semper nichilomi- nus ut magis experiremur2 ambassiatis et litteris ad hoc insteti- mus eciam posse nostro. Sed clare percipientes ut rei effectus demonstrat cotidie omnino in reprobum sensum datum3 indura- tumque cor eius nec posse aliqualiter proficere cum eodem, cum unionis via sit ei totaliter inimica, tamquam desperati de eodem et iam merito iustificati in omnium populorum conspectibus de- crevimus, illo inspirante a quo bona cuncta procedunt, ut nostrum debitum exolvamus, qui iuramento simili efficaciter obligamur, ad ipsos reverendissimos dominos meos dominos cardinales nostre et partis alterius Pisas dirigere celeriter gressus nostros, prosecu- turi ibidem cum eisdem pro posse nostri et tocius religionis Christiane desiderii complementum unionis optate. Unde asso- ciati a Luchano domino multisque civibus per spacium satis lon- gum et postmodum nobis obviam exeuntes prefati omnes reveren- dissimi domini mei cardinales utriusque partis, die Lune hora vesperorum decima mensis Septembris Pisas intravimus maximo cum honore. Et quamvis credamus paternitatem vestram a vene- rabili viro domino procuratore vestri ordinis socio nostro dilec- tissimo tam de ipsius Gregorii mentis duricia ac suis in hac materia dolosis et iniquis processibus, quam de sollicita prosecu- tione et intencione sincera prefatorum dominorum meorum Dei populo fore plenissime informatam — cuncta vidit et palpavit continue —, nichilominus de nostro recessu et causa retardacionis ipsius ad finem perfectum per presentes v(estram) d(ominacionem) plenam volumus habere noticiam, ne exinde causam admiracionis 109
Venerabilis pater et socie noster dilecte post salutem: Ut suc- cessus noster plene sit notus reverendo magistro ordinis vestri, ei presentes litteras scribimus seriose, cuius copiam pro vestri eciam certitudine presentibus decrevimus annotare videlicet: Reverende pater et amice precarissime post salutem: Credimus reverenciam vestram non latere, quanta cum! solli- citudine et fervore continuo semper instetimus et procuravimus hucusque viribus totis consecucionem desideratissime unionis, nullatenus parcendo laboribus nec expensis, et videntes reve- rendissimi domini mei sancte Romane ecclesie cardinales domi- num Gregorium quoquomodo suum nolle exolvere debitum, cum ad hoc tanto tempore sollicite instetissent, provide deliberarunt ab eodem recedere ei obedienciam subtrahendo seque coniungere cum collegio partis alterius, sicut postmodum divina providente clemen- cia extitit subsecutum. Nos enim ex certis legitimis causis et racionibus iustis Luce remansimus cum eodem, ut videremus, si in eorundem dominorum meorum absencia boni aliquid adhuc operari potuissemus, quod ipse dominus Gregorius sua emissa vota et iuramenta impleret effectu. Et cum sepius a diversis mundi principum et comunitatum oratoribus sollempnibus sue ad hoc aures pulsarentur, ad huiusmodi suum debitum exolven- dum reducere nequiverunt tamquam obstinatum in malo. Qui de Lucha recedens ipsum per amplius sequi voluimus, ne secum vide- remur in suo errore concurrere, ubi remanentes semper nichilomi- nus ut magis experiremur2 ambassiatis et litteris ad hoc insteti- mus eciam posse nostro. Sed clare percipientes ut rei effectus demonstrat cotidie omnino in reprobum sensum datum3 indura- tumque cor eius nec posse aliqualiter proficere cum eodem, cum unionis via sit ei totaliter inimica, tamquam desperati de eodem et iam merito iustificati in omnium populorum conspectibus de- crevimus, illo inspirante a quo bona cuncta procedunt, ut nostrum debitum exolvamus, qui iuramento simili efficaciter obligamur, ad ipsos reverendissimos dominos meos dominos cardinales nostre et partis alterius Pisas dirigere celeriter gressus nostros, prosecu- turi ibidem cum eisdem pro posse nostri et tocius religionis Christiane desiderii complementum unionis optate. Unde asso- ciati a Luchano domino multisque civibus per spacium satis lon- gum et postmodum nobis obviam exeuntes prefati omnes reveren- dissimi domini mei cardinales utriusque partis, die Lune hora vesperorum decima mensis Septembris Pisas intravimus maximo cum honore. Et quamvis credamus paternitatem vestram a vene- rabili viro domino procuratore vestri ordinis socio nostro dilec- tissimo tam de ipsius Gregorii mentis duricia ac suis in hac materia dolosis et iniquis processibus, quam de sollicita prosecu- tione et intencione sincera prefatorum dominorum meorum Dei populo fore plenissime informatam — cuncta vidit et palpavit continue —, nichilominus de nostro recessu et causa retardacionis ipsius ad finem perfectum per presentes v(estram) d(ominacionem) plenam volumus habere noticiam, ne exinde causam admiracionis 109
Strana 110
assumeret et nos inconsulte fecisse ignoranter dampnaret. Quo- circa vestram exhortamur in Domino caritatem, que semper fuit et est fidei defensatrix assidua, et sua sapiencia diligenter con- siderat quot ct quanta ex hoc pestifero scismate antiquato toti Christianitati pericula devenere ct maiora in futurum — quod Deus advertat — devenire noscuntur, nisi celeriter per reverenciam vestram et alios mundi principes, sine quorum auxilio et favore nos omnes laboramus in vanum, salubriter occurratur; attendat et sua tam solemniter emissa vota ct iuramenta pro bono pacis Christiani populi et litteras toto orbi directas, et quod in Chri- stiane fidei detrimentum maximum et iacturam diabolico spiritu instigante nullatenus illa vult adimplere, sed mendaciis et falsis et fictis litteris populos conatur seducere, procurare cum promis- sionibus beneficiis promocionibus — bona Romane ccclesie maxi- mis sumptibus acquisita alienando et (f. 55) dissipando — sibi in huiusmodi suo errore notorio fautores: ne 4 fides ipsa periclitetur amplius, quatenus placeat statum vestre solite proteccionis et de- fensionis assiduc assumere hoc in tempore oportuno et hanc sacra- tissimam unionem per vos continue exoptatam et pro qua tantis temporibus ferventissime laborastis totis viribus nunc Christiano populo cuius (!) nil carius exhiberi potest modis omnibus procu- rare obedienciam ipsi Gregorio, fructus omnes et singulos qui pro- veniunt ad cameram apostolicam totaliter subtrahendo, que ab omnibus iudicatur via necessaria et oportuna ac accelerativa tanti boni, vestrique dominii exhortari prelatos quod in statu(tis) ter- mino et loco celebracionis concilii universalis ipsius collegii sacri, per quod pax dabitur Dei ecclesic, debeant qui commode possunt personaliter convenire, ut Petri navicula tamdiu tot quassata pro- cellis, que quasi naufragium patitur, in sua solita tranquillitate ponatur et status tocius orbis salubriter eciam reformetur, ac alia facere disponere et procurare que provida circumspeccio vestra oportuna esse viderit et consecutiva unionis prefate. Ex quibus v. d. a Deo et mundo laudes et gracias atque merita infinita digne reportabit, quam conservare dignetur Altissimus feliciter et lon- geve. Offerentes nos semper ad vestra quecumque et ordinis beneplacita. Pisis XXVIII Octobris, indiccione prima. Vos autem rogamus et quanto efficacius possumus hortamur, quatenus circa premissa omnia et singula instare velitis, ut co cicius nostrum et lamentabilis depresseque ecclesie consequamur votum et intentum. Datum ut supra. Nos semper ad grata para- tum. Datum ut supra. 1 Hs.: tam. 2 Hs.: expiremur. 3 Dieselbe Wendung findet sidh im Briefe des Kardinals von Mailand an den Herzog von Mailand (Martènc-Durand VII 871) und an seinen Vikar im Erzbistum Mailand (siehe oben n. 57). Sie wiederholt sich, zum stchenden Ausdruck ge- worden, in Artikel 12 der gegen Gregor XII. gerichteten Anklageschrift, dic auf dem Pisaner Konzil am 24. April 1409 zur Verlesung gelangte. Mansi XXVI 1203. 4 Nac dem langen Einsdhiebsel wird hier das obige exhortamur weitergeführt. 110
assumeret et nos inconsulte fecisse ignoranter dampnaret. Quo- circa vestram exhortamur in Domino caritatem, que semper fuit et est fidei defensatrix assidua, et sua sapiencia diligenter con- siderat quot ct quanta ex hoc pestifero scismate antiquato toti Christianitati pericula devenere ct maiora in futurum — quod Deus advertat — devenire noscuntur, nisi celeriter per reverenciam vestram et alios mundi principes, sine quorum auxilio et favore nos omnes laboramus in vanum, salubriter occurratur; attendat et sua tam solemniter emissa vota ct iuramenta pro bono pacis Christiani populi et litteras toto orbi directas, et quod in Chri- stiane fidei detrimentum maximum et iacturam diabolico spiritu instigante nullatenus illa vult adimplere, sed mendaciis et falsis et fictis litteris populos conatur seducere, procurare cum promis- sionibus beneficiis promocionibus — bona Romane ccclesie maxi- mis sumptibus acquisita alienando et (f. 55) dissipando — sibi in huiusmodi suo errore notorio fautores: ne 4 fides ipsa periclitetur amplius, quatenus placeat statum vestre solite proteccionis et de- fensionis assiduc assumere hoc in tempore oportuno et hanc sacra- tissimam unionem per vos continue exoptatam et pro qua tantis temporibus ferventissime laborastis totis viribus nunc Christiano populo cuius (!) nil carius exhiberi potest modis omnibus procu- rare obedienciam ipsi Gregorio, fructus omnes et singulos qui pro- veniunt ad cameram apostolicam totaliter subtrahendo, que ab omnibus iudicatur via necessaria et oportuna ac accelerativa tanti boni, vestrique dominii exhortari prelatos quod in statu(tis) ter- mino et loco celebracionis concilii universalis ipsius collegii sacri, per quod pax dabitur Dei ecclesic, debeant qui commode possunt personaliter convenire, ut Petri navicula tamdiu tot quassata pro- cellis, que quasi naufragium patitur, in sua solita tranquillitate ponatur et status tocius orbis salubriter eciam reformetur, ac alia facere disponere et procurare que provida circumspeccio vestra oportuna esse viderit et consecutiva unionis prefate. Ex quibus v. d. a Deo et mundo laudes et gracias atque merita infinita digne reportabit, quam conservare dignetur Altissimus feliciter et lon- geve. Offerentes nos semper ad vestra quecumque et ordinis beneplacita. Pisis XXVIII Octobris, indiccione prima. Vos autem rogamus et quanto efficacius possumus hortamur, quatenus circa premissa omnia et singula instare velitis, ut co cicius nostrum et lamentabilis depresseque ecclesie consequamur votum et intentum. Datum ut supra. Nos semper ad grata para- tum. Datum ut supra. 1 Hs.: tam. 2 Hs.: expiremur. 3 Dieselbe Wendung findet sidh im Briefe des Kardinals von Mailand an den Herzog von Mailand (Martènc-Durand VII 871) und an seinen Vikar im Erzbistum Mailand (siehe oben n. 57). Sie wiederholt sich, zum stchenden Ausdruck ge- worden, in Artikel 12 der gegen Gregor XII. gerichteten Anklageschrift, dic auf dem Pisaner Konzil am 24. April 1409 zur Verlesung gelangte. Mansi XXVI 1203. 4 Nac dem langen Einsdhiebsel wird hier das obige exhortamur weitergeführt. 110
Strana 111
62. Die Herrschaft Florenz trifft ihre Anordnungen für die Durchführung der Gesandtschaft des Kardinals Otto Colonna an den König Ladislaus. Firenze, den 2. November 1408. Fi. f. 99'. Zu der Gesandtschaft vgl. unten Anhang I, M. Decem provisoribus Pisarum. — Dilectissimi nostri: Noi ab- biamo ricevute vostre lettere sopra fatti dell' andata del cardi- nale della Colonna al re Ladizlao, et inteso quanto ne scrivete; vi rispondiamo per che voi sete bene informati di quanto peso e questa materia per la quale si manda al decto re, et di quanta prestezza questa faccienda bisogno per essersi molto indugiati per varii casi sopravenuti. Pero noi vi comandiamo, che chon ogni sollecitudine diligente et prestezza a voi possibile voi fac- ciate dimettere in punto la decta galea di cio che bisogna, si che e nostri ambasciadori e quali sono in punto et prestamente veranno costa niente abbino a soprastare. Fate d' avere el Gar- giorla e che metta in punto e suoi cinquanta compagni et etiandio quegli marini che bisogniano per la ciurma d' essa galea, et da- nari che bisogniano per questa cagione fate di torre di qualunche voi vedete che meglio si possa provedere con meno sconcio et periculo di commune. Perche d' altronde non veggiamo si pos- sano cavare et oltr' accio, come pensiamo che vi sia noto, e sig- nori cardinali, e quali sono costa, fanno subsidio per questa armata trecento fiorini: et di questi arete a fare motto al banco degli Spini e quali anno fatta costa questa promessa per questi signori cardinali allo ufficio vostro. Quant' ella cosa abbia bi- sognio di presteza, non indiciamo piu, peroche, come savi, lar- gamente comprehendete questa cosa avere bisognio di fatti, ri- mossa ogni dilatione, et pero fate che pienamente e nostri com- mandamenti metterel ad executione sanza tardare, riducendovi a memoria che altre volte s' armo la decta galea in sei hore. Per questa cagione sola mandiamo costa questo cavallero per lo quale aspectiamo risposta. Con queste vi mandiamo uno salvo- condocto conceduto per noi a messer Filippo di Sicilia, che vuole venire qua; fatelo dare a Lodovico Buonromei, al quale vuoli fare che gl' el mandi. Sollecitate i cardinali che quel che va si metta in punto. Die II Novembris 1408. 1 Hs.: metture. 63. Die Kardinäle bitten den König Martin von Sizilien (unter Wiederholung der gegen Gregor XII. gerichteten Anklagen) aufs neue, das nach Pisa einberufene Konzil zu beschicken. Pisa, den 5. November 1408. V. f. 32'—34; O. 111 f. 18'—20; T. f. 21°—22'. Serenissime princeps et excellentissime domine et amice noster carissime, post salutem. Quamquam vicibus repetitis pluribusque litteris et reverendo in Christo patri domino Alvaro episcopo Ove- 111
62. Die Herrschaft Florenz trifft ihre Anordnungen für die Durchführung der Gesandtschaft des Kardinals Otto Colonna an den König Ladislaus. Firenze, den 2. November 1408. Fi. f. 99'. Zu der Gesandtschaft vgl. unten Anhang I, M. Decem provisoribus Pisarum. — Dilectissimi nostri: Noi ab- biamo ricevute vostre lettere sopra fatti dell' andata del cardi- nale della Colonna al re Ladizlao, et inteso quanto ne scrivete; vi rispondiamo per che voi sete bene informati di quanto peso e questa materia per la quale si manda al decto re, et di quanta prestezza questa faccienda bisogno per essersi molto indugiati per varii casi sopravenuti. Pero noi vi comandiamo, che chon ogni sollecitudine diligente et prestezza a voi possibile voi fac- ciate dimettere in punto la decta galea di cio che bisogna, si che e nostri ambasciadori e quali sono in punto et prestamente veranno costa niente abbino a soprastare. Fate d' avere el Gar- giorla e che metta in punto e suoi cinquanta compagni et etiandio quegli marini che bisogniano per la ciurma d' essa galea, et da- nari che bisogniano per questa cagione fate di torre di qualunche voi vedete che meglio si possa provedere con meno sconcio et periculo di commune. Perche d' altronde non veggiamo si pos- sano cavare et oltr' accio, come pensiamo che vi sia noto, e sig- nori cardinali, e quali sono costa, fanno subsidio per questa armata trecento fiorini: et di questi arete a fare motto al banco degli Spini e quali anno fatta costa questa promessa per questi signori cardinali allo ufficio vostro. Quant' ella cosa abbia bi- sognio di presteza, non indiciamo piu, peroche, come savi, lar- gamente comprehendete questa cosa avere bisognio di fatti, ri- mossa ogni dilatione, et pero fate che pienamente e nostri com- mandamenti metterel ad executione sanza tardare, riducendovi a memoria che altre volte s' armo la decta galea in sei hore. Per questa cagione sola mandiamo costa questo cavallero per lo quale aspectiamo risposta. Con queste vi mandiamo uno salvo- condocto conceduto per noi a messer Filippo di Sicilia, che vuole venire qua; fatelo dare a Lodovico Buonromei, al quale vuoli fare che gl' el mandi. Sollecitate i cardinali che quel che va si metta in punto. Die II Novembris 1408. 1 Hs.: metture. 63. Die Kardinäle bitten den König Martin von Sizilien (unter Wiederholung der gegen Gregor XII. gerichteten Anklagen) aufs neue, das nach Pisa einberufene Konzil zu beschicken. Pisa, den 5. November 1408. V. f. 32'—34; O. 111 f. 18'—20; T. f. 21°—22'. Serenissime princeps et excellentissime domine et amice noster carissime, post salutem. Quamquam vicibus repetitis pluribusque litteris et reverendo in Christo patri domino Alvaro episcopo Ove- 111
Strana 112
tensi, oratori nostro, clare serioseque hec que sub compendio nar- rantur regie sublimitati vestre fecerimus cognita, tamen illa eadem repetere et innovata inserere non fatigabimur, cum certissimi sumus pro sacratissima unione prestita ac Christifidelium pace, ut ad tantum catholicum principem spectat, serenitatem vestram laudabiliter agendo minime fatigari. Et pacem a Jesu salvatore nostro, qui pro nostra salute de celo descendens et servi formam accipiens? vulnera sponte et mortem subiit crucis, pro summa ct continuo amplectenda hereditate apostolis suis relictass: evange- lica doctrina comperto zelo domus Dei ducti nec laboribus aut periculosis cedendo ad illas a diu aspiravimus et indesinenti medi- tacione et quibuscunque possibilibus occasionibus haspiramus [!], ut illorum odore suavissimo, fructu ac decore sponsa unica Christi incorrupta, erroris cuiuscumque fugatis tenebris, propriis dignitate et nitore fulgeret, nec inmerito. Quid enim Deo in terris accep- cius, quid animarum saluti proprius, quid generi humano gracius ac utilius fieri potest? Hiis divinus cultus augetur, et nedum magna sed eciam parva incrementa recipiunt mortalium bone artes, et laudabilia studia quibus orbis regitur vigent et extolluntur, ac cuncta exultare videntur. Similis igitur caritatis huiusmodi et compassionis erga ecclesiam matrem nostram per XXX iam anno- rum curricula detestabili et nephando scismate tam seve vexatam a gentibus vota, iuramenta et promissiones amborum de papatu contendencium et confitendo pro pure et simpliciter renunciacio- nis et cessionis via, que pre ceteris compendiosior et securior visa est, in ipsa ecclesia sacratissimam unionem emanarunt, ut bullis et litteris superinde confectis debuit et debet esse sercnitati vestre clarissimum. Verum contendentes, ipsi presidendi libidine ceci (f. 33) invicem colludentes enim et mensium [spacio] inanibus trac- tatibus varietatibusque consumpto ac frivolis accionibus captatis ab unionis tractatu impudenter et turpiter discedentes in periu- ria, voti fractionem et notorium crimen fautorie scismatis anti- quati, quod heresim de iure sapere minime dubitatur, se totaliter demerserunt ad scismatis perpetuacionem hinc locis et temporibus diversis conciliabula indicendo, ut nostrum, quod convocamus ge- nerale concilium, ex quo verismiliter unio sequi debet et auctore Deo sequitur, valeant disturbare, illuc de facto cardinales cre- ando, ymmo prophanando verius totis conatibus intendentes. Do- minus Gregorius vero, cuius nephanda notoria opera nobis sunt nociora, cum per reverendissimos patres et dominos dominos Aqui- legiensem et Mediolanensem sancte Romane ecclesie cardinales ex deliberacionc utriusque collegii, quod iam Spiritus sancti gracia unum est, ad ca, que sunt caritatis et pacis, et ut debitum suum erga Deum et ecclesiam pagaret et ut tandem ad concilium nostrum veniret, requiri deberet, eis penitus inauditis iterum no- vem' in cardinales prophanavit, bona ecclesie discipans [!], alienans, et quamquam sua culpa et scelere provincie, civitates et populi ecclesic suppositi vexentur, rapiantur et super eis novita- tes noxie et strages comittantur, crudelissimus tamen hominum 112
tensi, oratori nostro, clare serioseque hec que sub compendio nar- rantur regie sublimitati vestre fecerimus cognita, tamen illa eadem repetere et innovata inserere non fatigabimur, cum certissimi sumus pro sacratissima unione prestita ac Christifidelium pace, ut ad tantum catholicum principem spectat, serenitatem vestram laudabiliter agendo minime fatigari. Et pacem a Jesu salvatore nostro, qui pro nostra salute de celo descendens et servi formam accipiens? vulnera sponte et mortem subiit crucis, pro summa ct continuo amplectenda hereditate apostolis suis relictass: evange- lica doctrina comperto zelo domus Dei ducti nec laboribus aut periculosis cedendo ad illas a diu aspiravimus et indesinenti medi- tacione et quibuscunque possibilibus occasionibus haspiramus [!], ut illorum odore suavissimo, fructu ac decore sponsa unica Christi incorrupta, erroris cuiuscumque fugatis tenebris, propriis dignitate et nitore fulgeret, nec inmerito. Quid enim Deo in terris accep- cius, quid animarum saluti proprius, quid generi humano gracius ac utilius fieri potest? Hiis divinus cultus augetur, et nedum magna sed eciam parva incrementa recipiunt mortalium bone artes, et laudabilia studia quibus orbis regitur vigent et extolluntur, ac cuncta exultare videntur. Similis igitur caritatis huiusmodi et compassionis erga ecclesiam matrem nostram per XXX iam anno- rum curricula detestabili et nephando scismate tam seve vexatam a gentibus vota, iuramenta et promissiones amborum de papatu contendencium et confitendo pro pure et simpliciter renunciacio- nis et cessionis via, que pre ceteris compendiosior et securior visa est, in ipsa ecclesia sacratissimam unionem emanarunt, ut bullis et litteris superinde confectis debuit et debet esse sercnitati vestre clarissimum. Verum contendentes, ipsi presidendi libidine ceci (f. 33) invicem colludentes enim et mensium [spacio] inanibus trac- tatibus varietatibusque consumpto ac frivolis accionibus captatis ab unionis tractatu impudenter et turpiter discedentes in periu- ria, voti fractionem et notorium crimen fautorie scismatis anti- quati, quod heresim de iure sapere minime dubitatur, se totaliter demerserunt ad scismatis perpetuacionem hinc locis et temporibus diversis conciliabula indicendo, ut nostrum, quod convocamus ge- nerale concilium, ex quo verismiliter unio sequi debet et auctore Deo sequitur, valeant disturbare, illuc de facto cardinales cre- ando, ymmo prophanando verius totis conatibus intendentes. Do- minus Gregorius vero, cuius nephanda notoria opera nobis sunt nociora, cum per reverendissimos patres et dominos dominos Aqui- legiensem et Mediolanensem sancte Romane ecclesie cardinales ex deliberacionc utriusque collegii, quod iam Spiritus sancti gracia unum est, ad ca, que sunt caritatis et pacis, et ut debitum suum erga Deum et ecclesiam pagaret et ut tandem ad concilium nostrum veniret, requiri deberet, eis penitus inauditis iterum no- vem' in cardinales prophanavit, bona ecclesie discipans [!], alienans, et quamquam sua culpa et scelere provincie, civitates et populi ecclesic suppositi vexentur, rapiantur et super eis novita- tes noxie et strages comittantur, crudelissimus tamen hominum 112
Strana 113
nulla pietate movetur'. Stat enim immobilis, ac si feriens esset, nisi in malum, et quot plura et maiora scandala videt, tanto sapi- diori cibo saturari videtur. Sed minime mirum est. Quomodo erga alios quis pius esse potest, qui in se ipsum secus est periurus, per- fidus, votifractor? Et tandem hereticus vocitatur, fere a cunctis derelinquitur, subsannatur' ab omnibus, nulla tamen verecundia aut propria caritate saltem pro anime salute compungitur. Eo eciam nedum consenciente sed operam dante, ne quid ad infamie dedecus suum et bonorum ecclesie desolacionem intactum delin- queret, sacratissima urbs, orbis et libertatis caput, bellis et ob- sidione vexata, subacta tandem et in servitutem redacta est et eam, ex cuius clarissima gloria summorum pontificum et Cesarum incliti tituli orti, certa peccunie summa recepta, titulo vicariatus ad decennium cum provinciis Campanie (f. 33') et Maritime civi- tatibusque Beneventana et Esculana, proh nephas ullis seculis in- auditum, postea in alienam tradidit postestatem. Hec sunt sue cure pastoralis officii', sic Christi imitatur vestigia, qui animam pro ovibus suis posuit'! Et cum de Senis XXVII Octobris quasi in- comitatus discederet nec, quo deberet accedere, clarum esset, aliis Perusium, aliis Romam, aliis Ariminum asserentibus, ne eciam in hoc a suis duplicacionibus deviaret videretque ab illis paucis cor- tisanis, qui usque tunc curiam suam ad bonum ut aiunt finem secuti' fuerant, sed spem aliquam boni in eo intueri [non] vale- rent, se totaliter deseri, in solita nichilominus obstinacione et du- ricie permansit et permanet adeo, quod de eo, ut ad cor redeat, verisimiliter bona spes aliqua de cetero nullatenus queat haberi. Nam eo, suis moribus et actionibus, que impossibile foret congrue proferre in medium, consideratis, aliquis aut sevior aut durior aut ultima obstinacione obstinacior reperiri posset iudicio nostro mi- nime. Sed speramus [in] Deum, cui sue ecclesie curam esse omnes credimus. Non pacietur enim terrenum et totum carneum homi- nem cum suis sibi similibus in precipicium et stragem sui Chri- stiani populi diucius debacharil1. Quamobrem nos, quo magis ipsos contendentes induratis cordibus sevientes et maxime ipsum domi- num Gregorium conspicimus, eo fervencius ex adverso consurgere et nos tamquam murum pro domo Israel opponerel2 disponentes, denuo serenitatem vestram totis affectibus exoramus, quatenus, nobis in hac Dei causa ope, consiliis auxiliis et favoribus regiis ut omnino speramus assistendo obedienciam, si usque nunc actum forte non foret, totaliter ipsi domino Gregorio subtrahere, quam tamen iam credimus subtraxisse, et ad concilium per nos convo- catum prelatos vestrorum regnorum et oratores vestros solempnes destinare sublimitas vestra dignetur, cum hec sola sit via ad uni- tatem et pacem dandum ecclesie et populo Christiano, ut predicti oratoris nostri vivis relatibus erit al3 vestra serenitate inclita postulatum. Super quibus eciam lator presencium nonnulla regie claritati vestre referat nostri parte, cuius relatibus tamquam nostris certam fidem placeat (f. 34) impertiri, quam Deus omni- potens diu et feliciter augere et conservare dignetur. Datum Pi- 8 113
nulla pietate movetur'. Stat enim immobilis, ac si feriens esset, nisi in malum, et quot plura et maiora scandala videt, tanto sapi- diori cibo saturari videtur. Sed minime mirum est. Quomodo erga alios quis pius esse potest, qui in se ipsum secus est periurus, per- fidus, votifractor? Et tandem hereticus vocitatur, fere a cunctis derelinquitur, subsannatur' ab omnibus, nulla tamen verecundia aut propria caritate saltem pro anime salute compungitur. Eo eciam nedum consenciente sed operam dante, ne quid ad infamie dedecus suum et bonorum ecclesie desolacionem intactum delin- queret, sacratissima urbs, orbis et libertatis caput, bellis et ob- sidione vexata, subacta tandem et in servitutem redacta est et eam, ex cuius clarissima gloria summorum pontificum et Cesarum incliti tituli orti, certa peccunie summa recepta, titulo vicariatus ad decennium cum provinciis Campanie (f. 33') et Maritime civi- tatibusque Beneventana et Esculana, proh nephas ullis seculis in- auditum, postea in alienam tradidit postestatem. Hec sunt sue cure pastoralis officii', sic Christi imitatur vestigia, qui animam pro ovibus suis posuit'! Et cum de Senis XXVII Octobris quasi in- comitatus discederet nec, quo deberet accedere, clarum esset, aliis Perusium, aliis Romam, aliis Ariminum asserentibus, ne eciam in hoc a suis duplicacionibus deviaret videretque ab illis paucis cor- tisanis, qui usque tunc curiam suam ad bonum ut aiunt finem secuti' fuerant, sed spem aliquam boni in eo intueri [non] vale- rent, se totaliter deseri, in solita nichilominus obstinacione et du- ricie permansit et permanet adeo, quod de eo, ut ad cor redeat, verisimiliter bona spes aliqua de cetero nullatenus queat haberi. Nam eo, suis moribus et actionibus, que impossibile foret congrue proferre in medium, consideratis, aliquis aut sevior aut durior aut ultima obstinacione obstinacior reperiri posset iudicio nostro mi- nime. Sed speramus [in] Deum, cui sue ecclesie curam esse omnes credimus. Non pacietur enim terrenum et totum carneum homi- nem cum suis sibi similibus in precipicium et stragem sui Chri- stiani populi diucius debacharil1. Quamobrem nos, quo magis ipsos contendentes induratis cordibus sevientes et maxime ipsum domi- num Gregorium conspicimus, eo fervencius ex adverso consurgere et nos tamquam murum pro domo Israel opponerel2 disponentes, denuo serenitatem vestram totis affectibus exoramus, quatenus, nobis in hac Dei causa ope, consiliis auxiliis et favoribus regiis ut omnino speramus assistendo obedienciam, si usque nunc actum forte non foret, totaliter ipsi domino Gregorio subtrahere, quam tamen iam credimus subtraxisse, et ad concilium per nos convo- catum prelatos vestrorum regnorum et oratores vestros solempnes destinare sublimitas vestra dignetur, cum hec sola sit via ad uni- tatem et pacem dandum ecclesie et populo Christiano, ut predicti oratoris nostri vivis relatibus erit al3 vestra serenitate inclita postulatum. Super quibus eciam lator presencium nonnulla regie claritati vestre referat nostri parte, cuius relatibus tamquam nostris certam fidem placeat (f. 34) impertiri, quam Deus omni- potens diu et feliciter augere et conservare dignetur. Datum Pi- 8 113
Strana 114
sis sub trium priorum nostrorum sigillis V Novembris, indictione prima, [anno] a nativitate domini nostri Jesu Christi MCCCC- VIII°. 1 Ergänze: unionem ct. 2 Philip. 2, 7. 3 Vgl. Joan. 14, 27. 4 Zu der verschieden angegebenen Zahl vgl. Soudon I 158. 5 Hs.: moventur. u Hs.: subsanatur. 7 Hs.: officio. 8 Vgl. Joan. 10, 11. ° Hs.: securi. 10 Hs.: dicius debatari. 12 Vgl. Eze. 13, 5. 13 Hs.: ac. 64. Die Kardinäle bitten die Königin Blanka von Sizilien, sich zugunsten des Konzils bei König Martin zu verwenden. Pisa, den 5. November 1408. V. f. 34—34'; T. f. 23—23'; O. 111 f. 20. Serenissima et excellentissima domina. Scribimus serenissimo principi et excellentissimo domino nostro Dei gracia regi Trinacrie, viro vestro, sicutii vestra sublimitas videbit per copiam, quam ideo presentibus mittimus interclusam, ut ipsa eciam de cunctis occurrentibus sanctissime unitatis ecclesiastice negociis plenarie in- formata existat, cum simus certissimi vos eciam maxime pietate et caritate cupcre. Vestram igitur reginalem claritatem totis affec- tibus exoramus?, ut apud cundem dominum serenissimum regem operari atque instare placcat, quod nobis in hac Dei causa faveat et assistat favoribus et auxiliis oportunis, prout in regia sua be- nignitate speramus, domino Gregorio omnem obedienciam subtra- hendo et agendo, quod prelati sui regni ad nostrum, quod convo- camus, generale concilium personaliter statuto tempore veniant, quoniam hec sola est via ad dandum unionem ecclesie et populo Christi pacem. Nam in nulla re alia, ut omnino credimus, plus apud Deum et hominem posset serenitas vestra mereri. Lator pre- sencium nonnulla regie claritati vestre referet nostri parte, cuius relatibus tamquam nostris certam fidem placeat impertiri, quam Deus omnipotens diu et feliciter augere et conservare dignetur. Datum Pisis sub trium nostrorum priorum sigillis V Novembris, indictione prima, anno a nativitate Domini MCCCCVIII°. 1 Hs.: secuti. 2 Hs.: exoneramus. 65. Protokoll über die Ueberreidhung des Konzilberufungs- schreibens der Kardinäle an Papst Benedikt XIII. durch Wilhelm Sanheti. Perpignan, den 6. November 1408. Desgleichen über die Antwort Benedikts XIII. Perpignan, den 13. November 1408. V. f. 339—341; O. 111 f. 334—337; V. 4171 f. 173— 175. In nomine Domini amen. Cunctis pateat evidenter, quod [anno] a nativitate eiusdem MCCCCVIII, indictione prima, die 114
sis sub trium priorum nostrorum sigillis V Novembris, indictione prima, [anno] a nativitate domini nostri Jesu Christi MCCCC- VIII°. 1 Ergänze: unionem ct. 2 Philip. 2, 7. 3 Vgl. Joan. 14, 27. 4 Zu der verschieden angegebenen Zahl vgl. Soudon I 158. 5 Hs.: moventur. u Hs.: subsanatur. 7 Hs.: officio. 8 Vgl. Joan. 10, 11. ° Hs.: securi. 10 Hs.: dicius debatari. 12 Vgl. Eze. 13, 5. 13 Hs.: ac. 64. Die Kardinäle bitten die Königin Blanka von Sizilien, sich zugunsten des Konzils bei König Martin zu verwenden. Pisa, den 5. November 1408. V. f. 34—34'; T. f. 23—23'; O. 111 f. 20. Serenissima et excellentissima domina. Scribimus serenissimo principi et excellentissimo domino nostro Dei gracia regi Trinacrie, viro vestro, sicutii vestra sublimitas videbit per copiam, quam ideo presentibus mittimus interclusam, ut ipsa eciam de cunctis occurrentibus sanctissime unitatis ecclesiastice negociis plenarie in- formata existat, cum simus certissimi vos eciam maxime pietate et caritate cupcre. Vestram igitur reginalem claritatem totis affec- tibus exoramus?, ut apud cundem dominum serenissimum regem operari atque instare placcat, quod nobis in hac Dei causa faveat et assistat favoribus et auxiliis oportunis, prout in regia sua be- nignitate speramus, domino Gregorio omnem obedienciam subtra- hendo et agendo, quod prelati sui regni ad nostrum, quod convo- camus, generale concilium personaliter statuto tempore veniant, quoniam hec sola est via ad dandum unionem ecclesie et populo Christi pacem. Nam in nulla re alia, ut omnino credimus, plus apud Deum et hominem posset serenitas vestra mereri. Lator pre- sencium nonnulla regie claritati vestre referet nostri parte, cuius relatibus tamquam nostris certam fidem placeat impertiri, quam Deus omnipotens diu et feliciter augere et conservare dignetur. Datum Pisis sub trium nostrorum priorum sigillis V Novembris, indictione prima, anno a nativitate Domini MCCCCVIII°. 1 Hs.: secuti. 2 Hs.: exoneramus. 65. Protokoll über die Ueberreidhung des Konzilberufungs- schreibens der Kardinäle an Papst Benedikt XIII. durch Wilhelm Sanheti. Perpignan, den 6. November 1408. Desgleichen über die Antwort Benedikts XIII. Perpignan, den 13. November 1408. V. f. 339—341; O. 111 f. 334—337; V. 4171 f. 173— 175. In nomine Domini amen. Cunctis pateat evidenter, quod [anno] a nativitate eiusdem MCCCCVIII, indictione prima, die 114
Strana 115
vero sexta mensis Novembris, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Benedicti divina providencia pape terciidecimi anno quintodecimo in presencia eiusdem domini nostri pape personaliter existentis in sua camera paramenti, que est infra castrum ville Perpiniani, et in presencia eciam reverendissi- morum in Christo patrum dominorum Johannis episcopi Sabi- nensis, Petri tituli sancti Stephani in Celiomonte, Johannis tituli sancti Laurencii in Damaso presbiterorum, Ludovici sancti Adriani, Antonii sancte Marie in via lata, Karoli sancti Georgii ad velum aureum, Alfonsi sancti Eustachii diaconorum sancte Romane ecclesie cardinalium ibidem personaliter existencium, presentibus reverendis dominis Petro Terraconensi archiepiscopo, Johanne Mimatensi, Johanne Tirasonensi, Animo [!] Senetensi, Francisco Gerundensi episcopis et honorabilibus magistro La- zaro Martini decano Oscensi subdiacono, Johanne sacrista Maga- lonensi referendario, nobili Petro de Luna, Petro Figuerola cubi- culariis, Bernardo Fortis Segrobicensis, Francisco Rovira Maiori- censis et Johanne Didaci de Contamina Elnensis ecclesiarum canonicis, familiaribus dicti domini nostri pape, pro testibus ad hoc vocatis specialiter et assumptis, et presentibus eciam nobis notariis infrascriptis, constitutus personaliter genibus flexis vene- rabilis et providus vir dominus Guillermus Sanheti, in legibus licenciatus diocesis Uticensis, iudex, ut asseruit, regius Nemausi post humilima [!] et devota beatorum oscula pedum et alias de- bita et devota, ut decet, summo pontifici reverencia impensa, petita prius pro explicacione exponendorum et a dicto domino nostro papa obtenta licencia, verbotenus exposuit, quod ipse de mense Augusti proxime (f. 339') lapso recepit certas litteras a reverendissimis in Christo patribus dominis cardinalibus, qui in Liburnio Pisane diocesis erant, per ipsum exponentem, ut dixit eidem domino nostro pape, ubicumque presenciam sue sanctitatis adire posset, presentandas. Quod idem exponens, ut dixit, diucius distulerat et facere penitus recusaverat, nisi, ut dixit, sibi super- venisset mandatum regium sub metu pene ire et indignacionis regie, cui contradicere non potuit, ob quod ante presenciam dicti domini nostri constitutus sub eisdem licencia et correctione sue sanctitatis presentabat et de facto presentavit quasdam litteras pergameneas appensione trium sigillorum trium dictorum domi- norum cardinalium in Liburnio existencium munitas, quorum sigillorum primum, ut prima facie apparebat, erat domini Gui- donis episcopi Penestrini, aliud domini Petri de Thureyo tituli sancte Susanne presbiteri et aliud erat domini Amedei sancte Marie nove diaconi cardinalium. Que quidem litterel date fue- runt in loco Liburni Pisane diocesis in claustro ecclesie dicti loci sub anno a nativitate Domini millesimoquadringentesimooctavo. indictione et die decimaquarta mensis Julii, signate vero et sub- scripte signo et subscripcione discreti Johannis de Marchays de Monteacuto, clerici Laudensis diocesis, publici apostolica et im- periali auctoritatibus notarii. Et hiis dictis prefatus dominus 8* 115
vero sexta mensis Novembris, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Benedicti divina providencia pape terciidecimi anno quintodecimo in presencia eiusdem domini nostri pape personaliter existentis in sua camera paramenti, que est infra castrum ville Perpiniani, et in presencia eciam reverendissi- morum in Christo patrum dominorum Johannis episcopi Sabi- nensis, Petri tituli sancti Stephani in Celiomonte, Johannis tituli sancti Laurencii in Damaso presbiterorum, Ludovici sancti Adriani, Antonii sancte Marie in via lata, Karoli sancti Georgii ad velum aureum, Alfonsi sancti Eustachii diaconorum sancte Romane ecclesie cardinalium ibidem personaliter existencium, presentibus reverendis dominis Petro Terraconensi archiepiscopo, Johanne Mimatensi, Johanne Tirasonensi, Animo [!] Senetensi, Francisco Gerundensi episcopis et honorabilibus magistro La- zaro Martini decano Oscensi subdiacono, Johanne sacrista Maga- lonensi referendario, nobili Petro de Luna, Petro Figuerola cubi- culariis, Bernardo Fortis Segrobicensis, Francisco Rovira Maiori- censis et Johanne Didaci de Contamina Elnensis ecclesiarum canonicis, familiaribus dicti domini nostri pape, pro testibus ad hoc vocatis specialiter et assumptis, et presentibus eciam nobis notariis infrascriptis, constitutus personaliter genibus flexis vene- rabilis et providus vir dominus Guillermus Sanheti, in legibus licenciatus diocesis Uticensis, iudex, ut asseruit, regius Nemausi post humilima [!] et devota beatorum oscula pedum et alias de- bita et devota, ut decet, summo pontifici reverencia impensa, petita prius pro explicacione exponendorum et a dicto domino nostro papa obtenta licencia, verbotenus exposuit, quod ipse de mense Augusti proxime (f. 339') lapso recepit certas litteras a reverendissimis in Christo patribus dominis cardinalibus, qui in Liburnio Pisane diocesis erant, per ipsum exponentem, ut dixit eidem domino nostro pape, ubicumque presenciam sue sanctitatis adire posset, presentandas. Quod idem exponens, ut dixit, diucius distulerat et facere penitus recusaverat, nisi, ut dixit, sibi super- venisset mandatum regium sub metu pene ire et indignacionis regie, cui contradicere non potuit, ob quod ante presenciam dicti domini nostri constitutus sub eisdem licencia et correctione sue sanctitatis presentabat et de facto presentavit quasdam litteras pergameneas appensione trium sigillorum trium dictorum domi- norum cardinalium in Liburnio existencium munitas, quorum sigillorum primum, ut prima facie apparebat, erat domini Gui- donis episcopi Penestrini, aliud domini Petri de Thureyo tituli sancte Susanne presbiteri et aliud erat domini Amedei sancte Marie nove diaconi cardinalium. Que quidem litterel date fue- runt in loco Liburni Pisane diocesis in claustro ecclesie dicti loci sub anno a nativitate Domini millesimoquadringentesimooctavo. indictione et die decimaquarta mensis Julii, signate vero et sub- scripte signo et subscripcione discreti Johannis de Marchays de Monteacuto, clerici Laudensis diocesis, publici apostolica et im- periali auctoritatibus notarii. Et hiis dictis prefatus dominus 8* 115
Strana 116
noster papa post aliqua verba per eum ibidem prolata obtulit se. habita deliberacione, responsurum subsequenter, eodem instante. Idem exponens dixit, quod ipse ex parte dictorum dominorum cardinalium, qui in Liburnio erant, portabat alias pergameneas litteras similibus signo et subscripcione eiusdem notarii et appen- sione trium sigillorum munitas et in eodem loco Liburnii eadem die decimaquarta Julii datas, que dirigebantur reverendissimis in Christo patribus dominis cardinalibus Auxitanensi, Gerun- densi, de Flisco et de Chalanto vulgariter nuncupatis, aliis vero dominis cardinalibus, qui tunc ibidem cum dicto domino nostro papa erant, cum tempore date ipsarum litterarum nondum essent creati cardinales, non dirigebantur. Quasque paratus erat, si dictis dominis nostris esset acceptum, eis tradere. Et dictus do- minus noster papa illico dixit, quod, si eas habebat, gratum sibi crat, ut illas eis traderet. Quas ipse (f. 340) exponens dixit eas ibidem pre manibus habere, et de facto eisdem dominis cardina- libus obtulit et presentavit. Que quidem ambe littere superius designate nobis, predictis et infrascriptis notariis, illico fuerunt de voluntate dicti domini nostri pape et prenominatorum domino- rum cardinalium tradite, ut inde de premissis unum vel plura possemus facere publica instrumenta. Demum die decimatercia dicti mensis Novembris, indictione, anno et pontificatu predictis prefato domino nostro papa constituto personaliter in alia sua camera intus dictum castrum ville Perpiniani pro sua responsione tradenda, dictus Guillermus Sanheti, qui ibidem presens erat, dixit se quasdam alias habere litteras, quas credebat esse cre- dencie, et quas dicto domino nostro ibidem reverenter tradidit. Et idem dominus noster statim illas per unum ex nobis notariis aperiri et legi mandavit. Et quia non erant littere credencie, nichil vigore carum prefato Guillermo exposuit sed, presentibus supra nominatis septem reverendissimis in Christo patribus sancte Romane ecclesie cardinalibus cum dicto domino nostro papa existentibus et presentibus eciam reverendis in Christo patribus prehonorabilibus dominis Bertrando Bitterensi, Johanne Tudensi episcopis, Martino sancte Marie de Petra, Geronimo sancti Jo- hannis de Penna, Johanne sancte Marie de Roda, Bertrando Sca- ledei, Berengario sancti Laurencii de monte monasteriorum abba- tibus ac magistro Lazaro Martini subdiacono, nobili Petro de Luna cubiculario dicti domini nostri pape, Petro Eximini de Pila- ribus clerico camere apostolice, magistro Turribio Garsie sacri palacii apostolice causarum auditore pro testibus ad hec vocatis et assumptis ac cciam nobis notariis supra et infrascriptis, obtulit pro sua responsione prefato domino Guillermo Sanheti ibi eciam presenti et personaliter existenti quandam papiream cedulam, quam idem dominus noster papa ibidem nobis dictis notariis realiter tradidit et per unum nostrum legi publice requisivit et fecit tenoris sequentis: Guillermo Sanheti presentanti domino nostro pape litteram sex cardinalium Pisis existencium (f. 340') respondetur, quod dominus noster habuit a dictis cardinalibus 116
noster papa post aliqua verba per eum ibidem prolata obtulit se. habita deliberacione, responsurum subsequenter, eodem instante. Idem exponens dixit, quod ipse ex parte dictorum dominorum cardinalium, qui in Liburnio erant, portabat alias pergameneas litteras similibus signo et subscripcione eiusdem notarii et appen- sione trium sigillorum munitas et in eodem loco Liburnii eadem die decimaquarta Julii datas, que dirigebantur reverendissimis in Christo patribus dominis cardinalibus Auxitanensi, Gerun- densi, de Flisco et de Chalanto vulgariter nuncupatis, aliis vero dominis cardinalibus, qui tunc ibidem cum dicto domino nostro papa erant, cum tempore date ipsarum litterarum nondum essent creati cardinales, non dirigebantur. Quasque paratus erat, si dictis dominis nostris esset acceptum, eis tradere. Et dictus do- minus noster papa illico dixit, quod, si eas habebat, gratum sibi crat, ut illas eis traderet. Quas ipse (f. 340) exponens dixit eas ibidem pre manibus habere, et de facto eisdem dominis cardina- libus obtulit et presentavit. Que quidem ambe littere superius designate nobis, predictis et infrascriptis notariis, illico fuerunt de voluntate dicti domini nostri pape et prenominatorum domino- rum cardinalium tradite, ut inde de premissis unum vel plura possemus facere publica instrumenta. Demum die decimatercia dicti mensis Novembris, indictione, anno et pontificatu predictis prefato domino nostro papa constituto personaliter in alia sua camera intus dictum castrum ville Perpiniani pro sua responsione tradenda, dictus Guillermus Sanheti, qui ibidem presens erat, dixit se quasdam alias habere litteras, quas credebat esse cre- dencie, et quas dicto domino nostro ibidem reverenter tradidit. Et idem dominus noster statim illas per unum ex nobis notariis aperiri et legi mandavit. Et quia non erant littere credencie, nichil vigore carum prefato Guillermo exposuit sed, presentibus supra nominatis septem reverendissimis in Christo patribus sancte Romane ecclesie cardinalibus cum dicto domino nostro papa existentibus et presentibus eciam reverendis in Christo patribus prehonorabilibus dominis Bertrando Bitterensi, Johanne Tudensi episcopis, Martino sancte Marie de Petra, Geronimo sancti Jo- hannis de Penna, Johanne sancte Marie de Roda, Bertrando Sca- ledei, Berengario sancti Laurencii de monte monasteriorum abba- tibus ac magistro Lazaro Martini subdiacono, nobili Petro de Luna cubiculario dicti domini nostri pape, Petro Eximini de Pila- ribus clerico camere apostolice, magistro Turribio Garsie sacri palacii apostolice causarum auditore pro testibus ad hec vocatis et assumptis ac cciam nobis notariis supra et infrascriptis, obtulit pro sua responsione prefato domino Guillermo Sanheti ibi eciam presenti et personaliter existenti quandam papiream cedulam, quam idem dominus noster papa ibidem nobis dictis notariis realiter tradidit et per unum nostrum legi publice requisivit et fecit tenoris sequentis: Guillermo Sanheti presentanti domino nostro pape litteram sex cardinalium Pisis existencium (f. 340') respondetur, quod dominus noster habuit a dictis cardinalibus 116
Strana 117
aliam litteram de ultima data prius sibi presentatam. Cui respon- dit, quod dicte littere multa continent, que aliter se habent. Do- minus noster autem prefatus super omnibus in dictis litteris con- tentis et aliis sacram unionem tangentibus intendit plene delibe- rare in concilio generali statim per eum celebrando et sperat in Domino talem conclusionem recipere, per quam providebitur Dei servicio, bono statui ecclesie et consolacioni omnium Christiano- rum, in fine cuius quidem cedule pro responsione dictorum sep- tem dominorum cardinalium cum dicto domino nostro papa, ut premittitur, existencium, prout eciam dictus reverendissimus dominus cardinalis Sabinensis nomine et vice omnium aliorum dictorum dominorum cardinalium ibidem presencium verbo lacius exposuit eorum responsionem esse, scripta erant verba sequencia: Item pro parte collegii dominorum cardinalium de licencia do- mini nostri prefati eidem fuit responsum. Quas quidem respon- siones, sicut premittitur, factas tam dictus dominus noster papa quam proxime dicti domini cardinales pecierunt et requisiverunt in fine premissorum inseri et adiungi, et de premissis omnibus eis necnon dicto domino Guillermo Sanheti petenti et eciam aliis, quorum intersit, fieri et tradi unum et plura publicum seu publica instrumenta per nos supra et infrascriptos notarios. Que fuerunt acta locis, anno, indictione, pontificatu, mense et diebus et presentibus quibus supra. Et ego Martinus Molinerii Dertusensis, publicus apostolica auc- toritate notarius predictus, omnibus et singulis, dum, sicut premitti- tur, agerentur, unacum prenominatis testibus et connotariis infra- scriptis interfui et presens publicum instrumentum per alium scribi feci et signo meo solito requisitus signavi, hic propria manu inde subscribendo in testimonium premissorum. Constat autem de raso et correctis in lineis [VII], ubi dicitur: Johanne, et XIX, ubi legitur: de Monteacuto, clerici Laudensis. (f. 341) Et ego Julianus de Loba, canonicus ecclesie Tiraso- nensis, publicus apostolica et imperiali auctoritate notarius, quia premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, dicerentur, agerentur et fierent, unacum prenominatis testibus presens fui et sic fieri vidi et audivi, idcirco hoc presens publicum instru- mentum, me aliis occupato [negociis], per alium fideliter scrip- tum exinde confeci et publicavi signoque meo solito cum rasis et correctis, in supra proxime dicti notarii subscripcione designatis, signavi rogatus et requisitus in fidem et testimonium omnium premissorum. Signum mei Francisci Januarii, clerici Dertusensis dioce- sis publici apostolica auctoritate notarii', qui dictarum littera- rum presentacioni et responsionum tradicioni ac aliis predictis, dum, sicut premittitur, in presencia dicti domini nostri pape di- cerentur et fierent, unacum prenominatis testibus interfui et pre- sens publicum instrumentum alterius manu subscriptum recepi, hic unacum signis et subscripcionibus predictorum connotariorum meorum manu mea propria subscribendo meumque solitum sig- 117
aliam litteram de ultima data prius sibi presentatam. Cui respon- dit, quod dicte littere multa continent, que aliter se habent. Do- minus noster autem prefatus super omnibus in dictis litteris con- tentis et aliis sacram unionem tangentibus intendit plene delibe- rare in concilio generali statim per eum celebrando et sperat in Domino talem conclusionem recipere, per quam providebitur Dei servicio, bono statui ecclesie et consolacioni omnium Christiano- rum, in fine cuius quidem cedule pro responsione dictorum sep- tem dominorum cardinalium cum dicto domino nostro papa, ut premittitur, existencium, prout eciam dictus reverendissimus dominus cardinalis Sabinensis nomine et vice omnium aliorum dictorum dominorum cardinalium ibidem presencium verbo lacius exposuit eorum responsionem esse, scripta erant verba sequencia: Item pro parte collegii dominorum cardinalium de licencia do- mini nostri prefati eidem fuit responsum. Quas quidem respon- siones, sicut premittitur, factas tam dictus dominus noster papa quam proxime dicti domini cardinales pecierunt et requisiverunt in fine premissorum inseri et adiungi, et de premissis omnibus eis necnon dicto domino Guillermo Sanheti petenti et eciam aliis, quorum intersit, fieri et tradi unum et plura publicum seu publica instrumenta per nos supra et infrascriptos notarios. Que fuerunt acta locis, anno, indictione, pontificatu, mense et diebus et presentibus quibus supra. Et ego Martinus Molinerii Dertusensis, publicus apostolica auc- toritate notarius predictus, omnibus et singulis, dum, sicut premitti- tur, agerentur, unacum prenominatis testibus et connotariis infra- scriptis interfui et presens publicum instrumentum per alium scribi feci et signo meo solito requisitus signavi, hic propria manu inde subscribendo in testimonium premissorum. Constat autem de raso et correctis in lineis [VII], ubi dicitur: Johanne, et XIX, ubi legitur: de Monteacuto, clerici Laudensis. (f. 341) Et ego Julianus de Loba, canonicus ecclesie Tiraso- nensis, publicus apostolica et imperiali auctoritate notarius, quia premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, dicerentur, agerentur et fierent, unacum prenominatis testibus presens fui et sic fieri vidi et audivi, idcirco hoc presens publicum instru- mentum, me aliis occupato [negociis], per alium fideliter scrip- tum exinde confeci et publicavi signoque meo solito cum rasis et correctis, in supra proxime dicti notarii subscripcione designatis, signavi rogatus et requisitus in fidem et testimonium omnium premissorum. Signum mei Francisci Januarii, clerici Dertusensis dioce- sis publici apostolica auctoritate notarii', qui dictarum littera- rum presentacioni et responsionum tradicioni ac aliis predictis, dum, sicut premittitur, in presencia dicti domini nostri pape di- cerentur et fierent, unacum prenominatis testibus interfui et pre- sens publicum instrumentum alterius manu subscriptum recepi, hic unacum signis et subscripcionibus predictorum connotariorum meorum manu mea propria subscribendo meumque solitum sig- 117
Strana 118
num apponendo requisitus in testimonium veritatis. Constat autem de litteris in raso positis et correctis in lineis VII, ubi scribitur Johanne, et XIX, ubi legitur de Monteacuto, clerici Lau- densis. Noverint universi, quod nos Anthonius Statisse domicellus, dominus de Villa veteri, vicarius regius Nemausi, vidimus, tenui- mus, legimus et diligenter prospeximus quoddam instrumentum publicum non abolitum, rasum nec cancellatum, sed, ut appare- bat, sincerum et integrum et omnino non suspectum, tribus nota- riis publicis subscriptum et corum signis roboratum. Cuius qui- dem instrumenti tenor sequitur sub hiis verbis: In nomine Domini amen. Cunctis pateat evidenter, quod anno a nativitate eiusdem MCCCC octavo, indictione prima, die vero sexta mensis Novem- bris, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Benedicti divina providencia pape terciidecimi anno quintodecimo in presencia ciusdem domini nostri pape personali- ter existentis in sua camera paramenti, que est infra castrum (f. 3415) ville Perpiniani et in presencia eciam reverendissimo- rum in Christo patrum dominorum Johannis episcopi Sabinen- sis ... cuius instrumenti tenor proxime supra est insertus usque ad ultimam subscripcionem notarii videlicet: Constat autem de litteris in raso positis et correctis in lineis VII, ubi scribitur: Johanne, et XIX, ubi legitur de Monteacuto, clerici Laudensis. In cuius quidem visionis et diligenter inspectionis fidem et testi- monium nos, dictus vicarius, sigillum autenticum curie regis or- dinarie Nemausi hic apponi iussimus impendendum. Die penul- tima mensis Novembris anno Domini MCCCCVIII. Collacio facta cum instrumento originali supra proxime inserto per me Putheo. „Qualiter hoc schisma“. Siehe d'Achery, Spicil. VI 200—204; Mansi XXVI 1131—1136. 2 Hs.: notarius. 66. Die Herrschaft Florenz läßtt durch ihre Gesandten dem Kö- nig Ladislaus den Kardinal von Bologna (A. Correr) als Legaten Gregors XII. empfehlen. Firenze, den 23. Novem- ber 1408. Fi. f. 100. Oratoribus ad regem Landzlaum. — Karissimi nostri: Voi sapete la collegatione che noi habiamo con reverendissimo padre legato di Bologna et oltre accio quanto cordialmente noi l' ami- amo per rispetto di benifici fatto gli per la nostra comunita et da lui ricevuti et per piu altri rispetti e quagli non son di bi- sogno specificare, et pero noi vogliamo et commandianvi che quando voi racomandarete la nostra comunita, racomandarete ancora il detto legato con quello efficace parere, che si conviene a tanto nostro buono amico et padre, mostrando alla maiesta sua 118
num apponendo requisitus in testimonium veritatis. Constat autem de litteris in raso positis et correctis in lineis VII, ubi scribitur Johanne, et XIX, ubi legitur de Monteacuto, clerici Lau- densis. Noverint universi, quod nos Anthonius Statisse domicellus, dominus de Villa veteri, vicarius regius Nemausi, vidimus, tenui- mus, legimus et diligenter prospeximus quoddam instrumentum publicum non abolitum, rasum nec cancellatum, sed, ut appare- bat, sincerum et integrum et omnino non suspectum, tribus nota- riis publicis subscriptum et corum signis roboratum. Cuius qui- dem instrumenti tenor sequitur sub hiis verbis: In nomine Domini amen. Cunctis pateat evidenter, quod anno a nativitate eiusdem MCCCC octavo, indictione prima, die vero sexta mensis Novem- bris, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Benedicti divina providencia pape terciidecimi anno quintodecimo in presencia ciusdem domini nostri pape personali- ter existentis in sua camera paramenti, que est infra castrum (f. 3415) ville Perpiniani et in presencia eciam reverendissimo- rum in Christo patrum dominorum Johannis episcopi Sabinen- sis ... cuius instrumenti tenor proxime supra est insertus usque ad ultimam subscripcionem notarii videlicet: Constat autem de litteris in raso positis et correctis in lineis VII, ubi scribitur: Johanne, et XIX, ubi legitur de Monteacuto, clerici Laudensis. In cuius quidem visionis et diligenter inspectionis fidem et testi- monium nos, dictus vicarius, sigillum autenticum curie regis or- dinarie Nemausi hic apponi iussimus impendendum. Die penul- tima mensis Novembris anno Domini MCCCCVIII. Collacio facta cum instrumento originali supra proxime inserto per me Putheo. „Qualiter hoc schisma“. Siehe d'Achery, Spicil. VI 200—204; Mansi XXVI 1131—1136. 2 Hs.: notarius. 66. Die Herrschaft Florenz läßtt durch ihre Gesandten dem Kö- nig Ladislaus den Kardinal von Bologna (A. Correr) als Legaten Gregors XII. empfehlen. Firenze, den 23. Novem- ber 1408. Fi. f. 100. Oratoribus ad regem Landzlaum. — Karissimi nostri: Voi sapete la collegatione che noi habiamo con reverendissimo padre legato di Bologna et oltre accio quanto cordialmente noi l' ami- amo per rispetto di benifici fatto gli per la nostra comunita et da lui ricevuti et per piu altri rispetti e quagli non son di bi- sogno specificare, et pero noi vogliamo et commandianvi che quando voi racomandarete la nostra comunita, racomandarete ancora il detto legato con quello efficace parere, che si conviene a tanto nostro buono amico et padre, mostrando alla maiesta sua 118
Strana 119
l' afectione la quale gli portiamo et come gli siamo obligati et si per debito dell' amicitia et della collegatione ci vene non minore cura et diligentia alla conservatione dello stato suo che del nostro proprio; et che per queste cagioni noi ci moviamo a raco- mandarlo alla sua maesta. Et farete di certifarelo (?) quanto il detto legato e bene disposto a ogni cosa che fusse a grandeza della sua sublimita come qualunque piu vero servidore esso abbia, et quanto esso s' adopero quando noi concludemo co' signori cardinali, maximamente in quella obligacione segreta, la quale a voi e nota. Datum Florentie, die XXIII mensis Novem- bris MCCCCVIII, indictione secunda. 1 Hs.: dal. 67. Der Kardinal von Bari überschüttet den Bischof Bandellus Bandelli mit Vorwürfen, daft er sich von Gregor XII. zum Kardinal hat ernennen lassen. Pisa, den 25. November 1408. V. 3477 f. 223'—224; B. f. 64—64'; D. f. 93—94'; W. 3704 f. 205—205'. W. 3704 steht selbständiger neben den übrigen Quellen; beson- ders eng berühren sich B. und D. Bandelli wurde am 19. Sep- tember 1408 zum Kardinal erhoben. Ein Datum des Briefes ist nur in W. 3704 überliefert, und dieses ist, wenigstens in der Jahreszahl, falsch. Littera missa ad episcopum Ariminensem per dominum Baren- sem. Quibus te verbis' aggrediamur, amice charissime3, hoc primo nostre mentis impulsus nobis admodum sufficienter occurrits. Cum itaque nuper, ymmo nunc nunc, hic rumor ingratus" nostras perculit aures, quemadmodum vindictam appetit lesum omne cre- atum, sic ipsa lese mentis prona celeritas calamo manum dedit. At quoniam tu in causa es, quod tu tibi procurasti malum, equo si potes animo habe. Non enim' nobis assentari tibi consilii est; monere quidem et moneri proprium amici est, assentari' autem minime, quinymmo vafri et versipellis. Nil quidem in amico tam devium, quam racione calcata ad nutum illius converti qui devieti° ab honesto generacionis in mortem"1. Imperavi postremo in quid michi omnia assentari12. O quam vilissime levitatis, cum ad vanitatem auctoritas ac- quiescit! Sed atende: pridem, mi Bandelleis, cum a Gregorio redires, qualem nobiscum14 collacionem habueris! Memento qui- 1 Die Ueberschrift lautet in allen Hss. abweidhend: in B.: Episcopus Barensis ad Bandelum episcopum Ariminensem prophanatum per Gregorium in pseudocardinalem; in D.: Ad Bandelum episcopum Ari- minensem per Barensem; in W. 3704: Ad dompnum Bandelinum episco- pum Arminensem scarpinalis nomine ab Errorio factum. 2 W. 3704 fährt fort: amice, sufficienter aggrediar. 3 Fehlt in B., D. und W. 3704. “ W. 3704 fährt fort: mee primo mentis. 5 W. 3704 führt fort: veritatem non inficiar, insufficienter occurrit. 6 V. 3477: occurrant. 7 W. 3704: investus. 8 W. 3704 fährt fort: te absentari midhi consilii est. "W. 3704: absentari. 10 Ebenda: deviat. 11 B. D. und V. 3477: 119
l' afectione la quale gli portiamo et come gli siamo obligati et si per debito dell' amicitia et della collegatione ci vene non minore cura et diligentia alla conservatione dello stato suo che del nostro proprio; et che per queste cagioni noi ci moviamo a raco- mandarlo alla sua maesta. Et farete di certifarelo (?) quanto il detto legato e bene disposto a ogni cosa che fusse a grandeza della sua sublimita come qualunque piu vero servidore esso abbia, et quanto esso s' adopero quando noi concludemo co' signori cardinali, maximamente in quella obligacione segreta, la quale a voi e nota. Datum Florentie, die XXIII mensis Novem- bris MCCCCVIII, indictione secunda. 1 Hs.: dal. 67. Der Kardinal von Bari überschüttet den Bischof Bandellus Bandelli mit Vorwürfen, daft er sich von Gregor XII. zum Kardinal hat ernennen lassen. Pisa, den 25. November 1408. V. 3477 f. 223'—224; B. f. 64—64'; D. f. 93—94'; W. 3704 f. 205—205'. W. 3704 steht selbständiger neben den übrigen Quellen; beson- ders eng berühren sich B. und D. Bandelli wurde am 19. Sep- tember 1408 zum Kardinal erhoben. Ein Datum des Briefes ist nur in W. 3704 überliefert, und dieses ist, wenigstens in der Jahreszahl, falsch. Littera missa ad episcopum Ariminensem per dominum Baren- sem. Quibus te verbis' aggrediamur, amice charissime3, hoc primo nostre mentis impulsus nobis admodum sufficienter occurrits. Cum itaque nuper, ymmo nunc nunc, hic rumor ingratus" nostras perculit aures, quemadmodum vindictam appetit lesum omne cre- atum, sic ipsa lese mentis prona celeritas calamo manum dedit. At quoniam tu in causa es, quod tu tibi procurasti malum, equo si potes animo habe. Non enim' nobis assentari tibi consilii est; monere quidem et moneri proprium amici est, assentari' autem minime, quinymmo vafri et versipellis. Nil quidem in amico tam devium, quam racione calcata ad nutum illius converti qui devieti° ab honesto generacionis in mortem"1. Imperavi postremo in quid michi omnia assentari12. O quam vilissime levitatis, cum ad vanitatem auctoritas ac- quiescit! Sed atende: pridem, mi Bandelleis, cum a Gregorio redires, qualem nobiscum14 collacionem habueris! Memento qui- 1 Die Ueberschrift lautet in allen Hss. abweidhend: in B.: Episcopus Barensis ad Bandelum episcopum Ariminensem prophanatum per Gregorium in pseudocardinalem; in D.: Ad Bandelum episcopum Ari- minensem per Barensem; in W. 3704: Ad dompnum Bandelinum episco- pum Arminensem scarpinalis nomine ab Errorio factum. 2 W. 3704 fährt fort: amice, sufficienter aggrediar. 3 Fehlt in B., D. und W. 3704. “ W. 3704 fährt fort: mee primo mentis. 5 W. 3704 führt fort: veritatem non inficiar, insufficienter occurrit. 6 V. 3477: occurrant. 7 W. 3704: investus. 8 W. 3704 fährt fort: te absentari midhi consilii est. "W. 3704: absentari. 10 Ebenda: deviat. 11 B. D. und V. 3477: 119
Strana 120
bus verbis mores15 illius (D. f. 94) detestatus fueris! Recense quo increpacionum genere illi detrahere, tum de voti fractura redar- guere, tum de universali ecclesie scandalo condolere, qua tandem audacia creacionem cardinalium detestari, quantoque plectendus1s supplicio17 divus vates! Quanto deinde Johannem Dominici de- lubrio mundo daturum, nequels te temporis decursus, neque nos rerum perplexitas reddunt19 immemores. Sed quod tandem im- pacienter tolleramus2o, evomendum est. Numquid a memoria tua evanuit amice21, quam blando sermonum genere ut ad hunc sacrum cetum dominorum utriusque collegii transferendos nos 2 allicere conatus es, quibus auctoritatibus, quibus argumentis, quibus per- suasionibus nos temptasti23? Quod non minime dubitamus. Me- rito24 quidem igitur primum questiunculam tibi proponimus, an ignores25 Gregorium periurum, qui cum sextuplo's iuramenti nodo ligatus, in co maxime quod scisma tolleret eciam per cessionem, ct in eo quod pendente tractatu cardinales non crearet, degeravit aperte27 et in utroque defecit, adversario suo semper illum ut votum attenderet insequente. Quod si negare non potes, qui no- biscum tum dolere, tum admirari, tum increpare tam ardenter visus es: cur illi pilleatus28 adheres? Deinde si nos tam ardenter contra illum animasti2", tu quare pro illo, tu cum illo es? Iterum si Utinensem, si Johannem Dominici, si ceteros deridebas, qua fronte tu te ipsum (f. 224) decipis, tibi arrides? Ceterum si om- nium causarum conscius, cruditus literatura, misteriorum3 capax tam31 stomacari videbaris et merito, tuamque'2 tam subtilem con- scienciam abhominari, quo nunc pigmentorum odore placaris? Si demum te deceptum ab illis, ymmo33 mundum querebaris neque dolendi nobiscum34 satur es, quo nunc deorum misterio acquies- cis35! Numquid et tu revelaciones incipis habere nocturnas? Num- quid et tu alter Paulus raptus es ad tercium celum misteria"s et archana vidisti? Crede, mi Bandelle3, lupam istam rapacem suum semel emittere fetum necesse est Habuit heresis tempus suum, habet scisma, habet ypocrisis (B. f. 64’), habebit et veritas38 que Christus est, tam et si nostra demerita3 hac tempestate digne laborent. Unde ergo tua talis assentacio4 causetur, edicas velim! Quid truci vultu siles? Te videre4 videmur42, quale responsum dabis. Nonne rubore confunderis? et te tua consciencia dampnat? Nil quidem preter veritatem43 pro te habes, (W. f. 205") hoc in aperto est. Vis aperiam", utique dices. Nonne45 alias stomacatus4s ab illo recesseras, nisi quia te futurum unum ex primis7 exti- mabas4s putastique delusum? Hoc enim moleste ferebas et merito, quia dudum studiosus qua semita morum illum equares, ypocrisym nutrire, falsa sanctitatis ymagine conatus es, quod4 predicentibus Castellanis ab avaricia5 sumentibus argumentum populi didice- runt. Genus hoc pessimum atque pestiferum labem ambicionis falsa humilitatis (D. f. 94") ymagine nititur occultare. Sed redeo ad questionem52. En, amice, consilium quam fidele eodem tem- poris momento, eadem rerum condicione, ut Gregorium deseram suades, scismatis nutritorem, illaqueatorem animarum secum in 120
bus verbis mores15 illius (D. f. 94) detestatus fueris! Recense quo increpacionum genere illi detrahere, tum de voti fractura redar- guere, tum de universali ecclesie scandalo condolere, qua tandem audacia creacionem cardinalium detestari, quantoque plectendus1s supplicio17 divus vates! Quanto deinde Johannem Dominici de- lubrio mundo daturum, nequels te temporis decursus, neque nos rerum perplexitas reddunt19 immemores. Sed quod tandem im- pacienter tolleramus2o, evomendum est. Numquid a memoria tua evanuit amice21, quam blando sermonum genere ut ad hunc sacrum cetum dominorum utriusque collegii transferendos nos 2 allicere conatus es, quibus auctoritatibus, quibus argumentis, quibus per- suasionibus nos temptasti23? Quod non minime dubitamus. Me- rito24 quidem igitur primum questiunculam tibi proponimus, an ignores25 Gregorium periurum, qui cum sextuplo's iuramenti nodo ligatus, in co maxime quod scisma tolleret eciam per cessionem, ct in eo quod pendente tractatu cardinales non crearet, degeravit aperte27 et in utroque defecit, adversario suo semper illum ut votum attenderet insequente. Quod si negare non potes, qui no- biscum tum dolere, tum admirari, tum increpare tam ardenter visus es: cur illi pilleatus28 adheres? Deinde si nos tam ardenter contra illum animasti2", tu quare pro illo, tu cum illo es? Iterum si Utinensem, si Johannem Dominici, si ceteros deridebas, qua fronte tu te ipsum (f. 224) decipis, tibi arrides? Ceterum si om- nium causarum conscius, cruditus literatura, misteriorum3 capax tam31 stomacari videbaris et merito, tuamque'2 tam subtilem con- scienciam abhominari, quo nunc pigmentorum odore placaris? Si demum te deceptum ab illis, ymmo33 mundum querebaris neque dolendi nobiscum34 satur es, quo nunc deorum misterio acquies- cis35! Numquid et tu revelaciones incipis habere nocturnas? Num- quid et tu alter Paulus raptus es ad tercium celum misteria"s et archana vidisti? Crede, mi Bandelle3, lupam istam rapacem suum semel emittere fetum necesse est Habuit heresis tempus suum, habet scisma, habet ypocrisis (B. f. 64’), habebit et veritas38 que Christus est, tam et si nostra demerita3 hac tempestate digne laborent. Unde ergo tua talis assentacio4 causetur, edicas velim! Quid truci vultu siles? Te videre4 videmur42, quale responsum dabis. Nonne rubore confunderis? et te tua consciencia dampnat? Nil quidem preter veritatem43 pro te habes, (W. f. 205") hoc in aperto est. Vis aperiam", utique dices. Nonne45 alias stomacatus4s ab illo recesseras, nisi quia te futurum unum ex primis7 exti- mabas4s putastique delusum? Hoc enim moleste ferebas et merito, quia dudum studiosus qua semita morum illum equares, ypocrisym nutrire, falsa sanctitatis ymagine conatus es, quod4 predicentibus Castellanis ab avaricia5 sumentibus argumentum populi didice- runt. Genus hoc pessimum atque pestiferum labem ambicionis falsa humilitatis (D. f. 94") ymagine nititur occultare. Sed redeo ad questionem52. En, amice, consilium quam fidele eodem tem- poris momento, eadem rerum condicione, ut Gregorium deseram suades, scismatis nutritorem, illaqueatorem animarum secum in 120
Strana 121
inferni precipitium trahentem populum, et tu imitaris eundem! Si bonus est53, cur diffamas54? Si malus, cur sequeris? Heccine fides, quem mitratus55 persequeris, pilleatus's insequeris? Quid in57 causa? Que racio? Quid preter ambicionem argues? Non hanc fidem dixeris, sed perfidiam, non devoti hominis, non fide- lis, sed ficti'8 vafri59 versipellis subdoli vagi et inconstantis atque vilessime levitatis condiciones. Neque'l te' nos'3 decepisse auctu- mes; tam"4 et si ad corticem tue umbratilis honestatis nos65 quan- doque“s gessisse morem aspexeris, semper tamen renata"7 id te morum natura docebat°9. Non est tamen, quod non dole- miraries amus et7 te deperditum nosque delusos, sed7i propensius tui et aliorum'2 quosque nobis familiaritas caros effecerat finem exiti- alem; iusto quidem"3 Dei iudicio estimare", in cuius conspectu hec omnia audetis75, ypocrite, digna pro meritis premia7s capita vestra dabunt. Datum" Pisis XXV Novembris anno Domini MCCCC VIIII. morem. 12 W. 3704: absentari. 13 W. 3704: Bandale; B. und D.: Ban- dele. 14 W. 3704: mecum. 15 Fehlt in W. 3704. 16 W. 3704: plectende. 17 Fehlt in D.; ist in B. nachgetragen; in W. 3704: iudicio. 18 B.: ne- quid; D. hat nequid in neque verbessert. 19 W. 3704: immemores re- didere; V. 3477: redunt. 20 W. 3704: fero. 21 Fehlt in B., D. und V. 3477. 22 W. 3704: me. 23 B.: tentasti. 24 W. 3704 fährt fort: quedam igitur questioni clarum (!) proponam. 25 Ebenda: ignoras. 26 B.: sex- cuplo. 27 W. 3704 fährt fort: illius adversario semper. 28 W. 3704: piliatus. 2s W. 3704: animabamus. s0 W. 3704: ministeriorum. 31 W. 3704: tantum. 32 W. 3704: tamquam. 33 W. 3704 fährt fort: ymmo mundus dolebis neque querele nobiscum diucius satur es habentur, quo nunc. 3 B. und D.: mecum. 35 B. und D.: placatus es. 36 Fehlt in B., D. und V. 3477. 37 W. 3704 und B.: Bandale. 3s W. 3704: pro- bitas. 39 W. 3704 fährt fort: acrius demeruerint. Unde. 40 W. 3704: absentacio. 41 W. 3704: videro. 42 W. 3704: videre. 43 statt vanitatem? 44 W. 3704: existimabat. 45 B., D. und V.: Non. 46 W. 3704: stomacharis te ab illo recessurus. 47 W. 3704 fügt hinzu: ex suis scarpinalibus. 49 W. 3704: existimabat. 40 W. 3704: quid. 50 W. 3704 fügt hinzu: tua. 51 W. 3704: didicere. 52 W. 3704: meipsum. 5s Nur in W. 3704. 44 W. 3704: diffamatur. 55 D.: mercatus. 50 W. 3704: piliatus. 57 W. 3704: Fehlt in B., D. u. V. qua de. 58 W. 3704: vicus. 59 W. 3704: suafri. 60% 61 B.: ne. 62 Fehlt in W. 3704. 63 W. 3704: me. 64 D.: tantum. 65 Fehlt 67 W. 3704: ere nata; in B. und D.; W. 3704: me. 6s Fehlt in W. 3704. B.: terrenata. 68 B. und D.: minari. 69 W. 3704: decebat. 70 Fehlt in B., D. und V. 71 B. und D.: si; W. 3704: semper. 22 B. und D. fahren fort: quos caros eciam nobis familiaritas effecit. 73 W. 3704: tamen. 74 Aus W. 3704 hinzugefügt. 75 W. 3704: audietis. 76 W. 3704 fügt hin- zu: nobis. 7 Das Datum fehlt in B., D. und V. 3477. 68. König Martin von Aragon weist seine Gesandten in Perpignan an, sich von Benedikt XIII. zu verabschieden, wenn dieser nicht auf die ihm vorgetragenen Wünsche eingehen will. Barcelona, den 20. Dezember 1408. ACA. 2184 f. 138°. Ambaxadors :Una letra havem reebuda de vosaltres tres per nos primerament al sanct pare tramesos, ab la qual nos havets fet 121
inferni precipitium trahentem populum, et tu imitaris eundem! Si bonus est53, cur diffamas54? Si malus, cur sequeris? Heccine fides, quem mitratus55 persequeris, pilleatus's insequeris? Quid in57 causa? Que racio? Quid preter ambicionem argues? Non hanc fidem dixeris, sed perfidiam, non devoti hominis, non fide- lis, sed ficti'8 vafri59 versipellis subdoli vagi et inconstantis atque vilessime levitatis condiciones. Neque'l te' nos'3 decepisse auctu- mes; tam"4 et si ad corticem tue umbratilis honestatis nos65 quan- doque“s gessisse morem aspexeris, semper tamen renata"7 id te morum natura docebat°9. Non est tamen, quod non dole- miraries amus et7 te deperditum nosque delusos, sed7i propensius tui et aliorum'2 quosque nobis familiaritas caros effecerat finem exiti- alem; iusto quidem"3 Dei iudicio estimare", in cuius conspectu hec omnia audetis75, ypocrite, digna pro meritis premia7s capita vestra dabunt. Datum" Pisis XXV Novembris anno Domini MCCCC VIIII. morem. 12 W. 3704: absentari. 13 W. 3704: Bandale; B. und D.: Ban- dele. 14 W. 3704: mecum. 15 Fehlt in W. 3704. 16 W. 3704: plectende. 17 Fehlt in D.; ist in B. nachgetragen; in W. 3704: iudicio. 18 B.: ne- quid; D. hat nequid in neque verbessert. 19 W. 3704: immemores re- didere; V. 3477: redunt. 20 W. 3704: fero. 21 Fehlt in B., D. und V. 3477. 22 W. 3704: me. 23 B.: tentasti. 24 W. 3704 fährt fort: quedam igitur questioni clarum (!) proponam. 25 Ebenda: ignoras. 26 B.: sex- cuplo. 27 W. 3704 fährt fort: illius adversario semper. 28 W. 3704: piliatus. 2s W. 3704: animabamus. s0 W. 3704: ministeriorum. 31 W. 3704: tantum. 32 W. 3704: tamquam. 33 W. 3704 fährt fort: ymmo mundus dolebis neque querele nobiscum diucius satur es habentur, quo nunc. 3 B. und D.: mecum. 35 B. und D.: placatus es. 36 Fehlt in B., D. und V. 3477. 37 W. 3704 und B.: Bandale. 3s W. 3704: pro- bitas. 39 W. 3704 fährt fort: acrius demeruerint. Unde. 40 W. 3704: absentacio. 41 W. 3704: videro. 42 W. 3704: videre. 43 statt vanitatem? 44 W. 3704: existimabat. 45 B., D. und V.: Non. 46 W. 3704: stomacharis te ab illo recessurus. 47 W. 3704 fügt hinzu: ex suis scarpinalibus. 49 W. 3704: existimabat. 40 W. 3704: quid. 50 W. 3704 fügt hinzu: tua. 51 W. 3704: didicere. 52 W. 3704: meipsum. 5s Nur in W. 3704. 44 W. 3704: diffamatur. 55 D.: mercatus. 50 W. 3704: piliatus. 57 W. 3704: Fehlt in B., D. u. V. qua de. 58 W. 3704: vicus. 59 W. 3704: suafri. 60% 61 B.: ne. 62 Fehlt in W. 3704. 63 W. 3704: me. 64 D.: tantum. 65 Fehlt 67 W. 3704: ere nata; in B. und D.; W. 3704: me. 6s Fehlt in W. 3704. B.: terrenata. 68 B. und D.: minari. 69 W. 3704: decebat. 70 Fehlt in B., D. und V. 71 B. und D.: si; W. 3704: semper. 22 B. und D. fahren fort: quos caros eciam nobis familiaritas effecit. 73 W. 3704: tamen. 74 Aus W. 3704 hinzugefügt. 75 W. 3704: audietis. 76 W. 3704 fügt hin- zu: nobis. 7 Das Datum fehlt in B., D. und V. 3477. 68. König Martin von Aragon weist seine Gesandten in Perpignan an, sich von Benedikt XIII. zu verabschieden, wenn dieser nicht auf die ihm vorgetragenen Wünsche eingehen will. Barcelona, den 20. Dezember 1408. ACA. 2184 f. 138°. Ambaxadors :Una letra havem reebuda de vosaltres tres per nos primerament al sanct pare tramesos, ab la qual nos havets fet 121
Strana 122
saber que 'I dit sant pare vos mena per dilacions en tots les fets, de que de nostre manament li havets supplicat, e que no havets esperanca de obtenir res que bo sia, e que 'l dit sant pare se mostra de fet molt liberal en les promocions dels bisbes de Ca- stella e dels comtas d'Armeyac e de Savonya, e que de nostres fets ne de nostre molt car [f 139] primogenit lo rey de Sicilia ni del ius patronats [!], ni de res que li haiats demanat per nos jassia que 'l haiats diligentment tengut appar no ha volgut res fer. E responem vos, que ns merevellam molt d' ell, qui no considera ne guarda la gran affeccio, que li havem hauda totstemps e havem encara, ne redueix a memoria les bones obres e assenyalats bene- ficis e plaers que ha hauts de nos e de nostres regnes e terres. Per que, pus axi es, que ell no vol obrir benignament les orelles a nostres supplicacions ne condescendre a aquelles, e ama mes los estranys que nos, si 'l veurets perseverar en les coses e mane- res dessus dites, prenets tots ensemps comiat d' ell e venits vos en. quar no volem que vosaltres ne alcu de vos en lo dit cas plus avant romanga. E puys nos provehirem en los nostres affers, segons que 'ns apparra facdor. Dada en Barchelona sots nostre segell secret a XX dies de decembre del any mil CCCCVIII. Rex Martinus. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. 69. Die Pariser Universität ernennt und bevollmächtigt ihre Ver- treter zum Schutze ihrer selbst und zur Klageerhebung gegen Benedikt XIII. und Gregor XII. auf dem bevorstehenden Konzil. Paris, den 20. Dezember 1408. V. f. 109—111; V. 4171 f. 29'—31'; O. 111 f. 109'—112; T. I. 112'—115'. In nomine Domini amen. Tenore huius presentis publici in- strumenti cunctis pateat evidenter et sit notum, quod anno eius- dem millesimo quadringentesimo nono [!], indictione secunda sccundum usum et computacionem ecclesie Gallicane, mensis De- cembris die vigesima, ab electione Petri de Luna ultimo in papam clecti, qui dudum Benedictus terciusdecimus dicebatur, anno decimo quinto in congregacionc generali alme matris universitatis studii Parisiensis, videlicet magistrorum dictorum quatuor facul- tatum theologie, decretorum, medicine et arcium regencium et non regencium prefatam universitatem constituencium ct (f. 109") in ipsorum personis representancium per sua iuramenta, apud eccle- siam seu monastcrium sancti Maturini Parisiense in capitulo eius- dem loci celebrata hora illius diei de mane quasi septima super quibusdam articulis in deliberacione per reverendum virum magistrum Johannem Warini universitatis prefate rectorem posi- tis, inter quos articulos, quibus materia ecclesie agebatur, exposuit narrando eleganter dictus dominus rector, quod universitas, sicud manifestum est, incessanter multos iam per annos ad extirpacio- 122
saber que 'I dit sant pare vos mena per dilacions en tots les fets, de que de nostre manament li havets supplicat, e que no havets esperanca de obtenir res que bo sia, e que 'l dit sant pare se mostra de fet molt liberal en les promocions dels bisbes de Ca- stella e dels comtas d'Armeyac e de Savonya, e que de nostres fets ne de nostre molt car [f 139] primogenit lo rey de Sicilia ni del ius patronats [!], ni de res que li haiats demanat per nos jassia que 'l haiats diligentment tengut appar no ha volgut res fer. E responem vos, que ns merevellam molt d' ell, qui no considera ne guarda la gran affeccio, que li havem hauda totstemps e havem encara, ne redueix a memoria les bones obres e assenyalats bene- ficis e plaers que ha hauts de nos e de nostres regnes e terres. Per que, pus axi es, que ell no vol obrir benignament les orelles a nostres supplicacions ne condescendre a aquelles, e ama mes los estranys que nos, si 'l veurets perseverar en les coses e mane- res dessus dites, prenets tots ensemps comiat d' ell e venits vos en. quar no volem que vosaltres ne alcu de vos en lo dit cas plus avant romanga. E puys nos provehirem en los nostres affers, segons que 'ns apparra facdor. Dada en Barchelona sots nostre segell secret a XX dies de decembre del any mil CCCCVIII. Rex Martinus. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. 69. Die Pariser Universität ernennt und bevollmächtigt ihre Ver- treter zum Schutze ihrer selbst und zur Klageerhebung gegen Benedikt XIII. und Gregor XII. auf dem bevorstehenden Konzil. Paris, den 20. Dezember 1408. V. f. 109—111; V. 4171 f. 29'—31'; O. 111 f. 109'—112; T. I. 112'—115'. In nomine Domini amen. Tenore huius presentis publici in- strumenti cunctis pateat evidenter et sit notum, quod anno eius- dem millesimo quadringentesimo nono [!], indictione secunda sccundum usum et computacionem ecclesie Gallicane, mensis De- cembris die vigesima, ab electione Petri de Luna ultimo in papam clecti, qui dudum Benedictus terciusdecimus dicebatur, anno decimo quinto in congregacionc generali alme matris universitatis studii Parisiensis, videlicet magistrorum dictorum quatuor facul- tatum theologie, decretorum, medicine et arcium regencium et non regencium prefatam universitatem constituencium ct (f. 109") in ipsorum personis representancium per sua iuramenta, apud eccle- siam seu monastcrium sancti Maturini Parisiense in capitulo eius- dem loci celebrata hora illius diei de mane quasi septima super quibusdam articulis in deliberacione per reverendum virum magistrum Johannem Warini universitatis prefate rectorem posi- tis, inter quos articulos, quibus materia ecclesie agebatur, exposuit narrando eleganter dictus dominus rector, quod universitas, sicud manifestum est, incessanter multos iam per annos ad extirpacio- 122
Strana 123
nem presentis horrendi scismatis, quod sic totam lacerat et in- quinat ecclesiam, variarum exquisicionibus viarum laboravit, cuius labor assiduus optatum finem, fautorum scismatis et ali- orum ecclesie hostium prevalente nequicia, in hunc diem non satis secutus est nec sequi posse adhuc conspicitur, nisi auxilio Dei et multorum bonorum hominum ardenti diligencia per vias et raciones accommodas ad istud pestiferum scisma evellendum magis solito intendatur, quod, ut fieri possit, intendit magis labo- rare universitas, extimans, quod, si antea tempus aliquando oportunum propiciumque labori visum fuerit, nunc magis pro- picium, congruum et oportunum iudicatur rerum presencia dispositiva inspecta, et quia verisimiliter opinatur, ne in perse- cucione unionis ecclesie multos sibi emulos universitas asciscat, qui forsitan sua suggestione fraudulenta ambos de papatu con- tendentes aut eorum alterum poterunt inducere eisque operam dare, ut processus contra universitatem aut aliqua eius supposita generaliter vel particulariter agitent aut aliter ipsam universita- tem eiusve supposita opprimant seu opprimi vel vexari faciant, credentes horum timore universitatem predictam carpescere et a sua prosecucione desistere: eapropter, ut talibus et aliis quibus- libet periculis obvietur, expediretve, dicebat prefatus dominus rector, quod dicta universitas certos procuratores faceret et con- stitueret ad prosequendum nomine ipsius universitatis et pro ipsa suisque suppositis sibi adherentibus et adherere volentibus quandam appellacionem alias pro parte dicte universitatis a dicto Petro de Luna eiusque comissariis comissam aut comitten- dam ab ipso factam et insuper ad futuram cautelam de novo appellandum nomine iam dicte universitatis et pro ipsa suisque suppositis sibi adherentibus et adherere volentibus, ubi, quando et ad quem vel ad quos fuerit oportunum, ac eciam ipsam uni- versitatem in consilio universalis ecclesie, Gallicane vel alibi, ubi opus fuerit, representandam et in dictis consiliis seu quolibet vel altero eorundem dictos de papatu contendentes et eorum fau- tores de scismate et heresi accusandos et prosequendos et demum omnia et singula facienda, dicenda, gerenda et exercenda, que circa premissa congrua videbuntur. Quibus per dictum dominum rectorem narratis et in deliberacione positis omnes magistri et doctores tunc in dicto capitulo existentes in sua loca consueta se traxerunt ad (f. 110) deliberandum in premissis, et post longam et maturam deliberacionem habitam inter eos ad locum priorem redierunt et, ipsis in unum recollectis, antedictus dominus rector ex deliberacione concordi quatuor facultatum predictarum con- clusit, quod universitas, attentis premissis et multis aliis que ipsam racionabiliter moverunt, procuratores certos et indubitatos per ipsum dominum rectorem, tres decanos facultatum theologie decretorum et medicine, necnon quatuor procuratores quatuor nacionum, scilicet Francie Picardie Normanie et Anglie, nomi- mandos, volebat constituere ad facienda, gerenda et procuranda omnia et singula supradicta. Idcirco, sicud est in talibus fieri 123
nem presentis horrendi scismatis, quod sic totam lacerat et in- quinat ecclesiam, variarum exquisicionibus viarum laboravit, cuius labor assiduus optatum finem, fautorum scismatis et ali- orum ecclesie hostium prevalente nequicia, in hunc diem non satis secutus est nec sequi posse adhuc conspicitur, nisi auxilio Dei et multorum bonorum hominum ardenti diligencia per vias et raciones accommodas ad istud pestiferum scisma evellendum magis solito intendatur, quod, ut fieri possit, intendit magis labo- rare universitas, extimans, quod, si antea tempus aliquando oportunum propiciumque labori visum fuerit, nunc magis pro- picium, congruum et oportunum iudicatur rerum presencia dispositiva inspecta, et quia verisimiliter opinatur, ne in perse- cucione unionis ecclesie multos sibi emulos universitas asciscat, qui forsitan sua suggestione fraudulenta ambos de papatu con- tendentes aut eorum alterum poterunt inducere eisque operam dare, ut processus contra universitatem aut aliqua eius supposita generaliter vel particulariter agitent aut aliter ipsam universita- tem eiusve supposita opprimant seu opprimi vel vexari faciant, credentes horum timore universitatem predictam carpescere et a sua prosecucione desistere: eapropter, ut talibus et aliis quibus- libet periculis obvietur, expediretve, dicebat prefatus dominus rector, quod dicta universitas certos procuratores faceret et con- stitueret ad prosequendum nomine ipsius universitatis et pro ipsa suisque suppositis sibi adherentibus et adherere volentibus quandam appellacionem alias pro parte dicte universitatis a dicto Petro de Luna eiusque comissariis comissam aut comitten- dam ab ipso factam et insuper ad futuram cautelam de novo appellandum nomine iam dicte universitatis et pro ipsa suisque suppositis sibi adherentibus et adherere volentibus, ubi, quando et ad quem vel ad quos fuerit oportunum, ac eciam ipsam uni- versitatem in consilio universalis ecclesie, Gallicane vel alibi, ubi opus fuerit, representandam et in dictis consiliis seu quolibet vel altero eorundem dictos de papatu contendentes et eorum fau- tores de scismate et heresi accusandos et prosequendos et demum omnia et singula facienda, dicenda, gerenda et exercenda, que circa premissa congrua videbuntur. Quibus per dictum dominum rectorem narratis et in deliberacione positis omnes magistri et doctores tunc in dicto capitulo existentes in sua loca consueta se traxerunt ad (f. 110) deliberandum in premissis, et post longam et maturam deliberacionem habitam inter eos ad locum priorem redierunt et, ipsis in unum recollectis, antedictus dominus rector ex deliberacione concordi quatuor facultatum predictarum con- clusit, quod universitas, attentis premissis et multis aliis que ipsam racionabiliter moverunt, procuratores certos et indubitatos per ipsum dominum rectorem, tres decanos facultatum theologie decretorum et medicine, necnon quatuor procuratores quatuor nacionum, scilicet Francie Picardie Normanie et Anglie, nomi- mandos, volebat constituere ad facienda, gerenda et procuranda omnia et singula supradicta. Idcirco, sicud est in talibus fieri 123
Strana 124
consuetum, dictus dominus rector prefatique decani et procura- tores nomine universitatis et per ipsam, adhuc congregacione durante, nominaverunt vencrabiles et discretos viros magistros Johannem Breviscoxe,1 Petrum Plaoul, Dominicum Parvi, Arnul- phum de Fonte, Guillermum Pulcrinepotis sacre theologie pro- fessores, Johannem Guieti, Robertum de Quesneyo, Petrum de Pruyno decretorum doctores, Henricum Doigny, Johannem Petri in medicina, Poncium Simoncti, Petrum Coucheri, Johannem Francisci alias Bourrillieti, Eustachium de Freuqemberge, Guil- lermum Carpentarii, Arnoldum Witwit, Guillermum Gracorii, Petrum Joseph, Johannem Bruilloc, Johannem Loerii, Johannem de Vinea, Johannem Meroleti seniorem et Johannem Meroleti iuniorem, Guillermum de Fuchiis, Jacobum Ymmer, Stephanum Caille, Johannem Perrini, Johannem Graffart, Johannem Jacobi, Johannem Regis, Stephanum Bernesse, Bartolomeum de Sdyo et Johannem de Rivello' et ex deliberacione et conclusione univer- sitatis, nemine contradicente, ipsos et eorum quemlibet in soli- dum procuratores, actores et negociorum infrascriptorum gestores et nuncios tam generales quam speciales, nomine quo supra, fece- runt, constitucrunt et ordinaverunt faciuntque tenore huius publici instrumenti, constituunt, creant et ordinant, ita quod non sit melior condicio occupantis, sed quod unus eorum inceperit, alter prosequi valeat, mediare et finire cum effectu ad prosequen- dum nomine ipsius universitatis et pro ipsa suisque adherentibus dictam appellacionem alias pro parte eiusdem universitatis a dicto Petro de Luna suisque commissariis comissam et comitten- dam ab ipsa factam et ad appellandum nomine dicte universita- tis licenciatorum, baculariorum, studencium et aliorum suorum supppositorum sibique adherencium et adherere volencium et pro- ipsis a dicto Petro de Luna singulisque commissariis et comitten- dis ab codem, adherentibus sibi, adhesuris et successuris, sequa- cibus et secuturis et quolibet ipsorum et contra ipsos et corum quemlibet a quibuscunque gravaminibus, oppressionibus, molestiis, dampnis, iniuriis et iacturis eidem universitati, suis suppositis, adherentibus eiusque adherere volentibus dicto, facto vel scripto tam per dictos de papatu contendentes aut corum alterum quam per corum aut alterius eorundem commissos deputatos vel depu- tandos seu per quascumque alias personas, quacumque (f. 110') dignitate, potestate, preeminencia, auctoritate vel quovis officio fungentes vel functuras illatis vel factis seu inferendis vel facien- dis ad proxime futurum unicum, verum, orthodoxum, unicum et universalem summum pontificem, ad sedem apostolicam seu ad illum, qui de huiusmodi causa appellacionis de iure poterit cognoscere, apostolosque cum debita instancia petendum, requi- rendum et obtinendum et appellacionem seu appellaciones, ubi et quibus fuerit oportunum, intimandum, insinuandum et notifican- dum et ipsam vel ipsas diligenter prosequendum et insuper com- parendum nominibus antedictis in celebracione cuiuscunque con- silii generalis vel particularis aut universalis ecclesie aut ecclesie 124
consuetum, dictus dominus rector prefatique decani et procura- tores nomine universitatis et per ipsam, adhuc congregacione durante, nominaverunt vencrabiles et discretos viros magistros Johannem Breviscoxe,1 Petrum Plaoul, Dominicum Parvi, Arnul- phum de Fonte, Guillermum Pulcrinepotis sacre theologie pro- fessores, Johannem Guieti, Robertum de Quesneyo, Petrum de Pruyno decretorum doctores, Henricum Doigny, Johannem Petri in medicina, Poncium Simoncti, Petrum Coucheri, Johannem Francisci alias Bourrillieti, Eustachium de Freuqemberge, Guil- lermum Carpentarii, Arnoldum Witwit, Guillermum Gracorii, Petrum Joseph, Johannem Bruilloc, Johannem Loerii, Johannem de Vinea, Johannem Meroleti seniorem et Johannem Meroleti iuniorem, Guillermum de Fuchiis, Jacobum Ymmer, Stephanum Caille, Johannem Perrini, Johannem Graffart, Johannem Jacobi, Johannem Regis, Stephanum Bernesse, Bartolomeum de Sdyo et Johannem de Rivello' et ex deliberacione et conclusione univer- sitatis, nemine contradicente, ipsos et eorum quemlibet in soli- dum procuratores, actores et negociorum infrascriptorum gestores et nuncios tam generales quam speciales, nomine quo supra, fece- runt, constitucrunt et ordinaverunt faciuntque tenore huius publici instrumenti, constituunt, creant et ordinant, ita quod non sit melior condicio occupantis, sed quod unus eorum inceperit, alter prosequi valeat, mediare et finire cum effectu ad prosequen- dum nomine ipsius universitatis et pro ipsa suisque adherentibus dictam appellacionem alias pro parte eiusdem universitatis a dicto Petro de Luna suisque commissariis comissam et comitten- dam ab ipsa factam et ad appellandum nomine dicte universita- tis licenciatorum, baculariorum, studencium et aliorum suorum supppositorum sibique adherencium et adherere volencium et pro- ipsis a dicto Petro de Luna singulisque commissariis et comitten- dis ab codem, adherentibus sibi, adhesuris et successuris, sequa- cibus et secuturis et quolibet ipsorum et contra ipsos et corum quemlibet a quibuscunque gravaminibus, oppressionibus, molestiis, dampnis, iniuriis et iacturis eidem universitati, suis suppositis, adherentibus eiusque adherere volentibus dicto, facto vel scripto tam per dictos de papatu contendentes aut corum alterum quam per corum aut alterius eorundem commissos deputatos vel depu- tandos seu per quascumque alias personas, quacumque (f. 110') dignitate, potestate, preeminencia, auctoritate vel quovis officio fungentes vel functuras illatis vel factis seu inferendis vel facien- dis ad proxime futurum unicum, verum, orthodoxum, unicum et universalem summum pontificem, ad sedem apostolicam seu ad illum, qui de huiusmodi causa appellacionis de iure poterit cognoscere, apostolosque cum debita instancia petendum, requi- rendum et obtinendum et appellacionem seu appellaciones, ubi et quibus fuerit oportunum, intimandum, insinuandum et notifican- dum et ipsam vel ipsas diligenter prosequendum et insuper com- parendum nominibus antedictis in celebracione cuiuscunque con- silii generalis vel particularis aut universalis ecclesie aut ecclesie 124
Strana 125
Gallicane vel alibi coram presidentibus et celebrantibus consilium vel consilia et ipsam universitatem ibidem representandum et deinde promovendum vel promovere faciendum et requirendum omnes et singulos articulos pro unitate sancte matris ecclesie ex- pedientes, necessarios, utiles et propicios, postremo ad denucian- dum et accusandum de scismate et heresi dictos de papatu con- tendentes et eorum fautores singulos coram dictis consilia seu consilium celebrantibus et ipsa' celebrantes exhortandum, monen- dum et instanter requirendum, quatenus super premissis articulis et ex parte universitatis proponendis de remedio providerent oportuno ad gloriam Dei, resurrexcionem et consolacionem sponse sue sancte matris ecclesie lacerate nunc et desolate,4 honorem domini nostri regis seu regni et Gallicane ecclesie et insuper ad substituendum nominibus, quibus supra, unum vel plures procu- ratorem seu procuratores semel vel pluries loco sui, qui similem vel eandem habeant postestatem, et eos, si opus sit, revocandum et generaliter omnia alia et singula et eorum dependencia facien- dum, gerendum et exercendum, que circa premissa et eorum sin- gula et connexa eorundem necessaria fuerint, propicia, congrua vel oportuna, et que ipsi constituentes seu universitas facerent aut facere possent, si semper presentes interessent, licet talia sint que mandato egeant magis speciali, promittentes dicti domini rector, decanus et procuratores nominibus, quibus supra, per fidem eorum et iuramentum in manibus nostrum notariorum publicorum subscriptorum corporaliter prestitum et sub omnium et singulorum ypotheca et obligacione dictarum universitatis, facultatis et nacionum bonorum presencium et futurorum ratum et gratum habere totum et quitquid per dictos procuratores aut eorum alterum aut per substitutum vel substituendum ab ipsis vel corum altero actum, dictum, gestum procuratumve fuerit in premissis aut alias quomodolibet prosecutis cum omnibus clau- sulis oportunis, ipsos procuratores aut ab eisdem vel eorum altero substitutos ab omni onere satisdandi relevando. De quibus deli- beracione, conclusione procuratorum constitutione et aliis et sin- gulis premissis et super ipsis pecierunt dicti domini decanus et procuratores constituentes predicti a nobis notariis publicis sub- scriptis sibi fieri et confici publicum (f. 111) instrumentum unum vel plura. Acta fuerunt hec Parisius in dicto capitulo ipsius mo- nasterii seu ecclesie sancti Maturini sub anno, indictione, mense, die, hora et electione predictis, presentibus venerabili in Christo patre domino Egidio, abbate monasterii sancti Nichosii Remensis ordinis sancti Benedicti, ac venerabilibus et circumspectis viris dominis et magistris Symone de Caneyaco in sacra pagina pro- fessore, Johanne Viciy decretorum doctore, Johanne Casser in medicina magistro, Petro Caucheri licenciato in iure canonico, Nicolao de sancto Elario, Galtero Westelant magistris in artibus, Parisius commorantibus cum pluribus aliis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Egidius Massardi, Atrebatensis diocesis, baccalarius in 125
Gallicane vel alibi coram presidentibus et celebrantibus consilium vel consilia et ipsam universitatem ibidem representandum et deinde promovendum vel promovere faciendum et requirendum omnes et singulos articulos pro unitate sancte matris ecclesie ex- pedientes, necessarios, utiles et propicios, postremo ad denucian- dum et accusandum de scismate et heresi dictos de papatu con- tendentes et eorum fautores singulos coram dictis consilia seu consilium celebrantibus et ipsa' celebrantes exhortandum, monen- dum et instanter requirendum, quatenus super premissis articulis et ex parte universitatis proponendis de remedio providerent oportuno ad gloriam Dei, resurrexcionem et consolacionem sponse sue sancte matris ecclesie lacerate nunc et desolate,4 honorem domini nostri regis seu regni et Gallicane ecclesie et insuper ad substituendum nominibus, quibus supra, unum vel plures procu- ratorem seu procuratores semel vel pluries loco sui, qui similem vel eandem habeant postestatem, et eos, si opus sit, revocandum et generaliter omnia alia et singula et eorum dependencia facien- dum, gerendum et exercendum, que circa premissa et eorum sin- gula et connexa eorundem necessaria fuerint, propicia, congrua vel oportuna, et que ipsi constituentes seu universitas facerent aut facere possent, si semper presentes interessent, licet talia sint que mandato egeant magis speciali, promittentes dicti domini rector, decanus et procuratores nominibus, quibus supra, per fidem eorum et iuramentum in manibus nostrum notariorum publicorum subscriptorum corporaliter prestitum et sub omnium et singulorum ypotheca et obligacione dictarum universitatis, facultatis et nacionum bonorum presencium et futurorum ratum et gratum habere totum et quitquid per dictos procuratores aut eorum alterum aut per substitutum vel substituendum ab ipsis vel corum altero actum, dictum, gestum procuratumve fuerit in premissis aut alias quomodolibet prosecutis cum omnibus clau- sulis oportunis, ipsos procuratores aut ab eisdem vel eorum altero substitutos ab omni onere satisdandi relevando. De quibus deli- beracione, conclusione procuratorum constitutione et aliis et sin- gulis premissis et super ipsis pecierunt dicti domini decanus et procuratores constituentes predicti a nobis notariis publicis sub- scriptis sibi fieri et confici publicum (f. 111) instrumentum unum vel plura. Acta fuerunt hec Parisius in dicto capitulo ipsius mo- nasterii seu ecclesie sancti Maturini sub anno, indictione, mense, die, hora et electione predictis, presentibus venerabili in Christo patre domino Egidio, abbate monasterii sancti Nichosii Remensis ordinis sancti Benedicti, ac venerabilibus et circumspectis viris dominis et magistris Symone de Caneyaco in sacra pagina pro- fessore, Johanne Viciy decretorum doctore, Johanne Casser in medicina magistro, Petro Caucheri licenciato in iure canonico, Nicolao de sancto Elario, Galtero Westelant magistris in artibus, Parisius commorantibus cum pluribus aliis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Egidius Massardi, Atrebatensis diocesis, baccalarius in 125
Strana 126
iure canonico, publicus apostolica et imperiali auctoritate notarius et universitatis prefate iuratus, quia premissis omnibus et singulis, dum, sicut supra scribuntur, agerentur et fierent, unacum domi- nis testibus et notariis supra et infrascriptis presens interfui eaque sic fieri vidi et audivi, idcirco huic publico instrumento unacum ipsis notariorum signis et subscripcionibus signum meum solitum apposui et hic me Jmanu] propria in testimonium veritatis pre- missorum [subscripsi]. Et ego Johannes Tessardi clericus Ruthenensis diocesis, publi- cus lapostolica?] auctoritate ad conservacionem privilegiorum universitatis studii Parisiensis notarius iuratus, quia premissis om- nibus et singulis, dum in dicta congregacione per prefatum domi- num rectorem exponerentur, deliberarentur et concluderentur ac per ipsum et prefatos dominos decanos et procuratores facultatum et nacionum predictarum constituerentur, dicerentur, nomine quo supra, et fierent, unacum prenominatis testibus et notariis presens fui eaque sic fieri vidi et audivi, idcirco presens publicum instru- mentum manu aliena scriptum, me aliorum occupato, in hanc publicam formam redegi signoque meo solito signavi, hic me pro- pria manu subscribendo, requisitus in testimonium veritatis pre- missorum et rogatus. 1 Hs.: Breviscopc. 2 Später erscheint die Zahl der zum Konzil nach Pisa geschickten Gesandten auf neun vermindert. Siche C. E. Bu- lacus, Historia universitatis Parisiensis V (Parisiis 1770) 192. 3 Hs.: ipsas. 4 IIs.: desolutc. 70. Die Herrschaft Florenz trifft Maßtnahmen, um den Durch- zug fremder Truppen durch Florentiner Gebiet zu verhin- dern. Firenze, Ende 1408. Fi. f. 101'. Domino Johanni de Gambacurtis. — Magnifice miles filique noster carissime: Noi sentiamo, che certa gente d' arme de pas- sare a questi di proximi pel terreno della nostra signoria per an- dare in Romagna; et per tanto noi vi preghiamo, che con solli- citudine voi abbiate diligentia in tutti que' passi et luoghi che giudicherete essere utile, che non possino passare sanza licentia di questa signoria, nella quale cosa ci conpiacerete assai. Datum Florentie, diel Decembris MCCCCVIII, indictione secunda. 1 Dic Tagesangabe fehlt. Der vorhergehende Brief ist vom 22. De- zember 1408, der nachfolgende vom 2. Januar 1408 (= 1409). 71. Ludwig II., König von Jerusalem und Sizilien, Herzog von Anjou und Graf der Provence, bevollmächtigt seine Gesand- ten für das Konzil von Pisa. Angers, den 5. Januar 1409. V. f. 98; O. 111 f. 94'—95; V. 4171 f. 18—18'; T. f. 97—98. Ludovicus secundus, Dei gracia rex Jerusalem et Sicilie, du- catus Apulie, dux Andegavie, comitatuum Provincie et Forcal- 126
iure canonico, publicus apostolica et imperiali auctoritate notarius et universitatis prefate iuratus, quia premissis omnibus et singulis, dum, sicut supra scribuntur, agerentur et fierent, unacum domi- nis testibus et notariis supra et infrascriptis presens interfui eaque sic fieri vidi et audivi, idcirco huic publico instrumento unacum ipsis notariorum signis et subscripcionibus signum meum solitum apposui et hic me Jmanu] propria in testimonium veritatis pre- missorum [subscripsi]. Et ego Johannes Tessardi clericus Ruthenensis diocesis, publi- cus lapostolica?] auctoritate ad conservacionem privilegiorum universitatis studii Parisiensis notarius iuratus, quia premissis om- nibus et singulis, dum in dicta congregacione per prefatum domi- num rectorem exponerentur, deliberarentur et concluderentur ac per ipsum et prefatos dominos decanos et procuratores facultatum et nacionum predictarum constituerentur, dicerentur, nomine quo supra, et fierent, unacum prenominatis testibus et notariis presens fui eaque sic fieri vidi et audivi, idcirco presens publicum instru- mentum manu aliena scriptum, me aliorum occupato, in hanc publicam formam redegi signoque meo solito signavi, hic me pro- pria manu subscribendo, requisitus in testimonium veritatis pre- missorum et rogatus. 1 Hs.: Breviscopc. 2 Später erscheint die Zahl der zum Konzil nach Pisa geschickten Gesandten auf neun vermindert. Siche C. E. Bu- lacus, Historia universitatis Parisiensis V (Parisiis 1770) 192. 3 Hs.: ipsas. 4 IIs.: desolutc. 70. Die Herrschaft Florenz trifft Maßtnahmen, um den Durch- zug fremder Truppen durch Florentiner Gebiet zu verhin- dern. Firenze, Ende 1408. Fi. f. 101'. Domino Johanni de Gambacurtis. — Magnifice miles filique noster carissime: Noi sentiamo, che certa gente d' arme de pas- sare a questi di proximi pel terreno della nostra signoria per an- dare in Romagna; et per tanto noi vi preghiamo, che con solli- citudine voi abbiate diligentia in tutti que' passi et luoghi che giudicherete essere utile, che non possino passare sanza licentia di questa signoria, nella quale cosa ci conpiacerete assai. Datum Florentie, diel Decembris MCCCCVIII, indictione secunda. 1 Dic Tagesangabe fehlt. Der vorhergehende Brief ist vom 22. De- zember 1408, der nachfolgende vom 2. Januar 1408 (= 1409). 71. Ludwig II., König von Jerusalem und Sizilien, Herzog von Anjou und Graf der Provence, bevollmächtigt seine Gesand- ten für das Konzil von Pisa. Angers, den 5. Januar 1409. V. f. 98; O. 111 f. 94'—95; V. 4171 f. 18—18'; T. f. 97—98. Ludovicus secundus, Dei gracia rex Jerusalem et Sicilie, du- catus Apulie, dux Andegavie, comitatuum Provincie et Forcal- 126
Strana 127
querii, Cenomanie, Pedimontis ac Ronciati comes, reverendo in Christo patri Johanni episcopo Vapincensi, Guillermo legum doc- tori et magistro Luce de Castillione, consiliariis et secretariis nostris fidelibus dilectis, graciam et bonam voluntatem. De vestris fidelitate, diligencia, circumspectione et industria per nos hacte- nus ab experto comprobatis plenarie confidentes, vos, quos pro certis arduis nostris negociis ad partes Ytalie ambasiatores nostros destinamus de presenti, et duos vestrum in solidum pro- curatores nostros generales, factores, actores et negociorum nostrorum gestores certosque nuncios speciales melioribus modo et forma, quibus possimus, facimus, constituimus, eligimus, nomi- namus ac eciam ordinamus per presentes, ita quod specialitas generalitati non deroget nec econtra, sed quod tres aut duo vestrum inceperint, alii prosequi valeant et finire. Vobisque et tribus aut duobus vestrum in solidum damus et concedimus ple- nam liberam generalem ac eciam absolutam potestatem et man- datum speciale ad civitatem Pisanam, ubi ambo utriusque par- cium dominorum cardinalium collegia ordinarunt consilium ge- nerale prelatorum et cleri utriusque obediencie in proximo cele- brari in spe procurandi et faciendi, favente Domino, unionem in ecclesia sancta Dei, ita quod pestiferum scisma a tamdiu in ipsa proch dolor inveteratum valeat extirpari, ad quod quidem con- silium pro parte sacri collegii dominorum cardinalium nostre partis per eorum litteras nostros destinare nuncios fuimus exor- tati, eciam et alibi, ubicumque consilium huiusmodi celebrari contigerit, pro nobis et nomine nostro personaliter accedendi et ipsis dominis cardinalibus et aliis prelatis et clero ibidem prop- ter hoc congregandis, quociens oportunum fuerit, assistendi, ad omnia et singula, que in ipso consilio ordinabuntur et concludun- tur, consenciendi et cetera omnia alia et singula faciendi, gerendi et exercendi, que circa premissa et ex eis dependencia necessaria fuerint seu quomodolibet oportuna, et que nos ad hoc faceremus et facere possemus, si presentes personaliter interessemus, eciam si mandatum exigerent magis speciale, ratum, gratum et firmum ex nunc habentes et habere promittentes, quicquid in premissis et circa premissa et eorum dependencia per dictos ambasiatores et procuratores nostros tres aut duos vestrum in solidum actum fuerit sive gestum. In quorum fidem et testimonium presentes litteras publicari mandavimus per notarium publicum infrascrip- tum et magni nostri sigilli munimine roborari. Datum in civitate nostra Andegavensi anno ab incarnacione Domini millesimoqua- dringentesimooctavo, prima indictione, die quinta mensis Ja- nuarii regnorum vero nostrorum anno vigesimoquinto. Ego vero Petrus Francillioine, magister in artibus, apostolica et imperiali [auctoritate] notarius publicus ubilibet constitutus dictique domini regis Sicilie secretarius, quia in premissis om- nibus, dum sic agerentur et fierent per ipsum dominum regem. presens fui unacum testibus subscriptis eaque sic fieri vidi et audivi, presentes litteras per alium propter meam in aliis (f. 98') 127
querii, Cenomanie, Pedimontis ac Ronciati comes, reverendo in Christo patri Johanni episcopo Vapincensi, Guillermo legum doc- tori et magistro Luce de Castillione, consiliariis et secretariis nostris fidelibus dilectis, graciam et bonam voluntatem. De vestris fidelitate, diligencia, circumspectione et industria per nos hacte- nus ab experto comprobatis plenarie confidentes, vos, quos pro certis arduis nostris negociis ad partes Ytalie ambasiatores nostros destinamus de presenti, et duos vestrum in solidum pro- curatores nostros generales, factores, actores et negociorum nostrorum gestores certosque nuncios speciales melioribus modo et forma, quibus possimus, facimus, constituimus, eligimus, nomi- namus ac eciam ordinamus per presentes, ita quod specialitas generalitati non deroget nec econtra, sed quod tres aut duo vestrum inceperint, alii prosequi valeant et finire. Vobisque et tribus aut duobus vestrum in solidum damus et concedimus ple- nam liberam generalem ac eciam absolutam potestatem et man- datum speciale ad civitatem Pisanam, ubi ambo utriusque par- cium dominorum cardinalium collegia ordinarunt consilium ge- nerale prelatorum et cleri utriusque obediencie in proximo cele- brari in spe procurandi et faciendi, favente Domino, unionem in ecclesia sancta Dei, ita quod pestiferum scisma a tamdiu in ipsa proch dolor inveteratum valeat extirpari, ad quod quidem con- silium pro parte sacri collegii dominorum cardinalium nostre partis per eorum litteras nostros destinare nuncios fuimus exor- tati, eciam et alibi, ubicumque consilium huiusmodi celebrari contigerit, pro nobis et nomine nostro personaliter accedendi et ipsis dominis cardinalibus et aliis prelatis et clero ibidem prop- ter hoc congregandis, quociens oportunum fuerit, assistendi, ad omnia et singula, que in ipso consilio ordinabuntur et concludun- tur, consenciendi et cetera omnia alia et singula faciendi, gerendi et exercendi, que circa premissa et ex eis dependencia necessaria fuerint seu quomodolibet oportuna, et que nos ad hoc faceremus et facere possemus, si presentes personaliter interessemus, eciam si mandatum exigerent magis speciale, ratum, gratum et firmum ex nunc habentes et habere promittentes, quicquid in premissis et circa premissa et eorum dependencia per dictos ambasiatores et procuratores nostros tres aut duos vestrum in solidum actum fuerit sive gestum. In quorum fidem et testimonium presentes litteras publicari mandavimus per notarium publicum infrascrip- tum et magni nostri sigilli munimine roborari. Datum in civitate nostra Andegavensi anno ab incarnacione Domini millesimoqua- dringentesimooctavo, prima indictione, die quinta mensis Ja- nuarii regnorum vero nostrorum anno vigesimoquinto. Ego vero Petrus Francillioine, magister in artibus, apostolica et imperiali [auctoritate] notarius publicus ubilibet constitutus dictique domini regis Sicilie secretarius, quia in premissis om- nibus, dum sic agerentur et fierent per ipsum dominum regem. presens fui unacum testibus subscriptis eaque sic fieri vidi et audivi, presentes litteras per alium propter meam in aliis (f. 98') 127
Strana 128
arduis occupacionem scriptas de mandato dicti domini regis publicavi et in hanc publicam formam redegi signoque meo solito signavi in testimonium premissorum. Testes ad hec presentes fuerunt nobiles et egregii magistri Stephanus Filastre iudex An- degavensis, Guillermus Signeti licenciatus in legibus, Henricus de Punitrai cambellanus, et Johannes de Puy thesaurarius, dicti domini regis consiliarii. 72. Die Metropoliten von Aix, Arles und Embrun madhen be- kannt, daßt auf dem von ihnen zu Aix abgehaltenen Provin- zialkonzil ihrer drei Kirchenprovinzen die Bischöfe Johann von Gap, Paul von Marseille, Nikolaus von Sisteron, Ber- trand von Digne, Aegidius Le Jeune, Elekt von Fréjus, Abt Johann von St. Victor in Marseille, der Offizial Wilhelm Bruni und einige andere als bevollmächtigte Gesandte zu dem von den Kardinälen nach Pisa berufenen Konzil ge- wählt worden sind. Aix, den 22. Januar 1409. V. f. 104—105; V. 4171 f. 24'—25'; O. 111 f. 103—104'; T. f. 106— 07. Von den Vertretern wurden am 9. Mai 1409 in Pisa die Bischöfe von Gap, Digne und Sisteron und der Elekt von Fréjus für die Zeugenaussagen vereidigt; Wilhelm Bruni gehörte zu den vom Konzil Beauftragten, die das Beweisverfahren zu leiten hatten. Vgl. Vincke, Acta concilii Pisani, in RQ. 46 (1938). In nomine Domini amen. Anno a nativitate eiusdem Domini millesimoquadringentesimonono et die vigesimasecunda mensis Januarii, secunda indictione. Noverint universi et singuli pre- sens publicum instrumentum inspecturi, quod, cum reverendis- simi in Christo patres domini domini Aquensis, Arelatensis et Ebrodunensis archiepiscopi iuxta mandatum litteratorium fac- tum per reverendissimos in Christo patres et dominos dominos sancte Romanc ecclesie cardinales in civitate Pisana presenciali- ter commorantes consilium generale tocius cleri dictarum trium provinciarum in presenti civitate Aquensi convocari et coordi- nari fecissent pro ambasiatoribus sive legatis mittendis ad dictam civitatem Pisanam ad consilium generale cleri tocius fidei Chri- stiane per dominos cardinales utriusque collegii ordinatum et convocatum pro extirpacione tanti pestiferi scismatis, quod proch dolor tam diu viguit et adhuc (f. 1045) viget in ecclesia sancta Dei, ad exitandum [!] mentes fidelium Christianorum et pro tanto evidenti bono et utilitate tocius fidei catholice et pro unione sacrosancte Romane ac universalis ecclesie feliciter consequenda et recuperanda et in instanti mense Marcii in eadem civitate Pi- sana de proximo celebrandumi, hinc est quod congregato con- silio tocius cleri dictarum trium provinciarum avidi tam salu- tare opus tamque utile et necessarium toti fidei Christiane cum debito effectu conclusioni demandare, tractantes in et super huiusmodi salutifera materia, et ut operam,? quantum in eis 128
arduis occupacionem scriptas de mandato dicti domini regis publicavi et in hanc publicam formam redegi signoque meo solito signavi in testimonium premissorum. Testes ad hec presentes fuerunt nobiles et egregii magistri Stephanus Filastre iudex An- degavensis, Guillermus Signeti licenciatus in legibus, Henricus de Punitrai cambellanus, et Johannes de Puy thesaurarius, dicti domini regis consiliarii. 72. Die Metropoliten von Aix, Arles und Embrun madhen be- kannt, daßt auf dem von ihnen zu Aix abgehaltenen Provin- zialkonzil ihrer drei Kirchenprovinzen die Bischöfe Johann von Gap, Paul von Marseille, Nikolaus von Sisteron, Ber- trand von Digne, Aegidius Le Jeune, Elekt von Fréjus, Abt Johann von St. Victor in Marseille, der Offizial Wilhelm Bruni und einige andere als bevollmächtigte Gesandte zu dem von den Kardinälen nach Pisa berufenen Konzil ge- wählt worden sind. Aix, den 22. Januar 1409. V. f. 104—105; V. 4171 f. 24'—25'; O. 111 f. 103—104'; T. f. 106— 07. Von den Vertretern wurden am 9. Mai 1409 in Pisa die Bischöfe von Gap, Digne und Sisteron und der Elekt von Fréjus für die Zeugenaussagen vereidigt; Wilhelm Bruni gehörte zu den vom Konzil Beauftragten, die das Beweisverfahren zu leiten hatten. Vgl. Vincke, Acta concilii Pisani, in RQ. 46 (1938). In nomine Domini amen. Anno a nativitate eiusdem Domini millesimoquadringentesimonono et die vigesimasecunda mensis Januarii, secunda indictione. Noverint universi et singuli pre- sens publicum instrumentum inspecturi, quod, cum reverendis- simi in Christo patres domini domini Aquensis, Arelatensis et Ebrodunensis archiepiscopi iuxta mandatum litteratorium fac- tum per reverendissimos in Christo patres et dominos dominos sancte Romanc ecclesie cardinales in civitate Pisana presenciali- ter commorantes consilium generale tocius cleri dictarum trium provinciarum in presenti civitate Aquensi convocari et coordi- nari fecissent pro ambasiatoribus sive legatis mittendis ad dictam civitatem Pisanam ad consilium generale cleri tocius fidei Chri- stiane per dominos cardinales utriusque collegii ordinatum et convocatum pro extirpacione tanti pestiferi scismatis, quod proch dolor tam diu viguit et adhuc (f. 1045) viget in ecclesia sancta Dei, ad exitandum [!] mentes fidelium Christianorum et pro tanto evidenti bono et utilitate tocius fidei catholice et pro unione sacrosancte Romane ac universalis ecclesie feliciter consequenda et recuperanda et in instanti mense Marcii in eadem civitate Pi- sana de proximo celebrandumi, hinc est quod congregato con- silio tocius cleri dictarum trium provinciarum avidi tam salu- tare opus tamque utile et necessarium toti fidei Christiane cum debito effectu conclusioni demandare, tractantes in et super huiusmodi salutifera materia, et ut operam,? quantum in eis 128
Strana 129
fuerit, in ea tribuant' efficacem, omnes unanimes et concordes, nemine discrepante, nominarunt, elegerunt,4 ordinaverunt et con- stituerunt eorum et dictarum singularum trium provinciarum ambasiatores, vicarios, sindicos et procuratores reverendissimos in Christo patres dominos dominos Johannem episcopum Vapin- censem, Paulum episcopum Masiliensem, Nicolaum episcopum Sistaricensem, Bertrandum episcopum Dignensem, Egidium Juve- nis electum Foroiuliensem, et Johannem abbatem sancti Victo- ris Massiliensis, necnon venerabiles et circumspectos viros do- minos Guillelmum Bruni vicarium et officialem Arelatensem, Ho- noratum Beneti priorem de Gollone decretorum doctorem, Jo- hannem de Salhonis vicarum Dragunuani licenciatum in utroque iure, et Ludovicum Giuranum legum doctorem canonicum Aquen- sem, ibidem presentes et onus huiusmodi vicariatus, sindicatus et procuracionis in se sponte suscipientes et eorum quemlibet in solidum ad comparendum et se presentandum coram prefatis dominis cardinalibus et in atque coram consilio prelatorum in dicta civitate Pisana congregando aut aliis, ad quos spectaret, et cum eis tractandum, declarandum, iudicandum, terminandum, peragendum et concludendum tractataque, declarata, iudicata et terminata concludi videndum et petendum et eisdem tractatis, terminatis et conclusis autoritatem prebendum pariter et consen- sum et alias faciendum, dicendum, tractandum, terminandum, iudicandum et concludendum, que in premissis et quolibet pre- missorum erunt necessaria et eciam oportuna, et que ipsimet domini de consilio facere, dicere, tractare, iudicare, terminare et concludere possent et valerent, si in premissis presentes perso- naliter interessent, et que merita causarum ipsarum postulabunt et requirent, eciam si mandatum magis exigerent speciale, dantes et concedentes prefati domini de consilio dictis dominis ambasi- atoribus, vicariis seu procuratoribus et eorum cuilibet circa pre- missa et quelibet premissorum tam coniunictim quam divisim plenam liberam et firmam postestatem, licenciam et mandatum speciale, promittentes dicti domini constituentes michi notario infrascripto, ut publice persone stipulanti et recipienti vice et no- mine omnium let] singulorum, quorum interest et interesse poterit quomodolibet in futurum, se gratum, ratum et firmum perpetuo habituros omne id, et quicquid per dictos dominos ambasiatores vicarios seu procuratores aut eorum alterum actum, dictum, declaratum, iudicatum, creatum, gestum, terminatum aut conclu- sum fuerit, habita solempni stipulacione, rem ratam haberi et iudicio sisti et iudicatum solvi cum omnibus et (f. 105) singulis suis clausulis oportunis eosque dominos ambasiatores et vicarios ab omni onere satisdandi relevandos sub obligacione omnium bonorum dictorum dominorum de consilio ecclesiarum earum presencium et futurorum et sub omni iuris et facti, quod huius- modi negocium impediret quomodolibet vel differet, et illi ne equaliter contrarietur, renunciacione pariter et cautela. De qui- bus omnibus universis et singulis dicti domini de consilio pecie- 129
fuerit, in ea tribuant' efficacem, omnes unanimes et concordes, nemine discrepante, nominarunt, elegerunt,4 ordinaverunt et con- stituerunt eorum et dictarum singularum trium provinciarum ambasiatores, vicarios, sindicos et procuratores reverendissimos in Christo patres dominos dominos Johannem episcopum Vapin- censem, Paulum episcopum Masiliensem, Nicolaum episcopum Sistaricensem, Bertrandum episcopum Dignensem, Egidium Juve- nis electum Foroiuliensem, et Johannem abbatem sancti Victo- ris Massiliensis, necnon venerabiles et circumspectos viros do- minos Guillelmum Bruni vicarium et officialem Arelatensem, Ho- noratum Beneti priorem de Gollone decretorum doctorem, Jo- hannem de Salhonis vicarum Dragunuani licenciatum in utroque iure, et Ludovicum Giuranum legum doctorem canonicum Aquen- sem, ibidem presentes et onus huiusmodi vicariatus, sindicatus et procuracionis in se sponte suscipientes et eorum quemlibet in solidum ad comparendum et se presentandum coram prefatis dominis cardinalibus et in atque coram consilio prelatorum in dicta civitate Pisana congregando aut aliis, ad quos spectaret, et cum eis tractandum, declarandum, iudicandum, terminandum, peragendum et concludendum tractataque, declarata, iudicata et terminata concludi videndum et petendum et eisdem tractatis, terminatis et conclusis autoritatem prebendum pariter et consen- sum et alias faciendum, dicendum, tractandum, terminandum, iudicandum et concludendum, que in premissis et quolibet pre- missorum erunt necessaria et eciam oportuna, et que ipsimet domini de consilio facere, dicere, tractare, iudicare, terminare et concludere possent et valerent, si in premissis presentes perso- naliter interessent, et que merita causarum ipsarum postulabunt et requirent, eciam si mandatum magis exigerent speciale, dantes et concedentes prefati domini de consilio dictis dominis ambasi- atoribus, vicariis seu procuratoribus et eorum cuilibet circa pre- missa et quelibet premissorum tam coniunictim quam divisim plenam liberam et firmam postestatem, licenciam et mandatum speciale, promittentes dicti domini constituentes michi notario infrascripto, ut publice persone stipulanti et recipienti vice et no- mine omnium let] singulorum, quorum interest et interesse poterit quomodolibet in futurum, se gratum, ratum et firmum perpetuo habituros omne id, et quicquid per dictos dominos ambasiatores vicarios seu procuratores aut eorum alterum actum, dictum, declaratum, iudicatum, creatum, gestum, terminatum aut conclu- sum fuerit, habita solempni stipulacione, rem ratam haberi et iudicio sisti et iudicatum solvi cum omnibus et (f. 105) singulis suis clausulis oportunis eosque dominos ambasiatores et vicarios ab omni onere satisdandi relevandos sub obligacione omnium bonorum dictorum dominorum de consilio ecclesiarum earum presencium et futurorum et sub omni iuris et facti, quod huius- modi negocium impediret quomodolibet vel differet, et illi ne equaliter contrarietur, renunciacione pariter et cautela. De qui- bus omnibus universis et singulis dicti domini de consilio pecie- 129
Strana 130
runt sibi et dictis dominis ambasiatoribus fieri publicum instru- mentum per me notarium publicum infrascriptum. Acta fuerunt hec omnia et singula in civitate Aquensi in Provincia in domo capitulari ecclesie cathedralis Aquensis, videlicet in refectorio, ubi dictum consilium est solitum teneri, presentibus venerabili- bus et discretis viris dominis Raymundo de Virduno canonico Aquensi, Thoma Vergaville de Novocastro viceofficiali Sallonensi Arclatensis diocesis, et Amondo Fanginatoris perpetuo benefi- ciato in ccclesia Foroiuliensi, testibus ad premissa vocatis spe- cialiter et rogatis, et me Matheo de Puppio clerico Aretine diocesis, cive habi- tatore Aquensi, apostolica auctoritate notario publico ubique con- stituto et nunc notario et secretario reverendissimi in Christo pa- tris et domini domini Thome sancte Aquensis ecclesie archiepi- scopi dictique generalis consilii scriba, qui premisiss omnibus et singulis, dum sicut premittitur agerentur, tractarentur, nomi- narentur et fierent, unacum prenominatis testibus presens per- sonaliter interfui et ea rogatus scribere scripsi et in notam recepi, de qua hoc presens publicum instrumentum extraxi manu- que mea propria scripsi et signo meo consueto signavi in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum. 1 Hs.: celebrando. 2 11s.: opera. 3 1Is.: turbant. 4 Hs.: eligerunt. 73. König Martin von Aragon bittet die Königin Isabel von Frankreich (und andere) um Mithilfe für die Freilassung des Sancho Lopez, der als Kollektor Benedikts XIII. dessen Strafandrohungen nach Frankreidh überbracht hatte und dafür wegen Hochverrat in Paris zu ewigem Kerker ver- urteill war. Barcelona, den 24. Januar 1409. ACA. 2215 1. 120. Vgl. J. B. Schwab, Johann Gerson (1859) 209 ſ. Hefele-Leclercq VI 1345. Serenissime principisse Isabelle ... salutem et sincere devo- cionis affectum. Sicut ad auditum nostrum noviter est deductum, dum nuper dilectus naturalis et subditus noster Sanccius de Berco in decretis bacallarius rector ecclesie de Pelop Valentine diocesis iura camere apostolice in regno Francie, prout iam per annos plurimos fucrat solitus, collegisset, supervenerunt certe papales littere que fuerunt screnissimo regi Francorum consanguinco nostro carissimo et aliis pluribus de ipso regno utique presentate, quarum occasione nonnulli servitores summi pontificis tunc reperti Parisius ſucrunt capti, sed restituti post dies pauculos libertati, dempto dicto Sanccio, qui post multa ei irrogata damna ct opprobria in profundum perpetui et orrendi carceris ac in lacum miserie sentencialiter est deicctus, in quo finis sue vite, nisi ei super his benignitas vestra cito et clementer subvenerit. imponetur. Et miramur, serenissima principissa et consanguinea 130
runt sibi et dictis dominis ambasiatoribus fieri publicum instru- mentum per me notarium publicum infrascriptum. Acta fuerunt hec omnia et singula in civitate Aquensi in Provincia in domo capitulari ecclesie cathedralis Aquensis, videlicet in refectorio, ubi dictum consilium est solitum teneri, presentibus venerabili- bus et discretis viris dominis Raymundo de Virduno canonico Aquensi, Thoma Vergaville de Novocastro viceofficiali Sallonensi Arclatensis diocesis, et Amondo Fanginatoris perpetuo benefi- ciato in ccclesia Foroiuliensi, testibus ad premissa vocatis spe- cialiter et rogatis, et me Matheo de Puppio clerico Aretine diocesis, cive habi- tatore Aquensi, apostolica auctoritate notario publico ubique con- stituto et nunc notario et secretario reverendissimi in Christo pa- tris et domini domini Thome sancte Aquensis ecclesie archiepi- scopi dictique generalis consilii scriba, qui premisiss omnibus et singulis, dum sicut premittitur agerentur, tractarentur, nomi- narentur et fierent, unacum prenominatis testibus presens per- sonaliter interfui et ea rogatus scribere scripsi et in notam recepi, de qua hoc presens publicum instrumentum extraxi manu- que mea propria scripsi et signo meo consueto signavi in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum. 1 Hs.: celebrando. 2 11s.: opera. 3 1Is.: turbant. 4 Hs.: eligerunt. 73. König Martin von Aragon bittet die Königin Isabel von Frankreich (und andere) um Mithilfe für die Freilassung des Sancho Lopez, der als Kollektor Benedikts XIII. dessen Strafandrohungen nach Frankreidh überbracht hatte und dafür wegen Hochverrat in Paris zu ewigem Kerker ver- urteill war. Barcelona, den 24. Januar 1409. ACA. 2215 1. 120. Vgl. J. B. Schwab, Johann Gerson (1859) 209 ſ. Hefele-Leclercq VI 1345. Serenissime principisse Isabelle ... salutem et sincere devo- cionis affectum. Sicut ad auditum nostrum noviter est deductum, dum nuper dilectus naturalis et subditus noster Sanccius de Berco in decretis bacallarius rector ecclesie de Pelop Valentine diocesis iura camere apostolice in regno Francie, prout iam per annos plurimos fucrat solitus, collegisset, supervenerunt certe papales littere que fuerunt screnissimo regi Francorum consanguinco nostro carissimo et aliis pluribus de ipso regno utique presentate, quarum occasione nonnulli servitores summi pontificis tunc reperti Parisius ſucrunt capti, sed restituti post dies pauculos libertati, dempto dicto Sanccio, qui post multa ei irrogata damna ct opprobria in profundum perpetui et orrendi carceris ac in lacum miserie sentencialiter est deicctus, in quo finis sue vite, nisi ei super his benignitas vestra cito et clementer subvenerit. imponetur. Et miramur, serenissima principissa et consanguinea 130
Strana 131
nostra carissima, quod premissa a mente dicti serenissimi nostri consanguinei viri vestri, qui tam prudenter et composite suos actus proponit et disponit iusticie, trahant ortum. Non quoque videmus, quod dictus Sanccius in aliquo peccaverit, si procurando iura dicte camere, ubi eciam dictas presentasset litteras, deduxit sui mandata domini, cui non licebat honeste vel utiliter contrahire sine periculo et nota infamie ad effectum. Scimus et enim quod nondum elapsi sunt dies multi, quod nos in casu simili, conside- rantes quod quisque habet eciam invite exequi mandata sui do- mini, iussimus quendam generosum advenam de recenti in nostris compeditum carceribus expediri et nullis intervenientibus preci- bus nullaque preeunte instancia ad propria redire liberum eidem salvi conductus litteras et queque alia sibi oportuna pro reditu suo quieto et libero concedendo. Quapropter serenitatem vestram, que se solet impertiri cle- menter quadam singulari et naturali benignitate afflictis, ea qua possumus affectione rogamus, quatenus super deliberacione eius- dem nostri subditi sic apud dictum regem cui nos propterea scri- bimus, insistatis quod, qui nunc diuturnis langoribus tenebroso tenetur ergastulo, ad propria redeat in luceque finiat vestre inter- cessionis beneficio dies suos. Hec enim, serenissima principissa et consanguinea nostra carissima, erunt gratissima nobis multum, qui queque pro vobis gratuita et placida faceremus indubie suo casu. Datum Barchinone sub sigillo nostro minori XXIIII die Ja- nuarii anno a nativitate Domini MCCCC nono. Rex Martinus. Anthonius de Fonte mandato domini regis facto per cancellarium. In entspredhender Weise an König Karl von Frankreich, die Her- zöge von Burgund, Berry, Bretagne, Bourbon und Bar, den Bisdhof von Paris, den Kanzler des französischen Königs, den König von Na- varra und an seinen eigenen camerlend et conseller mossen Ponç de Perellos, weld letzterer, der offenbar als Gesandter in Frankreich weilt, mit allem Naddruck bei dem König und den Herzögen für die Freilassung des Sanccius wirken soll. Am 7. Okt. 1409 erneutes Schreiben König Martins zugunsten des Sanccius Luppi Desparca rector eccl. de Palop Valentine diocesis, qui una cum Gondissalvo eius socio in carcere venerabilis in Christo patris Parisiensis episcopi diuturnis langoribus cruciatur, an die Kö- nigin Isabel von Frankreidh, die Stadt Paris, den König von Navarra, die fünf französischen Herzöge und fünf andere nobiles, an Roderich Desparça (= Kämmerer des Königs von Navarra), Johann Galindo (= Sekretär desselben Königs), Pons de Perellos und den uxerius armorum Bernhard de Vilarig. ACA. Reg. 2214 f. 172—173. 74. Semovit, Herzog von Masovien, beglaubigt beim Konzil zu Pisa als seinen Gesandten den Propst Paul des Klosters Maria Magdalena von Plock. Plock, den 25. Januar 1409. V. f. 103; V. 4171 I. 23'; O. 111 I. 101'; T. r. 104'—105. 9* 131
nostra carissima, quod premissa a mente dicti serenissimi nostri consanguinei viri vestri, qui tam prudenter et composite suos actus proponit et disponit iusticie, trahant ortum. Non quoque videmus, quod dictus Sanccius in aliquo peccaverit, si procurando iura dicte camere, ubi eciam dictas presentasset litteras, deduxit sui mandata domini, cui non licebat honeste vel utiliter contrahire sine periculo et nota infamie ad effectum. Scimus et enim quod nondum elapsi sunt dies multi, quod nos in casu simili, conside- rantes quod quisque habet eciam invite exequi mandata sui do- mini, iussimus quendam generosum advenam de recenti in nostris compeditum carceribus expediri et nullis intervenientibus preci- bus nullaque preeunte instancia ad propria redire liberum eidem salvi conductus litteras et queque alia sibi oportuna pro reditu suo quieto et libero concedendo. Quapropter serenitatem vestram, que se solet impertiri cle- menter quadam singulari et naturali benignitate afflictis, ea qua possumus affectione rogamus, quatenus super deliberacione eius- dem nostri subditi sic apud dictum regem cui nos propterea scri- bimus, insistatis quod, qui nunc diuturnis langoribus tenebroso tenetur ergastulo, ad propria redeat in luceque finiat vestre inter- cessionis beneficio dies suos. Hec enim, serenissima principissa et consanguinea nostra carissima, erunt gratissima nobis multum, qui queque pro vobis gratuita et placida faceremus indubie suo casu. Datum Barchinone sub sigillo nostro minori XXIIII die Ja- nuarii anno a nativitate Domini MCCCC nono. Rex Martinus. Anthonius de Fonte mandato domini regis facto per cancellarium. In entspredhender Weise an König Karl von Frankreich, die Her- zöge von Burgund, Berry, Bretagne, Bourbon und Bar, den Bisdhof von Paris, den Kanzler des französischen Königs, den König von Na- varra und an seinen eigenen camerlend et conseller mossen Ponç de Perellos, weld letzterer, der offenbar als Gesandter in Frankreich weilt, mit allem Naddruck bei dem König und den Herzögen für die Freilassung des Sanccius wirken soll. Am 7. Okt. 1409 erneutes Schreiben König Martins zugunsten des Sanccius Luppi Desparca rector eccl. de Palop Valentine diocesis, qui una cum Gondissalvo eius socio in carcere venerabilis in Christo patris Parisiensis episcopi diuturnis langoribus cruciatur, an die Kö- nigin Isabel von Frankreidh, die Stadt Paris, den König von Navarra, die fünf französischen Herzöge und fünf andere nobiles, an Roderich Desparça (= Kämmerer des Königs von Navarra), Johann Galindo (= Sekretär desselben Königs), Pons de Perellos und den uxerius armorum Bernhard de Vilarig. ACA. Reg. 2214 f. 172—173. 74. Semovit, Herzog von Masovien, beglaubigt beim Konzil zu Pisa als seinen Gesandten den Propst Paul des Klosters Maria Magdalena von Plock. Plock, den 25. Januar 1409. V. f. 103; V. 4171 I. 23'; O. 111 I. 101'; T. r. 104'—105. 9* 131
Strana 132
Reverendissimis in Christo patribus sacrosancte Romane ecclesie collegii cardinalibus, amicis et fautoribus nostris carissi- mis. Reverendissimi patres et amici nostri carissimi: Litteras vestras cum reverencia, qua decet, recepimus et sano intellectu concepimus, inter alia desideria vestra sancte fidei catholice et saluti animarum salubria et presertim pro sacra unione sancte matris ecclesie consequenda continentes, in quibus dominus Deus intenciones vestras conservet confirmet et fortificet ad restaura- cionem ecclesie sue sancte. Hinc est, quod nos vestris salutiferis exhortacionibus et precibus inclinati honorabilem virum domi- num Paulum prepositum monasterii sancte Marie Magdalene extra muros Plocenses, capellanum honoris apostolice sedis, ex- hibitorem presencium, nostris intencionibus plenissime informa- tum cum mandato plenissimo ad paternitates vestras iuxta desi- deria vestra transmittimus ad tractandum, disponendum et ordi- nandum unacum aliis ambasiatoribus et nunciis regum (f. 103') et principum et aliorum dominorum, que ad sacram unionem sancte matris ecclesic et fidei Christiane ac saluti animarum sunt neces- saria seu quomodolibet oportuna, vestris paternitatibus since- riter supplicantes, quatenus dictum dominum Paulum nuncium nostrum prefatum graciose suscipere dignemini ipsumque graciis et favoribus vestris graciosius prosequendo. Dignetur Altissimus personas vestras feliciter conservare per tempora longiora ad re- gimen ecclesie sue sancte. Cetera lator presencium vestris reve- rendissimis paternitatibus clarius informabit cum fide etc. Da- tum in castro nostro Plocensi die XXV mensis Januarii sub anno Domini MCCCC nono. Semovithus Dei gracia dux Mazovie Russie vester in omnibus. 75. Die Kardinäle Guy de Malessel von Präneste, Nikolaus von Brancacci von Albano, Johann de Brogny von Ostia, Peter Gérard du Puy von Frascati, Amadeus von Saluzzo an S. Maria nova und Peter Blavi an S. Angelo fordern die Benedikt treu gebliebenen Kardinäle auf, ihren Papst zur Teilnahme an dem nach Pisa berufenen Konzile zu bewegen. Pisa, den 26. Januar [1409]. V. f. 301; V. 4171 f. 148'; O. III f. 300'; T. f. 307. Das dazu ge- hörige Schreiben an BenediktXIII. vom 25. Jan. 1409 siche u. a. bei Mansi XXVII 207—212. Reverendissimi patres et domini speciales: Quia per litteras nobis per dominum nostrum papam directas apparet, quod sua sanctitas non fuit plene informata de hiis, que acta fucre in Li- burnio super apericione et prosecucione universalis concilii utriusque partis et obediencie in uno loco pro unione ecclesie habenda celebrandi et de quibusdam aliis fuerit informata aliter. 132
Reverendissimis in Christo patribus sacrosancte Romane ecclesie collegii cardinalibus, amicis et fautoribus nostris carissi- mis. Reverendissimi patres et amici nostri carissimi: Litteras vestras cum reverencia, qua decet, recepimus et sano intellectu concepimus, inter alia desideria vestra sancte fidei catholice et saluti animarum salubria et presertim pro sacra unione sancte matris ecclesie consequenda continentes, in quibus dominus Deus intenciones vestras conservet confirmet et fortificet ad restaura- cionem ecclesie sue sancte. Hinc est, quod nos vestris salutiferis exhortacionibus et precibus inclinati honorabilem virum domi- num Paulum prepositum monasterii sancte Marie Magdalene extra muros Plocenses, capellanum honoris apostolice sedis, ex- hibitorem presencium, nostris intencionibus plenissime informa- tum cum mandato plenissimo ad paternitates vestras iuxta desi- deria vestra transmittimus ad tractandum, disponendum et ordi- nandum unacum aliis ambasiatoribus et nunciis regum (f. 103') et principum et aliorum dominorum, que ad sacram unionem sancte matris ecclesic et fidei Christiane ac saluti animarum sunt neces- saria seu quomodolibet oportuna, vestris paternitatibus since- riter supplicantes, quatenus dictum dominum Paulum nuncium nostrum prefatum graciose suscipere dignemini ipsumque graciis et favoribus vestris graciosius prosequendo. Dignetur Altissimus personas vestras feliciter conservare per tempora longiora ad re- gimen ecclesie sue sancte. Cetera lator presencium vestris reve- rendissimis paternitatibus clarius informabit cum fide etc. Da- tum in castro nostro Plocensi die XXV mensis Januarii sub anno Domini MCCCC nono. Semovithus Dei gracia dux Mazovie Russie vester in omnibus. 75. Die Kardinäle Guy de Malessel von Präneste, Nikolaus von Brancacci von Albano, Johann de Brogny von Ostia, Peter Gérard du Puy von Frascati, Amadeus von Saluzzo an S. Maria nova und Peter Blavi an S. Angelo fordern die Benedikt treu gebliebenen Kardinäle auf, ihren Papst zur Teilnahme an dem nach Pisa berufenen Konzile zu bewegen. Pisa, den 26. Januar [1409]. V. f. 301; V. 4171 f. 148'; O. III f. 300'; T. f. 307. Das dazu ge- hörige Schreiben an BenediktXIII. vom 25. Jan. 1409 siche u. a. bei Mansi XXVII 207—212. Reverendissimi patres et domini speciales: Quia per litteras nobis per dominum nostrum papam directas apparet, quod sua sanctitas non fuit plene informata de hiis, que acta fucre in Li- burnio super apericione et prosecucione universalis concilii utriusque partis et obediencie in uno loco pro unione ecclesie habenda celebrandi et de quibusdam aliis fuerit informata aliter. 132
Strana 133
quam res ipsa se habuerit, propterea prefato domino nostro scri- bimus specialiter sub forma presentibus interclusa, ex qua per- pendere poterunt luculenter vestre reverencie, quod sinceritate fidei et ecclesie necessitate et quam canonice congregatur univer- sale concilium in hac civitate Pisana, per quod solum, manenti- bus indisposicionibus, que sunt, potest in omnem eventum scisma extirpari et pax ecclesie dari. Et quia non decet vestras reve- rencias a tam necessario negocio Dei alienas existere, eapropter deprecamur vestras paternitates reverendissimas et requirimus, prout et alias fecimus, quatenus vobis placeat in ipso concilio in loco et termino assignatis convenire et interponere partes vestras, ut dominus noster idem faciat, Deo et ecclesie suum debitum ex- hibiturus, et nos certificare per presencium portatorem vel alias, quamcicius fieri poterit, de vestra intencione ad finem, ut modis debitis et necessariis possimus providere in hiis, que agenda sunt in hac civitate in domibus assignandis ac aliis ad ipsum concilium oportunis. Paternitates vestras reverendissimas dirigat Altissimus cum votivis et felicibus incrementis. Scriptum Pisis die XXVI Januarii. Toti vestri G. Penestrinus N. Albanensis Jo. Ostiensis P. Tusculanus A. de Saluciis et P. sancti Angeli sancte Romane ecclesie cardinales. 76. Dieselben Kardinäle suchen durch Fürsprache der Stadt Bar- celona den Papst Benedikt XIII. zur Teilnahme an dem nach Pisa berufenen Konzil zu veranlassen. Pisa, den 27. Januar 11409]. V. f. 308; O. 111 f. 303—303'; V. 4171 f. 153; T. f. 314. Schreiben mit dem gleidhen Inhalt gehen an die Städte Zaragoza, Valencia und Perpignan. Honorabilibus et circumspectis viris consulibus civitatis Bar- chinone, amicis nostris specialibus G. Penestrinus N. Albanensis J. Ostiensis P. Tusculanus A. de Saluciis P. sancti Angeli Honorabiles viri et amici speciales: Etsi summo desideremus affectu ea, que fuere inter revendissimos patres dominos cardi- nales, qui Gregorio adheserunt, et nos [de] extirpacione scismatis et unione in Dei ecclesia reducenda caritate mutua concordata, in omnium fidelium devenire noticiam, precipue in eorum, qui tam sancte Romane ecclesie cardinales. 133
quam res ipsa se habuerit, propterea prefato domino nostro scri- bimus specialiter sub forma presentibus interclusa, ex qua per- pendere poterunt luculenter vestre reverencie, quod sinceritate fidei et ecclesie necessitate et quam canonice congregatur univer- sale concilium in hac civitate Pisana, per quod solum, manenti- bus indisposicionibus, que sunt, potest in omnem eventum scisma extirpari et pax ecclesie dari. Et quia non decet vestras reve- rencias a tam necessario negocio Dei alienas existere, eapropter deprecamur vestras paternitates reverendissimas et requirimus, prout et alias fecimus, quatenus vobis placeat in ipso concilio in loco et termino assignatis convenire et interponere partes vestras, ut dominus noster idem faciat, Deo et ecclesie suum debitum ex- hibiturus, et nos certificare per presencium portatorem vel alias, quamcicius fieri poterit, de vestra intencione ad finem, ut modis debitis et necessariis possimus providere in hiis, que agenda sunt in hac civitate in domibus assignandis ac aliis ad ipsum concilium oportunis. Paternitates vestras reverendissimas dirigat Altissimus cum votivis et felicibus incrementis. Scriptum Pisis die XXVI Januarii. Toti vestri G. Penestrinus N. Albanensis Jo. Ostiensis P. Tusculanus A. de Saluciis et P. sancti Angeli sancte Romane ecclesie cardinales. 76. Dieselben Kardinäle suchen durch Fürsprache der Stadt Bar- celona den Papst Benedikt XIII. zur Teilnahme an dem nach Pisa berufenen Konzil zu veranlassen. Pisa, den 27. Januar 11409]. V. f. 308; O. 111 f. 303—303'; V. 4171 f. 153; T. f. 314. Schreiben mit dem gleidhen Inhalt gehen an die Städte Zaragoza, Valencia und Perpignan. Honorabilibus et circumspectis viris consulibus civitatis Bar- chinone, amicis nostris specialibus G. Penestrinus N. Albanensis J. Ostiensis P. Tusculanus A. de Saluciis P. sancti Angeli Honorabiles viri et amici speciales: Etsi summo desideremus affectu ea, que fuere inter revendissimos patres dominos cardi- nales, qui Gregorio adheserunt, et nos [de] extirpacione scismatis et unione in Dei ecclesia reducenda caritate mutua concordata, in omnium fidelium devenire noticiam, precipue in eorum, qui tam sancte Romane ecclesie cardinales. 133
Strana 134
necessario Dei et fidci negocio piis apud Deum precibus et tem- poralibus auxiliis prodesse possunt, ct quia domino nostro pape presencialiter scribimus veritatem rerum gestarum, copiam litte- rarum sue sanctitati directarum presentibus interseruimus ad hoc, ut per ipsius seriem luculenter vobis notum existat, qua sin- ceritate fidei ct ccclesic necessitate congregatur universale utrius- que partis et tocius ecclesie (f. 308) concilium in hac civitate Pisana ad XXV Marcii proxime futuri, sine quo, manentibus in- disposicionibus, ut sunt, scisma exstirpari non potest, et per quod velut per viam ordinariam et canonicam eciam nolentibus conten- dentibus pax desiderata haberi potest ad Dei laudabile servicium et salutem omnium fidelium Christianorum, qui per Dei graciam concurrunt in hanc viam concilii et parati sunt in eo convenire tenereque et observare, que in co pro reducendo unitatis vinculo fucrint auxiliante gracia sancti Spiritus ordinata. Et propterea vestras circumspectiones deprecamur attencius, quatenus apud Altissimum instare velitis piis et devotis precibus, quod ipse, qui in sublimibus suis facit concordiam, dignetur sic istam viam diri- gere, ut per cam pax optata haberi possit, scismatis exstirpato errore, et nichilominus cum locus affucrit supplicacionibus opor- tunis exhortari dominum nostrum papam, ut ipse ad ipsum con- cilium veniat, ut est per nostras litteras solempniter requisitus, ex- hibiturus debitum suum iuxta alias concordata, ut sic facilius et honorabilius quoad ipsum finis tantis desidiis imponatur. Per hec enim circumspectiones magnum meritum quoad Deum merito consequantur. Scriptum Pisis XXVII Januarii. Copia litterarum missarum communitati Barchinone. communitati Cesaraugustane. communitati Valencie. communitati ville Perpiniani Elnensis diocesis. Ein entsprechendes Sdhreiben vom gleidhen Datum an den König Martin von Aragon siche: V. f. 307'—308; V. 4171 f. 152'; O. 111 f. 303: ge- druckt in der Col. de doc. inéd. del Ardhivo general de la Corona de Aragon, ed. P. de Bofarull, I (1847) 83. 77. Der Kardinal von Ostia berichitet dem König Martin von Aragon über die Aussichten des bevorstehenden Pisaner Konzils und regt ihn an, betreffs Einigung der Kirche auf Benedikt XIII. einzuwirken. Pisa, den 28. Januar 1409. CRD. Martin 7 n. 1318. Orig. Pap. mit Siegelspuren. Illustris princeps et metuendissime domine, humili recommen- dacione premissa: Non miretur vestra regia maiestas, si sepius eidem non scripserim, quia nec vellem scribere nisi certa, nec auderem assercre nec cciam vellem de inutilibus servire eidem regie maiestati, licet, si aliquid audivissem vel viderem quod vos vel dominum meum metuendissimum dominum regem Trinaclic 134
necessario Dei et fidci negocio piis apud Deum precibus et tem- poralibus auxiliis prodesse possunt, ct quia domino nostro pape presencialiter scribimus veritatem rerum gestarum, copiam litte- rarum sue sanctitati directarum presentibus interseruimus ad hoc, ut per ipsius seriem luculenter vobis notum existat, qua sin- ceritate fidei ct ccclesic necessitate congregatur universale utrius- que partis et tocius ecclesie (f. 308) concilium in hac civitate Pisana ad XXV Marcii proxime futuri, sine quo, manentibus in- disposicionibus, ut sunt, scisma exstirpari non potest, et per quod velut per viam ordinariam et canonicam eciam nolentibus conten- dentibus pax desiderata haberi potest ad Dei laudabile servicium et salutem omnium fidelium Christianorum, qui per Dei graciam concurrunt in hanc viam concilii et parati sunt in eo convenire tenereque et observare, que in co pro reducendo unitatis vinculo fucrint auxiliante gracia sancti Spiritus ordinata. Et propterea vestras circumspectiones deprecamur attencius, quatenus apud Altissimum instare velitis piis et devotis precibus, quod ipse, qui in sublimibus suis facit concordiam, dignetur sic istam viam diri- gere, ut per cam pax optata haberi possit, scismatis exstirpato errore, et nichilominus cum locus affucrit supplicacionibus opor- tunis exhortari dominum nostrum papam, ut ipse ad ipsum con- cilium veniat, ut est per nostras litteras solempniter requisitus, ex- hibiturus debitum suum iuxta alias concordata, ut sic facilius et honorabilius quoad ipsum finis tantis desidiis imponatur. Per hec enim circumspectiones magnum meritum quoad Deum merito consequantur. Scriptum Pisis XXVII Januarii. Copia litterarum missarum communitati Barchinone. communitati Cesaraugustane. communitati Valencie. communitati ville Perpiniani Elnensis diocesis. Ein entsprechendes Sdhreiben vom gleidhen Datum an den König Martin von Aragon siche: V. f. 307'—308; V. 4171 f. 152'; O. 111 f. 303: ge- druckt in der Col. de doc. inéd. del Ardhivo general de la Corona de Aragon, ed. P. de Bofarull, I (1847) 83. 77. Der Kardinal von Ostia berichitet dem König Martin von Aragon über die Aussichten des bevorstehenden Pisaner Konzils und regt ihn an, betreffs Einigung der Kirche auf Benedikt XIII. einzuwirken. Pisa, den 28. Januar 1409. CRD. Martin 7 n. 1318. Orig. Pap. mit Siegelspuren. Illustris princeps et metuendissime domine, humili recommen- dacione premissa: Non miretur vestra regia maiestas, si sepius eidem non scripserim, quia nec vellem scribere nisi certa, nec auderem assercre nec cciam vellem de inutilibus servire eidem regie maiestati, licet, si aliquid audivissem vel viderem quod vos vel dominum meum metuendissimum dominum regem Trinaclic 134
Strana 135
tangeret, non distulissem vel differrem illico nunciare. Fui enim et sum et ero quamdiu vixero fidelis servitor utriusque. Utinam effectus esset quantum exat1 affectus. In facto autem unionis ecclesie que vos et ipsum tangit pre ceteris regibus et in quo cor- dialiter laborastis, sequor viam que michi videtur Deo et toti Christianitati gracior et accepcior et in qua maior pars Christiani- tatis concurrit, videlicet concilii generalis, que videtur brevior attenta diuturnitate scismatis et indisposicione intrusi. Iam enim videtis quod magna pars Christianitatis ymmo maxima in neutra- litate concurrit, Italie videlicet, Alamannie pars concurrit cum Francia, et de Anglia bene scitis. Nec possunt diucius sine capite remanere. Mittent vel venient ad hanc ecclesie congregacionem generalem miraculose ut creditur ordinatam, cum nunquam a principio scismatis tot et tanta ambarum obedienciarum et diver- sarum linguarum potuerint pro pace ecclesie congregari. Et reges et principes pacem ecclesie affectantes plures ambaxiatores mit- tent, quam adhuc visum fuerit in hoc facto. Nec est verisimile quod separetur talis congregacio sine fructu, in qua eadem regia maiestas, ut sperat totus mundus, effectualiter laborabit, cum in hoc multum possit. Eciam dominus noster papa ut creditur faciet quicquid prodesse poterit ad sedacionem scismatis indurati sine dilacione vel subtilitatibus, que plus possunt obesse quam prodesse. Quod si fecerit, totum sibi et vobis ascribetur, et in ista sancta unione, que fiet procul dubio, queretis vestre regie maiestati et toti posteritati gloriam et honorem, meritum apud Deum, et Ro- mana ecclesia posteris vestris remanebit perpetuo obligata. Et si ego eiusdem regie maiestatis et domini mei regis Trinaclie servitor humilis et fidelis servire possum in aliquo, precipiatis michi obe- dire parato. . . . Scriptum Pisis die XXVIII mensis Januarii. Eiusdem regie maiestatis servitor Johannes cardinalis Ostiensis. Statt: existat? 78. Erzbischof Thomas von Canterbury und der Klerus seiner Kirchenprovinz schließten sich den von den Kardinälen zur Wiederherstellung der Kircheneinheit getroffenen Maßtnah- men an und erteilen ihren Gesandten und Vertretern, den Bischöfen Robert von Salisbury, Heinrich von St. Davids und dem Prior der Christuskirche zu Canterbury, Vollmacht für das nach Pisa berufene Konzil. London, den 30. Januar 1409. V. f. 106—108; V. 4171 f. 26'—28; O. 111 f. 105'—108; T. f. 108'—111. Universis sancte matris ecclesie filiis, ad quos presentes lit- teras pervenire contingat seu quos infrascriptum tangit nego- cium, Thomas', permissione2 divina Cantuariensis archiepiscopus, tocius Anglie primas et apostolice sedis legatus, universique et singuli episcopi, abbates, priores, ecclesiarum cathedralium de- 135
tangeret, non distulissem vel differrem illico nunciare. Fui enim et sum et ero quamdiu vixero fidelis servitor utriusque. Utinam effectus esset quantum exat1 affectus. In facto autem unionis ecclesie que vos et ipsum tangit pre ceteris regibus et in quo cor- dialiter laborastis, sequor viam que michi videtur Deo et toti Christianitati gracior et accepcior et in qua maior pars Christiani- tatis concurrit, videlicet concilii generalis, que videtur brevior attenta diuturnitate scismatis et indisposicione intrusi. Iam enim videtis quod magna pars Christianitatis ymmo maxima in neutra- litate concurrit, Italie videlicet, Alamannie pars concurrit cum Francia, et de Anglia bene scitis. Nec possunt diucius sine capite remanere. Mittent vel venient ad hanc ecclesie congregacionem generalem miraculose ut creditur ordinatam, cum nunquam a principio scismatis tot et tanta ambarum obedienciarum et diver- sarum linguarum potuerint pro pace ecclesie congregari. Et reges et principes pacem ecclesie affectantes plures ambaxiatores mit- tent, quam adhuc visum fuerit in hoc facto. Nec est verisimile quod separetur talis congregacio sine fructu, in qua eadem regia maiestas, ut sperat totus mundus, effectualiter laborabit, cum in hoc multum possit. Eciam dominus noster papa ut creditur faciet quicquid prodesse poterit ad sedacionem scismatis indurati sine dilacione vel subtilitatibus, que plus possunt obesse quam prodesse. Quod si fecerit, totum sibi et vobis ascribetur, et in ista sancta unione, que fiet procul dubio, queretis vestre regie maiestati et toti posteritati gloriam et honorem, meritum apud Deum, et Ro- mana ecclesia posteris vestris remanebit perpetuo obligata. Et si ego eiusdem regie maiestatis et domini mei regis Trinaclie servitor humilis et fidelis servire possum in aliquo, precipiatis michi obe- dire parato. . . . Scriptum Pisis die XXVIII mensis Januarii. Eiusdem regie maiestatis servitor Johannes cardinalis Ostiensis. Statt: existat? 78. Erzbischof Thomas von Canterbury und der Klerus seiner Kirchenprovinz schließten sich den von den Kardinälen zur Wiederherstellung der Kircheneinheit getroffenen Maßtnah- men an und erteilen ihren Gesandten und Vertretern, den Bischöfen Robert von Salisbury, Heinrich von St. Davids und dem Prior der Christuskirche zu Canterbury, Vollmacht für das nach Pisa berufene Konzil. London, den 30. Januar 1409. V. f. 106—108; V. 4171 f. 26'—28; O. 111 f. 105'—108; T. f. 108'—111. Universis sancte matris ecclesie filiis, ad quos presentes lit- teras pervenire contingat seu quos infrascriptum tangit nego- cium, Thomas', permissione2 divina Cantuariensis archiepiscopus, tocius Anglie primas et apostolice sedis legatus, universique et singuli episcopi, abbates, priores, ecclesiarum cathedralium de- 135
Strana 136
cani, archidiaconi ceterique prelati tocius Cantuariensis provin- cie salutem et unioni sancte matris ecclesic firmiter inherere. Scissure lamentabili tunice Domini inconsutilis ac matris nostre universalis ecclesie lupinis invasionibus diucius lacerate pio et filiali conpacientes affectu, considerantes insuper hoc maledictum scisma inter dominum nostrum papam et adversarium suum con- tendentes de papatu ultra omnia pretenta diucius continuarii periculaque non modica occasione eiusdem hucusque contigisse et verisimiliter graviora inminencia in futurum ac iam inceptive apparencia, invaso per tiranidem [!] patrimonio sancti Petri, quodque post multos labores de et super unione habitos reme- dium quasi ultimatum in postrema vacacione papatus sancte et religiose inventum et determinatum et per dominum nostrum papam ante assumpcionem suam ac post ac cardinales suos appro- batum fuerat, votum et iuratum et demum adversarii contenden- tis de papatu et cardinalium suorum consensu roboratum ct iuramento firmatum, civitas quoque Pisana pro expedicione ipsius unionis cum suis circumstanciis, tamquam locus aptus et indiffe- rens, per eundem dominum nostrum papam multipliciter com- mendata et finaliter collegia cardinalium tam domini nostri quam adversarii sui contendentis de papatu ad finem unionis et prose- cucionem remedii memorati et generale consilium pro eodem finaliter habendo sunt ibidem ad presens amicabiliter congregata et ipsa civitas ad hoc per dominos eiusdem cum omni securitate concessa ac maior pars, ut dicitur, utriusque adherencie concor- davit in id ipsum et sic, unitis menbris et diversis expediendis" expeditis, via ad unionem, Dei gracia mediante, in capite para- cior est et promcior, quam fuit vel forte futura crit per plures annos, si, quod absit, hoc remedium inchoatum foret dissolutum, ex caritate igitur moti et zelo legis Dei accensi proposito dictorum cardinalium ad Dei honorem et ecclesie unitatem tendenti de con- silio et assensu nostrorum omnium et tocius ecclesie dicte Can- tuariensis provincie in hoc provinciali consilio deliberate adhi- bito censemus firmiter inherendum atque viis et modis quibus- cunque iustis et honestis consenciendum, collaborandum et effectualiter adiuvandum omnibusque aliis ipsius unionis impedi- tivis disturbantibus in omnibus resistendum atque omnia et sin- gula ad continuacionem ipsius maledicti et antiquati scismatis incentiva sive inductiva viis et modis possibilibus restringenda. Et propterea nos Thomas Cantuariensis archiepiscopus primas et legatus antedictus, universique et singuli episcopi, abbates, prio- res, ecclesiarum cathedralium decani, archidiaconi ceterique prelati tocius Cantuariensis ccclesie predicte de dominorum con- tinuato et deliberato consensu et assensu pro nobis et quolibet nostrum ac toto clero provincie antedicte, ipsius cleri consilio in- terveniente, reverendos in Christo patres et dominos dominos Ro- bertum Sarisburiensem et Henricum Menevensem eiusdem pro- vincie episcopos ac venerabilem et religiosum virum fratrem Thomam priorem ecclesie Christi Cantuariensis, inibi eciam per- 136
cani, archidiaconi ceterique prelati tocius Cantuariensis provin- cie salutem et unioni sancte matris ecclesic firmiter inherere. Scissure lamentabili tunice Domini inconsutilis ac matris nostre universalis ecclesie lupinis invasionibus diucius lacerate pio et filiali conpacientes affectu, considerantes insuper hoc maledictum scisma inter dominum nostrum papam et adversarium suum con- tendentes de papatu ultra omnia pretenta diucius continuarii periculaque non modica occasione eiusdem hucusque contigisse et verisimiliter graviora inminencia in futurum ac iam inceptive apparencia, invaso per tiranidem [!] patrimonio sancti Petri, quodque post multos labores de et super unione habitos reme- dium quasi ultimatum in postrema vacacione papatus sancte et religiose inventum et determinatum et per dominum nostrum papam ante assumpcionem suam ac post ac cardinales suos appro- batum fuerat, votum et iuratum et demum adversarii contenden- tis de papatu et cardinalium suorum consensu roboratum ct iuramento firmatum, civitas quoque Pisana pro expedicione ipsius unionis cum suis circumstanciis, tamquam locus aptus et indiffe- rens, per eundem dominum nostrum papam multipliciter com- mendata et finaliter collegia cardinalium tam domini nostri quam adversarii sui contendentis de papatu ad finem unionis et prose- cucionem remedii memorati et generale consilium pro eodem finaliter habendo sunt ibidem ad presens amicabiliter congregata et ipsa civitas ad hoc per dominos eiusdem cum omni securitate concessa ac maior pars, ut dicitur, utriusque adherencie concor- davit in id ipsum et sic, unitis menbris et diversis expediendis" expeditis, via ad unionem, Dei gracia mediante, in capite para- cior est et promcior, quam fuit vel forte futura crit per plures annos, si, quod absit, hoc remedium inchoatum foret dissolutum, ex caritate igitur moti et zelo legis Dei accensi proposito dictorum cardinalium ad Dei honorem et ecclesie unitatem tendenti de con- silio et assensu nostrorum omnium et tocius ecclesie dicte Can- tuariensis provincie in hoc provinciali consilio deliberate adhi- bito censemus firmiter inherendum atque viis et modis quibus- cunque iustis et honestis consenciendum, collaborandum et effectualiter adiuvandum omnibusque aliis ipsius unionis impedi- tivis disturbantibus in omnibus resistendum atque omnia et sin- gula ad continuacionem ipsius maledicti et antiquati scismatis incentiva sive inductiva viis et modis possibilibus restringenda. Et propterea nos Thomas Cantuariensis archiepiscopus primas et legatus antedictus, universique et singuli episcopi, abbates, prio- res, ecclesiarum cathedralium decani, archidiaconi ceterique prelati tocius Cantuariensis ccclesie predicte de dominorum con- tinuato et deliberato consensu et assensu pro nobis et quolibet nostrum ac toto clero provincie antedicte, ipsius cleri consilio in- terveniente, reverendos in Christo patres et dominos dominos Ro- bertum Sarisburiensem et Henricum Menevensem eiusdem pro- vincie episcopos ac venerabilem et religiosum virum fratrem Thomam priorem ecclesie Christi Cantuariensis, inibi eciam per- 136
Strana 137
sonaliter existentes et (f. 107) onus procuracionis iuxta formam hic expressam admittentes, nostros veros et legitimos procurato- res, actores, factores, negociorum gestores et nuncios speciales or- dinamus, facimus et constituimus et ordinat, facit et constituit quemlibet vestrum, dantes et concedentes ac damus et concedimus datque et concedit nostrum quilibet pro nobis ac nominibus nostris nomineque tocius cleri dicte provincie prefatis procurato- ribus nostris potestatem generalem et mandatum speciale inter- essendi et comparendi pro nobis et nostrum quolibet in concilio generali in dicta civitate Pisana ad festum annunciacionis beate Marie virginis proxime futurum, ut dicitur, celebrando aliisve locis et temporibus ad hoc aptis ordinandis et disponendis nostrumque omnium et singulorum in ea parte comparencium, et quorum intererat comparere, absenciam excusandi' et causas absencie huiusmodi in specie, si et quatenus oporteat, allegandi et de veritate earundem in animas nostras iurandi requirendique, consulendi, tractandi, ordinandi, statuendi, consenciendi, cognos- cendi, examinandi, decernendi, discussiendi et finaliter termi- nandi, prout ad nos et quemlibet nostrum attinet, cum omnibus, quorum interest et quos ipsum tangit negocium, in dicto consilio generali et extra, de et super omnibus et singulis negocium uni- onis et extirpacionis scismatis ecclesie Dei dumtaxat et non alias neque ultra concernentibus necnon hiis, que in dicto consilio locisve aut temporibus aliis ad honorem Dei et ecclesie, ad finem unionis predicte dumtaxat et non alias, requiri, consuli, tractari, ordinari, statui, decerni aut consentiri contingat, consenciendi et hiis, que contra ipsam unionem quomodocunque ire noverint, efficaciter contradicendi, et si necesse fuerit, pro nobis omnibus et singulis agendi et defendendi ac crimina et defectus opponendi et obiectis respondendi statusque nostri et cuiuslibet nostrum re- formacionem ac inintegrumrestitucionem beneficiumque absolu- cionis a quibuscunque suspensionis, excommunicacionis et inter- dicti sentenciis ac relaxionem cuiuscunque sequestri in nobis, nostris seu aliquo“, nostrum interpositis, quod absit, seu inter- ponendis petendi et obtinendi, provocandi et appellandi, provoca- tionem et appellacionem notificandi et intimandi ac appellaciones super ipsis petendi et recipiendi earumque causas prosequendi necnon iuramenta de calumpnia et de veritate dicendi et aliud quodcunque genus liciti sacramenti in animas nostras et cuius- libet nostrum, quociens opus fuerit, prestandi et iurandi omnia- que alia et singula faciendi, exercendi et expediendi, que ad effectum et finem dicte unionis fiende necessaria fuerint seu quo- modolibet oportuna, et que, quoad hoc dumtaxat et non ultra, facere possemus et deberemus et aliquis nostrum facere posset et deberet", si personaliter interessemus vel interesset, eciam si man- datum exigant magis speciale, dictosque procuratores nostros adinvicem pro locis et temporibus (f. 107) oportunis et unum vel plures ex se pro aliis ad premissa substituendi et substitucionem seu substituciones huiusmodi revocandi et procuracionis officium 137
sonaliter existentes et (f. 107) onus procuracionis iuxta formam hic expressam admittentes, nostros veros et legitimos procurato- res, actores, factores, negociorum gestores et nuncios speciales or- dinamus, facimus et constituimus et ordinat, facit et constituit quemlibet vestrum, dantes et concedentes ac damus et concedimus datque et concedit nostrum quilibet pro nobis ac nominibus nostris nomineque tocius cleri dicte provincie prefatis procurato- ribus nostris potestatem generalem et mandatum speciale inter- essendi et comparendi pro nobis et nostrum quolibet in concilio generali in dicta civitate Pisana ad festum annunciacionis beate Marie virginis proxime futurum, ut dicitur, celebrando aliisve locis et temporibus ad hoc aptis ordinandis et disponendis nostrumque omnium et singulorum in ea parte comparencium, et quorum intererat comparere, absenciam excusandi' et causas absencie huiusmodi in specie, si et quatenus oporteat, allegandi et de veritate earundem in animas nostras iurandi requirendique, consulendi, tractandi, ordinandi, statuendi, consenciendi, cognos- cendi, examinandi, decernendi, discussiendi et finaliter termi- nandi, prout ad nos et quemlibet nostrum attinet, cum omnibus, quorum interest et quos ipsum tangit negocium, in dicto consilio generali et extra, de et super omnibus et singulis negocium uni- onis et extirpacionis scismatis ecclesie Dei dumtaxat et non alias neque ultra concernentibus necnon hiis, que in dicto consilio locisve aut temporibus aliis ad honorem Dei et ecclesie, ad finem unionis predicte dumtaxat et non alias, requiri, consuli, tractari, ordinari, statui, decerni aut consentiri contingat, consenciendi et hiis, que contra ipsam unionem quomodocunque ire noverint, efficaciter contradicendi, et si necesse fuerit, pro nobis omnibus et singulis agendi et defendendi ac crimina et defectus opponendi et obiectis respondendi statusque nostri et cuiuslibet nostrum re- formacionem ac inintegrumrestitucionem beneficiumque absolu- cionis a quibuscunque suspensionis, excommunicacionis et inter- dicti sentenciis ac relaxionem cuiuscunque sequestri in nobis, nostris seu aliquo“, nostrum interpositis, quod absit, seu inter- ponendis petendi et obtinendi, provocandi et appellandi, provoca- tionem et appellacionem notificandi et intimandi ac appellaciones super ipsis petendi et recipiendi earumque causas prosequendi necnon iuramenta de calumpnia et de veritate dicendi et aliud quodcunque genus liciti sacramenti in animas nostras et cuius- libet nostrum, quociens opus fuerit, prestandi et iurandi omnia- que alia et singula faciendi, exercendi et expediendi, que ad effectum et finem dicte unionis fiende necessaria fuerint seu quo- modolibet oportuna, et que, quoad hoc dumtaxat et non ultra, facere possemus et deberemus et aliquis nostrum facere posset et deberet", si personaliter interessemus vel interesset, eciam si man- datum exigant magis speciale, dictosque procuratores nostros adinvicem pro locis et temporibus (f. 107) oportunis et unum vel plures ex se pro aliis ad premissa substituendi et substitucionem seu substituciones huiusmodi revocandi et procuracionis officium 137
Strana 138
in se reassumendi, quociens et quando eisdem procuratoribus nostris melius videbitur expedire. Et in casu, quo contingat dicto- rum procuratorum nostrorum aliquem seu aliquos morte preve- niri aliosve impediri, quociens in dictis locis et temporibus pote- rit seu poterint premissis interesse, omnimodam potestatem supradictam penes alios vel alium procuratores seu procuratorem huiusmodi interessentes vel interessentem volumus et quilibet nostrum vult in solidum remanere et pro dictis procuratoribus nostris et corum quolibet notario infrascripto, tamquam publice persone vice et nomine omnium et singulorum, quorum interest vel interesse poterit, in hac parte solempniter stipulanti et reci- pienti promisimus et promittimus nos ratum et firmum perpetuo habituros' totum id, et quidquid per dictos procuratores nostros nominibus nostris factum, gestum seu procuratum fuerit in pre- missis vel aliquo premissorum sub ypoteca et obligacione omnium bonorum nostrorum, et exponimus realiter cauciones. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium presen- tes [litteras] nostras aut presens publicum instrumentum feci- mus' fieri et per magistrum Johannem Perche, notarium et registratorem infrascriptum, subscribi et publicari ciusque signi consucti apposicione [muniri]. Et nos Thomas, archiepiscopus, primas et legatus antedictus, nostri privati sigilli aurei ad per- sonales et speciales rogatus omnium dictorum episcoporum, abba- tum, priorum, decanorum, archidiaconorum singulorumque pre- latorum tocius dicte provincie nomine ac de expresso consensu et assensu tocius cleri eiusdem provincie, appensione mandamus et fecimus fideliter communiri. Datum et actum in domo capitu- lari ecclesic Canthuariensis sancti Pauli Londonensis in consilio nostro provinciali inibi celebrato penultimo mensis Januarii anno Domini ab incarnacione ciusdem secundum cursum et com- putacionem ecclesic Anglicane millesimoquadringentesimonono, indictione secunda, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Gregorii divina providencia pape anno ter- cio, presentibus venerabilibus et discretis viris magistris Henrico Ware in legibus licenciato curic Cantuariensis officiali, Ricardo Brinkele utriusque iuris bacculario decano ecclesie beate Marie de artibus Londoniensis. Johanne Bachic canonico Saris[bu- riensi], et aliis quampluribus et diversis viris providis et discre- tis in magna multitudne inibi congregatis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Johannes Parche clericus Lincolniensis diocesis, publi- cus apostolica auctoritate notarius curieque Cantuariensis regi- strarius et ciusdem curie registrorum custos, dictorum procura- torum ordinacioni, factioni et constitucioni eisque postestatem- dacioni et concessioni ac dictorum dominorum constituencium promissioni et caucionis exposicioni necnon ceteris premissis om- nibus et singulis, dum, sicut premittitur, sub anno (f. 108) Do- mini, indictione, pontificatu, mense, die et loco proxime supra declaratis agerentur et fierent, presens personaliter interfui una- 138
in se reassumendi, quociens et quando eisdem procuratoribus nostris melius videbitur expedire. Et in casu, quo contingat dicto- rum procuratorum nostrorum aliquem seu aliquos morte preve- niri aliosve impediri, quociens in dictis locis et temporibus pote- rit seu poterint premissis interesse, omnimodam potestatem supradictam penes alios vel alium procuratores seu procuratorem huiusmodi interessentes vel interessentem volumus et quilibet nostrum vult in solidum remanere et pro dictis procuratoribus nostris et corum quolibet notario infrascripto, tamquam publice persone vice et nomine omnium et singulorum, quorum interest vel interesse poterit, in hac parte solempniter stipulanti et reci- pienti promisimus et promittimus nos ratum et firmum perpetuo habituros' totum id, et quidquid per dictos procuratores nostros nominibus nostris factum, gestum seu procuratum fuerit in pre- missis vel aliquo premissorum sub ypoteca et obligacione omnium bonorum nostrorum, et exponimus realiter cauciones. In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium presen- tes [litteras] nostras aut presens publicum instrumentum feci- mus' fieri et per magistrum Johannem Perche, notarium et registratorem infrascriptum, subscribi et publicari ciusque signi consucti apposicione [muniri]. Et nos Thomas, archiepiscopus, primas et legatus antedictus, nostri privati sigilli aurei ad per- sonales et speciales rogatus omnium dictorum episcoporum, abba- tum, priorum, decanorum, archidiaconorum singulorumque pre- latorum tocius dicte provincie nomine ac de expresso consensu et assensu tocius cleri eiusdem provincie, appensione mandamus et fecimus fideliter communiri. Datum et actum in domo capitu- lari ecclesic Canthuariensis sancti Pauli Londonensis in consilio nostro provinciali inibi celebrato penultimo mensis Januarii anno Domini ab incarnacione ciusdem secundum cursum et com- putacionem ecclesic Anglicane millesimoquadringentesimonono, indictione secunda, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Gregorii divina providencia pape anno ter- cio, presentibus venerabilibus et discretis viris magistris Henrico Ware in legibus licenciato curic Cantuariensis officiali, Ricardo Brinkele utriusque iuris bacculario decano ecclesie beate Marie de artibus Londoniensis. Johanne Bachic canonico Saris[bu- riensi], et aliis quampluribus et diversis viris providis et discre- tis in magna multitudne inibi congregatis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Johannes Parche clericus Lincolniensis diocesis, publi- cus apostolica auctoritate notarius curieque Cantuariensis regi- strarius et ciusdem curie registrorum custos, dictorum procura- torum ordinacioni, factioni et constitucioni eisque postestatem- dacioni et concessioni ac dictorum dominorum constituencium promissioni et caucionis exposicioni necnon ceteris premissis om- nibus et singulis, dum, sicut premittitur, sub anno (f. 108) Do- mini, indictione, pontificatu, mense, die et loco proxime supra declaratis agerentur et fierent, presens personaliter interfui una- 138
Strana 139
cum testibus antedictis eaque omnia et singula sic fieri vidi et audivi et aliunde multipliciter occupatus per alium scribi feci publi- cavi et in hanc publicam formam redegi, manu propria mei hic subscribendo et subscripsi ac signum meum consuetum presen- tibus apponendo apposui unacum appensione dicti sigilli aurei in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum, ad hoc per dictos dominos constituentes rogatus et instanter requi- situs, et constat michi eidem notario de verbis „et promittimus“, que supra quadragesimam lineam in capite presencium compu- tando interlinealiter scripta, quod fieri feci et approbo, et eciam constat michi „reformacionem“ supra XXX lineam a capite pre- sencium computando interlincaliter scriptum. 1 Hs.: Thome. 2 Hs.: promissione. 3 Hs.: continuetur. 4 Hs.: ex- peditoris. 5 Hs.: accusandi. s IIs.: aliquis. 7 Ils.: debet. 8 Hs.: habi- turum. 9 1s.: exinde. 79. Der Kardinal von Saluzzo schickt seinen Sekretär magister Johannes Guardi an König Martin von Aragon mit einem Antwortschreiben (dem die Abschrift eines Brieses an Be- nedikt XIII. eingefügt ist) und mit Nachrichten aus Eng- land, Deutschland, Ungarn usw. Pisa, 31. Januar 1409. CRD. Martin 7 n. 1309. Orig. Pap. 20X20 cm. Auf der Rückseite: Adresse und Siegelspuren nebst dem Vermerk: del cardenal de Saluçis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, humili recommendacione premissa: Vestre serenitati regraciari non valeo de cordiali et sincera affectione quam erga me vestra regia sublimitas semper habuit et incessanter habere dinoscitur, prout per effectum continue ostendit, quod vobis retribuere dignetur Altissimus qui est omnium retributor, et michi tantam graciam prestare quod vestre regie maiestati servire valeam in futurum, prout ferventi animo cupio et desidero toto posse. Ceterum, illu- strissime princeps, domini mei cardinales hic in Pisis existentes, qui cum magna exultacione vestras litteras receperunt, iteratis vicibus vestre serenitati rescribunt et copiam litterarumi quas domino nostro pape transmittunt in litteris quas vestre sublimi- tati rescribunt interseruerunt ad plenum, vobis toto conatu sup- plicantes, quatenus factum unionis et reintegracionis ecclesie sancte Dei semper usque ad optatum finem et scismatis extir- pacionem specialiter habere dignemini recomissum. Hoc enim vestra multum interest tam racione persone vestre qui semper sincerum et pium zelum ad ecclesie predicte reintegracionem et scismatis extirpacionem habuistis et habetis, quam eciam pro- genitorum vestrorum qui semper fuerunt ecclesie sancte Dei carissimi filii ac magni et ferventissimi zelatores et ipsius pre- cipui deffensores, necnon eciam racione regis et regni Sicilie pre- clari. Omnia vero nova que hic habemus de Anglia, Alamannia, 139
cum testibus antedictis eaque omnia et singula sic fieri vidi et audivi et aliunde multipliciter occupatus per alium scribi feci publi- cavi et in hanc publicam formam redegi, manu propria mei hic subscribendo et subscripsi ac signum meum consuetum presen- tibus apponendo apposui unacum appensione dicti sigilli aurei in fidem et testimonium omnium et singulorum premissorum, ad hoc per dictos dominos constituentes rogatus et instanter requi- situs, et constat michi eidem notario de verbis „et promittimus“, que supra quadragesimam lineam in capite presencium compu- tando interlinealiter scripta, quod fieri feci et approbo, et eciam constat michi „reformacionem“ supra XXX lineam a capite pre- sencium computando interlincaliter scriptum. 1 Hs.: Thome. 2 Hs.: promissione. 3 Hs.: continuetur. 4 Hs.: ex- peditoris. 5 Hs.: accusandi. s IIs.: aliquis. 7 Ils.: debet. 8 Hs.: habi- turum. 9 1s.: exinde. 79. Der Kardinal von Saluzzo schickt seinen Sekretär magister Johannes Guardi an König Martin von Aragon mit einem Antwortschreiben (dem die Abschrift eines Brieses an Be- nedikt XIII. eingefügt ist) und mit Nachrichten aus Eng- land, Deutschland, Ungarn usw. Pisa, 31. Januar 1409. CRD. Martin 7 n. 1309. Orig. Pap. 20X20 cm. Auf der Rückseite: Adresse und Siegelspuren nebst dem Vermerk: del cardenal de Saluçis. Serenissime princeps et domine mi metuendissime, humili recommendacione premissa: Vestre serenitati regraciari non valeo de cordiali et sincera affectione quam erga me vestra regia sublimitas semper habuit et incessanter habere dinoscitur, prout per effectum continue ostendit, quod vobis retribuere dignetur Altissimus qui est omnium retributor, et michi tantam graciam prestare quod vestre regie maiestati servire valeam in futurum, prout ferventi animo cupio et desidero toto posse. Ceterum, illu- strissime princeps, domini mei cardinales hic in Pisis existentes, qui cum magna exultacione vestras litteras receperunt, iteratis vicibus vestre serenitati rescribunt et copiam litterarumi quas domino nostro pape transmittunt in litteris quas vestre sublimi- tati rescribunt interseruerunt ad plenum, vobis toto conatu sup- plicantes, quatenus factum unionis et reintegracionis ecclesie sancte Dei semper usque ad optatum finem et scismatis extir- pacionem specialiter habere dignemini recomissum. Hoc enim vestra multum interest tam racione persone vestre qui semper sincerum et pium zelum ad ecclesie predicte reintegracionem et scismatis extirpacionem habuistis et habetis, quam eciam pro- genitorum vestrorum qui semper fuerunt ecclesie sancte Dei carissimi filii ac magni et ferventissimi zelatores et ipsius pre- cipui deffensores, necnon eciam racione regis et regni Sicilie pre- clari. Omnia vero nova que hic habemus de Anglia, Alamannia, 139
Strana 140
Ongaria, Boemia et aliis diversis partibus magister Johannes Guardi secretarius meus presencium exhibitor plene poterit vestre serenitati explicare, et copias aliquarum litterarum hic noviter transmissarum ostendere poterit vestre regie maiestati, quam felicem et incolumem cum perhempni gloria triumphali conservet et dirigat Altissimus ad errorum scismatis extirpacionem et cele- rem ac salutiferam ecclesic unionem per longissima temporum intervalla. Scriptum Pisis ultimo Januarii. totus vester A (madeus) cardinalis Saluciarum. „Redemptor noster“ vom 25. Jan. 1409, Mansi XXVII 207—212. 80. Rektor und Universität zu Krakau teilen den Kardinälen mit, daßt sie deren zur Beilegung der Kirchenspaltung ergrif- fenen Mastregeln billigen, bei Behinderung des Bischofs Peter von Krakau aber das nach Pisa berufene Konzil nicht bo- schicken können. Krakau, den 1. Februar [1409]. V. f. 114—115; V. 4171 f. 34—33; O. 111 f. 116—117; T. f. 119—120. Vgl. unten n. 98, 109. Reverendissimis in Christo patribus dominis sacrosancte Ro- mane ecclesie cardinalibus, sacroque collegio eorundem reveren- ter presentetur. Patres in Christo reverendissimi, fidei catholice zclantissimi professores, columpne ecclesie sancte Dei Christi sponse, inspec- tis litteris paternitatum vestrarum nobis per vos directis et per valentissimum et egregium decretorum doctorem Jeronimum" earundem vestrarum paternitatum disertissimum2 oratorem, quem, ut decuit, ad nos venientem reverenter recepimus, lega- cionibus vestris nobis expositis, videmus, qualiter zelo accensi fidei accepistis fortissimam armaturam contra insidias diaboli, ut etxingwere tela nequissima igne plena, quibus a triginta annis (f. 114') et amplius didicit Christianorum corda scandalo scissionis tunice inconsutilis Christi crudeliter plagare, suffulti mediatoris Dei et hominum presidio, valeatis, qui utique, etsi hactenus di- repcionem sancte matris ecclesic dissimulans videbatur quasi faciem suam abscondere, exurget tamen ad inferendum inimicos suos in posteriora, ctsi, si non se correxcrint, in obprobrium sempiternum, atque dicimus armaturam re vera viam, iuribus et racionibus quasi quibusdam electis lapidibus stratam et muni- tam viam, convocandi consilium generale, cuius fructus tanto, Deo duce, patebit uberior, quanto consiliorum evidenter appa- reat dampnosior diswetudo. Sperandum est enim indubic, quod, pace primum universali ecclesie restituta, fastus presidencium compescatur [in] futurum malis salubrius et curatur tam magnis quam prius utiliter consulatur.3 Et quidem aut velint noster et Benedictus, adversarius eius, contendentes de papatu, interesse vocati canonice non erit difficultas, aut nolint vel alter eorum obicem posuerit sive consilia per se convocando adhuc, nichilo- 140
Ongaria, Boemia et aliis diversis partibus magister Johannes Guardi secretarius meus presencium exhibitor plene poterit vestre serenitati explicare, et copias aliquarum litterarum hic noviter transmissarum ostendere poterit vestre regie maiestati, quam felicem et incolumem cum perhempni gloria triumphali conservet et dirigat Altissimus ad errorum scismatis extirpacionem et cele- rem ac salutiferam ecclesic unionem per longissima temporum intervalla. Scriptum Pisis ultimo Januarii. totus vester A (madeus) cardinalis Saluciarum. „Redemptor noster“ vom 25. Jan. 1409, Mansi XXVII 207—212. 80. Rektor und Universität zu Krakau teilen den Kardinälen mit, daßt sie deren zur Beilegung der Kirchenspaltung ergrif- fenen Mastregeln billigen, bei Behinderung des Bischofs Peter von Krakau aber das nach Pisa berufene Konzil nicht bo- schicken können. Krakau, den 1. Februar [1409]. V. f. 114—115; V. 4171 f. 34—33; O. 111 f. 116—117; T. f. 119—120. Vgl. unten n. 98, 109. Reverendissimis in Christo patribus dominis sacrosancte Ro- mane ecclesie cardinalibus, sacroque collegio eorundem reveren- ter presentetur. Patres in Christo reverendissimi, fidei catholice zclantissimi professores, columpne ecclesie sancte Dei Christi sponse, inspec- tis litteris paternitatum vestrarum nobis per vos directis et per valentissimum et egregium decretorum doctorem Jeronimum" earundem vestrarum paternitatum disertissimum2 oratorem, quem, ut decuit, ad nos venientem reverenter recepimus, lega- cionibus vestris nobis expositis, videmus, qualiter zelo accensi fidei accepistis fortissimam armaturam contra insidias diaboli, ut etxingwere tela nequissima igne plena, quibus a triginta annis (f. 114') et amplius didicit Christianorum corda scandalo scissionis tunice inconsutilis Christi crudeliter plagare, suffulti mediatoris Dei et hominum presidio, valeatis, qui utique, etsi hactenus di- repcionem sancte matris ecclesic dissimulans videbatur quasi faciem suam abscondere, exurget tamen ad inferendum inimicos suos in posteriora, ctsi, si non se correxcrint, in obprobrium sempiternum, atque dicimus armaturam re vera viam, iuribus et racionibus quasi quibusdam electis lapidibus stratam et muni- tam viam, convocandi consilium generale, cuius fructus tanto, Deo duce, patebit uberior, quanto consiliorum evidenter appa- reat dampnosior diswetudo. Sperandum est enim indubic, quod, pace primum universali ecclesie restituta, fastus presidencium compescatur [in] futurum malis salubrius et curatur tam magnis quam prius utiliter consulatur.3 Et quidem aut velint noster et Benedictus, adversarius eius, contendentes de papatu, interesse vocati canonice non erit difficultas, aut nolint vel alter eorum obicem posuerit sive consilia per se convocando adhuc, nichilo- 140
Strana 141
minus estote fortes in prelio pugnantes contra astucias Sathane, quibus a principiis ruine sue conatur unionem rescindere et modis omnibus perturbare. Nam neuter ipsorum, partem admi- nistracionis sue convocando, pacem dabit ecclesie nec‘ sic dare potest. Propter quod concilii convocacio ad vos tamquam inme- diatos spectat et spectare debet et sane, si resistit alter illorum, per consilium compelli potest, ut cedat in casu, quo circumscripto divino miraculo non potest tam convenienter per alium modum quam per hunc salus esse populi, et maneat distractio ecclesie. crescat exempli pernicies ex persona utriusque contendentis. Compelletur autem requisitus uterque vel alter aut cedat. Si cedit, procedit consilium. Si discenciat [!] aut non venerit, legi- time requisitus, et causa non sit iusta, qua evidenter constat, quod, ut pacificetur universalis ecclesia et integretur scissura, non curat, ymmo impugnat, restat, ut uterque, si parti sue per se incumbat nec iudicio universalis ecclesie se summittat, sed pro posse unionem sanctam, ne fiat, impediat, cum quo notorio cri- mine scandalisante totum orbem lacerat, et pertinax sit tali per- tinacia, que propter nutricionem antiqui scismatis transit in here- sim, ammoveri possit. Laudantes itaque factum vestrarum pa- ternitatum propositum, rogamus per viscera misericordie Dei nostri, quatenus amore illius, qui in saguine [!] sui testamenti fecit vos regnum et sacerdotes Dei patris, inceptum (f. 115) vestrum et nostrum desiderium perducere dignemini ad effectum. De mittendis autem nostris oratoribus ad diem consilii per vestras paternitates deputatam, petimus excusari pro eo, quod reverendissimus pater dominus Petrus episcopus Cracoviensis, pater [!] studii nostri et cancellarius, iuris utriusque doctor, pro nunc moram trahat in partibus Ytalie ad hunc finem utique, ut credimus, quod vestris paternitatibus in salubri proposito adhe- reat et assistat. Dominus igitur Deus, qui cepit in vobis opus bonum, perficere dignetur, summotis obstaculis quibuscunque. Datum Cracovie prima die mensis Februarii convocacione facta sub debita obediencia omnium doctorum et magistrorum regen- cium tunc in civitate residencium supradicta. Vestrarum paternitatum humiles devoti oratores rector et universitas studii Cracoviensis generalis. 1 Vgl. zu ihm unten Anhang I, F. 2 Hs.: disertissimi. 3 Die ganze Stelle verderbt. 4 Hs.: nec ut. 81. Ulrich von Jungingen, Hochmeister des Deutschen Ordens, billigt die von den Kardinälen zur Beilegung der Kirchen- spaltung getanen Schritte, und beglaubigt den Ordensbruder Peter von Wormditt als Gesandten bei dem nach Pisa be- rufenen Konzil. Marienburg, den 5. Februar 1409. V. f. 108'—109; V. 4171 f. 29—29'; O. 111 f. 109—109'; T. f. 112. P. von Wormditt erscheint unter dem 17. April 1409 in der Teil- nehmerliste des Konzils. Mansi XXVII 342. 141
minus estote fortes in prelio pugnantes contra astucias Sathane, quibus a principiis ruine sue conatur unionem rescindere et modis omnibus perturbare. Nam neuter ipsorum, partem admi- nistracionis sue convocando, pacem dabit ecclesie nec‘ sic dare potest. Propter quod concilii convocacio ad vos tamquam inme- diatos spectat et spectare debet et sane, si resistit alter illorum, per consilium compelli potest, ut cedat in casu, quo circumscripto divino miraculo non potest tam convenienter per alium modum quam per hunc salus esse populi, et maneat distractio ecclesie. crescat exempli pernicies ex persona utriusque contendentis. Compelletur autem requisitus uterque vel alter aut cedat. Si cedit, procedit consilium. Si discenciat [!] aut non venerit, legi- time requisitus, et causa non sit iusta, qua evidenter constat, quod, ut pacificetur universalis ecclesia et integretur scissura, non curat, ymmo impugnat, restat, ut uterque, si parti sue per se incumbat nec iudicio universalis ecclesie se summittat, sed pro posse unionem sanctam, ne fiat, impediat, cum quo notorio cri- mine scandalisante totum orbem lacerat, et pertinax sit tali per- tinacia, que propter nutricionem antiqui scismatis transit in here- sim, ammoveri possit. Laudantes itaque factum vestrarum pa- ternitatum propositum, rogamus per viscera misericordie Dei nostri, quatenus amore illius, qui in saguine [!] sui testamenti fecit vos regnum et sacerdotes Dei patris, inceptum (f. 115) vestrum et nostrum desiderium perducere dignemini ad effectum. De mittendis autem nostris oratoribus ad diem consilii per vestras paternitates deputatam, petimus excusari pro eo, quod reverendissimus pater dominus Petrus episcopus Cracoviensis, pater [!] studii nostri et cancellarius, iuris utriusque doctor, pro nunc moram trahat in partibus Ytalie ad hunc finem utique, ut credimus, quod vestris paternitatibus in salubri proposito adhe- reat et assistat. Dominus igitur Deus, qui cepit in vobis opus bonum, perficere dignetur, summotis obstaculis quibuscunque. Datum Cracovie prima die mensis Februarii convocacione facta sub debita obediencia omnium doctorum et magistrorum regen- cium tunc in civitate residencium supradicta. Vestrarum paternitatum humiles devoti oratores rector et universitas studii Cracoviensis generalis. 1 Vgl. zu ihm unten Anhang I, F. 2 Hs.: disertissimi. 3 Die ganze Stelle verderbt. 4 Hs.: nec ut. 81. Ulrich von Jungingen, Hochmeister des Deutschen Ordens, billigt die von den Kardinälen zur Beilegung der Kirchen- spaltung getanen Schritte, und beglaubigt den Ordensbruder Peter von Wormditt als Gesandten bei dem nach Pisa be- rufenen Konzil. Marienburg, den 5. Februar 1409. V. f. 108'—109; V. 4171 f. 29—29'; O. 111 f. 109—109'; T. f. 112. P. von Wormditt erscheint unter dem 17. April 1409 in der Teil- nehmerliste des Konzils. Mansi XXVII 342. 141
Strana 142
Reverendissimis in Christo patribus et metuendissimis do- minis dominis episcopis, presbiteris let diaconis] sacrosancte Romane ecclesie, sacro[que] venerabilium dominorum cardina- lium collegio cum summa reverencial [presentetur]. Humilima [!] recommendacione cum obsequosa iugiter pre- missa voluntate, reverendissimi patres et domini graciosissimi, orthodoxe fidei constantissimi defensores, ne archa unica et unice electa, sacrosancta mater ecclesia, agitata inter cathaclismos exundantis diluvii [?]2 presentis antiquati et perditissimi scisma- tis, deficiat, sed in montibus tutissimis, montibus, inquam, sanctis in petra Christo solidatis, ab huiusmodi anxietatibus et concus- sionibus salva conquiescat, gubernacula desiderate provisionis apposuistis viam generalis consilii iustissimam, omnes imposture heretice et erroris occasiones, scismatis suberrores, excisivam, eligendo, ad cuius prosecucionem venerabilem virum dominum Johannem Abetzier, prepositum Warmiensem, decretorum doctorem vestrarumque reverendissimarum paternitatum orato- rem, cum certis litteris et ipsius causas et motiva continentibus universalis consilii, ut decuit, accepimus reverenter. Attendentes ergo equissima inductiva, quibus (f. 109) vestre paternitates reve- rendissime arma Dei et iusticie, uti constantes pugiles, contra emulos sperate unionis tam felici proposito induistis per cuncta placita,3 gratificamus ac plurimum laude digna commendamus, fiducia vero accepta sancte caritatis rursus exhortantes vestras paternitates, ne fatigemini animis vestris deficientes relictisque penitus, que retro fuerunt nutritiva scismatis, ad anteriora, vasa tam salubria Spiritu sancto inspirata, extendatis unionis sanctis- sima effectiva, scientes vos esse debere athletas ex fortissimis Israel et ad bella catholica doctissimos excubantes ad lectulum Salomonis tenereque manibus gladios cautissime defensionis propter timores nocturnos huius deterrimi scismatis, habentes et turrim David munitissimam cum clippeis [!] appendentibus sanc- torum patrum auctoritatibus vallatam, quibus vestrarum paternita- tum adversarii contradicere non valebunt. Eapropter ad vestras paternitates dirigimus honorabilem et religiosum fratrem Petrum de Wormedith, procuratorem ordinis nostri et negociorum gesto- rem generalem et in presenti causa et hac vice nostrum nuncium et specialem oratorem, ut nostri nomine et vice loco consilii ipsi- que consilio interesse, ubi et quando vestris paternitatibus expe- diens visum fucrit ac oportunum, processibus et ordinacionibus vestris efficaciter adhereat et assistat pro negocio unionis felici- ter terminando cundemque vestris paternitatibus humiliter recommendantes, ut in causis et negociis nos nostrumque ordi- nem concernentibus, ubi et quando necesse fuerit, eidem gra- ciose et favorabiliter assistatis. Insuper prelatos nostri dominii iuxta vota paternitatum vestrarum diligenter admonuimus et sol- licitavimus, ut ad dictum consilium per se vel procuratores suos ad hoc mandatum habentes sufficiens vadant ad prefatum opus sanctissimum feliciter consumandum, non dubitantes ea singulos 142
Reverendissimis in Christo patribus et metuendissimis do- minis dominis episcopis, presbiteris let diaconis] sacrosancte Romane ecclesie, sacro[que] venerabilium dominorum cardina- lium collegio cum summa reverencial [presentetur]. Humilima [!] recommendacione cum obsequosa iugiter pre- missa voluntate, reverendissimi patres et domini graciosissimi, orthodoxe fidei constantissimi defensores, ne archa unica et unice electa, sacrosancta mater ecclesia, agitata inter cathaclismos exundantis diluvii [?]2 presentis antiquati et perditissimi scisma- tis, deficiat, sed in montibus tutissimis, montibus, inquam, sanctis in petra Christo solidatis, ab huiusmodi anxietatibus et concus- sionibus salva conquiescat, gubernacula desiderate provisionis apposuistis viam generalis consilii iustissimam, omnes imposture heretice et erroris occasiones, scismatis suberrores, excisivam, eligendo, ad cuius prosecucionem venerabilem virum dominum Johannem Abetzier, prepositum Warmiensem, decretorum doctorem vestrarumque reverendissimarum paternitatum orato- rem, cum certis litteris et ipsius causas et motiva continentibus universalis consilii, ut decuit, accepimus reverenter. Attendentes ergo equissima inductiva, quibus (f. 109) vestre paternitates reve- rendissime arma Dei et iusticie, uti constantes pugiles, contra emulos sperate unionis tam felici proposito induistis per cuncta placita,3 gratificamus ac plurimum laude digna commendamus, fiducia vero accepta sancte caritatis rursus exhortantes vestras paternitates, ne fatigemini animis vestris deficientes relictisque penitus, que retro fuerunt nutritiva scismatis, ad anteriora, vasa tam salubria Spiritu sancto inspirata, extendatis unionis sanctis- sima effectiva, scientes vos esse debere athletas ex fortissimis Israel et ad bella catholica doctissimos excubantes ad lectulum Salomonis tenereque manibus gladios cautissime defensionis propter timores nocturnos huius deterrimi scismatis, habentes et turrim David munitissimam cum clippeis [!] appendentibus sanc- torum patrum auctoritatibus vallatam, quibus vestrarum paternita- tum adversarii contradicere non valebunt. Eapropter ad vestras paternitates dirigimus honorabilem et religiosum fratrem Petrum de Wormedith, procuratorem ordinis nostri et negociorum gesto- rem generalem et in presenti causa et hac vice nostrum nuncium et specialem oratorem, ut nostri nomine et vice loco consilii ipsi- que consilio interesse, ubi et quando vestris paternitatibus expe- diens visum fucrit ac oportunum, processibus et ordinacionibus vestris efficaciter adhereat et assistat pro negocio unionis felici- ter terminando cundemque vestris paternitatibus humiliter recommendantes, ut in causis et negociis nos nostrumque ordi- nem concernentibus, ubi et quando necesse fuerit, eidem gra- ciose et favorabiliter assistatis. Insuper prelatos nostri dominii iuxta vota paternitatum vestrarum diligenter admonuimus et sol- licitavimus, ut ad dictum consilium per se vel procuratores suos ad hoc mandatum habentes sufficiens vadant ad prefatum opus sanctissimum feliciter consumandum, non dubitantes ea singulos 142
Strana 143
facturos, ad que aliarum ecclesiarum prelati catholici sunt astricti. Personas reverendissimarum paternitatum vestrarum Altissimi gracia incolumes conservare et ad opus inceptum mise- ricorditer dirigere dignetur sibi ad honorem ac menbris [!] sue sancte ecclesie, cunctis Christicolis, ad exultacionem et salutem. Datum in castro Marienborg, quinta die mensis Februarii anno Domini MCCCC nono. Frater Ulricus de Iungingen ordinis beate Marie Theotoni- corum Jerusalemitane magister generalis. 1 Hs.: nach reverencia das dort nicht hingehörige diaconis. 2 Hs.: dilicari. 3 Hs.: cunta placite. 82. Papst Gregor XII. übersendet dem Erzbischof Johann von Neapel den gegen die abgefallenen Kardinäle erlassenen Prozeſ und befiehlt ihm, denselben im Königreich Neapel bekannt zu machen. Rimini, den 5. Februar 1409. V. f. 326; O. 111 f. 318'; V. 4171 f. 165; T. f. 332. Venerabili fratri archiepiscopo Neapolitano. Gregorius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri Johanni, archiepiscopo Neapolitano, salutem et apostolicam bene- dictionem. Mittimus tibi presentibus alligatum processum per nos auctoritate apostolica iuxta1 Dei iusticiam factum contra illos ini- quitatis filios olim sancte Romane ecclesie cardinales, qui contra nos et eandem ecclesiam, matrem suam, superbie cornua erexe- runt et sub colore unionis, quam impediverunt, satagant destru- ere domum Dei, fraternitati tue per apostolica scripta mandan- tes, ut processum ipsum per omnes partes regni debeas publi- care et exhortari quoscumque ad debitam observanciam conten- torum (f. 326') in ipso, quam tum ipse studeas per te et tuos suf- fraganeos integre observari. Datum Arimini Non. Februarii pon- tificatus nostri anno tercio. Jo. de Strata. 1 IIs.: iusto. 83. Die Stadt Genua gewährt auf 15 Monate allen geistlichen und weltlichen Personen, welche in der Absicht, das nach Pisa berufene Konzil zu besuchen, genuesisches Gebiet be- rühren, ihren Schutz und befreit sie und ihre Habe von allen Abgaben. Genua, den 6. Februar 1409. V. f. 294—295; V. 4171 f. 145'—146; O. 111 f. 297—297'; T. f. 301. Clemencia nostri redemptoris Jesu Christi, antequam ad Patris dexteram permansurus celos ascenderet, apostolicis et ami- cis suis quasi quadam disposicione testamentaria in terris pacem dedit pacemque reliquit sub hiis verbis: „Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis“ 1 sic eos in unitatis et pacis vinculo adu- 143
facturos, ad que aliarum ecclesiarum prelati catholici sunt astricti. Personas reverendissimarum paternitatum vestrarum Altissimi gracia incolumes conservare et ad opus inceptum mise- ricorditer dirigere dignetur sibi ad honorem ac menbris [!] sue sancte ecclesie, cunctis Christicolis, ad exultacionem et salutem. Datum in castro Marienborg, quinta die mensis Februarii anno Domini MCCCC nono. Frater Ulricus de Iungingen ordinis beate Marie Theotoni- corum Jerusalemitane magister generalis. 1 Hs.: nach reverencia das dort nicht hingehörige diaconis. 2 Hs.: dilicari. 3 Hs.: cunta placite. 82. Papst Gregor XII. übersendet dem Erzbischof Johann von Neapel den gegen die abgefallenen Kardinäle erlassenen Prozeſ und befiehlt ihm, denselben im Königreich Neapel bekannt zu machen. Rimini, den 5. Februar 1409. V. f. 326; O. 111 f. 318'; V. 4171 f. 165; T. f. 332. Venerabili fratri archiepiscopo Neapolitano. Gregorius episcopus servus servorum Dei venerabili fratri Johanni, archiepiscopo Neapolitano, salutem et apostolicam bene- dictionem. Mittimus tibi presentibus alligatum processum per nos auctoritate apostolica iuxta1 Dei iusticiam factum contra illos ini- quitatis filios olim sancte Romane ecclesie cardinales, qui contra nos et eandem ecclesiam, matrem suam, superbie cornua erexe- runt et sub colore unionis, quam impediverunt, satagant destru- ere domum Dei, fraternitati tue per apostolica scripta mandan- tes, ut processum ipsum per omnes partes regni debeas publi- care et exhortari quoscumque ad debitam observanciam conten- torum (f. 326') in ipso, quam tum ipse studeas per te et tuos suf- fraganeos integre observari. Datum Arimini Non. Februarii pon- tificatus nostri anno tercio. Jo. de Strata. 1 IIs.: iusto. 83. Die Stadt Genua gewährt auf 15 Monate allen geistlichen und weltlichen Personen, welche in der Absicht, das nach Pisa berufene Konzil zu besuchen, genuesisches Gebiet be- rühren, ihren Schutz und befreit sie und ihre Habe von allen Abgaben. Genua, den 6. Februar 1409. V. f. 294—295; V. 4171 f. 145'—146; O. 111 f. 297—297'; T. f. 301. Clemencia nostri redemptoris Jesu Christi, antequam ad Patris dexteram permansurus celos ascenderet, apostolicis et ami- cis suis quasi quadam disposicione testamentaria in terris pacem dedit pacemque reliquit sub hiis verbis: „Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis“ 1 sic eos in unitatis et pacis vinculo adu- 143
Strana 144
nando. Sed proprius sanctam catholicam ecclesiam, cuius verus et unicus sponsus existit, unicam et stabilem in ara crucis sui preciosissimi cruoris perfusione fundavit, que Petri navicula figu- rative nuncupatur et que, licet procellosis maris fluctibus et rabi- dis ventorum turbinibus ac variis tempestatum anfractibus per- sepe fluctuaverit nuncque proch dolor in alto mundi pelago suis quasi penitus fractis et conquassatis anchoris, unica dumtaxat excepta, fluctuet, nequaquam tamen submergi potest, quia fortis anchora fidei triplicissime solidata2 ipsam in adversis et procello- sis maris clacionibus et tempestatum turbinibus firmiter resistens ad tranquillum salutis portum temporis amenitate grataque aura supervenientibus deducere non formidat, maxime cum nunc sanc- tissimus in Christo pater et dominus dominus Benedictus XIII ac reverendissimi in Christo patres et domini domini sancte Romane ecclesie cardinales, nonnulli patriarche, primates, archiepiscopi, episcopi, abbates aliique ecclesiarum prclati et ecclesiastice per- sone ac nonnulli alii tam ecclesiastici quam seculares ad generale concilium in civitate Pisana die vicesmaquinta instantis (f. 294°) mensis Marcii super unione et reintegracione ac pace danda ecclesie sancte Dei celebrandum de diversis mundi partibus dispo- suerint et parati sint accedere et nonnulli per terras et districtus Januenses tam eundo, stando quam redeundo, dum tamen secure et libere possint transitum facere, sunt parati cunctique Christi- fideles et ipsius caractare [!] insigniti ad tam pium, tam salubre et tam desideratissimum bonum debeant anhelare et cunctos ad tam sacrum concilium scismatis ecclesic predicte extirpativum ac unionis pacis et reintegracionis ciusdem, ut pie et firmiter credi- tur, reintegrativum et consolidativum venientes et venire volentes corumque nuncios et ambasiatores ac quascumque alias personas, cuiuscumque status, gradus, ordinis vel condicionis aut preemi- nencie fucrint, quilibet verus et fidelis catholicus cciam debeat in sinu dilectionis et caritatis protegere ac cciam confovere sic et taliter, quod omnimoda libertas ac securitas non tantum eidem concilio faventibus sed cciam adversantibus plenissime tribuatur ac cciam prestoletur: idcirco nos Guillermus de Meduliono [!], locumtenens illustris et mangnifici domini gubernatoris Januensis etc., concilium duodecim antianorum et officium provisionis com- munis et civitatis Janue, premissa in pectoris archana revolventes et iusto equitatis liberamine considerantes, insuper et precipue attendentes, quod serenissimus Christianissimus princeps dominus Karolus, Dei gracia Francorum rex, dominus supremus et capud tocius dominacionis et potestatis Januensis, tam sincere, tam dili- genter, tam ferventer ab adolescencia sua indesinenter laboravit, ut truculentissima vorago tam horrendi, tam nephandissimi et de- testabilis ac execrabilis scismatis de Dei ccclesia radicitus pelle- retur taliter, quod unionis et pacis tranquillitas in ipsa Dei eccle- sia valeret suboriri in perpetua duracione permansura, prefato sanctissimo domino domino Benedicto XIII suisque legatis, amba- siatoribus (f. 295) et nunciis ac omnibus secum venientibus seu venire 144
nando. Sed proprius sanctam catholicam ecclesiam, cuius verus et unicus sponsus existit, unicam et stabilem in ara crucis sui preciosissimi cruoris perfusione fundavit, que Petri navicula figu- rative nuncupatur et que, licet procellosis maris fluctibus et rabi- dis ventorum turbinibus ac variis tempestatum anfractibus per- sepe fluctuaverit nuncque proch dolor in alto mundi pelago suis quasi penitus fractis et conquassatis anchoris, unica dumtaxat excepta, fluctuet, nequaquam tamen submergi potest, quia fortis anchora fidei triplicissime solidata2 ipsam in adversis et procello- sis maris clacionibus et tempestatum turbinibus firmiter resistens ad tranquillum salutis portum temporis amenitate grataque aura supervenientibus deducere non formidat, maxime cum nunc sanc- tissimus in Christo pater et dominus dominus Benedictus XIII ac reverendissimi in Christo patres et domini domini sancte Romane ecclesie cardinales, nonnulli patriarche, primates, archiepiscopi, episcopi, abbates aliique ecclesiarum prclati et ecclesiastice per- sone ac nonnulli alii tam ecclesiastici quam seculares ad generale concilium in civitate Pisana die vicesmaquinta instantis (f. 294°) mensis Marcii super unione et reintegracione ac pace danda ecclesie sancte Dei celebrandum de diversis mundi partibus dispo- suerint et parati sint accedere et nonnulli per terras et districtus Januenses tam eundo, stando quam redeundo, dum tamen secure et libere possint transitum facere, sunt parati cunctique Christi- fideles et ipsius caractare [!] insigniti ad tam pium, tam salubre et tam desideratissimum bonum debeant anhelare et cunctos ad tam sacrum concilium scismatis ecclesic predicte extirpativum ac unionis pacis et reintegracionis ciusdem, ut pie et firmiter credi- tur, reintegrativum et consolidativum venientes et venire volentes corumque nuncios et ambasiatores ac quascumque alias personas, cuiuscumque status, gradus, ordinis vel condicionis aut preemi- nencie fucrint, quilibet verus et fidelis catholicus cciam debeat in sinu dilectionis et caritatis protegere ac cciam confovere sic et taliter, quod omnimoda libertas ac securitas non tantum eidem concilio faventibus sed cciam adversantibus plenissime tribuatur ac cciam prestoletur: idcirco nos Guillermus de Meduliono [!], locumtenens illustris et mangnifici domini gubernatoris Januensis etc., concilium duodecim antianorum et officium provisionis com- munis et civitatis Janue, premissa in pectoris archana revolventes et iusto equitatis liberamine considerantes, insuper et precipue attendentes, quod serenissimus Christianissimus princeps dominus Karolus, Dei gracia Francorum rex, dominus supremus et capud tocius dominacionis et potestatis Januensis, tam sincere, tam dili- genter, tam ferventer ab adolescencia sua indesinenter laboravit, ut truculentissima vorago tam horrendi, tam nephandissimi et de- testabilis ac execrabilis scismatis de Dei ccclesia radicitus pelle- retur taliter, quod unionis et pacis tranquillitas in ipsa Dei eccle- sia valeret suboriri in perpetua duracione permansura, prefato sanctissimo domino domino Benedicto XIII suisque legatis, amba- siatoribus (f. 295) et nunciis ac omnibus secum venientibus seu venire 144
Strana 145
volentibus et tam coniunctim quam divisim aut separatim sequen- tibus ac eciam reverendissimis in Christo patribus et dominis dominis sancte Romane ecclesie cardinalibus ipsiusque domini sanctissimi domini Benedicti XIII ac predictorum dominorum car- dinalium et curie ipsius et ipsorum officiariis et familiaribus eorumque comitive necnon omnibus et singulis prelatis et personis ecclesiasticis, patriarchis, primatibus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, capitulis et ceteris singularibus personis ecclesiasticis, cuiuscumque condicionis existant et quocumque nomine nuncupentur, et generaliter omnibus et singulis aliis tam ecclesiasticis quam secularibus, cuiuscumque status, gradus, ordi- nis, preeminencie et condicionis existant, ad dictum concilium venientibus veniendi, eundi, standi, redeundi, passandi, repassandi tam die quam de nocte et tam per mare quam per terram ac fluminum et passagiorum discursus ac dominia, quocumque nomine nuncupentur, tam coniunctim quam divisim transire volentibus et per intervallorum tempora tam eundo quam rede- undo et eciam stando transitum et moram facientibus semel et pluries cum ipsorum et cuiuslibet eorum gentibus et familiaribus armatis vel non armatis, cum tanto et qualicumque numero fue- rint, eciam cum eorum et cuiuslibet eorum equitariis, navigiis, rebus, arnesiis et bonis aliis quibuscumque, quocumque nomine nuncupentur et quocumque valore existant, iter, transitum, moram et reditum liberos et securos per totum dominium et districtum Januensem tam per terram quam per mare, in quacumque mundi parte fuerit, absque aliquo impedimento reali vel personali modo aliquo inferendo sive inferri paciendo et absque ulla solucione pedagii, oneris vel gabelle seu alterius cuiuscumque redibencie imposite vel imponende plenarie et efficaciter concedimus et da- mus. Et eciam favore desideratissime unionis (f. 2951) presentem concessionem ad omnes et singulos mercatores extendi volumus, dum tamen gabellas, dacias, pedagia et quecumque alia onera solvi consueta de eorum propriis mercanciis, et que predictorum dominorum non fuerint seu ad usum eorum deputate, realiter sol- vant sive conveniant, ut est hactenus per ripariam seu districtum Januensem fieri consuetum, mandantes omnibus et singulis rectori- bus, potestatibus et officialibus nostris, et quicumque illi sunt et sub quovis nomine censeantur, ac omnibus et singulis subditis nostris, ubicumque morentur et existant, ne prefatis supra desig- natis et nominatis aut alicui ipsorum molestiam inferant seu iacturam aut quoquomodo inferri paciantur, ymmo ipsos benigne suscipiant cum omnimoda libertate et securitate, ut superius est expressum, hiis tamen condicionibus adiectis, quod presens con- cessio, securitas et salvusconductus non extendatur ad aliquos exules vel bannitos regios et communis Januensis, valituris presen- tibus hinc ad menses quindecim proxime venturos. Datum Janue millesimo CCCC nono, die VI Februarii. Masimus de Judicibus, notarius et cancellarius. 1 Jo. 14, 27. 2 Hs.: soliata. 10 145
volentibus et tam coniunctim quam divisim aut separatim sequen- tibus ac eciam reverendissimis in Christo patribus et dominis dominis sancte Romane ecclesie cardinalibus ipsiusque domini sanctissimi domini Benedicti XIII ac predictorum dominorum car- dinalium et curie ipsius et ipsorum officiariis et familiaribus eorumque comitive necnon omnibus et singulis prelatis et personis ecclesiasticis, patriarchis, primatibus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, capitulis et ceteris singularibus personis ecclesiasticis, cuiuscumque condicionis existant et quocumque nomine nuncupentur, et generaliter omnibus et singulis aliis tam ecclesiasticis quam secularibus, cuiuscumque status, gradus, ordi- nis, preeminencie et condicionis existant, ad dictum concilium venientibus veniendi, eundi, standi, redeundi, passandi, repassandi tam die quam de nocte et tam per mare quam per terram ac fluminum et passagiorum discursus ac dominia, quocumque nomine nuncupentur, tam coniunctim quam divisim transire volentibus et per intervallorum tempora tam eundo quam rede- undo et eciam stando transitum et moram facientibus semel et pluries cum ipsorum et cuiuslibet eorum gentibus et familiaribus armatis vel non armatis, cum tanto et qualicumque numero fue- rint, eciam cum eorum et cuiuslibet eorum equitariis, navigiis, rebus, arnesiis et bonis aliis quibuscumque, quocumque nomine nuncupentur et quocumque valore existant, iter, transitum, moram et reditum liberos et securos per totum dominium et districtum Januensem tam per terram quam per mare, in quacumque mundi parte fuerit, absque aliquo impedimento reali vel personali modo aliquo inferendo sive inferri paciendo et absque ulla solucione pedagii, oneris vel gabelle seu alterius cuiuscumque redibencie imposite vel imponende plenarie et efficaciter concedimus et da- mus. Et eciam favore desideratissime unionis (f. 2951) presentem concessionem ad omnes et singulos mercatores extendi volumus, dum tamen gabellas, dacias, pedagia et quecumque alia onera solvi consueta de eorum propriis mercanciis, et que predictorum dominorum non fuerint seu ad usum eorum deputate, realiter sol- vant sive conveniant, ut est hactenus per ripariam seu districtum Januensem fieri consuetum, mandantes omnibus et singulis rectori- bus, potestatibus et officialibus nostris, et quicumque illi sunt et sub quovis nomine censeantur, ac omnibus et singulis subditis nostris, ubicumque morentur et existant, ne prefatis supra desig- natis et nominatis aut alicui ipsorum molestiam inferant seu iacturam aut quoquomodo inferri paciantur, ymmo ipsos benigne suscipiant cum omnimoda libertate et securitate, ut superius est expressum, hiis tamen condicionibus adiectis, quod presens con- cessio, securitas et salvusconductus non extendatur ad aliquos exules vel bannitos regios et communis Januensis, valituris presen- tibus hinc ad menses quindecim proxime venturos. Datum Janue millesimo CCCC nono, die VI Februarii. Masimus de Judicibus, notarius et cancellarius. 1 Jo. 14, 27. 2 Hs.: soliata. 10 145
Strana 146
84. Die Stadt Genua bittet den Papst Benedikt XIII., an dem nach Pisa berufenen Konzil teilzunehmen, und übersendet ihm zugleich einen Geleitbrief. Genua, den 6. Februar 1409. V. f. 308'—309; V. 4171 f. 153'; O. 111 f. 303'; T. f. 314. Sanctissimo ac beatissimo in Christo patri et domino domino Benedicto divina favente clemencia sacrosancte Romane ac uni- versalis ecclesie dignissimo summo pontifici. Sanctissime ac beatissime pater et domine: Accepte continen- cie plenitudo sanctitatis eiusdem semper querentis pacem in Christifidelibus, quos iam mangnis decursis temporibus in eccle- sia sancta Dei exorta contencio tenuit lacescitos [!], in cordibus nostris inserta peperit fidem, beningnitatem, mansuetudinem et clemenciam in populis et gentibus et maxime mentis [!] adver- sariis in tantum, quod ad eum scilicet pacis finem, ad quem eadem sanctitas pervenire nitebatur, ipsi cciam velle (f. 309) pervenire credebantur, ad quos priores patres nostri et predecessores prin- cipes nunquam attingere potuerunt, et quam voluntatem eorum. dum in locis ordinatis et sub ordinibus et constitucionibus hinc inde conventis exequi peteretur, inventum est ita in cordibus corum radicaturam' duriciem et inveteratam esse maliciam, que taliter superhabundavit in eis, quod spretis fide, promissionibus, votis, iuramentis et aliis extrinsecus' prestitis per cosdem, que sunt signa voluntatis interne, dum cadem sanctitas esset et in locis et sub fide constitucionibus et ordinibus per eandem deditis constituta, parata in gentibus et populis diu ab eis concupitam pacis plenitudinem procurare, ipsorum adversariorum pertinax et abhorrenda nequicia mutari non potuit, sed magis et magis in peccatis suis obstinata resedit. Et in quibus quidem locis adhuc remanserunt reliquie sanctitatis vestre sine capite, pacis tran- quillitatem in ipsis Christifidelibus procurantes. Et cum morbo sint adhibenda remedia, quociens invalescit, et quod macula ipsa per lavachrum reiteratum tollatur, que per assumptum non potuit aboleri, eidem sanctitati humiliter supplicamus, quatenus de sui innata clemencia dignetur velud capud ipsis reliquiis sic coniun- gere et cum ipsis statutis loco et tempore pro danda pace ipsis Christifidelibus personaliter interesse. Et ad preparandas vias sanctitatis eiusdem et in eius gloriosum adventum nos humiles servi sui exponimus fidem nostram et ultra, quidquid nostra pos- sibilitas obtinet, et cuius nostre fidei erga eandem testimonium per- hibet salvus noster conductus liber presentibus alligatus, eidem in- terim humiliter supplicantes, ut votis servorum suorum acquiescat non ad insufficienciam demerita seu ad alias causas eorum, sed ad copiam sue beningnitatis et fontem sue misericordie se con- vertat, dimissis et oblitis aliis quibuscumque. Datum Janue MCCCCIX die sexta Februarii. Premisse sanctitatis humiles et devoti Guillermus de Medio- lano, miles locumtenens illustris et magni domini domini regii 146
84. Die Stadt Genua bittet den Papst Benedikt XIII., an dem nach Pisa berufenen Konzil teilzunehmen, und übersendet ihm zugleich einen Geleitbrief. Genua, den 6. Februar 1409. V. f. 308'—309; V. 4171 f. 153'; O. 111 f. 303'; T. f. 314. Sanctissimo ac beatissimo in Christo patri et domino domino Benedicto divina favente clemencia sacrosancte Romane ac uni- versalis ecclesie dignissimo summo pontifici. Sanctissime ac beatissime pater et domine: Accepte continen- cie plenitudo sanctitatis eiusdem semper querentis pacem in Christifidelibus, quos iam mangnis decursis temporibus in eccle- sia sancta Dei exorta contencio tenuit lacescitos [!], in cordibus nostris inserta peperit fidem, beningnitatem, mansuetudinem et clemenciam in populis et gentibus et maxime mentis [!] adver- sariis in tantum, quod ad eum scilicet pacis finem, ad quem eadem sanctitas pervenire nitebatur, ipsi cciam velle (f. 309) pervenire credebantur, ad quos priores patres nostri et predecessores prin- cipes nunquam attingere potuerunt, et quam voluntatem eorum. dum in locis ordinatis et sub ordinibus et constitucionibus hinc inde conventis exequi peteretur, inventum est ita in cordibus corum radicaturam' duriciem et inveteratam esse maliciam, que taliter superhabundavit in eis, quod spretis fide, promissionibus, votis, iuramentis et aliis extrinsecus' prestitis per cosdem, que sunt signa voluntatis interne, dum cadem sanctitas esset et in locis et sub fide constitucionibus et ordinibus per eandem deditis constituta, parata in gentibus et populis diu ab eis concupitam pacis plenitudinem procurare, ipsorum adversariorum pertinax et abhorrenda nequicia mutari non potuit, sed magis et magis in peccatis suis obstinata resedit. Et in quibus quidem locis adhuc remanserunt reliquie sanctitatis vestre sine capite, pacis tran- quillitatem in ipsis Christifidelibus procurantes. Et cum morbo sint adhibenda remedia, quociens invalescit, et quod macula ipsa per lavachrum reiteratum tollatur, que per assumptum non potuit aboleri, eidem sanctitati humiliter supplicamus, quatenus de sui innata clemencia dignetur velud capud ipsis reliquiis sic coniun- gere et cum ipsis statutis loco et tempore pro danda pace ipsis Christifidelibus personaliter interesse. Et ad preparandas vias sanctitatis eiusdem et in eius gloriosum adventum nos humiles servi sui exponimus fidem nostram et ultra, quidquid nostra pos- sibilitas obtinet, et cuius nostre fidei erga eandem testimonium per- hibet salvus noster conductus liber presentibus alligatus, eidem in- terim humiliter supplicantes, ut votis servorum suorum acquiescat non ad insufficienciam demerita seu ad alias causas eorum, sed ad copiam sue beningnitatis et fontem sue misericordie se con- vertat, dimissis et oblitis aliis quibuscumque. Datum Janue MCCCCIX die sexta Februarii. Premisse sanctitatis humiles et devoti Guillermus de Medio- lano, miles locumtenens illustris et magni domini domini regii 146
Strana 147
gubernatoris Januensis etc., consiliarii antianorum et officium provisionis communis civitatis Januensis. Masinus [!] de Judicibus notarius, cancellarius. Copia litterarum Januensium. 1 Hs.: radicatura. 2 extrinsecis. 85. König Johann von Portugal und Algarve teilt den Kar- dinälen mit, daſt er Gesandte zum Konzil nach Pisa senden werde; er ermahnt sie zu gerechtem Vorgehen, da nur so die Einheit der Kirche wiederhergestellt werden könne. V. f. 98'—99; O. 111 f. 95—95'; V. 4171 f. 18'—19; T. f. 98—98°. Sacro venerandoque collegio reverendissimorum in Christo patrum et dominorum sacrosancte Romane ecclesie cardinalium. Reverendissimi patres et domini ac amici karissimi: Johan- nes Dei gracia regnorum Portugalie et Alguarbii rex se ipsum ad vota ac desiderata unionis principia finem prestare optatum. Patres boni, vestras litteras magnifici vestri consilii manibus vene- rabilis et religiosi viri Nicolai prioris ordinis sancti sepulchri apud Iherosolimam [!I vestra caritas nos noverit recepisse. Quibus autem alia multa iam nobis alias recensita, que acta sunt scisma- tis, ut pacem impediret ecclesie, intelleximus ad plenum, ex qui- bus satis ut ecclesie filius doluimus cum pudore, quasi eodem iure nostro olim ut Rachel pulcherrima nunc lacrimabili obtecta caligine data est inimicis nostris in obprobrium et derisum. In- tuemur tamen hoc meritis accidisse peccatorum, nam et divina ulcione percussa [?] effusa est contensio super principes et errare nos fecit iustus iudex in invio et non in via.1 Apponit namque iniquitatem super iniquitates nostras,2 ut forte proch dolor non videamus iusticiam eius. Quid vero, precelsi patres, aliud extime- tur, nescimus, cum de illo, de cuius vita humili, morum honestate mirabili orbis testabatur universus, celsus fructus, speculator et Moyses populi Christiani, nunc sit, ut fertis, oblitus penitus creatoris sui et, defluentibus ad mentis oculos carnis honoribus, secus factus ut curvus, que carnis sunt, sapit,3 non valens in sublime humanos erigere vultus. Hoc nempe est, quod dicitur, quod ex merito subdictorum [!] depravatur vita prelatorum nec semper pastores ecclesie dantur secundum Dei arbitrium sed secundum quod nostra merita poscunt. Consideramus preterea, honestissimi domini, ex prefatis vestre excellencie litteris salubre ac laudabile propositum de danda pace Christi- fidelibus ex tanto scandulo [!] et dandis viis et modis a iure patri- busque approbatis et specialiter via generalis consilii, ad id nos et nostrorum regnorum convocantes prelatos. Quam siquidem viam ac propositum commendantes prefatos fecimus convocari prelatos, de quorum consilio et assensu mittere intendimus amba- siatores nostros‘ plenius ad consilium super omnibus informatos, 10* 147
gubernatoris Januensis etc., consiliarii antianorum et officium provisionis communis civitatis Januensis. Masinus [!] de Judicibus notarius, cancellarius. Copia litterarum Januensium. 1 Hs.: radicatura. 2 extrinsecis. 85. König Johann von Portugal und Algarve teilt den Kar- dinälen mit, daſt er Gesandte zum Konzil nach Pisa senden werde; er ermahnt sie zu gerechtem Vorgehen, da nur so die Einheit der Kirche wiederhergestellt werden könne. V. f. 98'—99; O. 111 f. 95—95'; V. 4171 f. 18'—19; T. f. 98—98°. Sacro venerandoque collegio reverendissimorum in Christo patrum et dominorum sacrosancte Romane ecclesie cardinalium. Reverendissimi patres et domini ac amici karissimi: Johan- nes Dei gracia regnorum Portugalie et Alguarbii rex se ipsum ad vota ac desiderata unionis principia finem prestare optatum. Patres boni, vestras litteras magnifici vestri consilii manibus vene- rabilis et religiosi viri Nicolai prioris ordinis sancti sepulchri apud Iherosolimam [!I vestra caritas nos noverit recepisse. Quibus autem alia multa iam nobis alias recensita, que acta sunt scisma- tis, ut pacem impediret ecclesie, intelleximus ad plenum, ex qui- bus satis ut ecclesie filius doluimus cum pudore, quasi eodem iure nostro olim ut Rachel pulcherrima nunc lacrimabili obtecta caligine data est inimicis nostris in obprobrium et derisum. In- tuemur tamen hoc meritis accidisse peccatorum, nam et divina ulcione percussa [?] effusa est contensio super principes et errare nos fecit iustus iudex in invio et non in via.1 Apponit namque iniquitatem super iniquitates nostras,2 ut forte proch dolor non videamus iusticiam eius. Quid vero, precelsi patres, aliud extime- tur, nescimus, cum de illo, de cuius vita humili, morum honestate mirabili orbis testabatur universus, celsus fructus, speculator et Moyses populi Christiani, nunc sit, ut fertis, oblitus penitus creatoris sui et, defluentibus ad mentis oculos carnis honoribus, secus factus ut curvus, que carnis sunt, sapit,3 non valens in sublime humanos erigere vultus. Hoc nempe est, quod dicitur, quod ex merito subdictorum [!] depravatur vita prelatorum nec semper pastores ecclesie dantur secundum Dei arbitrium sed secundum quod nostra merita poscunt. Consideramus preterea, honestissimi domini, ex prefatis vestre excellencie litteris salubre ac laudabile propositum de danda pace Christi- fidelibus ex tanto scandulo [!] et dandis viis et modis a iure patri- busque approbatis et specialiter via generalis consilii, ad id nos et nostrorum regnorum convocantes prelatos. Quam siquidem viam ac propositum commendantes prefatos fecimus convocari prelatos, de quorum consilio et assensu mittere intendimus amba- siatores nostros‘ plenius ad consilium super omnibus informatos, 10* 147
Strana 148
per quos super obediencia aliisque omnibus, pro quibus per dic- tum priorem extitimus requisiti, eidem sacro consilio aperire intendimus intencionem nostram. Quos, tametsi propter termini brevitatem nimiam ad idem accedere non contingat, quod verisi- militer speratur, quasi iuxta finem mensis Novembris vestris receptis litteris ac eisdem convocatis, quod prius non potuit quam ad medium mensis Januarii et hodie facta de mittendo extiterit conclusio, merito convenit excusari. Ceterum, (f. 99) prestantissimi domini, quia scriptum est, quod vix sic in bono peraguntur exitu, que non sunt iusto inchoata inicio, idcirco vestras petimus ac requirimus celsitudines, quatenus in tanto negocio, Deum haben- tes pre oculis et ab eo prece humili requirentes consilium, nichil vendicet odium aut preces [aut] indignacio, sed, quod possit beata unio hoc tantummodo pertingatur.5 Sic namque Deus principium, quia ipse sua pietate ad finem optatum perducet pium funda- mentum. Aliter gesta pro pace discordiam et pro unione multipli- cem, quod absit, divisionem ministrabunt. Si autem, ut pacis filii, Christum imitemini,“ sequamini et humilem eo actore, quo duce tranquilitatem [!] habebitis repromissam, quam sua pietate lar- giatur ipse pacis auctor ad laudem et exaltacionem fidci et ccclesic sue sancte. Datum apud nostram Elborensem civitatem sub nostris nomine et sigillo die undecima mensis Februarii anno Domini mil- lesimoquadringentesimooctavo. El Rey. 1 Vgl. Psal. 106, 40. 2 Psal. 68, 28. 3 Vgl. Rom. 8, 5. 4 Siehe unten n. 112. Auch erscheinen: Johannes Alfonsi de Brito et Aluarus Alfonsi Nogueira. Vat. Reg. 339 f. 19. 5 Procuratur? Hs.: pertinetur. 6 Hs.: mittere? (Die Stelle ist sehr verderbt.) 86. Benedikt XIII. teilt den (Avignoneser) Kardinälen Guido von Präneste, Nikolaus von Albano, Johann von Ostia, Peter von Frascali, Amadeus an S. Maria nova und Peter an S. An- gelo (senior) mit, daßt er auf Beschluß seines Perpignaner Konzils zugunsten der kirdhlichen Einigung an Gregor XII., an die beiden in Pisa vereinigten Kardinalgruppen und in einige Gegenden Italiens Gesandte schicken wolle, für die er gleichzeitig um Ausstellung eines Geleitbriefes bittet. Per- pignan, den 11. Februar 1409. V. f. 163; O. f. 51; V. 4171 f. 68'—69; O. 111 f. 164; T. f. 165. Venerabilibus fratribus Guidoni Penestrino, Nicolao Albanensi, Johanni Ostiensi et Petro Tusculano episcopis et dilectis filiis Petro tituli sancte Susanne presbitero et Amadeo sancte Marie nove et Petro sancti Angeli diaconis cardinalibus. Benedictus episcopus servus servorum Dei venerabilibus fra- tribus Guidoni Penestrino, Nicolao Albanensi, Johanni Ostiensi et Petro Tusculano episcopis et dilectis filiis Petro tituli sancte Su- sanne presbitero et Amedeo sancte Marie nove et Petro sancti An- 148
per quos super obediencia aliisque omnibus, pro quibus per dic- tum priorem extitimus requisiti, eidem sacro consilio aperire intendimus intencionem nostram. Quos, tametsi propter termini brevitatem nimiam ad idem accedere non contingat, quod verisi- militer speratur, quasi iuxta finem mensis Novembris vestris receptis litteris ac eisdem convocatis, quod prius non potuit quam ad medium mensis Januarii et hodie facta de mittendo extiterit conclusio, merito convenit excusari. Ceterum, (f. 99) prestantissimi domini, quia scriptum est, quod vix sic in bono peraguntur exitu, que non sunt iusto inchoata inicio, idcirco vestras petimus ac requirimus celsitudines, quatenus in tanto negocio, Deum haben- tes pre oculis et ab eo prece humili requirentes consilium, nichil vendicet odium aut preces [aut] indignacio, sed, quod possit beata unio hoc tantummodo pertingatur.5 Sic namque Deus principium, quia ipse sua pietate ad finem optatum perducet pium funda- mentum. Aliter gesta pro pace discordiam et pro unione multipli- cem, quod absit, divisionem ministrabunt. Si autem, ut pacis filii, Christum imitemini,“ sequamini et humilem eo actore, quo duce tranquilitatem [!] habebitis repromissam, quam sua pietate lar- giatur ipse pacis auctor ad laudem et exaltacionem fidci et ccclesic sue sancte. Datum apud nostram Elborensem civitatem sub nostris nomine et sigillo die undecima mensis Februarii anno Domini mil- lesimoquadringentesimooctavo. El Rey. 1 Vgl. Psal. 106, 40. 2 Psal. 68, 28. 3 Vgl. Rom. 8, 5. 4 Siehe unten n. 112. Auch erscheinen: Johannes Alfonsi de Brito et Aluarus Alfonsi Nogueira. Vat. Reg. 339 f. 19. 5 Procuratur? Hs.: pertinetur. 6 Hs.: mittere? (Die Stelle ist sehr verderbt.) 86. Benedikt XIII. teilt den (Avignoneser) Kardinälen Guido von Präneste, Nikolaus von Albano, Johann von Ostia, Peter von Frascali, Amadeus an S. Maria nova und Peter an S. An- gelo (senior) mit, daßt er auf Beschluß seines Perpignaner Konzils zugunsten der kirdhlichen Einigung an Gregor XII., an die beiden in Pisa vereinigten Kardinalgruppen und in einige Gegenden Italiens Gesandte schicken wolle, für die er gleichzeitig um Ausstellung eines Geleitbriefes bittet. Per- pignan, den 11. Februar 1409. V. f. 163; O. f. 51; V. 4171 f. 68'—69; O. 111 f. 164; T. f. 165. Venerabilibus fratribus Guidoni Penestrino, Nicolao Albanensi, Johanni Ostiensi et Petro Tusculano episcopis et dilectis filiis Petro tituli sancte Susanne presbitero et Amadeo sancte Marie nove et Petro sancti Angeli diaconis cardinalibus. Benedictus episcopus servus servorum Dei venerabilibus fra- tribus Guidoni Penestrino, Nicolao Albanensi, Johanni Ostiensi et Petro Tusculano episcopis et dilectis filiis Petro tituli sancte Su- sanne presbitero et Amedeo sancte Marie nove et Petro sancti An- 148
Strana 149
geli diaconis cardinalibus salutem et apostolicam benedictionem. Cum pro celeri et efficaci execucione eorum, que pro obtinenda feliciter unione in ecclesia sancta Dei in hoc sacro generali con- cilio, quod, gracia nobis assistente divina, presencialiter celebra- mus, per nos conclusa sunt, nostros ad vos et illos, qui Pisis ma- nentes pro (f. 163') cardinalibus se gerunt, necnon ad Angelum, dictum Corario, qui se facit Gregorium appellari, et illos, qui apud ipsum se cardinales pretendunt, ac aliquas partes Italie solempnes nuncios, habita cum venerabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus deliberacione et prefato approbante concilio, proposuerimus destinare, idcirco circumspec- tionem vestram hortamur in Domino ipsam in cuius affectibus requirentes, quatenus, auditis dilectis filiis Hugone Claperii priore sancti Maximini ordinis Predicatorum, et Johanne de Burgis' scriptore litterarum apostolicarum, familiaribus nostris, presen- cium exhibitoribus vel eorum altero, quos pro habendo salvocon- ductu dictis nunciis per nos mittendis necessario ad vos venire iussimus, de securo conductu in forma, quam prefati Hugo et Jo- hannes seu eorum alter vobis explicabunt, aut ampliori predictis nunciis provideatis et per alios, ad quos spectabit, procuretis, quantum in vobis fuerit, efficaciter provideri taliter, quod pre- fati nuncii sine impedimento aliquo possint, auctore Domino, sin- gula itineris sui loca transire, stare et redire vosque de promp- titudine devocionis ad bonum huiusmodi unionis dignis valeatis in Domino laudibus commendari. Datum Perpiniani Elnensis diocesis III Idus Februarii pontificatus nostri anno quintodecimo. 1 Joh. de Burgis erhielt am 1. Juni 1409 in Prata von Gregor XII. den Geleitbrief für sieben Gesandte Benedikts. Siehe Schmitz, in Röm. Quartalschr. 1894, S. 23. 87. Benedikt XIII. erbittet von den in Pisa weilenden Römischen Kardinälen für seine Gesandten, die er an Gregor XII., nach Pisa und in andere Gegenden Italiens zu schicken beabsich- tigt, einen Geleitbrief. Perpignan, den 11. Februar 1409. V. f. 163'—164; O. f. 52; V. 4171 f. 69; O. 111 f. 164'—165; T. f. 165'—166. Universis, qui pro cardinalibus se gerentes olim Angelo Co- rario, dicto Gregorio, adheserunt nunc Pisis manentibus. Benedictus episcopus servus servorum Dei universis, qui pro cardinalibus se gerentes olim Angelo Corario, dicto Gregorio, ad- heserunt nunc Pisis manentibus pacis et unionis affectum. Cum pro celeri et efficaci execucione eorum, que pro obtinenda feli- citer unione in ecclesia sancta Dei in hoc sacro generali consilio, quod gracia nobis, ut tenemus, assistente divina, presencialiter celebramus, per nos clausai sunt, ad venerabiles fratres nostros cardinales? (f. 164) Pisis manentes et vos ac ad Angelum, dictum Corarium, qui se facit appellari Gregorium, et illos, qui apud 149
geli diaconis cardinalibus salutem et apostolicam benedictionem. Cum pro celeri et efficaci execucione eorum, que pro obtinenda feliciter unione in ecclesia sancta Dei in hoc sacro generali con- cilio, quod, gracia nobis assistente divina, presencialiter celebra- mus, per nos conclusa sunt, nostros ad vos et illos, qui Pisis ma- nentes pro (f. 163') cardinalibus se gerunt, necnon ad Angelum, dictum Corario, qui se facit Gregorium appellari, et illos, qui apud ipsum se cardinales pretendunt, ac aliquas partes Italie solempnes nuncios, habita cum venerabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus deliberacione et prefato approbante concilio, proposuerimus destinare, idcirco circumspec- tionem vestram hortamur in Domino ipsam in cuius affectibus requirentes, quatenus, auditis dilectis filiis Hugone Claperii priore sancti Maximini ordinis Predicatorum, et Johanne de Burgis' scriptore litterarum apostolicarum, familiaribus nostris, presen- cium exhibitoribus vel eorum altero, quos pro habendo salvocon- ductu dictis nunciis per nos mittendis necessario ad vos venire iussimus, de securo conductu in forma, quam prefati Hugo et Jo- hannes seu eorum alter vobis explicabunt, aut ampliori predictis nunciis provideatis et per alios, ad quos spectabit, procuretis, quantum in vobis fuerit, efficaciter provideri taliter, quod pre- fati nuncii sine impedimento aliquo possint, auctore Domino, sin- gula itineris sui loca transire, stare et redire vosque de promp- titudine devocionis ad bonum huiusmodi unionis dignis valeatis in Domino laudibus commendari. Datum Perpiniani Elnensis diocesis III Idus Februarii pontificatus nostri anno quintodecimo. 1 Joh. de Burgis erhielt am 1. Juni 1409 in Prata von Gregor XII. den Geleitbrief für sieben Gesandte Benedikts. Siehe Schmitz, in Röm. Quartalschr. 1894, S. 23. 87. Benedikt XIII. erbittet von den in Pisa weilenden Römischen Kardinälen für seine Gesandten, die er an Gregor XII., nach Pisa und in andere Gegenden Italiens zu schicken beabsich- tigt, einen Geleitbrief. Perpignan, den 11. Februar 1409. V. f. 163'—164; O. f. 52; V. 4171 f. 69; O. 111 f. 164'—165; T. f. 165'—166. Universis, qui pro cardinalibus se gerentes olim Angelo Co- rario, dicto Gregorio, adheserunt nunc Pisis manentibus. Benedictus episcopus servus servorum Dei universis, qui pro cardinalibus se gerentes olim Angelo Corario, dicto Gregorio, ad- heserunt nunc Pisis manentibus pacis et unionis affectum. Cum pro celeri et efficaci execucione eorum, que pro obtinenda feli- citer unione in ecclesia sancta Dei in hoc sacro generali consilio, quod gracia nobis, ut tenemus, assistente divina, presencialiter celebramus, per nos clausai sunt, ad venerabiles fratres nostros cardinales? (f. 164) Pisis manentes et vos ac ad Angelum, dictum Corarium, qui se facit appellari Gregorium, et illos, qui apud 149
Strana 150
eum se cardinales appellant, ac nonnullas Italie partes de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium, concilio prefato approbante, consilio nostros solempnes nuncios proposuerimus absque more dispendio destinare, idcirco pro obtinendo conductu in plenissima forma nunciis per nos mittendis necessario dilectos filios Hugonem Claperii priorem sancti Maximini ordinis Pre- dicatorum, et Johannem de Burgis litterarum apostolicarum scriptorem, familiares nostros ad vestram et aliorum iussimus venire presenciam. Vos igitur requirimus et' hortamur, quatenus, auditis ipsis veld altero ipsorum, prefatis nunciis nostris destinan- dis, ut predicitur, de' securo conductu in forma plenissima, sicut a vobis dicti Hugo et Johannes vel ipsorum alter pecierint, veli- tis, quantum in vobis fucrit, providere et procurare provideri, taliter quod nuncii ipsi possint, Deo auctore, libere et secure absque impedimento aliquo ad vos ct alios predictos venire, stare et redire singulaque itineris sui loca transire. Datum Perpiniani Elnensis diocesis tercio Idus Februarii pontificatus nostri anno quintodecimo. 1 O.: conclusa. 2 V. figt hinzu: vacat. An dieser Stelle hatten in der Urschrift die Namen der Kardinäle gestanden. 3 Aus O. hinzuge- fügt. 4 O.: aut. 5 So O.; V.: et. 88. Abt Raymund und der Konvent von Cluny erteilen dem Kanonisten Bruder Robert Eschandesola Vollmacht für das von den Kardinälen nach Pisa berufene Konzil. Cluny, den 15. Februar 1409. V. f. 118; V. 4171 f. 38; O. 111 f. 121—121'. Universis presentes litteras inspecturis frater Raymundus, miseracione divina ecclesic Cluniacensis minister humilis, totusque eiusdem loci conventus salutem in Domino. Notum facimus, quod nos venerabilem et carissimum fratrem nostrum dominum Rober- tum Eschandesola decretorum doctorem, priorem domus nostre elemosinarium, presencium exhibitorem, vicarium et procuratorem nostrum specialem facimus, constituimus et eciam ordinamus, vide- licet ad conveniendum et comparendum in civitate Pisana pro nobis et nomine nostro in consilio generali universalis (f. 1185) ecclesic, Domino concedente, celebraturo et tenturo [l] vicesima- quinta die Marcii proxime futuri et aliis diebus sequentibus, et quociens opus crit, super extirpacione pestiferi scismatis, quod diu proch dolor! sponsam Christi maculavit, et ad deliberandum cum aliis dominis prelatis et personis ecclesiasticis, que in dicto consilio generali intererunt, de et super hiis, propter que fuimus mandati, et ad prebendum consilium et consensum pro nobis et vice nostra ac nostri ordinis ordinandumque, faciendum, peragen- dum et approbandum et acceptandum omnia, que fuerint in consilio ordinata, et alia faciendum, que, si nos personaliter adessemus, faceremus et facere deberemus, sicud eidem vicario et procuratori 150
eum se cardinales appellant, ac nonnullas Italie partes de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium, concilio prefato approbante, consilio nostros solempnes nuncios proposuerimus absque more dispendio destinare, idcirco pro obtinendo conductu in plenissima forma nunciis per nos mittendis necessario dilectos filios Hugonem Claperii priorem sancti Maximini ordinis Pre- dicatorum, et Johannem de Burgis litterarum apostolicarum scriptorem, familiares nostros ad vestram et aliorum iussimus venire presenciam. Vos igitur requirimus et' hortamur, quatenus, auditis ipsis veld altero ipsorum, prefatis nunciis nostris destinan- dis, ut predicitur, de' securo conductu in forma plenissima, sicut a vobis dicti Hugo et Johannes vel ipsorum alter pecierint, veli- tis, quantum in vobis fucrit, providere et procurare provideri, taliter quod nuncii ipsi possint, Deo auctore, libere et secure absque impedimento aliquo ad vos ct alios predictos venire, stare et redire singulaque itineris sui loca transire. Datum Perpiniani Elnensis diocesis tercio Idus Februarii pontificatus nostri anno quintodecimo. 1 O.: conclusa. 2 V. figt hinzu: vacat. An dieser Stelle hatten in der Urschrift die Namen der Kardinäle gestanden. 3 Aus O. hinzuge- fügt. 4 O.: aut. 5 So O.; V.: et. 88. Abt Raymund und der Konvent von Cluny erteilen dem Kanonisten Bruder Robert Eschandesola Vollmacht für das von den Kardinälen nach Pisa berufene Konzil. Cluny, den 15. Februar 1409. V. f. 118; V. 4171 f. 38; O. 111 f. 121—121'. Universis presentes litteras inspecturis frater Raymundus, miseracione divina ecclesic Cluniacensis minister humilis, totusque eiusdem loci conventus salutem in Domino. Notum facimus, quod nos venerabilem et carissimum fratrem nostrum dominum Rober- tum Eschandesola decretorum doctorem, priorem domus nostre elemosinarium, presencium exhibitorem, vicarium et procuratorem nostrum specialem facimus, constituimus et eciam ordinamus, vide- licet ad conveniendum et comparendum in civitate Pisana pro nobis et nomine nostro in consilio generali universalis (f. 1185) ecclesic, Domino concedente, celebraturo et tenturo [l] vicesima- quinta die Marcii proxime futuri et aliis diebus sequentibus, et quociens opus crit, super extirpacione pestiferi scismatis, quod diu proch dolor! sponsam Christi maculavit, et ad deliberandum cum aliis dominis prelatis et personis ecclesiasticis, que in dicto consilio generali intererunt, de et super hiis, propter que fuimus mandati, et ad prebendum consilium et consensum pro nobis et vice nostra ac nostri ordinis ordinandumque, faciendum, peragen- dum et approbandum et acceptandum omnia, que fuerint in consilio ordinata, et alia faciendum, que, si nos personaliter adessemus, faceremus et facere deberemus, sicud eidem vicario et procuratori 150
Strana 151
nostro videbitur expedire, necnon, si necesse fuerit ad allegandum causas et impedimenta, propter que in dicto consilio personaliter non possimus interesse, promittentes bona fide nos ratum, gratum et firmum habituros, quidquid per dictum vicarium et procurato- rem nostrum in premissis et ea tangentibus actum factumve fuerit seu alias procuratum, et hec omnibus, quorum interest et intererit seu interesse poterit, tenore presencium significamus, quibus nostra apponi ſecimus sigilla in testimonium omnium premissorum. Datum in nostro Cluniacensi capitulo ad sonum campane pro capitulando more solito congregato die quintadecima mensis Fe- bruarii anno Domini millesimoquadringentesimooctavo more Gal- Ignianeti. licano sumpto etc. [!]. Der Gesandte — Robert Eschan de Losa — wurde am 16. Mai 1409 in Pisa in die Konzilsteilnehmerliste eingetragen. Mansi XXVII 352. 89. König Martin von Aragon beglaubigt bei Benedikt XIII. und dessen Kardinälen sowie bei den Vätern des Konzils in Per- pignan seinen Gesandten den Edelherrn Gerald Alamany de Cervello. Barcelona, 16. Februar 1409. ACA. Reg. 2252 f. 42. Beatissime pater: super nonnullis arduis et urgentissimis ne- gociis statum tangentibus et honorem ecclesie non mediocriter atque vestrum, nobilem et dilectum consiliarium et camerlengum nostrum Geraldum Alamanni de Cervilione gubernatorem Catha- lonie militem super certis vestre beatitudini explicandis pro parte [nostri] plenis instructionibus eruditum ad pedes ipsius beatitudi- nis destinamus, cui humiliter supplicamus, quatenus relatibus dicti nobilis Geraldi Alamanni velut nostris fidem dignetur impendere creditivam. Almam personam vestram conservet unigenitus Dei filius incrementis felicibus per tempora longiora. Datum Barchi- none sub nostro sigillo secreto XVI die Februarii anno a nativitate Domini MCCCCVIIII. Rex Martinus. Eius humilis et devotus filius Martinus rex Aragonum. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. Ein entsprechend gehaltenes Schreiben dirigitur reverendis in Christo patribus dominis collegio cardinalium sacrosancte Romane ecclesie amicis nostris carissimis, desgleichen an die Väter des Kon- zils in Perpignan und (in katalan. Sprache) an den Erzbischof von Tarragona. Alle diese Schreiben tragen das gleiche obige Datum. 90. Rektor und Universität zu Toulouse bevollmächtigen den Erzbischof Vitalis von Toulouse, den Elekten Johann Belli von Agde und den Magister Johann Garsie für das nach Pisa berufene Konzil. Toulouse, den 20. Februar 1409. V. f. 115'—117; V. 4171 f. 35—36'; O. 111 f. 117—119'; T. f. 120'—124. Die Gesandtschaft traf am 30. März 1409 in Pisa ein. Mansi XXVII 338. 151
nostro videbitur expedire, necnon, si necesse fuerit ad allegandum causas et impedimenta, propter que in dicto consilio personaliter non possimus interesse, promittentes bona fide nos ratum, gratum et firmum habituros, quidquid per dictum vicarium et procurato- rem nostrum in premissis et ea tangentibus actum factumve fuerit seu alias procuratum, et hec omnibus, quorum interest et intererit seu interesse poterit, tenore presencium significamus, quibus nostra apponi ſecimus sigilla in testimonium omnium premissorum. Datum in nostro Cluniacensi capitulo ad sonum campane pro capitulando more solito congregato die quintadecima mensis Fe- bruarii anno Domini millesimoquadringentesimooctavo more Gal- Ignianeti. licano sumpto etc. [!]. Der Gesandte — Robert Eschan de Losa — wurde am 16. Mai 1409 in Pisa in die Konzilsteilnehmerliste eingetragen. Mansi XXVII 352. 89. König Martin von Aragon beglaubigt bei Benedikt XIII. und dessen Kardinälen sowie bei den Vätern des Konzils in Per- pignan seinen Gesandten den Edelherrn Gerald Alamany de Cervello. Barcelona, 16. Februar 1409. ACA. Reg. 2252 f. 42. Beatissime pater: super nonnullis arduis et urgentissimis ne- gociis statum tangentibus et honorem ecclesie non mediocriter atque vestrum, nobilem et dilectum consiliarium et camerlengum nostrum Geraldum Alamanni de Cervilione gubernatorem Catha- lonie militem super certis vestre beatitudini explicandis pro parte [nostri] plenis instructionibus eruditum ad pedes ipsius beatitudi- nis destinamus, cui humiliter supplicamus, quatenus relatibus dicti nobilis Geraldi Alamanni velut nostris fidem dignetur impendere creditivam. Almam personam vestram conservet unigenitus Dei filius incrementis felicibus per tempora longiora. Datum Barchi- none sub nostro sigillo secreto XVI die Februarii anno a nativitate Domini MCCCCVIIII. Rex Martinus. Eius humilis et devotus filius Martinus rex Aragonum. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. Ein entsprechend gehaltenes Schreiben dirigitur reverendis in Christo patribus dominis collegio cardinalium sacrosancte Romane ecclesie amicis nostris carissimis, desgleichen an die Väter des Kon- zils in Perpignan und (in katalan. Sprache) an den Erzbischof von Tarragona. Alle diese Schreiben tragen das gleiche obige Datum. 90. Rektor und Universität zu Toulouse bevollmächtigen den Erzbischof Vitalis von Toulouse, den Elekten Johann Belli von Agde und den Magister Johann Garsie für das nach Pisa berufene Konzil. Toulouse, den 20. Februar 1409. V. f. 115'—117; V. 4171 f. 35—36'; O. 111 f. 117—119'; T. f. 120'—124. Die Gesandtschaft traf am 30. März 1409 in Pisa ein. Mansi XXVII 338. 151
Strana 152
In nomine Domini amen. Noverint universi tam presentes quam futuri hoc presens publicum instrumentum inspecturi, quod, cum nuper reverendissimi in Christo patres et domini cardinales sacrosancte Romane ecclesie, in loco Liburnii Pisane diocesis pro- tunc commorantes, per suas patentes litterasi sigillis ipsorum do- minorum cardinalium impendentibus sigillatas significaverint uni- versitati venerabilis studii Tholosani, quod ipsi domini cardinales cum collegio dominorum cardinalium alterius partis, videntes diu- turnitatem et involucionem ecclesie sancte Dei et indisposicionem dominorum dominorum contendencium de papatu, de quorum re- ductione in unum seu mutua convencione spes nulla habetur, per cos ecclesiam sanctam uniri ct reintegrari, licet super hoc voto, iuramento, promissionibus multiplicibus et tam iure humano quam canonico multipliciter obligati et astricti pacem dare ecclesie per viam cessionis, pro qua habenda dicti reverendi patres domini cardinales et multe persone Deo devote, specialiter Christianissi- mus princeps dominus noster Francorum rex et alii de saguine [! regio cum clero et universitatibus studiorum regni sui supremis vigiliis, penis, laboribus, studiis et expensis' innumerum insuda- runt, et [quod] nunc, nisi forcius, vigilancius et cum maiori studio ad extirpacionem dicti pestiferi scismatis laborent, attenta eorum disposicione, inveteratum scisma transeat ad errorem heresis, ne deducatur ecclesia in obprobrium, desolacionem, irreparabile peri- culum et perdicionem animarum, de remedio oportuno habent pro- videre, considerantesque omnes dicti domini cardinales, quod dicti domini duo contendentes de papatu ad pacem et unionem eccle- sie de facili reduci nequeant et quod consilium generale ullomodo convocare nolucrint nec curaverint,4 licet super hoc tenerentur,5 et quia dictum sacrum consilium super hoc iudex competens con- troversie predicte censetur, que merito tangit fidem, dicti domini reverendissimi patres domini cardinales utriusque collegii in con- tumaciam et defectum seu negligenciam dictorum dominorum dominorum contendencium de papatu, deliberacione matura pre- habita, ordinaverunt quod quodlibet collegium dictorum domi- norum cardinalium in sua obediencia dictum sacrum consilium (f. 116) generale ccclesie in civitate Pisana die XXV Marcii pro- xime futuri convocare et congregare habeat et ibidem, Deo operante, dictum sacrum consilium pro reintegracione sancte uni- versalis ecclesie celebrare, dictamque deliberacionem eidem uni- versitati per dictas eorum litteras intimarunt, notificarunt et ean- dem universitatem requirunt sub debito iuramenti, quo Romane ecclesie tenetur, quatenus in dicto termino XXV die Marcii pro- ximefuturi velit mittere et interesse cum eis et aliis prelatis nostre obediencie, quos parimodo ad hoc specialiter convocarunt, et ibidem convenire et comparere ad fines et effectus unionis et reintegracionem universalis sancte ecclesie consequendam et alias tangencia statum et regimen ecclesic sancte, que deliberacio utrique contendencium de papatu fuit, ut fertur, intimata, et ipsi fuerunt requisiti, ut intersint congregacioni prefate finisque 152
In nomine Domini amen. Noverint universi tam presentes quam futuri hoc presens publicum instrumentum inspecturi, quod, cum nuper reverendissimi in Christo patres et domini cardinales sacrosancte Romane ecclesie, in loco Liburnii Pisane diocesis pro- tunc commorantes, per suas patentes litterasi sigillis ipsorum do- minorum cardinalium impendentibus sigillatas significaverint uni- versitati venerabilis studii Tholosani, quod ipsi domini cardinales cum collegio dominorum cardinalium alterius partis, videntes diu- turnitatem et involucionem ecclesie sancte Dei et indisposicionem dominorum dominorum contendencium de papatu, de quorum re- ductione in unum seu mutua convencione spes nulla habetur, per cos ecclesiam sanctam uniri ct reintegrari, licet super hoc voto, iuramento, promissionibus multiplicibus et tam iure humano quam canonico multipliciter obligati et astricti pacem dare ecclesie per viam cessionis, pro qua habenda dicti reverendi patres domini cardinales et multe persone Deo devote, specialiter Christianissi- mus princeps dominus noster Francorum rex et alii de saguine [! regio cum clero et universitatibus studiorum regni sui supremis vigiliis, penis, laboribus, studiis et expensis' innumerum insuda- runt, et [quod] nunc, nisi forcius, vigilancius et cum maiori studio ad extirpacionem dicti pestiferi scismatis laborent, attenta eorum disposicione, inveteratum scisma transeat ad errorem heresis, ne deducatur ecclesia in obprobrium, desolacionem, irreparabile peri- culum et perdicionem animarum, de remedio oportuno habent pro- videre, considerantesque omnes dicti domini cardinales, quod dicti domini duo contendentes de papatu ad pacem et unionem eccle- sie de facili reduci nequeant et quod consilium generale ullomodo convocare nolucrint nec curaverint,4 licet super hoc tenerentur,5 et quia dictum sacrum consilium super hoc iudex competens con- troversie predicte censetur, que merito tangit fidem, dicti domini reverendissimi patres domini cardinales utriusque collegii in con- tumaciam et defectum seu negligenciam dictorum dominorum dominorum contendencium de papatu, deliberacione matura pre- habita, ordinaverunt quod quodlibet collegium dictorum domi- norum cardinalium in sua obediencia dictum sacrum consilium (f. 116) generale ccclesie in civitate Pisana die XXV Marcii pro- xime futuri convocare et congregare habeat et ibidem, Deo operante, dictum sacrum consilium pro reintegracione sancte uni- versalis ecclesie celebrare, dictamque deliberacionem eidem uni- versitati per dictas eorum litteras intimarunt, notificarunt et ean- dem universitatem requirunt sub debito iuramenti, quo Romane ecclesie tenetur, quatenus in dicto termino XXV die Marcii pro- ximefuturi velit mittere et interesse cum eis et aliis prelatis nostre obediencie, quos parimodo ad hoc specialiter convocarunt, et ibidem convenire et comparere ad fines et effectus unionis et reintegracionem universalis sancte ecclesie consequendam et alias tangencia statum et regimen ecclesic sancte, que deliberacio utrique contendencium de papatu fuit, ut fertur, intimata, et ipsi fuerunt requisiti, ut intersint congregacioni prefate finisque 152
Strana 153
imponatur scismati per viam mutue cessionis iuxta tenorem lit- terarum predictarum electioque fiat per utrumque collegium in unum conveniens unici et indubitati pastoris, quod nobis videre concedat clemencia divina ad laudem Dei et requiem universi. Que quidem littere dominorum cardinalium eidem universitati per reverendum in Christo patrem dominum Vitalem divina provi- dencia archiepiscopum Tholosanum exhibite et presentate extite- runt, qui, quantum potuit, eandem universitatem caritative monuit et requisivit, [quod] ad honorem sancte Romane ecclesie, que mater est omnium aliarum ecclesiarum, in tanto negocio, cui quilibet catholicus debet prestare suffragium consilium auxilium et favo- rem, voluit interesse seu mittere aut destinare aliquos viros suo nomine Deum timentes, sciencia et rerum experiencia illustratos cum potestate sufficienti ad effectus in dictis litteris dominorum cardinalium comprehensos. Que quidem universitas et suppositi eiusdem, volentes tamquam filii obedientes et zelatores fidei reve- rendissimis in Christo patribus et dominis dominis cardinalibus in tam salubri et necessario negocio adherere, quibus eciam serenissi- mus princeps et dominus Karolus Francorum rex cum toto clero et populo regni sui adheret in hac parte et eis consonat“ eisque pre- stat suffragium auxilium et favorem, quod decet et convenit honestati, quapropter existentes et personaliter constituti in mei notarii publici et testium infrascriptorum presencia in capitulo claustrali fratrum Minorum conventus Tholose venerabilis vir magister Durandus Lagaldia magister in artibus, rector universi- tatis predicti studii Tholosani, ac reverendi magistri Johannes Garsie ordinis Minorum, Petrus de Petra ordinis Augustinorum, Johannes Bertrandi ordinis Minorum, Bernardus Boffonelli ordinis Predicatorum, Petrus de Gravis ordinis Cisterciensis, Johannes de Abbacia ordinis Carmelitarum, Stephanus de Gitano ordinis Mi- norum, in sacra pagina professores, necnon venerabiles et circum- specti (f. 116') viri domini Johannes Cornelii, Garsias Arnaldi de Abbacia decretorum et Arcardus de Rippia legum egregii profes- sores et Arnoldus de Pinolo in utroque iure licenciatus, ordinarii regentes in dicta universitate, et religiosi viri fratres Petrus Bonialti baccalarius in theologia ordinis Carmelitarum, Petrus Lascotz scolaris in theologia ordinis Minorum, Bertrandus Perato- ris in decretis baccalarius, consiliarii dicte universitatis, et quam- plures alii reverendi magistri in sacra pagina, insigniti licenciati utriusque iuris, nobiles, baccalarii et scolares dicte universitatis tam religiosi quam eciam seculares 7, maiorem et saniorem partem dicte universitatis, ut ibi dictum fuit, facientes, ad sonum campane eius- dem universitatis et eciam viva voce per bedellum dicte universi- tatis de mandato dicti domini rectoris ad infrascripta facienda specialiter convocati, pro se ipsis vice et nomine dicte universitatis et pro ipsa gratis et eorum spontaneis voluntatibus, non revocando alios procuratores et sindicos hactenus constitutos, fecerunt, con- stituerunt, creaverunt et eciam ordinaverunt suos veros, certos, legitimos et indubitatos procuratores, sindicos et yconomos spe- 153
imponatur scismati per viam mutue cessionis iuxta tenorem lit- terarum predictarum electioque fiat per utrumque collegium in unum conveniens unici et indubitati pastoris, quod nobis videre concedat clemencia divina ad laudem Dei et requiem universi. Que quidem littere dominorum cardinalium eidem universitati per reverendum in Christo patrem dominum Vitalem divina provi- dencia archiepiscopum Tholosanum exhibite et presentate extite- runt, qui, quantum potuit, eandem universitatem caritative monuit et requisivit, [quod] ad honorem sancte Romane ecclesie, que mater est omnium aliarum ecclesiarum, in tanto negocio, cui quilibet catholicus debet prestare suffragium consilium auxilium et favo- rem, voluit interesse seu mittere aut destinare aliquos viros suo nomine Deum timentes, sciencia et rerum experiencia illustratos cum potestate sufficienti ad effectus in dictis litteris dominorum cardinalium comprehensos. Que quidem universitas et suppositi eiusdem, volentes tamquam filii obedientes et zelatores fidei reve- rendissimis in Christo patribus et dominis dominis cardinalibus in tam salubri et necessario negocio adherere, quibus eciam serenissi- mus princeps et dominus Karolus Francorum rex cum toto clero et populo regni sui adheret in hac parte et eis consonat“ eisque pre- stat suffragium auxilium et favorem, quod decet et convenit honestati, quapropter existentes et personaliter constituti in mei notarii publici et testium infrascriptorum presencia in capitulo claustrali fratrum Minorum conventus Tholose venerabilis vir magister Durandus Lagaldia magister in artibus, rector universi- tatis predicti studii Tholosani, ac reverendi magistri Johannes Garsie ordinis Minorum, Petrus de Petra ordinis Augustinorum, Johannes Bertrandi ordinis Minorum, Bernardus Boffonelli ordinis Predicatorum, Petrus de Gravis ordinis Cisterciensis, Johannes de Abbacia ordinis Carmelitarum, Stephanus de Gitano ordinis Mi- norum, in sacra pagina professores, necnon venerabiles et circum- specti (f. 116') viri domini Johannes Cornelii, Garsias Arnaldi de Abbacia decretorum et Arcardus de Rippia legum egregii profes- sores et Arnoldus de Pinolo in utroque iure licenciatus, ordinarii regentes in dicta universitate, et religiosi viri fratres Petrus Bonialti baccalarius in theologia ordinis Carmelitarum, Petrus Lascotz scolaris in theologia ordinis Minorum, Bertrandus Perato- ris in decretis baccalarius, consiliarii dicte universitatis, et quam- plures alii reverendi magistri in sacra pagina, insigniti licenciati utriusque iuris, nobiles, baccalarii et scolares dicte universitatis tam religiosi quam eciam seculares 7, maiorem et saniorem partem dicte universitatis, ut ibi dictum fuit, facientes, ad sonum campane eius- dem universitatis et eciam viva voce per bedellum dicte universi- tatis de mandato dicti domini rectoris ad infrascripta facienda specialiter convocati, pro se ipsis vice et nomine dicte universitatis et pro ipsa gratis et eorum spontaneis voluntatibus, non revocando alios procuratores et sindicos hactenus constitutos, fecerunt, con- stituerunt, creaverunt et eciam ordinaverunt suos veros, certos, legitimos et indubitatos procuratores, sindicos et yconomos spe- 153
Strana 154
ciales et generales, videlicet reverendissimum in Christo patrem et dominum dominum Vitalem miseracione divina archiepiscopum Tholosanum, venerabilem et circumspectum virum dominum Jo- hannem Belli decretorum egregium professorem, electum in episco- pum Aghatensem, ac reverendum magistrum Johannem Garcie ordinis Minorums in sacra pagina professorem, et quemlibet eorum in solidum, ita quod non sit melior condicio occupantis, sed, quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium corundem prosequi, mediari valeat et finiri, dantes et concedentes"' dicti do- mini constituentes dictis suis procuratoribus, sindicis et yconomis supcrius constitutis et corum cuilibet in solidum plenam licenciam ct liberam potestatem ac speciale mandatum in dicto termino et loco et aliis terminis et locis per dictos dominos cardinales statutis, ordinatis aut statuendis et ordinandis in dicto concilio' se presen- tandi et comparendi audiendique, prosequendi, statuendi, ordi- nandi et omnia et singula faciendi, tenendi et complendi, que in dicto consilio facienda, tenenda, complenda seu ordinanda erunt, et que ad convocatos in talibus et similibus pertinent et incum- bunt, statutisque et ordinacionibus dicti sacri consilii consensiendi [!] et consensum prestandi, que reintegracionem sancte matris ecclesie et bonum regimen ecclesiarum et fidelium animarum con- cernunt, eciam de heresi et scismate, si opus fuerit, cum aliis co- gnoscendi, ordinandi, iudicandi cum dependentibus, emergentibus ct connexis quomodolibet ex cisdem approbandique et acceptandi omnia et singula, que in dicto concilio deliberabuntur et conclu- dentur, et demum omnia alia universa et singula in dictis litteris comprehensa et, que erunt necessaria et oportuna, faciendi, dicendi, tractandi, procurandi, statuendi et ordinandi, que ipsimet domini constituentes facerent et faccre possent, si in premissis et quomo- dolibet premissorum personaliter interessent, (f. 117) eciam si mandatum exigant magis speciale, promittentes insuper dicti domini constituentes michi, notario publico infrascripto, tamquam publice persone stipulanti et recipienti pro omnibus illis, quorum interest aut interesse poterit in futurum, se ratum, gratum et fir- mum perpeuo habituros totum, et quidquit per dictos suos procu- ratores, sindicos et yconomos superius constitutos et corum quem- libet in solidum actum, dictum, gestum seu alias quomodolibet procuratum fuerit in premissis seu quolibet premissorum, remque ratam haberi cum suis clausulis universis, dictosque sindicos yconomos et procuratores superius constitutos et eorum quemlibet ab omni onere satisdandi revelando, et hoc sub ypotheca et obli- gacione omnium bonorum dicte universitatis presencium et futuro- rum et sub omni iuris et facti renunciacione qualibet et cauthela, de quibus omnibus et singulis dicti domini constituentes requisi- verunt per me notarium publicum infrascriptum sibi ficri unum, duo vel plura publicum seu publica instrumenta. Acta fuerunt hec Tholose die XX mensis Februarii anno Domini millesimo- quadringentesimo octavo, domino Karolo Dei gracia Francorum rege regnante et domino Vitali miseracione divina archiepiscopo 154
ciales et generales, videlicet reverendissimum in Christo patrem et dominum dominum Vitalem miseracione divina archiepiscopum Tholosanum, venerabilem et circumspectum virum dominum Jo- hannem Belli decretorum egregium professorem, electum in episco- pum Aghatensem, ac reverendum magistrum Johannem Garcie ordinis Minorums in sacra pagina professorem, et quemlibet eorum in solidum, ita quod non sit melior condicio occupantis, sed, quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium corundem prosequi, mediari valeat et finiri, dantes et concedentes"' dicti do- mini constituentes dictis suis procuratoribus, sindicis et yconomis supcrius constitutis et corum cuilibet in solidum plenam licenciam ct liberam potestatem ac speciale mandatum in dicto termino et loco et aliis terminis et locis per dictos dominos cardinales statutis, ordinatis aut statuendis et ordinandis in dicto concilio' se presen- tandi et comparendi audiendique, prosequendi, statuendi, ordi- nandi et omnia et singula faciendi, tenendi et complendi, que in dicto consilio facienda, tenenda, complenda seu ordinanda erunt, et que ad convocatos in talibus et similibus pertinent et incum- bunt, statutisque et ordinacionibus dicti sacri consilii consensiendi [!] et consensum prestandi, que reintegracionem sancte matris ecclesie et bonum regimen ecclesiarum et fidelium animarum con- cernunt, eciam de heresi et scismate, si opus fuerit, cum aliis co- gnoscendi, ordinandi, iudicandi cum dependentibus, emergentibus ct connexis quomodolibet ex cisdem approbandique et acceptandi omnia et singula, que in dicto concilio deliberabuntur et conclu- dentur, et demum omnia alia universa et singula in dictis litteris comprehensa et, que erunt necessaria et oportuna, faciendi, dicendi, tractandi, procurandi, statuendi et ordinandi, que ipsimet domini constituentes facerent et faccre possent, si in premissis et quomo- dolibet premissorum personaliter interessent, (f. 117) eciam si mandatum exigant magis speciale, promittentes insuper dicti domini constituentes michi, notario publico infrascripto, tamquam publice persone stipulanti et recipienti pro omnibus illis, quorum interest aut interesse poterit in futurum, se ratum, gratum et fir- mum perpeuo habituros totum, et quidquit per dictos suos procu- ratores, sindicos et yconomos superius constitutos et corum quem- libet in solidum actum, dictum, gestum seu alias quomodolibet procuratum fuerit in premissis seu quolibet premissorum, remque ratam haberi cum suis clausulis universis, dictosque sindicos yconomos et procuratores superius constitutos et eorum quemlibet ab omni onere satisdandi revelando, et hoc sub ypotheca et obli- gacione omnium bonorum dicte universitatis presencium et futuro- rum et sub omni iuris et facti renunciacione qualibet et cauthela, de quibus omnibus et singulis dicti domini constituentes requisi- verunt per me notarium publicum infrascriptum sibi ficri unum, duo vel plura publicum seu publica instrumenta. Acta fuerunt hec Tholose die XX mensis Februarii anno Domini millesimo- quadringentesimo octavo, domino Karolo Dei gracia Francorum rege regnante et domino Vitali miseracione divina archiepiscopo 154
Strana 155
Tholosano existente. Huius rei sunt testes Bartholomeus Grandis clericus diocesis Mimatensis, et Alivaldus Oliverii clericus civis Tholosanus. Et ego Petrus de Blanhaco publicus Tholose notarius, quia requisitus de premissis, cartam istam recepi et per alium in hanc publicam formam redigi feci, et facta diligenti collacione hic me propria manu subscripsi et signo meo solito signavi, et ad maiorem omnium et singulorum premissorum roborum firmitatem habendam et obtinendam sigillum dicte universitatis venerabilis studii Tho- losani presens huic presenti sindicatus publico instrumento fuit appositum impendens. s' 1 Hs.: litteras scribis. 2 Hs.: exprensis. 3 Is.: nequeunt. 4 Hs.: ca- ruerint. 5 Hs.: teneretur. s Hs.: consonet. 7 Hs.: religiose ... secularis. Ist vielleidt condicionis zu ergänzen? 8 Vgl. zu ihm: Valois IV 174 ss. Hs.: constituentes. 9 Hs.: capitulo. 91. Herzog Anton von Lothringen, Brabant und Limburg gibt bekannt, daß er im Einverständnisse mit der Geistlichkeit seines Landes beiden Päpsten die Gefolgschaft entzogen und als seinen Gesandten für das in Pisa abzuhaltende Konzil dem Vicedom Peter de Condone, den Aebten von Gembloux. Villers und Tongerloo, dem Mag. Amand de Bremmonte und den Licenciaten Gottfried de Zichenis und Johann de Turn- hout, die nötige Vollmacht gegeben habe. Turnhout, den 24. Februar 1409. V. f. 102; V. 4171 f. 22'—23; O. 111 f. 100—111; T. f. 103—104. Anthonius Dei gracia Lotharingie Brabancie et Lymburgie dux sacrique imperii marchio universis Christifdelibus, ad quos presentes littere nostre pervenerint, salutem in Domino. Cum reverendissimi in Christo patres et domini domini cardinales sa- crosancte Romane ecclesie, operante Sancti Spiritus gracia cuius res agitur, nunc et pro tempore coniuncti et uniti, nos instantis- sime pluries litteratorie requisierunt multis coloribus et racionibus per eosdem adductis, per aspersionem saguinis [!] domini nostri Jesu Christi monentes et inducentes, quatenus in favorem desi- deratissime et sperate unionis sancte matris ecclesie et pro illo nephandissimo scismate, quod proch dolor in sancta Dei ecclesia tantis temporibus viguit, radicitus' evellendo totalem obedienciam, sicuti fecerunt dicti domini cardinales, ab ambobus de papatu scandalose contendentibus illico subtrahere vellemus oratoresque nostros, (f. 102') solempnes prelatos et alios nostrorum dominiorum viros litteratos ad consilium generale in civitate Pisana die XXV mensis Marcii instantis pro dicta unione habenda, favente Altissimo celebrandum destinares, nos vero illustrissime domus Francie, ex qua nostram traximus originem, et presertim inclite recordacionis quondam Philippi, Francorum regis filii et Burgundie ducis geni- toris nostri metuendissimi, cuius anima in pace requiescat, qui ad eradicacionem huiusmodi dolorosissimi scismatis assidue die noc- 155
Tholosano existente. Huius rei sunt testes Bartholomeus Grandis clericus diocesis Mimatensis, et Alivaldus Oliverii clericus civis Tholosanus. Et ego Petrus de Blanhaco publicus Tholose notarius, quia requisitus de premissis, cartam istam recepi et per alium in hanc publicam formam redigi feci, et facta diligenti collacione hic me propria manu subscripsi et signo meo solito signavi, et ad maiorem omnium et singulorum premissorum roborum firmitatem habendam et obtinendam sigillum dicte universitatis venerabilis studii Tho- losani presens huic presenti sindicatus publico instrumento fuit appositum impendens. s' 1 Hs.: litteras scribis. 2 Hs.: exprensis. 3 Is.: nequeunt. 4 Hs.: ca- ruerint. 5 Hs.: teneretur. s Hs.: consonet. 7 Hs.: religiose ... secularis. Ist vielleidt condicionis zu ergänzen? 8 Vgl. zu ihm: Valois IV 174 ss. Hs.: constituentes. 9 Hs.: capitulo. 91. Herzog Anton von Lothringen, Brabant und Limburg gibt bekannt, daß er im Einverständnisse mit der Geistlichkeit seines Landes beiden Päpsten die Gefolgschaft entzogen und als seinen Gesandten für das in Pisa abzuhaltende Konzil dem Vicedom Peter de Condone, den Aebten von Gembloux. Villers und Tongerloo, dem Mag. Amand de Bremmonte und den Licenciaten Gottfried de Zichenis und Johann de Turn- hout, die nötige Vollmacht gegeben habe. Turnhout, den 24. Februar 1409. V. f. 102; V. 4171 f. 22'—23; O. 111 f. 100—111; T. f. 103—104. Anthonius Dei gracia Lotharingie Brabancie et Lymburgie dux sacrique imperii marchio universis Christifdelibus, ad quos presentes littere nostre pervenerint, salutem in Domino. Cum reverendissimi in Christo patres et domini domini cardinales sa- crosancte Romane ecclesie, operante Sancti Spiritus gracia cuius res agitur, nunc et pro tempore coniuncti et uniti, nos instantis- sime pluries litteratorie requisierunt multis coloribus et racionibus per eosdem adductis, per aspersionem saguinis [!] domini nostri Jesu Christi monentes et inducentes, quatenus in favorem desi- deratissime et sperate unionis sancte matris ecclesie et pro illo nephandissimo scismate, quod proch dolor in sancta Dei ecclesia tantis temporibus viguit, radicitus' evellendo totalem obedienciam, sicuti fecerunt dicti domini cardinales, ab ambobus de papatu scandalose contendentibus illico subtrahere vellemus oratoresque nostros, (f. 102') solempnes prelatos et alios nostrorum dominiorum viros litteratos ad consilium generale in civitate Pisana die XXV mensis Marcii instantis pro dicta unione habenda, favente Altissimo celebrandum destinares, nos vero illustrissime domus Francie, ex qua nostram traximus originem, et presertim inclite recordacionis quondam Philippi, Francorum regis filii et Burgundie ducis geni- toris nostri metuendissimi, cuius anima in pace requiescat, qui ad eradicacionem huiusmodi dolorosissimi scismatis assidue die noc- 155
Strana 156
tuque vigilando laboravit, vestigia insequi volentes eidemque nostre matri ecclesie tot annis pravitate subdola contendencium lacessite filialiter compacientes ac peticioni et litteris dominorum dominorum cardinalium adherere et eorum consilio acquiescere desiderantes, habitis tamen super hiis cum consilio nostro‘ delibe- racione matura et consensu prelatorum totiusque cleri dominiorum nostrorum ad hoc specialiter vocatorum, neutralitatem observari nul- lique dictorum contendencium aut eorum alteri per nos sive subditos nostros in dominiis nostris predictis obediri fore credimus pros securiori, atque nostris litteris patentibus sufficienter publicatis obediri prohibuimus. Et insuper dilectos et fideles cancellarium, consiliarios atque ambasiatores nostros solemnes' viros utique litte- ratos vizdominum Petrum de Condone legum professorem' abbates ecclesiarum nostrarum de Gemblous, de Villari et de Tongerlo sancti Benedicti, Cisterciensis et Premonstratensis ordinum necnon magistros Amandum de Bremmonte in sacra pagina, Godefridum de Zichenis et Johannem de Turnout in legibus licenciatos, de quo- rum fidelitate industria et probitate pluribus experienciiss conpro- batis' fidem non immerito gerimus indubiam, ad prefatum consilium generale pro dicta unione, in quantum nostra et aliorum predic- torum interesse potest, omnibus modis et viis, quibus commode fieri poterit, procuranda deliberavimus et iussimus ituros, dantes et concedentes ex parte nostra et aliorum predictorum cisdem ambasiatoribus nostris seu maiori et saniori parti corundem ple- nariam potestatem per presentes proponendi in dicto consilio, deli- berandi, consulendi et concludendi ac omnia alia circa materiam predictam emergencia procurandi et peragendi, que nosmet ipsi et alii predicti faceremus aut facere, procurare, consulere, delibe- rare et concludere possemus, si prefato consilio personaliter inter- essemus, licet ista seu eorum aliqua mandatum exigant magis speciale, promittentes eciam bona fide, quicquid per dictos amba- siatores nostros vel maiorem et saniorem eorum partem, ut supe- rius est expressum, in materia unionis predicta vel circa ca actum, factum, procuratum, deliberatum, concordatum et conclusum fuerit, gratum, ratum habere, firmiter tenere, inviolabiliter obser- vare, observari facere et in contrarium ituros . . .1°. In cuius rei testimonium presentibus litteris sigillum nostrum duximus appo- nendum. Datum in castro nostro de Turnhout die XXIIII mensis Februarii anno Domini MCCCCCVIII. Per dominum ducem, abbatibus Affliginense et Eurebodense, dominis de Wesemale, de Victem et Dimerselle militibus ac Jo- hanne de Stoneworst et Henrico Dictrebeir domicellis presentibus. Rinarchant. 1 Hs.: vigant. 2 Hs.: arcius [?]. 3 Hs.: destinantes. 4 Hs.: de nostra. 5 Hs.: per. 6 Hs.: solemus. 7 Hs.: professorum. Peter de Condone trat auf dem Konzil durch seine ausführlichen Zeugenaussagen hervor. Siche Vincke in RQ. 46 (1938). s Hs.: experiensis. ° Hs.: conprobate. 10 In der Hs. freier Raum für einige Worte. — Die Gesandten lieften sid am 13. April 1409 in Pisa in die Teilnehmerliste des Konzils eintragen. Mansi XXVII 341. 156
tuque vigilando laboravit, vestigia insequi volentes eidemque nostre matri ecclesie tot annis pravitate subdola contendencium lacessite filialiter compacientes ac peticioni et litteris dominorum dominorum cardinalium adherere et eorum consilio acquiescere desiderantes, habitis tamen super hiis cum consilio nostro‘ delibe- racione matura et consensu prelatorum totiusque cleri dominiorum nostrorum ad hoc specialiter vocatorum, neutralitatem observari nul- lique dictorum contendencium aut eorum alteri per nos sive subditos nostros in dominiis nostris predictis obediri fore credimus pros securiori, atque nostris litteris patentibus sufficienter publicatis obediri prohibuimus. Et insuper dilectos et fideles cancellarium, consiliarios atque ambasiatores nostros solemnes' viros utique litte- ratos vizdominum Petrum de Condone legum professorem' abbates ecclesiarum nostrarum de Gemblous, de Villari et de Tongerlo sancti Benedicti, Cisterciensis et Premonstratensis ordinum necnon magistros Amandum de Bremmonte in sacra pagina, Godefridum de Zichenis et Johannem de Turnout in legibus licenciatos, de quo- rum fidelitate industria et probitate pluribus experienciiss conpro- batis' fidem non immerito gerimus indubiam, ad prefatum consilium generale pro dicta unione, in quantum nostra et aliorum predic- torum interesse potest, omnibus modis et viis, quibus commode fieri poterit, procuranda deliberavimus et iussimus ituros, dantes et concedentes ex parte nostra et aliorum predictorum cisdem ambasiatoribus nostris seu maiori et saniori parti corundem ple- nariam potestatem per presentes proponendi in dicto consilio, deli- berandi, consulendi et concludendi ac omnia alia circa materiam predictam emergencia procurandi et peragendi, que nosmet ipsi et alii predicti faceremus aut facere, procurare, consulere, delibe- rare et concludere possemus, si prefato consilio personaliter inter- essemus, licet ista seu eorum aliqua mandatum exigant magis speciale, promittentes eciam bona fide, quicquid per dictos amba- siatores nostros vel maiorem et saniorem eorum partem, ut supe- rius est expressum, in materia unionis predicta vel circa ca actum, factum, procuratum, deliberatum, concordatum et conclusum fuerit, gratum, ratum habere, firmiter tenere, inviolabiliter obser- vare, observari facere et in contrarium ituros . . .1°. In cuius rei testimonium presentibus litteris sigillum nostrum duximus appo- nendum. Datum in castro nostro de Turnhout die XXIIII mensis Februarii anno Domini MCCCCCVIII. Per dominum ducem, abbatibus Affliginense et Eurebodense, dominis de Wesemale, de Victem et Dimerselle militibus ac Jo- hanne de Stoneworst et Henrico Dictrebeir domicellis presentibus. Rinarchant. 1 Hs.: vigant. 2 Hs.: arcius [?]. 3 Hs.: destinantes. 4 Hs.: de nostra. 5 Hs.: per. 6 Hs.: solemus. 7 Hs.: professorum. Peter de Condone trat auf dem Konzil durch seine ausführlichen Zeugenaussagen hervor. Siche Vincke in RQ. 46 (1938). s Hs.: experiensis. ° Hs.: conprobate. 10 In der Hs. freier Raum für einige Worte. — Die Gesandten lieften sid am 13. April 1409 in Pisa in die Teilnehmerliste des Konzils eintragen. Mansi XXVII 341. 156
Strana 157
92. Benedikt XIII. weist unter Billigung seines Perpignaner Konzils gewisse Behauptungen der von ihm abgefallenen Kardinäle zurück und verhüngt über sie, wenn sie zu der angekündigten Papstwahl schreiten sollten, die ipso facto eintretenden schwersten Kirchenstrafen. Perpignan, den 25. Februar 1409. ACA. Bullen, Benedikt XIII, 2—20. Original-Bulle, Querformat 81X65,5 cm, mit 97 Zeilen (Länge 70 em) beschrieben. Hanfschnur: Bulle fehlt. Starkes Pergament, vorne weiß, Rücken gelb. Ver- merke: rechts über der Plica: De Curia. G. Coma; rechts unter der Plica: Exp. prior. P. Soriani (beide Schriftzüge eigenhändig). Rückseite von gleichzeitiger Hand: processus contra cardinales in Pisis congregatos. Benedictus servus servorum Dei venerabilibus fratribus Gui- doni Penestrinensi, Nicholao Albanensi, Johanni Ostiensi et Petro Tusculano episcopis ac dilectis filiis Petro titulo sancte Susanne presbitero et Amadeo sancte Marie nove ac Petro s. Angeli diaco- nis cardinalibus salutem et apostolicam benedictionem. Si adversus ecclesiam catholicam heretici garriunt, si tiranni seviunt, si eam perfidi persecuntur, hec velut ante previsa fide- lium mentium sepe muniunt, non concutiunt fundamentum. Ha- bent enim ut plurimum certum temptationum huiusmodi experi- menta proventum, in quibus invalescit fidei nostre robur, probata fidelium caritas uberius fructibus fecundatur et spesl inconfusi- bilis continuis ducitur profectibus ad coronam. Sed si videat sponsa Christi eos in quibus speraverat infestos sibi fieri homines pacis sue qui comedunt panes eius', si propugnatores suos in bello deffensionis quod adversus integritatis sue persecutores instruit non solum desertores effici, verum etiam sui transfugos invasores, non immerito veteris querele verba resumit piis ad fideles Christi- colas suspiriis ingemiscens, quod adversus eam pugnent degeneres filii et ingrati, ac eis improperans, quos enutriverat beneficiis et exaltaverat honoribus, proclamat se contempnis. Videmus siqui- dem, vigente hoc turbine impacati temporis, et dolemus in hac lucta quam cum hoste publico ecclesie adversante pro salute Christiani populi experimur, nonnullos quos ecclesia deberet habere pro muro tamquam solutas vel depulsas macerias 4 non constare, quosdam cum mercenariis declinare, alios latere cum (Z. 5) furibus, plures dissimulare cum fictis, et filios qui matrem iuvare debuerant in eius enorme parricidium conspirasse. Quos tamen paterne dilectionis affectu optamus a tam horrendo lapsu retrahere, ut non cogamur eos pro demeritis iusto damnare iudicio, sed dum extat locus venie valeamus eosdem ad statum paterne obediencie ac pristine benevolencie revocare. Apostolicis ergo monitis, o filii, aures quesumus intentas adhibite ac filialis acco- modate promptitudinis intellectum, nec videantur dura vel amara 1 Martène-Durand VII 981 hat spiritus statt spes. In der Zusammen- stellung mit fides und caritas ist aber deutlich, daf der Sinn der Stelle nur spes sein kann. 2 Nadh Psal. 40, 9. 3 Vgl. Isai. 1, 2. 4 Anlehnung 157
92. Benedikt XIII. weist unter Billigung seines Perpignaner Konzils gewisse Behauptungen der von ihm abgefallenen Kardinäle zurück und verhüngt über sie, wenn sie zu der angekündigten Papstwahl schreiten sollten, die ipso facto eintretenden schwersten Kirchenstrafen. Perpignan, den 25. Februar 1409. ACA. Bullen, Benedikt XIII, 2—20. Original-Bulle, Querformat 81X65,5 cm, mit 97 Zeilen (Länge 70 em) beschrieben. Hanfschnur: Bulle fehlt. Starkes Pergament, vorne weiß, Rücken gelb. Ver- merke: rechts über der Plica: De Curia. G. Coma; rechts unter der Plica: Exp. prior. P. Soriani (beide Schriftzüge eigenhändig). Rückseite von gleichzeitiger Hand: processus contra cardinales in Pisis congregatos. Benedictus servus servorum Dei venerabilibus fratribus Gui- doni Penestrinensi, Nicholao Albanensi, Johanni Ostiensi et Petro Tusculano episcopis ac dilectis filiis Petro titulo sancte Susanne presbitero et Amadeo sancte Marie nove ac Petro s. Angeli diaco- nis cardinalibus salutem et apostolicam benedictionem. Si adversus ecclesiam catholicam heretici garriunt, si tiranni seviunt, si eam perfidi persecuntur, hec velut ante previsa fide- lium mentium sepe muniunt, non concutiunt fundamentum. Ha- bent enim ut plurimum certum temptationum huiusmodi experi- menta proventum, in quibus invalescit fidei nostre robur, probata fidelium caritas uberius fructibus fecundatur et spesl inconfusi- bilis continuis ducitur profectibus ad coronam. Sed si videat sponsa Christi eos in quibus speraverat infestos sibi fieri homines pacis sue qui comedunt panes eius', si propugnatores suos in bello deffensionis quod adversus integritatis sue persecutores instruit non solum desertores effici, verum etiam sui transfugos invasores, non immerito veteris querele verba resumit piis ad fideles Christi- colas suspiriis ingemiscens, quod adversus eam pugnent degeneres filii et ingrati, ac eis improperans, quos enutriverat beneficiis et exaltaverat honoribus, proclamat se contempnis. Videmus siqui- dem, vigente hoc turbine impacati temporis, et dolemus in hac lucta quam cum hoste publico ecclesie adversante pro salute Christiani populi experimur, nonnullos quos ecclesia deberet habere pro muro tamquam solutas vel depulsas macerias 4 non constare, quosdam cum mercenariis declinare, alios latere cum (Z. 5) furibus, plures dissimulare cum fictis, et filios qui matrem iuvare debuerant in eius enorme parricidium conspirasse. Quos tamen paterne dilectionis affectu optamus a tam horrendo lapsu retrahere, ut non cogamur eos pro demeritis iusto damnare iudicio, sed dum extat locus venie valeamus eosdem ad statum paterne obediencie ac pristine benevolencie revocare. Apostolicis ergo monitis, o filii, aures quesumus intentas adhibite ac filialis acco- modate promptitudinis intellectum, nec videantur dura vel amara 1 Martène-Durand VII 981 hat spiritus statt spes. In der Zusammen- stellung mit fides und caritas ist aber deutlich, daf der Sinn der Stelle nur spes sein kann. 2 Nadh Psal. 40, 9. 3 Vgl. Isai. 1, 2. 4 Anlehnung 157
Strana 158
que scribimus, sed ipsa animos vestros considerato scribentis affectu moliant et in salutifere monitionis consideratione dulces- cant!5 Considerate, fratres et filii, considerate proventurum ex hac patris monitione profectum, si paternis monitis pareatis! Non enim continere se potest paterna caritas, quin precipites filios retrahat a ruina, si in ipsam cos rationis metas exilientes viderit prosilire. Nuper siquidem cum iam ad celebrationem huius sacri con- cilii, quod Sancti Spiritus nobis assistente gracia celebramus, tempus assignatum instaret, vestras iteratas recepimus litterass, quarum effectus succinte et veridice recitantes ex pleniori earum lectura quilibet poterit faciliter intucri. Ad quas licet plane etsi non plene iam alia nostra responsa dederimus, nec opus esset ulteriori insistere scripture, quia tamen, ut postea didiscimus, cisdem similia, que vanos et varios errores facti et iuris continent, manifeste in diversis regionibus per vestros nuntios ct litteras seminastis,' eis de fratrum nostrorum consilio et sacro requirente supplicante et approbante concilio celeri remedio nos convenit obviare. Unde vobis et universis Christi fidelibus has nostras litteras duximus dirigendas, ut ex carum contextu veritas luceat et simplicium mentes non inficiantur tam gravibus crroribus a veritatis semita peregrinis, nec in locis ubi Christiane religionis viget auctoritas aliud quam verum dogma et iuridicum inscratur, nec tam graves insolentias erroresque manifestos in Creatoris iniuriam et populi Christiani pernitiem ac nepharic operationis exemplum (Z. 10) per pacientiam, ymo vecordiam videamur con- niventibus oculis tolerare, et Christifideles credant quod absit aliud a veritate sinistrum; consequens est enim, ut possent que scribitis credere, quia talia possent patienter audire. Hec autem libenter, ut vestro parceremus pudori, silentio tegeremus, nisi scripta vestra ex nostra reciperent taciturnitate fomentum. Scribitis enim et rescribitis, quod de voluntate et mandato nostris viam concilii prosequentes cum nonnullis, qui sub appel- latione cardinalium Angelo dicto Corario, qui se in hoc pernicioso scismate Gregorium appellat, hactenus adheserunt, nunc Pisis vobiscum manentibus convenistis, quod per vos et eos convocare- tur concilium quod asseritis generale, et quod hec via per Tres 8 ex vobis, Penestrinensem scilicet et de Tureyo ac sancti Angeli" et dilectos filios Petrum Tholosanum ac Antonium de Chalanco et bone memoric Johannem Armaniaci cardinales ac venerabilem fratrem Petrum archiepiscopum Terraconensem et dilectum filium Johannem de Podionucis ordinis fratrum Predicatorum generalem magistrum, quos Liburnium destinaverimus, fuit aperta concor- diter et demum per nos ut asseritis approbata, quodque in pro- cinctu nostri recessus de Portuveneris per dilecti filii Johannis Maurosii tunc sacriste Magalonensis nunc patriarche Anthiocensis organum vobis dedimus in mandatis, ut viam prefatam constanter prosequi curaretis, in vestris pretactis litteris iterum adicientes et a nobis suppliciter postulantes quod, cum predicta via ut 158
que scribimus, sed ipsa animos vestros considerato scribentis affectu moliant et in salutifere monitionis consideratione dulces- cant!5 Considerate, fratres et filii, considerate proventurum ex hac patris monitione profectum, si paternis monitis pareatis! Non enim continere se potest paterna caritas, quin precipites filios retrahat a ruina, si in ipsam cos rationis metas exilientes viderit prosilire. Nuper siquidem cum iam ad celebrationem huius sacri con- cilii, quod Sancti Spiritus nobis assistente gracia celebramus, tempus assignatum instaret, vestras iteratas recepimus litterass, quarum effectus succinte et veridice recitantes ex pleniori earum lectura quilibet poterit faciliter intucri. Ad quas licet plane etsi non plene iam alia nostra responsa dederimus, nec opus esset ulteriori insistere scripture, quia tamen, ut postea didiscimus, cisdem similia, que vanos et varios errores facti et iuris continent, manifeste in diversis regionibus per vestros nuntios ct litteras seminastis,' eis de fratrum nostrorum consilio et sacro requirente supplicante et approbante concilio celeri remedio nos convenit obviare. Unde vobis et universis Christi fidelibus has nostras litteras duximus dirigendas, ut ex carum contextu veritas luceat et simplicium mentes non inficiantur tam gravibus crroribus a veritatis semita peregrinis, nec in locis ubi Christiane religionis viget auctoritas aliud quam verum dogma et iuridicum inscratur, nec tam graves insolentias erroresque manifestos in Creatoris iniuriam et populi Christiani pernitiem ac nepharic operationis exemplum (Z. 10) per pacientiam, ymo vecordiam videamur con- niventibus oculis tolerare, et Christifideles credant quod absit aliud a veritate sinistrum; consequens est enim, ut possent que scribitis credere, quia talia possent patienter audire. Hec autem libenter, ut vestro parceremus pudori, silentio tegeremus, nisi scripta vestra ex nostra reciperent taciturnitate fomentum. Scribitis enim et rescribitis, quod de voluntate et mandato nostris viam concilii prosequentes cum nonnullis, qui sub appel- latione cardinalium Angelo dicto Corario, qui se in hoc pernicioso scismate Gregorium appellat, hactenus adheserunt, nunc Pisis vobiscum manentibus convenistis, quod per vos et eos convocare- tur concilium quod asseritis generale, et quod hec via per Tres 8 ex vobis, Penestrinensem scilicet et de Tureyo ac sancti Angeli" et dilectos filios Petrum Tholosanum ac Antonium de Chalanco et bone memoric Johannem Armaniaci cardinales ac venerabilem fratrem Petrum archiepiscopum Terraconensem et dilectum filium Johannem de Podionucis ordinis fratrum Predicatorum generalem magistrum, quos Liburnium destinaverimus, fuit aperta concor- diter et demum per nos ut asseritis approbata, quodque in pro- cinctu nostri recessus de Portuveneris per dilecti filii Johannis Maurosii tunc sacriste Magalonensis nunc patriarche Anthiocensis organum vobis dedimus in mandatis, ut viam prefatam constanter prosequi curaretis, in vestris pretactis litteris iterum adicientes et a nobis suppliciter postulantes quod, cum predicta via ut 158
Strana 159
asseritis sit Deo grata et auctoritatibus novi et veteris testamenti sanctorumque patrum exemplis ac sacris canonibus approbata, et propter alia que sub silentio transeuntes non expressa allegatis lucida fundamenta sufficienti ut aitis ratione fulcita, per quam solum posse extingui scisma ut scribitis extimatur, dignaremur ferre opem pariter et assensum, vocando ex superhabundanti et ad cautelam illud in civitate Pisana ad festum dominice incarna- tionis ac personaliter ibidem conveniendo cum proposito in certis casibus renunciandi papatui in eodem. Ad hec autem responsa iam data renovantes (Z. 15) cum veri- tate facti seriem recitando, ut illi tres ex vobis qui premissis inter- fuistis melius valeatis que gesta sunt ad memoriam revocare, et alii ymo etiam cuncti fideles veritatis videant perspicatius funda- mentum, et quam caute in tam arduo et periculoso negotio eos opporteat ambulare et discernere quid agendum, alias scripta iterum replicamus. Scitis etenim et est satis notorium nos pro executione desideratissime unionis et eorum que pro eiusdem con- summatione felici scripta et oblata fuere ad omnia loca concordata et usque ad fines nostre obediencie cum pluribus damnis et magnis laboribus diversisque terre et maris periculis accessisse, et demum ad certa loca inter Lucham et Portumveneris in ipsius Angeli obedientia constituta et per ambaxiatores Venetorum et quosdam alios de adherentia dicti Angeli aperta nos personaliter velle acce- dere obtulisse, hiis autem omnibus per sepefatum Angelum dene- gatis et minime adimpletis de Liburnio pro nobis et de Pisis pro dicto Angelo per eum aperta loca et publice oblata licet inequalia nobisque incommoda etiam contra aliquorum ex vobis oppinionem liberaliter acceptasse. Que omnia dictus Angelus contra suorum anticardinalium multorumque magnatum de sua obedientia con- silium facere seu adimplere penitus recusavit. Denique omnem tractatum prosequende unionis et quancumque audientiam sal- vumque conductum, sine quo tutus ad eum non patebat accecssus, nostris nuntiis et quibusdam aliis denegavit. Ob quod illi quos an Psal. 61, 4. 5 Von hier an wird der Wortlaut gegenüber Martène- Durand VII 982 selbständig. ° Die Schreiben, auf die Benedikt XIII. in dieser Bulle Bezug nimmt, sind in der Hauptsache folgende: a) „Nu- per tempore“ vom 15. Juli 1408: Benedikt XIII. lädt seine Kardinäle zum Konzil nach Perpignan; gedr. u. a. bei Mansi XXVI 1110—1111. b) und c) „Qualiter hoc schisma“ vom 14 Juli 1408, gedr. u. a. bei d'Acery, Spicilegium VI 200 - 204, und „Elsi sanctitali“ vom 24. Sept. 1408, gedr. u. a. bei Mansi XXVI 1175—1179: Die Kardinäle kündigen Benedikt XIII. das Konzil an, das sie in Pisa abhalten wollen. d) „Spi- ritus Sanctus“ vom 7. Nov. 1408: Antwort Benedikts XIII. an die Kar- dinäle, die er aufs neue zu seinem Konzil ladet; gedr. u. a. ebenda 1180—1184. e) „Redemptor noster“ vom 25. Januar 1409: Die Kardi- näle an Benedikt XIII; gedr. u. a. ebenda XXVII 207—212. Angaben über weitere Drucke und über die handschriftliche Ueberlieferung bei Hefele-Leclercq VI 1370 ff. Qualiter hoc schisma findet sich handschriftlich auch in D. f. 97'—99. 7 Besonders: „Quantae magnitu- dinis“ vom 14. Juli 1408, Die Kardinäle berufen das Konzil nadh Pisa; hs. auch in D. f. 94'—97; gedr. u. a. bei d Achery, Spicilegium VI 205—214. 8 Das (grofte) T steht auf Rasur. 9 Kardinal Peter Blau. 159
asseritis sit Deo grata et auctoritatibus novi et veteris testamenti sanctorumque patrum exemplis ac sacris canonibus approbata, et propter alia que sub silentio transeuntes non expressa allegatis lucida fundamenta sufficienti ut aitis ratione fulcita, per quam solum posse extingui scisma ut scribitis extimatur, dignaremur ferre opem pariter et assensum, vocando ex superhabundanti et ad cautelam illud in civitate Pisana ad festum dominice incarna- tionis ac personaliter ibidem conveniendo cum proposito in certis casibus renunciandi papatui in eodem. Ad hec autem responsa iam data renovantes (Z. 15) cum veri- tate facti seriem recitando, ut illi tres ex vobis qui premissis inter- fuistis melius valeatis que gesta sunt ad memoriam revocare, et alii ymo etiam cuncti fideles veritatis videant perspicatius funda- mentum, et quam caute in tam arduo et periculoso negotio eos opporteat ambulare et discernere quid agendum, alias scripta iterum replicamus. Scitis etenim et est satis notorium nos pro executione desideratissime unionis et eorum que pro eiusdem con- summatione felici scripta et oblata fuere ad omnia loca concordata et usque ad fines nostre obediencie cum pluribus damnis et magnis laboribus diversisque terre et maris periculis accessisse, et demum ad certa loca inter Lucham et Portumveneris in ipsius Angeli obedientia constituta et per ambaxiatores Venetorum et quosdam alios de adherentia dicti Angeli aperta nos personaliter velle acce- dere obtulisse, hiis autem omnibus per sepefatum Angelum dene- gatis et minime adimpletis de Liburnio pro nobis et de Pisis pro dicto Angelo per eum aperta loca et publice oblata licet inequalia nobisque incommoda etiam contra aliquorum ex vobis oppinionem liberaliter acceptasse. Que omnia dictus Angelus contra suorum anticardinalium multorumque magnatum de sua obedientia con- silium facere seu adimplere penitus recusavit. Denique omnem tractatum prosequende unionis et quancumque audientiam sal- vumque conductum, sine quo tutus ad eum non patebat accecssus, nostris nuntiis et quibusdam aliis denegavit. Ob quod illi quos an Psal. 61, 4. 5 Von hier an wird der Wortlaut gegenüber Martène- Durand VII 982 selbständig. ° Die Schreiben, auf die Benedikt XIII. in dieser Bulle Bezug nimmt, sind in der Hauptsache folgende: a) „Nu- per tempore“ vom 15. Juli 1408: Benedikt XIII. lädt seine Kardinäle zum Konzil nach Perpignan; gedr. u. a. bei Mansi XXVI 1110—1111. b) und c) „Qualiter hoc schisma“ vom 14 Juli 1408, gedr. u. a. bei d'Acery, Spicilegium VI 200 - 204, und „Elsi sanctitali“ vom 24. Sept. 1408, gedr. u. a. bei Mansi XXVI 1175—1179: Die Kardinäle kündigen Benedikt XIII. das Konzil an, das sie in Pisa abhalten wollen. d) „Spi- ritus Sanctus“ vom 7. Nov. 1408: Antwort Benedikts XIII. an die Kar- dinäle, die er aufs neue zu seinem Konzil ladet; gedr. u. a. ebenda 1180—1184. e) „Redemptor noster“ vom 25. Januar 1409: Die Kardi- näle an Benedikt XIII; gedr. u. a. ebenda XXVII 207—212. Angaben über weitere Drucke und über die handschriftliche Ueberlieferung bei Hefele-Leclercq VI 1370 ff. Qualiter hoc schisma findet sich handschriftlich auch in D. f. 97'—99. 7 Besonders: „Quantae magnitu- dinis“ vom 14. Juli 1408, Die Kardinäle berufen das Konzil nadh Pisa; hs. auch in D. f. 94'—97; gedr. u. a. bei d Achery, Spicilegium VI 205—214. 8 Das (grofte) T steht auf Rasur. 9 Kardinal Peter Blau. 159
Strana 160
appellatis cardinales deserentes dictum Angelum in civitate Luchana se Pisas personaliter transtulerunt, nos grandi cum in- stantia deprecantes, ut ad eos appropinquare vellemus et Libur- nium veniremus. Nos autem de vestro et aliorum fratrum nostro- rum cardinalium consilio ad dictum locum Liburnii venire decre- vimus sine mora, sed quia salvusconductus prius a Florentinis ob securitatem et victualia et a domino Lucano propter transitum illorum qui per terram nos sequi debebant necessarius videbatur, vos tres predictos unacum quinque desuper nominatis ad prefatos anticardinales (Z. 20) pro illorum consolatione, et ut pro securi- tatibus necessariiis obtinendis vestra circumspectio laboraret, cum nostris credencialibus litteris sub bulla confectis, sed ad communes instructiones omnibus vobis traditas refferentibus duximus pre- mittendos. Que quidem instructiones per te, fili cardinalis sancti Angeli, principaliter ordinate et demum concorditer approbate (Siche den Text in ALKG VII 644—646] nichil aliud continebant nec continent in effectu, nisi quod predictos anticardinales in Do- mino confortantes et de nostro vero ct constanti proposito ad bonum unionis et de brevi accessu ad Liburnium informantes audiretis ab eis sciscitareminique quos modos et vias pro dicta unione servare intendebant, et de hiis omnibus veritate comperta nos curaretis reddere certiores, ad hunc finem ut cum prefatis nostris cardinalibus communicato consilio possemus, prout arduitas ipsius materie requirebat, procedere consultius in agendis, ne forsan ex impreviso et inordinato processu, prout quibusdam in- caute properantibus aliquando accidit, nos contigeret statum sancte matris ecclesie in periculosos errores involvere, sed prout decet viros catholicos et veros fidei zelatores cunctis preordinatis iuridice ad conclusionem vere et desiderabilis unionis possemus brevi exccutionis compendio pervenire. Visis itaque et sepius recensitis predictis instructionibus in forma auctentica continen- tibus narrata premissa auditisque depositionibus predictorum car- dinalium Tholosani et de Chalanco, archicpiscopi Terraconensis et generalis Predicatorum asserentium publice et constanter se nec vos tres ipsis presentibus aliud quam contineant instructiones huiusmodi nostra ex parte movisse seu apperuisse, sicut de ipsis sic fore tenemus indubie, et hoc idem de vobis nos credere firmiter teneatis. Quis enim crederet de tantis viris, quod nobis inconsultis metas excederetis mandati vobis traditi tam publice quam secrete? Ceterum non obstante nostra et vestra ac dictorum pretensorum cardinalium pluriumque aliorum instantia, denegatis salvocon- ductu et securitatibus petitis a domino Lucano et Florentinis nobis Liburnium et vobis Pisas protunc accedere phas non fuit, ob quod (Z. 25) quatuor ex dictis anticardinalibus causa habendi collegium nobiscum venerunt Liburnium, quibus suadentibus vobis separa- tionem a nobis et conventionem cum eis ac sine nobis illius vestri pretensi concilii vocationem, sicut nobis vestris litteris et instruc- tionibus intimastis, in faciem viriliter restitistis per organum pre- fati sancti Angeli cardinalis rationes validas allegando, quod hec 160
appellatis cardinales deserentes dictum Angelum in civitate Luchana se Pisas personaliter transtulerunt, nos grandi cum in- stantia deprecantes, ut ad eos appropinquare vellemus et Libur- nium veniremus. Nos autem de vestro et aliorum fratrum nostro- rum cardinalium consilio ad dictum locum Liburnii venire decre- vimus sine mora, sed quia salvusconductus prius a Florentinis ob securitatem et victualia et a domino Lucano propter transitum illorum qui per terram nos sequi debebant necessarius videbatur, vos tres predictos unacum quinque desuper nominatis ad prefatos anticardinales (Z. 20) pro illorum consolatione, et ut pro securi- tatibus necessariiis obtinendis vestra circumspectio laboraret, cum nostris credencialibus litteris sub bulla confectis, sed ad communes instructiones omnibus vobis traditas refferentibus duximus pre- mittendos. Que quidem instructiones per te, fili cardinalis sancti Angeli, principaliter ordinate et demum concorditer approbate (Siche den Text in ALKG VII 644—646] nichil aliud continebant nec continent in effectu, nisi quod predictos anticardinales in Do- mino confortantes et de nostro vero ct constanti proposito ad bonum unionis et de brevi accessu ad Liburnium informantes audiretis ab eis sciscitareminique quos modos et vias pro dicta unione servare intendebant, et de hiis omnibus veritate comperta nos curaretis reddere certiores, ad hunc finem ut cum prefatis nostris cardinalibus communicato consilio possemus, prout arduitas ipsius materie requirebat, procedere consultius in agendis, ne forsan ex impreviso et inordinato processu, prout quibusdam in- caute properantibus aliquando accidit, nos contigeret statum sancte matris ecclesie in periculosos errores involvere, sed prout decet viros catholicos et veros fidei zelatores cunctis preordinatis iuridice ad conclusionem vere et desiderabilis unionis possemus brevi exccutionis compendio pervenire. Visis itaque et sepius recensitis predictis instructionibus in forma auctentica continen- tibus narrata premissa auditisque depositionibus predictorum car- dinalium Tholosani et de Chalanco, archicpiscopi Terraconensis et generalis Predicatorum asserentium publice et constanter se nec vos tres ipsis presentibus aliud quam contineant instructiones huiusmodi nostra ex parte movisse seu apperuisse, sicut de ipsis sic fore tenemus indubie, et hoc idem de vobis nos credere firmiter teneatis. Quis enim crederet de tantis viris, quod nobis inconsultis metas excederetis mandati vobis traditi tam publice quam secrete? Ceterum non obstante nostra et vestra ac dictorum pretensorum cardinalium pluriumque aliorum instantia, denegatis salvocon- ductu et securitatibus petitis a domino Lucano et Florentinis nobis Liburnium et vobis Pisas protunc accedere phas non fuit, ob quod (Z. 25) quatuor ex dictis anticardinalibus causa habendi collegium nobiscum venerunt Liburnium, quibus suadentibus vobis separa- tionem a nobis et conventionem cum eis ac sine nobis illius vestri pretensi concilii vocationem, sicut nobis vestris litteris et instruc- tionibus intimastis, in faciem viriliter restitistis per organum pre- fati sancti Angeli cardinalis rationes validas allegando, quod hec 160
Strana 161
secundum Deum et iusticiam sacris canonibus in oppositum recla- mantibus per vos fieri non poterat nec debebat, et quod solum ad nos tamquam ad verum caput ecclesie, qui promissa conventa et concordata servavimus, generale concilium convocare et unionis negocium tractare principaliter spectabat. Nec ignoratis quod prefati quinque predicti nostre initiationis dati vobis comites, qui propter eis iminentia pericula de Liburnio festinanter recedere sunt coacti, ad nostram venerunt presentiam et, facta nobis de predictis veridica relatione in qua aliqui vestrum interfuere ex parte illorum qui ex vobis ibi remanserant, prestando nobis con- silium exposuerunt, ut dimissis illis partibus sine mora nostram et nos sequentium personas poneremus in tuto, cum per certas litteras destinatas constaret quod de nostra et aliquorum nostro- rum captione illuc mandatum venerat, unde posset in Dei ecclesia grave scandalum suscitari. Nos autem, qui etiam ab alia parte eramus de hiis certissime informati, nolentes Deum temptare nec eius ecclesiam tam evidenti periculo implicare, de premisso ve- strum et aliorum qui tunc nobiscum aderant fratrum nostrorum consilio nos reponere decrevimus in securo, volentes nichilominus, ex quo in illis partibus moram secure trahere nequibamus, nostros solemnes nuncios plena potestate suffultos ibi dimittere, qui super agendis darent operam efficacem. Sed quia, ambaxiatoribus regis Francie preter ipsius voluntatem ut credimus procurantibus, sal- vus conductus prefatis nostris dimittendis nuntiis necessarius a gubernatore Ianue obtineri non potuit nec ipsos dimittere nec nobis ulterius in illis partibus remanere phas fuit, tandem de dictorum fratrum nostrorum qui tunc nobiscum aderant ac pre- latorum et aliorum illustrium virorum consilio in nostri recessus procinctu generale concilium (Z. 30), quod per nos convocari ut vos ipsi fatemini persuaseratis iam antea, in brevi tunc instanti termino celebritatis Omnium sanctorum in hac villa Perpiniani utpote propinquiori inter loca secura solemniter et publice duxi- mus convocandum. Unde nec verisimiliter est credendum, quod in concilii per nos tunc de proximo celebrandi turbationem, ad quod prout mandaveramus credidimus vos venturos, voluerimus per vos aliud concilium ymo conciliabolum convocari. Premissis itaque consideratis omni particulari affectione seposita miramur, qua frente asseritur ut scribitis, quod per sacristam Magalonen- sem vobis in limine nostri recessus intimaverimus quod nobis pla- ceret, ut pretactam viam illius vestri pretensi concilii prosequere- mini, quod prefatus patriarcha tunc sacrista constanter denegat, et instructiones sibi date que de manu dicti quondam cardinalis Armaniaci scripte manent nichil aliud quam quod prediximus continent super isto. Hec igitur que scribitis, cum veritatis careant fundamento nec sint credibilia nec aliqua verisimilitudine fulcian- tur, melius fuisset silentio committere, quam ad simplicium mentes conturbandas fucatis coloribus affirmare. Asseritis insuper vos convocasse ut prefertur generale con- cilium, quia per nostrum hoc quod in Perpiniano convocaveramus 11 161
secundum Deum et iusticiam sacris canonibus in oppositum recla- mantibus per vos fieri non poterat nec debebat, et quod solum ad nos tamquam ad verum caput ecclesie, qui promissa conventa et concordata servavimus, generale concilium convocare et unionis negocium tractare principaliter spectabat. Nec ignoratis quod prefati quinque predicti nostre initiationis dati vobis comites, qui propter eis iminentia pericula de Liburnio festinanter recedere sunt coacti, ad nostram venerunt presentiam et, facta nobis de predictis veridica relatione in qua aliqui vestrum interfuere ex parte illorum qui ex vobis ibi remanserant, prestando nobis con- silium exposuerunt, ut dimissis illis partibus sine mora nostram et nos sequentium personas poneremus in tuto, cum per certas litteras destinatas constaret quod de nostra et aliquorum nostro- rum captione illuc mandatum venerat, unde posset in Dei ecclesia grave scandalum suscitari. Nos autem, qui etiam ab alia parte eramus de hiis certissime informati, nolentes Deum temptare nec eius ecclesiam tam evidenti periculo implicare, de premisso ve- strum et aliorum qui tunc nobiscum aderant fratrum nostrorum consilio nos reponere decrevimus in securo, volentes nichilominus, ex quo in illis partibus moram secure trahere nequibamus, nostros solemnes nuncios plena potestate suffultos ibi dimittere, qui super agendis darent operam efficacem. Sed quia, ambaxiatoribus regis Francie preter ipsius voluntatem ut credimus procurantibus, sal- vus conductus prefatis nostris dimittendis nuntiis necessarius a gubernatore Ianue obtineri non potuit nec ipsos dimittere nec nobis ulterius in illis partibus remanere phas fuit, tandem de dictorum fratrum nostrorum qui tunc nobiscum aderant ac pre- latorum et aliorum illustrium virorum consilio in nostri recessus procinctu generale concilium (Z. 30), quod per nos convocari ut vos ipsi fatemini persuaseratis iam antea, in brevi tunc instanti termino celebritatis Omnium sanctorum in hac villa Perpiniani utpote propinquiori inter loca secura solemniter et publice duxi- mus convocandum. Unde nec verisimiliter est credendum, quod in concilii per nos tunc de proximo celebrandi turbationem, ad quod prout mandaveramus credidimus vos venturos, voluerimus per vos aliud concilium ymo conciliabolum convocari. Premissis itaque consideratis omni particulari affectione seposita miramur, qua frente asseritur ut scribitis, quod per sacristam Magalonen- sem vobis in limine nostri recessus intimaverimus quod nobis pla- ceret, ut pretactam viam illius vestri pretensi concilii prosequere- mini, quod prefatus patriarcha tunc sacrista constanter denegat, et instructiones sibi date que de manu dicti quondam cardinalis Armaniaci scripte manent nichil aliud quam quod prediximus continent super isto. Hec igitur que scribitis, cum veritatis careant fundamento nec sint credibilia nec aliqua verisimilitudine fulcian- tur, melius fuisset silentio committere, quam ad simplicium mentes conturbandas fucatis coloribus affirmare. Asseritis insuper vos convocasse ut prefertur generale con- cilium, quia per nostrum hoc quod in Perpiniano convocaveramus 11 161
Strana 162
et celebramus, quod particulare concilium appellatis, ecclesia uniri non poterat, quod asserere quantum sit a sacris canonibus alienum, hoc, cum sitis in iure periti, minime ignorare debetis. Attendite siquidem, fratres, quid dicitis! Ad vos ergo supprema potestas clavium, quam Christus suo vicario immediate comisit, noviter est translata, ut ille ecclesiam non posset unire nec gene- rale convocare concilium, et vos — sub qua nescitur congregatio- nis umbra — predicta possitis, que soli sunt eidem Christi vicario rescrvata! Absit hoc a fidelium mentibus, quoniam istud pertinere ad vos ct illos vobiscum manentes quos cardinales reverendissimos appellatis affirmare erroneum est. Ad nos vero pertinere 10 a nullo sane intelligente scripturas sacras ambigitur. Hoc enim, sicut sacrorum canonum testatur auctoritas, quodam singulari privilegio summo pontifici noscitur reservatum ipsique soli et nulli (Z. 35) alteri sine ipsius auctoritate competit convocare et celebrare con- cilium generale 11, et sic illud quod vos asseritis per vos convoca- tum non concilium, sed conciliabulum in sacris canonibus 12 appel- latur. Et mirari cogimur quod sic constanter affirmatis, quod auctoritate vestra talis convocatio omni sit ut aitis firmitate sub- nixa, cum tanquam a iuris stabilitate penitus aliena et sanctorum patrum traditionibus inimica nulla firmitate subsistat. Nostis etiam quod, antequam temptaretis ea que audita stuporem 13 fide- lium sensibus incusserunt, de fratrum nostrorum consilio convo- catum per nos generale concilium extitit, ut prefertur, in cuius celebratione, licet interfuerint 14 venerabiles fratres nostri sancte Romane ecclesie cardinales, tres patriarche, archiepiscopi et epi- scopi ac dilecti filii clecti, abbates et multi alii ecclesiarum prelati, procuratores quoque principum ecclesiarum et conventuum. qui potuerunt sine impedimento venire — nam pluribus aliis qui venissent per nonnullos iniquitatis filios via extitit impedita — vos, quorum aliqui se venturos nobis promiserant, et cum quibus comunicato consilio que utilia forent pro vera unione sancte matris ecclesic, sicut iam vobis abscentibus fecimus, decreveramus vobis assistentibus, sicut vere possumus, iuste et canonice ordinare, man- datis nostris etiam in virtute sancte obedientie vobis directis irre- verenter sprctis ad id venire non sine inobediencie nota assignatis loco et tempore contempsistis, et non attendentes ad petram de qua excisi estis ad alias vias, que utinam bono unionis gravia non prestiterint nocumenta, ut manifeste cernitur declinastis, preten- dentes quod, si nos vocassemus, quod vos usurpatis concilium, ad illud neutrales et subtracti minime convenissent, adicientes quod neuter contendencium de papatu fuit ab universali ecclesia pro vero pontifice habitus vel receptus, quod 15 ut ponitis manifestum errorem continet, ut hec vere illi cognoscant, qui sicut unum Deum predicant, sic unam ecclesiam profitentur, doctore gentium atte- stante qui ait 16: „Ipsum dedit caput super omnem ecclesiam, que est corpus eius“; propter quod legitur in Canticis (5, 2): „Una est sponsa mea, electa mea, immaculata mea'. Una est igitur sancta universalis apostolica ecclesia atque Romana (Z. 40), que non 162
et celebramus, quod particulare concilium appellatis, ecclesia uniri non poterat, quod asserere quantum sit a sacris canonibus alienum, hoc, cum sitis in iure periti, minime ignorare debetis. Attendite siquidem, fratres, quid dicitis! Ad vos ergo supprema potestas clavium, quam Christus suo vicario immediate comisit, noviter est translata, ut ille ecclesiam non posset unire nec gene- rale convocare concilium, et vos — sub qua nescitur congregatio- nis umbra — predicta possitis, que soli sunt eidem Christi vicario rescrvata! Absit hoc a fidelium mentibus, quoniam istud pertinere ad vos ct illos vobiscum manentes quos cardinales reverendissimos appellatis affirmare erroneum est. Ad nos vero pertinere 10 a nullo sane intelligente scripturas sacras ambigitur. Hoc enim, sicut sacrorum canonum testatur auctoritas, quodam singulari privilegio summo pontifici noscitur reservatum ipsique soli et nulli (Z. 35) alteri sine ipsius auctoritate competit convocare et celebrare con- cilium generale 11, et sic illud quod vos asseritis per vos convoca- tum non concilium, sed conciliabulum in sacris canonibus 12 appel- latur. Et mirari cogimur quod sic constanter affirmatis, quod auctoritate vestra talis convocatio omni sit ut aitis firmitate sub- nixa, cum tanquam a iuris stabilitate penitus aliena et sanctorum patrum traditionibus inimica nulla firmitate subsistat. Nostis etiam quod, antequam temptaretis ea que audita stuporem 13 fide- lium sensibus incusserunt, de fratrum nostrorum consilio convo- catum per nos generale concilium extitit, ut prefertur, in cuius celebratione, licet interfuerint 14 venerabiles fratres nostri sancte Romane ecclesie cardinales, tres patriarche, archiepiscopi et epi- scopi ac dilecti filii clecti, abbates et multi alii ecclesiarum prelati, procuratores quoque principum ecclesiarum et conventuum. qui potuerunt sine impedimento venire — nam pluribus aliis qui venissent per nonnullos iniquitatis filios via extitit impedita — vos, quorum aliqui se venturos nobis promiserant, et cum quibus comunicato consilio que utilia forent pro vera unione sancte matris ecclesic, sicut iam vobis abscentibus fecimus, decreveramus vobis assistentibus, sicut vere possumus, iuste et canonice ordinare, man- datis nostris etiam in virtute sancte obedientie vobis directis irre- verenter sprctis ad id venire non sine inobediencie nota assignatis loco et tempore contempsistis, et non attendentes ad petram de qua excisi estis ad alias vias, que utinam bono unionis gravia non prestiterint nocumenta, ut manifeste cernitur declinastis, preten- dentes quod, si nos vocassemus, quod vos usurpatis concilium, ad illud neutrales et subtracti minime convenissent, adicientes quod neuter contendencium de papatu fuit ab universali ecclesia pro vero pontifice habitus vel receptus, quod 15 ut ponitis manifestum errorem continet, ut hec vere illi cognoscant, qui sicut unum Deum predicant, sic unam ecclesiam profitentur, doctore gentium atte- stante qui ait 16: „Ipsum dedit caput super omnem ecclesiam, que est corpus eius“; propter quod legitur in Canticis (5, 2): „Una est sponsa mea, electa mea, immaculata mea'. Una est igitur sancta universalis apostolica ecclesia atque Romana (Z. 40), que non 162
Strana 163
humana presumptione seu potestate innititur, sed divina et pror- sus incomutabili auctoritate fundatur, cui inter cetera dona hoc privata largitione concessum est, ut celeberrima fides quam beatus Petrus celesti patre revelante cognovit, et immensa potestas quam in eodem apostolorum principe Christus indulsit, sic per legittimam Romanorum pontificum successionem illibata decurrat, ut illam usque ad finem seculi nec scismatica perfidia maculet nec adulterini pastoris pontificium interrumpat, quam velut vali- dissimam navem divine gubernationis presidio communitam nec variarum opinionum atque heresium turbines a sue unitatis com- page divellunt nec tirannice potestatis incursus ad yma depri- munt, quel7 potius inter blandicias terrene felicitatis et asperitates seculi felici navigatione media graditur, donec ad portum future beatitudinis dante Domino veniatur, extra quam salus esse non potest. Unde illud quod dicitis non est consonum veritati, quod neuter contendentium de papatu fuerit ab universali ecclesia pro vero pontifice habitus, quasi hec assertio innuat quod, ex quo verus papa a scismaticis non recipitur, etiam si a catholicis reci- piatur, non sit ab ecclesia universali habitus vel receptus, quod quam sit erroneum affirmare ex premissis apparet, et hoc credi- bile non est nisi ab illis qui se Christianos vocant et ambulantes in tenebris habere se lumen existimant, blandiente adversario qui secundum apostoli vocem se in lucis angelum transfigurat 18. Hoc eo fit, dum ad veritatis et unitatis originem non reditur, nec caput queritur, nec magistri celestis doctrina servatur, quam si catholi- cus homo consideret et examinet diligenter, tractato longo atque argumentis opus non est; probatio enim ad fidem facilis est com- pendio veritatis. Constat enim quod felicis recordationis Clemens papa VII et nos, qui vos omnes uno excepto ad statum promovi- mus quem tenetis, ab universali et catholica sumus ecclesia recepti, sicut vos ipsi consuevistis hactenus predicare, quoniam fideles in unitate fidei et obedientia summi pontificis permanentes cum suo vero capite ecclesiam veram faciunt, que universalis et catholica merito appellatur. Quod si assertio vestra verum con- tineret, consequenter posset concludi, quod a tempore (Z. 45) quo ecclesia Grecorum, si ecclesia debeat nuncupari, ab ecclesie Ro- mane obedientia et unitate recessit, nullus summorum pontificum fuisset ab ecclesia universali receptus, et quod alia esset universa- lis ecclesia a Romana, quod est insanum et erroneum affirmare. Multa alia possent ad predictos evacuandos errores adici que, ne prolixa videantur, subticemus, quoniam a peritis levi satis inda- gine poterunt repperiri. 10 Hs.: pertinet. 11 Siehe c. 1—4, Dist. XVII. 12 Ebenda, c. 5; c. 35, C. XXIV q. 3. 13 Hs.: stupore. 14 Die Teilnehmerliste siehe ALKG. VII 669—686. 15 Hs.: que. 10 Ephes. I, 22. Doctor gentium also statt apo- stolus gentium. Die Stelle selbst findet sich beim Lombarden und Al- bert d. Gr. von Köln noch nicht, erhält dann aber weiteste Verbreitung. Siche z. B. Thom. Aquin., Summae p. 3, qu 8, art. 1; Bonaventura, Sent. 3 dist. 13, art. 2, qu. 2; Ulrid von Štrafburg, Summa de summo bono, lib. V, tract. 1, cap. 13, ed. Ign. Bakes, Florilegium 11* 163
humana presumptione seu potestate innititur, sed divina et pror- sus incomutabili auctoritate fundatur, cui inter cetera dona hoc privata largitione concessum est, ut celeberrima fides quam beatus Petrus celesti patre revelante cognovit, et immensa potestas quam in eodem apostolorum principe Christus indulsit, sic per legittimam Romanorum pontificum successionem illibata decurrat, ut illam usque ad finem seculi nec scismatica perfidia maculet nec adulterini pastoris pontificium interrumpat, quam velut vali- dissimam navem divine gubernationis presidio communitam nec variarum opinionum atque heresium turbines a sue unitatis com- page divellunt nec tirannice potestatis incursus ad yma depri- munt, quel7 potius inter blandicias terrene felicitatis et asperitates seculi felici navigatione media graditur, donec ad portum future beatitudinis dante Domino veniatur, extra quam salus esse non potest. Unde illud quod dicitis non est consonum veritati, quod neuter contendentium de papatu fuerit ab universali ecclesia pro vero pontifice habitus, quasi hec assertio innuat quod, ex quo verus papa a scismaticis non recipitur, etiam si a catholicis reci- piatur, non sit ab ecclesia universali habitus vel receptus, quod quam sit erroneum affirmare ex premissis apparet, et hoc credi- bile non est nisi ab illis qui se Christianos vocant et ambulantes in tenebris habere se lumen existimant, blandiente adversario qui secundum apostoli vocem se in lucis angelum transfigurat 18. Hoc eo fit, dum ad veritatis et unitatis originem non reditur, nec caput queritur, nec magistri celestis doctrina servatur, quam si catholi- cus homo consideret et examinet diligenter, tractato longo atque argumentis opus non est; probatio enim ad fidem facilis est com- pendio veritatis. Constat enim quod felicis recordationis Clemens papa VII et nos, qui vos omnes uno excepto ad statum promovi- mus quem tenetis, ab universali et catholica sumus ecclesia recepti, sicut vos ipsi consuevistis hactenus predicare, quoniam fideles in unitate fidei et obedientia summi pontificis permanentes cum suo vero capite ecclesiam veram faciunt, que universalis et catholica merito appellatur. Quod si assertio vestra verum con- tineret, consequenter posset concludi, quod a tempore (Z. 45) quo ecclesia Grecorum, si ecclesia debeat nuncupari, ab ecclesie Ro- mane obedientia et unitate recessit, nullus summorum pontificum fuisset ab ecclesia universali receptus, et quod alia esset universa- lis ecclesia a Romana, quod est insanum et erroneum affirmare. Multa alia possent ad predictos evacuandos errores adici que, ne prolixa videantur, subticemus, quoniam a peritis levi satis inda- gine poterunt repperiri. 10 Hs.: pertinet. 11 Siehe c. 1—4, Dist. XVII. 12 Ebenda, c. 5; c. 35, C. XXIV q. 3. 13 Hs.: stupore. 14 Die Teilnehmerliste siehe ALKG. VII 669—686. 15 Hs.: que. 10 Ephes. I, 22. Doctor gentium also statt apo- stolus gentium. Die Stelle selbst findet sich beim Lombarden und Al- bert d. Gr. von Köln noch nicht, erhält dann aber weiteste Verbreitung. Siche z. B. Thom. Aquin., Summae p. 3, qu 8, art. 1; Bonaventura, Sent. 3 dist. 13, art. 2, qu. 2; Ulrid von Štrafburg, Summa de summo bono, lib. V, tract. 1, cap. 13, ed. Ign. Bakes, Florilegium 11* 163
Strana 164
Asseritis insuper in vestris memoratis litteris, quod per vos cardinales utriusque partis est necessario generale concilium con- vocandum, in quibus, quantum ad membrorum coherentiam at- tinet, est unitatis vinculum reformatum. Huic assertioni, que er- rorem continet, per iamdicta licet sit in effectu responsum, adhuc tamen videbitur iterum respondendum, cum hoc sit reprobum credere aut tenere, quod vos cum illis, qui ab intrusis promoti ab intruso Angelo Corrario recesserunt sed nobis minime adheserunt, tamquam membra a capite separata consolidari possitis, aut vir- tute que a capite in corpus influit vegetari, quia hoc natura non patitur, ratio non sinit, et divina providentia non permittit. Nam sinceritatis lumen velitis perspicacius intueri, loquendo vobiscum domestice et paterne: si vos cardinales estis, ipsi non sunt, et econtra; secundum autem veram fidem partis nostre eos cardina- les non esse clarum est, nec oportet hoc amplius explicare. Quis ergo istos nisi verus papa ad cardinalatum promovere potuerit, nec nos videmus nec vos scimus posse videre nec aliquem sane mentis. Ceterum ante ipsorum reductionem ad veram unitatem ecclesie quantum ex tali sicut presumitis participacione periculum vobis immincat, clare in sacris canonibus continetur, cum quibus etiam teste papa Gelasio 19 non licet concilium celebrari. Et quia per adherentiam ad vos absque auctoritate nostra vobiscum ut pretenditis adunari non possunt, constat manifeste concludi, quod non censetur in hac parte ut dicitis unitatis vinculum reformatum, sed potius acephalum et dampnabile manipolium attemptatum. Et quia nos nitimini ad vestram congregationem seu potius conciliabolum appellare, civitatem Pisanam pro loco securo ut asse- ritis assignando, et alibi nos in prefatis litteris licet temere provo- catis ad causam, non videmus, quo saltem le (Z. 50) vi iuris colore possitis huius presumptionis audatiam palliare, cum nec nos iuris auctoritas nec rationis debitum nec alicuius obligationis neces- sitas ad hoc artet. Nam ad memoriam debuistis reducere, quod generaliter sit iure prohibitum 2°, ne inferiores in supcriorem pre- sumant iurisdictionem vel potestatem aliquam exercere. Quanto magis non licet vobis Christi vicarium vocare ad generale ut falso pretenditur concilium per eius subditos convocatum! Quod bene claruit Theodorici regis temporibus, dum patres a principe pro- concilio convocati eidem catholice suggesserunt papam et non alium, cum de sua causa agitur, etiam si accusaretur de heresi, debere synodum convocare 21. Oblivisci etiam vobis in proposito et tam periculosa materia phas non fuit, quam damnata sit a sanctis patribus ista temeritas in sacro Calcedonensi concilio, dum in condemnatione Dioschori patriarche Alexandrini heretici per hoc quod papam iudicare presumpserit priorum scelerum macule scilicet heresis et eius fautorie iniquitatem dicitur transcendisse22. Vos autem ad nostrum concilium, ubi potuissetis vota vestra pro- bono ecclesie aperire, que, quantum cum Deo et secura conscientia potuissemus, nos obtulimus et offerimus impleturos, venire contu- maciter contempsistis. Unde ergo vobis hec est attributa facultas? 164
Asseritis insuper in vestris memoratis litteris, quod per vos cardinales utriusque partis est necessario generale concilium con- vocandum, in quibus, quantum ad membrorum coherentiam at- tinet, est unitatis vinculum reformatum. Huic assertioni, que er- rorem continet, per iamdicta licet sit in effectu responsum, adhuc tamen videbitur iterum respondendum, cum hoc sit reprobum credere aut tenere, quod vos cum illis, qui ab intrusis promoti ab intruso Angelo Corrario recesserunt sed nobis minime adheserunt, tamquam membra a capite separata consolidari possitis, aut vir- tute que a capite in corpus influit vegetari, quia hoc natura non patitur, ratio non sinit, et divina providentia non permittit. Nam sinceritatis lumen velitis perspicacius intueri, loquendo vobiscum domestice et paterne: si vos cardinales estis, ipsi non sunt, et econtra; secundum autem veram fidem partis nostre eos cardina- les non esse clarum est, nec oportet hoc amplius explicare. Quis ergo istos nisi verus papa ad cardinalatum promovere potuerit, nec nos videmus nec vos scimus posse videre nec aliquem sane mentis. Ceterum ante ipsorum reductionem ad veram unitatem ecclesie quantum ex tali sicut presumitis participacione periculum vobis immincat, clare in sacris canonibus continetur, cum quibus etiam teste papa Gelasio 19 non licet concilium celebrari. Et quia per adherentiam ad vos absque auctoritate nostra vobiscum ut pretenditis adunari non possunt, constat manifeste concludi, quod non censetur in hac parte ut dicitis unitatis vinculum reformatum, sed potius acephalum et dampnabile manipolium attemptatum. Et quia nos nitimini ad vestram congregationem seu potius conciliabolum appellare, civitatem Pisanam pro loco securo ut asse- ritis assignando, et alibi nos in prefatis litteris licet temere provo- catis ad causam, non videmus, quo saltem le (Z. 50) vi iuris colore possitis huius presumptionis audatiam palliare, cum nec nos iuris auctoritas nec rationis debitum nec alicuius obligationis neces- sitas ad hoc artet. Nam ad memoriam debuistis reducere, quod generaliter sit iure prohibitum 2°, ne inferiores in supcriorem pre- sumant iurisdictionem vel potestatem aliquam exercere. Quanto magis non licet vobis Christi vicarium vocare ad generale ut falso pretenditur concilium per eius subditos convocatum! Quod bene claruit Theodorici regis temporibus, dum patres a principe pro- concilio convocati eidem catholice suggesserunt papam et non alium, cum de sua causa agitur, etiam si accusaretur de heresi, debere synodum convocare 21. Oblivisci etiam vobis in proposito et tam periculosa materia phas non fuit, quam damnata sit a sanctis patribus ista temeritas in sacro Calcedonensi concilio, dum in condemnatione Dioschori patriarche Alexandrini heretici per hoc quod papam iudicare presumpserit priorum scelerum macule scilicet heresis et eius fautorie iniquitatem dicitur transcendisse22. Vos autem ad nostrum concilium, ubi potuissetis vota vestra pro- bono ecclesie aperire, que, quantum cum Deo et secura conscientia potuissemus, nos obtulimus et offerimus impleturos, venire contu- maciter contempsistis. Unde ergo vobis hec est attributa facultas? 164
Strana 165
Quis vos dominos ecclesie sancte constituit sueque principes pos- sessionis efficit? Certe nullus! Sed multi peccatorum oleo vestra capita impinguantes vos in devium attrahere moliuntur magna et mirabilia promittentes, que cum nulla sint, etsi aliqua inconside- ratis affectibus videantur, sunt tamen ut brevis non vera voluptas, quam illusiones proferunt somniorum. Cur ergo per hostium vere prosecutionis unitatis non intrantes2s damnose prosequendum assumitis, quod secundum Deum non posse subsistere bene scitis? Cum autem scribitis, quod nos ad vestrum conciliabolum in civitate Pisana, in qua ut dicitis debita securitas et libertas ad eam venientibus in veniendo stando et recedendo tribuuntur per dominium ipsius, cum quo certas vos habere dicitis conclusiones et capitula que tacetis sufficientibus cauthelis et promissionibus roborata, dicimus quod, si quemquam vestri in hac parte, ut ad conventionem tam inhonestam et reprobatam veniret 24, citationes artarent, in dicto loco nove acquisitionis po (Z. 55) puloso et minus periculoso super re tam ardua, quam ad evitandos errores et scandala expedit cum summa libertate tractari, non teneretur stantibus terminis comparere nec se tam manifestis periculis im- plicare. Hec siquidem iure timentur, hec de more vitantur, hec reffugit ratio, hec aborret natura: dissiperet igitur qui vocationem huiusmodi saperet artare vocatum. Hec verba, licet in alio casu, quoad propositum tamen simili iuris in corpore 25 continentur de eadem civitate Pisana. Demum in pretactis vestris litteris vos, quos duas partes col- legii cardinalium esse dicitis, ista que scribitis deliberatione ma- tura posse facere affirmatis secundum canonicas sanctiones glos- sasque doctorum. Hec cum pace loquendo de facto et de iure veritatem non continent, quia nullus textus, nulla glosa, nulla cuiuscumque doctoris oppinio approbata hoc quod dicitis tenet, nisi variato casu vel tacita veritate novos de novo fabricare cone- mini canones vel scripturas. Constat enim quod faciendi ea que scribitis omni caretis penitus potestate. Collegium autem sancte Romane ecclesie illi faciunt car- dinales venerabiles fratres nostri nobiscum in ecclesie unitate et obedientia permanentes, ad quos apostolica sede vacante, sicut aperte docent canonice sanctiones, electio summi pontificis nosci- tur spectare 26. Hoc etiam ad tollendum omnem ambiguitatem intentioni constitutionum apostolicarum et iurium inherentes aucto- ritate apostolica alias duximus declarandum. Ex premissis igitur et aliis, que possent iuridice et veridice affirmari, constat quod ad intrudendum aliquem in apostolica sede, prout in sepefatis litteris Patristicum, fasc. 40 (Bonn 1935) 29. 17 Is.: quin. 18 2. Cor. 11, 14. 19 Siehe c. 2, C. XXIV, q. 1. 20 Siehe c. 8, 9, D. XXI; c. 13, C. IX q. 3; c. 30, C. XVII q. 4; c. 1 de maioritate et obedientia I 8 in Extravag. com. 21 Gratian: Hinc etiam, in c. 6, D. XVII. 22 Siehe c. 9, D. XXI. 23 Anlehnung an Joan. 10, 1 ff. 24 Hs.: venire. 25 Siche c. 2 de sen- tentia et re iudicata II 11 in Clem.; vgl. c 11 de rescriptis I 3 in Sexto; c. 47, X de appellationibus II 28. 26 Siehe c. 6 X de electione et electi 165
Quis vos dominos ecclesie sancte constituit sueque principes pos- sessionis efficit? Certe nullus! Sed multi peccatorum oleo vestra capita impinguantes vos in devium attrahere moliuntur magna et mirabilia promittentes, que cum nulla sint, etsi aliqua inconside- ratis affectibus videantur, sunt tamen ut brevis non vera voluptas, quam illusiones proferunt somniorum. Cur ergo per hostium vere prosecutionis unitatis non intrantes2s damnose prosequendum assumitis, quod secundum Deum non posse subsistere bene scitis? Cum autem scribitis, quod nos ad vestrum conciliabolum in civitate Pisana, in qua ut dicitis debita securitas et libertas ad eam venientibus in veniendo stando et recedendo tribuuntur per dominium ipsius, cum quo certas vos habere dicitis conclusiones et capitula que tacetis sufficientibus cauthelis et promissionibus roborata, dicimus quod, si quemquam vestri in hac parte, ut ad conventionem tam inhonestam et reprobatam veniret 24, citationes artarent, in dicto loco nove acquisitionis po (Z. 55) puloso et minus periculoso super re tam ardua, quam ad evitandos errores et scandala expedit cum summa libertate tractari, non teneretur stantibus terminis comparere nec se tam manifestis periculis im- plicare. Hec siquidem iure timentur, hec de more vitantur, hec reffugit ratio, hec aborret natura: dissiperet igitur qui vocationem huiusmodi saperet artare vocatum. Hec verba, licet in alio casu, quoad propositum tamen simili iuris in corpore 25 continentur de eadem civitate Pisana. Demum in pretactis vestris litteris vos, quos duas partes col- legii cardinalium esse dicitis, ista que scribitis deliberatione ma- tura posse facere affirmatis secundum canonicas sanctiones glos- sasque doctorum. Hec cum pace loquendo de facto et de iure veritatem non continent, quia nullus textus, nulla glosa, nulla cuiuscumque doctoris oppinio approbata hoc quod dicitis tenet, nisi variato casu vel tacita veritate novos de novo fabricare cone- mini canones vel scripturas. Constat enim quod faciendi ea que scribitis omni caretis penitus potestate. Collegium autem sancte Romane ecclesie illi faciunt car- dinales venerabiles fratres nostri nobiscum in ecclesie unitate et obedientia permanentes, ad quos apostolica sede vacante, sicut aperte docent canonice sanctiones, electio summi pontificis nosci- tur spectare 26. Hoc etiam ad tollendum omnem ambiguitatem intentioni constitutionum apostolicarum et iurium inherentes aucto- ritate apostolica alias duximus declarandum. Ex premissis igitur et aliis, que possent iuridice et veridice affirmari, constat quod ad intrudendum aliquem in apostolica sede, prout in sepefatis litteris Patristicum, fasc. 40 (Bonn 1935) 29. 17 Is.: quin. 18 2. Cor. 11, 14. 19 Siehe c. 2, C. XXIV, q. 1. 20 Siehe c. 8, 9, D. XXI; c. 13, C. IX q. 3; c. 30, C. XVII q. 4; c. 1 de maioritate et obedientia I 8 in Extravag. com. 21 Gratian: Hinc etiam, in c. 6, D. XVII. 22 Siehe c. 9, D. XXI. 23 Anlehnung an Joan. 10, 1 ff. 24 Hs.: venire. 25 Siche c. 2 de sen- tentia et re iudicata II 11 in Clem.; vgl. c 11 de rescriptis I 3 in Sexto; c. 47, X de appellationibus II 28. 26 Siehe c. 6 X de electione et electi 165
Strana 166
minarum sagittas presumpsistis emittere, procedere non valetis, ctiam si apostolica sedes vacaret, nisi quod absit clausis oculis conscientie de vobis verificari velletis illud quod scribitur per pro- phetam 27: „Ego argentum multiplicavi eis et aurum, de quibus fecerunt Baal." Adiecistis preterea quod, nisi ad vestre congregationis voca- tionem iverimus et vestris monitis acquieverimus, muri et arma non protegent terras ecclesie. Ad quod breviter respondemus sperantes in Domino quod nobis, sicut firmiter proponimus, secun- dum doctrinam sacrorum canonum et ecclesie catholice in premis- sis facientibus que debemus, Deus, cuius terre predicte sunt, eas proteget, sicut co tempore quo nobis in palacio apostolico Avinio- nensi dira obsidione (Z. 60) detentis protexit, quando nos nonnulli iniquitatis filii, quos Deus et mundus non ignorat, diversis armo- rum generibus expugnarunt, a quorum manibus eripuit divina potentia nos et eas. Asseritis etiam in dictis litteris, quod predicta que scribitis prosequendo voluntatem divinam prosequimur. Videatis, quesu- mus, et sine mentis turbatione pacifice attendatis, si est voluntas divina cardinales non servare obedienciam papc, Christi vicario, vocati ad concilium non venire, et sub simulato unionis pretextu non scisma tollere, sed ultra quod iam est alia graviora subscis- mata et novas dissensiones in Dei ecclesia et Christiano populo suscitare. Eritne ista ecclesie unio, quam vos predicatis ubique tam utilem vos facturos, videat Deus et mundus sentiat, si talia faciendo et procurando divine voluntatis beneplacita impleantur. Beneplacitum autem Dei, ut veritatem in proposito fateamur, hoc est, ut spretis vitiis amplexatis virtutibus precepta dominica ser- vando omni terrena ct carnali affectione deposita, omni improba ambitione reiecta, Christo et cius vicario reverencia et obediencia conservatis, iuxta doctrinam divine legis et sacrorum canonum sanctiones veram et non fictam unionem sancte matris ecclesie realiter potius quam verbaliter provocare. Sed ortamur hic attentis auribus parumper insistere et per scripturarum nostrarum successus perspicacius dilucidare, quo tenditis, quid queritis, quid tandem suadendo et comminando sata- gitis obtinere, dum conceptum ab olim inveteratumque proprii affectus ardorem in vestris mentibus denuo inflammatum continere ulterius non valentes post contemptum apostolice sedis honorem nos contra phas irreverenter provocastis ad causam et ex infecto principio ad illicita deffluentes, que diu latuerant, vestrarum cogi- tationum insidias quodam impatientie impetu sub diversarum requisitionum involucro propalastis. Nam in una ex vestris pre- tactis litteris persuadendo requiritis, ut per nos aut per procura- torem in vestra congregatione comparcamus renunciaturi papatui, adversario ecclesic quem vos Gregorium appellatis cedente, mortuo, vel sententialiter eiecto, in alia autem, ut idem agere cure- mus dicto adversario canonice deiecto, subiungitis, in postrema vero nos simpliciter de renunciacione audacter requiritis, sub- 166
minarum sagittas presumpsistis emittere, procedere non valetis, ctiam si apostolica sedes vacaret, nisi quod absit clausis oculis conscientie de vobis verificari velletis illud quod scribitur per pro- phetam 27: „Ego argentum multiplicavi eis et aurum, de quibus fecerunt Baal." Adiecistis preterea quod, nisi ad vestre congregationis voca- tionem iverimus et vestris monitis acquieverimus, muri et arma non protegent terras ecclesie. Ad quod breviter respondemus sperantes in Domino quod nobis, sicut firmiter proponimus, secun- dum doctrinam sacrorum canonum et ecclesie catholice in premis- sis facientibus que debemus, Deus, cuius terre predicte sunt, eas proteget, sicut co tempore quo nobis in palacio apostolico Avinio- nensi dira obsidione (Z. 60) detentis protexit, quando nos nonnulli iniquitatis filii, quos Deus et mundus non ignorat, diversis armo- rum generibus expugnarunt, a quorum manibus eripuit divina potentia nos et eas. Asseritis etiam in dictis litteris, quod predicta que scribitis prosequendo voluntatem divinam prosequimur. Videatis, quesu- mus, et sine mentis turbatione pacifice attendatis, si est voluntas divina cardinales non servare obedienciam papc, Christi vicario, vocati ad concilium non venire, et sub simulato unionis pretextu non scisma tollere, sed ultra quod iam est alia graviora subscis- mata et novas dissensiones in Dei ecclesia et Christiano populo suscitare. Eritne ista ecclesie unio, quam vos predicatis ubique tam utilem vos facturos, videat Deus et mundus sentiat, si talia faciendo et procurando divine voluntatis beneplacita impleantur. Beneplacitum autem Dei, ut veritatem in proposito fateamur, hoc est, ut spretis vitiis amplexatis virtutibus precepta dominica ser- vando omni terrena ct carnali affectione deposita, omni improba ambitione reiecta, Christo et cius vicario reverencia et obediencia conservatis, iuxta doctrinam divine legis et sacrorum canonum sanctiones veram et non fictam unionem sancte matris ecclesie realiter potius quam verbaliter provocare. Sed ortamur hic attentis auribus parumper insistere et per scripturarum nostrarum successus perspicacius dilucidare, quo tenditis, quid queritis, quid tandem suadendo et comminando sata- gitis obtinere, dum conceptum ab olim inveteratumque proprii affectus ardorem in vestris mentibus denuo inflammatum continere ulterius non valentes post contemptum apostolice sedis honorem nos contra phas irreverenter provocastis ad causam et ex infecto principio ad illicita deffluentes, que diu latuerant, vestrarum cogi- tationum insidias quodam impatientie impetu sub diversarum requisitionum involucro propalastis. Nam in una ex vestris pre- tactis litteris persuadendo requiritis, ut per nos aut per procura- torem in vestra congregatione comparcamus renunciaturi papatui, adversario ecclesic quem vos Gregorium appellatis cedente, mortuo, vel sententialiter eiecto, in alia autem, ut idem agere cure- mus dicto adversario canonice deiecto, subiungitis, in postrema vero nos simpliciter de renunciacione audacter requiritis, sub- 166
Strana 167
inferentes quod nostra renunciacione pera (Z. 65) cta circa virum predictum quem Gregorium nominatis taliter providebitur, quod sui occasione si renunciare noluerit scisma in Dei ecclesia post cessionem nostram nullatenus remanebit. Verumtamen provisionis asserte modum penitus subticetis. Hec autem licet inter se dispa- ria intentionum vestrarum abdita manifestant, hec oppinionum varietatem enuntiant. Nam qui alias simulatis affatibus fingere consuevistis, vos ad nostram renunciacionem non aliter aspirare nisi per ipsam vera et certa unio in Dei ecclesia sequeretur intruso cedente mortuo vel eiecto realiter cum effectu, nunc, ut ex vestris requisitionibus manifeste conicitur, mitiores effecti ecclesie unione postposita intrusoque sub spe future provisionis in sua intrusione dimisso sola estis nostra renunciacione contenti, pacienciam nobis sublato forsan et verisimiliter habituri in ulteriori dilatione unionis predicte, quam habuistis triginta fere per annos et ultra, de ipsa unionis prosecucione inter Avinionis delicias mature interpolatis tamen temporibus pertractantes et, nobis exacto fere quinquen- nio ibidem in captivitate detentis residuoque temporis ab assump- tione nostra vestris occultis impedimentis et apertis contradictio- nibus impeditis, in eo precipue vos fundantes quod intrusi deiectio impossibilis videbatur, quia pars sua determinationi iuridice minime assentiret, nec de facto ipsum expellere toti parti nostre esset possibile. Quoquomodo ecce subito hec vestra pars partis in tanta altercacione et subdivisione ac contradictione partium constituta nunc possibile reddit, quod ante tota in unum collecta ante huiusmodi impedimenta impossibile iudicavit! Et adversus ecclesiam priorum angustias temporum renovantes durioris per- secucionis olla (!) pestiferis flatibus contra eam succensa multis turbationum generibus incessanter affligitis, sperantes forsitan Christifideles vestris fuccatis pollicitacionibus credituros. Sed iam istam presumptionem, quesumus, deponatis. Ex preteritis enim constat toti ecclesie, quanta sit fides verbis talibus adhibenda, presertim si memoriter retinendo in medium deducantur disrupta fides, transgressa iuramenta, et pacta totiens violata, variationes quoque, contradictiones, false oppiniones, ac perversa dogmata, et errores plurimi, quos adversus ecclesie statum et Christi vicarium, ymo et (Z. 70) ipsum Christum apud omnes fere Christianorum provincias per litteras et nuntios seminastis. Quomodo ergo pre- sumitis verbis eos se (!) credere, qui totiens factis fuisse memine- rint se illusos! In quantum vero ad nostram renunciationem attinet, ea vobis pro responsione ut infra dirigimus, que per nos cum sacri genera- lis determinatione concilii matura sunt deliberacione conclusa. Ceterum ad nonnulla alia in dictis litteris vestris inserta, que in parte convicia et improperia ac errores continent manifestos et a veritate in pluribus deviant, quia se ipsa patenter destruunt, di- gnum estimavimus non dare responsum, ut patens veritas veniat per se ipsam in publicam notionem. Nunc autem, fratres et filii, ut vos et cunctos Christifideles 167
inferentes quod nostra renunciacione pera (Z. 65) cta circa virum predictum quem Gregorium nominatis taliter providebitur, quod sui occasione si renunciare noluerit scisma in Dei ecclesia post cessionem nostram nullatenus remanebit. Verumtamen provisionis asserte modum penitus subticetis. Hec autem licet inter se dispa- ria intentionum vestrarum abdita manifestant, hec oppinionum varietatem enuntiant. Nam qui alias simulatis affatibus fingere consuevistis, vos ad nostram renunciacionem non aliter aspirare nisi per ipsam vera et certa unio in Dei ecclesia sequeretur intruso cedente mortuo vel eiecto realiter cum effectu, nunc, ut ex vestris requisitionibus manifeste conicitur, mitiores effecti ecclesie unione postposita intrusoque sub spe future provisionis in sua intrusione dimisso sola estis nostra renunciacione contenti, pacienciam nobis sublato forsan et verisimiliter habituri in ulteriori dilatione unionis predicte, quam habuistis triginta fere per annos et ultra, de ipsa unionis prosecucione inter Avinionis delicias mature interpolatis tamen temporibus pertractantes et, nobis exacto fere quinquen- nio ibidem in captivitate detentis residuoque temporis ab assump- tione nostra vestris occultis impedimentis et apertis contradictio- nibus impeditis, in eo precipue vos fundantes quod intrusi deiectio impossibilis videbatur, quia pars sua determinationi iuridice minime assentiret, nec de facto ipsum expellere toti parti nostre esset possibile. Quoquomodo ecce subito hec vestra pars partis in tanta altercacione et subdivisione ac contradictione partium constituta nunc possibile reddit, quod ante tota in unum collecta ante huiusmodi impedimenta impossibile iudicavit! Et adversus ecclesiam priorum angustias temporum renovantes durioris per- secucionis olla (!) pestiferis flatibus contra eam succensa multis turbationum generibus incessanter affligitis, sperantes forsitan Christifideles vestris fuccatis pollicitacionibus credituros. Sed iam istam presumptionem, quesumus, deponatis. Ex preteritis enim constat toti ecclesie, quanta sit fides verbis talibus adhibenda, presertim si memoriter retinendo in medium deducantur disrupta fides, transgressa iuramenta, et pacta totiens violata, variationes quoque, contradictiones, false oppiniones, ac perversa dogmata, et errores plurimi, quos adversus ecclesie statum et Christi vicarium, ymo et (Z. 70) ipsum Christum apud omnes fere Christianorum provincias per litteras et nuntios seminastis. Quomodo ergo pre- sumitis verbis eos se (!) credere, qui totiens factis fuisse memine- rint se illusos! In quantum vero ad nostram renunciationem attinet, ea vobis pro responsione ut infra dirigimus, que per nos cum sacri genera- lis determinatione concilii matura sunt deliberacione conclusa. Ceterum ad nonnulla alia in dictis litteris vestris inserta, que in parte convicia et improperia ac errores continent manifestos et a veritate in pluribus deviant, quia se ipsa patenter destruunt, di- gnum estimavimus non dare responsum, ut patens veritas veniat per se ipsam in publicam notionem. Nunc autem, fratres et filii, ut vos et cunctos Christifideles 167
Strana 168
non lateat que de fratrum nostrorum consilio sacroque supplicante et requirente generali concilio, quod ut prediximus celebramus, conclusa per nos et acceptata sunt pro felici sancte ecclesie unione, pro vestra informatione et consolatione cunctorum fidelium sub brevitate et in eo stilo in quo concepta sunt formaliter explicamus. Primo siquidem quod non obstantibus quibuscumque tribulationi- bus persecutionibus et impedimentis nobis datis propter Deum et bonum Christianitatis prosequi efficaciter volumus et intendimus factum unionis sancte matris ecclesie per viam renunciacionis ipsam, viam renunciacionis aliis viis omnibus premittendo, nulla alia via tamen exclusa, et insuper oblationem per nos factam intruso de renunciacione in casu renunciacionis vel mortis dicti intrusi extendere ad casum deiectionis eiusdem intrusi, si fiat de iure secundum fidem et obedientiam partis sue et etiam effectua- liter de facto, et demum pro celeri et debita premissorum con- clusione obtinenda certos probos viros Deum timentes et ad hoc ydoneos nomine et pro parte nostra nostrique collegii ac prefati sacri concilii mittere ad vos Pisis existentes, et ad intrusum et suos anticardinales cum ipso vel Pisis aut alibi degentes, et ad alios qui in hoc sancto unionis negocio proficere poterunt cum plena libera ac sufficienti potestate tractandi concordandi fir- mandi et obligandi omnia et singula necessaria utilia seu oportuna ad premissa et prout eis videbitur tempus (Z. 75) breve et con- gruum et locum ydoneum et securum, ac de securitatibus et liber- tatibus in eundo stando et redeundo recipiendi concordandi et obligandi, in quo nos illa omnia que concordata et firmata fuerint per ipsos efficaciter exequamur personaliter vel, si personaliter ire noluerimus vel corporali infirmitate prepediti non potuerimus, per alium seu alios habentes plenariam et liberam potestatem ad omnia que nos facere possemus usque ad renunciacionem inclusive, necnon tales constituciones facere et provisiones adhibere quod, si ante obtentam unionem quod absit contingeret nos ab hac vita ad aliam evocari, possit ad unionem debite et canonice procedi, tali- ter quod post obitum nostrum propter deffectum provisionum non differretur seu impediretur unio, aut quod absit scandala seu sub- scismata sequerentur, et demum quod in casu quo aliqui quod absit vellent premissis spretis scandala seu subscismata suscitare per debitas constitutiones et remedia inhibere 28 et providere, ne ad similia perpetrandi procedant, sub penis decretis et prohibitio- nibus ad hec necessariis et opportunis. Hec, que ut prefertur conclusa sunt in prefato concilio, diligenter et ferventer prosequi intendimus, sumusque dispositi et parati pro vera unione in Dei ecclesia consequenda personam et statum exponere et vitam nostram corporalem. Nuncii vero qui ad premissa destinantur prompti sunt ad recessum, sed prestolantes salvosconductus 29, pro quibus tam ad carissimum filium nostrum Carolum regem Franco- rum quam ad nonnullos alios principes opportunitate non sine difficultate captata iam missum est, opportet eos aliquantulum immorari. Super execucione autem premissorum et aliorum 168
non lateat que de fratrum nostrorum consilio sacroque supplicante et requirente generali concilio, quod ut prediximus celebramus, conclusa per nos et acceptata sunt pro felici sancte ecclesie unione, pro vestra informatione et consolatione cunctorum fidelium sub brevitate et in eo stilo in quo concepta sunt formaliter explicamus. Primo siquidem quod non obstantibus quibuscumque tribulationi- bus persecutionibus et impedimentis nobis datis propter Deum et bonum Christianitatis prosequi efficaciter volumus et intendimus factum unionis sancte matris ecclesie per viam renunciacionis ipsam, viam renunciacionis aliis viis omnibus premittendo, nulla alia via tamen exclusa, et insuper oblationem per nos factam intruso de renunciacione in casu renunciacionis vel mortis dicti intrusi extendere ad casum deiectionis eiusdem intrusi, si fiat de iure secundum fidem et obedientiam partis sue et etiam effectua- liter de facto, et demum pro celeri et debita premissorum con- clusione obtinenda certos probos viros Deum timentes et ad hoc ydoneos nomine et pro parte nostra nostrique collegii ac prefati sacri concilii mittere ad vos Pisis existentes, et ad intrusum et suos anticardinales cum ipso vel Pisis aut alibi degentes, et ad alios qui in hoc sancto unionis negocio proficere poterunt cum plena libera ac sufficienti potestate tractandi concordandi fir- mandi et obligandi omnia et singula necessaria utilia seu oportuna ad premissa et prout eis videbitur tempus (Z. 75) breve et con- gruum et locum ydoneum et securum, ac de securitatibus et liber- tatibus in eundo stando et redeundo recipiendi concordandi et obligandi, in quo nos illa omnia que concordata et firmata fuerint per ipsos efficaciter exequamur personaliter vel, si personaliter ire noluerimus vel corporali infirmitate prepediti non potuerimus, per alium seu alios habentes plenariam et liberam potestatem ad omnia que nos facere possemus usque ad renunciacionem inclusive, necnon tales constituciones facere et provisiones adhibere quod, si ante obtentam unionem quod absit contingeret nos ab hac vita ad aliam evocari, possit ad unionem debite et canonice procedi, tali- ter quod post obitum nostrum propter deffectum provisionum non differretur seu impediretur unio, aut quod absit scandala seu sub- scismata sequerentur, et demum quod in casu quo aliqui quod absit vellent premissis spretis scandala seu subscismata suscitare per debitas constitutiones et remedia inhibere 28 et providere, ne ad similia perpetrandi procedant, sub penis decretis et prohibitio- nibus ad hec necessariis et opportunis. Hec, que ut prefertur conclusa sunt in prefato concilio, diligenter et ferventer prosequi intendimus, sumusque dispositi et parati pro vera unione in Dei ecclesia consequenda personam et statum exponere et vitam nostram corporalem. Nuncii vero qui ad premissa destinantur prompti sunt ad recessum, sed prestolantes salvosconductus 29, pro quibus tam ad carissimum filium nostrum Carolum regem Franco- rum quam ad nonnullos alios principes opportunitate non sine difficultate captata iam missum est, opportet eos aliquantulum immorari. Super execucione autem premissorum et aliorum 168
Strana 169
utilium ad huiusmodi unionem cum Deo breviter et feliciter con- sequenda multa particulariter dictis nuntiis direximus committen- da, que publicata forsitan ab emulis turbarentur vobis, si prout speramus in Domino reppererint bene dispositos, cum caritate communicanda; et super illis concludent efficaciter et firmabunt. Nunc autem, fratres carissimi, cum nostre intentionis sit et semper fuerit non impedire, sed efficaciter prosequi veram sancte matris ecclesie unionem per hostium ad prosequendam, unionem veram et canonicam, unanimes in Dei timore, in lege iusticie (Z. 80), in dilectione pacis et in opere ac fide catholica permanentes intremus per hostium, siquidem de quo in evan- gelio 3°: „Ego sum hostium dicit Dominus. Per me si quis introie- rit salvabitur et pascua inveniet“ scilicet graciarum. Sitis insuper fratres tales, quales patris vos dilectio esse desiderat et Christus precipit, prefatisque nostris nunciis ut premittitur destinandis ad dirigenda utiliter ecclesie negocia assistatis, quesumus, sanis con- siliis et auxiliis ac favoribus opportunis. — Preterea quia in pre- fatis litteris comminando dixistis, quod una cum illis quos cardina- les nominatis ad eleccionem vel verius intrusionem antipape novi et infelicissimi procedetis, quamquam hoc facere non possitis, etiam si contenta in prefatis vestris litteris vera essent, licet non creda- mus vos doctos viros et tam excellenter ab ecclesia et in ecclesia sublimatos sic abusuros sciencia, sic vos ingratos pro tantis receptis beneficiis eidem ecclesie reddituros et sic in malorum profundum finaliter ruituros, ut inconsutilem Domini tunicam, ecclesie vide- licet unitatem, tam inhoneste, tam turpiter, tam impie, et tam infideliter quod absit scindere presumatis, cum hoc non esset unire ecclesiam, sed pro gravissima desolatione fidelium et magno pre- sagio Antichristi manifeste in templo Dei abhominationis ydolum infideli presumptione et violentia collocare, et nedum subscismata sed hereses et quandam novam sectam introducere fidei catholice adversantes: quia tamen accuentes ut gladium linguas vestras de quo miramur hec in scriptis redacta per diversa mundi climata destinastis, nos volentes Dei populum nobis creditum a tam peri- culosis erroribus preservare, licet iam per constitutiones apostoli- cas in iure clausas circa ista sit provisum, nos etiam per alias con- stitutiones a nobis editas 31 pro fidei Christiane tuitione contra vos et alios similia attemptantes in virtute Altissimi assurgentes de fratrum nostrorum consilio et prefati concilii supplici re- quisitione pulsati duximus providendum. Nichilominus vos et vestrum2 quemlibet sub debito fidelitatis quo nobis et ecclesie Romane astricti estis requirimus et hortamur vobisque in virtute sancte obedientie districte precipiendo mandamus, quatinus a pre- potestate I 6. 27 Osee 2, 8. 28 Die zerstörten zwei ersten Buchstaben sind von mir ergänzt; vielleict ist prohibere zu lesen. 2° Siehe dazu auch oben n. 86 u. 87. s0 Joan 10, 9. 31 Hierin mag auch: „Si ad- versus“ v. 5. März 1409 gehören. Martène-Durand VII 981—985. €2 Von hier an ist der Wortlaut, von Verschiedenheiten der Lesart ab- gesehen, mit Martène-Durand VII (983 Z. 23 von unten) gleich. 169
utilium ad huiusmodi unionem cum Deo breviter et feliciter con- sequenda multa particulariter dictis nuntiis direximus committen- da, que publicata forsitan ab emulis turbarentur vobis, si prout speramus in Domino reppererint bene dispositos, cum caritate communicanda; et super illis concludent efficaciter et firmabunt. Nunc autem, fratres carissimi, cum nostre intentionis sit et semper fuerit non impedire, sed efficaciter prosequi veram sancte matris ecclesie unionem per hostium ad prosequendam, unionem veram et canonicam, unanimes in Dei timore, in lege iusticie (Z. 80), in dilectione pacis et in opere ac fide catholica permanentes intremus per hostium, siquidem de quo in evan- gelio 3°: „Ego sum hostium dicit Dominus. Per me si quis introie- rit salvabitur et pascua inveniet“ scilicet graciarum. Sitis insuper fratres tales, quales patris vos dilectio esse desiderat et Christus precipit, prefatisque nostris nunciis ut premittitur destinandis ad dirigenda utiliter ecclesie negocia assistatis, quesumus, sanis con- siliis et auxiliis ac favoribus opportunis. — Preterea quia in pre- fatis litteris comminando dixistis, quod una cum illis quos cardina- les nominatis ad eleccionem vel verius intrusionem antipape novi et infelicissimi procedetis, quamquam hoc facere non possitis, etiam si contenta in prefatis vestris litteris vera essent, licet non creda- mus vos doctos viros et tam excellenter ab ecclesia et in ecclesia sublimatos sic abusuros sciencia, sic vos ingratos pro tantis receptis beneficiis eidem ecclesie reddituros et sic in malorum profundum finaliter ruituros, ut inconsutilem Domini tunicam, ecclesie vide- licet unitatem, tam inhoneste, tam turpiter, tam impie, et tam infideliter quod absit scindere presumatis, cum hoc non esset unire ecclesiam, sed pro gravissima desolatione fidelium et magno pre- sagio Antichristi manifeste in templo Dei abhominationis ydolum infideli presumptione et violentia collocare, et nedum subscismata sed hereses et quandam novam sectam introducere fidei catholice adversantes: quia tamen accuentes ut gladium linguas vestras de quo miramur hec in scriptis redacta per diversa mundi climata destinastis, nos volentes Dei populum nobis creditum a tam peri- culosis erroribus preservare, licet iam per constitutiones apostoli- cas in iure clausas circa ista sit provisum, nos etiam per alias con- stitutiones a nobis editas 31 pro fidei Christiane tuitione contra vos et alios similia attemptantes in virtute Altissimi assurgentes de fratrum nostrorum consilio et prefati concilii supplici re- quisitione pulsati duximus providendum. Nichilominus vos et vestrum2 quemlibet sub debito fidelitatis quo nobis et ecclesie Romane astricti estis requirimus et hortamur vobisque in virtute sancte obedientie districte precipiendo mandamus, quatinus a pre- potestate I 6. 27 Osee 2, 8. 28 Die zerstörten zwei ersten Buchstaben sind von mir ergänzt; vielleict ist prohibere zu lesen. 2° Siehe dazu auch oben n. 86 u. 87. s0 Joan 10, 9. 31 Hierin mag auch: „Si ad- versus“ v. 5. März 1409 gehören. Martène-Durand VII 981—985. €2 Von hier an ist der Wortlaut, von Verschiedenheiten der Lesart ab- gesehen, mit Martène-Durand VII (983 Z. 23 von unten) gleich. 169
Strana 170
dicto nephando intrusionis quam vos eleccionem dicitis pro- (Z. 85) posito penitus desistatis et nichilominus, ne processum quemcum- que seu declarationem aliquam vel ordinationem, cum nullo iure eam facere possitis, super predictis vel ea concernentibus seu alias contra nos facere presumatis seu attemptetis et ne ad eleccionem nominationem provisionem seu verius intrusionem cuiuscumque in apostolica sede procedatis vel super hoc vota vel nominationes ullas detis aut faciatis et ne de eligendo vel potius intrudendo aliquem in papatu inter vos vel cum quacumque vel quibuscumque persona vel personis colloquium vel tractatum aut deliberationem ullo modo habeatis aut faciatis nec ad aliquod preparatorium pro dicta cleccione nominatione ymo verius intru- sione facienda verbo seu scriptura aut alias qualitercumque cum dictis anticardinalibus vel sine eis universaliter vel singulariter procedatis, de certa scientia et expresse auctoritate apostolica districtius inhibemus, decernentes irritum ct inane si secus super hiis a quocumque quavis auctoritate vel potius temeritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari. Quod si nostris spretis monitis requisitionibus et mandatis vos culpabiles seu contumaces reddideritis in predictis, ad processum et declaracionem contra nos vel intrusionem huiusmodi quam vos eleccionem dicitis procedentes, ut tam execrabilis presumptionis audacia sicut est iuri consonum in sue temeritatis initio virga cor- rectionis et iusticie conteratur, volumus et auctoritate predicta decernimus quod in ipso inchoationis exordio statim cum ad tam damnate perfidie processus declaracionis contra nos seu eleccionis ymo verius intrusionis actum seu executionis conventionis vel prola- tionis initium presumpseritis prosilire, etiam ante consumpmatio- nem huiusmodi prolationis vel actus, privationis depositionis ex- communicationis et alias infrascriptas penas et sententias vos in- currere ipso facto. Vos enim et vestrum quemlibet et alios quos- cumque vobiscum et sine vobis ad talia procedentes vobisque as- sistentes et dantes auxilium consilium et favorem, cuiuscumque status gradus preheminentie dignitatis seu conditionis existant, etiam si cardinalatus, patriarchali, archiepiscopali episcopali aut alia quacumque prefulgeant dignitate, excommunicationis (Z. 90) sententia, a qua nullus possit nisi in mortis articulo preterquam a nobis vel successoribus nostris canonice intrantibus absolutionis beneficium obtinere, innodamus et ab omni cardinalatus, patriarchatus, archiepiscopatus episcopatus dignitate honore statu et quomodo33 ac titulo et executione ordinum depo- nimus ac depositos esse decernimus, iudicamus scismaticos et blasfemos ac vos et cos omnibus beneficiis officiis honoribus dignitatibus et prclaturis perpetuo privamus ac reddimus inhabiles ad habenda. Omnemque34 personam presentem et futu- ram, cuiuscumque fuerit preheminentie aut status seu dignitatis ecclesiastici seu mundani, que scienter et deliberate vos vel vestrum aliquem pro cardinalibus habucrit aut tenuerit aut ad cardinalatum admiserit seu votum vestrum vel alicuius vestrum 170
dicto nephando intrusionis quam vos eleccionem dicitis pro- (Z. 85) posito penitus desistatis et nichilominus, ne processum quemcum- que seu declarationem aliquam vel ordinationem, cum nullo iure eam facere possitis, super predictis vel ea concernentibus seu alias contra nos facere presumatis seu attemptetis et ne ad eleccionem nominationem provisionem seu verius intrusionem cuiuscumque in apostolica sede procedatis vel super hoc vota vel nominationes ullas detis aut faciatis et ne de eligendo vel potius intrudendo aliquem in papatu inter vos vel cum quacumque vel quibuscumque persona vel personis colloquium vel tractatum aut deliberationem ullo modo habeatis aut faciatis nec ad aliquod preparatorium pro dicta cleccione nominatione ymo verius intru- sione facienda verbo seu scriptura aut alias qualitercumque cum dictis anticardinalibus vel sine eis universaliter vel singulariter procedatis, de certa scientia et expresse auctoritate apostolica districtius inhibemus, decernentes irritum ct inane si secus super hiis a quocumque quavis auctoritate vel potius temeritate scienter vel ignoranter contigerit attemptari. Quod si nostris spretis monitis requisitionibus et mandatis vos culpabiles seu contumaces reddideritis in predictis, ad processum et declaracionem contra nos vel intrusionem huiusmodi quam vos eleccionem dicitis procedentes, ut tam execrabilis presumptionis audacia sicut est iuri consonum in sue temeritatis initio virga cor- rectionis et iusticie conteratur, volumus et auctoritate predicta decernimus quod in ipso inchoationis exordio statim cum ad tam damnate perfidie processus declaracionis contra nos seu eleccionis ymo verius intrusionis actum seu executionis conventionis vel prola- tionis initium presumpseritis prosilire, etiam ante consumpmatio- nem huiusmodi prolationis vel actus, privationis depositionis ex- communicationis et alias infrascriptas penas et sententias vos in- currere ipso facto. Vos enim et vestrum quemlibet et alios quos- cumque vobiscum et sine vobis ad talia procedentes vobisque as- sistentes et dantes auxilium consilium et favorem, cuiuscumque status gradus preheminentie dignitatis seu conditionis existant, etiam si cardinalatus, patriarchali, archiepiscopali episcopali aut alia quacumque prefulgeant dignitate, excommunicationis (Z. 90) sententia, a qua nullus possit nisi in mortis articulo preterquam a nobis vel successoribus nostris canonice intrantibus absolutionis beneficium obtinere, innodamus et ab omni cardinalatus, patriarchatus, archiepiscopatus episcopatus dignitate honore statu et quomodo33 ac titulo et executione ordinum depo- nimus ac depositos esse decernimus, iudicamus scismaticos et blasfemos ac vos et cos omnibus beneficiis officiis honoribus dignitatibus et prclaturis perpetuo privamus ac reddimus inhabiles ad habenda. Omnemque34 personam presentem et futu- ram, cuiuscumque fuerit preheminentie aut status seu dignitatis ecclesiastici seu mundani, que scienter et deliberate vos vel vestrum aliquem pro cardinalibus habucrit aut tenuerit aut ad cardinalatum admiserit seu votum vestrum vel alicuius vestrum 170
Strana 171
aut suffragium in eleccione Romani pontificis admiserit aut in pontificem Romanum elegerit nominaverit assumpserit vel rece- perit seu dederit in hiis vel ad hec consilium auxilium vel favorem, ipso facto excommunicationis sententie decernimus subiacere, a qua absque licencia Romani pontificis non possit absolvi nec per apostolice sedis maiorem penitentiarium aut quemquam alium eadem sede vacante preterquam in mortis articulo, ut est dictum, eamque prelatione dignitate statu et honore ecclesiasticis omnino privamus, nichilominus omnes, qui vobis et aliis predictis in scis- mate et rebellione persistentibus favorem vel auxilium prebuerint, excommunicationis sententia innodantes. Alia autem circa premissa per nos facta in nostris pro- cessibus et litteris bulla nostra munitis contenta hac nostra constitutione perpetuo valitura ratificamus et approbamus, confirmamus et etiam innovamus eandemque de novo faci- mus de fratrum consilio predictorum. Et ut tanta malicia non inveniat successorem et punite transgressionis exemplar retrahat alios ab offensa ac in oblivionem veritas veniens non vagetur in- certa, statuimus et etiam decernimus, ut et ipsa inviolabiliter ob- serventur et similes excessus et culpe penis similibus puniantur, non obstantibus quibuscumque constitutionibus et ordinationibus privilegiis libertatibus gratiis et indulgentiis ac immunitatibus apostolicis (Z. 95) a nobis vel predecessoribus nostris Romanis pon- tificibus editis et concessis quibuscumque et qualitercumque et sub quacumque forma vel expressione verborum, etiam si de illis et totis eorum tenoribus de verbo ad verbum specialis et expressa esset mentio facienda et quamcumque clausulam derogatoriam contineant, quam et quas de nostra certa scientia et plenitudine potestatis tenore presentium revocamus, in quantum possent pre- dictorum effectum suspendere impedire vel sibi in aliquo derogare, seu si aliquibus a sede apostolica sit indultum quod excommunicari interdici suspendi seu privari non possint per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de in- dulto huiusmodi ac eorum personis et locis nominibus propriis ordinibus seu dignitatibus mentionem, et aliis contrariis quibus- cumque. Datum Perpiniani Elnensis diocesis V Kalendas Marcii pontificatus nostri anno quintodecimo. 33 Statt: commodo. 34 Mit den folgenden Worten nimmt Benedikt XIII. die Wendung auf, mit der einst Bonifaz VIII. die beiden Colonna-Kar- dinäle verfolgt hatte: c. un. de schismaticis V 3 in VI°. 93. Abt Coetentenus und der Konvent des Klosters von St. An- tonius O. S. Augustini im Bistum Vienne entsenden auf An- regung der Kardinäle zur Beilegung der Kirchenspaltung als bevollmächtigte Vertreter ihre Brüder Petrus Charronis, Wilhelm de Brione, Robert de sancto Anthonio und Bernhard de Lupo zu dem nach Pisa berufenen Konzil. Abtei St. An- tonius, den 26. Februar 1409. V. f. 117—118; V. 4171 f. 36'—37'; O. 111 f. 119'—121. 171
aut suffragium in eleccione Romani pontificis admiserit aut in pontificem Romanum elegerit nominaverit assumpserit vel rece- perit seu dederit in hiis vel ad hec consilium auxilium vel favorem, ipso facto excommunicationis sententie decernimus subiacere, a qua absque licencia Romani pontificis non possit absolvi nec per apostolice sedis maiorem penitentiarium aut quemquam alium eadem sede vacante preterquam in mortis articulo, ut est dictum, eamque prelatione dignitate statu et honore ecclesiasticis omnino privamus, nichilominus omnes, qui vobis et aliis predictis in scis- mate et rebellione persistentibus favorem vel auxilium prebuerint, excommunicationis sententia innodantes. Alia autem circa premissa per nos facta in nostris pro- cessibus et litteris bulla nostra munitis contenta hac nostra constitutione perpetuo valitura ratificamus et approbamus, confirmamus et etiam innovamus eandemque de novo faci- mus de fratrum consilio predictorum. Et ut tanta malicia non inveniat successorem et punite transgressionis exemplar retrahat alios ab offensa ac in oblivionem veritas veniens non vagetur in- certa, statuimus et etiam decernimus, ut et ipsa inviolabiliter ob- serventur et similes excessus et culpe penis similibus puniantur, non obstantibus quibuscumque constitutionibus et ordinationibus privilegiis libertatibus gratiis et indulgentiis ac immunitatibus apostolicis (Z. 95) a nobis vel predecessoribus nostris Romanis pon- tificibus editis et concessis quibuscumque et qualitercumque et sub quacumque forma vel expressione verborum, etiam si de illis et totis eorum tenoribus de verbo ad verbum specialis et expressa esset mentio facienda et quamcumque clausulam derogatoriam contineant, quam et quas de nostra certa scientia et plenitudine potestatis tenore presentium revocamus, in quantum possent pre- dictorum effectum suspendere impedire vel sibi in aliquo derogare, seu si aliquibus a sede apostolica sit indultum quod excommunicari interdici suspendi seu privari non possint per litteras apostolicas non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de in- dulto huiusmodi ac eorum personis et locis nominibus propriis ordinibus seu dignitatibus mentionem, et aliis contrariis quibus- cumque. Datum Perpiniani Elnensis diocesis V Kalendas Marcii pontificatus nostri anno quintodecimo. 33 Statt: commodo. 34 Mit den folgenden Worten nimmt Benedikt XIII. die Wendung auf, mit der einst Bonifaz VIII. die beiden Colonna-Kar- dinäle verfolgt hatte: c. un. de schismaticis V 3 in VI°. 93. Abt Coetentenus und der Konvent des Klosters von St. An- tonius O. S. Augustini im Bistum Vienne entsenden auf An- regung der Kardinäle zur Beilegung der Kirchenspaltung als bevollmächtigte Vertreter ihre Brüder Petrus Charronis, Wilhelm de Brione, Robert de sancto Anthonio und Bernhard de Lupo zu dem nach Pisa berufenen Konzil. Abtei St. An- tonius, den 26. Februar 1409. V. f. 117—118; V. 4171 f. 36'—37'; O. 111 f. 119'—121. 171
Strana 172
In nomine Domini amen. Universis et singulis presentibus et futuris nos frater Coetentenus, miseracione divina humilis abbas monasterii sancti Anthonii ad Romanam ecclesiam nullo medio pertinentis ordinis sancti Augustini Viennensis diocesis, et conven- tus dicti monasterii, videlicet religiosi viri fratres Guigo Roberti prior claustralis, Amedeus Flavioli supprior, Johannes Macellarii sacrista maior, Anthonius de Croce sacrista beate Marie, Aymarus Cursi licenciatus in decretis, Franciscus Vanelli curatus ville, Jo- hannes de Gibberteyo preceptor Amioniati, Amedeus Carneronis mistralis, Johannes de Basaco prior pontis, Bartolomeus Sanili correrius, Janibandus de Chassanolia preceptor Vienne, Guillelmus Abbellonis prior de Brizanis, Johannes Privati bracerius, Johannes Michaleti chanebarius, Johannes Magneti infirmarius, Guillermus Gavareti pictanciarius, Jacobus de Plaustro cabiscolus, Odo Nigri subelemosinarius, Petrus Amandi, Johannes Coste, Petrus Copusii, Johannes Primeti, Girandus Faceti, Ludovicus de Lamaco, (f. 1175) Anthonius de Montibus et Poncius Boisseto, fratres conventuales dicti monasterii et conventum in codem monasterio presencialiter facientes et representantes, notum facimus universis et singulis, quod nos, receptis reverenter et humilime [!] quibusdam litteris in pargameno scriptis et tribus sigillis cera rubea impendentibus sigillatis et emanatis a reverendissimis in Christo patribus et do- minis sancte Romane ecclesic cardinalibus in civitate Pisana com- morantibus continentibusque in effectu, ut pro bono et unione pacis et unionis sancte matris ecclesie et extirpacione presentis scismatis convenire habeamus et comparcre in predicta civitate Pisana termino XXV dici mensis Marcii proxime venturi in con- silio ibidem tenendo cum aliis dominis prelatis et personis per sacrum collegium dictorum dominorum cardinalium convocatis et in eodem existentibus pro extirpacione presentis scismatis et pace et unione sancte Dei ecclesie procuranda et, Dei favente clemen- cia, ad bonum et prosperum effectum producenda, vel quod ad huiusmodi consilium aliquos viros sufficientes et ydoneos Deum timentes haberemus destinare pro nobis et religione nostra: quibus quidem litteris, ut prefertur, receptis cum omni reverencia et honore ac ipsarum litterarum tenore diligenter attento magnifica- vimus Dominum de laudabili et salutifero proposito predictorum reverendissimorum patrum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium, et insuper nos abbas et conventus predicti existentes in domo abbaciali dicti monasterii ad sonum maioris campane more solito pro capittulando super predictis et nonnullis aliis in- simul convocati et congregati, volentes ut tenemur mandatis et preceptis ipsorum dominorum cardinalium, ut tenemur, obedire. idcirco unanimiter et mutuo consensu pariter et assensu scienter et provide nostros et religionis nostre procuratores et nuncios spe- ciales facimus, constituimus et ordinamus per presentes, videlicet venerabiles et religiosos socios nostros fratres Petrum Charronis decretorum doctorem Lemovicensem, Guillelmum de Brione Ar- moricariarum, Robertum de sancto Anthonio licenciatum in decre- 172
In nomine Domini amen. Universis et singulis presentibus et futuris nos frater Coetentenus, miseracione divina humilis abbas monasterii sancti Anthonii ad Romanam ecclesiam nullo medio pertinentis ordinis sancti Augustini Viennensis diocesis, et conven- tus dicti monasterii, videlicet religiosi viri fratres Guigo Roberti prior claustralis, Amedeus Flavioli supprior, Johannes Macellarii sacrista maior, Anthonius de Croce sacrista beate Marie, Aymarus Cursi licenciatus in decretis, Franciscus Vanelli curatus ville, Jo- hannes de Gibberteyo preceptor Amioniati, Amedeus Carneronis mistralis, Johannes de Basaco prior pontis, Bartolomeus Sanili correrius, Janibandus de Chassanolia preceptor Vienne, Guillelmus Abbellonis prior de Brizanis, Johannes Privati bracerius, Johannes Michaleti chanebarius, Johannes Magneti infirmarius, Guillermus Gavareti pictanciarius, Jacobus de Plaustro cabiscolus, Odo Nigri subelemosinarius, Petrus Amandi, Johannes Coste, Petrus Copusii, Johannes Primeti, Girandus Faceti, Ludovicus de Lamaco, (f. 1175) Anthonius de Montibus et Poncius Boisseto, fratres conventuales dicti monasterii et conventum in codem monasterio presencialiter facientes et representantes, notum facimus universis et singulis, quod nos, receptis reverenter et humilime [!] quibusdam litteris in pargameno scriptis et tribus sigillis cera rubea impendentibus sigillatis et emanatis a reverendissimis in Christo patribus et do- minis sancte Romane ecclesic cardinalibus in civitate Pisana com- morantibus continentibusque in effectu, ut pro bono et unione pacis et unionis sancte matris ecclesie et extirpacione presentis scismatis convenire habeamus et comparcre in predicta civitate Pisana termino XXV dici mensis Marcii proxime venturi in con- silio ibidem tenendo cum aliis dominis prelatis et personis per sacrum collegium dictorum dominorum cardinalium convocatis et in eodem existentibus pro extirpacione presentis scismatis et pace et unione sancte Dei ecclesie procuranda et, Dei favente clemen- cia, ad bonum et prosperum effectum producenda, vel quod ad huiusmodi consilium aliquos viros sufficientes et ydoneos Deum timentes haberemus destinare pro nobis et religione nostra: quibus quidem litteris, ut prefertur, receptis cum omni reverencia et honore ac ipsarum litterarum tenore diligenter attento magnifica- vimus Dominum de laudabili et salutifero proposito predictorum reverendissimorum patrum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium, et insuper nos abbas et conventus predicti existentes in domo abbaciali dicti monasterii ad sonum maioris campane more solito pro capittulando super predictis et nonnullis aliis in- simul convocati et congregati, volentes ut tenemur mandatis et preceptis ipsorum dominorum cardinalium, ut tenemur, obedire. idcirco unanimiter et mutuo consensu pariter et assensu scienter et provide nostros et religionis nostre procuratores et nuncios spe- ciales facimus, constituimus et ordinamus per presentes, videlicet venerabiles et religiosos socios nostros fratres Petrum Charronis decretorum doctorem Lemovicensem, Guillelmum de Brione Ar- moricariarum, Robertum de sancto Anthonio licenciatum in decre- 172
Strana 173
tis Alvernie, et Bernardum de Lupo baccalarium in decretis, turris, domorum et baillivarum sancti Anthonii preceptorem, et eorum quemlicet insolidum ad comparendum et se representandum pro nobis et religione nostra in huiusmodi consilio super hoc ordinato ad fines et effectus in eisdem litteris contentos et ad consencien- dum in omnibus hiis et singulis, que in eodem consilio fient et ordinabuntur ad laudem Dei omnipotentis et unionem sancte matris ecclesie ,et ad faciendum, dicendum et exercendum omnia et singula, que super hoc necessaria fuerint et oportuna, et que nos facere, (f. 118) dicere et exercere possemus, si presentes et per- sonaliter interessemus. Ratum, gratum et firmum habentes et per- petuo habituros, quitquid per dictos procuratores et nuncios nostros et eorum quemlibet in solidum in premissis et circa ea et eorum tangencia factum, dictum, concessum seu quomodolibet gestum [fuerit], promittimus notario infrascripto, ut publice per- sone stipulanti solempniter et recipienti vice et nomine et ad opus omnium et singulorum, quorum interest aut interesse poterit in futurum, sub voto et religione nostra, manum ad pectus ponen- do, et per iuramenta propria et ad sancta Dei evangelia corpora- liter tacta necnon sub ypoteca et obligacione omnium et singulo- rum bonorum nostre religionis predicte, mobilium et immobilium, presencium et futurorum et aliorum quorumcunque sub omni et quacunque renunciacione ad hec necessaria pariter et cautela. In quorum testimonium omnium et singulorum presentes litteras seu presens publicum instrumentum per notarium infrascriptum fieri fecimus et sigillorum nostrorum abbatis et conventus appensione muniri. Acta fuerunt hec apud sanctum Anthonium Viennensis diocesis predictum, videlicet in dicto domo abbaciali monasterii sancti Anthonii anno incarnacionis Domini millesimo quadrin- gentesimooctavo, indictione secunda et die vicesimasexta mensis Februarii, presentibus testibus nobili viro Bartrando I!] Masardi scutifero, Johannino Marini notario, Petro Huniberti et Petro Fameti servitoribus ipsius domini constituentis ad premissa voca- tis specialiter et rogatis, et me Telmone Comdeti de sancto Anthonio Viennensis dio- cesis clerico, auctoritate imperiali notario publico et curie illu- strissimi principis domini nostri Francorum regis et Dalphinatus Viennensis, Viennensii et Valensis iurato dictorumque dominorum abbatis et conventus notario et scriba, qui in premissis omnibus et singulis unacum prenominatis testibus presens fui et hoc presens publicum instrumentum, scriptum per alium meum fidelem coau- ditorem, aliis occupatus negociis, manu mea propria subscripsi et signo meo consueto signavi unacum appensione sigillorum dicto- rum dominorum abbatis et conventus in testimonium premissorum. Wilhelm de Brione ist unter dem 22. Mai 1409 im Teilnehmerver- zeichnis des Konzils aufgeführt. Mansi XXVII 353. 173
tis Alvernie, et Bernardum de Lupo baccalarium in decretis, turris, domorum et baillivarum sancti Anthonii preceptorem, et eorum quemlicet insolidum ad comparendum et se representandum pro nobis et religione nostra in huiusmodi consilio super hoc ordinato ad fines et effectus in eisdem litteris contentos et ad consencien- dum in omnibus hiis et singulis, que in eodem consilio fient et ordinabuntur ad laudem Dei omnipotentis et unionem sancte matris ecclesie ,et ad faciendum, dicendum et exercendum omnia et singula, que super hoc necessaria fuerint et oportuna, et que nos facere, (f. 118) dicere et exercere possemus, si presentes et per- sonaliter interessemus. Ratum, gratum et firmum habentes et per- petuo habituros, quitquid per dictos procuratores et nuncios nostros et eorum quemlibet in solidum in premissis et circa ea et eorum tangencia factum, dictum, concessum seu quomodolibet gestum [fuerit], promittimus notario infrascripto, ut publice per- sone stipulanti solempniter et recipienti vice et nomine et ad opus omnium et singulorum, quorum interest aut interesse poterit in futurum, sub voto et religione nostra, manum ad pectus ponen- do, et per iuramenta propria et ad sancta Dei evangelia corpora- liter tacta necnon sub ypoteca et obligacione omnium et singulo- rum bonorum nostre religionis predicte, mobilium et immobilium, presencium et futurorum et aliorum quorumcunque sub omni et quacunque renunciacione ad hec necessaria pariter et cautela. In quorum testimonium omnium et singulorum presentes litteras seu presens publicum instrumentum per notarium infrascriptum fieri fecimus et sigillorum nostrorum abbatis et conventus appensione muniri. Acta fuerunt hec apud sanctum Anthonium Viennensis diocesis predictum, videlicet in dicto domo abbaciali monasterii sancti Anthonii anno incarnacionis Domini millesimo quadrin- gentesimooctavo, indictione secunda et die vicesimasexta mensis Februarii, presentibus testibus nobili viro Bartrando I!] Masardi scutifero, Johannino Marini notario, Petro Huniberti et Petro Fameti servitoribus ipsius domini constituentis ad premissa voca- tis specialiter et rogatis, et me Telmone Comdeti de sancto Anthonio Viennensis dio- cesis clerico, auctoritate imperiali notario publico et curie illu- strissimi principis domini nostri Francorum regis et Dalphinatus Viennensis, Viennensii et Valensis iurato dictorumque dominorum abbatis et conventus notario et scriba, qui in premissis omnibus et singulis unacum prenominatis testibus presens fui et hoc presens publicum instrumentum, scriptum per alium meum fidelem coau- ditorem, aliis occupatus negociis, manu mea propria subscripsi et signo meo consueto signavi unacum appensione sigillorum dicto- rum dominorum abbatis et conventus in testimonium premissorum. Wilhelm de Brione ist unter dem 22. Mai 1409 im Teilnehmerver- zeichnis des Konzils aufgeführt. Mansi XXVII 353. 173
Strana 174
94. Rektor und Universität zu Toulouse empfehlen den Kardi- nälen den Erzbischof Vitalis von Toulouse, den Elekten Jo- hann Belli von Agde und den Magister Johann Garsie als ihre für das Pisaner Konzil bevollmächtigten Gesandten. Toulose, den 27. Februar 11409]. V. f. 115; V .4171 f. 35; O. 111 f. 117—117'; T. f. 120. Vgl. ob. n. 90. Reverendissimis in Christo patribus et dominis metuendissi- mis dominis sacri collegii prioribus sacrosancte Romane ecclesie cardinalibus. Reverendissimi in Christo patres et domini metuendissimi, in illo, in quo dispersa congregantur et divisa uniuntur,1 humilem recommendacionem cum utencium, prout decet, affectione promit- tentes, vestris reverendissimis paternitatibus per presentes humili- ter notificamus nos cum ea qua decet reverencia vestras litteras bonum unionis universalis ecclesie, pro qua tantum insudastis, continentes recepisse et nobis per easdem litteras iniuncta illico perfecisse, potestatem plenariam ad ea, que celerem expedicionem antedicte optate unionis concernunt, conferendo reverendissimo patri domino Vitali in archiepiscopum Tholosanum electo confir- mato et consecrato, necnon et honorabilibus viris Johanni Belli electo Agatensi decretorum, et magistro Johanni Garsie ordinis Minorum in scolis sancti Stephani regenti, sacre theologie eximiis professoribus dicteque universitatis regentibus, prout in instru- mento sindicatus videbitis plenius contineri. Idcirco humilime [!] et instanter vestris paternitatibus supplicamus, quatenus eisdem placeat supradictos tres et quemlibet eorum atque eorundem ne- gocia recommendata habere potissime super confirmacione quo- rundam statutorum, que eisdem reverendissimis paternitatibus sub sigillo magno prefate universitatis insuper et super alios articulos in quadam cedula contentos sub sigillo eciam antedicto magno per dictum magistrum Johannem Garsie transmittimus. Quem quidem magistrum Johannem in speciali cordialiter recommendamus, tam- quam illum qui velut columpna inmobilis firmiter stetit et insu- davit pro bono antedicte unionis, nostram almam matrem univer- sitatem sepedictam velut sidus refulgens in medio nebule doctrina et exemplo illustravit, precipientes nobis humilimis I!I oratoribus vestris in omni negocio potissme sancte unionis queque grata vestris reverendissimis paternitatibus, quas quidem (f. 1151) con- servare dignetur Jesus Christus, columbe sancte diu proh dolor gementis inmaculatus sponsus, cum tota congregacione sanctissimi consilii per aspersionem sui saguinis [!] preciosi feliciter et lon- geve, prout toto corde absque ruga [!] optamus. Scriptum Tho- lose vigesima septima die mensis Februarii. Vestrarum reverendissimarum paternitatum humiles et fide- les filii atque oratores assidui rector et universitas studii Tholo- sani. 1 Hs.: uniantur. 174
94. Rektor und Universität zu Toulouse empfehlen den Kardi- nälen den Erzbischof Vitalis von Toulouse, den Elekten Jo- hann Belli von Agde und den Magister Johann Garsie als ihre für das Pisaner Konzil bevollmächtigten Gesandten. Toulose, den 27. Februar 11409]. V. f. 115; V .4171 f. 35; O. 111 f. 117—117'; T. f. 120. Vgl. ob. n. 90. Reverendissimis in Christo patribus et dominis metuendissi- mis dominis sacri collegii prioribus sacrosancte Romane ecclesie cardinalibus. Reverendissimi in Christo patres et domini metuendissimi, in illo, in quo dispersa congregantur et divisa uniuntur,1 humilem recommendacionem cum utencium, prout decet, affectione promit- tentes, vestris reverendissimis paternitatibus per presentes humili- ter notificamus nos cum ea qua decet reverencia vestras litteras bonum unionis universalis ecclesie, pro qua tantum insudastis, continentes recepisse et nobis per easdem litteras iniuncta illico perfecisse, potestatem plenariam ad ea, que celerem expedicionem antedicte optate unionis concernunt, conferendo reverendissimo patri domino Vitali in archiepiscopum Tholosanum electo confir- mato et consecrato, necnon et honorabilibus viris Johanni Belli electo Agatensi decretorum, et magistro Johanni Garsie ordinis Minorum in scolis sancti Stephani regenti, sacre theologie eximiis professoribus dicteque universitatis regentibus, prout in instru- mento sindicatus videbitis plenius contineri. Idcirco humilime [!] et instanter vestris paternitatibus supplicamus, quatenus eisdem placeat supradictos tres et quemlibet eorum atque eorundem ne- gocia recommendata habere potissime super confirmacione quo- rundam statutorum, que eisdem reverendissimis paternitatibus sub sigillo magno prefate universitatis insuper et super alios articulos in quadam cedula contentos sub sigillo eciam antedicto magno per dictum magistrum Johannem Garsie transmittimus. Quem quidem magistrum Johannem in speciali cordialiter recommendamus, tam- quam illum qui velut columpna inmobilis firmiter stetit et insu- davit pro bono antedicte unionis, nostram almam matrem univer- sitatem sepedictam velut sidus refulgens in medio nebule doctrina et exemplo illustravit, precipientes nobis humilimis I!I oratoribus vestris in omni negocio potissme sancte unionis queque grata vestris reverendissimis paternitatibus, quas quidem (f. 1151) con- servare dignetur Jesus Christus, columbe sancte diu proh dolor gementis inmaculatus sponsus, cum tota congregacione sanctissimi consilii per aspersionem sui saguinis [!] preciosi feliciter et lon- geve, prout toto corde absque ruga [!] optamus. Scriptum Tho- lose vigesima septima die mensis Februarii. Vestrarum reverendissimarum paternitatum humiles et fide- les filii atque oratores assidui rector et universitas studii Tholo- sani. 1 Hs.: uniantur. 174
Strana 175
95. Die Gesandten König Heinrichs von England, Abt Wilhelm von Westminster, Ritter Johann von Coleville und Auditor Nikolaus von Rishton fordern Papst Gregor XII. auf, sich an dem Konzil in Pisa zu beteiligen. Rimini, den 28. Fe- bruar 1409. V. f. 351—352; V. 4171 f. 181—181'; O. 111 f. 348—349. Die drei Gesandten waren rectzeitig auf dem Konzil anwesend. Mansi XXVII 336. In nomine Domini amen. Anno a nativitate eiusdem M'CCCC-IX°, indictione secunda, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Gregorii divina providencia pape duodecimi anno tercio, mensis Februarii die vero Jovis vice- simaoctava et ultima die mane in camera paramenti alias in loco private audiencie dicti Gregorii in suo pro tunc palacio apostolico infra civitatem Ariminensem situato in mei notarii publici ac testium infrascriptorum ad hec specialiter vocatorum et rogato- rum presencia necnon coram prefato sanctissimo domino nostro Gregorio papa supradicto personaliter constituti honorabiles et magnifici viri domini Guillermus abbas Westmonasteriensis prope Londinium, Johannes Colvile 1 miles et Nicolaus de Reschestan" utriusque iuris doctor ac causarum palacii apostolici auditor, am- basiatores seu nuncii illustrissimi principis domini Henrici, Dei gracia regis Anglie et Francie, quasdam litteras clausas prefati domini regis ipsius secreto signeto in cera rubea signatas presen- tarunt. Quo facto prefatus dominus Johannes (f. 351') miles post recommendacionem ex parte dicti domini regis factam primo pro- posuit multum seriose et eleganter in vulgari Italico, supplicans eidem domino Gregorio quatenus velit sequi sanum consilium in dictis litteris sibi exhibitum, quod consilium, si ad id velit bene attendere, inconstanciam et scandalum, quod exinde poterat exoriri, verisimiliter removeret ac honorem suum preservaret. Et statim post prefatus venerabilis dominus Guilhelmus [!] abbas secundo loco proposuit assumens pro themate: „Coadunate senes et congregate parvulos“3 et procedens eciam multum seriose et eleganter super materia unionis exhortabatur cum maxima humi- litate et reverencia prefatum dominum nostrum Gregorium ex parte predicti domini regis, quod ad ecclesiam uniendam unacum venerabili collegio cardinalium velit condescendere secundum quod promisit. Tercio vero loco proposuit prelibatus Nicolaus allegans pro themate: „Audi nos, domine“4 et multiplicatis per eundem quampluribus auctoritatibus et persuasionibus diversis ad exhor- tandum prefatum dominum nostrum Gregorium ad faciendum unionem in ecclesia Dei, tandem ponens finem et conclusionem sue collacioni, ut michi notario apparuit infrascripto, pro parte Chri- stianissimi principis regis Anglie et Francie suprascripti requisivit eundem dominum nostrum Gregorium venire Pisas ad concilium generale ad renunciandum iuri suo et papatui, prout vovit et iuravit ac promisit iuxta formam et tenorem predictarum littera- 175
95. Die Gesandten König Heinrichs von England, Abt Wilhelm von Westminster, Ritter Johann von Coleville und Auditor Nikolaus von Rishton fordern Papst Gregor XII. auf, sich an dem Konzil in Pisa zu beteiligen. Rimini, den 28. Fe- bruar 1409. V. f. 351—352; V. 4171 f. 181—181'; O. 111 f. 348—349. Die drei Gesandten waren rectzeitig auf dem Konzil anwesend. Mansi XXVII 336. In nomine Domini amen. Anno a nativitate eiusdem M'CCCC-IX°, indictione secunda, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Gregorii divina providencia pape duodecimi anno tercio, mensis Februarii die vero Jovis vice- simaoctava et ultima die mane in camera paramenti alias in loco private audiencie dicti Gregorii in suo pro tunc palacio apostolico infra civitatem Ariminensem situato in mei notarii publici ac testium infrascriptorum ad hec specialiter vocatorum et rogato- rum presencia necnon coram prefato sanctissimo domino nostro Gregorio papa supradicto personaliter constituti honorabiles et magnifici viri domini Guillermus abbas Westmonasteriensis prope Londinium, Johannes Colvile 1 miles et Nicolaus de Reschestan" utriusque iuris doctor ac causarum palacii apostolici auditor, am- basiatores seu nuncii illustrissimi principis domini Henrici, Dei gracia regis Anglie et Francie, quasdam litteras clausas prefati domini regis ipsius secreto signeto in cera rubea signatas presen- tarunt. Quo facto prefatus dominus Johannes (f. 351') miles post recommendacionem ex parte dicti domini regis factam primo pro- posuit multum seriose et eleganter in vulgari Italico, supplicans eidem domino Gregorio quatenus velit sequi sanum consilium in dictis litteris sibi exhibitum, quod consilium, si ad id velit bene attendere, inconstanciam et scandalum, quod exinde poterat exoriri, verisimiliter removeret ac honorem suum preservaret. Et statim post prefatus venerabilis dominus Guilhelmus [!] abbas secundo loco proposuit assumens pro themate: „Coadunate senes et congregate parvulos“3 et procedens eciam multum seriose et eleganter super materia unionis exhortabatur cum maxima humi- litate et reverencia prefatum dominum nostrum Gregorium ex parte predicti domini regis, quod ad ecclesiam uniendam unacum venerabili collegio cardinalium velit condescendere secundum quod promisit. Tercio vero loco proposuit prelibatus Nicolaus allegans pro themate: „Audi nos, domine“4 et multiplicatis per eundem quampluribus auctoritatibus et persuasionibus diversis ad exhor- tandum prefatum dominum nostrum Gregorium ad faciendum unionem in ecclesia Dei, tandem ponens finem et conclusionem sue collacioni, ut michi notario apparuit infrascripto, pro parte Chri- stianissimi principis regis Anglie et Francie suprascripti requisivit eundem dominum nostrum Gregorium venire Pisas ad concilium generale ad renunciandum iuri suo et papatui, prout vovit et iuravit ac promisit iuxta formam et tenorem predictarum littera- 175
Strana 176
rum. Ad que omnia prefatus dominus Gregorius respondebat in effectu sub hac forma: Et primo, ut dixit, multum gratanter re- cepit litteras devotissimi filii sui regis Anglie et Francie necnon collacionem primo loco sibi factam in vulgari Italico, collacionem vero loco secundo sibi factam per dominum abbatem supradictum reputavit suam, et ad collacionem tercio loco sibi propositam per dominum Nicolaum memoratum dixit se dispositum eundi, et facta narracione longa per eundem, quomodo se gessit et laboravit circa unionem a principio sue intronizacionis usque ad illum diem, tan- dem respondebat dictis oratoribus, quod non fuit deliberatus accedere Pisas, et hoc, ut asseruit, propter diversas causas, quas eisdem oratoribus imposterum libenter oretenus vel in scriptis clarius explicaret, et quoad cessionem (f. 352) aut renunciacionem faciendam per eum de papatu respondebat, quod tota sue mentis intencio fuit et est Christianorum ecclesiam integraliter reunire, sed quia, ut asseruit, Deus novit, quod per eum non stetit, quin hoc effecerit cciam per viam renunciacionis, ut vovit, iuravit et promisit, idcirco concilium indixit celebrandum, quod omnes vias in se continct et, ut dixit, quod reputarent graciam specialissimam sibi a Deo datam, ut concilium generale per eum legitime convo- catum de cunctis per eum factis circa unionem possit cognoscere et iudicare, quia, ut asseruit, speravit, quod veritas eum liberabit 5. Et hiis dictis prefati domini ambasiatores humiliter pecierunt per sanctitatem suam supradictis litteris regie maiestatis congrue re- sponderi. Ad que respondebat prefatus dominus Gregorius, quod dictis litteris per eum visis et intellectis prefato domino regi mul- tum libenter secundum dictarum litterarum exigenciam respon- deret. Super quibus omnibus et singulis prefati domini oratores ad statim requisiverunt me, notarium publicum infrascriptum, jut] unum vel plura publicum vel publica conficerem instrumen- tum et instrumenta. Acta fucrunt hec sub anno Domini, indictione. pontificatu, mense, die et loco, quibus supra, presentibus tunc ibidem honorabilibus et discretis viris dominis Guilhelmo Pul- burgh monacho Westmonasteriensi prope Londinium, et Johanne Gadewine legum baculario, clerico Rossensis diocesis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Johannes Estamt [?], clericus Wigorniensis diocesis publicus auctoritate apostolica notarius, quia premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, agerentur et fierent, unacum prenominatis testibus presens interfui eaque sic fieri vidi et audivi, ideo hoc presens publicum instrumentum per alium, me occupato negociis, fideliter scriptum exinde confeci, subscripsi et publicavi et in hanc publicam formam redegi signoque et nomine meis solitis et consuetis signavi rogatus et requisitus in fidem et testimonium premissorum. 1 Er trat auf dem Konzil in Pisa als Zeuge auf. 2 Er hat sich in Pisa auf dem Konzil als Beauftragter bei der Beweisaufnahme hervor- getan. " Joel 2, 16. 4 Gen. 23, 6. 5 Joan. 8, 32. 176
rum. Ad que omnia prefatus dominus Gregorius respondebat in effectu sub hac forma: Et primo, ut dixit, multum gratanter re- cepit litteras devotissimi filii sui regis Anglie et Francie necnon collacionem primo loco sibi factam in vulgari Italico, collacionem vero loco secundo sibi factam per dominum abbatem supradictum reputavit suam, et ad collacionem tercio loco sibi propositam per dominum Nicolaum memoratum dixit se dispositum eundi, et facta narracione longa per eundem, quomodo se gessit et laboravit circa unionem a principio sue intronizacionis usque ad illum diem, tan- dem respondebat dictis oratoribus, quod non fuit deliberatus accedere Pisas, et hoc, ut asseruit, propter diversas causas, quas eisdem oratoribus imposterum libenter oretenus vel in scriptis clarius explicaret, et quoad cessionem (f. 352) aut renunciacionem faciendam per eum de papatu respondebat, quod tota sue mentis intencio fuit et est Christianorum ecclesiam integraliter reunire, sed quia, ut asseruit, Deus novit, quod per eum non stetit, quin hoc effecerit cciam per viam renunciacionis, ut vovit, iuravit et promisit, idcirco concilium indixit celebrandum, quod omnes vias in se continct et, ut dixit, quod reputarent graciam specialissimam sibi a Deo datam, ut concilium generale per eum legitime convo- catum de cunctis per eum factis circa unionem possit cognoscere et iudicare, quia, ut asseruit, speravit, quod veritas eum liberabit 5. Et hiis dictis prefati domini ambasiatores humiliter pecierunt per sanctitatem suam supradictis litteris regie maiestatis congrue re- sponderi. Ad que respondebat prefatus dominus Gregorius, quod dictis litteris per eum visis et intellectis prefato domino regi mul- tum libenter secundum dictarum litterarum exigenciam respon- deret. Super quibus omnibus et singulis prefati domini oratores ad statim requisiverunt me, notarium publicum infrascriptum, jut] unum vel plura publicum vel publica conficerem instrumen- tum et instrumenta. Acta fucrunt hec sub anno Domini, indictione. pontificatu, mense, die et loco, quibus supra, presentibus tunc ibidem honorabilibus et discretis viris dominis Guilhelmo Pul- burgh monacho Westmonasteriensi prope Londinium, et Johanne Gadewine legum baculario, clerico Rossensis diocesis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Johannes Estamt [?], clericus Wigorniensis diocesis publicus auctoritate apostolica notarius, quia premissis omnibus et singulis, dum, sicut premittitur, agerentur et fierent, unacum prenominatis testibus presens interfui eaque sic fieri vidi et audivi, ideo hoc presens publicum instrumentum per alium, me occupato negociis, fideliter scriptum exinde confeci, subscripsi et publicavi et in hanc publicam formam redegi signoque et nomine meis solitis et consuetis signavi rogatus et requisitus in fidem et testimonium premissorum. 1 Er trat auf dem Konzil in Pisa als Zeuge auf. 2 Er hat sich in Pisa auf dem Konzil als Beauftragter bei der Beweisaufnahme hervor- getan. " Joel 2, 16. 4 Gen. 23, 6. 5 Joan. 8, 32. 176
Strana 177
96. Iobst, Markgraf von Brandenburg und Mähren, beglaubigt auf vielfaches Ersuchen der Kardinäle für das nach Pisa be- rufene Konzil als seine bevollmächtigten Gesandten den Bischof Johann von Lebus, den Dekan Dietrich von Stendal und den Propst Johann von Tangermünde. Tangermünde, den 3. März [1409]. V. f. 103; V. 4171 f. 23—23'; O. 111 f. 101—101'; T. f. 104. Reverendissimis in Christo patribus dominis miseracione divina episcopis, presbiteris et diaconis sancte Romane ac univer- salis ecclesie cardinalibus, dominis et amicis nostris carissimis. Reverendissimi patres, domini et amici nostri carissimi: Sepe etenim vestris [nunciis] et litteris crebro nobis exhibitis nos hor- tari curavistis, ut ambasiatam nostram ad generale consilium in festo annunciacionis virginis gloriose proxime veniente in civitate Pisana per vestras paternitates reverendissimas celebraturum destinare deberemus. Hiis ergo vestris nunciis scriptisque et presertim per reverendissimum in Christo patrem dominum Lan- dulphum Barensem vestri sacri collegii cardinalem amoniti [!] paratum votis vestris animum reddere volentes, reverendissimum in Christo patrem dominum Johannem, episcopum Lubicensem amicum nostrum carissimum, et honorabiles viros dominos Theo- doricum decanum Stendalensem, et Johannem prepositum Tan- germundensem licenciatum in decretis, de omni nostra intencione uberius instructos ad memoratum consilium et vestras gratissimas presencias destinamus, toto mentis rogantes affectu, quatenus prefatos legatos nostros graciose recommendatos suscipientes nostri amore pro favore prosequi et in agendis dirigere ac in sin- gulis nostri? ex parte referendis fidem plenam adhibere digne- mini, ac si super referendis per eos nosmet propria loqueremur in persona. Datum in castro nostro Tangermundensi die tercia Marcii. Jodocus Dei gracia marchio Brandenburgensis, sacri Romani imperii archicamerarius et marchio Moravie etc. Ad mandatum domini marchionis Stephanus prothonotarius canonicus Olemucensis. 1 Hs.: suspicientes. 2 Hs.: nostris. — Bisdhof Johann von Lebus, der sich schon zur Zeit des Abzugs der Kardinäle aus Lucca an der Römi- sdhen Kurie aufhielt (Mansi XXVI 1212; Souchon II 7), macte sidh während des Konzils besonders in der Durchführung der Beweisauf- nahme verdient (vgl. Vindke in RQ. 46 (1938), nachdem er sich am 22. April 1409 mit den beiden andern Gesandten in die Konzilsteilneh- merliste hatte eintragen lassen. Mansi XXVII 343. 97. Wilhelm, Herzog von Bayern und Graf von Hainaut, Hol- land und Seeland, Herr von Friesland, bestellt seine Gesand- ten für das Konzil in Pisa mit der Vollmacht, den zu erwäh- lenden Papst anzuerkennen. Paris, den 3. März 1409. V. f. 101—102; V. 4171 f. 21—22; O. 111 f. 98'—99'; T. f. 101'—103. Die Gesandtschaft traf am 1. Mai 1409 in Pisa ein. Mansi XXVII 347. 12 177
96. Iobst, Markgraf von Brandenburg und Mähren, beglaubigt auf vielfaches Ersuchen der Kardinäle für das nach Pisa be- rufene Konzil als seine bevollmächtigten Gesandten den Bischof Johann von Lebus, den Dekan Dietrich von Stendal und den Propst Johann von Tangermünde. Tangermünde, den 3. März [1409]. V. f. 103; V. 4171 f. 23—23'; O. 111 f. 101—101'; T. f. 104. Reverendissimis in Christo patribus dominis miseracione divina episcopis, presbiteris et diaconis sancte Romane ac univer- salis ecclesie cardinalibus, dominis et amicis nostris carissimis. Reverendissimi patres, domini et amici nostri carissimi: Sepe etenim vestris [nunciis] et litteris crebro nobis exhibitis nos hor- tari curavistis, ut ambasiatam nostram ad generale consilium in festo annunciacionis virginis gloriose proxime veniente in civitate Pisana per vestras paternitates reverendissimas celebraturum destinare deberemus. Hiis ergo vestris nunciis scriptisque et presertim per reverendissimum in Christo patrem dominum Lan- dulphum Barensem vestri sacri collegii cardinalem amoniti [!] paratum votis vestris animum reddere volentes, reverendissimum in Christo patrem dominum Johannem, episcopum Lubicensem amicum nostrum carissimum, et honorabiles viros dominos Theo- doricum decanum Stendalensem, et Johannem prepositum Tan- germundensem licenciatum in decretis, de omni nostra intencione uberius instructos ad memoratum consilium et vestras gratissimas presencias destinamus, toto mentis rogantes affectu, quatenus prefatos legatos nostros graciose recommendatos suscipientes nostri amore pro favore prosequi et in agendis dirigere ac in sin- gulis nostri? ex parte referendis fidem plenam adhibere digne- mini, ac si super referendis per eos nosmet propria loqueremur in persona. Datum in castro nostro Tangermundensi die tercia Marcii. Jodocus Dei gracia marchio Brandenburgensis, sacri Romani imperii archicamerarius et marchio Moravie etc. Ad mandatum domini marchionis Stephanus prothonotarius canonicus Olemucensis. 1 Hs.: suspicientes. 2 Hs.: nostris. — Bisdhof Johann von Lebus, der sich schon zur Zeit des Abzugs der Kardinäle aus Lucca an der Römi- sdhen Kurie aufhielt (Mansi XXVI 1212; Souchon II 7), macte sidh während des Konzils besonders in der Durchführung der Beweisauf- nahme verdient (vgl. Vindke in RQ. 46 (1938), nachdem er sich am 22. April 1409 mit den beiden andern Gesandten in die Konzilsteilneh- merliste hatte eintragen lassen. Mansi XXVII 343. 97. Wilhelm, Herzog von Bayern und Graf von Hainaut, Hol- land und Seeland, Herr von Friesland, bestellt seine Gesand- ten für das Konzil in Pisa mit der Vollmacht, den zu erwäh- lenden Papst anzuerkennen. Paris, den 3. März 1409. V. f. 101—102; V. 4171 f. 21—22; O. 111 f. 98'—99'; T. f. 101'—103. Die Gesandtschaft traf am 1. Mai 1409 in Pisa ein. Mansi XXVII 347. 12 177
Strana 178
Littera domini ducis Bavarie. Universis presentes litteras inspecturis dux Guillelmus de Bavaria, Hanonie Hollandie et Zelandie comes, dominus Frisie, salutem in Domino. Notum facimus, quod nos prol nobis, comi- tatibus propriis et subditis nostris de fidelitate et industria dilec- torum consiliariorum nostrorum Johannis abbatis monasterii sancti Gisleni in cella ordinis sancti Benedicti sacre theologie professo- ris, Thome de Insola domini de Franxino militis, Henrici de Ringhessliette licentiati in legibus scolastici ecclesie sancti Petri Luthosensis Cameracensis diocesis plenariam in Domino fiduciam habentes, ex nostra certa sciencia ipsos et corum quemlibet in solidum harum nostrarum seric litterarum nostros fecimus consti- tuimus creavimusque et ordinamus procuratores nostros actores factores et negociorum nostrorum gestores ac ambasiatores et nuncios speciales et generales, dantes et concedentes eisdem pro- curatoribus nostris et corum cuilibet in solidum plenariam pote- statem pro nobis (f. 101') nominibus antedictis in consilio gene- rali, quod in civitate Pisana pro unione sacrosancte Romane et universalis ecclesie unicoque et vero summo pontifice habendo et consequendo, et ut perniciosum et dampnabile scisma, quod iam proch dolor in sancta Dei ecclesia interque Christianos quasi inveteratum existit, extirpari valeat, in instanti festo annun- ciacionis dominice celebrari speratur, coram cetu et collegio reverendissimorum in Christo patrum dominorum sacrosancte Romane ecclesie cardinalium aliisque reverendis patribus et pre- latis in huiusmodi sacro generali consilio presidentibus seu pre- sidere debentibus comparendi nosque super nostra personali in eodem consilio non conparicione, quatenus excusacione opus erit, excusandi ac causas nostrarum excusacionum et absencie alle- gandi cosdemque2 nostri ex parte per viscera domini nostri Jesu Christi Dei unigeniti, qui pro redempcione humani generis cru- cis patibulo clavis affixus fuit et passus, humiliter exhortandi et requirendi, quatenus ipsius consideracione et intuitu, ne ipsum execrabile et detestandum scisma in ccclesia sancta Dei ulterius pullulet et incrementum haberet, sed penitus et omnino extir- petur, in negocio et facto sacrosancte Romane ac universalis eccle- sie et consilio predicto circa reformacionem ipsius ecclesie sta- tumque et morum eiusdem taliter se habeant et procedant, sicque habere et procedere velint, quod unus verus unicusque summus pontifex Christi vicarius et Petri' successor haberi possit, necnon nominibus antedictis, si casus requirat et unus verus solus et uni- cus summus pontifex haberi nequeat huiusmodique dampnabile scisma in dicto consilio non extirpetur radicitus seu plus debito extirpari deferatur, determinacioni et ordinacioni et obedienciis serenissimorum principum et dominorum Romanorum et Almanie imperatoris, Francorum, Anglic, Hispanie, Castelle, Aragonie, Sicilie, Portogalic et Scocie regnorum4 necnon universitatum stu- diorum generalium Francic, Ytalie et aliarum parcium Christi- anorum acquiescendi, adherendi et se conformandi et insuper, si 178
Littera domini ducis Bavarie. Universis presentes litteras inspecturis dux Guillelmus de Bavaria, Hanonie Hollandie et Zelandie comes, dominus Frisie, salutem in Domino. Notum facimus, quod nos prol nobis, comi- tatibus propriis et subditis nostris de fidelitate et industria dilec- torum consiliariorum nostrorum Johannis abbatis monasterii sancti Gisleni in cella ordinis sancti Benedicti sacre theologie professo- ris, Thome de Insola domini de Franxino militis, Henrici de Ringhessliette licentiati in legibus scolastici ecclesie sancti Petri Luthosensis Cameracensis diocesis plenariam in Domino fiduciam habentes, ex nostra certa sciencia ipsos et corum quemlibet in solidum harum nostrarum seric litterarum nostros fecimus consti- tuimus creavimusque et ordinamus procuratores nostros actores factores et negociorum nostrorum gestores ac ambasiatores et nuncios speciales et generales, dantes et concedentes eisdem pro- curatoribus nostris et corum cuilibet in solidum plenariam pote- statem pro nobis (f. 101') nominibus antedictis in consilio gene- rali, quod in civitate Pisana pro unione sacrosancte Romane et universalis ecclesie unicoque et vero summo pontifice habendo et consequendo, et ut perniciosum et dampnabile scisma, quod iam proch dolor in sancta Dei ecclesia interque Christianos quasi inveteratum existit, extirpari valeat, in instanti festo annun- ciacionis dominice celebrari speratur, coram cetu et collegio reverendissimorum in Christo patrum dominorum sacrosancte Romane ecclesie cardinalium aliisque reverendis patribus et pre- latis in huiusmodi sacro generali consilio presidentibus seu pre- sidere debentibus comparendi nosque super nostra personali in eodem consilio non conparicione, quatenus excusacione opus erit, excusandi ac causas nostrarum excusacionum et absencie alle- gandi cosdemque2 nostri ex parte per viscera domini nostri Jesu Christi Dei unigeniti, qui pro redempcione humani generis cru- cis patibulo clavis affixus fuit et passus, humiliter exhortandi et requirendi, quatenus ipsius consideracione et intuitu, ne ipsum execrabile et detestandum scisma in ccclesia sancta Dei ulterius pullulet et incrementum haberet, sed penitus et omnino extir- petur, in negocio et facto sacrosancte Romane ac universalis eccle- sie et consilio predicto circa reformacionem ipsius ecclesie sta- tumque et morum eiusdem taliter se habeant et procedant, sicque habere et procedere velint, quod unus verus unicusque summus pontifex Christi vicarius et Petri' successor haberi possit, necnon nominibus antedictis, si casus requirat et unus verus solus et uni- cus summus pontifex haberi nequeat huiusmodique dampnabile scisma in dicto consilio non extirpetur radicitus seu plus debito extirpari deferatur, determinacioni et ordinacioni et obedienciis serenissimorum principum et dominorum Romanorum et Almanie imperatoris, Francorum, Anglic, Hispanie, Castelle, Aragonie, Sicilie, Portogalic et Scocie regnorum4 necnon universitatum stu- diorum generalium Francic, Ytalie et aliarum parcium Christi- anorum acquiescendi, adherendi et se conformandi et insuper, si 178
Strana 179
unus verus et unus summus pontifex et Christi vicarius habeatur, quod videre summo opere totis nostris affectibus hucusque ut verus humilisque et devotus sacrosancte ecclesie filius semper optavimus indefesse et optamus, habeatur et eligatur, eidem summo pontifici pro nobis nominibus antedictis reverenciam, honorem et obedienciam debitam et condecentem prestandi et exhibendi ipsique supplicaciones et requestas quascumque iustas et racionabiles et nobis et nostris subditis necessarias tamquam iusticiam continentes presentandi et ab eodem obtinendi nosque sue sanctitati humiliter et devote recommendandi et generaliter omnia alia et singula, que in premissis et circa premissa neces- saria fuerint seu quomodolibet oportuna, et que nos faceremus et facere possemus, si presentes et personaliter interessemus, faciendi gerendique et exercendi, eciam si mandatum exigerent et exigant magis speciale Iquam] superius specificatum, promittentes bona fide nos ratum, gratum, stabile atque firmum nominibus antedic- tis perpetuo habere et tenere totum id et quitquid per dictos am- basiatores et procuratores nostros seu corum alterum actum dic- tum gestumve fuerit in premissis seu alias quomodolibet procu- ratum, eosque procuratores nostros et eorum quemlibet relevare ab omni satisdacione cum [?] harum nostrarum presencium serie et testimonio litterarum sigillo nostro sigillatarum datarumque Parisius anno Domini millesimoquadringentesimooctavo die tercia mensis Marcii. Per dominum dominum ducem (f. 102). Presentibus in con- silio suo nobilibus dominis senescaldo Hanonie, de Ligne, Haru- arde, Trasignies, baronibus de Andregniez, de Haymy, baillivo Hanonie militibus et domino Balduino de Framont thesaurario Hanoniensi. Sligna] multorum. 1 Hs.: per. 2 Hs.: et eosdemque. 3 Hs.: Petrus. 4 Hs.: regnum. 98. Wladislav, König von Polen und Großfürst von Litauen. stimmt den Kardinälen in ihren zur Herbeiführung der kirchlichen Einheit getroffenen Maßtnahmen zu und beglau- bigt als seinen Gesandten bei dem von ihnen nach Pisa be- rufenen Konzil den Bischof Peter von Krakau. Krakau, den 11. März 1409. V. f. 99'—100; O 111 f. 96'—98; V. 4171 f. 18'—20'; T. f. 99'—101. Littera missa per regem Polonie. Reverendissimis in Christo patribus miseracione divina epi- scopis presbiteris et diaconis sacrosancte Romane ecclesie cardi- nalibus, amicis nostris carissimis. Reverendissimis in Christo patribus miseracione divina epi- scopis, presbiteris et diaconis sacrosancte Romane ecclesie cardi- nalibus Wladisslaus [!], Dei gracia rex Polonic Lithwanieque 12" 179
unus verus et unus summus pontifex et Christi vicarius habeatur, quod videre summo opere totis nostris affectibus hucusque ut verus humilisque et devotus sacrosancte ecclesie filius semper optavimus indefesse et optamus, habeatur et eligatur, eidem summo pontifici pro nobis nominibus antedictis reverenciam, honorem et obedienciam debitam et condecentem prestandi et exhibendi ipsique supplicaciones et requestas quascumque iustas et racionabiles et nobis et nostris subditis necessarias tamquam iusticiam continentes presentandi et ab eodem obtinendi nosque sue sanctitati humiliter et devote recommendandi et generaliter omnia alia et singula, que in premissis et circa premissa neces- saria fuerint seu quomodolibet oportuna, et que nos faceremus et facere possemus, si presentes et personaliter interessemus, faciendi gerendique et exercendi, eciam si mandatum exigerent et exigant magis speciale Iquam] superius specificatum, promittentes bona fide nos ratum, gratum, stabile atque firmum nominibus antedic- tis perpetuo habere et tenere totum id et quitquid per dictos am- basiatores et procuratores nostros seu corum alterum actum dic- tum gestumve fuerit in premissis seu alias quomodolibet procu- ratum, eosque procuratores nostros et eorum quemlibet relevare ab omni satisdacione cum [?] harum nostrarum presencium serie et testimonio litterarum sigillo nostro sigillatarum datarumque Parisius anno Domini millesimoquadringentesimooctavo die tercia mensis Marcii. Per dominum dominum ducem (f. 102). Presentibus in con- silio suo nobilibus dominis senescaldo Hanonie, de Ligne, Haru- arde, Trasignies, baronibus de Andregniez, de Haymy, baillivo Hanonie militibus et domino Balduino de Framont thesaurario Hanoniensi. Sligna] multorum. 1 Hs.: per. 2 Hs.: et eosdemque. 3 Hs.: Petrus. 4 Hs.: regnum. 98. Wladislav, König von Polen und Großfürst von Litauen. stimmt den Kardinälen in ihren zur Herbeiführung der kirchlichen Einheit getroffenen Maßtnahmen zu und beglau- bigt als seinen Gesandten bei dem von ihnen nach Pisa be- rufenen Konzil den Bischof Peter von Krakau. Krakau, den 11. März 1409. V. f. 99'—100; O 111 f. 96'—98; V. 4171 f. 18'—20'; T. f. 99'—101. Littera missa per regem Polonie. Reverendissimis in Christo patribus miseracione divina epi- scopis presbiteris et diaconis sacrosancte Romane ecclesie cardi- nalibus, amicis nostris carissimis. Reverendissimis in Christo patribus miseracione divina epi- scopis, presbiteris et diaconis sacrosancte Romane ecclesie cardi- nalibus Wladisslaus [!], Dei gracia rex Polonic Lithwanieque 12" 179
Strana 180
princeps supremus, heres Russie etc. salutem et miserabiliter tur- batam lacrimatamque sanctam matrem ecclesiam piis et opor- tunis remediis consolari. Non supervacue, sed oportune hoc vestris paternitatibus decrevimus declarandum, in quo et ille est nobis con- scius, cui omne cor patet, quod in hac vita nichil utilius et inter commoda nullum dulcius et inter gaudimonia nullum (f. 100) gra- cius et pulcrius estimamus nisi subtractationem dampnati et de- formissimi scismatis, cuius damnabilitatem tam horribilem et prolixam amaro animo hucusque deplanximus singulis affectibus et totis conatibus ad hoc aspirando, qualiter pax ecclesiastica, que sub unico certo Christi vicario iungere debet universa mem- bra plebis catholice, ad statum debitum unionis sanctissime potu- isset revocari. Pro quo matura et crebra consilia ineuntes, lega- ciones laboriosissimas ad modernum dominum Gregorium papam et ad antecessores ipsius et per omnes Christianitatis regiones multiplicatis instanciis frequentavimus, laborantes pro reversione eiusdem pacis tam turpiter exulantis. Nam profecto ardens desi- derium et agnitum eloquium, quod et inviolabile sperabatur, scriptorum vestrorum et ciusdem domini Gregorii pape, que post electionem ipsius nobis et ceteris principibus catholicis desti- nastis, luctus nostros in gaudium converterat iamque tempus ipsum, scilicet tempus quo vota circa electionem eiusdem domini Gregorii pape emissa et pro reintegracione sancte matris ecclesie perfici debeant et conpleri, hilariter speravimus, spe verborum inter cetera eadem scripta ipsius domini Gregorii pape conten- torum fervide inflammati, horum videliceti quibus animi sui pro- positum omnibus Christicolis notificare satagebat, decernens non iuri suo, quod verissimum est, inniti, sed tollere omnem affectum et effectum tam iuris quam facti, quibus impediri debeat' gra- tissima Christianorum unio, ymmo quanto vadidiora, firmiora et cerciora sunt iura sua, tanto laudabilius esse fatebatur pro pace Christianorum illa deponere, quinymo nec iuri inherendum sem- per esse dicebat, ubi utilitatis ct commodorum racio haberetur. Sed tandem heu turbacio gravior eadem spe frustratos nos oppres- sit, ex quo non tantum Christi tunica inconsutilis scissa' est nec tantum vacca et arics,4 sed turtur ct columba divise sunt et altrinsecus separate. Jam enim rennuit consolari anima nostra, dum sacrosancta ecclesia minutatim et miserabiliter dimembratur, dum magistra discordie, fomentum et occasio scandalorum, scis- sura perditissima ausa est tam atrociter et tam proterve in eam irrumpere, que nunc fecit caput cum membris, hoc est ipsum dominum Gregorium papam vobiscum, discrepare, que eciam collegium vestrum a consorcio ipsius sequestravit. O cur obdor- mis, domine Deus,5 et quare oblivisceris tribulacionis Christiane? o cur permittis ipsum scisma pestiferum in tantum pullulare et crescere, quod iam per incrementa eius lapides civicorum sanc- tuariorum disperguntur in capite omnium platearum talisque error in universis partibus' populi Christiani inolevit, quod unus- quisque nescit, ad quam partem debet se tenere? Hodie enim 180
princeps supremus, heres Russie etc. salutem et miserabiliter tur- batam lacrimatamque sanctam matrem ecclesiam piis et opor- tunis remediis consolari. Non supervacue, sed oportune hoc vestris paternitatibus decrevimus declarandum, in quo et ille est nobis con- scius, cui omne cor patet, quod in hac vita nichil utilius et inter commoda nullum dulcius et inter gaudimonia nullum (f. 100) gra- cius et pulcrius estimamus nisi subtractationem dampnati et de- formissimi scismatis, cuius damnabilitatem tam horribilem et prolixam amaro animo hucusque deplanximus singulis affectibus et totis conatibus ad hoc aspirando, qualiter pax ecclesiastica, que sub unico certo Christi vicario iungere debet universa mem- bra plebis catholice, ad statum debitum unionis sanctissime potu- isset revocari. Pro quo matura et crebra consilia ineuntes, lega- ciones laboriosissimas ad modernum dominum Gregorium papam et ad antecessores ipsius et per omnes Christianitatis regiones multiplicatis instanciis frequentavimus, laborantes pro reversione eiusdem pacis tam turpiter exulantis. Nam profecto ardens desi- derium et agnitum eloquium, quod et inviolabile sperabatur, scriptorum vestrorum et ciusdem domini Gregorii pape, que post electionem ipsius nobis et ceteris principibus catholicis desti- nastis, luctus nostros in gaudium converterat iamque tempus ipsum, scilicet tempus quo vota circa electionem eiusdem domini Gregorii pape emissa et pro reintegracione sancte matris ecclesie perfici debeant et conpleri, hilariter speravimus, spe verborum inter cetera eadem scripta ipsius domini Gregorii pape conten- torum fervide inflammati, horum videliceti quibus animi sui pro- positum omnibus Christicolis notificare satagebat, decernens non iuri suo, quod verissimum est, inniti, sed tollere omnem affectum et effectum tam iuris quam facti, quibus impediri debeat' gra- tissima Christianorum unio, ymmo quanto vadidiora, firmiora et cerciora sunt iura sua, tanto laudabilius esse fatebatur pro pace Christianorum illa deponere, quinymo nec iuri inherendum sem- per esse dicebat, ubi utilitatis ct commodorum racio haberetur. Sed tandem heu turbacio gravior eadem spe frustratos nos oppres- sit, ex quo non tantum Christi tunica inconsutilis scissa' est nec tantum vacca et arics,4 sed turtur ct columba divise sunt et altrinsecus separate. Jam enim rennuit consolari anima nostra, dum sacrosancta ecclesia minutatim et miserabiliter dimembratur, dum magistra discordie, fomentum et occasio scandalorum, scis- sura perditissima ausa est tam atrociter et tam proterve in eam irrumpere, que nunc fecit caput cum membris, hoc est ipsum dominum Gregorium papam vobiscum, discrepare, que eciam collegium vestrum a consorcio ipsius sequestravit. O cur obdor- mis, domine Deus,5 et quare oblivisceris tribulacionis Christiane? o cur permittis ipsum scisma pestiferum in tantum pullulare et crescere, quod iam per incrementa eius lapides civicorum sanc- tuariorum disperguntur in capite omnium platearum talisque error in universis partibus' populi Christiani inolevit, quod unus- quisque nescit, ad quam partem debet se tenere? Hodie enim 180
Strana 181
hoc novo scismate emergente claustra et foci religiosi in ethnicos sunt conversi, ex quo insurrexerunt pastores pascentes se ipsos" et iudices leges iniquas conponentes. O si respiceret Dominus in faciems testamenti sui et non daret in conculcacionem (f. 100") vineam', quam plantavit dextera eius, ecclesiam quam acquisivit in sagwine [!] suo,1° suscitatumque spiritum confortaret in vobis, quo dampnosum et pessimum dissidiumii possitisl2 efficaciter ventilare paceque reformata sanctam matrem ecclesiam a tur- binibus liberare! Nunc ergo sanctum et verum et iustum iudicium arripiat manus vestra et in prosecucione unionis sancte, sicut in- cepistis, bonum opus proficite! Nos enim voluntati vestre satis- facere cupientes, ad consilium circa annunciacionem beate Marie virginis per vestras paternitates stabilitum reverendissimum in Christo patrem dominum Petrum Dei gracia episcopum Craco- viensem, supremum nostrum conciliarium, quem anno preterito ad dominum Gregorium papam et ad vos miseramus pro abolendo scismate pestifero, qui hucusque in partibus Ytalie non sine gra- vissimis sumptibus moram fecit pacis desideratissime et unionis optime finem optatum prestolando, dirigimus informacionem a nobis et nostro consilio habentem,13 cui certam et indubiam per vos petimus dari fidem. Preterea occurrit nobis pro hac vice non parva necessitas, que nos ire ipsos et14 alios prelatos de regno mittere non admisit, ex eo quod rabies barbara, gens videlicet Thartarea, semper avide madefieri saguine [!] Christiano, fines terrarum nostrarum nunc invasit ipsosque inmanibus insultibus15 infestat, quosis in superbia et abusione ipsi crucis Christi emuli, si ipsis in tempore non obviabitur, demoliri machinantur. Ideo vestre paternitates venerabiles in Christo patres archiepiscopos et episcopos ceterosque prelatos regni nostri a visitacione predicti consilii habeant supportatos. Ipse enim dominus Petrus episcopus Cracoviensis predictus vices eorum supplebit in eodem consilio per nos et per ipsos sufficienter informatus. Datum Cracovie XI dicti mensis Marcii anno Domini millesimoquadringentesi- monono. 1 „Qui se humiliat““ vom 11. Dez. 1406. Vgl. Hefele-Leclercq VI 1306. 2 Hs.: debent. 3 Hs.: scisma. 4 Hs.: ariens. 5 Vgl. Psal. 44, 24. s Hs.: artibus. 7 Vgl. Ezech. 34, 2 ff. 8 Hs.: facem. Das Bild nach Psal. Stelle nach Psal. 79, 15 f. 10 Act. 73, 20 u. 83, 9. ° Is.: vinera. Die 18 Hs.: habentes. 14 Hs.: ad. 15 Hs.: 20, 28. 11 Hs.: discridium. 12 positis. insultilis. 1e Hs.: quas. 99. König Martin von Aragon dankt dem Papst Gregor XII. für zwei Schreiben, kündet ihm für bald eine Gesandtschaft an und fordert ihn auf, für die Einigung der Kirche zu arbeiten. Barcelona, den 12. März 1409. ACA. Reg. 2252 f. 54'. Beatissime pater: Binas bullas sanctitatis vestre ea qua decuit humilitate ac affeccione recepimus, primam in datis novissime, 181
hoc novo scismate emergente claustra et foci religiosi in ethnicos sunt conversi, ex quo insurrexerunt pastores pascentes se ipsos" et iudices leges iniquas conponentes. O si respiceret Dominus in faciems testamenti sui et non daret in conculcacionem (f. 100") vineam', quam plantavit dextera eius, ecclesiam quam acquisivit in sagwine [!] suo,1° suscitatumque spiritum confortaret in vobis, quo dampnosum et pessimum dissidiumii possitisl2 efficaciter ventilare paceque reformata sanctam matrem ecclesiam a tur- binibus liberare! Nunc ergo sanctum et verum et iustum iudicium arripiat manus vestra et in prosecucione unionis sancte, sicut in- cepistis, bonum opus proficite! Nos enim voluntati vestre satis- facere cupientes, ad consilium circa annunciacionem beate Marie virginis per vestras paternitates stabilitum reverendissimum in Christo patrem dominum Petrum Dei gracia episcopum Craco- viensem, supremum nostrum conciliarium, quem anno preterito ad dominum Gregorium papam et ad vos miseramus pro abolendo scismate pestifero, qui hucusque in partibus Ytalie non sine gra- vissimis sumptibus moram fecit pacis desideratissime et unionis optime finem optatum prestolando, dirigimus informacionem a nobis et nostro consilio habentem,13 cui certam et indubiam per vos petimus dari fidem. Preterea occurrit nobis pro hac vice non parva necessitas, que nos ire ipsos et14 alios prelatos de regno mittere non admisit, ex eo quod rabies barbara, gens videlicet Thartarea, semper avide madefieri saguine [!] Christiano, fines terrarum nostrarum nunc invasit ipsosque inmanibus insultibus15 infestat, quosis in superbia et abusione ipsi crucis Christi emuli, si ipsis in tempore non obviabitur, demoliri machinantur. Ideo vestre paternitates venerabiles in Christo patres archiepiscopos et episcopos ceterosque prelatos regni nostri a visitacione predicti consilii habeant supportatos. Ipse enim dominus Petrus episcopus Cracoviensis predictus vices eorum supplebit in eodem consilio per nos et per ipsos sufficienter informatus. Datum Cracovie XI dicti mensis Marcii anno Domini millesimoquadringentesi- monono. 1 „Qui se humiliat““ vom 11. Dez. 1406. Vgl. Hefele-Leclercq VI 1306. 2 Hs.: debent. 3 Hs.: scisma. 4 Hs.: ariens. 5 Vgl. Psal. 44, 24. s Hs.: artibus. 7 Vgl. Ezech. 34, 2 ff. 8 Hs.: facem. Das Bild nach Psal. Stelle nach Psal. 79, 15 f. 10 Act. 73, 20 u. 83, 9. ° Is.: vinera. Die 18 Hs.: habentes. 14 Hs.: ad. 15 Hs.: 20, 28. 11 Hs.: discridium. 12 positis. insultilis. 1e Hs.: quas. 99. König Martin von Aragon dankt dem Papst Gregor XII. für zwei Schreiben, kündet ihm für bald eine Gesandtschaft an und fordert ihn auf, für die Einigung der Kirche zu arbeiten. Barcelona, den 12. März 1409. ACA. Reg. 2252 f. 54'. Beatissime pater: Binas bullas sanctitatis vestre ea qua decuit humilitate ac affeccione recepimus, primam in datis novissime, 181
Strana 182
ultimam vero primo. Quibus perlectis et ingenti alacritate animi intellectis vestre beatitudini respondemus, quatenus ante lapsum dierum paucorum nostros ambassiatores apud sanctitatem vestram mittemus certis tractatibus et motivis negocia concernentibus unionis ecclesie sacrosancte, sanctitati vestre humiliter suplicantes eandemque per misericordie Jesu Christi viscera exhortantes, quatenus nedum interim, sed assidue circa extirpacionem horrendi scismatis ac diuturni taliter tota mente, tota anima totisque nisibus sanctum prosequendo propositum per vos mox post intronitzacio- nem summi apostolatus inceptum dignetur intendere, quod eius operoso interventu in cuius manu sita est pars potissima facti huius, lugubre scisma inveteratum proh dolor! in cordibus fidem colentibus orthodoxam gracia divina favente radicitus evellatur. In hoc quippe, beatissime pater, vestro apostolico satisfacientes officio oves dominicas longe lateque per invia et devia oberrantes ad ovile proprium reducetis et ultra premium retribucionis eterne merebimini in hac vita mortali preconium digne laudis. Almam personam vestram conservare dignetur Altissimus feliciter et lon- geve. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto XII die Marcii anno a nativitate Domini MCCCCnono. Rex Martinus. Sanctissimo ac beatissimo in Christo patri et domino, domino Gregorio divina providencia sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summo pontifici. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. 100. Rektor und Universität zu Angers erteilen ihren Vertretern, dem Doktor beider Rechte Wilhelm Maugendre und dem Legisten Nikolaus de Mellay auf sechs Monate Vollmacht, nach dem Vorbilde der Universität Paris auf dem nach Pisa berufenen Konzil für die Wiederherstellung der kirchlichen Einheit zu wirken. Angers, den 15. März 1409. V. f. 113—114; V. 4171 f. 33—34; O. 111 f. 114'—116; T. f. 117'—119. Universis presentes litteras inspecturis rector totaque univer- sitas' studii generalis Andegavensis salutem in filio virginis glo- riose et promptum affectum gerere ad pacem et unionem ecclesie sancte Dei procurandas. Cum reverendissimi in Christo patres do- mini cardinales utriusque collegii, adinvicem nunc Dei gracia ad- uniti,2 certum generale consilium utriusque obediencie et partis, que nunc contendentibus de papatu et eorum predecessoribus olim adhesit aut adheret, pro unitate in Dei ecclesia reducenda ad vige- simam quintam diem huius presentis mensis Marcii in civitate Pisana tenendum et celebrandum pro scismatis extirpacione et errorum, qui occasione huius scismatis, quod sex lustris iam per- actis sic dampnabiliter perduravit, exorti sunt, et vinculo pacis et unitatis in Dei ecclesia feliciter reducendo decreverint et delibera- verint convocandum et convocent, ac reverendissimi patres domini 182
ultimam vero primo. Quibus perlectis et ingenti alacritate animi intellectis vestre beatitudini respondemus, quatenus ante lapsum dierum paucorum nostros ambassiatores apud sanctitatem vestram mittemus certis tractatibus et motivis negocia concernentibus unionis ecclesie sacrosancte, sanctitati vestre humiliter suplicantes eandemque per misericordie Jesu Christi viscera exhortantes, quatenus nedum interim, sed assidue circa extirpacionem horrendi scismatis ac diuturni taliter tota mente, tota anima totisque nisibus sanctum prosequendo propositum per vos mox post intronitzacio- nem summi apostolatus inceptum dignetur intendere, quod eius operoso interventu in cuius manu sita est pars potissima facti huius, lugubre scisma inveteratum proh dolor! in cordibus fidem colentibus orthodoxam gracia divina favente radicitus evellatur. In hoc quippe, beatissime pater, vestro apostolico satisfacientes officio oves dominicas longe lateque per invia et devia oberrantes ad ovile proprium reducetis et ultra premium retribucionis eterne merebimini in hac vita mortali preconium digne laudis. Almam personam vestram conservare dignetur Altissimus feliciter et lon- geve. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto XII die Marcii anno a nativitate Domini MCCCCnono. Rex Martinus. Sanctissimo ac beatissimo in Christo patri et domino, domino Gregorio divina providencia sacrosancte Romane ac universalis ecclesie summo pontifici. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. 100. Rektor und Universität zu Angers erteilen ihren Vertretern, dem Doktor beider Rechte Wilhelm Maugendre und dem Legisten Nikolaus de Mellay auf sechs Monate Vollmacht, nach dem Vorbilde der Universität Paris auf dem nach Pisa berufenen Konzil für die Wiederherstellung der kirchlichen Einheit zu wirken. Angers, den 15. März 1409. V. f. 113—114; V. 4171 f. 33—34; O. 111 f. 114'—116; T. f. 117'—119. Universis presentes litteras inspecturis rector totaque univer- sitas' studii generalis Andegavensis salutem in filio virginis glo- riose et promptum affectum gerere ad pacem et unionem ecclesie sancte Dei procurandas. Cum reverendissimi in Christo patres do- mini cardinales utriusque collegii, adinvicem nunc Dei gracia ad- uniti,2 certum generale consilium utriusque obediencie et partis, que nunc contendentibus de papatu et eorum predecessoribus olim adhesit aut adheret, pro unitate in Dei ecclesia reducenda ad vige- simam quintam diem huius presentis mensis Marcii in civitate Pisana tenendum et celebrandum pro scismatis extirpacione et errorum, qui occasione huius scismatis, quod sex lustris iam per- actis sic dampnabiliter perduravit, exorti sunt, et vinculo pacis et unitatis in Dei ecclesia feliciter reducendo decreverint et delibera- verint convocandum et convocent, ac reverendissimi patres domini 182
Strana 183
cardinales (f. 113)) adherencie regni Francie existentes, in partibus Pisanis ad prosecucionem unionis predicte nunc degentes, eorum et aliorum partis alterius deliberacionem fidei et ecclesie Dei sic necessariam et deliberate digestam' per litteras suas patentes auctenticas nobis intimaverint et notificaverint, nos precantes et requirentes, quatenus pro Dei et ecclesie reverencia et fidei neces- sitate cum eisdem reverendissimis patribus dominis cardinalibus consilium huiusmodi convocantibus ac ceteris prelatis et aliis ad id consilium convocatis ad pacem et unionem ecclesie Dei procurandas, tractandas et reducendas aliquos de universitate nostra et nomine eiusdem speciali et sufficienti potestate suf- fultos ad effectus premissos prosequendos destinare vellemus, notum itaque facimus per presentes, quod nos, habitis in et super omnibus‘ in hac parte per dictos dominos cardinales rescriptis et intimatis graciose deliberacionibus receptis frequenciusque inter nos mature digestis, ac ipsis opem in predicta materia, consensum et auxilium prebere, ut tenemur, parereque possetenus cupientes, hodie in nostra congregacione generali propter hoc specialiter con- vocata, confidentes quamplurimum de industria, sciencia et facto- rum experiencia providorum virorum dominorum videlicet Guil- lermi Maligeneri utriusque iuris doctoris, et Nicolai de Melleyo legem in universitate nostra ordinarie regendo legentis, ipsos simul et eorum quemlibet in solidum in absencia alterius seu altero eorum legitime prepedito, ita quod non sit melior condicio occu- pantis sed, quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium, casu quo supra, prosequi valeat, terminari et finiri, procuratores nostros, ambasiatores, nuncios [veros] et legitimos, quos Dei" timore, sciencia quoque et rerum experiencia illustratos plene cognoscimus, tenore presencium constituimus et destinamus spe- ciales, dantes et concedentes ipsis et eorum cuilibet in solidum, casu quo supra, plenam et liberam postestatem et speciale manda- tum comparendi et conveniendi nomine nostro et pro nobis in dicta civitate Pisana in consilio generali predicto presente mense Marcii ibidem tenendo et celebrando omnibus et singulis diebus let] terminis, quamdiu durabit dictum consilium propter hoc ne- cessarium, conveniendive seu eciam oportunum deliberandi quo- que cum Ipre]fatis dominis cardinalibus utriusque collegii, prela- tis eciam ac aliis, qui ibidem in dicto congregati fuerint' consilio, et consulendi omnia et singula, que fuerint necessaria et quomo- dolibet oportuna ad extirpacionem scismatis et erroris predicto- rum prosequendam unionemque in Dei ecclesia reducendam, pro- secucioni, opinionibus, conclusionibus et consilio clarissime univer- sitatis Parisiensis et legatorum seu nunciorum eiusdem in his, que reduccionem unionis predicte concernent, totaliter adherendi et eos insequendi, eciam si contendentes de papatu aut eorum alter propter factum scismatis et erroris fidei oppositorum deiciendi fuerint seu eiecti denunciandi, consenciendi eciam et assenciendi 1 Hs.: universitatis. 2 Hs.: admitti. 3 Hs.: degestam. “ Hs.: nobis. 5 Hs.: deum. “ Hs.: fuerunt. 183
cardinales (f. 113)) adherencie regni Francie existentes, in partibus Pisanis ad prosecucionem unionis predicte nunc degentes, eorum et aliorum partis alterius deliberacionem fidei et ecclesie Dei sic necessariam et deliberate digestam' per litteras suas patentes auctenticas nobis intimaverint et notificaverint, nos precantes et requirentes, quatenus pro Dei et ecclesie reverencia et fidei neces- sitate cum eisdem reverendissimis patribus dominis cardinalibus consilium huiusmodi convocantibus ac ceteris prelatis et aliis ad id consilium convocatis ad pacem et unionem ecclesie Dei procurandas, tractandas et reducendas aliquos de universitate nostra et nomine eiusdem speciali et sufficienti potestate suf- fultos ad effectus premissos prosequendos destinare vellemus, notum itaque facimus per presentes, quod nos, habitis in et super omnibus‘ in hac parte per dictos dominos cardinales rescriptis et intimatis graciose deliberacionibus receptis frequenciusque inter nos mature digestis, ac ipsis opem in predicta materia, consensum et auxilium prebere, ut tenemur, parereque possetenus cupientes, hodie in nostra congregacione generali propter hoc specialiter con- vocata, confidentes quamplurimum de industria, sciencia et facto- rum experiencia providorum virorum dominorum videlicet Guil- lermi Maligeneri utriusque iuris doctoris, et Nicolai de Melleyo legem in universitate nostra ordinarie regendo legentis, ipsos simul et eorum quemlibet in solidum in absencia alterius seu altero eorum legitime prepedito, ita quod non sit melior condicio occu- pantis sed, quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium, casu quo supra, prosequi valeat, terminari et finiri, procuratores nostros, ambasiatores, nuncios [veros] et legitimos, quos Dei" timore, sciencia quoque et rerum experiencia illustratos plene cognoscimus, tenore presencium constituimus et destinamus spe- ciales, dantes et concedentes ipsis et eorum cuilibet in solidum, casu quo supra, plenam et liberam postestatem et speciale manda- tum comparendi et conveniendi nomine nostro et pro nobis in dicta civitate Pisana in consilio generali predicto presente mense Marcii ibidem tenendo et celebrando omnibus et singulis diebus let] terminis, quamdiu durabit dictum consilium propter hoc ne- cessarium, conveniendive seu eciam oportunum deliberandi quo- que cum Ipre]fatis dominis cardinalibus utriusque collegii, prela- tis eciam ac aliis, qui ibidem in dicto congregati fuerint' consilio, et consulendi omnia et singula, que fuerint necessaria et quomo- dolibet oportuna ad extirpacionem scismatis et erroris predicto- rum prosequendam unionemque in Dei ecclesia reducendam, pro- secucioni, opinionibus, conclusionibus et consilio clarissime univer- sitatis Parisiensis et legatorum seu nunciorum eiusdem in his, que reduccionem unionis predicte concernent, totaliter adherendi et eos insequendi, eciam si contendentes de papatu aut eorum alter propter factum scismatis et erroris fidei oppositorum deiciendi fuerint seu eiecti denunciandi, consenciendi eciam et assenciendi 1 Hs.: universitatis. 2 Hs.: admitti. 3 Hs.: degestam. “ Hs.: nobis. 5 Hs.: deum. “ Hs.: fuerunt. 183
Strana 184
omnibus et singulis, que (f. 114) per ipsum consilium fuerint in premissis et aliis iura et libertates ecclesie concernentibus ordi- nata, pronunciata, declarata et statuta, prout et quemadmodum pro parte dicte universitatis Parisiensis accommodabitur consensus et assensus, necnon omnia et singula nomine nostro et pro nobis prosequendi tam in civitate Pisana aut eciam loco alio quocunque, ubi predictum consilium celebrari seu eciam continuari contin- geret, donec et quousque ecclesie Romane fuerit per electionem canonicam celebrandam per prefatos dominos cardinales utrius- que collegii de unico et indubitato pastore provisum, et eciam ex- post, si contingat per illum, qui electus fuerit, consilium vel con- silia celebrari, et generaliter omnia et singula faciendi in premis- sis necessaria seu eciam oportuna cum emergentibus, incidentibus, annexis et connexis, et que nos faceremus, si personaliter interesse- mus, licet talia sint, que mandatum exigant magis speciale, pro- mittentes bona fide nos ratum, firmum et stabile perpetuo habi- turos totum id, et quitquid ac omnia et singula, que per dictos procuratores nostros nunciosque et legatos et eorum quemlibet in solidum modo et forma, quibus supra, ac eciam per predictum consilium acta, gesta, ordinata, pronunciata, declarata ct statuta fuerint in premissis acceleracionem dicte unionis concernentibus, illaque observabimus et a suppositis nostre universitatis observari possetenus faciemus atque illum in summum pontificem habe- bimus, recipiemus et acceptabimus, qui a dictis cardinalibus utriusque collegii seu a duabus ipsorum partibus electus fuerit et receptus post ipsorum duorum contendencium mortem, mutuam renunciacionem seu ciectionem ipsorum vel alterius eorundem vel aliter vel alias post generale consilium supradictum factam, pro- nunciatam seu cciam declaratam, presentibus litteris post sex menses minime valituris. In quorum testimonium premissorum sigillum nostrum proprium presentibus duximus appendendum. Datum et actum in nostra congregacione generali die quintade- cima mensis Marcii anno Domini millesimoquadringentesimo- octavo. 101. Die bevollmächtigten Vertreter der Geistlichkeit der Stadt und des Bistums Genua ernennen ihre Konzilsgesandten und ermächtigen sie, zu ihrem Teil an der Beseitigung des Schis- mas und an der Neuwahl des Papstes teilzunehmen. Genua, den 23. März 1409. V. f. 105—106: V. 4171 f. 25'—26'; O. 111 f. 104—105'; T. f. 107—108'. In nomine Domini amen. Venerabilis dominus frater Antho- nius de Grossis abbas monasterii sancti Andree de Sexto diocesis Januensis ordinis Cisterciensis, et venerabiles viri domini Alpinis de Collis de Allexandria canonicus Januensis, et Jacobus de Runo 184
omnibus et singulis, que (f. 114) per ipsum consilium fuerint in premissis et aliis iura et libertates ecclesie concernentibus ordi- nata, pronunciata, declarata et statuta, prout et quemadmodum pro parte dicte universitatis Parisiensis accommodabitur consensus et assensus, necnon omnia et singula nomine nostro et pro nobis prosequendi tam in civitate Pisana aut eciam loco alio quocunque, ubi predictum consilium celebrari seu eciam continuari contin- geret, donec et quousque ecclesie Romane fuerit per electionem canonicam celebrandam per prefatos dominos cardinales utrius- que collegii de unico et indubitato pastore provisum, et eciam ex- post, si contingat per illum, qui electus fuerit, consilium vel con- silia celebrari, et generaliter omnia et singula faciendi in premis- sis necessaria seu eciam oportuna cum emergentibus, incidentibus, annexis et connexis, et que nos faceremus, si personaliter interesse- mus, licet talia sint, que mandatum exigant magis speciale, pro- mittentes bona fide nos ratum, firmum et stabile perpetuo habi- turos totum id, et quitquid ac omnia et singula, que per dictos procuratores nostros nunciosque et legatos et eorum quemlibet in solidum modo et forma, quibus supra, ac eciam per predictum consilium acta, gesta, ordinata, pronunciata, declarata ct statuta fuerint in premissis acceleracionem dicte unionis concernentibus, illaque observabimus et a suppositis nostre universitatis observari possetenus faciemus atque illum in summum pontificem habe- bimus, recipiemus et acceptabimus, qui a dictis cardinalibus utriusque collegii seu a duabus ipsorum partibus electus fuerit et receptus post ipsorum duorum contendencium mortem, mutuam renunciacionem seu ciectionem ipsorum vel alterius eorundem vel aliter vel alias post generale consilium supradictum factam, pro- nunciatam seu cciam declaratam, presentibus litteris post sex menses minime valituris. In quorum testimonium premissorum sigillum nostrum proprium presentibus duximus appendendum. Datum et actum in nostra congregacione generali die quintade- cima mensis Marcii anno Domini millesimoquadringentesimo- octavo. 101. Die bevollmächtigten Vertreter der Geistlichkeit der Stadt und des Bistums Genua ernennen ihre Konzilsgesandten und ermächtigen sie, zu ihrem Teil an der Beseitigung des Schis- mas und an der Neuwahl des Papstes teilzunehmen. Genua, den 23. März 1409. V. f. 105—106: V. 4171 f. 25'—26'; O. 111 f. 104—105'; T. f. 107—108'. In nomine Domini amen. Venerabilis dominus frater Antho- nius de Grossis abbas monasterii sancti Andree de Sexto diocesis Januensis ordinis Cisterciensis, et venerabiles viri domini Alpinis de Collis de Allexandria canonicus Januensis, et Jacobus de Runo 184
Strana 185
de Ast prepositus ecclesie sanctorum Cosme et Damiani de Janua, tres ex quatuor officialibus electis per 1 clerum civitatis et subur- biorum Januensium una cum octo sapientibus cleri dioecesis Ja- nuensis, que omnia sunt, ut infra. Venerabilis pater dominus frater Petrus de Ponteveteri abbas monasterii sancte Marie de Zerbino prope Januam ordinis Cisterciensis, et venerabiles viri do- mini Ludovicus Radinus canonicus Januensis, frater Anthonius de Mezano prior ecclesie sancti Victoris de Janua, frater Andreas de sancto Ambrosio prior ecclesie sancti Marci de Janua, et presbiter Petrus de Turrilio rector ecclesie sancti Vincencii extra muros Januenses, omnes insimul et coniunctim cum dictis tribus ex quatuor officialibus in loco infrascripto congregati, habentes ad infrascripta omnia et singula plenum et sufficiens mandatum a clero civitatis et suburbiorum Janue vigore et ex forma publici instrumenti scripti manu notarii infrascripti anno proxime prete- rito die XXIII Octobris, eique nominibus propriis et nomine et vice cleri civitatis et diocesis Januensis exempti et non exempti omni iure, via, modo et forma, quibus melius potuerunt et possunt. fecerunt, (f. 1055) constituerunt et ordinaverunt ac faciunt, con- stituunt et ordinant eorum et dicti cleri civitatis et diocesis Janu- ensis exempti et non exempti veros sindicos et procuratores, ac- tores, factores et nuncios speciales et generales, prout melius fieri potest et esse, citra tamen revocacionem aliorum sindicorum et procuratorum dicti cleri hactenus constitutorum, reverendissimum in Christo patrem et dominum dominum Pilleum Dei et apostolice sedis gracia archiepiscopum Januensem et venerabiles viros do- minos Bartolomeum de Blaxia prepositum ecclesie sancte Marie de Vineis, et fratrem Symonem de Ranasherum priorem ecclesie sancti Sixti de Janua, absentes tamquam presentes et quemlibet ipsorum in solidum, ita quod primitus occupantis conditio melior non existat sed, quod unus vel plures ex eis inceperint, alii 2 vel alius ipsorum possunt prosequi, mediare et finire, et specialiter ad comparendum et se dictis nominibus presentandum in civitate Pisana vel in alio quovis loco, ubi opus fuerit, coram reverendis- simis in Christo patribus et dominis dominis sancte Romane eccle- sie cardinalibus et coram generali consilio et prelatis et aliis quibuscunque, coram quibus fuerit expediens, et ad monendum, citandum et requirendum dominos de papatu contendentes et alios quoscunque, [cuiuscumque] gradus, status et condicionis existant, et citationibus, monicionibus et requisicionibus de eis et quolibet predictorum factis et fiendis assenciendum et assensum pronun- ciandum et ad admittendum et recipiendum cessionem fiendam per utrumque de papatu contendentem seu alterum ipsorum aut procuratorem eorum vel alterius ipsorum ipsisque cessionibus . . .3, item ad removendum, deponendum et privandum et privatos, de- positos et remotos declarandum dictos de papatu contendentes et utrumque sive alterum ipsorum et alios quoscunque dictisque de- posicionibus, remocionibus et privacionibus factis et fiendis de predictis vel aliquo ipsorum assenciendum et consenciendum, et 185
de Ast prepositus ecclesie sanctorum Cosme et Damiani de Janua, tres ex quatuor officialibus electis per 1 clerum civitatis et subur- biorum Januensium una cum octo sapientibus cleri dioecesis Ja- nuensis, que omnia sunt, ut infra. Venerabilis pater dominus frater Petrus de Ponteveteri abbas monasterii sancte Marie de Zerbino prope Januam ordinis Cisterciensis, et venerabiles viri do- mini Ludovicus Radinus canonicus Januensis, frater Anthonius de Mezano prior ecclesie sancti Victoris de Janua, frater Andreas de sancto Ambrosio prior ecclesie sancti Marci de Janua, et presbiter Petrus de Turrilio rector ecclesie sancti Vincencii extra muros Januenses, omnes insimul et coniunctim cum dictis tribus ex quatuor officialibus in loco infrascripto congregati, habentes ad infrascripta omnia et singula plenum et sufficiens mandatum a clero civitatis et suburbiorum Janue vigore et ex forma publici instrumenti scripti manu notarii infrascripti anno proxime prete- rito die XXIII Octobris, eique nominibus propriis et nomine et vice cleri civitatis et diocesis Januensis exempti et non exempti omni iure, via, modo et forma, quibus melius potuerunt et possunt. fecerunt, (f. 1055) constituerunt et ordinaverunt ac faciunt, con- stituunt et ordinant eorum et dicti cleri civitatis et diocesis Janu- ensis exempti et non exempti veros sindicos et procuratores, ac- tores, factores et nuncios speciales et generales, prout melius fieri potest et esse, citra tamen revocacionem aliorum sindicorum et procuratorum dicti cleri hactenus constitutorum, reverendissimum in Christo patrem et dominum dominum Pilleum Dei et apostolice sedis gracia archiepiscopum Januensem et venerabiles viros do- minos Bartolomeum de Blaxia prepositum ecclesie sancte Marie de Vineis, et fratrem Symonem de Ranasherum priorem ecclesie sancti Sixti de Janua, absentes tamquam presentes et quemlibet ipsorum in solidum, ita quod primitus occupantis conditio melior non existat sed, quod unus vel plures ex eis inceperint, alii 2 vel alius ipsorum possunt prosequi, mediare et finire, et specialiter ad comparendum et se dictis nominibus presentandum in civitate Pisana vel in alio quovis loco, ubi opus fuerit, coram reverendis- simis in Christo patribus et dominis dominis sancte Romane eccle- sie cardinalibus et coram generali consilio et prelatis et aliis quibuscunque, coram quibus fuerit expediens, et ad monendum, citandum et requirendum dominos de papatu contendentes et alios quoscunque, [cuiuscumque] gradus, status et condicionis existant, et citationibus, monicionibus et requisicionibus de eis et quolibet predictorum factis et fiendis assenciendum et assensum pronun- ciandum et ad admittendum et recipiendum cessionem fiendam per utrumque de papatu contendentem seu alterum ipsorum aut procuratorem eorum vel alterius ipsorum ipsisque cessionibus . . .3, item ad removendum, deponendum et privandum et privatos, de- positos et remotos declarandum dictos de papatu contendentes et utrumque sive alterum ipsorum et alios quoscunque dictisque de- posicionibus, remocionibus et privacionibus factis et fiendis de predictis vel aliquo ipsorum assenciendum et consenciendum, et 185
Strana 186
ad confirmandum et infirmandum, assenciendum et discencien- dum [!], approbandum et reprobandum omnia et singula et in omnibus et singulis, que occurrerint facienda et expedienda pro unione et pace sancte matris ecclesic et populi Christiani, item ad nominandum et eligendum novum, verum et unicum pastorem in ecclesia sancta4 Dei et nominacionibus, clectionibus ac nomina- cioni et electioni factis vel fiendis per reverendissimos patres dominos dominos cardinales seu generale consilium vel alios pre- latos aut clericos, ad quos spectaret, assensum et consensum pro- nunciandum vice et nomine dictorum constituencium, suis et dictis nominibus et pro predictis omnibus et singulis unum et plura in- strumenta conficiendum et confici mandandum cum promissioni- bus et obligacionibus iuramentis, clausulis et cautelis necessariis et oportunis', et generaliter ad omnia et singula faciendum geren- dum tractandum et procurandum, que in predictis omnibus circa predicta et quelibet predictorum et in dependentibus, (f. 106) emergentibus, annexis‘ et connexis ab eis fuerint facienda et oc- currerint oportuna, queque ipsimet constituentes aut dictus clerus Januensis facere possent, si adessent, eciam si talia forent, que mandatum exigerent magis speciale, dantes et concedentes suis et dictis nominibus dictis et corum sindicis et procuratoribus. ut supra, et cuilibet' ipsorum in solidum in predictis omnibus et sin- gulis et in dependentibus plenum liberum largum et generale mandatum cum plena libera larga et generali administracione et baylia, promittentes suis et dictis nominibus michi notario infra- scripto tamquam persone publice officio publico stipulanti et re- cipienti nomine et vice omnium et singulorum, quorum interest, intererit vel in futurum poterit interesse, perpetuo habere ratum gratum et firmum et attendere complere et observare, quicquid per dictos procuratores et sindicos corum vel aliquem aut aliquos ipsorum actum, dictum, factum, promissum et procuratum fuerit, et contra in aliquo nunquam dicere facere vel venire aliqua occa- sione racione vel causa, que dici vel excogitari posset, sub ypotheca et obligacione omnium bonorum dictorum constituencium suis et dictis nominibus presencium et futurorum. De quibus omnibus et singulis dicti constituentes mandaverunt per me, Simonem Fran- cisci de Conpagnono, notarium infrascriptum et curie archiepi- scopalis Januensis scribam, fieri presens publicum instrumentum in fidem let] testimonium premissorum. Actum Janue in claustro maioris ecclesie Januensis in camera solite residencie venerabilis viri domini Johannis de Godiliasio canonici Januensis, anno dominice [incarnacionis] millesimo quadringentesimo nono, indic- tione prima secundum cursum Janue, die XXIII Marcii, hora meridiei, presentibus testibus venerabilibus viris dominis fratre Ladisio Ranasherio priore ecclesie sancti Anthonii, presbitero Bar- tolomeo Corvo preposito ecclesic sanctorum Nazarii et Celsi, et presbitero Petro de Parma capellano in dicta ecclesia sancti An- thonii de Janua, ad hoc vocatis specialiter et rogatis. Symon Francisci de Conpagnone, inperiali auctoritate notarius et curie 186
ad confirmandum et infirmandum, assenciendum et discencien- dum [!], approbandum et reprobandum omnia et singula et in omnibus et singulis, que occurrerint facienda et expedienda pro unione et pace sancte matris ecclesic et populi Christiani, item ad nominandum et eligendum novum, verum et unicum pastorem in ecclesia sancta4 Dei et nominacionibus, clectionibus ac nomina- cioni et electioni factis vel fiendis per reverendissimos patres dominos dominos cardinales seu generale consilium vel alios pre- latos aut clericos, ad quos spectaret, assensum et consensum pro- nunciandum vice et nomine dictorum constituencium, suis et dictis nominibus et pro predictis omnibus et singulis unum et plura in- strumenta conficiendum et confici mandandum cum promissioni- bus et obligacionibus iuramentis, clausulis et cautelis necessariis et oportunis', et generaliter ad omnia et singula faciendum geren- dum tractandum et procurandum, que in predictis omnibus circa predicta et quelibet predictorum et in dependentibus, (f. 106) emergentibus, annexis‘ et connexis ab eis fuerint facienda et oc- currerint oportuna, queque ipsimet constituentes aut dictus clerus Januensis facere possent, si adessent, eciam si talia forent, que mandatum exigerent magis speciale, dantes et concedentes suis et dictis nominibus dictis et corum sindicis et procuratoribus. ut supra, et cuilibet' ipsorum in solidum in predictis omnibus et sin- gulis et in dependentibus plenum liberum largum et generale mandatum cum plena libera larga et generali administracione et baylia, promittentes suis et dictis nominibus michi notario infra- scripto tamquam persone publice officio publico stipulanti et re- cipienti nomine et vice omnium et singulorum, quorum interest, intererit vel in futurum poterit interesse, perpetuo habere ratum gratum et firmum et attendere complere et observare, quicquid per dictos procuratores et sindicos corum vel aliquem aut aliquos ipsorum actum, dictum, factum, promissum et procuratum fuerit, et contra in aliquo nunquam dicere facere vel venire aliqua occa- sione racione vel causa, que dici vel excogitari posset, sub ypotheca et obligacione omnium bonorum dictorum constituencium suis et dictis nominibus presencium et futurorum. De quibus omnibus et singulis dicti constituentes mandaverunt per me, Simonem Fran- cisci de Conpagnono, notarium infrascriptum et curie archiepi- scopalis Januensis scribam, fieri presens publicum instrumentum in fidem let] testimonium premissorum. Actum Janue in claustro maioris ecclesie Januensis in camera solite residencie venerabilis viri domini Johannis de Godiliasio canonici Januensis, anno dominice [incarnacionis] millesimo quadringentesimo nono, indic- tione prima secundum cursum Janue, die XXIII Marcii, hora meridiei, presentibus testibus venerabilibus viris dominis fratre Ladisio Ranasherio priore ecclesie sancti Anthonii, presbitero Bar- tolomeo Corvo preposito ecclesic sanctorum Nazarii et Celsi, et presbitero Petro de Parma capellano in dicta ecclesia sancti An- thonii de Janua, ad hoc vocatis specialiter et rogatis. Symon Francisci de Conpagnone, inperiali auctoritate notarius et curie 186
Strana 187
archiepiscopalis Januensis scriba, predictis omnibus interfui et rogatus scripsi et publicavi. 1 In der Hs. wiederholt. 'Hs.: aliis. 3 Der Schreiber der Hs. hat ein oder mehrere Wörter übersehen. 4 Hs.: sancti. 5 Hs.: oportunum. s Hs.: allessariis. 7 Hs.: quilibet. s Hs. fährt fort: ut sibi. 102. Die Herrschaft Florenz gibt dem Kapitän von Pisa Anwei- sungen über den Empfang fürstlicher und städtischer Ge- sandtschaften. Firenze, den 29. März 1409. Fi. f. 111. Ugoni de Allexandris capitaneo Pisarum etc. — Dilectissimo nostro: Jera sera ti scrivemo et a dieci, per fante proprio coman- dandovi, che fussi insieme et di Pisa et del contado cavassi tutti quegli che vedessi che fussino di bisogno per sicurta di cotesta citta et del contado, che fussino huomini da dubitare. Cosi di nuovo per questa ti comandiamo che facci questo senza niuno in- dugio insieme co dieci mettendo ad execucione, quanto per quella ti scrivemo. Oltraccio vogliamo che quando costa arivano am- basciate di principi, signori, o comunita di reputatione, tu ordini si et in tal forma che nello entrare della citta sieno honorati come si richiede. Non diciamo che sieno lasciati entrare con gente d arme et che tu non voglia sapere chi viene; ma non ci pare ho- nesta cosa, che s' abbino vi a presentare come una privata per- sona. La intencione della nostra signoria non e di voler ti impe- dire, che tu non facci tutte quelle cose che sieno salveza di cotesta terra, ma ben vogliamo, che con sicurta di cotesta citta tu ordini che chi costa capita et nello entrare et nelle altre cose sieno hono- rati et benveduti secondo e gradi di chi gli manda. Pero che quanto piu siano honorati, preposto pero la salveza di cotesta citta tanto ci sia piu grato. Datum Florentie die XXVIIII Martii MCCCCVIIII, indictione secunda. 103. Rektor und Universität zu Montpellier bevollmächtigen die Bischöfe Aegidius von Nimes und Johann von Vaison, die Abte Salvator von St. Gilles, Philipp von St. Salvator in Aniane und Peter von St. Victor in Marseille und den Lizenziaten des kanon. Rechts Bernhard Alamand als ihre Vertreter für das in Pisa tagende Konzil. Montpellier, den 15. April 1409. V. f. 111—113; V. 4171 f. 31.—33; O. 111 f. 112'—114'; T. f. 115'—117. In nomine Domini amen. Anno incarnacionis eiusdem mille- simo quadringentesimo nono et die Lune, que fuit et intitulabatur quintadecima dies mensis Aprilis, hora vesperorum eiusdem diei, 187
archiepiscopalis Januensis scriba, predictis omnibus interfui et rogatus scripsi et publicavi. 1 In der Hs. wiederholt. 'Hs.: aliis. 3 Der Schreiber der Hs. hat ein oder mehrere Wörter übersehen. 4 Hs.: sancti. 5 Hs.: oportunum. s Hs.: allessariis. 7 Hs.: quilibet. s Hs. fährt fort: ut sibi. 102. Die Herrschaft Florenz gibt dem Kapitän von Pisa Anwei- sungen über den Empfang fürstlicher und städtischer Ge- sandtschaften. Firenze, den 29. März 1409. Fi. f. 111. Ugoni de Allexandris capitaneo Pisarum etc. — Dilectissimo nostro: Jera sera ti scrivemo et a dieci, per fante proprio coman- dandovi, che fussi insieme et di Pisa et del contado cavassi tutti quegli che vedessi che fussino di bisogno per sicurta di cotesta citta et del contado, che fussino huomini da dubitare. Cosi di nuovo per questa ti comandiamo che facci questo senza niuno in- dugio insieme co dieci mettendo ad execucione, quanto per quella ti scrivemo. Oltraccio vogliamo che quando costa arivano am- basciate di principi, signori, o comunita di reputatione, tu ordini si et in tal forma che nello entrare della citta sieno honorati come si richiede. Non diciamo che sieno lasciati entrare con gente d arme et che tu non voglia sapere chi viene; ma non ci pare ho- nesta cosa, che s' abbino vi a presentare come una privata per- sona. La intencione della nostra signoria non e di voler ti impe- dire, che tu non facci tutte quelle cose che sieno salveza di cotesta terra, ma ben vogliamo, che con sicurta di cotesta citta tu ordini che chi costa capita et nello entrare et nelle altre cose sieno hono- rati et benveduti secondo e gradi di chi gli manda. Pero che quanto piu siano honorati, preposto pero la salveza di cotesta citta tanto ci sia piu grato. Datum Florentie die XXVIIII Martii MCCCCVIIII, indictione secunda. 103. Rektor und Universität zu Montpellier bevollmächtigen die Bischöfe Aegidius von Nimes und Johann von Vaison, die Abte Salvator von St. Gilles, Philipp von St. Salvator in Aniane und Peter von St. Victor in Marseille und den Lizenziaten des kanon. Rechts Bernhard Alamand als ihre Vertreter für das in Pisa tagende Konzil. Montpellier, den 15. April 1409. V. f. 111—113; V. 4171 f. 31.—33; O. 111 f. 112'—114'; T. f. 115'—117. In nomine Domini amen. Anno incarnacionis eiusdem mille- simo quadringentesimo nono et die Lune, que fuit et intitulabatur quintadecima dies mensis Aprilis, hora vesperorum eiusdem diei, 187
Strana 188
illustrissimo principe domino Karolo Dei gratia Francorum rege regnante. Noverint universi et singuli, quod convocatis de man- dato magne nobilitatis et honoris viri domini Audiberti de Petra domini de Maurocastro et archidiaconi Bitterensis et canonici' Mimatensis rectoris (f. 111') alme universitatis, dominis studentibus utriusque iuris studii generalis ville Montispessulani et congrega- tis dominis consiliariis dicte alme universitatis necnon de mandato venerabilis et circumspecti viri domini Raymundi Egidii legum doctoris et prioris venerabilis collegii dominorum doctorum utrius- que iuris dicti studii Montispessulani dominis doctoribus utrius- que facultatis2 dicti studii in loco infrascripto per magistros Rolandum de Alveto bedellum generalem dicte universitatis, et Johannem Giborii dicti domini rectoris eciam bedellum, prout dicti bedelli ibidem assistentes, suam rellacionem [!] facientes, retullerunt [!] dicto domino rectori, se ipsos de expresso ipsius domini rectoris mandato ad domum habitacionis cuiuslibet domi- norum consiliariorum infrascriptorum necnon domini Petri de Lauseco licenciati in legibus, ac magistrorum Johannis Hiacodi et Johannis Namii et dicte universitatis consiliariorum pro nunc absencium, necnon et dicto domino priori, se de ipsius expresso mandato ad domum cuiuslibet dominorum doctorum utriusque iuris de dictis collegio et studio infrascriptis necnon et dominorum Urbani Gonneardi legum, Jacobi Arquerii cciam legum et Guil- lermi Falvelli decretorum doctorum dictorum collegii et studii pronunc absencium personaliter hac die presenti accessisse ac eis- dem et eorum cuilibet tam in propriis personis quam alias in- timasse et notificasse, quatenus die loco et hora presentibus inter- essent coram eisdem dominis rectore et priore pro quibusdam dicti studii negociis et infrascriptis peragendis, et ita retulerunt et asseruerunt per iuramentum per cosdem in creacione offi- ciorum suorum prestitum. Et in quibus quidem convocacione et congregacione predictis interfuerunt dicti domini rector et prior ac venerabiles et circumspecti viri domini doctores utriusque iuris et consiliarii dicte alme universitatis ipsius studii, qui per ordi- nem subscribuntur. Et primo dictus nobilis et potens vir domi- nus Audibertus de Petra dominus de Maurocastro archidiaconus Biterrensis et canonicus Mimatensis dicteque alme universitatis ipsius studii rector, et dictus dominus Raymundus Egidii legum doctor et dicti venerabilis collegii dominorum doctorum ipsius studii prior, et dominus Jacobus Robuf legum, dominus Johannes de Affriano sacrista ecclesie Magalonensis decretorum, dominus Johannes Maissendi, dominus Johannes Agulherii, dominus Leodo- garius Saporis rector regius partis antique Montispessulani eciam legum, dominus Johannes de Vitrolis prior prioratus conventualis de Romera Vapincensis diocesis, ac Petrus de Pantherea (f. 112) prior de Claperiis Magalonensis diocesis eciam decretorum, et Rotcherius de Villaquiran canonicus Tolletanus eciam legum doc- tores de dicto consilio ac domini Johannes de Putco baccalarius in decretis et canonicus Magalonensis et prior ecclesie beate Marie 188
illustrissimo principe domino Karolo Dei gratia Francorum rege regnante. Noverint universi et singuli, quod convocatis de man- dato magne nobilitatis et honoris viri domini Audiberti de Petra domini de Maurocastro et archidiaconi Bitterensis et canonici' Mimatensis rectoris (f. 111') alme universitatis, dominis studentibus utriusque iuris studii generalis ville Montispessulani et congrega- tis dominis consiliariis dicte alme universitatis necnon de mandato venerabilis et circumspecti viri domini Raymundi Egidii legum doctoris et prioris venerabilis collegii dominorum doctorum utrius- que iuris dicti studii Montispessulani dominis doctoribus utrius- que facultatis2 dicti studii in loco infrascripto per magistros Rolandum de Alveto bedellum generalem dicte universitatis, et Johannem Giborii dicti domini rectoris eciam bedellum, prout dicti bedelli ibidem assistentes, suam rellacionem [!] facientes, retullerunt [!] dicto domino rectori, se ipsos de expresso ipsius domini rectoris mandato ad domum habitacionis cuiuslibet domi- norum consiliariorum infrascriptorum necnon domini Petri de Lauseco licenciati in legibus, ac magistrorum Johannis Hiacodi et Johannis Namii et dicte universitatis consiliariorum pro nunc absencium, necnon et dicto domino priori, se de ipsius expresso mandato ad domum cuiuslibet dominorum doctorum utriusque iuris de dictis collegio et studio infrascriptis necnon et dominorum Urbani Gonneardi legum, Jacobi Arquerii cciam legum et Guil- lermi Falvelli decretorum doctorum dictorum collegii et studii pronunc absencium personaliter hac die presenti accessisse ac eis- dem et eorum cuilibet tam in propriis personis quam alias in- timasse et notificasse, quatenus die loco et hora presentibus inter- essent coram eisdem dominis rectore et priore pro quibusdam dicti studii negociis et infrascriptis peragendis, et ita retulerunt et asseruerunt per iuramentum per cosdem in creacione offi- ciorum suorum prestitum. Et in quibus quidem convocacione et congregacione predictis interfuerunt dicti domini rector et prior ac venerabiles et circumspecti viri domini doctores utriusque iuris et consiliarii dicte alme universitatis ipsius studii, qui per ordi- nem subscribuntur. Et primo dictus nobilis et potens vir domi- nus Audibertus de Petra dominus de Maurocastro archidiaconus Biterrensis et canonicus Mimatensis dicteque alme universitatis ipsius studii rector, et dictus dominus Raymundus Egidii legum doctor et dicti venerabilis collegii dominorum doctorum ipsius studii prior, et dominus Jacobus Robuf legum, dominus Johannes de Affriano sacrista ecclesie Magalonensis decretorum, dominus Johannes Maissendi, dominus Johannes Agulherii, dominus Leodo- garius Saporis rector regius partis antique Montispessulani eciam legum, dominus Johannes de Vitrolis prior prioratus conventualis de Romera Vapincensis diocesis, ac Petrus de Pantherea (f. 112) prior de Claperiis Magalonensis diocesis eciam decretorum, et Rotcherius de Villaquiran canonicus Tolletanus eciam legum doc- tores de dicto consilio ac domini Johannes de Putco baccalarius in decretis et canonicus Magalonensis et prior ecclesie beate Marie 188
Strana 189
de Tabulis Montispessulane, Petrus Robulli, Anthonius Laudi in legibus, Petrus Egidii in decretis' licenciatus, Bannispareralli [?] baccalarius in decretis et prior de Galhaco Ruthenensis diocesis, Poncius de Vesquegis canonicus et prepositus Barchinonensis, Matheus de Musucheyo prior de Marasto studens in jure canonico, et Manuel Manarico baccalarius in legibus et dicte alme univer- sitatis ipsius studii consiliarii, ipsi, inquam, domini consiliarii de dicti domini rectoris voluntate et assensu et dictus dominus rector de dictorum dominorum doctorum omnium et singulorum eciam voluntate et assensu, quod iidem domini rector et prior, doctores et consiliarii ibidem assistentes et presentes ita asseruerunt fore verum, et sic ipsi prenominati domini rector prior doctores et con- siliarii omnes et singuli maioremque et saniorem partem domi- norum doctorum et consiliariorum4 dictorum collegii et universi- tatis facientes, nemine ipsorum discrepante sed pocius conve- niente, omnes insimul pro se ipsis et aliis dominis doctoribus et consiliariis de dictis universitate et collegio ad hunc actum pre- sentem, ut est dictum, convocatis totaque dicta universitate, cum iidem domini rector ac prior, doctores et consiliarii in casu pre- senti et simili dictam faciant universitatem, et ceteris de eisdem collegio et universitate absentibus ac corum quolibet et suis, con- siderantes quod ad generale consilium utriusque obediencie et partis, que adhesit Gregorio et Benedicto eorumque predecesso- ribus, quod convocarunt reverendissimi in Christo patres domini cardinales utriusque collegii ad invicem uniti pro unitate in] Dei ecclesia reducenda ad vigesimamquintam diem mensis Marcii proxime elapsi cum continuacione dierum sequencium in Pisana civitate tenendum et celebrandum pro scismatis extirpacione et errorum, qui occasione huiusmodi exorti sunt, et vinculo pacis ac unitatis in Dei ecclesia feliciter reducendo, presencialiter accedere non possint nec ipsi consilio personaliter interesse iustis causis ac impedimentis legitimis prepediti, eapropter confidentes quamplu- rimum de industria et factorum experiencia reverendissimorum in Christo patrum et dominorum dominorum Egidii miseracione divina Nemausensis episcopi decretorum, et Johannis eadem mise- racione divina Vasionis episcopi et legum, ac Salvatoris eadem miseracione sancti Egidii, et Philippi sancti Salvatoris Aniane, et Petri sancti Victoris Massiliensis monasteriorum abbatum et decretorum doctorum dicti collegii dicti studii necnon venerabilis et circumspecti viri domini Bernardi Alamandi, in decretis licen- ciati in dicto Montispessulani studio residentis, ipsos igitur reve- rendissimos in Christo patres et dominos dominos Egidium mise- racione divina Nemausensem decretorum, ac Johannem eadem miseracione Vasionensem et legum episcopos, ac Salvatorem eadem miseracione sancti Egidii, Philippum, sancti Salvatoris Aniane, et Petrum sancti Victoris Massiliensis monasteriorum ab- bates et decretorum doctores dicti (f. 1125) collegii studii prefati, et dictum dominum Bernardum Almandum [!) licenciatum in decretis dicte universitatis absentes tamquam presentes et eorum 189
de Tabulis Montispessulane, Petrus Robulli, Anthonius Laudi in legibus, Petrus Egidii in decretis' licenciatus, Bannispareralli [?] baccalarius in decretis et prior de Galhaco Ruthenensis diocesis, Poncius de Vesquegis canonicus et prepositus Barchinonensis, Matheus de Musucheyo prior de Marasto studens in jure canonico, et Manuel Manarico baccalarius in legibus et dicte alme univer- sitatis ipsius studii consiliarii, ipsi, inquam, domini consiliarii de dicti domini rectoris voluntate et assensu et dictus dominus rector de dictorum dominorum doctorum omnium et singulorum eciam voluntate et assensu, quod iidem domini rector et prior, doctores et consiliarii ibidem assistentes et presentes ita asseruerunt fore verum, et sic ipsi prenominati domini rector prior doctores et con- siliarii omnes et singuli maioremque et saniorem partem domi- norum doctorum et consiliariorum4 dictorum collegii et universi- tatis facientes, nemine ipsorum discrepante sed pocius conve- niente, omnes insimul pro se ipsis et aliis dominis doctoribus et consiliariis de dictis universitate et collegio ad hunc actum pre- sentem, ut est dictum, convocatis totaque dicta universitate, cum iidem domini rector ac prior, doctores et consiliarii in casu pre- senti et simili dictam faciant universitatem, et ceteris de eisdem collegio et universitate absentibus ac corum quolibet et suis, con- siderantes quod ad generale consilium utriusque obediencie et partis, que adhesit Gregorio et Benedicto eorumque predecesso- ribus, quod convocarunt reverendissimi in Christo patres domini cardinales utriusque collegii ad invicem uniti pro unitate in] Dei ecclesia reducenda ad vigesimamquintam diem mensis Marcii proxime elapsi cum continuacione dierum sequencium in Pisana civitate tenendum et celebrandum pro scismatis extirpacione et errorum, qui occasione huiusmodi exorti sunt, et vinculo pacis ac unitatis in Dei ecclesia feliciter reducendo, presencialiter accedere non possint nec ipsi consilio personaliter interesse iustis causis ac impedimentis legitimis prepediti, eapropter confidentes quamplu- rimum de industria et factorum experiencia reverendissimorum in Christo patrum et dominorum dominorum Egidii miseracione divina Nemausensis episcopi decretorum, et Johannis eadem mise- racione divina Vasionis episcopi et legum, ac Salvatoris eadem miseracione sancti Egidii, et Philippi sancti Salvatoris Aniane, et Petri sancti Victoris Massiliensis monasteriorum abbatum et decretorum doctorum dicti collegii dicti studii necnon venerabilis et circumspecti viri domini Bernardi Alamandi, in decretis licen- ciati in dicto Montispessulani studio residentis, ipsos igitur reve- rendissimos in Christo patres et dominos dominos Egidium mise- racione divina Nemausensem decretorum, ac Johannem eadem miseracione Vasionensem et legum episcopos, ac Salvatorem eadem miseracione sancti Egidii, Philippum, sancti Salvatoris Aniane, et Petrum sancti Victoris Massiliensis monasteriorum ab- bates et decretorum doctores dicti (f. 1125) collegii studii prefati, et dictum dominum Bernardum Almandum [!) licenciatum in decretis dicte universitatis absentes tamquam presentes et eorum 189
Strana 190
quemlibet in solidum, ita quod non sit melior condicio primitus occupantis, sed quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium seu alios eorundem prosequi, mediari valeat et finiri, sin- dicos actores yconomos et procuratores suos ac dictorum univer- sitatis et collegii dicti studii Montispessulani tenore presentis publici instrumenti firmiter valituri vicem epistole continentis fecerunt constituerunt et creaverunt ac solempniter ordinaverunt speciales et eciam generales, quibus et corum cuilibet in solidum dederunt prenominati domini constituentes plenam et liberam potestatem et mandatum generale et speciale, ut ipsi et eorum quilibet eorundem dominorum constituencium ac universitatis et collegii et ceterorum de eisdem predictorum nomine et pro ipsis conveniant in dicta civitate Pisana et in ipso consilio generali, quod ibidem aut alibi pro nunc tenetur, ac ibidem tenendo et cele- brando diebus congruis et sequentibus quamdiu durabit dictum consilium, et quod possint et valeant ipsi et eorum quilibet in ipso consilio vice dominorum constituencium predictorum ac univer- sitatis et collegii predictorum et ceterorum de eisdem nomine deli- berare cum prefatis dominis cardinalibus utriusque collegii et pre- latis et aliis, qui ibidem fuerint in dicto consilio congregati, et consulere omnia et singula, que fuerunt necessaria, expediencia et quomodolibet oportuna ad extirpacionem scismatis et erroris pre- dictorum prosequendam et omnia alia et singula facienda pro- curanda et excercenda, que in premissis et circa ea fuerint neces- saria quomodolibet et oportuna et que causarum et negociorum huiusmodi merita postulant et requirunt, promittentes prenomi- nati domini constituentes quibus supra nominibus convenientes expresse michi notario infrascripto, ut communis et publice per- sone stipulanti solempniter et recipienti pro omnibus aliis et sin- gulis, quorum interest vel intererit et poterit interesse quomodo- libet nunc et in futurum, se ipsis antedictis nominibus ratum, gratum et firmum et stabile perpetuo habituros id totum (f. 113), [quod] per dictos sindicos actores yconomos et procuratores suos et dictorum universitatis et collegii dicti studii Montispessulani et eciam de eisdem seu eorum altero seu cum eis aut eorum altero in premissis et circa ea necessaria actum [et] procuratum fuerit sive factum, acsi per cosdem dominos constituentes ante- dictis nominibus personaliter foret actum, sub efficaci ypotheca et obligacione omnium bonorum dictorum universitatis et collegii dicti studii utriusque iuris Montispessulani presencium et futu- rorum cum omni iuris renunciacione ad hoc necessaria pariter et cautela. De et super quibus omnibus et singulis predictis prefati domini constituentes pecierunt sibi ipsis et dictis sindicis et pro- curatoribus suis et dictorum universitatis et collegii fieri publi- cum instrumentum et publica instrumenta per me notarium in- frascriptum. Acta fuerunt hec omnia predicta in Montepessul- lano [!] et infra cappellam sancte Trinitatis ecclesie parrochialis sancti Firmini dicte ville, presentibus ibidem discretis viris domino Guillelmo Chamboni presbitero et in decretis baccalario, magistro 190
quemlibet in solidum, ita quod non sit melior condicio primitus occupantis, sed quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium seu alios eorundem prosequi, mediari valeat et finiri, sin- dicos actores yconomos et procuratores suos ac dictorum univer- sitatis et collegii dicti studii Montispessulani tenore presentis publici instrumenti firmiter valituri vicem epistole continentis fecerunt constituerunt et creaverunt ac solempniter ordinaverunt speciales et eciam generales, quibus et corum cuilibet in solidum dederunt prenominati domini constituentes plenam et liberam potestatem et mandatum generale et speciale, ut ipsi et eorum quilibet eorundem dominorum constituencium ac universitatis et collegii et ceterorum de eisdem predictorum nomine et pro ipsis conveniant in dicta civitate Pisana et in ipso consilio generali, quod ibidem aut alibi pro nunc tenetur, ac ibidem tenendo et cele- brando diebus congruis et sequentibus quamdiu durabit dictum consilium, et quod possint et valeant ipsi et eorum quilibet in ipso consilio vice dominorum constituencium predictorum ac univer- sitatis et collegii predictorum et ceterorum de eisdem nomine deli- berare cum prefatis dominis cardinalibus utriusque collegii et pre- latis et aliis, qui ibidem fuerint in dicto consilio congregati, et consulere omnia et singula, que fuerunt necessaria, expediencia et quomodolibet oportuna ad extirpacionem scismatis et erroris pre- dictorum prosequendam et omnia alia et singula facienda pro- curanda et excercenda, que in premissis et circa ea fuerint neces- saria quomodolibet et oportuna et que causarum et negociorum huiusmodi merita postulant et requirunt, promittentes prenomi- nati domini constituentes quibus supra nominibus convenientes expresse michi notario infrascripto, ut communis et publice per- sone stipulanti solempniter et recipienti pro omnibus aliis et sin- gulis, quorum interest vel intererit et poterit interesse quomodo- libet nunc et in futurum, se ipsis antedictis nominibus ratum, gratum et firmum et stabile perpetuo habituros id totum (f. 113), [quod] per dictos sindicos actores yconomos et procuratores suos et dictorum universitatis et collegii dicti studii Montispessulani et eciam de eisdem seu eorum altero seu cum eis aut eorum altero in premissis et circa ea necessaria actum [et] procuratum fuerit sive factum, acsi per cosdem dominos constituentes ante- dictis nominibus personaliter foret actum, sub efficaci ypotheca et obligacione omnium bonorum dictorum universitatis et collegii dicti studii utriusque iuris Montispessulani presencium et futu- rorum cum omni iuris renunciacione ad hoc necessaria pariter et cautela. De et super quibus omnibus et singulis predictis prefati domini constituentes pecierunt sibi ipsis et dictis sindicis et pro- curatoribus suis et dictorum universitatis et collegii fieri publi- cum instrumentum et publica instrumenta per me notarium in- frascriptum. Acta fuerunt hec omnia predicta in Montepessul- lano [!] et infra cappellam sancte Trinitatis ecclesie parrochialis sancti Firmini dicte ville, presentibus ibidem discretis viris domino Guillelmo Chamboni presbitero et in decretis baccalario, magistro 190
Strana 191
Jacobo‘ Maleruffi baculario in legibus, Rolando de Alveto bedello generali, Johanne Giborii eciam bedello dicti domini rectoris dicte universitatis, habitantibus Montispessulani, testibus ad premissa exhibitis specialiter et rogatis, et me Georgio Sicardi, publico dicti domini nostri Francorum regis et eius auctoritate regia notario, habitatore Montispessulani, qui de premissis per dictos dominos constituentes requisitus notam recepi, vice cuius et mandato ego Willermus Amelhani clericus eius substitutus hec scripsi. Ego vero Georgius Sicardi, publicus dicti domini regis nostri Francorum et eius auctoritate regia notarius, habitator Montis- pessulani predictus hic me subscripsi et signo meo solito sequente signavi in fidem et testimonium omnium premissorum. 1 Hs.: canonicus. 2 Hs.: facultatibus. 3 Hs.: decreti. 4 Hs.: con- siliorum. 5 Hs.: communis. 6 Jacobus. 104. König Martin von Aragon ernennt als Bevollmächtigte zum Pisaner Konzil und als Unterhändler mit Fürsten und Städten seine Kammerherren den Edlen Gerald Alamany de Cervello und den Ritter Vidal de Blanes sowie seine Räte den Vizekanzler Speremdeu Cardona und den legum doctor Peter Basseti. Barcelona, den 19. April 1409. ACA. 2214 f. 158. Pateat cunctis, quatenus nos Martinus etc. attendentes ad auditum nostrum noviter pervenisse reverendos in Christo patres dominos cardinales sacrosancte Romane ecclesie et illos qui se gerunt pro cardinalibus Rome, seu illius qui se Gregorium nomi- nat, omnes Pisis degentes fuisse ut dicitur ibidem congregatos pro bono et tranquillo statu et unione ecclesie sancte Dei et pro extirpando radicitus scismate quod diuturnis temporibus viguit in eadem. Idcirco cupientes ea, que in dicta civitate Pisana de qua supra fit mencio tractabuntur et fient, nostram celsitudinem non latere, adeo ut circa illa infrascripta facere si necesse fuerit et expediens nobis videbitur valeamus, motu nostro proprio, non inducti, non seducti, nec in aliquo circumventi ex certa sciencia facimus constituimus et creamus nuncios et procuratores nostros certos indubitatos et eciam speciales vos nobilem dilectos et fide- les Geraldum Alamanni de Cervilione gubernatorem Cathalonie et Vitalem de Blanis camerlengos militem ac Speraindeum Car- dona vicecancellarium et Petrum Basseti legum doctorem consi- liarios nostros, de quorum fide ac legalitate approbata et circum- speccione multum confidimus, videlicet vos omnes quatuor seu maiorem partem ex vobis insolidum, ita quod primitus occupan- cium condicio [melior] non existat, sed quod per, vos omnes seu maiorem partem ex vobis inceptum fuerit, per alios ex vobis post- quam sitis maior pars mediari prosequi valeat et finiri, ad in- teressendum pro nobis et nomine nostro in civitate Pisana iam- 191
Jacobo‘ Maleruffi baculario in legibus, Rolando de Alveto bedello generali, Johanne Giborii eciam bedello dicti domini rectoris dicte universitatis, habitantibus Montispessulani, testibus ad premissa exhibitis specialiter et rogatis, et me Georgio Sicardi, publico dicti domini nostri Francorum regis et eius auctoritate regia notario, habitatore Montispessulani, qui de premissis per dictos dominos constituentes requisitus notam recepi, vice cuius et mandato ego Willermus Amelhani clericus eius substitutus hec scripsi. Ego vero Georgius Sicardi, publicus dicti domini regis nostri Francorum et eius auctoritate regia notarius, habitator Montis- pessulani predictus hic me subscripsi et signo meo solito sequente signavi in fidem et testimonium omnium premissorum. 1 Hs.: canonicus. 2 Hs.: facultatibus. 3 Hs.: decreti. 4 Hs.: con- siliorum. 5 Hs.: communis. 6 Jacobus. 104. König Martin von Aragon ernennt als Bevollmächtigte zum Pisaner Konzil und als Unterhändler mit Fürsten und Städten seine Kammerherren den Edlen Gerald Alamany de Cervello und den Ritter Vidal de Blanes sowie seine Räte den Vizekanzler Speremdeu Cardona und den legum doctor Peter Basseti. Barcelona, den 19. April 1409. ACA. 2214 f. 158. Pateat cunctis, quatenus nos Martinus etc. attendentes ad auditum nostrum noviter pervenisse reverendos in Christo patres dominos cardinales sacrosancte Romane ecclesie et illos qui se gerunt pro cardinalibus Rome, seu illius qui se Gregorium nomi- nat, omnes Pisis degentes fuisse ut dicitur ibidem congregatos pro bono et tranquillo statu et unione ecclesie sancte Dei et pro extirpando radicitus scismate quod diuturnis temporibus viguit in eadem. Idcirco cupientes ea, que in dicta civitate Pisana de qua supra fit mencio tractabuntur et fient, nostram celsitudinem non latere, adeo ut circa illa infrascripta facere si necesse fuerit et expediens nobis videbitur valeamus, motu nostro proprio, non inducti, non seducti, nec in aliquo circumventi ex certa sciencia facimus constituimus et creamus nuncios et procuratores nostros certos indubitatos et eciam speciales vos nobilem dilectos et fide- les Geraldum Alamanni de Cervilione gubernatorem Cathalonie et Vitalem de Blanis camerlengos militem ac Speraindeum Car- dona vicecancellarium et Petrum Basseti legum doctorem consi- liarios nostros, de quorum fide ac legalitate approbata et circum- speccione multum confidimus, videlicet vos omnes quatuor seu maiorem partem ex vobis insolidum, ita quod primitus occupan- cium condicio [melior] non existat, sed quod per, vos omnes seu maiorem partem ex vobis inceptum fuerit, per alios ex vobis post- quam sitis maior pars mediari prosequi valeat et finiri, ad in- teressendum pro nobis et nomine nostro in civitate Pisana iam- 191
Strana 192
dicta et alibi et ad interveniendum in negociis et tractatibus ibi vel alibi pro ecclesie unione fiendis et ad exquirendum et concor- dandum cum dictis dominis cardinalibus et cum illis qui se ge- runt pro cardinalibus dicti Gregorii omnes vias possibiles et uti- les, per quas ad unionem iamdictam melius et facilius seu alio quoquo modo valeat perveniri. Dantes et concedentes vobis dictis procuratoribus nostris seu maiori parti ex vobis insolidum ple- nam et liberam potestatem nedum cum dictis dominis cardina- libus et illis qui se gerunt pro cardinalibus Rome, verum eciam cum quibuscumque regibus principibus dominis, communitatibus et universitatibus et cum ambassiatoribus illustrissimi principis domini Rupperti Romanorum regis semper augusti consanguinei nostri carissimi et aliis quibusvis ambassiatoribus et procurato- ribus quorumcumque regum, principum, dominorum, communita- tum et universitatum Pisis degentibus et convenientibus de omni- bus supradictis monendi protestandi et requirendi, et protestatis requisitis seu responsis ex adverso respondendi et replicandi, et inde ... faciendi et recipiendi publicum vel publica instrumenta, et generaliter omnia alia faciendi et liberaliter exercendi pro nobis et nomine nostro in premissis et circa ea quecumque expe- diencia fuerint ad predicta, eciam si talia fuerint que de iure vel de facto seu aliter mandatum exigerent specialem, queque nos facere valeremus in predictis personaliter constituti. Nos enim tradimus et comitimus vobis dictis procuratoribus nostris et secre- tario et notario infrascripto tamquam publice persone pro vobis et aliis eciam personis quorum intersit recipienti et legitime postu- lanti nos semper habere ratum gratum et firmum quidquid per vos dictos nuncios et procuratores seu maiorem partem ex vobis actum, gestum et procuratum fucrit in predictis et nullo tempore revocare, sub bonorum nostrorum obligatione cunctorum. Quod est datum et actum Barchinone XIX die Aprilis anno a nativitate Domini MCCCC nono regnique nostri quartodecimo. Signum † Martini etc. Testes huius rei sunt episcopus Barchinonensis cancellarius, fr. Henricus magister ordinis s. Marie de Calatrava, et Gregorius Burgues uxerius armorum domini regis miles. Signum † mei Bernardi Medici dicti domini regis secretarii et auctoritate regia notarii publici per totam terram et domina- tionem eiusdem, qui premissis interfui atque de ipsius domini regis mandato scribi feci et clausi. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. 105. Papst Gregor XII. ersucht die Gesandten König Heinrichs von England, die Bischöfe von Salisbury und St. Davids, nach dem Vorbilde der Gesandten König Ruprechts das Konzil in Pisa abzulehnen und sich bei dem von ihm berufenen Kon- zile einzufinden. Rimini, den 30. April 1409. V. f. 329'—330; V. 4171 f. 167; O. 111 f. 323. 192
dicta et alibi et ad interveniendum in negociis et tractatibus ibi vel alibi pro ecclesie unione fiendis et ad exquirendum et concor- dandum cum dictis dominis cardinalibus et cum illis qui se ge- runt pro cardinalibus dicti Gregorii omnes vias possibiles et uti- les, per quas ad unionem iamdictam melius et facilius seu alio quoquo modo valeat perveniri. Dantes et concedentes vobis dictis procuratoribus nostris seu maiori parti ex vobis insolidum ple- nam et liberam potestatem nedum cum dictis dominis cardina- libus et illis qui se gerunt pro cardinalibus Rome, verum eciam cum quibuscumque regibus principibus dominis, communitatibus et universitatibus et cum ambassiatoribus illustrissimi principis domini Rupperti Romanorum regis semper augusti consanguinei nostri carissimi et aliis quibusvis ambassiatoribus et procurato- ribus quorumcumque regum, principum, dominorum, communita- tum et universitatum Pisis degentibus et convenientibus de omni- bus supradictis monendi protestandi et requirendi, et protestatis requisitis seu responsis ex adverso respondendi et replicandi, et inde ... faciendi et recipiendi publicum vel publica instrumenta, et generaliter omnia alia faciendi et liberaliter exercendi pro nobis et nomine nostro in premissis et circa ea quecumque expe- diencia fuerint ad predicta, eciam si talia fuerint que de iure vel de facto seu aliter mandatum exigerent specialem, queque nos facere valeremus in predictis personaliter constituti. Nos enim tradimus et comitimus vobis dictis procuratoribus nostris et secre- tario et notario infrascripto tamquam publice persone pro vobis et aliis eciam personis quorum intersit recipienti et legitime postu- lanti nos semper habere ratum gratum et firmum quidquid per vos dictos nuncios et procuratores seu maiorem partem ex vobis actum, gestum et procuratum fucrit in predictis et nullo tempore revocare, sub bonorum nostrorum obligatione cunctorum. Quod est datum et actum Barchinone XIX die Aprilis anno a nativitate Domini MCCCC nono regnique nostri quartodecimo. Signum † Martini etc. Testes huius rei sunt episcopus Barchinonensis cancellarius, fr. Henricus magister ordinis s. Marie de Calatrava, et Gregorius Burgues uxerius armorum domini regis miles. Signum † mei Bernardi Medici dicti domini regis secretarii et auctoritate regia notarii publici per totam terram et domina- tionem eiusdem, qui premissis interfui atque de ipsius domini regis mandato scribi feci et clausi. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. 105. Papst Gregor XII. ersucht die Gesandten König Heinrichs von England, die Bischöfe von Salisbury und St. Davids, nach dem Vorbilde der Gesandten König Ruprechts das Konzil in Pisa abzulehnen und sich bei dem von ihm berufenen Kon- zile einzufinden. Rimini, den 30. April 1409. V. f. 329'—330; V. 4171 f. 167; O. 111 f. 323. 192
Strana 193
Venerabilibus fratribus Saresbiriensi et Menevensi episcopis necnon dilectis filiis prepositis et prelatis ac quibuscunque aliis nobilibus viris oratoribus carissimi in Christo filii nostri Hen- rici regis Anglie illustris. Gregorius episcopus servus servorum Dei venerabilibus fra- tribus Saresbiriensi et Menevensi episcopis necnon dilectis filiis prepositis et prelatis ac quibuscunque aliis nobilibus viris oratori- bus carissimi in Christo filii nostri Henrici regis Anglie illustris salutem et apostolicam benedictionem. Audimus vos Pisas atti- gisse transmissos parte prefati carissimi filii nostri regis, quod placet, si, ut putamus, obviabitis, ne dampnatorum illorum Pisis existencium iniquitatibus Dei ecclesia conculcetur. Quod si fece- ritis, opus meritorum et laudabile facietis et utique gloriosum regie maiestati. Utque id perfectius agere valeatis, vestram dis- crecionem in Domino exhortamur, quatenus studeat informari de hiis, que ibidem facta sunt per ambasiatores carissimi in Christo filii nostri regis Ungarie illustris ac dilectorum filiorum ducalis dominiil Venetorum et sub secucione Karoli de Malatestis, qui se personaliter illuc contulit, ac eciam oratorum solempnium caris- simi in Christo filii nostri Ruperti Romanorum regis illustris, qui omnes diversis temporibus laborarunt pro tercio loco utrique obe- diencie libero et securo pro concilio celebrando. Néc illi ut indu- rato corde perfide obstinati assentire voluerunt. Quod videntes oratores prefati carissimi filii nostri Romanorum regis apellacio- nem solempnem et publicam interposuerunt ad valvas cathedralis ecclesie Pisane, cuius credimus, postquam ibi estis, vos noticiam habuisse. Et si non habuistis, illam procuretis habere ipsique ad- herere velitis et modis omnibus oportunis resistere et opponere, ne maius scisma in ecclesia Dei fiat, sed sopiatur et ammoveatur (f. 330) vetustum cum pace et unione fidei Christiane, propter quam indiximus concilium Deo previo de proximo celebrandum, ad quod vos monemus adesse, et que profutura videbitis unioni sacratissime exhibere. Datum Arimini II Kal. Maii pontificatus F. Nasdra. nostri anno tertio. 1 Hs.: domini. 106. König Martin von Aragon weist seine Konzilsgesandten an, bei Gregor XII. persönlich auf Beseitigung des Schismas zu dringen. Barcelona, den 30. April 1409. ACA. Reg. 2252 f. 74. Martinus etc. nobili dilectis et fidelibus Geraldo Alamanni de Cervilione gubernatori Cathalonie, et Vitali de Blanis militibus camerlengis, Speraindeo Cardona vicecancellario, et Petro Basseti legum doctori consiliariis procuratoribus et ambassiatoribus nostris salutem et ad nostra exequenda mandata diligentissime promptos animos excitare. Cura precipua et diligenti meditacione pensantes, 13 193
Venerabilibus fratribus Saresbiriensi et Menevensi episcopis necnon dilectis filiis prepositis et prelatis ac quibuscunque aliis nobilibus viris oratoribus carissimi in Christo filii nostri Hen- rici regis Anglie illustris. Gregorius episcopus servus servorum Dei venerabilibus fra- tribus Saresbiriensi et Menevensi episcopis necnon dilectis filiis prepositis et prelatis ac quibuscunque aliis nobilibus viris oratori- bus carissimi in Christo filii nostri Henrici regis Anglie illustris salutem et apostolicam benedictionem. Audimus vos Pisas atti- gisse transmissos parte prefati carissimi filii nostri regis, quod placet, si, ut putamus, obviabitis, ne dampnatorum illorum Pisis existencium iniquitatibus Dei ecclesia conculcetur. Quod si fece- ritis, opus meritorum et laudabile facietis et utique gloriosum regie maiestati. Utque id perfectius agere valeatis, vestram dis- crecionem in Domino exhortamur, quatenus studeat informari de hiis, que ibidem facta sunt per ambasiatores carissimi in Christo filii nostri regis Ungarie illustris ac dilectorum filiorum ducalis dominiil Venetorum et sub secucione Karoli de Malatestis, qui se personaliter illuc contulit, ac eciam oratorum solempnium caris- simi in Christo filii nostri Ruperti Romanorum regis illustris, qui omnes diversis temporibus laborarunt pro tercio loco utrique obe- diencie libero et securo pro concilio celebrando. Néc illi ut indu- rato corde perfide obstinati assentire voluerunt. Quod videntes oratores prefati carissimi filii nostri Romanorum regis apellacio- nem solempnem et publicam interposuerunt ad valvas cathedralis ecclesie Pisane, cuius credimus, postquam ibi estis, vos noticiam habuisse. Et si non habuistis, illam procuretis habere ipsique ad- herere velitis et modis omnibus oportunis resistere et opponere, ne maius scisma in ecclesia Dei fiat, sed sopiatur et ammoveatur (f. 330) vetustum cum pace et unione fidei Christiane, propter quam indiximus concilium Deo previo de proximo celebrandum, ad quod vos monemus adesse, et que profutura videbitis unioni sacratissime exhibere. Datum Arimini II Kal. Maii pontificatus F. Nasdra. nostri anno tertio. 1 Hs.: domini. 106. König Martin von Aragon weist seine Konzilsgesandten an, bei Gregor XII. persönlich auf Beseitigung des Schismas zu dringen. Barcelona, den 30. April 1409. ACA. Reg. 2252 f. 74. Martinus etc. nobili dilectis et fidelibus Geraldo Alamanni de Cervilione gubernatori Cathalonie, et Vitali de Blanis militibus camerlengis, Speraindeo Cardona vicecancellario, et Petro Basseti legum doctori consiliariis procuratoribus et ambassiatoribus nostris salutem et ad nostra exequenda mandata diligentissime promptos animos excitare. Cura precipua et diligenti meditacione pensantes, 13 193
Strana 194
quibus viis quibusque modis et formis rabies sevissimi scismatis inveterati in ecclesia sancta Dei summopere sanaretur eiusque scisma lamentabilis, prout optat orthodoxorum venerandus cetus, cederet unioni, scita primitus per nos super his intencione sanctis- simi in Christo patris et domini domini Benedicti 1 Romane ecclesie summi pontificis diversa habuimus cum gravibus et litte- ratis viris ac in quacumque facultate expertis colloquia, de quibus vos qui pro maiori parte predictis intervenistis non mediocriter estis imbuti, estque sole lucidius super his nostra intencio vobis nota. Quapropter de circumspectione probitate industria et lega- litate vestrum ab experto confisi vobis dicimus et mandamus, qua- tenus apud illum qui se Gregorium papam vocat personaliter accedatis sibique de his, que secundum nostre mentis affectum facere debeat pro habenda ecclesie pace, quam ipse in Deo pro- curare tenctur, omnia et singula reserare curetis, que vobis de nostro instructis intentu super his dedimus in mandatis. Quem harum serie in Christi visceribus deprecamur, quatenus velit his, que eidem super unitate et pace ecclesie retuleritis parte nostra, fidem indubiam adhibeat et eis ipse, cui gravius onus incumbit, promptam efficacemque adhibere operam non posterget. In hoc enim acceptabile Deo adhibendo obsequium nostram nichilominus maiestatem ad omnia suum honorem tangencia futuris temporibus obligabit. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto XXX die Aprilis anno a nativitate Domini MCCCCnono. Rex Martinus. Idem (Bernardus Medici). 1 Es folgt durchgestridhen: divina providencia sacrosancte. 2 Es folgt durchgestrichen: ac universalis. 107. König Martin von Aragon beglaubigt bei einem nicht näher bezeichneten Kirchenfürsten seine (Konzils-) Gesandten und bittet ihn um Mithilfe bei der Beseitigung des Schismas. Barcelona, den 30. April 1409. ACA Reg. 2252 f. 80. Reverendissime in Christo pater: Ad lamentabilis extirpa- cionem scismatis summis affectibus aspirantes quod in ecclesia Dei, pro pudor! per multorum annorum tempora viguit et, proh dolor! quod moleste meminimus, crescit in dies sumitque alimenta morando, nobilem dilectos ac fideles Geraldum Alamanni de Cer- vilione gubernatorem Catalonie, et Vitalem de Blanis camerlengos milites, Speraindeum Cardona vicecancellarium et Petrum Basseti legum doctorem consiliarios et ambassiatores nostros [ad] vestram paternitatem et reverenciam mittimus de intencione et affectione nostra super prosecucione unionis sancte matris ecclesie plenissime informatos. Quapropter vestram paternitatem et reverenciam affectuose precamur, quatenus relatibus dictorum ambassiatorum nostrorum et eorum cuiuslibet sicut nobis fidem indubiam ? placeat 194
quibus viis quibusque modis et formis rabies sevissimi scismatis inveterati in ecclesia sancta Dei summopere sanaretur eiusque scisma lamentabilis, prout optat orthodoxorum venerandus cetus, cederet unioni, scita primitus per nos super his intencione sanctis- simi in Christo patris et domini domini Benedicti 1 Romane ecclesie summi pontificis diversa habuimus cum gravibus et litte- ratis viris ac in quacumque facultate expertis colloquia, de quibus vos qui pro maiori parte predictis intervenistis non mediocriter estis imbuti, estque sole lucidius super his nostra intencio vobis nota. Quapropter de circumspectione probitate industria et lega- litate vestrum ab experto confisi vobis dicimus et mandamus, qua- tenus apud illum qui se Gregorium papam vocat personaliter accedatis sibique de his, que secundum nostre mentis affectum facere debeat pro habenda ecclesie pace, quam ipse in Deo pro- curare tenctur, omnia et singula reserare curetis, que vobis de nostro instructis intentu super his dedimus in mandatis. Quem harum serie in Christi visceribus deprecamur, quatenus velit his, que eidem super unitate et pace ecclesie retuleritis parte nostra, fidem indubiam adhibeat et eis ipse, cui gravius onus incumbit, promptam efficacemque adhibere operam non posterget. In hoc enim acceptabile Deo adhibendo obsequium nostram nichilominus maiestatem ad omnia suum honorem tangencia futuris temporibus obligabit. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto XXX die Aprilis anno a nativitate Domini MCCCCnono. Rex Martinus. Idem (Bernardus Medici). 1 Es folgt durchgestridhen: divina providencia sacrosancte. 2 Es folgt durchgestrichen: ac universalis. 107. König Martin von Aragon beglaubigt bei einem nicht näher bezeichneten Kirchenfürsten seine (Konzils-) Gesandten und bittet ihn um Mithilfe bei der Beseitigung des Schismas. Barcelona, den 30. April 1409. ACA Reg. 2252 f. 80. Reverendissime in Christo pater: Ad lamentabilis extirpa- cionem scismatis summis affectibus aspirantes quod in ecclesia Dei, pro pudor! per multorum annorum tempora viguit et, proh dolor! quod moleste meminimus, crescit in dies sumitque alimenta morando, nobilem dilectos ac fideles Geraldum Alamanni de Cer- vilione gubernatorem Catalonie, et Vitalem de Blanis camerlengos milites, Speraindeum Cardona vicecancellarium et Petrum Basseti legum doctorem consiliarios et ambassiatores nostros [ad] vestram paternitatem et reverenciam mittimus de intencione et affectione nostra super prosecucione unionis sancte matris ecclesie plenissime informatos. Quapropter vestram paternitatem et reverenciam affectuose precamur, quatenus relatibus dictorum ambassiatorum nostrorum et eorum cuiuslibet sicut nobis fidem indubiam ? placeat 194
Strana 195
impendere creditivam et circa et pro tanti assecucione boni pre- bere operam efficacem. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto XXX die Aprilis anno a nativitate Domini MCCCCVIIII. Rex Martinus. 1 Ausgestrichen. 108. Zugleich beglaubigt. König Martin seine Gesandten bei den Gewaltträgern von Florenz und Venedig. Barcelona, den 30. April 1409. ACA. Rg. 2252 f. 75'. Martinus etc. nobilibus et prudentibus viris potestati priori- bus arcium et vexillifero iusticie populi et communis Florencie cum dilectione salutem. Pro nonnullis negociis insidentibus cordi nostro nobilem et dilectos Geraldum Alamanni de Cervilione gubernatorem Cathalonie, et Vitalem de Blanis camerlengos mili- tes, Speraindeum Cardona vicecancellarium et Petrum Basseti legum doctorem consiliarios et ambassiatores nostros ad vestram presen- ciam destinantes vos affectuose rogamus, quatenus his, que nostri ambassiatores iamdicti nostri pro parte vobis retulerint, fidem velitis impendere creditivam. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto XXX die Aprilis anno a nativitate Domini MCCCCnono. Idem (Bernardus Medici). Rex Martinus. Martinus etc. egregio viro Michaeli Steno duci Veneciarum etc. ac honorabilibus et prudentibus viris potestatibus comunis Vene- tum specialibus amicis nostris salutem et dilectionis affectum. Pro nonnullis etc. ut supra. Idem. 109. Erzbischof Nikolaus von Gnesen bestellt als seine Vertreter bei dem in Pisa stattfindenden Konzil den Bischof Peter von Krakau, den Kanonikus der Gnesener Kirche Nikolaus Cze- sechewo und den Nikolaus Puczka. Brocke, den 4. Mai 1409. V. f. 108; V. 4171 f. 28—29; O. 111 f. 108—109; T. f. 111—112. In nomine Domini amen. Sub anno a nativitate eiusdem millesimo quadringentesimonono, indictione secunda, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Gregorii divina providencia pape duodecimi anno tercio, die Sabbati quarto mensis Maii, hora terciarum vel quasi in hospitali sancti Spiritus extra muros opidi I!] Broch Wladislaviensis diocesis in mei notarii publici infrascripti et testium subscriptorum presencia constitutus personaliter reverendus in Christo pater dominus Nicolaus sancte Gneznensis ecclesie metropolitanus archiepiscopus suo et ecclesie sue predicte nominibus, modo via iure et forma melioribus quibus potuit, fecit constituit et ordinavit reverendum in Christo patrem 13* 195
impendere creditivam et circa et pro tanti assecucione boni pre- bere operam efficacem. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto XXX die Aprilis anno a nativitate Domini MCCCCVIIII. Rex Martinus. 1 Ausgestrichen. 108. Zugleich beglaubigt. König Martin seine Gesandten bei den Gewaltträgern von Florenz und Venedig. Barcelona, den 30. April 1409. ACA. Rg. 2252 f. 75'. Martinus etc. nobilibus et prudentibus viris potestati priori- bus arcium et vexillifero iusticie populi et communis Florencie cum dilectione salutem. Pro nonnullis negociis insidentibus cordi nostro nobilem et dilectos Geraldum Alamanni de Cervilione gubernatorem Cathalonie, et Vitalem de Blanis camerlengos mili- tes, Speraindeum Cardona vicecancellarium et Petrum Basseti legum doctorem consiliarios et ambassiatores nostros ad vestram presen- ciam destinantes vos affectuose rogamus, quatenus his, que nostri ambassiatores iamdicti nostri pro parte vobis retulerint, fidem velitis impendere creditivam. Datum Barchinone sub nostro sigillo secreto XXX die Aprilis anno a nativitate Domini MCCCCnono. Idem (Bernardus Medici). Rex Martinus. Martinus etc. egregio viro Michaeli Steno duci Veneciarum etc. ac honorabilibus et prudentibus viris potestatibus comunis Vene- tum specialibus amicis nostris salutem et dilectionis affectum. Pro nonnullis etc. ut supra. Idem. 109. Erzbischof Nikolaus von Gnesen bestellt als seine Vertreter bei dem in Pisa stattfindenden Konzil den Bischof Peter von Krakau, den Kanonikus der Gnesener Kirche Nikolaus Cze- sechewo und den Nikolaus Puczka. Brocke, den 4. Mai 1409. V. f. 108; V. 4171 f. 28—29; O. 111 f. 108—109; T. f. 111—112. In nomine Domini amen. Sub anno a nativitate eiusdem millesimo quadringentesimonono, indictione secunda, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nostri domini Gregorii divina providencia pape duodecimi anno tercio, die Sabbati quarto mensis Maii, hora terciarum vel quasi in hospitali sancti Spiritus extra muros opidi I!] Broch Wladislaviensis diocesis in mei notarii publici infrascripti et testium subscriptorum presencia constitutus personaliter reverendus in Christo pater dominus Nicolaus sancte Gneznensis ecclesie metropolitanus archiepiscopus suo et ecclesie sue predicte nominibus, modo via iure et forma melioribus quibus potuit, fecit constituit et ordinavit reverendum in Christo patrem 13* 195
Strana 196
dominum Petrum episcopum Cracoviensem utriusque iuris docto- rem, predicte sue ecclesie Gneznensis suffraganeum, absentem, et honorabiles viros dominos Nicolaum de Czesechewo canonicum eiusdem ecclesie Gneznensis presentem, et Nicolaum Puczka ab- sentem omnes in solidum, ita quod non sit melior condicio occu- pantis, sed quitquid unus corum inceperit, alter ipsorum prosequi valeat et finire, in suos veros et legitimos procuratores, actores, factores, negociorum suorum gestores et nuncios speciales, dans et concedens eisdem procuratoribus suis et cuilibet eorum plenum mandatum et omnimodam potestatem ad excusandum eum a com- paricione personali in consilio generali per reverendissimos in Christo patres et dominos dominos sacrosancte Romane ecclesie et alterius partis obediencie cardinales in Pisis posito et indicto, coram eisdem dominis cardinalibus et aliis quibuscunque reveren- dissimis in Christo patribus dominis patriarchis, archiepiscopis, episcopis, doctoribus, abbatibus, ambasiatoribus et nunciis ad dictum consilium congregatis, ad comparendum pro eo in eodem consilio, ad representandum personam suam, votum atque vocem et ecclesie sue Gneznensis supradicte necnon et tractandum cum prefatis dominis cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis, doctoribus, abbatibus, ambasiatoribus et nunciis vias et modos, (f. 108") quibus pestiferum et inveteratum scisma extirpari et tranquillitas pacis desiderateque unionis populo Dei dari valeat et ecclesie sue sancte, ac eciam ad recipiendum approbandum et ratificandum decretales decreta canones leges sanctiones mandata et precepta eiusdem concilii edendum condendum faciendum, editas conditas et factas, edita condita et facta et generaliter omnia alia et singula faciendum gerendum excercendum et procurandum, que circa premissa necessaria fucrint et quomodolibet oportuna, eciam si talia sint, que mandatum exigant magis speciale, pro- mittens ratum, gratum atque firmum tenere et inviolabiliter obser- vare, quitquid per dictos suos procuratores et quemlibet eorum actum factum gestumve et procuratum fucrit in premissis et quo- modolibet premissorum, sub omni bonorum suorum ypotheca. Su- per quibus omnibus et singulis prefatus dominus Nicolaus archi- episcopus peciit sibi fieri et confici a me, notario publico, hoc presens publicum instrumentum. Acta fuerunt hec anno, indic- tione, pontificatu, die, mense, hora et loco, quibus supra, presen- tibus honorabilibus viris dominis Kelchone cancellario, Laurencio Abbrice et Blisborico canonicis predicte ecclesie Gneznensis testi- bus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Benedictus Matheo I!] de Olda clericus Gneznensis diocesis, publicus imperiali auctoritate notarius, quia predictis procuracioni, constitucioni, potestatis concessioni, ratihabicioni et omnibus premissis unacum testibus supradictis presens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi, ideo premissa in hanc publicam for- mam redegi signoque et nomine meis solitis et consuetis consignavi in fidem et testimonium omnium premissorum requisitus. 196
dominum Petrum episcopum Cracoviensem utriusque iuris docto- rem, predicte sue ecclesie Gneznensis suffraganeum, absentem, et honorabiles viros dominos Nicolaum de Czesechewo canonicum eiusdem ecclesie Gneznensis presentem, et Nicolaum Puczka ab- sentem omnes in solidum, ita quod non sit melior condicio occu- pantis, sed quitquid unus corum inceperit, alter ipsorum prosequi valeat et finire, in suos veros et legitimos procuratores, actores, factores, negociorum suorum gestores et nuncios speciales, dans et concedens eisdem procuratoribus suis et cuilibet eorum plenum mandatum et omnimodam potestatem ad excusandum eum a com- paricione personali in consilio generali per reverendissimos in Christo patres et dominos dominos sacrosancte Romane ecclesie et alterius partis obediencie cardinales in Pisis posito et indicto, coram eisdem dominis cardinalibus et aliis quibuscunque reveren- dissimis in Christo patribus dominis patriarchis, archiepiscopis, episcopis, doctoribus, abbatibus, ambasiatoribus et nunciis ad dictum consilium congregatis, ad comparendum pro eo in eodem consilio, ad representandum personam suam, votum atque vocem et ecclesie sue Gneznensis supradicte necnon et tractandum cum prefatis dominis cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis, episcopis, doctoribus, abbatibus, ambasiatoribus et nunciis vias et modos, (f. 108") quibus pestiferum et inveteratum scisma extirpari et tranquillitas pacis desiderateque unionis populo Dei dari valeat et ecclesie sue sancte, ac eciam ad recipiendum approbandum et ratificandum decretales decreta canones leges sanctiones mandata et precepta eiusdem concilii edendum condendum faciendum, editas conditas et factas, edita condita et facta et generaliter omnia alia et singula faciendum gerendum excercendum et procurandum, que circa premissa necessaria fucrint et quomodolibet oportuna, eciam si talia sint, que mandatum exigant magis speciale, pro- mittens ratum, gratum atque firmum tenere et inviolabiliter obser- vare, quitquid per dictos suos procuratores et quemlibet eorum actum factum gestumve et procuratum fucrit in premissis et quo- modolibet premissorum, sub omni bonorum suorum ypotheca. Su- per quibus omnibus et singulis prefatus dominus Nicolaus archi- episcopus peciit sibi fieri et confici a me, notario publico, hoc presens publicum instrumentum. Acta fuerunt hec anno, indic- tione, pontificatu, die, mense, hora et loco, quibus supra, presen- tibus honorabilibus viris dominis Kelchone cancellario, Laurencio Abbrice et Blisborico canonicis predicte ecclesie Gneznensis testi- bus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Et ego Benedictus Matheo I!] de Olda clericus Gneznensis diocesis, publicus imperiali auctoritate notarius, quia predictis procuracioni, constitucioni, potestatis concessioni, ratihabicioni et omnibus premissis unacum testibus supradictis presens interfui, eaque sic fieri vidi et audivi, ideo premissa in hanc publicam for- mam redegi signoque et nomine meis solitis et consuetis consignavi in fidem et testimonium omnium premissorum requisitus. 196
Strana 197
110. Johann, Herzog der Bretagne, Graf von Montfort und Rich- mond, erteilt dem Mag. Herveus Hugueti als seinem Gesand- ten Vollmacht für das nach Pisa berufene Konzil. Rennes, den 12. Mai 1409. V. f. 100'—101; O. 111 f. 98—98°; V. 4171 f. 20'—21; T. f. 101. Littera domini ducis Britanie. In nomine Domini amen. Johannes Dei gracia dux Britanie comes Montisfortis et Richemondie omnibus Christifidelibus pre- sentibus et [in] posterum [futuris] salutem in Domino sempiter- nam ac in ecclesia sancta Dei pacis et unionis affectum. Inter curas, quel nostre coherent sollicitudini, illa precipue nos astrin- git,2 visceribus cordis nostris infixa, ac profundius radicata nostrum incessanter pungit animum' suarum aculeis punccionum, ut temporibus nostris sacrosancte ac universalis ecclesie paci et unioni ac pestiferi nephandique scismatis in eadem sancta Dei ecclesia proch dolor vigentis sedacioni salubriter remedietur contra magnorum incursus, ut ipsa sancta Dei ecclesia iniuriis et viciis propulsatis in pacis pulchritudine delectetur, et ut hostium sub- lata formidine‘ in tranquilitate [!] serena et serenitate tranquilla pacis accioni, cuius mancipatur obsequio, eo devocius quo tran- quillius, et quo devocius eo acceptius valeat famulari. Nos igitur attendentes, quod ea que nobis incumbunt, dum circa ea (f. 101) personaliter interesse vel vacare non possimus, bene et salubriter geruntur, dum personis probis et ydoneis hoc committimus: hinc est quod nos, ad infrascripta personaliter vacare non valentes, aliis arduis negociis occupati, ad condignum informati et ad ple- num confidentes de probitate, legalitate, sciencia et ydoneitate dilecti nostri venerabilis viri magistri Hervei Hugueti in utroque iure licenciati, canonici ecclesie Redonensis, consiliarii nostri, eundem magistrum Herveum procuratorem nostrum et nuncium specialem constituimus, deputamus et ordinamus ac ex certo nostro proposito alios quoscumque ad hoc constitutos, si qui sint, revocantes destinamus quoad comparendum pro nobis et nomine nostro in consilio generali seu congregacione reverendissimorum patrum dominorum cardinalium, patriarcharum, archiepiscopo- rum et episcoporum ac principum et aliorum pro sedacione' et extirpatione pestiferi scismatis in ecclesia Dei vigentis Pisis vel alibi, ubi de hoc tractari contigerit, congregatorum seu congre- gandorum absenciamque persone excusandam ac cum eisdem reverendissimis patribus et aliis ibidem congregatis de et pro bono unionis tractandum et conveniendum ac pro nobis et nomine nostro consenciendum et consensum prestandum in hiis, que a maiori et saniori parte dictorum congregatorum [del dicta unione ecclesie reformanda seu eciam in hiis, que sibi secundum occur- rencia expedire videbuntur, consentire et condescendere contigerit pro bono unionis predicte et predicti pestiferi scismatis seda- cione, ac omnia et singula alia facienda, que circa premissa fuerint necessaria seu oportuna, et que nos faceremus aut facere 197
110. Johann, Herzog der Bretagne, Graf von Montfort und Rich- mond, erteilt dem Mag. Herveus Hugueti als seinem Gesand- ten Vollmacht für das nach Pisa berufene Konzil. Rennes, den 12. Mai 1409. V. f. 100'—101; O. 111 f. 98—98°; V. 4171 f. 20'—21; T. f. 101. Littera domini ducis Britanie. In nomine Domini amen. Johannes Dei gracia dux Britanie comes Montisfortis et Richemondie omnibus Christifidelibus pre- sentibus et [in] posterum [futuris] salutem in Domino sempiter- nam ac in ecclesia sancta Dei pacis et unionis affectum. Inter curas, quel nostre coherent sollicitudini, illa precipue nos astrin- git,2 visceribus cordis nostris infixa, ac profundius radicata nostrum incessanter pungit animum' suarum aculeis punccionum, ut temporibus nostris sacrosancte ac universalis ecclesie paci et unioni ac pestiferi nephandique scismatis in eadem sancta Dei ecclesia proch dolor vigentis sedacioni salubriter remedietur contra magnorum incursus, ut ipsa sancta Dei ecclesia iniuriis et viciis propulsatis in pacis pulchritudine delectetur, et ut hostium sub- lata formidine‘ in tranquilitate [!] serena et serenitate tranquilla pacis accioni, cuius mancipatur obsequio, eo devocius quo tran- quillius, et quo devocius eo acceptius valeat famulari. Nos igitur attendentes, quod ea que nobis incumbunt, dum circa ea (f. 101) personaliter interesse vel vacare non possimus, bene et salubriter geruntur, dum personis probis et ydoneis hoc committimus: hinc est quod nos, ad infrascripta personaliter vacare non valentes, aliis arduis negociis occupati, ad condignum informati et ad ple- num confidentes de probitate, legalitate, sciencia et ydoneitate dilecti nostri venerabilis viri magistri Hervei Hugueti in utroque iure licenciati, canonici ecclesie Redonensis, consiliarii nostri, eundem magistrum Herveum procuratorem nostrum et nuncium specialem constituimus, deputamus et ordinamus ac ex certo nostro proposito alios quoscumque ad hoc constitutos, si qui sint, revocantes destinamus quoad comparendum pro nobis et nomine nostro in consilio generali seu congregacione reverendissimorum patrum dominorum cardinalium, patriarcharum, archiepiscopo- rum et episcoporum ac principum et aliorum pro sedacione' et extirpatione pestiferi scismatis in ecclesia Dei vigentis Pisis vel alibi, ubi de hoc tractari contigerit, congregatorum seu congre- gandorum absenciamque persone excusandam ac cum eisdem reverendissimis patribus et aliis ibidem congregatis de et pro bono unionis tractandum et conveniendum ac pro nobis et nomine nostro consenciendum et consensum prestandum in hiis, que a maiori et saniori parte dictorum congregatorum [del dicta unione ecclesie reformanda seu eciam in hiis, que sibi secundum occur- rencia expedire videbuntur, consentire et condescendere contigerit pro bono unionis predicte et predicti pestiferi scismatis seda- cione, ac omnia et singula alia facienda, que circa premissa fuerint necessaria seu oportuna, et que nos faceremus aut facere 197
Strana 198
possemus, si presentes et personaliter interessemus, eciamsi man- datum exigerent' magis speciale, promittentes sub ypoteca om- nium bonorum nostrorum ratum gratum atque firmum habere et habiturum totum id et quidquid per eundem procuratorem nostrum factum fuerit in premissis gestumve seu procuratum. Et promittimus' ipsum procuratorem nostrum relevare ab omni onere satisdandi cum aliis clausulis oportunis. In cuius rei testi- monium atque fidem sigillum nostrum presentibus duximus apponendum una cum signo manuali nostro. Datum Redonis die duodecima mensis Maii, anno Domini millesimoquadringentesimo- nono. Par8 le duc. Inete de mandato domini ducis. 1 Hs.: cultis que. 2 Hs.: astringat. 3 Hs.: animarum. 4 Aus dem Kirchengebet: Deus, a quo sancta desideria. 5 Hs.: cedacione. Hs.: exigit. 7 Hs.: promittemus. 8 Hs.: Ar. 111. Der Archidiakon Gonzalo Johannis in Mondonedo läßt sich von Benedikt XIII. in die Rechte einsetzen, die der strafweise enthobene Kardinal Peter Fernández an einer etwa 30 Pfund Turnosen einbringenden Sinekure im Bistum Mondonedo be- saſt. Perpignan, den 8. Juni 1409. Vat. Suppl. 103 f. 202. Supplicat sanctitati vestre devotus orator vester Gundissal- vus Johannis archidiaconus de Azumara in ecclesia Mindo- niensi, quatenus sibi specialem graciam facientes de omni iure si quod perversitatis filio Petro tituli sancte Praxedis — car- dinalis Ispanie vulgariter nuncupatus —1 in beneficio sancti Petri de Vivario tribus octavis partibus sine cura nuncupatis Mindo- niensis diocesis, cuius fructus etc. XXX librarum Turonensium par- vorum in portatis non valent annuatim, super quo in vestro sacro palacio coram domino Jacobo de Mansoguichardo . . . audi- tore inter dominum Petrum ex una et prefatum Gundissalvum partibus ex altera causa pendet indecisa . . ., nominatim si, ex co et pro eo quia sanctitati vestre inobediens extiterit ac vestris et sedis2 apostolice mandatis salutaribus et honestis obe- dire contempsit prout contempnit, per eandem beatitudinem de dicto iure .. . privatus existat, eidem Gundissalvo qui per duos annos et ultra dictum beneficium possidet dignemini providere ac ipsum . . . surrogare sibique de novo providere dignemini, non obstante quod in Burgensi ct Lucensi ac Mindoniensi ecclesiis et diocesibus porcionem integram ac canonicatum et prebendam prestimoniaque et simplicia beneficia obtinet et quod super canonicatu et prebenda ecclesie Mindoniensis3 in vestro sacro palacio litigat .. . quorum omnium fructus etc. pro tempore obti- nenti et in eis non residenti CLXX librarum Turonensium parvo- rum in portatis non valent annuatim . . . 198
possemus, si presentes et personaliter interessemus, eciamsi man- datum exigerent' magis speciale, promittentes sub ypoteca om- nium bonorum nostrorum ratum gratum atque firmum habere et habiturum totum id et quidquid per eundem procuratorem nostrum factum fuerit in premissis gestumve seu procuratum. Et promittimus' ipsum procuratorem nostrum relevare ab omni onere satisdandi cum aliis clausulis oportunis. In cuius rei testi- monium atque fidem sigillum nostrum presentibus duximus apponendum una cum signo manuali nostro. Datum Redonis die duodecima mensis Maii, anno Domini millesimoquadringentesimo- nono. Par8 le duc. Inete de mandato domini ducis. 1 Hs.: cultis que. 2 Hs.: astringat. 3 Hs.: animarum. 4 Aus dem Kirchengebet: Deus, a quo sancta desideria. 5 Hs.: cedacione. Hs.: exigit. 7 Hs.: promittemus. 8 Hs.: Ar. 111. Der Archidiakon Gonzalo Johannis in Mondonedo läßt sich von Benedikt XIII. in die Rechte einsetzen, die der strafweise enthobene Kardinal Peter Fernández an einer etwa 30 Pfund Turnosen einbringenden Sinekure im Bistum Mondonedo be- saſt. Perpignan, den 8. Juni 1409. Vat. Suppl. 103 f. 202. Supplicat sanctitati vestre devotus orator vester Gundissal- vus Johannis archidiaconus de Azumara in ecclesia Mindo- niensi, quatenus sibi specialem graciam facientes de omni iure si quod perversitatis filio Petro tituli sancte Praxedis — car- dinalis Ispanie vulgariter nuncupatus —1 in beneficio sancti Petri de Vivario tribus octavis partibus sine cura nuncupatis Mindo- niensis diocesis, cuius fructus etc. XXX librarum Turonensium par- vorum in portatis non valent annuatim, super quo in vestro sacro palacio coram domino Jacobo de Mansoguichardo . . . audi- tore inter dominum Petrum ex una et prefatum Gundissalvum partibus ex altera causa pendet indecisa . . ., nominatim si, ex co et pro eo quia sanctitati vestre inobediens extiterit ac vestris et sedis2 apostolice mandatis salutaribus et honestis obe- dire contempsit prout contempnit, per eandem beatitudinem de dicto iure .. . privatus existat, eidem Gundissalvo qui per duos annos et ultra dictum beneficium possidet dignemini providere ac ipsum . . . surrogare sibique de novo providere dignemini, non obstante quod in Burgensi ct Lucensi ac Mindoniensi ecclesiis et diocesibus porcionem integram ac canonicatum et prebendam prestimoniaque et simplicia beneficia obtinet et quod super canonicatu et prebenda ecclesie Mindoniensis3 in vestro sacro palacio litigat .. . quorum omnium fructus etc. pro tempore obti- nenti et in eis non residenti CLXX librarum Turonensium parvo- rum in portatis non valent annuatim . . . 198
Strana 199
Fiat pro utroque ut petitur. L. Datum Perpiniani Elnensis dio- cesis sexto Idus Iunii anno quintodecimo. Expedita loco et anno et die predictis. 1 Zu ergänzen: competebat. 2 Hs.: sedi. 3 Hs. fügt hinzu: et. 112. König Martin von Aragon empfiehlt dem König Ludwig von Neapel die Konzilsgesandten des Königs von Portugal. 10. Juni 1409. ACA. 2294 f. 112. Vgl. oben n. 85. ... Lo rey de Portugal tramet de present sos messatgers al concili que 's deu celebrar en Pisa ..., los reverend honrat e amats nostres l’ archabisbe de Lisbona, lo bisbe de Lamego e dos mestres en theologia e dos doctors, los quals son passats per nos, e 'ns han aportades letres del dit rey de Portugal pregants a nos que '1s ... manassem donar nostre saul conduyt e noresmenys, que 'n recomendacio de aquells vos deguessem scriure ... Dada . . . X dies de Juny ... MCCCC nono. Die genannten Begleiter der Bischöfe waren: fray Johan Sira e fray Lorenz mestres en theologia, e Diago Martinez e Lancalot doc- tores en leyes. 113. Die Konzilsväter zu Pisa fordern das Regensburger Dom- kapitel auf, Einwirkungen Gregors XII. — der abgesetzt sei — auf die Besetzung des bischöflichen Stuhles fernzuhalten, zumal sie mit der Bestätigung des Erwählten Albert Stauff von Stauffenberg durch den bald zu wählenden neuen Papst rechnen könnten. Pisa, Juni 1409. Ei. S. 291—292. Reverendi patres, nobiles et circumspecti virique venerabiles, amici nostri karissimi post salutem. Percepimus nuperrime An- gelum Corario olim Gregorium XII appellatum ad ecclesiam Ratis(bonensem) dudum vacantem, ad quam ut accepimus vos quidem domine Alberte canonice fuistis electus, quendam de facto, cum de iure nullatenus potuit seu possit, promovisse, ymmo verius prophanasse. Quam ob rem vos requirimus, hortamur et affec- tuose precamur in Domino, quatenus neminem per eundem An- gelum quomodolibet ad dictam ecclesiam prophanatum quoquo- modo recipiatis aut recipi paciamini, intendentes cum summo pon- tifice futuro de proximo Dei gratia eligendo' oportune et omni possibilitate operari, quod electionem de vobis, eodem domino Alberto, factam et celebratam apostolica auctoritate confirmet." Nam notissimum est ipsum Gregorium nutritorem antiquati scis- matis, periurium, voti fractorem extitisse ecclesiam sanctam divi- dentem et notorie scandalizantem. Et sancta et universalis syno- 199
Fiat pro utroque ut petitur. L. Datum Perpiniani Elnensis dio- cesis sexto Idus Iunii anno quintodecimo. Expedita loco et anno et die predictis. 1 Zu ergänzen: competebat. 2 Hs.: sedi. 3 Hs. fügt hinzu: et. 112. König Martin von Aragon empfiehlt dem König Ludwig von Neapel die Konzilsgesandten des Königs von Portugal. 10. Juni 1409. ACA. 2294 f. 112. Vgl. oben n. 85. ... Lo rey de Portugal tramet de present sos messatgers al concili que 's deu celebrar en Pisa ..., los reverend honrat e amats nostres l’ archabisbe de Lisbona, lo bisbe de Lamego e dos mestres en theologia e dos doctors, los quals son passats per nos, e 'ns han aportades letres del dit rey de Portugal pregants a nos que '1s ... manassem donar nostre saul conduyt e noresmenys, que 'n recomendacio de aquells vos deguessem scriure ... Dada . . . X dies de Juny ... MCCCC nono. Die genannten Begleiter der Bischöfe waren: fray Johan Sira e fray Lorenz mestres en theologia, e Diago Martinez e Lancalot doc- tores en leyes. 113. Die Konzilsväter zu Pisa fordern das Regensburger Dom- kapitel auf, Einwirkungen Gregors XII. — der abgesetzt sei — auf die Besetzung des bischöflichen Stuhles fernzuhalten, zumal sie mit der Bestätigung des Erwählten Albert Stauff von Stauffenberg durch den bald zu wählenden neuen Papst rechnen könnten. Pisa, Juni 1409. Ei. S. 291—292. Reverendi patres, nobiles et circumspecti virique venerabiles, amici nostri karissimi post salutem. Percepimus nuperrime An- gelum Corario olim Gregorium XII appellatum ad ecclesiam Ratis(bonensem) dudum vacantem, ad quam ut accepimus vos quidem domine Alberte canonice fuistis electus, quendam de facto, cum de iure nullatenus potuit seu possit, promovisse, ymmo verius prophanasse. Quam ob rem vos requirimus, hortamur et affec- tuose precamur in Domino, quatenus neminem per eundem An- gelum quomodolibet ad dictam ecclesiam prophanatum quoquo- modo recipiatis aut recipi paciamini, intendentes cum summo pon- tifice futuro de proximo Dei gratia eligendo' oportune et omni possibilitate operari, quod electionem de vobis, eodem domino Alberto, factam et celebratam apostolica auctoritate confirmet." Nam notissimum est ipsum Gregorium nutritorem antiquati scis- matis, periurium, voti fractorem extitisse ecclesiam sanctam divi- dentem et notorie scandalizantem. Et sancta et universalis syno- 199
Strana 200
dus universalem ecclesiam representans in hac Pysana civitate Spiritus Sancti gratia congregata, ad quam dirigente Domino tanta insignium prelatorum et corundem personaliter venire non valentium procuratorum solempniumque oratorum serenissimo- rum regum, principum, ducum, marchionum, universitatum et dominorum multitudo (S. 292) confluxit, quod inter quecumque alia hactenus generalia celebrata concilia patrum frequencia auctoritate, libertate, securitate ac fructifero et pacifico affectu locum non mediocrem obtinebit, die quinta mensis presentis pro- nunciavit, decrevit diffinivit et declaravit,3 Angelum de Corario Gregorium duodecimum [et] Petrum de Luna Benedictum XIII olim apostolicos de papatu dampnabiliter contendentes et eorum utrumque fuisse et esse notorios scismaticos et antiquati scismatis nutritores, defensores, fautores, approbatores et manutentores pertinaces necnon notorios hereticos et a fide devios notoriisque criminibus enormibus periurii et violacione voti irretitos, univer- salem ecclesiam sanctam Dei notorie scandalizantes cum incorri- gibilitate, contumacia, pertinacia notoriis evidentibus et mani- festis, et ex hiis et aliis se reddidisse omni honore et dignitate in- dignos ipsosque et eorum utrumque propter premissas iniquitates crimina et excessus, ne regnent vel imperent aut presint, a Deo et sacris canonibus fore ipso facto abiectos et privatos et eciam ab ecclesia precisos; et nichilominus ipsos Petrum et Angelum“ etc. ut alibi [= et eorum utrumque per hanc diffinitivam sententiam in hiis scriptis privat, abicit et precidit, inhibendo eisdem, ne corum aliquis pro summo pontifice gerere se presumat etc.]. 1 Die Wahl Alexanders V. erfolgte dann auch prompt am 26. des- selben Monats. 2 Alexander V. sprach in der Tat schon am 24. Juli 1409 die Bestätigung Alberts aus. 3 Das Folgende ist wörtliche Anlch- nung an das am 5. Juni 1409 gefällte Absctzungsurteil, das in vielen Handschriften und auch öfters gedruckt vorliegt; vgl. unten n. 117 Anm. 2. 114. Kardinal Peter Fernández schickt dem König Martin von Aragon das Absetzungsurteil, benachrichtigt ihn von der unmittelbar bevorstehenden Papstwahl und fordert ihn auf, sich dem Konzil (dem größtten, das es je in der Kirche ge- geben) anzuschließten. Pisa, den 13. Juni 1409. ACA. Martin 7 n. 1370. Orig. Pap. Muy alto esclarescido poderoso e victoriosissimo senor. Con homil e devida recomendacion. A la vuestra majestad plega saber que miercoles, que fue a cinco dias d'este mes de junio, a ora de tercia por la sancta et universal synodo ayuntada aqui en Pisa fue pronunçiado diffinydo et declarado Pedro de Luna et An- gelo Corrario contendientes del papadgo, et cada uno d' ellos aver seydo et esser notorios scismaticos et criadores deffendedores fautores aprovadores et mantenedores pertinaçes del sçisma enve- 200
dus universalem ecclesiam representans in hac Pysana civitate Spiritus Sancti gratia congregata, ad quam dirigente Domino tanta insignium prelatorum et corundem personaliter venire non valentium procuratorum solempniumque oratorum serenissimo- rum regum, principum, ducum, marchionum, universitatum et dominorum multitudo (S. 292) confluxit, quod inter quecumque alia hactenus generalia celebrata concilia patrum frequencia auctoritate, libertate, securitate ac fructifero et pacifico affectu locum non mediocrem obtinebit, die quinta mensis presentis pro- nunciavit, decrevit diffinivit et declaravit,3 Angelum de Corario Gregorium duodecimum [et] Petrum de Luna Benedictum XIII olim apostolicos de papatu dampnabiliter contendentes et eorum utrumque fuisse et esse notorios scismaticos et antiquati scismatis nutritores, defensores, fautores, approbatores et manutentores pertinaces necnon notorios hereticos et a fide devios notoriisque criminibus enormibus periurii et violacione voti irretitos, univer- salem ecclesiam sanctam Dei notorie scandalizantes cum incorri- gibilitate, contumacia, pertinacia notoriis evidentibus et mani- festis, et ex hiis et aliis se reddidisse omni honore et dignitate in- dignos ipsosque et eorum utrumque propter premissas iniquitates crimina et excessus, ne regnent vel imperent aut presint, a Deo et sacris canonibus fore ipso facto abiectos et privatos et eciam ab ecclesia precisos; et nichilominus ipsos Petrum et Angelum“ etc. ut alibi [= et eorum utrumque per hanc diffinitivam sententiam in hiis scriptis privat, abicit et precidit, inhibendo eisdem, ne corum aliquis pro summo pontifice gerere se presumat etc.]. 1 Die Wahl Alexanders V. erfolgte dann auch prompt am 26. des- selben Monats. 2 Alexander V. sprach in der Tat schon am 24. Juli 1409 die Bestätigung Alberts aus. 3 Das Folgende ist wörtliche Anlch- nung an das am 5. Juni 1409 gefällte Absctzungsurteil, das in vielen Handschriften und auch öfters gedruckt vorliegt; vgl. unten n. 117 Anm. 2. 114. Kardinal Peter Fernández schickt dem König Martin von Aragon das Absetzungsurteil, benachrichtigt ihn von der unmittelbar bevorstehenden Papstwahl und fordert ihn auf, sich dem Konzil (dem größtten, das es je in der Kirche ge- geben) anzuschließten. Pisa, den 13. Juni 1409. ACA. Martin 7 n. 1370. Orig. Pap. Muy alto esclarescido poderoso e victoriosissimo senor. Con homil e devida recomendacion. A la vuestra majestad plega saber que miercoles, que fue a cinco dias d'este mes de junio, a ora de tercia por la sancta et universal synodo ayuntada aqui en Pisa fue pronunçiado diffinydo et declarado Pedro de Luna et An- gelo Corrario contendientes del papadgo, et cada uno d' ellos aver seydo et esser notorios scismaticos et criadores deffendedores fautores aprovadores et mantenedores pertinaçes del sçisma enve- 200
Strana 201
jescido. Et otrosy notorios erejes, desviados de la fe et caydos en notorios et enormes crimines de perjurio et quebrantamiento de voto, escandalisantes la universal et sancta eglesia de Dios notorioment con incorrigibilidad contumaçia et pertinaçia noto- rias evidentes et magnifiestas. Et por estas et otras cosas averse dado non dignos a toda honrra et dignidat aun papal, et por esse mesmo fecho ser echados et privados et precisos de la eglesia por Dios et por los sacros canones. Et aun demas por sentençia diffi- nitiva los privo, echo, aparto et deffendio, que ellos o alguno d'ellos non presumiese más tenerse por papa. Et porende declaro la eglesia Romana vacar. Et otrosy declaro ser absueltos de la obediençia d'ellos todos et qualesquier christianos, aunque impe- rial, real o otra dignidat ayan, non enbargante qualquier jura- mento de fidelitat o otro qualquier vinculo, por el qual fuessen a ellos o a qualquier d'ellos strenidos, deffendiendo a los fieles christianos, que non obedescan nin se omillen o entiendan nin den consejo ayuda o favor a los dichos contendientes del padadgo o alguno d'ellos so las penas de excomunion o otras puestas por los sanctos padres et sacros cánones. Et sy algunos non obedesçie- sen esta ordenançion e sentencia, que los fautores, deffendedores. adherentes et sequaçes d'ellos sean costrenidos por los poderios seglares. Et todos los procesos et sentençias et privaçiones et otras qualesquier cosas fechas por los dichos Pedro et Angelo et cada uno d'ellos ser ningunos et de ninguna fuerça, efficaçia et mo- mento. Et las promoçiones o mas prophanaçiones, que fecieron el Angelo depues de tres dias de mayo et de Pedro depues de XV de junio del ano de mille et CCCCVIII aver seydo et ser nin- gunas, cassas, irritas et inanes, segund todas estas cosas mas com- plidament la vuestra altesa podrá ver por el traslado de los capi- tulos de la dicha sentencia que aqui van inclusos. Porque, senor, a vuestra grandia plega pensar bien en esta cosa, que es tan grande et de tan grand peso que mas non puede ser. Et pues vos sodes de los más ançianos et poderosos et sabidores reys de la christianidat et miembro de la eglesia, e podedes proveer en esto muy ligerament, que se en ello ponra lugo remedio, porque la eglesia de Dios fuelgue en pas, sobre que fue fundada. Ca d'esto, senor, vendra a vos el mayor mérito que puede venir quanto a Dios, et esso mesmo muy grant honrra e perpetuaçion de vuestra memoria quanto al mundo. Ca de otra guisa yo certifico a vuestra senoria que se siguiran muy grandes escándalos e vendrá el pecado sobre quien lo pudo remediar, sy lo non remedia. Et ya por seme- jantes cosas fueron perdidos muchos regnos et tierras; ca muy bien puede entender vuestra altesa, quan grandes penas posieron los derechos en aquellos que sostienen los sçismáticos et herejes notorios, et mayorment condempnados et publicados por conçil- lio general de tan grant ayuntamiento, qual disen que non fue desde Jhesu Christo acá. Ca afuera de muy grant muchedumbre de prelados que ovieron los en el dicho concillio e dieron la dicha 201
jescido. Et otrosy notorios erejes, desviados de la fe et caydos en notorios et enormes crimines de perjurio et quebrantamiento de voto, escandalisantes la universal et sancta eglesia de Dios notorioment con incorrigibilidad contumaçia et pertinaçia noto- rias evidentes et magnifiestas. Et por estas et otras cosas averse dado non dignos a toda honrra et dignidat aun papal, et por esse mesmo fecho ser echados et privados et precisos de la eglesia por Dios et por los sacros canones. Et aun demas por sentençia diffi- nitiva los privo, echo, aparto et deffendio, que ellos o alguno d'ellos non presumiese más tenerse por papa. Et porende declaro la eglesia Romana vacar. Et otrosy declaro ser absueltos de la obediençia d'ellos todos et qualesquier christianos, aunque impe- rial, real o otra dignidat ayan, non enbargante qualquier jura- mento de fidelitat o otro qualquier vinculo, por el qual fuessen a ellos o a qualquier d'ellos strenidos, deffendiendo a los fieles christianos, que non obedescan nin se omillen o entiendan nin den consejo ayuda o favor a los dichos contendientes del padadgo o alguno d'ellos so las penas de excomunion o otras puestas por los sanctos padres et sacros cánones. Et sy algunos non obedesçie- sen esta ordenançion e sentencia, que los fautores, deffendedores. adherentes et sequaçes d'ellos sean costrenidos por los poderios seglares. Et todos los procesos et sentençias et privaçiones et otras qualesquier cosas fechas por los dichos Pedro et Angelo et cada uno d'ellos ser ningunos et de ninguna fuerça, efficaçia et mo- mento. Et las promoçiones o mas prophanaçiones, que fecieron el Angelo depues de tres dias de mayo et de Pedro depues de XV de junio del ano de mille et CCCCVIII aver seydo et ser nin- gunas, cassas, irritas et inanes, segund todas estas cosas mas com- plidament la vuestra altesa podrá ver por el traslado de los capi- tulos de la dicha sentencia que aqui van inclusos. Porque, senor, a vuestra grandia plega pensar bien en esta cosa, que es tan grande et de tan grand peso que mas non puede ser. Et pues vos sodes de los más ançianos et poderosos et sabidores reys de la christianidat et miembro de la eglesia, e podedes proveer en esto muy ligerament, que se en ello ponra lugo remedio, porque la eglesia de Dios fuelgue en pas, sobre que fue fundada. Ca d'esto, senor, vendra a vos el mayor mérito que puede venir quanto a Dios, et esso mesmo muy grant honrra e perpetuaçion de vuestra memoria quanto al mundo. Ca de otra guisa yo certifico a vuestra senoria que se siguiran muy grandes escándalos e vendrá el pecado sobre quien lo pudo remediar, sy lo non remedia. Et ya por seme- jantes cosas fueron perdidos muchos regnos et tierras; ca muy bien puede entender vuestra altesa, quan grandes penas posieron los derechos en aquellos que sostienen los sçismáticos et herejes notorios, et mayorment condempnados et publicados por conçil- lio general de tan grant ayuntamiento, qual disen que non fue desde Jhesu Christo acá. Ca afuera de muy grant muchedumbre de prelados que ovieron los en el dicho concillio e dieron la dicha 201
Strana 202
sentençia con todos los procuradores de reys et principes et comu- nidades que ay se açercaron, concordaron en ella mas de siete- cientos maestros en theologia et doctores en decretos. Et non ha nasçion de toda la christianidat, de que aqui non esten personas notables et graduados en theologia et en decretos. Et por ende, senor, podedes bien enformar vuestra consciençia con tan grant diffinicion et determinacion de consejo con el guyangento del Spiritu Sancto muy ayna entraran los senores cardenales en con- clavi et esleyran papa aquel, que Dios les dará a entender, que sea mas aprovechoso a la sua sancta eglesia et a toda la Christia- nidat, et este será verdadero et indubitato et con la voluntad et approbacion de toda la eglesia. Et asy, como las cosas reqesçie- sen, yo vos las notificaré lugo a la vuestra sublimidat que me deve mandar como a siempre cosa suya, et que la sancta Divi- nidat guarde et ensalçe a su dessco et endresçe et alumbre el bien de la unidat. Scriptum en Pisa XIII de junio. Totus vester P. cardinalis Hispanie. 115. Angelinus, Judex von Arborea auf Sardinien, erklärt öffent- lich, daft er als seine Gesandten für das von den Kardinälen nach Pisa berufene Konzil den Auditor Stephan Caprioli, den Kanoniker Gerald Thalendi und den Karmeliter Peter Gherardi beglaubige und daf er den auf dem Konzil zu wählenden Papst anerkenne. V. f. 103'—104; V. 4171 f. 23'—24'; O. 101'—103; T. f. 105—106. Die Datierung (angeben ist der 15. Juni 1410; dem Inhalt der Vollmacht nach müfite sic vor dem 25. März 1409 liegen) bedarf ciner näheren Untersuhung. Stephan Caprioli ist unter dem 5. Juni 1409 als Beauftragter des Bischofs und Kapitels von Saint- Flour in die Konzilsliste eingetragen. Mansi XXVII 354. Die Gesandtschaft des Iudex von Arborea ist daselbst nicht genannt. In Christi nomine amen. Universis presentes litteras seu pre- sens publicum instrumentum inspecturis nos Angelinus Dei gracia iudex Arboree comes Glociani dominus Narbone et vicecomes de Basso salutem in Domino. Notum facimus, quod nos, consideran- tes, quod ad consilium generale utriusque obediencie et partis, que adherit Gregorio et Benedicto corumque predecessoribus, quod convocant reverendissimi in Christo patres domini cardinales utriusque collegii adinvicem uniti pro unitate in Dei ecclesia re- ducenda in civitate Pisana tenendum et celebrandum pro scis- matis extirpacione et errorum, qui occasione huiusmodi scismatis exorti sunt, et vinculo pacis et unitatis in Dei ecclesia feliciter reducendo, presencialiter accedere non possimus nec ipsi 1 consilio personaliter interesse, iustis causis ac impedimentis legitimis im- pediti, et propter quamplurimam consideracionem2 de industria et factorum experiencia vencrabilium et discretorum virorum dominorum Stephani Caprioli auditoris reverendissimi in Christo 202
sentençia con todos los procuradores de reys et principes et comu- nidades que ay se açercaron, concordaron en ella mas de siete- cientos maestros en theologia et doctores en decretos. Et non ha nasçion de toda la christianidat, de que aqui non esten personas notables et graduados en theologia et en decretos. Et por ende, senor, podedes bien enformar vuestra consciençia con tan grant diffinicion et determinacion de consejo con el guyangento del Spiritu Sancto muy ayna entraran los senores cardenales en con- clavi et esleyran papa aquel, que Dios les dará a entender, que sea mas aprovechoso a la sua sancta eglesia et a toda la Christia- nidat, et este será verdadero et indubitato et con la voluntad et approbacion de toda la eglesia. Et asy, como las cosas reqesçie- sen, yo vos las notificaré lugo a la vuestra sublimidat que me deve mandar como a siempre cosa suya, et que la sancta Divi- nidat guarde et ensalçe a su dessco et endresçe et alumbre el bien de la unidat. Scriptum en Pisa XIII de junio. Totus vester P. cardinalis Hispanie. 115. Angelinus, Judex von Arborea auf Sardinien, erklärt öffent- lich, daft er als seine Gesandten für das von den Kardinälen nach Pisa berufene Konzil den Auditor Stephan Caprioli, den Kanoniker Gerald Thalendi und den Karmeliter Peter Gherardi beglaubige und daf er den auf dem Konzil zu wählenden Papst anerkenne. V. f. 103'—104; V. 4171 f. 23'—24'; O. 101'—103; T. f. 105—106. Die Datierung (angeben ist der 15. Juni 1410; dem Inhalt der Vollmacht nach müfite sic vor dem 25. März 1409 liegen) bedarf ciner näheren Untersuhung. Stephan Caprioli ist unter dem 5. Juni 1409 als Beauftragter des Bischofs und Kapitels von Saint- Flour in die Konzilsliste eingetragen. Mansi XXVII 354. Die Gesandtschaft des Iudex von Arborea ist daselbst nicht genannt. In Christi nomine amen. Universis presentes litteras seu pre- sens publicum instrumentum inspecturis nos Angelinus Dei gracia iudex Arboree comes Glociani dominus Narbone et vicecomes de Basso salutem in Domino. Notum facimus, quod nos, consideran- tes, quod ad consilium generale utriusque obediencie et partis, que adherit Gregorio et Benedicto corumque predecessoribus, quod convocant reverendissimi in Christo patres domini cardinales utriusque collegii adinvicem uniti pro unitate in Dei ecclesia re- ducenda in civitate Pisana tenendum et celebrandum pro scis- matis extirpacione et errorum, qui occasione huiusmodi scismatis exorti sunt, et vinculo pacis et unitatis in Dei ecclesia feliciter reducendo, presencialiter accedere non possimus nec ipsi 1 consilio personaliter interesse, iustis causis ac impedimentis legitimis im- pediti, et propter quamplurimam consideracionem2 de industria et factorum experiencia vencrabilium et discretorum virorum dominorum Stephani Caprioli auditoris reverendissimi in Christo 202
Strana 203
patris domini domini cardinalis Penestrini, Geraldi Thalendi cano- nici Narbonensis et camerarii reverendissimi in Christo patris domini domini cardinalis Albanensis, et fratris Petri Gherardi ordinis Carmelitarum licenciati in sacra pagina confessoris nostri, ac cuiuslibet eorundem ipsos et eorum quemlibet in solidum pro- curatores nostros ac vicarios locumtenentes aut vicesgerentes tenore presencium constituimus speciales et generales, ita quod non sit melior condicio primitus occupantis, sed quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium seu alios eorundem prosequi, mediari valeat et finiri, dantes et concedentes eisdem procuratoribus et vicariis nostris et eorum cuilibet in solidum plenam et liberam potestatem ac mandatum generale et speciale, ut ipsi et eorum quilibet nostro nomine et pro nobis conveniant in dicta civitate Pisana et die XXV Marcii assignata in ipso consilio generali ibidem tenendo et celebrando, predicta die et diebus sequentibus, quamdiu durabit dictum consilium, eciam quod possint et valeant ipsi et eorum quilibet in ipso consilio vice nostra deliberare cum prefatis dominis cardinalibus utriusque collegii et prelatis ac aliis, qui ibidem fuerint in dicto consilio congregati, et consulere omnia et singula, que fuerint necessaria et expediencia ac quomodolibet oportuna ad extirpacionem scismatis et erroris predictorum pro- sequendam et unionem in Dei ecclesia reducendam ac bonum et libertates ecclesie prosequendum, eciamsi contendentes de papatu propter factum (f. 104) scismatis vel erroris fidei oppositorum eiciendi fuerint seu eiecti denunciandi vel eorum alter, et quod possint eciam assentire et consentire ipsi vel eorum quilibet in solidum omnibus et singulis, que per ipsum consilium fuerint in premissis ordinata pronunciata et statuta, et quod predicta omnia et singula valeant nomine nostro prosequi in civitate Pisana vel alio loco, ubi contigerit consilium celebrari vel continuari, donec et quousque ecclesie Romane fuerit per electionem canonicam celebrandam per prefatos dominos cardinales utriusque collegii de unico et indubitato pastore provisum et eciam ex post, si contin- gat per illum, qui electus fuerit, consilia celebrari, promittentes quod omnia et singula, que in premissis fuerint acta per dictos dominos vicarios nostros seu procuratores vel eorum quemlibet ac eciam per ipsum consilium ordinata, pronunciata, declarata et statuta in premissis, rata et grata habebimus et observabimus et observari a nostris subditis possetenus faciemus, et quod illum in summum pontificem habebimus, recipiemus et acceptabimus, qui a dictis cardinalibus utriusque collegii seu a duobus ipsorum par- tibus electus fuerit et receptus post ipsorum dominorum conten- dencium mortem, mutuam renunciacionem seu eiectionem 3 ipsorum vel alterius per ipsum generale consilium factam, declaratam seu eciam pronunciatam. In quorum omnium et singulorum testimo- nium presentes litteras per notarium publicum infrascriptum pu- blicari mandamus et sigilli nostri fecimus appensione muniri. Datum in civitate nostra Sassis anno Domini millesimoquadrin- gentesimodecimo [!1, indictione secunda, die quintadecima Junii, 203
patris domini domini cardinalis Penestrini, Geraldi Thalendi cano- nici Narbonensis et camerarii reverendissimi in Christo patris domini domini cardinalis Albanensis, et fratris Petri Gherardi ordinis Carmelitarum licenciati in sacra pagina confessoris nostri, ac cuiuslibet eorundem ipsos et eorum quemlibet in solidum pro- curatores nostros ac vicarios locumtenentes aut vicesgerentes tenore presencium constituimus speciales et generales, ita quod non sit melior condicio primitus occupantis, sed quod per unum ipsorum inceptum fuerit, per alium seu alios eorundem prosequi, mediari valeat et finiri, dantes et concedentes eisdem procuratoribus et vicariis nostris et eorum cuilibet in solidum plenam et liberam potestatem ac mandatum generale et speciale, ut ipsi et eorum quilibet nostro nomine et pro nobis conveniant in dicta civitate Pisana et die XXV Marcii assignata in ipso consilio generali ibidem tenendo et celebrando, predicta die et diebus sequentibus, quamdiu durabit dictum consilium, eciam quod possint et valeant ipsi et eorum quilibet in ipso consilio vice nostra deliberare cum prefatis dominis cardinalibus utriusque collegii et prelatis ac aliis, qui ibidem fuerint in dicto consilio congregati, et consulere omnia et singula, que fuerint necessaria et expediencia ac quomodolibet oportuna ad extirpacionem scismatis et erroris predictorum pro- sequendam et unionem in Dei ecclesia reducendam ac bonum et libertates ecclesie prosequendum, eciamsi contendentes de papatu propter factum (f. 104) scismatis vel erroris fidei oppositorum eiciendi fuerint seu eiecti denunciandi vel eorum alter, et quod possint eciam assentire et consentire ipsi vel eorum quilibet in solidum omnibus et singulis, que per ipsum consilium fuerint in premissis ordinata pronunciata et statuta, et quod predicta omnia et singula valeant nomine nostro prosequi in civitate Pisana vel alio loco, ubi contigerit consilium celebrari vel continuari, donec et quousque ecclesie Romane fuerit per electionem canonicam celebrandam per prefatos dominos cardinales utriusque collegii de unico et indubitato pastore provisum et eciam ex post, si contin- gat per illum, qui electus fuerit, consilia celebrari, promittentes quod omnia et singula, que in premissis fuerint acta per dictos dominos vicarios nostros seu procuratores vel eorum quemlibet ac eciam per ipsum consilium ordinata, pronunciata, declarata et statuta in premissis, rata et grata habebimus et observabimus et observari a nostris subditis possetenus faciemus, et quod illum in summum pontificem habebimus, recipiemus et acceptabimus, qui a dictis cardinalibus utriusque collegii seu a duobus ipsorum par- tibus electus fuerit et receptus post ipsorum dominorum conten- dencium mortem, mutuam renunciacionem seu eiectionem 3 ipsorum vel alterius per ipsum generale consilium factam, declaratam seu eciam pronunciatam. In quorum omnium et singulorum testimo- nium presentes litteras per notarium publicum infrascriptum pu- blicari mandamus et sigilli nostri fecimus appensione muniri. Datum in civitate nostra Sassis anno Domini millesimoquadrin- gentesimodecimo [!1, indictione secunda, die quintadecima Junii, 203
Strana 204
presentibus honorabilibus viris domino Johanne Pala capitanio generali capitis Logudorii ac Pontis civitatis Sassu, domino An- thonio de Maragno officiali castri nostri Montisactu, et Sanino de sancto Blasio civitatis nostre Sassi, testibus ad hoc vocatis et spe- cialiter rogatis. Ambrosius Penani, filius quondam Ser Guiducii Penani, no- tarius de civitate Aroscan, imperiali auctoritate notarius publicus ac dicti magnifici domini cancellarius hiis omnibus interfui et ea omnia a me rogata de mandato dicti domini rogatus scribere, scribi ſeci meoque solito signo signavi. Hs.: ipso. 2 Hs.: considerantur. 3 Hs.: clectionem. 1 116. In der Wiener Universität wird die erste Nachricht über die Absetzung Gregors XII. und Benedikts XIII. verlesen. Wien, den 19. Juni 1409. Wien, Univ. Arth., Lib. I. act. fac. art. f. 136'. Vgl. R. Kink, Geschichte der kaiserlichen Universität zu Wien I 2 (1854) 38. Item 19 die mensis Junii congregata fuit universitas, sub pena non contradicendi, statim post pulsum primarum ad audien- dum litteram ab ambasiatoribusi nostris a sacro concilio missam. Et fuit cciam congregacio facta ad complete expediendum factum inter pistores et nos, quoniam cives completam securitatem nobis facere non potuerunt. Et audita fuit littera que plura continebat: Primum quod sacrum concilium ambos pro papatu contendentes declaravit esse hereticos pertinaces et cismaticos et nullum de Christifidelibus alicui ipsorum tamquam summo pontifici debere adherere. Item quod in brevi deberet cligi unus summus indu- bitatus pontifex unicus Christi vicarius. Et quod tunc presen- cialiter fuissent in concilio octingenti doctores et magistri ex parte diversarum universitatum prelatorum et principum. Item quod principes informarentur de predicto mandato mittendo, ad quod magistri prius deputati exsequendum accesserunt ambos prin- cipes dominum Leopoldum et Ernestum, et obtinuerunt plenam concordiam de pistoribus. 1 Mag. Peter Deckinger und fr. Franz von Retz OP. Hinsichtlich dieser ihrer Vertreter auf dem Konzil versammelte sich die Univer- sität am 1. Juli 1409 „ad cogitandum quomodo ibidem remancant usque ad finem. Et placuit facultati, quod eis scriberetur et responderetur per universitatem de voluntate principum. De secundo placuit, quod principes informarentur, ut eis subvenirent in sumptibus; si autem non vellent, cogitaret universitas de modo eis subveniendi, et ad hoc deputavit facultas dominum rectorem scilicet magistrum Johannem Fluk, decanum et mag. Mathiam de Walse. Et obtulit se facultas ar- cium ad contribuendum cum aliis facultatibus.“ Ebenda. Wie trefflidh die beiden Vertreter an ihre Universität berichteten, siehe auc aus ihrem Brief vom 28. Mai 1409 (L. Schmitz, Ein Brief vom Pisaner Konzil. RQ. IX (1895) 371—375. 204
presentibus honorabilibus viris domino Johanne Pala capitanio generali capitis Logudorii ac Pontis civitatis Sassu, domino An- thonio de Maragno officiali castri nostri Montisactu, et Sanino de sancto Blasio civitatis nostre Sassi, testibus ad hoc vocatis et spe- cialiter rogatis. Ambrosius Penani, filius quondam Ser Guiducii Penani, no- tarius de civitate Aroscan, imperiali auctoritate notarius publicus ac dicti magnifici domini cancellarius hiis omnibus interfui et ea omnia a me rogata de mandato dicti domini rogatus scribere, scribi ſeci meoque solito signo signavi. Hs.: ipso. 2 Hs.: considerantur. 3 Hs.: clectionem. 1 116. In der Wiener Universität wird die erste Nachricht über die Absetzung Gregors XII. und Benedikts XIII. verlesen. Wien, den 19. Juni 1409. Wien, Univ. Arth., Lib. I. act. fac. art. f. 136'. Vgl. R. Kink, Geschichte der kaiserlichen Universität zu Wien I 2 (1854) 38. Item 19 die mensis Junii congregata fuit universitas, sub pena non contradicendi, statim post pulsum primarum ad audien- dum litteram ab ambasiatoribusi nostris a sacro concilio missam. Et fuit cciam congregacio facta ad complete expediendum factum inter pistores et nos, quoniam cives completam securitatem nobis facere non potuerunt. Et audita fuit littera que plura continebat: Primum quod sacrum concilium ambos pro papatu contendentes declaravit esse hereticos pertinaces et cismaticos et nullum de Christifidelibus alicui ipsorum tamquam summo pontifici debere adherere. Item quod in brevi deberet cligi unus summus indu- bitatus pontifex unicus Christi vicarius. Et quod tunc presen- cialiter fuissent in concilio octingenti doctores et magistri ex parte diversarum universitatum prelatorum et principum. Item quod principes informarentur de predicto mandato mittendo, ad quod magistri prius deputati exsequendum accesserunt ambos prin- cipes dominum Leopoldum et Ernestum, et obtinuerunt plenam concordiam de pistoribus. 1 Mag. Peter Deckinger und fr. Franz von Retz OP. Hinsichtlich dieser ihrer Vertreter auf dem Konzil versammelte sich die Univer- sität am 1. Juli 1409 „ad cogitandum quomodo ibidem remancant usque ad finem. Et placuit facultati, quod eis scriberetur et responderetur per universitatem de voluntate principum. De secundo placuit, quod principes informarentur, ut eis subvenirent in sumptibus; si autem non vellent, cogitaret universitas de modo eis subveniendi, et ad hoc deputavit facultas dominum rectorem scilicet magistrum Johannem Fluk, decanum et mag. Mathiam de Walse. Et obtulit se facultas ar- cium ad contribuendum cum aliis facultatibus.“ Ebenda. Wie trefflidh die beiden Vertreter an ihre Universität berichteten, siehe auc aus ihrem Brief vom 28. Mai 1409 (L. Schmitz, Ein Brief vom Pisaner Konzil. RQ. IX (1895) 371—375. 204
Strana 205
117. Der Ordensprokurator Peter von Wormditt berichtet dem Hochmeister des Deutschordens über die Wahl des Papstes Alexander V. und über das — wenn auch mühevolle — Standhalten Gregors XII. in Friaul. Pisa, den 28. Juni 1409. Königsberg, Staatsarchiv, Ordensbriefe I a. 244. Orig. Pap., Hoch- format 38X30 cm, Siegelrest. Minen willigen gehorsam czu vor! Erwirdiger lieber gnediger her homeister : als ich nu nehest uwern gnaden vorschriben habe,I wie das eyn orteil were gegeben von dem heilgen concilio ober die czwene bobste, also sende ich nu uwern gnaden / die copia des ortels', wie sie gerichtet und mit rechte vororteilt syn, als ir das in der copie wol vornemen werdet./ Vortme geruchet czu wissen, das am tage sant Johannis und Pauli, das man nennet den lichten sant Johannes,3 ist erwelt/ von den gnaden Gots von XXIIII cardinaln die alhie synt, eyntrechticlichen ein seliger fro- mer man czu eynen bobste; / und der was eyn cardinal von un- serm teile, und nicht von Frankrich,4 und hies der cardinal von Meilan,I wend her czu Meylan ertzbisschoff ist gewesen, und ist bortig us Candia jensyt meres, und ist ein halber Kriche,/ und ist vor manchem jore czu Parys und andirswo geachtet vor den gelartzten man in der heilgen schrift, als / itczund die cristen- heit haben sal; und ist all syne tage ein biderman geheissen, und ist us der barfußlen orden/ und ist genant Allexander der fuenfte; deſle gancze sampnunge beyde5 von Frankrich und von allen an- dern landen/ sein der erwelunge sere gefroyet, und man hoffet gentzlich, das durch in mit der hulfe Gotes die heilge kirche/ in allen gebrechen sal widerbrocht werden; ouch ist her allwege un- sers ordens grofter forderer und gnedig gewest, / und czwifele nicht her sull es itczund mer thun denne her vormols hette gethon. Ouch geruchet tzu wissen, das/ Gregorius etwan bobst syn con- cilium heldet in Fryol ezu Civitada,“ und her ist aldo faste in noeten, als uns die sagen,/ die teglich von dannen komen; der patriarche von Fryol der lyt uf eyner veste ein firteil weges von dannen, und hat/ vyl volkes bey im, und dy ryten alle tage vor die stat, und nemen was sie begriffen, also das nymant sicher dar/ oder von dannen mag komen; ir ist noch etzliche, die synen hofe volgen, beroubt geslagen und getoetet, und etzliche/ kouf- luete mit in, etzliche legen noch czu Pratta und andirswo und mogen czu im nicht komen; und die Venedier/ sitczen dorczu 1 Das Schreiben ist nicht erhalten. 2 Das Stück ist veröffentlicht von Bzovius, Ann. ecc. XV 308; d'Acery, Spicilegium VI 232—325; Hardouin, Acta conc. VIII 14—16; Mansi XXVI 1146—1148; Mar- tène-Durand VII 1096—1098; Mansi XXVII 402—404; Raynal- dus, Annal. eccles. ad 1409 n. 71; von der Hardt, Rer. oec. conc. Const. II 136—139. 3 26. Juni; die Bezeichnung des „lichten““ war auch sonst sehr gebräuchlich. 4 Die Anspielung zeigt, wie die Gemüter doch von dem Gedanken eingenommen waren, aus welchem der beiden die trotz der Einigung immer noch als solche empfunden Lager, — wurden — der Papst hervorging. 5 D. h. beide Könige, beide politische s Uebersidt über das Konzilsmaterial bei L. Sdmitz in Gruppen. 205
117. Der Ordensprokurator Peter von Wormditt berichtet dem Hochmeister des Deutschordens über die Wahl des Papstes Alexander V. und über das — wenn auch mühevolle — Standhalten Gregors XII. in Friaul. Pisa, den 28. Juni 1409. Königsberg, Staatsarchiv, Ordensbriefe I a. 244. Orig. Pap., Hoch- format 38X30 cm, Siegelrest. Minen willigen gehorsam czu vor! Erwirdiger lieber gnediger her homeister : als ich nu nehest uwern gnaden vorschriben habe,I wie das eyn orteil were gegeben von dem heilgen concilio ober die czwene bobste, also sende ich nu uwern gnaden / die copia des ortels', wie sie gerichtet und mit rechte vororteilt syn, als ir das in der copie wol vornemen werdet./ Vortme geruchet czu wissen, das am tage sant Johannis und Pauli, das man nennet den lichten sant Johannes,3 ist erwelt/ von den gnaden Gots von XXIIII cardinaln die alhie synt, eyntrechticlichen ein seliger fro- mer man czu eynen bobste; / und der was eyn cardinal von un- serm teile, und nicht von Frankrich,4 und hies der cardinal von Meilan,I wend her czu Meylan ertzbisschoff ist gewesen, und ist bortig us Candia jensyt meres, und ist ein halber Kriche,/ und ist vor manchem jore czu Parys und andirswo geachtet vor den gelartzten man in der heilgen schrift, als / itczund die cristen- heit haben sal; und ist all syne tage ein biderman geheissen, und ist us der barfußlen orden/ und ist genant Allexander der fuenfte; deſle gancze sampnunge beyde5 von Frankrich und von allen an- dern landen/ sein der erwelunge sere gefroyet, und man hoffet gentzlich, das durch in mit der hulfe Gotes die heilge kirche/ in allen gebrechen sal widerbrocht werden; ouch ist her allwege un- sers ordens grofter forderer und gnedig gewest, / und czwifele nicht her sull es itczund mer thun denne her vormols hette gethon. Ouch geruchet tzu wissen, das/ Gregorius etwan bobst syn con- cilium heldet in Fryol ezu Civitada,“ und her ist aldo faste in noeten, als uns die sagen,/ die teglich von dannen komen; der patriarche von Fryol der lyt uf eyner veste ein firteil weges von dannen, und hat/ vyl volkes bey im, und dy ryten alle tage vor die stat, und nemen was sie begriffen, also das nymant sicher dar/ oder von dannen mag komen; ir ist noch etzliche, die synen hofe volgen, beroubt geslagen und getoetet, und etzliche/ kouf- luete mit in, etzliche legen noch czu Pratta und andirswo und mogen czu im nicht komen; und die Venedier/ sitczen dorczu 1 Das Schreiben ist nicht erhalten. 2 Das Stück ist veröffentlicht von Bzovius, Ann. ecc. XV 308; d'Acery, Spicilegium VI 232—325; Hardouin, Acta conc. VIII 14—16; Mansi XXVI 1146—1148; Mar- tène-Durand VII 1096—1098; Mansi XXVII 402—404; Raynal- dus, Annal. eccles. ad 1409 n. 71; von der Hardt, Rer. oec. conc. Const. II 136—139. 3 26. Juni; die Bezeichnung des „lichten““ war auch sonst sehr gebräuchlich. 4 Die Anspielung zeigt, wie die Gemüter doch von dem Gedanken eingenommen waren, aus welchem der beiden die trotz der Einigung immer noch als solche empfunden Lager, — wurden — der Papst hervorging. 5 D. h. beide Könige, beide politische s Uebersidt über das Konzilsmaterial bei L. Sdmitz in Gruppen. 205
Strana 206
stille und thun nichts dorczu; went sie ire botschaft bey im haben gehabt, und wolden in haben! berichtet mit dem collegio, doran her in nicht wil folgen; ouch spricht man, das her in synen con- cilio nicht me denne/ VI bisschoffe und IIII sendeboten habe; mag her mit den die heilge cristenheit eyns machen, des wirt er wol gewar! / Lieber gnediger her homeister, geruchet mir czu schriben, was ich bey des ordens sachen thun sulle, ap ich bliben sulleI oder nicht, went ich in dem czwifel nichts weis zu thunde, nu die czwene bobste mit rechte vororteilt und obirwunden/ und oberczuget syn, das sy meyneyde gesworen haben, czweitracht und ketczerye gefuetet7 han, und bobstlicher wirdikeit! beroubet syn, und eynen iclichen mynsten cristen menschen geuideret synt; und das ist von also vil prelaten ertzbisschofen/ bisschofen und gelar- ten lueten gescheen, als in vorcziten y kein concilium gehabt hat;" man vyndet nyrne beschreben, das/ bei y kein concilio also vil, die do stymme im concilio haben gehabt, gewest syn, als alhie synt gewest und noch synt, das! dem orteile mit rechte nymant mag widersprechen; ist ir keyner me bobst, und eyn ander gotlich und redlich vonI gewalt der ganczen sampnunge, die dic gancze cristenheit beductet, erwelet; dunket mich, das der orden dem romisschen/ konige czu liebe, so vil selen under im gesessen, nicht sulle in eynen czwifel setczen, went her suchet nicht die eynunge der heilgen kirchen, die her yo mit so vil die im czu legen nicht mag machen, sunder wo sic mogen und als vil an in leyt, welde/ her und die es mit im halden umb eyns cleynen nutczes willen, der do von mag bekomen, die heilge cristenheitI ewiclich in der czweitracht behalden, und do im nymands phlichtig ist bey czu legen, went es wider der sele selikeit ist/ und her doch sust nicht vil hat die ims czu legen, dorumb thut wol und irloset mich us deſem czwifel, das ich wisse, woran ich bin. So der huskompthur von Marienwerder komen wirt, der wirt uch alles dinges bas un- derrichten,! denn ichs uch geschriben mag. Ouch, lieber gnediger her homeister, wer' es das ir czu rote wurdet, das ich alhie sulle bliben, so gruchet mir myne czerunge ober czu schicken uff aller heilgen tag, als ich uwer gnade bat, als ich bey/ uch in Pruſen was; went ich itczund umb des ordens ere willen deſe czit VIII pferde habe gehalden, do ich suest an/ IIII gnug gehabt hette und ouch me gesindes, umb des willen das alhie vil sende- boten von fursten prelaten und herren/ alhie gewest syn, die vaste kostlich gewest sin mit pferden und dynern, und umb des willen, das es ouch etzwas schynes/ von des ordens wegen hette, so habe ich dester grosser czerunge must thun;" sulde ich ouch czu lande komen, so bedurft ir mirI nicht ober schicken, went ich dorczu noch czerunge gnug habe. Vortme, lieber gnediger her homeister, nochdeme ich uch/ vormols geschreben habe, so ist der homeister von sant Johannes orden alhie, und ist ober wasser her komen, und ist wol/ funff monden uff dem mere gewest wyndes und meres halben, und ist ein alder redlicher erbar man, und syne bruder / die vormols als fursten mit grossen gefuternt ermeln 206
stille und thun nichts dorczu; went sie ire botschaft bey im haben gehabt, und wolden in haben! berichtet mit dem collegio, doran her in nicht wil folgen; ouch spricht man, das her in synen con- cilio nicht me denne/ VI bisschoffe und IIII sendeboten habe; mag her mit den die heilge cristenheit eyns machen, des wirt er wol gewar! / Lieber gnediger her homeister, geruchet mir czu schriben, was ich bey des ordens sachen thun sulle, ap ich bliben sulleI oder nicht, went ich in dem czwifel nichts weis zu thunde, nu die czwene bobste mit rechte vororteilt und obirwunden/ und oberczuget syn, das sy meyneyde gesworen haben, czweitracht und ketczerye gefuetet7 han, und bobstlicher wirdikeit! beroubet syn, und eynen iclichen mynsten cristen menschen geuideret synt; und das ist von also vil prelaten ertzbisschofen/ bisschofen und gelar- ten lueten gescheen, als in vorcziten y kein concilium gehabt hat;" man vyndet nyrne beschreben, das/ bei y kein concilio also vil, die do stymme im concilio haben gehabt, gewest syn, als alhie synt gewest und noch synt, das! dem orteile mit rechte nymant mag widersprechen; ist ir keyner me bobst, und eyn ander gotlich und redlich vonI gewalt der ganczen sampnunge, die dic gancze cristenheit beductet, erwelet; dunket mich, das der orden dem romisschen/ konige czu liebe, so vil selen under im gesessen, nicht sulle in eynen czwifel setczen, went her suchet nicht die eynunge der heilgen kirchen, die her yo mit so vil die im czu legen nicht mag machen, sunder wo sic mogen und als vil an in leyt, welde/ her und die es mit im halden umb eyns cleynen nutczes willen, der do von mag bekomen, die heilge cristenheitI ewiclich in der czweitracht behalden, und do im nymands phlichtig ist bey czu legen, went es wider der sele selikeit ist/ und her doch sust nicht vil hat die ims czu legen, dorumb thut wol und irloset mich us deſem czwifel, das ich wisse, woran ich bin. So der huskompthur von Marienwerder komen wirt, der wirt uch alles dinges bas un- derrichten,! denn ichs uch geschriben mag. Ouch, lieber gnediger her homeister, wer' es das ir czu rote wurdet, das ich alhie sulle bliben, so gruchet mir myne czerunge ober czu schicken uff aller heilgen tag, als ich uwer gnade bat, als ich bey/ uch in Pruſen was; went ich itczund umb des ordens ere willen deſe czit VIII pferde habe gehalden, do ich suest an/ IIII gnug gehabt hette und ouch me gesindes, umb des willen das alhie vil sende- boten von fursten prelaten und herren/ alhie gewest syn, die vaste kostlich gewest sin mit pferden und dynern, und umb des willen, das es ouch etzwas schynes/ von des ordens wegen hette, so habe ich dester grosser czerunge must thun;" sulde ich ouch czu lande komen, so bedurft ir mirI nicht ober schicken, went ich dorczu noch czerunge gnug habe. Vortme, lieber gnediger her homeister, nochdeme ich uch/ vormols geschreben habe, so ist der homeister von sant Johannes orden alhie, und ist ober wasser her komen, und ist wol/ funff monden uff dem mere gewest wyndes und meres halben, und ist ein alder redlicher erbar man, und syne bruder / die vormols als fursten mit grossen gefuternt ermeln 206
Strana 207
alhie gegangen haben, die muessen nu ire gewant noch ires/ or- dens satczunge tragen, und her spricht, was her uwerem gnaden und dem orden czu dinste und czu fruntschaft moge thun, das ! welle her mit flifte volbrengen. Geben czu Pyse am obende Petri und Pauli procurator Dutsch ordens im hofe czu Rome. Auf dem Rücken: Dem erwirdigen grosmechtigen geistlichen hern, hern Ulrich van Jungingen homeister Ducsches ordens mit wirdikeit dd. RQ. (1894) 217—258; Hefele-Leclercq VII 61 ff. 7 Vgl. Lexer, Mhd. Wörterbuch III 575: gefüttert, Verdeutschung des: nutrire scisma, das zum stehenden Ausdruck der Schisma-Literatur gehört. 8 Die Teil- ° Vgl. Nieborowski, nehmerliste hat Mansi XXVII 331—356. Peter von Wormdith, 55. 118. Die Universität zu Wien versammelt sich zur Entgegennahme von Nachrichten über das Pisaner Konzil. Wien, den 2. Juli 1409. Wien, Univ. Ardh., Lib. I act. fac. art. f. 136'. Item die immediate sequenti congregata fuit universitas sub pena non contradicendi ad audiendum litteras missas universitati a sacro concilio. Et continebant littere primo sentenciam sacri con- cilii, qua duo pro papatu contendentes declarati sunt fautores cis- matis votifractores et notorii heretici, et quod inepti sunt ad papa- tum ymo ad omnem ecclesiasticam dignitatem, et quod nullus Christifidelium ad ipsorum obedienciam obligetur, et quod die sancti Vitil domini cardinales intrassent conclave ad eligendum unicum et indubitatum Romanum pontificem. Eciam continebant littere quod ambasiata regis Arragonie et regis Castelle et domini Benedicti et sui conciliabuli et magistri de Rodis, ymo magister de Rodis per se, sunt de facto iam ibi, et ambasiata regis Arragonie in- staret ad faciendam sanctam unionem. Eciam fuit littera missa domino Ernesto principi, et deputati fuerunt magistri ad presen- tandum et advisandum, quod adhuc domini principes plenum mit- terent mandatum et fuerunt deputati quos dominus rector sibi assumeret. 1 Vitus, Modestus und Crescencia, 15. Juni. 119. Benedikt XIII. providiert — unter gleichzeitiger Enthebung des Kardinals Peter Fernández — seinem Kubikular Peter de Luna ein Archidiakonat und weitere kirchliche Einkünfte in Cuenca. Perpignan, den 2. Juli 1409. Vat. Suppl. 103 f. 184. 207
alhie gegangen haben, die muessen nu ire gewant noch ires/ or- dens satczunge tragen, und her spricht, was her uwerem gnaden und dem orden czu dinste und czu fruntschaft moge thun, das ! welle her mit flifte volbrengen. Geben czu Pyse am obende Petri und Pauli procurator Dutsch ordens im hofe czu Rome. Auf dem Rücken: Dem erwirdigen grosmechtigen geistlichen hern, hern Ulrich van Jungingen homeister Ducsches ordens mit wirdikeit dd. RQ. (1894) 217—258; Hefele-Leclercq VII 61 ff. 7 Vgl. Lexer, Mhd. Wörterbuch III 575: gefüttert, Verdeutschung des: nutrire scisma, das zum stehenden Ausdruck der Schisma-Literatur gehört. 8 Die Teil- ° Vgl. Nieborowski, nehmerliste hat Mansi XXVII 331—356. Peter von Wormdith, 55. 118. Die Universität zu Wien versammelt sich zur Entgegennahme von Nachrichten über das Pisaner Konzil. Wien, den 2. Juli 1409. Wien, Univ. Ardh., Lib. I act. fac. art. f. 136'. Item die immediate sequenti congregata fuit universitas sub pena non contradicendi ad audiendum litteras missas universitati a sacro concilio. Et continebant littere primo sentenciam sacri con- cilii, qua duo pro papatu contendentes declarati sunt fautores cis- matis votifractores et notorii heretici, et quod inepti sunt ad papa- tum ymo ad omnem ecclesiasticam dignitatem, et quod nullus Christifidelium ad ipsorum obedienciam obligetur, et quod die sancti Vitil domini cardinales intrassent conclave ad eligendum unicum et indubitatum Romanum pontificem. Eciam continebant littere quod ambasiata regis Arragonie et regis Castelle et domini Benedicti et sui conciliabuli et magistri de Rodis, ymo magister de Rodis per se, sunt de facto iam ibi, et ambasiata regis Arragonie in- staret ad faciendam sanctam unionem. Eciam fuit littera missa domino Ernesto principi, et deputati fuerunt magistri ad presen- tandum et advisandum, quod adhuc domini principes plenum mit- terent mandatum et fuerunt deputati quos dominus rector sibi assumeret. 1 Vitus, Modestus und Crescencia, 15. Juni. 119. Benedikt XIII. providiert — unter gleichzeitiger Enthebung des Kardinals Peter Fernández — seinem Kubikular Peter de Luna ein Archidiakonat und weitere kirchliche Einkünfte in Cuenca. Perpignan, den 2. Juli 1409. Vat. Suppl. 103 f. 184. 207
Strana 208
Motu proprio nobili viro Petro de Luna clerico Cesaraugustane diocesis dilecto cubiculario nostro archidiaconatum de Alarcon necnon prestimonia et prestimoniales porciones sibi tamquam vacantes in ecclesia civitate ac diocesi Conchensi per mortem Johannis Lupi ultimi possessoris corundem auctoritate ordinaria collata . . . confirmamus ac de novo providemus, eciam si vacave- rint pro eo et ex eo quod Petrus cardinalis de Yspania vulgariter nuncupatus nobis et ecclesie Romane inobediens et rebellis fuit ac mandatis apostolicis atque nostris obedire contempsit, quem nos ex premissis et ex certis aliis causis tenore presencium priva- mus . . . Fiat motu proprio et privamus ut supra continetur. L. Datum Perpiniani Elnensis diocesis sexto Nonas Iulii anno quintodecimo. Expedita loco die et anno predictis. 120. Die Wiener Universität nimmt die Nachricht ihrer Konzils- gesandten über die Wahl Alexanders V. entgegen und be- schließt, ihm einen Rotulus mit Pfründenbitten vorzulegen. Wien, den 16. bezw. 18. Juli 1409. Wien, Univ. Arch., Lib. I. act. fac. art. f. 137. Item 16a die mensis Julii congregata fuit universitas, sub pena non contradicendi, ad audiendum litteras nobis ab oratori- bus universitatis missas. Et fuit immediate ante cenam. Et audite fuerunt littere que continebant, quod 26 die mensis Junii electus esset concorditer ab omnibus 23bus cardinalibus in summum ponti- ficem magister Petrus de Candia magister in theologia. Etiam continebant littere, quomodo dictus summus pontifex et cardina- les favorem haberent ad universitatem nostram. Et ergo consu- luerunt ipsi oratores nostri, ut quamcito fieri posset rotulus for- maretur. Item 18va die mensis Julii hora 12a congregata fuit univer- sitas per iuramentum ad deliberandum an expediret formari rotu- lum iuxta ea que nobis nostri ambasiatores intimarunt, et ad cogi- tandum eciam de aliis in hoc casu necessariis. Et placuit facultati quod rotulus suspendi deberet, donec sciretur mens principum et prelatorum, an concilio et novo electo pontifici adherere vellent. Universitas tamen conclusit rottulum mittendum, et quod proxima die dominica tunc futura deberet intimari, si interim nichil inter- veniret propter quod obmitti deberet ... Item tunc conclusum fuit quod deberet accedi dominus episcopus Pataviensis et reverenter suscipi, qui eodem die huc venit, et peti deberet, ut dominos prin- cipes induceret et informaret, quatenus vellent adherere et stare cum summo pontifice noviter electo. Ad hoc facultas deputavit dominum rectorem scilicet magistrum Johannem Fluk ex officio et magistrum Johannem Werbardi. 208
Motu proprio nobili viro Petro de Luna clerico Cesaraugustane diocesis dilecto cubiculario nostro archidiaconatum de Alarcon necnon prestimonia et prestimoniales porciones sibi tamquam vacantes in ecclesia civitate ac diocesi Conchensi per mortem Johannis Lupi ultimi possessoris corundem auctoritate ordinaria collata . . . confirmamus ac de novo providemus, eciam si vacave- rint pro eo et ex eo quod Petrus cardinalis de Yspania vulgariter nuncupatus nobis et ecclesie Romane inobediens et rebellis fuit ac mandatis apostolicis atque nostris obedire contempsit, quem nos ex premissis et ex certis aliis causis tenore presencium priva- mus . . . Fiat motu proprio et privamus ut supra continetur. L. Datum Perpiniani Elnensis diocesis sexto Nonas Iulii anno quintodecimo. Expedita loco die et anno predictis. 120. Die Wiener Universität nimmt die Nachricht ihrer Konzils- gesandten über die Wahl Alexanders V. entgegen und be- schließt, ihm einen Rotulus mit Pfründenbitten vorzulegen. Wien, den 16. bezw. 18. Juli 1409. Wien, Univ. Arch., Lib. I. act. fac. art. f. 137. Item 16a die mensis Julii congregata fuit universitas, sub pena non contradicendi, ad audiendum litteras nobis ab oratori- bus universitatis missas. Et fuit immediate ante cenam. Et audite fuerunt littere que continebant, quod 26 die mensis Junii electus esset concorditer ab omnibus 23bus cardinalibus in summum ponti- ficem magister Petrus de Candia magister in theologia. Etiam continebant littere, quomodo dictus summus pontifex et cardina- les favorem haberent ad universitatem nostram. Et ergo consu- luerunt ipsi oratores nostri, ut quamcito fieri posset rotulus for- maretur. Item 18va die mensis Julii hora 12a congregata fuit univer- sitas per iuramentum ad deliberandum an expediret formari rotu- lum iuxta ea que nobis nostri ambasiatores intimarunt, et ad cogi- tandum eciam de aliis in hoc casu necessariis. Et placuit facultati quod rotulus suspendi deberet, donec sciretur mens principum et prelatorum, an concilio et novo electo pontifici adherere vellent. Universitas tamen conclusit rottulum mittendum, et quod proxima die dominica tunc futura deberet intimari, si interim nichil inter- veniret propter quod obmitti deberet ... Item tunc conclusum fuit quod deberet accedi dominus episcopus Pataviensis et reverenter suscipi, qui eodem die huc venit, et peti deberet, ut dominos prin- cipes induceret et informaret, quatenus vellent adherere et stare cum summo pontifice noviter electo. Ad hoc facultas deputavit dominum rectorem scilicet magistrum Johannem Fluk ex officio et magistrum Johannem Werbardi. 208
Strana 209
121. Die Herrschaft Florenz gibt ihren Gesandten bei Papst Alexander V. in Pisa Anweisungen über den Empfang und die Verhandlungen mit König Ludwig von Neapel. Firenze, den 19. Juli 1409. Fi. f. 126. Oratoribus ad summum pontificem Pisis. — Egregii viri: Noi vogliamo che in su la galea nostra voi andiate incontro al re Luigi in fine a quel luogo che vi parra convenevole, et fate ch’ el visitiate per parte della nostra signoria et ralegratevi con lui della confederatione la quale s' e fatta tra la sua maesta et la nostra comunita, et della venuta sua in Italia contro al comune inimico Ladizlao da Durazo, nelle quali due parti, cio e della confede- ratione et della lega fatta et della sua venuta, parlate con quelle magnifiche et efficace parole che iudicano le prudentie vestre convenirsi a si gran principe et a tanta materia. Poi vogliamo che, quanto piu strectamente potrete, voi lo confortiate et inani- miate all' offese del commune inimico con piu forza che gli e pos- sibile, et con piu presteza mostrandogli di quanto fructo puo essere la celerita et venire in questi principii con gran forze all offese, et che noi speriamo che la sua maesta fara non solamente quello a che s' e obligato, ma molto piu per che cosi richiede la materia et lo honore suo, chiarendolo che noi dal canto (f. 126') nostro largamente trovera observare quel che abbiamo promesso, passanci (!) brieve ne lo scrivere in tanta materia, per che ci con- fidiamo nelle prudentie vostre, che in cio discenderete quanto e di bisogno. A dieci di Pisa scriviamo che truovino una stanza pel detto re et per parte della nostra signoria gli faccino uno certo dono, et che da voi piglino consiglio che cose eglino gli abbiano a presentare, che a lui sieno piu grate et a noi piu honorevoli; possono spendere per insino in C fiorini; si che consigliate gli. Da- tum Florentie, die XVIIII Julii MCCCCVIIII, indictione secunda. 122. Die Herrschaft Florenz instruiert die Stadtverwaltung in Pisa über den Empfang des Königs Ludwig. Firenze, den 23. Juli 1409. Fi. f. 126'. Decem provisoribus Pisarum existentibus Pisis. — Reveren- dissimi nostri: In questa hora abbiamo ricevuta vostra lettera sopra la venuta di re Luigi in foce, per la quale ci significate ch' esso veniva con septe galee et una nave, et che sarebbe intrato in Pisa se non fusse ch' ella casa non era in puncto, et per le parole vostre comprendiamo che sarebbe intrato con tutte et septe le galee, la quale cosa e contro a la ritentione nostra, pero che altre volte abbiamo scripto, che noi vogliamo che entri in Pisa se non con una galea. Et pero noi vi comandiamo, che voi siate con 14 209
121. Die Herrschaft Florenz gibt ihren Gesandten bei Papst Alexander V. in Pisa Anweisungen über den Empfang und die Verhandlungen mit König Ludwig von Neapel. Firenze, den 19. Juli 1409. Fi. f. 126. Oratoribus ad summum pontificem Pisis. — Egregii viri: Noi vogliamo che in su la galea nostra voi andiate incontro al re Luigi in fine a quel luogo che vi parra convenevole, et fate ch’ el visitiate per parte della nostra signoria et ralegratevi con lui della confederatione la quale s' e fatta tra la sua maesta et la nostra comunita, et della venuta sua in Italia contro al comune inimico Ladizlao da Durazo, nelle quali due parti, cio e della confede- ratione et della lega fatta et della sua venuta, parlate con quelle magnifiche et efficace parole che iudicano le prudentie vestre convenirsi a si gran principe et a tanta materia. Poi vogliamo che, quanto piu strectamente potrete, voi lo confortiate et inani- miate all' offese del commune inimico con piu forza che gli e pos- sibile, et con piu presteza mostrandogli di quanto fructo puo essere la celerita et venire in questi principii con gran forze all offese, et che noi speriamo che la sua maesta fara non solamente quello a che s' e obligato, ma molto piu per che cosi richiede la materia et lo honore suo, chiarendolo che noi dal canto (f. 126') nostro largamente trovera observare quel che abbiamo promesso, passanci (!) brieve ne lo scrivere in tanta materia, per che ci con- fidiamo nelle prudentie vostre, che in cio discenderete quanto e di bisogno. A dieci di Pisa scriviamo che truovino una stanza pel detto re et per parte della nostra signoria gli faccino uno certo dono, et che da voi piglino consiglio che cose eglino gli abbiano a presentare, che a lui sieno piu grate et a noi piu honorevoli; possono spendere per insino in C fiorini; si che consigliate gli. Da- tum Florentie, die XVIIII Julii MCCCCVIIII, indictione secunda. 122. Die Herrschaft Florenz instruiert die Stadtverwaltung in Pisa über den Empfang des Königs Ludwig. Firenze, den 23. Juli 1409. Fi. f. 126'. Decem provisoribus Pisarum existentibus Pisis. — Reveren- dissimi nostri: In questa hora abbiamo ricevuta vostra lettera sopra la venuta di re Luigi in foce, per la quale ci significate ch' esso veniva con septe galee et una nave, et che sarebbe intrato in Pisa se non fusse ch' ella casa non era in puncto, et per le parole vostre comprendiamo che sarebbe intrato con tutte et septe le galee, la quale cosa e contro a la ritentione nostra, pero che altre volte abbiamo scripto, che noi vogliamo che entri in Pisa se non con una galea. Et pero noi vi comandiamo, che voi siate con 14 209
Strana 210
nostri ambasciadori et, se e di bisogno, ancora col capitano et col podesta et con honesto modo diate ordine, che come decto e, non entri in Pisa se non con una galea, tegnendo questo secreto per honesta nostra et del decto re. Ben siamo [d' aviso] che tutta la sua armata entri en foce et accompagnillo per infino a Pisa, ma dentro a Pisa non vogliamo che entri se non una delle sue et la nostra. Se venisse per terra ricevetelo con CL cavagli dentro, avendo a mente de honorallo quanto v' e possibile, non passando pero la somma di fiorini C. Datum Florentie, die XXIII IJulii MCCCCVIIII°. 123. Benedikt XIII. verleiht Pfründen der von ihm abgefallenen Kardinäle Anton de Challant, Guido de Malesset, Johannes de Brogny, Nicolaus Brancacci und Peter Girard an die Kar- dinäle Johannes Flandrin und Peter de Foix, den Bischof Johannes von Mende und einige bewährte Kuriale. Belvis bei Barcelona, den 28. August 1409. Vat. Suppl. 103 f. 186—187. Motu proprio privamus seu privatum decernimus Petrum olim episcopum Tusculanum sacristia ecclesie Avinionensis ex eo quod nobis ct Romane ecclesie inobediens et rebellis fuit et man- datis nostris contumaciter obedire contempsit et scismaticus noto- rius existit, ipsumque ex hiis et aliis certis causis quas hic habere volumus pro expressis amovemus penitus ab eadem; et de dicta sacristia sic vacante, eciam si alias quovismodo et per quancum- que aliam personam vacet ac disposicioni apostolice specialiter vel generaliter reservata existat, motu simili providemus venera- bili fratri nostro Johanni episcopo Sabinensi et dispensamus etc. cum clausulis oportunis. Item motu simili ac ex hiis et supradictis causis privamus Anthonium olim sancte Marie in via lata diachonum cardinalem canonicatu et prebenda ac sacristia ecclesie Gerundensis ... Motu simili providemus ven. fratri nostro Johanni episcopo Sabinensi et dispensamus etc. Datum apud domum regiam de Belovisu Bar- chinonensis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quintode- cimo. Expeditum loco, die et anno predictis. Motu proprio privamus ... Nicolaum olim episcopum Alba- nensem archidiaconatu de Ripacurcia in ecclesia Ilerdensi ... Mot- tu simili providemus venerabili fratri Johanni episcopo Mima- tensi et dispensamus etc. Item motu simili ac ex hiis et similibus causis privamus ... Johannem olim episcopum Ostiensem archidiaconatu Vallium in ecclesia Oscensi ... Motu simili Johanni episcopo Mimatensi pro- videmus et dispensamus etc. Item motu simili ac ex hiis et supradictis causis privamus ... prefatum Nicolaum olim episcopum Albanensem pensione annua 210
nostri ambasciadori et, se e di bisogno, ancora col capitano et col podesta et con honesto modo diate ordine, che come decto e, non entri in Pisa se non con una galea, tegnendo questo secreto per honesta nostra et del decto re. Ben siamo [d' aviso] che tutta la sua armata entri en foce et accompagnillo per infino a Pisa, ma dentro a Pisa non vogliamo che entri se non una delle sue et la nostra. Se venisse per terra ricevetelo con CL cavagli dentro, avendo a mente de honorallo quanto v' e possibile, non passando pero la somma di fiorini C. Datum Florentie, die XXIII IJulii MCCCCVIIII°. 123. Benedikt XIII. verleiht Pfründen der von ihm abgefallenen Kardinäle Anton de Challant, Guido de Malesset, Johannes de Brogny, Nicolaus Brancacci und Peter Girard an die Kar- dinäle Johannes Flandrin und Peter de Foix, den Bischof Johannes von Mende und einige bewährte Kuriale. Belvis bei Barcelona, den 28. August 1409. Vat. Suppl. 103 f. 186—187. Motu proprio privamus seu privatum decernimus Petrum olim episcopum Tusculanum sacristia ecclesie Avinionensis ex eo quod nobis ct Romane ecclesie inobediens et rebellis fuit et man- datis nostris contumaciter obedire contempsit et scismaticus noto- rius existit, ipsumque ex hiis et aliis certis causis quas hic habere volumus pro expressis amovemus penitus ab eadem; et de dicta sacristia sic vacante, eciam si alias quovismodo et per quancum- que aliam personam vacet ac disposicioni apostolice specialiter vel generaliter reservata existat, motu simili providemus venera- bili fratri nostro Johanni episcopo Sabinensi et dispensamus etc. cum clausulis oportunis. Item motu simili ac ex hiis et supradictis causis privamus Anthonium olim sancte Marie in via lata diachonum cardinalem canonicatu et prebenda ac sacristia ecclesie Gerundensis ... Motu simili providemus ven. fratri nostro Johanni episcopo Sabinensi et dispensamus etc. Datum apud domum regiam de Belovisu Bar- chinonensis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quintode- cimo. Expeditum loco, die et anno predictis. Motu proprio privamus ... Nicolaum olim episcopum Alba- nensem archidiaconatu de Ripacurcia in ecclesia Ilerdensi ... Mot- tu simili providemus venerabili fratri Johanni episcopo Mima- tensi et dispensamus etc. Item motu simili ac ex hiis et similibus causis privamus ... Johannem olim episcopum Ostiensem archidiaconatu Vallium in ecclesia Oscensi ... Motu simili Johanni episcopo Mimatensi pro- videmus et dispensamus etc. Item motu simili ac ex hiis et supradictis causis privamus ... prefatum Nicolaum olim episcopum Albanensem pensione annua 210
Strana 211
CXXX florenorum Aragonie quam percipi (!) consuevit seu perci- pere consueverat de et super precentoria ecclesie Terraconensis, et de dicta pensione sic vacante Iprovidemus] Johanni episcopo Mimatensi. Datum apud domum regiam de Belovisu Barchinonen- sis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quintodecimo. Ex- peditum loco, die et anno predictis. Motu proprio privamus ... Guidonem olim episcopum Pe- nestrinensem canonicatu et prebenda et archidiaconatu ecclesie Maioricensis necnon duobus quartis Maioricensis diocesis ... Motu simili providemus dilecto filio Guigoni Flandini notario nostro, dispensantes cum eo quod dictum arcidiaconatum que dignitas existit, eciam si maior post pontificalem fuerit, una cum prepositura Leodiensi ac archidiaconatu Albiensi necnon cappela- nia maiori curata Tholosane ecclesiarum et parrochiali eciam Montisguichardi Tholosane diocesis ac aliis dignitatibus etc. que obtinet et expectat et in quibus et ad que ius sibi competit reti- nere possit, constitucionibus apostolicis et aliis contrariis non obstantibus quibuscumque, et cum clausulis oportunis. Fiat motu proprio, et privamus ac privatum decernimus et dispensamus ut supra continetur. L. Datum apud domum regiam de Belovisu Barchinonensis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quintodecimo. Expeditum loco die et anno predictis. Motu proprio providemus dilecto filio nostro Petro tituli sancti Stephani in Celiomonte s. Romane ecclesie presbytero car- dinali Tholosano vulgariter nuncupato de decanatu ecclesie Ter- raconensis ord. s. Augustini quem tenebat Johannes olim dictus seu pretensus cardinalis Hostiensis alias Vivariensis per eius pri- vacionem per nos ex certis iustis et racionabilibus causis factam vacante seu [si] alias quovis modo et per aliam quamcumque per- sonam vacat, cum dispensacione et claulusis necessariis et oppor- tunis. Item motu simili providemus eidem ... Petro de pensione annua prepositure Valencie mensis Julii nuncupate quam Barutell possidet de presenti, que olim preſato Johanni pretenso cardinali Hostiensi Vivariensi alias nuncupato anno quolibet in certis terminis ... solvebatur et quam nunc per privacionem ipsius per nos ... factam in manibus nostris vacare decernimus ..., volentes quatenus, si prefatum possidentem ante dictum car- dinalem mori continguat, prepositura ipsa pleno iure ad cardi- nalem eundem perveniat seu devolvatur, sicut ad prefatum Johan- nem pervenisset, nisi eum privari suis demeritis contigisset, cum dispensacione et clausulis necessariis et opportunis. ltem motu simili providemus eidem filio nostro Petro de pri- oratu sancti Petri Cervarie cum suis annexis ord. s. Benedicti Vicensis diocesis a monasterio Rivipulli eiusdem ordinis depen- dente, quem eciam dictus Johannes pretensus cardinalis Hostien- * Der Raum für den Vornamen — Berengar — ist im Register freigeblieben. 14* 211
CXXX florenorum Aragonie quam percipi (!) consuevit seu perci- pere consueverat de et super precentoria ecclesie Terraconensis, et de dicta pensione sic vacante Iprovidemus] Johanni episcopo Mimatensi. Datum apud domum regiam de Belovisu Barchinonen- sis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quintodecimo. Ex- peditum loco, die et anno predictis. Motu proprio privamus ... Guidonem olim episcopum Pe- nestrinensem canonicatu et prebenda et archidiaconatu ecclesie Maioricensis necnon duobus quartis Maioricensis diocesis ... Motu simili providemus dilecto filio Guigoni Flandini notario nostro, dispensantes cum eo quod dictum arcidiaconatum que dignitas existit, eciam si maior post pontificalem fuerit, una cum prepositura Leodiensi ac archidiaconatu Albiensi necnon cappela- nia maiori curata Tholosane ecclesiarum et parrochiali eciam Montisguichardi Tholosane diocesis ac aliis dignitatibus etc. que obtinet et expectat et in quibus et ad que ius sibi competit reti- nere possit, constitucionibus apostolicis et aliis contrariis non obstantibus quibuscumque, et cum clausulis oportunis. Fiat motu proprio, et privamus ac privatum decernimus et dispensamus ut supra continetur. L. Datum apud domum regiam de Belovisu Barchinonensis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quintodecimo. Expeditum loco die et anno predictis. Motu proprio providemus dilecto filio nostro Petro tituli sancti Stephani in Celiomonte s. Romane ecclesie presbytero car- dinali Tholosano vulgariter nuncupato de decanatu ecclesie Ter- raconensis ord. s. Augustini quem tenebat Johannes olim dictus seu pretensus cardinalis Hostiensis alias Vivariensis per eius pri- vacionem per nos ex certis iustis et racionabilibus causis factam vacante seu [si] alias quovis modo et per aliam quamcumque per- sonam vacat, cum dispensacione et claulusis necessariis et oppor- tunis. Item motu simili providemus eidem ... Petro de pensione annua prepositure Valencie mensis Julii nuncupate quam Barutell possidet de presenti, que olim preſato Johanni pretenso cardinali Hostiensi Vivariensi alias nuncupato anno quolibet in certis terminis ... solvebatur et quam nunc per privacionem ipsius per nos ... factam in manibus nostris vacare decernimus ..., volentes quatenus, si prefatum possidentem ante dictum car- dinalem mori continguat, prepositura ipsa pleno iure ad cardi- nalem eundem perveniat seu devolvatur, sicut ad prefatum Johan- nem pervenisset, nisi eum privari suis demeritis contigisset, cum dispensacione et clausulis necessariis et opportunis. ltem motu simili providemus eidem filio nostro Petro de pri- oratu sancti Petri Cervarie cum suis annexis ord. s. Benedicti Vicensis diocesis a monasterio Rivipulli eiusdem ordinis depen- dente, quem eciam dictus Johannes pretensus cardinalis Hostien- * Der Raum für den Vornamen — Berengar — ist im Register freigeblieben. 14* 211
Strana 212
sis alias Vivariensis olim tenebat per privacionem ipsius per nos ... factam vacante ... Item motu simili providemus cidem dilecto filio nostro Petro cardinali de cellaria beati Petri de Rodis O. s. B. diocesis Gerun- densis cum suis annexis modo simili in premissis supplicacionibus contento vacante ... Item motu simili providemus dicto Petro cardinali de came- raria Cardone cum suis annexis O. s. Aug. diocesis Urgellensis per recessum Aymerici episcopi Condomiensis vacante ... Item motu simili providemus cidem Petro cardinali de pre- positura de Ravato cum suis annexis O. s. B. Appamiarum diocesis dependente a prioratu de Camone eiusdem ordinis diocesis Mira- picensis, quam tenebat Petrus olim dictus seu pretensus cardinalis Tusculanus alias Niciensis, per privacionem ipsius per nos ... factam vacante ... Item motu simili providemus dicto Petro cardinali de prio- ratu de Annana cum suis annexis O. s. Aug. Appamiarum diocesis a monasterio Fuxi ordinis et diocesis predictorum depen- dente modo simili ut insuper proxime supplicacione vacante ... Item motu simili providemus cidem Petro cardinali de prio- ratu Milglosso O. s. Aug. Appamiarum diocesis a monasterio sancti Saturnini Tolose eiusdem ordinis dependente modo quo supra pro- xime prescriptum continetur vacante ... Fiat motu proprio de omnibus, et privamus ac privatos decer- nimus ut supra continetur. L. Datum apud domum regiam de Be- lovisu Barchinonensis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quintodecimo. Expeditum loco die et anno predictis. F. 187. Motu proprio providemus dilecto nostro Guillelmo Novelli presbytero Tolosane diocesis baccalario in decretis cap- pelano et secretario dilecti filii nostri Petri cardinalis Tholosani de archidiaconatu de Pratis cum canonicatu et prebenda et aliis sibi annexis ecclesie Urgellensis, quos tenebat olim Johannes dic- tus seu pretensus cardinalis Hostiensis alias Vivariensis in dicta ecclesia Urgellensi per privacionem ipsius per nos ... factam vacante ... Fiat motu proprio et privamus ac privatum decernimus ut supra continetur. L. Datum apud domum regiam de Belovisu Barchinonensis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quinto- decimo. Expeditum loco die et anno predictis. 124. König Martin von Aragon macht dem Kardinal Peter Fer- nández Vorwürfe wegen seines Abfalls von Benedikt XIII., verteidigt dessen guten Willen um die Wiederherstellung der kirchlichen Einheit und lehnt das Pisaner Konzil und den dort gewählten Papst Alexander V. ab. Belvis, den 24. De- zember 1409. ACA. Reg. 2238 f. 104'. 212
sis alias Vivariensis olim tenebat per privacionem ipsius per nos ... factam vacante ... Item motu simili providemus cidem dilecto filio nostro Petro cardinali de cellaria beati Petri de Rodis O. s. B. diocesis Gerun- densis cum suis annexis modo simili in premissis supplicacionibus contento vacante ... Item motu simili providemus dicto Petro cardinali de came- raria Cardone cum suis annexis O. s. Aug. diocesis Urgellensis per recessum Aymerici episcopi Condomiensis vacante ... Item motu simili providemus cidem Petro cardinali de pre- positura de Ravato cum suis annexis O. s. B. Appamiarum diocesis dependente a prioratu de Camone eiusdem ordinis diocesis Mira- picensis, quam tenebat Petrus olim dictus seu pretensus cardinalis Tusculanus alias Niciensis, per privacionem ipsius per nos ... factam vacante ... Item motu simili providemus dicto Petro cardinali de prio- ratu de Annana cum suis annexis O. s. Aug. Appamiarum diocesis a monasterio Fuxi ordinis et diocesis predictorum depen- dente modo simili ut insuper proxime supplicacione vacante ... Item motu simili providemus cidem Petro cardinali de prio- ratu Milglosso O. s. Aug. Appamiarum diocesis a monasterio sancti Saturnini Tolose eiusdem ordinis dependente modo quo supra pro- xime prescriptum continetur vacante ... Fiat motu proprio de omnibus, et privamus ac privatos decer- nimus ut supra continetur. L. Datum apud domum regiam de Be- lovisu Barchinonensis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quintodecimo. Expeditum loco die et anno predictis. F. 187. Motu proprio providemus dilecto nostro Guillelmo Novelli presbytero Tolosane diocesis baccalario in decretis cap- pelano et secretario dilecti filii nostri Petri cardinalis Tholosani de archidiaconatu de Pratis cum canonicatu et prebenda et aliis sibi annexis ecclesie Urgellensis, quos tenebat olim Johannes dic- tus seu pretensus cardinalis Hostiensis alias Vivariensis in dicta ecclesia Urgellensi per privacionem ipsius per nos ... factam vacante ... Fiat motu proprio et privamus ac privatum decernimus ut supra continetur. L. Datum apud domum regiam de Belovisu Barchinonensis diocesis, quinto kalendas Septembris anno quinto- decimo. Expeditum loco die et anno predictis. 124. König Martin von Aragon macht dem Kardinal Peter Fer- nández Vorwürfe wegen seines Abfalls von Benedikt XIII., verteidigt dessen guten Willen um die Wiederherstellung der kirchlichen Einheit und lehnt das Pisaner Konzil und den dort gewählten Papst Alexander V. ab. Belvis, den 24. De- zember 1409. ACA. Reg. 2238 f. 104'. 212
Strana 213
Muy caro amigo: Nuevament havemos recebida vuestra letra responsiva a una otra, que vos haviamos embiada, dada en Bar- chinona dius nuestro siello secreto a XXIIII dias de setiembre del anyo present 1, en la qual letra vuestra responsiva se contenia, que como nos vos hoviessemos feyto saber, que a nos plazeria muyto, si vos nos queriades escrivir de las nuevas d'eixas partes, vos no sabiades otras cosas, de que millor nos podiessedes escrivir, que de los feytos de la eglesia e del scisma, assin como ja haviades feyto, e que nos rogavades, que nos faziessemos saber, en quales cosas tomariamos plazer, que vos escriviessedes, si en las desuso ditas tomavamos enhoyo, quar vos ho fariades de buen grado. E que como nos vos hoviessemos scripto, quel, que nos dezimos papa, deviés entrar en Barchinona e fazer muchos actos, entre los quales devia dar por scismaticos los cardinales, que eran estados inobe- dientes a ell, vos certificavamos esto, porque no vos merevellasse- des, si despues que fuessen feytos los ditos actos, non vos escrivia- vamos como a cardinal. E que nos abemos bien, quel dito, que nos dezimos papa, es herege e fuera de la eglesia, e no puede privar, disponer ne escomulgar, como, segund dezides, sia ver- dadero papa aquell, que vos e los otros cardinales haviedes esleido. E que no contrastantes las sentencias e excomuniones e privacio- nes de dignidades spirituales et temporales puestas por los drechos contra los creyentes, fautores e defensores de hereges, escriuredes a nos con grant reverencia e humildat, segund que a nos perte- nesce, por quanto creedes, que tota via que seremos informados de la verdat, la conosceremos e seguiremos. E respondemos vos, que nos hauremos grant plazer tota vez, que vos nos escriviredes de las nuevas, que sabiedes de todas partes e especialmente d' aquellas, que tocaran el bien avenir de la union de la eglesia e extirpacion del scisme que tanto tiempo ha durado en aquella et dura ahun a grant confusion de toda la christiandat. A lo que deziedes, que nos sabemos, que aquell, que nos dezi- mos papa, es herege e fuera de la esgleya, e no pueda privar ne escomulgar, como ja sea por vosotros esleido otro papa, vos re- spondemos, que nos merevellamos muyto de la eleccion, que dezides 1 ACA. Reg. 2252 f. 113; gedruckt P. de Bofarull y Mascaró, Coleccion de documentos inéditos del Archivo de la Corona de Aragon I (1847) 157. Der Briefwechsel zwischen dem König und dem Kardinal verlief folgendermaſlen: 1) Kardinal an Martin, Pisa, 13. Juni 1409; siehe oben n. 114. 2) Antwort Martins, 8. Juli 1409. ACA. Reg. 2252 f. 94'; gedruckt D. Girona Llagostera, Itinerari del rei en Marti. Anuari de l' Institut d' Estudis Catalans V (1913—14) 642. 3) Kardinal an Martin, Pisa, 26. August 1409; CRD. Martin 7 n. 1291; gedruckt Bofarull, Documentos I 152. 4) Antwort Martins, 24. September 1409; ACA. Rg. 2252 f. 113; ge- druckt Bofarull, Documentos I 157. 5) Kardinal an Martin, Pistoja, 7. November 1409; CRD. Martin 7 n. 1338; gedruckt Bofarull, Documentos I 162. 6) Antwort Martins, 24. Dezember 1409 (der vorliegende Brief). 213
Muy caro amigo: Nuevament havemos recebida vuestra letra responsiva a una otra, que vos haviamos embiada, dada en Bar- chinona dius nuestro siello secreto a XXIIII dias de setiembre del anyo present 1, en la qual letra vuestra responsiva se contenia, que como nos vos hoviessemos feyto saber, que a nos plazeria muyto, si vos nos queriades escrivir de las nuevas d'eixas partes, vos no sabiades otras cosas, de que millor nos podiessedes escrivir, que de los feytos de la eglesia e del scisma, assin como ja haviades feyto, e que nos rogavades, que nos faziessemos saber, en quales cosas tomariamos plazer, que vos escriviessedes, si en las desuso ditas tomavamos enhoyo, quar vos ho fariades de buen grado. E que como nos vos hoviessemos scripto, quel, que nos dezimos papa, deviés entrar en Barchinona e fazer muchos actos, entre los quales devia dar por scismaticos los cardinales, que eran estados inobe- dientes a ell, vos certificavamos esto, porque no vos merevellasse- des, si despues que fuessen feytos los ditos actos, non vos escrivia- vamos como a cardinal. E que nos abemos bien, quel dito, que nos dezimos papa, es herege e fuera de la eglesia, e no puede privar, disponer ne escomulgar, como, segund dezides, sia ver- dadero papa aquell, que vos e los otros cardinales haviedes esleido. E que no contrastantes las sentencias e excomuniones e privacio- nes de dignidades spirituales et temporales puestas por los drechos contra los creyentes, fautores e defensores de hereges, escriuredes a nos con grant reverencia e humildat, segund que a nos perte- nesce, por quanto creedes, que tota via que seremos informados de la verdat, la conosceremos e seguiremos. E respondemos vos, que nos hauremos grant plazer tota vez, que vos nos escriviredes de las nuevas, que sabiedes de todas partes e especialmente d' aquellas, que tocaran el bien avenir de la union de la eglesia e extirpacion del scisme que tanto tiempo ha durado en aquella et dura ahun a grant confusion de toda la christiandat. A lo que deziedes, que nos sabemos, que aquell, que nos dezi- mos papa, es herege e fuera de la esgleya, e no pueda privar ne escomulgar, como ja sea por vosotros esleido otro papa, vos re- spondemos, que nos merevellamos muyto de la eleccion, que dezides 1 ACA. Reg. 2252 f. 113; gedruckt P. de Bofarull y Mascaró, Coleccion de documentos inéditos del Archivo de la Corona de Aragon I (1847) 157. Der Briefwechsel zwischen dem König und dem Kardinal verlief folgendermaſlen: 1) Kardinal an Martin, Pisa, 13. Juni 1409; siehe oben n. 114. 2) Antwort Martins, 8. Juli 1409. ACA. Reg. 2252 f. 94'; gedruckt D. Girona Llagostera, Itinerari del rei en Marti. Anuari de l' Institut d' Estudis Catalans V (1913—14) 642. 3) Kardinal an Martin, Pisa, 26. August 1409; CRD. Martin 7 n. 1291; gedruckt Bofarull, Documentos I 152. 4) Antwort Martins, 24. September 1409; ACA. Rg. 2252 f. 113; ge- druckt Bofarull, Documentos I 157. 5) Kardinal an Martin, Pistoja, 7. November 1409; CRD. Martin 7 n. 1338; gedruckt Bofarull, Documentos I 162. 6) Antwort Martins, 24. Dezember 1409 (der vorliegende Brief). 213
Strana 214
que es estada feyta, e especialmente de vos, qui havedes dito muytas vezes a nos et a otros en diverses partes publicament, que haviades por verdadero vicario de Jhesu Christo el senyor santo padre Benedicto papa XIII, e en esta ſe havedes bivido o mostrado bivir por muyto tiempo. E agora no sabemos, por qual auctoridat ne havedes esleisdo otro, e mayorment contra promission e proprio juramento en que vos e los otros cardinales li erades e sodes teni- dos. Si es justa cosa que los vassallos se leven contra lur senyor e los fijos contra lur padre e aquellos qui muyto bien e honor han recebido contra lur bienfactor, judique lo la vuestra conscien- cia. E como el grant vicio, ingratitud o desconexienca de todos los otros vicios se acostumbren muytos hombres jactar, mas desto, assin como abominable a todas gentes, nunquam se'n jactó ne sen vano alguno, si fuera de entendimiento o de natural seso pri- vado no cra. Dezides mas, que no contrastantes las sentencias e excomunicaciones puestas contra los creyentes, fautores e defen- sores de hereges, nos escriviredes segund que a nuestra excellencia pertenesce, por quanto creedes, que toda via, que seremos in- formados de la verdat, la conesceremos e seguiremos. E respon- demos vos, que las sentencias e excomunicaciones, que allegades desuso, no toquan nos en alguna cosa, como nos seamos rey e princep catholico e defensor de la eglesia assi bien como otro rey o princep christiano, que sea en el mundo. E entendemos man- tener e de feyto mantenemos e mantendremos la verdat, la qual haviemos mantenida mentre vosotros la manteniestes e despues quando la dexistes e ahun despues otra vez ... la emprarastes e finalment agora quando la havedes desamperada, e en aquella con grant constancia perseveraremos tro que clarament hayamos visto, que iustament e canonica sea estado procedido contra el dito nuestro padre sancto, e por culpa suya, la qual cosa no podemos creyer, que haya cabido en padre de tant grant sanc- tedat, como seamos clarament informados e bien ciertos, non sola- ment por bocha del dito padre sancto, mas ahun de muytas nota bles personas e de grant consciencia e de nuestros messageros, que han cabido en estos afferes, quel dito padre sancto es verdadero catholico e buen Christiano, e que no ha estado per él ne por culpa suya, que los ditos afferes de la union no scan portados a devida, buena e sancta conclusion e final extirpacion del dito scisme. E apparesce lo bien e muy clarament, quar quando nuestros ambaxadores fueron en Pisa, con ellos andavan procura- dores del dito padre sancto a dar orden e prometer e firmar de resignar al papado, si su adversario queriesse resignar, e vos ne los otros olim cardinales, jassea que fuessedes bien certificados d'esto, non los quesiestes hoir, antes procediestes a fazer nueva eleccion, por la qual razon es multiplicado el dito scisme, e paresce clarament, que todos los processos, que havedes feytos, son nullos e fundados en sola volundat. E por la grant affeccion, que vos havemos hovido todos tiempos e havemos ahun, faziendo vos las millores obras, que havemos podido, escrivimos de todo esto por- 214
que es estada feyta, e especialmente de vos, qui havedes dito muytas vezes a nos et a otros en diverses partes publicament, que haviades por verdadero vicario de Jhesu Christo el senyor santo padre Benedicto papa XIII, e en esta ſe havedes bivido o mostrado bivir por muyto tiempo. E agora no sabemos, por qual auctoridat ne havedes esleisdo otro, e mayorment contra promission e proprio juramento en que vos e los otros cardinales li erades e sodes teni- dos. Si es justa cosa que los vassallos se leven contra lur senyor e los fijos contra lur padre e aquellos qui muyto bien e honor han recebido contra lur bienfactor, judique lo la vuestra conscien- cia. E como el grant vicio, ingratitud o desconexienca de todos los otros vicios se acostumbren muytos hombres jactar, mas desto, assin como abominable a todas gentes, nunquam se'n jactó ne sen vano alguno, si fuera de entendimiento o de natural seso pri- vado no cra. Dezides mas, que no contrastantes las sentencias e excomunicaciones puestas contra los creyentes, fautores e defen- sores de hereges, nos escriviredes segund que a nuestra excellencia pertenesce, por quanto creedes, que toda via, que seremos in- formados de la verdat, la conesceremos e seguiremos. E respon- demos vos, que las sentencias e excomunicaciones, que allegades desuso, no toquan nos en alguna cosa, como nos seamos rey e princep catholico e defensor de la eglesia assi bien como otro rey o princep christiano, que sea en el mundo. E entendemos man- tener e de feyto mantenemos e mantendremos la verdat, la qual haviemos mantenida mentre vosotros la manteniestes e despues quando la dexistes e ahun despues otra vez ... la emprarastes e finalment agora quando la havedes desamperada, e en aquella con grant constancia perseveraremos tro que clarament hayamos visto, que iustament e canonica sea estado procedido contra el dito nuestro padre sancto, e por culpa suya, la qual cosa no podemos creyer, que haya cabido en padre de tant grant sanc- tedat, como seamos clarament informados e bien ciertos, non sola- ment por bocha del dito padre sancto, mas ahun de muytas nota bles personas e de grant consciencia e de nuestros messageros, que han cabido en estos afferes, quel dito padre sancto es verdadero catholico e buen Christiano, e que no ha estado per él ne por culpa suya, que los ditos afferes de la union no scan portados a devida, buena e sancta conclusion e final extirpacion del dito scisme. E apparesce lo bien e muy clarament, quar quando nuestros ambaxadores fueron en Pisa, con ellos andavan procura- dores del dito padre sancto a dar orden e prometer e firmar de resignar al papado, si su adversario queriesse resignar, e vos ne los otros olim cardinales, jassea que fuessedes bien certificados d'esto, non los quesiestes hoir, antes procediestes a fazer nueva eleccion, por la qual razon es multiplicado el dito scisme, e paresce clarament, que todos los processos, que havedes feytos, son nullos e fundados en sola volundat. E por la grant affeccion, que vos havemos hovido todos tiempos e havemos ahun, faziendo vos las millores obras, que havemos podido, escrivimos de todo esto por- 214
Strana 215
descargo de nuestra consciencia, e porque veyades clarament la error, que se'n es seguida. Dada en la casa nuestra de Belles- guardo dius nuestro siello secreto a XXIIII dias de deziembre . . . mil CCCCVIIII. Rex Martinus. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. A nuestro muy caro amigo el cardenal, olim d' Espanya. 125. Alexander V. bestätigt das Urteil des Pisaner Konzils gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. und läßt es in allen Kir- chen seiner Gefolgschaft verkünden. Bologna, den 31. Januar 1410. D. f. 42'—43. Venerabilibus fratribus patriarchis archiepiscopis episcopis et dilectis filiis electis necnon aliis ecclesiarum prelatis ad quos pre- sentes littere pervenerint salutem etc. Hodie sentenciam nuper in generali concilio Pisano contra iniquitatis alumnos Angelum Co- rario qui olim in sua Gregorius XII, et Petrum de Luna qui olim Benedictus XIII in eius obedienciis nominabantur, eorumque com- plices et fautores ac eis adherentes latam ex certa sciencia approba- vimus confirmavimus et eciam quedem circa observacionem dicte sentencie proinde duximus ordinanda per alias nostras litteras quarum tenor sequitur et est talis: Alexander etc.1 Mandamus, quatenus predictas litteras in vestris cathedralibus et parrochiali- bus et aliis ecclesiis vestrarum civitatum atque dyocesium dum populus inibi convenerit ad divina, necnon aliis locis publicis ubi fuerit expediens aut quomodolibet oportunum, auctoritate nostra publicari faciatis, ita et taliter quod ad omnium indubitatam noti- ciam possit verisimiliter pervenire, et' nemo quod sentenciam ipsam ignoraverit pretendere valeat seu eciam allegare, ac eciam illos qui forsan penas et censuras in eisdem litteris comprehensas adherendo seu favendo Angelo aut Petro predictis seu sequacibus et complicibus eorundem incurrerint scismaticos hereticos et here- ticorum fautores et defensores excommunicatos necnon universalis ecclesie turbatores et scandalizatores fuisse et esse nuncietis et contra eos ad penas contra tales a iure alias promulgatas proce- datis ac aliis (f. 43) penis huiusmodi dampnabiliter irretitos fore denuncietis et denunciari faciatis necnon ab omnibus evitari pro- curetis, contradictores etc., invocato ad hoc si opus fuerit auxilio brachii secularis, non obstante si aliquibus communiter vel divi- sim a sede predicta sit indultum, quod interdici suspendi vel ex- communicari non possint per litteras apostolicas non facientes ple- nam et expressam ac de verbo ad verbum de huiusmodi indulto mencionem. Datum [Bononie, 31. Jan. 1410]. 1 Rerum omnium, ebenda f. 37'—42'. Gedruckt bei Raynald, Ann. eccl. ad 1410 n. 7. 2 In der Hs. durdh Uebersdhreiben in ut abge- ändert. 215
descargo de nuestra consciencia, e porque veyades clarament la error, que se'n es seguida. Dada en la casa nuestra de Belles- guardo dius nuestro siello secreto a XXIIII dias de deziembre . . . mil CCCCVIIII. Rex Martinus. Dominus rex mandavit michi Bernardo Medici. A nuestro muy caro amigo el cardenal, olim d' Espanya. 125. Alexander V. bestätigt das Urteil des Pisaner Konzils gegen Gregor XII. und Benedikt XIII. und läßt es in allen Kir- chen seiner Gefolgschaft verkünden. Bologna, den 31. Januar 1410. D. f. 42'—43. Venerabilibus fratribus patriarchis archiepiscopis episcopis et dilectis filiis electis necnon aliis ecclesiarum prelatis ad quos pre- sentes littere pervenerint salutem etc. Hodie sentenciam nuper in generali concilio Pisano contra iniquitatis alumnos Angelum Co- rario qui olim in sua Gregorius XII, et Petrum de Luna qui olim Benedictus XIII in eius obedienciis nominabantur, eorumque com- plices et fautores ac eis adherentes latam ex certa sciencia approba- vimus confirmavimus et eciam quedem circa observacionem dicte sentencie proinde duximus ordinanda per alias nostras litteras quarum tenor sequitur et est talis: Alexander etc.1 Mandamus, quatenus predictas litteras in vestris cathedralibus et parrochiali- bus et aliis ecclesiis vestrarum civitatum atque dyocesium dum populus inibi convenerit ad divina, necnon aliis locis publicis ubi fuerit expediens aut quomodolibet oportunum, auctoritate nostra publicari faciatis, ita et taliter quod ad omnium indubitatam noti- ciam possit verisimiliter pervenire, et' nemo quod sentenciam ipsam ignoraverit pretendere valeat seu eciam allegare, ac eciam illos qui forsan penas et censuras in eisdem litteris comprehensas adherendo seu favendo Angelo aut Petro predictis seu sequacibus et complicibus eorundem incurrerint scismaticos hereticos et here- ticorum fautores et defensores excommunicatos necnon universalis ecclesie turbatores et scandalizatores fuisse et esse nuncietis et contra eos ad penas contra tales a iure alias promulgatas proce- datis ac aliis (f. 43) penis huiusmodi dampnabiliter irretitos fore denuncietis et denunciari faciatis necnon ab omnibus evitari pro- curetis, contradictores etc., invocato ad hoc si opus fuerit auxilio brachii secularis, non obstante si aliquibus communiter vel divi- sim a sede predicta sit indultum, quod interdici suspendi vel ex- communicari non possint per litteras apostolicas non facientes ple- nam et expressam ac de verbo ad verbum de huiusmodi indulto mencionem. Datum [Bononie, 31. Jan. 1410]. 1 Rerum omnium, ebenda f. 37'—42'. Gedruckt bei Raynald, Ann. eccl. ad 1410 n. 7. 2 In der Hs. durdh Uebersdhreiben in ut abge- ändert. 215
Strana 216
Anhang I. Die Werbegesandtschaften der Römisdhen Konzilskardinäle A. Johannes Abeczier decretorum doctor reist über Oesterreich zum Deutschordenslande. Der Abreisetag aus Pisa steht nicht fest. Die Beglaubigungs- schreiben, die er mit sich führte, lauteten auf den 27. Juni 1408. Ueber seine Reise vgl. Günther in: Neues Ardhiv 41 (1918) 659 ff. Aufter seiner undatierten Instruktion (ebenda 661 ff.) und den Beglaubigungsschreiben (siehe oben n. 38) führte er mit sich: 1. das Konzileinberufungsschreiben der [von Gregor XII. ab- gefallenen] Kardinäle in forma prelatorum: Quanta sollicitudinis cura mit dem Datum des 24. Juni 1408. Es richtete sich an den Erzbischof von Riga, dessen Domkapitel, Suffragane und die übrigen Prälaten der Kirchen-Provinz Riga. Es ist in dieser Ausfertigung abschriftlich enthalten in D. f. 164-167, aufferdem, aber mit verstümmeltem Anfang, in V. f. 1—7; V. 4171 f. 1—4'; O. 111 f. 1—4; T. f. 1—4'. Die Drucke und die übrigen Hand- schriften sind angegeben bei Weizsäcker in den RA. VI 377 f., wo- selbst (378—386) das Stück noch einmal gedruckt ist. 2. das kürzere Schreiben derselben Kardinäle: Percepistis, non ambigimus (Ankündigung des Konzils und Aufforderung zur Beschickung desselben) vom 24. und 27. Juni 1408, worin auf das erstgenannte gröffere Einberufungsschreiben verwiesen wird. Die Empfänger des unter dem 24. Juni datierten Stückes siehe oben n. 32 und 34 die Empfänger des drei Tage später datierten Schrei- bens ebenda n. 35—37. Letzteres teilt sich hinsichtlich der Schluß- sätze in zwei verschiedene Fassungen. 3. das Schreiben derselben Kardinäle an die weltlichen Für- sten: Principum ducum, hier an die Herzöge Leopold und Ernst von Oesterreich gerichtet und mit dem 24. Juni 1408 gezeichnet: Sequitur littera missa domino Leopoldo duci Austrie et por- tata eidem per dictum nuncium: Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi etc. Principum ducum marchionum ... Deus omnipotens serenitatem vestram diu et felici in statu infinita sua 216
Anhang I. Die Werbegesandtschaften der Römisdhen Konzilskardinäle A. Johannes Abeczier decretorum doctor reist über Oesterreich zum Deutschordenslande. Der Abreisetag aus Pisa steht nicht fest. Die Beglaubigungs- schreiben, die er mit sich führte, lauteten auf den 27. Juni 1408. Ueber seine Reise vgl. Günther in: Neues Ardhiv 41 (1918) 659 ff. Aufter seiner undatierten Instruktion (ebenda 661 ff.) und den Beglaubigungsschreiben (siehe oben n. 38) führte er mit sich: 1. das Konzileinberufungsschreiben der [von Gregor XII. ab- gefallenen] Kardinäle in forma prelatorum: Quanta sollicitudinis cura mit dem Datum des 24. Juni 1408. Es richtete sich an den Erzbischof von Riga, dessen Domkapitel, Suffragane und die übrigen Prälaten der Kirchen-Provinz Riga. Es ist in dieser Ausfertigung abschriftlich enthalten in D. f. 164-167, aufferdem, aber mit verstümmeltem Anfang, in V. f. 1—7; V. 4171 f. 1—4'; O. 111 f. 1—4; T. f. 1—4'. Die Drucke und die übrigen Hand- schriften sind angegeben bei Weizsäcker in den RA. VI 377 f., wo- selbst (378—386) das Stück noch einmal gedruckt ist. 2. das kürzere Schreiben derselben Kardinäle: Percepistis, non ambigimus (Ankündigung des Konzils und Aufforderung zur Beschickung desselben) vom 24. und 27. Juni 1408, worin auf das erstgenannte gröffere Einberufungsschreiben verwiesen wird. Die Empfänger des unter dem 24. Juni datierten Stückes siehe oben n. 32 und 34 die Empfänger des drei Tage später datierten Schrei- bens ebenda n. 35—37. Letzteres teilt sich hinsichtlich der Schluß- sätze in zwei verschiedene Fassungen. 3. das Schreiben derselben Kardinäle an die weltlichen Für- sten: Principum ducum, hier an die Herzöge Leopold und Ernst von Oesterreich gerichtet und mit dem 24. Juni 1408 gezeichnet: Sequitur littera missa domino Leopoldo duci Austrie et por- tata eidem per dictum nuncium: Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi etc. Principum ducum marchionum ... Deus omnipotens serenitatem vestram diu et felici in statu infinita sua 216
Strana 217
benignitate conservet. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis, die vigesimaquarta mensis Junii, indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringente- simo octavo. In simili modo per omnia mutatis mutandis fuerunt similes littere misse domino Ernesto duci Austrie proxime descriptis lit- teris et presentate eisdem per dictum nuncium. V. f. 8—11; V. 4171 f. 5—6; O. 111 f. 4'—5'; T. f. 5—6'. Als Formular, ohne daft ein Empfänger namhaft gemacht wird, gedruckt bei Martène-Durand, Ampl. coll. VII 820 = Mansi XXVII 150: Als Ausstellungsort ist Livorno angegeben, das Datum fehlt. Denselben Brief, dieses Mal unter dem Datum Livorno, 16. Juli 1408, und an die Herzöge Bernhard und Heinrich von Braunschweig gerichtet, siehe bei Mansi XXVII 106—108. Vgl. RA. VI 320; vgl. unten S. 219. 4. das Schreiben derselben Kardinäle an die Wiener Univer- sität, gegeben in Pisa, den 24. Juni 1408: Littera missa universitati studii Wiennensis Pataviensis dioce- sis et presentata per dictum nuncium: Myseracione divina epi- scopi, presbiteri et diaconi etc. Quamois sacrosancta mater ... Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillo, die vigesima- quarta mensis Junii, indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo octavo. V. f. 11—13'; V. 4171 f. 6—6'; O. 111 f. 5'—7; T. f. 6'—8. Das Ori- ginal befindet sich im Wiener Univ. Archiv, vgl. R. Kink, Gesch. der kais. Univ. zu Wien I 2, (Wien 1854) S. 35 n. 14. Als Formular, ohne Datum und ohne eine Universität eigens anzureden, gedruckt bei Martène-Durand VII 823 = Mansi XXVII 152. Hs. auch in D. f. 90' unter der Ueberschrift: Copia littere misse per eosdem dominos cardinales ad universitates studencium Erffordii, Pragen., Colonien, etc. Alamannie. 5. das Schreiben derselben Kardinäle an den Hochmeister des Deutschordens vom 27. Juni 1408. Siehe oben n. 33. 6. Das „grofte“ Schreiben derselben Kardinäle an alle Christ- gläubigen, worin sie die Einberufung des Konzils näher begrün- den und die Gläubigen zur Abkehr von Gregor XII. auffordern. Livorno, den 26. Juni 1408: Littera missa universis Christifidelibus super facto unionis in magna forma: Miseracione divina episcopi presbiteri et diaconi sacrosancte Romane ecclesie cardinales universis Christifidelibus etc. Scribi- tur in Levitico... V. f. 19—24; V. 4171 f. 8'—10'; O. 111 f. 10—13; T. f. 11—14'; D. f. 167'—169'; Prag, Domkapitelarchiv, cod. VII f. 315—318 (vgl. RTA. VI 320). Gleichlautend mit dem Schreiben der Kardinäle an die Prälaten und Beamten der Kurie Gregors XII., gegeben Pisa, den 11. Oktober 1408, gedruckt bei Raynald ad ann. 1408 n. 53—58; Mansi XXVII 57—62; Hardouin VIII 162—163; Coleti, Concilia XV 1302; ab- weichend aber der Schluß [Mansi 62 oben]: dicimus vobis cum scriptura [Num. 16, 26]: „Separamini a taber- naculis durissimorum hominum et nolite tangere de hiis, que 217
benignitate conservet. Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillis, die vigesimaquarta mensis Junii, indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringente- simo octavo. In simili modo per omnia mutatis mutandis fuerunt similes littere misse domino Ernesto duci Austrie proxime descriptis lit- teris et presentate eisdem per dictum nuncium. V. f. 8—11; V. 4171 f. 5—6; O. 111 f. 4'—5'; T. f. 5—6'. Als Formular, ohne daft ein Empfänger namhaft gemacht wird, gedruckt bei Martène-Durand, Ampl. coll. VII 820 = Mansi XXVII 150: Als Ausstellungsort ist Livorno angegeben, das Datum fehlt. Denselben Brief, dieses Mal unter dem Datum Livorno, 16. Juli 1408, und an die Herzöge Bernhard und Heinrich von Braunschweig gerichtet, siehe bei Mansi XXVII 106—108. Vgl. RA. VI 320; vgl. unten S. 219. 4. das Schreiben derselben Kardinäle an die Wiener Univer- sität, gegeben in Pisa, den 24. Juni 1408: Littera missa universitati studii Wiennensis Pataviensis dioce- sis et presentata per dictum nuncium: Myseracione divina epi- scopi, presbiteri et diaconi etc. Quamois sacrosancta mater ... Datum Pisis sub trium priorum nostrorum sigillo, die vigesima- quarta mensis Junii, indictione prima, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo octavo. V. f. 11—13'; V. 4171 f. 6—6'; O. 111 f. 5'—7; T. f. 6'—8. Das Ori- ginal befindet sich im Wiener Univ. Archiv, vgl. R. Kink, Gesch. der kais. Univ. zu Wien I 2, (Wien 1854) S. 35 n. 14. Als Formular, ohne Datum und ohne eine Universität eigens anzureden, gedruckt bei Martène-Durand VII 823 = Mansi XXVII 152. Hs. auch in D. f. 90' unter der Ueberschrift: Copia littere misse per eosdem dominos cardinales ad universitates studencium Erffordii, Pragen., Colonien, etc. Alamannie. 5. das Schreiben derselben Kardinäle an den Hochmeister des Deutschordens vom 27. Juni 1408. Siehe oben n. 33. 6. Das „grofte“ Schreiben derselben Kardinäle an alle Christ- gläubigen, worin sie die Einberufung des Konzils näher begrün- den und die Gläubigen zur Abkehr von Gregor XII. auffordern. Livorno, den 26. Juni 1408: Littera missa universis Christifidelibus super facto unionis in magna forma: Miseracione divina episcopi presbiteri et diaconi sacrosancte Romane ecclesie cardinales universis Christifidelibus etc. Scribi- tur in Levitico... V. f. 19—24; V. 4171 f. 8'—10'; O. 111 f. 10—13; T. f. 11—14'; D. f. 167'—169'; Prag, Domkapitelarchiv, cod. VII f. 315—318 (vgl. RTA. VI 320). Gleichlautend mit dem Schreiben der Kardinäle an die Prälaten und Beamten der Kurie Gregors XII., gegeben Pisa, den 11. Oktober 1408, gedruckt bei Raynald ad ann. 1408 n. 53—58; Mansi XXVII 57—62; Hardouin VIII 162—163; Coleti, Concilia XV 1302; ab- weichend aber der Schluß [Mansi 62 oben]: dicimus vobis cum scriptura [Num. 16, 26]: „Separamini a taber- naculis durissimorum hominum et nolite tangere de hiis, que 217
Strana 218
eorum sunt, ne pereatis in peccatis eorum“, separamini reges, separamini principes seculi, civitates, castra, ville, opida, univer- sitates omnes et singuli tam pusilli quam maiores, tam mares quam femine. Fugiatis, ut Policarpus refert de Johanne, balnea eorum, ne super vos corruant, recedite ab obedienciis eorum, qui de papatu contendunt, qui ecclesiam Dei lacerant, qui Christi vineam conculcant, qui domum Dei in unitate constitutam scin- dunt in duas partes, qui inveteratum nutriunt scisma in Dei con- temptum et ruinam ecclesie sue sancte, nichil de obediencia, nichil de redditibus quibuscumque respondentes, non auxilium dantes, consilium aut favorem, nichil ab eis suscipientes spiritualitatis aut temporalitatis cuiuscumque, nostro autem proposito divinitus ut putamus inspirato, ut in salutem non tam nostram quam vestram, tocius populi Christiani, ordinato, qui unionem querimus, qui vias Deo placitas ad unitatem aptas elegimus et a sacris canonibus approbatas, adherere ut velitis, requirimus, obsecramur et, quan- tum in nobis est, in virtute Spiritus sancti iniungimus, ut nobis in consiliis et auxiliis oportunis assistatis et cooperacionibus qui- buscumque, presertim dominum Deum nostrum, cuius causa agi- tur. exorando ac exorari faciendo, (f. 24) quatenus sua pietate dignetur hoc suum pium opus ad finem perducere et conducere optatum ac eciam exortando patriarchas, archiepiscopos, episco- pos et alios prelatos vestros, qui ad hanc sanctam congregacionem convocantur, quatenus velint, omni postposita mora, desidia, negli- gencia seu difficultate, ad tam pium opus congregacionis huius accedere, ut sic pax et unio hec sancta Christiano populo Christi daretur pietate et ipsi apud Deum meritum et gloriam consequa- mini eternam, apud homines autem perennis laudis preconium. Datum in castro seu loco Liburnii predicto dicte Pisane diocesis sub trium priorum nostrorum appensione sigillorum die vigesima- sexta mensis Junii indictione prima, anno a natvitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. 7. Das „kleine“ Schreiben der Kardinäle an alle Christgläu- bigen mit der Aufforderung, Gregor XII. die Gefolgschaft zu ent- zichen, Livorno, den 1. Juli 1408: Littera missa universis Christifidelibus super facto unionis in alia et minori forma: Miseracione divina episcopi presbiteri et diaconi etc. Quamvis ea ... Datum Liburnii Pisane diocesis sub trium nostrorum priorumi sigillorum impressione, die prima mensis Julii prima indictione, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo octavo. V. f. 24—26; O. 111 f. 13—14'; T. f. 15—16'; Vat. Arm. 54 vol. 34 f. 30; W. 4971 f. 7; W. 5097 f. 114'; P. 12542 f. 73. Druck: Theod. a Niem, Nemus VIc. 13 (unvollständig); d'Acery, Spicil. VI 192—196; Mansi XXVII 46—49; Bourgeois du Chastenet, Nouvelle hist. du concile de Constance, Preuves 531—534. 1 Martène-Durand VII 808 nennt die drei Kardinäle: Origi- nali supradicto sigilla sua imprimi fecerunt Aquilegiensis, Melitensis, de Brancachiis cardinales. 218
eorum sunt, ne pereatis in peccatis eorum“, separamini reges, separamini principes seculi, civitates, castra, ville, opida, univer- sitates omnes et singuli tam pusilli quam maiores, tam mares quam femine. Fugiatis, ut Policarpus refert de Johanne, balnea eorum, ne super vos corruant, recedite ab obedienciis eorum, qui de papatu contendunt, qui ecclesiam Dei lacerant, qui Christi vineam conculcant, qui domum Dei in unitate constitutam scin- dunt in duas partes, qui inveteratum nutriunt scisma in Dei con- temptum et ruinam ecclesie sue sancte, nichil de obediencia, nichil de redditibus quibuscumque respondentes, non auxilium dantes, consilium aut favorem, nichil ab eis suscipientes spiritualitatis aut temporalitatis cuiuscumque, nostro autem proposito divinitus ut putamus inspirato, ut in salutem non tam nostram quam vestram, tocius populi Christiani, ordinato, qui unionem querimus, qui vias Deo placitas ad unitatem aptas elegimus et a sacris canonibus approbatas, adherere ut velitis, requirimus, obsecramur et, quan- tum in nobis est, in virtute Spiritus sancti iniungimus, ut nobis in consiliis et auxiliis oportunis assistatis et cooperacionibus qui- buscumque, presertim dominum Deum nostrum, cuius causa agi- tur. exorando ac exorari faciendo, (f. 24) quatenus sua pietate dignetur hoc suum pium opus ad finem perducere et conducere optatum ac eciam exortando patriarchas, archiepiscopos, episco- pos et alios prelatos vestros, qui ad hanc sanctam congregacionem convocantur, quatenus velint, omni postposita mora, desidia, negli- gencia seu difficultate, ad tam pium opus congregacionis huius accedere, ut sic pax et unio hec sancta Christiano populo Christi daretur pietate et ipsi apud Deum meritum et gloriam consequa- mini eternam, apud homines autem perennis laudis preconium. Datum in castro seu loco Liburnii predicto dicte Pisane diocesis sub trium priorum nostrorum appensione sigillorum die vigesima- sexta mensis Junii indictione prima, anno a natvitate domini nostri Jesu Christi millesimoquadringentesimooctavo. 7. Das „kleine“ Schreiben der Kardinäle an alle Christgläu- bigen mit der Aufforderung, Gregor XII. die Gefolgschaft zu ent- zichen, Livorno, den 1. Juli 1408: Littera missa universis Christifidelibus super facto unionis in alia et minori forma: Miseracione divina episcopi presbiteri et diaconi etc. Quamvis ea ... Datum Liburnii Pisane diocesis sub trium nostrorum priorumi sigillorum impressione, die prima mensis Julii prima indictione, anno a nativitate domini nostri Jesu Christi millesimo quadringentesimo octavo. V. f. 24—26; O. 111 f. 13—14'; T. f. 15—16'; Vat. Arm. 54 vol. 34 f. 30; W. 4971 f. 7; W. 5097 f. 114'; P. 12542 f. 73. Druck: Theod. a Niem, Nemus VIc. 13 (unvollständig); d'Acery, Spicil. VI 192—196; Mansi XXVII 46—49; Bourgeois du Chastenet, Nouvelle hist. du concile de Constance, Preuves 531—534. 1 Martène-Durand VII 808 nennt die drei Kardinäle: Origi- nali supradicto sigilla sua imprimi fecerunt Aquilegiensis, Melitensis, de Brancachiis cardinales. 218
Strana 219
B. Johann von Goch geht als Gesandter der Kardinäle nach Süd- und Mitteldeutschland. Abreise aus Pisa am 10. Sep- tember 1408. V. f. 26—27; O. 111 f. 14'—15'; T. f. 16'—17'. Anno, indictione, quibus supra, die vero decima dicti mensis Septembris dominus Johannnes de Goch camere apostolice cle- ricus ac prepositus ecclesie sancti Sebastiani Magdeburgensis tamquam ambasiator dictorum dominorum cardinalium missus ab eisdem de dicta civitate Pisana recessit versus et ad partes Sa- xonie et ad dominos infrascriptos in Almania et secum portavit ex parte dictorum dominorum cardinalium quasdam convoca- cionis concilii generalis litteras tenorum infrascriptorum, et primo ad dictum archiepiscopum et capitulum ecclesie Magdeburgensis etc. litteras infrascripti tenoris subsequentis, quas sibi portavit dictus nuncius: (F. 26)) Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sacrosancte Romane ecclesie cardinales, nunc in loco Liburnii diocesis Pysane commorantes etc. [Quanta sollicitudinis], ut supra per omnia in littera missa domino archiepiscopo Rigensi mutatis mutandis continetur. Sequitur littera missa domino episcopo Bambergensi et pre- sentata sibi per proxime dictum nuncium ex parte dictorum dominorum cardinalium: Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Per- cepistis, non ambigimus etc., ut supra per omnia in littera missa domino episcopo Tarbatensi mutatis mutandis continetur (oben n. 34). Item similis littera, ut proxime supra, mutatis mutandis missa fuit domino episcopo Misniensi. Sequitur littera missa dominis Ernesto et Wilhelmo ducibus Bavarie et presentata eisdem per dictum nuncium (oben n. 34): Miseracione divina episcopi, presbiteri et diacioni sacrosancte Romane ecclesie cardinales etc. illustribus et excellentibus domi- nis Ernesto et Wilhelmo ducibus Bavarie etc. [Principum ducum], ut supra per ominia mutatis mutandis in littera missa dominis Leopoldo et Ernesto ducibus Austrie continetur. Item similes littere mutatis mutandis misse fuerunt et presen- tate per ipsum nuncium ex parte dictorum dominorum cardina- lium per dictum dominum Johannem de Goch per omnia, ut pro- xime supra, dominis infrascriptis, videlicet: domino Frederico lantgravio Thuringie et marchioni Misnensi, Frederico et Wilhelmo fratribus marchionibus Misnensibus et lantgraviis Thuringie, Rodolpho Saxonie et in Luneborch duci sacri imperii electori, Henrico et Gunthero comitibus de Schwartzborch, Barnardo et Henrico Brunnswicti et Luneborch ducibus (vgl. oben S. 217), 219
B. Johann von Goch geht als Gesandter der Kardinäle nach Süd- und Mitteldeutschland. Abreise aus Pisa am 10. Sep- tember 1408. V. f. 26—27; O. 111 f. 14'—15'; T. f. 16'—17'. Anno, indictione, quibus supra, die vero decima dicti mensis Septembris dominus Johannnes de Goch camere apostolice cle- ricus ac prepositus ecclesie sancti Sebastiani Magdeburgensis tamquam ambasiator dictorum dominorum cardinalium missus ab eisdem de dicta civitate Pisana recessit versus et ad partes Sa- xonie et ad dominos infrascriptos in Almania et secum portavit ex parte dictorum dominorum cardinalium quasdam convoca- cionis concilii generalis litteras tenorum infrascriptorum, et primo ad dictum archiepiscopum et capitulum ecclesie Magdeburgensis etc. litteras infrascripti tenoris subsequentis, quas sibi portavit dictus nuncius: (F. 26)) Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sacrosancte Romane ecclesie cardinales, nunc in loco Liburnii diocesis Pysane commorantes etc. [Quanta sollicitudinis], ut supra per omnia in littera missa domino archiepiscopo Rigensi mutatis mutandis continetur. Sequitur littera missa domino episcopo Bambergensi et pre- sentata sibi per proxime dictum nuncium ex parte dictorum dominorum cardinalium: Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Per- cepistis, non ambigimus etc., ut supra per omnia in littera missa domino episcopo Tarbatensi mutatis mutandis continetur (oben n. 34). Item similis littera, ut proxime supra, mutatis mutandis missa fuit domino episcopo Misniensi. Sequitur littera missa dominis Ernesto et Wilhelmo ducibus Bavarie et presentata eisdem per dictum nuncium (oben n. 34): Miseracione divina episcopi, presbiteri et diacioni sacrosancte Romane ecclesie cardinales etc. illustribus et excellentibus domi- nis Ernesto et Wilhelmo ducibus Bavarie etc. [Principum ducum], ut supra per ominia mutatis mutandis in littera missa dominis Leopoldo et Ernesto ducibus Austrie continetur. Item similes littere mutatis mutandis misse fuerunt et presen- tate per ipsum nuncium ex parte dictorum dominorum cardina- lium per dictum dominum Johannem de Goch per omnia, ut pro- xime supra, dominis infrascriptis, videlicet: domino Frederico lantgravio Thuringie et marchioni Misnensi, Frederico et Wilhelmo fratribus marchionibus Misnensibus et lantgraviis Thuringie, Rodolpho Saxonie et in Luneborch duci sacri imperii electori, Henrico et Gunthero comitibus de Schwartzborch, Barnardo et Henrico Brunnswicti et Luneborch ducibus (vgl. oben S. 217), 219
Strana 220
Stephano duci Bavarie, Luduvico duci Bavarie, Henrico duci Bavarie, Stephano et Luduvico ducibus Bavarie. Sequitur littera missa universitati studii Erfordensis Magun- tinensis diocesis et presentata eidem per ipsum nuncium. Myseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sancte Ro- mane ecclesie cardinales venerabilibus viris rectori, magistris, doc- toribus et scolaribus universitatis studii Erfordensis Maguntinen- sis diocesis salutem in Domino sempiternam et paratum etc. [Quamvis sacrosancta], ut supra per omnia mutatis mutandis in littera missa studio Wiennensi Pataviensis diocesis continetur. Item dictus Johannes de Goch secum portavit unam in magna forma et alias litteras in minori forma missas in genere universis Christifidelibus in et super facto unionis, incipientes: Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sacrosancte Romanc ecclesic cardinales universis Christifidelibus etc. [Scri- bitur und Quamvis ea], ut supra per omnia continetur. Sequitur littera missa domino episcopo Halberstadensi et pre- sentata sibi per dictum nuncium: Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Per- cepistis, non ambigimus etc., ut supra in littera domino episcopo Bambergensi mutatis mutandis continetur. Similes littere, ut proxime supra, mutatis mutandis eciam misse fuerunt et presentate dominis episcopo Eystetensi, episcopo Brandenburgensi, episcopo Nucnburgensi, episcopo Havelbergensi, episcopo Merseburgensi. Item simili modo fuerunt misse littere ct presentate decanis et capitulis proxime dictarum ccclesiarum per omnia ut supra decano et capitulo ecclesie Pomezaniensis mutatis mutandis in- cipientes: (F. 27') Venerabiles viri, amici nostri carissimi, post salutem etc. [Percepistis]. Sequitur littera missa ct presentata civitati Magdeburgensi ac ipsius magistro civium proconsuli et consulibus: Nobiles et egregii viri, amici nostri carissimi, post salutem etc., ut supra mutatis mutandis continetur in littera missa magistro civium et consulibus opidi Thorensis [vgl. oben n. 36]. Item similes littere misse fuerunt et presentate per dictum nuncium eciam mutatis mutandis, prout proxime supra contine- tur: opido Nuemburgensi1, opido Erfordensi, opido Northusensi, opido Molhusensi. Sequitur littera missa et presentata decano ecclesie Magde- burgensis: Venerabilis vir, amice noster carissime, post salutem etc., ut supra mutatis mutandis continctur in littera directa decano et capitulo Pomesaniensi [vgl. oben n. 37]. Item similes littere misse fuerunt et presentate mutatis mu- tandis, prout proxime supra: domino provisori studii Erfordensis, 220
Stephano duci Bavarie, Luduvico duci Bavarie, Henrico duci Bavarie, Stephano et Luduvico ducibus Bavarie. Sequitur littera missa universitati studii Erfordensis Magun- tinensis diocesis et presentata eidem per ipsum nuncium. Myseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sancte Ro- mane ecclesie cardinales venerabilibus viris rectori, magistris, doc- toribus et scolaribus universitatis studii Erfordensis Maguntinen- sis diocesis salutem in Domino sempiternam et paratum etc. [Quamvis sacrosancta], ut supra per omnia mutatis mutandis in littera missa studio Wiennensi Pataviensis diocesis continetur. Item dictus Johannes de Goch secum portavit unam in magna forma et alias litteras in minori forma missas in genere universis Christifidelibus in et super facto unionis, incipientes: Miseracione divina episcopi, presbiteri et diaconi sacrosancte Romanc ecclesic cardinales universis Christifidelibus etc. [Scri- bitur und Quamvis ea], ut supra per omnia continetur. Sequitur littera missa domino episcopo Halberstadensi et pre- sentata sibi per dictum nuncium: Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Per- cepistis, non ambigimus etc., ut supra in littera domino episcopo Bambergensi mutatis mutandis continetur. Similes littere, ut proxime supra, mutatis mutandis eciam misse fuerunt et presentate dominis episcopo Eystetensi, episcopo Brandenburgensi, episcopo Nucnburgensi, episcopo Havelbergensi, episcopo Merseburgensi. Item simili modo fuerunt misse littere ct presentate decanis et capitulis proxime dictarum ccclesiarum per omnia ut supra decano et capitulo ecclesie Pomezaniensis mutatis mutandis in- cipientes: (F. 27') Venerabiles viri, amici nostri carissimi, post salutem etc. [Percepistis]. Sequitur littera missa ct presentata civitati Magdeburgensi ac ipsius magistro civium proconsuli et consulibus: Nobiles et egregii viri, amici nostri carissimi, post salutem etc., ut supra mutatis mutandis continetur in littera missa magistro civium et consulibus opidi Thorensis [vgl. oben n. 36]. Item similes littere misse fuerunt et presentate per dictum nuncium eciam mutatis mutandis, prout proxime supra contine- tur: opido Nuemburgensi1, opido Erfordensi, opido Northusensi, opido Molhusensi. Sequitur littera missa et presentata decano ecclesie Magde- burgensis: Venerabilis vir, amice noster carissime, post salutem etc., ut supra mutatis mutandis continctur in littera directa decano et capitulo Pomesaniensi [vgl. oben n. 37]. Item similes littere misse fuerunt et presentate mutatis mu- tandis, prout proxime supra: domino provisori studii Erfordensis, 220
Strana 221
domino preposito Dorlanensi [!]. domino Nicolao Lubich decano beate Marie Erfordensis [spä- ter Bischof von Merseburg], domino preposito Cameracensi [!]. Item littere credenciales fuerunt misse et presentate supra- dictis dominis prenominatis, in ea forma qua sunt superius in- serte et misse magistro generali ordinis beate Marie Theutoni- corum et episcopis Frisingensi et Tarbatensi mutatis mutandis [siehe oben n. 38]. 1 Hs.: Nurenburgensi. C. Bischof Alvarus von Oviedo reist im Auftrage der Kardinäle im September 1408 mit Einberufungsschreiben nach Sizilien. V. f. 27'; O. 111 f. 15'; T. f. 17'. Reverendus pater dominus Alvarus episcopus Ovetensis am- basiator et nuncius dictorum dominorum cardinalium missus ab eisdem dicto [ X die?] mensis Septembris recessit a dicta civitate Pisana in et ad insulam Sicilie ad dominos infrascriptos. Et secum portavit litteras convocacionis concilii generalis infrascriptas et primo Martino regi Trinaclie directas et presentatas per proxi- mum [!] dictum nuncium. Miseracione divina episcopi etc. Regium nomen [siehe oben n. 41; desgleichen an Königin Blanka von Sizilien; ebenda]. (F. 32') Alia littera missa domino Martino regi Trinaclie pre- dicto et sibi per dictum nuncium presentata: Serenissime prin- ceps [siehe oben n. 63]; (F. 34) Sequitur littera missa et presentata regine Trinacrie videlicet domine Blanche: Serenissima et excellentissima domina [siehe oben n. 64]. (F. 345) Item misse fuerunt eciam littere et presentate domi- nis archiepiscopis infrascriptis, videlicet Montisregalis, Messa- niensi et Panormitano in forma prelatorum (f. 34') incipientes: Miseracione divina episcopi etc. [Quanta sollicitudinis], ut supra continetur in litteris missis dominis archiepiscopis Magdeburgensi et Rigensi mutatis mutandis. Item misse fuerunt una in magna forma et alie littere in minori forma, misse in genere universis Christifidelibus, incipien- tes: Miseracione divina etc., ut supra continetur. Item eciam misse fuerunt littere dominis episcopis infrascrip- tis, videlicet dominis: Cathaniensi, episcopis in forma suffraganeorum et incipien- tes: Reverendissime pater, amice noster caris- Maliensi,1 sime, post salutem. Percepistis etc., ut supra Machariensi, Kephaludensi, continetur in litteris missis dominis Bamber- Agrigentino, gensi, Halberstadensi et aliis dominis episco- Siracusano, pis, mutatis mutandis. 221
domino preposito Dorlanensi [!]. domino Nicolao Lubich decano beate Marie Erfordensis [spä- ter Bischof von Merseburg], domino preposito Cameracensi [!]. Item littere credenciales fuerunt misse et presentate supra- dictis dominis prenominatis, in ea forma qua sunt superius in- serte et misse magistro generali ordinis beate Marie Theutoni- corum et episcopis Frisingensi et Tarbatensi mutatis mutandis [siehe oben n. 38]. 1 Hs.: Nurenburgensi. C. Bischof Alvarus von Oviedo reist im Auftrage der Kardinäle im September 1408 mit Einberufungsschreiben nach Sizilien. V. f. 27'; O. 111 f. 15'; T. f. 17'. Reverendus pater dominus Alvarus episcopus Ovetensis am- basiator et nuncius dictorum dominorum cardinalium missus ab eisdem dicto [ X die?] mensis Septembris recessit a dicta civitate Pisana in et ad insulam Sicilie ad dominos infrascriptos. Et secum portavit litteras convocacionis concilii generalis infrascriptas et primo Martino regi Trinaclie directas et presentatas per proxi- mum [!] dictum nuncium. Miseracione divina episcopi etc. Regium nomen [siehe oben n. 41; desgleichen an Königin Blanka von Sizilien; ebenda]. (F. 32') Alia littera missa domino Martino regi Trinaclie pre- dicto et sibi per dictum nuncium presentata: Serenissime prin- ceps [siehe oben n. 63]; (F. 34) Sequitur littera missa et presentata regine Trinacrie videlicet domine Blanche: Serenissima et excellentissima domina [siehe oben n. 64]. (F. 345) Item misse fuerunt eciam littere et presentate domi- nis archiepiscopis infrascriptis, videlicet Montisregalis, Messa- niensi et Panormitano in forma prelatorum (f. 34') incipientes: Miseracione divina episcopi etc. [Quanta sollicitudinis], ut supra continetur in litteris missis dominis archiepiscopis Magdeburgensi et Rigensi mutatis mutandis. Item misse fuerunt una in magna forma et alie littere in minori forma, misse in genere universis Christifidelibus, incipien- tes: Miseracione divina etc., ut supra continetur. Item eciam misse fuerunt littere dominis episcopis infrascrip- tis, videlicet dominis: Cathaniensi, episcopis in forma suffraganeorum et incipien- tes: Reverendissime pater, amice noster caris- Maliensi,1 sime, post salutem. Percepistis etc., ut supra Machariensi, Kephaludensi, continetur in litteris missis dominis Bamber- Agrigentino, gensi, Halberstadensi et aliis dominis episco- Siracusano, pis, mutatis mutandis. 221
Strana 222
Item eciam littere credenciales misse fuerunt et presentate dominis regi et regine predictis et consiliariis et magistro iusti- ciario' ipsius regis, archiepiscopo Panormitano et domino Sancio Rincimileti in forma credencie, prout eciam supra continetur, mutatis mutandis. 1 Melitensi? 2 Hs.: iusticiarii. D. Nikolaus Stephani de Prato wird von den Kardinälen mit Einberufungsschreiben an den Erzbischof Pileus von Genua und Kardinal Franziskus von Bordeaux geschickt. V. f. 34'—35; O. 111 f. 21'—22; T. f. 23'. Item domino Pileo archiepiscopo Januensi missa fuit littera et presentata in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] ut supra, mutatis mutandis, continctur, et eidem! domino archi- episcopo misse fuerunt littere mittende et dirigende ex parte dictorum dominorum cardinalium dominis archiepiscopis et episcopis et eorum capitulis parcium orientalium in forma prela- torum et suffraganeorum etc., ut supra continctur, mutatis mutan- dis. Quas litteras ad cosdem venerabilis vir dominus Nicolaus Stephani de Prato, presbiter Pistoriensis diocesis, missus ex parte dictorum dominorum cardinalium ad reverendissimum dominum cardinalem Burdegalensem, ambasiatorem ad dominum regem Anglie et ipsius regni prelatos et alios dominos infrascriptos, ad Angliam portavit et presentavit litteras convocacionis concilii generalis infrascriptas dicto domino cardinali, quas illustrissimo domino Henrico regi Anglie in forma regum, incipientes: Mise- racione divina etc., [Regium nomen] ut supra continetur in (f. 35) littera domino regi Trinacric, mutatis mutandis, presentavit idem dominus cardinalis Burdegalensis. Das Beglaubigungsschreiben des Kardinals von Bordeaux beim König Heinrich von England siehe oben n. 42. Der Kardinal von Bordeaux besorgt dann die Uebermitte- lung der Konzilberufungsschreiben an die geistlichen und weltlichen Herren, die Universitäten und das christliche Volk seines Gesandtschaftsbezirks: Item littere in forma prelatorum, incipientes: Miscracione divina etc. [Quanta sollicitudinis] ac forma suffraganeorum et abbatum et priorum, incipientes: Reverende pater, amice noster carissime, etc. [Percepistis] ut supra, mutatis mutandis continetur, misse fuerunt et presentate dominis archiepiscopis et episcopis, abbatibus et prioribus infrascriptis, videlicet: archiepiscopo Canthariensi, archiepiscopo Eberacensi [!], episcopo Wintoniensi, episcopo Battoniensi et Wellensi, episcopo Sarisburiensi, episcopo Londoniensi, archiepiscopo Lichefeldensi, episcopo Herefordensi, episcopo Carleolensi, episcopo Dunelmensi, episcopo Asloensi, archiepiscopo Tuamensi, archiepiscopo Dubli- 222
Item eciam littere credenciales misse fuerunt et presentate dominis regi et regine predictis et consiliariis et magistro iusti- ciario' ipsius regis, archiepiscopo Panormitano et domino Sancio Rincimileti in forma credencie, prout eciam supra continetur, mutatis mutandis. 1 Melitensi? 2 Hs.: iusticiarii. D. Nikolaus Stephani de Prato wird von den Kardinälen mit Einberufungsschreiben an den Erzbischof Pileus von Genua und Kardinal Franziskus von Bordeaux geschickt. V. f. 34'—35; O. 111 f. 21'—22; T. f. 23'. Item domino Pileo archiepiscopo Januensi missa fuit littera et presentata in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] ut supra, mutatis mutandis, continctur, et eidem! domino archi- episcopo misse fuerunt littere mittende et dirigende ex parte dictorum dominorum cardinalium dominis archiepiscopis et episcopis et eorum capitulis parcium orientalium in forma prela- torum et suffraganeorum etc., ut supra continctur, mutatis mutan- dis. Quas litteras ad cosdem venerabilis vir dominus Nicolaus Stephani de Prato, presbiter Pistoriensis diocesis, missus ex parte dictorum dominorum cardinalium ad reverendissimum dominum cardinalem Burdegalensem, ambasiatorem ad dominum regem Anglie et ipsius regni prelatos et alios dominos infrascriptos, ad Angliam portavit et presentavit litteras convocacionis concilii generalis infrascriptas dicto domino cardinali, quas illustrissimo domino Henrico regi Anglie in forma regum, incipientes: Mise- racione divina etc., [Regium nomen] ut supra continetur in (f. 35) littera domino regi Trinacric, mutatis mutandis, presentavit idem dominus cardinalis Burdegalensis. Das Beglaubigungsschreiben des Kardinals von Bordeaux beim König Heinrich von England siehe oben n. 42. Der Kardinal von Bordeaux besorgt dann die Uebermitte- lung der Konzilberufungsschreiben an die geistlichen und weltlichen Herren, die Universitäten und das christliche Volk seines Gesandtschaftsbezirks: Item littere in forma prelatorum, incipientes: Miscracione divina etc. [Quanta sollicitudinis] ac forma suffraganeorum et abbatum et priorum, incipientes: Reverende pater, amice noster carissime, etc. [Percepistis] ut supra, mutatis mutandis continetur, misse fuerunt et presentate dominis archiepiscopis et episcopis, abbatibus et prioribus infrascriptis, videlicet: archiepiscopo Canthariensi, archiepiscopo Eberacensi [!], episcopo Wintoniensi, episcopo Battoniensi et Wellensi, episcopo Sarisburiensi, episcopo Londoniensi, archiepiscopo Lichefeldensi, episcopo Herefordensi, episcopo Carleolensi, episcopo Dunelmensi, episcopo Asloensi, archiepiscopo Tuamensi, archiepiscopo Dubli- 222
Strana 223
nensi, cardinali Burdegalensi, administratori ecclesie Burdegalen- sis, episcopo Conventrensi, episcopo Roffensi, episcopo Cice- strensil', episcopo Exoniensi (wiederholt: episcopo Saresbur- ensi), episcopo Menevensi, episcopo Landavensi, episcopo Ban- goriensi, episcopo Wigorniensi', episcopo Lincolniensi, episcopo Norvicensi, episcopo Eliensi, episcopo Assavensi, abbati Spaldinge, Crolondie, abbati Burgi Sti. Petri, abbati Ramenseye, abbati sti. Albani, abbati Glastonie, abbati Westmonasterii, abbati sti. Ed- mundi de Burei, priori ecclesie Christi Canthuariensis. Item littere in forma principum et ducum [Principum du- cum], ut supra continetur, mutatis mutandis misse fuerunt et pre- sentate dominis infrascriptis, videlicet domino primogenito regis Anglie et principi Vallie, domino duci Eboracensi. Item littere in forma studiorum universitatum [Quamvis sacrosancta], ut supra continetur, mutatis mutandis misse fuerunt et presentate universitatibus studiorum Oxoniensis et Cantabrigie. Item due littere in forma magna et due littere in minori forma misse fuerunt in genere per dictum regnum Anglie universis Christifidelibus etc., ut supra continetur. 1 Hs.: idem. 1' IIs. wiederholt: ep. Wintoniensi, Battoniensi et Wel- lensi, Londoniensi. 2 IIs.: Wierniensi. E. Nikolaus de' Baglioni von Perugia, Generalprior vom hei- ligen Grab zu Jerusalem, beginnt im Auftrage der Kar- dinäle am 14. September 1408 seine Reise nach Portugal. V. f. 36; O. 111 f. 22; T. f. 24—25. Die quartadecima dicti mensis Septembris venerabilis et reli- giosus vir dominus Nicolaus de Ballionibus de Perusio, prior gene- ralis sancti sepulcri dominici Ierosolomitani, tamquam nuncius dictorum dominorum cardinalium missus ab eisdem recessit a dicta civitate Pisana ad regna Portugalie et Algarbii etc. ad do- minos infrascriptos et secum portavit litteras infrascriptas convo- cacionis concilii. Et primo portavit litteras et presentavit domino Johanni regi Portugalie etc. ac Philippe uxori sue in forma domi- norum regum [Regium nomen] qua supra mutatis mutandis con- tinetur. Item litteras in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] et episcoporum suffraganeorum et abbatum et priorum [Percepistis] portavit et presentavit infrascriptis dominis, prout supra conti- netur, mutatis mutandis, videlicet dominis: archiepiscopo Bracharensi, archiepiscopo Ulixbonensi, epi- scopo Columbriensi, episcopo Alberensi [= Evora], episcopo Por- tugalensi, episcopo Mindoniensi, episcopo Tudensi, episcopo La- macensi, episcopo Vicensi, episcopo Lucensi, episcopo Auriensi, episcopo Agitaniensi, episcopo Silvensi, abbati monasterii de Al- 223
nensi, cardinali Burdegalensi, administratori ecclesie Burdegalen- sis, episcopo Conventrensi, episcopo Roffensi, episcopo Cice- strensil', episcopo Exoniensi (wiederholt: episcopo Saresbur- ensi), episcopo Menevensi, episcopo Landavensi, episcopo Ban- goriensi, episcopo Wigorniensi', episcopo Lincolniensi, episcopo Norvicensi, episcopo Eliensi, episcopo Assavensi, abbati Spaldinge, Crolondie, abbati Burgi Sti. Petri, abbati Ramenseye, abbati sti. Albani, abbati Glastonie, abbati Westmonasterii, abbati sti. Ed- mundi de Burei, priori ecclesie Christi Canthuariensis. Item littere in forma principum et ducum [Principum du- cum], ut supra continetur, mutatis mutandis misse fuerunt et pre- sentate dominis infrascriptis, videlicet domino primogenito regis Anglie et principi Vallie, domino duci Eboracensi. Item littere in forma studiorum universitatum [Quamvis sacrosancta], ut supra continetur, mutatis mutandis misse fuerunt et presentate universitatibus studiorum Oxoniensis et Cantabrigie. Item due littere in forma magna et due littere in minori forma misse fuerunt in genere per dictum regnum Anglie universis Christifidelibus etc., ut supra continetur. 1 Hs.: idem. 1' IIs. wiederholt: ep. Wintoniensi, Battoniensi et Wel- lensi, Londoniensi. 2 IIs.: Wierniensi. E. Nikolaus de' Baglioni von Perugia, Generalprior vom hei- ligen Grab zu Jerusalem, beginnt im Auftrage der Kar- dinäle am 14. September 1408 seine Reise nach Portugal. V. f. 36; O. 111 f. 22; T. f. 24—25. Die quartadecima dicti mensis Septembris venerabilis et reli- giosus vir dominus Nicolaus de Ballionibus de Perusio, prior gene- ralis sancti sepulcri dominici Ierosolomitani, tamquam nuncius dictorum dominorum cardinalium missus ab eisdem recessit a dicta civitate Pisana ad regna Portugalie et Algarbii etc. ad do- minos infrascriptos et secum portavit litteras infrascriptas convo- cacionis concilii. Et primo portavit litteras et presentavit domino Johanni regi Portugalie etc. ac Philippe uxori sue in forma domi- norum regum [Regium nomen] qua supra mutatis mutandis con- tinetur. Item litteras in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] et episcoporum suffraganeorum et abbatum et priorum [Percepistis] portavit et presentavit infrascriptis dominis, prout supra conti- netur, mutatis mutandis, videlicet dominis: archiepiscopo Bracharensi, archiepiscopo Ulixbonensi, epi- scopo Columbriensi, episcopo Alberensi [= Evora], episcopo Por- tugalensi, episcopo Mindoniensi, episcopo Tudensi, episcopo La- macensi, episcopo Vicensi, episcopo Lucensi, episcopo Auriensi, episcopo Agitaniensi, episcopo Silvensi, abbati monasterii de Al- 223
Strana 224
cobassa, abbati monasterii sti. Tirsi, abbati monasterii de Salzeda. abbati monasterii sti. Johannis de Tarauca, priori generali sti. Johannis de Portugalia. Item litteras in forma principum et ducum, ut supra contine- tur, mutatis mutandis, portavit et presentavit dominis: Eduardo primogenito dicti regis et Alfonso comiti de Barchellis. Item litteram in forma universitatis studiorum portavit et pre- sentavit universitati studii Ulixbonensis in forma, qua supra, mu- tatis mutandis, continetur. Item unam litteram in magna forma et aliam in minori forma in genere portavit ad dicta regna directas universis Christifide- libus, ut supra continetur. Item portavit litteras et presentavit collectori dictorum re- gnorum ac (f. 36') concilio dicti regis in civitate Ulixbonensi nec- non Muno Alvaro conestabulo dicti regis ac comiti in forma, qua supra Joben n. 48] continetur, mutatis mutandis. Item portavit et presentavit plures alias litteras episcopis, ab- batibus, prioribus, et prelatis ac aliis diversis dominis dicti regni, et ad omnes predictas cciam portavit et presentavit litteras cre- dencie in forma, qua supra [siehe oben n. 38] continetur, muta- tis mutandis. F. Der Auditor Hieronymus von Seidenberg reist am 15. Sep- tember 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Einberufungs- schreiben nach Süddeutschland, Böhmen und Polen ab. V. f. 36'—37; O. 111 f. 22—22'; T. f. 25. Die quintadecima dicti mensis Septembris venerabilis et cir- cumspectus vir dominus Jeronimus de Sydenberg, decretorum doctor sacri palacii apostolici causarum auditor ac archidiaconus Gurimensis in ecclesia Pragensi, tamquam nuncius dictorum do- minorum cardinalium ab eisdem recessit a dicta civitate Pysana missus ad regna Bohemie et Polonie et ad dominos infrascriptos, et secum portavit litteras infrascriptas consilii generalis convo- cacionis. Et primo presentavit litteras dominis Wenslao [!] in Romanum regem primo electo et Bohemiel et Wladislao Polonie regibus in forma regum [Regium nomen] qua supra mutatis mu- tandis. Item portavit et presentavit dictus nuncius litteras in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] ac dominorum episcoporum suffraganeorum [Percepistis], qua supra, mutatis mutandis, continetur, dominis: patriarche Anthiochensi, archiepiscopo Pragensi, archiepiscopo Salzeburgensi, archiepiscopo Gneze- nensi, archiepiscopo Halliciensi, episcopo Wratislaviensi, episcopo Pataviensi, episcopo Ratisponensi, episcopo Frisingensi, episcopo 224
cobassa, abbati monasterii sti. Tirsi, abbati monasterii de Salzeda. abbati monasterii sti. Johannis de Tarauca, priori generali sti. Johannis de Portugalia. Item litteras in forma principum et ducum, ut supra contine- tur, mutatis mutandis, portavit et presentavit dominis: Eduardo primogenito dicti regis et Alfonso comiti de Barchellis. Item litteram in forma universitatis studiorum portavit et pre- sentavit universitati studii Ulixbonensis in forma, qua supra, mu- tatis mutandis, continetur. Item unam litteram in magna forma et aliam in minori forma in genere portavit ad dicta regna directas universis Christifide- libus, ut supra continetur. Item portavit litteras et presentavit collectori dictorum re- gnorum ac (f. 36') concilio dicti regis in civitate Ulixbonensi nec- non Muno Alvaro conestabulo dicti regis ac comiti in forma, qua supra Joben n. 48] continetur, mutatis mutandis. Item portavit et presentavit plures alias litteras episcopis, ab- batibus, prioribus, et prelatis ac aliis diversis dominis dicti regni, et ad omnes predictas cciam portavit et presentavit litteras cre- dencie in forma, qua supra [siehe oben n. 38] continetur, muta- tis mutandis. F. Der Auditor Hieronymus von Seidenberg reist am 15. Sep- tember 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Einberufungs- schreiben nach Süddeutschland, Böhmen und Polen ab. V. f. 36'—37; O. 111 f. 22—22'; T. f. 25. Die quintadecima dicti mensis Septembris venerabilis et cir- cumspectus vir dominus Jeronimus de Sydenberg, decretorum doctor sacri palacii apostolici causarum auditor ac archidiaconus Gurimensis in ecclesia Pragensi, tamquam nuncius dictorum do- minorum cardinalium ab eisdem recessit a dicta civitate Pysana missus ad regna Bohemie et Polonie et ad dominos infrascriptos, et secum portavit litteras infrascriptas consilii generalis convo- cacionis. Et primo presentavit litteras dominis Wenslao [!] in Romanum regem primo electo et Bohemiel et Wladislao Polonie regibus in forma regum [Regium nomen] qua supra mutatis mu- tandis. Item portavit et presentavit dictus nuncius litteras in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] ac dominorum episcoporum suffraganeorum [Percepistis], qua supra, mutatis mutandis, continetur, dominis: patriarche Anthiochensi, archiepiscopo Pragensi, archiepiscopo Salzeburgensi, archiepiscopo Gneze- nensi, archiepiscopo Halliciensi, episcopo Wratislaviensi, episcopo Pataviensi, episcopo Ratisponensi, episcopo Frisingensi, episcopo 224
Strana 225
Curiensi, episcopo Gurcensi, episcopo Saccoviensi [!], episcopo Chiemensi, episcopo Laventino. (F. 37) Item portavit secum et presentavit litteras in forma universitatis studiorum [Quamvis sacrosancta] prout supra con- tinetur, mutatis mutandis, directas universitatibus studiorum Pragensi et Cracoviensi. Item dictus nuncius presentavit litteras in forma principum et ducum directas dominis infrascriptis, videlicet: domino Alexandro alias Witoldo duci Lithwanie, dominis Johanni et Semovito ducibus Maszovie, domino Ludovico? marchioni Brandeburgensi et Moravie, domino Przimislao Theschinensi, domino Ruperto Legnicensi, domino Conrado Olsnicensi ac ceteris ducibus Slesie. Item unam litteram in magna forma et aliam in minori forma portavit secum ad dicta regna in genere directas universis Christi- fidelibus etc., ut supra continetur. Item alias litteras quamplures portavit secum directas do- minis episcopis et abbatibus ac aliis diversis prelatis." Et ad om- nes predictos eciam portavit litteras credencie in forma, qua supra [n. 38] continetur, mutatis mutandis. 1 Vgl. Kötzschke 20 f. 2 So anstatt Jodoco. 3 Hs.: partibus. G. Johann de Soleria, Abt von S. Justina in Padua, begibt sich am 20. September 1408 mit Einberufungsschreiben, insbe- sondere an König Ruprecht, nach Deutschland. V. f. 37; O. 111 f. 22'; T. f. 25'. Die vigesima dicti mensis Septembris venerabilis pater do- minus Johannes1 abbas monasterii sancte Justine de Padua, de- cretorum doctor, tamquam ambasiator et nuncius dictorum domi- norum cardinalium missus ab eisdem a dicta civitate Pisana recessit et transivit ad Almaniam, videlicet ad dominum Ruper- tum Romanum regem secundo electum ac electores aliquos sacri imperii et alios dominos in Almania et secum portavit litteras infrascriptas convocacionis consilii, et primo domino Ruperto dicto Romano regi directas, quas sibi reverenter, ut decuit presen- tavit, videlicet: Serenissimo principi etc. Livorno, den 24. Juni 1408. Siehe oben n. 31. Unmittelbar darauf folgt das Schreiben Quanta sollis citudinis an den Erzbischof von Köln. Tenor alterius littere misse et presentate domino Ruperto regi Romanorum sequitur et est talis: Serenissimo principi etc. Pisa, den 31. August 1408. Siehe oben n. 45. Dort überrascht der Schlußt, daf? auch die geistl. Kurfürsten das Schreiben erhalten hätten?. 15 225
Curiensi, episcopo Gurcensi, episcopo Saccoviensi [!], episcopo Chiemensi, episcopo Laventino. (F. 37) Item portavit secum et presentavit litteras in forma universitatis studiorum [Quamvis sacrosancta] prout supra con- tinetur, mutatis mutandis, directas universitatibus studiorum Pragensi et Cracoviensi. Item dictus nuncius presentavit litteras in forma principum et ducum directas dominis infrascriptis, videlicet: domino Alexandro alias Witoldo duci Lithwanie, dominis Johanni et Semovito ducibus Maszovie, domino Ludovico? marchioni Brandeburgensi et Moravie, domino Przimislao Theschinensi, domino Ruperto Legnicensi, domino Conrado Olsnicensi ac ceteris ducibus Slesie. Item unam litteram in magna forma et aliam in minori forma portavit secum ad dicta regna in genere directas universis Christi- fidelibus etc., ut supra continetur. Item alias litteras quamplures portavit secum directas do- minis episcopis et abbatibus ac aliis diversis prelatis." Et ad om- nes predictos eciam portavit litteras credencie in forma, qua supra [n. 38] continetur, mutatis mutandis. 1 Vgl. Kötzschke 20 f. 2 So anstatt Jodoco. 3 Hs.: partibus. G. Johann de Soleria, Abt von S. Justina in Padua, begibt sich am 20. September 1408 mit Einberufungsschreiben, insbe- sondere an König Ruprecht, nach Deutschland. V. f. 37; O. 111 f. 22'; T. f. 25'. Die vigesima dicti mensis Septembris venerabilis pater do- minus Johannes1 abbas monasterii sancte Justine de Padua, de- cretorum doctor, tamquam ambasiator et nuncius dictorum domi- norum cardinalium missus ab eisdem a dicta civitate Pisana recessit et transivit ad Almaniam, videlicet ad dominum Ruper- tum Romanum regem secundo electum ac electores aliquos sacri imperii et alios dominos in Almania et secum portavit litteras infrascriptas convocacionis consilii, et primo domino Ruperto dicto Romano regi directas, quas sibi reverenter, ut decuit presen- tavit, videlicet: Serenissimo principi etc. Livorno, den 24. Juni 1408. Siehe oben n. 31. Unmittelbar darauf folgt das Schreiben Quanta sollis citudinis an den Erzbischof von Köln. Tenor alterius littere misse et presentate domino Ruperto regi Romanorum sequitur et est talis: Serenissimo principi etc. Pisa, den 31. August 1408. Siehe oben n. 45. Dort überrascht der Schlußt, daf? auch die geistl. Kurfürsten das Schreiben erhalten hätten?. 15 225
Strana 226
(F. 42') Sequitur littera missa domino Reynaldo duci Julia- censi et Ghetrie3 ac sibi per dictum nuncium presentata [Prin- cipum ducum]. Item similes littere prout proxime supra per omnia, mutatis tamen mutandis, misse fucrunt et presentate ... domino K. Lotha- ringie duci, domino Wilhelmo duci in Bavaria ac comiti Hannonie Hollandie et Zeelandie ac domino Frizie etc., domino A. duci Montensi etc., domino F(riderico) duci Austrie, domino duci Ba- varie ac comiti Palatini Reni electori etc. filio regis, domino mar- chioni de Baden, domino Ff. comiti de Mucrze, domino A. comiti Clivensi et de Marka, domino comiti de Wirtenberch, comiti de Liningen, comiti de Nassauwe, (f. 43) comiti de Spaenheim, comiti de Virniberg, comiti de Syne. Sequitur littera missa domino episcopo Argentinensi ac sibi per dictum nuncium presentata: Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Percepistis, non ambigimus ... etc. ut supra in littera missa domino episcopo Tarbatensi, mutatis mu- tandis. Item similes littere ... misse fucrunt et presentate ... dominis episcopis Basiliensi, Wormaciensi, Spirensi, Padeburnensi, Mo- nasteriensi, Osnaburgensi, Myndensi, Hildesemensi, Herbipolensi Constanciensi, Curiensi, Augustensi, Eystetensi; abbattibus Cam- pensi, monasterii in Erbach, monasterii in Aldenberghe, monaste- rii in Heysterbach, in Muilburne, Fuldensi, in Truchstede, monaste- rii sancti Panthalconis Coloniensis, monasterii sancti Martini Co- loniensis, in Bruwilre, sancti Cornclii Indensis, Tuiciensi, in Si- borch, in Lutzenborch, sancti Maximini extra muros Treverenses, sancti Mathie extra muros Treverenses, in Epternacho, in Prumia. Item plures alie littere in simili forma mutatis mutandis misse fuerunt pluribus aliis episcopis abbatibus prioribus et aliis pre- Iatis ac dominis temporalibus per dictas videlicet provincias Colo- niensem Treverensem et Maguntinam. Sequitur littera missa communitati civitatis Coloniensis et eidem per dictum nuncium presentata: (f. 43') Nobiles et egregii viri, amici nostri carissimi, post salutem. Percepstis, non ambi- gimus etc. ut supra ... in littera missa proconsuli et consulibus opidi Thoren. Item consimiles littere per omnia ... misse fuerunt et pre- sentate communitatibus Maguntine, Treverensi, Monasteriensi, Ar- gentine, et aliis diversis communitatibus per provincias Colonien- sem, Treverensem et Maguntinam. Item decem littere fucrunt misse et presentate certis decanis et capitulis videlicet Coloniensi, Treverensi et Maguntino, et per eorum provincias. Item duas in magna forma et alias duas litteras in minori forma missas in genere per dictas provincias universis Christi- fidelibus, incipientes: Miseracione divina ctc. ut supra per omnia continetur. 226
(F. 42') Sequitur littera missa domino Reynaldo duci Julia- censi et Ghetrie3 ac sibi per dictum nuncium presentata [Prin- cipum ducum]. Item similes littere prout proxime supra per omnia, mutatis tamen mutandis, misse fucrunt et presentate ... domino K. Lotha- ringie duci, domino Wilhelmo duci in Bavaria ac comiti Hannonie Hollandie et Zeelandie ac domino Frizie etc., domino A. duci Montensi etc., domino F(riderico) duci Austrie, domino duci Ba- varie ac comiti Palatini Reni electori etc. filio regis, domino mar- chioni de Baden, domino Ff. comiti de Mucrze, domino A. comiti Clivensi et de Marka, domino comiti de Wirtenberch, comiti de Liningen, comiti de Nassauwe, (f. 43) comiti de Spaenheim, comiti de Virniberg, comiti de Syne. Sequitur littera missa domino episcopo Argentinensi ac sibi per dictum nuncium presentata: Reverende pater, amice noster carissime, post salutem. Percepistis, non ambigimus ... etc. ut supra in littera missa domino episcopo Tarbatensi, mutatis mu- tandis. Item similes littere ... misse fucrunt et presentate ... dominis episcopis Basiliensi, Wormaciensi, Spirensi, Padeburnensi, Mo- nasteriensi, Osnaburgensi, Myndensi, Hildesemensi, Herbipolensi Constanciensi, Curiensi, Augustensi, Eystetensi; abbattibus Cam- pensi, monasterii in Erbach, monasterii in Aldenberghe, monaste- rii in Heysterbach, in Muilburne, Fuldensi, in Truchstede, monaste- rii sancti Panthalconis Coloniensis, monasterii sancti Martini Co- loniensis, in Bruwilre, sancti Cornclii Indensis, Tuiciensi, in Si- borch, in Lutzenborch, sancti Maximini extra muros Treverenses, sancti Mathie extra muros Treverenses, in Epternacho, in Prumia. Item plures alie littere in simili forma mutatis mutandis misse fuerunt pluribus aliis episcopis abbatibus prioribus et aliis pre- Iatis ac dominis temporalibus per dictas videlicet provincias Colo- niensem Treverensem et Maguntinam. Sequitur littera missa communitati civitatis Coloniensis et eidem per dictum nuncium presentata: (f. 43') Nobiles et egregii viri, amici nostri carissimi, post salutem. Percepstis, non ambi- gimus etc. ut supra ... in littera missa proconsuli et consulibus opidi Thoren. Item consimiles littere per omnia ... misse fuerunt et pre- sentate communitatibus Maguntine, Treverensi, Monasteriensi, Ar- gentine, et aliis diversis communitatibus per provincias Colonien- sem, Treverensem et Maguntinam. Item decem littere fucrunt misse et presentate certis decanis et capitulis videlicet Coloniensi, Treverensi et Maguntino, et per eorum provincias. Item duas in magna forma et alias duas litteras in minori forma missas in genere per dictas provincias universis Christi- fidelibus, incipientes: Miseracione divina ctc. ut supra per omnia continetur. 226
Strana 227
Abt Johann de Soleria überbrachte auch ein Schreiben der Kar- dinäle an die Kollektoren der Apostolischen Kammer in den Rhein- landen (siehe oben n. 48) sowie die Einberufungsschreiben an die Uni- versitäten Köln [Vgl. Mitteilungen aus dem Stadtarchiv von Köln XV (1918) 20) und Heidelberg [Quamvis sacrosancta). Audh führte er Be- glaubigungsschreiben an die geistlichen und weltlichen Herren seines Gesandtschaftsbezirks mit sich. Das Kredenzschreiben an die Univer- sität Köln beginnt: Venerabiles viri amici nostri carissimi, post salu- tem. Mittimus ad vos presencialiter pro negociis ad effectum sanctis- sime unionis ecclesie spectantibus venerabilem patrem dominum Johan- nem de Soleria abbatem monasterii sancte Justine de Padua decreto- rum doctorem nuncium nostrum carissimum ... (wie oben n. 38). Rück- seite: Miseracione divina episcopi presbyteri diaconi cardinales sancte Romane ecclesie. Venerabilibus viris rectori magistris doctoribus sco- laribus universitatis studii Coloniensis amicis nostris carissimis. Drei Siegelreste. Köln, Stadtarchiv. Vgl. Mitteilungen aus dem Stadtarchiv, 21. Die Antwort der Universität siehe bei F. J. von Bianco, Die alte Universität Köln I (1856) Anlagen n. 18. 1 Am 30. August 1408 befindet er sich in Pisa. Martène-Du- rand VII 804. Sein voller Name geht aus seinen Beglaubigungsschrei- ben hervor. Vgl. Kötzschke 24 ff.; RA. VI 322. 2 Das wäre also zur Information der geistliden Kurfürsten gewesen. Es ist aber wahr- scheinlidher, daf mit diesen Briefen jenes Einberufungsschreiben in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] gemeint ist, das zwar für den Erzbischof von Köln schon vorher genannt ist (siehe oben S. 225). für die Erzbischöfe von Mainz und Trier aber an keiner anderen Stelle erscheint. 3 So für Geldrie. H. Der Magister Anton von Rieti, Prokurator des Minoriten- ordens, und Franz de Pizolpassis, litter. apost. scriptor, rei- sen am 16. Sept. 1408 im Auftrage der Kardinäle mit den Einberufungsschreiben nach Ungarn, insbesondere an König Sigismund, ab. V. f. 44—45; O. 111 f. 29—29'; T. f. 32. Religiosus et venerabilis dominus magister Anthonius de Reate, sacre theologie professor ac procurator ordinis Minorum, et Franciscus de Pizolpassis de Bononia litterarum apostolicarum scriptor, ut et tamquam nuncii dictorum dominorum cardinalium missi ab eisdem, die sextadecima mensis Septembris recesserunt a civitate Pisarum ad regem Ungarie et ipsius regnum ad domi- nos infrascriptos et secum portarunt convocacionem consilii (f. 44") generalis litteras infrascriptas et primo domino Sigismundo dicti regni regi directas, videlicet tenoris subsequentis, quas sibi dicti nuncii presentarunt [Regium nomen]. Item portarunt dicti nuncii ex parte dictorum dominorum cardinalium et presentarunt litteras directas in forma prelatorum [Quanta sollicitacionis] infrascriptis dominis mutatis mutandis: domino cardinali Quinqueecclesie administratori ecclesie Quinqueecclesiensis, patriarche Aquilegensi, patriarche Gradensi, patriarche Allexandrino, patriarche Jerosolimitano, archiepiscopo Spalatensi, archiepiscopo Jadrensi, episcopo Ferrariensi exempto, 15* 227
Abt Johann de Soleria überbrachte auch ein Schreiben der Kar- dinäle an die Kollektoren der Apostolischen Kammer in den Rhein- landen (siehe oben n. 48) sowie die Einberufungsschreiben an die Uni- versitäten Köln [Vgl. Mitteilungen aus dem Stadtarchiv von Köln XV (1918) 20) und Heidelberg [Quamvis sacrosancta). Audh führte er Be- glaubigungsschreiben an die geistlichen und weltlichen Herren seines Gesandtschaftsbezirks mit sich. Das Kredenzschreiben an die Univer- sität Köln beginnt: Venerabiles viri amici nostri carissimi, post salu- tem. Mittimus ad vos presencialiter pro negociis ad effectum sanctis- sime unionis ecclesie spectantibus venerabilem patrem dominum Johan- nem de Soleria abbatem monasterii sancte Justine de Padua decreto- rum doctorem nuncium nostrum carissimum ... (wie oben n. 38). Rück- seite: Miseracione divina episcopi presbyteri diaconi cardinales sancte Romane ecclesie. Venerabilibus viris rectori magistris doctoribus sco- laribus universitatis studii Coloniensis amicis nostris carissimis. Drei Siegelreste. Köln, Stadtarchiv. Vgl. Mitteilungen aus dem Stadtarchiv, 21. Die Antwort der Universität siehe bei F. J. von Bianco, Die alte Universität Köln I (1856) Anlagen n. 18. 1 Am 30. August 1408 befindet er sich in Pisa. Martène-Du- rand VII 804. Sein voller Name geht aus seinen Beglaubigungsschrei- ben hervor. Vgl. Kötzschke 24 ff.; RA. VI 322. 2 Das wäre also zur Information der geistliden Kurfürsten gewesen. Es ist aber wahr- scheinlidher, daf mit diesen Briefen jenes Einberufungsschreiben in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] gemeint ist, das zwar für den Erzbischof von Köln schon vorher genannt ist (siehe oben S. 225). für die Erzbischöfe von Mainz und Trier aber an keiner anderen Stelle erscheint. 3 So für Geldrie. H. Der Magister Anton von Rieti, Prokurator des Minoriten- ordens, und Franz de Pizolpassis, litter. apost. scriptor, rei- sen am 16. Sept. 1408 im Auftrage der Kardinäle mit den Einberufungsschreiben nach Ungarn, insbesondere an König Sigismund, ab. V. f. 44—45; O. 111 f. 29—29'; T. f. 32. Religiosus et venerabilis dominus magister Anthonius de Reate, sacre theologie professor ac procurator ordinis Minorum, et Franciscus de Pizolpassis de Bononia litterarum apostolicarum scriptor, ut et tamquam nuncii dictorum dominorum cardinalium missi ab eisdem, die sextadecima mensis Septembris recesserunt a civitate Pisarum ad regem Ungarie et ipsius regnum ad domi- nos infrascriptos et secum portarunt convocacionem consilii (f. 44") generalis litteras infrascriptas et primo domino Sigismundo dicti regni regi directas, videlicet tenoris subsequentis, quas sibi dicti nuncii presentarunt [Regium nomen]. Item portarunt dicti nuncii ex parte dictorum dominorum cardinalium et presentarunt litteras directas in forma prelatorum [Quanta sollicitacionis] infrascriptis dominis mutatis mutandis: domino cardinali Quinqueecclesie administratori ecclesie Quinqueecclesiensis, patriarche Aquilegensi, patriarche Gradensi, patriarche Allexandrino, patriarche Jerosolimitano, archiepiscopo Spalatensi, archiepiscopo Jadrensi, episcopo Ferrariensi exempto, 15* 227
Strana 228
archiepiscopo Strigoniensi, archiepiscopo Collocensi, archiepiscopo Ragusino, archiepiscopo Anthibariensi. Item portate fuerunt et presentate per dictos nuncios littere in forma dominorum episcoporum suffraganeorum et abbatum [Percepistis] prout sepius supra continctur mutatis mutandis do- minis infrascriptis, videlicet: episcopo Concordiensi, cpiscopo Sagrabiensi, episcopo Ves- primensi, episcopo Agriensi, episcopo Waradiensi, ministratori ecclesie Tergestinensis, episcopo Corbauiensi, episcopo Waciensi, episcopo Canadiensi (!), episcopo Signensi, episcopo Castellano, episcopo Segniensi. (F. 45) Item misse fuerunt plures alie littere in dicta forma aliisque omnibus dominis episcopis et diversis prelatis abbatibus et prioribus dictarum proxime provinciarum et patriarchatuum. Item misse fucrunt et presentate una in maiori forma et alia littera in minori forma ad dictum regnum directa in genere uni- versis Christifidelibus etc. ut supra continetur. Item missa fuit et portata littera quedam domino collectori dicti regni Ungaric in forma collectorum, prout supra mutatis mutandis continetur per dictos nuncios. Item in forma principum seu ducum aut comitum misse fue- runt et presentate littere prout supra continctur mutatis mutandis dominis infrascriptis, videlicet: comiti de Ortenberg, comiti de Gorici, comiti Silie et Segoric, magno comiti etc., domino Sti- bano militi conciliario dicti domini regis, domino Pipo de Sco- lariis comiti etc. conciliario et capitaneo dicti regis, comiti Seg- niensi, duci Veneciarum; mutatis item consilio dicti regis in forma consilii consueta, mutandis. item communitati civitatis Tergestine in forma com- munitatis et consueta, Item litteras credenciales portarunt ad omnes supranomina- tos dominos in forma consucta ut supra mutatis mutandis, et eciam ad infrascriptos, videlicet: ad vicarium et capitulum eccle- sie Sagrabiensis, ad capitulum Vesprimense, ad capitulum Colla- cense, ad capitulum Agriense, ad capitulum Warradense (!), ad capitulum Ragusinum, et ad marchionem Estensem. J. Der Ratzeburger Kanonikus Christian Cobant begibt sich am 17. September 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Ein- berufungsschreiben nach Dänemark, Schweden, Norwegen und der Kirchenprovinz Bremen auf die Reise. V. f. 45'; O. 111 f. 29'—30'; T. f. 32—33'. Die decimaseptima dicti mensis Septembris religiosus vir do- minus Christianus Coband canonicus Raseburgensis, tamquam nuncius dictorum dominorum cardinalium missus ab eisdem, reces- sit a dicta civitate Pisana ad Dacie, Swevie, Norwegie regna et 228
archiepiscopo Strigoniensi, archiepiscopo Collocensi, archiepiscopo Ragusino, archiepiscopo Anthibariensi. Item portate fuerunt et presentate per dictos nuncios littere in forma dominorum episcoporum suffraganeorum et abbatum [Percepistis] prout sepius supra continctur mutatis mutandis do- minis infrascriptis, videlicet: episcopo Concordiensi, cpiscopo Sagrabiensi, episcopo Ves- primensi, episcopo Agriensi, episcopo Waradiensi, ministratori ecclesie Tergestinensis, episcopo Corbauiensi, episcopo Waciensi, episcopo Canadiensi (!), episcopo Signensi, episcopo Castellano, episcopo Segniensi. (F. 45) Item misse fuerunt plures alie littere in dicta forma aliisque omnibus dominis episcopis et diversis prelatis abbatibus et prioribus dictarum proxime provinciarum et patriarchatuum. Item misse fucrunt et presentate una in maiori forma et alia littera in minori forma ad dictum regnum directa in genere uni- versis Christifidelibus etc. ut supra continetur. Item missa fuit et portata littera quedam domino collectori dicti regni Ungaric in forma collectorum, prout supra mutatis mutandis continetur per dictos nuncios. Item in forma principum seu ducum aut comitum misse fue- runt et presentate littere prout supra continctur mutatis mutandis dominis infrascriptis, videlicet: comiti de Ortenberg, comiti de Gorici, comiti Silie et Segoric, magno comiti etc., domino Sti- bano militi conciliario dicti domini regis, domino Pipo de Sco- lariis comiti etc. conciliario et capitaneo dicti regis, comiti Seg- niensi, duci Veneciarum; mutatis item consilio dicti regis in forma consilii consueta, mutandis. item communitati civitatis Tergestine in forma com- munitatis et consueta, Item litteras credenciales portarunt ad omnes supranomina- tos dominos in forma consucta ut supra mutatis mutandis, et eciam ad infrascriptos, videlicet: ad vicarium et capitulum eccle- sie Sagrabiensis, ad capitulum Vesprimense, ad capitulum Colla- cense, ad capitulum Agriense, ad capitulum Warradense (!), ad capitulum Ragusinum, et ad marchionem Estensem. J. Der Ratzeburger Kanonikus Christian Cobant begibt sich am 17. September 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Ein- berufungsschreiben nach Dänemark, Schweden, Norwegen und der Kirchenprovinz Bremen auf die Reise. V. f. 45'; O. 111 f. 29'—30'; T. f. 32—33'. Die decimaseptima dicti mensis Septembris religiosus vir do- minus Christianus Coband canonicus Raseburgensis, tamquam nuncius dictorum dominorum cardinalium missus ab eisdem, reces- sit a dicta civitate Pisana ad Dacie, Swevie, Norwegie regna et 228
Strana 229
ad provinciam Bremensem ad dominos infrascriptos, et secum portavit litteras infrascriptas eisdem presentandas convocacionis consilii. Et primo portavit et presentavit litteras in forma regum et reginarum, ut supra mutatis mutandis continetur, dominis do- mino Alberto regi Swecie et Gotorum, domino Erico Dacie Swecie et Norwegie regi, domine Margarete regine Dacie Swecie et Nor- wegie. Item portavit in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] mutatis mutandis litteras dominis: archiepiscopis Bremensi, Upsa- lensi, Lundensi, Nidrosiensi, episcopo Caminensi exempto. Item ... in forma principum seu comitum ... domino Johanni duci Magnopolensi, Henrico duci Slesvicensi, Henrico comiti Holt- zacie, Johanni et Henrico fratribus ducibus Magnopolensibus, Baltazari Johanni et Wilhelmo fratribus de Werle et Slavie infe- rioris, Warcislao Buglao et Swantobucio ducibus Stettinensibus, comitibus de Hoya, Erico duci Saxonie sacri imperii archimar- schalco. Item portavit unam in maiori forma et aliam litteram in mi- nori forma directas in genere universis Christifidelibus. Item ... domino Johanni Moluco collectori etc. in forma col- lectorum [siehe oben n. 48]. Item ... dominis episcopis et abbatibus infrascriptis in forma prelatorum et abbatum ... videlicet dominis: episcopis Sleswicensi, Lubicensi, Raseburgensi, Swerinensi, Roskildensi, Lincopiensi, Aboensi, Arosiensi, Strenginensi, Sca- rensi, Arusiensi, Othoniensi, Bergensi, Ripensi, Wibergensi, Bur- galiensi (!), Soddurensi, Revaliensi, Scalensi, Orkadensi, Holli- ensi (!), Strawiensi;1 abbatibus sancti Michaelis in Luneborch, in Reynevelde, in Dobberan, Dorehun, in Hilda, in Stalpe, in Pugdegtore, in Bucaw, in Sona, in Nyencampe, in Belbucke. Item portavit plures alias litteras diversis aliis dominis epi- scopis et abbatibus. Item ad omnes supranominatos portavit et habuit litteras credenciales. Item ad dominos Nicolaum Vordis et Johannem Gatzcow sacri palacii apostolici causarum auditores habuit et portavit lit- teras recommendatorias et credenciales in forma ut supra, muta- tis mutandis, continetur. 1 Wohl statt Stavagrensi. K. Der Kanonikus Franco Hoefsleger macht sich am 23. Sep- tember 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Einberufungs- schreiben nach den Niederlanden auf den Weg. V. f. 46; O. 111 f. 30°; T. f. 33'—34'. Die vigesimatercia dicti mensis Septembris venerabilis vir do- minus Franco Hoepsleger canonicus beate Marie Hoyensis Leo- diensis diocesis, tamquam nuncius dictorum dominorum cardina- lium missus ab eisdem, a dicta civitate Pisarum recessit ad partes 229
ad provinciam Bremensem ad dominos infrascriptos, et secum portavit litteras infrascriptas eisdem presentandas convocacionis consilii. Et primo portavit et presentavit litteras in forma regum et reginarum, ut supra mutatis mutandis continetur, dominis do- mino Alberto regi Swecie et Gotorum, domino Erico Dacie Swecie et Norwegie regi, domine Margarete regine Dacie Swecie et Nor- wegie. Item portavit in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] mutatis mutandis litteras dominis: archiepiscopis Bremensi, Upsa- lensi, Lundensi, Nidrosiensi, episcopo Caminensi exempto. Item ... in forma principum seu comitum ... domino Johanni duci Magnopolensi, Henrico duci Slesvicensi, Henrico comiti Holt- zacie, Johanni et Henrico fratribus ducibus Magnopolensibus, Baltazari Johanni et Wilhelmo fratribus de Werle et Slavie infe- rioris, Warcislao Buglao et Swantobucio ducibus Stettinensibus, comitibus de Hoya, Erico duci Saxonie sacri imperii archimar- schalco. Item portavit unam in maiori forma et aliam litteram in mi- nori forma directas in genere universis Christifidelibus. Item ... domino Johanni Moluco collectori etc. in forma col- lectorum [siehe oben n. 48]. Item ... dominis episcopis et abbatibus infrascriptis in forma prelatorum et abbatum ... videlicet dominis: episcopis Sleswicensi, Lubicensi, Raseburgensi, Swerinensi, Roskildensi, Lincopiensi, Aboensi, Arosiensi, Strenginensi, Sca- rensi, Arusiensi, Othoniensi, Bergensi, Ripensi, Wibergensi, Bur- galiensi (!), Soddurensi, Revaliensi, Scalensi, Orkadensi, Holli- ensi (!), Strawiensi;1 abbatibus sancti Michaelis in Luneborch, in Reynevelde, in Dobberan, Dorehun, in Hilda, in Stalpe, in Pugdegtore, in Bucaw, in Sona, in Nyencampe, in Belbucke. Item portavit plures alias litteras diversis aliis dominis epi- scopis et abbatibus. Item ad omnes supranominatos portavit et habuit litteras credenciales. Item ad dominos Nicolaum Vordis et Johannem Gatzcow sacri palacii apostolici causarum auditores habuit et portavit lit- teras recommendatorias et credenciales in forma ut supra, muta- tis mutandis, continetur. 1 Wohl statt Stavagrensi. K. Der Kanonikus Franco Hoefsleger macht sich am 23. Sep- tember 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Einberufungs- schreiben nach den Niederlanden auf den Weg. V. f. 46; O. 111 f. 30°; T. f. 33'—34'. Die vigesimatercia dicti mensis Septembris venerabilis vir do- minus Franco Hoepsleger canonicus beate Marie Hoyensis Leo- diensis diocesis, tamquam nuncius dictorum dominorum cardina- lium missus ab eisdem, a dicta civitate Pisarum recessit ad partes 229
Strana 230
Germanic ad dominos infrascriptos et secum portavit litteras in- frascriptas convocacionis concilii et primo in forma prelatorum etc., ut supra, mutatis mutandis, continetur dominis infrascriptis, videlicet: Frederico episcopo Traiectensi, Johanni de Bavaria electo Leodiensi. Item ... in forma principum aut ducum ... dominis Antho- nio duci Brabancie, (f. 46') Guillermo duci in Bavaria ac comiti Hannonie Hollandic et Zeclandic ac domino Frisiel, Reynaldo duci Juliacum et Ghelric ac comiti Zutphaniel, comiti Namurcensi. Item ... in forma abbatum [Percepistis] ... dominis abba- tibus Averbodiensi, sancti Trudonis, sancti Bavonis, sancti Petri Gandensis, sancti Michaclis Antwerpiensis, de Tongerloe, de Berna, de Weyda2 sancte Maric, sancti Jacobi Leodiensis, sancti Laurencii Leodiensis, Belliredditus Leodiensis, sancti Egidii extra muros Leodienses, Villarien., Parcium alias de Parceduass, sancti Bernardi supra Schaldam. Item pluribus aliis abbatibus misse fuerunt diverse littere in forma ut supra continetur mutatis mu- tandis. Item littere in forma capitulorum ... misse fuerunt dominis videlicet: decano et capitulo Leodien., decano et capitulo ecclesie Traiectensis ac pluribus aliis decanis et capitulis proxime dicta- rum parcium. Item in forma communitatum ... burgmagistris et communi- tati Leodiensibus, burgmagistris et communitati Hoyen. Leodien- sis diocesis, burgmagistris etc. civitatis Traicctensis, burgmagistris etc. opidi Traiectensis Leodiensis diocesis. Item ad omnes supranominatos habuit litteras credenciales et (f. 47) eciam ad infrascriptos videlicet decanos sive vicedecanos et capitula secularium ecclesiarum Leodiensium, decanum et capitulum ecclesie beate Marie Traiectensis Leodicensis diocesis, decanum et capitulum sancti Servacii Traiectensis Leodicensis diocesis, decanum et capitulum ecclesie beate Marie Tongrensis, decanum et capitulum sancti Johannis Buscoducis, decanum et capitulum sancti Romoldi Mechliniensis, domino de Deyst, domino de Wesemale, domino de Lintris, domino de Artrol, domino de Heydensberg, domino de Ghistel. domino de Alavoni (?), burg- magistris ctc. opidi sancti Trudonis, scabinis etc. de Buscoducis, burgmagistris etc. opidi Lovaniensis, burgmagistris etc. oppidi Bruxellensis, burgmagistris etc. opidi Thenensis, scabinis et com- munitati Gandensibus, burgmagistris etc. opidi Bruggensis, advo- cato et scabinis etc. de Yperen, burgmagistris etc. opidi Franken- brugensis, burgmagistris etc. opidi Antwerpiensis. Item portavit dictus nuncius unam litteram in magna forma et aliam in parva directas per dictas partes in genere universis et singulis Christifidelibus. 1 Audh der Abt Johann de Soleria trug Schreiben an diese beiden Herren mit. 2 Lies Valle Dei. 3 Lies: Parco dominorum. 230
Germanic ad dominos infrascriptos et secum portavit litteras in- frascriptas convocacionis concilii et primo in forma prelatorum etc., ut supra, mutatis mutandis, continetur dominis infrascriptis, videlicet: Frederico episcopo Traiectensi, Johanni de Bavaria electo Leodiensi. Item ... in forma principum aut ducum ... dominis Antho- nio duci Brabancie, (f. 46') Guillermo duci in Bavaria ac comiti Hannonie Hollandic et Zeclandic ac domino Frisiel, Reynaldo duci Juliacum et Ghelric ac comiti Zutphaniel, comiti Namurcensi. Item ... in forma abbatum [Percepistis] ... dominis abba- tibus Averbodiensi, sancti Trudonis, sancti Bavonis, sancti Petri Gandensis, sancti Michaclis Antwerpiensis, de Tongerloe, de Berna, de Weyda2 sancte Maric, sancti Jacobi Leodiensis, sancti Laurencii Leodiensis, Belliredditus Leodiensis, sancti Egidii extra muros Leodienses, Villarien., Parcium alias de Parceduass, sancti Bernardi supra Schaldam. Item pluribus aliis abbatibus misse fuerunt diverse littere in forma ut supra continetur mutatis mu- tandis. Item littere in forma capitulorum ... misse fuerunt dominis videlicet: decano et capitulo Leodien., decano et capitulo ecclesie Traiectensis ac pluribus aliis decanis et capitulis proxime dicta- rum parcium. Item in forma communitatum ... burgmagistris et communi- tati Leodiensibus, burgmagistris et communitati Hoyen. Leodien- sis diocesis, burgmagistris etc. civitatis Traicctensis, burgmagistris etc. opidi Traiectensis Leodiensis diocesis. Item ad omnes supranominatos habuit litteras credenciales et (f. 47) eciam ad infrascriptos videlicet decanos sive vicedecanos et capitula secularium ecclesiarum Leodiensium, decanum et capitulum ecclesie beate Marie Traiectensis Leodicensis diocesis, decanum et capitulum sancti Servacii Traiectensis Leodicensis diocesis, decanum et capitulum ecclesie beate Marie Tongrensis, decanum et capitulum sancti Johannis Buscoducis, decanum et capitulum sancti Romoldi Mechliniensis, domino de Deyst, domino de Wesemale, domino de Lintris, domino de Artrol, domino de Heydensberg, domino de Ghistel. domino de Alavoni (?), burg- magistris ctc. opidi sancti Trudonis, scabinis etc. de Buscoducis, burgmagistris etc. opidi Lovaniensis, burgmagistris etc. oppidi Bruxellensis, burgmagistris etc. opidi Thenensis, scabinis et com- munitati Gandensibus, burgmagistris etc. opidi Bruggensis, advo- cato et scabinis etc. de Yperen, burgmagistris etc. opidi Franken- brugensis, burgmagistris etc. opidi Antwerpiensis. Item portavit dictus nuncius unam litteram in magna forma et aliam in parva directas per dictas partes in genere universis et singulis Christifidelibus. 1 Audh der Abt Johann de Soleria trug Schreiben an diese beiden Herren mit. 2 Lies Valle Dei. 3 Lies: Parco dominorum. 230
Strana 231
L. Erzbischof Johann reist am 18. September 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Einberufungsschreiben nach dem Orient, insbesondere an Kaiser Manuel. V. f. 47; O. 111 f. 31'; T. f. 34'. Reverendus pater dominus Johannes archiepiscopus Solta- niensis sive Orientis, tamquam nuncius dictorum dominorum car- dinalium ab eisdem destinatus, recessit dicto mense Septembris die XVIII a dicta civitate Pisana et transivit ad orientales et cer- tas alias partes infrascriptas et secum portavit litteras convoca- cionis concilii generalis predicti inferius denotatas. Et primo domino Manueli Dei gracia imperatori Constantinopolitano direc- tasl portavit in forma regum, prout supra, mutatis mutandis, con- tinetur, atque presentavit. Item portavit et presentavit eidem domino imperatori eciam litteram infrascriptam (= sein Beglaubigungsschreiben). Siehe oben n. 46. Item simili modo, mutatis mutandis, portavit litteras et pre- sentavit dominis: Marcho Wayvot domino maioris et Allexandro Weyvot domino minoris Vallaquie. Item portavit et presentavit eciam litteras in forma prela- torum, mutatis mutandis, dominis patriarchis, archiepiscopis et episcopis parcium Orientalium et Aquilonarum, Gasarie, Coma- nie ac Romanie etc. eorumque capitulis etc. M. Kardinal Oddo Colonna begibt sich am 23. November 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Einberufungsschreiben auf den Weg zum König Ladislaus von Neapel. V. f. 47'; O. 111 f. 32—33; T. f. 35—36. Die Aufträge des Kar- dinals ergeben sich zum Teil aus Vat. Reg. 339 f. 26—35'. Vgl. auch Souchon II 34 f. und oben n. 62. Reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Oddo sancti Georgii ad velum aureum diaconus cardinalis vulgariter dictus de Columpna ex parte dictorum dominorum cardinalium recessit a civitate Pisana anno indictione predictis die vigesima- tercia mensis Novembris ad dominum Ladisslaum [!] et regnum Sicilie et secum portavit litteras infrascriptas super convocacione dicti sacri consilii generalis (f. 48) inferius denotatas, et primo eidem domino regi portavit et presentavit litteras in forma re- gum, prout supra mutatis mutandis continetur. Item portavit litteras in forma prelatorum [Quanta solli- citudinis] dominis archiepiscopis: Neapolitano, Regiensi, Cusen- tino, Tarentino, Ydrontino, Tranentino, Cusano (!), Beneventano, Amalfitano, Capuano, Rossano, sancte Severine, Brundisinensi, Barensi, Sipontino, Acherontino, Salernitano, Surrentino. Quas quidem litteras proxime dictas dictis dominis archiepi- 231
L. Erzbischof Johann reist am 18. September 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Einberufungsschreiben nach dem Orient, insbesondere an Kaiser Manuel. V. f. 47; O. 111 f. 31'; T. f. 34'. Reverendus pater dominus Johannes archiepiscopus Solta- niensis sive Orientis, tamquam nuncius dictorum dominorum car- dinalium ab eisdem destinatus, recessit dicto mense Septembris die XVIII a dicta civitate Pisana et transivit ad orientales et cer- tas alias partes infrascriptas et secum portavit litteras convoca- cionis concilii generalis predicti inferius denotatas. Et primo domino Manueli Dei gracia imperatori Constantinopolitano direc- tasl portavit in forma regum, prout supra, mutatis mutandis, con- tinetur, atque presentavit. Item portavit et presentavit eidem domino imperatori eciam litteram infrascriptam (= sein Beglaubigungsschreiben). Siehe oben n. 46. Item simili modo, mutatis mutandis, portavit litteras et pre- sentavit dominis: Marcho Wayvot domino maioris et Allexandro Weyvot domino minoris Vallaquie. Item portavit et presentavit eciam litteras in forma prela- torum, mutatis mutandis, dominis patriarchis, archiepiscopis et episcopis parcium Orientalium et Aquilonarum, Gasarie, Coma- nie ac Romanie etc. eorumque capitulis etc. M. Kardinal Oddo Colonna begibt sich am 23. November 1408 im Auftrage der Kardinäle mit Einberufungsschreiben auf den Weg zum König Ladislaus von Neapel. V. f. 47'; O. 111 f. 32—33; T. f. 35—36. Die Aufträge des Kar- dinals ergeben sich zum Teil aus Vat. Reg. 339 f. 26—35'. Vgl. auch Souchon II 34 f. und oben n. 62. Reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Oddo sancti Georgii ad velum aureum diaconus cardinalis vulgariter dictus de Columpna ex parte dictorum dominorum cardinalium recessit a civitate Pisana anno indictione predictis die vigesima- tercia mensis Novembris ad dominum Ladisslaum [!] et regnum Sicilie et secum portavit litteras infrascriptas super convocacione dicti sacri consilii generalis (f. 48) inferius denotatas, et primo eidem domino regi portavit et presentavit litteras in forma re- gum, prout supra mutatis mutandis continetur. Item portavit litteras in forma prelatorum [Quanta solli- citudinis] dominis archiepiscopis: Neapolitano, Regiensi, Cusen- tino, Tarentino, Ydrontino, Tranentino, Cusano (!), Beneventano, Amalfitano, Capuano, Rossano, sancte Severine, Brundisinensi, Barensi, Sipontino, Acherontino, Salernitano, Surrentino. Quas quidem litteras proxime dictas dictis dominis archiepi- 231
Strana 232
scopis presentare non potuit maxime propter inhibiconem sive pro- hibicionem dicto domino cardinali per dictum dominum Ladis- laum regem expresse factam. Item per manus domini cardinalis de Columpna misse fuerunt per alios nuncios fide dignos littere infrascripte et presen- tate dominis infrascriptis in forma suffraganeorum episcoporum seu abbatum [Percepistis], prout supra mutatis mutandis con- tinctur. Es folgen dic Namen der vielen Bischöfe Mittel- und Unterita- liens und einzelner Aebte, an welde die Schreiben geridtet waren. Auch hatte der Kardinal einen Brief an die Universität Neapel zu überbringen, konnte ihn aber wegen Behinderung seitens des Königs nicht abgeben. Item in forma principum misit ct portavit litteram Johanni de Vico prefecto alme urbis. Item sex litteras in magna et sex alias in parva forma por- tavit ad predictas partes, prout sepe supra continetur. Quas eciam propter inhibicionem predictam in dicto regno exequi non potuit, sed easdem cum aliquibus predictis litteris in locis cir- cumvicinis, videlicet valvis ecclesiarum cathedralium Senensis, Cortonensis Aretine, Florentine et Pisane civitatum publice affigi et ibidem publice exequi fecit. N. Bericht über die Schreiben der Kardinäle, welche zur Ein- berufung des Konzils an die geistlichen und weltlichen Her- ren, Universitäten und Städte Ober- und Mittelitaliens, Sar- diniens, Korsikas und Griedhenlands gerichtet wurden. V. f. 48—50; O. 111 f. 33—34'; T. f. 36—37. Item dominus Petrus Meldensis misit litteras in forma prela- torum [Quanta sollicitudinis] dominis videlicet episcopis No- variensi Vercellensi, Cremonensi, Brixiensi, Laudensi, Perga- mensi, Papiensi et aliis episcopis et prelatis Lombardie et Pedis- moncium in forma, qua supra. Subsequentes littere misse fuerunt domino Petro Miani de Veneciis, et requisitus per litteras missivas, ut transmittere vellet easdem ad Greciam et ad prelatos infrascriptos: archiepiscopis Patracensi, Atheniensi, Thebano, (f. 49) Cor- fiensi, Neopatrensi, Cretensi, Corinthiensi. Item septem literas in magna et septem alias in parva forma portavit ad dictas partes, prout sepe supra continetur, directas universis et singulis Christifidelibus. Venerabilis vir dominus Bartholomeus de Pando sedis aposto- lice accolitus et nuncius dictorum dominorum cardinalium missus ct destinatus ab eisdem a dicta civitate Pisarum recessit et pro- fectus est ad Corsice et Sardinie insulas anno et indictione pre- 232
scopis presentare non potuit maxime propter inhibiconem sive pro- hibicionem dicto domino cardinali per dictum dominum Ladis- laum regem expresse factam. Item per manus domini cardinalis de Columpna misse fuerunt per alios nuncios fide dignos littere infrascripte et presen- tate dominis infrascriptis in forma suffraganeorum episcoporum seu abbatum [Percepistis], prout supra mutatis mutandis con- tinctur. Es folgen dic Namen der vielen Bischöfe Mittel- und Unterita- liens und einzelner Aebte, an welde die Schreiben geridtet waren. Auch hatte der Kardinal einen Brief an die Universität Neapel zu überbringen, konnte ihn aber wegen Behinderung seitens des Königs nicht abgeben. Item in forma principum misit ct portavit litteram Johanni de Vico prefecto alme urbis. Item sex litteras in magna et sex alias in parva forma por- tavit ad predictas partes, prout sepe supra continetur. Quas eciam propter inhibicionem predictam in dicto regno exequi non potuit, sed easdem cum aliquibus predictis litteris in locis cir- cumvicinis, videlicet valvis ecclesiarum cathedralium Senensis, Cortonensis Aretine, Florentine et Pisane civitatum publice affigi et ibidem publice exequi fecit. N. Bericht über die Schreiben der Kardinäle, welche zur Ein- berufung des Konzils an die geistlichen und weltlichen Her- ren, Universitäten und Städte Ober- und Mittelitaliens, Sar- diniens, Korsikas und Griedhenlands gerichtet wurden. V. f. 48—50; O. 111 f. 33—34'; T. f. 36—37. Item dominus Petrus Meldensis misit litteras in forma prela- torum [Quanta sollicitudinis] dominis videlicet episcopis No- variensi Vercellensi, Cremonensi, Brixiensi, Laudensi, Perga- mensi, Papiensi et aliis episcopis et prelatis Lombardie et Pedis- moncium in forma, qua supra. Subsequentes littere misse fuerunt domino Petro Miani de Veneciis, et requisitus per litteras missivas, ut transmittere vellet easdem ad Greciam et ad prelatos infrascriptos: archiepiscopis Patracensi, Atheniensi, Thebano, (f. 49) Cor- fiensi, Neopatrensi, Cretensi, Corinthiensi. Item septem literas in magna et septem alias in parva forma portavit ad dictas partes, prout sepe supra continetur, directas universis et singulis Christifidelibus. Venerabilis vir dominus Bartholomeus de Pando sedis aposto- lice accolitus et nuncius dictorum dominorum cardinalium missus ct destinatus ab eisdem a dicta civitate Pisarum recessit et pro- fectus est ad Corsice et Sardinie insulas anno et indictione pre- 232
Strana 233
dictis die tercia mensis Decembris, et secum deportavit litteras convocacionis consilii generalis infrascriptas, et primo in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] directas presentavit dominis videlicet archiepiscopis Arborensi, Calaritano, Turritano. Item unam literam in magna et aliam in parva forma por- tavit ad dictas partes directas universis et singulis Christifideli- bus. Item per manus reverendissimi domini domini Angeli cardi- nalis Laudensis littere misse fuerunt in forma principum domi- nis infrascriptis, videlicet: domino Marchioni Montisferrati; domino Facinol de Canibus comiti2; domino Georgio de Bensonibus domino Creme etc.; do- mino Ottoni comiti Regii etc.; domino Pandulfo de Malatestis, domino Brixie etc.; domino Gabrino Fundoli domino Cremone etc.; domino Francisco de Gonzaga, Mantue imperiali vicario; domino Cumanio etc. 1 Hs.: Facrino. 2 Hs.: Comitis. Der Kardinal Konrad von Mileto ging mit Briefen an die Prälaten nach Bologna. Reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Con- radus cardinalis Militensis profectus Bononiam etc. litteras in- frascriptas secum portavit in forma prelatorum [Quanta solli- citudinis] episcoporum ac abbatum [Percepistis], prout supra continetur mutatis mutandis, et presentavit dominis infrascriptis anno a nativitate Domini M'CCCC° octavo, indictione prima: (F. 49°) Reverendissimo in Christo patri et domino domino Baltazari, sancti Eustachii diacono cardinali in nonnullis parti- bus Ytalie apostolice sedis legato, ac omnibus et singulis archi- episcopis et episcopis exemptis et non exemptis eorumque ca- pitulis necnon venerabilibus et circumspectis viris dominis abba- tibus, prioribus et aliis eciam exemptis et non exemptis, secula- ribus et regularibus, cuiuscumque religionis existant, in legacione huiusmodi existentibus. Reverendissimo in Christo patri et domino domino Johanni, tituli sancte crucis in Jerusalem presbitero cardinali ac admini- stratori ecclesie Ravennatensis, necnon reverendis in Christo pa- tribus dominis domini archiepiscopi Ravennatensis pro tempore existentis suffraganeis exemptis et non exemptis ac dicte ecclesie eorumque capitulis etc. Simililes littere domino Petro tituli basilice XII apostolorum presbytero cardinali Mediolanensi ac dominis episcopis infrascriptis presentate fuerunt videlicet episcopis Esculano, Firmano, Cameri- nensi, Anconitano, Racanatensi, Maceratensi, Fanensi, Pen- sauriensi, Esino, Senogalliensi, Auximano, Humanatensi, Forosin- froniensi et Gallensi, Ariminensi, Feretrano, Urbinatensi, Forli- viensi, et Faventinensi et aliis episcopis abbatibus et prioribus Romandiole ac Marche Auconitane. 233
dictis die tercia mensis Decembris, et secum deportavit litteras convocacionis consilii generalis infrascriptas, et primo in forma prelatorum [Quanta sollicitudinis] directas presentavit dominis videlicet archiepiscopis Arborensi, Calaritano, Turritano. Item unam literam in magna et aliam in parva forma por- tavit ad dictas partes directas universis et singulis Christifideli- bus. Item per manus reverendissimi domini domini Angeli cardi- nalis Laudensis littere misse fuerunt in forma principum domi- nis infrascriptis, videlicet: domino Marchioni Montisferrati; domino Facinol de Canibus comiti2; domino Georgio de Bensonibus domino Creme etc.; do- mino Ottoni comiti Regii etc.; domino Pandulfo de Malatestis, domino Brixie etc.; domino Gabrino Fundoli domino Cremone etc.; domino Francisco de Gonzaga, Mantue imperiali vicario; domino Cumanio etc. 1 Hs.: Facrino. 2 Hs.: Comitis. Der Kardinal Konrad von Mileto ging mit Briefen an die Prälaten nach Bologna. Reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Con- radus cardinalis Militensis profectus Bononiam etc. litteras in- frascriptas secum portavit in forma prelatorum [Quanta solli- citudinis] episcoporum ac abbatum [Percepistis], prout supra continetur mutatis mutandis, et presentavit dominis infrascriptis anno a nativitate Domini M'CCCC° octavo, indictione prima: (F. 49°) Reverendissimo in Christo patri et domino domino Baltazari, sancti Eustachii diacono cardinali in nonnullis parti- bus Ytalie apostolice sedis legato, ac omnibus et singulis archi- episcopis et episcopis exemptis et non exemptis eorumque ca- pitulis necnon venerabilibus et circumspectis viris dominis abba- tibus, prioribus et aliis eciam exemptis et non exemptis, secula- ribus et regularibus, cuiuscumque religionis existant, in legacione huiusmodi existentibus. Reverendissimo in Christo patri et domino domino Johanni, tituli sancte crucis in Jerusalem presbitero cardinali ac admini- stratori ecclesie Ravennatensis, necnon reverendis in Christo pa- tribus dominis domini archiepiscopi Ravennatensis pro tempore existentis suffraganeis exemptis et non exemptis ac dicte ecclesie eorumque capitulis etc. Simililes littere domino Petro tituli basilice XII apostolorum presbytero cardinali Mediolanensi ac dominis episcopis infrascriptis presentate fuerunt videlicet episcopis Esculano, Firmano, Cameri- nensi, Anconitano, Racanatensi, Maceratensi, Fanensi, Pen- sauriensi, Esino, Senogalliensi, Auximano, Humanatensi, Forosin- froniensi et Gallensi, Ariminensi, Feretrano, Urbinatensi, Forli- viensi, et Faventinensi et aliis episcopis abbatibus et prioribus Romandiole ac Marche Auconitane. 233
Strana 234
Item quinque in magna et quinque in parva forma portavit ad dictas partes ... directas in genere universis Christifidelibus. Item in forma principum portavit litteras dominis infrascrip- tis videlicet: domino Onufrio de sancto Severino sancti Severini etc. pro sancta Romana ecclesia in temporalibus vicario generali; domino Clavello de Clavellis militi Fabriani ctc.; domino Ludovico de Melioratis militi etc.; domino Rudolpho de Varano, Camerini; domino Malateste de Malatestis, Cesene etc.; domino Karolo de Malatestis, Arimini ctc.; (f. 50) domino Guidantonio comiti Montisferetri ac in civitate Urbinati; domino Malateste de Malatestis, Pensauri etc.; domino Johanni Maric duci Mediolanensi etc.; domino Johanni Mino de Viguatis domino Laudi etc.; domino Ludovico de Alidosiis militi Ymole ctc.; domino Philippo Marie comiti Papic. Item portavit litteras in forma universitatum studiorum [Quamvis sacrosancta] ... videlicet Bononiensi et Papiensi studiis. Item directe fucrunt littere in forma episcoporum aut abbatum [Percepistis] ... dominis et magistris infrascriptis, videlicet: magistro generali sancti Dominici ordinis Predicatorum, ma- gistro generali sancti Francisci ordinis Minorum, magistro generali Heremitarum ordinis sancti Augustini, magistro generali beate Marie Carmelitarum, magistro generali ordinis sancte Maric Ser- vorum, magistro generali ordinis Camalduliensium, magistro ge- nerali ordinis Vallisumbrose, necnon ministris provincialibus et aliis dictorum ordinum ac cciam abbatibus prioribus conventibus et aliis sancti Benedicti ac Cisterciensis et aliorum diversorum ordinum per diversas mundi partes constitutis cciam exemptis et non exemptis, in forma [Percepistis] qua supra continctur. Item directe fuerunt et presentate communitatibus Florencie, Janue, Bononie, Macerate, Spoleti, Senarum et aliis diversis com- munitatibus ac civitatibus per Ytaliam littere in forma commu- nitatum, prout supra mutatis mutandis continetur. O. Rückkehr und Berichterstattung der Gesandten. V. f. 50—53; O. 111 f. 34'—36'; T. f. 37'—40'. Dominus cardinalis de Columpna. Anno a nativitate Domini M'CCCC° nono indictione secunda, die vigesimanona mensis Decembris, prefatus reverendissimus do- minus Oddo cardinalis de Columpna tamquam ambasiator dictorum dominorum cardinalium ad civitatem predictam Pisanam reversus et in presentia dictorum dominorum cardinalium et aliorum quam 234
Item quinque in magna et quinque in parva forma portavit ad dictas partes ... directas in genere universis Christifidelibus. Item in forma principum portavit litteras dominis infrascrip- tis videlicet: domino Onufrio de sancto Severino sancti Severini etc. pro sancta Romana ecclesia in temporalibus vicario generali; domino Clavello de Clavellis militi Fabriani ctc.; domino Ludovico de Melioratis militi etc.; domino Rudolpho de Varano, Camerini; domino Malateste de Malatestis, Cesene etc.; domino Karolo de Malatestis, Arimini ctc.; (f. 50) domino Guidantonio comiti Montisferetri ac in civitate Urbinati; domino Malateste de Malatestis, Pensauri etc.; domino Johanni Maric duci Mediolanensi etc.; domino Johanni Mino de Viguatis domino Laudi etc.; domino Ludovico de Alidosiis militi Ymole ctc.; domino Philippo Marie comiti Papic. Item portavit litteras in forma universitatum studiorum [Quamvis sacrosancta] ... videlicet Bononiensi et Papiensi studiis. Item directe fucrunt littere in forma episcoporum aut abbatum [Percepistis] ... dominis et magistris infrascriptis, videlicet: magistro generali sancti Dominici ordinis Predicatorum, ma- gistro generali sancti Francisci ordinis Minorum, magistro generali Heremitarum ordinis sancti Augustini, magistro generali beate Marie Carmelitarum, magistro generali ordinis sancte Maric Ser- vorum, magistro generali ordinis Camalduliensium, magistro ge- nerali ordinis Vallisumbrose, necnon ministris provincialibus et aliis dictorum ordinum ac cciam abbatibus prioribus conventibus et aliis sancti Benedicti ac Cisterciensis et aliorum diversorum ordinum per diversas mundi partes constitutis cciam exemptis et non exemptis, in forma [Percepistis] qua supra continctur. Item directe fuerunt et presentate communitatibus Florencie, Janue, Bononie, Macerate, Spoleti, Senarum et aliis diversis com- munitatibus ac civitatibus per Ytaliam littere in forma commu- nitatum, prout supra mutatis mutandis continetur. O. Rückkehr und Berichterstattung der Gesandten. V. f. 50—53; O. 111 f. 34'—36'; T. f. 37'—40'. Dominus cardinalis de Columpna. Anno a nativitate Domini M'CCCC° nono indictione secunda, die vigesimanona mensis Decembris, prefatus reverendissimus do- minus Oddo cardinalis de Columpna tamquam ambasiator dictorum dominorum cardinalium ad civitatem predictam Pisanam reversus et in presentia dictorum dominorum cardinalium et aliorum quam 234
Strana 235
plurimorum prelatorum retulit eisdem in sacristia eccl. s. Martini dicte civitatis ibidem congregatis ipsum litteras prefatis domino La- dislao regi et archiepiscopo Neapolitano prefatis presentasse ipsos- que exhortatos [!] fuisse et [f. 50'] requisivisse iuxta ipsarum litterarum continenciam et tenores. Alias vero litteras prefatis dominis archiepiscopis et prelatis et aliis directas propter inhi- bicionem sibi per dictum dominum regem expresse ut premittitur factam presentare non valuit, sed aliquas ex eis et unam in magna et aliam in minori forma affigi fecit in locis circumvici- nis et valvis ecclesiarum predictarum, prout supra continetur. Anno et indictione quibus supra die vigesima mensis Fe- bruarii venerabilis et religiosus vir dominus Johannes abbas sancte Justine et nuncius dictorum dominorum cardinalium pre- fatus ad dictam civitatem Pisanam reversus in sacristia sancti Martini in presentia dictorum dominorum cardinalium et alio- rum prelatorum multitudine copiosa retulit in virtute sui prestiti iuramenti ipsum dictas litteras prefatis dominis prelatis principi- bus et aliis supra nominatis presentasse ipsosque exhortatos [!] fuisse ac eciam requisivisse iuxta tenores et continencias earum- dem litterarum atque formam. In fast wörtlider Uebereinstimmung ist dann die Berichterstattung der übrigen Gesandten aufgezeichnet, die jeweils in der Sakristei von S. Martin zu Pisa nach erfolgter Vereidigung [diese unterblieb bei dem Kardinal von Mileto] vor den Kardinälen und zahlreiden Prälaten vor sich ging. Venerabilis vir Anthonius de Reate et Franciscus de Pizol- passis nuncii ... ad dictam civitatem Pisanam reversi die XXVI dicti mensis Februarii ... retulerunt ... Anno et indictione quibus supra, die Jovis vigesimaoctava mensis Marcii reverendus pater dominus Alvarus episcopus IOve- tensis] et nuncius predictus ad dictam civitatem Pisanam rever- sus ... retulit ... [F. 51’] Die tricesima mensis Marcii prefati venerabilis vir do- minus Bartholomeus de Pando sancte sedis apostolice accolitus nuncius ... ad dictam civitatem Pisanam reversus ... retulit ... Anno et indictione quibus supra die tercia mensis Aprilis pre- fatus reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Con- radus cardinalis Militensis nuncius dictorum dominorum cardina- lium ad dictam civitatem Pisanam reversus ... retulit... Die quinta decima mensis Aprilis venerabilis et circumspectus vir dominus Jeronimus Sidenberch ... nuncius ad dictam civitatem Pisanam reversus ... retulit ... Eadem die quinta decima mensis Aprilis venerabilis vir domi- nus Johannes Abeczier predictus nuncius ... ad civitatem Pisanam reversus ... retulit... Venerabilis vir dominus Johannes Goch nuncius predictus de ambasiata [f. 51'] sua dicto mense Aprilis ad prefatam civitatem Pisanam reversus retulit... 235
plurimorum prelatorum retulit eisdem in sacristia eccl. s. Martini dicte civitatis ibidem congregatis ipsum litteras prefatis domino La- dislao regi et archiepiscopo Neapolitano prefatis presentasse ipsos- que exhortatos [!] fuisse et [f. 50'] requisivisse iuxta ipsarum litterarum continenciam et tenores. Alias vero litteras prefatis dominis archiepiscopis et prelatis et aliis directas propter inhi- bicionem sibi per dictum dominum regem expresse ut premittitur factam presentare non valuit, sed aliquas ex eis et unam in magna et aliam in minori forma affigi fecit in locis circumvici- nis et valvis ecclesiarum predictarum, prout supra continetur. Anno et indictione quibus supra die vigesima mensis Fe- bruarii venerabilis et religiosus vir dominus Johannes abbas sancte Justine et nuncius dictorum dominorum cardinalium pre- fatus ad dictam civitatem Pisanam reversus in sacristia sancti Martini in presentia dictorum dominorum cardinalium et alio- rum prelatorum multitudine copiosa retulit in virtute sui prestiti iuramenti ipsum dictas litteras prefatis dominis prelatis principi- bus et aliis supra nominatis presentasse ipsosque exhortatos [!] fuisse ac eciam requisivisse iuxta tenores et continencias earum- dem litterarum atque formam. In fast wörtlider Uebereinstimmung ist dann die Berichterstattung der übrigen Gesandten aufgezeichnet, die jeweils in der Sakristei von S. Martin zu Pisa nach erfolgter Vereidigung [diese unterblieb bei dem Kardinal von Mileto] vor den Kardinälen und zahlreiden Prälaten vor sich ging. Venerabilis vir Anthonius de Reate et Franciscus de Pizol- passis nuncii ... ad dictam civitatem Pisanam reversi die XXVI dicti mensis Februarii ... retulerunt ... Anno et indictione quibus supra, die Jovis vigesimaoctava mensis Marcii reverendus pater dominus Alvarus episcopus IOve- tensis] et nuncius predictus ad dictam civitatem Pisanam rever- sus ... retulit ... [F. 51’] Die tricesima mensis Marcii prefati venerabilis vir do- minus Bartholomeus de Pando sancte sedis apostolice accolitus nuncius ... ad dictam civitatem Pisanam reversus ... retulit ... Anno et indictione quibus supra die tercia mensis Aprilis pre- fatus reverendissimus in Christo pater et dominus dominus Con- radus cardinalis Militensis nuncius dictorum dominorum cardina- lium ad dictam civitatem Pisanam reversus ... retulit... Die quinta decima mensis Aprilis venerabilis et circumspectus vir dominus Jeronimus Sidenberch ... nuncius ad dictam civitatem Pisanam reversus ... retulit ... Eadem die quinta decima mensis Aprilis venerabilis vir domi- nus Johannes Abeczier predictus nuncius ... ad civitatem Pisanam reversus ... retulit... Venerabilis vir dominus Johannes Goch nuncius predictus de ambasiata [f. 51'] sua dicto mense Aprilis ad prefatam civitatem Pisanam reversus retulit... 235
Strana 236
Venerabilis vir dominus Nicolaus Stephani de Prato predictus nuncius ... ad dictam civitatem Pisanam reversus dicto mense Aprilis ... retulit medio suo ibidem prestito iuramento ipsum dic- tas litteras prefato domino cardinali Burdegalensi presentasse, quas ulterius idem dominus cardinalis dicto domino regi Anglie ac prelatis et principibus ac aliis supradictis presentavit iposque requisivisse et exhortatos fuisse per omnia secundum dictarum lit- terarum continenciam et tenores atque formam, presente Nicolao nuncio prefato. Religiosus vir dominus Christianus Cobant nuncius prefatus dicto mense Aprilis de ambasiata sua ad dictam civitatem Pisa- nam reversus retulit ... Die vigesima octava dicti mensis Aprilis venerabilis et reli- giosus vir dominus Nicolaus de Ballionibus de Perusio generalis sancti Sepulchri predictus nuncius ... ad dictam civitatem Pisa- nam reversus ... retulit... Anno et indictione quibus supra die tercia mensis Maii hono- rabilis vir dominus Franco prefatus nuncius dictorum dominorum [f. 52] cardinalium ad dictam civitatem Pisanam reversus ... retu- lit ... Reverendus pater dominus Johannes archiepiscopus Soltanien- sis sive Orientis nuncius predictus de ambasiata sua ad dictam civitatem Pisanam reversus retulit Pisis dictis dominis cardina- libus et aliis prelatis in multitudine copiosa in virtute sui prestiti iuramenti ipsum dictas litteras prefatis dominis prelatis principi- bus et aliis dominis presentasse ipsosque per omnia requisivisse iuxta carundem tenores litterarum et continencias atque formam. II. Beridht über die Konzilsgesandtshaften der Avignoner Kardinäle V. f. 53; O. 111 f. 36'; T. f. 40'. Zu den Schreiben an die Könige Königinnen und Prinzen vgl. Valois IV 19; Hefele-Leclercq VI 1364. (F. 53) Anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo octavo, indictione prima, die secunda mensis Octobris reveren- dissimus pater dominus Symon patriarcha Allexandrinus tam- quam ambasiator dominorum cardinalium constitutus Parisius in aula alta regalis palacii, consilio generali ecclesie Gallicane ibi- dem convocate ad infrascripta congregato, recepit ad se ex parte dictorum dominorum cardinalium per manus Aymerici Traveaul, equitatoris domini ducis Bituricensis, litteras infrascriptas con- tinentes in se convocacionem consilii generalis tenorum infrascrip- torum. Quas litteras ipse dominus patriarcha presentavit dominis infrascriptis ex parte dictorum dominorum cardinalium sibi trans- missas. Et primo presentavit illustrissimo et Christianissimo domino 236
Venerabilis vir dominus Nicolaus Stephani de Prato predictus nuncius ... ad dictam civitatem Pisanam reversus dicto mense Aprilis ... retulit medio suo ibidem prestito iuramento ipsum dic- tas litteras prefato domino cardinali Burdegalensi presentasse, quas ulterius idem dominus cardinalis dicto domino regi Anglie ac prelatis et principibus ac aliis supradictis presentavit iposque requisivisse et exhortatos fuisse per omnia secundum dictarum lit- terarum continenciam et tenores atque formam, presente Nicolao nuncio prefato. Religiosus vir dominus Christianus Cobant nuncius prefatus dicto mense Aprilis de ambasiata sua ad dictam civitatem Pisa- nam reversus retulit ... Die vigesima octava dicti mensis Aprilis venerabilis et reli- giosus vir dominus Nicolaus de Ballionibus de Perusio generalis sancti Sepulchri predictus nuncius ... ad dictam civitatem Pisa- nam reversus ... retulit... Anno et indictione quibus supra die tercia mensis Maii hono- rabilis vir dominus Franco prefatus nuncius dictorum dominorum [f. 52] cardinalium ad dictam civitatem Pisanam reversus ... retu- lit ... Reverendus pater dominus Johannes archiepiscopus Soltanien- sis sive Orientis nuncius predictus de ambasiata sua ad dictam civitatem Pisanam reversus retulit Pisis dictis dominis cardina- libus et aliis prelatis in multitudine copiosa in virtute sui prestiti iuramenti ipsum dictas litteras prefatis dominis prelatis principi- bus et aliis dominis presentasse ipsosque per omnia requisivisse iuxta carundem tenores litterarum et continencias atque formam. II. Beridht über die Konzilsgesandtshaften der Avignoner Kardinäle V. f. 53; O. 111 f. 36'; T. f. 40'. Zu den Schreiben an die Könige Königinnen und Prinzen vgl. Valois IV 19; Hefele-Leclercq VI 1364. (F. 53) Anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo octavo, indictione prima, die secunda mensis Octobris reveren- dissimus pater dominus Symon patriarcha Allexandrinus tam- quam ambasiator dominorum cardinalium constitutus Parisius in aula alta regalis palacii, consilio generali ecclesie Gallicane ibi- dem convocate ad infrascripta congregato, recepit ad se ex parte dictorum dominorum cardinalium per manus Aymerici Traveaul, equitatoris domini ducis Bituricensis, litteras infrascriptas con- tinentes in se convocacionem consilii generalis tenorum infrascrip- torum. Quas litteras ipse dominus patriarcha presentavit dominis infrascriptis ex parte dictorum dominorum cardinalium sibi trans- missas. Et primo presentavit illustrissimo et Christianissimo domino 236
Strana 237
Karolo regi Francie ac domine .. regine regni litteras in forma regum et reginarum, prout supra, mutatis mutandis, continetur. Item presentavit litteras in forma principum, prout supra, mutatis mutandis, continetur, dominis videlicet ducibus Bituricensi, Burgundie, Burbonii et aliis ducibus et principibus de saguine [!] regali et regno Francie. Item dictus dominus patriarcha Allexandrinus presentavit Parisius in dicto consilio litteras infrascriptas mutatis mutandis infrascriptis dominis directas videlicet archiepiscopis Remensi, Rothomagensi, Senonensi, Turonensi, Bituricensi; in Lingua occitana: archiepiscopis Narbonnensi, Burdega- lensi, Auxitano, Tholosano; in provincia Provincie archiepiscopis Aquensi, Arelatensi, Lugdunensi, Viennensi, Ebredunensi, Bisuntino, Januensi, admi- nistratori Tarentasiensi, episcopo Niciensi. Tenor littere misse dicto domino archiepiscopo Remensi et aliis prelatis supradictis, mutatis tamen mutandis, talis est: Miseracione divina episcopi presbyteri et diaconi etc. Quante magnitudinis ... (f. 57) Johanne Petri magistro in medicina testi- bus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Es ist das Konzileinberufungsschreiben der Kardinäle der Avigno- neser Obödienz, gegeben zu Livorno, den 14. Juli 1408. Hss.: V. f. 53—59; O. 111 f. 36'—42; T. f. 40'—45; V. 4000 f. 57 ss.; Bibl. Corsini (Rom) 39 G. 1 f. 29 ss.; P. 12542 f. 79 ff. Gedruckt u. a. d'Acery, Špicil. VI 205—214; Mansi XXVI 1161—1167; Bourgeois du Cha- stenet, Nouvelle hist. du conc. de Constance, Preuves 535—541. Item presentavit dictus dominus ambasiator litteras in forma episcoporum et abbatum [Percepistis] ... dominis videlicet epi- scopis Metensi, Tullensi, Virdunensi, electo Leodiensi, Auriensi (!); in Riparia Januensi: episcopis Saonensi, Albinganensi, Vi- gintimiliensi et Naulensi, Lunensi; abbati sancti Anthonii Viennensis, priori maioris Cartasie, abbati Cisterciensi, abbati Cluniacensi, abbati Premonstratensi, abbati Grandimontensi. (F. 57') Item portavit litteras in forma universitatum stu- diorum [Quamis sacrosancta] ... universitati Parisiensi atque nunciis ibidem presentibus universitatum Aurelianensis, Tholo- sane, Andegavensis, Montispessulani. Item presentavit litteras in forma prelatorum aut abbatum ... magistro generali sancti Dominici ordinis Predicatorum, magistro generali sancti Francisci ordinis Minorum, magistro generali He- remitarum ordinis sancti Augustini, magistro generali ordinis beate Marie Carmelitarum. Item presentavit litteras in forma prelatorum [Quante magnitudinis] ... domino Johanni episcopo Ostiensi vulgariter Vivariensi nuncupato, domino Ludovico sancte Agate de Barre vulgariter nuncupato, domino Petro sancte Praxedis vulgariter de Hispania nuncupato ... cardinalibus. Item presentavit litteras in forma prelatorum ... directas ad 237
Karolo regi Francie ac domine .. regine regni litteras in forma regum et reginarum, prout supra, mutatis mutandis, continetur. Item presentavit litteras in forma principum, prout supra, mutatis mutandis, continetur, dominis videlicet ducibus Bituricensi, Burgundie, Burbonii et aliis ducibus et principibus de saguine [!] regali et regno Francie. Item dictus dominus patriarcha Allexandrinus presentavit Parisius in dicto consilio litteras infrascriptas mutatis mutandis infrascriptis dominis directas videlicet archiepiscopis Remensi, Rothomagensi, Senonensi, Turonensi, Bituricensi; in Lingua occitana: archiepiscopis Narbonnensi, Burdega- lensi, Auxitano, Tholosano; in provincia Provincie archiepiscopis Aquensi, Arelatensi, Lugdunensi, Viennensi, Ebredunensi, Bisuntino, Januensi, admi- nistratori Tarentasiensi, episcopo Niciensi. Tenor littere misse dicto domino archiepiscopo Remensi et aliis prelatis supradictis, mutatis tamen mutandis, talis est: Miseracione divina episcopi presbyteri et diaconi etc. Quante magnitudinis ... (f. 57) Johanne Petri magistro in medicina testi- bus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. Es ist das Konzileinberufungsschreiben der Kardinäle der Avigno- neser Obödienz, gegeben zu Livorno, den 14. Juli 1408. Hss.: V. f. 53—59; O. 111 f. 36'—42; T. f. 40'—45; V. 4000 f. 57 ss.; Bibl. Corsini (Rom) 39 G. 1 f. 29 ss.; P. 12542 f. 79 ff. Gedruckt u. a. d'Acery, Špicil. VI 205—214; Mansi XXVI 1161—1167; Bourgeois du Cha- stenet, Nouvelle hist. du conc. de Constance, Preuves 535—541. Item presentavit dictus dominus ambasiator litteras in forma episcoporum et abbatum [Percepistis] ... dominis videlicet epi- scopis Metensi, Tullensi, Virdunensi, electo Leodiensi, Auriensi (!); in Riparia Januensi: episcopis Saonensi, Albinganensi, Vi- gintimiliensi et Naulensi, Lunensi; abbati sancti Anthonii Viennensis, priori maioris Cartasie, abbati Cisterciensi, abbati Cluniacensi, abbati Premonstratensi, abbati Grandimontensi. (F. 57') Item portavit litteras in forma universitatum stu- diorum [Quamis sacrosancta] ... universitati Parisiensi atque nunciis ibidem presentibus universitatum Aurelianensis, Tholo- sane, Andegavensis, Montispessulani. Item presentavit litteras in forma prelatorum aut abbatum ... magistro generali sancti Dominici ordinis Predicatorum, magistro generali sancti Francisci ordinis Minorum, magistro generali He- remitarum ordinis sancti Augustini, magistro generali ordinis beate Marie Carmelitarum. Item presentavit litteras in forma prelatorum [Quante magnitudinis] ... domino Johanni episcopo Ostiensi vulgariter Vivariensi nuncupato, domino Ludovico sancte Agate de Barre vulgariter nuncupato, domino Petro sancte Praxedis vulgariter de Hispania nuncupato ... cardinalibus. Item presentavit litteras in forma prelatorum ... directas ad 237
Strana 238
magnum magistrum Rodi domus sive hospitalis sancti Johannis Jerosolimitani. Item presentate fuerunt per dictum dominum patriarcham littere in forma regum directe domino regi Navarre, ac eciam episcopis Pampilonensi ac aliis episcopis prelatis dicti regni in forma prelatorum et episcoporum. (F. 58) Item misse fuerunt et presentate littere in forma re- gum domino regi Castelle et Legionis ... per religiosum virum dominum Stephanum magistrum in theologia ministrum Maturi- norum ordinis sancte Trinitatis Parisien. Item in forma prelatorum misse et presentate fuerunt littere dominis archiepiscopis Tolletano, Compostellano, Yspalensi, et ceteris episcopis et prelatis dicti regni in forma suffraganeorum et episcoporum. Item misse fucrunt ct presentate in forma regum prout supra ad regnum Scocic domino regi dicti regni per reverendum patrem dominum Franciscum cardinalem Burdegalensem et per Rober- tum Meneti vulgariter dictum Heremita laycum literatum Con- stanciensis diocesis nuncium dictorum dominorum cardinalium. Item in forma prclatorum ... misse fuerunt littere et presen- tate domino episcopo sancti Andree et aliis episcopis et prelatis dicti regni Scocie. Item misse fuerunt littere et presentate ex parte dictorum dominorum cardinalium domino regi regni Aragonensium in forma regum, ac archiepiscopis Cesaraugustano et Terraconensi ac cete- ris episcopis necnon episcopis et prelatis dicti regni ac regnorum Valencie et Maioricarum ac comitatus Cathalonie in forma pre- latorum ct episcoporum ... per dictum Urbanum Gonneardi. Item presentate fuerunt littere et misse in forma principum domino comiti de Sabaudia, et aliis prelatis sub eo constitutis in ipsius comitatu in forma prelatorum ... per venerabilem virum dominum Nicolaum de Monticulo. 238
magnum magistrum Rodi domus sive hospitalis sancti Johannis Jerosolimitani. Item presentate fuerunt per dictum dominum patriarcham littere in forma regum directe domino regi Navarre, ac eciam episcopis Pampilonensi ac aliis episcopis prelatis dicti regni in forma prelatorum et episcoporum. (F. 58) Item misse fuerunt et presentate littere in forma re- gum domino regi Castelle et Legionis ... per religiosum virum dominum Stephanum magistrum in theologia ministrum Maturi- norum ordinis sancte Trinitatis Parisien. Item in forma prelatorum misse et presentate fuerunt littere dominis archiepiscopis Tolletano, Compostellano, Yspalensi, et ceteris episcopis et prelatis dicti regni in forma suffraganeorum et episcoporum. Item misse fucrunt ct presentate in forma regum prout supra ad regnum Scocic domino regi dicti regni per reverendum patrem dominum Franciscum cardinalem Burdegalensem et per Rober- tum Meneti vulgariter dictum Heremita laycum literatum Con- stanciensis diocesis nuncium dictorum dominorum cardinalium. Item in forma prclatorum ... misse fuerunt littere et presen- tate domino episcopo sancti Andree et aliis episcopis et prelatis dicti regni Scocie. Item misse fuerunt littere et presentate ex parte dictorum dominorum cardinalium domino regi regni Aragonensium in forma regum, ac archiepiscopis Cesaraugustano et Terraconensi ac cete- ris episcopis necnon episcopis et prelatis dicti regni ac regnorum Valencie et Maioricarum ac comitatus Cathalonie in forma pre- latorum ct episcoporum ... per dictum Urbanum Gonneardi. Item presentate fuerunt littere et misse in forma principum domino comiti de Sabaudia, et aliis prelatis sub eo constitutis in ipsius comitatu in forma prelatorum ... per venerabilem virum dominum Nicolaum de Monticulo. 238
Strana 239
Abkürzungen Weitere Abkürzungen sind in den Anmerkungen erklärt. P. 12542 = P. 12543 Reg.Vat. W. 3704 = = W. 4955 W. 4971 = W. 5096 = V. 5595 V. 7305 = Vat. = Vat. Suppl. W. 5097 = = V. 3477 V. 4000 = V. 4171 = O. 111 = O. 464 = CRD. = ACA. = Barcelona, Ardhivo de la Corona de Aragon, Registerserie. Vgl. H. Finke, Acta Aragonensia I (1908) Einführung XCV bis CXXII. Berlin, Staatsbibliothek, Msc. theol. lat. fol. 420. 1. Hälfte des 15. Jahrh. Città del Vaticano, Biblioteca Vaticana, Cod. Barberini XVI 78. Gleichzeitig. Vgl. H. Finke, Acta concilii Constan- ciensis IV (1928) XXIX. Barcelona, Archivo de la Corona de Aragon, Cartas Reales Diplomáticas, cajas 7—10 des Königs Martin. Vgl. H. Finke, Acta Aragonensia 1, Einführung LXVII—LXXII. Danzig, Stadtbibliothek, Ms. Mar. F. 266. 1. Hälfte des 15. Jahrh. Vgl. O. Günther, Die Hss. der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig (1921) 325—340. Eichstätt, Staatliche Bibliothek, Cod. 269 (früher 698). Frühes 15. Jahrh. Firenze, Archivio di Stato, Sig. Cart. Miss. I Canc. XXVIII (früher XXVII). Gleichžeitiges Register der von der Signorie Florenz an ihre Gesandten usw. auslaufenden Schriftstücke. Città del Vaticano, Biblioteca Vaticana, Cod. Ottobon. 2356. Etwa gleichzeitig. Vgl. F. Ehrle, Martin de Alpartils Chro- nica Actitatorum I (1906) 357—359. Ebenda, Cod. Ottobon. 111. Spätes 15. Jahrh. Ableitung aus V. oder gemeinsamer Vorlage. Vgl. Ehrle 359 f. Ebenda, Cod. Ottobon. 464. Gleichzeitig. Vgl. F. Ehrle in ALKG VII (1900) 576 f. Paris, Bibliothèque Nationale, Msc. lat. 12542. Gleichzeitig. Ebenda, Msc. lat. 12543. Gleichzeitig. Città del Vaticano, Archivio segreto Vaticano, Registerserie. Torino, Biblioteca Nazionale, Msc. E II 3. Endendes 15. Jahrh. Vgl. Jos. Passinus, Codices manuscripti Bibliothecae regii Taurinensis Athenaei (1749) 70 ss. Città del Vaticano, Biblioteca Vaticana, Cod. lat. 4172. Etwa 2. Viertel des 15. Jahrh. Die Hauptquelle der vorliegenden Veröffentlichung; aus ihr (oder aus gemeinsamer Vorlage) leiten sich V. 4171, O. 111 und T. ab. Vgl. Ehrle 357 ff. Ebenda, Cod. lat. 3477. Gleichzeitig. Ebenda, Cod. lat. 4000. 15. Jahrh. Ebenda. Cod. lat. 4171. Endendes 15. Jahrh. Abhängig von V. Vgl. Ehrle 358 f. Ebenda, Cod. lat. 5595. 16. Jahrh. Abschrift aus V. 3477. Ebenda, Cod. lat. 7305. Vor Mitte des 15. Jahrh. Arch. Vat. = Città del Vaticano, Archivio segreto Vaticano. = Ebenda, Supplikenregister. Vgl. B. Katterbach, Inven- tario dei registri delle Suppliche (1932). Wien, National-Bibliothek, Cod. 3704. 15. Jahrh. Ebenda, Cod. 4955. Ebenda, Cod. 4971. Gleidhzeitig. Ebenda, Cod. 5096, Umschlag. Vgl. Finke, Acta conc. Const. IV, Vorwort L XIX. Ebenda, Cod. 5097. Gleidhzeitig. Vgl. G. Erler, Dietridh von Nieheim, 282 u. Beilage XXX. Finke, Acta conc. Const. IV, Vorwort LXX—LXXI. Wolfenbüttel, Bibliothek, Cod. 32 . 10 Aug. 2°. 1. Hülfte des 15. Jahrh. Vgl. O. v. Heinemann, Die Hss. der Herzogl. Bibl. zu Wolfenbüttel. 2. Abt.: Die Augusteischen Hss. III (1898) 7—11. Barb. = Ei. = Fi. = D. = O. = T. = V. = = = B. = Wo. = 239
Abkürzungen Weitere Abkürzungen sind in den Anmerkungen erklärt. P. 12542 = P. 12543 Reg.Vat. W. 3704 = = W. 4955 W. 4971 = W. 5096 = V. 5595 V. 7305 = Vat. = Vat. Suppl. W. 5097 = = V. 3477 V. 4000 = V. 4171 = O. 111 = O. 464 = CRD. = ACA. = Barcelona, Ardhivo de la Corona de Aragon, Registerserie. Vgl. H. Finke, Acta Aragonensia I (1908) Einführung XCV bis CXXII. Berlin, Staatsbibliothek, Msc. theol. lat. fol. 420. 1. Hälfte des 15. Jahrh. Città del Vaticano, Biblioteca Vaticana, Cod. Barberini XVI 78. Gleichzeitig. Vgl. H. Finke, Acta concilii Constan- ciensis IV (1928) XXIX. Barcelona, Archivo de la Corona de Aragon, Cartas Reales Diplomáticas, cajas 7—10 des Königs Martin. Vgl. H. Finke, Acta Aragonensia 1, Einführung LXVII—LXXII. Danzig, Stadtbibliothek, Ms. Mar. F. 266. 1. Hälfte des 15. Jahrh. Vgl. O. Günther, Die Hss. der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig (1921) 325—340. Eichstätt, Staatliche Bibliothek, Cod. 269 (früher 698). Frühes 15. Jahrh. Firenze, Archivio di Stato, Sig. Cart. Miss. I Canc. XXVIII (früher XXVII). Gleichžeitiges Register der von der Signorie Florenz an ihre Gesandten usw. auslaufenden Schriftstücke. Città del Vaticano, Biblioteca Vaticana, Cod. Ottobon. 2356. Etwa gleichzeitig. Vgl. F. Ehrle, Martin de Alpartils Chro- nica Actitatorum I (1906) 357—359. Ebenda, Cod. Ottobon. 111. Spätes 15. Jahrh. Ableitung aus V. oder gemeinsamer Vorlage. Vgl. Ehrle 359 f. Ebenda, Cod. Ottobon. 464. Gleichzeitig. Vgl. F. Ehrle in ALKG VII (1900) 576 f. Paris, Bibliothèque Nationale, Msc. lat. 12542. Gleichzeitig. Ebenda, Msc. lat. 12543. Gleichzeitig. Città del Vaticano, Archivio segreto Vaticano, Registerserie. Torino, Biblioteca Nazionale, Msc. E II 3. Endendes 15. Jahrh. Vgl. Jos. Passinus, Codices manuscripti Bibliothecae regii Taurinensis Athenaei (1749) 70 ss. Città del Vaticano, Biblioteca Vaticana, Cod. lat. 4172. Etwa 2. Viertel des 15. Jahrh. Die Hauptquelle der vorliegenden Veröffentlichung; aus ihr (oder aus gemeinsamer Vorlage) leiten sich V. 4171, O. 111 und T. ab. Vgl. Ehrle 357 ff. Ebenda, Cod. lat. 3477. Gleichzeitig. Ebenda, Cod. lat. 4000. 15. Jahrh. Ebenda. Cod. lat. 4171. Endendes 15. Jahrh. Abhängig von V. Vgl. Ehrle 358 f. Ebenda, Cod. lat. 5595. 16. Jahrh. Abschrift aus V. 3477. Ebenda, Cod. lat. 7305. Vor Mitte des 15. Jahrh. Arch. Vat. = Città del Vaticano, Archivio segreto Vaticano. = Ebenda, Supplikenregister. Vgl. B. Katterbach, Inven- tario dei registri delle Suppliche (1932). Wien, National-Bibliothek, Cod. 3704. 15. Jahrh. Ebenda, Cod. 4955. Ebenda, Cod. 4971. Gleidhzeitig. Ebenda, Cod. 5096, Umschlag. Vgl. Finke, Acta conc. Const. IV, Vorwort L XIX. Ebenda, Cod. 5097. Gleidhzeitig. Vgl. G. Erler, Dietridh von Nieheim, 282 u. Beilage XXX. Finke, Acta conc. Const. IV, Vorwort LXX—LXXI. Wolfenbüttel, Bibliothek, Cod. 32 . 10 Aug. 2°. 1. Hülfte des 15. Jahrh. Vgl. O. v. Heinemann, Die Hss. der Herzogl. Bibl. zu Wolfenbüttel. 2. Abt.: Die Augusteischen Hss. III (1898) 7—11. Barb. = Ei. = Fi. = D. = O. = T. = V. = = = B. = Wo. = 239
Strana 240
Sachverzeichnis Ablaſ 19 Ablehnung des Konzils 213 ff. aequitas canonica 43 Anglicana ecclesia 138 apostolos petere 50. 59. 62 Auditor 116. 175. 202. 229 Beglaubigungsschreiben 13. 38. 76 bis 78, 86. 227 f. Begrüßungsform 27. 115. 187 Berufung an das allg. Konzil 46.58 brachium saeculare 215 camera apostolica 12. 95 f. 106. 110 116. 130. 227 camerarius papae 26. 37. 45 confessor 203 conciliabulum 66. 72. 82. 162 ff. Dalphinatus 175 dictator 46 Dispensation 68 Dissimulation 80 Eid 13. 55. 61 f. 82. 92. 235 Erzkämmerer 177 Exkommunikation 47—50. 64 bis 68. 84 f. 170. 213 Forum internum 68 Furcht 43. 62. 113. 165 Galeere 22 f. 96. 104. 107. 209 f. Gallicana ecclesia 122 f. 125. 236 f. Gehaltssperre 44 f. 106. 110 Geiseln 87 Geleit 97. 108 Geleitbrief 24. 102. 131. 143—150 160. 168 Gemeinwohl 32—34 Großpönitentiar 171 Guter Leumund 60 Gesandte Benedikts XIII. 17. 20 f. 26—29. 58. 61. 69. 130. 148—150 168; — der Signoric Florenz 37 bis 40. 69. 95—97. 103f. 107. 118 209 f.; — Gregors XII. 20. 36 57; — Heinrichs v. England 175 f. 192 f.; — Johannes v. Portugal 147; — der Kardinäle 13. 103 111—118. 133. 139 f. 147. 216 ff.;— Karls VI. von Frankreich 31. 36 39 f. 58. 61. 69. 161; — Ladislaus' von Neapel 24; — Martins von Aragon 20. 121. 131. 151. 181. 193 bis 195; — der Pariser Universi- tät 98. 122; — Ruprechts, Deut- schen Königs 23. 192 f.; — Sienas 29; — Sigmunds v. Ungarn 193; — Venedigs 102. 104. 107. 159 193; — Wladislaws v. Polen 180. Gesandte zum Pisaner Konzil: des Herzogs Ludwig v. Anjou 126; — der Abtei St. Antoine de Viennois 171; — des Königs Martin v. Aragon (151) 191 ff. 207. 214; — des Judex von Ar- borea 202; — des Markgrafen v. Brandenburg u. Mähren 177; — des Herzogs Johann v. Bretagne 197; — der Kirchenprovinz Can- terbury 135; — der Abtei Cluny 150; — des Deutschen Ordens 142; — der Signorie Florenz 209; — des Bistums Genua 184; — des Erzbischofs von Gnesen 195 ff.; — des Grafen v. Holland 178; — des Herzogs v. Loth- ringen u. Brabant 155; — des Königs v. Kastilien 207; — des Herzogs v. Masowien 132; — der Könige von Polen 179 und Portugal 199 und der Universi täten Angers 182, Montpellier 187, Paris 122, Toulouse 151, 174 und Wien 204, 207 f. HI. Grab 223 Hochverrat 130 Kerker 42. 51. 61, 81. 130 f. Kollektor 45. 95. 130. 224. 227 f. Konzilberufungsrecht 12. 66. 162 Konzilsort 12 Kreation von Kardinälen 42. 82 105 f. 112 240
Sachverzeichnis Ablaſ 19 Ablehnung des Konzils 213 ff. aequitas canonica 43 Anglicana ecclesia 138 apostolos petere 50. 59. 62 Auditor 116. 175. 202. 229 Beglaubigungsschreiben 13. 38. 76 bis 78, 86. 227 f. Begrüßungsform 27. 115. 187 Berufung an das allg. Konzil 46.58 brachium saeculare 215 camera apostolica 12. 95 f. 106. 110 116. 130. 227 camerarius papae 26. 37. 45 confessor 203 conciliabulum 66. 72. 82. 162 ff. Dalphinatus 175 dictator 46 Dispensation 68 Dissimulation 80 Eid 13. 55. 61 f. 82. 92. 235 Erzkämmerer 177 Exkommunikation 47—50. 64 bis 68. 84 f. 170. 213 Forum internum 68 Furcht 43. 62. 113. 165 Galeere 22 f. 96. 104. 107. 209 f. Gallicana ecclesia 122 f. 125. 236 f. Gehaltssperre 44 f. 106. 110 Geiseln 87 Geleit 97. 108 Geleitbrief 24. 102. 131. 143—150 160. 168 Gemeinwohl 32—34 Großpönitentiar 171 Guter Leumund 60 Gesandte Benedikts XIII. 17. 20 f. 26—29. 58. 61. 69. 130. 148—150 168; — der Signoric Florenz 37 bis 40. 69. 95—97. 103f. 107. 118 209 f.; — Gregors XII. 20. 36 57; — Heinrichs v. England 175 f. 192 f.; — Johannes v. Portugal 147; — der Kardinäle 13. 103 111—118. 133. 139 f. 147. 216 ff.;— Karls VI. von Frankreich 31. 36 39 f. 58. 61. 69. 161; — Ladislaus' von Neapel 24; — Martins von Aragon 20. 121. 131. 151. 181. 193 bis 195; — der Pariser Universi- tät 98. 122; — Ruprechts, Deut- schen Königs 23. 192 f.; — Sienas 29; — Sigmunds v. Ungarn 193; — Venedigs 102. 104. 107. 159 193; — Wladislaws v. Polen 180. Gesandte zum Pisaner Konzil: des Herzogs Ludwig v. Anjou 126; — der Abtei St. Antoine de Viennois 171; — des Königs Martin v. Aragon (151) 191 ff. 207. 214; — des Judex von Ar- borea 202; — des Markgrafen v. Brandenburg u. Mähren 177; — des Herzogs Johann v. Bretagne 197; — der Kirchenprovinz Can- terbury 135; — der Abtei Cluny 150; — des Deutschen Ordens 142; — der Signorie Florenz 209; — des Bistums Genua 184; — des Erzbischofs von Gnesen 195 ff.; — des Grafen v. Holland 178; — des Herzogs v. Loth- ringen u. Brabant 155; — des Königs v. Kastilien 207; — des Herzogs v. Masowien 132; — der Könige von Polen 179 und Portugal 199 und der Universi täten Angers 182, Montpellier 187, Paris 122, Toulouse 151, 174 und Wien 204, 207 f. HI. Grab 223 Hochverrat 130 Kerker 42. 51. 61, 81. 130 f. Kollektor 45. 95. 130. 224. 227 f. Konzilberufungsrecht 12. 66. 162 Konzilsort 12 Kreation von Kardinälen 42. 82 105 f. 112 240
Strana 241
Legat 105. 118. 135. 233 Legitima causa 66 Lichter Johannistag 205 Mitra 36 monitio canonica 47 Motuproprio 210 f Naturrecht 33. 56 Nationen der Univ. Paris 123 Oeffentlidie Meinung 10 Ordenstracht der Johanniter 207 Papalisten 52 Papstwahl 61. 92. 169, 184. 186 200. 204 f. 207 f. 213 Pfand 37 Pfründenentzug 45. 59. 122 Predigt 19 Preis für Pferde 25 Prokurator 8. 71 f. 82. 109. 123—125 Propaganda 9 ff. Provinzialkonzil 128 Prozession 25 Rasur 117 f. Rat des Herzogs v. Anjou 127; des Künigs v. Aragon 78. 194; des Herzogs der Bretagne 197; Karls VI. v. Frankreich 36; der Univ, Montpellier 188 ff.; des 16 Königs v. Polen 181; des Königs v. Portugal 224; der Univ. Tou- louse 153 u, des Königs v. Un- garn 228 Rechtsgutachten 14. 65. 85 Reden 27. 175 Rotulus 15. 208 Sprichwort 31 Subtraktion 14. 35. 40. 62. 74. 106. 110. 113. 155. 180. 201. 204. 218 Suppliken 179 Theologenschule 30 Universität 14 ff. 44 f. 56. 97, 122. 140. 151. 178. 182. 187. 204. 207 f. 217, ff. Verbote Gregors XII. an die Kar- dinäle 43. 61. 69 Volkssprache 175 f. Vox populi vox Dei 54 Wiedervereinigung d. Griedien 94 Zahl der Konzilsteilnehmer 15. 202, 204. 206 Zession der Püpste 20 f, 40. 56 f. 60 f. 72. 74. 81 f. 92, 98. 141. 167 f. 175 f. 182 Zurückdatierung 10 ff. 721. 241
Legat 105. 118. 135. 233 Legitima causa 66 Lichter Johannistag 205 Mitra 36 monitio canonica 47 Motuproprio 210 f Naturrecht 33. 56 Nationen der Univ. Paris 123 Oeffentlidie Meinung 10 Ordenstracht der Johanniter 207 Papalisten 52 Papstwahl 61. 92. 169, 184. 186 200. 204 f. 207 f. 213 Pfand 37 Pfründenentzug 45. 59. 122 Predigt 19 Preis für Pferde 25 Prokurator 8. 71 f. 82. 109. 123—125 Propaganda 9 ff. Provinzialkonzil 128 Prozession 25 Rasur 117 f. Rat des Herzogs v. Anjou 127; des Künigs v. Aragon 78. 194; des Herzogs der Bretagne 197; Karls VI. v. Frankreich 36; der Univ, Montpellier 188 ff.; des 16 Königs v. Polen 181; des Königs v. Portugal 224; der Univ. Tou- louse 153 u, des Königs v. Un- garn 228 Rechtsgutachten 14. 65. 85 Reden 27. 175 Rotulus 15. 208 Sprichwort 31 Subtraktion 14. 35. 40. 62. 74. 106. 110. 113. 155. 180. 201. 204. 218 Suppliken 179 Theologenschule 30 Universität 14 ff. 44 f. 56. 97, 122. 140. 151. 178. 182. 187. 204. 207 f. 217, ff. Verbote Gregors XII. an die Kar- dinäle 43. 61. 69 Volkssprache 175 f. Vox populi vox Dei 54 Wiedervereinigung d. Griedien 94 Zahl der Konzilsteilnehmer 15. 202, 204. 206 Zession der Püpste 20 f, 40. 56 f. 60 f. 72. 74. 81 f. 92, 98. 141. 167 f. 175 f. 182 Zurückdatierung 10 ff. 721. 241
Strana 242
Personen- und Ortsverzeichnis Die 8tidiworte Gregor XII., Benedikt XIII. und Pisa sind nicht in das Verzeichnis aufgenommen. Aalborg 229 Aarhuus 229 Abbacia, Joh. de, O. Carm. 153 Abellonis, Guil. de 172 Abeczicr, Joh. 131. 216 [f. 235 Abrice, Laurenz 196 Abo 229 Acciajoli, Angclo. Kard. v. Flo- renz 27. 43. Acerenza 231 Adolf II. Herzog v. Berg 226 Adolf Graf v. Kleve u. Mark 226 Afflighem, OSB. Abtei 156 Affriano, Joh. de 188 Agde 154. 174 Agrigent (Girgenti) 221 Agulherii, Joh. 188 Ailly,Peter d' 50. 56 Aix 128—150. 237 Alamand, Bern. 187—191 Alamany de Cervello, Gerald 78. 151. 191. 195 Alarcon 208 Albenga 227 Albi 211 Albredit König v. Schweden 229 Alcobaca, O. Cist. Abtei 223 Alessandro, Ant. d’ 104 Alexandrien 56. 164. 227. 256f Alexandris, [Iugo de 187 Alfons V. Kónig v. Aragon 16 Alfonsi Nogucira, Alvarus 148 Altenberg, O. Cist Abtei 226 Alvaro, Muno 224 Alveto, Roland de 188—191 Amalfi 251 Amandi, Petr. 172 Amelhani, Guilh. 191 Ancarano, Peter d' 46—50. 58 Ancona 235 Andregnicz, Baron v. 179 Angclinus, Judex v. Arborea 202 Angers 127. 182—184. 257 Anglesola, Bercngar de, Kard. 116 Anianc 187 242 7311. 142. Anjou 126 Anna, Angelo de, Kard. densis 27. 233 Antiodiien, Pairiardi v. 158. 224 Antivari (Divar) 228 Antolin, G. 9* Antwerpen 230 Apulien 126 Aquileja 32—54. 66. 72. 82. 105. 227 Arborca 202. 233 Arczzo 130. 232 Ariscolis, Bettinus de 59 » Galcotius de 59 Arles 128. 257 Armagnac, Joh. de, Kard. 158. 161 Arnaldi de Abbacia, Garsias 155 Arquerii, Jac. 188 Arras 125, Ascoli 113. 255 Astor, Pons 20 Athen 232 Audi 237 Augsburg 226 Augustinus 52 f. 60. 80 Auvergne 173 Averbode, O. Praem. Abtci 156 230 Avignon 167. 210 Azumara 198 Babylon 55 Bachie, Joh. 138 Badkes, I. 163* Baden 226 Baglioni, Nic. de’ 2231. 236 Balga, Komtur von 25 Balthasar, Herr v. Werle 229 Bamberg 219 Bandelli, Bandellus 119 Bangor 225 Bannispareralli [?] 189 Bar, Herzog v. 151 Bar, Ludwig v., Kard. 257 Barbani, Joh. OFM. 28 Barcelona 21f. 56. 78. 121. 1351. 135. 189. 192—195. 210 ff. Barcelos, Alfons Graf v. 224 Lau-
Personen- und Ortsverzeichnis Die 8tidiworte Gregor XII., Benedikt XIII. und Pisa sind nicht in das Verzeichnis aufgenommen. Aalborg 229 Aarhuus 229 Abbacia, Joh. de, O. Carm. 153 Abellonis, Guil. de 172 Abeczicr, Joh. 131. 216 [f. 235 Abrice, Laurenz 196 Abo 229 Acciajoli, Angclo. Kard. v. Flo- renz 27. 43. Acerenza 231 Adolf II. Herzog v. Berg 226 Adolf Graf v. Kleve u. Mark 226 Afflighem, OSB. Abtei 156 Affriano, Joh. de 188 Agde 154. 174 Agrigent (Girgenti) 221 Agulherii, Joh. 188 Ailly,Peter d' 50. 56 Aix 128—150. 237 Alamand, Bern. 187—191 Alamany de Cervello, Gerald 78. 151. 191. 195 Alarcon 208 Albenga 227 Albi 211 Albredit König v. Schweden 229 Alcobaca, O. Cist. Abtei 223 Alessandro, Ant. d’ 104 Alexandrien 56. 164. 227. 256f Alexandris, [Iugo de 187 Alfons V. Kónig v. Aragon 16 Alfonsi Nogucira, Alvarus 148 Altenberg, O. Cist Abtei 226 Alvaro, Muno 224 Alveto, Roland de 188—191 Amalfi 251 Amandi, Petr. 172 Amelhani, Guilh. 191 Ancarano, Peter d' 46—50. 58 Ancona 235 Andregnicz, Baron v. 179 Angclinus, Judex v. Arborea 202 Angers 127. 182—184. 257 Anglesola, Bercngar de, Kard. 116 Anianc 187 242 7311. 142. Anjou 126 Anna, Angelo de, Kard. densis 27. 233 Antiodiien, Pairiardi v. 158. 224 Antivari (Divar) 228 Antolin, G. 9* Antwerpen 230 Apulien 126 Aquileja 32—54. 66. 72. 82. 105. 227 Arborca 202. 233 Arczzo 130. 232 Ariscolis, Bettinus de 59 » Galcotius de 59 Arles 128. 257 Armagnac, Joh. de, Kard. 158. 161 Arnaldi de Abbacia, Garsias 155 Arquerii, Jac. 188 Arras 125, Ascoli 113. 255 Astor, Pons 20 Athen 232 Audi 237 Augsburg 226 Augustinus 52 f. 60. 80 Auvergne 173 Averbode, O. Praem. Abtci 156 230 Avignon 167. 210 Azumara 198 Babylon 55 Bachie, Joh. 138 Badkes, I. 163* Baden 226 Baglioni, Nic. de’ 2231. 236 Balga, Komtur von 25 Balthasar, Herr v. Werle 229 Bamberg 219 Bandelli, Bandellus 119 Bangor 225 Bannispareralli [?] 189 Bar, Herzog v. 151 Bar, Ludwig v., Kard. 257 Barbani, Joh. OFM. 28 Barcelona 21f. 56. 78. 121. 1351. 135. 189. 192—195. 210 ff. Barcelos, Alfons Graf v. 224 Lau-
Strana 243
Bardelli, Peter 37 Bari 231 Bari, Landulí, Kard. v. 20. 119. 77 Barutell, Berengar 211 Basaco, Joh. de 172 Basel 226 Basseti, Peter 191 ff. Bath and Wells 222 Bayern 219 Beaurepart, O. Praem. Abtei 230 Belbuc«, O. Praem. Abtei 229 Belli, Joh. 151 ff. 174 Beneti, Honoratus 129 Benevent 113. 231 Benjamin 54 Bensonibus, Georg de 233 Berg, Herzog v. 226 Bergamo 225 Bergen 229 Berne, O. Praem. Abtei 230 Bernesse, Steph. 124 Bernhard I. Markgraf v. Baden 226 Bernhard I. Herzog v. Braun- schweig-Liineburg 217. 219 Berry, Herzog v. 56. 151. 236 Bertrandi, Joh., O. Min. 155 Besancon 237 Béziers 116. 188 Bianco, EF. I. v. 227* Blanes, Vidal de 191 ff. Blanhaco, Petr. de 155 Blanka, Kónigin v. Sizilien 85. 114. 221 Blau, Peter, Kard. 65. 132f. 148. 157 ff. Blaxia, Barthol. de 185 Bliemetzrieder, F. 11* Blisborico, Kan. zu Gnesen 196 Bocha, Jac. 28 Böhmen 15. 77. 140. 224 f. Bofarull, P. de 134* Boffonelli, Bern. O. P. 153 Bogislaw Herzog von Stettin 229 Boisseto, Pontius 172 Bologna 14. 20. 37. 87. 108. 118. 215, 233 f. Bonialti, Petr. 153 Bordeaux 223. 237 Borgo San Sepolcro 108 Borsnitz, Joh. v. 177 Boucicaut, Peter 24. 144. 147. 161 Bourbon, Herzog v. 131. 237 Bourges 237 Bourrillieti, Joh. Francisci 124 Brabant 155. 2291 Braga 223 Brancacci, Karl 58 ^ Nikol., Kard. 13f. 148. 157 ff. 203. 210. 218 16* Brancacci, Raynald, Kard. 27, 44. 59 Brandenburg 177, 220, 225 Braunschweig 217. 219 Brauweiler, OSB. Abtei 226 Bremen 228 [. Bremmonte, Amand de 155 Brescia 2352 f, Breslau 224 Bretagne, Herzog v. 151, 197 Breuil, Amelius du 56 Breviscoxe, Joh. 124 Brindisi 251 Brinkele, Richard 138 Brion, Guil, de 172 British Museum 87 Brocke 195 Brogny, Joh. de, Kard. 132—155. 148. 157 ff. 210 Brügge 250 Brüssel 250 Rruilloc, Joh, 124 Bruni, Guil. 128 Bud:ow, O. Cist. Abtei 229 Budrio, A. de 20. 46—50 Bulaeus, C. E. 126* Buonromei, Luigi 111 Burgis, Joh. de 149f. Durgos 198 Burgues, Gregor 192 Burgund, Herzog v. 131. 155. 237 Bzovius, A. 11* Cagliari 233 Caille, Steph. 124 Calatrava 192 Calvi, Ant. de, Kard. 27 Cambrai 50. 36. 178 Camerino 255 f. Cammin 299 Camon, OSB. Priorat 212 Camp. (Kempen), O. Cist. Abtei 226 Campanien, 113: — Graf von 58 Candia, Petr. de: siehe Filargi Caneyaco, Simon de 125 Canibus, IFacino de 255 Canterbury 14. 155—139, 222 f. Caprioli, Steph. 202 Capua 251 Caraccioli, Konrad, Kard. v. Mileto 27, 45. 59, 218, 255 Cardona 212 Cardona, Speraindeo 191 ff. Carillo, Alfonso de, Kard. 115 Carlisle 222 Carneronis, Amadeus 172 Carpentarii, Guil. 124 Casser, Joh., mag. med. 125 Castello 228 Custillione, Luc. de 127 243
Bardelli, Peter 37 Bari 231 Bari, Landulí, Kard. v. 20. 119. 77 Barutell, Berengar 211 Basaco, Joh. de 172 Basel 226 Basseti, Peter 191 ff. Bath and Wells 222 Bayern 219 Beaurepart, O. Praem. Abtei 230 Belbuc«, O. Praem. Abtei 229 Belli, Joh. 151 ff. 174 Beneti, Honoratus 129 Benevent 113. 231 Benjamin 54 Bensonibus, Georg de 233 Berg, Herzog v. 226 Bergamo 225 Bergen 229 Berne, O. Praem. Abtei 230 Bernesse, Steph. 124 Bernhard I. Markgraf v. Baden 226 Bernhard I. Herzog v. Braun- schweig-Liineburg 217. 219 Berry, Herzog v. 56. 151. 236 Bertrandi, Joh., O. Min. 155 Besancon 237 Béziers 116. 188 Bianco, EF. I. v. 227* Blanes, Vidal de 191 ff. Blanhaco, Petr. de 155 Blanka, Kónigin v. Sizilien 85. 114. 221 Blau, Peter, Kard. 65. 132f. 148. 157 ff. Blaxia, Barthol. de 185 Bliemetzrieder, F. 11* Blisborico, Kan. zu Gnesen 196 Bocha, Jac. 28 Böhmen 15. 77. 140. 224 f. Bofarull, P. de 134* Boffonelli, Bern. O. P. 153 Bogislaw Herzog von Stettin 229 Boisseto, Pontius 172 Bologna 14. 20. 37. 87. 108. 118. 215, 233 f. Bonialti, Petr. 153 Bordeaux 223. 237 Borgo San Sepolcro 108 Borsnitz, Joh. v. 177 Boucicaut, Peter 24. 144. 147. 161 Bourbon, Herzog v. 131. 237 Bourges 237 Bourrillieti, Joh. Francisci 124 Brabant 155. 2291 Braga 223 Brancacci, Karl 58 ^ Nikol., Kard. 13f. 148. 157 ff. 203. 210. 218 16* Brancacci, Raynald, Kard. 27, 44. 59 Brandenburg 177, 220, 225 Braunschweig 217. 219 Brauweiler, OSB. Abtei 226 Bremen 228 [. Bremmonte, Amand de 155 Brescia 2352 f, Breslau 224 Bretagne, Herzog v. 151, 197 Breuil, Amelius du 56 Breviscoxe, Joh. 124 Brindisi 251 Brinkele, Richard 138 Brion, Guil, de 172 British Museum 87 Brocke 195 Brogny, Joh. de, Kard. 132—155. 148. 157 ff. 210 Brügge 250 Brüssel 250 Rruilloc, Joh, 124 Bruni, Guil. 128 Bud:ow, O. Cist. Abtei 229 Budrio, A. de 20. 46—50 Bulaeus, C. E. 126* Buonromei, Luigi 111 Burgis, Joh. de 149f. Durgos 198 Burgues, Gregor 192 Burgund, Herzog v. 131. 155. 237 Bzovius, A. 11* Cagliari 233 Caille, Steph. 124 Calatrava 192 Calvi, Ant. de, Kard. 27 Cambrai 50. 36. 178 Camerino 255 f. Cammin 299 Camon, OSB. Priorat 212 Camp. (Kempen), O. Cist. Abtei 226 Campanien, 113: — Graf von 58 Candia, Petr. de: siehe Filargi Caneyaco, Simon de 125 Canibus, IFacino de 255 Canterbury 14. 155—139, 222 f. Caprioli, Steph. 202 Capua 251 Caraccioli, Konrad, Kard. v. Mileto 27, 45. 59, 218, 255 Cardona 212 Cardona, Speraindeo 191 ff. Carillo, Alfonso de, Kard. 115 Carlisle 222 Carneronis, Amadeus 172 Carpentarii, Guil. 124 Casser, Joh., mag. med. 125 Castello 228 Custillione, Luc. de 127 243
Strana 244
Catania 221 Cefalu 221 Cervera 221 Cesena 234 Chalant, Ant. de, Kard. 115 f. 158. 160, 210 Chalcedon 164 Chamboni, Guil. 190 Charronis, Petr. 171 f, Chassanolia, Janib. de 172 Chicester 225 Chiemsec 225 Chioggia, Bischof v. 102 Chur 225 f. Cilly, Graf v. 12. 228 Cividale 52— 54. 205 Clavellis, Clavello de 254 Clapper, Hugo 149 Cluny 150. 257 Cobant, Christ. 228 f. 256 Côlestiner 21 Coimbra 225 Colcville, Joh. de 174f. Collis, Alp. de 184 Collungue, OSB. Priorat 129 Colonna 24; Johannes 25; Kon- rad; 25; Nikolaus 25; Oddo 27. 44, 59. 111. 231 f. 234 Coma, G. 157* Comdeti, Telmon 173 Compostela 258 Concordia 228 Condone, Petr. de 155 Contarini, Joh. 56. 85; Robert 57 Conventry 223 Conza 251 Copusii, Petr. 172 Corfu 232 Corinth 232 Cornelii, Joh. de 155 Cornelimünster, OSB. Abtei 226 Correr, À. 20. 57. 45. 87. 108. 118; Phil. 5? Corsica 232 Cortona 232 Corvo, Barthol. 186 Cosenza 231 Cossa, Balthasar, Kard. 233 Coste, Joh. 172 Coucherii, Petr. 124 f. Coutances 238 Cramaud, Simon, Patriarch v. Alex. 36. 236 f. Cremona 32. 232 f. Croce, Ant. de 172 Croyland (Crowland) OSB. Abtei 223 Csanád 228 Cuenca 207 Cursi, Aymar 172 Czesechowo, Nik. i95f. 244 m ——— EE Dünemark 45. 228 f. Dalmau, Bertrand OP. 28 Damiani, Peter 51—53 Dargun O. Cist. Abtei 229 Darius 55 Dax, L. 15* Deckinger, Peter 204 Degani, Ernesto 32* Denifle, H. 12* Desparca, Roderich 131 Deutscher Orden 14. 21. 25. 73 bis 78. 108. 141—145. 205f. 216 ff. 221 Deutschland 155. 139. 178. 216 ff. Deutz OSB. Abtei 226 Deyst, Herr v. 250 Dictrebeir, Heinr. v. 156 Didaci, Joh. 115 Digne 26. 128 Dijck, Balduin van 93. 95 Dimerselle 156 Dinslaken, Gottfried von 95 Dioskur, Patriarch v. Alexan- drien 164 Dobberan, O. Cist. Abtei 229 Doigny, Henr. 124 Dominici, Joh. 120 Donatisten 52 Dorla, OS Aug. Propstei 221 Dorpat 76—78. 219 Draguignan 129 Drontheim 229 Dublin 222 Durham 222 Eberhard IV. der Milde, Graf v. Württemberg 226 Kduard, Thronfolger v. Portugal 223 Kditernach, OSB. Abtei 226 Egidii, Raim. 188; — Petr. 189 Ehrle, F. 12*. 239 Eichstätt 220. 226 Elbing 23—26. 77 Flna 115. 199. 208 Ely 223 Embrun 128, 237 Engelsburg 24 f. England 15. 155. 139. 222f. Erbach (Eberbach) O. Cist, Abtei 226; Erfurt 217. 220 Erich König v. Dänemark und Schweden 229 Erich Herzog v. Sachsen 229 Erlau (Eger) 228 Erler, G. 5* 7* 9* 11* 26* Ermland 76f. 142 Ernst Herzog v. Bayern 219 Ernst Herzog v. Oesterreich 204. 207 f. 216 Kschandesolle, Rob. 150
Catania 221 Cefalu 221 Cervera 221 Cesena 234 Chalant, Ant. de, Kard. 115 f. 158. 160, 210 Chalcedon 164 Chamboni, Guil. 190 Charronis, Petr. 171 f, Chassanolia, Janib. de 172 Chicester 225 Chiemsec 225 Chioggia, Bischof v. 102 Chur 225 f. Cilly, Graf v. 12. 228 Cividale 52— 54. 205 Clavellis, Clavello de 254 Clapper, Hugo 149 Cluny 150. 257 Cobant, Christ. 228 f. 256 Côlestiner 21 Coimbra 225 Colcville, Joh. de 174f. Collis, Alp. de 184 Collungue, OSB. Priorat 129 Colonna 24; Johannes 25; Kon- rad; 25; Nikolaus 25; Oddo 27. 44, 59. 111. 231 f. 234 Coma, G. 157* Comdeti, Telmon 173 Compostela 258 Concordia 228 Condone, Petr. de 155 Contarini, Joh. 56. 85; Robert 57 Conventry 223 Conza 251 Copusii, Petr. 172 Corfu 232 Corinth 232 Cornelii, Joh. de 155 Cornelimünster, OSB. Abtei 226 Correr, À. 20. 57. 45. 87. 108. 118; Phil. 5? Corsica 232 Cortona 232 Corvo, Barthol. 186 Cosenza 231 Cossa, Balthasar, Kard. 233 Coste, Joh. 172 Coucherii, Petr. 124 f. Coutances 238 Cramaud, Simon, Patriarch v. Alex. 36. 236 f. Cremona 32. 232 f. Croce, Ant. de 172 Croyland (Crowland) OSB. Abtei 223 Csanád 228 Cuenca 207 Cursi, Aymar 172 Czesechowo, Nik. i95f. 244 m ——— EE Dünemark 45. 228 f. Dalmau, Bertrand OP. 28 Damiani, Peter 51—53 Dargun O. Cist. Abtei 229 Darius 55 Dax, L. 15* Deckinger, Peter 204 Degani, Ernesto 32* Denifle, H. 12* Desparca, Roderich 131 Deutscher Orden 14. 21. 25. 73 bis 78. 108. 141—145. 205f. 216 ff. 221 Deutschland 155. 139. 178. 216 ff. Deutz OSB. Abtei 226 Deyst, Herr v. 250 Dictrebeir, Heinr. v. 156 Didaci, Joh. 115 Digne 26. 128 Dijck, Balduin van 93. 95 Dimerselle 156 Dinslaken, Gottfried von 95 Dioskur, Patriarch v. Alexan- drien 164 Dobberan, O. Cist. Abtei 229 Doigny, Henr. 124 Dominici, Joh. 120 Donatisten 52 Dorla, OS Aug. Propstei 221 Dorpat 76—78. 219 Draguignan 129 Drontheim 229 Dublin 222 Durham 222 Eberhard IV. der Milde, Graf v. Württemberg 226 Kduard, Thronfolger v. Portugal 223 Kditernach, OSB. Abtei 226 Egidii, Raim. 188; — Petr. 189 Ehrle, F. 12*. 239 Eichstätt 220. 226 Elbing 23—26. 77 Flna 115. 199. 208 Ely 223 Embrun 128, 237 Engelsburg 24 f. England 15. 155. 139. 222f. Erbach (Eberbach) O. Cist, Abtei 226; Erfurt 217. 220 Erich König v. Dänemark und Schweden 229 Erich Herzog v. Sachsen 229 Erlau (Eger) 228 Erler, G. 5* 7* 9* 11* 26* Ermland 76f. 142 Ernst Herzog v. Bayern 219 Ernst Herzog v. Oesterreich 204. 207 f. 216 Kschandesolle, Rob. 150
Strana 245
Escorial 9 Esdras 55 Estamt, Joh. 176 Este, Markgraf v. 12 Evora 148, 223 Exeter 223 Faceti, Giraudus 172 Faenza 233 Falvelli, Guil. 188 Fanginatoris, Amondus 130 Fano 233 Fameti, Petr. 173 Fermo 233 Fernändez, Peter, Kard. v. Spa- nien 198, 200 ff. 207 f. 212. 237 Ferrara 227 Ferrer, Andreas 28 Figuerola, Pedro 115 Filargi, Peter, Kard. v. Mailand (Alexander V.) 14 f. 95. 97—106. 112. 205. 207 f. 215. 255, Filastre, Steph. 128 Fink, K. A. 16* Finke, H. 5*. 16*. 239 Firenze 8. 15. 15. 36—40. 50 f. 59. 78. 87. 95. 104—108. 111. 118. 126. 160. 187. 195. 209f, 232. 234 Flandini, G. 211 Flandrin, Kard. Joh. 115f. 210 Flavioli, Amedeus 172 Flisco, Ludwig de, Kard. 115 f. Fluk, Joh. 204. 208 Foix, OS Aug. Abtei 212 Foix, Kard. Peter de 210 Fonte, Ant. de 131; — mag. Aru. de 124 Forcalquier 126 Forli 233 Fortis, Bern. 115 Fossombrone 233 Framont, Balduin v. 179 Francillioine, mag. Petr. 127 Francisci, Joh., alias Bourrillieti 124 Francisci de Conpagnono, Simon 186 Frankenburg 230 Frankreich 150. 155. 185. 205 Frauenburg 13. 142 Freising 76—78. 225 Fréjus 128. 130 Fresnelli, Peter, Bischof v. Meaux 36 Freuquemberge, Eustach. de 124 Friaul 32—34. 205 Friedrich III. Graf v. Moers 226 Friedrich IV. Herzog v. Oester- reich 226 Friedrich I. der Streitbare, Land- graf v. Thüringen u, Markgraf v. Meißen 219 Friedrich d. Friedfertige v. Thü- ringen u. Meißen 219 Friesland 177 f, 226. 230 Fuchiis, Guil. de 124 Fünfkirchen 227 Fulda OSB. Abtei 226 Fundoli, Gabr. 233 Gadewine, Joh. 176 Gaetani, Ant. Kard. 43. 58f. 102 bis 104. 106. 112. 203. 218 Gaillac OSB. Priorat 189 Galindo, Joh. 131 Gambacurtis, Joh. de 126 Gap 127 Garces, Turribio 116 Garsiae, mag. Joh. 151 ff. 174 Gatzcow, Joh. 229 Gavareti, Guil. 172 Gelasius 164 Geldern 226 Gembloux 155 Gent 230 Genua 22, 24. 30. 143. 147. 161. 184f. 234; Erzbischof 18. 185. 222; Erzbistum 184 f. 237; Kir- chenprovinz 18. 105 Gérard du Puy, Kard. Peter 152 f. 148. 157 ff. 210 Gerona 115. 210. 212 Gerson, Joh. 30 Gherardi, Peter 202 Ghislenghien OSB. Abtei 178 Ghistel 230 Gibberteyo, Joh. de 172 Giborii, Joh. 188. 191 Gilles, Joh., Kard. v. Liittich 42 bis 44. 61. 63 Girona Llagostera, D. 215* Giner, Franc. 117 Gitano, Steph. de 155 Giuranum, Ludwig 129 Gladstonbury OSB. Abtei 225 Gnesen 195. 224 Goch, Joh. v. 219 f, 235 Godiliasio, Joh. de 186 Góller, E. 11* Górz, Graf v. 228 Gorzano, Bianchino di 108 Gonneardi, Urban 188. 238 Gonzaga, Joh. Franz I. v. Mantua 233 Gracorii, Guil. 124 Grado 105. 227 Graffart, Joh. 124 Grandis, Barthol. 155 Graudenz 25 Gravis, Petr. de, O. Cist. 153 Gregor d. Gr. 83. 245
Escorial 9 Esdras 55 Estamt, Joh. 176 Este, Markgraf v. 12 Evora 148, 223 Exeter 223 Faceti, Giraudus 172 Faenza 233 Falvelli, Guil. 188 Fanginatoris, Amondus 130 Fano 233 Fameti, Petr. 173 Fermo 233 Fernändez, Peter, Kard. v. Spa- nien 198, 200 ff. 207 f. 212. 237 Ferrara 227 Ferrer, Andreas 28 Figuerola, Pedro 115 Filargi, Peter, Kard. v. Mailand (Alexander V.) 14 f. 95. 97—106. 112. 205. 207 f. 215. 255, Filastre, Steph. 128 Fink, K. A. 16* Finke, H. 5*. 16*. 239 Firenze 8. 15. 15. 36—40. 50 f. 59. 78. 87. 95. 104—108. 111. 118. 126. 160. 187. 195. 209f, 232. 234 Flandini, G. 211 Flandrin, Kard. Joh. 115f. 210 Flavioli, Amedeus 172 Flisco, Ludwig de, Kard. 115 f. Fluk, Joh. 204. 208 Foix, OS Aug. Abtei 212 Foix, Kard. Peter de 210 Fonte, Ant. de 131; — mag. Aru. de 124 Forcalquier 126 Forli 233 Fortis, Bern. 115 Fossombrone 233 Framont, Balduin v. 179 Francillioine, mag. Petr. 127 Francisci, Joh., alias Bourrillieti 124 Francisci de Conpagnono, Simon 186 Frankenburg 230 Frankreich 150. 155. 185. 205 Frauenburg 13. 142 Freising 76—78. 225 Fréjus 128. 130 Fresnelli, Peter, Bischof v. Meaux 36 Freuquemberge, Eustach. de 124 Friaul 32—34. 205 Friedrich III. Graf v. Moers 226 Friedrich IV. Herzog v. Oester- reich 226 Friedrich I. der Streitbare, Land- graf v. Thüringen u, Markgraf v. Meißen 219 Friedrich d. Friedfertige v. Thü- ringen u. Meißen 219 Friesland 177 f, 226. 230 Fuchiis, Guil. de 124 Fünfkirchen 227 Fulda OSB. Abtei 226 Fundoli, Gabr. 233 Gadewine, Joh. 176 Gaetani, Ant. Kard. 43. 58f. 102 bis 104. 106. 112. 203. 218 Gaillac OSB. Priorat 189 Galindo, Joh. 131 Gambacurtis, Joh. de 126 Gap 127 Garces, Turribio 116 Garsiae, mag. Joh. 151 ff. 174 Gatzcow, Joh. 229 Gavareti, Guil. 172 Gelasius 164 Geldern 226 Gembloux 155 Gent 230 Genua 22, 24. 30. 143. 147. 161. 184f. 234; Erzbischof 18. 185. 222; Erzbistum 184 f. 237; Kir- chenprovinz 18. 105 Gérard du Puy, Kard. Peter 152 f. 148. 157 ff. 210 Gerona 115. 210. 212 Gerson, Joh. 30 Gherardi, Peter 202 Ghislenghien OSB. Abtei 178 Ghistel 230 Gibberteyo, Joh. de 172 Giborii, Joh. 188. 191 Gilles, Joh., Kard. v. Liittich 42 bis 44. 61. 63 Girona Llagostera, D. 215* Giner, Franc. 117 Gitano, Steph. de 155 Giuranum, Ludwig 129 Gladstonbury OSB. Abtei 225 Gnesen 195. 224 Goch, Joh. v. 219 f, 235 Godiliasio, Joh. de 186 Góller, E. 11* Górz, Graf v. 228 Gorzano, Bianchino di 108 Gonneardi, Urban 188. 238 Gonzaga, Joh. Franz I. v. Mantua 233 Gracorii, Guil. 124 Grado 105. 227 Graffart, Joh. 124 Grandis, Barthol. 155 Graudenz 25 Gravis, Petr. de, O. Cist. 153 Gregor d. Gr. 83. 245
Strana 246
Griedien 95. 205. 252 f. Grossis, Ant. de 184 Guasti, C. 87* Günther, O. 8*. 108* Guiardi, Joh. 139 Guieti, Joh. 124 Gurk 225 Hainaut 177—179, 226 Halberstadt 220 Halicz 224 Haller, J. 15* Havelberg 220 Haymy 179 Hebriden 229 Hefcle, H. J. 11* Heimpel, H. 9* Heinemann, O. v. 239 Heinrich IV. Herzog v. Bayern 220 Heinrich II. Herzog v. Braun- schweig-Lüneburg 217. 219 Heinrich König v. England 14. 45. 86. 175f, 178. 192 f. 222. 236 Heinrich Graf v. Holstein u. Her- zog v. Schleswig 229 Heinrich III. Herzog v. Meclen- burg 229 Heinsberg 230 Heisterbadi O. Cist. Abtci 226 Hereford 222 Hertogenbosch 230 Hiacodi. Joh. 188 Hilda (Eldena) O. Cist. Abtei 229 Hildesheim 226 Hocfsleger, Franko 229 f. 256 Holar 229 Holland 177 f. 226. 229 f. Hoya, Grafen v. 229 Huesca 115. 210 Huguet, Hervaeus 197 Iluniberti. Petr. 173 Huy 229f. Idanna 2253 Imola 234 Innozenz VII. 17. 21 f. 24. 92 Insola, Thomas de 178 Isabel, Kónigin v.l'rankr. 150. 257 Jakob I. König v. Schottland 238 Jacobi, Joh. 124 Jeremias 55 Jerusalem 55. 79. 91, 99. 227 Jesi 255 Jobst, Markgraf v. Mühren 177. 225 Johann II. Konig v. Kastilien 45. 178. 207. 238 Johann I. Herzog v. Masowien 225 Johann Herzog v. Mecklenburg (Sohn Johanns II.) 229 246 Johann IV. Iferzog v. Mecklen- burg 229 Johann I. Kónig v. Portugal 45. 147. 178. 199. 225 Johann VII Fürst v. Werle 229 Johanni-Tag 26 Johannis, Gonzalo 198 Johannis Roberti, Anton 37 Johannitcr-Orden 206 f. 224. 238 Joseph, Petr. 124 Jungingen, Konrad v. 21—25; —, Ulrich v. 73—78. 141—145. 205 bis 207 Judicibus, Masimus dc 145. 147 Jülich 226. 230 Kaiscr, Römischer 25. 70. 178 Kalocsa 228 Karl I. der Kühne, Herzog v. Lothringen 155. 226 Karl VI. König v. Frankreich 34—36. 45. 56. 58. 79. 98 f. 130 f. 144. 153 f. 178. 188. 191. 237 Karl IIT. Kónig v. Navarra 45. 131. 238 Kastilicn 122. 238 Katalonien 78. 151. 191—95. 238 Katterbach, B. 259 Kink, R. 204* Klemens VII. 163 Kleve 230 Koln 87. 93 ff. 99. 217. 225 ff, Konig, E. 9* Königsberg 21. 25. 205 Kötzschke, R. 7*. 68* Konrad V. v. Oels, Herzog v. Schlesicn 225 Konstanz 226 Krakau 140. 179—181. 195. 225 Krbava 228 Kulm 76f. Kurim 224 Kurland (Curonien) 76 Ladislaus König v. Neapel 21. 23—25. 45. 96f. 111. 118. 178. 209. 251f. 235 Lagaldia, Durandus 155 Lamaco, Ludw. de 172 Lamego 199. 223 Lancalot 199 Lascotz, Petr. 155 Laudi, Ant. 189 Lauseco, Petr. de 188 Lavant 225; Lebus 177 Leclercq, H. 11* Leiningen, Graf v. 226 Le Jeune, Aegid. de 128—150 Le Mans 127 Leopold Herzog v. Oesterreich 204. 207 f. 216
Griedien 95. 205. 252 f. Grossis, Ant. de 184 Guasti, C. 87* Günther, O. 8*. 108* Guiardi, Joh. 139 Guieti, Joh. 124 Gurk 225 Hainaut 177—179, 226 Halberstadt 220 Halicz 224 Haller, J. 15* Havelberg 220 Haymy 179 Hebriden 229 Hefcle, H. J. 11* Heimpel, H. 9* Heinemann, O. v. 239 Heinrich IV. Herzog v. Bayern 220 Heinrich II. Herzog v. Braun- schweig-Lüneburg 217. 219 Heinrich König v. England 14. 45. 86. 175f, 178. 192 f. 222. 236 Heinrich Graf v. Holstein u. Her- zog v. Schleswig 229 Heinrich III. Herzog v. Meclen- burg 229 Heinsberg 230 Heisterbadi O. Cist. Abtci 226 Hereford 222 Hertogenbosch 230 Hiacodi. Joh. 188 Hilda (Eldena) O. Cist. Abtei 229 Hildesheim 226 Hocfsleger, Franko 229 f. 256 Holar 229 Holland 177 f. 226. 229 f. Hoya, Grafen v. 229 Huesca 115. 210 Huguet, Hervaeus 197 Iluniberti. Petr. 173 Huy 229f. Idanna 2253 Imola 234 Innozenz VII. 17. 21 f. 24. 92 Insola, Thomas de 178 Isabel, Kónigin v.l'rankr. 150. 257 Jakob I. König v. Schottland 238 Jacobi, Joh. 124 Jeremias 55 Jerusalem 55. 79. 91, 99. 227 Jesi 255 Jobst, Markgraf v. Mühren 177. 225 Johann II. Konig v. Kastilien 45. 178. 207. 238 Johann I. Herzog v. Masowien 225 Johann Herzog v. Mecklenburg (Sohn Johanns II.) 229 246 Johann IV. Iferzog v. Mecklen- burg 229 Johann I. Kónig v. Portugal 45. 147. 178. 199. 225 Johann VII Fürst v. Werle 229 Johanni-Tag 26 Johannis, Gonzalo 198 Johannis Roberti, Anton 37 Johannitcr-Orden 206 f. 224. 238 Joseph, Petr. 124 Jungingen, Konrad v. 21—25; —, Ulrich v. 73—78. 141—145. 205 bis 207 Judicibus, Masimus dc 145. 147 Jülich 226. 230 Kaiscr, Römischer 25. 70. 178 Kalocsa 228 Karl I. der Kühne, Herzog v. Lothringen 155. 226 Karl VI. König v. Frankreich 34—36. 45. 56. 58. 79. 98 f. 130 f. 144. 153 f. 178. 188. 191. 237 Karl IIT. Kónig v. Navarra 45. 131. 238 Kastilicn 122. 238 Katalonien 78. 151. 191—95. 238 Katterbach, B. 259 Kink, R. 204* Klemens VII. 163 Kleve 230 Koln 87. 93 ff. 99. 217. 225 ff, Konig, E. 9* Königsberg 21. 25. 205 Kötzschke, R. 7*. 68* Konrad V. v. Oels, Herzog v. Schlesicn 225 Konstanz 226 Krakau 140. 179—181. 195. 225 Krbava 228 Kulm 76f. Kurim 224 Kurland (Curonien) 76 Ladislaus König v. Neapel 21. 23—25. 45. 96f. 111. 118. 178. 209. 251f. 235 Lagaldia, Durandus 155 Lamaco, Ludw. de 172 Lamego 199. 223 Lancalot 199 Lascotz, Petr. 155 Laudi, Ant. 189 Lauseco, Petr. de 188 Lavant 225; Lebus 177 Leclercq, H. 11* Leiningen, Graf v. 226 Le Jeune, Aegid. de 128—150 Le Mans 127 Leopold Herzog v. Oesterreich 204. 207 f. 216
Strana 247
Lérida 26 Lexer 207* Lichfield 222 Liechtenstein 77 Liegnitz, Herzog v. 225 Ligne 179 Limburg 155 Limoges 172 Lincoln 223 Linköping 229 Lipari 84 Lissabon 199. 225 Г. Litauen 179. 225 Livorno 68. 75. 86. 158 ff. 217 ff. Llandaff 223 Loba, Juliano de 117 Lodi 115 232. 234 Loerii, Joh. 124 Löwen 230 Lombardei 232 London 87. 138. Lopez, Joh. 208 Lopez, Sancho 130 f. Lorenz, mag. thcol. 199 Lothringen 155. 226 Lubich, Nik. 221 Lucca 11 f. 14. 35—43. 53. 56 f. 59. 69. 109, 159 f. 177. Lucca, Ant. de 15 Ludwig II. v. Anjou 199. 209 Ludwig VII. Herzog v. Bayern 220 Ludwig II. Herzog v. Dayern u. Pfalzgraf bei Rhein 226 Lübeck 229 Lüneburg 229 Lüttich, Kard. v. 42.211.229 f. 257 Lugo 198. 225 Luna, Pedro de, 207 f. Lund 229 Luni 237 Lupo, Bern. de 171 f. Luthosen 178 Luxemburg 226 Lyon 237 115 f. 152. 175. 222 126—128. nobilis 115 Г. Marcellarii, Joh. 172 Mühren 177. 225 Magdeburg 2109 f. Magneti, foh. 172 Maguelonne 115. 158. 161. 188 Mainz 94f. 225, 227 Maissendi, Ioh. 188 Maleruffi, Iac. 191 Malesset, Kard. Guy de 115. 132 f. 148. 157 ff. 210 Malatesta, Karl v. Pandulf у. 235 193. 254; — Mallorca 23. 26. 115. 211. 238 Manrigue, Manuel 189 Mansi, I. D. 11* Mansoguidiardo, Jac. de 198 Manuel Kaiser v. Byzanz 94. 251 Mantua 233 Maragno, Ant. dc 204 Marast, Priorat 189 Mardays, Joh. de 115 Margaretha Königin (Mutter) v. Schweden 229 Marienburg 141 Marienwerder 206 Marini, Joh. 173; — Rosso 102 Maritima 113 Mark, Graf v. der 226 Marseille 18f. 26f. 69. 128. 187 Martene — Durand 11*. 14* Martin Kónig v. Aragon 8. 16. 20. 22 f. 29. 56. 45. 78. 87—91. 121. 150—151. 154. 159. 178. 181. 191 ff. 199 ff. 207. 212 ff. 258 Martin Kónig v. Sizilien 79. 111 bis 114 192. 154. 221 Martinez, Diago 199 Martinez, Lazarus 115 f. Martinez de Murillo, Joh., Kard. 115 Masardi, Bertrand 173 Massardi, Egidius 125 Maturiner 122. 258 Maugendre, Guil. 182—184 Maulbronn, O. Cist. Abtei 226 Maurosii, Toh. 115. 158. 161 Mazzara 221 Meaux 36 — Medieln 230 Mecklenburg 229 Medialano, Guil. de 144. 146 Meiflen 219 Mellay, Nic. de 182—184 Mende 115. 155. 188. 210 Meneti, Robert, al. Heremita 238 Meroleti, Joh. 124 Merseburg 220 Messina 221 Metge, Bernat 36. 122. 192. 215 Metz 237 Meuna Portugalensis 36 Mezano. Ant. de 185 Miani. Petr. 232 Michaletti, Joh. 172 Migliorati, Kard. Joh. de 233 Migliorati, Luigi de 234 Milano 15. 104. 205. 234 Milglos. Priorat 212 Milito 221 Minden 226 Minutoli, Kard. 108—110 Miralles, Ant. ?8 151. 182. Heinr. 14. 27. 247
Lérida 26 Lexer 207* Lichfield 222 Liechtenstein 77 Liegnitz, Herzog v. 225 Ligne 179 Limburg 155 Limoges 172 Lincoln 223 Linköping 229 Lipari 84 Lissabon 199. 225 Г. Litauen 179. 225 Livorno 68. 75. 86. 158 ff. 217 ff. Llandaff 223 Loba, Juliano de 117 Lodi 115 232. 234 Loerii, Joh. 124 Löwen 230 Lombardei 232 London 87. 138. Lopez, Joh. 208 Lopez, Sancho 130 f. Lorenz, mag. thcol. 199 Lothringen 155. 226 Lubich, Nik. 221 Lucca 11 f. 14. 35—43. 53. 56 f. 59. 69. 109, 159 f. 177. Lucca, Ant. de 15 Ludwig II. v. Anjou 199. 209 Ludwig VII. Herzog v. Bayern 220 Ludwig II. Herzog v. Dayern u. Pfalzgraf bei Rhein 226 Lübeck 229 Lüneburg 229 Lüttich, Kard. v. 42.211.229 f. 257 Lugo 198. 225 Luna, Pedro de, 207 f. Lund 229 Luni 237 Lupo, Bern. de 171 f. Luthosen 178 Luxemburg 226 Lyon 237 115 f. 152. 175. 222 126—128. nobilis 115 Г. Marcellarii, Joh. 172 Mühren 177. 225 Magdeburg 2109 f. Magneti, foh. 172 Maguelonne 115. 158. 161. 188 Mainz 94f. 225, 227 Maissendi, Ioh. 188 Maleruffi, Iac. 191 Malesset, Kard. Guy de 115. 132 f. 148. 157 ff. 210 Malatesta, Karl v. Pandulf у. 235 193. 254; — Mallorca 23. 26. 115. 211. 238 Manrigue, Manuel 189 Mansi, I. D. 11* Mansoguidiardo, Jac. de 198 Manuel Kaiser v. Byzanz 94. 251 Mantua 233 Maragno, Ant. dc 204 Marast, Priorat 189 Mardays, Joh. de 115 Margaretha Königin (Mutter) v. Schweden 229 Marienburg 141 Marienwerder 206 Marini, Joh. 173; — Rosso 102 Maritima 113 Mark, Graf v. der 226 Marseille 18f. 26f. 69. 128. 187 Martene — Durand 11*. 14* Martin Kónig v. Aragon 8. 16. 20. 22 f. 29. 56. 45. 78. 87—91. 121. 150—151. 154. 159. 178. 181. 191 ff. 199 ff. 207. 212 ff. 258 Martin Kónig v. Sizilien 79. 111 bis 114 192. 154. 221 Martinez, Diago 199 Martinez, Lazarus 115 f. Martinez de Murillo, Joh., Kard. 115 Masardi, Bertrand 173 Massardi, Egidius 125 Maturiner 122. 258 Maugendre, Guil. 182—184 Maulbronn, O. Cist. Abtei 226 Maurosii, Toh. 115. 158. 161 Mazzara 221 Meaux 36 — Medieln 230 Mecklenburg 229 Medialano, Guil. de 144. 146 Meiflen 219 Mellay, Nic. de 182—184 Mende 115. 155. 188. 210 Meneti, Robert, al. Heremita 238 Meroleti, Joh. 124 Merseburg 220 Messina 221 Metge, Bernat 36. 122. 192. 215 Metz 237 Meuna Portugalensis 36 Mezano. Ant. de 185 Miani. Petr. 232 Michaletti, Joh. 172 Migliorati, Kard. Joh. de 233 Migliorati, Luigi de 234 Milano 15. 104. 205. 234 Milglos. Priorat 212 Milito 221 Minden 226 Minutoli, Kard. 108—110 Miralles, Ant. ?8 151. 182. Heinr. 14. 27. 247
Strana 248
Mirepoix 212 Misser, Giov. 87 Modestus-Fag 24 Modon 20 Moers 226 Moliner, Martin 117 Moluco, Joh. 229 Mondonedo 198. 223 Monreale 221 Montaigu 115 Montefeltro 233 Montisguichardi 211 Montepoliciano, F. de 37; — Joh. e 37 Montferrat, Markgraf 13f. 31. 64—68. 233 f. Montibus, Ant. de 172 Monticulo, B. de 46; — N. de 238 Montpellier 187—191. 237 Mühlhausen i. Thür. 220 Münster i. W. 226 Musudieyo, Matth. de 189 Nagyvárad (Groflwardcin) 228 Nam, Joh. 188 Namur, Graf v. 230 Narbonne 237 Nasdra, Y. 195 Nassau, Graf v. 226 Naumburg 220 Navarra 238 Neapel 97. 104. 145. 199. 209. 251 f. 255 Nepi 25 Nepoten Gregors XII. 51 f. 61—63 Neucnkamp O. Cist. Ahtci 229 Neuhaus, Ebcrh. v. 87 Nicolai, Avinio OP. 26 Nieborowski, P. 108* Niem, Dietr. v. 12. 53—56 Nigri, Odo 172 Nikolaus, Prior des Ill. Grabes 147 Nimes 115. 118. 187 Nizza 237 Noli 237 Northausen 220 Norvich 223 Norwegen 45. 228 f. Novara 232 Novelli, Guil. 212 Odense 229 Oels 225 Oesel 76 Oesterreich 77 f. 204. 216 f. 226 Olda, Matth. de 196 Oliva, Abtei 76 Oliverii, Al. 155 Olmütz 177 Opizzi, Luigi de 108 248 Orcnsc 223, 237 Orient, Erzbischof 94. 231. 236 ОгКпеу 229 Orléans 237 Orsini, Franz 58; — Giordano, Kard. 44. 59. 78f.; — Jac. 25; — Paolo 17. 21. 25; — Poncello 17. 58 Osimo 233 Ortenburg, Graf v. 228 Oslo 222 Osnabrück 226 Otranto 231 Ovicdo 112. 221 f. 235 Paderborn 226 Padua 95. 225 ff. Pala, Joh. 204 Palermo 221 Pamicrs 212 Pamplona 238 Pando, Bart. de 232. 235 Panthera, Petr. de 188 Parc, O. Pracm. Abtci 230 Paris 50. 56. 85. 97—99. 122. 130 Г. 177—179. 182. 205. 256 f. Parma, Pctr. de 186 Passau 76. 208. 225 Passinus, J. 239 Patrajik 232 Patras 232 Pavia 232—234 Pcnnani, Ambros. 204: — Guid. 204 Peratoris, Bertrand 153 Perche, Joh. 138 Perellos, Ponc de 131 Perpignan 66. 72, 78, 82. 114—118. 121. 134. 148. 151. 157ff. 198. 207 Perrini, Joh. 124 Perugia 115. 225. 256 Pesaro 255 f. Petit, mag. thcol. Dominikus 124 Petra, Audibert de 188; — Petr. de 155 Petri, Joh. 124 Petrus 55. 79. 89. 92 Petti, Pietro 87 Pfalz 226 Philippine Kónigin v. Portugal 225 Piedra, Abt v. 116 Picmont 127. 232 Pinolo, Arnoldus de 153 Pistoja 222 Pizolpassis, Franc. de 227 f. 235 Plaustro, Jac. de 172 Plaoul, mag. theol. Peter 36. 124 Plock 132 Podionucis, Joh. de 158. 160 Poggibonisi 87
Mirepoix 212 Misser, Giov. 87 Modestus-Fag 24 Modon 20 Moers 226 Moliner, Martin 117 Moluco, Joh. 229 Mondonedo 198. 223 Monreale 221 Montaigu 115 Montefeltro 233 Montisguichardi 211 Montepoliciano, F. de 37; — Joh. e 37 Montferrat, Markgraf 13f. 31. 64—68. 233 f. Montibus, Ant. de 172 Monticulo, B. de 46; — N. de 238 Montpellier 187—191. 237 Mühlhausen i. Thür. 220 Münster i. W. 226 Musudieyo, Matth. de 189 Nagyvárad (Groflwardcin) 228 Nam, Joh. 188 Namur, Graf v. 230 Narbonne 237 Nasdra, Y. 195 Nassau, Graf v. 226 Naumburg 220 Navarra 238 Neapel 97. 104. 145. 199. 209. 251 f. 255 Nepi 25 Nepoten Gregors XII. 51 f. 61—63 Neucnkamp O. Cist. Ahtci 229 Neuhaus, Ebcrh. v. 87 Nicolai, Avinio OP. 26 Nieborowski, P. 108* Niem, Dietr. v. 12. 53—56 Nigri, Odo 172 Nikolaus, Prior des Ill. Grabes 147 Nimes 115. 118. 187 Nizza 237 Noli 237 Northausen 220 Norvich 223 Norwegen 45. 228 f. Novara 232 Novelli, Guil. 212 Odense 229 Oels 225 Oesel 76 Oesterreich 77 f. 204. 216 f. 226 Olda, Matth. de 196 Oliva, Abtei 76 Oliverii, Al. 155 Olmütz 177 Opizzi, Luigi de 108 248 Orcnsc 223, 237 Orient, Erzbischof 94. 231. 236 ОгКпеу 229 Orléans 237 Orsini, Franz 58; — Giordano, Kard. 44. 59. 78f.; — Jac. 25; — Paolo 17. 21. 25; — Poncello 17. 58 Osimo 233 Ortenburg, Graf v. 228 Oslo 222 Osnabrück 226 Otranto 231 Ovicdo 112. 221 f. 235 Paderborn 226 Padua 95. 225 ff. Pala, Joh. 204 Palermo 221 Pamicrs 212 Pamplona 238 Pando, Bart. de 232. 235 Panthera, Petr. de 188 Parc, O. Pracm. Abtci 230 Paris 50. 56. 85. 97—99. 122. 130 Г. 177—179. 182. 205. 256 f. Parma, Pctr. de 186 Passau 76. 208. 225 Passinus, J. 239 Patrajik 232 Patras 232 Pavia 232—234 Pcnnani, Ambros. 204: — Guid. 204 Peratoris, Bertrand 153 Perche, Joh. 138 Perellos, Ponc de 131 Perpignan 66. 72, 78, 82. 114—118. 121. 134. 148. 151. 157ff. 198. 207 Perrini, Joh. 124 Perugia 115. 225. 256 Pesaro 255 f. Petit, mag. thcol. Dominikus 124 Petra, Audibert de 188; — Petr. de 155 Petri, Joh. 124 Petrus 55. 79. 89. 92 Petti, Pietro 87 Pfalz 226 Philippine Kónigin v. Portugal 225 Piedra, Abt v. 116 Picmont 127. 232 Pinolo, Arnoldus de 153 Pistoja 222 Pizolpassis, Franc. de 227 f. 235 Plaustro, Jac. de 172 Plaoul, mag. theol. Peter 36. 124 Plock 132 Podionucis, Joh. de 158. 160 Poggibonisi 87
Strana 249
Polen 224 f. Polycarp 218 Polycraticus 85.f Pomesanien 76 f. Pommern 229 Ponteveteri, Petr. de 185 Popoleschi, Bart. de 105 Porta, Dalmatius de la 28 Porto 223 Portovenere 158 f. Portugal 225 f. Prades, Ludwig v. 26 Prag 217. 224f. Prat 212 Prato, Simon de 59 Premislaw, Herr zu Teschen 225 Primeti, fob. 172 Privati, Joh. 172 Provence 126. 237 Priim, OSB. Abtei 226 Pruyno, Pet. de 124 Puczka, Nik. 195 Pudagla O. Cist. Abtei 229 Pulburgh, Guil. 176 Pulcrinepotis, Guil. mag. 124 Punitrai, Henr. de 128 Puppio, Matth. de 130 Putheo 118; — Joh. de 188 Puy, Joh. du 128 Quesneyo, Robert de 124 Rabat, Priorat 212 Radinus, Luigi 185 Radolinski, Petr. de 140. 181. 196 Ragusa 228 Rainald 11* Rainald Herzog v. Jülich-Geldern 226. 230 Ramsey, OSB. Abtei 223 Ranasherio, Ladislaus 186 Ranasherum, Simon de 185 Ratzeburg 228f. Ravat, Kard. Peter 115. 158. 160 Ravenna 72, 233 Recanati 233 Regensburg 199. 225 Reggio 231 Regis, Joh. 124 Regulus 60 Reims 237; — St. Nicaise 125 Reinfeld, O. Cist. Abtei 229 Rennes 197 Retz, Fr. v. 204 Reval 76. 229 Ribagorza 210 Ribe 229 Rieti, Ant. v. 227. 255 Riga 15. 25, 216 Rime, Ioh. 95 Rimini 113. 119. 143. 175. 233f. Ringhessliette, Heinr. v. 178 Ripafratta 40 Ripoll 211 Rippia, Arcardus de 155 Rishton, Nik. 174 f. Rivello, Joh. de 124 Roberti, Guigo 172 Robertis, Nic. de 46—50 Robuf, Jac. 188 Robulli, Petr. 189 Rochester 223 Rodas, S. Pedro, OSB. Abtei 212 Rodez 126 Röhrich 22* Rom 18. 20—29, 113. 232 Romagna 126 Romaniola 233 Roskilde 229 Rossano 231 Rouen 237 Rovira, Francisco 115 Rudolf III. Kurfürst v. Sachsen 219 Rueda, Abt v. 116 Runo, Iac. de 184 Ruprecht, Deutscher König 8. 11f. 16. 23f. 44. 68—73. 91—94. 192 f. 206. 225. 227. Ruprecht Herzog v. Schlesien u. Liegnitz 225 Rußland 132. 180 Saarwerden, Friedr. v. 87.95 f. 99 Sabellis, A. de 25 St. Albans OSB. Abtei 225 St. Andrews 238 St. Antoine de Viennois 171 f. 237 St. Antoine, Rob de 171 f. St. Asaph 225 St. Bavon OSB. Abtei 230 St. Bernhard op de Schelde O. Cist. Abtei 230 St. Davids 135. 193. 223 St. Edmonds OSB. Abtei 223 St. Ellier (Eleario), Nic. de 125 St. Flour 202 St. Gilles, OSB. Abtei 187 St. Sernin 212 St. Trond (Truijen) 230 Salerno 231 Salhonis, Joh. de 129 Salisbury, Joh. de 83 Salomon 54 Saluzzo, Amad. v., Kard. 115. 152 f. 139, 148. 157 ff Salvador, Simon 26—29 Salzburg 87. 224 Salzedas, O. Cist. Abtei 224 Samland 76 San Ambrogio, Andr, de 185 in Gent 240
Polen 224 f. Polycarp 218 Polycraticus 85.f Pomesanien 76 f. Pommern 229 Ponteveteri, Petr. de 185 Popoleschi, Bart. de 105 Porta, Dalmatius de la 28 Porto 223 Portovenere 158 f. Portugal 225 f. Prades, Ludwig v. 26 Prag 217. 224f. Prat 212 Prato, Simon de 59 Premislaw, Herr zu Teschen 225 Primeti, fob. 172 Privati, Joh. 172 Provence 126. 237 Priim, OSB. Abtei 226 Pruyno, Pet. de 124 Puczka, Nik. 195 Pudagla O. Cist. Abtei 229 Pulburgh, Guil. 176 Pulcrinepotis, Guil. mag. 124 Punitrai, Henr. de 128 Puppio, Matth. de 130 Putheo 118; — Joh. de 188 Puy, Joh. du 128 Quesneyo, Robert de 124 Rabat, Priorat 212 Radinus, Luigi 185 Radolinski, Petr. de 140. 181. 196 Ragusa 228 Rainald 11* Rainald Herzog v. Jülich-Geldern 226. 230 Ramsey, OSB. Abtei 223 Ranasherio, Ladislaus 186 Ranasherum, Simon de 185 Ratzeburg 228f. Ravat, Kard. Peter 115. 158. 160 Ravenna 72, 233 Recanati 233 Regensburg 199. 225 Reggio 231 Regis, Joh. 124 Regulus 60 Reims 237; — St. Nicaise 125 Reinfeld, O. Cist. Abtei 229 Rennes 197 Retz, Fr. v. 204 Reval 76. 229 Ribagorza 210 Ribe 229 Rieti, Ant. v. 227. 255 Riga 15. 25, 216 Rime, Ioh. 95 Rimini 113. 119. 143. 175. 233f. Ringhessliette, Heinr. v. 178 Ripafratta 40 Ripoll 211 Rippia, Arcardus de 155 Rishton, Nik. 174 f. Rivello, Joh. de 124 Roberti, Guigo 172 Robertis, Nic. de 46—50 Robuf, Jac. 188 Robulli, Petr. 189 Rochester 223 Rodas, S. Pedro, OSB. Abtei 212 Rodez 126 Röhrich 22* Rom 18. 20—29, 113. 232 Romagna 126 Romaniola 233 Roskilde 229 Rossano 231 Rouen 237 Rovira, Francisco 115 Rudolf III. Kurfürst v. Sachsen 219 Rueda, Abt v. 116 Runo, Iac. de 184 Ruprecht, Deutscher König 8. 11f. 16. 23f. 44. 68—73. 91—94. 192 f. 206. 225. 227. Ruprecht Herzog v. Schlesien u. Liegnitz 225 Rußland 132. 180 Saarwerden, Friedr. v. 87.95 f. 99 Sabellis, A. de 25 St. Albans OSB. Abtei 225 St. Andrews 238 St. Antoine de Viennois 171 f. 237 St. Antoine, Rob de 171 f. St. Asaph 225 St. Bavon OSB. Abtei 230 St. Bernhard op de Schelde O. Cist. Abtei 230 St. Davids 135. 193. 223 St. Edmonds OSB. Abtei 223 St. Ellier (Eleario), Nic. de 125 St. Flour 202 St. Gilles, OSB. Abtei 187 St. Sernin 212 St. Trond (Truijen) 230 Salerno 231 Salhonis, Joh. de 129 Salisbury, Joh. de 83 Salomon 54 Saluzzo, Amad. v., Kard. 115. 152 f. 139, 148. 157 ff Salvador, Simon 26—29 Salzburg 87. 224 Salzedas, O. Cist. Abtei 224 Samland 76 San Ambrogio, Andr, de 185 in Gent 240
Strana 250
Sanheti, Guil. 114 Sanili, Bart. 172 San Juan dc la Pcna, OSB. Abtei 116 San Llorens del Munt OSB. Abtei 1 San Miniato 78. 96 San Severino, Onofrio de 234 Santo Blasio, S. de 204 Sao Tirso OSB. Abtei 224 Saona 237 Saporis, Lcodegar 188 Sardinien 202. 252 f. Sauerland, II. V. 9* Savona 21 ff. 29f. 69 Savoyen 122, 238 Sayn, Graf v. 226 Schardius S. 11* Schlesien 225; Schleswig 229 Schmauch, H. 22* Schmitz, L. 5. 7. 14*. 204* Schottland 178. 258 Scolariis, Pipo comes de 228 Sdiwab, I. B. 130* Sdiwarzburg, Graf v. 219 Schweden 228 f. Sdiwerin 229 Seckau 225 Seeland 177 f. 226. 250 Scgorbe 115 Seidenberg, Hicron. (40. 2241. 235 Selhcim, Joh. v. 95 Sćnez 115 Sens 237 Sevilla 238 Sinigaglia 235 Sicardi, Georg 191 Skalholt 229 Skara 229 Sicilia, Fil. de 111 Siegburg OSB. Abtci 226 Sigmund König v. Ungarn 45. 227 Siena 29. 31. 54 f. 87. 95. 101. 104. 107. 232. 234 Signeti, Guil. de 128 Silves 225 Simoneti, Pontius 124 Siponto 251 Sira, Joh. 199 Sisteron 128 Sizilien 221 f. Soleria, Joh. de 95f. 99. 225ff. 250. 255 Soltanieh, Erzbischof v. 94. 251. 256 Soriani P. 157 Soroe (?) O. Cist. Abtei 229 Sorrento 251 Soudion, M. 11* 250 Spalato (Spljet) 227 Spalding OSB. Abtei 225 Spanien 7 Spcicr 226 Spini 111 Spoleto 234 Sponhcim, Graf v. 226 Statissc, Ant. 118 Stauffenberg, , Albert Stauff v. 199 Stavanger 229 Stefaneschi, Kard, Peter 27. 44. 58—63 Stendal 177 Stephan, llerzog v. Bayern 220 Stephani dc Prato, Nic. 222. 256 Stiban, Rat Kónig Sigmunds v. Ungarn 228 Stoneworst, Joh. v. 156 Stolpe, O. Cist. Abtci 229 Straflburg 226 Strata, Joh. de 145; — Matth. de 37. 105 Strengnaes 229 Strozzi, Sal. de 87 Stuhr, F. 15* Swantibor Herzog v Sydo, Bart. de 124 Syrakus 221 . Stettin 229 Tangermünde 177 Tarantaisc 237 Tarazona 115. 117 Tarent 21. 231 Tarouca, O. Cist. Abtei 224 Tarragona 28, 78. 115. 151. 158. 160. 211. 238 Tartaren 181 Tessardi, Joh. 126 Tettingen, Werner v. 26 Thalendi, Gerald 202 Theben 232 Theiner, A. 37* Theoderidi d. Gr. 164 Thóćremin, W. 10* Thicnen (Tirlemont) 230 Thorn 76f. Thiiringen, Landgraf v. 219 Thury, Kard. P. de 115. 157 ff. Tiber 84 Todi 20 Toledo 188. 238 Tongerloo 155. 230 Tongern 230 Torrcs 233 Tortosa 23. (17 Toul 237 Toulon 17 Toulouse 151—155. 174. 211. 257 Tours 56. 257
Sanheti, Guil. 114 Sanili, Bart. 172 San Juan dc la Pcna, OSB. Abtei 116 San Llorens del Munt OSB. Abtei 1 San Miniato 78. 96 San Severino, Onofrio de 234 Santo Blasio, S. de 204 Sao Tirso OSB. Abtei 224 Saona 237 Saporis, Lcodegar 188 Sardinien 202. 252 f. Sauerland, II. V. 9* Savona 21 ff. 29f. 69 Savoyen 122, 238 Sayn, Graf v. 226 Schardius S. 11* Schlesien 225; Schleswig 229 Schmauch, H. 22* Schmitz, L. 5. 7. 14*. 204* Schottland 178. 258 Scolariis, Pipo comes de 228 Sdiwab, I. B. 130* Sdiwarzburg, Graf v. 219 Schweden 228 f. Sdiwerin 229 Seckau 225 Seeland 177 f. 226. 250 Scgorbe 115 Seidenberg, Hicron. (40. 2241. 235 Selhcim, Joh. v. 95 Sćnez 115 Sens 237 Sevilla 238 Sinigaglia 235 Sicardi, Georg 191 Skalholt 229 Skara 229 Sicilia, Fil. de 111 Siegburg OSB. Abtci 226 Sigmund König v. Ungarn 45. 227 Siena 29. 31. 54 f. 87. 95. 101. 104. 107. 232. 234 Signeti, Guil. de 128 Silves 225 Simoneti, Pontius 124 Siponto 251 Sira, Joh. 199 Sisteron 128 Sizilien 221 f. Soleria, Joh. de 95f. 99. 225ff. 250. 255 Soltanieh, Erzbischof v. 94. 251. 256 Soriani P. 157 Soroe (?) O. Cist. Abtei 229 Sorrento 251 Soudion, M. 11* 250 Spalato (Spljet) 227 Spalding OSB. Abtei 225 Spanien 7 Spcicr 226 Spini 111 Spoleto 234 Sponhcim, Graf v. 226 Statissc, Ant. 118 Stauffenberg, , Albert Stauff v. 199 Stavanger 229 Stefaneschi, Kard, Peter 27. 44. 58—63 Stendal 177 Stephan, llerzog v. Bayern 220 Stephani dc Prato, Nic. 222. 256 Stiban, Rat Kónig Sigmunds v. Ungarn 228 Stoneworst, Joh. v. 156 Stolpe, O. Cist. Abtci 229 Straflburg 226 Strata, Joh. de 145; — Matth. de 37. 105 Strengnaes 229 Strozzi, Sal. de 87 Stuhr, F. 15* Swantibor Herzog v Sydo, Bart. de 124 Syrakus 221 . Stettin 229 Tangermünde 177 Tarantaisc 237 Tarazona 115. 117 Tarent 21. 231 Tarouca, O. Cist. Abtei 224 Tarragona 28, 78. 115. 151. 158. 160. 211. 238 Tartaren 181 Tessardi, Joh. 126 Tettingen, Werner v. 26 Thalendi, Gerald 202 Theben 232 Theiner, A. 37* Theoderidi d. Gr. 164 Thóćremin, W. 10* Thicnen (Tirlemont) 230 Thorn 76f. Thiiringen, Landgraf v. 219 Thury, Kard. P. de 115. 157 ff. Tiber 84 Todi 20 Toledo 188. 238 Tongerloo 155. 230 Tongern 230 Torrcs 233 Tortosa 23. (17 Toul 237 Toulon 17 Toulouse 151—155. 174. 211. 257 Tours 56. 257
Strana 251
"Trani 231 Trasignies, nobilis de 179 Traveaul, Aymeridi 236 Trier 94f. 225—227 Triest 228 Trostadt O. Pracm. Abtei 226 Tuam 222 Tudela, Job. de 78 Turnhout 155 Turrilio, Petr. de 185 Tuy 116. 223 Udine 33 Uguccio, Franz, Kard. v. deaux 45. 86. 2221. 256 Umana 255 Ungarn 140. Upsala 229 Urbino 253f. Urgel 212 Urries, Karl de, Kard. 115 Utredit 229 f, Uzés 115 Bor- 227 f. Vác (Wuitzen) 228 Vaison 187 f. Valencia 25.28. 150 f. 154. 211. 238 Vallis Dei, O. Cist. Abtei 250 Valls 210 Valois, N. 7* Valterra, J. de 20; — Ludwig 26 Vanelli, Franc, 172 Venedig 15. 24. 39. 51. 56. 60. 101 f. 104. 107. 159. 195. 205. 228. 232 Ventimiglia 237 Verdun 237 Vergaville, Thomas 130 Vesquegis, Pontius de 189 Veszprim (Weiflbrunn) 228 Vercelli 232 Viborg 229 Vic 211 Viciy, Joh. 125 Victem 156 Vico, Joh. de 232 Vienne 171. 257 Vigo 225 Vilarig, Bern. de 151 Villaquirán 188 Villers, O. Cist. Abtei 155 Vince, J. 8* Vinea, Joh. de 124 Virduno, Raim. de 150 Virneburg, Graf v. 226 Vironien —Wierland Viterbo 24f. 51 Vitrolis, Joh. 188 Vitus-Tag 24. 207 Vórden (Vordis), Nik. 229 Waladhei 231 Wales 223 Wallsee, Matth. v. 204 Ware, Henr. 138 Warini, mag. Joh. 122 Wartislaw VIII, Herzog v. Pom- mern 229 Weizsäcker 8* Wenzel König v. 45. 224 Werbardi, mag. Joh. 208 Wesemaele 156. 230 Westelant, Walter 125 Westeracs 229 Westminster 175. 223 Wien 13. 204. 207 f. 217 Wierland 76 Wilhelm IM. Herzog v. Bayern 219 Wilhelm lferzog v. Bayern, Graf v. Holland 16. 177? f. 226, 229 f, Wilhelm II. Landgraf v. Thiirin- gen u. Markgraf v. Meißen 219 Wilhelm lferr v. Werle 229 Winchester 222 Witold Herzog v. Litauen 225 Witwit, Arnold 124 Wladislaw II. Kónig v. Polen 45. 179 f. 224 Wloclawec 196 Worms 226 Worcester 176. 225 Wormditt, Peter v. 21—26. 77. 108—110. 141—145. 205 Württemberg 226 Würzburg 226 Böhmen 15 f. Ximénez de Pilaribus, Pedro 116 Ymmer, Jac. 124 York 222 f. Ypern 230 Zagarriga, Pet. de 78. 115. 151. 158. 160 Zagreb (Agram) 228 Zamboni, Bartolino 51 Zara (Zadar) 227 Zaragoza 134. 208. 238 Zengg 228 Zerbino, s. Maria del, Abtei O. Cist. 185 Zidienis, Gottfr. v. 155 Ziemovit Herzog v. Masowien 131. 225 Zogorien, Hermann Graf v. !2. 228 Zütphen, Graf v. 230. 251
"Trani 231 Trasignies, nobilis de 179 Traveaul, Aymeridi 236 Trier 94f. 225—227 Triest 228 Trostadt O. Pracm. Abtei 226 Tuam 222 Tudela, Job. de 78 Turnhout 155 Turrilio, Petr. de 185 Tuy 116. 223 Udine 33 Uguccio, Franz, Kard. v. deaux 45. 86. 2221. 256 Umana 255 Ungarn 140. Upsala 229 Urbino 253f. Urgel 212 Urries, Karl de, Kard. 115 Utredit 229 f, Uzés 115 Bor- 227 f. Vác (Wuitzen) 228 Vaison 187 f. Valencia 25.28. 150 f. 154. 211. 238 Vallis Dei, O. Cist. Abtei 250 Valls 210 Valois, N. 7* Valterra, J. de 20; — Ludwig 26 Vanelli, Franc, 172 Venedig 15. 24. 39. 51. 56. 60. 101 f. 104. 107. 159. 195. 205. 228. 232 Ventimiglia 237 Verdun 237 Vergaville, Thomas 130 Vesquegis, Pontius de 189 Veszprim (Weiflbrunn) 228 Vercelli 232 Viborg 229 Vic 211 Viciy, Joh. 125 Victem 156 Vico, Joh. de 232 Vienne 171. 257 Vigo 225 Vilarig, Bern. de 151 Villaquirán 188 Villers, O. Cist. Abtei 155 Vince, J. 8* Vinea, Joh. de 124 Virduno, Raim. de 150 Virneburg, Graf v. 226 Vironien —Wierland Viterbo 24f. 51 Vitrolis, Joh. 188 Vitus-Tag 24. 207 Vórden (Vordis), Nik. 229 Waladhei 231 Wales 223 Wallsee, Matth. v. 204 Ware, Henr. 138 Warini, mag. Joh. 122 Wartislaw VIII, Herzog v. Pom- mern 229 Weizsäcker 8* Wenzel König v. 45. 224 Werbardi, mag. Joh. 208 Wesemaele 156. 230 Westelant, Walter 125 Westeracs 229 Westminster 175. 223 Wien 13. 204. 207 f. 217 Wierland 76 Wilhelm IM. Herzog v. Bayern 219 Wilhelm lferzog v. Bayern, Graf v. Holland 16. 177? f. 226, 229 f, Wilhelm II. Landgraf v. Thiirin- gen u. Markgraf v. Meißen 219 Wilhelm lferr v. Werle 229 Winchester 222 Witold Herzog v. Litauen 225 Witwit, Arnold 124 Wladislaw II. Kónig v. Polen 45. 179 f. 224 Wloclawec 196 Worms 226 Worcester 176. 225 Wormditt, Peter v. 21—26. 77. 108—110. 141—145. 205 Württemberg 226 Würzburg 226 Böhmen 15 f. Ximénez de Pilaribus, Pedro 116 Ymmer, Jac. 124 York 222 f. Ypern 230 Zagarriga, Pet. de 78. 115. 151. 158. 160 Zagreb (Agram) 228 Zamboni, Bartolino 51 Zara (Zadar) 227 Zaragoza 134. 208. 238 Zengg 228 Zerbino, s. Maria del, Abtei O. Cist. 185 Zidienis, Gottfr. v. 155 Ziemovit Herzog v. Masowien 131. 225 Zogorien, Hermann Graf v. !2. 228 Zütphen, Graf v. 230. 251
- 1: Titul
- 7: Einleitung
- 17: Edice
- 239: Abkürzungen
- 240: Sachverzeichnis
- 242: Personen- und Orstverzeichnis